Na wai ni cula ka yacana na - HealthEd

Na wai ni culaka yacana naBCGNA I VAKAMACALA VEIKEMUNI NA I TUBUTUBUME BALETI IRA NA GONE E RAWARAWACAKE NI TAUVI IRA NA MATE NIGACAGACA (TB)

Ko cei e dodonu me cula e na wai nicula na BCG?Era sega ni cula na gone taucoko sara e na wai nicula ka yacana na Bacille Calmette-Guérin(BCG). Era cula wale ga na gone e rawarawacake ni tauvi ira na mate na TB. Era na lauraitaucoko vakavuniwai na marama era tiko bibi,mai vei ira era liutaka tiko na veiqaravi vei ira natina ni gone (LMC), me kilai kina kevaka e rawani tauvi TB na gone e buketetaki tiko.E na rawarawa cake me tauvi TB koluvemu, ka dodonu kina me rawa ni cula ena wai ni cula na BCG, kevaka e:• tiko e na vale se vuvale ka tiko kina e dua e tauvi koya tiko naTB se dua e a sa tauva oti na TB• dua se koi rau ruarua na i tubutubu, e dua na lewe ni vuvalese dauveqaravi, e a tiko me vula ono se sivia e na dua navanua ka veitauvi kina vakalevu na TB, e na loma ni lima nayabaki ka se qai vakanadakui• na tiko me vula tolu se sivia (e na i matai ni lima na yabaki ninona bula) e na dua na vanua e veitauvi vakalevu kina na TBka na rawa ni dewavi koya kina.E na vakasalataki iko ko koya e liutaka tiko na nomu qaravi, kovuniwai se na nasi ni vakasucu gone, kevaka e na rawarawa cakeni tauvi TB ko luvemu. Me i dusidusi ga, oqo na veivanua eveitauvi vakalevu kina na TB:• dua na i wase levu ni vanua ko Aferika• vaka kina ko Sauca Amerika• Rusia kei na veivanua era a qali tu kina• Idia• Jaina, ka wili kina ko Hong Kong kei Taiwan• ceva - tokalau kei Esia ka vakavo ga ko Sigapoa• veiyanuyanu e na Wasa Pasifika (e sega ni okati kina na YatuKuka, Viti, Niue, Samoa, Tokelau kei Toga).

Na cava na mate na TB?• Na TB e mate dewa. E rawa ni vakavuna na oca, vu, katakatani yago kei na ceguleka.• E dau tauva vakalevu na yatevuso na TB, ia e rawa tale ga nitauva na veitiki ni yago e so me vaka na veitiki ni yago evakasorena, na sui, na i sema ni sui kei na ivi. E rawa tale ga nivakavuna na vuce ni i olo ni mona kei na nave ni suitu.• E veidewavi na TB e na sisika ni vu, na kasivi, na suru ka segani tabonaki na gusu.• Na TB e se dua tiko ga vei ira na mate dewa levu duadua kadodonu me dau vakaraitaki ki na tabana ni bula ni dua etauva. Era lewe 300 ki na 400 na lewei Niu Siladi e tauvi ira naTB e na veiyabaki.Au na taqomaka rawa beka vakacava naluvequ mai na TB?E rawa ni cula ko luvemu e na wai ni cula na Bacille Calmette-Guérin (BCG). Na wai ni cula na BCG e na vukea na yagoi luvemume bulia na i sasabai me valuta na manumanu lalai e vakavunana TB. E na soli vakaicula vei luvemu na BCG.A cava beka na gauna vinaka duadua mecula kina ko luvequ e na wai ni cula na BCG?• E na vinaka duadua vei luvemu me cula e na loma ni vica nasiga mai na siga e sucu kina me yacova ni sa vula ono.• Kevaka sa sivia na vula ono ko luvemu, e na tovolei me lauraikevaka sa tiko vua na manumanu e vakavuna na TB. E navakatau e na macala ni ka e laurai na kena soli vei luvemu nawai ni cula na BCG.Na cava me’u cakava me rawa kina ni culako luvequ?E rawa ni ko drau veivosakitaka kei na i liuliu ni veiqaravi nivakasucu gone (LMC), vuniwai se nasi dau vakasucu gone, melokuci na gauna mo la’ki raica kina na vakailesilesi e qarava naveicula oqo. E rawa tale ga ni ko veitaratara kei na tabana niqaravi bula raraba e na nomu i tikotiko, ka kerea mo drauveivosaki kei na Nasi e qarava na veika me baleta na BCG. Raicana kena i vakamacala matailalai e na daku ni i vola tukutuku oqo.

Na wai ni cula kayacana naBCGNa cava e na yaco ni sa cula otiko luvequ?E namaki me na yaco e so na ka e na vuku ni i cula, kavakavudua na kena yaco e dua na ka me lomaleqataki. E nalaurai na veisau e na vanua e cula e na BCG vei ira e vuqa sarana gone, ia e na maca e na loma ni tolu na vula ka toka nakena mawe.• E na loma ni 1 ki na 6 na macawa, e na basika e dua nabodaka damudamu lailai e na vanua e cula. E dodonu memaca na bodaka e na vica na macawa e tarava.• Ni oti e 6 ki na 12 na macawa, e na kacabote na bodaka kavakawai. Kevaka e yaco oqo, ubia e na lidi mamare kalawalawa me rawa ni liwava na cagi na vanua e cula. Kua nivakayagataka na palasita.• E rawa ni taura e tolu na vula me qai maca na bodaka, ka natoka na kena mawe. Oqo na ka e dau namaki me yaco.E yaga vakacava na wai ni cula oqo?E sega ni se matata vinaka sara na yaga ni wai ni cula na BCG ena kena valuti na TB. E dina ni sega ni tarova na veitauvi ni TBna cula e na BCG, e laurai ni tarova na kena tubu me bibi sarana mataqali TB e dau tauvi ira na gone. O koya gona era secula tiko ga kina e na BCG na gone era se bera ni yabaki lima eNiu Siladi, me vakalailaitaka na kena rawa ni tubu me bibi sarana mataqali TB e dau tauvi ira.Na cava na dede ni gauna e naveitaqomaki tiko kina na wai nicula oqo?E sega ni se matata vinaka na balavu ni gauna e naveitaqomaki tiko kina na wai ni cula na BCG. Ia, e laurai mai nakena vakatovolei na wai ni cula oqo, ni sega ni veisau na kenaveitaqomaki tiko ni oti e 15 na yabaki.

Na cava na wai ni cula kayacana na BCG?E soli vaka i cula vei luvemuna wai ni cula ka yacana naBCG. Na wai ni cula na BCG ena vukea na yagoi luvemu mebulia na i sasabai me valuta namanumanu lalai e vakavuna namate ni gacagaca (TB), ka natarova na kena tauvi koya namate bibi oqo na TB.E sega ni saumi na nodracula e na wai ni cula na BCGko ira na gone e rawarawacake ni tauvi ira na mate nigacagaca (TB).

Kevaka ko via taroga e so na taro seko via kila e so tale na i vakamacala,yalovinaka veitaratara kei:YACA NI TABANA NI QARAVI BULA RARABA:KENA I TIKOTIKO:NABA NI TALEVONI:VANUA ME LAURAI KINA E NA KOMIPIUTA (WEBSITE):E tu e so tale na i vakamacala e na:www.moh.govt.nz/cdwww.moh.govt.nz/immunisationThis resource is available from www.healthed.govt.nzRevised June 2011.Fijian. Code HE2213