TeKiribati - Kiribati Independent
TeKiribati - Kiribati Independent
TeKiribati - Kiribati Independent
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong><br />
independent<br />
Volume 1, Issue 1. 14 –26 Tebetembwa 2011<br />
SPL e tangira riki te RSE, e<br />
kukurei iai Anote<br />
Iroun Taberannang Korauaba<br />
Toki ni mmwane n Nu Tiran ngke a ongora taian maroro: Tamnei. T.Korauaba<br />
AUCKLAND—Te bwai ae e na bon taekinna ke e na<br />
aki. Ma e a riki n taekinna ibukina bwa e titirakinaki.<br />
Aio e bon kaeti ma rongorongon aia tabeaianga kain<br />
<strong>Kiribati</strong> ake a mwakuri n Southern Paprika i Warkworth<br />
ibukin te ‘kauarereke’.<br />
E kaongoaki Beretitenti Anote Tong iroun temanna te<br />
tia kairiiri man te kaawa aio bwa a nang kamotirawaaki<br />
tengaun ma teniman kain <strong>Kiribati</strong> aika kain Nu Tiran ao n<br />
oneaki mwia irouia kain <strong>Kiribati</strong> n RSE mai <strong>Kiribati</strong>.<br />
‘E aera bwa a na tangiraki riki kain te RSE ake mai Ki-<br />
Kaongoia am koraki<br />
ma raoraom taekan<br />
<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong><br />
<strong>Independent</strong><br />
ribati? E titiraki Anote Tong.<br />
Tao iai ibukina ae e aki nooria te Beretitenti. Ma inanon<br />
ana marooro ao e taekinii ana katautau n aron are aongkoa<br />
tao e na kona n iai riki angaraoin te aeka ni kammwakuri<br />
aio iroun SPL bwa e kona ni karokoia ngkana e<br />
kainanoia ana taan mwakuri n te maan ae ruaiwa namwakaina.<br />
Nakon I/B3...Noora naba I/B2<br />
Mauri Oh...<br />
Te kamauri nakoimi ara taan wareware.<br />
Aio am nutibeeba ni kaongora<br />
ae onoti ibukin kaongoraeakim baika a<br />
riki inanon wiikin te Forum ma rekerekeia<br />
ma <strong>Kiribati</strong>.<br />
Tina kateimatoako n reitiko ma<br />
baika a riki i <strong>Kiribati</strong> ao iaon Nu Tiran<br />
ao taabo ake iai kain <strong>Kiribati</strong> iai. Bon<br />
reitan kanoan ana waaki Pacific Micronesian<br />
Foundation n aron are e waakinna<br />
ni Maati te ririki aei n te internet<br />
n ana website ae The <strong>Kiribati</strong> <strong>Independent</strong>.<br />
Ara katekeraoi nakoimi inanon ami<br />
tai ni wareware<br />
Kam rabwa.<br />
Karina am<br />
katanoata<br />
NGKAI<br />
Taiaoka te Beretitenti tai arana te KOC bwa e rubbish, ma kotea am aomata<br />
N ana taeka Beretitenti<br />
Anote Tong<br />
are e taku bwa e onrake<br />
<strong>Kiribati</strong> Online<br />
Community n te<br />
rongorongo ae<br />
kaairua ao man rubbish,<br />
e bon aki kakukurei<br />
nakoia kain <strong>Kiribati</strong><br />
ake a rangi ni<br />
kakabonganaa te<br />
KOC. Te KOC bon<br />
ana website Tieraata<br />
Ambo, kain <strong>Kiribati</strong><br />
ae e maeka i<br />
Amerika. E taekin<br />
aikai Anote n tain te<br />
Forum nakoia taani<br />
kareke rongorongo<br />
man te Uekera ao The<br />
<strong>Kiribati</strong> <strong>Independent</strong>.<br />
E taku Ambo bwa e<br />
riai ni buuta ana taeka<br />
Anote ao e riai ni ka-<br />
koauaa are maroro ni<br />
kaineti ma ana Tautaeka<br />
a bon tabekaki<br />
irouia kain <strong>Kiribati</strong><br />
aika atai baika a riki.<br />
Tiaki te rubbish.<br />
The <strong>Kiribati</strong> <strong>Independent</strong>, Yes, it’s your news<br />
www.thekiribatiindependent.co.nz<br />
<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong> ae bou e na otinako n 27 Tebetembwa 2011
<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong>—Tebetembwa 2011 www.thekiribatiindependent.co.nz NEWS 2<br />
<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong><br />
bon tarin The <strong>Kiribati</strong> <strong>Independent</strong><br />
www.thekiribatiindependent.co.nz<br />
Editor, Taberannang Korauaba<br />
editor@thekiribatiindependent.co.nz<br />
Iai am rongorongo ae ko ongo,<br />
reitaki nakoira bwa tina kakaea.<br />
Mob: 021 143 5007<br />
Ai Tangiran Nu Tiran, te moan<br />
boki iaon aron te maeu i Nu Tiran,<br />
a manga tauraoi naba ngkai<br />
ni kabooakinako<br />
Ai NZ $12.50 boona ngkai, tiaki<br />
$20.<br />
Email nakon<br />
office_pmf@yahoo.co.nz<br />
I mwengaraoi n ana boutoka <strong>Kiribati</strong> nakon Biti<br />
AUCKLAND—Akea au kangaanga<br />
iroun <strong>Kiribati</strong> ngkai e teimatoa<br />
ni boutoka Biti, e taku John Key<br />
ngke e kaeka ana titiraki The <strong>Kiribati</strong><br />
<strong>Independent</strong> ngke e marooro<br />
ma taan kareke rongorongo.<br />
Te Tautaeka ni <strong>Kiribati</strong> e tangira<br />
Biti bwa e na okira te Forum. Nu<br />
Tiran, Aotiteria a kabanea Biti man<br />
te Forum ibukina bwa tiaki te tautaeka<br />
ae rineaki irouia aomata ana<br />
tautaeka.<br />
A motin nanoia angiia aban te Betebeke<br />
bwa e na tiku Biti man te<br />
Forum nikarokoa te tai are e rineaki<br />
iai te tautaeka.<br />
E taku Anote bwa a inaomata aaba<br />
ni bairea are a taku bwa e tamaroa<br />
ao aki riai ni kairoroaki iroun te aba<br />
A raraoma kain te Union, kanga a taketenaki!<br />
Alexander, e aki kukurei n rokon te Union<br />
E ngae ngke e a tia n taekinna Hamish<br />
Alexander, te tia bwaibwai n Southern<br />
Paprika bwa te kauarereke are a na wakinna<br />
bon ibukin taraan marurungin te<br />
kambwana nakon ririki aika a na roko,<br />
ma bon iai naba ake a na taraia n iterana<br />
aika a kakaokoro.<br />
E taku te union are a kainna kain <strong>Kiribati</strong><br />
n SPL bwa e bon aki rangi ni<br />
mataata bwa tera raoi bukin te<br />
kauarereke.<br />
‘Kai e aki ruuti ke ni bwaka ana<br />
kareke mwane are e na taraaaki bwa<br />
anne bukin ana kauarereke,’ e taku<br />
te union.<br />
Tengaun ma temanna kain <strong>Kiribati</strong><br />
ake a kaaina te union n SPL ao tengaun<br />
ma teniman ake a na kamotirawaaki.<br />
E taku naba te union bwa a na<br />
kainibaire SPL are e na kabonganaa<br />
ibukin te kauarereke e aki naba rangi<br />
n oota raoi.<br />
‘Te kakaonimaki, te unga nakon te<br />
mwakuri, ngaia ake e na kaira SPL<br />
ni karaoan te kauarereke. Ma e na<br />
kanga aron karaoan anne, bon<br />
teuana te koaua are e tabeaianga iai<br />
nanon te union.<br />
E taku naba te union bwa kaman<br />
iai ana kanamakin bwa Hamish e aki<br />
kukurei ngke a kaaina te union ana<br />
taan mwakuri.<br />
Inanon Meei te ririki aei ao e waakina<br />
ana marooro te Presbyterian<br />
church i Warkworth ni kareke iango<br />
iaon aron buokaia kain <strong>Kiribati</strong> n te<br />
kaawa anne.<br />
N te marooro aio are e kaota iai<br />
nanona te tia bwaibwai aei n aki kukurei<br />
irouia kain <strong>Kiribati</strong> ake a karokoa<br />
te union. ‘Bon iai aki kukurein<br />
John Key, e ok iroun <strong>Kiribati</strong>, T;Korauaba<br />
teuana. E ngae ngke e bati ana<br />
ibuobuoki Nu Tiran, ma e taku Anote<br />
bwa bon te bwai teuana ao akea rekerekena<br />
ma ana babaire ana Tautaeka<br />
iaon Biti.<br />
nanoia n te babaire, ao a karokoa<br />
naba te union,’ e taku Hamish nakon<br />
te marooro anne.<br />
E taku bwa kain te union aki ataa<br />
aia kainano kain <strong>Kiribati</strong> ao a bon<br />
aki naba tabe ibukin buokaia te reeti<br />
n aomata aio.<br />
A mwaiti ana waaki te union are e<br />
karaoia ni kan katea bukiia kain <strong>Kiribati</strong><br />
n SPL, ao tabeua mai ibuakona<br />
bon taekan aia bwakabwai ao te bonus<br />
are e bwaabwaka nakoia n aia<br />
tai ni pick.<br />
E taku te union n ana koaua bwa<br />
tiaki raoi te nano ni kan ibuobuoki ni<br />
koaua iroun Hamish.<br />
E roko te union ni katei bukia ana<br />
aomata ngkana iai aia tangtang,<br />
ngke ngkana iai te marooro are e<br />
wakinna SPL nakoia ana taan mwakuri.<br />
E kunea ikai Hamish, n aron ana<br />
marooro ni Meei bwa e a tei te oo<br />
imarenana ma ana taan mwakuri<br />
aika kain <strong>Kiribati</strong>.<br />
Inanon Turai n tain te kainaomata<br />
ao e katanoataa Hamish bwa teniman<br />
kain <strong>Kiribati</strong> ake a<br />
karikirakeaki nakon te nakoa ni<br />
kairiiri, supervisor.<br />
N te tai aei ao akea moa ana kaeka<br />
SPL iaon taekan te kauarereke aio.<br />
T:Korauaba
<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong>—Tebetembwa 2011 www.thekiribatiindependent.co.nz NEWS 3<br />
Matoa te bonnano n climate change<br />
Taan kairiiri man te Betebeke imwin aia marooro, Anote Tong are mai buki itabona n te kauoua n rain: Tamnei, T.Korauaba<br />
AUCKLAND—Te<br />
ibuobuoki nakoia aaba aika<br />
a rinano n te Betebeke<br />
ibukin kaitaraan te kangaanga<br />
n rikiraken iabutin<br />
taari ma bitakin kanoan te<br />
bong e riai ni moanbwaiaki.<br />
Aio aia motin nano taan<br />
kairiiri man te Betebeke ni<br />
aia ka-42 ni bowi are e<br />
karaoaki n te wiki ae nako i<br />
Auckland.<br />
Te kangaanga are aitara<br />
Man I/B 1...SPL tangira riki<br />
RSE....E taku Anote bwa aio ai bon<br />
imarenan te kambwana ma ana tia<br />
mwakuri.<br />
Ma e kakoauaa are iai tangin nanon<br />
te kambwana aio are e a tia nikarokoa<br />
irouna ngke e a roko te union.<br />
E bon nanokawaki naba n te bwai<br />
ae nang riki nakoia kain <strong>Kiribati</strong> ae<br />
tengaun ma teniman mwaitiia, ma<br />
akea te bwai ae kona ni karaoia iai.<br />
E a manga taraa iterana are teuana<br />
Anote ao e kunea bwa koraki aika a<br />
nang kamotirawaaki aikai a bon kaaina<br />
Nu Tiran. Are nanona bwa a bon<br />
kona riki ni kakaei aia mwakuri tabeua.<br />
‘E raba ngkana ngaia bwa e a<br />
tangiriia riki kain te RSE te kambwana<br />
aio, bwa are kam ataia ai bon<br />
akea te mwakuri i Kiribait. E tabeka<br />
ana titiraki temanna kain te union<br />
nakon Anote bwa tera ana koaua te<br />
ma ngaia aaba aikai bwa e a<br />
rangi ni mwaiti te taetae<br />
bwa a na buokaki, ma e<br />
karako te mwakuri.<br />
Teuana te katooto bon<br />
waeremen rokon te mwane<br />
ni buoka mai itinaniku nakoia<br />
aaba aikai ibukin<br />
karikirake ake e na buokiia<br />
n aron katean te bono, te<br />
reirei nakoia aomata, ao e<br />
bon kanganga rekena irouia<br />
bwa e matoa te kainibaire<br />
ibukin te bubuti (apply).<br />
Aio are irekereke ma matoan<br />
taian kainibaaire iaon<br />
kawai ake a na kona ni<br />
kabonganai taan bubuti te<br />
mwane ni buoka. E nooraki<br />
naba bwa tabeua kanoan<br />
kaetieti iaon aron karekean<br />
te mwane ni buoka a kona<br />
ni manga rangi ni mamatoa<br />
taekaia. A kakoauaa naba<br />
kauntun aban te Betebeke<br />
bwa e karako naba aia taan<br />
Tautaeka iaon te RSE, e karaoki bwa<br />
e na rotii kabwaiaia aika kain Nu Tiran<br />
n aroia kain <strong>Kiribati</strong>?<br />
E kaekaa te titiraki aio Anote n taku<br />
bwa te kantaninga ngke e waakina<br />
RSE Nu Tiran n 2007 bwa akea kain<br />
te aba ae kona ni mwakuri n aekaki ni<br />
mwakuri aikai.<br />
Anne te kangaanga are e aitara naba<br />
ma ngaia Aotiteria. E kanakoa ana<br />
kakao nakoia aban te Betebeke n aron<br />
<strong>Kiribati</strong> ibukin te kammwakuri aio<br />
are e waaki inanon te tai ae uarereke.<br />
Kain <strong>Kiribati</strong> ma Tuvalu a kona n<br />
tiku ni mwakuri i Nu Tiran nikarokoa<br />
ruaiwa namwakaina. ‘Anne raoi oin<br />
katean te RSE ao tiaki te kantaninga<br />
bwa e na manga taonianako kain <strong>Kiribati</strong><br />
aika kain Nu Tiran.<br />
‘I taku bwa n te aba aio ao e mwaiti<br />
baika a kona n reke nakoimi, nako<br />
train, ke reirei ni mwakuri aika tenaan<br />
skilled jobs n aron ae ti waakinna i<br />
rabakau iaon itera aikai, ao<br />
a bubuti bwa e na kabebeteaki<br />
te kawai iaon karekean<br />
te mwane ni buoka.<br />
Ribooti iaon te Forum a bon<br />
katauraoaki iroun<br />
Taberannang Korauaba, e kareke<br />
rongorongo n te Forum<br />
ibukin The <strong>Kiribati</strong> <strong>Independent</strong>,<br />
Pacific Scoop ao Pacific Media<br />
Centre<br />
<strong>Kiribati</strong>,’ e taku Anote.<br />
Man karaoan anne ao a kona ni<br />
manga reke ami mwakuri aika a kaokoro<br />
ke a tamaroa riki, e taku Anote.<br />
‘Ma i <strong>Kiribati</strong> ao ai bon akea te mwakuri,<br />
ao tarimwi ake a rooroko n te<br />
RSE ai bon anne ngkanne aia anga ni<br />
karekemwane teuana irarikin are ai<br />
bon akea i <strong>Kiribati</strong>.<br />
E a raka riki ngkai mwaitiia taan<br />
mwakuri n te RSE mai i <strong>Kiribati</strong> n te<br />
ririki 2010/2011 bwa ai 149. N<br />
2009/2010 bon nimabwi tabun.<br />
E rairaki man The <strong>Kiribati</strong> <strong>Independent</strong><br />
news website.<br />
IAI TE RONGORONGO AE KO<br />
ONGO?
<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong>—Tebetembwa 2011 www.thekiribatiindependent.co.nz NEWS 4<br />
11 te ririki inanon te waaki ni bitineti, man te Alpine nakon<br />
Moel Trading nakon te Forum<br />
Iroun Taberannang Korauaba<br />
AUCKLAND—11 te<br />
ririki n nako, kainaban Tekaewaniti<br />
Kum Kee ae<br />
Johnny e buubuti ma ana<br />
kaa n alpine ni kabonakoa<br />
nakoia bitineti aika a uarereke<br />
iaon Tarawa ma Betio.<br />
E a bon tia ni motirawa<br />
Johnny Kum Kee ao e a<br />
tiku imwina kainabana ae<br />
Tekaewiniti, are e ataaki<br />
riki n arana ae Nei Teniiti.<br />
I aki rangi nikinaa neiei<br />
ma I aki toki n ongoongo<br />
arana iroun raoraou ni<br />
mwakuri ngkoa n te BPA ae<br />
Roz Terubea bwa e rangi ni<br />
kinaia te taanga aio.<br />
Man te alpine nakon te<br />
Moel Trading nikaroko n te<br />
Forum i Auckland.<br />
E aki kakaongoraa rokon<br />
neiei i Auckland ngkai e a<br />
bon mwaiti naba roorokona<br />
ikai. Tera ae kakaongoraa<br />
bon aron ana taratara n aron<br />
waakinan ao kateimatoan<br />
ana bitineti are e waakinna<br />
kainabana ae Johnny 11 te<br />
ririki n nako.<br />
‘I roko ikai bwa I<br />
mwananga man te private<br />
sector ke bitineti ake a bon<br />
bwaibwai iai aomata, tiaki<br />
ana bwai te tautaeka,’ e<br />
taku Teniiti.<br />
E taku neiei bwa a bon<br />
mwaiti bitaki ake e noori<br />
man te tai are e rin iai<br />
inanon te bitineti. Kainnabain<br />
Teniti bon iai ana itera<br />
n Tiaina, ao n aron ae ataaki<br />
bwa angiia taan bitineti bon<br />
iai rekerekeia ma I-Tiaina,<br />
ao bon ngaia aika a kaman<br />
n rin inanon te waaki ni<br />
bitineti.<br />
Kain <strong>Kiribati</strong>, ake bon<br />
akea aia itera n Tiaina, a<br />
roko naba ngkai n te bitineti.<br />
E noora ao ni kakoauaa<br />
aio Tenitii ngke e taku bwa<br />
e a korakora te kaiangatoa.<br />
‘Anne te bwai ae ti nooria<br />
ngkai i <strong>Kiribati</strong> bwa ai te<br />
kaiangatoa. Ti kona n taraia<br />
ngaira taan bitineti bwa te<br />
kangaanga ke tao te<br />
kakaewenako (challenge),<br />
ma n aia itera aomata ao<br />
bon te kakukurei nakoia,’ e<br />
taku Teniiti.<br />
‘Ti kauaaba iaon te boo,<br />
bwaai ake ti kaboonakoi, ao<br />
aomata a kona ni bon beberinoa<br />
riki boon aia bwai<br />
ake a taku bwa e booraoi<br />
irouia.’<br />
Are nanona bwa consumers<br />
(taan kabonganai bwaai)<br />
a mwaiti riki aia choices ke<br />
aeka ni katei ni boo ma<br />
bwaai ake a tangiri bwa are<br />
a mwaiti taan bitineti, e<br />
taku riki Teniiti.<br />
E a tekateka Anote Tong ma kainabana bwa irua aika a rangi ni kakawaki<br />
ngke a tabe ni kaoti araia kain te botaki. Bon te toa kubanakoia ngke e a<br />
taetae naba te tia marooro temanna. Beretitenti Anote Tong ae ko<br />
karineaki ma kainabam Madam Keina....e waekoa nikaeta ana aara ao<br />
ngke e taraia te koraki ao a baraaki n taraa naano, e a bwaka aia bwii.<br />
Ngaia aio ngkanne ana Miss <strong>Kiribati</strong> te i-<strong>Kiribati</strong> iaon Nu Tiran 2011. E iuati<br />
Rakoni..a itaramata aomata bwa a mimi ngke e a bitaki aran aia Miss <strong>Kiribati</strong>.<br />
A kaitibo ma tao a bon tuai rangi ni kinaia ibon irouia. Ah kona mauri Rev<br />
Toraiti. Ia, kai tiaki ngai te minita, e a kan bure am aomata.<br />
Bitakin bwaai ni mwakuri<br />
n aron te computer ao bitakin<br />
naba te rabakau ma te<br />
wanawana, e bon nooria<br />
naba Teniiti ao a tia naba ni<br />
uarokoia nakon bitaki aikai<br />
bwa a na aki tio ibuki.<br />
‘Kateirakeaia ara taan<br />
mwakuri aika a beeba man<br />
konabwai iaon itera aikai<br />
bon ngaia ae buokira bwa<br />
tina aki tiku ibuki ngkai e a<br />
waaki te bitaki. Karekean<br />
reirei ma kataneiai nakoia<br />
ara taan mwakuri ake akea<br />
aia beeba, bon kanoan naba<br />
ara waaki.<br />
E ngae ngke a mwaiti i-<br />
Tiaina n roko ni katei ke ni<br />
kabooi aia bitineti iaon Tarawa<br />
ma Betio, ma e taraa<br />
aio Tenitii bwa kanoan te<br />
rikirake.<br />
‘I aki tara rokoia i-Tiaina<br />
bwa te kabuanibwai nakon<br />
abara, I nooria bwa te bwai<br />
ae tamaroa man aia itera<br />
taan kabonganai bwaai,’ e<br />
taku Teniiti.<br />
E taku bwa e tamaroa tein<br />
ana ibuobuoki te Tautaeka<br />
ma e kainanoaki riki iaon te<br />
reirei ma te kataneiai.<br />
E ngae ngke tao e tuai<br />
rangi n taraaki teitera ae<br />
private sector bwa e kakawaki<br />
iroun <strong>Kiribati</strong>, ma e<br />
taku Teniiti bwa ae bon<br />
Tekawaeniiti Kum Kee<br />
iaon kawaina. Teuana te<br />
katooto bon rokona n te Forum<br />
n tei ibukin te private<br />
sector mai <strong>Kiribati</strong>, te komete<br />
are e kaainaki irouia<br />
aban nako te Betebeke.<br />
Ni kaineti ma aroaroia<br />
kain <strong>Kiribati</strong> n aki rangi n<br />
tabe ma te ‘tai’ n teirake ao<br />
e taku Teniiti bwa anne<br />
naba kanoan aia mamarooro<br />
ao n reirei nakoia ana taan<br />
mwakuri.<br />
Mwaitiia ana taan mwakuri<br />
Moel Trading bon tebubua<br />
tabun.<br />
E oro te Tia Tei ma te<br />
Minita itinanikun te<br />
autintei i Ambo<br />
TARAWA –Teuana te kaoti are e mwemwekaki n<br />
ana boowi te Auti n Tei n te Katenibong, 31 Aokati,<br />
e kanamakinaki bwa ngaia are e a karika te<br />
‘bukinibai’ ma te ‘inotunotu’ i marenan temanna te<br />
Minitita ao temanna te Tia Tei i tinanikun te tabo ni<br />
boowi n te bong anne.<br />
Nakon I/B 7
<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong>—Tebetembwa 2011: www.thekiribatiindependent.co.nz NEWS 5<br />
Te kaitibo ma te Beretitenti<br />
Ataein ainen Pukekohe man Betaera, kurubun te KPC n te kaawa aio<br />
AUCKLAND—Te<br />
ingainga ni kan kaitiboo<br />
ao n noora kautuun<br />
Tautaeka ni <strong>Kiribati</strong><br />
bon te bwai ae e<br />
aki kona ni karabaaki<br />
ke n taotaonaki.<br />
Imwin 7 n tairikin te<br />
Katenibong, 7 Tebetembwa,<br />
ao a kaman<br />
teibabaa tabeua taian<br />
kaa irarikin te hall ni<br />
mwakoron Auckland<br />
mai inuka, Mt Roskil,<br />
te tabo are a bobotaki<br />
iai n taromauri kain te<br />
KPC iaon Auckland.<br />
E na roko ni ingai te<br />
Beretitenti ao<br />
aekakira, tabeua mai<br />
ibuakon aia titiraki<br />
ataein <strong>Kiribati</strong> ake a<br />
na katokaa aia bau<br />
kain te tiim aio.<br />
‘Kam kina Anote<br />
Tong ao Meme<br />
Tong?’ I titirakinia<br />
ataei aikai ngke a tabe<br />
ni katokai aia bwai ni<br />
mwaie ao n tataningaa<br />
te roko. ‘Ti tuai.’<br />
‘Nanona kam rangi n<br />
ingainga ni kan<br />
nooria kee?’ ‘E ang.’<br />
A kaeka. ‘Ao bane<br />
teei moa bwa Nna<br />
rawea tamneimi,’ I<br />
taku nakoia.<br />
Ataei n aine aikai<br />
bon natia kain <strong>Kiribati</strong><br />
ake a maeka n<br />
te kaawa ae aranaki<br />
bwa Pukekohe,<br />
tenibwi tabun iai<br />
autin <strong>Kiribati</strong>, ao e<br />
aranaki bwa kanga<br />
‘aia kaembwa kain<br />
teitera maiaki. E<br />
mena te kaawa aio<br />
imaiakin Auckland ni<br />
kaan nako Waikato. E<br />
aki rangi ni mwaitoro<br />
te tairiki anne ngkai e<br />
a tabe ni kekerikaaki<br />
korakoran te mwaitoro<br />
ikai ibukina bwa<br />
e a kan roko te summer.<br />
Irouia kain ana<br />
tiim te Beretitenti ao<br />
bon te mwaitoro kakaiaki.<br />
Anote Tong ni<br />
bowin te Forum i<br />
Auckland, Teekoa<br />
Iuta ane ibukin ana<br />
Beretitenti. Akea bwa<br />
a tabe n rooroko riki<br />
kain <strong>Kiribati</strong> ake mai<br />
Rodney, kaawan<br />
Auckland are mai<br />
meang, ake a mwakuri<br />
n te Southern<br />
Paprika.<br />
A manga roko kain<br />
Waikato, kain <strong>Kiribati</strong><br />
ake itinanikun<br />
Auckland, a mwaiti<br />
naba iai kain <strong>Kiribati</strong><br />
bwa e a kan abwi<br />
tabun autin <strong>Kiribati</strong><br />
iai. A kaoti kain Otahuhu,<br />
Manurewa ao<br />
Waitakere – aikai bon<br />
mwakoron Auckland.<br />
Waitakere e mena<br />
kanga mai maeao, ao<br />
Otahuhu ma Manurewa<br />
mai maiaki,<br />
ke ae bati n ataaki n<br />
araia ae South Auckland.<br />
E aki reke Waitakere,<br />
Waikato ao<br />
Rodney ian te ara ae<br />
South Auckland. A<br />
kaman karaua ni<br />
katauraoa raoi nen aia<br />
Beretitenti ma aia<br />
Unaine ao kain te tiim<br />
aika a karineaki taan<br />
barongaa kanoan te<br />
tai anne. E reke naba<br />
buraekin <strong>Kiribati</strong> ao<br />
are e a kai ma buraekin<br />
Nu Tiran ni<br />
kateaki mai ibukia aia<br />
irua. ‘Itinaniku iai ake<br />
a mamarooro ao ni<br />
katii moko bwa ai<br />
tataningan rokon ana<br />
tiim te Beretitenti.<br />
Tao bon nakon ruaia<br />
teutana ao e a roko<br />
rimoa Madam Meme<br />
Tong ma raona tenaan<br />
tuaa n aine bwa neiere<br />
Tessie Lamborne,<br />
Teekoa Iuta, Nei<br />
Reeteta Rimon ao<br />
tabeman riki. Bon<br />
bwakuakun te Tautaeka<br />
ni <strong>Kiribati</strong> aine<br />
aikai. Inanon te hall<br />
ao e a bonauaaki nuukana<br />
nakon uoua te<br />
mwakoro, bwa n teiterana<br />
mmwane are<br />
kanga e kaan riki ma<br />
te mataroa, ao are n<br />
teitera aine...ao a kaitaraaki<br />
ngkanne irouia<br />
aia irua. A rangi n<br />
rabakau aroia ma irua<br />
Mr and Miss <strong>Kiribati</strong><br />
New Zealand 2011<br />
bwa a bon kabaneaki<br />
raoi aroia te katei ma<br />
te aroaro nakoia irua<br />
aika a kakannato. Te<br />
MC, ke teuare te tia<br />
kaira te botaki bon<br />
Teaiaki Koae, e bati<br />
ni kinaaki teuaei i<br />
<strong>Kiribati</strong> ao n te USP i<br />
Biti. E a reke ngkanne<br />
ana iango bwa e na<br />
kanoa te marena anne<br />
n te kaoti ara ngkai e<br />
tuai kaoti Anote Tong<br />
bwa iai te katairiki ke<br />
te dinner are e kaea<br />
ma kautuun te European<br />
Union. E boo te<br />
Forum n te Sky City<br />
convention centre,<br />
Auckland city. Te<br />
tabo are e boo iai te<br />
butimwaei anne e aki<br />
rangi n raroa ma te<br />
tabo are e boo iai<br />
bowin te Forum bwa<br />
tao e kan reke 15 te<br />
miniti. E a nako te<br />
kaoti ara ao e bon<br />
moanna moa kainaban<br />
te Beretitenti ni<br />
kaota arana are Meme<br />
Tong. Imwina e a<br />
rimwiaki nako naba<br />
irouia kain te tiim.<br />
Ngke a bane kain te<br />
tiim ao e a manga buti<br />
nakoia kain nanon te<br />
hall, ke tao tia aranna<br />
bwa nanon te maneaba.<br />
E a nako ana marooro<br />
Teekoa Iuta, are<br />
bon te tia koroboki<br />
nakon te kaebineti.<br />
Kanga a tei atuia aine<br />
ngke te tia koroboki n<br />
te kaebineti bon te<br />
aine....ao angiia naba<br />
kain te tiim anne bon<br />
tenaan aine. Ngke e<br />
marooro Teekoa ao I<br />
kona n nooria bwa e<br />
mabu ao e toka te<br />
mata iaona.<br />
Kai e aki kamataku<br />
ke n show Nei Teekoa<br />
are tao e na rangi ni<br />
katika te mata. E bon<br />
tii marooro, kanga n<br />
aekan naba ae ti taneiai<br />
ni kakaraoia n<br />
ara tai ni bobotaki are<br />
iai tain te marooro<br />
inanona. Ma tera ae e<br />
rangi ni katika mataia<br />
ma taningaia aomata?<br />
I a manga bon titiraki<br />
inanou. E reke au<br />
reke imwiina ae kangai<br />
bwa tao tia<br />
‘imagine’ (tia mii<br />
bwa aongkoa) are tia<br />
nakonako i Tarawa ke<br />
i Betio, ao tao inanon<br />
ara kaitibo ao ara amwarake<br />
ma Beretitenti<br />
ai aongkoa are tia<br />
tekateka ni mwaneaban<br />
<strong>Kiribati</strong>?.T.K
<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong>—Tebetembwa 2011 www.thekiribatiindependent.co.nz NEWS 6<br />
A buoka katanoataan te rinerine botaki ni kareke<br />
rongorongo i <strong>Kiribati</strong><br />
TARAWA—A waaki ngkai botaki<br />
ni kareke rongorongo i <strong>Kiribati</strong> ni<br />
buoka katanoataakin te rinerine.<br />
E waaki aio imwin ana rongorongo<br />
aobitin te rinerine i Bairiki are e kaota<br />
iai raraomana n uarereken mwaitiia<br />
aomata ake a karebwaoki n te rinerine<br />
ae nako, 2007.<br />
E taku mataniwiia taan kaira te rinerine<br />
Nei Rine Uera bwa iai tabeia<br />
botaki ni kareke rongorongo ibukin<br />
kaungaia aomata bwa a na kabaei<br />
araia ao ni karebwaoki.<br />
E tua nakoia taani kareke<br />
rongorongo bwa a riai ni karaoa tabeia<br />
ni kaungaia aomata bwa a na<br />
rinerine. ‘Te rinerine bon te tai ae<br />
kakawaki bwa a na rinea iai aia tia<br />
Ana marooro Anote Tong<br />
E kaungaia kain <strong>Kiribati</strong> ake i <strong>Kiribati</strong><br />
Anote bwa a na ununiki n aki<br />
rangi ni katine n amwarake mai itinaniku<br />
ngkai e a tabe n rikirake boon<br />
te amwarake ni Matang.<br />
E teimatoa naba <strong>Kiribati</strong> ni kamoamoa<br />
ibukin ana Marine Protected<br />
Area are ngaia te moan aba ni katabwena<br />
te kawai aio. Te Cook Islands<br />
ngaia ngkai are e a manga oreanako<br />
<strong>Kiribati</strong> bwa e abwabwaki riki ana<br />
Marine Protected Area. ‘Tina manga<br />
kabubura riki anne bwa e buubura ara<br />
marawa,’ e taku Anote nakoia kain<br />
<strong>Kiribati</strong>.<br />
Iai naba iaon taekan te katamaroa n<br />
te uaabu ao te marae ni waanikiba are<br />
i Kiritimati. Iaon taekan te mwane ni<br />
kabomwi nakoia taan mwakuri i Banaba<br />
ao e taku Anote bwa e a okira te<br />
Tautaeka te mwane bwa aia bwai te<br />
Tei aomata are a tangiria bwa e na tei<br />
ibukiia n te Maneaba ni Maungatabu,’<br />
e taku Rine.<br />
E a waakina ngkai ana anga reirei<br />
aobitin te rinerine i Bairiki ni kamatataia<br />
aomata. E taku Tibwere Bobo, te<br />
mataniwi n te <strong>Kiribati</strong> Newstar bwa a<br />
tia n taneiai aomata are te rinerine<br />
bon tii te roko ni koreaki te X iaon te<br />
beeba n rinerine, n rineia am koraki<br />
ke ake ko kinaia,’ e taku Tibwere.<br />
Ni kaekaa te tabeaianga man aobitin<br />
te rinerine ao e a tia Newstar ni karekea<br />
teuana ana koona are e tii boboto<br />
iaon rongorongon taian anainano ma<br />
aia katanoata taan kan rineaki.<br />
Te botaki ni botanaomata n te aonnaba<br />
te UN, e kaota raraomana ngkai<br />
botanaomata. ‘3 te mirion mwaitin te<br />
mwane anne ao a tangiria koraki aikai<br />
bwa e na tibwaaki iaoia, are tao kaka<br />
irabwi aia ngaa,’ e taku Anote. E taku<br />
bwa e a bon aki kona n tibwaaki te<br />
mwane aio bwa e nang kabonganaaki<br />
ibukia kain <strong>Kiribati</strong> ni kabane. A<br />
mwemwe naba titiraki iaon te bwai ae<br />
te PAC ao e bubuti te tia tabeka te<br />
titiraki aio bwa tera ngke e kona te<br />
Tautaeka ni marooro ma Nu Tiran<br />
bwa tera ngke a kona n anganaki<br />
koraki ake a reke n te PAC te work<br />
visa tao inanon teniua namwakaina<br />
bwa a na kona ni mwakuri. E nooraki<br />
te kangaanga aio irouia kain <strong>Kiribati</strong><br />
ake a reke n te PAC ngkai e a kangaanga<br />
reken te job offer ao anne are<br />
e tangiria te immigration bwa e na<br />
reke moa imwain ae e rinanoaki aia<br />
bubuti ni kan riki bwa kain te aba. E<br />
taku Anote bwa e kakoauaa ae e a<br />
e rangi ni karako mwaitiia aine n te<br />
Autintei. <strong>Kiribati</strong> TV, ana TV te Tautaeka<br />
e a tia naba ni waakina ana<br />
kaongoraa are e kaoia iai kain bwatei<br />
aika a kakaokoro bwa a na maroroakin<br />
aia koaua are a na kabotoa iai<br />
aia anainano nakon te rinerine aio.<br />
E a tia ni katanoataaki bwa e na<br />
karaoaki te rinerine n Okitobwa.<br />
N te 17 bongin te namwakaina aio<br />
ao e nang toki korakoran te Autintei,<br />
ma bon tii minita ma te Beretitenti are<br />
a na tiku n tararua te Tautaeka nikarokoa<br />
e a tia n rineaki te Beretitenti.<br />
Sir Ieremia Tabai, e anainano ibukin<br />
ana bwatei Anote Tong, ao Teburoro<br />
Tito e anainano ibukin te Kaitara.<br />
<strong>Kiribati</strong> Newstar<br />
korakora tangiran te kan mwananga<br />
nako Nu Tiran ao e na bon tabeka<br />
anne bwa te bubuti nakon Nu Tiran.<br />
Iaon taekan aia kanganga kain <strong>Kiribati</strong><br />
ake a mwakuri i Warkworth n<br />
te kambwana ae Southern Paprika ao<br />
e taku Anote bwa e mimi bwa e aera<br />
ngkai a nang tangiraki riki kain te<br />
RSE nakoia kain <strong>Kiribati</strong> ake a maeka<br />
i Nu Tiran. Tao bon iai bukina iroun<br />
te kambwana ae noria ma n ana koaua<br />
ao e taku bwa tao e taraa n angaraoi<br />
riki iroun SPL kammwakuraia kain te<br />
RSE bwa are iai aia tai ni mwakuri ao<br />
ni manga oki ngkana e a toki kainanoaia.<br />
Teuana naba are e nooria<br />
Anote bon rokon te Union n te kambwana<br />
aio ao e a tia naba n ongo mai<br />
iroun SPL bwa e aki kukurei n rokon<br />
te union. ‘Tao e na kukurei riki ni<br />
kammwakuriia kain te RSE bwa are<br />
aki kona ni kaaina te Union.’<br />
Pacific Micronesian Foundation ibukin kainanom ngkoe<br />
ae iaon Nu Tiran<br />
Email: office_pmf@yahoo.co.nz
<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong>—Tebetembwa 2011 www.thekiribatiindependent.co.nz NEWS 7<br />
E a tau te kaberoro, ani buokiira kaitiaka <strong>Kiribati</strong><br />
Inanona: Claire Antera, ao ataein <strong>Kiribati</strong> ngke a buoka kaitiakan<br />
aon te bike. Google image<br />
TARAWA—E riai te kaai<br />
ni mwakuri ibukin kaitiakan<br />
abara aio, e taku Nei Claire<br />
Anterea, temanna te tia anainano<br />
iaon te bwai ae climate<br />
change mai <strong>Kiribati</strong>.<br />
E taekin aikai Claire ngkai<br />
a tabe ni kakatauraoi imwain<br />
aia marooro are a na<br />
karaoia ma te botanaomata<br />
iaon Tarawa. Te marooro<br />
aio e a bon boboto iaon<br />
buokaia ao kaotaia aomata<br />
aron kawakinan aia tangke<br />
n ran. Aikai tangke ake a<br />
bwaintangiraaki iroun te<br />
Tautaeka n Nu Tiran. E<br />
taku Claire bwa a mwaiti<br />
tabeaianga mai iroun te<br />
Tautaeka ni kaeti ma aki<br />
tararuaan raoi bwaai n<br />
tangira bon man te Tautaeka<br />
ke mai irouia aban<br />
tinaniku. E taku Claire bwa<br />
a riai n oota aomata ao man<br />
ataia naba bwa iai katabeaia<br />
ibukin bwain tangira aikai,<br />
riki aia tangke ni moi. Karekean<br />
te ran ni moi ae itiaki<br />
bon teuana te kangaanga<br />
iaon <strong>Kiribati</strong>, ao te<br />
karikirake aio are e na<br />
buoka te kangaanga aei.<br />
‘Tiaki tangiria bwa e na<br />
taraaki <strong>Kiribati</strong> bwa te aba<br />
ae e kakeai bonganan aia<br />
bwain tangira aban<br />
tinaniku. E kainanoaki naba<br />
te kaotaota nakoia aomata<br />
bwa e aera ngke e a tarika<br />
te ran ni moi man te<br />
mwaniba. A riki aikai man<br />
Imwin rokon Ban Ki-moon, ana tia koroboki ni kabuta te UN i<br />
<strong>Kiribati</strong> ao iai te kantaninga bwa e a buubura riki bwanaan<br />
<strong>Kiribati</strong> nakon te aonnaba bwa are e bon noori baika a riki ni<br />
matana.<br />
Ngkana iai aika a tibwa oki mai <strong>Kiribati</strong>, ao ngkana ko titirakiniia,<br />
e uara <strong>Kiribati</strong>, ‘ ah e rangi ni kabuebue, ao ni barekareka’.<br />
Antai tabena te kaitiaka te otabwanin? E kaawa te otabwanin<br />
bwa are akea wiina n taetae ni kangaai, ‘ kai i a rangi ni barekareka.<br />
Tera ara iango ngkana ti nakonako ao ti onrake n te<br />
barekareka? Ai bon aekan naba te otabwanin i <strong>Kiribati</strong><br />
te bwai ae climate change<br />
ao rikiraken iabutin taari.<br />
Irarikin anne ao e na bon<br />
reke naba aia tai ni marooro<br />
ma aomata iaon taekan te<br />
bwai ae te climate change.<br />
‘Ti tangira te bwai aio bwa<br />
e na reke naba bwa teuana<br />
aia bwai ni kaembein taan<br />
kan rineaki. Ma ti ataia bwa<br />
n angiin te tai ao taan kan<br />
rineaki a na bon anainano<br />
iaon boon te amwarake, te<br />
bwakabwai, te onaoraki, ao<br />
tiaki taekan te otabwanin<br />
ma climate change.’<br />
Uoua baika ti tangiria ni<br />
karekei man ara marooro<br />
anne; katamaroaan anuaia<br />
ara botanaomata bwa a na<br />
rabakau n tararuai bwaai n<br />
tangira, ao te kauoua karikan<br />
climate change bwa te<br />
bwai ni marooro inanon<br />
tain te anainano aio. Irarikin<br />
anne ao e kakoauaa naba<br />
Claire ae e a rangi ni mwaiti<br />
ana tai Beretitenti Anote<br />
Tong ma ana Tautaeka ni<br />
kaberoroa taekan climate<br />
change nakoia aban te aonnaba.<br />
‘Ti tangiria bwa a nang<br />
karaoa te mwakuri, a na<br />
buoka te kaitiaki ni kaotia<br />
bwa a rangi n tabeaianga<br />
ibukin <strong>Kiribati</strong> nakon taai<br />
aika a na roko, ma tiaki<br />
ibukin taekan aia politics.<br />
The <strong>Kiribati</strong> <strong>Independent</strong><br />
reports<br />
Man I/B4….Aei te bwai are e ribootinaki nakon Newstar bwa e riki i marenan te Tia Tei mai Tabiteuea Maiaki, Tebuai<br />
Uaai ao te Minitita n te Botaki ni Kuakua, Dr. Kautu Tenaua. E riki te kangaanga anne inanon otinakoia Taan<br />
Tei ibukin motirawaia n te tawanou anne. E kakoauaaki bwa iai matoan te kaoti teuana are e tabekaki i mwaain tawanou<br />
n te bong anne iroun te Tia Tei mai Tabiteuea Maiaki are e kaineti ma mwamwanangan kaainaban te Minitita<br />
n iria nako tinaniku. Aei te kaoti are e bon totokoia te Tautaeka, ao are a kanamakinna koraki ake a noora te bwai are<br />
e riki bwa bon iai irekerekena ma te ‘bukinibai’ ao te ‘inotunotu’ i marenaia mmwaane aika uoman aikai. N te riiboti<br />
are e karekea Newstar mai iroun temanna te mmwaane are e noora te bwai ae e riki (e aki tangiria ni boreetiaki<br />
arana), ao e taku bwa aongkoa e bon tabe n nakonako n rimwiin te Minitita, te Tia Tei, ngke e a tii kaannakoaki<br />
naba ni ‘bukinibaiaki’ iroun te Minitita, ma e tekeraoi bwa e noora kaina te Tia Tei ao e a ‘notuaanako’ naba te<br />
Minitita ike e a bwaka iai te Minitita i aontano.<br />
N reitaki ma aei, ao e bon tarebooniaki naba ana riboota Newstar temanna are e karaoa ana mwakuri i Bonriki i<br />
mwaain tawanoun te bong anne iroun temanna te mmwaane are e kabwarabwaraa bwa e bon tareboon man te Auti<br />
n Tei. E taku te tia tareboon bwa aongkoa e noora te Minitita bwa e oreaki iroun te Tia Tei, ma aei are e aki katabwanina<br />
raoi rongorongona te tia tareboon aei. A waekoa n tauaki mmwaane aikai irouia Taan Tei tabeman ao ni<br />
kamaenakoaki. E kataia n reitaki Newstar ma te Tia Tei ao te Minitita ake a mwaneweaki n te bwai ae e riki aei, ma<br />
iai te angabuaka ao te kangaanga are e a karika aki koron bukin aei. E ngae n anne ao bon akea te ribooti i aon taekan<br />
te ikoaki ae e a tia n riki nakoia mmwaane aika uoman aikai. E uringaki iroun Newstar bwa i nanon ririki aika a bwakanako<br />
ao bon iai naba te keiti ae ai aron aei are e riki i marenaia uoman Taan Tei mai Tarawa Teinainano ngke e a<br />
kataia naba te Tia Tei are temanna n toua mwaain te Tia Tei are temanna ma e tekeraoi teuare e na touaki bwa e<br />
noora kaina ao e a ienikuri naba n taua rangan te tia toutou ma n taeianako. <strong>Kiribati</strong> Newstar
<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong>—Tebetembwa 2011 www.thekiribatiindependent.co.nz NEWS 8<br />
Kinaakin Beretitenti Anote Tong ae e a rianako iai n te aonnaba<br />
Amnesty CEO ao Anote, Auckland<br />
E mwaiti baika e rianako iai okoron<br />
ara Beretitenti ma aaba ake tabeua n<br />
te Betebeke. Teuana bwa e taekina ae<br />
bon taku bwa e eti ibukin nanona ni<br />
boutokaa Biti, n aki butimwai aia kai-<br />
Am copy<br />
<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong><br />
E na email, ke e na post nakoim?<br />
Kanoa te booma ane n te atai<br />
Call 021 143 5007<br />
roro aaba aika Nu Tiran ma Aotiteria.<br />
Te kauoua aki kuana ni kaberoroa<br />
taekan ana kanganga <strong>Kiribati</strong> n<br />
rootakina n te bwai ae rikiraken<br />
iabutin taari ao bitakin kanoan te<br />
bong, climate change. Te kateniua<br />
bon karekean te tabo are e aranna bwa<br />
te marine protected area, te moan tai<br />
ni karaoaki n te Betebeke.<br />
Te kaaua bon butimwaean aia kairoro<br />
uabwi ma teuana te ngaa aomata<br />
ake a tiaina ibukin katanakiia aine<br />
man mwakuri n iowawa n aban te<br />
Betebeke. Ni butimwaean aio iroun<br />
Anote ao e rangi ni kamoamoaaki<br />
iroun te mataniwi n te botaki are e<br />
tabe ma inaomataia aomata iaon Nu<br />
Uoua te kawai ae kona n reke iai am copy n <strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong><br />
1. E na email nakoim<br />
2. E na post nakon am meeri/address<br />
A bon kakaokoro naba tein booia<br />
Boon <strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong> ngkana e post nakon am meeri ke address = $3.50<br />
Boon <strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong> ngkana e email nakoim = $2.00<br />
Subscription options (ibukiia ake a tangiria bwa e na email nakoia)<br />
1. One month = $8.00<br />
2. Three months = $20.00<br />
3. Six months = $38.00<br />
4. One year = $60.00<br />
Subscription options (ibukiia ake a tangiria bwa e na post nakon aia meeri ke address<br />
1. One month = $14.00 including postage<br />
2. Three months = $42.00 including postage<br />
3. Six months = $56.00<br />
4. One year = $95.00<br />
Kanoaa te booma ane n te angatai, rinea ane ko tangiria bwa te email ke te post ao<br />
maanra, teuana, teniua namwakaina, onoua ke teuana te ririki?<br />
Tiran, Amnesty International<br />
Aotearoa, Patrick Holmes.<br />
Anote bon aia te reta ni kairoro ma<br />
mwaitin te tiaina (signatures) iai ae<br />
uabwi ma teuana te ngaa.<br />
E taku Patrick bwa e a nakoia ngkai<br />
taan kairiri man aban te Betebeke<br />
bwa a nang mwakuriia.<br />
E taekinaki bwa <strong>Kiribati</strong> ngaia<br />
ngkai teuana te aba are e a mwakuri<br />
iaon ana tua iaon mwakuri ni kakeru<br />
ma ni iowawa inanon te mwenga.<br />
E taraaki te un imarenaia taanga ke<br />
kaaro ma natia ao bon aia utu bwa te<br />
bwai ae akea rekereken iai te Tautaeka<br />
ke ana bureitiman.<br />
Pacific Scoop<br />
<strong>Te<strong>Kiribati</strong></strong> <strong>Independent</strong> bon te<br />
nutibeeba ae kanoana te<br />
rongorongo n te taetae ni <strong>Kiribati</strong><br />
Aram<br />
Kauoua n ara<br />
Address<br />
Email<br />
Telephone<br />
1. I tangiria bwa e na email au<br />
copy ibukin te maan ae<br />
a. Teuana namwakaina<br />
b. Teniua<br />
c. Onoua<br />
d. Teuana te ririki<br />
2. I tangiria bwa e na post nakon au<br />
address<br />
a. Teuana namwakaina<br />
b. Teniua<br />
c. Onoua<br />
d. Teuana te ririki<br />
E free ara first issue, ma e tii reke iroum n te email