29.11.2012 Views

TeKiribati - Kiribati Independent

TeKiribati - Kiribati Independent

TeKiribati - Kiribati Independent

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong><br />

independent<br />

Volume 1, Issue 1. 14 –26 Tebetembwa 2011<br />

SPL e tangira riki te RSE, e<br />

kukurei iai Anote<br />

Iroun Taberannang Korauaba<br />

Toki ni mmwane n Nu Tiran ngke a ongora taian maroro: Tamnei. T.Korauaba<br />

AUCKLAND—Te bwai ae e na bon taekinna ke e na<br />

aki. Ma e a riki n taekinna ibukina bwa e titirakinaki.<br />

Aio e bon kaeti ma rongorongon aia tabeaianga kain<br />

<strong>Kiribati</strong> ake a mwakuri n Southern Paprika i Warkworth<br />

ibukin te ‘kauarereke’.<br />

E kaongoaki Beretitenti Anote Tong iroun temanna te<br />

tia kairiiri man te kaawa aio bwa a nang kamotirawaaki<br />

tengaun ma teniman kain <strong>Kiribati</strong> aika kain Nu Tiran ao n<br />

oneaki mwia irouia kain <strong>Kiribati</strong> n RSE mai <strong>Kiribati</strong>.<br />

‘E aera bwa a na tangiraki riki kain te RSE ake mai Ki-<br />

Kaongoia am koraki<br />

ma raoraom taekan<br />

<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong><br />

<strong>Independent</strong><br />

ribati? E titiraki Anote Tong.<br />

Tao iai ibukina ae e aki nooria te Beretitenti. Ma inanon<br />

ana marooro ao e taekinii ana katautau n aron are aongkoa<br />

tao e na kona n iai riki angaraoin te aeka ni kammwakuri<br />

aio iroun SPL bwa e kona ni karokoia ngkana e<br />

kainanoia ana taan mwakuri n te maan ae ruaiwa namwakaina.<br />

Nakon I/B3...Noora naba I/B2<br />

Mauri Oh...<br />

Te kamauri nakoimi ara taan wareware.<br />

Aio am nutibeeba ni kaongora<br />

ae onoti ibukin kaongoraeakim baika a<br />

riki inanon wiikin te Forum ma rekerekeia<br />

ma <strong>Kiribati</strong>.<br />

Tina kateimatoako n reitiko ma<br />

baika a riki i <strong>Kiribati</strong> ao iaon Nu Tiran<br />

ao taabo ake iai kain <strong>Kiribati</strong> iai. Bon<br />

reitan kanoan ana waaki Pacific Micronesian<br />

Foundation n aron are e waakinna<br />

ni Maati te ririki aei n te internet<br />

n ana website ae The <strong>Kiribati</strong> <strong>Independent</strong>.<br />

Ara katekeraoi nakoimi inanon ami<br />

tai ni wareware<br />

Kam rabwa.<br />

Karina am<br />

katanoata<br />

NGKAI<br />

Taiaoka te Beretitenti tai arana te KOC bwa e rubbish, ma kotea am aomata<br />

N ana taeka Beretitenti<br />

Anote Tong<br />

are e taku bwa e onrake<br />

<strong>Kiribati</strong> Online<br />

Community n te<br />

rongorongo ae<br />

kaairua ao man rubbish,<br />

e bon aki kakukurei<br />

nakoia kain <strong>Kiribati</strong><br />

ake a rangi ni<br />

kakabonganaa te<br />

KOC. Te KOC bon<br />

ana website Tieraata<br />

Ambo, kain <strong>Kiribati</strong><br />

ae e maeka i<br />

Amerika. E taekin<br />

aikai Anote n tain te<br />

Forum nakoia taani<br />

kareke rongorongo<br />

man te Uekera ao The<br />

<strong>Kiribati</strong> <strong>Independent</strong>.<br />

E taku Ambo bwa e<br />

riai ni buuta ana taeka<br />

Anote ao e riai ni ka-<br />

koauaa are maroro ni<br />

kaineti ma ana Tautaeka<br />

a bon tabekaki<br />

irouia kain <strong>Kiribati</strong><br />

aika atai baika a riki.<br />

Tiaki te rubbish.<br />

The <strong>Kiribati</strong> <strong>Independent</strong>, Yes, it’s your news<br />

www.thekiribatiindependent.co.nz<br />

<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong> ae bou e na otinako n 27 Tebetembwa 2011


<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong>—Tebetembwa 2011 www.thekiribatiindependent.co.nz NEWS 2<br />

<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong><br />

bon tarin The <strong>Kiribati</strong> <strong>Independent</strong><br />

www.thekiribatiindependent.co.nz<br />

Editor, Taberannang Korauaba<br />

editor@thekiribatiindependent.co.nz<br />

Iai am rongorongo ae ko ongo,<br />

reitaki nakoira bwa tina kakaea.<br />

Mob: 021 143 5007<br />

Ai Tangiran Nu Tiran, te moan<br />

boki iaon aron te maeu i Nu Tiran,<br />

a manga tauraoi naba ngkai<br />

ni kabooakinako<br />

Ai NZ $12.50 boona ngkai, tiaki<br />

$20.<br />

Email nakon<br />

office_pmf@yahoo.co.nz<br />

I mwengaraoi n ana boutoka <strong>Kiribati</strong> nakon Biti<br />

AUCKLAND—Akea au kangaanga<br />

iroun <strong>Kiribati</strong> ngkai e teimatoa<br />

ni boutoka Biti, e taku John Key<br />

ngke e kaeka ana titiraki The <strong>Kiribati</strong><br />

<strong>Independent</strong> ngke e marooro<br />

ma taan kareke rongorongo.<br />

Te Tautaeka ni <strong>Kiribati</strong> e tangira<br />

Biti bwa e na okira te Forum. Nu<br />

Tiran, Aotiteria a kabanea Biti man<br />

te Forum ibukina bwa tiaki te tautaeka<br />

ae rineaki irouia aomata ana<br />

tautaeka.<br />

A motin nanoia angiia aban te Betebeke<br />

bwa e na tiku Biti man te<br />

Forum nikarokoa te tai are e rineaki<br />

iai te tautaeka.<br />

E taku Anote bwa a inaomata aaba<br />

ni bairea are a taku bwa e tamaroa<br />

ao aki riai ni kairoroaki iroun te aba<br />

A raraoma kain te Union, kanga a taketenaki!<br />

Alexander, e aki kukurei n rokon te Union<br />

E ngae ngke e a tia n taekinna Hamish<br />

Alexander, te tia bwaibwai n Southern<br />

Paprika bwa te kauarereke are a na wakinna<br />

bon ibukin taraan marurungin te<br />

kambwana nakon ririki aika a na roko,<br />

ma bon iai naba ake a na taraia n iterana<br />

aika a kakaokoro.<br />

E taku te union are a kainna kain <strong>Kiribati</strong><br />

n SPL bwa e bon aki rangi ni<br />

mataata bwa tera raoi bukin te<br />

kauarereke.<br />

‘Kai e aki ruuti ke ni bwaka ana<br />

kareke mwane are e na taraaaki bwa<br />

anne bukin ana kauarereke,’ e taku<br />

te union.<br />

Tengaun ma temanna kain <strong>Kiribati</strong><br />

ake a kaaina te union n SPL ao tengaun<br />

ma teniman ake a na kamotirawaaki.<br />

E taku naba te union bwa a na<br />

kainibaire SPL are e na kabonganaa<br />

ibukin te kauarereke e aki naba rangi<br />

n oota raoi.<br />

‘Te kakaonimaki, te unga nakon te<br />

mwakuri, ngaia ake e na kaira SPL<br />

ni karaoan te kauarereke. Ma e na<br />

kanga aron karaoan anne, bon<br />

teuana te koaua are e tabeaianga iai<br />

nanon te union.<br />

E taku naba te union bwa kaman<br />

iai ana kanamakin bwa Hamish e aki<br />

kukurei ngke a kaaina te union ana<br />

taan mwakuri.<br />

Inanon Meei te ririki aei ao e waakina<br />

ana marooro te Presbyterian<br />

church i Warkworth ni kareke iango<br />

iaon aron buokaia kain <strong>Kiribati</strong> n te<br />

kaawa anne.<br />

N te marooro aio are e kaota iai<br />

nanona te tia bwaibwai aei n aki kukurei<br />

irouia kain <strong>Kiribati</strong> ake a karokoa<br />

te union. ‘Bon iai aki kukurein<br />

John Key, e ok iroun <strong>Kiribati</strong>, T;Korauaba<br />

teuana. E ngae ngke e bati ana<br />

ibuobuoki Nu Tiran, ma e taku Anote<br />

bwa bon te bwai teuana ao akea rekerekena<br />

ma ana babaire ana Tautaeka<br />

iaon Biti.<br />

nanoia n te babaire, ao a karokoa<br />

naba te union,’ e taku Hamish nakon<br />

te marooro anne.<br />

E taku bwa kain te union aki ataa<br />

aia kainano kain <strong>Kiribati</strong> ao a bon<br />

aki naba tabe ibukin buokaia te reeti<br />

n aomata aio.<br />

A mwaiti ana waaki te union are e<br />

karaoia ni kan katea bukiia kain <strong>Kiribati</strong><br />

n SPL, ao tabeua mai ibuakona<br />

bon taekan aia bwakabwai ao te bonus<br />

are e bwaabwaka nakoia n aia<br />

tai ni pick.<br />

E taku te union n ana koaua bwa<br />

tiaki raoi te nano ni kan ibuobuoki ni<br />

koaua iroun Hamish.<br />

E roko te union ni katei bukia ana<br />

aomata ngkana iai aia tangtang,<br />

ngke ngkana iai te marooro are e<br />

wakinna SPL nakoia ana taan mwakuri.<br />

E kunea ikai Hamish, n aron ana<br />

marooro ni Meei bwa e a tei te oo<br />

imarenana ma ana taan mwakuri<br />

aika kain <strong>Kiribati</strong>.<br />

Inanon Turai n tain te kainaomata<br />

ao e katanoataa Hamish bwa teniman<br />

kain <strong>Kiribati</strong> ake a<br />

karikirakeaki nakon te nakoa ni<br />

kairiiri, supervisor.<br />

N te tai aei ao akea moa ana kaeka<br />

SPL iaon taekan te kauarereke aio.<br />

T:Korauaba


<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong>—Tebetembwa 2011 www.thekiribatiindependent.co.nz NEWS 3<br />

Matoa te bonnano n climate change<br />

Taan kairiiri man te Betebeke imwin aia marooro, Anote Tong are mai buki itabona n te kauoua n rain: Tamnei, T.Korauaba<br />

AUCKLAND—Te<br />

ibuobuoki nakoia aaba aika<br />

a rinano n te Betebeke<br />

ibukin kaitaraan te kangaanga<br />

n rikiraken iabutin<br />

taari ma bitakin kanoan te<br />

bong e riai ni moanbwaiaki.<br />

Aio aia motin nano taan<br />

kairiiri man te Betebeke ni<br />

aia ka-42 ni bowi are e<br />

karaoaki n te wiki ae nako i<br />

Auckland.<br />

Te kangaanga are aitara<br />

Man I/B 1...SPL tangira riki<br />

RSE....E taku Anote bwa aio ai bon<br />

imarenan te kambwana ma ana tia<br />

mwakuri.<br />

Ma e kakoauaa are iai tangin nanon<br />

te kambwana aio are e a tia nikarokoa<br />

irouna ngke e a roko te union.<br />

E bon nanokawaki naba n te bwai<br />

ae nang riki nakoia kain <strong>Kiribati</strong> ae<br />

tengaun ma teniman mwaitiia, ma<br />

akea te bwai ae kona ni karaoia iai.<br />

E a manga taraa iterana are teuana<br />

Anote ao e kunea bwa koraki aika a<br />

nang kamotirawaaki aikai a bon kaaina<br />

Nu Tiran. Are nanona bwa a bon<br />

kona riki ni kakaei aia mwakuri tabeua.<br />

‘E raba ngkana ngaia bwa e a<br />

tangiriia riki kain te RSE te kambwana<br />

aio, bwa are kam ataia ai bon<br />

akea te mwakuri i Kiribait. E tabeka<br />

ana titiraki temanna kain te union<br />

nakon Anote bwa tera ana koaua te<br />

ma ngaia aaba aikai bwa e a<br />

rangi ni mwaiti te taetae<br />

bwa a na buokaki, ma e<br />

karako te mwakuri.<br />

Teuana te katooto bon<br />

waeremen rokon te mwane<br />

ni buoka mai itinaniku nakoia<br />

aaba aikai ibukin<br />

karikirake ake e na buokiia<br />

n aron katean te bono, te<br />

reirei nakoia aomata, ao e<br />

bon kanganga rekena irouia<br />

bwa e matoa te kainibaire<br />

ibukin te bubuti (apply).<br />

Aio are irekereke ma matoan<br />

taian kainibaaire iaon<br />

kawai ake a na kona ni<br />

kabonganai taan bubuti te<br />

mwane ni buoka. E nooraki<br />

naba bwa tabeua kanoan<br />

kaetieti iaon aron karekean<br />

te mwane ni buoka a kona<br />

ni manga rangi ni mamatoa<br />

taekaia. A kakoauaa naba<br />

kauntun aban te Betebeke<br />

bwa e karako naba aia taan<br />

Tautaeka iaon te RSE, e karaoki bwa<br />

e na rotii kabwaiaia aika kain Nu Tiran<br />

n aroia kain <strong>Kiribati</strong>?<br />

E kaekaa te titiraki aio Anote n taku<br />

bwa te kantaninga ngke e waakina<br />

RSE Nu Tiran n 2007 bwa akea kain<br />

te aba ae kona ni mwakuri n aekaki ni<br />

mwakuri aikai.<br />

Anne te kangaanga are e aitara naba<br />

ma ngaia Aotiteria. E kanakoa ana<br />

kakao nakoia aban te Betebeke n aron<br />

<strong>Kiribati</strong> ibukin te kammwakuri aio<br />

are e waaki inanon te tai ae uarereke.<br />

Kain <strong>Kiribati</strong> ma Tuvalu a kona n<br />

tiku ni mwakuri i Nu Tiran nikarokoa<br />

ruaiwa namwakaina. ‘Anne raoi oin<br />

katean te RSE ao tiaki te kantaninga<br />

bwa e na manga taonianako kain <strong>Kiribati</strong><br />

aika kain Nu Tiran.<br />

‘I taku bwa n te aba aio ao e mwaiti<br />

baika a kona n reke nakoimi, nako<br />

train, ke reirei ni mwakuri aika tenaan<br />

skilled jobs n aron ae ti waakinna i<br />

rabakau iaon itera aikai, ao<br />

a bubuti bwa e na kabebeteaki<br />

te kawai iaon karekean<br />

te mwane ni buoka.<br />

Ribooti iaon te Forum a bon<br />

katauraoaki iroun<br />

Taberannang Korauaba, e kareke<br />

rongorongo n te Forum<br />

ibukin The <strong>Kiribati</strong> <strong>Independent</strong>,<br />

Pacific Scoop ao Pacific Media<br />

Centre<br />

<strong>Kiribati</strong>,’ e taku Anote.<br />

Man karaoan anne ao a kona ni<br />

manga reke ami mwakuri aika a kaokoro<br />

ke a tamaroa riki, e taku Anote.<br />

‘Ma i <strong>Kiribati</strong> ao ai bon akea te mwakuri,<br />

ao tarimwi ake a rooroko n te<br />

RSE ai bon anne ngkanne aia anga ni<br />

karekemwane teuana irarikin are ai<br />

bon akea i <strong>Kiribati</strong>.<br />

E a raka riki ngkai mwaitiia taan<br />

mwakuri n te RSE mai i <strong>Kiribati</strong> n te<br />

ririki 2010/2011 bwa ai 149. N<br />

2009/2010 bon nimabwi tabun.<br />

E rairaki man The <strong>Kiribati</strong> <strong>Independent</strong><br />

news website.<br />

IAI TE RONGORONGO AE KO<br />

ONGO?


<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong>—Tebetembwa 2011 www.thekiribatiindependent.co.nz NEWS 4<br />

11 te ririki inanon te waaki ni bitineti, man te Alpine nakon<br />

Moel Trading nakon te Forum<br />

Iroun Taberannang Korauaba<br />

AUCKLAND—11 te<br />

ririki n nako, kainaban Tekaewaniti<br />

Kum Kee ae<br />

Johnny e buubuti ma ana<br />

kaa n alpine ni kabonakoa<br />

nakoia bitineti aika a uarereke<br />

iaon Tarawa ma Betio.<br />

E a bon tia ni motirawa<br />

Johnny Kum Kee ao e a<br />

tiku imwina kainabana ae<br />

Tekaewiniti, are e ataaki<br />

riki n arana ae Nei Teniiti.<br />

I aki rangi nikinaa neiei<br />

ma I aki toki n ongoongo<br />

arana iroun raoraou ni<br />

mwakuri ngkoa n te BPA ae<br />

Roz Terubea bwa e rangi ni<br />

kinaia te taanga aio.<br />

Man te alpine nakon te<br />

Moel Trading nikaroko n te<br />

Forum i Auckland.<br />

E aki kakaongoraa rokon<br />

neiei i Auckland ngkai e a<br />

bon mwaiti naba roorokona<br />

ikai. Tera ae kakaongoraa<br />

bon aron ana taratara n aron<br />

waakinan ao kateimatoan<br />

ana bitineti are e waakinna<br />

kainabana ae Johnny 11 te<br />

ririki n nako.<br />

‘I roko ikai bwa I<br />

mwananga man te private<br />

sector ke bitineti ake a bon<br />

bwaibwai iai aomata, tiaki<br />

ana bwai te tautaeka,’ e<br />

taku Teniiti.<br />

E taku neiei bwa a bon<br />

mwaiti bitaki ake e noori<br />

man te tai are e rin iai<br />

inanon te bitineti. Kainnabain<br />

Teniti bon iai ana itera<br />

n Tiaina, ao n aron ae ataaki<br />

bwa angiia taan bitineti bon<br />

iai rekerekeia ma I-Tiaina,<br />

ao bon ngaia aika a kaman<br />

n rin inanon te waaki ni<br />

bitineti.<br />

Kain <strong>Kiribati</strong>, ake bon<br />

akea aia itera n Tiaina, a<br />

roko naba ngkai n te bitineti.<br />

E noora ao ni kakoauaa<br />

aio Tenitii ngke e taku bwa<br />

e a korakora te kaiangatoa.<br />

‘Anne te bwai ae ti nooria<br />

ngkai i <strong>Kiribati</strong> bwa ai te<br />

kaiangatoa. Ti kona n taraia<br />

ngaira taan bitineti bwa te<br />

kangaanga ke tao te<br />

kakaewenako (challenge),<br />

ma n aia itera aomata ao<br />

bon te kakukurei nakoia,’ e<br />

taku Teniiti.<br />

‘Ti kauaaba iaon te boo,<br />

bwaai ake ti kaboonakoi, ao<br />

aomata a kona ni bon beberinoa<br />

riki boon aia bwai<br />

ake a taku bwa e booraoi<br />

irouia.’<br />

Are nanona bwa consumers<br />

(taan kabonganai bwaai)<br />

a mwaiti riki aia choices ke<br />

aeka ni katei ni boo ma<br />

bwaai ake a tangiri bwa are<br />

a mwaiti taan bitineti, e<br />

taku riki Teniiti.<br />

E a tekateka Anote Tong ma kainabana bwa irua aika a rangi ni kakawaki<br />

ngke a tabe ni kaoti araia kain te botaki. Bon te toa kubanakoia ngke e a<br />

taetae naba te tia marooro temanna. Beretitenti Anote Tong ae ko<br />

karineaki ma kainabam Madam Keina....e waekoa nikaeta ana aara ao<br />

ngke e taraia te koraki ao a baraaki n taraa naano, e a bwaka aia bwii.<br />

Ngaia aio ngkanne ana Miss <strong>Kiribati</strong> te i-<strong>Kiribati</strong> iaon Nu Tiran 2011. E iuati<br />

Rakoni..a itaramata aomata bwa a mimi ngke e a bitaki aran aia Miss <strong>Kiribati</strong>.<br />

A kaitibo ma tao a bon tuai rangi ni kinaia ibon irouia. Ah kona mauri Rev<br />

Toraiti. Ia, kai tiaki ngai te minita, e a kan bure am aomata.<br />

Bitakin bwaai ni mwakuri<br />

n aron te computer ao bitakin<br />

naba te rabakau ma te<br />

wanawana, e bon nooria<br />

naba Teniiti ao a tia naba ni<br />

uarokoia nakon bitaki aikai<br />

bwa a na aki tio ibuki.<br />

‘Kateirakeaia ara taan<br />

mwakuri aika a beeba man<br />

konabwai iaon itera aikai<br />

bon ngaia ae buokira bwa<br />

tina aki tiku ibuki ngkai e a<br />

waaki te bitaki. Karekean<br />

reirei ma kataneiai nakoia<br />

ara taan mwakuri ake akea<br />

aia beeba, bon kanoan naba<br />

ara waaki.<br />

E ngae ngke a mwaiti i-<br />

Tiaina n roko ni katei ke ni<br />

kabooi aia bitineti iaon Tarawa<br />

ma Betio, ma e taraa<br />

aio Tenitii bwa kanoan te<br />

rikirake.<br />

‘I aki tara rokoia i-Tiaina<br />

bwa te kabuanibwai nakon<br />

abara, I nooria bwa te bwai<br />

ae tamaroa man aia itera<br />

taan kabonganai bwaai,’ e<br />

taku Teniiti.<br />

E taku bwa e tamaroa tein<br />

ana ibuobuoki te Tautaeka<br />

ma e kainanoaki riki iaon te<br />

reirei ma te kataneiai.<br />

E ngae ngke tao e tuai<br />

rangi n taraaki teitera ae<br />

private sector bwa e kakawaki<br />

iroun <strong>Kiribati</strong>, ma e<br />

taku Teniiti bwa ae bon<br />

Tekawaeniiti Kum Kee<br />

iaon kawaina. Teuana te<br />

katooto bon rokona n te Forum<br />

n tei ibukin te private<br />

sector mai <strong>Kiribati</strong>, te komete<br />

are e kaainaki irouia<br />

aban nako te Betebeke.<br />

Ni kaineti ma aroaroia<br />

kain <strong>Kiribati</strong> n aki rangi n<br />

tabe ma te ‘tai’ n teirake ao<br />

e taku Teniiti bwa anne<br />

naba kanoan aia mamarooro<br />

ao n reirei nakoia ana taan<br />

mwakuri.<br />

Mwaitiia ana taan mwakuri<br />

Moel Trading bon tebubua<br />

tabun.<br />

E oro te Tia Tei ma te<br />

Minita itinanikun te<br />

autintei i Ambo<br />

TARAWA –Teuana te kaoti are e mwemwekaki n<br />

ana boowi te Auti n Tei n te Katenibong, 31 Aokati,<br />

e kanamakinaki bwa ngaia are e a karika te<br />

‘bukinibai’ ma te ‘inotunotu’ i marenan temanna te<br />

Minitita ao temanna te Tia Tei i tinanikun te tabo ni<br />

boowi n te bong anne.<br />

Nakon I/B 7


<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong>—Tebetembwa 2011: www.thekiribatiindependent.co.nz NEWS 5<br />

Te kaitibo ma te Beretitenti<br />

Ataein ainen Pukekohe man Betaera, kurubun te KPC n te kaawa aio<br />

AUCKLAND—Te<br />

ingainga ni kan kaitiboo<br />

ao n noora kautuun<br />

Tautaeka ni <strong>Kiribati</strong><br />

bon te bwai ae e<br />

aki kona ni karabaaki<br />

ke n taotaonaki.<br />

Imwin 7 n tairikin te<br />

Katenibong, 7 Tebetembwa,<br />

ao a kaman<br />

teibabaa tabeua taian<br />

kaa irarikin te hall ni<br />

mwakoron Auckland<br />

mai inuka, Mt Roskil,<br />

te tabo are a bobotaki<br />

iai n taromauri kain te<br />

KPC iaon Auckland.<br />

E na roko ni ingai te<br />

Beretitenti ao<br />

aekakira, tabeua mai<br />

ibuakon aia titiraki<br />

ataein <strong>Kiribati</strong> ake a<br />

na katokaa aia bau<br />

kain te tiim aio.<br />

‘Kam kina Anote<br />

Tong ao Meme<br />

Tong?’ I titirakinia<br />

ataei aikai ngke a tabe<br />

ni katokai aia bwai ni<br />

mwaie ao n tataningaa<br />

te roko. ‘Ti tuai.’<br />

‘Nanona kam rangi n<br />

ingainga ni kan<br />

nooria kee?’ ‘E ang.’<br />

A kaeka. ‘Ao bane<br />

teei moa bwa Nna<br />

rawea tamneimi,’ I<br />

taku nakoia.<br />

Ataei n aine aikai<br />

bon natia kain <strong>Kiribati</strong><br />

ake a maeka n<br />

te kaawa ae aranaki<br />

bwa Pukekohe,<br />

tenibwi tabun iai<br />

autin <strong>Kiribati</strong>, ao e<br />

aranaki bwa kanga<br />

‘aia kaembwa kain<br />

teitera maiaki. E<br />

mena te kaawa aio<br />

imaiakin Auckland ni<br />

kaan nako Waikato. E<br />

aki rangi ni mwaitoro<br />

te tairiki anne ngkai e<br />

a tabe ni kekerikaaki<br />

korakoran te mwaitoro<br />

ikai ibukina bwa<br />

e a kan roko te summer.<br />

Irouia kain ana<br />

tiim te Beretitenti ao<br />

bon te mwaitoro kakaiaki.<br />

Anote Tong ni<br />

bowin te Forum i<br />

Auckland, Teekoa<br />

Iuta ane ibukin ana<br />

Beretitenti. Akea bwa<br />

a tabe n rooroko riki<br />

kain <strong>Kiribati</strong> ake mai<br />

Rodney, kaawan<br />

Auckland are mai<br />

meang, ake a mwakuri<br />

n te Southern<br />

Paprika.<br />

A manga roko kain<br />

Waikato, kain <strong>Kiribati</strong><br />

ake itinanikun<br />

Auckland, a mwaiti<br />

naba iai kain <strong>Kiribati</strong><br />

bwa e a kan abwi<br />

tabun autin <strong>Kiribati</strong><br />

iai. A kaoti kain Otahuhu,<br />

Manurewa ao<br />

Waitakere – aikai bon<br />

mwakoron Auckland.<br />

Waitakere e mena<br />

kanga mai maeao, ao<br />

Otahuhu ma Manurewa<br />

mai maiaki,<br />

ke ae bati n ataaki n<br />

araia ae South Auckland.<br />

E aki reke Waitakere,<br />

Waikato ao<br />

Rodney ian te ara ae<br />

South Auckland. A<br />

kaman karaua ni<br />

katauraoa raoi nen aia<br />

Beretitenti ma aia<br />

Unaine ao kain te tiim<br />

aika a karineaki taan<br />

barongaa kanoan te<br />

tai anne. E reke naba<br />

buraekin <strong>Kiribati</strong> ao<br />

are e a kai ma buraekin<br />

Nu Tiran ni<br />

kateaki mai ibukia aia<br />

irua. ‘Itinaniku iai ake<br />

a mamarooro ao ni<br />

katii moko bwa ai<br />

tataningan rokon ana<br />

tiim te Beretitenti.<br />

Tao bon nakon ruaia<br />

teutana ao e a roko<br />

rimoa Madam Meme<br />

Tong ma raona tenaan<br />

tuaa n aine bwa neiere<br />

Tessie Lamborne,<br />

Teekoa Iuta, Nei<br />

Reeteta Rimon ao<br />

tabeman riki. Bon<br />

bwakuakun te Tautaeka<br />

ni <strong>Kiribati</strong> aine<br />

aikai. Inanon te hall<br />

ao e a bonauaaki nuukana<br />

nakon uoua te<br />

mwakoro, bwa n teiterana<br />

mmwane are<br />

kanga e kaan riki ma<br />

te mataroa, ao are n<br />

teitera aine...ao a kaitaraaki<br />

ngkanne irouia<br />

aia irua. A rangi n<br />

rabakau aroia ma irua<br />

Mr and Miss <strong>Kiribati</strong><br />

New Zealand 2011<br />

bwa a bon kabaneaki<br />

raoi aroia te katei ma<br />

te aroaro nakoia irua<br />

aika a kakannato. Te<br />

MC, ke teuare te tia<br />

kaira te botaki bon<br />

Teaiaki Koae, e bati<br />

ni kinaaki teuaei i<br />

<strong>Kiribati</strong> ao n te USP i<br />

Biti. E a reke ngkanne<br />

ana iango bwa e na<br />

kanoa te marena anne<br />

n te kaoti ara ngkai e<br />

tuai kaoti Anote Tong<br />

bwa iai te katairiki ke<br />

te dinner are e kaea<br />

ma kautuun te European<br />

Union. E boo te<br />

Forum n te Sky City<br />

convention centre,<br />

Auckland city. Te<br />

tabo are e boo iai te<br />

butimwaei anne e aki<br />

rangi n raroa ma te<br />

tabo are e boo iai<br />

bowin te Forum bwa<br />

tao e kan reke 15 te<br />

miniti. E a nako te<br />

kaoti ara ao e bon<br />

moanna moa kainaban<br />

te Beretitenti ni<br />

kaota arana are Meme<br />

Tong. Imwina e a<br />

rimwiaki nako naba<br />

irouia kain te tiim.<br />

Ngke a bane kain te<br />

tiim ao e a manga buti<br />

nakoia kain nanon te<br />

hall, ke tao tia aranna<br />

bwa nanon te maneaba.<br />

E a nako ana marooro<br />

Teekoa Iuta, are<br />

bon te tia koroboki<br />

nakon te kaebineti.<br />

Kanga a tei atuia aine<br />

ngke te tia koroboki n<br />

te kaebineti bon te<br />

aine....ao angiia naba<br />

kain te tiim anne bon<br />

tenaan aine. Ngke e<br />

marooro Teekoa ao I<br />

kona n nooria bwa e<br />

mabu ao e toka te<br />

mata iaona.<br />

Kai e aki kamataku<br />

ke n show Nei Teekoa<br />

are tao e na rangi ni<br />

katika te mata. E bon<br />

tii marooro, kanga n<br />

aekan naba ae ti taneiai<br />

ni kakaraoia n<br />

ara tai ni bobotaki are<br />

iai tain te marooro<br />

inanona. Ma tera ae e<br />

rangi ni katika mataia<br />

ma taningaia aomata?<br />

I a manga bon titiraki<br />

inanou. E reke au<br />

reke imwiina ae kangai<br />

bwa tao tia<br />

‘imagine’ (tia mii<br />

bwa aongkoa) are tia<br />

nakonako i Tarawa ke<br />

i Betio, ao tao inanon<br />

ara kaitibo ao ara amwarake<br />

ma Beretitenti<br />

ai aongkoa are tia<br />

tekateka ni mwaneaban<br />

<strong>Kiribati</strong>?.T.K


<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong>—Tebetembwa 2011 www.thekiribatiindependent.co.nz NEWS 6<br />

A buoka katanoataan te rinerine botaki ni kareke<br />

rongorongo i <strong>Kiribati</strong><br />

TARAWA—A waaki ngkai botaki<br />

ni kareke rongorongo i <strong>Kiribati</strong> ni<br />

buoka katanoataakin te rinerine.<br />

E waaki aio imwin ana rongorongo<br />

aobitin te rinerine i Bairiki are e kaota<br />

iai raraomana n uarereken mwaitiia<br />

aomata ake a karebwaoki n te rinerine<br />

ae nako, 2007.<br />

E taku mataniwiia taan kaira te rinerine<br />

Nei Rine Uera bwa iai tabeia<br />

botaki ni kareke rongorongo ibukin<br />

kaungaia aomata bwa a na kabaei<br />

araia ao ni karebwaoki.<br />

E tua nakoia taani kareke<br />

rongorongo bwa a riai ni karaoa tabeia<br />

ni kaungaia aomata bwa a na<br />

rinerine. ‘Te rinerine bon te tai ae<br />

kakawaki bwa a na rinea iai aia tia<br />

Ana marooro Anote Tong<br />

E kaungaia kain <strong>Kiribati</strong> ake i <strong>Kiribati</strong><br />

Anote bwa a na ununiki n aki<br />

rangi ni katine n amwarake mai itinaniku<br />

ngkai e a tabe n rikirake boon<br />

te amwarake ni Matang.<br />

E teimatoa naba <strong>Kiribati</strong> ni kamoamoa<br />

ibukin ana Marine Protected<br />

Area are ngaia te moan aba ni katabwena<br />

te kawai aio. Te Cook Islands<br />

ngaia ngkai are e a manga oreanako<br />

<strong>Kiribati</strong> bwa e abwabwaki riki ana<br />

Marine Protected Area. ‘Tina manga<br />

kabubura riki anne bwa e buubura ara<br />

marawa,’ e taku Anote nakoia kain<br />

<strong>Kiribati</strong>.<br />

Iai naba iaon taekan te katamaroa n<br />

te uaabu ao te marae ni waanikiba are<br />

i Kiritimati. Iaon taekan te mwane ni<br />

kabomwi nakoia taan mwakuri i Banaba<br />

ao e taku Anote bwa e a okira te<br />

Tautaeka te mwane bwa aia bwai te<br />

Tei aomata are a tangiria bwa e na tei<br />

ibukiia n te Maneaba ni Maungatabu,’<br />

e taku Rine.<br />

E a waakina ngkai ana anga reirei<br />

aobitin te rinerine i Bairiki ni kamatataia<br />

aomata. E taku Tibwere Bobo, te<br />

mataniwi n te <strong>Kiribati</strong> Newstar bwa a<br />

tia n taneiai aomata are te rinerine<br />

bon tii te roko ni koreaki te X iaon te<br />

beeba n rinerine, n rineia am koraki<br />

ke ake ko kinaia,’ e taku Tibwere.<br />

Ni kaekaa te tabeaianga man aobitin<br />

te rinerine ao e a tia Newstar ni karekea<br />

teuana ana koona are e tii boboto<br />

iaon rongorongon taian anainano ma<br />

aia katanoata taan kan rineaki.<br />

Te botaki ni botanaomata n te aonnaba<br />

te UN, e kaota raraomana ngkai<br />

botanaomata. ‘3 te mirion mwaitin te<br />

mwane anne ao a tangiria koraki aikai<br />

bwa e na tibwaaki iaoia, are tao kaka<br />

irabwi aia ngaa,’ e taku Anote. E taku<br />

bwa e a bon aki kona n tibwaaki te<br />

mwane aio bwa e nang kabonganaaki<br />

ibukia kain <strong>Kiribati</strong> ni kabane. A<br />

mwemwe naba titiraki iaon te bwai ae<br />

te PAC ao e bubuti te tia tabeka te<br />

titiraki aio bwa tera ngke e kona te<br />

Tautaeka ni marooro ma Nu Tiran<br />

bwa tera ngke a kona n anganaki<br />

koraki ake a reke n te PAC te work<br />

visa tao inanon teniua namwakaina<br />

bwa a na kona ni mwakuri. E nooraki<br />

te kangaanga aio irouia kain <strong>Kiribati</strong><br />

ake a reke n te PAC ngkai e a kangaanga<br />

reken te job offer ao anne are<br />

e tangiria te immigration bwa e na<br />

reke moa imwain ae e rinanoaki aia<br />

bubuti ni kan riki bwa kain te aba. E<br />

taku Anote bwa e kakoauaa ae e a<br />

e rangi ni karako mwaitiia aine n te<br />

Autintei. <strong>Kiribati</strong> TV, ana TV te Tautaeka<br />

e a tia naba ni waakina ana<br />

kaongoraa are e kaoia iai kain bwatei<br />

aika a kakaokoro bwa a na maroroakin<br />

aia koaua are a na kabotoa iai<br />

aia anainano nakon te rinerine aio.<br />

E a tia ni katanoataaki bwa e na<br />

karaoaki te rinerine n Okitobwa.<br />

N te 17 bongin te namwakaina aio<br />

ao e nang toki korakoran te Autintei,<br />

ma bon tii minita ma te Beretitenti are<br />

a na tiku n tararua te Tautaeka nikarokoa<br />

e a tia n rineaki te Beretitenti.<br />

Sir Ieremia Tabai, e anainano ibukin<br />

ana bwatei Anote Tong, ao Teburoro<br />

Tito e anainano ibukin te Kaitara.<br />

<strong>Kiribati</strong> Newstar<br />

korakora tangiran te kan mwananga<br />

nako Nu Tiran ao e na bon tabeka<br />

anne bwa te bubuti nakon Nu Tiran.<br />

Iaon taekan aia kanganga kain <strong>Kiribati</strong><br />

ake a mwakuri i Warkworth n<br />

te kambwana ae Southern Paprika ao<br />

e taku Anote bwa e mimi bwa e aera<br />

ngkai a nang tangiraki riki kain te<br />

RSE nakoia kain <strong>Kiribati</strong> ake a maeka<br />

i Nu Tiran. Tao bon iai bukina iroun<br />

te kambwana ae noria ma n ana koaua<br />

ao e taku bwa tao e taraa n angaraoi<br />

riki iroun SPL kammwakuraia kain te<br />

RSE bwa are iai aia tai ni mwakuri ao<br />

ni manga oki ngkana e a toki kainanoaia.<br />

Teuana naba are e nooria<br />

Anote bon rokon te Union n te kambwana<br />

aio ao e a tia naba n ongo mai<br />

iroun SPL bwa e aki kukurei n rokon<br />

te union. ‘Tao e na kukurei riki ni<br />

kammwakuriia kain te RSE bwa are<br />

aki kona ni kaaina te Union.’<br />

Pacific Micronesian Foundation ibukin kainanom ngkoe<br />

ae iaon Nu Tiran<br />

Email: office_pmf@yahoo.co.nz


<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong>—Tebetembwa 2011 www.thekiribatiindependent.co.nz NEWS 7<br />

E a tau te kaberoro, ani buokiira kaitiaka <strong>Kiribati</strong><br />

Inanona: Claire Antera, ao ataein <strong>Kiribati</strong> ngke a buoka kaitiakan<br />

aon te bike. Google image<br />

TARAWA—E riai te kaai<br />

ni mwakuri ibukin kaitiakan<br />

abara aio, e taku Nei Claire<br />

Anterea, temanna te tia anainano<br />

iaon te bwai ae climate<br />

change mai <strong>Kiribati</strong>.<br />

E taekin aikai Claire ngkai<br />

a tabe ni kakatauraoi imwain<br />

aia marooro are a na<br />

karaoia ma te botanaomata<br />

iaon Tarawa. Te marooro<br />

aio e a bon boboto iaon<br />

buokaia ao kaotaia aomata<br />

aron kawakinan aia tangke<br />

n ran. Aikai tangke ake a<br />

bwaintangiraaki iroun te<br />

Tautaeka n Nu Tiran. E<br />

taku Claire bwa a mwaiti<br />

tabeaianga mai iroun te<br />

Tautaeka ni kaeti ma aki<br />

tararuaan raoi bwaai n<br />

tangira bon man te Tautaeka<br />

ke mai irouia aban<br />

tinaniku. E taku Claire bwa<br />

a riai n oota aomata ao man<br />

ataia naba bwa iai katabeaia<br />

ibukin bwain tangira aikai,<br />

riki aia tangke ni moi. Karekean<br />

te ran ni moi ae itiaki<br />

bon teuana te kangaanga<br />

iaon <strong>Kiribati</strong>, ao te<br />

karikirake aio are e na<br />

buoka te kangaanga aei.<br />

‘Tiaki tangiria bwa e na<br />

taraaki <strong>Kiribati</strong> bwa te aba<br />

ae e kakeai bonganan aia<br />

bwain tangira aban<br />

tinaniku. E kainanoaki naba<br />

te kaotaota nakoia aomata<br />

bwa e aera ngke e a tarika<br />

te ran ni moi man te<br />

mwaniba. A riki aikai man<br />

Imwin rokon Ban Ki-moon, ana tia koroboki ni kabuta te UN i<br />

<strong>Kiribati</strong> ao iai te kantaninga bwa e a buubura riki bwanaan<br />

<strong>Kiribati</strong> nakon te aonnaba bwa are e bon noori baika a riki ni<br />

matana.<br />

Ngkana iai aika a tibwa oki mai <strong>Kiribati</strong>, ao ngkana ko titirakiniia,<br />

e uara <strong>Kiribati</strong>, ‘ ah e rangi ni kabuebue, ao ni barekareka’.<br />

Antai tabena te kaitiaka te otabwanin? E kaawa te otabwanin<br />

bwa are akea wiina n taetae ni kangaai, ‘ kai i a rangi ni barekareka.<br />

Tera ara iango ngkana ti nakonako ao ti onrake n te<br />

barekareka? Ai bon aekan naba te otabwanin i <strong>Kiribati</strong><br />

te bwai ae climate change<br />

ao rikiraken iabutin taari.<br />

Irarikin anne ao e na bon<br />

reke naba aia tai ni marooro<br />

ma aomata iaon taekan te<br />

bwai ae te climate change.<br />

‘Ti tangira te bwai aio bwa<br />

e na reke naba bwa teuana<br />

aia bwai ni kaembein taan<br />

kan rineaki. Ma ti ataia bwa<br />

n angiin te tai ao taan kan<br />

rineaki a na bon anainano<br />

iaon boon te amwarake, te<br />

bwakabwai, te onaoraki, ao<br />

tiaki taekan te otabwanin<br />

ma climate change.’<br />

Uoua baika ti tangiria ni<br />

karekei man ara marooro<br />

anne; katamaroaan anuaia<br />

ara botanaomata bwa a na<br />

rabakau n tararuai bwaai n<br />

tangira, ao te kauoua karikan<br />

climate change bwa te<br />

bwai ni marooro inanon<br />

tain te anainano aio. Irarikin<br />

anne ao e kakoauaa naba<br />

Claire ae e a rangi ni mwaiti<br />

ana tai Beretitenti Anote<br />

Tong ma ana Tautaeka ni<br />

kaberoroa taekan climate<br />

change nakoia aban te aonnaba.<br />

‘Ti tangiria bwa a nang<br />

karaoa te mwakuri, a na<br />

buoka te kaitiaki ni kaotia<br />

bwa a rangi n tabeaianga<br />

ibukin <strong>Kiribati</strong> nakon taai<br />

aika a na roko, ma tiaki<br />

ibukin taekan aia politics.<br />

The <strong>Kiribati</strong> <strong>Independent</strong><br />

reports<br />

Man I/B4….Aei te bwai are e ribootinaki nakon Newstar bwa e riki i marenan te Tia Tei mai Tabiteuea Maiaki, Tebuai<br />

Uaai ao te Minitita n te Botaki ni Kuakua, Dr. Kautu Tenaua. E riki te kangaanga anne inanon otinakoia Taan<br />

Tei ibukin motirawaia n te tawanou anne. E kakoauaaki bwa iai matoan te kaoti teuana are e tabekaki i mwaain tawanou<br />

n te bong anne iroun te Tia Tei mai Tabiteuea Maiaki are e kaineti ma mwamwanangan kaainaban te Minitita<br />

n iria nako tinaniku. Aei te kaoti are e bon totokoia te Tautaeka, ao are a kanamakinna koraki ake a noora te bwai are<br />

e riki bwa bon iai irekerekena ma te ‘bukinibai’ ao te ‘inotunotu’ i marenaia mmwaane aika uoman aikai. N te riiboti<br />

are e karekea Newstar mai iroun temanna te mmwaane are e noora te bwai ae e riki (e aki tangiria ni boreetiaki<br />

arana), ao e taku bwa aongkoa e bon tabe n nakonako n rimwiin te Minitita, te Tia Tei, ngke e a tii kaannakoaki<br />

naba ni ‘bukinibaiaki’ iroun te Minitita, ma e tekeraoi bwa e noora kaina te Tia Tei ao e a ‘notuaanako’ naba te<br />

Minitita ike e a bwaka iai te Minitita i aontano.<br />

N reitaki ma aei, ao e bon tarebooniaki naba ana riboota Newstar temanna are e karaoa ana mwakuri i Bonriki i<br />

mwaain tawanoun te bong anne iroun temanna te mmwaane are e kabwarabwaraa bwa e bon tareboon man te Auti<br />

n Tei. E taku te tia tareboon bwa aongkoa e noora te Minitita bwa e oreaki iroun te Tia Tei, ma aei are e aki katabwanina<br />

raoi rongorongona te tia tareboon aei. A waekoa n tauaki mmwaane aikai irouia Taan Tei tabeman ao ni<br />

kamaenakoaki. E kataia n reitaki Newstar ma te Tia Tei ao te Minitita ake a mwaneweaki n te bwai ae e riki aei, ma<br />

iai te angabuaka ao te kangaanga are e a karika aki koron bukin aei. E ngae n anne ao bon akea te ribooti i aon taekan<br />

te ikoaki ae e a tia n riki nakoia mmwaane aika uoman aikai. E uringaki iroun Newstar bwa i nanon ririki aika a bwakanako<br />

ao bon iai naba te keiti ae ai aron aei are e riki i marenaia uoman Taan Tei mai Tarawa Teinainano ngke e a<br />

kataia naba te Tia Tei are temanna n toua mwaain te Tia Tei are temanna ma e tekeraoi teuare e na touaki bwa e<br />

noora kaina ao e a ienikuri naba n taua rangan te tia toutou ma n taeianako. <strong>Kiribati</strong> Newstar


<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong>—Tebetembwa 2011 www.thekiribatiindependent.co.nz NEWS 8<br />

Kinaakin Beretitenti Anote Tong ae e a rianako iai n te aonnaba<br />

Amnesty CEO ao Anote, Auckland<br />

E mwaiti baika e rianako iai okoron<br />

ara Beretitenti ma aaba ake tabeua n<br />

te Betebeke. Teuana bwa e taekina ae<br />

bon taku bwa e eti ibukin nanona ni<br />

boutokaa Biti, n aki butimwai aia kai-<br />

Am copy<br />

<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong><br />

E na email, ke e na post nakoim?<br />

Kanoa te booma ane n te atai<br />

Call 021 143 5007<br />

roro aaba aika Nu Tiran ma Aotiteria.<br />

Te kauoua aki kuana ni kaberoroa<br />

taekan ana kanganga <strong>Kiribati</strong> n<br />

rootakina n te bwai ae rikiraken<br />

iabutin taari ao bitakin kanoan te<br />

bong, climate change. Te kateniua<br />

bon karekean te tabo are e aranna bwa<br />

te marine protected area, te moan tai<br />

ni karaoaki n te Betebeke.<br />

Te kaaua bon butimwaean aia kairoro<br />

uabwi ma teuana te ngaa aomata<br />

ake a tiaina ibukin katanakiia aine<br />

man mwakuri n iowawa n aban te<br />

Betebeke. Ni butimwaean aio iroun<br />

Anote ao e rangi ni kamoamoaaki<br />

iroun te mataniwi n te botaki are e<br />

tabe ma inaomataia aomata iaon Nu<br />

Uoua te kawai ae kona n reke iai am copy n <strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong><br />

1. E na email nakoim<br />

2. E na post nakon am meeri/address<br />

A bon kakaokoro naba tein booia<br />

Boon <strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong> ngkana e post nakon am meeri ke address = $3.50<br />

Boon <strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong> ngkana e email nakoim = $2.00<br />

Subscription options (ibukiia ake a tangiria bwa e na email nakoia)<br />

1. One month = $8.00<br />

2. Three months = $20.00<br />

3. Six months = $38.00<br />

4. One year = $60.00<br />

Subscription options (ibukiia ake a tangiria bwa e na post nakon aia meeri ke address<br />

1. One month = $14.00 including postage<br />

2. Three months = $42.00 including postage<br />

3. Six months = $56.00<br />

4. One year = $95.00<br />

Kanoaa te booma ane n te angatai, rinea ane ko tangiria bwa te email ke te post ao<br />

maanra, teuana, teniua namwakaina, onoua ke teuana te ririki?<br />

Tiran, Amnesty International<br />

Aotearoa, Patrick Holmes.<br />

Anote bon aia te reta ni kairoro ma<br />

mwaitin te tiaina (signatures) iai ae<br />

uabwi ma teuana te ngaa.<br />

E taku Patrick bwa e a nakoia ngkai<br />

taan kairiri man aban te Betebeke<br />

bwa a nang mwakuriia.<br />

E taekinaki bwa <strong>Kiribati</strong> ngaia<br />

ngkai teuana te aba are e a mwakuri<br />

iaon ana tua iaon mwakuri ni kakeru<br />

ma ni iowawa inanon te mwenga.<br />

E taraaki te un imarenaia taanga ke<br />

kaaro ma natia ao bon aia utu bwa te<br />

bwai ae akea rekereken iai te Tautaeka<br />

ke ana bureitiman.<br />

Pacific Scoop<br />

<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong> bon te<br />

nutibeeba ae kanoana te<br />

rongorongo n te taetae ni <strong>Kiribati</strong><br />

Aram<br />

Kauoua n ara<br />

Address<br />

Email<br />

Telephone<br />

1. I tangiria bwa e na email au<br />

copy ibukin te maan ae<br />

a. Teuana namwakaina<br />

b. Teniua<br />

c. Onoua<br />

d. Teuana te ririki<br />

2. I tangiria bwa e na post nakon au<br />

address<br />

a. Teuana namwakaina<br />

b. Teniua<br />

c. Onoua<br />

d. Teuana te ririki<br />

E free ara first issue, ma e tii reke iroum n te email

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!