Udhëzues për përmirësimin e praktikave në klasë - EU EDUCATION ...

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëUdhëzues për përmirësimine praktikave në klasë♦ Udhëzues për drejtorët e institucioneve parashkollore.♦ Mosha parashkollore 0-5 vjeç.Prishtinë, 20121

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëBotues:MINISTRIA E ARSIMIT, SHKENCËS DHE TEKNOLOGJISËKy dokument botohetnë bazë të Vendimit për lejimin e botimit Nr. 2-3733 të datës 27.09.2012.Ky publikim është përgatitur me përkrahje të Bashkimit Evropian. Përmbajtja e këtijpublikimi është hartuar nga Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë me përkrahjene Cambridge Education dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet se pasqyronpikëpamjet e Bashkimit Evropian2

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëPËRMBAJTJAFjala e redaksisë .............................................................................................................. 5Mirësevini në këtë udhëzues ......................................................................................... 7Përmbledhje .................................................................................................................... 7Pjesa 1: PSE? Përdorimi i Udhëzuesit ........................................... 11Pjesa 2: ÇFARË? Korniza e Kurrikulës së Kosovës: Përgatitja përndryshim ................................................................ 15Pjesa 3: SI? Metodologjia: Si t’i zhvillojmë aktivitetet ................. 27Pjesa 4: SI? Zhvillimi i aktiviteteve dhe të nxënit......................... 35Burimet për pjesën 4 .............................................. 45Pjesa 5: SA MIRË? Vlerësimi i të nxënit të fëmijëve .............................. 47Pjesa 6: ÇFARË dhe SI? Sigurimi i gjithëpërfshirjes ...................................... 55Burimet për pjesën 6 .............................................. 65Pjesa 7: Si? Vetë-vlerësimi i institucionit parashkollor ............... 69Burimet për pjesën 7 .............................................. 823

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasë4

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëFjala e redaksisëMinistria e Arsimit, Shkencës dhe e Teknologjisë që nga themelimi i saj ia hyrinjë pune të madhe për reformim të arsimit të të gjitha niveleve, duke e ditur sekjo fushëveprimtari është bazë për zhvillimin, emancipimin dhe transformimin eshoqërisë sonë, e cila pasurinë më të çmuar e ka pikërisht njeriun e ri.Rënia e sistemit monist, hapja ndaj botës, krijimi i tregut të lirë të mallit dhe tëpunës dhe i mundësisë për qarkullimin e lirë të mendimeve dhe të ideve, e bëri tëdomosdoshëm ndryshimin e sistemit arsimor sidomos të nivelin parauniversitar.Korniza e Kurrikulit të Kosovës e vitit 2001, sipas së cilës u hartuan kryesishtplanet dhe programet e reja mësimore, sollën shumëçka të re në arsiminparauniversitar të Kosovës. Tekstet e reja shkollore dhe trajnimet e shumtatë mësimdhënësve futën një përvojë të re në shkollat tona: mësimdhënien meobjektiva dhe zbatimin e metodave dhe të mjeteve të reja didaktike në procesinmësimor, sidomos të mjeteve digjitale.Që ta zinte hapin me të cilin po ecën bota, MASHT-i e vazhdoi këtë proces tëreformimit të arsimit parauniversitar, duke i vënë baza edhe më bashkëkohoreme dokumentin e ri - Kornizën e Kurrikulës së Kosovës (2011). Ky dokument sollimjaft risi, por ia vlen të veçohen: mbështetja në kompetenca, kërkesa që fëmija/nxënësi të vihet në qendër të procesit mësimor, një pjesë e lëndëve tradicionalemësimore tash e tutje të mësohen të integruara etj.Duke ditur se shkolla jonë nuk është mjaft e përgatitur për t’i zbatuar kërkesat eKKK-së dhe të Kurrikulës Bërthamë (për shkallë dhe fusha kurrikulare), u ndiee nevojshme që të hartohen një sërë udhëzuesish për drejtorë të shkollave,edukatore dhe për mësimdhënës/e të të gjitha niveleve, me të cilët ata/ato do tëpërgatiten për t’u ballafaquar më lehtë me problemet që do të nxjerrë në sheshzbatimi i tyre. Siç do ta shihni, në këta udhëzues, pos që zbërthehet përmbajtjadhe filozofia e KKK-së, jepen edhe një sërë udhëzimesh për praktikën tuaj tëpërditshme në shkollë/klasë, pas zbatimit të së cilave arritjet tuaja dhe tënxënësve tuaj besojmë se do të jenë dukshëm më të larta.Këta udhëzues do të shpërndahen nëpër shkollat pilot do të pilotohet gjatë vititshkollor 2012-2013. Pas pilotimit, sugjerimet dhe propozimet tuaja do të merrennë konsideratë për përmirësimin dhe për përsosjen e tyre të mëtutjeshme.Punë të mbarë!Ekipi redaktues5

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasë6

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëMirësevini në këtë udhëzuesSfida me të cilën përballet sistemi ynë arsimor është e qartë: ai duhet tëpërgatisë jo shumicën, por të gjithë nxënësit për të qenë të suksesshëm nëjetën e tyre, duke zhvilluar shkathtësitë e tyre të gjera, njohuritë dhe kuptimetqë u duhen për të ardhmen e Kosovës. Korniza e Kurrikulës e Kosovës dot’ua mundësojë fëmijëve dhe të rinjve të bëhen qytetarë të informuar, kritikëdhe aktivë, të cilët i kanë dijen, shkathtësitë dhe të kuptuarit, besimin dhebindjen për të bashkëpunuar, për të ndërmarrë veprime dhe për t’u përpjekurtë sjellin ndryshime në komunitetet e tyre dhe më gjerë ne botë.PërmbledhjeMinistria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë (MASHT) ka hartuar «Planin Strategjiktë Arsimit në Kosovë 2011-2016.” Me këtë strategji fillon procesi i reformave tëdomosdoshme për avancimin e cilësisë dhe barazisë në arsimin kosovar në përputhjeme standardet ndërkombëtare.Kurrikula e re, me përmbajtjen dhe materialet e përditësuara dhe me një qasje tëmësimdhënies të përqendruar në fëmijën dhe në metodologjinë ndërvepruese do tëzëvendësojë Kurrikulën e vitit 2001. Së voni është miratuar Korniza e re e Kurrikulëssë Kosovës për të drejtuar përpjekjet e tanishme nëmësimdhënie dhe për t’i ndihmuar mësimdhënësit dhedrejtorët që të përgatiten për ndryshimet e ardhshmekurrikulare. Ky udhëzues është pjesë e këtyre përpjekjeve.Në vitin 2011, edukatoret janë vizituar në klasat, grupete tyre dhe janë intervistuar për shkallën e informimit e tëndërgjegjësimit të tyre përkitazi me ndryshimet e ardhshmekurrikulare dhe për efektet e këtyre ndryshimeve në praktikate tyre të përditshme. Nga ky vlerësim fillestar i nevojave,është hartuar një version punues i Udhëzuesit. Ky version uështë prezantuar edukatoreve parashkollore dhe drejtorëvetë institucioneve parashkollore në 7 punëtori të organizuaranë rajone të ndryshme. Informatat kthyese të mbledhura gjatëkëtyre punëtorive janë përfshirë në këtë Udhëzues. Kështu,ky Udhëzues paraqet një koleksion të temave dhe ideve tëgrumbulluara nga edukatoret parashkollore për edukatoretparashkollore. Udhëzuesi synon të jetë ndihmës praktik idrejtorëve për mbështetjen e edukatoreve parashkollorenë përgatitjen dhe zhvillimin e aktiviteteve, për përafrim meKurrikulën e re të Kosovës.7Kurrikula e vitit2001PSAK 2011 -2016Korniza e Kurrikulës sëKosovësNë hartim e sipër:Kurrikula Bërthamë eKosovës

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëSi e hartojmë Kurrikulën?Pse ka nevojë për ndryshime?Ku është Kosova në këtë proces?Diagrami “Hartimi i Kurrikulës” në faqen vijuese pasqyron tri burimet kryesore prej tëcilave nxjerrim kurrikulën: Fëmijët, Shoqëria dhe Lënda. Asnjë prej këtyre nuk qëndrojnëtë pandryshueshme ndër vite. Nevojat ndryshojnë tek secili nga këto burime, andaj përtë përmbushur nevojat e shekullit 21, edhe kurrikula duhet të ndryshojë. Ne mund t’ibëjmë ndryshimet e nevojshme në kurrikulë në tri mënyra të rëndësishme:Nga përqendrimi në objektiva/lëndë drejt kurrikulave të bazuara nërezultate të të nxënit dhe në kompetencaNga përqendrimi në edukatoren drejt përqendrimit në fëmijënNga metodologjia e ligjërimit drejt një metodologjie ndërvepruese dhegjithëpërfshirëseKosova ka filluar procesin e ndryshimit të kurrikulës 2001, derisa tani ky dokumentparaqet sfidën për edukatoret dhe drejtorët e institucioneve parashkollore që të fillojnëtë zbatojnë Kornizën e Kurrikulës së Kosovës (KKK) për t’i orientuar praktikat e tyre tëpunës edukative me fëmijë dhe për t’u përgatitur më mirë për Kurrikulën Bërthamë tëKosovës.8

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasë9

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasë10

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëPjesa 1Përdorimi i UdhëzuesitÇka përmban Udhëzuesi? Rëndësia e tijDo t’ju ndihmojë që:1. Të kuptoni si ta përdorni këtë udhëzues;2. Të kuptoni Kornizën e Kurrikulës së Kosovës dhe qëllimet e saj dhe dot’ju përgatisë për ndryshimet që sjell Korniza e Kurrikulës së Kosovës evitit 2011;3. Të mendoni se si mund t’u ndihmoni, si drejtor, edukatoreve të zbatojnëmënyrat e reja dhe t’i inkurajoni që të provojnë diçka të re për ta orientuarpraktikën e tyre të përqendruar në fëmijën dhe në ndërveprim me me ta;4. Të përgatiteni se si t’u ndihmoni, si drejtor, edukatoreve të analizojnëgjërat që i bëni me ata që të funksionojnë më mirë, si dhe për atë qëme ta mund të bëni për t’i përmirësuar aktivitetet dhe planifi kimin eaktiviteteve edukative;5. T’i mbështesni edukatoret për të bërë vlerësimin formativ/vlerësimin përtë nxënit dhe vlerësimin përmbledhës/vlerësimin e arritjes/kompetencavetë fëmijëve;6. T’i mbështesni edukatoret për realizimin e gjithëpërfshirjes përkitazi megjininë, pakicat, personat me nevoja të veçanta, mjedisin dhe moshëno T’i përmirësoni aftësitë tuaja dhe të edukatoreve për të ofruar mundësitë barabarta për fëmijët, pa marrë parasysh prejardhjen e tyre dheaftësitë e tyre për arritjen e përparimit optimal.7. Të përmirësoni aftësitë tuaja në udhëheqjen, planifi kimin strategjik,vlerësimin e edukatoreve, rritjen e bashkëpunimit jo vetëm mekomunitetet e institucionit por edhe me institucione të tjera, vlerësimine institucionit tuaj parashkollor, duke synuar krijimin e një institucioniparashkollor cilësor.HyrjeKy Udhëzues ofron informata për Kornizën e Kurrikulës së Kosovës, për strategji dhe qasje qëmund të përdoren bazuar në Kurrikulën e vitit 2001 dhe për përgatitje më të mirë për zbatimine Kurrikulës së re të Kosovës.11

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëSi ta përdorni Udhëzuesin?Udhëzuesi është hartuar ashtu që mund ta përdorni në çfarëdo renditje që ju nevojitet, SI DHE,çka është më me rëndësi, mund të shtoni informata e burime të reja që i krijoni vetë apo që igjeni diku tjetër. Ju inkurajojmë që ta pasuroni këtë Udhëzues me informata e shembuj të rinjqë i merrni nga drejtorët dhe edukatoret e tjera, si dhe nga burimet e trajnimet e tjera.PSE ka nevojë për një reformë të gjithëmbarshme të Kurrikulës?Që fëmijët dhe të rinjtë t’i zhvillojnë njohuritë, shkathtësitë dhe aftësitë të cilat u duhen për tëpasur sukses në shekullin 21, është e domosdoshme një kurrikulë e përditësuar në Kosovë.Edhe gjatë kohës kur edukimi institucional në Kosovë ishte i izoluar, përmbajtjet edukative janëpërtërirë dhe janë krijuar përmbajtje të reja, janë zhvilluar metoda e mjete të reja të të nxënitdhe janë bërë vlerësime të reja për arritjen e standardeve arsimore. Drejtorët e institucioneveparashkollore dhe edukatoret nuk kanë qenë sa duhet të përfshirë në procesin e ndryshimevethelbësore kurrikulare dhe me risitë profesionale, siç janë metodologjitë me fëmijën në qendërdhe ato ndërvepruese me fëmijët. Është nevojë urgjente që në bazë të praktikave më tëmira në institucionet parashkollore të vendit tonë, të zhvillohet një qasje më konsistente dhemë e unifi kuar ndaj kurrikulës dhe të nxënit në të gjitha nivelet. Përveç kësaj, ka nevojë tëpërmirësohet menaxhimi i klasës/grupit dhe i sjelljes së fëmijëve.Për t’i përgatitur fëmijët kosovarë që të jetojnë dhe të punojnë në një botë përditë e më tëndërvarur është me rëndësi që të trajtohen këto aspekte:Çka do tu mësojmë fëmijëve; (Çfarë kanë nevojë të mësojnë fëmijët)Pse do t’ua mësojmë atë;Si do t’ua mësojmë atë dhe si do t’i vlerësojmë; si dheSa mirë duhet të mësojnë fëmijët (standardet).Edhe pse ende nuk është kompletuar hartimi i planeve dhe programeve mësimore të KurrikulësBërthamë të Kosovës (KBK) për nivelin 0, por kemi Kornizën e re të Kurrikulës së Kosovës(KKK).KKK-ja i përcakton bazat ngase ofron udhëzimekonkrete për t’ju ndihmuar që të përballeni nëmënyrë kreative me:Janë hartuar 5 Udhëzues përedukatore dhe për mësimdhënës:Parashkollor, mosha 0-5 vjeç;♦ Teknikat e ndryshme për mësimdhënies/ dhepër zhvillim të aktiviteteve;♦ Çështjet dhe situatat e të nxënit; si dhe♦ Organizimin e procesit edukativ/mësimor nëdobi të fëmijëve.Qëllimi i UdhëzuesitUdhëzuesi ofron informata për drejtorët dheedukatoret nga drejtorët dhe edukatoret. OfronParafi llor, mosha 5-6 vjeç, Shkallakurrikulare 1Fillor, mosha 6-10 vjeç, klasat 1-5,Shkallët kurrikulare 1 dhe 2E mesme e ulët, mosha 11- 14 vjeç,klasat 6-9, Shkallët kurrikulare 3 dhe 4E mesme e lartë GJIM/AAP, mosha15-17 vjeç, klasat 10-12, Shkallëtkurrikulare 5 dhe 6.Shënim: Shkallët dhe nivelet (SNKA)paraqiten në Pjesën 2-të të këtijUdhëzuesi12

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëudhëzime se si t’i mbështesni edukatoret që t’i përmirësojnë/përparojnë praktikat e tyre tëpërditshme për t’u përgatitur për Kurrikulën e re të Kosovës.Udhëzuesi ju jep një mesazh të qartë për kurrikulën e re, e cila po shqyrtohet nga mësimdhënësit,edukatoret, drejtorët e shkollave dhe të institucioneve parashkollore, drejtorët komunal tëarsimit, si dhe inspektorët e arsimit.Si është i organizuar? Çka përmban secila pjesë?Udhëzuesi është ndarë në 7 pjesë. Secila pjesë pasqyron çështjet relevante për përgatitjen edrejtorëve për ta zbatuar Kurrikulën e re të Kosovës. Shkurtimisht pjesët duken kështu:Pjesa 1: Historiku dhe përdorimi i këtij Udhëzuesi♦ Përmban arsyetimin dhe qëllimin e Kornizës së Kurrikulës të Kosovës dhe organizimine informatave përkatëse.Pjesa 2: Korniza e Kurrikulës së Kosovës: Përgatitja për ndryshim♦ Përshkruhet Kurrikula e Kosovës, si parimet dhe qëllimet arsimore si dhe kompetencatdhe rezultatet e të nxënit.Pjesa 3: Metodologjia e mësimdhënies: Si i zhvillojmë aktivitetet♦ Paraqet parimet dhe qëllimet e Kornizës së Kurrikulës së Kosovës për t’ju ndihmuar tëpërgatiteni për ndryshimet që do të vijnë.♦ Përqendrohet në metodat dhe strategjitë e të nxënit: SI edukatoret duhet t’i zhvillojnëaktivitetet në institucionin parashkollor, për të promovuar qasjet e punës edukative tëpërqendruar në fëmijën/individin dhe qasjen ndërvepruese.Pjesa 4: Shembuj të aktiviteteve dhe strategji për zhvillimin e tyre♦ Ofron udhëzime për planifi kimin e aktiviteteve, shembuj të planeve të aktiviteteve, dukepërfshirë çështjet e ndërlidhura, të mbledhura dhe të përshtatura nga edukatoret eKosovës, por edhe ofron modele të planeve të aktiviteteve. Kjo pjesë përmban edhenjë komponentë të quajtur «Aktivitete Plotësuese», që ju mundësojnë t’i mbështesniedukatoret në përpjekjet e tyre për të pasuruar planifi kimin e tyre, për të menduarnë mënyrë strategjike për praktikën e tyre, si dhe si mund të inkurajoni zhvillimin tuajprofesional me kolegët tuaj dhe edukatoret.Pjesa 5: Vlerësimi i të nxënit të fëmijëve♦ Shqyrton konceptet e vlerësimit të përvetësimit të njohurive, shkathtësive dheqëndrimeve të fëmijëve, dhe ofron shembuj mbi atë se si mund t’i mbështesni edukatoret13

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasënë përpjekjet e tyre për të përmirësuar praktikat e tyre të vlerësimit të fëmijëve, për t’uamundësuar fëmijëve të mësojnë se si të mësojnë më mirë.Pjesa 6: Sigurimi i gjithëpërfshirjes♦ Këtu shtjellohen çështjet e gjithëpërfshirjes duke ofruar ide për mënyrat e trajtimit tëçështjeve në lidhje me gjininë, pakicat etnike dhe komunitetet pakicë, nevojat e veçantaarsimore brenda institucionit tuaj parashkollor.Pjesa 7: Vetë-vlerësimi i institucionit parashkollor♦ Në këtë pjesë paraqitet koncepti i udhëheqjes së institucionit parashkollor, praktika erefl ektimit, procesi i vlerësimit të stafi t dhe vetë-vlerësimit të institucionit parashkollorsi dhe mundësitë për të përmirësuar të nxënit e fëmijëve dhe për sukses më të mirë tëinstitucionit parashkollor.Burimet dhe zhvillimi profesional♦ Ofron informata shtesë për pjesën përkatëse.Ana praktike e udhëzuesitUdhëzuesi ofron mundësi praktike se si t’i mbështesni edukatoret në praktikën e tyre gjatëzhvillimit të aktiviteteve, por edhe të diskutoni dhe të shqyrtoni me kolegët tuaj mënyrën se sita udhëheqni institucionin parashkollor dhe edukatoret për qasje të të nxënit me fëmijën nëqendër, me kurrikulën ekzistuese të vitit 2001. Kjo do t’i përforcojë përparimin dhe arritjet efëmijëve, dhe do t’ju ndihmojë të përgatiten për zbatimin e Kurrikulës së re të Kosovës.Gjithashtu Udhëzimi iu mundëson që të shtoni materiale të tjera për drejtorët nga puna ejuaj, nga praktikat e edukatoreve, nga trajnimet që i keni ndjekur dhe nga burimet që kenishkëmbyer me kolegët e tjerë.Drejtori është burim i rëndësishëm për përmirësimin e praktikave në institucionin parashkollor.Ky udhëzues mbështetë rolin e drejtorit për përkrahjen e edukatoreve për qasje të reja përlehtësimin e të nxënit nga fëmijët. Prandaj:♦ Përqendrohuni në marrëdhëniet me edukatoret dhe fëmijët duke:o I kushtuar rëndësi nxitjes së marrëdhënieve të mira të të nxënit midis jush,edukatoreve dhe fëmijëve;o Motivuar të gjithë fëmijët për arritje (gjithëpërfshirja); dheo Nxitur aspiratat e fëmijëve dhe duke i sfi duar ata.♦ Krijoni përvoja cilësore të të nxënit që:o Janë në funksion të zhvillimit të kompetencave kryesore të kurrikulës;o Janë kuptimplota dhe ua mundësojnë fëmijëve t’i shohin lidhjet midis dukurive dhegjërave të ndryshme, shkathtësive, çështjeve të ndërlidhura dhe vlerësimit; dheo Sigurojnë që secila përvojë e të nxënit bazohet të ndërlidhet me dijen dhe përvojate fëmijës dhe me botën që i rrethon.14

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëPjesa 2Korniza e Kurrikulës së Kosovës:Përgatitja për ndryshimPër çka bëhet fjalë në këtë pjesë?Kjo pjesë përqendrohet në:• Çka është kurrikula e Kosovës• Qëllimet dhe parimet arsimore• Kompetencat dhe rezultatet e të nxënit• Shkallët kurrikularePërgjigjet ndaj pyetjeve çka, pse dhe si në lidhje me procesin e ndryshimittë kurrikulës, duke:• Diskutuar domethënien e saj për ju si drejtor i institucionit parashkollor;dhe• Përshkruar shkurtimisht se si do t’u ndihmoni edukatoreve t’i ndryshojnëdhe përmirësojnë praktikat e tyre.Roli i drejtorit të institucionit parashkollor për parapërgatitjen e edukatoreve për ndryshimet qëkërkohen nga Kurrikula e ardhshme e Kosovës është i pazëvendësueshëm.PSE dhe SI?Kornizën e Kurrikulës së Kosovës (KKK) 2001 do ta përdorim si përvojë të mirë për zbatimin eKurrikulës së 2011. Tani duhet të fi lloni t’i mbështesni edukatoret për zbatimin dhe promovimine qasjes ndërvepruese, me fëmijën në qendër, e cila lehtëson arritjen e të nxënit duke shprehuratë në formë të rezultateve të të nxënit dhe të kompetencave.Kjo pjesë do t’ju ofrojë më shumë ndihmë për të kuptuar çfarë kemi, pse e kemi dhe si mundtë fi lloni ndryshimin në institucion.15

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëÇka është Kurrikula e Kosovës?Kurrikula është një sistem i tërësishëm i dokumenteve bazë që përshkruajnë se çka, kur, si dheme çfarë lloji dhe niveli të rezultateve mësimore të priten arrihen në institucionin parashkollordhe në shkolla. Kurrikula e Kosovës është dokumenti kryesor që rregullon procesin egjithëmbarshëm të edukimit në arsimin e obliguar në Kosovë.Kurrikula e Kosovës përbëhet nga dy Komponente kryesore:♦ Komponenti Konceptual (i hartuar tashmë) – i prezantuar në Kornizën e Kurrikulës tëKosovës (KKK), e miratuar nga MASHT• KKK-ja merr parasysh shumë ndryshime në sistemin arsimor që kanë ndodhurqysh prej hartimit të kurrikulës më 2001, si dhe sfi dat e reja të identifi kuara gjatëperiudhës 2001 – 2008. Këto sfi da kërkojnë nga të rinjtë që të zhvillojnë kapacitetete tyre për t’i përdorur njohuritë, shkathtësitë, qëndrimet dhe vlerat në kontekstin ezgjidhjes së problemeve nga jeta e përditshme.♦ Komponenti operacional përbëhet nga:• Kurrikula Bërthamë e Kosovës (KBK) për nivelet formale të arsimit (fi llor, të mesëmtë ulët dhe të mesëm të lartë)• Planet dhe programet orientuese të lëndëve për klasat 1 – 12• Dokumentet mbështetëse: përfshijnë tekstet shkollore, materialet për mësimdhëniee të nxën, udhëzuesit për mësimdhënës, programe kompjuterike e CD-të arsimore,materialet për vlerësim dhe për provime, dhe Instrumentet për monitorimim dhevlerësimin e sigurimit të cilësisë.Detyrë juaja është që t’u ndihmoni edukatoreve të përgatiten për këto risi dhe të jenë nëgjendje të përballen me sfi da të reja, duke përfshirë qasjet e reja metodologjike, materialetpër zhvillimin e aktiviteteve didaktike, çështjet e ndërlidhura, vlerësimin si dhe praktikat egjithëpërfshirjes. Kurrikula e re ruan aspektet kryesore të traditës së shoqërisë së Kosovës,por synon të përafërohet me zhvillimet dhe praktikat e vendeve të zhvilluara.Qëllimet arsimoreVizioni i arsimit në Kosovë – siç është promovuar me Kornizën e Kurrikulës së Kosovës – ështëqë t’i mundësojë individit të bëhet i pavarur, të jetë në gjendje të përmbushë qëllimet e tij/sajpersonale, si dhe të kontribuojë në përparimin, prosperitetin dhe mirëqenien e vazhdueshmetë shoqërisë kosovare. Qëllimet kryesore që dalin nga ky vizion janë:♦ Kultivimi i identitetit personal, kombëtar, i përkatësisë shtetërore e kulturore.♦ Promovimi i vlerave të përgjithshme kulturore e qytetare;♦ Zhvillimi i përgjegjësisë ndaj vetes, ndaj të tjerëve, ndaj shoqërisë dhe ndaj mjedisit;♦ Aftësimi për jetë e për punë në kontekste të ndryshime shoqërore e kulturore;♦ Zhvillimi i ndërmarrësisë dhe përdorimi i teknologjisë;♦ Aftësimi për mësim gjatë gjithë jetës.16

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëKompetencat kryesor dhe rezultatet përfundimtare sipas Kurikulit të Ri të kosovësNë përputhje me vizionin dhe politikat e arsimit në të cilat bazohet Korniza e Kurrikulës sëKosovës, kompetencat kryesore të parashikuara për sistemin arsimor të Kosovës janë:Më shumë detaje për aktivitete për secilënkompetencë mund të gjeni në Pjesën 4 Përgatitja ePlaneve të aktiviteteve6 KompetencatKryesoreKompetenca ekomunikimit dhe e tëshprehuritKompetenca e tëmenduaritKompetenca e të nxënitKompetenca për jetë,punë dhe mjedisKompetenca personaleKompetenca qytetareNxënësiQë të rinjtë tëbëhenRezultatipërfundimtarKomunikues efektivëMendimtar kreativdhe kritikNxënës isuksesshëmKontribues produktivpër shoqërinë nëpërgjithësiIndivid i shëndoshë,bën zgjidhjet nëbazë të njohuriveQytetar ipërgjegjshëm, aktivdhe pjesëmarrësMë shumë informata për shkathtësitë dhe vlerësiminmund të gjeni në Pjesën 5, Vlerësimi i përparimit tëfëmijëveParimet kryesore të KKKorniza e Kurrikulës së Kosovës bazohet në parime, të cilat synojnë që të përmirësojnë dhegradualisht të avancojnë praktikat tuaja në klasë. Këto parime janë:♦ Gjithëpërfshirja: secili fëmijë ka të drejtë për arsimim cilësor;♦ Zhvillimi i kompetencave♦ Mësimdhënia dhe të nxënit e integruar dhe koherent;♦ Autonomi dhe fl eksibilitet në nivel shkolle/institucioni parashkollor;♦ Përgjegjësia dhe llogaridhëniaShkallët kryesore kurrikulareKorniza e Kurrikulës së Kosovës është e strukturuar në disa shkallë kurrikulare, të cilatpërkufi zohen në përputhje me strukturën e arsimit parauniversitar në Kosovë.Shkallët përkufi zohen në periudha prej 1-3 vitesh. Shkallët e kurrikulës përcaktojnë kërkesatkurrikulare dhe qasjet ndaj mësimdhënies/zhvillimit të aktiviteteve dhe ndaj të nxënit. MeKurrikulën Bërthamë përcaktohen për secilën shkallë të Kurrikulës tërësitë e:17

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasë♦ Kompetencave kryesore që duhet arritur;♦ Kërkesat për përparim;♦ Strukturës për organizimin e përvojave të mësimdhënies/zhvillimit të aktiviteteve dhe të nxënit; dhe♦ Qasjet ndaj vlerësimit dhe kriteret e vlerësimit.Përmë shumëhollësi përParimet shihPjesën 3 mbiMetodologjinëStruktura e Kornizës së Kurrikulës, sipas shkallëve kurrikulare, refl ekton nevojën për:♦ Më shumë transparencë dhe qartësi në artikulimin e qëllimeve dhe detyrave arsimore;♦ Mundësinë e udhëzimeve konkrete për organizimin e aktiviteteve shkollore, me theksnë metodat, rezultatet e të nxënit dhe mjetet specifi ke të vlerësimit;♦ Pranimin e veçorive specifi ke të fazave zhvillimore dhe të qëllimeve specifi ke të secilësshkallë kryesore të kurrikulës; dhe♦ Nevoja për të rritur llogaridhënien e institucioneve parashkollore për cilësinë e edukimitqë ofrohet në nivel të institucionit parashkollor dhe për përparimin e fëmijëve përzhvillimin e kompetencave kryesore.Tabela në vijim tregon se si do të bazohet Korniza e Kurrikulës së Kosovës në klasifi kiminstandard ISCED të UNESCO-s. ISCED do të thotë Standardet Ndërkombëtare për Klasifi kimine Arsimit. Shkallët kryesore të kurrikulës janë të ndërlidhura me nivelet e SNKA-ve në këtëtabelë. Këtu paraqitet vetëm SNKA 0.Nivelet formale tësistemit arsimor tëKosovësSNKAMosha enxënësveShkallët kryesore tëkurrikulësPas të mesmes 18 + Specializim pas tëmesmesI mesëm i lartëSNKA 3 15-17 SHK 6Klasa 12I mesëm i lartëKlasat 10-11I mesëm i lartëKlasat 8-9I mesëm i ulëtKlasat 6-7Konsolidim dhespecializimSHK 5SNKA 2 11-14 SHK 4Zhvillim i përgjithshëmdhe profesionalPërforcim dhe orientimSHK 3Zhvillim i mëtutjeshëmdhe orientim18

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëArsimi fi llorKlasat 3-5SNKA 15-10 SHK 2Përforcim dhe zhvillimArsimi fi llorKlasat 1-2Arsimi parafi llorSNKA 0SHK 1Përvetësim fi llestarEdukimi parashkollor SNKA 0 0-5 SHK 0Edukim në fëmijëri tëhershmeEdukimi parashkollor, mosha 0-5 vjeçGjatë këtij niveli të edukimit fëmijët do të inkurajohen të:♦ përmirësojnë dhe ta pasurojnë të folurit dhe shkathtësitë e komunikimit në gjuhënamtare në jetën e përditshme;♦ zhvillojnë aftësitë e tyre për përqendrimin e vëmendjes, duke u përqendruar në mesazhetë ndryshme; dhe♦ zhvillojnë shkathtësitë sociale themelore.Në këtë shkallë të zhvillimit të fëmijës rëndësi e veçantë duhet t’i kushtohet zhvillimit fi zik dhemotorik të tij nëpërmjet aktiviteteve dhe përvojave fi zike, me ç‘rast fëmijët do të vetëdijesohenpër nevojën për ta përmirësuar mirëqenien e tyre fi zike dhe për t’u kujdesur për shëndetin dhesigurinë e tyre.Karakteristikat e kurrikulës për edukimin parashkollorEdukimi parashkollor paraqet fazën e parë të edukimit, gjatë së cilës fëmijët edukohen nëfamiljet e tyre ose në institucionet parashkollore (mosha 0-5 ), dhe në institucionet parashkolloreose në klasat para-fi llore në shkollën fi llore (mosha 5-6). Edukimi parashkollor mbështetet nëstandardet e edukimit dhe të zhvillimit në fëmijërinë e hershme për moshat 0-6 këto standardembështesin dhe nxisin zhvillimin optimal të fëmijëve.Edukimi parashkollor paraqet një periudhë të zhvillimit të shpejt dhe substancial fi zik, njohës,të gjuhës, emocional dhe social të fëmijëve. Duke e marrë parasysh rëndësinë e kësaj faze tëzhvillimit për vendosjen e një bazamenti të mirëfi lltë për të nxënit gjatë gjithë jetës, fëmijët dot’u ekspozohen proceseve thelbësore të të nxënit për të nxitur kurreshtjen e tyre për vetveten,shoqërinë, natyrën, dijen, kulturën dhe teknologjitë e reja. Synimi i procesit edukativ në këtëfazë është të stimulojë kreativitetin dhe entuziazmin e tyre për qasje në përvoja të reja dhepërballje me situata nga jeta e përditshme.19

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëGjatë këtij niveli vëmendje e veçantë do t’i kushtohet zhvillimit fi zik dhe lëvizor nëpërmjetaktiviteteve dhe përvojave fi zike, me ç‘rast edhe do të vetëdijesohen fëmijët për nevojën përta përmirësuar mirëqenien e tyre fi zike dhe për t’u kujdesur për shëndetin dhe sigurinë e tyre.Në klasën para-fi llore (mosha 5-6) fëmijët do t’u ekspozohen përvojave të të nxënit të cilatpërfshijnë elementet të leximit, shkrimit dhe llogaritjeve numerike, duke e ngritur kështu niveline përgatitjes së tyre për shkollim të mëtejshëm dhe për jetë.Autonomia e institucionit parashkollor: Kurikuli me zgjedhjeNjë nga risitë, me interes, e Kurrikulës së Kosovës është mundësia që i ofron institucionitparashkollor vetë të hartojë një pjesë të kurrikulës, Kurrikulën me zgjedhje, në kuadër tëKornizës së Kurrikulës së Kosovës. Kjo është një mundësi e mirë për ta bërë Kurrikulën edhemë të përshtatshme dhe të llojllojshme.Këtu do të zbatohen përqindjet si në vijim:♦ 10% prej nivelit parashkollor deri në klasën 5.Institucioni parashkollor mund të planifi kojë, në bashkëpunim me partnerët e tyre dhe palët etjera me interes, shfrytëzimin inovativ dhe fl eksibil të kohës për të hartuar programe me bazënë institucionin parashkollor adekuat për të plotësuar nevojat, kontekstet dhe interesimet efëmijëve. Kjo mund të përfshijë:♦ Aktivitete plotësuese edukative për të ndihmuar - arritur kompetenca specifi ke (d.m.th.fusha zgjedhore, projekte, shërbime në komunitet, aktivitete artistike, sportive etj.);♦ Ndarjen e kohës për aktivitete zgjedhore nga kurrikula;♦ Aktivitete plotësuese për fëmijë të cilët kanë vështirësi në të nxënë;♦ Zbatimin e temave me zgjedhje, të cilat i ofron MASHT-i;♦ Zhvillimi i aktiviteteve specifi ke të institucionit parashkollor;♦ Zhvillimin dhe zbatimin e programit të përshtatur sipas kushteve, burimeve dhe nevojavelokale;♦ Përgatitjen për jetë dhe shkollë.Përparësitë e KurikulësKurrikula e re siguron një shkallë të lartë të autonomisë së institucionit parashkollor nëplanifi kimin dhe zbatimin e kurrikulës me zgjedhje, në përputhje me kushtet specifi ke të kuadritmësimor, infrastrukturën e institucionit parashkollor dhe karakteristikat e tjera të vendit në tëcilin vepron institucioni parashkollor. Kështu, secilit institucion parashkollor i lihet hapësirë përtë zhvilluar profi lin e vet në interesin më të mirë të fëmijëve dhe të vendit në të cilin gjendet ajo.Tabela krahasuese me përparësitë e KK së re:20

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëDisa nga praktikat ekzistuesePërqendrimi në realizimin e përmbajtjes sëplanifi kuar dhe mbajtja mend e fakteve.Organizimi i punës së institucionitparashkollor bazuar në kohën që kalohet nëklasë.Proceset e zhvillimit të aktiviteteve dhe të tënxënit të bazuar në tekste mësimore.Zhvillimi i aktiviteteve me edukatoren nëqendër: edukatorja është në qendër dheparaqet burimin e informacionit.Përmbajtje e fragmentuar.Të nxënit në institucionin parashkollor ështëzakonisht i pakuptimtë për fëmijët.Diversiteti midis fëmijëve injorohet; planetditore i referohen një fëmije mesatar.Praktikat e kërkuara me Kornizën e re tëKurrikulësPërqendrimi në atë të cilën fëmijët duhettë dinë dhe të jenë në gjendje të bëjnë paspërfundimit të një shkalle kurrikulare.Organizim i punës së institucionitparashkollor në bazë të rezultateve.Proceset e zhvillimit të aktiviteteve dhe tëtë nxënit të bazuara në hulumtim dhe mjetedhe burime të diversifi kuara.Qasja me fëmijën në qendër: edukatorjaështë lehtësuese e procesit të të nxënit.Përmbajtje e integruar dhe ndërdisiplinore.Të nxënit në institucionin parashkollorndërlidhet ngushtë me botën e vërtet, ështëkuptimplotë dhe pasqyron interesimet dhepërvojat e fëmijëve.Procesi i zhvillimit të aktiviteteve adresondiversitetin e fëmijëve.Në këtë kontekst, nga drejtori i institucionit parashkollor pritet që të shqyrtojë me kujdespërparësitë dhe mangësitë e edukatoreve, në mënyrë që të mund të shfrytëzojnë në mënyrëoptimale kuadrin mësimor. Nga edukatoret pritet që të shfrytëzojnë fl eksibilitetin e shtuarpër të planifikuar dhe për të përdorur një sërë metodologjishë për zhvillimin e aktivitetve tëpërshtatshme për qasje ndërvepruese dhe të individualizuar ndaj fëmijëve me qëllim të arritjessë rezultateve të nxënit të përcaktuara me Kurikul.Kjo mund të arrihet nëse në institucionin parashkollor ekziston kuadri edukativ i përkushtuarpër të punuar për interesin më të mirë të fëmijëve, dhe për t’u siguruar:♦ gjithëpërfshirje në sistemin e arsimit, dhe♦ mbështetje të individualizuar për secilin fëmijë gjatë përparimit të tij/saj drejt arritjes sëkompetencave kryesore dhe drejt realizimit të potencialit të tyre të plotë.Drejtori ofron udhëheqje dhe menaxhim. Kjo nënkupton shumë më shumë se sa vetëmadministrim i institucionit parashkollor. Për autonomi të shtuar të institucionit parashkollorkërkohen shkathtësi dhe njohuri të reja. Kjo mund të realizohet në dy aspekte:1. Puna me edukatoret e institucionit2. Udhëheqja e ndryshimeve21

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëGjatë punës me edukatoret duhet të merrni parasysh:♦ Ndryshimet në metodat dhe strategjitë e zhvillimit të aktiviteteve;♦ Ndryshimet në praktikat e vlerësimit;♦ T’ua mundësoni edukatoreve përvetësimin e shkathtësive të nevojshme për menaxhimine kurrikulës së re, duke përfshirë edhe qasjen në trajnime për Aftësimin Profesional tëMësimdhënësve nëpërmjet Këshillit Nacional për Licencimin e Mësimdhënësve;♦ Vlerësimin e tërë institucionit parashkollor për t’u përgatitur për ndryshime.Në udhëheqjen e ndryshimeve ju duhet të merrni parasysh:♦ Shkathtësitë tuaja për udhëheqje;♦ Aftësinë tuaj për të menaxhuar ndryshimet që kërkohen me KKK, posaçërisht kur ështëfjala për autonominë e institucionit parashkollor;♦ Bashkëpunimin me Këshillin e institucionit parashkollor;♦ Rolin e DKA-ve;♦ Raportin me prindërit dhe palët e tjera me interes.Në tabelën më poshtë janë të paraqitura sfi dat me të cilat do të përballeni ju dhe stafi i juaj. Juduhet të siguroheni që ata t’i kuptojnë këto sfi da dhe të përgatiten për ndryshime.Roli i drejtorit të institucionitparashkollor- të ofrojë mjedis miqësor, të sigurt, tëpërshtatshëm dhe përkrahës për tënxënit;- të përfshijë palët me interes dhepartnerët arsimor në vendimmarrjen einstitucionit parashkollor;- të mundësojë të nxënit të diferencuardhe zgjedhje të mjaftueshme tëaktiviteteve kurrikulare dhe ekstrakurrikulare;- të sigurojë konsistencë në institucioninparashkollor (“qasja ndaj institucionitparashkollor si tërësi”) në promovimin emësimdhënies me fëmijën në qendër;- të angazhohet në rrjetëzimin einstitucioneve parashkollore për tëpromovuar shkëmbimin e praktikaveefektive të zhvillimit të aktiviteteve dhetë të nxënit me fëmijën në qendër dhe tëmësuarit të dyanshëm nga këto;Roli i edukatores- të zbatojë një spektër të gjerë metodashqë u përshtaten situatave dhe nevojavetë fëmijëve në kontekstin e pedagogjisëndërvepruese;- të përforcojë lidhjet midis fushavekurrikulare dhe të promovojë të nxënit eintegruar;- është në gjendje të integrojë çështjet endërlidhura, siç janë të drejtat e njeriutdhe edukimi për qytetari demokratike;edukimi për paqe; edukimi për zhvillimtë qëndrueshëm; barazia gjinore;mirëkuptimi ndërkulturor; shkathtësitëpër jetë; edukimi shëndetësor; edukimiekonomik dhe për ndërmarrësi; edukimipër medie; TIK dhe të nxënit elektronik;22

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasë- të mbështesë trajnimet dhe mentorimin eedukatoreve në instiucion, si mekanizëmpër përmirësimin e shkathtësive tëmësimdhënies të kuadrit mësimor, dukekombinuar aspektet teorike me praktikënë situatat të përditshme në institucioninparashkollor;- të merr vendime, mbi bazën e parimit tëautonomisë së institucionit parashkollordhe në konsultim me palët me interes,lidhur me pjesën e kurrikulës e cilahartohet në institucionin parashkollor;- të punojë, në bashkëpunim me palët meinteres, drejt zhvillimit të një koncepti(projekti) të qartë mbi institucioninparashkollor, në të cilin shpjegohenvizioni dhe misioni, si dhe mënyrat tëcilat i parasheh institucioni parashkollorpër përmirësimin e cilësisë, barazisë dhepërgjegjësisë të shërbimeve arsimore;- t’i kushtojë vëmendje të veçantë zbatimittë parimeve dhe praktikave të të arsimitgjithëpërfshirës, duke i marrë parasyshdhe duke i adresuar çështjet e diversitetitdhe nevojat e veçanta të fëmijëve, dheduke luftuar njëanshmërinë, trajtimin jo tëdrejtë dhe dhunën;- të ndihmojë institucionin parashkollortë shndërrohen në organizatë të tënxënit dhe në “magnet” për komunitetin,nëpërmjet themelimit të komunitetevetë profesionit; programeve për shkrimleximdhe për arsimimin e të rriturve;dhe programeve të tjera të orientuara nëshërbime në komunitet.- është e interesuar dhe e aftë për tëmarrë pjesë në zhvillimin e programevedhe materialeve mësimore tëpërshtatura, si dhe në themelimin eplaneve mësimore individuale dhefl eksibile, në përputhje me parimin eautonomisë së institucionit parashkollor;- ka kapacitet për t’i identifi kuar problemet/vështirësitë në të nxënë dhe për të ofruarmbështetje adekuate;- është e interesuar për përparimin dhevlerësimin formativ, dhe ofron udhëzime,këshilla, motivim dhe mbështetje përfëmijët;- komunikon mirë me fëmijët, prindërit dhepalët e tjera me interes;- fëmijëve ua lehtëson të nxënit dhe iangazhon në aktivitete kuptimplota;- është e interesuar dhe e aftë për t’uangazhuar në punë ekipore dhe për tëmarrë pjesë në komunitetet e profesionit.Standardet e praktikës profesionale për drejtorët e shkollave në KosovëDrejtorët e institucioneve parashkollore dueht të jenë në dijeni se MASHT-i dhe Programi përArsimim Themelor i USAID-it e kanë hartuar një dokument në të cilin përkufi zohen standardete praktikës profesionale për drejtorët e shkollave. Në këtë dokument përshkruhet se çfarëdomethënie kanë këto standarde për praktikën e drejtorëve të shkollave dhe shërbejnë sipikënisje për planifikimin e zhvillimit profesional dhe avancimit të shkollës. Dokumentin e plotëmund ta gjeni në:http://www.masht-gov.net/advCms/documents/udhezim_administrativ_04_2012_shqip.pdf.23

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëAktivitet plotësuesA e keni lexuar broshurën A5 për ndryshimet e planifi kuara në kurrikulë? Quhet Korniza eKurrikulës së Kosovës, dhe është hartuar nga Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisënë vitin 2011. Mund të shkarkoni një kopje në adresën www.masht-gov.net apo të kërkoni njëkopje në e-mail adresën kurrikulumi@ks-gov.net ose të shihni Pjesën e Burimeve të tjera nëkëtë Udhëzues.Çfarë do të thotë kjo për edukatoret e institucionit tuaj parashkollor dhe për praktikëne tyre në klasë?Si drejtor institucioni parashkollor, ju duhet të jeni të vetëdijshëm që roli i edukatoreve do tëndryshojë - pse?♦ Për të përmbushur më mirë nevojat e fëmijëve në shekullin 21;♦ Të përshtaten më mirë me kompetencat kryesore që duhet t’i zotërojnë të gjithë fëmijëtdhe me fushat e reja mësimore të kurrikulës;♦ Koncepti i njohurive si përmbajtje, dhe rrjedhimisht si të kufi zuara, shndërrohet nëkoncept të njohurive si “proces” i të gjykuarit ose të arsyetuarit, pra jo të kufi zuara;♦ Mësimdhënia dhe të nxënit varen nga puna kuptimplotë; si dhe♦ Me ndryshimet në kurrikulë për të plotësuar nevojat e fëmijëve, ju do t’i mbështesni mëshumë edukatoret të cilat e lehtësojnë të nxënit – funksioni i tyre do të jetë të lehtësojnëprocesin e të nxënit për t’u ndihmuar fëmijëve të zhvillojnë shprehinë e të nxënit gjatëgjithë jetës.Gjatë punës suaj të përditshme, duke pasur parasysh zbatimin e qasjeve të reja të bazuar nëKurikulin e ri ndihmoni ngritjen e kapaciteteve njerëzore të institucionit. Për këtë shih tabelënnë vijim.Shfrytëzoni të dhënat nga tabela për të diskutuar me edukatoret për atë se si do të ndryshojëroli i tyre nga edukimi/mësimdhënia në lehtësimin e të nxënit.Më pak mësimdhëniePërqendrim në ofrimin e përmbajtjes.Ofrimi i njohurisë si përmbajtje.Tekstet mësimore, ligjërata dhe të mësuaritpërmendësh.Ofrim i burimeve të përcaktuara.Ofruese informatash.Edukatore që teston njohuritë.Më shumë lehtësimI interesuar për lehtësim të të nxënit.Për lehtësimin e procesit të të nxënit përfëmijët – të mësuarit e njohurive si proces ilehtësimit të të nxënit.Mjedis i të nxënit aktiv, brenda dhe jashtëinstitucionit parashkollor.Udhëzime për burimet, organizues imundësive.Edukatore që ua mëson fëmijëve teknikat ehulumtimit.Udhëzues për vetë-vlerësim.24

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëNë këtë rol të ri edukatoret parashkollore, do të:♦ Kuptojnë që njohuria gjiendet përreth nesh dhe rritet me një ritëm tejet të shpejt;♦ Kuptojnë se sot kuptimi i jetës është të mësosh dhe të ndjesh kënaqësi duke mësuar;♦ Shohin punën e tyre si ndihmë për fëmijët që të mësojnë dhe se më e rëndësishmeështë mënyra se si përzgjedhin dhe përdorin njohuritë se sa përvetësimi i tyre, dhe♦ Bëhen edukatore që shkojnë përtej bartjes së njohurive, dhe i mësojnë fëmijët se simund të kërkohen, të vlerësohen dhe të shfrytëzohen njohuritë si bazë për nxënie tëmëtutjeshme. 1PërfundimeEdukimi në fëmijërinë e hershme mbështet zhvillimin e hershëm personal të fëmijëve, nëpërmjetaktiviteteve të lojës, duke përfshirë:♦ Zhvillimin e kapacitetit për komunikim në gjuhën amtare, nëpërmjet aktiviteteve qëpërkrahin artikulimin e saktë të fjalëve, zgjerojnë fjalorin e tyre dhe zhvillojnë aftësinë etyre për t’i dëgjuar të tjerët;♦ Zhvillimin fi zik dhe lëvizor dhe aktivitete që mbështesin mirëqenien e tyre fi zike dhekujdesin për shëndetin dhe sigurinë e tyre;♦ Zhvillimin progresiv të vetëdijes për veten, për të tjerët dhe për mjedisin;♦ Zhvillimin e kapaciteteve për të përkufi zuar dhe ndjekur rregulla, për të dalluar të mirënnga e keqja dhe për të ditur se çka lejohet dhe çka nuk lejohet;♦ Inkurajimin dhe mbështetjen për t’u angazhuar në aktivitete praktike, për ta vlerësuarrrezikun dhe për t’i ndjekur rregullat themelore të higjienës dhe të sigurisë.1 Norman Goble. The Changing Role of the Teacher. Paris, France: UNESCO 1977 p. 56)25

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasë26

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëPjesa 3Metodologjia: Si t’i zhvillojmë aktivitetetPër çka bëhet fjalë në këtë pjesë?Kjo pjesë është e përqendruar në:Parimet kryesore të KKK të cilat duhet t’ju ndihmojnë t’i udhëzoniedukatoret në planifi kimin e aktiviteteve:• Gjithëpërfshirja: secili fëmijë ka të drejtë për qasje të barabart nëedukim cilësor;• Zhvillimi i kompetencave• Mësimdhënia dhe të nxënit e integruar dhe koherent;• Autonomi dhe fl eksibilitet në nivel institucioni parashkollor;• Përgjegjësia dhe llogaridhënia.Qasjet metodologjike, duke përfshirë strategji dhe praktika specifi kenë përputhje me parimet e KKK, të cilat do t’ju ndihmojnë t’i udhëzoniedukatoret në:• në krijimin e një mjedisi përkrahës;• në zgjedhjen e qasjeve dhe praktikave të të nxënit aktiv dhe tëzgjidhjes së problemeve; dhe• adresimin e sfi dave dhe këshillave për situatat në klasë, të cilatzakonisht përfshijnë paralele të mëdha, punën me ndërrime dhemateriale dhe burime të kufi zuara.Si është e organizuar ?Pjesët 1 dhe 2 janë përqendruar në mundësitë e drejtorit për mbështetjen edukatoreve në atëçfarë ato synojnë t’u mësojnë fëmijëve dhe pse t’ua mësojnë atë;♦ Ndryshimet kurrikulare dhe ndryshimet në zhvillimin e aktiviteteve të domosdoshme përt’i përmbushur sfi dat e reja që dalin nga nevojat për zhvillim të shoqërisë kosovare, përdije të ndryshueshme dhe kërkesat për shkathtësi të fëmijëve për punë dhe jetë.♦ Mjetet mësimore dhe mundësitë janë zgjeruar shumë, prandaj edukatoret nuk mund tëmbështeten më në “ligjërimin” si mënyrë e përvetësimit të njohurive në kurrikulë. Në27

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëvend të kësaj, mund t’i mbështesni ato që t’u ndihmojnëfëmijëve të zbulojnë se si të mësojnë duke iu përgatituraktivitete dhe përvoja edukative me qasje më aktivedhe të bazuar në zgjidhjen e problemeve.♦ Roli i edukatoreve në zhvillimin e aktiviteteve duhettë ndryshojë drejt lehtësimit, duke u përqendruar mëshumë në krijimin e aktiviteteve të diferencuara, përKompetencë: Kapaciteti gjerë i aplikimit tënjohurive, aftësive,qëndrimeve, vlerave dhendjenjave në mënyra tëpavarura, praktike dhekuptimplota.t’iu përshtatur nevojave, kërkesave dhe aftësive të fëmijëve. Ky kalim në lehtësimine të nxënit të fëmijëve është i rëndësishëm për zotërimin e njohurive, aftësive dheshkathtësive të nevojshme në shekullin 21.Në Pjesën 3 do të gjeni më shumë mundësi të cilat do t’ju ndihmojnë t’i mbështesni edukatoretpër zhvillimin e aktiviteteve dhe të nxënit me në qendër fëmijën. Derisa edukatoret lëvizin drejtlehtësimit, edhe ju do të mësoni për përdorimin e një spektri më të gjerë të qasjeve ndaj tënxënit, për të siguruar që në punën e tyre me fëmijë janë të integruara parimet e KKK-së.Korniza e Kurrikulës së Kosovës 2011 (KKK) ofron udhëzime edhe për drejtor edhe përedukatoret. Është me rëndësi që edukatoret të fi llojnë t’i përdorin metodologjitë me fëmijën nëqendër, derisa Kurrikula Bërthamë është në proces të hartimit.♦ Gjatë planifikimit të aktiviteteve edukatoret t’i marrin parasysh parimet e KKK-së sëre. Më poshtë ofrohen më shumë hollësi për këto parime, për të orientuar dizajnimin eaktiviteteve.Korniza e Kurrikulës së Kosovës – Pesë parimet arsimore1. Gjithëpërfshirja: Secili fëmijë ka të drejtë për arsimim cilësorNjë nga parimet kryesore në Kornizën e Kurrikulës së Kosovës është e drejta e secilit fëmijëpër arsimim cilësor. Drejtori duhet të sigurohet se edukatoret marrin në konsideratë:♦ Të nxënët është i ndërlidhur me prejardhjen e fëmijës,njohuritë dhe përvojat paraprake, interesimet, potencialetdhe kapacitetet e tij/saj;♦ Të nxënët kuptimplotë dhe miqësor për fëmijët (për shembull,detyra praktike, zgjidhje problemesh, orientim kah jeta evërtetë); dheRezultat i tënxënit: Pohimetqë përshkruajnë seçfarë dinë, besojnë,vlerësojnë dhe janënë gjendje të bëjnëfëmijët.♦ Angazhimin aktiv dhe pronësinë e drejtpërdrejtë të fëmijëvenë negocimin, përzgjedhjen, planifi kimin, organizimin dhe menaxhimin e përvojave tëtë nxënit, duke qenë të vetëdijshëm për rëndësinë e tyre, si dhe janë në gjendje tëvlerësojnë dhe vetë-vlerësojnë rezultatet e të nxënit të tyre.2. Zhvillimi i kompetencaveKorniza e Kurrikulës së Kosovës i përcakton kompetencat kryesore për arsimin, si dhe përjetën dhe punën, të cilat duhet të zotërohen nga të gjithë fëmijët deri në përfundim të shkollimit28

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëtë obligueshëm. Qasja e bazuar në kompetenca ka ndikim të rëndësishëm në praktikat epërditshme – për shembull:♦ Integrimi i çështjeve të ndërlidhura në aktivitete, si për shembull i shkathtësive jetësore,barazia gjinore, të drejtat e fëmijëve;♦ Zbatimi i mësimdhënies/zhvillimit të aktiviteteve dhe të nxënit, ku fëmijët mësojnë dukëbërë gjëra, dhe♦ Përqendrimi në vlerësimin formativ dhe progresiv duke zbatuar Vlerësimin për tënxënit. Në Pjesën 5 ka më shumë informata për vlerësimin e përparimit të fëmijëve.3. Mësimdhënia dhe të nxënit e integruar dhe koherentKjo do të thotë që kurrikula do të realizohet përmes fushave kurrikulare të gjera, ku përmbajtjae lëndës së veçantë ndërlidhet me çështjet e ndërlidhura dhe zhvillimin e një sistemi koherenttë kompetencave kryesore. Integrimi i mësimdhënies dhe të të nxënit do të thotë:♦ Fuqizimi i ndërlidhjeve të rëndësishme midis fushave kurrikulare të gjera, ku përmbajtjae fushës së veçantë ndërlidhet me çështjet e ndërlidhura, gjë që i kontribuon zhvillimittë kompetencave kryesore;♦ Mësimi i integruar përkrahet me programe të integruara të fushave, për shembullintegrimi i matemtikës dhe arteve na disa aktivitete;♦ Ndërlidhje e kuptimshme midis qasjeve konceptualedhe dimensioneve praktike, si zbatimi i njohurive,shkathtësive, qëndrimeve dhe vlerave në kontekstin eaktiviteteve praktike dhe të zgjidhjes së problemeve, qëjanë të ndërlidhura me situatat nga jeta e përditshme;♦ Perspektivë e të nxënit gjatë gjithë jetës, në mënyrë qëfëmijët të përballen gjatë gjithë jetës me sfi da e mundësipërditë e më të ndërlikuara brenda një shoqërie dhe njëekonomie të dijes dhe të të nxënit; dheFusha kurrikulare:Një kategori e gjerëmësimore që gruponlëndët që kanë qëllimedhe detyra të përbashkëtanë shpjegimin dhe nëtë nxënit e njohurive,aftësive, qëndrimeve/vlerave.♦ Më shumë përqendrim në kompetencat kreative, në mënyrë që fëmijët të zhvillojnëkompetenca për të gjetur dhe për të përpunuar informata në mënyrë efektive dhe tëpërgjegjshme, të nxënit elektronik, si dhe kompetencat për shfrytëzim të teknologjiveekzistuese dhe të atyre që do të vijnë me epokën digjitale.4. Autonomi dhe fleksibilitet në nivel të institucionit parashkollorKorniza e Kurrikulës së Kosovës mundëson nisma të decentralizuara dhe fl eksibile me bazënë institucione parashkollore, si dhe vendimmarrje e kreativitet në çështjet kurrikulare. Kjodo të thotë që secili institucion parashkollor mund ta ndërtojë “personalitetin” e vet (kultura ebrendshme e institucionit parashkollor) për interesin më të mirë të fëmijëve të saj. Kjo do tëthotë që edukatoret parashkollore do të:♦ Hartojnë vetë planet vjetore të aktiviteteve dhe do të kenë fl eksibilitet në shfrytëzimin ekohës në institucionin parashkollor, gjë që do t’ju mundësojë më shumë mësimdhënie/29

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëzhvillim të aktiviteteve dhe të nxënë ndërveprues. Planet e aktiviteteve për fushat eveçanta gjatë vitit në nivelin parashkollor mund të hartohen në nivel të institucionitparashkollor;♦ Organizohen me kolegë për të mundësuar shfrytëzim maksimal të shkathtësive dhepotencialit të tyre;♦ Planifi kojnë dhe shfrytëzojnë pjesën zgjedhore të kurrikulës, për të ndarë më shumëkohë për disa fusha të caktuara mësimore; dhe♦ Hartojnë programe shtesë për t’i plotësuar nevojat e fëmijëve dhe për të pasqyruarrrethanat e atij institucioni parashkollor.Si drejtor i institucionit parashkollor ju do të jeni të përfshirë në udhëheqjen e procesit tëhartimit të plan-programit.5. Përgjegjësia dhe llogaridhëniaInstitucionet parashkollore mund të hartojnë programe shtesë për t’i plotësuar nevojat e fëmijëvedhe për të pasqyruar rrethanat e komunitetit në të cilin gjendet ai institucion parashkollor. Ju dotë merrni pjesë në hartimin e programeve dhe do të keni mbështetje për të siguruar zbatimincilësor të tyre në veprimtarinë e përditshme të institucionit parashkollor.Krijimi i një mënyre më të mirë të punës me fëmijëtPuna edukative më e mirë të cilën mund ta inkurajojnë edukatoret në institucionet parashkolloredo të jetë përdorimi i kontekstit të të nxënit, në të cilin fëmijët vërtetë ndjejnë se kanë interespër rëndësinë e asaj që mësojnë. Sigurohuni që puna e edukatoreve me fëmijë:♦ Përfshinë mundësitë për bashkëpunim, zgjeron horizontet dhe rritë aspiratat.♦ Është e vërtetë, autentike dhe relevante dhe e ndërlidh të nxënit në institucioninparashkollor me botën e vërtet, nëpërmjet përvetësimit të shkathtësive.♦ Ka synim, drejtim dhe audiencë të qartë – fëmijët e dinë se çka janë duke mësuar, ciliështë qëllimi i mësimit dhe si do të mund të vlerësojnë përparimin e tyre.♦ Kombinon një numër aspektesh të të nxënit dhe të aktiviteteve të tjera, ose çështjet endërlidhura dhe zhvillon shkathtësi specifi ke personale dhe shkathtësitë e të menduarit.♦ Ka rezultate të qarta të të nxënit; këto ndahen edhe me prindërit dhe me fëmijët në fi llimtë vitit dhe pasqyrohen gjatë punës, si dhe në fund të punës së tyre me fëmijët.Bazamenti për të gjitha këto është planifi kimi i mirë në formë të një Plani Pune – ai përshkruhetmë hollësisht në këtë udhëzues. Edukatoret në institucionin parashkollor, prindërit dhe fëmijëtduhet ta ken të qartë qëllimin e aktiviteteve që zhvillohen në institucionin parashkollor. Ështëme rëndësi të siguroheni që të gjitha edukatoret e kuptojnë rëndësinë e planifi kimit.30

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëPërmirësoni praktikat tuajaRisitë kurrikulare nuk nënkuptojnë ndryshime të tërësishme ose braktisjen e praktikavetë suksesshme të deritanishme. Ato nënkuptojnë “kultivimin dhe krasitjen” – inkurajimin epraktikave më të mira dheshmangien e praktikave më pak të efektshme. Pyetjet në vazhdimi diskutoni me edukatoret parashkollor:• A janë të gjithë fëmijët duke arritur përparim të mjaftueshëm?• A po vëreni ndryshime të mjaftueshme në përparimin e tyre?• A jeni duke bërë diçka të re për fëmijë të caktuar?• A jeni duke i angazhuar të gjithë fëmijët në aktivitete?• A jeni duke i sfi duar ata duke i motivuar të kënaqen dhe të arrijnë sukses nëinstitucionin parashkollor?• Metodat që i zbatojnë a u ndihmojnë vërtet fëmijëve për të mësuar se si tëmësojnë?• A jeni duke i përgatitur fëmijët që t’i përdorin njohuritë, shkathtësitë dhe të kuptuarite tyre për zgjidhjen e probleme në jetën e përditshme?Si do t’u ndihmoj edukatoreve ta arrijnë këtë?Mënyra më e mirë e punës së institucionit parashkollorNjë numër metodologjish të edukimit janë zhvilluar si rezultat i drejtpërdrejt i të kuptuarit më tëmirë për atë se si e zhvillojnë fëmijët të nxënit. Ato shpesh quhen edhe modele të mësimdhëniesdhe të nxënit, dhe ju duhet të siguroheni që të gjitha edukatoret tuaja të kenë njohuri për këtometoda. Secila prej tyre mund të përshkruhet si një renditje e strukturuar e cila ka për qëllimzhvillimin e një lloji të caktuar të të menduarit ose të përgjigjes:♦ Mësimdhënie ndërvepruese të drejtpërdrejtë – është efektive sepse u ndihmon fëmijëvetë mësojnë shkathtësi dhe procedura të reja dhe të përvetësojnë njohuri akademike.Kjo përfshin modelimin dhe sekuenca të mësimdhënies së drejtpërdrejtë për shembull,kur fëmijët mësojnë të numërojnë me saktësi deri në dhjetë, dhe duhet të jetë evidenteposaçërisht në punën me grupmoshën 4-5 vjeç.♦ Modelet e mësimdhënies dhe të të nxënit njohës – u ndihmonë fëmijëve të përpunojnëinformacionin, të ndërtojnë koncepte dhe rregulla, të formulojnë dhe të vërtetojnëhipoteza dhe të zhvillojnë të menduarit kreativ. Këto modele përfshijnë kërkimin, tënxënit induktiv dhe mësimdhënien përmes analogjive dhe metaforave.♦ Modelet sociale kërkojnë nga fëmijët që të bashkëpunojnë dhe të mësojnë së bashku;ato u ndihmojnë fëmijëve të përvetësojnë njohuri të reja dhe të kuptojnë koncepte. Kymodel përfshinë zgjidhjen e problemeve përmes punës në grupe.Se cilin model apo kombinim modelesh do të zgjedhë edukatorja varet nga rezultati i të nxënitdhe nga natyra e fëmijës. Shumë kërkime dhe praktika pedagogjike sugjerojnë se arritjet e31

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëfëmijëve mund të përmirësohen me anë të përdorimit të vazhdueshëm të modeleve specifi kenga ana e edukatoreve, në mënyrë që fëmijët të familjarizohen me këto qasje. Ndihmoniedukatoret të zbatojnë shembujt në vijim:Shembull:Si pjesë e përvojave në institucionin parashkollor fëmijët e hulumtojnë botën përrethpër të kuptuar se si funksionon ajo. Një mënyrë për ta organizuar këtë përvojë është qëfëmijët të marrin pjesë në aktivitete shkencore ndërvepruese. Gjatë aktiviteteve të këtillagjithmonë lejoni fëmijët që të bëjnë shumë pyetje.Kush e ka grushtin më të madh?• Përmes këtij aktiviteti fëmijët mësojnë për volumin dhe përcaktojnë se kush e kagrushtin më të madh në grupin e tyre ose në familjen e tyre. Për këtë aktivitet do të junevojitet një enë e thellë, e tejdukshme në të cilën secili fëmijë mund t’ i fusin duart.Do të ju duhet një marker dhe shiriti ngjitës.Mbusheni enën me ujë deri në gjysmë. Shënoni nivelin e ujit me marker ose me shiritngjitës. Tani, fëmijët një nga një të fusin deri te kyçi i dorës në enën me ujë. Ata duhetta mbajnë dorën në ujë derisa ju ta shënoni nivelin e ujit me marker ose me shiritngjitës. Shënojeni nivelin e ujit me një shkronjë, numër ose ndonjë shenjë tjetër përtë dalluar nivelin e ujit për dorën e secilit pjesëmarrës. Tani mund të shihni se sa kalëvizur niveli i ujit për secilën dorë dhe të studioni dallimin midis niveleve të ujit paradhe pas vendosjes së duarve në të.Gjurmët e diellit• Do të ju nevojitet letër me ngjyrë dhe një objekt i ngurtë, për shembull një kuti, portë jetë me e vogël se letra me ngjyrë. Vendoseni një letër me ngjyrë në një sipërfaqetë rrafshët jashtë ku i ekspozohet diellit drejtpërsëdrejti. Vendoseni kutinë në mes tëletrës, por kutia nuk duhet ta mbulojë tërë letrën. Kërkoni nga fëmijët që ta kontrollojnëletrën çdo ditë apo çdo dy ditë për të parë a ka lënë gjurmë dielli; largojeni kutinëdhe shikoni a është zbehur ngjyra e letrës nga rrezet e diellit. Kur letra të jetë zbehurdukshëm fëmijët mund ta ngjesin letrën në mur të klasës. Bisedoni për atë se si kandikuar dielli në letër dhe si e ka mbrojtur kutia letrën.Parashutistët• Do të ju nevojitet një fi gurë e vogël plastike, si për shembull një ushtar lodër osenjë dinozaur plastik, një facoletë ose shami, gërshërë, një gjilpërë dhe pe. Preni megërshërë nga një vrimë në secilin skaj të facoletës. Preni katër fi je peni me gjatësitë njëjtë. Lidheni njërin skaj të penin me skajin e facoletës, në të katër skajet efacoletës. Skajet e tjera të fi jeve të penit lidhini në duart, këmbët ose belin e fi gurës.Ngjituni në katin e dytë ose të tretë dhe hidheni fi gurën nga dritarja ose ballkoni.Diskutoni me fëmijët pse fi gura bie në tokë dhe pse nuk fl uturon ose lundron.Për më shumë lexoni në: Interactive Science Activities for Preschoolers | eHow.com http://www.ehow.com/list_6517940_interactive-science-activities-preschoolers.html#ixzz1ku0555P932

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëLlojet e ndryshme të rezultateve të të nxënitKëto ndahen në tri grupe:♦ Përvetësimi dhe të nxënit e shkathtësive, procedurave dhe njohurive;♦ Zhvillimi dhe përvetësimi i koncepteve, arsyetimi, përpunimi i informacionit dhe tëmenduarit kreativ;♦ Ndërtimi i njohurive, të kuptuarit e konceptimeve të gabuara, zgjidhja e problemeve dhezhvillimi i ndjeshmërisë.Këto duhet të bazohen në katër parimet vijuese:♦ Fëmijë unik – çdo fëmijë është i aftë për të nxënë që nga lindja, dhe mund të jetë izgjuar, i aftë, të ketë vetëbesim dhe vetë-siguri.♦ Marrëdhënie pozitive – fëmijët mësojnë të jenë të fortë dhe të pavarur nga marrëdhëniae sigurt dhe plotë dashuri me prindërit ose me kujdestarët.♦ Mjediset përkrahëse – mjedisi ka rol të rëndësishëm në përkrahjen dhe zgjerimin ezhvillimit dhe të të nxënit të fëmijëve.♦ Të nxënit dhe zhvillimi – fëmijët zhvillohen dhe mësojnë në mënyra të ndryshme dheme ritme të ndryshme, dhe të gjitha fushat e të nxënit dhe të zhvillimit janë njësoj tërëndësishme dhe të ndërlidhura.Këto katër parime mundësojnë praktikat efektive për të ndihmuar fëmijët të angazhohen mëshumë në rezultatet/objektivat e të nxënit. Drejtorët e institucioneve parashkollore duhet talexojnë me kujdes këtë pjesë për t’u ndihmuar edukatoreve të institucioneve të tyre parashkolloreqë të planifi kojnë në mënyrë të efektshme punën e tyre me fëmijët.Stimulimi i të nxënit përmes lojës me fëmijët e moshës 0-3 vjeçLoja ka rëndësi thelbësore për fëmijët e moshës parashkollore. Përmes lojës në një mjedis tësigurt dhe sfi dues, dhe me mbështetje efektive nga të rriturit, fëmijët mund të:♦ Hulumtojnë, zhvillojnë dhe përfaqësojnë përvoja të të nxënit të cilat u ndihmojnë takuptojnë botën përreth;♦ Provojnë dhe zhvillojnë ide, koncepte dhe shkathtësi;♦ Mësojnë se si ta kuptojnë nevojën për rregulla dhe të punojnë bashkë me të tjerët;♦ Rrezikojnë dhe bëjnë gabime;♦ Mendojnë në mënyrë kreative dhe me imagjinatë;♦ Komunikojnë me të tjerët derisa hulumtojnë ose zgjedhin probleme.Drejtorët e institucioneve parashkollore duhet t’u ndihmojnë edukatoreve që të mbështesindhe të zgjerojnë zhvillimin e të gjithë fëmijëve, duke dëgjuar në mënyrë aktive dhe duke upërfshirë në të nxënit bashkë me fëmijët.33

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëPërmirësoni praktikat tuajaCilat janë sfi dat kryesore për zhvillimin e aktiviteteve të fuqishme të të nxënit për fëmijët emoshës 0-3 vjeç, për gjashtë temat në vijim?• Hulumtojnë për ta kuptuar botën• Provojnë dhe zhvillojnë ide, koncepte dhe shkathtësi• Mësojnë se si ta kuptojnë nevojën për rregulla• Rrezikojnë dhe bëjnë gabime• Mendojnë në mënyrë kreative dhe me imagjinatë• Komunikojnë me të tjerët derisa hulumtojnë ose zgjidhin probleme.Si dallojnë gjërat për fëmijët e moshës 3-5 vjeç?Çfarë metodologjish nevojiten për punë me fëmijët e moshës 3-5 vjeç?Fëmijët në moshën 3-5 vjeç fi llojnë të kalojnë më shumë kohë në institucionin parashkollordhe përballen me detyra arsimore të përcaktuara dhe më sfi duese në fushën e të nxënit,posaçërisht në numrim, elemente të shkrim-leximit dhe folurit/komunikim.Duke kaluar më shumë kohë në të nxënit e detyrave më sfi duese ata do të përfshihen më shumënë mësimdhënie ndërvepruese. Ata kalojnë më shumë kohë në institucionin parashkollor dheprandaj drejtorët e institucioneve parashkollore duhet të sigurohen që edukatoret janë dukezbatuar metoda të mësimdhënies dhe të të nxënit më fl eksibile, për të siguruar që të gjithëfëmijët e përvetësojnë përmbajtjen e programit dhe arrijnë sukses. Instrumenti i planifi kimit i ciligjendet në udhëzuesin për edukatoret do t’u ndihmojë atyre që të zhvillojnë aktivitete të duhuradhe të arrijnë balancën e duhur midis aktiviteteve të nisura nga edukatorja dhe aktiviteteve tënisura nga fëmijët.Drejtori i institucionit parashkollor mund t’u referohet disa botimeve për metodologjitë endryshme për edukimin parashkollor, siç është Hap Pas Hapi.PërfundimePërmbushja e nevojave individuale të të gjithë fëmijëve paraqet thelbin e edukimit parashkollor.Drejtorët e institucioneve parashkollore duhet të sigurohen që:♦ Inkurajojnë edukatoret për të kuptuar rëndësinë e rezultateve të të nxënit, metodologjivepër zhvillimin e aktiviteteve dhe parimeve e praktikave më të mira;♦ Të ofrojnë përvoja të të nxënit, zhvillim dhe kujdes të individualizuar për t’u ndihmuarfëmijëve që të përgatiten për jetë;♦ Të promovojnë qëndrime pozitive ndaj diversitetit dhe dallimeve tek të gjithë fëmijët;♦ T’u ndihmojnë fëmijëve ta kuptojnë vlerën e aspekteve të ndryshmembi jetën e tyre dhe jetën e të tjerëve;♦ Të sigurohen se të gjithë fëmijët të dëgjohen dhe respektohen njësoj.34

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëPjesa 4Zhvillimi i aktiviteteve dhe të nxënitPër çka bëhet fjalë në këtë pjesë?Përqendrohet në planifi kimin e aktiviteteve. Këtu do të gjeni:• informata të mëtejshme për fushat kurrikulare, rezultatet e të nxënit,aktivitetet e të nxënit (të përfshira në pjesën 3) dhe kompetencat (tëpërfshira më shumë në pjesën 5, i cili fl et për Vlerësimin);• modele praktike që mund t’i përdorni për t’i mbështetur edukatoret nëhartimin e planeve të aktiviteteve;• dokumente burimore që mund t’i shkëmbeni me edukatoret për t’imbështetur ato në planifi kimin e aktiviteteve me në qendër fëmijën;• shembuj të planeve të aktiviteteve të përshtatura nga edukatoret eKosovës; dhe• pyetje për refl ektim dhe planifi kim dhe të nxënët të vazhdueshëm, tëcilat mund t’i ndani me edukatoret tuaja.Në këtë pjesë përfshihen udhëzime për planifikkiimin e aktiviteteve bazuar në Kornizën eKurrikulës së Kosovës dhe Kurrikulën Bërthamë të Kosovës. Do t’i përdorni pjesët që përbëjnërezultatin e të nxënit dhe do t’i udhëzoni edukatoret si t’i zgjedhin aktivitetet e përshtatshme tëtë nxënit, duke u bazuar në proceset njohëse që janë pjesë e Pjesës së tretë mbi shfrytëzimine Taksonomisë së Blumit (Bloom, 2001). Gjeni udhëzime se si t’i mbështesni edukatoret që taorientojnë mësimdhënien në zhvillimin e kompetencave. Kjo pjesë ju ofron edhe shembuj si t’undihmoni edukatoreve që ta bëjnë këtë.1. Rëndësia e lojësLoja paraqet bazën dhe mjetin e edukimit parashkollor për grupmoshën 0-3 vjeç, dhe vazhdontë jetë e rëndësishme edhe në moshën 3-5 vjeç. Në praktikat ndërkombëtare tani është dukeu zhvilluar një balancë në edukimin për moshën 3-5 vjeç, ku 75% të programit përbën të nxënitnëpërmjet lojës dhe 25% të nxënit të drejtuar nga edukatorja.35

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasë2. Qëllimet e të nxënitTë gjithë drejtorët e institucioneve parashkollore, edukatoret dhe prindërit duhet t’i dinë qëllimete kësaj faze të edukimit. Këto qëllime e përcaktojnë synimin e edukimit parashkollor.3. Planifikimi i të nxënitEdukatoret duhet të hartojnë plane të të nxënit. Ato mund të përfshijnë rrjeta idesh ose njëplan afat-shkurtër, afat-mesëm dhe afat-gjatë ose njësi tematike. Ka lloje të ndryshme planeshvarësisht se a është fjala për aktivitet të udhëhequr/nisur nga edukatorja apo nga fëmija.Si do t’u ndihmoni edukatoreve të arrijnë këtë?1. Ofroni aktivitete të cilësisë së lartë të bazuara në lojëOfrimi i përvojave të planifi kuara mirë, të bazuara në lojën spontane të fëmijëve, si brenda ashtuedhe jashtë, paraqet një mënyrë të rëndësishme në të cilën edukatoret i mbështesin fëmijët evegjël që të përjetojnë mësimin si kënaqësi dhe si sfi dë. Të gjitha institucionet parashkolloreduhet të kenë qasje në fushë loje të cilën mund ta shfrytëzojnë fëmijët. Në rast se nuk keniqasje të drejtpërdrejtë në një fushë loje, atëherë duhet t’ua mundësoni fëmijëve që çdo ditë tëkenë një kohë të caktuar për të luajtur jashtë në ndonjë lokacion afër institucionit tuaj.Fëmijët gjatë lojës sillen në mënyra në ndryshme: nganjëherë ata do të jenë të hapur dheenergjik gjatë lojës, por nganjëherë ata do të përshkruajnë dhe do të diskutojnë se çfarë janëduke bërë, dhe ndonjëherë do të jenë të heshtur dhe të menduar derisa luajnë.Aktivitet: Hulumtoni notimin dhe zhytjen në këndin e lojës në ujëMosha: prej 36 muaj – deri në 60 muajMaterialet (i siguron edukatorja dhe/ose fëmijët)• Objekte/trupa të ndryshme, natyrale dhe të prodhuara të cilat mund të notojnë osetë zhyten/fundosen.• Fëmijët mund t’i gjejnë objektet me të cilat do të eksperimentojnë.Mundësitë për zhvillim personal, social,emocional dhe fizikKujdesi për vetveten – demonstron krenaripër arritjen e tij/sajVetëbesim – kënaqet duke përvetësuarshkathtësi më kompleksePrirjet dhe qëndrimet – tregon gjithnjëe më shumë pavarësi në zgjedhjen dhekryerjen e aktiviteteve.Mundësitë për zhvillimin e komunikimit,gjuhës dhe shkrim-leximit, zhvillimartistik dhe zhvillim të kreativitetitPërcjell udhëzime të thjeshtaPyet pse ndodhin gjërat dhe jep shpjegimeËshtë kreativ– hulumton dhe përjetongjëra duke përdorur shqisa dhe lëvizje tëndryshme36

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëMundësitë për zhvillimin e shkathtësivepër zgjidhjen e problemave, tëarsyetuarit dhe numerikëPërdor numrat si shenja dhe për numërim–numron deri në 6 objekte dhe numëronderi në 10. (numëron objektet të cilatlundrojnë dhe ato të cilat zhyten)Krahason dy grupe objektesh dhe tregojnëkur e kanë numrin e njëjtë – klasifi kimi nëbashkësiMundësitë për zhvillimin e stilevetë ndryshme të të nxënit dhe tëshkathtësive për hetimI udhëhequr nga fëmijëtMundësitë për zhvillimin e njohurive dhetë kuptuarit për botën përreth tyreTregon kureshtje për gjëra dhe për atë se sifunksionojnë gjëratPërshkruajnë atë që shohin dhe bisedojnëpër këtë.Tregon të kuptuar të marrëdhënieve shkak/pasojëRegjistrimi i përparimit në të nxënëI udhëzuar nga të rriturit – të menduarit epërbashkëtLuajnë pranë me fëmijët e tjerë.Në institucionin parashkollor për fëmijët e moshës 0-3 vjeçe është e domosdoshme një balancëmidis aktiviteteve të lojës të nisura nga fëmijët dhe atyre të udhëhequra nga të rriturit. Ju dheedukatoret e institucionit parashkollor duhet të vendosni me kujdes se çfarë do të jetë ajobalancë, në bazë të njohurive tuaja për fëmijët me të cilët punoni. Edukatoret mund të gjejnëudhëzime dhe këshilla në shumë botime ndërkombëtare, siç janë:♦ http://www.steinerwaldorf.org/earlyyears.htm♦ http://www.forestschools.com/what-are-forest-schools.php♦ http://www.montessorialbania.com/♦ http://www.reggioemiliaapproach.net/Drejtorët e institucioneve parashkollore duhet të dinë se edukatoret kanë rol thelbësornë vëzhgimin dhe refl ektimin mbi lojën spontane të fëmijëve, dhe në bazë të vëzhgimeveplanifi kojnë dhe krijojnë një mjedis sfi dues i cili mbështet dhe zgjeron fusha specifi ke të tënxënit të fëmijëve dhe zgjeron dhe zhvillon gjuhën dhe komunikimin e fëmijëve gjatë lojës.2. Si të siguroheni që edukatoret i kuptojnë qëllimet e të nxënit në institucioninparashkollorNë Kornizën e Kurrikulës së Kosovës përshkruhen në hollësisht qëllimet e të nxënit. Ato janë:♦ Zhvillim personal, social, emocional dhe fi zik.♦ Zhvillim i komunikimit, gjuhës dhe shkrim-leximit, zhvillimi artistik dhe kreativ.37

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasë♦ Zgjidhja e problemeve, të arsyetuarit dhe shkathtësitë numerike.♦ Njohuritë mbi botën rreth tyre dhe të kuptuarit e saj.♦ Zhvillimi i stileve të ndryshme të të nxënit dhe i shkathtësive të hetimit.Ju duhet të siguroheni që edukatoret të kenë njohuri për këto qëllime dhe të zhvillojnë aktivitetespecifi ke me të cilat mbështeten këto qëllime. Sigurohuni që këto qëllime janë të shkruara në njëletër të madhe të vendosur në një vend të dukshëm në institucionin parashkollor. Mundësojuniqë edhe prindërit t’i dinë këto qëllime, në mënyrë që të vazhdojnë të mbështesin fëmijët etyre në shtëpi. Edukatoret duhet të refl ektojnë mbi suksesin e aktiviteteve që i organizojnë mefëmijët dhe inkurajohen që të kërkojnë mënyra të reja për t’i interpretuar qëllimet.Një burim i mirë për edukatoret janë Standardet e Mësimit dhe Zhvillimit të Hershëm përfëmijët e moshës 0-6 vjeçe, në Kosovë.3. Rëndësia e planifikimit të aktiviteteveNdihmoni edukatoret në institucionin parashkollor të hartojnë plane të të nxënit. Ato mund tëpërfshijnë rrjeta idesh ose një plan afat-shkurtër, afat-mesëm dhe afat-gjatë. Prindërit duhetinformuar rregullisht lidhur me aktivitet në të cilat marrin pjesë fëmijët; për shembull, duke ivendosur në mure punimet, fotografi të dhe shembujt e tjerë të punës së fëmijëve. Ekzistojnëlloje të ndryshme planesh varësisht nga ajo se a e drejton/nis aktivitetin fëmija apo edukatorja;♦ me plan afat-gjatë sigurohet përqendrimi i barabartë në të gjitha qëllimet e të nxënit dhepërfshirja e vazhdueshme e të gjitha aspekteve të nxënit në kuadër të këtyre qëllimeve.Këtë plan duhet përdorur si udhëzues e jo si diçka që duhet t’i përmbaheni në mënyrërigoroze;♦ Plani afat-mesëm mund të përdoret sipas nevojës për të plotësuar boshllëqet midisplanifi kimi afat-shkurtër dhe atij afat-gjatë;♦ Plani tematik mund të përdoret si një grup aktivitetesh të ndërlidhura, të cilat kanë tëbëjnë me njësi tematike ose me disa fusha kurrikulare. Shembuj të njësive tematike qëpërdoren shpesh në institucionet parashkollore përfshijnë tema që janë interesante përfëmijët, si ninullat, përrallat, dinozaurët, udhëtimi në hapësirë, pushimet, kafshët, kafshëtshtëpiake, oqeani, kampingu dhe tema të tjera që i motivojnë edukatoren dhe fëmijëtpër të lexim, shkrim, skicim, numërim, zgjidhje të problemeve dhe të menduarit kreativ.Autorët e librave dhe librat cilësor për fëmijë po ashtu paraqesin burime interesante përshqyrtimin kreativ të temave. Nën ombrellën e temave interesante mund të arrihen edhepikë-referimet e zhvillimit për moshën e caktuar, përfshirë shkathtësitë dhe konceptet.♦ Plani afat-shkurtër hartohet në bazë ditore ose javore. Ai përshinë sekuencën epërvojave dhe aktiviteteve të dizajnuara për të promovuar të nxënit e ri ose për tëzbatuar gjërat e sapo mësuara.Na tabelë janë dhënë disa ide për t’ju ndihmuar edukatoreve që ta kuptojnë procesin eplanifi kimit. Shfrytëo këto ide për mentorimin dhe mbështetjen e tyre.38

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëPlanifikimi afat-gjatë♦ Pasqyron tiparet dhe vlerat e institucionit parashkollor♦ Përqendrohet në mjedisin fi zik, emocional dhe mësimor♦ Roli i edukatoreve në mbështetjen e të nxënit dhe të zhvillimit♦ Burimet që mbështesin të nxënit dhe zhvillimin e të gjithë fëmijëve♦ Lojëra dhe të nxënë të cilësisë së lartë të zgjedhura dhe të nisura nga fëmijët♦ Pasqyron interesat dhe nevojat e ndryshueshme të fëmijëvePlanifikimi afat-mesëm♦ Hartohet mbi bazën e interesimeve dhe përvojave të njohura të fëmijëve♦ Mund të përfshijë ngjarje të parashikueshme gjatë vitit♦ Është fl eksibil varësisht prej interesimeve, përvojave lokale, etj.♦ Burimet për mbështetjen e aktiviteteve♦ Përshtatja me mjedisin♦ Rutina ditore♦ Vizita/vizitorë♦ Mund të përfshijë aktivitete të paplanifi kuaraHartimi i planit tematik♦ Paraqet një nga mënyrat më të mira për integrimin e fushave të përmbajtjes mësimorenë mënyra që janë të kuptimshme për fëmijët♦ U ndihmon fëmijëve të gjejnë lidhjet për zbatuar atë që mësojnë në mënyrë kuptimplotë♦ Njësitë tematike adresojnë stilet e ndryshme të të nxënit të fëmijëve me të cilët punojmë♦ Të kuptuarit e thellë të informatave faktike♦ Angazhimi fi zik në të nxënit♦ Të nxënit e shkathtësive procedurale♦ Të mësuarit “si të mësojnë”♦ Integrimi i të nxënit si të nxënë tërësor♦ Promovimi i kohezionit të grupit♦ Adresimi i nevojave individuale39

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëPlanifikimi afat-shkurtër – ditor ose javorBazohet në vëzhgimeBazohet në interesimet dhe nevojat individuale të nxënësveËshtë fl eksibil ndaj interesimeve, përvojave lokale, etj.Planifi kimi i angazhimit dhe i roleve të të rriturvePërfshin aktivitete të udhëzuara brenda dhe jashtëSiguron balancën midis lojës spontane të udhëzuar nga të rriturit dhe asaj të nisur ngafëmijëtPlanifi kimi i vëzhgimeve individuale të fëmijëveËshtë i diferencuar sepse sfi don dhe mbështet të nxënit dhe zhvillimin e të gjithë fëmijëveZgjeron të nxënit e të gjithë fëmijëvePlanifi kimi vlerësohet rregullisht dhe identifi kohet hapat e ardhshëmPërshtatur nga Bromley Council UKNë Udhëzuesin për Edukatoret ka më shume mjete planifi kimi të cilat do t’u ndihmojnë atyre nëhartimin e programit dhe planifi kimin e aktiviteteve. Kontrolloni nëse i kanë kuptuar edukatoretnë institucionin tuaj parashkollor këto mjete dhe a janë duke i zbatuar.Bashkëpunimi me partnerë jashtë institucionit parashkollorAty ku ka mundësi edukatoret duhet të bashkëpunojnë me profesionistë nga institucione tëtjera siç janë shërbimet shëndetësore në komunitet, për të identifi kuar nevojat dhe për t’uofruar fëmijëve mundësitë më të mira për të nxënë. Ju duhet të bashkëpunoni me prindëritnë mënyrë që ata t’u ndihmojnë edukatoreve të cilat punojnë me fëmijët e tyre. Kjo përfshinidentifi kimin e nevojave arsimore dhe reagimin e shpejtë në çdo vështirësi që mund të shfaqet.Bashkëpunimi në partneritet mund të jetë i domosdoshëm posaçërisht për fëmijët me aftësi tëkufi zuara ose fëmijët të cilët janë nën përkujdesje.Të nxënit jashtë institucionit parashkollorKjo nënkupton shfrytëzimin e vendeve të tjera jashtë institucionit parashkollor për mësimdhe zhvillim të aktiviteteve. Të nxënit e këtillë nënkupton nxjerrjen e fëmijëve nga institucioniparashkollor për t’iu ofruar atyre përvoja sfi duese, interesante dhe të ndryshme të cilat dot’u ndihmojnë të mësojnë. Të nxënit jashtë institucionit parashkollor mund të organizohetpothuajse në çdo kohë dhe kudo;40

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasë♦ në oborrin e institucionit parashkollor,♦ në park,♦ në muze dhe galeri arti,♦ në bjeshkë dhe afër lumit,♦ në objektet e kultit,♦ në ferma, fshat,♦ në fabrika,♦ në institucione të tjera, etjTë nxënit jashtë institucionit parashkollor:♦ paraqet përvojë të fuqishme, dhe për të cilën është dëshmuar se i shton arritjet, nxitzhvillimin social, emocional dhe personal,♦ i kontribuon shëndetit dhe mirëqenies së fëmijëve♦ e pasuron të nxënit në institucioni parashkollor,♦ mund të përforcojë të kuptuarit e një çështjeje të ndërlidhur,♦ do t’u ndihmojë edukatoreve ta bëjnë të nxënit më interesant dhe fëmijët do të marrinpjesë më shumë, dhe♦ mund të zhvillohet me një partner nga komuniteti-në këtë mënyrë afrohen më shumëinstitucioni parashkollor dhe komuniteti.Fëmijët e moshës 3-5 vjeç. Si duhet të dallojë të nxënit e tyre?Edukatoret do të duhet pashmangshmërisht t’ i udhëzojnë fëmijët dhe të përqendrohen nëaspekte kryesore të të nxënit lidhur me leximin dhe shkrimin, që janë të përcaktuara në qëllimine Zhvillimit të komunikimit, të folurit dhe shkrim leximit, zhvillimin artistik dhe kreativ. Përveçkësaj, ato mund të përqendrohen edhe në matematikë, por gjithnjë duke e pasur parasyshzhvillimin tërësor të fëmijëve.Si drejtor institucioni parashkollor, ju duhet të vendosni bashkë me edukatoret për nivelin endërhyrjes së tyre dhe nëpërmjet planifikimit të tyre, për të arritur qëllimet e parapara në fundtë edukimit parashkollor. Në marrjen e këtyre vendimeve atyre do t’u ndihmojnë mjetet përplanifi kim të cilat mund t’i gjejnë në Udhëzuesin për Edukatore. Për të ilustruar se si duketarritja krahasoni dy kolonat në tabelën e mëposhtme. Kolona e majtë tregon se çfarë mund tëarrijë një fëmijë i moshës 3-4 vjeç në shkrim dhe lexim, ndërsa kolona e djathtë tregon arritjetpër një fëmijë të moshës 4-5 vjeç. Sfi da për edukatoret është të sigurojnë që fëmijët e moshës3-5 vjeç zhvillohen drejt arritjes së përparimit, gjithnjë duke e pasur parasysh se praktikat nëklasën para-fi llore mund të dallojnë nga përvojat në edukimin parashkollor.41

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëMosha parashkollore 3-4 vjeç• Fillon të kuptojë strukturën e tregimevedhe sugjeron se si mund të përfundojëtregimi.• Shfaq interesim për ilustrime dhevizatime në libra dhe në materiale tëtjera shtypi në mjedisin e tij/saj.• Përdor librin me kujdes.• E din se në libra dhe materiale të tjerashtypi ka informata.• E mban librin drejt dhe i shfl eton faqet.• E kupton konceptin e fjalës.Mosha parashkollore 4-5 vjeç• Përpiqet ta ‘lexojë’ tregimin në bazë tëilustrimeve.• E di që teksti ka domethënie dhe se nëgjuhën shqipe lexohet nga ana e majtë nëtë djathtën dhe nga lartë-poshtë.• Shfaq të kuptuarit e tregimeve, përfshirëpersonazhin kryesor, renditjen e ngjarjeve.• E di se në libër mund të gjendeninformatat për t’u përgjigjur në pyetjet ku,kush, pse dhe si.• E di që libri e ka autorin, titullin, tekstindhe ilustrimet.Strategjitë të cilat duhet marrë parasysh gjatë përfshirjes së çështjeve të ndërlidhuraPër t’i promovuar vlerat dhe praktikat e të jetuarit bashkë, si dhe zhvillimin e qëndrueshëm, tëdrejtat e njeriut, dhe qytetarinë demokratike, drejtësinë sociale dhe kohezionin social, në KKKështë paraparë integrimi i çështjeve të ndërlidhura.Njoftoni edukatoret se çështjet e ndërlidhura të përfshira në KKK mund të integrohen nëprogramin edukativ nëpërmjet njësive tematike dhe njësive të aktiviteteve, si dhe nëpërmjetpraktikave adekuate në klasë, siç janë:♦ Puna në grupe;♦ Projektet; dhe♦ Shërbimi në komunitet.Çështjet e ndërlidhura dhe dimensionet që duhet marrë parasysh janë:♦ Edukimi për qytetarinë demokratike dhe të drejtat e njeriut;♦ Edukimi për paqen dhe tolerancën;♦ Zhvillimi personal dhe shkathtësitë e jetës;♦ Barazia gjinore;♦ Edukimi ndërkulturor;♦ Edukimi për media;♦ Edukimi shëndetësor;Çështjet e ndërlidhuraparaqesin përmbajtjetë rëndësishmeKurrikulare të cilat nuki takojnë ekskluzivishtvetëm një lënde, pormë së miri mësohen sipjesë të disa lëndëvetë ndryshme.42

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasë♦ Edukimi për TIK dhe të nxënit elektronik;♦ Përgatitja për jetë dhe punë;♦ Vetëdijesimi ekonomik;♦ Edukimi fi nanciar;♦ Edukimi për ndërmarrësi; dhe♦ Shkathtësitë gjuhësore dhe të komunikimit në të gjitha fushat e Kurrikulës.Të nxënët jashtë institucionit parashkollor dhe ditët e fokusitTë nxënit jashtë institucionit parashkollor nënkupton nxjerrjen e fëmijëve nga klasa ezakonshme për t’u ofruar atyre përvoja sfi duese, interesante dhe të ndryshme. Të nxënëtjashtë institucionit parashkollor paraqet përvojë të fuqishme e cila është dëshmuar se i shtonarritjet, përforcon zhvillimin social, emocional dhe personal dhe i kontribuon shëndetit dhemirëqenies së fëmijëve.Ditët e fokusit paraqesin një mënyrë të pasurimit të mësimit. Ato mund të ndihmojnë realizmine të nxënit të thellë për një çështje të ndërlidhur. Një Ditë fokusi mund të organizohet nëbashkëpunim me një partner nga komuniteti – dhe në këtë mënyrë të afrohen më shumëinstitucioni parashkollor dhe komuniteti. Ekziston një kalendar i tërë i ditëve të ngjarjevebotërore, të cilin institucioni parashkollor mund ta shfrytëzojnë për këso aktivitetesh. Disa ngakëto ditë janë:Dita Ndërkombëtare e të Drejtave të Njeriut më 10 dhjetorDita Botërore e Luftës Kundër AIDS-it më 1 dhjetorDita e Tokës më 22 prillDita e Pavarësisë më 17 shkurtDita e fëmijëve më 1 qershorDita e nënës 8 marsi etj.Përmirësoni praktikat tuajaA i keni edukatoret të cilat janë të gatshme t’i festojnë ditët e tilla me aktivitete të ndryshmetë të nxënit? Diskutoni me edukatoret se si mund ta pilotojë institucioni parashkollor njëaktivitetet të këtillë.43

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëSugjeroni edukatoret që të nxënit jashtë institucioni parashkollor dhe aktivitetet e ditëve tëfokusit:♦ paraqesin përvoja të fuqishme për të cilat është dëshmuar se i përmirësojnë arritjet;♦ kontribuojnë shëndetit dhe mirëqenies së fëmijëve dhe të të rinjve;♦ e pasurojnë punë e tyre në klasë;♦ mund të përforcojnë të kuptuarit e një çështjeje të ndërlidhur;♦ do t’u ndihmojnë ta bëjnë të nxënit më interesant dhe fëmijët do të marrin pjesë mëshumë; dhe♦ mund të zhvillohen me një partner nga komuniteti.Përfundime♦ Ndihmoni edukatoreve të sigurohen që ofrojnë të nxënit të individualizuar♦ Edukatoret duhet të promovojnë qëndrime pozitive ndaj diversitetit dhe dallimeve tek tëgjithë fëmijët.♦ Edukatoret duhet të t’i planifikojnë me kujdes aktivitetet me fëmijët dhe të kenë dëshmitë bollshme për përparimin e fëmijëve♦ Edukatoret duhet të sigurohen që puna e tyre me fëmijë është e diferencuar, eposaçërisht gjatë përparimit të fëmijëve drejt moshës 5 vjeç.Për më shumë informata rreth Pjesës 4shikoni Pjesën e Burimeve më poshtë1. Foljet vepruese dhe nivelet e të nxënit kognitiv në Taksonominë e Blumit44

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëBurimet për Pjesën 4BURIMI 1: Si t’u ndihmoni edukatoreve të shkruajnë një rezultat të të nxënit dhe takuptojnë Taksonominë e Blumit.Taksonomitë e të nxënit janë të dobishme për t’u përgjigjur në këtë pyetje dhe për të ndihmuarnë zgjedhjen e foljeve vepruese kur shkruhen rezultatet e të nxënit.Taksonomia e Blumit i ndanë objektivat arsimorenë tri “fusha”: Kognitive (Njohëse), Emocionale ,dhe Psiko-lëvizore (nganjëherë të përshkruara sinjohuria/koka, ndjenja /zemra dhe të bërit/duart).Në kuadër të fushave, të nxënit në nivelet e lartavaret nga arritja e njohurive dhe e shkathtësive tëdomosdoshme në nivelet e ulëta.Synim i Taksonomisë së Blumit është t’i motivojëmësimdhënësit të përqendrohen në të tri fushat dheta krijojnë një formë më tërësore të arsimit.Taksonomia e Blumit paraqet klasifi kimin e të nxënitnë kuadër të arsimit. Konsiderohet se është elementthemeltar dhe themelor në kuadër të komunitetit tëarsimit dhe i ka informuar taksonomitë e tjera lidhurme të nxënit. Taksonominë e Blumit e kanë rishikuarAnderson dhe Krathwohl, ndërsa InteligjencatEmocionale i ka paraqitur Gardner.Informata lidhur me Taksonomitëe tjera të të nxënit me fokus nërezultatet dhe kompetencat e tënxënit mund t’i gjeni në ueb-faqet nëvijim :Noble, Toni. Integrating the RevisedBloom’s Taxonomy With MultipleIntelligences: A Planning Tool forCurriculum Differentiation. NationalAustralian Catholic University.Një Listë e Linqeve tëTaksonomisë së Blumit dheIntegrimi me Inteligjencat eShumëfi shta të Gardner-it http://bloomstheory.wikispaces.com/Resources+%26+WebsitesFusha kognitiveNë këtë fazë do ta shqyrtoni vetëm Fushën Njohëse në Taksonominë e Blumit.Kjo Taksonomi e rishikuar e Blumit do t’ju ndihmojë të përmirësoni mësimdhënien tuaj për tësiguruar që:- standardet, mësimet dhe vlerësimet janë të harmonizuara- mësimet janë të pasura me njohuri- mundësitë për mësimdhënie nuk mungojnëProceset njohëse përfshijnë këto elemente: (1) Të njohurit/Kujtoj , (2) Të kuptuarit/Kuptoj, (3)Zbatimi/Zbatoj, (4) Analiza/Analizoj, (5) Vlerësimi/Vlerësoj, dhe (6) Sinteza/Krijoj.45

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëFoljet vepruese dhe nivelet e të nxënit njohës në Taksonominë e BlumitFoljet vepruese dhe nivelet e të nxënit kognitiv në Taksonominë e BlumitRishikuar nga Anderson dhe Krathwohl; Foljet janë marrë nga burimet në internetNiveli ishkathtësiveEmër – sipasBlumitFoljeRishikuarnga A & KShkathtësitë themelore Shkathtësitë e mesme Shkathtësitë e renditmë të lartëNjohuri Të kuptuarit Zbatimi Analiza Vlerësimi SintezaMbaj mendkujtojAranzhojPërkufi zojPërshkruajDyfi shojGjejDiEtiketojEmërojLokalizojPërshtatMemorizojEmërojRendisCitojNjohKujtojNdërlidhPërsërisRiprodhojMbaj mendDeklarojTregojShkruajKuptoj Zbatoj Analizoj Vlerësoj KrijojKarakterizojIlustrojPërshkruajDiskutojKonkludojJap shembujShpjegojShprehIdentifi kojNxjerrpërfundimLokalizojSkicojParashikojNjohRaportojShpall përsëriRishikojZgjedhKlasifi kojPërmbledhTregojPërkthejAdministrojZbatojLlogarisZgjedhKlasifi kojPërfundojLlogarisMbajFormojVërtetojDramatizojPërdorAngazhojKryejIlustrojZbatojInterpretojOperojKryejUshtrojParashkruajLuaj rolCaktoj orarParaqesSkicojZgjidhTransferojPërdorReklamojAnalizojçmojAtribuojKategorizojKrahasojGjej dalliminKonvertojKritikojParaqes mediagramDiferencojDiskriminojDallojShqyrtojEksperimentojEksplorojIdentifi kojBëj inventarHulumtojHetojStudiojTestojNdajÇmoj MbledhArgumentoj KombinojVlerësoj KompozojKontrolloj KonsolidojKritikoj KrijojDebatoj PërpilojJustifikoj SajojParashikoj FormulojParashoh GjenerojVlerësoj SupozojNotoj IntegrojInspektoj ZbulojGjykoj MenaxhojArsyetoj BashkojParashikoj OrganizojRangoj Planifi kojNotoj PërgatisRishikoj ProdhojMbështes PropozojÇmoj ThemelojSugjerojSintetizojSistematizojTeorizojBashkoj46

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëPjesa 5Vlerësimi i të nxënit të fëmijëvePër çka bëhet fjalë në këtë pjesë?Në këtë pjesë mund t’u ndihmoni edukatoreve që të kuptojnë:• procesin e vlerësimit të përparimit të fëmijëve në përputhje me Kornizëne Kurrikulës së Kosovës dhe Kurrikulën Bërthamë;• nivelet e ndryshme të vlerësimit;• informata më të hollësishme mbi kompetencat dhe strategjitë përvlerësimin e të përparimit të fëmijëve;• mënyrat të cilat ua mundësojnë edukatoreve dhe fëmijëve që tëvlerësojnë përparimin në bazë të nivelit të rezultateve të të nxënit tëcilat edukatoret i synojnë; dhe• shembuj se si ta mbështesni planifikimin dhe veprimet për vlerësimin etë përparimit të fëmijëve.Vlerësimi i të nxënit të fëmijëveVlerësimi konsiderohet si proces i ndërlikuar i mbledhjes së të dhënave për përparimin efëmijës. Sa më shumë të dhëna që për ndryshimin e fëmijëve, aq më të qartë do ta keni se sajanë zhvilluar kompetencat e tyre dhe sa mangësi kanë në të nxënë dhe, po ashtu, aq më tëqartë do ta keni se sa do të arrijnë të përparojnë drejt fazës tjetër të rëndësishme të të nxënit.Vlerësimi i përparimit të fëmijëve është temë e gjerë♦ Më së shpeshti nënkupton dy lloje kryesore të vlerësimit:o Vlerësimin për të nxënit dheo Vlerësimin e të nxënit.♦ Përfshin planifi kimin e vlerësimit sipas udhëzimeve të KKK:o Mbledhjen e dëshmive dheo Dhënien e informacionit kthyes fëmijëve.47

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëVlerësimi për të nxënit është më i fokusuar.♦ shpesh herë quhet vlerësim formativ,♦ është pjesë e procesit të zhvillimit të aktiviteteve,♦ ndodh përditë,♦ shpesh herë është joformal, por përbëhet nga detaje të vogla të cilat ju ndihmojnë tëkuptoni se si po e përvetëson mësimin secili fëmijë.Është me rëndësi që edukatoret ta bëjnë vlerësimin për të nxënit pjesë përbërëse të punës sëtyre të përditshme, sepse:♦ U jep edukatoreve informata që u nevojiten për t’i përshtatur strategjitë e tyre tëmësimdhënies në ato çaste kur ndodh të nxënit e fëmijëve.♦ I informon ata edhe fëmijët për të kuptuarit e tyre në momentin kur mund të bëhenpërshtatjet e nevojshme, dhe u ndihmon edukatoreve të sigurohen që fëmijët do tëarrijnë rezultatet optimale të të nxënit çdo ditë.Konsiderojeni vlerësimin për të nxënit si ‘praktikë’.Vlerësimi i të nxënit♦ shpesh quhet vlerësim përmbledhës;♦ është pjesë e procesit të përgjithshëm të zhvillimit të aktiviteteve;♦ është pjesë e vlerësimit periodik të grupit për të përcaktuar në një kohë të caktuar çfarëdinë dhe çfarë nuk dinë fëmijët;♦ bëhet rregullisht çdo disa javë, çdo muaj apo një herë në vit;♦ ndihmon në përcaktimin e përparimit të përgjithshëm të fëmijëve.Drejtori duhet të kërkoj nga edukatoret që ta përfshijnë vlerësimin e të nxënit në planin e tyretë përgjithshëm të punës.♦ U siguron edukatoreve informata të cilat u nevojiten për t’i përshtatur planet për zhvillimine aktiviteteve dhe për të nxënit në mënyrë periodike, ose në fi llim të njësive tematikeose planeve të aktiviteteve gjatë vitit;♦ I informon ata edhe fëmijët për të kuptuarit e tyre në lidhje me standardet e përmbajtjes.Konsiderojeni vlerësimin e të nxënit si:♦ rezultat përfundimtar i të nxënit të nivelit të lartë; dhe,♦ vlerësim i fëmijëve karshi standardeve kombëtare.Para se të diskutojmë për kornizën e vlerësimit, është me rëndësi që për edukimin parashkollortë kemi parasysh:48

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasë1. Vlerësimin e përparimit të fëmijëveKy paraqet pjesën integrale të procesit të të nxënit dhe të zhvillimit. Drejtorët e institucioneveparashkollore duhet të sigurohen që edukatoret i prëcjellin fëmijët dhe reagojnë në mënyrën eduhur për t’iu ndihmuar të përparojnë që nga lindja drejt qëllimeve të të nxënit.2. Të gjykuarit lidhur me fëmijëtDrejtorët duhet t’u ndihmojnë edukatoreve që të gjykojnë saktë në bazë të dëshmive ngavrojtimet, të mbledhura nga përmbajtje të ndryshme të të nxënit dhe të zhvillimit të tyre.3. Tranzicioni gjatë edukimit parashkollorInstitucionet parashkollore duhet të komunikojnë informata me të cilat do të sigurohetvazhdimësia e përvojave midis grupmoshës 0-3 vjeç dhe 3-5 vjeç.Vlerësimi i shkathtësive të fëmijëve në suaza të kompetencave kryesore të KKKShkathtësitë të cilat i zhvillojnë fëmijët janë të cekura më poshtë krahas kompetencavekryesore në Kornizën e Kurrikulës së Kosovës.KOMPETENCAT KRYESORE TË PARAPARAME KURRIKULËN E KOSOVËSKompetencat e komunikimit dhe të të shprehurit(“Komunikues efektiv”)• Komunikimi nëpërmjet gjuhës natyrore dheartifi ciale [mbështetet në një sërë rregullash tëpërcaktuara dhe të zhvilluara për një qëllim tëveçantë, të tilla si komunikim ndërkombëtar osetë programeve kompjuterike]• Angazhimi dhe kontributi për dialog produktiv• Aftësia për të respektuar rregulla dhe për tëqenë kreativ njëkohësishtKompetencat e të menduarit (“Mendimtar kreativ”)• Mëson të kuptojë, analizojë, sintetizojë, zgjidhëprobleme, vlerësojë/vetë-vlerësojë• Zhvillon të menduarit konceptual dhe arsyetimine shëndosh• Merr vendime të bazuara në informata tëverifi kuara• Ndërlidh vendimet me pasojat e vendimeveSHKATHTËSITË RELEVANTEPrezantimTë dëgjuarit aktivGjuhë amtareTë menduarit kreativAftësitë njohëseZgjidhja e problemeveMenaxhim i stresitPlanifi kimVlerësimVetë-refl ektimShkathtësitë analitike49

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëKompetenca e të nxënit (“Nxënës i suksesshëm”)• Tregon kapacitet për shkrim-lexim, matematikëdhe shkencë, TIK dhe qytetari aktive• Mëson si të mësojë• Identifi kon dhe merr informata, dhe i përpunonne mënyrë të pavarur, efektive dhe mepërgjegjësiKompetencat që kanë të bëjnë me jetën, punëndhe mjedisin (“Kontribuues produktiv”)• Punon në ekipe• Tregon shkathtësi organizative dhe tëudhëheqjes• Tregon shkathtësi ndërmarrëse• Zotëron aftësitë për menaxhimin e konfl iktevedhe vlerësimin e rreziqeve• Ndërmerr veprime të pavarura• I kontribuon në mënyrë efektive mbrojtjes dhezhvillimit të mjedisitKompetencat personale (“Individ i shëndosh”)• Tregon njohjen e vetvetes dhe të të tjerëve• Tregon vetëbesim• Menaxhon emocionet dhe stresin• Tregon bashkëndjesi për të tjerët• Tregon kapacitet për të bërë jetë të shëndoshë• Bën zgjedhje të përgjegjshme për shëndetin nëkuptimin e ushqimit, stërvitjes dhe shmangies sësubstancave dhe shprehive të rrezikshmeKompetencat qytetare (“Qytetar i përgjegjshëm”)• Kupton dhe çmon diversitetin• Tregon tolerancë dhe respekt për të tjerët• Tregon interesim për çështjet publike dhepjesëmarrje të përgjegjshme qytetare• Përkrah dhe inicion ndryshime të dobishme përjetën personale, shoqërinë dhe mjedisinPërvetësimi i informataveHetimTë nxënëtHulumtimNdërmarrëseEstetikeKreativeVetëdijesimi për mjedisinMenaxhim i konfl ikteveNdërpersonaleSocialePunë në ekipeUdhëheqjeBashkëpunimEmocionaleTIKOrganizativeMenaxhim i kohës50

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëSi mund t’u ndihmoj edukatoreve ta arrijnë këtë?Vlerësimi duhet të jetë i vazhdueshëmVlerësimi duhet të bazohet në vëzhgimet e edukatores gjatë aktiviteteve të përditshme, tëcilat ia mundësojnë të ketë një pasqyrë të përgjithshme, reale për secilin fëmijë. Vlerësimiparaqet procesin e analizës dhe shqyrtimit të asaj çfarë dimë rreth zhvillimit dhe të nxënit tëfëmijëve – për shembull, çfarë kemi vrojtuar. Drejtorët e institucioneve parashkollore duhet t’iparashtrojnë këto pyetje:♦ Çfarë mund të konkludojnë edukatoret për të nxënit dhe zhvillimin e fëmijës në bazë tëvrojtimeve dhe dëshmive të tjera për të nxënit që i kanë mbledhur?♦ Çka është e re – diçka që nuk e kemi vërejtur më parë?Kur vlerësimi planifi kohet rregullisht, atëherë ne mund të grumbullojmë dëshmi për përparimingradual të fëmijës dhe të kuptojmë më mirë të nxënit dhe zhvillimin e fëmijës, si dhe nevojat etij/saj. Këto informata mund t’ua përcjellim edukatoreve parashkollore të tjera dhe prindërve.Edukatoret në institucionin tuaj parashkollor do t’i vlerësojnë fëmijët gjatë gjithë kohës.Vlerësimi më i efektshëm nënkupton vlerësimin e dëshmive dhe vendime lidhur me përparimine fëmijëve dhe nevojat e tyre mësimore, dhe siguron informata të nevojshme për planifi kimin ehapave të ardhshëm. Siç përmendet më lartë, ekzistojnë dy lloje vlerësimi që duhet t’i merrniparasysh:♦ Vlerësimi për të nxënë: është vlerësim formativ, i bazuar në vrojtime, i cili e informondhe e udhëzon edukatoren dhe i cili ndodh tek fëmijët çdo ditë,♦ Vlerësimi përmbledhës, apo vlerësimi i të nxënit, i cili paraqet një përmbledhje të tëgjitha vlerësimeve që janë bërë gjatë një periudhe të gjatë kohore, për shembull përperiudhën 0-3 vjeç – paraqet pohime lidhur me përparimin e fëmijëve. Ky vlerësimparaqet përmbledhjen e përparimit drejt qëllimeve të përcaktuara në Kornizën eKurrikulës së Kosovës për edukimin parashkollor.Vlerësimi përmbledhës mund të paraqet bazën edhe për planifi kimin afat-gjatë dhe afat-mesëmqë e bëjnë edukatoret për fëmijët e moshës 3-5 vjeç, për të mbështetur dhe për të zgjeruartë nxënit e fëmijëve gjatë dy viteve të fundit të edukimit parashkollor dhe gjatë përgatitjessë tyre për klasën para-fi llore. Në Udhëzuesin për edukatore ato mund të gjejnë më shumëudhëzime për vlerësim, përfshinë edhe mjetet e vlerësimit. Një instrument i mirë për vlerësiminpërmbledhës është Protokolli i vëzhgimit i botuar nga Save the Children, Common Ground dheMASHT-i.Si t’u ndihmoj edukatoreve të gjykojnë saktëDuhet të siguroheni që edukatoret vërtetë i kuptojnë fëmijët me të cilët punojnë. Për të bërëgjykime është e nevojshme që ato të kenë marrë shënime gjatë vëzhgimeve sistematike dhe51

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëvlerësimin e arritjeve, interesimeve dhe stileve të të nxënit të secilit fëmijë, dhe t’i përdorin atovëzhgime dhe vlerësime për t’i identifi kuar prioritetet mësimore dhe për të planifi kuar përvojamësimore relevante dhe motivuese për secilin fëmijë. Pastaj, edukatoret duhet t’i krahasojnëvëzhgimet e veta me pesë qëllimet mësimore.Në Udhëzuesin për Edukatoret ka këshilla për shënimin e përparimit të fëmijës.Të gjithë të rriturit të cilët ndërveprojnë me fëmijët pritet që t’i kontribuojnë këtij procesi dhedo të merret parasysh edhe çdo informatë që e japin prindërit. Një karakteristikë thelbësore epërfshirjes së prindërve është dialogu i vazhdueshëm, i cili zhvillohet mbi bazën e partnerit meprindërit të nisur më parë nga edukatoret e tjera paraprake.Përparimi gjatë viteve parashkollore dhe kalimi prej moshës 0-3 në moshën 3-5 vjeçKëtë duhet parë si proces, e jo si ndodhi, dhe duhet të planifi kohet dhe të diskutohet me fëmijëtdhe me prindërit. Sigurohuni që edukatoret përdorin vlerësimin përmbledhës për secilin fëmijë,të shënuar në një profi l personal, i cili duhet të përdoret për planifi kimin e të nxënit në dy vitete tjera të edukimit parashkollor. Po ashtu, duhet të kontrolloni a kanë njohuri edukatoret qëpunojnë me fëmijët e moshës 3-5 vjeç për kurrikulën dhe praktikat e punës për nivelin 0-3 vjeç.Strategjitë e vlerësimit të diferencuarSigurohuni që edukatoret i kuptojnë detyrat e diferencuara për t’u siguruar që të gjithë fëmijëtmund të marrin pjesë në aktivitetet që zhvillohen në klasë dhe të kenë arritje të duhura.Edukatoret duhet të dinë se si të zhvillojnë aktivitete për vlerësim të diferencuar, e posaçërishtpër shkak se gjithnjë e më shumë fëmijë me nevoja të veçanta do të integrohen në institucionetparashkollore të rregullta. Ata duhet të jenë në gjendje t’u tregojnë fëmijëve në mënyrë vizualese si duket suksesi për të gjitha nivelet apo shkallët e ndryshme të arritjeve të fëmijëve.Vlerësimi i njohuriveEdukatoret së pari duhet t’i planifi kojnë aktivitetet që u përshtaten rezultateve specifi ke të tënxënit nga Plani i Punës i tyre dhe plani i aktiviteteve. Më poshtë janë dhënë disa shembuj sesi rezultatet e të nxënit i orientojnë aktivitetet të cilat mund të vlerësohen;♦ Rezultat i të nxënit që shpie në përvetësimin, tw kujtuarit e njohurive ndërlidhet meaktivitete të të nxënit nëpërmjet të cilave fëmijët përkufi zojnë, përsërisin, shënojnë,kujtojnë, listojnë etj♦ Rezultat i të nxënit që shpie në të kuptuarin e njohurive ndërlidhet me aktivitete të tënxënit nëpërmjet të cilave fëmijët diskutojnë, përshkruajnë, identifi kojnë, raportojnë etj.♦ Rezultat i të nxënit që shpie në zbatim ndërlidhet me aktivitete të të nxënit nëpërmjet tëcilave fëmijët interpretojnë, zbatojnë, ushtrojnë, ilustrojnë, caktojnë, skicojnë etj♦ Rezultat i të nxënit që shpie në analizë ndërlidhet me aktivitete të të nxënit nëpërmjettë cilave fëmijët veçojnë, llogarisin, krahasojnë, gjejnë dallime, kritikojnë, paraqesin nëdiagram, debatojnë etj.52

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasë♦ Rezultat i të nxënit që shpie në vlerwsim ndërlidhet me aktivitete të të nxënit nëpërmjettë cilave fëmijët gjykojnë, çmojnë, vlerësojnë, rishikojnë, masin, llogarisin etj.♦ Rezultat i të nxënit që shpie në sintezë, krijim ndërlidhet me aktivitete të të nxënitnëpërmjet të cilave fëmijët kompozojnë, planifi kojnë, dizajnojnë, krijojnë, formulojnë,përgatisin etjVlerësimi i shkathtësiveShkathtësitë janë të cekura së bashku me kompetencat kryesore në Kornizën e Kurrikulës sëKosovës. Sigurohuni që edukatoret dinë se cilat shkathtësi do t’i vlerësojnë, sa shpesh dhekur, si dhe në çfarë aktivitetesh duhet t’i angazhojnë fëmijët për t’i vlerësuar ato shkathtësi tëcaktuara. Ua Kujtoni këto katër gjëra;♦ Besueshmëria e dëshmive të mbledhura♦ Vlefshmëria e dëshmive♦ Realizueshmëria e kryerjes së detyrës♦ Mundësia për t’u dhënë informacion kthyes fëmijëve.Vlerësimi i qëndrimeve dhe vleraveQëndrimet janë të rëndësishme. Fëmijëve të cilët kanë qëndrim pozitiv ndaj të nxënit u pëlqeninstitucioni parashkollor, ndjehen mirë edhe fi zikisht edhe emocionalisht, dhe mësojnë mëme dëshirë dhe më mirë sesa ata fëmijë që nuk e kanë këtë qëndrim. Edukatoret të cilatkanë qëndrim pozitiv ndaj punës me fëmijët besojnë se fëmijët mund të mësojnë. Prandaj, atodo të kenë një reagim pozitiv ndaj fëmijëve dhe pikërisht këto sjellje mbështetëse paraqesintransmetuesit e njohurive dhe lehtësuesit e të nxënit më efektiv. Sigurohuni që edukatorettë dinë se vlerësimi i qëndrimeve dhe të vepruarit konstruktiv mbi bazën e të dhënave kanërëndësi kritike për krijimin e një mjedisi të të nxënit produktiv. Në Udhëzuesin për Edukatoretka më shumë këshilla për vlerësimin e qëndrimeve dhe vlerave.Vlerësimi duhet të paraqesë thelbin e mënyrës së hartimit të Planit të Punës dhe të çdo Planitë Aktiviteteve. Juve, si drejtor institucioni parashkollor, jua mundëson:♦ t’i kuptoni mirë përparësitë dhe dobësitë e fëmijëve, dhe mangësitë në përvojat e tyre;♦ t’u ndihmoni edukatoreve dhe fëmijëve në planifi kimin e të nxënit;♦ të kuptoni se sa mirë edukatoret janë duke e udhëhequr të nxënit;♦ të kuptoni se çfarë suksesi po arrin institucioni parashkollor.53

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëAktivitet plotësuesBisedoni me edukatoret e institucionit parashkollor se si mund t’u ndihmojnë këto aktivitetetë cekura më poshtë për të vlerësuar përparimin e fëmijëve.• Vlerësimi i edukatoreve• Vetë-vlerësimi i fëmijëve• Vëzhgimet e edukatores• Marrja e ekzemplarëve të punimeve të fëmijëve• Krijimi i dosjeve të punës së vlerësuar të fëmijëve• Shkalla e vlerësimit të shkathtësive praktike• Vlerësimi i bazuar në kritere• Hulumtimi veprues• Shënime anekdotikePërfundimeVlerësimi i efektshëm është ai që;♦ bëhet në kohën e duhur,♦ është i përqendruar,♦ përfshin zbatimin e teknikave adekuate,♦ ka të bëjë me dëshmi,♦ merr parasysh mënyrën e angazhimit të fëmijëve,♦ regjistrohet rregullisht,♦ është i integruar në zhvillimin e aktiviteteve dhe në të nxënit në institucionin parashkollor.54

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëPjesa 6Sigurimi i gjithëpërfshirjesPër çka bëhet fjalë në këtë pjesëNë këtë pjesë do merrni udhëzime se si t’i mbështesni edukatoret që tëkuptojnë:• Konceptin gjithëpërfshirje sipas përshkrimit të tij në Kornizën e Kurrikulëssë Kosovës;• Arsimim cilësorë si një nga të drejtat themelore të njeriut;• Si të identifi kojnë shkallët e disavantazheve më te cilat përballën njënumër i madh fëmijësh dhe të cilat nuk ua lejojnë atyre qasjen nëarsimim të barabartë;Ndihmoni edukatoreve, ngase edhe ju edhe ato do të kuptoni më mirë seçka do të thotë t’i shikosh fëmijët me qasjen “individi parasëgjithash”, e cilamund të ju ndihmojë ta krijoni një mjedis të ngrohtë dhe miqësor për fëmijët,ku të gjithë fëmijëve u ofrohen mundësitë e barabarta për t’u zhvilluar.Çka është arsimi gjithëpërfshirës?Arsimi gjithëpërfshirës ka për qëllim të adresojë nevojat e të nxënit të TË GJITHË fëmijëve dhenë veçanti përqendrohet në ata fëmijë të cilët ndihen si të margjinalizuar dhe të përjashtuar.Arsimi gjithëpërfshirës nënkupton që të gjithë fëmijët mund të mësojnë bashkë duke pasurqasje në të gjitha aspektet e edukimit dhe të pjesëmarrjes aktive në zhvillim.Roli dhe kuptimi i gjithëpërfshirjesNë Kornizën e Kurrikulës së Kosovës, gjithëpërfshirja në kuptimin më të gjerë nënkuptonmarrjen parasysh të çdo rrethane e cila e pengon qasjen në arsim cilësor dhe diversitetin meformat e tij të ndryshme:55

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasë♦ Fëmijët vajza♦ Fëmijët nga familjet e varfra/me gjendje ekonomike jo të favorshme♦ Fëmijët nga zonat e rurale/të largëta♦ Fëmijët e komuniteteve pakicë♦ Të kthyerit dhe fëmijët nga diaspora♦ Fëmijët me nevoja të veçanta arsimore:o Fëmijët me aftësi të kufi zuara (fi zike, vizuale, në të dëgjuar, intelektuale, zhvillimore)o Fëmijët me vështirësi sociale, emocionale dhe në sjelljeo Fëmijët që vuajnë nga sëmundja ose traumao Fëmijët me vështirësi në të nxënë♦ Fëmijët e talentuar dhe me prirje të veçantaSi ndërlidhet gjithëpërfshirja me të drejtat e njeriut dhe me arsimin cilësor?Arsimi Cilësor është e Drejtë Njerëzore dhe nga natyra e tij duhet të jetë ArsimGjithëpërfshirës: Prandaj, Gjithëpërfshirja duhet të jetë filozofia kryesore eçdo arsimi cilësor.Arsimi cilësor si e drejtë e njeriut mundësohet duke e kuptuar diskriminimin dhe duke zbatuar strategji për gjithëpërfshirje.Filloni duke i kuptuar konceptet e Edukimit mbi të Drejtat Themelore të NjeriutSigurohuni që të kuptuarit tuaj dhe të edukatoreve tuaja mbi të drejtat e njeriut paraqet hapine parë drejt gjithëpërfshirjes në institucionet parashkollore.Edukimi mbi të drejtat e njeriut:♦ paraqet mësimdhënien dhe të nxënit e parimeve dhe të vlerave lidhur me të drejtat enjeriut sipas Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut (DUDNj). Qëllimi i edukimitmbi të drejtat e njeriut është që njerëzit të informohen për të drejtat e tyre,♦ ofron informata mbi sistemet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut, dhe♦ ua zhvillon njerëzve shkathtësitë dhe qëndrimet e nevojshme për mbrojtjen dhembështetjen e të drejtave të njeriut.Në institucionet parashkollore, edukimi mbi të drejtat e njeriut ka rëndësi esenciale përpërgatitjen e fëmijëve për të marrë pjesë në shoqëri dhe për t’u formuar si individ.56

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëQasja “personi parasëgjithash”Qasja “individi parasëgjithash” paraqet qasjen ndaj komunikimit me dhe lidhur me individinme nevoja të veçanta arsimore , e cila synon mbajtjen në nivelin më të lartë të dinjitetit dherespektit për secilin individ. Ne synojmë t’i përmbahemi qasjes “individi parasëgjithash” nëgjuhën tonë dhe veprimet tona. Me fjalët më të thjeshta “individi parasëgjithash” do të thotëse në rend të parë e marrim parasysh individin, përpara çdo cilësimi apo diagnoze. Shembujtë kësaj qasjeje përfshijnë: “fëmijët me vështirësi në të nxënë” në vend të “fëmijët me aftësi tëkufi zuara”.Qasja “individi parasëgjithash” paraqet një nga vlerat më të rëndësishme të gjithëpërshirjes.Filloni duke i kuptuar konceptet e grupeve të margjinalizuarËshtë me rëndësi që edhe ju edhe edukatoret të kuptoni se ka shumë fjalë që përdoren për t’icilësuar ata të cilët në një mënyrë apo tjetër nuk janë të përfshirë në arsim, siç janë grupet medisavantazhe, të cenueshme, margjinalizuara, të përjashtuara, pakicë dhe jo-shumicë.Në Kosovë fjala ‘pakicë’ zakonisht përdoret për t’i cilësuar grupet të cilat në vendet e tjera quhen‘pakica etnike’. Edhe pse kjo dikujt mund t’i duket si pedanteri, është me rëndësi të qartësohetse kush përfshihet dhe kush nuk përfshihet kur fl asim për çështje specifi ke të PËRFSHIRJES.Nocioni të margjinalizuar përdoret për të përshkruartë gjithë ata që nuk kanë përparësi të njëjta si tëtjerët, të cilat atyre u krijojnë mundësi të barabartanë arsim (në vend të kësaj fjale njësoj mund tëpërdoren edhe i cenueshëm ose disavantazhe).Me diagramin e mëposhtëm jemi përpjekur tëilustrojmë përbërjen e disavantazheve, duke epërfaqësuar me secilin rreth përqindjen e popullatësnë atë grup. Gjinia (50%) dhe varfëria (40-60%) janëdisavantazhet më të mëdha, dhe më së shumti mundtë ndikojnë negativisht në gjasat e një fëmije për tëpasur qasje të barabartë në arsimin cilësor. ‘Arsimipa pagesë’ nuk është pa pagesë për të varfrit, në rastin e të cilëve edhe shpenzimet direkteedhe ato indirekte mund të shkaktojnë përjashtim nga arsimi. Kur prindërit duhet të vendosinse cilin fëmijë ta dërgojnë në shkollë ata zakonisht vendosin për djalin. ‘Varfëria’ është një ngaarsyet më të shpeshta për mospërfshirjen e vajzave në shkolla. Por, nuk duhet të harrojmë searsyeja nuk është vetëm varfëria– ky është një vendim i prindërve i ndikuar nga gjinia. Ata qëjetojnë në vende të izoluara dhe rurale përbëjnë grupin e dytë më të madh prej 40%.Ndërkaq, grupet të cilave u është kushtuar vëmendja më e madhe në Kosovë– komunitetetpakicë (përafërsisht 8-12%) dhe grupet me aftësi të kufi zuara (deri 10%) – përbëjnë vetëmnjë pjesë të vogël të njerëzve me disavantazhe. Qëllimi i diagramit është të ilustrojë se sirritet shkalla e disavantazhit për grupet që u takojnë fushave të ndryshme të disavantazheve.Kështu, rasti më ekstrem në Kosovë ndoshta mund të jetë një vajzë e me aftësi të kufi zuara tëshkallës së lartë, e një familjeje të varfër të komunitetit rom, e cila nuk e fl et gjuhën shqipe dhejeton në një zonë rurale të izoluar. Gjasat për të janë të vogla që të ketë qasje të barabartë nëarsim cilësor.57Udhëzuesi i UNESCO-spër Barazi Gjinore përMësimdhënësit është një burimi shkëlqyeshëm për të kuptuarmë mirë pabarazinë gjinore dhepasojat e saj si për gratë/vajzatashtu edhe për burrat/djemtëhttp://portal.unesco.org/en/files/47654/12737402501Gender_Toolkit_for_Educators.pdf/Gender%2BToolkit%2Bfor%2BEducators.pdf

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëDiagrami: Shkallët e disavantazheveS = me nevoja të veçantaM= grup pakicëL = pakicë gjuhësore 2Filloni duke e rritur Vetëdijen tuaj mbi aspektet diskriminuese të arsimit, duke përfshirëatmosferën në institucionin tuaj parashkollor (kohën dhe vëmendjen e ndryshme, tëpriturat dhe stereotipet)Edhe ju edhe edukatoret do të mund të kuptoni më mirë se një nga problemet me të cilatpërballen grupet e margjinalizura, është fakti që ne shpesh herë nuk e vërejmë se ambienti nëklasë nuk është mirëpritës.Për shembull, një ambient jo mirëpritës cilësohet si “Klimë e Ftohtë” apo Qasje Diskriminuese(diskriminim indirekt): zakonisht asnjëra nga këto nuk bëhet me qëllim. Ato ndodhin përshkak të mungesës së vetëdijesimit tonë, gjë që rezulton me “Zhvleftësim”, ku grupetme disavantazhe, qoftë në mënyrë të vetëdijshme apo në mënyrë të pavetëdijshme,konsiderohen persona më pak të vlefshëm ose më pak të rëndësishëm.Hulumtimet kanë dëshmuar se kur edukatoret nuk janë të vetëdijshme për këtë dukuri, atozakonisht: më pak i pyesin pjesëtarët e grupeve me disavantazh, u kushtojnë më pak vëmendje,u bëjnë më pak pyetje kritike dhe u japin më pak informacion kthyes kritik, më pak inkurajimdhe lëvdata, më pak konfi rmim joverbal, siç janë pohimet me kokë dhe shikimi në sy, dhe nëkëtë mënyrë u ndihmojnë më pak në të nxënit e tyre. Përveç kësaj, ka edhe hulumtime të cilattregojnë se grupet me disavantazhe zhvleftësohen për shkak të fjalës ose sjelljes, ndërsa për2 Janet Raynor: Përfshirja e gjithëpërfshirjes: Raport për promovimin e gjithëpërfshirjes në të gjitha aktivitetet eprojektit SWAp të BE-së për arsim, korrik 201058

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëtë arriturat e tyre nuk vlerësohen njësoj sikur të tjerët. Ju mund t’u ndihmoni edukatoreve tuajaqë ta kuptojnë këtë.Këto dukuri mund të konsiderohen si:♦ stereotipe sociale – kur nuk jemi në gjendje të shohim ‘individin parasëgjithash’, gjë qëtek fëmijët nga grupet me disavantazhe shpesh herë rezulton me përvoja të të nxënitnegativ jo të qëllimshme;♦ të pritura më të ulëta - kur ne “kategorizojmë” atë që mendojmë se dikush do ta bëjëdhe duhet ta bëjë;♦ Ngacmim – kur lejojmë ngacmimin, injorimin, sjelljen e vrazhdë dhe armiqësore.Shqyrtoni nivelin tuaj të vetëdijes – ngritja e vetëdijes suaj dhe e vetëdijes së edukatoreveMegjithëse një numër i madh studimesh sistematike kanë dëshmuar realitetin empirik tëdukurive që shkaktojnë klimën e ftohtë, shumica e njerëzve nuk janë të vetëdijshëm për këtostudime, prandaj fëmijëve nga grupet me disavantazhe u mohohet e drejta për arsimim cilësor.Përdorni listën e mëposhtme për t’u vetëdijesuar mbi shkaqet që mund të ndikojnë te grupetme disavantazhe që të mos ndihen të mirëpritur në grup dhe në institucionin parashkollor.Mendoni për praktikat tuaja dhe diskutoni me edukatoret dhe me drejtorët e tjerë rreth faktorëvetë cekur më poshtë:Gabimet e zakonshme gjatë vlerësimit të mjedisit jomiqësor /qasjesdiskriminuese: Kur mendojmë se qëndrimet e njëanshme dhe diskriminimi burojnë nga ideologjia evetëdijshme diskriminuese ose nga përpjekjet e vetëdijshme për të diskriminuar grupete pafavorizuara. Bindja se diskriminimi ekziston “diku tjetër” por jo edhe “te ju” – me fjalë të tjera,njëanshmëria diskriminuese ekziston në ambiente të tjera, por jo në klasën apoinstitucionin parashkollor/shkollën tuaj Bindja se edhe nëse ekziston diskriminimi ndikimi i tij është i papërfi llshëm – problemime këtë bindje është se një numër i madh ndikimesh pothuajse të papërfi llshme, por qëveprojnë në drejtim të njëjtë, shumë lehtë mund të akumulohen dhe të shkaktojnë njëdiskriminim të konsiderueshëm. Nëse nuk e pyesim veten nëse ka diskriminim por vazhdojmë të besojmë se një gjë etillë nuk ndodh dhe se askush nuk synon të diskriminojë të tjerët.Përshtatur nga: http://www.bernicesandler.com/id4.htm59

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëGjithëpërfshirja është:♦ Qasje e cila mbështet të drejtat e njeriut;♦ E kundërta e diskriminimit dhe mund të “ngrohë” atmosferën në institucionin tuajparashkollor, duke e shndërruar atë në një vend mirëpritës për të gjithë fëmijët;♦ Grup strategjish për përfshirjen e të gjithë fëmijëve/grupeve;♦ Më shumë se t’u ofrosh fëmijëve qasje në Kurrikulë, Ju dhe edukatoret duhet të:o Krijoni sfi da të përshtatshme për të nxënit për të gjithë fëmijët,o Të përgjigjeni në nevojat e ndryshme të të nxënit të fëmijëve,o Tejkaloni pengesat e mundshme për të nxënit e individëve të veçantë dhe tëgrupeve të veçanta të fëmijëve dhe për vlerësimin e tyre.Aktivitete plotësueseLexoni më shumë për dokumentet/ligjet/strategjinë dhe librat e bardhë që mbështesinparimin e gjithëpërfshirjes në KKKDy raporte mbi statusin në vitin 2009 përmbledhin nevojën për më shumë progres nëdrejtësinë sociale dhe në gjithëpërfshirje: Raporti i UNICEF-itKuvendi i Kosovës http://www.assembly-kosova.org/common/docs/kosovo-social.pdfStrategjitë/ligje të zyrtarizuar mund t’i gjeni në: http://masht-gov.net/advCms/?id=101&lng=SerPlani Strategjik i Arsimit në Kosovë 2011-2016Plani Strategjik për Organizimin e Edukimit Gjithëpërfshirës për Fëmijët me Nevoja tëVeçanta në Arsimin Parauniversitar në Kosovë 2010-2015Strategjia për Zhvillimin e Arsimit Parauniversitar në Kosovë 2007-2017Strategjia për Integrimin e Komuniteteve Romë, Ashkali dhe Egjiptianë në Kosovë 2007-2017Ligji për Barazinë Gjinore 2004Ligji për Arsimin Parauniversitar 2011Lista e OJQ-ve mund të gjendet në http://www.cso-ks.org/?page=2,4OJQ-të për persona me aftësi të kufi zuara:Down Syndrome Kosovahttp://www.downsyndromekosova.org/Index.htmlHandikoshttp://www.handi-kos.org/publikimet/dokumentetShoqata Kosovare e të Shurdhërvehttp://deafkosova.wordpress.com/60

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëIniciativa Kosovare për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufi zuara Mendore (K-MDRI)www.mdri.org/kmdri.htmlOJQ-të për komunitetet pakicë:Balkan Sunfl owers – Volunteers for Social Reconstructionwww.balkansunflowers.orgMateriale të UNESCO-s:Pranimi i Diversitetit: Mjetet për Krijimin e Ambienteve Gjithëpërfshirëse të të Nxënit(Toolkit for Creating Inclusive, Learning-Friendly Environments)http://unesdoc.unesco.org/images/0013/001375/137522e.pdfTë Kuptuarit dhe Plotësimi i Nevojave të Fëmijëve në Klasat Gjithëpërfshirësehttp://unesdoc.unesco.org/images/0012/001243/124394e.pdfMësimdhënia për Fëmijët me Aftësi të Kufi zuara në Mjediset Gjithëpërfshirësehttp://unesdoc.unesco.org/images/0018/001829/182975e.pdfKëshilla Praktike për Mësimdhënie në Klasa të Mëdhahttp://unesdoc.unesco.org/images/0014/001488/148867e.pdfMateriale nga Save the Children:http://www.scalbania.org/html/res.htmQasjet e gjithëpërfshirjesEkzistojnë shumë strategji të suksesshme për gjithëpërfshirje të cilat mund t’i shqyrtoni dhe t’idiskutoni me edukatoret në institucionin tuaj parashkollor.Ambienti mirëpritës dhe miqësorMbani mend rëndësinë kritike të krijimit të ambientitmirëpritës dhe miqësor për të gjithë fëmijët dheshikojeni Pjesën 3 në të cilën shtjellohet kjo temë.Në faqen në internetSuccess Link MissouriDepartment of Elementary &Secondary Education mundtë gjeni shumë aktivitetetë tëndryshme për të gjitha grupmoshat.Rëndësia e vlerësimit të vlerave dhe të qëndrimeve tonaPër gjithëpërfshirje është e domosdoshme t’i shqyrtojmë vlerat dhe qëndrimet tona, për t’usiguruar që të mos jemi diskriminues në mënyrë të pavetëdijshme.61

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëStrategji specifike për përfshirjen e vajzaveHulumtimet kanë dëshmuar se në klasë djemve u kushtohet kohë, vëmendje dhe ndërveprimcilësor më shumë se vajzave, dhe sjellja e edukatoreve/mësimdhënësve ndaj djemve dallondukshëm nga sjella e tyre ndaj vajzave.♦ Cilësia e kontaktit me edukatoren është diskriminueseo Cilësia e kontaktit me edukatoren parashkollore varet nga gjinia. Kjo praktikë esjelljes diskriminuese të edukatores parashkollore fi llon në nivelin parashkollor dhevazhdon deri në klasën e 12-të.o Edukatoret parashkollore u kushtojnë djemve më shumë vëmendje dhe më shumëkohë gjatë aktiviteteve/mësimdhënies.o Djemtë marrin lëvdata, kritikë, ndihmë dhe komente më konkrete nga edukatorjaparashkollore më shumë se vajzat, si për detyra ashtu edhe për sjellje.o Kjo praktikë ndodh pjesërisht për shkak se edukatoret parashkollore u kushtojnë mëshumë vëmendje djemve duke i pyetur ata tetë herë më shpesh sesa vajzat, dheedukatoret parashkollore zakonisht i dëgjojnë me vëmendje komentet e djemve,ndërsa përgjigjet e vajzave i korrigjojnë. Madje edhe kur djemtë nuk paraqitenvullnetarë për t’u përgjigjur, edukatoret parashkollore zakonisht kërkojnë përgjigjenga ata♦ Aktivitete e të nxënit janë diskriminueseQë nga niveli parashkollor aktivitetet që zhvillohen në klasë janë më interesante përdjemtë, dhe mënyrat e zgjedhura të paraqitjeve janë ato në të cilat djemtë shkëlqejnëose inkurajohen më tepër se vajzat:oEdukatoret parashkollore u bëjnë pyetje akademike 80% më shpesh djemve sesavajzave;o Vajzat reagojnë më mirë ndaj ideve në kontekst sesa si përmbajtje e izoluar,dhe shfaqin më shumë interes për ndërlidhjen me njerëz në situata të jetës sëpërditshme;oooHulumtimet po ashtu tregojnë djemtë përfi tojnë nga strategjitë e mësimdhënieskonvencionale (p.sh. mësimdhënia me tërë grupin dhe strukturat që bazohennë garë dhe shpërblim), ndërsa vajzat përfi tojnë nga strategjitë e aktiviteteve qëpërfshijnë bashkëpunim dhe punë praktike);Aktivitetet konkurruese në klasë u kontribuojnë të arriturave të djemve nëmatematikë, por ndikojnë negativisht në ë arriturat e vajzave; dheAktivitetet bashkëpunuese u ndihmojnë vajzave në përvetësimin e shkathtësivethemelore dhe në arritjen e sukseseve më të larta. Këto aktivitete bashkëpunuesenuk i zmbrapsin qëndrimet apo të arriturat e djemve, dhe janë në përputhje mepraktika arsimore më bashkëpunuese, më të integruara dhe më përfshirëse.62

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëGjetje të ngjashme mund të jenë të vërteta edhe për pjesëtarët e grupeve te tjera medisavantazheDisa sjellje të edukatoreve që dekurajojnë pjesëmarrjen e vajzave mund të jenë dekurajueseedhe për fëmijët që u takojnë grupeve të tjera me disavantazhe. Ju dhe edukatoret e institucionittuaj parashkollor mund ta përdorni këtë Listë kontrolli për të refl ektuar mbi praktikat e zhvillimittë aktiviteteve.Lista e sjelljeve dekurajueseSjellja dekurajueseMendoni për praktikat tuaja Më së shpeshti kërkoni përgjigje nga djemtë; Vajzave u bëni pyetje më të lehta; Djemve u bëni pyetje më të vështira që kërkojnëtë menduarit e nivelit të lartë; Kur bëni pyetje, së pari i shikoni djemtë që tëpërgjigjen para se vajzat (apo edhe djemtë) tëkenë mundësi ta ngritin dorën; I përmendni vetëm kontributet e meshkujve nëshkencë; I thërrisni vajzat me emrin e përgjithësuar“vajzë”, ndërsa djemtë me emrin e tyre; E përdorni ligjërimin si strategji dominuese tëzhvillimit të mësimit; Përdorni struktura të garës dhe shpërblimit; Paraqitni përmbajtje mësimore abstraktepa shembuj praktikë (p.sh. fakte abstrakteshkencore pa zbatim dhe relevancë përshoqërinë dhe problemet e saj)Mësimdhënia e diferencuar dhe të nxënit e diferencuar paraqesin një metodëtë përfshirjes së të gjitha grupeve me disavantazhe dhe qasjen kryesore përpërfshirjen e fëmijëve me nevoja të veçanta arsimore.Diferencimi paraqet qasjen ndaj mësimdhënies me të cilën sigurohet që të gjithë fëmijëtmësojnë mirë, përkundër dallimeve të shumta që i kanë mes vete. Diferencimi arrihet mestrategji, e jo me rezultate të të nxënit, prandaj duhet të përqendroheni pikërisht në to.63

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëSi mund ta krijojnë edukatoret diferencimin në klasat e tyre?Këtë mund ta bëjnë në tri mënyra:♦ Diferencimi për nga rezultatet, ku të gjithë fëmijëve u jepet detyra e njëjtë, ndërsadiferencimi bëhet në bazë të përgjigjeve të tyre.♦ Diferencimi për nga detyrat, ku fëmijëve u jepen detyra specifi ke varësisht nga aftësitëe tyre. Detyrat mund të diferencohen për nga niveli i vështirësisë, sasia e strukturës,ose sasia e udhëzimeve që u janë dhënë, ose ma anë të kombinimit të këtyre trefaktorëve.♦ Diferencimi për nga përpjekja e edukatores, ku duhet bërë përshtatja e nivelit tëndërhyrjes së edukatores.Përparësitë e diferencimit me anë të detyrës qëndrojnë në mundësinë për t’i përshtaturaktivitetet me aftësitë e fëmijëve, në mënyrë që të gjitha nivelet e aftësive të rezultojnë mesukses. Ndërsa, mangësia e tij është që kërkon shumë planifi kim. Përveç kësaj, edukatoretduhet t’i njohin mirë fëmijët dhe aftësitë e tyre dhe duhet t’ua kenë shpjeguar pse secili kadetyra të ndryshme. Është me rëndësi të theksohet fjala diferencë dhe të shmanget përdorimii nocioneve më i lehtë/I vështirë, më i thjesht /sfi dues, më i mirë-më i keq, më shumë-më pak,dhe/ose të ngjashme.Diferencimi më anë të përpjekjes së edukatores më së miri mundësohet dukë bërë pyetje tëhapura, të cilat NUK nënkuptojnë përgjigje të pritura, por promovojnë diskutimin dhe debatin.Kjo qasje ua mundëson të gjithë fëmijëve të përjetojnë arritje pozitive dhe të tregojnë dëshmitë arritjes në nivelin e tyre më të lartë.Si mund t’u ndihmoj edukatoreve ta menaxhojnë një klasë gjithëpërfshirëse?Kjo do të jetë një nga sfi dat më të mëdha për juve.Udhëzuesi i MASHT-it për Nevoja të Veçanta përmban ide të shkëlqyeshme (të përmbledhuramë poshtë) për hapat që duhet t’i ndërmerrni për t’u siguruar që të gjithë fëmijët mund tëmësojnë dhe të përparojnë. Në këtë Udhëzues sugjerohen:♦ Strategjitë që mund të përdoren,♦ Si të organizohet mësimi,♦ Si t’u ndihmohet fëmijëve të ballafaqohen me të nxënit,♦ Si të zhvillohet mësimi dhe si të bëhet vlerësimi në mënyrën më të efektshme,♦ Si të krijohet një ambient fi zikisht i qasshëm në klasë.64

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëPër më shumë informata për Pjesën 6shih Pjesën e Burimeve më poshtë1. Gjuha e gjithëpërfshirjes gjinore – udhëzimet për eliminimin e stereotipeve gjinore dhestereotipeve lidhur me nevoja të veçanta2. Si të tejkalohen paragjykimet – aktivitetBurime për Pjesën 6BURIMI 1: Gjuha e gjithëpërfshirjes gjinoreUdhëzime për eliminimin e stereotipeve gjinore dhe stereotipeve lidhur me nevoja tëveçantaStereotipet krijojnë ekskluzivitet dhe një ndjenjë të hierarkisë, me anë të së cilës një grupnjerëzish konsiderohet se janë në nivel më të ulët se të tjerët dhe kështu shkaktohen pikëpamjesociale negative lidhur me fëmijët që u takojnë grupeve me disavantazhe. Fëmijët nga grupetme disavantazhe zakonisht nuk ndjejnë se i takojnë grupit, dhe për këtë arsye mund të mosjenë të gatshëm të marrin pjesë dhe mund të mungojnë edhe më shumë nga institucioniparashkollor.Përdorimi i gjuhës gjithpërfshirëse ndihmon në ndërtimin e një ambienti mirëpritës dhe miqësor,ku të gjithë fëmijët ndjehen të respektuar dhe janë më të gatshëm të marrin pjesë.Tre parimet kryesore që refl ektojnë gjithëprfshirjen janë:♦ Mos e theksoni gjininë, racën, etninë apo vetitë e tjera personale të një personi (siç janëorientimi seksual, mosha, apo aftësia e kufi zuar), nëse kjo gjë nuk është relevante përtemën në fjalë. Me fjalë të tjera, mos krijoni dhe mos promovoni stereotipe në bazë tëvetive njerëzore të pashmangshme.♦ Jini konsistent kur i përshkruani pjesëtarët e grupit: Mos i veçoni vajzat dhe gratë e rejapër të përshkruar bukurinë e tyre fi zike, veshjen apo aksesoret, apo mos e cekni mjetinndihmës të cilin e përdor një person më aftësi të kufi zuara, apo mos e përmendni racëne pakicës së vetme në grup, përveç nëse këtë e kërkojnë vetë individët.♦ Kini parasysh se gjuha gjithëpërfshirëse vlen për rastet e përgjithshme. Kërkesat edrejtpërdrejta nga individët kanë përparësi në krahasim me rregullat e përgjithshme(p.sh. zonja Filane Fisteku kërkon që të mos i drejtohen sipas emrit të saj, por sipasemrit të bashkëshortit të saj).65

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëNevojat e veçantaPërpiquni të mos e veçoni aftësinë e kufi zuar të një individi si mënyrë identifi kimi, përveç nëseduhet ta përshkruani për ndonjë raport apo takim zyrtar të përqendruar në nevoja të veçantadhe aftësi të kufi zuara. Shikojeni personin, e jo aftësinë e kufi zuar. Sigurohuni që në punëntuaj të përditshme:♦ të përdorni gjuhën neutrale;♦ t’i shmangeni përdorimit të fjalëve të cilat nënkuptojnë viktimizim ose krijim të stereotipevenegative. Për shembull, mos i përdorni përshkrimet siç janë “viktimë” ose “I sëmurë” përdikë që vuan nga një sëmundje, por vetëm cekeni sëmundjen;♦ Shmangeni përdorimin e fjalëve si “i varfër,” “fatkeq” ose “i vuajtur”;♦ të mos përdorni fjalë si “guximtar” kur mund të thoni “I suksesshëm” ose “produktiv”.Gjuha për gjithëpërfshirje apo gjuha neutrale për nga gjiniaUdhëzimet e përgjithshme që duhet ndjekur:♦ Eliminoni gjininë e fjalëve, mos i jepni fjalës karakter të gjinisë së kundërt; për shembullkryesuesin bëjeni kreu, e mos e riktheni gjininë te kryesuesja).♦ Krijoni fjalë me karakter gjinor neutral: shndërroni ndajfoljet në emra duke shtuarprapashtesën –ist (për shembull, aktiv: aktivist).♦ Zëvendësoni shprehjet profesionale të cilat përmbajnë gjininë mashkullore, nëse ështëe mundshme, me shprehjet që përfshijnë pjesëtarët e cilësdo gjini.♦ Shmangni emërtimet e pozitave të punës që kanë cilësimin femëror apo mashkullor.♦ Në rastet kur jeni të detyruar t’i përdorni fjalët me karakter gjinor përdorni fjalë paraleleburra/gra, djem/vajza, zotërinj/zonja, çuna/vashëzaNë tabelën më poshtë janë dhënë disa strategjiÇfarë duhet bërë dhe çfarë nuk duhet bërë në gjuhën gjithëpërfshirëse – Si shmangetekskluziviteti apo ndjenja e hierarkisë në përdorimin e gjuhës, me të cilën një grup njerëzishkonsiderohet të jetë në nivel më të ulet se të tjerët, dhe e cila krijon ose shkakton stereotipesociale negative?Përemrat – shmangni përdorimin e përemrit “ai” kur bëhet fjalë për të dyja gjinitë. Disaqasje alternative janë:66

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëQasjet alternative ndaj përemravePërdorni shumësinRiformuloni fjalinëpër ta eliminuarpëremrinZëvendëso përemrinmashkullor me ju apoai/ajoShfrytëzo përemrinnë shumës tëpacaktuarShfrytëzo ndërtimin epëremrit të dyfi shtë,nëse nevojitetMos e përdorniPërdoreniMos e përdorniPërdoreniMos e përdorniPërdoreniMos e përdorniPërdoreniMos e përdorniPërdoreniJepini secilit fëmijë punimin e tij sapo tëketë mbaruar.Jepuni fëmijëve punimet e tyre sapo tëkenë mbaruar.Fëmija me sukses mesatar shqetësohetpër vlerësimin e tij.Fëmija me sukses mesatar shqetësohetpër vlerësimin.Nëse fëmija është i pakënaqur, ai mund tëfl asë me edukatoren.Fëmija i/e pakënaqur mund të ankohet teedukatorja Përdori bashkë përemrat ai/ajo.Secili që dëshiron të shkojë në lojë nesër letë sjellë paratë e tij.Ata që dëshirojnë të shkojnë në lojë nesër,le të sjellin paratë e tyre.Secili ka të drejtën në mendimin e tij.Secili person ka të drejtën në mendimin etij/saj.BURIMI 2: SI TË TEJKALOHEN PARAGJYKIMET – Aktivitet♦ MOS i paragjykoni njerëzit. Përpiquni t’i njihni më mirë si individë para se të vendosni aju pëlqejnë apo jo.♦ TRAJTONI njerëzit ashtu siç dëshironi t’ju trajtojnë juve.♦ MBËSHTETNI njerëzit ndaj të cilëve të tjerët sillen me paragjykime. Mos iu bashkonigrupit të njerëzve të cilët janë të padrejtë ndaj dikujt.♦ MËSONI për kulturat, vendet dhe popujt e tjerë.67

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëPërmirësoni praktikat tuajaGjithëpërfshirja e vërtetë e fëmijëve të grupeve me disavantazhe, duke përfshirëbashkëpunimin me edukatoret e tjera, me prindërit dhe komunitetin, është shtjelluar mirënë Udhëzuesin e MASHT-it për Nevoja të Veçanta. Ky Udhëzues përmban strategji tëshkëlqyeshme dhe qasje praktike që mund t’i zbatojnë edukatoret në klasat, grupet e tyre68

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëPjesa 7Vetë-vlerësimi i institucionit parashkollorPër çka bëhet fjalë në këtë pjesë?Kjo pjesë është e përqendruar në praktikat e vetë-vlerësimit të institucionitparashkollor. Në të do të gjeni:• të kuptuarit themelor të konceptit të udhëheqjes, të praktikës sërefl ektimit dhe të planifi kimit strategjik;• ide praktike për të zbatuar në institucionin tuaj parashkollor vlerësimin ebazuar në institucionin parashkollor dhe në edukatoret;• përfi time për shkollën dhe komunitetin tuaj nga ky proces i vazhdueshëmi vetë-vlerësimit;• dokumentet burimore që do t’ju ndihmojnë në planifikimin dhe zbatimine vetë-vlerësimit të institucionit tuaj parashkollor.1. UdhëheqjaUdhëheqja arsimore nënkupton menaxhimin dhe komunikimin. Ju duhet të kërkoni vazhdimishtnga edukatoret mënyra më të efektshme për t’u krijuar fëmijëve përvoja të të nxënit optimal.Ju duhet t’i përqafoni ndryshimet me të cilat do të përmirësohen përvojat e fëmijëve. Ministriae Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë është e përkushtuar ndaj hartimit të një kurrikule të renë përputhje me kërkesat e Bolonjës, për të bërë një hap përpara drejt integrimit në BashkiminEvropian. Ndryshimet e kurrikulës gjithmonë përfshijnë përvoja përçarëse. Edukatoret të cilate kanë vështirë t’i pranojnë ose t’i zbatojnë ndryshimet mund të shfaqin rezistencë. Ndërsa,edukatoret të cilat i pranojnë ndryshimet në mënyrë proaktive e inkurajojnë zbatimin e tyre. Juduhet të dëgjoni me kujdes dhe të merrni vendime në bazë të përvojës dhe urtësisë suaj. Juduhet të mendoni për atë se si do t’i përgatisni edukatoret tuaja për ndryshime. Përveç kësaj,ju duhet t’i zhvilloni aftësitë për udhëheqje të edukatoreve tuaja më të mira, dhe t’ua jepni atyrerolin udhëheqës pozitiv, por joformal, në zbatimin e kurrikulës së re.69

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasë2. ReflektimiKur refl ektoni për probleme bashkë me edukatoret, atëherë ju mund të përfi toni më së shumtinga shkathtësitë dhe përvojat e tyre. Ju nëpërmjet refl ektimit mund të krijoni në mënyrëproaktive një mjedis të besueshëm, ku edukatoret tuaja ndjehen të sigurta dhe të mbështetura.Në mjedis të tillë ata do të ndjehen të sigurta për t’ju ndihmuar t’i identifi koni praktikat më tëmira gjatë zbatimit të kurrikulës së re.3. Planifikimi strategjikJu, si drejtues i institucionit parashkollor, duhet të punoni bashkë me stafi n tuaj për të zhvilluarnjë vizion se si mund të duket kurrikula në të ardhmen; për t’u përgatitur për sfi da me të cilat dotë përballeni dhe për t’i shfrytëzuar përparësitë ekzistuese të institucionit parashkollor dhe tëstafi t tuaj. Ju do të shihni se disa edukatore të cilat nuk janë të njohura me idenë e ndryshimittë kurrikulës do të jenë të hutuara dhe të pasigurta gjatë përpjekjeve të tyre për t’i ndryshuarpraktikat e punës me fëmijë më qëllim përshtatjen me kurrikulën e re. Ju duhet t’u ofroni njëpikëpamje strategjike mbi kurrikulën dhe t’u jepni shembuj konkret se si mund të zbatojnëzhvillimin e aktiviteteve me në qendër fëmijën dhe të bazuar në kompetenca. Ju mund t’undihmoni edukatoreve të kuptojnë se janë të gatshme t’i përshtaten kurrikulës së re, duke izbërthyer ndryshimet e nevojshme në detyra më të vogla. Me qasjen strategjike, hap pas hapi,ndaj ndryshimit ju do të krijoni një mjet planifi kimi të cilin edukatoret mund ta përcjellin.Si mund ta arrini këtë?Vlerësimi i edukatoreveVlerësimi i performancës së edukatoreve paraqet hapin e parë dhe më të rëndësishmin. Këtëproces duhet kryer me kujdes dhe me ndjeshmëri. Megjithatë, gjatë përgatitjes për KKK,vlerësimi i edukatoreve mund të jetë shumë i rëndësishëm për t’u siguruar që edukatoret janëtë gatshme për ndryshimin e kurrikulës. Vlerësimi mund të tregojë a kanë nevojë edukatoretpër trajnime dhe mund të ndihmojë të siguroheni që edukatoret u përmbahen praktikave tërëndësishme, siç është praktika e përcaktimit të rezultateve/objektivave mësimore për fëmijët.Më poshtë mund ta gjeni një model të formularit për vlerësimin e edukatoreve, ndërsa versionete tjera mund t’i gjeni në Pjesën e Burimeve.70

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëFormulari për vlerësimin e edukatoreveInstitucioni:Edukatorja:Data:Përdorni shkallën e vlerësimit për t’u përgjigjur në pyetjet e dhëna më poshtëA: Pajtohem plotësisht B: Pajtohem C: Nuk jam i/e sigurt D: Nuk pajtohemE: Nuk pajtohem fare1. Edukatorja përgatit plane javore dhe mujore të orarit dhe tëaktiviteteve.A B C D E2. Edukatorja vjen në kohë. A B C D E3. Edukatorja planifi kon aktivitete për të përmbushur nevojatfi zike, emocionale, intelektuale dhe sociale të fëmijëve.A B C D E4. Aktivitetet mbështesin rezultatet/objektivat. A B C D E5. Edukatorja zhvillon programe dhe aktivitete të përshtatshme nëkuptimin kulturor.A B C D E6. Edukatorja zhvillon aktivitete për paraqitjen e konceptevematematikore.A B C D E7. Edukatorja zhvillon aktivitete për paraqitjen e koncepteve tëshkrim-leximit.A B C D E8. Edukatorja tregon respekt për fëmijët dhe inkurajon pjesëmarrjennë klasë.A B C D E9. Edukatorja krijon përvoja dhe aktivitete të ndryshme që përshijnëkëngë, lojëra dhe tregime.A B C D E10. Edukatorja komunikon qartë dhe efektshëm dhe fëmijët e kuptojnë.A B C D E11. Edukatorja siguron pajisje dhe aktivitete adekuate. A B C D E12. Edukatorja siguron që pajisje dhe hapësira janë të sigurta gjatëgjithë kohës.A B C D E13. Edukatorja zhvillon ushtrime për shkathtësitë e dëgjimit. A B C D E14. Edukatorja fl et në mënyrë të efektshme. A B C D15. Edukatorja i vëzhgon fëmijët dhe merr shënime për përparimin etyre.16. Edukatorja i integron fëmijët me nevoja të veçanta në mënyrë tëpozitive dhe me respekt.A B C D EA B C D E17. Edukatorja merr shënime për problemet eventuale në të nxënët. A B C D E18. Edukatorja i informon rregullisht prindërit për të priturat dheaktivitetet e programit.A B C D E19. Edukatorja diskuton me prindërit për zhvillimin e fëmijëve. A B C D E20. Edukatorja diskuton me prindërit për problemet potenciale në tënxënët.A B C D E71

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasë21. Edukatorja, me lejen e prindërve, diskuton me profesionistë përvështirësitë potenciale në të nxënët dhe në zhvillim.22. Edukatorja ka njohuri për aktivitete të sigurta dhe të përshtatshmepër fëmijët.A B C D EA B C D E23. Edukatorja i njeh procedurat e reagimit emergjent. A B C D E24. Edukatorja merr pjesë në aktivitetet e komunitetit. A B C D E25. Edukatorja demonstron saktësi dhe fl eksibilitet. A B C D E26. Edukatorja demonstron aftësi organizative dhe punon nënmbikëqyrje minimale.A B C D E27. Edukatorja u përshtatet situatave. A B C D E28. Edukatorja tregon durim. A B C D E29. Edukatorja mban qëndrim pozitiv. A B C D E30. Edukatorja ka sens për humor. A B C D E31. Edukatorja bashkëpunon me të tjerët. A B C D E32. Edukatorja u përgjigjet të tjerëve në mënyrë pozitive. A B C D EInkurajoni edukatoret që të zhvillojnë një portfolion personalePortfolioja e edukatores paraqet një përmbledhje të të arriturave të saj, si në klasë ashtu edhenë aktivitete të tjera. Ky është një dokument personal. Është i dizajnuar për të vënë në pahtalentet dhe aftësitë e veçanta të edukatores. Në të demonstrohen njohuritë dhe shkathtësitëe edukatores. Gjërat që mund t’u sugjeroni edukatoreve t’i përfshijnë në këtë portfolio janë:KategoriaNjë përmbledhje biografi ke e shkurtër, porinteresante, e cila i tregon lexuesit për ju dhepër punën që e keni bërë.Përshkrimi i llojeve të grupeve me të cilatkeni punuar kohët e fundit; grupmosha,përbërja e grupit dhe stili i juaj i punës mefëmijët.Kopjet e dokumenteve, licencave,certifi katave, testeve, etj. Shënojini kursetnë nivelin e studimeve pasdiplomike oseseminaret në të cilat keni marrë pjesë kohëte fundit.Demonstroni arsimimin tuaj të vazhdueshëmdhe kreativitetin tuaj.PërshkrimiInformatat themelore, përfshirë emrin,adresën, informatat për kontakt, shkollimin(duke fi lluar nga grada e fundit), përvojëne punës (duke fi lluar me punën aktuale),interesimet personale.Përvoja e punës, duke fi lluar nga ajoaktuale deri të përvoja e parë. Është merëndësi ta përshkruani metodologjinë tëcilën e zbatoni.Bashkëngjitni kopjet e trajnimeve relevanteqë i keni ndjekur; sigurohuni që të përfshiniprogramet e trajnimit të cilat i ka organizuarMASHT.Shënoni konferencat, seminaret, etj. në tëcilat keni marrë pjesë.72

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëDemonstroni fi lozofi në tuaj të mësimdhënies,si mbani mësim dhe pse.Kopjet e planeve të aktiviteteve që i kenipërdorur kohët e fundit. Do të ishte edhe mëmirë sikur të bashkëngjitnit fotografi të grupittë angazhuar në këto aktivitete.Materiale kreative që i keni bërë vetë,punime të fëmijëve të cilat i keni vlerësuardhe në të cilat shihet komentet tuaja, etj.Bashkëngjitni fotografi ose incizime dukepunuar me grupin tuaj, nëse i keni.Vrojtimet dhe vlerësimet e kolegëve,rekomandime, mirënjohje ose nderime qëkeni marrë.Referencat, rekomandimet, raporte tëvlerësimit të performancës, etj.Shkruani një fjali ose një paragraf për:“Çka do të thotë mësimdhënia?”Kopjet e planeve të aktiviteteve më tësuksesshme, të ilustruara me punime tëfëmijëve. Shënoni pse mendoni se janë mëtë suksesshmet.Shembuj të prezantimeve në Power Point,prezantimeve me projektor, posterave,punimeve të fëmijëve në të cilat kenishënuar komente pozitive.Fotografi ose incizime të fëmijëve gjatëaktiviteteve në klasë ose jashtë saj.Komente nga kolegët tuaj, drejtori iinstitucionit parashkollor, mirënjohje apoçmimi “Edukatorja më e mirë”.Referenca ose raporte të vlerësimit tëperformancës të tjera nga mbikëqyrësi ijuaj (drejtori i institucionit parashkollor oseinspektori rajonal).Si duket një institucion parashkollor i cilësisë së lartë?Institucioni parashkollor i cilësisë së lartë ofron një bazament të qëndrueshëm për të sukseseakademike, sociale dhe emocionale në jetën e mëvonshme të fëmijëve.♦ Një institucioni i tillë ka kuadër të kualifi kuar dhe me përvojë, që ndjekin trajnime dhe qëi përtërijnë shkathtësitë dhe kualifi kimet, dhe të cilët kanë motivim dhe përkrahje për tëavancuar më tutje shkathtësitë dhe kualifi kimet e tyre.♦ Edukatoret angazhohen në cikle të rregullta planifi kimi dhe rishikimi, dhe e kuptojnëdhe angazhohen në praktikën e refl ektimit të bazuar në informata.♦ Ato punojnë bashkë në këtë institucion për të shkëmbyer njohuritë, për të diskutuarrreth praktikave të tyre dhe për të provuar ide të reja.♦ Institucioni do të punojë në partneritet me prindërit – do të shkëmbejë informata me tadhe do ti përfshijë ata në të nxënit dhe zhvillimin e vazhdueshëm të fëmijëve të tyre.♦ Drejtori i institucionit parashkollor duhet të ketë energji, entuziazëm dhe vizion parimormbi edukimin dhe arsimin për institucionin e vet parashkollor.Reflektoni: A jeni duke i ofruar këto aktivitete?Mendoni për veprimtaritë dhe aktivitetet që i zhvillon institucioni i juaj parashkollor gjatë javës.Sa nga këto aktivitete i shihni ju gjatë javës ? Sa nga këto aktivitete i përjetojnë fëmijët gjatënjë javë, një dite apo një muaji? Cilat nga këto aktivitete nuk i ofroni, por do të mund t’i ofronit?73

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasë♦ Këndi i librave të vizatimit/shkrimit♦ Ngjyra dhe shkumës për aktivitet formimi/ndërtimi♦ Lojëra me brum♦ Enigma/lojëra♦ Ngjitja♦ Lojëra si mos u zemëro, monopol, e të ngjashme♦ Lojëra me ujë♦ Aktivitete me muzikë♦ Këndi i luajtjes së roleve♦ Modelim/kolazh♦ Lojëra/aktivitete fi zike♦ Aktivitete të lira jashtë♦ Aktivitete si gatimi, mbjellja/rritja e bimëveRëndësia e praktikës së reflektimitMënyra më e mirë për të vlerësuar institucionin parashkollor është të refl ektoni për veprimtarinëaktuale të institucionit tuaj parashkollor. Ju duhet të siguroheni që edukatoret tuaja të krijojnënjë balancë të duhur midis lojës së pambikëqyrur të fëmijëve dhe të nxënit të drejtuar nga tërriturit. Me zbatimin e KKK-së ju duhet të siguroheni që institucioni i juaj parashkollor ështëduke u ofruar fëmijëve një kurrikulë rigoroze për të gjithë fëmijët. Filloni me këto dy pyetje:♦ Çka bëjmë mirë në institucionin parashkollor tonë?♦ Si mund ta bëjmë këtë edhe më mirë?Pas kësaj, është me rëndësi të provoni ta përdorni një instrument rigoroz për shqyrtimin e disaaspekteve të veprimtarisë së institucionit tuaj parashkollor. Në tabelën më poshtë pasqyrohetpuna e juaj aktuale dhe si mund ta përmirësoni.Pyetjet kryesore përatë se çfarë ështëduke u përpjekurtë arrijë institucioniparashkollorSi dota bënikëtë?Kush do taudhëheqëkëtë procesdhe kush dotë përfshihetnë të?Çfarëtrajnimeshdhe çfarëmbështetjemund të jenëtë nevojshme?Cilët janëtreguesit epërmirësimittë arritur?Cilat dotë jenëdëshmitë epërparimit?Përmirësimi irezultateve për secilinfëmijë, nëpërmjetaspiratave të larta dhepraktikave efektive74

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëOfrimi i të nxënit,zhvillimit dhembështetjes tëindividualizuar– nëpërputhje me nevojatindividuale të fëmijëvePërfshirja e prindërvenë të nxënit dhezhvillimin e fëmijëveNjohja e vlerës sëpërmirësimit tëvazhdueshëm tëcilësisë dhe si ndikonajo në arritjet efëmijëveKrijimi i kulturësbashkëpunuese tëtë nxënit – ndarja ekohës për shkëmbimine njohurive dhembështetja eaftësimit profesionaltë vazhdueshëm tëedukatoreve;Inkurajimi i kulturës sëpraktikës së reflektimit,vetë-vlerësimitdhe diskutimevetë informuara, meqëllim identifikimine përparësive dheprioriteteve përzhvillim të institucionitparashkollor,me të cilat do tëpërmirësohet cilësiae punës me të gjithëfëmijët.Edukatore tëkualifikuara të cilatkanë ndjekur trajnimeadekuate, dhe ipërtërijnë vazhdimishtshkathtësitë dhekualifikimet; të cilatjanë të motivuaradhe kanë mbështetjepër të avancuar edhemë tej shkathtësitëdhe nivelin e tyre tëkualifikimit75

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëAngazhimi në cikle tërregullta planifikimidhe rishikimi, në bazëtë mbajtjes së saktë tëshënimeve, përfshirëedhe informata lidhurme përparimin efëmijëve në të nxënit.Tabelën më poshtë mund ta përdorni për vlerësimin e disa aspekteve të performancës sëinstitucionit tuaj. Në këtë tabelë janë përfshirë katër vlera të matjes së performancës nga‘dobët’ deri te “ambicioze’. Ju mund të vlerësoni performancën në së paku gjashtë fusha tëcilat lidhen drejtpërsëdrejti me qëllimin e këtij Udhëzuesi. Shikojeni secilën nga këto fusha dhevendosni se cila vlerë i përgjigjet performancës së shkollës suaj në atë fushë.FushakryesoreDobët Në zhvillim E suksesshme AmbiciozeMësimdhëniae fushavenë kuadër tëkurrikulësEdukatoret nuk ekanë të qartë qëllimine aktiviteteve , dhezbatojnë një numërtë vogël stilesh tëmësimdhënies.Edukatoret kanëtë pritura tëpamjaftueshmepër gjerësinë dhethellësinë e punësqë pritet. Shumica efëmijëve përparojnëderi diku.Edukatoretzbatojnë njëspektër të gjerëqasjesh tëmësimdhëniesdhe të të nxënit,me nivel të lartëndërveprimi përfëmijët. Shumicae tyre shënojnëpërparim tëkonsiderueshëm.Qasjet emësimdhëniesdhe të të nxënitu përshtatennevojavemësimoretë fëmijëve,dhe nxisinpjesëmarrjen e tëgjithëve. Shumicae fëmijëveshënojnë përparimshumë të mirë.Cilësia eplanifikimittëaktivitetevePlanet ditore kanërezultate/objektivajo të qarta osetregojnë keqkuptimtë qëllimeve tëkurrikulës.Shumica e planeveditore përmbajnërezultate/objektivatë qarta dhetë fokusuara.Edukatoret përdorinnë mënyrë selektiveplanet ditore,planet e punësdhe burimet/mjetetmësimore.Ekzistojnëplane ditore qëpërmbajnë njënumër të vogëlrezultatesh/objektivashmësimore.Sigurohenmundësitë përrefl ektim mbi tënxënit.Planet ditorejanë të hartuarashumë mirë.Edukatoret kanëkuptuar se si mundtë planifi kohenaktivitetetmbi bazën ekoncepteve dheshkathtësive.76

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëCilësia e tënxënit tëfëmijëveFëmijët nuk dinë seçka pritet nga ataTë priturat emësimdhënësvejanë të ulëtadhe nuk merrenparasysh aktivitetetjashtë institucionitnë cilat mund tëmarrin pjesë fëmijëtFëmijët i kanë tëqarta të priturat.Merren parasyshçmohen arritjet nëinstituciojn dhejashtë tij.Fëmijët kanëarritje të mira dheshënojnë përparimshumë të mirë.Çmohen arritjet etë gjithë fëmijëve.Vlerësimi ipërparimit tëfëmijëveEdukatoret vlerësojnëpërparimin osearritjet e fëmijëve nëmënyrë arbitrare, osenuk i vlerësojnë fare,dhe për këtë vlerësimnuk i informojnëprindërit/kujdestarët.Vlerësimi zbatohetpor mungonrigoroziteti.Nuk ekzistojnëmekanizma për tënxjerrë nga këtovlerësime të dhënapër përparimine fëmijëve gjatëkohës.Zbatohet vlerësimigjithëpërfshirësdhe shënohetpërparimi.Edukatoret ekuptojnë dalliminmidis vlerësimitpër të nxënit dhevlerësimit të tënxënit.Vlerësimi ështëkonsistent.Të nxënit është ipersonalizuarMe vlerësimidentifi kohennevojat dheprioritetetplotësuese përplanifi kimine punës sëmëtejshme.Regjistrimii arritjeve tëfëmijëve dheraportimimbi toNuk ka proces formalpër të regjistruarpërparimin e fëmijëvedhe për t’u raportuarprindërve.Institucioni ështëi vetëdijshmëepër përgjegjësitëe veta lidhurme regjistrimindhe raportimine përparimit tëfëmijëve , por nukka regjistrim tëqartë të përparimitnë njohuri dhe tëkuptuar ose nëshkathtësi.Ekziston nga njëraport individualpër secilinfëmijë në tëcilin identifi kohetpërparimi nëkonceptet dheshkathtësitëkryesore.Fëmijët janë tëangazhuar nëmënyrë aktive nëplotësimin e dosjessë tyreMësimdhëniae çështjeveaktuale dhekontroverseEdukatoreve umungon vetëbesimidhe aftësitë për t’umarrë me çështjetë ndjeshme dhekontroverse.Disa Edukatorejanë të vetëdijshëmpër natyrënkontroverse tëdisa çështjeve dhejanë në gjendjetë përgjigjen nëmënyrë të duhur, pojo vazhdimishtTë gjithëedukatoret kanëmarrë pjesënë trajnimepër trajtimine çështjevekontroversedhe pyetjeve tëvështira.Çështjetkontroversekonsiderohensi shumë tërëndësishme Njënumër i madh iedukatoreve kanëvetëbesim përt’u përgjigjur nëpyetje dhe për t’ihulumtuar çështjet.77

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëPërdorimi iTeknologjisësë informimitdhekomunikimit(TIK)TIK-u nuk përdoret nëaktiviteteEdukatorete përdorinnganjëherë TIK-unnë aktivitete dhenë të nxënit.Të gjithëedukatoretpërdorin një vargaktivitetesh dheburimesh të TIK-utnë mbështetje tëtë nxënit. Punimete ekspozuarapasqyrojnëpërdorimin e gjerëtë TIK-ut.Të gjithëedukatoretpërdorin nëmënyrë kreativeTIK-un.Pasi ta keni shikuar dhe shqyrtuar tabelën, shikojeni Matricën e Veprimit më poshtë. Vendosnise çfarë veprimesh dëshironi t’i ndërmerrni për të përmirësuar ose për të konsoliduarperformancën e institucionit tuaj në secilën nga fushat kryesore, dhe plotësojeni Matricën eVeprimit. Kështu do të keni një bazë të mirë për vendime lidhur me përmirësimin e institucionit.Matrica e Veprimit për vetë-vlerësimin e institucionit parashkollorÇka popërpiqemitë arrijmë?Si do tabëjmëkëtë?Kush do taudhëheqë këtëdhe kush do tëpërfshihet?Cilat janëpikëreferencatepërparimit?Cilat dotë jenëdëshmitë epërparimit?Mësimdhënia efushave në kuadërtë kurrikulësCilësia eplanifikimit tëaktiviteteveCilësia e të nxënittë fëmijëveVlerësimi ipërparimit tëfëmijëveRegjistrimi iarritjeve të fëmijëvedhe raportimi lidhurme toMësimdhënia eçështjeve aktualedhe kontroversePërdorimi iTeknologjisë sëInformimit dheKomunikimit (TIK)78

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëPasi ta keni plotësuar matricën e parë më lartë, vendosni se në çfarë gjendje gjendet institucionijuaj parashkollor:♦ E dobët♦ Në zhvillim♦ E suksesshme♦ AmbiciozeNjë qasje tjetër që mund ta zbatoni për vetë-vlerësimin e institucionit parashkollor është analizaSWOT, të cilët shumica prej jush e keni zbatuar si pjesë e procesit të planifi kimit të zhvillimittë institucionit tuaj parashkollor. Një shembull të analizës SWOT mund ta gjeni në Pjesën eBurimeve.Pse të përdorni një mjet të këtillë?Plotësimi i këtyre tabelave do t’ju ndihmojë në vlerësimin e përparësive dhe të mangësive tëinstitucionit tuaj parashkollor, të aktiviteteve dhe të edukatoreve. Ato mund të ju ndihmojnë t’iidentifi koni nevojat për trajnim. Nëse, për shembull, vetë-vlerësimi tregon se puna me fëmijëështë e dobët në disa fusha, atëherë ju mund të fi lloni të përdorni një formular për vrojtimin eaktiviteteve, me të cilin pajtohen të gjitha edukatoret, për të mbikëqyrë punën e tyre më fëmijët,ose të fi lloni një proces të mentorimit/këshillimit të edukatoreve për përmirësimin e punës sëtyre. Për zbatimin e mjetit të vetë-vlerësimit duhet ta keni mbështetjen e edukatoreve tuaja mëtë mira dhe më proaktive; ato do të jenë agjentët e ndryshimit në institucionin tuaj parashkollor.Sido që të vendosni ta zbatoni mjetin e vetë-vlerësimit, ju do të duhet ta zbatoni atë rregullisht,në mënyrë që të mund ta mbikëqyrni përparimin dhe të identifi koni veprime të nevojshme.Po ashtu, inkurajoni edukatoret që të krijojnë një praktikë të bashkëpunimit për ta vrojtuarnjëra tjetrën gjatë punës me fëmijët. Vrojtimi i punës me fëmijët mund të përqendrohet nëpërmirësimin e praktikave të punës me fëmijë duke zgjedhur, për shembull, një aspekt tëveçantë të menaxhimit të grupit apo një aspekt të zhvillimit të aktiviteteve që do të vrojtohet,si për shembull: aktivitetet hyrëse, teknikat e të bërit të pyetjeve, aktivitetet në klasë, koha eedukatores karshi kohës së fëmijëve, dinamika e punës së fëmijëve në grup, etj.Bashkëpunimi me komunitetin e institucionit parashkollorSi drejtor institucioni parashkollor ju duhet të jeni shembull dhe t’i inkurajoni vazhdimishtedukatoret që të krijojnë sisteme efektive të komunikimit me prindërit dhe komunitetin mëtë gjerë të institucionit parashkollor. Një proces komunikimi i harmonizuar dhe që zhvillohetvazhdimisht ndikon në performancën e edukatoreve dhe në arritjet e fëmijëve. Ai ua mundësonprindërve të bëhen pjesëtarë aktivë në jetën e institucionit parashkollor dhe të marrin përgjegjësipër të nxënit e fëmijëve të tyre. Janë së paku katër arsye pse drejtori i institucionit parashkollordhe edukatoret duhet të komunikojnë me prindërit:79

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëArsyeja/qëllimiTë ndahen disa informata tëpërgjithshmeTë ndahen informata individualeKonsultime me prindëritKëshillimPërshkrimiKalendari i institucionit parashkollor, datat/ngjarjetmë të rëndësishme, kuadri mësimor, infrastrukturae institucionit parashkollor, kurrikula e re, tekstetmësimore të rekomanduara.Takime me prindërit individual lidhur me nevojat efëmijëve, nevojat e fëmijëve të talentuar ose me nevojatë veçanta, çështjet zhvillimore, arritjet e fëmijëve, etj.Konsultime rreth çështjeve specifi ke lidhur me nevojatindividuale të fëmijëve dhe zhvillimi i një plani tëpërbashkët të veprimit për të mbështetur të nxënite fëmijëve; planifi kimi i mbështetjes shtesë sipasnevojës; inkurajimi i pjesëmarrjes së prindërve dhepërfi timi nga përvoja e tyre; konsultime për kërkesat qëi sjell kurrikula e re.Organizimi i takimeve/ngjarjeve të veçanta për tëkërkuar këshilla nga prindërit se si duhet punuar mefëmijët specifi k për të përmirësuar performancën dhearritjet e tyre; biseda me prindërit lidhur me kërkesate kurrikulës së re dhe si ndikojnë ato në rolin e tyre siprindër.Komunikimi me prindërit varet kryesisht nga metodat që i zgjidhni ju dhe edukatoret tuaja për t’udrejtuar atyre. Ky komunikim, në përgjithësi, mund të jetë i drejtpërdrejt ose indirekt. Metoda edrejtpërdrejtë është shumë e rëndësishme për vendosjen dhe ruajtjen e një partneriteti efektivmidis prindërve dhe shkollës. Inkurajoni edukatoret tuaja që të zbatojnë disa nga qasjet direkteose indirekte të dhëna më poshtë, për të përmirësuar përparimin e fëmijëve.Komunikimi idrejtpërdrejtKomunikimi indirekt- Këshilli i institucionit parashkollor- Takime të rregullta me prindërit- Organizimi i takimeve individuale- Organizimi i takimeve të veçanta me grupe të prindërve- Organizimi i vizitave në shtëpi- Të ndihmojnë në organizimin e takimeve midis prindërve- Takime me prindërit në kuadër të aktiviteteve të institucionitparashkollor, siç janë aktivitetet sportive, dita e institucionitparashkollor, dhe ditët e tjera të rëndësishme; etj.- Telefonata individuale – biseda përmes telefonit- Komunikimi me shkrim – letra dhe posta elektronike- Doracakë/udhëzues të institucionit parashkollor- Broshura dhe materiale të tjera informuese- Fletushka dhe materiale të tjera informuese- Këndi i informimit i institucionit parashkollor- Uebfaqja e institucionit parashkollor, etj.80

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëÇfarë të bëni më tutjeVetë-vlerësimi do t’ju ndihmojë tí identifi koni prioritetet për përmirësim, në bazë të gjërave që ibëni mirë dhe duke u përqendruar në mangësi. Faza e radhës përfshinë caktimin e prioritetevezhvillimore në formë të një plani, në të cilin përshkruhen hollësisht synimet për përmirësim dhesi do të zbatohen, mbikëqyren dhe vlerësohen veprimet e nevojshme. Plani veprues duhet të:♦ hartohet mbi bazën e rezultateve të vetë-vlerësimit në fushat kryesore të veprimtarisësë institucionit;♦ të jetë i përqendruar në një numër prioritetesh afatshkurta;♦ të ndërlidhet me qëllimet afatgjata të institucionit;♦ të jetë i qartë– të përmbajë afate kohore të qarta, dhe të identifi kojë se çfarë duhet bërëdhe kush duhet ta bëjë atë, çfarë veprimesh dhe resursesh janë të nevojshme dhe cilatsynime për përmirësim do të arrihen;♦ të ndërlidhet me sistemet e tjera, siç janë menaxhim ii performancës, për të ndihmuaridentifi kimin e praktikave të mira dhe nevojat për zhvillim profesional;♦ të mbikëqyret dhe të vlerësohet rregullisht, të përfshijë rishikimin e suksesit, afatetkohore dhe dëshmitë për impaktin në përmirësime;♦ të përgatitet në konsultim me të gjithë stafi n, prindërit dhe kujdestarët, fëmijët dhe palëte tjera me interes.Përfundime♦ Institucioni parashkollor i cilësisë së lartë ofron baza të qëndrueshme për arritjen esuksesit në të ardhmen. Kushti thelbësor për këtë është sigurimi i vazhdimësisë gjatëviteve 0-5.♦ Edukatoret duhet të ofrojnë ide për aktivitete dhe iniciativa për të mbështetur dhe përtë zgjeruar të nxënit dhe zhvillimin e fëmijëve, në bazë të interesimeve, nevojave dheideve të tyre, dhe të të rriturve të cilët punojnë me ta.♦ Përveç udhëheqjes së aktiviteteve dhe inkurajimit të aktiviteteve të drejtuara nga fëmijët,drejtorët e institucioneve parashkollore duhet të jenë dëgjues aktivë, dhe të sigurojnëqë nevojat sociale, emocionale dhe arsimore të të gjithë fëmijëve adresohen në mënyrëadekuate.♦ Drejtorët e institucioneve parashkollore duhet të krahasojnë institucionin e tyre meinstitucionet e tjera në komunën e tyre, të bashkëpunojnë me institucione të tjera, tësigurojnë që të gjitha edukatoret kanë vijuar trajnime dhe janë të motivuara, që prindëritmarrin pjesë në biseda lidhur me institucionin parashkollor, dhe që mjetet për planifi kimnë këtë Udhëzues dhe në Udhëzuesin për Edukatoret janë duke u shfrytëzuar.81

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëPër më shumë informata për Pjesën 7shih Pjesën e Burimeve më poshtë1. Model i aktivitetit për Analizën SWOT (PMMRR)Burimet për Pjesën 7Burimi 01: Model i aktivitetit për analizën SWOT (PMMRR)Konsiderimet ebrendshme:Të brendshmenë kuadër tëinstitucionitparashkollorPërparësitëCilat janë përparësitëe institucionit tonëparashkollor?Çfarë bëjmë më mirë seçdo institucion parashkollortjetër?Çfarë burimesh unike keminë dispozicion që nuk ikanë institucionet e tjeraparashkollore?Çka mendon komuniteti iinstitucionit tonë parashkollorse cilat janë përparësitëtona?Çfarë i bën të suksesshmepraktikat e punës mefëmijët dhe të të nxënitnë institucionin tonëparashkollor?MangësitëÇfarë mund të përmirësojmë nesi institucion parashkollor?Çfarë nuk duhet të bëjmë në tëardhmen?Çka mund të shohë komuniteti iinstitucionit tonë parashkollor sidobësitë tona?Cilët faktorët ndikojnë nësuksesin e punës me fëmijëtdhe të të nxënit në institucionintonë parashkollor?82

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëKonsiderimet ejashtme:Të jashtme përinstitucioninparashkollorMundësitëÇfarë mundësish të miramund të identifi kojmë?Për çfarë zhvillimeshedukative interesante jemi nëdijeni?Çfarë ndryshimesh do tabënin institucionin tonëparashkollor akoma më tësuksesshëm?RreziqetMe çfarë sfi dash poballafaqohemi?Çka janë duke bërëndryshe institucionet e tjeraparashkollore në komunën/regjionin tonë?A janë duke ndryshuarstandardet për cilësinë e punësme fëmijët dhe të të nxënit, dhetë kurrikulës?Këto ndryshime a paraqesinrreziqe për praktikat einstitucionit tonë parashkollor?A keni probleme me regjistrimine fëmijëve dhe me kuadrinmësimor?A ka probleme me burimetë tjera në institucioninparashkollor?A do të mund të paraqistendonjëra nga këto dobësikërcënim serioz për të ardhmene institucionit tonë parashkollor?Shfrytëzoni modelet e dhëna për të hartuar edhe modele unike për institucionin tuaj. Sa mëshumë instrumente vlerësimi që përdorni do të arrini rezultate më të mira.83

UDHËZUES për përmirësimin e praktikave në klasëUdhëzues për përmirësimin e praktikave në klasëUdhëzues për drejtorët e institucioneve parashkollore. Mosha parashkollore 0-5-vjeçare.Madhësia: 10.5 tabakë shtypiFormati: 20.5 × 28.5 cmPërgatitja kompjuterikeShërbimi kompjuterik i SHBLSH - PrishtinëU shtyp në ShtypshkronjënTIMEGATE - Prishtinë84