35 years of tourism 210908.indd

ޗޕޓރ - 7 ފތ ރވރ ކމގ ތރއޤގއ އމއލ ފރތތކ ގ ދއރ ...................................................... 50ސރކ އ އމއލ ފރތތއ ގޅގނ ކ ވރ މސއކތތއ ...................................................... 51މ ޑލ ވސ އސސ އޝ ނ އފ ޓރ ޒމ އ ނޑސޓރ ........................................................... 52މ ޑލ ވސ ޓރ ޒމ ޑ ވލޕމނޓ ކ ޝރޕ ނ ......................................................................53ޗޕޓރ - 8 ސރކ ނރ ފތ ރވރ ކމގ ދއ ރއށ ދއވ އ ނމތއ ...................................................... 56އނދގ ޢދދ އނމ ގނއ ނ ފ ށކތރފވރ ރއސލޖމހ ރ އޔ ދއވ އ ނމ‏...........................‏49ރއސލޖމހ ރ އޔ ދއވ ފހ ރ ޒ ޓ އ ނމ ........................................................................57ފތ ރވރ ކމގ ދއ ރއ ނ އ ނސނ ވސ ލތތއ ތރއޤ ކ ށމރ އނމ އކށގނވ މސއކތއކށފއ ވ ރ ޒ ށކޓ ރއސލޖމހ ރ އޔ ހ ށހޅ އވ އ ނމ ...................................................... 59ރއސލޖމހ ރ އޔ ދއވ ޢ މއ ޚދމތ ގ ޝ ރފ ރވ ކމގ އ ނމ ...........................................60ރއސލޖމހ ރ އޔ ދއވ ޢ މއ ޚދމތ ގ ހތވރދނމގ އ ނމ .............................................61ފތ ރވރ ކމގ ތރއޤގއ ހނގ އފ ވ ބއއ މހއމ ކނތއތއ ފޓ އ ނ‎64................................................ތ ރޚ ގ ތރއ ނ ފތ ރވރ ކމގ ސ ނޢތ އގ ހނގ އފ ވ މހއމ ކނތއތއ ..........................................68އޕ ސކޑނ - 1 ރ ޒ ޓތކ އގ އނދ ހ ރ ޢދދ‏،‏ ފ މތރ ފޔވހ ...................................................... 72އޕ ސކޑނ - 2 ރ ޒ ޓތކ އގ އނދ ހ ރ ޢދދ‏،‏ ދވނ ދވނ ފޔވހ ...............................................73އޕ ސކޑނ - 3 ރ ޒ ޓތކ އގ އނދ ހ ރ ޢދދ‏،‏ ތނވނ ފޔވހ .....................................................އޕ ސކޑނ - 4 ރ ޒ ޓތކ އގ އނދ ހ ރ ޢދދ‏،‏ ހތރވނ ފޔވހ ...................................................7576އޕ ސކޑނ - 5 ރ ޒ ޓތކ އގ އނދ ހ ރ ޢދދ‏،‏ ފސވނ ފޔވހ .....................................................77

ތޢރފފޓ : މޙއމދ ‏(މހ )ދނ ޔ 2008 ވނއހރށ މރޙބ ކ އ ރ‏،‏ ރއޖގފތ ރވރ ކމށވނ 35 އހރފ ރ ، ތރއޤގ އސބނތކކށއފތ ރވރ ކނ ވ ޞ ލވ‏،‏ ގނގނ ކ އކތބޔމޙ ސ ލކށފއވ‏.‏ 1972 ގއ ވރށ ކ ޑކ ޑ ގތއގ އފށ ނ މސ ނޢތ މހ ރ ވނ ރއޖގ ހ ރ ހ ކނކޅ ށކތފ ޅ ގމވ އތ ނރ ދނ ޔގ މޤބ ނކލ ހ .ވއފދޔ‏.އނ‏.‏ ވރލޑ ޓރ ޒމ އ ޝޒއނގ ނ ‏(ޔ‏.އނ‏.ޑބލޔ‏.ޓ‏.އ ) އ ނ ރއޖގ ފތ ރވރ ކމގތރއޤ ސ ފކ ނރ ‏”ދމހއޓނ ވ ފތ ރވރ ކމގ‏“‏ ތރއޤގ ލމސ ލ މސލއ ކމގއވ‏.‏1972 ގއ ރއޖގއ އތ ހމއކނ 2 ރ ޒ ޓ ކމގއ ވނމވސ‏،‏ 2007 ވނއހރ ނ މނ އ ރރއޖގ އކ ކނކޅ ތކ އގ ޖމލ 92 ރ ޒ ޓ ޤއ މކ ،ވރ 1972 އ ނ ފށގނ 2007 ގ ނ ޔލށމޅޖމލ 8،382،928 ފތ ރވރ ނ ވނ ރއޖއށ ޒ ޔރތކށފއވ‏.‏ 1970 ގ އހރތކ ގ ތރގ އރއޖގ އ ޤތޞދގއ ފތ ރވރ ކމގ ހއސވރށ ކ .ވއޑ އހނ ނމވސ މހ ރ ރއޖގއ ޤތޞދ ބނވފއ މވނ ފތ ރވރ ކމގ މއޗށވ‏.‏ވތ ޔދވ 35 އހރތރގއ ރއޖގ ފތ ރވރ ކމށލބފއ ވ ތރއޤއކ ސރކ ގރ ހރދނ ސ ޔސތ ގދށ ،ނ ސރކ އރ އމއލ ފރތތއ ގޅގނ ފތ ރވރ ކނކ ރ އރވމށ ކ ރ މނނތ މސއކތތކ ގ ނތޖއވ‏.‏ރއޖއށ ފތ ރވރ ކނ ތޢ ފރ ބ ގމ ކ ރ ނ މސވރ ކމ ކރއޖގ އ ޤތޞދގ އނމ މހއމ އއ މސއކތމލއފތކ‏،‏ ރއޖގ ފތ ރވރ ކމގ ތރއޤގއ ސރކ ރ އއމއލ ފރތތކ ގ ދއރގ މއޗށ އލއޅ ވ ،އލރއޖގ ފތ ރވރ ކމއ ގޅ ނހ ރ މހއމ މޢ ލމތ ހ ގމނދށކމ މޤސދގއ ތޢ ރފ ކ ވރ ފތކވ‏.‏މފތ އކ ލވ އފލ ވނ ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފހ ގ އސނނގވމގ ދށ ނ މނ ސޓ ރއފ ޓރ ޒމ އނޑ ސ ވލ އވއޝ ނއ މ ޑލ ވސ ޓރ ޒމ ޕރމ ޝ ނ ބ ޑ ގޅގނނވ‏.‏1

‏”އޅ ގނޑމނނށ މހ ރ ލބފއ މވ ތނވސކނ‏،‏ އޅ ގނޑމނގ ރއޖގއ މހނގ ސކ ،އތލ މހނގ ހސޕޓލތކ ،އ ސ އޙމރކޒތއ‏،‏ އދ އނނވސ މއނނތރއޤތއ‏،‏ އއރޕ ޓތކ ،އ ބނދރތކ ،އ ކރނޓ މހނގސ ރއޖގއ މހ ރ ހ ރ ހ ވޞ ލތތކކށ ޚރދކ ނރ ފއސގ ބޑބއ އޅ ގނޑމނނށ ލބނ ފތ ރވރ ކމގދއ ރއ ނ‏.‏ ފތ ރވރ ކނ ނތނމ މއ ނ އއވސ ކމއ ރއޖއކ ނކ “.ނވރރއސލޖމހ ރ އޔ އލއސތ ޛ މއމނ ޢބދލ ޤއޔމ‏(ހރތރ އއލނޑ ރ ޒ ޓ ހ ޅ ގމވ ރސމއޔތ އގ 30 ޖނއރ 2008)2

ރޒޓތކގ ތރއޤރއޖގ ރ ޒ އތޓ ތރއޤވފއ ވ ގތށބލއ ރ‏،‏ 5ފޔވއސއ ފނ ގނދއވ‏.‏ ރ ޒ ޓތކ ގ ތރއޤގފ މތރ ފޔވހގއ‏،‏ ރ ޒ އކތޓ ގ އ މކ ނވރ މބޑރވނތރ ކމއ ނތއވ‏.‏ ދވނ ފޔވހގއ ރއޖގފތ ރވރ ކމގ ފނވރ ހފހއޓމގ ގތ ނ ހ ދޤވ އދތކ އއގތށ މލ އތޅ އ މލއ ކއ ރ އހނއތޅ ތކ އގ ރ ޒ ޓ ބނކ .ވނވރ ތނވނ ފޔވހގ އފށ ނ އސރ ރއޖގއ ރ ޒ ޓ ތރއޤ ކ ނމވރ އނނނ ‏”ވނއއލނޑ - ވނ ރ ޒ “ޓ ކނސޕޓގ ދށ ނފތ ރވރ ކމގ އ ޒ ގއނ ގތ އގ އރ ޒ ނ ތޢ ރފ ،ށކ ސރކ ނރ ރ ޒ ޓތކ އގ ހ ވނނނ އނދގޢދދ ކނޑއޅ މއކ ، ދމހއޓނ ވ ގތކށ ފތ ރވރ ކނ ތރއޤކ ށމރ ބ ،އޅއރ ރ ޒ އތޓތރއޤކ .ވނވރ ހތރވނ ފޔވހގއ ފތ ރވރ ކމގއ ދވހނގ ގނބޔކށ ޙއޞ ވވނ ގތށ‏،‏ފތ ރވރ ކމގ ދވނ މސޓރޕލނގ ދށ ނ ރއޖގ އތ ރ އތޅ ށކތ ފތ ރވރ ކނ ފ ޅ ،ށކ އތ ރރ ޒ އތޓ ބނކ .ވނވރ މހ ރ ކ ރ އށމދ ފސވނ ފޔވހގއ ރއޖގ ހ ރ ހ އތޅކށ ފތ ރވރ ކނތޢ ރފ ކ ގމރ ސ ޔސތ ގ ދށ އނނ ފތ ރވރ ކމގ ދވނ މސޓރޕލނގއ ކނޑއޅ އފ ވ މނވރށ ރއޖގ ޓރ ސޓ އނދގ އދދ އތ ރކ ގމރ ގތ އނނ ތނވނ މސޓރޕލނގދށ ނ ފތ ރވރ ކމގ ދއ ރގއ ދވހނގ ބއ ވރވނ އތ ށކރ ފތ ރވރ ކމގ ޢ ،ނރމ އ ޤތޞ ދއދ އ ޖތމޢ ފއދ އ ށނނމނ އތ ށރ ފ ގމނދށކރ ސ ޔސތ ގ ދށ ނ މޅ ރއޖގ އ ކކނކޅ ތކ އގ ރ ޒ ޓތކ އ ހޓލތއ ދނ ޤއ މކ .ވނނމވރރއޖގ ރ ޒ އގއޓ ހދފއ ވ މދ ކޓރ ތކއ4

ފރތމ ފޔވހ‏،‏ 1978 - 1972ރއޖގއ ފ މތރ ރ ޒ އޓ ހ ޅ ނވ އހރކމގއ ވ 1972 ވނ އހރނ ފށގނ 1978 ވނ އހރގނ ޔލށވ މއދތކ ރ ޒ ޓތކ ގ ތރއޤގ ފ މތރފޔވހކމގއ ބލވއވ‏.‏ މފޔވހގއ ޖމލ 17ރ ޒ ޓ ހ ޅ ވ 1،300 އނދ ތޢ ރފ .ވއވރއޖގއ ފ މތރ ހ ޅ ނވ ރ ޒ ޓ ވހމނފ ށ ‏(ކ ރނބ މ ޑލ ވސ‏)‏ފޓ : އބރހމ ޝ ހ ނރ ޒ އތޓ ތރއޤކ ގމރ ފ މތރ ފޔވހ ފށ ނ ރއޖގ ފ މތރ ރ ޒ ޓ ކމގއ ވ ކ ރނބ ވލޖ‏،‏މލ އތޅ ވހމނފ އގށ ހ ޅ ވމއކ .ވއގ ރއޖ މއދ މދކ ކ މޔބ ފތ ރވރ ކނ ފށ ނ ދވ ހފތ ރވރ ކމގ ބ ނ ނކމގއ ވ މޙނމދ ޢ ރމ މނ ކ ،އ ޗނޕ ހ އސ ނ އފފ ،އ އޙމދ ނސ މއދ އޓލ ވލތ ގ ރއޔތއކމގއ ވ ޖ ޖ ކ ގނބ އސނގމކ .ވނނ އދވސވރ ރއޖގ އފތ ރވރ ކމށ ބނނވ މގނ ވސ ލތތކއ ނތކމގއ ވނމވސ‏،‏ އބފ ޅ ނ ވރގދ ޢޒމކ އކ 60 އނދގ ކ ރނބ ވލޖ 1972 ވނ އހރ ހ ޅ .ވއވ އދ ރއޖގ ރ ޒ ށކޓ ފ މތރ އ އފތ ރވރ ނގ ގރޕ 3 އކޓ ބރ 1972 ގއ އރ ޒ އގޓ ބތއބ .ވނމ ފޔވހގއ ހ ޅ ނވ ރ ޒ ކކތޓ ވރށ އ އދ ގ ފނވރއގއ ތރއޤކ ،ވރ އ އދ ގ ގތކށ ހނގނރ ޒ .ވކކތޓ ޖމލ ގތއގއ އދވސވރގ1972 ގއ ރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ ފ މތރ ފތ ރވރ ނގ ގރޕ ވހމނފ ށ ‏(ކ ރނބ މ ޑލ ވސ‏)ގ ޖޓގއފޓ : ދވހރއޖގ ޓރ ޒމ‏،‏ ދމހއޓނ ވ ޓރ ޒމ ތރއޤގ 25 އހރ ފތ ނރ ޒ އގއޓ ހ ރ އނބ ރ ފނކ ލ ކޓރ ތކ އ ވރށ އ އދ ގ ރސޓ .ވކޓނރ ކ ދރށރށ ގ އބނކ އފވރ ވ ރ ޒ ޓތކ އގ ބނނކ ރ ނވ .ވނފރ މހނ ދމވފއ ވ އރ ލބނހ ރ ވސ ލތތކ ގ މދކމނނވ‏.‏ އހނނމވސ‏،‏ އ އއދވސވރ ފތ ރވރ ނ ބނނވ ވސ ލތތކ އ ޚދމތތކށވމ‏،‏ އދ ރއޖގ ޤދރތ ރތކމގސބބ ނ ރއޖގ މޤބ ނކލ ފތ ރވރ ނގ5

މދގއ ދވހއ ދވހކށ އއ އތ .ވނނމވރރ ޒ ޓތކ ގ ތރއޤގ ފ މތރ ފޔވހގ އފތ ރވރ ނނށ ފ ޔދނމވދށކރ ޚދމތތކ ގފނވރށ ބލއލއ ރ‏،‏ ރ ޒ ޓތކ އގ މސއކތކ ރމވއޒފ ށނނ މ ދއ ރއ ނ ތމރނލބފއ ނތ ،ނމ ފތ ރވރ ނނށ މހމނދ ރހ ޅ ލ ވއ ގ ބނދރށ ޖއސ ފ މތރ ފލއޓފޓ : ދވހރއޖގ ޓރ ޒމ‏،‏ ދމހއޓނ ވ ޓރ ޒމ ތރއޤގ 25 އހރ ފތ ނއދކށ ޚދމތ ދމނ ގނދވފއ ވނ އނމ ރނގޅ ށކރވނފ ނނވ‏.‏ މފޔވހގއ ޤއ މކ ނވރގނ ރ ޒ ކކތޓ އއރޕ ޓ ކއ ރ ސރހއދއގއ ޤއ މކ ނވރ ރ ޒ .ވކކތޓ އދ ޢ ގއތގމނ އމރ ޒ އތޓ ޤއ މކ ނވރ މދ ކޓރ ތކކ އކ .ވއ ނމވސ‏،‏ ރ ޒ ށޓ ޒ ޔރތކ ނރ ބނނ ފތ ރވރ ނގޢދދ އތ އއނމވރ ނ ސބތ ގޅގނ‏،‏ ރ ޒ ޓތކ އގ އތ ރ ކޓރ ތއ ޢމރތކ ނމރ ގނދޔއވ‏.‏މފދ ގތކށ ރ ޒ ޓ ތކ ގ ކޓރ ތއ ތރއޤކ ރނޖހ ނ މއ ގނޑ އއ ސބބކ އއފހރރ ޒ އގޓ ގނކޓރ ތކއ ޢމރތކ ށމރ ބނނވ ފއސ‏،‏ ރ ޒ ޓ ތރއޤކ ރ ފރތތކށ ލބ ގމދތކމނނވ‏.‏ރއޖއށ ފތ ރވރ ނ ގވއ ގނ އއ ފ މތރ ފލއޓ މލ ވއ ގ ބނދރށޖއސފއ ވނ 16 ޑސމބރ 1972 ގ އ6

ދވނ ފޔވހ‏،‏ 1988 - 1979ދވނ ފޔވހގއ ތރއޤކށ ހ ޅ އފވ ވ ރ ޒ އޓފތ ރވރ ކމގ ތރއޤގ ދވނ ފޔވހކމގއ ބލވ ނ1979 ނ 1988 އށވ‏.‏ މފޔވހ ފ ހގކ ދނގވރ ނ‏”މދ އހރތކއގ ތރގއ ގނ ރ ޒ އކތޓހ ޅ “ނވ ފޔވއސއއކމގއވ‏.‏ މފޔވހގއ 41ރ ޒ ޓ ތރއޤކ ވރ ހ ޅ .ވނވ އދ ރއޖނ ބރގއ ނވސޓރނގ ޙއޞ ރއޖގ ފތ ރވރ ކމގ އފނނނ ފށއވ‏.‏ މފޔވހގއ ފތ ރވރ ކނދމހއޓމށޓކއ ތމވށ ރއކ ރތ ކ ގމރ މހނމކނދނގނ‏،‏ ކނމ ރ ޒ އގއޓ ވސ އރ ޒ އޓ ހމނ ރށއގ ބމގ ޖމލ ސރހއދގ 20% އށވރބޑނވ ނ ގތކށ ޢމރތކ ށމރ ސރކ ނރ ހމޖއސވއވ‏.‏ މފޔވޅކ ފތ ރވރ ނ ބނނވ ދފހމހމނ އދ ބއބ ށކ ފތ ރވރ ނ ނޅ މޙއލއ ރ ޒ ޓތކ އގ ޤއ މކ ށމރ އޅ ނ ފޔވޅއވސމއވ‏.‏މލ އ ނޓރނޝ ނލ އއރޕ ގޓ ޗކއ ނ ކއނޓރ ތކ ނ ފތ ރވރ ނޚދމތ ލބގނނނ ، 1981ފޓ : ދވހރއޖގ ޓރ ޒމ‏،‏ ދމހއޓނ ވ ޓރ ޒމ ތރއޤގ 25 އހރ ފތ ނމފޔވޅ ގ ސބބ ނ ފތ ރވރ ނނށ ލއބއދނ‏”ޕރއ ވސ “ ދނ ޔގއ ރއޖއކ މޤބ ލ މނޒ ލކށވމށވސ މގފހކށދނވ‏.‏ދވނ ފޔވހގ ފހ އހރތކ ގ ތރގއ ޤއ މކ ނވރރ ޒ ކކތޓ ފތ ރވރ ކމގ ފ މތރ މސޓރޕލނށބނކށ ޤއ މކ ނވރ ރ ޒ އކތޓ ކމގއ ވ ނމވސ‏،‏މފޔވހގއ ވސ ރ ޒ އތޓ ޤއ މކ ވރ އނދގއދދ އތ ރކ އޔދނމވރ ފ މތރ ފޔވހއ ދދ އއގތކށވ‏.‏ މފޔވހގއ ފތ ރވރ ނނށ ދމނގނދޔ ޚދމތތކ ގ މނވރއ ފނވރ‏،‏ ރވނތރ ގތއގއ ތޢ ރފ ކ ށމރ އސކނދވނވ‏.‏ މގތ ނރ ޒ ޓހ/ޓ ތރއޤކ ށމރ ޤވއދއ އކ ލވ ،ވލ އޤވއދށ ޢމލކ ނރ ފށ .ވނ7

ތނވނ ފޔވހ‏،‏ 1997 - 1989ރ ޒ ޓތކ ގ ތރއޤގ ތނވނ ފޔވހގއ (1989ނ 1997) 16 ރ ޒ އޓ ހ ޅ ވ މރ ޒ ޓތކ ގ އ4،920 އނދ އލށ ތޢ ނގވފރ ދޔއވ‏.‏ ތނވނފޔވހ ނ މނއ ރ ރއޖގއ ޖމލ 74 ރ ޒ ޓހ ޅ ،ވ ޖމލ 11،985 އނދ ހ .ވޓއ 1990 ގކ ރކޅ ދނ ޔއށ އ ރއޖއށއއ ތރއޤގ ސބބ ނމވ ތލސ ޚދމތތކ އ ޓރނސޕ ގޓ ވސ ލތތކ ގރ ޒ ށޓ ފތ ރވރ ނ ގނދއމށ އނމ ގނއ ނ ބނނކ ވރ ދތ ރފތ ގރ ވސ ލތމނވރއ ފނވރ ރނގޅ ނގވ ދޔއވ‏.‏ އދ ރ ޒ ޓތކ ގ ޢދދ އތ ވރ މދއ ރގ ތޖރ ބ އތ ގމވރސބބ ،ނ ރ ޒ އތޓ ތރއޤކ ރ ފރތތއ ކ ރ އށވރ އފއދނތރ ވ‏،‏ ރ ޒ ޓތކ ނ ފނވރ ރނގޅ ގނޚދމތތކއ ފ ނދށކރ ފށއވ‏.‏ ނތޖއއގ ގތ ނ ރއޖގ ރ ޒ ޓތކ ނ ޖމލގތއގއ ދ ޚދމތތކ ގފނވރ ވރށ ބޑތނ ރނގޅ ނގވ ދޔއވ‏.‏ އދ ފތ ރވރ ކމގ ދއ ރގއ ދނ ޔގ ފނވރގ އސބތ ކމއކ ވ ދކ ގމރ ޤބލކނ ރއޖއށ ލބ .ވނތނވނ ފ ޔވހގއ ރ ޒ ޓތކ ގ ވޒ ފ ށކތ ރއޖގފކލޓ އފ ހސޕޓލޓ އނޑ ޓރ ޒމ ސޓޑޒނޚ ސއ ތމރނތއ ފ ރ ހމކށފއ ވ ދވހނފތ ރވރ ކމގ ސ ނޢތ ޒވގ ފ ށކތ ނ ކ ،މއސދއރއ އދކ ނރ ފށއވ‏.‏ އދ ސރކ ނރއސނގއ ގނ މސއކތތކއކށ‏،‏ މސ ނއތ ގޚދމތ ގ މނގނޑތއ ހފހއޓމގ މޤޞ ދގ އމސ ނޢތށ ޚ ޞއ ގވ އތދއ ހދއ ތނފޒކ ނރ ފށ .ވނޑއ ވ ކ ށމރ މޤބ ލ މނޒ ލއގ ގތ އގ ރއޖ ވނ ވފ އފޓ : ކ ރޓ އމސލރރއޖއށ ޒ ޔރތކ ޔދނމރ ފތ ރވރ ނނށ ބލލއ ރ‏،‏ ޑއ ވކ ށމރ ބނނވ ފތ ރވރ ނނ އހނ މނ ހދކ ށމރ ޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނގ މދގއ ރއޖއކ މޤބ ލ މނޒ ލކށ ވގނ ދޔއވ‏.‏ރއޖގ ފތ ރވރ ކމށ މފޔވހގއ އއ ކ ރ އރމގ ސބބ ނ ތނވސވ ވޒ ފ ގ ފ ޞރ ތ އތގނކމއކ ، މފޔވއސކ ރއޖގ ފތ ރވރ ކމގ ޞ ނޢތ އގ މސއކތކ ރ ބދސ ނގ ޢދދވ ސވރށ ބޑތނ އތ ޔދނގވރ މރޙލއކވ‏.‏8

ހތރވނ ފޔވހ‏،‏ 2001 - 1998ރ ޒ ޓތކ ގ ތރއޤގ ހތރވނ ފޔވހ (-19982001) ގއ 14 ރ ޒ ޓ ޤއ މވ 8،252 އނދއލށ ތޢ ފރ ވގނދޔއވ‏.‏މފޔވހގއ ސޕ ރ ޒ އތޓ ތޢ ރފކ ވރ މޚދމތ އނނނ ފ ޅ ނމވމއ ދވހރއޖގ ފތ ރވރ ކމގ 2 ވނމސޓރޕލނގ މއޗށ ބނކށ ރ ޒ އތޓތރއޤކ ނވރ ފޔވއސއވ‏.‏ މތ ފނވރގފތ ރވރ ކނ ތޢ ރފ ކ ގމރ މޤޞ ދގއ ސޕ ރ ޒ އތޓ ތޢ ރފ ،ށކ ރއޔތ ށނނ ފތ ރވރ ކމގފއދތއ ފ ގމނދށކރ ގތ ނ ގނ އތޅ ށކކތ ފތ ރވރ ކނ ތޢ ރފ ކ ނރ ފށ ނ މފޔވހގއވ‏.‏ދނ ޔގ މސރޙ އގ ރއޖގ މޤބ ނކލ އތ ށކރ ތފ ތ ބނމގއ ރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނގވކވކ ގރޕތކށ އ ޤނތތކށ އމޒކށގނ ފތ ރވރ ނނށ ދވ ޚދމތތއ ފ ޅ ކ .ވނވރ އ ދދނ ޔއށ މޝހ ރ ބރނޑތކ ގ ރ ޒ އތޓ ރއޖގ އޤއ މކ .ވނވރ ސރކ އރ އމއލ ދއ ރތއގޅގނ ފތ ރވރ ކމގ ޞ ނޢތ ދމހއޓނ ވގތއގއ ތރއޤކ ށމރ އތ ރ ގނ މސއކތތކއއއރޕ އޓ ދރ ރ ޒ ށކތޓ ކނޑށ ޖއސ ބ ޓތކ ނ ދނ ޚދމތދވމނފޓ : ޖލއނ ގއސޑ އ ރނސޓފޓ : ޖލއނ ގއސޑ އ ރނސޓމފޔވހގއ ކ .ވނވރމފޔވހގއ ފތ ރވރ ނ އއރޕ ނޓ ރ ޒ ށކތޓދތ ރކ ށމރ ވރށ އކށނ ކ ރ އރމއ އއވ‏.‏ އއ މލ އ ނޓރނޝ ނލ އއރޕ ޓ ދރސރހއދތކ އގ ވސ ރ ޒ އތޓ ޤއ މކ ނމވރ ދޔމނ ކނޑމގނ ކ ރ ދތ ރތކ ގ ބދލގ އމދށޖއސ މތނދބ ގޓ ދތ އތރ ފށ‏،‏ ފސހކމއ ހލވކމއކ ، އއރޕ ނޓ ރ ޒ ށކތޓދތ ރކ ގމރ މގ ތނވސވމވ‏.‏1998 ވނއހރ ބ.‏ ދނ ކޅ އގ ހ ޅ ނވ ކކ ޕ މ ރ ޒ ޓ އނޑ ސޕ އ ކރއޖގއ ހ ޅ ނވ އނމ ފ މތރ ސޕ ރ ޒ ޓ9

ފސ ވނ ފޔވހ‏،‏ 2008 - 2002ފތ ރވރ ކމގ ތރއޤގ ފސވނ ފޔވހ (2002އ ނ ‎2008‎އށ‏)‏ އކ ރއޖގ ފތ ރވރ ކމށފ ވލށކގހ ބދލތކއ ގނވ ފޔވއސކވ‏.‏މފޔވހ ފށގނއއ އ ރ ރއޖއށ އތ ޑ މނޑބޑކމގ ސބބ އނނ ފތ ރވރ ކމގ ދވނމސޓރޕލނގއ ޕލނކ އފވރ ވ މނވރށއނދ އތ ރކ އފވރ ނތ ގމ ސބބ ނ 2003ވނއހރގ ގނ މސތކއގއ ރއޖގ ރ ޒ އތޓރއޖގ ރ ޒ ޓތކ ގ ކޓރ ތކ ގ ފނވރ ދވހ ނ ދވހށ އނނނ ރނގޅ ނމވމޅނހނ ފ .ވނރ އދ އދވސވރ ދނ ޔގ އކ ކނކޅ ތކ ނ ރއޖއށ ދތ ރކ ރ އއރލއ ނތކ ގ އހ ސ ސ ޓ ހ ރ ކމގއ ވނމވސ ރއޖއ ނ ޓރ ސޓ ކޓރ ލބނނތ ގމ ސބބ ނ ބއއ އއރލއ ނތކ ނ އކމމދ ކނބޑވނ ފ ޅ ކ ރ އވ‏.‏ މކމށ ޙއލއ ހ ގމދ ގތ ،ނ އ 11 ރ ޒ ޓ ތރއޤކ ށމރ11 މރޗ 2004 ގއ ބލމށ ލވނވ‏.‏މރށތކށ ހ ށހޅ ނ ބލނތއ ވގނދޔއރއޖ ސ އސވ ލ އގތކއ ފނ ގނ ދޔބލނތކކށވ‏.‏ މފޔވހގއ ދނފ ގހކ ނވރ އނއ މހއމ ކމކ ފތ ރވރ ކމގދއ ރއ ނ ދވހ ރއޔތ ނ ޙއސވ ޕބލކކ ނފ އޏނ ފތ ރވރ ކނ ކ ރ އރވމށޓކ އވޖދށ އއމވ‏.‏ ސރކ ގރ 45% ޙއ ސއ އ ދވހ އ މއ ފރދނގ 55% ޙއ ސއލށ ތރއޤ ކ ނމވރ އނނ ރ ޒ އޓވ ގތށ 2006 ވނއހރ އފދނ މ ޑލ ވސ ޓރ ޒމ ޑ ވލޕމނޓ ކ ޝރޕ ނ ‏(އމ‏.ޓ‏.ޑ‏.ސ (ވގނދޔއ މނވގތއގއ ފތ ރވރ ކމގއ ދވހނގ ބއ ވރވނ އތ ރކ ށމރ 1988 ވނއހރރއސލޖމހ ރ އޔ އލއސތ ޛ މއމނ ޢބދލ ޤއޔމ އޅ ނވއ ބނނފ ޅ ވ ފޔވޅއ ޙޤގތކށވނ ކމގއވ‏.‏10

ރޒޓތކގ ފނވރ އހރއ މހރފތ ރވރ ކނ ތޢ ނގވފރ އއ އ ރ ހދފއ ވ ރ ޒ ގއޓ ކޓރ އއފހ ނ ހދފއ ވ ރ ޒ ގއޓ ކޓރ އއރއޖގއ ފ މތރ ހ ޅ ނވ ރ ޒ އތޓ ހ ޅ ނވވރށ އ އދ ގ ފނވރއގއވ‏.‏ 1970 ގއހރތކ އގ ރ ޒ އގއޓ ހ ނނނ ވރށ އ އދ ގފނވރކށ ހދފއ ވ ކޓރ ތކކ ،އ އ އދ ގރސޓ އޓނރ އދ ވރށ މދ ވސ ލތތކކވ‏.‏އހނނމވސ‏،‏ މއދ ދވހރއޖގ ރ ޒ ކތޓ ކދނ ޔގ ފނވރގއ‏،‏ އނމ މތ ދރޖއށތރއޤވފއ ވ ށމކ ފ ވލށކގހ ރ ޒ .ވކކތޓމގތ ،ނ ބއ ނލއޤވ މ މޝހ ރ އތއ ބރނޑއގރ ޒ އތޓ މހ ރ ރއޖގއ ހނގމނދއވ‏.‏ ގނރ ޒ ޓތކ އގ ތފ ތ ފނވރގ ކޓރ ތކ އ އ ވރވ ޓރބނގލ ތކ އ ތމބސޑ ވލތކ އ ތފ ތ އތއރސޓ އކތޓނރ އދ މނ ފހފލވމގ ތފ ތ ވސ ލތތކ ،އ އނމ މޒމނގ މވ ލސ ތނ ޒމތއ ގ އ މކ އފވރ ވއވ‏.‏ކނރޑ މ ޑލ ވސ އނ ރނގލ އއލނޑގ އނޑރ ވ ޓރ ރސޓ ޓނރހ ވފނފ ށ ރ ޒ ގޓ އނޑރ ވ ޓރ ސޕ ފޓ : ހ ވފނފ ށ ރ ޒ ޓރ ޒ ޓތކ ގ ފނވރ މވރށ ތރއޤ ވފތ ރވރ ކމގ ދއ ރގއ އ ނވސޓކ ރފރތތކ ،ނ ދނ ޔގ މކޓށ އނނ ބދލގޅގތ ނ ރއޖގ ފތ ރވރ ކމގ ވސ ލތތކ ގފނވރ ރނގޅ ކ ގމރ މހނމކމށ ސމލކނދއވ އޅ ނމވއ ގނދވ އޖދ އދ ހރދނފޔވޅ ތކ ގ ސބބ އނނ ފތ ރވރ ކމގވސ ލތތކ އ ޚދމތތކ ގ ފނވރ އކށގނވ ރނގޅ މނގނޑއގއ ހފހއޓމށ ސރކ ނރގނގޅ ވއ ހރދނ ސ ޔސތ ގ ސބބ .ވނނ11

ފތރވރކމގއ ރއޔތނގ ބއވރ ވނ އތރކރ ނފތ ރވރ ކމގ ދވނ މއ މޝރޢ އގކނޑއޅ އވ އފ ވ ޖމލ ޢދދށ ދވހރއޖގ ޓރ ސޓއނދ އތ ރކ ރމށ އ ކ ރ މގގއ ރއޖއށ ބނނވ ނރ ޒ އތޓ ތރއޤކ ރމށ އ ސނމ ކ ގޘރ ސބބ ނރއޖއށވ ގއލނ އ ރސތ ކ ށމރ ބނނވ ފއސދއލތށ ހ ދމށ އ އދ ފތ ރވރ ކމގއ ދވހނގއފ‏.އޗ‏.ޓ‏.އސ އ ނ ޓރއ ނ ނ ހ ދނމދ ދރ ވރނތކއޙއސ އތ ރކ ގމރ މގޞ ދގއ އތ ރ 35 ރ ޒ އޓތރއޤކ ށމރ 2005 ވނއހރ ސރކ ނރ ނ ނމވއވ‏.‏ މ 35 ރށ ދކ އގމވއރ ތޢ ރފކ ވއރ ބޑ ނޕރސސ ވގނދޔއ ފތ ރވރ ކމގ ތ ރޚ އގ ވރށ ފ ވލށކގހ ކމކށވ‏.‏ އއ ޓރ ޒމ މނ ސޓރއ ނކ ރ ނ ގނގޅ ވއ ބޑކ ގމރ ސ ޔސތއ ބޑބދލއ ގނސ އބޖކޓވ ގތއގއ ބޑ އ ވލއޓ ކ .ވމރމ 35 ރށ ގ ތރގއ ހމނނ ކ ލ ކނޓރލ ކ ނގވރ ދކ ނވރ 10 ރށ އ ކ ލ ކނޓރލ ނކށދކ ނވރ 10 ރށ އ މ ޑލ ވސ ޓރ ޒމ ޑ ވލޕމނޓ ކ ޝރޕ ނއށ ދކ ނވރ 15 ރށވ‏.‏2004 ވނއހރ ރ ޒ ޓ ތރއޤކ ށމރ ދކ އފވރ ވ 11 ރށނނބރއތޅ އ ރށހއ.‏ އލދ (2007 ގ އޕރލ އ ނފށގނ ރ ޒ ޓ އޕރޓ ކ ނދނމވރ (ހދ.‏ ހނޑފ ށށ.‏ ދޅޔދނ.‏ ރނދލނ.‏ މވލވރތ.‏ ކޅ ފހލފ ށލ.‏ އޅ ލވގއ.‏ ހޑހ ގއ.‏ ފ ނމއއޑއ ގދ.‏ ކނއޓގދ.‏ ލނދއހ ޓއއނދގ ޢދދ200200200100100200200100100100100123456789101112

2006 ދކ ނވރ 20 ރށނނބރއތޅ އ ރށހއ.‏ ނރ ދހއ.‏ މނފރ (2007 ގ ޑސމބރމހ ނ ފށގނ އޕރޓކ ނދނމވރ (ހދ.‏ ކ ދއރމޑށ.‏ ކނބ ރފލށ.‏ ވގރށ.‏ ގ ބށކނ.‏ ކ ޑފ ރފނނ.‏ މދފ ށރ.‏ މނނފ ށރ.‏ ލނދފ ށޅ.‏ ކނ ފ ށމ.‏ ދކ ،ލވޑބނ ގސވލ‏،‏ ކ ޑއސފ ށތ.‏ އލތ.‏ މލފ ށގއ.‏ މހއދގއ.‏ މނނދވ ގއ.‏ މރދގދ.‏ ކއ ށދގދ.‏ ވޓވއރހ ގދ.‏ ގޒ ރއނދގ ޢދދ10014225020070200100200150403006028010010048446015044123456789101112131415161718192013

އމ‏.ޓ‏.ޑ‏.ސ . އށ ދކ އފވރ ވ ރށތއނނބރއތޅ އ ރށހއ.‏ އލގމ ‏(ސ ޓ ހޓލ‏)‏ހދ.‏ ނގ ށނ.‏ އކ ރވޅބ.‏ ކހވއ ހރވޅދ.‏ އނބ ދފ ،ށ އޅ ލވގއ.‏ ކނޑމތލބދގއ.‏ ވޑމލގދ.‏ މގއދވ ސ.‏ ހރތރ (2007 ގ ޑސމބރމހ ނ ފށގނ އޕރޓކ ނދނމވރ (އނދގ ޢދދ100600180110220100300200546123456789ރ ޒ ޓ ތރއޤކ ށމރ ދކ އފވރ ވ އތ ރ ރށތއނނބރއތޅ އ ރށޅ.‏ ހ ދފ ށސ.‏ ވލނގލޏ.‏ ފ އލމއސ.‏ ހނކޑމލ ހޓލހއ.‏ ބރ ނމދރ.‏ އއތގލބ.‏ ވއކރގއ.‏ ފޅ މފ ށހދ.‏ ހނ މދ ‏(ހޓލ‏)‏ލ.‏ ކއދ ‏(ހޓލ‏)‏ގދ.‏ ކ ދއޑ ‏(ހޓލ‏)‏އނދގ ޢދދސ ޓ ހޓލސ ޓ ހޓލސ ޓ ހޓލސ ޓ ހޓލސ ޓ ހޓލސ ޓ ހޓލއއރޕ ޓކ އ އކ ތރއޤކ ވރ ރ ޒ ޓއއރޕ ޓކ އ އކ ތރއޤކ ވރ ރ ޒ ޓއއރޕ ޓކ އ އކ ތރއޤކ ވރ ރ ޒ ޓއއރޕ ޓކ އ އކ ތރއޤކ ވރ ރ ޒ ޓއއރޕ ޓކ އ އކ ތރއޤކ ވރ ރ ޒ ޓ400396120160200200200200200200200200200200200200200ށ.‏ ފރކޅ ‏(ދކ (ނ / ފރކޅ ‏(އތ (ރދ.‏ ކ ޑހ ދވ / މފ ށތ.‏ ތމރފ ށ / އޅ ރގގދ.‏ މވއދ / އޑގއލގއ.‏ ރވއރހ / ކ ދއރ123456789101112131415161714

ޗޕ ޓރ 2ސ ފރ އޅނދތކގ ތރއޤ15

ސ ފރ އޅނދތކގ ތރއޤފތ ރވރ ކމގއ ދވހނގ ހއސ އނމބޑ އއދއ ރއއ ކމގއ ވ ސފ ރ އޅނދތކކ ރއޖގފތ ރވރ ކމގ އނދގ ނ ސބތ ގ 8.9%ހއސކ ރ ދއ ރއކވ‏.‏ ސފ ރ އޅނދތކ ގސލމތ ކނތއތކ އ ފތ ރވރ ކމގ ފނވރހފހއޓމގ ގތ ނ ހދފއ ވ ގވ އދތކ ގ ދށ ނމދއ ރގ ތރއޤގއ ސރކ ނވނރ މހނމދއރއ އދކށފއވ‏.‏ ހމއއ އކ މދއ ރގއ ޤތޞ ދ ފއދތއ ދވހނނށ ލއބއދނމގ މޤޞ ދގއ‏،‏ 40 އނދށވރ ކ ޑ އޅނދފހރރޖސޓރ ކ ނވރ ހމއކނ ދވހނނށ ކމގއ ސރކ ނރ ވނ ހމޖއސވ ފއވ‏.‏ ސފ ރ އޅނދގ ވރ ފރތ ގ ގތ އގ ދވހނ ތބ ގމ އތ ށރ މފދ އޅނދތކ އގ ވޒ ފ އދކ ރގނމހ ސވކނނ ދވހނ ކމގއ ފ ހގކ .ވއވރފޓ : ކއލހނ16

ޗޕ ޓރ 3ހޓލ / ގސ ޓހއސ ގ ތރއޤ17

ހޓލ / ގސޓހއސގ ތރއޤރއޖގއ ރ ޒ އތޓ ތރއޤވމގ ކ ރ ނވ ސގސޓހއސތއ ހނގމނދޔއވ‏.‏ 1970ގ ކ ރކޅ މލގއ ހ ރ ގސޓހއސތކ ގއތ ނރ މލއތޅ ގ ބއއ ރށރށ އގ ވ ސގސޓހއސތއ ޤއ މކ .ވނވރ އހނނސނދރ ޕ ސލ ހޓލ - މލގއ އނމ ފ މތރ ހ ޅ ނވ ހޓލފޓ www.maldivestourism.net :ނމވސ‏،‏ ރއޖގއ މހ ނ އޅ ރށރށ އގ ގސޓ ހއސތއ ބނކ ،ނމރ އރށރށ ގ އހ ށނނރވލއ ޖތމޢ ނދވ އސރތއ ކށފ ،ތނ ރއޖގ މހ ޅއނ ރށރށ އގ ގސޓހއސތއ ބނކ ،ނރސރކ ނރ ވނ 1983 ވނއހރނ ފށގނ މނކ ރއވ .ވއފ އހނކމށވމއކ ، އދވސވރނފށގނ ހޓލއ ގސޓހއސ ތރއޤކ އފވރ ވނ މލއ އ އއޑއތޅ ގމގއވ‏.‏ ރއޖގ ބއ ނލއޤވ މ އއރޕ އގޓ ހޓލއ ހ ގމރ މހނމކނ ސރކ ށރ ފ ހގކ ނގވރ 14 އގސޓ 2000ގއ މލ އ ނޓރނޝ ނލ އއރޕ އގޓ ދވހ ސރކ ރ ބއ ވރ ވ ކ ނފ އޏނ ކމގއ ވ މ ޑލ ވ ސއ ނފލއޓ ކޓރ ނގ ސރވސސ ޕރއ ވޓ ލމޓޑ‏،‏ އ ނ 176 އނދގ ހ ޅ ލ އއލނޑ ހޓލޤއ މކ .ވނވރމހ ރ ރއޖގއ ހ ރ ޖމލ 21،747 އނދގ 5.7% ހއސކ ނރ ހޓލ އގސޓހއސތކ .ވނނސރކ ނރ މލގއ ނސނދރ ޕ ސލ ހޓލގ ނމގއ ހޓލއ ހނގނފށ އފ ވނ 1981 ގ އ18

ޗޕ ޓރ 4ރއޖ އނ ނ ފ ތރވރނ19

ރއޖ އނނ ފތރވރ ނރ ޒ ޓތކ ގ ތރއޤގ ފ މތރ މރޙލގއޖމލގތއގއ ފތ ރވރ ނ ރއޖއށއނނމނ ދޔއ ސ ލ ގނ ކޅ ނބ މގނނވ‏.‏ އރ‏،‏ އނމ ގނއ ނ ރއޖއށޒ ޔރތކ ރ އޓލ އ އ ޖރމނވލތ ގފތ ރވރ ނނވ‏.‏ ރއޖގ ފތ ރވރ ކމށއނނމނދޔ ތރއޤއ އ ދނ ޔގދތ ރފތ ގރ މގތއ އތ ށރ ތނވސވމނރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނ ދވހ ނ ދވހށ އނނނ އތ ނމވރދއމއކ ރއޖ އނނ ފތ ރވރ ނ އހރނ އހރށ އތ ނމވރ މކޓތއ ފ ޅ ނމވ އއސ މހ ރވނ ދނ ޔގ ހ ރ ހ ކނކޅ ތކ ނ ރއޖއށ ފތ ރވރ ނ ޒ ޔރތކ ނރ ފށ .ވއފ2003 ވނއހރ ރއޖއށ ބއ މލއނށ ވރ ގނ ފތ ރވރ ނ ވނޒ ޔރތކށފއ20

މގތ ނ ޔރޕ އ އޝ ޔގ ގނ ޢދދއގފތ ރވރ ނ މހ ރ ރއޖއށ ޒ ޔރތކ .ވއދނގނމރ 1997 އ ނދނހޖއނމ ގނއ ނ ފތ ރވރ ނ ޒ ޔރތކ ރ ޖރމނވލތ .ވނނ އހނނމވސ 1998ރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނ އ މގރޝ ނ ކއނޓރނ ޚދމތލބގނނ ނއ ނ 2007 ވނ އހރށ ރއޖގ އނމ ބޑމކޓއގ ގތ އގ އތ އޓލވލތވ‏.‏ 2007ވނއހރ ރއޖއށއނމ ގނ ފތ ރވރ ނޒ ޔރތކށފއ ވނ އ ނގރސ ވލތ .ވނނމހ ރ ރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނނށ ބލއ ރ ޔރޕގ އނމ ފ ވލށކގހ މކޓތކ ކއ ނގރސ ވލތ‏،‏ އޓލވލތ‏،‏ ފރނސސ ވލތ‏،‏ ސވޓޒރލނޑ އދ ރޝ ޔއވ‏.‏ އޝ ޔގމކޓތކށ ބލއ ރ އނމ ފ ވލށކގހ މކޓތކކ ޖޕ ،ނ ޗއ ނ އދ ކރއ .ވއ އލށ ރއޖއށތޢ ރފ ނމވ އނނ މކޓތކ ގ ތރގއ އސޓރލޔ‏،‏ ސއތ ރފއ ކ ، ޔ‏.އ‏.އ އދ ސޕ އ ނހމނއވ‏.‏ 2007 ވނއހރ ރއޖއށ އނމ ގނއ ނ ފތ ރވރ ނ ޒ ޔރތކ ރ 10 ޤއމ އއޤއމތކ ނ ފތ ރވރ ނގ ޖމލ ޢދދގ ތރއ ނ ޙއސ ކ ރ މނވރ ތރގއ އވނ އވ‏.‏21

ސ ނމ ކރޘ2004 ވނއހރގ ޑސމބރމހ އ ނޑއ ކނޑގސރޙއދގ ޤއމތކށ ދމވ ސނމ ކ ޘރވގނދޔއ ރއޖގ ފތ ރވރ ކމގ ތ ގޚރ އމސ ނޢތށ އނމ ބޑ ލޅ އމ އރވ ލ ކ ޘރކމގއވ‏.‏ އހނނމވސ އއހރގ ފ މތރ 11މހ ގ ކ މޔބ ގ ސބބ ނ 2004 ވނއހރވ ސނ މގނދޔއ ރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނގނ ސބތ ނ ރ ކ ޑ އހރއގ ގތ .ވއގސނމ ކ އގޘރ ހލކ އފވ ވ މދ ކޓރ އއ2005 ވނއހރ ފ ނގވގހ ގސފއ ވނ ސނމ ކ ގޘރ ސބބ ނ ރއޖގ ފތ ރވރ ކމގ ސ ނއތ ވރށ ބޑށ ދށށ ދޔ އހރއގ ގތ .ވއގ މގތ ނ ރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނގ ޢދދކ ރ ނ ދވހކ ސވ ނދމނވރށ ދށށ ގސފއ ވއވ‏.‏ 2005 ވނއހރ ނ މނއ ރ ރއޖއށޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނގ ޢދދވނ 2004 ވނއހރއ އޅ އލބ ރ 35.9% ދށށ ގސފއވ‏.‏އދ މކ ގޘރ ސބބ ނ ރއޖގއ ހނގމނ ގނދޔ 21 ރ ޒ އޓ ހލކ ވ ބނދ ކ ނރ ޖހ ގމއތ ،ށރ ބނދނކށ ހނގ ނމވސ އހނގނ ރ ޒ ސވށކކތޓ އކވރގ ގއލނތއ ވ ނލބފއވ‏.‏ އގ އތ ނރ މމރޙލގއ ދކ ނވރ11 ރށ ތރއޤކ ސވނރ މކ ގޘރ ސބބ ނލސވގނ ދޔއވ‏.‏ފތ ރވރ ކމގ ސ ނޢތށ އއ މއޑ ގނޑނއރއ ގތ އކޓށމ ސރކ ނރ އޅ ވއ ފޔވޅ ސނމ ކ އގޘރ ހލކ އފވ ވ ރ ޒ ގއޓ މދ ކޓރ އއތކ ގ ތރގއ 2005 ވނއހރގ ޕރމ ޝ ނ ބޖޓށ ކނޑއޅ އވ އފ ވ 42،746،797 ރފޔގތރއށ 2 މލއނ ޑލރ އތ ރކ އވއރ ޚ ސއ ޕރމ ޝ ނލ ކމޕ އ ނއއ ހނގނވ‏.‏ މގއތ ،ނރ މކ އގޘރ ގއލނވ ރ ޒ އތޓ ހނގ ފރތތކށ ލޔއ ދއވމގ ގތ ނ ސރކ ށރނނގވ ކ ލ ނނގވނ ފސކށދއވއވ‏.‏ މގ އތ ސވށރ ސރކ އރ ފތ ރވރ ކމގ ސ ނޢތ ގ އ22

މސއކތ ކ ރއވ އމއލ ފރތތއ ގޅގނމއޑ ގނޑނ އރއ ގތ މށ އ ރއޖގފތ ރވރ ކނ ކ ގރ ޙ ށތލ ގނއމށގނގނ މސއކތތކއ ކ .ވނވރސނމ ކ އގޘރ ލބ ނ ގއލނތކ ނ އރއ ގތ އކޓށމ މޝވރކ ށމރ ބއވނބއދލވމއގ ތރއ ނމ މސއކތތކ ގ ނތޖއއގ ގތ ނ 2005ވނއހރގ ފހ ކޅ ނ ފށގނ ފތ ރވރ ކނރނގޅ ވމނއއސ 2007 ވނއހރނ މގނ ގސފއ ވނ ފތ ރވރ ކމގއ ރ ކ އކތޑ ގ އ މކ .ވނނގވރ މގތ ނ 2007 ނ މނ އ ރ ރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނގޢދދ 675،889 އށ އރއ‏،‏ ފތ ރވރ ނ ޒ ޔރތ ކ ރ ނ ސބތށބލއ އ ރ ކ އޑ ޤއ މވގނދޔއވ‏.‏ އދ އއހރގ ފބރއރމސ ހމނ ގނދޔއ އއމހއގ ތރގއ ރއޖއށ އނމގނފތ ރވރ ނ ޒ ޔރތކ ރ މސ ކމގއ ވސ މއވ‏.‏23

ޗޕ ޓރ 5ރއޖގ އޤތޞ ދގއ ފ ތރވރކމ ގޚއ ސ25

އ ރއޖގ ޤތ ޞ ދގއ ފތރވރކމގ ޚ އޞރއޖގ އ ޤތޞ ދ ތރއޤގ ވރށބޑ ޙއޞ އއއދކ ނރ ފތ ރވރ ކމގ ސ ނޢތ .ވނނ ކނދމކ ރ ގތ ނފތ ރވރ ކނ ރއޖގއ ފށ ނ އހރކމށވ 1972 ވނ އހރކ ރއޖނ އކސޕ ޓކ ރ މސ ސ ލ ނނގތ ނ ހ ލޓއ އހރވ‏.‏ ވމއކ ރއޖގ އ ޤތޞ ދށފތ ރވރ ކމގ މހނމކނ އތ ނގވރ ދޔއވ‏.‏ 1972ވނ އހރނ ފށގނ އ ޤތޞ ދށ ފތ ރވރ ކމގމހނމކނ އތ ސގނމވރ މހ ރ ރއޖގ އ ޤތޞދބނވފއ ވނ ފތ ރވރ ކމގ މއޗށވ‏.‏ މގތ ނ 2007ވނއހރ ރއޖގ އފއދނތރ ކމގ މނގނޑގ ‏(ޖ‏.‏ޑ‏.ޕ‏)‏ 28% ޙއޞ ކށފއ ވނ ފތ ރވރ ކމނނވ‏.‏އދ 2007 ނ މނ އ ރ ސރކ ށރ އ ނދމ ގގތ އގ އއހރ ފތ ރވރ ކމނ 2،525.07 މލއނރފޔ ލބފއ ވ ށމކ އނދޒކ .ވއވރ މގ އތ ނރރއޖއށ ލބ ބރފއސގ 70% ޙއޞ ކ ނރ ވ ސފތ ރވރ ކމނނވ‏.‏މލއށ ޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނ ތކއމލ ލ ލކ މރކޓނ ފތ ރވރ ނތކއ ޚދމތ ލބގނނ ނރއޖގ އ ޤތޞދއ ފތ ރވރ ކނ ގޅލމހފއ ވ އ ރ‏،‏ދދ ފރދނނށ ފތ ރވރ ކމނ ކ ރ މނފ ސވ ވ ނއތ .ވއފވރ ދވހނގ ޕރ ކޕޓ އ ނކމ 2،300ޑލރށ އރފއ ވ އ ރ‏،‏ ބލވ ގތ އގ އގ 70%ޙއޞ ކ ނރ ފތ ރވރ ކމވ‏.‏މލ އ ނޓރނޝ ނލ އއރޕ ގޓ ޑއޓ ފރ ފހ އތރ26

2007 ވނއހރ ރއޖގ އފއދނތރ ކމގ މނގނޑ ‏(ޖ‏.ޑ‏.ޕ‏)‏ ގއ 28%ޚއސކށފއ ވނ ފތ ރވރ ކނމނފތ ރވރ ކމކ އގ ފއދ ސ ދ ގތ އނނ ނސ ދގތ ނ ރއޖގ އނމހ ފރދނނށ ފ ދނމވރމސއކތކވ‏.‏ މކމގ ސބބ ނ ރއޖގއ އހނ ހނ ޞ ނޢތތއ ކ ރ އރއ ތރއޤވމށމގފހވމނދއވ‏.‏ މގތ ނ އ މރތކ ގމރ ޞ ނޢތ ،އ ދނޑވރ ކމއ މސވރ މގ ޞ ނޢތވ ސދނ އތ ށރ ފ ޅ ވ ކ ރ އރމނނވ‏.‏ ފތ ރވރ ކނ ރއޖގ ޖ‏.ޑ‏.ޕ ގއ ‏(އފއދނ ތރ ކމގނ ސބތ‏)‏ ވތ ޔދވ ތނއހރ ޙއޞ ކށފއ ވ މނވރ ދށށ ގސފއ ވ އ ރ‏،‏ މސވރ ކނފދޞ ނޢތތއ ފ ޅ ވ ކ ރ އރއ ޖ‏.ޑ‏.ޕ ގއ އގ ޙއޞ އތ ނމވރ ދއމގ އނމ ބޑ އއ ސބބ ކހމ ފތ ރވރ ކމވ‏.‏ރއޔތ ނނ ސރކ ރ ޙއޞ ވ ށތގ ފތ ރވރ ކމށ ޚ ޞއ ކށގނ އފއދ ފ މތރޕބލކ ކ ނފ ނ ‏”މ ޑލ ވސ ޓރ ޒމ ޑ ވލޕމނޓ ކ ޝރޕ ނ‏“‏ އފދނ 2006 ގ އ27

ފތރވރކމގ ދއ ރގއ ވޒ ފގ ފރޞ ތރއޖއށ ފތ ރވރ ކނ ތޢ ރފ ކ ނވރ ފ މތރއހރތކ ގ ތރގއ ފތ ރވރ ކމށ ބނނވ އ ނސ ނވސ ލތތއ ބނކށ ތރއޤކ ށމރ މބޑ ސމލކމއދވފއއ ނވއވ‏.‏ ނމވސ‏،‏ ފތ ރވރ ކމގ މ އމޝރޢ ތކ ގ ތރއ ނ މކމގ މހނމކމށއލއޅ ވ ،އލ އކއކ ފޔވޅ އތ އޅ އފ ވއވ‏.‏މގތ ނ 1987 ވނއހރ ފތ ރވރ ކމގ ދއ ރއ ނދވހނ ބނކ އކޓށމރ އ ނސޓޓއޓ އފ ހޓލ އނޑ ކޓރ ނގ ސރވސސގ ނމގއ ފތ ރވރ ކމގދއ ރއ ނ ތޢ އމލ ތމރނދ ވކ މރކޒއ ޤއ މކ .ވނވރ މއ ނސޓޓއޓ މހ ރ ޙރކ ރތތ ވމނގނދނ ފކލޓ އފ ހސޕޓލޓ އނޑ ޓރ ޒމ ސޓޑޒގ ނމގއ މ ޑލ ވސ ކލޖ އފ ހޔރއޑ ޔކޝ ނގ ދށ .ވނނރއޖގ ފތ ރވރ ކމގ ދއ ރގއ ވޒ ފ އދކ ރމހ ގނ 47% ޙއޞ ކ ނރ ބދސ މވއޒފ .ވނނފތ ރވރ ކމގ ޞ ނޢތ އގ ވޒ ފ އދކ ރ ބދސ ނގޢދދ މދކ އކޓށމރ ސރކ ނރ ވސނވއ‏،‏މކމބހ ގވ އތދއ އކ ލވ ،އވއލ އލށއޢ ލނކ ވރ ރ ޒ ޓތކ ގ ބލނތއ ތއޔރކ އގމރ މކމށ ޚ ޞއ ސމލކމއ ދއވ އފ ވއވ‏.‏ރ ޒ އތޓ ތރއޤ ކ ގމރ ‎3‎ވނ މރޙލއ ނ ފށގނ ރ ޒ އތޓ ތރއޤކ ށމރ ހ ށހޅ ބލނތކށ ޕއ ނޓދނމގއ ރ ޒ ޓތކ އގ ދވހ މވއޒފ ނ ގނގޅ ށމ ދ ސމލކމށ ޕއ ނޓ ދގތށ ހމޖއސވ އފ ވއވ‏.‏މގތރގއ ދވހ މވއޒފ ގނ ނ ސބތ ،އ މވއޒފ ށނނ ތމރނ ދނމއ‏،‏ މސއކތ ގ މޙއލރނގޅ ކ މރ އދ މވއޒފ ގނ ވލފއރގ ކނތއތއ އ ނތޒމކށފއ ވ ގތ ހމނއވ‏.‏ފތ ރވރ ކމގ ދއ ރގއ ޙރކ ރތތ ވ އމއލ ފރތތކ ސވނ އ ނސނ ވސ ލތތއ ބނކ ގމރމހނމކނ ފ ހގކ ،އވއރ މ ދއ ރއ ނ އކ އކ ތމރނތއ ހނގމނ ގނގސފއއވ‏.‏28

ފކލޓ އފ ހސ ޕޓލޓ އނޑ ޓރޒމ ސ ޓޑޒއފ‏.އޗ‏.ޓ‏.އސ ގ ޓރއ ނ ނ އއގ ތރއ ނޔ‏.އނ‏.ޑ‏.ޕ އދ ޔރޕއނ އކނމކ ކ ޝރޕ ނ‏(އ‏.އ‏.ސ ( ގ ޙ ސއ ޕރޖކޓއގ ދށ ނރއޖގ ފތ ރވރ ކމގ ދއ ރއށ ބނނވ މހ ނބނ ކ ގމރ މޤޞ ދގއ ޤއ މ ކ ނވރ ސކ ލއފ ހޓލ އނޑ ކޓރ ނގ ސވސސ ހ ޅ ވ ނ1987 ވނއހރގ އޕރލމހ .ވއގ ސކ ށލބނނވ ހ ރ ހ އކ ޓނމޕއ ތކ ،އ ޓރއ ނ ނމޓރ އލ އދ އދވސވރ ސކ އގލ ކޔވއދއވ ބރގ ޓޗރނގ ތރއ ނ ދ ޓޗރއގ ހ ރ ހ ޚރދއ ދއވ އފ ވނ ޔ‏.އނ‏.ޑ‏.ޕ އ ނނވ‏.‏ ސކ އގލ ކޔވއ ދއވ އނއ ބރގ ތނ ޓޗރނގޚރދ ބލހއޓވ ފއ ވނ އ‏.އ‏.ސ‏.‏ އ ނނވ‏.‏ އދވސވރ‏،‏ ސކ ލ ގއ ކޔވއ ދއވމނ ގނދ ވއ ނގރސ ވލ ތ ގ ޓޗރނނއ ދވހ ދ ޓޗރކވ‏.‏ މގތ ނ އދވސވރ ކޔވއދވފއ ވނ ޖނރލހޓލ ސވސ ސޓފކޓ ޕރގރމ ތކ އ ކ ރ މއދތ ގ ކ .ވކކތސ1991 ގއ މސކ ގލ މނޖމނޓ ދވހނނށ ބދލކ ވރ ޔ‏.އނ‏.ޑ‏.ޕ / އ‏.އ‏.ސ‏.‏ ޕރޖކޓނ މމކށ އއވ‏.‏ އދ 1992 އ ނ ފށގނމސކ ލ ސރކ ގރ މއއސސއއގ ގތ ގ އހމޖހގނ ދޔއވ‏.‏ މގތ ނ މނ ސޓރ އފޓރ ޒމގ ބލމގ ދށ ނ ހނގ ސކ ގއލގތ އގ ހޓލ ސކ ލ ހމޖހ .ވނ އދ ކޔވ އދއވމނ ގނދވ ކ އތސ އތ ށރ ފ ޅ ކ ވރ ގނއފ‏.އޗ‏.ޓ‏.އސ އ ނ ތޢ މލ ޙ ސ ލ ކ ރ ދރ ވރނ ތކކ އ އކ އ ފކލޓގކ ށކކތނދ މސކ އގލ ތޢ މލ ޙ ޞ ލކ ގމރމވއޒފ ނފ ޞރ ތ ހ ޅ ވ .ވނވލ1995 ވނއހރ ސކ ގލ ނނ އ ނސޓޓއޓ އފ ހޓލ އނޑ ކޓރ ނ ސވސސ އށ ބލދކ ވރ ބރގ ޔނ ވރސ ޓތކ އ ގޅގނ ކ އތސ ހނގނ ފށ .ވނ މގތ ނ އ ނގރސ ވލތ ގބ ރމނގހމ ކލޖ އފ ފޑ‏،‏ ޓރ ޒމ އނޑ ކރ އޓވ ސޓޑޒ އ އ ގޅގނ ބޓކ ނޝ ނލ29

ޑ ޕލމ ކ އތސ ތޢ ރފކ ވރ ކޔވއދވނ ފށ .ވނ 1998 ގ ފހ ކޅ މއ ނސޓޓއޓކ އޑކސލއ ނޓނޝ ނލ ޤބ ލ ކ ރ ބޓކ އ ނޑ ޕ ޓނ އގޒމނޝ ނ ސނޓރ އއގ ގތ އގ ހމޖހގނދޔއވ‏.‏ އދ 2000 ވނއހރނ ފށގނ ފތ ރވރ ކމގ ދއ ރއ ނ ހޔރ ނޝ ނލ ޑ ޕލމކ އތސ ތއ ރފކ .ވނވރ1998 ވނއހރގ ޖނއރމހ ނ ފށގނ މއ ނސޓޓއޓމ ޑލ ވސ ކލޖ އފ ހޔރ އޑއކޝ ނގ ދށށ ބދލކ ވރ އ ނސޓޓއޓގ ނނ ފކލޓ އފ ހސޕޓލ ޓއނޑ ޓރ ޒމ ސޓޑޒ އށ ބދލ ކ .ވނވރ އ ދމފކލޓގ ޚދމތ ފ ޅ ށކ މޅ ރއޖއށ ފ ގމނދށކރގތ ނ އއޑ އތޅ ހތދގއ ކމޕސއއ ޤއ މކ ރ ވމކމޕސގއ މހ ރ ދނ ކޔވއ ދވމނނވ‏.‏ސ.ހތދ ގއ ހ ނނ އފ‏.އޗ‏.ޓ‏.އސގ ކމޕ ސ1987 ގއ މތނނ 21 ދރ ވރނ ތޢ މލ ޙ ޞ ލ ކށފއ ވ އ ރ‏،‏ މއދއ ހމޔށ މ ފކލޓއ ނ6،500 އށ ވރ ގނ ދރ ވރނ ވނ ތޢ މލ ޙ ސ ލކށ ފތ ރވރ ކމގ ދއ ރގއ ޚދމތކ ނރފށ .ވއފ ކ ރ ސރޓ ފކޓ ކ ސތކކ ނ ތމރނ ދވނފށ މ ފކލޓގއ މއދ ބޓކ ޑ ޕލމއ ނޓރ ޒމ އނޑ ހސޕޓލޓ ކ ސތކ އ އމ‏.އ އދ ބއ ‏(ބލކ މ (ޑ ޕރގރމތއވސ ދ ނހނގމނނވ‏.‏ އދ 2009 ވނއހރ މފކލޓއ ނ ފ ށރހފމތރ ފތ ރވރ ކމގ ދއ ރއ ނ ޑ ގ ރޕރގރމތއ ތޢ ރފކ ށމރ މހ ނދރ ތއޔރތއ ވމނނވ‏.‏30

ޗޕ ޓރ 6ރވނ ތރ ފ ތރވރކ ނ31

ފތރވރކމގ ތރއޤގއ ސ ރކރގ ދއރރއޖއށ ފތ ރވރ ކނ ފ މތރ ތޢ ރފ ނމވއއ އހރތކ ގ ތރގއ ސރކ ގރ މބޑ ސ ދދއރއ ފނ ފއ ނތ ނމވސ‏،‏ 1978 ވނ އހރރއސލޖމހ ރ އޔ އލއސތ ޛ މއމނ ޢބދލޤއޔމ ރއޖގ ވރ ކމ ޙވ އޑވވލ ގނނވމށފހ ، ދމހއޓނ ވ ގތއގއ ފތ ރވރ ކނތރއޤކ ގމރ މހނމކމށ ސމލކނ ދއވއ‏،‏ފތ ރވރ ކމގ ދއ ރގއ ސރކ ގރ ދއރ2004 ވނއހރ ބލމށ ލވނ ރށތކށ ހ ށހޅ ނ ބލނތއ ބލއ ގނނ ނފ ޅ ކ .ވއވއރ އގތ ގ މތނ ފތ ރވރ ކމގ ތރއޤ ބއޓނ ކ ތގނރ ދރލއ ރވމއ ، ފތ ރވރ ކމގޅގވ އތދއ އކ ލވ އލ ތނފޒކ އމރ ފތ ރވރ ކނ ތރއޤކ ށމރ މގފހކށދނމގ ދއރ ސރކ ނރފށޓވއވ‏.‏ފތ ރވރ ކމގ ދއ ރގއ އޅ އވ ބފ ޅ ށނނ އމޒކ ނގވރ ސރކ ނރ އ ކސމނރ ތކ އ ވ ރކޝ ޕތއ އނނނ ބ ނމވއމނ ސޓރ އފ ޓރ ޒމ އފދނ 12 ޑސމބރ 1988 ގ އމ ޑލ ވސ ޓރ ޒމ ޕރމ ޝ ނ ބ ރޑ އފދނ 1 ފބރއރ 1998 ގ އ32

ފތރވރކމގ ދއރގއ ސ އނ ރކރގ ގނޑށ އއ ސ ފއވ ބދލ1972 ގއ ރއޖއށ ފތ ރވރ ކނ ތޢ ރފ ވމއ ގޅގނ ފތ ރވރ ކނ ތރއޤކށ ކ ރ އރވމށ ޓކއސރކ ނރ ވނ ތފ ތ ނނނމގއ އފސތއ އފއދވ .ވއފ މގތ ނ އފއދފއ ވ އފސތކކ؛1. އމ‏.‏ ޖ‏.‏ ބ‏.‏ އސ 158 ނނބރ ‏(ޓރ ސޓނނއ ބހ‏)‏މއފސ އފދފއ ވނ 1972 ވނއހރއވ‏.‏ އފސ ހނގވމއ ޙވ ވލ ހ ވނނމރ.‏ ކ‏.‏ ވލއމސ‏،‏ އކޓނގ މނޖރ2. ގވރމނޓ ޓރ ސޓ ބ ރޑމއފސ އފދފއ ވނ 14 ޖނއރ 1976 ގއވ‏.‏ އފސ ހނގވމއ ޙވ ވލ ހ ވނނއލފ ޟ ލ ކނޑ އހ ދމ އސމއލޑއ ރކޓރގ ބދލގއ‏،‏ 14 ޖނއރ 1976 އ ނ 11 އޕރލ 1976 އށއލފ ޟ ލ ހ އސ ނ ޢލ ދ ދޑއ ރކޓރ،‏ 12 އޕރލ 1976 އ ނ 5 ޖނއރ 1977 އށ3. ޑ ޕ ޓނމޓ އފ އ ނފމޝ ނ‏،‏ ބރޑ ކ ގނޓސ އނޑ ޓރ ޒމމއފސ އފދފއ ވނ 6 ޖނއރ 1977 ގއވ‏.‏ އފސ ހނގވމއ ޙވ ވލ ހ ވނނއލފ ޟ ލ އއޝ ތ އބރހމ ދ ދޑއ ރކޓރ،‏ 6 ޖނއރ 1977 އ ނ 14 މއ 1978 އށ33

4. ޑ ޕ ޓނމޓ އފ ޓރ ޒމ އނޑ ފރ ނ އ ނވސޓމނޓމއފސ އފދފއ ވނ 21 މރޗ 1978 ގއވ‏.‏ އފސ ހނގވމއ ޙވ ވލ ހ ވނނއލފ ޟ ލ ޢބދالله ކމލއދނޑއ ރކޓރ،‏ 15 މއ 1978 އ ނ 2 އކޓ ބރ 1979 އށއލފ ޟ ލ އހ ދމ މޖތބ ޑއ ރކޓރ،‏ 3 އކޓ ބރ 1979 އ ނ 10 ނވމބރ 1982 އށ5. ޑ ޕ ޓނމޓ އފ ޓރ ޒމމއފސ އފދފއ ވނ 10 ނވމބރ 1982 ގއވ‏.‏ އފސ ހނގވމއ ޙވ ވލ ހ ވނނއލފ ޟ ލ އހ ދމ ޒހރޑއ ރކޓރ،‏ 11 ނވމބރ 1982 އ ނ 10 ނވމބރ 1983 އށޑއ ރކޓރ ޖނރލ‏،‏ 11 ނވމބރ 1983 އ ނ 10 ނވމބރ 1988 އށ6. މނ ސޓރ އފ ޓރ ޒމމއފސ އފދފއ ވނ 12 ޑސމބރ 1988 ގއވ‏.‏ އފސ ހނގވމއ ޙވ ވލ ހ ވނނއލފ ޟ ލ އހ ދމ ޒހރޑއ ރކޓރ ޖނރލ‏،‏ 12 ނވމބރ 1988 އ ނ 4 ޖނއރ 1989 އށ34

އލފޟ ލ އހމދ މޖތބމ ނ ސ ޓރ އ ފ ޓ ރ ޒމ‏،‏ 5 ޖނއރ 1989 އ ނ 29 މއ 1990 އށއލފޟ ލ އސ މއލ ޝ ފޢމ ނ ސ ޓރ އ ފ ޓ ރ ޒމ‏،‏ 30 މއ 1990 އ ނ 26 މއ 1991 އށއލފޟ ލ ޢބދالله ޖމލމ ނ ސ ޓރ އ ފ ޓ ރ ޒމ‏،‏ 27 މއ 1991 އ ނ 10 ނވމބރ 1993 އށއލފޟ ލ އބރހމ ހސ އ ނ ޒ ކމ ނ ސ ޓރ އ ފ ޓ ރ ޒމ‏،‏ 11 ނވމބރ 1993 އ ނ 10 ނވމބރ 1998 އށ35

އލފޟ ލ ހސ ނ ޞ ބރޑ ކޓރ މސ ތފ ލޠފފ ޓ : ރއސ ލޖމހ ރ އޔގ އ ސފ ފ ޓ : ރއސ ލޖމހ ރ އޔގ އ ފ ސމ ނ ސ ޓރ އ ފ ޓ ރ ޒމ‏،‏ 11 ނވމބރ 1998 އ ނ 14 ސ ޕޓމބރ 2004 އށމ ނ ސ ޓރ އ ފ ޓ ރ ޒމ‏،‏ 15 ސ ޕޓމބރ 2004 އ ނ 13 ޖލއ 2005 އށ7. މ ނ ސ ޓރ އ ފ ޓ ރ ޒމ އނޑ ސ ވލ އ ވއ ޝ ނމއ ސފ އފދ ފއ ވނ 14 ޖލއ 2005 ގއވ‏.‏ އ ސފ ހނގވމއ ޙވލވ ހނނވފ ޓ : ރއސ ލޖމހ ރ އޔގ އ ފ ސޑ ކޓރ މޙމ ދ ޝ ޢ ޤމ ނ ސ ޓރ އ ފ ޓ ރ ޒމ އނޑ ސ ވލ އ ވއ ޝ ނ‏،‏ 14 ޖލއ 2005 އ ނ 14 ޖލއ 2008 އށޑ ކޓރ ޢބދالله މއސމފ ޓ : ރއސ ލޖމހ ރ އޔގ އ ފ ސމ ނ ސ ޓރ އ ފ ޓ ރ ޒމ އނޑ ސ ވލ އ ވއ ޝ ނ‏،‏ 15 ޖލއ 2008 އ ނފށ ގ ނ36

ދމހއޓނ ވ ފތރވރކމކށ - ރ ކމ ފތރވ ގޅ ޤނނއ ޤވއ ދތއފތ ރވރ ކމގ ތރއޤގ ފ މތރ 6 އހރގ ތރގއ ފތ ރވރ ކމގޅގނ ގވ އކތދއ ހދފއއނވއވ‏.‏ ނމވސ ފތ ރވރ ކނ ތރއޤކ ނރ ހރދނ ކ ގމރ ގތ ،ނ 1979 ވނ އހރދވހރއޖގ ޓރ ޒމ ބހ ޤނނ ‏(ނމބރ:‏ 15/79) އކ ލވ .ވނވލ 1980 ވނ އހރ ޢމލކ ރނފށ ނ މޤނނގ މއ ގނޑ މޤޞ ދކ ފތ ރވރ ކމނ ސރކ ށރ ލބ އ ނދމ ޤއމށފއދހ ރ ގތއގއ ބނނކ ނވރ އ ނތޒމއ ހމޖއސމއ‏،‏ ރ ޒ ޓހ/ޓ ތރއޤ ކ ށމރ ވ ކއޞ ލތކކ އ މނގނޑ ތކއ ހމޖއސއ މދއ ރގއ ވޒ ފ އދކ ރ ފރތތކ އ ދތރ ރ ޒ ޓތކ ގމނޖމނޓނ ގނގޅނވ އޞ ލތކކ އ މނގޑތކއ ކނޑއޅ .ވމފތ ރވރ ކމގ ތރއޤއށ އއ ބދލތކ އ ގޅގނ މޤނނށ އސލޙ ސނގ ދވހރއޖގ ޓރ ޒމއ އ ބހ ޤނނ ނނބރ 2/99 ވނ 16 މއ 1999 ގއ ގޒޓކ .ވއފވރ މޤނނކ ދވހރއޖގ އޓރ ޒމ ތރއޤކ ނރ ސރޙއދ ތކ އ ރށރށ ކނޑއޅ ،އމ ޓރ ސޓ ގސޓ ހއސ ހދމށ ބނދކ އމރ އފދ ތނތނ ހނގމއ‏،‏ ޓރ ސޓ އޅނދތކ ،އ ފނމގ ޚދމތދ ތނތނއ‏،‏ ދތ ރރވއ ހނގމއ‏،‏ އފދ ޚދމތ ދ ފރތތކ އ ބހ ޤނނވ‏.‏ފތ ރވރ ކމގ ޤނނއ ގޅގނ މނ ސޓރ އފ ޓރ ޒމ އ ނ އއ ޤވ އތދއ ހދ ތނފޒކ .ވނނމރއދ މޤވ ށކތދއ ދނ ފތ ރވރ ކމގ ސ ނޢތއ އނނ ބދލތކ އ ގޅގނ ގނނނ ޖހބދލތއ ގނވމނނވ‏.‏ މގތ ނ ހދފއ ވ ޤވ އދތކކ؛ހރއޖގއދވ ޓރޒމއއ ގޅނހރ ދތރ ރވއ ހނގމގ ޚދމތ ދ ނމއ ބހ ޤވޢދމއ ރއޖގއ ފތ ރވރ ކމއ ގޅ ނ ހ ރ ދތ ރ ރވއ ހނގމގ ޚދމތ ދނމއ ބހ ގތ ނއކ ލވ ނވލ ޤވ .ވކދޢ މޤވ ށދއ ޢމލކ ނރ ފށ ނ 30 ނވމބރ 2006 ގއވ‏.‏37

ފތރވރކމގ ދއ ރގއ ތ މވށ ރއކތރކށ ޙމޔތކރމއ ބހ ޤވޢދރއޖގ ފތ ރވރ ކމގ ދއ ރގއ ތމވށ ހމޔތކށ ރއކ ރތ ކށ ބހއޓމއ ބހ ޤވ އދއއކ ލވ ވލ 20 ޖލއ 2006 ގއ ވނ އއށ ޢމލ ކ ނރ ފށ .ވއފދވ ހރއޖގއ ޔޓ ބނދރ ހދއ ހނގމއ ބހ ޤވޢދމޤވ ކދއ ދވހރއޖގއ ޔޓ ބނދރ ހދއ ހނގމއ ބހގތ ނ އކ ލވ ނވލ ޤވ .ވކދޢމޤވ ށދއ ޢމލކ ނރ ފށ ނ 04 މއ 2005 ގއވ‏.‏ދވ ހރއޖގއ ފނމއ ފނމގ ޚދމތ ދ ނމއ ބހ ޤވޢދ 2003މޤވ ކދއ ދވހރއޖގއ ފނމއ ފނމގ ޚދމތ ދނމއ ބހގތ ނ 2003 ވނ އހރއކ ލވ ނވލ ޤވ .ވކދޢ މޤވ ށދއ ޢމލކ ނރ ފށފއ ވނ 25 ފބރއރ 2003 ގއވ‏.‏ޓރ ސ ޓ ރ ޒޓއ ޔޓ ބނދރ ހދނ ފޔވއ ފތރވރކމއ ގޅ މސ އކތ ކރމށ ފޅރށރށ ކއޔށ ދ ނމ އބހ ޤވޢދމޤވ ކދއ ޓރ ސޓ ރ ޒ އޓ ޔޓ ބނދރ ހދނ ފޔވއ ދވހރއޖގއ ފތ ރވރ ކމއ ގޅމސއކތ ކ ށމރ ފޅ ށރށރ ކ ށޔއ ދނމއ ބހގތ ނ އކ ލވ ނވލ ޤވ .ވކދޢ މޤވ ދއއކ ލވ އފވލ ވނ 23 ސޕޓމބރ 2001 ގއވ‏.‏ރއޖއށ ޒޔރތކރ ރ ފތރވ ނ ސ ފރ ދތރތކގއ ރއޖގ އތޅތކށ ގސ އޅމގ ޤވއދމއ ރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނ ސފ ރ ދތ ރތކ އގ ރއޖގ އތޅ ށކތ ގސއޅ އމ ބހގތ ނ އކ ލވ ނވލ ޤވ .ވކދޢ މޤވ ގދއ ދށ ނ އކސކ ޝ ނ ނވތ ޑއ ވނ ސފ ދފރ ދތ ރތކ އގ ރއޖގ އތޅ ށކތ ދތ ރކ ނވރ މނ ސޓރ އފ ޓރ ޒމ އ ނ ފތ ރވރ ނ ބތއބ ށމ ހ ދއދފއ ވ އޅނދފހރ ތކށވ‏.‏38

ދވ ހރއޖގއ ޓރ ސ ޓ އޅނދ ހނގމއ ބހ ޤވޢދމޤވ ދއ ނރވފއ ވނ 5 ނވމބރ 2007 ގއވ‏.‏ މއ ދވހރއޖގއ ޓރ ސޓ އޅނދ ހނގމ އބހގތ ނ އކ ލވ އލ ނރވނ ފ މތރ ޤވ .ވދޢ މޤވ ށދއ ޢމލކ ނރ ފށފއ ވނ 1 ޖނއ ރ2008 ގއވ‏.‏ދވހރއޖއށ އނނ ބރގ ޓރސ ޓ އޅނދފހރ ސ ރއޖގ ރޙއދގއ ދއވއ ބނދރ ކރމއ ބހ ޤވޢދދވހރއޖއށ އނނ ބރގ ޓރ ސޓ އޅނދފހރ ރއޖގ ސރޙއދގއ ދއވއ ބނދރ ކ މރ އބހގތ ނ މނ ސޓރ އފ ޓރ ޒމ އނޑ ސ ވލ އވއޝ ނ އ ނ އލށ އކ ލވ ލ މޤވ ދއއ ށކމއ ނރވނ 03 ޑސމބރ 2007 ގއވ‏.‏ މޤވ ގދއ ދށ ނ ރއޖ އނނ ބރ ޓރ ސޓއޅނދތކ އގ ތބ ފތ ރވރ ނގ އތ ނ ފ މތރ ފހރށ ބޑ ޓކސ ނގނ ވނ ފށފއވ‏.‏މޤވ ށދއ ޢމލކ ނރ ފށފއ ވނ 1 މރޗ 2008 ގއވ‏.‏ދވހރއޖގއސ ޓރސ ޓހޓ ގ ސއ ހ ނ ގމއ ބހ ޤވޢދމޤވ ދއ ނރވފއ ވނ 27 ޑސމބރ 2007 ގއވ‏.‏ މއ ދވހރއޖގއ ޓރ ސޓ ގސޓ ހއ ސހނގމއ ބހގތ ނ އކ ލވ އލ ނރވނ ފ މތރ ޤވ .ވދޢ މޤވ ށދއ ޢމލކ ރނފށ ނ 01ޖނއރ 2008 ގއވ‏.‏ރއޖގ ފތ ރވރ ކމ ބހ ފ މތރ ޤނނ އކ ލވ ނވލ 1 ޖނއރ 1979 ގ އ39

ފތރވރކމގ ފރތމ މސ ޓރ ޕލ ނރއޖގ ފތ ރވރ ކނ ދމހއޓނ ވ ގތއގއ ތރއޤކ ގމރ މޤޞ ދގއ 1983 ވނ އހރރއޖގ ފތ ރވރ ކމގ މސޓރ ޕލނ އކ ލވ .ވނވލ މޕލނ ވގނދޔއ ރއޖގ ދމހއޓނ ވފތ ރވރ ކމގ ބނގ ކމގއވ‏.‏ މމސޓރ ޕލނގ ނތޖއއގގތ ނ ވކ އސލއގ ދށ ،ނބލމށ ލއ ގނ ރ ޒ އތޓ ތރއޤކ ގމރ ފ ޞރ ތ ހ ޅ ވ ލމއއކ ރ ޒ ޓތކ ގ ފނވރ މތކ ށމރބ ރއޅ .ވނ އދ ފތ ރވރ ކނ ތރއޤކ އގމރ ތމވށޓށ ކށފ ނ އސރ ކ ޑކ ،އމރ ފތ ރވރ ކމގވޒ ފ އގ އޅ މހ ށނނ އކށގނވ މސއކތ ގ މހއލއ ނވތ ވށޓއ ޤއ މކ ވށމރ ސމގފހވގނދޔއވ‏.‏ ހމއއ އއކ ގއމގ އ ޖތމޢ ކނތއތކށ ޚރދކ ށމރ ސރކ ށރ ބނނވ ފއސ ހ ސވށމދ މމސޓރ ޕލނގ ސބބ ނ މގފހވގނ ދޔއވ‏.‏ފތރވރކމގ ދވނ މސ ޓރ ޕލ ނ1996 ވނ އހރ ފތ ރވރ ކމގ 2 ވނ މސޓރ ޕލނ އކ ލވ ވލ އޕލނށ ޢމލކ ނރ ފށ .ވނދވނ މސޓރ ޕލނގ މއ ގނޑ އމޒކ ރއޖގ ފތ ރވރ ކމގ ޕރޑކޓގ އނމ މހނމއއބއކމގއ ވ ރ ޒ ކކތޓ ދނ ޔގ މތ ފނތގ ފނވރގއ ފ ވލށކގހ ފނވރގ ރ ޒ އކތޓކމގއ ހދއ‏،‏ ރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނނކ މއސނދ‏،‏ ސދ ފތ ރވރ ނގ ގތ ގ އހދމވ‏.‏ މގއތ ނރ ފ މތރ މސޓރ ޕލނގއ ބ ރއޅ އފ ވ ކނތއތކ އ މޅނ ފ ރ ހމނކ ރ ވހ ރ ކނތއތއ ފ ރ ހމކ ސވށމރ ފތ ރވރ ކމގ 2 ވނ މސޓރ ޕލނ މގފހކށދނވ‏.‏ފތ ރވރ ކމގ ފއދތއ ވހ ނގ ރއޔތ ށނނ ހއސކ ށމރ ބ ރއޅ ކމ ފތ ރވރ ކމގ 2 ވނމސޓރ ޕލނގއ ޚ ޞއ ގތއގއ ފ އފށކގހ ވ ކމކވ‏.‏ މގތ ގ މތނ މލއތޅ އ އރ އތޅ އ ދފ ދއޕޅ ގ އތ ނރ ރއޖގ އހނ އތޅ ސވށކތ ފތ ރވރ ކނ ފ ޅ ކ ށމރ މގފހކށދވނވ‏.‏40

ފތރވރކމގ ތނވނ މސ ޓރ ޕލ ނފތ ރވރ ކމގ ތނވނ މއ މޝރޢ ނރމގ ޙފލގތރއ ނފތ ރވރ ކމގ 3 ވނ މސޓރ ޕލނ އކ ލވ އލ ނ މނ 2007ވނ އހރއވ‏.‏ މމސޓރ ޕލނ ގއ ވސ ފތ ރވރ ކމގ ފއދރއޖގ ހ ރ ހ ކނކޅ ށކތ ލއބއދނމއ‏،‏ ރ ޒ ޓތކ ގ ފނވރރނގޅ ކ ނރ ހމނއވ‏.‏ ތނވނ މސޓރ ޕލނގއ އނމފ ގހ ކށލވ އއކމކ ފތ ރވރ ކމގއ ދވހނގ ޙއސއ އ ބއ ވރވނ އތ ،ށކރ ފތ ރވރ ކމނ ލބމނދ އ ޤތޞ ދ ފއދތއރއޖގއ ހފހއޓނގތކށ ކނތއތއ ރވމއ‏،‏ މސ ނޢތ ގ އމސއކތކ ނރ އ ނސނ ވސ ލތތއ ދވހނގ ތރއ ނ އތ ށރ ނރ ބނކ ނރ ހމނއވ‏.‏14 އ ޓސގ 2007 ގއ ނރވނ މމސޓރ ޕލނއކ ފތ ރވރ ކމނ ރއޖއށ އ ޤތޞ ދއދ އ ޖތމޢ ފއދތކއ ލބނ މގ އތ ށރ ފ ޅ ށކ ހރދނ ކ ރމއކ ، މކމގ ފއދ ދވހއނމހ ފރދނނށ ލބނ މގ އތ ށރ ފ ޅ ކ ނވރ ގތތކއ ހ ށމދ އކ ލވ އފވލ ވ މސޓރޕލނކވ‏.‏މމސޓރ ޕލނގއ އލ އޅ ވ އފވލ ވ ކނތއތކ ގ ތރގއ ރއޖގ ފތ ރވރ ކނ ދމހއޓނ ވގތއގއ ތރއޤކ އކޓށމރ ތމވއޓއ އތ ރ ސމލކމއ ދނމއކ ޛ ނމދރ ގތއގ އފތ ރވރ ކނ ކ ރ އރވނ ހމނއވ‏.‏ އދ މގ އތ ،ނރ ޕރއ ވޓ ސކޓރ އ ނވސޓމނޓތއފ ޅ ،ށކ މދއ ރއ ނ އ ނސނ ވސ ލތތއ ތރއޤކށ ކ ރ އރވއ‏،‏ ގނ ވޒ ފ ގ ފ ރސތ އކތމދއ ރގއ ހ ޅ ،އމވ ރއޖގ ޓރ ޒމ ޕރޑކޓ ފ ޅ ށކ ހރދނ ކ ނރ ހމނއވ‏.‏‏”ރއޖގ ފތ ރވރ ކމގ ތނވނ މއ މޝރޢ ގ އމޒކ‏،‏ ރއޖގ އނމނނށނވތ ރއޖގ ވރށ ގނ ބޔކށ އގ މނފ ކ ނރ ގތއގ މތނ ރއޖގ ހ ރ ހ ސރހއދތކއ ހމނ ގތށ ފތ ރވރ ކމގ ޞ ނޢތ ތރއޤ ކ “ނރރއސލޖމހ ރ އޔ އލއސތ ޛ މއމނ ޢބދލ ޤއޔމ‏(ފތ ރވރ ކމގ ތނވނ މއ މޝރޢ ނރދއވމނ‏،‏ 14 އ ޓސގ 2007)41

ފތރވރ ކމއ ތމވށރ ޒ އތޓ ޤއ މކ ށމރ ކ ރ މސއކތތކ ގސބބ ނ ރށ ގ ތމވށޓށ ކ ރ ނދވއސރތކ ގ ތރގއ ފ ލނތކ އ އ ވރވ ޓރބނގލ އތ ބނކ ނމރ ރ ޒ ގޓ ފޅށ އ މދށކ ރ އސރތކ އ ކޓރ ތކ އ ރސޓ ޓނރ އ ދސވމނގ ޕ ދފލ ތނތނ ހދމގއ ރށ ގބނގނޑއ ފހކމށކ ރ އސރ ހމނއވ‏.‏ރ ޒ ށތޓ ބނކ އގމރ ތމވއޓށ ވރށ ބޑ ސމލކމއ ދވމނ އނނ ނފޓ : ޖލއނ ގއސޑ އ ރނސޓއހނކމނ ފތ ރވރ ކނ ތރއޤކ އރ ރ‏،‏ ކށފ ނ އސރތކ ނ ތމވށ ރއކ ރތ ކ ގމރ މހނމކނދނގނ‏،‏ ދވނ މސޓރ ޕލނގ ދށ ނ ބޑށލ ރ ޒ ޓތކ ގ ބލނތކށ މކސ ދނމގއ 10%މކސ ތމވށޓށކ ރ ނދވ އސރ މދކ ށމރ ރވ އފ ވ ކނތއތކށ އކށއޅއފއ ވއވ‏.‏މގއތ ނރ ރ ޒ ޓ ތރއޤކ އގމރ ކނޑނޖހ ގސތކ ގ ބދލގއ އތ ސގރ އ ނދނފދކނކމކ ސރކ ގރ ގވ ގދއ ދށ ނ ރ ޒ ޓ ބނކ ރ ފރތތކ ނ ސމލކނދނޖހ ދއ ރއކވ‏.‏ އ ދރއޖގ ރށރށ ނ ނގ ގލއ ވލ ރ ޒ ގޓ އކ އކ ޢމރތކ އގމރ ބނނކ ސވކމރ ސރކ ނރމނކށފއ ވ ކމކވ‏.‏މއދ‏،‏ ރއޖގ ރ ޒ ކކތޓ ތމވށޓ ރށޓހގތކށ ތރއޤކށފއ ވ ރ ޒ ގއކތތޓ ގތ އގ ބއ ނލއޤވ މ އކފރތތކ ނ ފ ހގކ .ވއރ ޔ‏.އނ‏.ޑބލޔ‏.ޓ‏.އ އ ނ ވނ ރއޖއކ ދމހއޓނ ވފތ ރވރ ކމށ ސމލކނދ ޤއމތކ ގ ލސޓގ އނމ އސ 10 ގއމތރގއ ހމނ ގއމއކމގ އފ .ވއފށކގހމގއތ ނރ ރ ޒ ޓތކ ނ އސނގއ ގނ‏،‏ ތމވށޓ ރށޓހ ބއއ ފޔވޅ އތ އޅމނގނދއވ‏.‏ތމވށޓށ ދއވ މހނމކނ ހ މކ ގމވއރ ގތ ،ނ މދއ ރއ ނ އސނގއ ގނ ކ ރއވ މސއކތތކށ ހތވރދނމގ ގތ ނ ‏”ގރނ ރ ޒ ޓ އވ ރޑ‏“‏ ގ ނމގއ ރއސލޖމހ ރ އޔ42

1999 ގއ އ ނމއ ތޢ ރފ ކ ރއވ އފ ވ ސވމކ ސރކ ނރ ތމވށ ހމޔތ ކ ށމރ ދއވ އހ މއޔތ ގ އލގދ ހއކކވ‏.‏ރއޖއކ ކނޑއޑ ގ ރތކމށ ދނ ޔގއ މޝހ އފވރ ވ މނޒ ލކވ‏.‏ އހނކމނ މކނޑއޑ ގރތ މނޒރތކ ،އ ތފ ތ ކ ލތކ ނ ރތކނ ލބފއ ވ ފރތކ ،އ މރކތއ އދ މސމމ ހދކލމށ ރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނގ ގނބޔކ ޝ އޤވރ ވއވ‏.‏ ބލވގތ އގ ރއޖއށއނނ ފތ ރވރ ނގ 50% އކ ޑއ ވކ ށމރ ‏(ފނމށ‏)‏ އނނ ފތ ރވރ ނނވ‏.‏ އހނކމނ ރއޖގކނޑއޑ ގ ރތކނ ދމހއޓމއ ފރތއ ހމޔތކ ގމރ މހއމކނ ހ .ވއވމރއޖއކ ކނޑއޑ ގ ރތކމށ މޝހ ރ މނޒ ލއފޓ :ޑއ ވނގ އ އ ގޅފއ ވ ކނޑއޅތކ އ ފރތއފނވގނ ދއމގ ބރނ ސލމތކށ ޤދރތ އ ދޠބޢގތށ ދމއތ ށމ ބ ރއޅ ކމ މހއމކމއކމށސރކ ށރ ފ ހނގކ .ވނވރ މގތ ނ މނ ސޓ ރއފ ޓރ ޒމ އ އ މރ ނ ރ ސޗ ސކޝ ނ ގޅގނހމޔތކ ށމރ 15 ސރޙއދއ ކނޑއޅ ޤނނނނބރ 4/93 ‏(ރއޖގ ތމވށ ރށކ ރތ ކ ހބއމރޤނނ‏)‏ ގ ހތރވނ މއދގ ދށ ނ 1995 ވނއހރ މނ ސޓރ އފ ޓރ ޒމގ ނމގއ މނ ސޓ ރއފ ޕލނ ނގ‏،‏ ހއމނ ރ ސސސ އނޑ އނވޔރނމނޓގއ ރޖސޓރ ކ .ވނވރ އދ މސރޙއދތކ ގ ތރއށ 10 ސރޙއދއ އކޓ ބރ 1999 ގއ އތ ރކ .ވނވރ ހމޔތ ކ އފވރ ވ ސރޙއދގ ގތ ނ މސރޙއދ ތކ އގ ތރގއ މވ ކނތއތއ ކ ނވނރ މނކ .ވއފވރ- ނގލލނ ‏(ކ ލއ ޙ އގއތލ މނވ‏)‏- ވލގ ނގނ- ކ ނ ބ ނ އޅ ނ- އއވސ ބ ގއތވ ދރނ ހ ރ އއޗއ ނގނ- ޒމނވގތށ އނވރ ކނކ ނރ ފޔވއ އއވސ ބ ގއތވ މސވރ ކމއ ކ ނރ- ސރޙއދށ ނވތ ސރޙއދގއ ވ އއވސ ދރމކށ ގއލމއ ލބދނ ފދކމއ ކ ނރ43

ހމޔތކ އފވރ ވ 25 ސރޙއދނނބރ އތޅ މލ އތޅ މލ އތޅ މލ އތޅ މލ އތޅ މލ އތޅ މލ އތޅ މލ އތޅ މލ އތޅ މލ އތޅ އރ އތޅ އރ އތޅ އރ އތޅ އރ އތޅ ތނ / ސރޙއދމކ ދނ އ ޅރސފރއ އ ވށއ ގނވ ފރތނބ ދރ ތލގ ތ ގރ ނވތ އތދށ ގ ރގރވރ ކ ޑހ ދކ ނ ތލފޅ ގ މޔރވ ނގޅފޅ މދގއ އނނ ކށލވ ނ އނބ ދ ކނޑއ ޅގރއދ ކނޑއ ޅމޔތލމގ ލތމށމސމގލ ތލކ ށރޑ ތލދވނ ކނޑފ ރފށ ކނޑދގލހ ވ ވ އތޅ ޅވޔނ އތޅ ބ އތޅ ދލ އތޅ ފ ފ އތޅ ޅވޔނ އތޅ މމ އތޅ އރ އތޅ އތ ރބ ރމލ އތޅ ރ އތޅ އރ އތޅ ދކ ނބ ރފ ށ ކނޑފލތޔ ކނޑކ ދއރ ކނޑއޅ / ކ ރ ކނޑއ ޅޅޒކ ރޑކރ ބރ ތލލނކނތލ / ކޅބޑ ތލވލނގލ ތލފރހ ޅވރ ބރވ ވ އތޅ ވއޓރ ކނޑ12345678910111213141516171819202122232425ތމވށ ހމޔތ ކ ގމރ ގތ ނ ހމޔތ ކ އފވރ ވ މސމހ މއސއ ދ ނސފ ފސ އދ އހނ ހނ ޤދރތ ތކތ ކނޑއޅއ އޢ ނލ ކ ނވރ 1995 ގ އ44

މލޑވސ ޓރޒމ ޕރމޝ ނ ބރޑބއ ނލ އޤވ މ މސރޙ އގ ރއޖގ މޤބ ނކލ އތ ރކ ގމރ މހނމކމށބލއ‏،‏މނ ސޓރ އފ ޓރ ޒމގ މކޓނގ ސކޝ ނނ ކ ޔދނގނމރ މސއކތފ ޅ ށކ މ ޑލ ވސ ޓރޒމ ޕރމ ޝ ނ ބ ގޑ ނމގއ 1 ފބރއރ 1998ގއ މދއ ރއށ ޚ ޞއ ކށގނ ވކ ބ އޑ ޤއ މކ .ވނވރމބ ގޑ މއ ގނޑ މސއކތކ ބރޤއމތކ އގ ރއޖގ ފތ ރވރ ކނ އޝތހ ރކ އކޓށމރ ސރކ ރ އޓރ ޒމ އ ނޑސޓރ ގޅގނ ކ ހޖނރ މސއކތތއ ކ .ވމރ މގތ ނ ރއޖއ ނ ބރގއ ބ ދނމވއބއ ނލއޤވ މ އކއކ ފއރތކ އގ މބ ރޑގ ފރތ ނ ދނ ބއ ވރ ވމނނވ‏.‏ މގ އތ ވނރ ސރއޖއކ ފތ ރވރ ނ ޒ ޔރތކ ރ މނޒ ލއގ ގތ އގ އޝތހ ރ ކ ނރ އނމ ފއދހ ރ ގތތއދރސކށ ހ ،އމދ ރއޖއށ ފތ ރވރ ނ އނނ ނވތ އނނނކމށ ލފ ކ ރ ޤއމތކ ގ މކޓތއދރސކ ،އމރ ދވހރއޖގ ފތ ރވރ ކނ ބ ށރޒ ނރވމނދ ގތ އ އދއ ރގއ ކނތއތއވމނދގތ ދރސކށ ކމބހ ރ ޕ ޓ ތއޔރކ ނރ ވސ މބ ގޑ މސއކތ ގ ތރގއ ހމނއވ‏.‏ފތ ރވރ ނ ޒ ޔރތކ ރ މނޒ ލއގ ގތ އގ ރއޖ އޝތހ ރ ކ ގމރ ގތ ނ ލއފތ އ ލޔނފދތކތ ޝ ޢއކށ‏،‏ ފތ ރވރ ނނށ ބނނވ ރއޖއ އ ބހމޢ ލމތ އފރތތކށ ފ ށކރ ދނމގ އއމ‏.ޓ‏.ޕ‏.ބ‏.‏ އ ނ ދނ ވރށ ޤބލ ކމއއކ މސއކތ ކ .ވނނމރޓރ ޒމ ޕރމ ޝ ނ ބ ށޑ 10 އހރ ފ ރ ގނ ދޔ އ ރ ދނ ޔގ ފނވރގއ ފ ހނގކށލވއވ ރޑތކއ ރއޖވނ ޙ ޞ ލކށފއވ‏.‏ މބ ގޑ އނމ ފ ހނގކށލވ ކ މޔބ ތކ ގ ތރގއ ސނ މކ ގޘރ ސބބ ނ ރއޖގ ފތ ރވރ ކމށ ލބ ނ ހނރކމނ ވރށ ކ ގއތދއމރ ތރގއ ރއޖއރއ ގތ ނ ހމނއވ‏.‏ އދ އނމ ގނމހ ނ އއފހރ އއތނކށ ފނމގ ދނ ޔގ ރ ކ ވޑ ސރއޖއށ ޙ ސ ލކ އފވރ ވނ މބ ނޑ ކ ރ ގނގނ މސއކތ ގ ނތޖއއގ ގތ .ވނނ2007 ވނ އހރ ވ ރލޑ ޓރވލ އވ ރޑސގއ މ ޑލ ވސ ޓރ ޒމޕރމ ޝ ނ ބ ރޑނވނ ‏”އ ނޑއނ އ ޝ ނސ ލޑ ނގ ޓރ ސޓ އނޑކނވނޝ ނ ބއރ‏“‏ އވ ރޑ ޙ ޞ ލ ކށފ އ45

ފތރވރކމގ ދއ ރއ ނ ރއޖއށ ލބފއވ އވރޑތއރއޖއށ ފތ ރވރ ކނ ތޢ ރފވފހ ނ ދނ ޔގ ފނވރގ އކ އވ ރޑތއ ރއޖ ވނ ޙ ޞ ލކށފއވ‏.‏ 1985 ވނއހރ ޖރމނ ވލތ ގ ބރލނގއ ބއވނ އއ‏.ޓ‏.ބ‏.‏ ފއރގއ ރއޖއށލބގނދޔ ‏”މ ޑލ ވސ - ދ އނފ ރގޓބލ އއލނޑ‏“‏ އވ ރޑ ވގނ ގސފއ ވނ ފތ ރވރ ކމގދއ ރއ ނ ބއ ނލއޤވ މ ފނވރގއ ރއޖއށ ލބނފށ އވ ރޑ ސ ލސ ލގ ފށ ނ ކމގއވ‏.‏މއވ ރޑށފހ ރއޖގ ވކ ރ ޒ ޓ ތކށ އ ރއޖ ވކ މނޒ ލއގ ގތ އގ ތފ ތ އކ އވ ރޑތއވނ ޙ ޞ ލ ކށފއވ‏.‏މބއ ގއ މހމނލނ ރއޖ ވކ މނޒ ލއގ ގތ އގ މހ ށނތ ޙ ޞ ލކށފއ ވ މހއމ އވ ރޑތކ ގލސޓކވ‏.‏އހރއވ ރޑމ ޑލ ވސ - ދ އނފރގޓބލ އއލނޑއ ނޓރނޝ ނލ ބލ މ ޑލ ވސއ ނޓރނޝ ނލ ބލ މ ޑލ ވސއ ނޓރނޝ ނލ އނވޔރނމނޓލ އވ ރޑގ ނޑލ ގލ ބ އވ ރޑމލރ ފރމނ މރކޓނގ އވ ރޑގ ނޑލ ގލ ބ އވ ރޑރޑރސ ޓރވލ އވ ސޑ - ވ ރލދސ ބސޓއއލނޑބސޓ އރ އ ‏/އ ސވ ސޑރމނގ ޑސޓނޝ ނސ އ ސވ ސބސޓ ބޗބސޓ ޕލސ ފ ފޓގރފއއލނޑ އނޑ ރ ސޓ ވ ޓނ ޓ ވޒޓ އގއ ނބސޓ އއލނޑބސޓ އކސހބޓރ އ ނ ދ އޝ ޔ‏/އސޓރލޔކޓގ ރބސޓ ޑސޓނޝ ނ ފ ބޗ ޓއރ ޒމބސޓ ރ ސޓ އރ އ އ ސވ ސޑރމނގ ޑސޓނޝ ނސ އ ސވ ސއވ ރޑ ދނ ފރތއއ‏.ޓ‏.ބ‏،‏ ބރލނނޓ ލސ އސސ އޝ ނ‏،‏ އޓ ލނޓ ލސ އސސ އޝ ނ‏،‏ އޓ ލޓރވލ އޖނޓސ އނޑ ޓއރ އޕރޓސ އސސ އޝ ނ‏(ޑ‏.އ ،.ވ.ރ ބ ރލނ‏)‏ގލ ބ މގޒ ނ‏،‏ ޖރމ ނއ ނޑއނ އ ޝ ނ ޓރ ޒމ އ ޝޒއނގ ނ / މލރފރމނ ޕރއ ވޓ ލމޓޑގލ ބ މގޒ ނ‏،‏ ޖރމ ނކނޑ ނސޓ ޓރވލރ،‏ ޔ‏.ކޓރވލ ޑއ ވރ،‏ ޖޕ ނޓރވލ ޑއ ވރ،‏ ޖޕ ނޓރވލ ޑއ ވރ،‏ ޖޕ ނޓރވލ ޑއ ވރ،‏ ޖޕ ނޓރވލ ޑއ ވރ،‏ ޖޕ ނކނޑ ނސޓ ޓރވލރ،‏ ޔކއއ‏.ޓ‏.ބ‏،‏ ބރލނޕ‏.އ‏.ޓ‏.ޑބލޔ‏.އ‏-‏ އއ‏.ޓ‏.ބ ބރލނ‏-‏ ޖރމ ނޓރވލ ޑއ ވރ،‏ މރ ނ ޑއ ވނ އނޑ މރ ނޓރވލ ޑއ ވރ،‏ މރ ނ ޑއ ވނ އނޑ މރ ނ19851991199219981999199920002000200120012001200120012002200220022002200246

އހރއވ ރޑބސޓ ޑއ ވނގ އރ ޔ އ ސވ ސބސޓ ޕލސ ފ ފޓގރފބސޓ ރ ސޓ އރ އ އ ސވ ސޑރމނގ އރ ޔބސޓ ޑއ ވ ޑސޓނޝ ނބސޓ ޕލސ ފ ފޓގރފދ ބސޓ އއލނޑސ އ ލ އ ވރ ދވ ޑލބސޓ އއލނޑބސޓ ރ ސޓ އރ އ - އ ސވ ސބސޓ ޑރމނގ އރ ޔ - އ ސވ ސސކނޑ ޕލސ ރނރ އޕ ފ ފވރ ޓހލޑ ޑސޓނޝ ނ 2004ބސޓ ހނ މނ ޑސޓނޝ ނތ ރޑ ބސޓ އކސހބޓރބސޓ ޑއ ވނގ އރ ޔ - އ ސވ ސބސޓ ރ ސޓ އރ އ - އ ސވ ސޑރމނގ އރ ޔރނރ - އޕ‏،‏ ފވރ ޓ އއލނޑވ ޑޓ އ ނޑއނ އ ޝ ނސ ލޑ ނގޑސޓނޝ ނރޖނސ ލޑ ނގ ޓއރ ސޓ އނޑކނވނޝ ނ ބއރވ ޑޓ އ ނޑއނ އ ޝ ނސ ލޑ ނގއއ ރޕ ޓރނކޑ ނނބރ 5 އ ނ ދ 2005 ކނޓރބރނޗޑ އ ނޑކ ސބސޓ ރ ޒ ޓ އރ އ - އ ސވ ސބސޓ ޑރމނގ އރ އ އވ ރޑ ދނ ފރތމރ ނ ޑއ ވނގ އނޑ މރ ނ ޕޓ ސކޝ ނ‏،‏ ޓރވލޑއ ވރ،‏ މރ ނ ޑއ ވނގ އނޑ މރ ނ ޕޓ . ޖޕ ނމރ ނ ޑއ ވނގ އނޑ މރ ނ ޕޓ ސކޝ ނ‏،‏ ޓރވލޑއ ވރ،‏ މރ ނ ޑއ ވނގ އނޑ މރ ނ ޕޓ . ޖޕ ނދ ޓވނޓ ފސޓ ޑއ ވ އނޑ ޓރވލ އވ ،ސޑ ޓރވލޑއ ވރ،‏ މރ ނ ޑއ ވނދ ޓވނޓ ފސޓ ޑއ ވ އނޑ ޓރވލ އވ ،ސޑ ޓރވލޑއ ވރ،‏ މރ ނ ޑއ ވނދ ޓވނޓ ފސޓ ޑއ ވ އނޑ ޓރވލ އވ ،ސޑ ޓރވލޑއ ވރ،‏ މރ ނ ޑއ ވނދ ޓވނޓ ފސޓ ޑއ ވ އނޑ ޓރވލ އވ ،ސޑ ޓރވލޑއ ވރ،‏ މރ ނ ޑއ ވނކނޑ ނސޓ ޓރވލރ،‏ އޓ ލކނޑ ނސޓ ޓރވލރ،‏ ޔ‏.ކ‏.‏ޓރވލ ޑއ ވރ،‏ މރ ނ ޑއ ވނ އނޑ މރ ނ ޕޓ ، ޖޕ ނޓރވލ ޑއ ވރ،‏ މރ ނ ޑއ ވނ އނޑ މރ ނ ޕޓ ، ޖޕ ނޓލގރފސ ޓރވލ އވ ޑ ސޑރމއލނޑ އވ ،ޑ ނދރލނޑ ސއއ‏.ޓ‏.ބ‏،‏ ބރލނޑއ ވ އނޑ ޓރވލ އވ ޑ ސޑއ ވ އނޑ ޓރވލ އވ ޑ ސޑއ ވ އނޑ ޓރވލ އވ ޑ ސކނޑ ނސޓ ޓރވލރ،‏ ‏(ޔކ‏)‏ވ ޑލ ޓރވލ އވ ޑ ސވ ޑލ ޓރވލ އވ ޑ ސވ ޑލ ޓރވލ އވ ޑ ސފއޗރ ބރނޑދ ޑއ ވނގ އނޑ ޓރވލ އވ ސޑ ‏(ޖޕ (ނދ ޑއ ވނގ އނޑ ޓރވލ އވ ސޑ ‏(ޖޕ (ނ2003200320032003200320032003200320042004200420052005200520052005200520052005200520062006200647

އހރއވ ރޑބސޓ ޑއ ވނގ އރ ޔދ ބސޓ ޕބލސ ޓ އވ ސޑއވ ރޑ ދނ ފރތޑއ ވ އނޑ ޓރވލ އވ ސޑ ‏(ޖޕ (ނކޓފ ގއ ނސ ބ ކ އފ ވ ޑލ ރ ކ ޑ ސޓ ފކޓނމބރ ވނ ސޕޓ އމނގ ޓޕ ލ ގނ ހއލ ހލޑޑސޓނޝ ނސ އ ނ ދ ވ ޑލފވރ ޓ އއލނޑވ ޑލ ލޑ ނގ ޑއ ވ ޑސޓނޝ ނއ ނޑއނ އ ޝ ނސ ލޑ ނގ ޑސޓނޝ ނރނކޑ ފފތ ބސޓ ހލޑ ޑސޓނޝ ނބސޓ ސޓނޑ ފ ޑއ ނގ ބޒނސބސޓ އއލނޑ ޑސޓނޝ ނ ފ ރ 2006ސކނޑ ޕލސ އ ނ މ ޓސ ޕޕއލރ ޑސޓނޝ ނބސޓ ބޗ ޑސޓނޝ ނބސޓ ޑރމނގ އރ އ ބސޓ ޑއ ވނގ އރ ޔ - އ ސވ ސބސޓ ހލޑ ޑސޓނޝ ނ ވ ރލޑ ވއޑސ ލވރ އ ނ ދ ކޓގރ ވބސއޓދ ބސޓ ޕބލސ ޓ އވ ރޑގއ ނސ ވ ޑލ ރ ކ ޑކ ނ ކނޑ ނސޓ ޓރވލރ،‏ ‏(ޔކ‏)‏ވ ޑލ ޓރވލ އވ ޑ ސވ ޑލ ޓރވލ އވ ޑ ސއޝ އ ސ ބސޓ ހލޑ ޑސޓނޝނ ސޑބލޔ‏.ޓ‏.އމ‏.‏ 2006، ބސޓ ސޓނޑ އވ ޑ ސލގޒރ ޓރވލ ރޑރސ 2007 ‏(ލނޑނ‏،‏ ޔކ‏)‏ގ އޝ އ އވރޑ 2007 ‏(ބރލނ‏،‏ ޖމނ (ޑއ ވ އނޑ ޓރވލ އވރޑސ ‏(ޖޕ (ނޑއ ވ އނޑ ޓރވލ އވރޑސ ‏(ޖޕ (ނޑއ ވ އނޑ ޓރވލ އވރޑސ ‏(ޖޕ (ނޑއލ ޓލގރފސ އލޓރ ޓރވލ އވ ރޑ ސޗއ ނ ޒ ޓރ ސޓ ވލކމނގ އވ ރޑ 2007ކޓފ ބސޓ އއލނޑ ޑސޓނޝ ނބސޓ އއލނޑސ އވ ރޑރނކޑ ފފތ ބސޓ ހލޑ ޑސޓނޝ ނ އ ނ އޝ އ އ ނޑއނ އ ޝ ނސ ލޑ ނގ ޑސޓނޝ ނއ ނޑއނ އ ޝ ނސ ލޑ ނގ ޑއ ވ ޑސޓނޝ ނއ ނޑއނ އ ޝ ނސ ލޑ ނގ ޓރ ސޓ އނޑކނވނޝ ނ ބއރލ ގނ ހ ލ ޑސޓނޝ ނ ފ ރ ވޑ ނގ އނޑ ހނ މނވ ރލޑސ ލޑ ނގ ރމނޓކ ޑސޓނޝ ނޔ‏.އ‏.އ ޑއ ޖސޓ ސކނޑ ނސޓ ޓރވލރއޝ އ ސ ބސޓ ހލޑ ޑސޓނޝނ ސވ ޑލ ޓރވލ އވ ޑ ސވ ޑލ ޓރވލ އވ ޑ ސވ ޑލ ޓރވލ އވ ޑ ސސލނގ ލ ގނ ހ ލ އވ ރޑ ސވ ޑލ ޓރވލ އވ ޑ ސ2006200620062006200620062006200620062007200720072007200720072007200720072007200720072007200720072007އނމ ގނމހ ނ އއފހރ އއތނކށ އއވގތއގއ ފނމގ ދނ ޔގ ރ ކ ޑރއޖ ޙ ސ ލކށފއ ވނ 25 ފބރއރ 2006 ގ އ48

ޗޕ ޓރ 7ފ ތރވރކމގ ތރއޤގއ އމއ ލފ ރތތކގ ދއ ރ49

ފތރވރކމގ ތރއޤގއ އމއލފރތތކގ ދއރރއޖގ ފތ ރވރ ކމގ ތރއޤ ބއޓނ ކ ގމރ އސރކ ނރ މހއމ ދއރއ އދކށފއ ވ އ ރ‏،‏ފތ ރވރ ކމގ ވސ ލތތއ ތރއޤކށ ޚދމތތއތޢ ރފކ އގމރ އމއލ ފރތތކ ނ ވރށ މހއމ އ ދފ ވލށކގހ ދއރއ އދކ .ވއރ މގތ ނ ދވހނނއދ ބރޤއމތކ ގ ފރތތއ ޙރކ ރތތ ވމނދއވ‏.‏ފޓ : ކރލނ ވނ ޓއމޕލނރށކށ ޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނތކކށ މހ ރދނމ އދކ ރ ނއމއލ ދއ ރއ ނ ފތ ރވރ ކމގ ސ ނޢތ ތރއޤކ އކޓށމރ ކށފއ ވ މސއކތތކ ،އގ އ ރ ޒ ޓތކ އ ހޓ‏،‏ ގސޓހއސތއ އދ ސފ ރ އޅނދތއ އފއދމއ ހނގނ‏،‏ މސ ނޢތށބނނވ ޓރނސޕ ޓ ވއގތއ ޤއ މކ ،ނރ އ ނސނ ވސ ލތތއ ބނކ ،ނރ ފތ ރވރ ކމގމނޒ ލއގ ގތ އގ ރއޖގ މޤބ ނކލ އތ ރކ ށމރ މސއކތކ ނރ އދ އ ޖތމޢ ޒ ނމއދކ ގމރ ގތ ނ އފރތތކ ނ ޙރކ ނވރތތ ހމނއވ‏.‏ރއޖގއ ފތ ރވރ ކނ ތރއޤކށ ކ ރ އރވމށޓކއ އމއލ ފރތތކ ގ އސނނގވމގ މތނތފ ތ އސސ އޝ ނތއ ވނ އފދފއވ‏.‏ މގތ ނ އފދފއ ވ އސސ އޝ ނތކކ‏،‏ މ ޑލ ވ ސއސސ އޝ ނ އފ ޓރ ޒމ އ ނޑސޓރ ‏(މޓ‏)‏ އ އ ލއ ވ އބ ރޑ އސސ އޝ ނ އފ މ ޑލ ވ ސ‏(ލމ‏)‏ އ ،އ މ ޑލ ވސ އސސ އޝ ނ ފރ ޔޓ އޖނޓސ ‏(މޔ‏)‏ އ އ މ ޑލ ވސ އސސ އޝ ނއފ ޓރވލ އޖނޓސ އނޑ ޓއރ އޕރޓރސ ‏(މޓޓ ) އ އ ޓއރ ގއޑސ އސސ އޝ ނއފ މ ޑލ ވސ އވ‏.‏1972 ގއ ރއޖގ ފ މތރ ޓރވލ އޖނސ ކމގއ ވ މއމނ އޖނ ސއފއދވ އލފ ޟ ލ މޙއމދ ޢ ރމ މނ ކ އ އލފ ޟ ލ އހ ދމ ނސ މ50

ސ ރކރއ އމއލފރތތއ ގޅގނ ކރވ މސ އކތރއޖ އޝތހ ރކ ގމރ ގތ ނ ޖރމނވލތ ގ ބ ރލނގއ 2004 ބއވނފއރގ ތރއ ނދވހރއޖގ ފތ ރވރ ކނ ތރއޤކ އކޓށމރސރކ އރ އމއލ ދއ ރތއ ގޅގނ ތފ ތ މސއކތތކއ ކށފއ ވއވ‏.‏ މގތ ނ ފ ވލށކގހމއ ގނޑ އއ ދއ ރއކ ފތ ރވރ ކމގ މނޒ ލއގގތ އގ ރއޖއށ ލބފއ ވ މޤބ ނކލ އތ ރކ ގމރގތ ނ ރއޖ އޝތހ ރކ ށމރ ކ ނވރ ގނގނމސއކތތކވ‏.‏ ރސމ ގތއގއ ބއ ނލ އޤވ މ ޓރ ޒމ ފއރއއގއ ރއޖ ފ މތރ ފހރށބއ ވރ ވ 1984 ގއ ޖރމނވލތ އގ ބއ ވއއޓ‏.ބ‏.‏ ފއރގއވ‏.‏ ސރކ އރ އމއލ ފރތތއގޅގނ‏،‏ ވކވކ ރ ޒ ޓތކ ގ މޤބ ނކލ އތ ރކ ށމރއޝތހ ރކ ގމރ ބދލގއ އއ މނޒ ލއގ ގތ ގ އދނ ޔގ އކ ޤއމތކށ ‏”ދވހރއޖ‏“‏ ‏(މ ޑލ ވސ‏)‏މކޓކ ،ށމރ ދނ ޔގ ކނކޅ ތކ އގ ކ ދނމވރމސއކތ މހ ނވރ ވރށ ފ ޅ ކ .ވއފވރމދއ ރއށ ސރކ ދނރ ޚ ޞއ ސމލކނ ދއކ ދއވ އއ މނގނޑކ މކމށ ބޖޓކ ރ ފއސގއދދ އތ ރކ ނމރ ގނދޔމވ‏.‏ މގތ ނ 2008 ވނ އހރ ޓރ ޒމ ޕރމ ޝ ނށ ސރކ ރ ބޖޓނ90 މލއނ ރފޔ ހމޖއސވއފއ ވއވ‏.‏ރއޖގ ފތ ރވރ ކމގ އދރ އފހއގ ގތ އގ އމ‏.ޖ‏.ބ‏.އސ ނނބރ 158އފދނ 1972 ގ އ51

މލޑވސ އޝ އސސނ އފ ޓރޒމ އ ނޑސ ޓރރއޖގއ ފތ ރވރ ކމގ ދއ ރއ ނ އނމ ފ މތރ އފއދވ އސސ އޝ ނކމގއ ވ މ ޑލ ވސ އސސ އޝ ނ އފ ޓރ ޒމ އ ނޑސޓރ ‏(މޓ‏)‏އފދފއ ވނ 12 އ ޓސގ 1982 ގއވ‏.‏ މއސސ އޝ ނގ މއ ގނޑމޤސދތކ ގ ތރގއ ފތ ރވރ ކމގ ސ ނޢތށ ދމވ މއސލތއ ޙއލކ އގމރ ޢމލ ރލއ އދކށ‏،‏ ސރކ އރ އމއލ ޖމޢތތކ އ ބއ ނލއޤވ މ އ ޝޒއނގ ނތކ އ ގޅގނ މސއކތކ ނރ ހމނއވ‏.‏މޓގ މމބރނގ ތރގއ ހމނނ ފތ ރވރ ކމގ ދއ ރގއ މސއކތކ ރ ދވހ ކ ނފ ނ ތކ އ ވ ކވކ ފރދނގ އތ ،ނރ ދވހ އދ ބރ ޤއމތކ ގ ޓރވލ އޖނސ ތކ އ ޓއރ އޕރޓރނނވ‏.‏އދ ޑއ ވ ބސތކ ،އ ރ ސޓ ސޕލއއ ރސއ އ އއރލއތކ ގ އތ ނރ ބނކތކ އ ފއ ނނޝ ލއ ނސޓޓއޓތއ ވސ މޓގ މމބރނގ ތރގއ ހމނއވ‏.‏52

މލޑވސ ޓރޒމ ޑވލޕމ ނޓ ކޕރޝ ނ9 އޕރލ 2006 ގއ މނ ސޓރ އފ އކނމކ ޑ ވލޕމނޓ އނޑ ޓރޑގއ ރޖސޓރ ކ ނވރމ ޑލ ވސ ޓރ ޒމ ޑ ވލޕމނޓ ކ ޝރޕ ނ ޕލކ(އމ‏.ޓ‏.ޑ‏.ސ‏)،‏ ވގނ ދޔއ ދވހރއޖގއޢ ނމއ ޚއސވ ގތށ‏،‏ ފތ ރވރ ކމގ ސ ނޢތ އގ ޚރކ ށމވރތތ އފއދނ އނމ ފ މތރކ ނފ ނ ކމގއވ‏.‏ މއ ސރކ ގރ 45% ޚއސ އ އ ދވހ ޢ މއ ފރދނގ 55% ޚއސ ވ ގތށއފދފއ ވ ކ ނފ .ވކޏނ މކ ނފ ނ އފއދމގ މއ ގނޑ މޤޞ ދއކމގއ ވނ ފތ ރވރ ކމގފއދ ގނބޔކށ ބހގނދނ‏،‏ ހމ އހނމ ދވހރއޖގ އ ޤތޞދގ އހނ ސ ނޢތ އތ ފ ޅ ށމވމގފހވގނ ދއމއއކ ދވހ މޖތމޢ ށއ ވޒ ފ ގ ފ ރސތ އތ ހ ޅ ނދނގވ މގ އތ ށރތނވސކށ ދނމވ‏.‏އމ‏.ޓ‏.ޑ‏.ސ ހނގމއ ޙވ ވލ ތއބވނ 9 މމބރނގ މއޗށ އކ ވލ ޑ ރކޓރނގ ބ ރޑކވ‏.‏2006 ވނއހރ މކ ނފ ނ އފދމއ ގޅގނ ސރކ ނރ 15 ރށ ރ ޒ ގޓ ގތ އގ ތރއޤކ ށމރއކ އޏނ ޙވ ލކ ށމރ ނ ނމއވ‏.‏ މގ ތރއ ނ 2007 ވނއހރ ނ މނއ ރ 9 ރށ ވނއކ ނފ އޏނ ޙވ ލ ކ .ވއފވރ މ 9 ރށ ގ ތރއ ނ 2 ރށ ކ ނފ ނ ގ ފރތ ނ ތރއޤކށ‏،‏ 5 ރށކ ށޔއ ދގނ އދ 2 ރށ ޖއ ނޓ ވނޗރ ކ ނފ ނޏކ އ ޙވ ލ ކ ނގވރ ދނ ތރއޤކ .ވނނމވރކ ނފ ނ ގ ފރތ ނ ތރއޤކ ށމރ ނ ނމނ 2 ރށ ގ ތރއ ނ ސ.‏ ހރތރ ހތރ ތރގ ފނވރށހދ ނ ނމމށފހ 23 ޑސމބރ 2007 ގއ ވނ ހނގނފށ .ވއފ 2 މސދވހ ކ ނފ ނ ގފރތ ނ ހނގމށފހ ޓނޑރ އސލނ ބލމށލ ރ ޒ ޓ ހނގމށ ވނ ޔޓ ޓއރސ ޕރއ ވޓލމޓޑ އ އ ޙވ ލ ކ .ވއފވރ ހރތރ އއލނޑ ރ ޒ ޓ ވގނ ގސފއ ވނ ރއޖގ އނމ ދކ ގނއތޅއގއ ފ މތރ ހ ޅ ނވ ރ ޒ .ވއގމކޓ މރ ޒ ޓ ހ ޅ އކޓށމވ އއޑ އތޅ ގމގ ޑމސޓކއއރޕ ޓ ވނ އ ނޓރނޝ ނލ އއރޕ ށކޓ ބދލކ ވރ ޚދމތ ދވނ ފށ .ވއފ2007 ވނއހރގ ކ ރކޅ އމ‏.ޓ‏.ޑ‏.ސ ގ ޚއސ ދވހރއޖގ ސޓކ އކޖނގއ ލސޓކ އފވރ ވ އ ރ އއހރގ ތރގއ މކ ނފ ނ ގ 66،000 ޚއސ ސޓކ އކސޖނގ ތރއ ނމޢ ތލމ ކ .ވއފވރ53

ޗޕ ޓރ 8ސ ރކރނ ފ ތރވރކމގ ދއރއ ށދއވ އނ މތ އ55

ސ ރކރނ ފތރވރކމގ ދއރއށ ދއވ އނމތއފތ ރވރ ކމގ ޞ ނޢތ ރއޖގއ ތރއޤކ ށމރ ހތވރދނމށޓކއ މދއ ރގއ ޙރކ ރތތ ވމނގނދފރތތކށ ހތވރދނމގ ގތ ،ނ މދއ ރއށ ޚ ޞއ ކށގނ‏،‏ ޤއމ ފނވރގއ އކ އ ނމތއދއވމށ ހމޖއސވ އފ ވއވ‏.‏ މގތ ނ ދވ އ ނމތކކ‏،‏ އނދގ ޢދދ އނމ ގނއ ނ ފ ށކތރފވރރއސލޖމހ ރ އޔ ދއވ އ ނމ‏،‏ ރއސލޖމހ ރ އޔ ދއވ ފހ ރ ޒ ޓ އ ނމ އދ ފތ ރވރ ކމގދއ ރއ ނ އ ނސނ ވޞ ލތތއ ތރއޤކ ށމރ އނމ އކށގނވ މސއކތއ ކށފއ ވ ރ ޒ ށކޓރއސލޖމހ ރ އޔ ހ ށހޅ އވ އ ނމވ‏.‏މގ އތ ނރ ފތ ރވރ ކމގ ސ ނޢތށ އމޒކށ ދވ މހއމ އ ނމތކ ގ ތރގއ ފތ ރވރ ކމގރނގނ ރއސލޖމހ ރ އޔ ދއވ ޢ މނ ޚދމތ ގ ޝ ރފ ރވ ކމގ އ ނމއ ފތ ރވރ ކމގ ރނގނރއސލޖމހ ރ އޔ ދއވ ޢ މނ ޚދމތ ގ ހތވރ ދނމގ އ ނމ ހމނއވ‏.‏‏”ރ ޒ ޓތކ ނ ތމވށ ހމޔތ ކ ށމވއރ ގނގޅ އވ ރޙ އގ ކ ރ ޔތ އތ ތ ނގ އގނ ރ ޒ ޓ ތކކ ނ މއ ނމށ ކ ރ މތލއވމށ އޅ ގނޑ މއދ އލތމސކ “ނރރއސލޖމހ ރ އޔ އލއސތ ޛ މއމނ ޢބދލ ޤއޔމ‏(ފތ ރވރ ކމގ ރނގނ ރއސލމހ ރ އޔ ދއވ އ ނމ ދއވމގ ޖލސގއ‏،‏ 27 އ ޓސގ 2007)‏”...އޅ ގނޑމނގ އމޒކށ ވ ނވ ނ ، ކ ރ ޔށ އތތ ނގއ މޑމޑނ ނމވސ މދއ ރގހ ރ ހ ވޒ ފ އކތ ދވހނނށ ލބނގ ށތ ސ ޔސތ ރވއ ގނ ކ ރ ޔށ ގނދއނ‏“‏ރއސލޖމހ ރ އޔ އލއސތ ޛ މއމނ ޢބދލ ޤއޔމ‏(ފތ ރވރ ކމގ ތނވނ މއ މޝރޢ ނރދއވމނ‏،‏ 14 އ ޓސގ 2007)56

އނދގ ޢދދ އނމ ގނއނ ފރވފރތކށ ރއސ ލޖމހރއޔ ދއވ އނމފތ ރވރ ކމގ ޞ ނޢތށ އމޒކ ނގވރ އނމ ފ މތރ ދވނ ފށ މއ ނމދނމގ މއ ގނޑ މޤސދކ‏،‏ މސ ނޢތ އގ ޙރކ ރތތ ވ ފރތތކށ ހތވރދނމއއކ އފރތތކ ގ ތރއ ނ އނދގ ޢދދ އނމ ގނއ ނ ފ އތތރފވރފ ށކގހ އކނ ބލއ ގތ .ވމ 1995 ގއ ތޢ ރފކ ނވރ މއ ނމ 2004 އ އ ހމއށ ދވމނ އއ ރ ޒ ޓ‏/ހޓލތކ ގ އނދގ ޢދދށ ބލއ 3 ގނތއކށބހ އލ ގނ ނވ‏.‏ ނމވސ 2005 އ ނފށގ ގނތގ ޢދދ 4 އކށ ވނ ބދލކ .ވއފވރ އ އ100 އނދށ ވރ ދށ ގނތގ ރ ޒ ،ލޓހ/ޓ 100 އ އ 199 އ އ ދމދ އނދ ހ ރ ގނތގރ ޒ ،ލޓހ/ޓ 200 އ އ 299 އ އ ދމދ އނދ ހ ރ ގނތގ ރ ޒ ލޓހ/ޓ އދ 200 އށ ވރގނއ ނ އނދ ހ ރ ރ ޒ ޓ ހޓލ އވ‏.‏1995 އ ނފށގނ އ ނމ ލބފއ ވ ފރތތށއހރ100 އނދށ ވރ ދށ ގނ ތތ ނޑފ ށ އއލނޑ ރ ޒ ޓމރ ހ މރ ނ ލގޒރ ރ ޒ ޓމރ ހ މރ ނ ލގޒރ ރ ޒ ޓމރ ހ މރ ނ ލގޒރ ރ ޒ ޓއތ ރގ އއލނޑ ރ ޒ ޓދއގރ ޓރ ސޓ ރ ޒ ޓއތ ރގ އއލނޑ ރ ޒ ޓއތ ރގ އއލނޑ ރ ޒ ޓއތ ރގ އއލނޑ ރ ޒ ޓތ ނޑފ ށ އއލނޑ ރ ޒ ޓ100 އ އ 199 އ އ ދމދގ އނދގގނތވލގނޑ އއލނޑ ރ ޒ ޓއލމތ އކ ކޓއ ރ ޒ ޓވލގނޑ އއލނޑ ރ ޒ ޓރތ ރށ ރ ޒ ޓލލ ބޗ ރ ޒ ޓލލ ބޗ ރ ޒ ޓވލ ރފ ރ ޒ ޓވލ ރފ ރ ޒ ޓވލގނޑ އއލނޑ ރ ޒ ޓތ ޅ ރގ އއލނޑ ރ ޒ ޓ200 އށ ވރ ގނ އނދގގނތފނ އއލނޑ ރ ޒ ޓރނގލ އއލނޑ ރ ޒ ޓހލޑ އއލނޑފނ އއލނޑ ރ ޒ ޓކނޑމ ޓރ ސޓ ރ ޒ ޓވލމނދ އއލނޑ ރ ޒ ޓމރ އއލނޑ ރ ޒ ޓމރ އއލނޑ ރ ޒ ޓއލމތ އކ ކޓއ ރ ޒ ޓވލދ އއލނޑ ރ ޒ ޓ1995199619971998199920002001200220032004އހރ100 އނދށ ވރ ދށގނތމރ ހ އއލނޑ ރ ޒ ޓމރ ހ އއލނޑ ރ ޒ ޓ100 އ އ 199 އ އ ދމދގ އނދގ ގނ ތވލގނޑ އއލނޑއނގ ގ އއލނޑ ރ ޒ ޓ200 އ އ 299 އ އ ދމދގއނދގ ގނތރތ ބޗ ރ ޒ ޓއނބ ދ ވލޖ300 އށ ވރ ގނއނދގ ގނތކ ދއރ އއލނޑ ރ ޒ ޓކ ދއރ އއލނޑ ރ ޒ ޓ2005200657

ރއސ ލޖމހރއޔ ދއވ ފހ ރޒޓ އނމ1999 ވނއހރނ ފށގނ ދވމނއނނ މއ ނމކ ފތ ރވރ ކމގ ދއ ރގއތމވށގ ރނގނ އނމ އކށނ މސއކތއ ކށފއ ވ ރ ޒ އޓ ފ ށކގހދވމނ އނނ އ ނމކވ‏.‏ މއ ނމ ތޢ ރފ ކ ގމރ މއ ގނޑ މޤޞ ދ ތކ ގތރގއ ރއޖގ ފތ ރވރ ކމގ ސ ނޢތ އގ މސއކތ ކ ރއވ ފރތތއދވހރއޖގ ނޒކ ތމވއޓށ ހލނތރ ކ ،އމވރ ރއޖގއ ތރއޤކށހނގ ޒ ރޓތކކ ތމވއޓއ ރހ ރތތމ ގތކށ ބނކށ ހނގ ރ ޒ އކތޓކމގއ ހދނ ހމނއވ‏.‏1999 އ ނފށގނ އ ނމ ޙ ޞ ލކށފއ ވ ފރތތށނނބރރ ޒ ގޓ ނނސނ އއލނޑ ރ ޒ ޓ‏(އދ.ނލގރއދ‏)‏ސނވ ފ ށ ރ ޒ ޓ އނޑ ސޕ ‏(ބ.ކ ނފ (ދނކކ ޕ މ ރ ޒ ޓ އނޑ ސޕ ‏(ބ.ދނ ކޅ )އނގސނ ރ ޒ ޓ އނޑ ސޕ ‏(ކ.އ ހ (ރސނ އއލނޑ ރ ޒ ޓ‏(އދ.ނލގރއދ‏)‏ބނޔނޓރ މ ޑލ ވސ‏(ކ.ވއބނފރ‏)‏ސނވ ފ ށ ރ ޒ ޓ އނޑ ސޕ ‏(ބ.ކ ނފ (ދނސނވ ފ ށ ޓރ ސޓ ރ ޒ ޓ‏(ބ.ކ ނފ (ދނއހރ199920002001200220032004200520061234567858

ފތރވރކމގ ދއ ރއ ނ އ ނސ ނ ވޞ ލތތއ ތރއޤކރމށ އނމ އކށގނވ މސ އކތއފއ ވ ރ ޒޓކށ ރއސ ލޖމހރ އޔ ދއވ އނމމއ 2001 ވނއހރނ ފށގނ ފތ ރވރ ކމގ ސ ނޢތށ އމޒކ ނގވރދވމނ އނނ އ ނމކވ‏.‏ ފތ ރވރ ކމގއ އނމ މހއމ އއ ވޞ ލތ ކމދއ ރގއ ހވ އމކގ އކ ޙރކ ތ ތރ ވމނދ ފރތތކވ‏.‏ މގތ ނ ކމށއކށނ ތމރނ ލބފއތބ ޤބލ މވއޒފ ނ ތކއ މދއ ރގއ ޚރކ ތތ ރވމކ ފތ ރވރ ކނ ކ ރ އރވގއ އނމ މހއމ ދއރއ އދކ ނރ އއފރތވ‏.‏އހނކމނ މއވ ކޑ ފތ ރވރ ކމގ ދއ ރގއ އ ނސނ ވސ ލތތއ ތރއ ޤކ ށމރ އނމ އކށގނވ މސއކތއ ކށފއ ވ ރ ޒ އޓ ފ ށކގހ އފރތތކށ ހއވރދނމގގތ ނ ތޢ ރފކ ނވރ އވ .ވކޑ2001 އ ނފށގނ އ ނމ ޙ ޞ ލކށފއ ވ ފރތތށނނބރރ ޒ ގޓ ނނފ ސ ޒނސ ރ ޒ ޓ މ ސވޑލ އޓ ކ ޑހ ރ‏(ކ.ކ ޑހ (ރފ ސ ޒނސ ރ ޒ ޓ މ ސވޑލ އޓ ކ ޑހ ރ‏(ކ.ކ ޑހ (ރބނޑސ އއލނޑ ރ ޒ ޓ‏(ކ.ބނޑސ‏)‏ފ ސ ޒނސ ރ ޒ ޓ މ ސވޑލ އޓ ކ ޑހ ރ‏(ކ.ކ ޑހ (ރލގނ ބޗ ރ ޒ ޓ‏(ކ.ވލއސރ‏)‏ލގނ މ ޑލ ވސ‏(ކ.ވލއސރ‏)‏އހރ20012002200320042005200612345659

ފތ ރވރ ކމގ ރނގނ ރއސލޖމހ ރ އޔ ދއވ ޢ މނ ޚދމތ ގ ޝ ރފ ރވ ކމގ އ ނމ ޙ ސ ލކށފއ ވ ފރތތކކ‏:‏އހރނމއ އޑރ ސއލފ ޟ ލ މޙއމދ އމރ މނ ކ ، މ.‏ ރއކރއލފ ޟ ލ ހ އސ ނ އފފ‏،‏ މއ.‏ ޗމޕ ލވއލފ ޟ ލ އހ ދމ އސމޢލ މނ ކ ، ހ.‏ ރނގއލފ ޟ ލ މޙއމދ ވޙދއދނ‏،‏ ހ.‏ ޑ ނސވލ2002200420052006ފޓ : ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފ ސފޓ : ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފ ސއލފ ޟ ލ މޙއމދ އމރ މނ ކށ ރއސލޖމހ ރ އޔ އ ނމ އރވނ‏،‏ 2002އލފ ޟ ލ މޙއމދ ވޙދއދނށ ރއސލޖމހ ރ އޔ އ ނމ އރވނ‏،‏ 200660

ފތ ރވރ ކމގ ރނގނ ރއސލޖމހ ރ އޔ ދއވ ޢ މނ ޚދމތ ގ ހތވރ ދނމގ އ ނމޙ ސ ލކށފއ ވ ފރތތކކ‏:‏އހރނމއ އޑރ ސއލފ ޟ ލ މހއމދ އމރ މނ ކ ، މ.‏ ރއކރއލފ ޟ ލ ޗމޕ ހ އސ ނ އފފ‏،‏ މ.‏ ޗމޕ ލވއލފ ޟ ލ މހއމދ ޒހރ‏،‏ މގސދށ ގ / ގދ.‏ ގއދއލފ ޟ ލ މހއމދ ވހދއދނ‏،‏ ހ.‏ ޑ ނސވލއލފ ޟ ލ އހ ދމ އމރ މނ ކ ، މ.‏ އ ރފ ގހއލފ ޟ ލ ޤސ މ އބރހމ‏،‏ މ.‏ މފނނވލއލފ ޟ ލ އބދالله ސއދ‏،‏ މ.‏ ނ ރޅ އލފ ޟ ލ ކނޑ އހ ދމ އސމޢލ‏،‏ ހ.‏ ރނގއލފ ޟ ލ އހ ދމ މޖތބ ، ގ.‏ ފ ނފނއލފ ޟ ލ އހ ދމ މހރ ދދ‏،‏ މއ.‏ ރއފތ ގއލފ ޟ ލ ޢބދالله ޢލ‏،‏ ހ.‏ ގރ ތރގއލފ ޟ ލ ޝ ބރ އހ ،ދމ ގ.‏ ޕރސޕ ،ޓކ ސނލނޑ ޓރވލސއލފ ޟ ލ އހ ދމ ސ ޔމ މހއމދ‏،‏ ގ.‏ ސނސޓއލފ ޟ ލ އހ ދމ ސލމ‏،‏ ހ.‏ ގދމވޔޖރސ މ ޑލ ވސ ޕރއ ވޓ ލމޓޑމސ ޓ ނ ޑ ލރކއލފ ޟ ލ އހ ދމ ނޒ ރ‏،‏ ޗނދނ ގ‏/ބ.‏ އދފ ށއލފ ޟ ލ ހ އސ ނ ރޝ ދޓރނސ މ ޑލ ވއނ އއރ ވސ ‏(ޓ‏.އމ‏.އ‏)‏އކރ ޓޓސއ ‏(ޖޕ ނ – މރ ނ އ ރޓސ ސނޓރ)‏1982198919901993199419951996199719981999200020012002200320052005200620072007200761

ފޓ : ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފސއލފ ޟ ލ މޙއމދ ޒހރއށ ރއސލޖމހ ރ އޔ އ ނމ އރވނ‏،‏ 1990ފޓ : ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފ ސފޓ : ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފ ސއލފ ޟ ލ ޢބދالله ސޢދށ ރއސލޖމހ ރ އޔ އ ނމ އރވނ‏،‏ 1996ފޓ : ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފ ސއލފ ޟ ލ މޙއމދ ވހދއދނށ ރއސލޖމހ ރ އޔ އ ނމ އރވނ‏،‏ 1993އލފ ޟ ލ ކނޑ އހ ދމ އސމޢލށ ރއސލޖމހ ރ އޔ އ ނމ އރވނ‏،‏ 1997އލފ ޟ ލ ޤސ މ އބރހމއށ ރއސލޖމހ ރ އޔ އ ނމ އރވނ‏،‏ 1995ފޓ : ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފ ސއލފ ޟ ލ ޢބދالله ޢލއށ ރއސލޖމހ ރ އޔ އ ނމ އރވނ‏،‏ 2000ފޓ : ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފ ސ62

ފޓ : ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފސއލފ ޟ ލ ޝ ބރ އހ ށދމ ރއސލޖމހ ރ އޔ އ ނމ އރވނ‏،‏ 2001ފޓ : ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފ ސފޓ : ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފ ސއލފ ޟ ލ ހ އސ ނ ރޝ ދށ ރއސލޖމހ ރ އޔ އ ނމ އރވނ‏،‏ 2007ފޓ : ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފ ސއލފ ޟ ލ އހ ދމ ސ ޔމއށ ރއސލޖމހ ރ އޔ އ ނމ އރވނ‏،‏ 2002ޓރނސ މ ޑލ ވއނ އއރވސއށ ރއސލޖމހ ރ އޔ އ ނމ އރވނ‏،‏ 2007މސ ޓ ނ ޑ ލރކއށ ރއސލޖމހ ރ އޔ އ ނމ އރވނ‏،‏ 2005ފޓ : ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފ ސޖޕ ނ މރ ނ އ ރޓސ ސނޓރގ ފރތ ނ މރ.އކރ ޓޓސއއށރއސލޖމހ ރ އޔ އ ނމ އރވނ‏،‏ 2007ފޓ : ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފ ސ63

ފތރވރކމގ ތރއޤގއ ހނގފއވ ބއއ މހއމ ކނތއތއ ފޓއނ‏...‏1972 ގއ ރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ ފ މތރ ފތ ރވރ ނގ ގރޕފޓ : ދވހރއޖގ ޓރ ޒމ - ދމހއޓނ ވ ޓރ ޒމ ތރއޤގ 25 އހރ ފތ ނ1972 ގއ ރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ ފ މތރ ފތ ރވރ ނގ ގރޕ ވހމނފ ށ ‏(ކ ރނބ މ ޑލ ވސ‏)ގ ޖޓގއފޓ : ދވހރއޖގ ޓރ ޒމ - ދމހއޓނ ވ ޓރ ޒމ ތރއޤގ 25 އހރ ފތ ނސ ދ ޔރފ ނ އއސ މލ އ ނޓރނޝ ނލ އއރޕ ށޓ ޖއސ ފ މތރޗޓރ ފލއޓ‏،‏ 1981ފޓ : ދވހރއޖގ ޓރ ޒމ - ދމހއޓނ ވ ޓރ ޒމ ތރއޤގ 25 އހރ ފތ ނ1987 ގއ ކ ރނބ ވލޖގއ ބއވނ ޑބލއ‏.ޓ‏.އ މޓނގ1987 ގއ އ ނގރސ ވލތ އގ ބއވނ ވ ޑލ ޓރވލ މރޓ ގއދވހރއޖގ ސޓނޑ1996 ވނއހރ ޖރމނވލ ތ ގ ބ ރލނގއ ބއވނ އއ‏.ޓ‏.ބ ފއރގއބއ ވރ ވ ވޑއ ގނނވ އސބފ ޅ ނ ނސކނފރނސއއގއ64

1986 ވނއހރ ޖރމނވލތ ގ ބ ރލނގއ ބއވނ އއ‏.ޓ‏.ބ ގއރއޖއ ނ ބއ ވރ ވ ވފދފޓ : ދވހރއޖގ ޓރ ޒމ - ދމހއޓނ ވ ޓރ ޒމ ތރއޤގ 25 އހރ ފތ ނ1997 ވނއހރ ޖރމނވލތ ގ ބ ރލނގއ ބއވނ އއ‏.ޓ‏.ބ ފއރގތރއ ނ1997 ވނއހރ ފތ ރވރ ކމށ 25 އހރ ފ ގމރ މނސބތ އގ ބއވނރސމ ޙފލގ ތރއ ނފޓ : ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފ ސ1998 ގއ ސނ އއލނޑ ރ ޒ ޓ ހ ޅ ގމވ ރސމއޔތ ގ ތރއ ނފޓ : ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފސ2003 ވނއހރ ރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ 5 ލއކ ވނ ފތ ރވރ ޔއ އ ރއސލ ޖމހ ރ އޔ ބއދލ ކ ނވއރ2006 ވނއހރ މލ ބއ ނލ އޤވ މ ވއ ގ ބނދރގއ ވކ ޑމސޓކޓރމނލ އއ ހ ޅ ނވފޓ : ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފ ސ65

އއޑއތޅ ގމގ ވއ ގ ބނދރ ބއ ނލ އޤވ މ ދތ ރ ތކށ ހ ޅ ގމވރސމއޔތ ގ ތރއ ނ‏،‏ 2007ފޓ : ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފ ސހރތރ އއލނޑ ރ ޒ ޓ ހ ޅ ގމވ ރސމއޔތ ގ ތރއ ނ‏،‏ 2007ފޓ : ރއސލޖމހ ރ އޔގ އފ ސ1997 ގއ ރއޖގއ ބއވނ ޑބލއ‏.ޓ‏.އ މޓނގ1998 ގއ މނ ސޓރ އފ ޓރ ޒމގ މވއޒފ ނ އދ.މހބދ ގ އބއވނ ރސމ ހފލއށފހ 1997 ގއ ރއޖގއ ބއވނ ޑބލއ‏.ޓ‏.އ މޓނގ2002 ގއ ރއޖގއ ބއވނ ޑބލއ‏.ޓ‏.އ މޓނގ އފތހ ޙ ކ ގމރޙފލ66

ތރޚގ ތރއނ ފތރވރކމގ ސ ނޢތގއ ހނގފއވ މހއމ ކނތއތއޙ ދތ ޚރ3 އކޓ ބރ 19721972197216 ޑސމބރ 1972197319 ސޕޓމބރ 19741 އކޓ ބރ 197421 މރޗ 19781 ޖނއރ 197927 ސޕޓމބރ 19801 ނވމބރ 1980198115 ސޕޓމބރ 198131 އކޓ ބރ 198111 ނވމބރ 198112 އގސޓ 198210 ނވމބރ 198219831984ނނބރސރއޖގ ފ މތރ ރ ޒ ޓ ކ ރނބ ވލޖ ހ ޅ ނވފތ ރވރ ކމގ އދރ އފހއގ ގތ އގ ފތ ރވރ ކމބހ ބއ ގ ގތ އގ އމ‏.‏ޖ‏.ބ‏.އސ ގ އފހއ ހ ޅ ނވރއޖގ ފ މތރ ޓރވލ އޖނސ ކމގއ ވ މޔމނ އޖނސ އފއދނ‏.‏މއޖނސ އފއދވ އލފ ޟ ލ މޙނމދ ޢ ރމ މނ ކ އ އލފ ޟ ލ އހމދނސ މރ ޒ ށކތޓ އއ ފ މތރ ފލއޓ މލ ވއ ގ ބނދރށ ޖއސނއ ނޓރނޝ ނލ ޗއ ނ ރ ޒ އޓ ރއޖގއ ހ ޅ .ނވ މ ގތ ނ ފ މތރހ ޅ ނވ ކ.އތޅ ފރކޅ ފ ށ ގއ ކ ބލ މޑދވހރއޖގ ޤއމ އއރލއ ނނ ބއ ނލ އޤވ މ ދތ އތރ ފށ ނދވހރއޖގ ޤއމ އއރލއ ނއ ކމގއ ވ އއރ މ ޑލ ވސ އފއދނޑ ޕ ޓނމޓ އފ ޓރ ޒމ އނޑ ފރ ނ އ ނވސޓމނޓ އފއދނފތ ރވރ ކމބހ ފ މތރ ގވ ދއ އކ ލވ ނލރއޖގއފހރށ ފ މތރ ދވސ ފތ ރވރ ކމގ އޤވ މ ބއ ނލ ފ ހގކ ނރފތ ރވރ ކމބހ ޤނނއ އފއދއ ގޒޓކ ނވއރސރކ ނރ މލގއ ނސނދރ ޕ ސލ ހޓލ ގ ނމގއ ހޓލއ ހނގނފއޓނބއ ނލ އޤވ މ ފތ ރވރ ކމގ ޖމއޔ ‏”ވރލޑ ޓރ ޒމ އ ޝޒއނގ ނ‏“‏ގއ ރއޖ ބއ ވރވނދވހރއޖއށ ސ ދ ޔރޕ ނ އއ ފ މތރ ޗޓރ ފލއޓ މލ އ ނޓރނޝ ނލއއރޕ ށޓ ޖއސނމލ އއރޕ ޓ ބޑތ ޖމބ ޓޖ ޖއސވރށ އޕގރޑ ކ ރމށފހ މލއ ނޓރނޝ ނލ އއރޕ ގޓ ނމގއ ރއސލޖމހ ރ އޔ އލއސތ ޛމއމނ ޢބދލ ޤއޔމ ހ ޅ ނވއދއވއރއޖގ ފތ ރވރ ކމގ ސ ނޢތ އގ ހރކ ރތތ ވ ފރތތކ ގ ޖމއޔއއގގތ އގ މ ޑލ ވސ އސސ އޝ ނ އފ ޓރ ޒމ އ ނޑސޓރ ‏(މޓ‏)‏ރޖސޓރކ ނރޑ ޕ ޓނމޓ އފ ޓރ ޒމ އނޑ ފރ ނ އ ނވސޓމނޓ ގ ނނ ޑ ޕ ޓނމޓއފ ޓރ ޒމ އށ ބދލކ ނރއހރނ އހރށ ރއޖއށ ޒ ޔރތކ ނމރ އއ ފތ ރވރ ނގ އދދ ފ މތރފހރށ ކ ރހއރ އޅ އލބ ރ ދށވނފތ ރވރ ކނ އޝތހ ރކ ގމރ ގތ ނ ބއ ނލ އޤވ މ ޕރމ ޝ ނ ފއރއއ‏.ޓ‏.ބ ގއ ފ ށރހފމތރ ރއޖ ބއ ވރވނ1234567891011121314151617181968

ރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނގ އދދ އހރކ 1 ލއކއށ އރނރއޖގ ފ މތރ ޑމސޓކ އއރޕ ޓ ހ ޅ ނވފތ ރވރ ކމގ ދއ ރއ ނ މހ ނ ބނކ ށމރ ޚ ޞއ ތމރނދ މއއސސއއގގތ އގ މނ ސޓރ އފ ޓރ ޒމ ގ ދށ ނ ސކ ލ އފ ހޓލ އނޑކޓރ ނގ ސރވސސ އފއދނމނ ސޓރ އފ ޓރ ޒމ އފއދނރއޖގ އތރގ އދހ ނތކ އގ މލ އ ނޓރނޝ ނލ އއރޕ ޓ ރ ޒ ޓތކ ދތރ ހލކޕޓރގ ދތ އތރ ފށ ނރއޖގ ފތ ރވރ ކމގ ފ މތރ ވޒ ރކމގއ އނރބލ އލފ ޟ ލ އޙމދމޖތބ ހމޖއސވނއރ ޒ ޓ ބދލކ އކޓށމރ އވށކށ މލގ ވލނގލ‏،‏ މލއތޅ ބނދކ ނރރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނގ އދދ އހރކ 2 ލއކއށ އރނރއޖގ އތރގ އދހ ނތކ އގ މލ އ ނޓރނޝ ނލ އއރޕ ޓ ރ ޒ ޓތކ ދތރ ކނޑށޖއސ ބ ޓތކ ގ ދތ އތރ ފށ ނތމވށ ހމޔތކ ގމރ ގތ ނ ހމޔތކ އފވރ ވ ވކ ސރހއދތކއކނޑއޅއ އޢ ލނކ ނރރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނގ އދދ އހރކ 3 ލއކއށ އރނފތ ރވރ ކމށ 25 އހރ ފ ނރ ފ ހގކ ނރމ ޑލ ވސ ޓރ ޒމ ޕރމ ޝ ނ ބ ޑ އފއދވނފތ ރވރ ކނ ޕރމ ޓކ އކޓށމރ ޓރ ޒމ ޕރމ ޝ ނ އޑވއޒރ ކއނސ ލއއފއދނރއޖގއ އލށ ސޕ ރ ޒ އޓ ގ އ މކ ،ނރ މގތ ނ ފ މތރ ހ ޅ ނވ ރ ޒ ،ކޓބ.ދނ ކޅ އގ ކކ ޕ މ ރ ޒ ޓ އނޑ ސޕ ރ ޒ ޓތކ ގ ތރއޤގއ ތމވށޓށ އތ ރ ސމލކމއ ދނމށ ހތވރދނމގގތ ނ ރއސލޖމހ ރ އޔގ އ ނމއ ހމޖއސނރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނގ އދދ އހރކ 4 ލއކއށ އރނ‏(ޕ (ޓ އސސ އޝ ނގ ޓރވލ އޝ އ ޕ ސ ފކ ދވހރއޖ‏،‏ މމބރކށވނއއލނޑ އވއޝ ނ އފއދނރ ޒ ޓތކ އގ ފތ ރވރ ކމގ ދއ ރގއ މހ ނބނކ ގމރ މސއކތތއތޢ ރފ ،ށކ ރއސލޖމހ ރ އޔ ޚ ޞއ އ ނމއ ތޢ ރފ ކ ނވއރސކ ލތކ ގ މނހޖގއ ކޔވއދ މއދއއގ ގތ އގ ޓރވލ އނޑ ޓރ ޒމހމޖއސނރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނގ އދދ އހރކ 5 ލއކއށ އރނ198510 ޑސމބރ 198627 ޖނއރ 198712 ޑސމބރ 198816 ޑސމބރ 19895 ޖނއރ 198919901992199427 ސޕޓމބރ 1995199519971 ފބރއރ 19981998199819991999199930 އޕރލ 20012001200220032021222324252627282930313233343536373839404169

ރއޖއށ ޒ ޔރތކ ރ ފތ ރވރ ނގ އދދ އހރކ 6 ލއކއށ އރނއ ނޑ ޔ ކނޑށ އއ ސނމއ ގޅގނ ރއޖގ ފތ ރވރ ކމށ ބޑހނރކމއ އއނރއޖގއ އނޑރވ ޓރ ރސޓ އޓނރ ބނކށ ހ ޅ .ނވ އތ ގ ނމނނނދވފއ ވ މ ރސޓ ޓނރ ހ ޅ ނވ މ ޑލ ވސ ހލޓނ ރ ޒ ޓ އނޑސޕ އނ ރނގލ އއލނޑގ އރއޖގ ޓރވލ އޖނޓނ‏،‏ މ ޑލ ވސ އސސ އޝ ނ އފ ޓރވލއޖނޓސ އނޑ ޓވރ އޕރޓރސ ‏(މޓޓ ) ގ ނމގއ ޖމއޔއއރޖސޓރކ ނރމނ ސޓރ އފ ޓރ ޒމގ ނނ މމނ ސޓރ އފ ޓރ ޒމ އނޑ ސ ވލއވއޝ ނ އށ ބދލވއވރއޖގއ ކނޑގ އޑ ގއ ސޕ އއ ހދނ‏،‏ މ ސޕ ހ ޅ ނވ ހ ވފނފ ށ‏(ކ.ނކއޗފ (ށ ރ ޒ ގޓ އރއޔތ ނނ ސރކ ރ ހއސވ ށތގ ފތ ރވރ ކމށ ޚ ޞއ ކށގނ އފއދފ މތރ ޕބލކ ކ ނފ ނ ‏”މ ޑލ ވސ ޓރ ޒމ ޑ ވލޕމނޓ ކ ޝރޕ ނ‏“‏އފއދނއނމ ގނމހ ނ އއފހރ އއތނކށ އއވގތއގއ ފނމގ ދނ ޔގ ރކ ޑރއޖ ހ ސ ލކ .ނރ މ ފނމގއ 958 މހ ނ ބއ ވރ ވއވ‏.‏މލ އ ނޓރނޝ ނލ އއރޕ އގޓ ވކ ޑމސޓކ ޓރމނލއއ ހ ޅ ނވފތ ރވރ ކމމދ ޢ ގނމނ ހލނތރ ކމއ ބއ ވރވނ އތ ރކ އކޓށމރ‏”ތނކ ޓރ ޒމ‏“‏ ގ ނމގއ ކމޕނއ މނ ސޓރ އފ ޓރ ޒމގ ފރތ ނފށ ނސފ ރ އޅނދތއ ހނގ ފރތތކ ގ ޖމއޔއއގ ގތ އގ ލވ އބ ޑއސސ އޝ ނ އފ މ ޑލ ވސ ރޖސޓރ ކ ނރފތ ރވރ ކމގ ތނވނ މއ މޝރޢ 2011 - 2007 އކ ލވ އލ ޢ ށކމނނރނއއޑއތޅ އގމގ ރއޖގ ދވނ ބއ ނލއޤވ މ އއރޕ ޓ ޤއ މކށ‏،‏ފތ ރވރ ނ ގވއ ގނ ޔރޕ ނ ސ ދ އއ ފ މތރ ބ ޓ ‏”ބލ ޕ “މރނޖއސނމ ޑލ ވސ ޓރ ޒމ ޑ ވލޕމނޓ ކ ޝރޕ ނގ ފރތ ނ ޤއ މކ ރ ފ މތރރ ޒ ޓ އއޑއތޅ ހރތރ ހ ޅ އވ ފތ ރވރ ނ އ ރ ޒ ށޓ ޒ ޔރތކ ނރމލ އ ނޓރނޝ ނލ އއރޕ އގޓ އއ ޑ ޕ ޗރ ޓރމނލއއ ހ ޅ ނވ20042004-2005200430 އކޓ ބރ 200514 ޖލއ 20052005200625 ފބރއރ 2006200620074 ޖނ 200714 އ ޓސގ 200723 ޑސމބރ 200723 ޑސމބރ 2007200742434445464748495051525354555670

އޕނޑކސ - 1 ރޒޓތކގއ ނދ އ ހރ ޢދދ‏،‏ ފރތމ ފޔވހ1978197719761975197419731972ރ ޒ ޓ ހ ޅ ނވ އ ރއނދ ހ ރ ޢދދ122210562081121121222105620811211212222056208112112902205620811211290220562081121126022056208112112602206022056208112112ކ ރނބ ވލޖބނޑސ އއލނޑ ރ ޒ ޓބރސ ހލޑ ރ ޒ ޓވލނގލ ބޗ ރ ޒ ޓފ ނމލ ބޗ ރ ޒ ޓކލބ މޑ ފރ123456903032484434181281818202361,218309020324824104982-10902008783290202087809090858304887680280280090203248243418128181820ލގނ ބޗ ރ ޒ ޓއލމތ އކ ކޓއ ރ ޒ ޓފ ސ ޒނސ ރ ޒ ޓމ ޑލ ވސ އޓ ކ ޑހ ރކ ތމރ ޓއރ ސޓ ރ ޒ ޓބނޔނޓރކލބ ރނނޅކ ދއރ އއލނޑ ރ ޒ ޓމރ އއލނޑ ރ ޒ ޓވ ދ އއލނޑ ރ ޒ ޓކނ ފނޅ ޓރ ސޓ ރ ޒ ޓއނގސނ ރ ޒ ޓ އނޑސޕ 7891011121314151617އހރތރގއ އލށ ހ ޅ ނވ ރ ޒ ގޓ އނދގޢދދޖމލކށ އހރތރ ރ ޒ ޓ ތކ އގ އނދ ހ ރޢދދއހރ ތރގއ އނދ އތ ރ ކ ނވރ ޢދދ‏/‏މދކ ނވރ ޢދދ821,300521,03462940309083088807680280ޖމލކށ އނދއތ ރކ ނވރ ޢދދޖމލކށ ރ ޒ ޓ ތކ އގ އނދ ހ ރ ޢދދ72

އޕނޑކސ - 2 ރޒޓތކގއ އނދ ހރ ޢދދ‏،‏ ދވނ ފޔވހ1988198719861985198419831982198119801979ރ ޒ ޓ ހ ޅ ނވ އ ރއނދ ހ ރ ޢދދ1726094172609411660941166094116488611648861004886924880923280442080442080އނބ ދ ވލޖހލނގލ ޓރ ސޓ ވލޖނކއޗފ ށ ޓރ ސޓ ރ ޒ ޓ181920100140100178128601005888168898028161626012080100140100174128601005884648980281616260120801001321001021206060588064896020161625012072100132100102120606058806489602016162501206410013210010212060405880447260202416250120681001321009012060405880447260202416244120681001201009012036405880444060201213836120681001101006012036405860444060201290361206011010032601640441244402436502424403650242440164044124440242012903612068އޅ ލވ ބޗ އނޑ ސޕ ރ ޒ ޓބޑހތ ކރލ އއލނޑރތރށ ރ ޒ ޓޕ ސއޑރ އއލނޑޅހފ ށ ޓރ ސޓ ރ ޒ ޓގސފނޅ އއލނޑ ރ ޒ ޓގރވރ ޓރ ސޓ ރ ޒ ޓތ ޅ ރގ އއލނޑ ރ ޒ ޓސނވ ލގ ރ ޒ ޓ އނޑސޕ ފނ އއލނޑ ރ ޒ ޓރ ހވލ ބޗ ރ ޒ ޓދގފނޅ ޓރ ސޓ ރ ޒ ޓދނވލ ބޗ އނޑ ސޕ ރ ޒ ޓކކ އއލނޑފހ ހޅ އއލނޑ ރ ޒ ޓއސދ ސނ އއލނޑވލވރ އއލނޑ ރ ޒ ޓތ ޖ ކރލ ރފ ރ ޒ ޓ21222324252627282930313233343536373873

1988198719861985198419831982198119801979ރ ޒ ޓ ހ ޅ ނވ އ ރއނދ ހ ރ ޢދދ10092192606064585052130120967412110988232501801803,2827363,8377,119908019260606458505010012036741211098803250503,1025943,1016,2039080192606064585032100120367412100985232323,0521522,5075,55990801926060645850321001203674126498321303,0205692,3555,3759080192605064585032708836641234462,8901881,7864,6769056192604064585030584020202762,8441821,5984,44290401925030645342,5682221,4163,9842782,0345481,1943,2282201,7564926462,4023181,536721541,690904019250306458503058402020123498323250180ފސދ ފނ އއލނޑއރ ޔދ އއލނޑ ރ ޒ ޓބޔދ ޓރ ސޓ ރ ޒ ޓދއގރ ޓރ ސޓ ރ ޒ ޓހލވލ ހލޑ ވލޖބލފ ށމކ ދނ އއލނޑސނވފ ށ ޓރ ސޓ ރ ޒ ޓނ ކއއލނޑ ރ ޒ ޓސމރ އއލނޑ ވލޖމޔފ ށ ޓރ ސޓ ރ ޒ ޓތ ޖ އގޒ ޓކ ރ ޒ ޓ އނޑސޕ ބތލ އއލނޑ ރ ޒ ޓކ ތހޑ ޓރ ސޓ ރ ޒ ޓވލގނޑ އއލނޑކނޑމ އއލނޑ ރ ޒ ޓއއލއދ ޓރ ސޓ ރ ޒ ޓޕ މ ޓރ އއލނޑގނގހ އއލނޑ ރ ޒ ޓވއޓ ސނޑ ރ ޒ ޓ އނޑސޕ 3940414243444546474849505152535455565758އހރތރގއ އލށ ހ ޅ ނވ ރ ޒ ގޓ އނދގޢދދޖމލކށ އހރތރ ރ ޒ ޓ ތކ އގ އނދ ހ ރޢދދއހރ ތރގއ އނދ އތ ރ ކ ނވރ ޢދދޖމލކށ އނދއތ ރކ ނވރ ޢދދޖމލކށ ރ ޒ ޓ ތކ އގ އނދ ހ ރ ޢދދ74

އޕނޑކސ - 3 ރޒޓތކގއ އނދ ހރ ޢދދ‏،‏ ތނވނ ފޔވހ199719961995199419931992199119901989ރ ޒ ޓ ހ ޅ ނވ އ ރއނދ ހ ރ ޢދދ1001001627084120847611260260962841002821544,9204867,03811,9581001001627084120847611260200962841002001684,9207846,55211,4721001001626284120847611260200962841002001684,9205285,76810,688100100806284120847611260200962841002001687524,9203475,24010,160100100806284120847611260200964,1685744,8939,06110010080628412084761126080961764,1684564,3198,4871001008052841208460112502223,992123,8637,85510010022367684842443,770-1733,8517,6218610022362443,5267,3064,0247,55086100223676848460112508096284100200168މޑގލ ރ ޒ ޓއނގ ގ އއލނޑ ރ ޒ ޓވލދ އއލނޑ ރ ޒ ޓމރ ހ އއލނޑ ރ ޒ ޓއތ ރގ އއލނޑ ރ ޒ ޓމފ ށ އއލނޑ ރ ޒ ޓތ ނޑފ ށ އއލނޑ ރ ޒ ޓޓވނ އއލނޑ ރ ޒ ޓރނވލ ވލޖކ ށރޑ އއލނދ ރ ޒ ޓހލޓނ މ ޑލ ވސ ރ ޒ ޓއނޑ ސޕ މއޗފ ށ އއލނޑ ރ ޒ ޓހލޑ އއލނޑވކރފޅ އއލނޑވލމނދ އއލނޑ ރ ޒ ޓލލބޗ ރ ޒ ޓ59606162636465666768697071727374އހރތރގއ އލށ ހ ޅ ނވ ރ ޒ ގޓ އނދގޢދދޖމލކށ އހރތރ ރ ޒ ޓ ތކ އގ އނދހ ރ ޢދދއހރ ތރގއ އނދ އތ ރ ކ ނވރ ޢދދޖމލކށ އނދއތ ރކ ނވރ ޢދދޖމލކށ ރ ޒ ޓ ތކ އގ އނދ ހ ރ ޢދދ75

އޕނޑކސ - 4 ރޒޓތކގއ އނދ ހރ ޢދދ‏،‏ ހތރވނ ފޔވހ2001200019991998ރ ޒ ޓ ހ ޅ ނވ އ ރއނދ ހ ރ ޢދދ136700200902001681402002002502002404303043048,2521008,06616,318136700200902001681402002002502002404306707,9482007,96615,914136700200902001681402002002502009907,2782467,76615,04413670020090192501,3686,2884827,52013,8081367002009019250140200200250200240430304ވލރފ ރ ޒ ޓސނ އއލނޑ ރ ޒ ޓރތ ބޗ ރ ޒ ޓކމނޑ އއލނޑ ރ ޒ ޓކކ ޕ މ ރ ޒ ޓ އނޑ ސޕ ވލވރ އއލނޑ ރ ޒ ޓހކ ރ ކލބކހ ރފއދ ޓރ ސޓ ރ ޒ ޓޕ މ ބޗ އއލނޑފލތޔ ޓރ ސޓ ރ ޒ ޓވނ އނޑ އނލ ކނހ ރމދފ ށ އއލނޑ ރ ޒ ޓމދއޕރ އއލނޑ ރ ޒ ޓރޔލ އއލނޑ7576777879808182838485868788އހރތރގއ އލށ ހ ޅ ނވ ރ ޒ ގޓ އނދގ ޢދދޖމލކށ އހރތރ ރ ޒ ޓ ތކ އގ އނދ ހ ރ ޢދދއހރ ތރގއ އނދ އތ ރ ކ ނވރ ޢދދޖމލކށ އނދ އތ ރކ ނވރ ޢދދޖމލކށ ރ ޒ ޓ ތކ އގ އނދ ހ ރ ޢދދ76

އޕނޑކސ - 5 ރޒޓތކގއ އނދ ހރ ޢދދ‏،‏ ފސ ވނ ފޔވހ2008200720062005200420032002ރ ޒ ޓ ހ ޅ ނވ އ ރއނދ ހ ރ ޢދދ9020620010610008,91409,67418,588902062001061004068,9143809,67418,588902062068,5082489,29417,80250508,3024409,04617,34808,2524148,60616,85808,252448,19216,44408,252828,14816,40050206އއލނޑ ހއޑ އވ އޓ ދނކ ޅމ ޑލ ވ ސފ ސ ޒނސ ރ ޒ ޓ މ ޑލ ވސ އޓ ލނޑގރވރސ ނމނ އއލނޑ އލދހރތރ އއލނޑ ރ ޒ ޓދ ބޗ ހއސ އޓ މނފރ މ ޑލ ވސ8990919293އހރތރގއ އލށ ހ ޅ ނވ ރ ޒ ގޓ އނދގ ޢދދޖމލކށ އހރތރ ރ ޒ ޓ ތކ އގ އނދ ހ ރ ޢދދއހރ ތރގއ އނދ އތ ރ ކ ނވރ ޢދދޖމލކށ އނދއތ ރކ ނވރ ޢދދޖމލކށ ރ ޒ ޓ ތކ އގ އނދ ހ ރ ޢދދ77