Numer 72 - Gazeta Wasilkowska - Wasilków

ŻYDZI W WASILKOWIE – wiek XIXNapływ ludności żydowskiej do Wasilkowa był jak twierd zą badacze, spowodowany wydarzeniamiwojny trzyd ziestoletniej w 1638 roku 1 , lub powstania Chmielnickiego w 1648 roku 2 . To właśnie owe konflikty,związane z pogromami w Europie Zachodniej i na Ukrainie przyczyniły się do ruchów migracyjnychŻydów na du żą skalę. Spokojne wówczas tereny Podlasia stały się nowym miejscem osadnictwa żydowskiego.Szybki rozwój demograficzny ludności wyznaniamojżeszowego, a także kolejne migracjezwiązane z rygorystyczną polityką carskąw odniesieniu do Żydów spowodowały, iż w 1807roku Żydzi stanowili 21 % mieszkańców miasteczka.W roku 1897 spis powszechny wykazał już 38% Żydów zamieszkujących Wasilków. 3Poniższa tabela pokazuje zmiany liczebności społecznościżydowskiej w Wasilkowie w końcu XIXwieku.Tab. 1. Liczba wyznawców religii mojżeszowej wWasilkowie w latach 1879 - 1892.Rok lb. %1879 1181 491881 1079 411882 1079 431888 1079 331892 1154 34Źródło : Pamiatnaja Kniżka Grodienskoj Gubierniza lata 1879 - 1892.Pomimo tego, iż nie udało mi się uzyskać danychcorocznych, lub w jednakowych przedziałachczasowych, prezentowany materiał statystycznydokładnie obrazuje tendencję spadkową odsetkaludności żydowskiej miasteczka w końcu XIXwieku, pokazuje również jak kształtowała się liczbajego żydowskich mieszkańców. Zakres pracy niepozwala na dociekanie przyczyn takiego kształtowaniasię powyższych danych. Warto jedynie dodać,że w okresie od 1879 do 1892 roku średniodsetek ludności żydowskiej w Wasilkowie wynosił40 %. Z czasem Żydzi zamieszkujący miasteczkozdominowali większość sektorów gospodarczychtworząc typowe dla wielu niewielkich ośrodkówmiejskich tego terenu sztetł.Zachowane spisy podatkowe z lat 1913 - 1915już na pierwszy rzut oka sugerują, iż struktura własnościowazakładów sklepików i fabryk ówcześniefunkcjonujących w miasteczku zdecydowaniewypada na korzyść żydowskich jego mieszkańców.4 Dane te, jak pokazuje poniższa tabela, zgodnesą z tendencją panującą już w latach siedemdziesiątychXIX wieku.Tab. 2. Struktura własności fabryk w Wasilkowie w latach1879 - 1907 pod względem narodowości właścicieli.Rok ilość fabryk żyd ilość fabryk nie żyd.1879 10 21890 9 01907 10 1Źródło : L. Mendelewicz, Wasilkower MemorialBook, Melburne 1993.W Archiwum Historycznym Białorusi zachowałosię wiele planów i projektów fabryk i zakładówprzemysłowych z lat 1880 - 1914 świadczącychdobitnie o dynamicznym rozwoju społecznościżydowskiej miasteczka pod względem gospodarczym.Kahał wasilkowski, funkcjonujący od XVIIIwieku, 5 nieustannie rozwijał swoje struktury administracyjne.Powiększała się też ilość budowli ocharakterze sakralnym. Opis okręgu bóżniczego z1883 roku podaje 151 żydowskich domów w miasteczku.Wymienia także jedną synagogę wybudowanąw 1832 roku i dwie szkoły wybudowane w1854 i 1880 roku. 6 Dane te różnią się poważnie odprzytaczanych przez Tomasza Wiśniewskiego (IIpołowa XVIII w.,1806 r., 1880 r.) 7 . Niestety autorBóżnic Białostocczyzny nie podał źródła skąd czerpałwiedze na ten temat.Centrum synagogalne znajdowało się tuż przyulicy Wojtachowskiej. Dzisiejsza ulica Białostocka,część ulicy Kościelnej, domy otaczające rynek, atakże parcele znajdujące się nad rzeką Supraśl byłyzamieszkiwane przez ludność żydowską miasteczka.Pozycja ludności wyznania mojżeszowego zamieszkującejw końcu XIX wieku Wasilków, natle całej społeczności miasteczka, nosi wyraźneznamiona dominacji gospodarczej.Na zakończenie tego warto przytoczyć cytat zpracy podróżnika I. J. Perelmana, zamieszczony wpetersburskim miesięczniku Kniżki Wschoda ,doskonale oddający swoisty klimat kulturowy Wasilkowaz końca XIX wieku: [...] Brak zagospodarowaniatego miasteczka rzuca się w oczy, gdy tylkowjeżdżacie do niego - niebrukowane ulice, błoto niedo przebycia. Szkół nie ma, a dzieci uczą się wtradycyjnych żałosnych hederach, systematyczniezabijających ich i bez tego słabe siły. W tym brudnymmiasteczku bieda i ciemnota zawiązały wyraźnieścisły sojusz, żeby wspólnie wieść masę żydowskądrogą fizycznej i moralnej degeneracji [ ...] .8Artur Markowski1 T. Wiśniewski, Bó żnice Białostocczy zny , Biały stok 1992, s.202.2 P. Czy żewski, Starostwo wasilkowskie w XVI - XVIII wieku. ,maszy nopis, s. 27.3 T. Wiśniewski, op. cit. .4 Archiwum Państwowe w Białymstoku (dalej APB), z. 43,sy gn. 217 - 220.5 T. Wiśniewski, op. cit. .6 NHABwG , f. 2, op. 32, d. 1271, k. 13.7 T. Wiśniewski, op. cit. .8 Cyt. za : P. Borowik, Wasilków Przemysłowy, [w]Wasilków na przestrzeni dziejów, red. W. Jarmolik,Wasilków 1996, s. 11.strona 12 Gazeta Wasilkowska