tagalogpb2014

Ang Transpormasyon ngPambansang Budget“Nagpahayag angating mamamayanng pagnanasangmagkaroon ngmas malalim napakikiambag sapaggastos ngpamahalaan sakanilang buwis. Isaitong magandangoportunidad parapaigtingin angsigla ng reporma.”Masidhi ang interes ng mga mamamayan ngayon na malaman kung paanoginagastos ng pamahalaan ang kanilang pinaghirapang buwis, at ang pagnanaisnilang makilahok sa pambansang proseso ng pagba-budget. Ang kanilang higit napagtataya ay lumilikha ng magandang oportunidad upang mapalalim at mapabilisang galaw ang reporma: upang paigtingin ang transparency, upang mapatatag angmga pampublikong institusyon alinsunod sa malinaw na tungkulin at pananagutan,at upang mabigyan ang mamamayan ng pagkakataong para sa positibongpakikisangkot sa pamamahala.Hindi pinalalampas ng Administrasyong Aquino ang ganitong pagkakataon paraisulong ang transpormasyon ng Pambansang Budget.Sa simula pa lamang, nagpapatupad na ng reporma ang pamahalaan upang masiguronghindi labis ang paggastos, nasa tama ang paggastos, at nasusukat ang resultang paggastos. Bilang pagpapatuloy sa mga naunang reporma, hinubog ng Administrasyonang 2014 Budget upang palalimin pa ang transpormasyon ng pamamahala sapampublikong paggugol, at higit pang bigyang-kakayahan ang mga mamamayan namakilahok dito. Kabilang sa mga repormang ito ang mga sumusunod:Performance-Informed Budgeting- Kalihim Florencio B. AbadNoon, ang Pambansang Budget ay panay kuwento lang—panay numero at teknikalna detalyeng mahirap maunawaan ng bawat Juan at Juana ang laman nito. Ngayon,sa kauna-unahang pagkakataon, ang 2014 Budget ay nagtatampok ng performancetargets ng bawat ahensiya ng pamahalaan katabi ng mga detalyeng pinansiyal.Halimbawa, nakasaad na ngayon sa GAA ang target ng Bureau of Fire Protection:Sa NCR ngayong 2014, hindi dapat bababa sa 5,185 ang bilang ng mga tawagna natugunan nila sa loob ng lima hanggang pitong minuto. Ang Department ofEducation naman, target naman nila ang makapag-enroll ng 12.6 milyong kabuuangbilang ng kabataan sa mga kindergarten at elementary school sa buong bansa.Sa pamamagitan ng Performance-Informed Budgeting (PIB) na ipinatupad sapagbubuo ng 2014 Budget, ang GAA mismo ang nagpapakita ngayon ng mas malinawna larawan ng paggastos sa pondo ng bayan ng mga ahensiya sa paghahatid ngnasusukat na mga serbisyo at resulta. Kitang-kita na ngayon nina Juan at Juana angperformance na pinaninindigan ng bawat ahensiya - kaya maaari nilang papanagutinkapag hindi ito nakamit.Bukod pa rito, nag-aambag din ang PIB sa pagpapatibay ng tinatawag na “checksand balances” sa pagitan ng mga pampublikong institusyon pagdating sa budget.Binibigyan nito ng paraan ang mga mambabatas na mas mahusay na mabusisi angmga mungkahing budget at maisagawa ang tungkulin ng Kongreso na bantayanang performance ng mga ahensiya. Dagdag pa, pinauunlad ng PIB ang kakayahanng mga ahensiya na magplano, mag-budget at magpatupad, na susi sa epektibongpaghahatid ng serbisyo sa mga mamamayan.Higit na mahalaga, binibigyan ng PIB ng kapangyarihan ang mga mamamayan napapanagutin ang mga ahensiya sa kanilang performance.Para sa karagdagang impormasyon tungkol sa PIB, i-download lamang ang brochuresa: http://budgetngbayan.com/performance-informed-budget-brochure-2464/8

GAA-as-ReleaseDocumentUpang masiguro ang mabilis,maagap at episyenteng serbisyopara sa mamamayan, pinaiigtingpa ng Administrasyong Aquino angpagsasaayos sa implementasyon ngPambansang Budget.Pagsasabatasng GAAng mga kaalinsabay na reporma sa pagpatupad ng budget, gaya ng pagsusulong ngsistema ng pagbabayad na hindi gumagamit ng tseke sa pamamagitan ng ExpandedModified Direct Payment System, at pagsasagawa ng proseso ng bidding bago pamaisabatas ang GAA upang masimulan na ang proyekto sa unang araw pa lamang ngtaon.Ang GAA-as-Release Document at iba pang reporma sa pagpapatupad ng budgetay hindi lamang tungkol sa pagpapabilis at pagpapatalas ng proseso. Tungkol dinito sa transparency at pananagutan, pati na sa pagtugon sa pangangailangan ngmamamayan.Para sa karagdagang impormasyon tungkol sa GAA-as-Release Document,tingnan lang ang bahaging FAQs sa: http://www.dbm.gov.ph/wp-content/uploads/Issuances/2014/National%20Budget%20Circular/Annex%20D-English.pdf ohttp://www.dbm.gov.ph/wp-content/uploads/Issuances/2014/National%20Budget%20Circular/Annex%20D-Filipino.pdfGrassrootsParticipatoryBudgetingNagsisilbingallotmentreleasesdocumentang GAAPagpapatupadng mgaahensiya sakanilang mgabudgetIsang malaking hakbang sapagpapabilis sa proseso ngpagpapatupad sa Budget ang GAA-as-Release Document. Sa pamamagitannito, ang mga budget ngayon—malibanna lang sa mga kasama sa Negative list—ay itinuturing nang nai-release sa mgaahensiya bilang allotment sa unangaraw ng taon. Dahil dito, hanggang 86bahagdan ng mga budget na espesipikosa mga ahensiya ay naka-release na,nang hindi nangangailangan ng SpecialAllotment Release Orders o SARO.Naging posible ang GAA-as-ReleaseDocument dahil sa naunangpagpupunyagi na bawasan ang mgalump sum fund at pagdedetalye ng mgabudget ng ahensiya sa espesipikongmga programa at proyekto (tatlongtomo na ang GAA ngayon dahil masdetalyado na ito). Dinadagdagan pa itoAng Pambansang Budget ay hindi lamang para sa taumbayan. Higit sa anupaman,ang Pambansang Budget ay pagmamay-ari ng mamamayan. Para higit namakisangkot ang mga Pilipino sa proseso ng pagba-budget, nagsagawa ngmapangahas na mga reporma ang Administrasyong Aquino upang lumikha ng mgamakabuluhang mekanismo para sa partisipasyon ng mamamayan.Inilunsad ng Administrasyon ang Grassroots Participatory Budgeting (tinatawagdating Bottom-Up Budgeting) upang mabigyan ng direktang boses at boto ang mgakomunidad sa proseso ng pagba-budget. Sa pagbuo ng 2014 budget, nakibahagiang mga komunidad at lokal na civil society organization sa 1,225 na lungsodat munisipalidad sa paglikha ng mga programa laban sa kahirapan. Nagresultaang prosesong ito sa pagsasama sa 2014 Budget ng P20.1 bilyong halaga ng mgaprograma at proyektong binuo ng mga komunidad.Ang Grassroots Participatory Budgeting sa ilalim ng 2014 Budget ay pagpapalawakng ginawa sa 2013 Budget, na nagsimula sa 595 lungsod at munisipalidad atnagresulta sa P8.3 bilyong alokasyon. Dahil determinado ang AdministrasyongAquino na gawing institusyunalisado ang sistemang ito, lahat ng pamahalaang lokalay magiging sakop ng ganitong proseso kapag binuo ang mungkahing Budget parasa 2015.Para sa karagdagang impormasyon tungkol sa Bottom-Up Budgeting, tingnan angpahina 30-31 ng publikasyong ito.Nabigyan ang Pilipinas ang napakagandang oportunidad para itaas ang antasng pamamahala, lalo na sa paggamit sa kaban ng bayan. Ang mga repormangnabanggit, kasabay ng marami pang iba, ay pagtugon ng pamahalaang Aquino satawag ng panahon: isang malinaw na mandato mula sa mga Pilipino na ipagpatuloyang pagtatatag ng lipunang tunay na matuwid, makatarungan at nagbibigaykapangyarihansa nakararaming mamamayan.Para sa karagdagang impormasyon tungkol sa mga reporma sa Budget, tingnan angpahina 30-31 ng publikasyong ito.)9

Buod ng 2014 BudgetTotal Obligation BudgetTotal Budget Less Interest PaymentsYear-on-Year Growth2014• 2,264.63 B• 1,911.98 B12.9%9.7%15.8%7.3%9.1%2.7%13.8%10.6%10.3%9.3%2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013• 867.01 B• 606.11 B• 947.55 B• 647.75 B• 1,044.83 B• 734.72 B• 1,155.51 B• 887.71 B• 1,314.61 B• 1,042.40 B• 1,434.15 B• 1,155.28 B• 1,472.98 B• 1,178.73 B• 1,580.02 B• 1,301.02 B• 1,828.98 B• 1,516.18 B• 2,005.90 B• 1,672.00 BAng 2014PambansangBudget: P2.265TrilyonMas mataas ng 12.9 porsiyento ang2014 Pambansang Budget kungikukumpara sa P2.006 trilyong Budgetsa taong 2013. Kung ibubukod angdebt servicing, nasa 14.6 porsiyentoang taunang paglaki ng Budget mula2010. Katumbas din ng 17.0 porsiyentong inaasahang gross domestic product(GDP) para sa taon ang 2014 Budget.1 Binubuo ang DBCC ng DBM bilang tagapanguloat ng Department of Finance, National EconomicDevelopment Authority at Office of the President,at kalahok din ang Bangko Sentral ng Pilipinas.Ano ba ang Pambansang Gugulin o pambansang budget?Ipinapakita ng Pambansang Budget ang tinatayang kita ng pamahalaan atmga gastusin nito sa mga programa at proyektong magsusulong ng paglagong ekonomiya at pagpapa-unlad ng kalagayan ng mamamayan. Nagsisilbiitong kasangkapan sa matuwid na pamamahala: ang bawat ahensiya ay maypananagutang maghatid ng nasusukat na mga resulta sa sa pamamagitan ngkanilang mga budget.Paano binubuo at isinasabatas ang Budget?1. Gagawa ng mungkahing budget ang mga Ahensiya batay sa mgaparametrong itinakda ng Department of Budget and Management (DBM) atDevelopment Budget Coordinating Committee(DBCC) 1 .2. Binubusisi at pinagsasama-sama ng DBM ang panukalang budget ng mgaahensiya para mabuo ang Pambansang Budget, at saka ito inihahain saPangulo at Gabinete para maaprubahan.3. Kapag naaprubahan na, ang mungkahing National Budget ay nagigingNational Expenditure Plan (NEP). Isinusumite naman ito ng Pangulo saKongreso.4. Bubusisiin ng Kongreso ang NEP: magsasagawa ito ng mga public hearing,tatalakayin at maglalapat ng pagbabago bago ito aaprubahan. Pagkatapos,pipirmahan ito ng Pangulo at magiging General Appropriations Act (GAA).5. Habang nagaganap ang mga nabanggit na proseso, ang mamamayan aybinibigyan ng impormasyon at pagkakataong makibahagi.Tingnan ang centerfold para sa diagram na nagbubuod ng proseso ngPambansang Pagba-Budget.10

Budget Batay sa SektorPinakamalaking bahagi para sa serbisyongpanlipunan at pang-ekonomiyautangP377.60 B • 16.7%Debt burden representsa) Debt Service-Interest Payments (P352.7 B)and b) Net Landing (P24.90 B)Serbisyong PanlipunanP 841.79 B • 37.2%DEPENSAP 89.4 B • 4.0%TOTALP 2,264.63 BGeneralPublic ServiceSP 362.58 B • 16.0%Serbisyong Pang-ekonomiyaP 593.12 B • 26.2%Serbisyong Panlipunan(Social Services) -nananatiling pangunahinang mga serbisyo gaya ngedukasyon, pangangalagangpangkalusugan, pabahay,social welfare, athanapbuhay, na pinaglaananng P841.8 bilyon bilangbahagi ng paninindiganng AdministrasyongAquino na bawasan pa angkahirapan ngayong taon.37.2 porsiyento ng Budgetang inilaan para sa sektorna ito, na mas mataas ng 2.3percentage points sa 34.9porsiyento noong 2013 at 9percentage points sa 28.2porsiyento noong 2010.Serbisyong Pang-ekonomiya(Economic Services) -pinaglaanan ang mgaserbisyo gaya ng agrikultura,impraestrukturangpangtransportasyon atturismo ng P593.1 bilyon.Kumpara sa inilaan sa 2013Budget, mas marami ng P83.9bilyon ang inilaan ngayon ngAdministrasyong Aquino samga gastusing sumusuportasa pag-unlad ng ekonomiya.Mas mataas din ito ng 56porsiyento kumpara sainilaan noong 2010.Utang (Debt Burden) -Ibinaba naman ito sa16.7 porsiyento mula20.6 porsiyento noong2013, bilang bahaging paninindigan ngAdministrasyong Aquinona pagaanin ang antas ngpublic debt. Kasama sasektor na ito, na pinaglaananng P377.6 bilyon, angpambayad sa interes ng mgahiniram ng pambansangpamahalaan sa loob at labasng bansa, pati na ang NetLending sa mga korporasyonng pamahalaan para sa mgautang na ginarantiyahan ngpamahalaan.General Public Services- gastusin para sapangkalahatangpamamahala, gaya ngpangangasiwang pisikal,ugnayang panlabas, paggawang batas at pampublikongkaligtasan at kaayusan.16 na porsiyento ng 2014Budget ang mapupunta sasektor na ito, na pinaglaananng P362.6 bilyon. Mas malakiito ng P15.3 bilyon sa inilaannoong 2013.Depensa (Defense) - P89.5bilyon naman ang inilaanpara sa pagpupunyagi ngpambansang seguridad,katatagan, at kapayapaan.Patuloy ang AdministrasyongAquino sa pagpapatatag ngsektor ng depensa, kasamana ang pagpapalakasat pagreporma sa mgapuwersang panseguridad.11

Budget Batay sa Klase ng GastusinMas mataas na alokasyonpara sa imprastrukturaCURRENT OPERATING EXPENSES 2014 (in Billion % SharePesos)Personnel Services 662.56 29.3%Maintenance and Other Operating Expenses 414.66 18.3%Grand TotalP2,264.63 BAllotment to LGUs 273.24 12.1%Subsidy to GOCCs 18.74 0.8%Interest Payments 352.65 15.6%CAPITAL OUTLAYSInfrastructure 404.31 17.9%Capital Transfers to LGUs 30.74 1.4%Special Shares to LGUs 9.45 0.4%Equity 2.27 0.1%Other Capital Outlays 71.06 3.1%NET LENDING 24.95 -5.8%Infrastructure Outlays- gastusin para sa mgakalsada, tulay, paliparanat iba pang katuladna capital goods napangmatagalan angbenepisyo. Sa pagnanaisng AdministrasyongAquino na suportahan angpagpapalago sa ekonomiya,pinaglaanan ng P404.3bilyon ang InfrastructureOutlays, na mas mataas ng37.2 porsiyento sa inilaannoong 2013. Katumbas itong 3.1 porsiyento ng GDP.Personnel Services -gastusin para sa suweldoat iba pang klase ngcompensation para sapermanente, temporary,contractual at casualna empleyado ngpamahalaan. Ang ganitongklase ng gastusin parin ang pinaglaanan ngpinakamalaking bahagi ngBudget—20.3 porsiyento, oP662.6 bilyon.Alokasyon para saGovernment-Owned or-Controlled Corporations oGOCCs - kasama ang subsidiyapara sa operasyongpang-korporasyon, pondosa mga proyektong pangimpraestrukturana ipatutupadng GOCCs, equityinfusion, at net lending.Tumaas ng 3.2 porsiyentoang kabuuang alokasyonpara sa GOCCs: P72.2bilyon o katumbas ng 3.1porsiyento ng PambansangBudget.Alokasyon para LocalGovernment Units o LGUs- kumakatawan sa InternalRevenue Allotment at ibapang bahagdan ng mgaLGU sa pambansang kitaalinsunod sa batas, atcapital transfers. Para sa2014, tumaas ng 12.9 porsiyentoang pondo para saLGUs: P361.1 bilyon, o 15.9porsiyento ng kabuuangbudget para sa taon.Maintenance and OtherOperating Expenditureso MOOEs - ay para sapagbabayad ng mgaprodukto at serbisyo (hal.,supplies, maintenance,utilities, serbisyongpropesyunal, at ibapa.) na kailangan sapagsasagawa ng mgaoperasyon ng pamahalaanat implementasyon ngmga programa nito. P414.7bilyon ang inilaan saMOOEs, na mas mataas ng20.9 porsiyento sa P343.4bilyon noong 2013 dahil narin sa tumaas na paggastospara sa mga binigyangprayoridadna programangpanlipunan at pangekonomiya.Debt Servicing-InterestPayments - kagaya ngnabanggit, patuloyna binabawasan angnakalaan dito bilangresulta ng pagnanais ngAdministrasyong Aquino napatatagin ang pananalaping pamahalaan.12

Budget Batay sa RehiyonMas Mataas na Alokasyon sa mga RehiyonREGION IP 55.2BP1.25 trilyon ang budget na nakalaanpara sa mga rehiyon 1 , na tumaas ng27.2 porsiyento kumpara sa nakaraangtaon. Katumbas ito ng 55.0 porsiyentong kabuuang 2014 Budget.CARP 31.8BNCRP 274.7BREGION IV AP 101.9BREGION IV BP 43.1BREGION IIP 47.8BREGION IIIP 94.1BREGION VP 73.0BKung ibubukod ang National CapitalRegion (NCR) 2 , ang budget para saRegion IV-B o MIMAROPA ang nagtalang pinakamalaking pagtaas, na nasa25.2 porsiyento. Sinusundan ito ngRegion 10 o Northern Mindanao na may23.9 porsiyento, Region 13 o Caragana may 22.1 porsiyento, at Region 8 oEastern Visayas na may 20 porsiyento.Sa mga pangunahing pangkat ng isla,Mindanao ang may pinakamalakingpagtaas ng budget: 17. 7 porsiyento.Sumunod ang Visayas na nanadagdagan ng 16.5 porsiyento atLuzon 3 na may dagdag na 11.0porsiyento.REGION VIP 85.4BREGION VIIP 70.9BREGION VIIIP 67.6BCARAGAP 41.9BREGION IXP 50.7BREGION XP 59.0BREGION XIIP 50.9BREGION XIP 53.2BARMMP 44.3B1 Sa pagpapatupad ng Unified Account CodeStructure, ang paghahati ng Budget batay sarehiyon ay kinukuwenta nang ayon sa lokasyon ngunit na gumagawa ng implementasyon, sa halip nasa lokasyon ng mismong programa o proyekto.2 Pinakamalaki ang hati ng NCR kung ikukumparasa ibang rehiyon dahil dito nakabase ang Opisinang Presidente, Bise-Presidente, Batasan at ibapang pangunahing opisina.3 Hindi kasama ang NCR13

Programa saPananalapi1,421.7 1,522.41,359.9 1,557.71,123.2 1,207.9Mula ngayong taon hanggang sa2016, ninanais ng pamahalaan namapanatiling mababa ang fiscal deficitna katumbas ng 2 porsiyento ngGDP. Para magawa ito ngayong taon,target ng pamahalaan na pataasinang kita (revenues) ng 15.6 porsiyentopatungong P2.02 bilyon. Kapagnagawa ito, tataas ng 15.1 percentpatungong P2.28 trilyon ang paggastos(disbursements), na katumbas ng 17.6porsiyento ng GDP.Revenues (in P billions)Disbursements (in P billions)Deficit (in P billions)Deficit as % of GDP1,534.9298.5 314.5 197.73.7% 3.5% 2.0%2009 1 2010 1 2011 11,777.81,983.91,745.9 1,716.11,880.2242.8 238.02.3% 2.o%2012 1 Program 2 2013Actual 1164.11.4%2,018.12,284.32,622.62,337.33,082.82,760.8266.2 285.3 322.02.0% 2.0% 2.0%2014 2 2015 3 2016 3Mga paglilinaw:1 Aktwal na numero (actual outturn) ang nakatala para sa taong 2009 hanggang 20132 Fiscal program sa ilalim ng 2013 at 2014 GAA, ayon sa DBM NBM No. 1193 Estimasyon ang mga numero para sa 2014 at 2015, ayon sa DBM NBM 11918

Ang Budget atang EkonomiyaMahalaga ang paggastos ng pamahalaan para sa ekonomiya ng bansa. Mas malakiang paggastos, mas malusog ang ekonomiya. Subalit hindi lang ang mismongpaggastos kundi ang pamumuhunan—halimbawa, sa edukasyon at imprastruktura—ang tumutulong sa mga industriya at mamamayan na maging mas produktibo.Apektado rin ng ekonomiya ang Pambansang Budget. Ang masiglang ekonomiyang bansa, na marami ang nakakukuha ng trabaho at negosyong kumikita, aynagreresulta sa mas malaking koleksyon ng buwis at iba pang kita ng pamahalaan.Samantala, kapag bumagal ang ekonomiya, lumiit ang kita ng pamahalaan at maaaripa ngang mauwi sa deficit.Kita, Gastusin, DeficitAng Pambansang Budget ay binubuo ng inaasahang kita at nakaplanong gastusin saisang taon.Ang kita ng pamahalaan ay binubuo ng mga buwis (hal. income tax, value-added tax,at iba pa) at iba pang kita o non-tax revenue (mga singil sa mga serbisyo, kita mulasa pagbebenta ng mga ari-arian ng pamahalaan, at iba pa).Samantala, kasama naman sa mga gastusin ang mga programa, gawain, proyekto,pagbili ng serbisyo at kagamitan, at iba pa, na kailangang gastusan upang makamitang panlipunan at pang-ekonomiyang pag-unlad.Kung hindi sapat ang kita ng gobyerno para mapondohan ang lahat ng gastusin,nagkakaroon ng deficit sa pananalapi. Sa ganitong sitwasyon, kinakailangan ngpamahalaan na mangutang.19

Ang Budget atang BayanHindi lamang koleksiyon ng mga estadistika ang Pambansang Budget—pagtatagputagporin ito ng kuwento ng mamamayang tumayo sa kanilang sariling paa sa tulongng mga programa ng pamahalaan. Itinatampok sa edisyong ito ng Budget ng Bayanang dalawa sa ganitong klase ng kuwento: isang pamilya sa Pasig na nakahanap ngkayamanan sa basahan, at isang komunidad sa Surigao del Sur na inihahabi pabalikang kanilang buhay na tinastas ng digmaan.1 2123Lumaki ang negosyong paggawang basahan ni Elena Odiame nangmabigyan siya ng paunang kapitalsa ilalim ng SEA-K Program ngDSWDTinuturuan ni Jessa Odiameang kapatid niyang si Cedric,benepisyaryo ng 4Ps na nagaaralsa Manggahan High School.Nasa kolehiyo na ngayon si Jessadahil kaya nang magbayad ngpang-matrikula ng kanyang mgamagulang.Bumuti na ang buhay ngpamilyang Odiame, nanagmamay-ari na ngayon ng 23-sq. meter na lote bilang resulta narin ng kanilang pagsusumikap atng suporta ng pamahalaanIsang mahirap na pamilyang nagtahi ngsariling magandang kinabukasanSuwerte na dati si Jessie Odiame kungkumita ng P150 sa isang buong araw ngpagpapadyak—at yun ay kung hindi umatakeang kanyang asthma. Para madagdaganang kanyang kita, ang kanyang asawang siElena ay nagtatahi ng mga retasong telangibinebenta niya bilang basahan sa mgatindahan at drayber ng dyip. Noon, P3,000lamang ang kinikita nila kada buwan.Naging mahirap ang buhay para sa magasawaat kanilang apat na anak. Nasa P100lamang ang panggastos nila kada araw.Madalas, noodles, itlog at sardinas lamangang kanilang pang-ulam. Kakaunti, kungmeron man, ang natitira para sa edukasyonng kanilang mga anak. At nadaragdagan anggastusin nila tuwing umaatake ang asthmani Jessie.cash grant sa kanilang gastusin sa kalusuganat nutrisyon, pati na sa pag-aaral ng kanilangmga anak.“Noong dumating ang Pantawid Pamilya,natuwa ako kasi nadagdagan ang budget kopara sa pagkain at panggastos ng mga batasa eskuwela,” sabi ni Elena. “Mahirap kapaggutom ka. Walang pumapasok sa isip mo,tapos manghihina ka pa,” dagdag naman ngkanyang anak.Katangi-tangi ang naging pagtupad nina Jessieat Elena sa mga kundisyon ng programa:alagaan ang kalusugan at kumain ng masustansiya,makibahagi sa kanilang komunidadat sa pangangalaga ng kalikasan, magpakitang respeto sa komunidad at sa kalikasan, atgamitin nang wasto ang cash grant.Bumuti ang kalagayan ng pamilyang Odiamemula sa Pasig City nang maging bahagi silang Pantawid Pamilyang Pilipino Program(4Ps) ng Department of Social Welfareand Development (DSWD) noong 2009 .Nabigyan sila ng pagkakataong maging masmaginhawa ang buhay dahil nakatulong angDahil na rin sa mahusay nilang pagtupad saprograma, napagpasyahan ng mag-asawa namagpasa ng proposal sa isa pang programaang DSWD—ang Self-Employment Assistance-Kaunlaran Program—para mabigyan sila ngkapital sa pagpapalago ng kanilang negosyosa paggawa ng basahan. Malinaw sa kanila20

na ito ang kanilang pagkakataon upangmagkaroon ng tuloy-tuloy na pagkakakitaan.Nabigyan sila ng P10,000 na capitalassistance dahil natupad nila ang mgakundisyon ng programa: mayroon silangnegosyo pero wala silang mahihiraman ngkapital. Magaling sila sa kanilang negosyo, atnakita at isina-alang-alang ito ng programa.Dahil sa natanggap nilang tulong, nakagawang mas maraming basahan ang mag-asawangOdiame at nakapagbenta sa mas maramingcustomer.“Naidagdag namin sa pinagbebentahannamin ang dalawang kompanya na pakyawankung umorder,” sabi ni Jessie. Mataposlamang ang walong buwan, nabayaran na ngmag-asawa ang kanilang loan grant. Hindinagtagal, lumaki ang kanilang negosyo kayapati ang kanilang mga kapitbahay - na bahagirin ng 4Ps - ay nagkaroon ng trabaho atkaragdagang kita.Sa kasalukuyan, patuloy ang paglago ngmaliit na negosyo ni Elena, habang maytrabaho naman si Jessie sa landscaping.Nakatatayo na sila sa sariling mga paa, atnapauunlad ang kanilang kabuhayan nanghindi nangangailangan ng karagdagangtulong mula sa gobyerno. Pumapasok sapaaralan ang lahat ng kanilang anak.Nakabili na rin sila ng maliit na lote natinitirhan nila ngayon sa Pasig, at nagpaplanopang bumili ng panibagong lote para sakanilang negosyo.Tapos na ang panahong kailangangpagkasyahin ng pamilyang Odiame angP100 para sa kanilang pang-araw-araw napangangailangan. “Nag-uulam na rin kaming isda at gulay ngayon,” sabi ng isa nilanganak. Higit sa lahat, habang sinusuportahannila ang kanilang sarili ay nakakatulong rinsila pagpapaganda ng buhay ng kanilang mgakapitbahay, at nakakaambag sa pag-unladng bansa.Ang pamilyang Odiame —na kinilala bilangHuwarang Pantawid Pamilyang Pilipinonoong 2013—ay isa lamang sa halos apatna milyong mahirap na pamilya ngayonna tinutulungan ng 4Ps upang makaahonsa pamamagitan ng sariling kakayahan atpagsusumikap.Komunidad natinastas ng digmaan,naghabi ng kanilangkasaganahanSa San Agustin, Surigao del Sur, nagingbahagi na ng buhay ng mga komunidadang armadong tunggalian. Nasa liblib nalugar ang kanilang mga bayan kaya nagingmahirap ang paghahatid sa kanila ng mgapangunahing serbisyo ng gobyerno atpagkakataong magkaroon ng kabuhayan.Sapat lamang ang nalilikha ng kanilangmga magsasaka at tagahabi ng abaka upangmasuportahan ang kanilang pang-araw-arawna pangangailangan. Wala sa isip nila anggumawa ng sobra—sa mahabang panahon,inakala nilang masasayang lang ang kanilangpuhunan kapag tinangka nilang magbentang produktong abaka sa ibang merkado.Hindi maayos ang mga kalsada kaya lubhangmagastos ang pagbibiyahe papunta sapamilihan.Tila nalimutan na sila ng pamahalaan dahilhindi nakakaabot ang mga serbisyo sa kanila.Dahil dito, labas-masok ang mga armadonggrupo sa kanilang lugar, at nagawa pa ngangmag-recruit ng mga miyembro ng komunidad.Nakahugot ng pag-asa ang mga magsasakaat tagahabi ng San Agustin noong 2011,nang matukoy ang kanilang lugar bilangpriority area para sa programang Payapaat Masaganang Pamayanan (PAMANA) ngOffice of the Presidential Adviser on thePeace Process (OPAPP) .Tatlo ang naging tugon ng programa sakanilang bayan. Una, binigyan ng ayudangkapital ang mga magsasaka para sa isangintegrated abaca plantation project. Ikalawa,ipinaayos ang farm-to-market road (FMR)upang maging mas madali, mas mabilis atmas matipid ang pagdadala ng kanilang mgaprodukto sa pamilihan. Ikatlo, technologytransfer sa pamamagitan ng training sapaglikha ng mga produkto at pangangasiwang negosyo.Pinag-ugnay ng integrated abaca plantationproject ang dalawang organisasyonng magsasaka na may tig-limampungmiyembrong mula sa Barangay Pongonat Janapian. Bawat grupo ay maypinangangalagaang 20 ektarya ng lupangtinaniman ng abaka. Kung dati ay hindisila pinapansin ng pamahalaan, ngayonnaman ay binigyan sila ng materyales atkasangkapang magagamit sa produksiyon atpagpoproseso ng abaka. Kasama na rito angstripping machine at kamalig na magsisilbingwarehouse kung saan nila gagawin angpagpoproseso ng mga materyales mula saabaka.Ayon kay Agustino Rivas, Barangay Chairmanng Pong-on, 4,000 kilo ng abaka ang nakuhanila sa una nilang pag-ani matapos magingbahagi ng programa. Doble ito ng kanilanginaani dati. Sa kasalukuyan, nagagawa nilangpanatilihin ang ganitong dami ng ani.21

4 54566Sa ilalim ng PAMANA,nakatanggap ng P2 milyon para saisang integrated abaca plantationproject ang bayan ng San Agustinsa Surigao Del Sur. Dalawangorganisasyon ng magsasaka saBarangay Pong-on at Janapianang nangangalaga sa tigdalawampungektarya ng lupangtinaniman ng abaka.Sa tulong ng PAMANA, angkababaihan at katutubo ngSan Agustin ay natuto ng basicweaving upang mapataas anghalaga ng kanilang produktongabakaBinabalikan ni Pablo Cadavos,presidente ng Kahupunganng mga Mag-uuma sa Abacasa Barangay Pong-on, kungpaanong natulungan ng PAMANAprogram ang kanilang komunidadna marami ang kanilang ani atmapataas ang kanilang kita.“Simula nang ipatupad ang programa,nadagdagan ang pang-araw-araw na kitanamin. Napakalaking tulong. At mas maramikaming inaani ngayon kaysa dati,” sabi niPablo Cadavos, pangulo ng Kahugpunganng mga Mag-uuma sa Abaca. “Nakatulongsa pag-aani namin ang stripping machine.”Dagdag pa niya, nabigyan ng tulongpinansiyalna P40,000 ang kanilangorganisasyon, na nagsilbing paunang kapitalsa kanilang pangangalakal ng abaka. Malakiang naidagdag nito sa kanilang kakayahangkumita.Sa pamamagitan ng PAMANA, naipaayos angapat na kilometrong FMR na nag-uugnaysa mga komunidad sa mga pangunahingkalsada. Mahigit 1,500 na indibidwal saBarangay Barangays Pong-on, Janapian, atSto. Niño ang nakinabang sa FMR na ito, nanagpadali at nagpabilis sa kanilang biyahepapunta sa mga pamilihan.“Malaki ang naitulong ng kalsada sapagbibiyahe namin ng aming mga produkto,”sabi ni Cadavos. Nakatulong din ito sa mgatindahan na malapit sa mga nabanggitna barangay. Bukod dito, naging masmadali ang paghahatid ng mga serbisyongpangkalusugan, naging mas ligtas angmga daanan, at nabawasan ang gastossa pagbibiyahe at maintenance ng mgasasakyan.Para madagdagan ang halaga ng kanilangmga produkto, binigyan rin ng trainingsa handloom weaving ng abaka ang mgamagsasaka at tagahabi. Noong nakaraangtaon, nagresulta ang kanilang training sapagbubuo ng One Town One Product Centersa Pong-on at Janapian. Dito itinatanghalang mga produktong abaka na nilikhang kababaihan at katutubo mula sa mganabanggit na barangay. Sa tulong na rinng kanilang training sa bookkeeping,product costing at pricing techniques,naging matagumpay ang negosyo ng mgakomunidad. Sa katunayan, bahagi ngkanilang kinita ay gagamitin nilang kapitalpara sa 2014.Itinuloy ang interbensiyon ng PAMANAsa anim pang bayan. Binigyan rin ngkaparehong mga training ang mgamagsasaka at kanilang asawa, pati na mgamiyembro ng kooperatiba ng magsasaka saMarihatag, Cagwait, Lianga, Tago, Bayabas,at San Miguel. Dahil napaunlad ang kanilangkakayahan, nadagdagan nila ang halaga ngkanilang produktong abaka - gumagawa narin sila ngayon ng de-kalidad na mga bag atdekorasyon.Tinastas ng digmaan at pinabayaan nggobyerno noon, hinahabi na ngayon ngmamamayan ng San Agustin ang masmagandang buhay. Mas nauunawaan na nilaang mga oportunidad na binuksan para sakanila upang kumita nang mas malaki para sakanilang pamilya at magdala ng kaunlaran sakanilang komunidad.Dalawa lamang ang kuwento ng pamilyangOdiame ng Pasig at ng mga magsasakaat tagahabi ng abaka sa bayan ng SanAgustin sa magkakaugnay na kuwento ngpangangarap at pagpupunyagi ng mgaPilipino para sa mas magandang buhay.Nakamit nila ito gamit ang sarili nilangkakayahan at pagsusumikap, sa kabila ngkanilang kinamulatang lagay ng pamumuhay.Ito ang kuwento ng Inclusive Development sapamamagitan ng Pambansang Budget.Mga paglilinaw:1 Tingnan ang pahina 32 para sa karagdagang impormasyon tungkol sa 4Ps2 Tingnan ang pahina 47 para sa karagdagang impormasyon tungkol sa PAMANAEspesyal na pasasalamat sa:DSWD sa pagtulong sa DBM sa pagtukoy at pakikipanayam sa pamilyang OdiameOPAPP sa pagbibigay ng kuwento tungkol sa PAMANA sa San Agustin22

Mga Prayoridadna GastusinSa 2014 Budget, ipinagpapatuloy ngpamahalaang Aquino ang mahigpitna pagtupad sa mga ipinangako sakanyang Kasunduan sa Mamamayan(Social Contract with the FilipinoPeople). Para makamit ang InclusiveDevelopment o pag-unlad para salahat, ibinubuhos ang pondo sa mgaprograma at proyekto na nakatutulongsa pagbabawas ng kahirapan atpagpapalawak ng ekonomiya. Paramasiguro ang malusog na kapaligiranpara sa ganitong pag-unlad,namumuhunan din ang pamahalaansa pagpapalaganap ng kapayapaanat pantay na pagpapatupad ng batas,at seguridad mula mga epekto ngpagbabago ng klima. Malaking bahagirin ng Budget ang inilaan sa mgagawaing kaugnay ng matuwid napamamahala, na nananatiling puso ngmga pagpupunyagi ng AdministrasyongAquino.23

GrassrootsParticipatory BudgetingSa pamamagitan ng Grassroots Participatory Budgeting (GPB), sinisuguro nanapopondohan ang mga pangangailangan ng mga komunidad, at napapaloob angmga ito sa panukalang budget ng mga susing ahensiya (DAR, DA, DepEd, DOE,DENR, DOH, DILG, DOLE, DSWD, DOT, DTI, TESDA, and NEA). Sa programang ito, natinatawag dating Bottom-up Budgeting, binibigyan ang mga mamamayan ng BOSESat BOTO sa proseso ng pagbuo ng pambansang Budget.Sinusuportahan din ng programa ang pagsusulong ng good local governance.Nakasalalay ang partisipasyon ng mga lokal na pamahalaan dito sa pagtupad nilasa mga kundisyon ng mabuting pamamahala gaya ng Seal of Good Housekeeping atpagpapatalas ng kanilang Public Financial Management Systems.Paano ba ito ginagawa?Binibigyan ng Grassroots Participatory Budgeting ang local basic sectororganizations (BSOs), civil society organizations (CSOs), at iba pang stakeholder ngespasyo para sa konsultasyon at kolaborasyon sa kanilang lokal na pamahalaan sapagbubuo ng Local Poverty Reduction Action Plan (LPRAP). Isasama sa PambansangBudget ang mga proyektong natukoy sa pamamagitan ng LPRAP.BarangayDevelopmentPlanningCSO AssemblyConvening theEnhanced LocalDevelopment CouncilLPRAP WorkshopSubmission ofPriority Projects24

PINALAWAK NA SAKOP1,233 lungsod at munisipalidad na ang sakop ng Grassroots Participatory Budgeting ngayong taon, kumpara sa 609 na orihinal nasakop na munisipalidad noong 2013. Sinadya ang pagpapalawak na ito upang makatulong sa pagbawas sa hindi pantay na accessng mahihirap sa mga pangunahing pangangailangang tulad ng kuryente, malinis na tubig, health insurance, silid-aralan at iba pa.Bilang resulta, umabot sa P20 bilyon ang nailaan para sa mga proyektong tinukoy sa lokal na antas—para sa pangunahingserbisyong panlipunan, pagpapaunlad ng lokal na ekonomiya, at iba pa—sa 2014 Budget. Napakalaking talon ito mula sa P8.3bilyon noong 2013.MGA SUSING PROGRAMANG NAPONDOHAN SAPAMAMAGITAN NG GPBP 403.5M • DENRNational Greening ProgramP 869.0M • DOHHealth Facilities Enhancement ProgramP 899.0M • DSWDSustainable Livelihood ProgramP 76.0M • NEASitio Electrification Programs25

PONDO PARA SA GRASSROOTS PARTICIPATORY BUDGETING sa 2014Kada Programa at Ahensiyang MagpapatupadDAP 7,488MIba’t ibang Programa at ProyektongPang-agrikulturaDENRP 403MNational Greening Program, Iba’tibang Programa ng EnvironmentalManagement BureauDILGP 2,821MProyekto sa Malinis na Tubig at localaccess roadsDoHP 1,356MPasilidad Pangkalusugan, FamilyHealth and Responsible Parenthood,Pag-iwas sa mga nakahahawang sakit,at iba pa.DTIP 533MPagtataguyod at Pagpapaunlad ngSmall and Medium IndustriesDoLEP 504MLivelihood Trainings, ReintegrationServices, Rural EmergencyEmployment, at iba pa.TESDAP 394MTechnical-Vocational Training atCommunity-Based TrainingDARP 476MSupport Services para sa mgabenepisyaryo ng Agrarian ReformDepEdP 1,449MPasilidad Pang-edukasyon,Computerization, Kalusugan atNutrisyon, Mga Batayang Aklat, Hiringng mga Guro, at iba pa.NEAP 76MSitio ElectrificationDoEP 71MHousehold Electrification sa mga liblibna lugar gamit ang Renewable EnergySystemsDoTP 175MTourism Standards Development,Regulasyon at AccreditationDSWDP 2,955MProtective Services, SustainableLivelihood, Disaster Risk Reduction, atiba pa.ARMMP 1,347MIba’t ibang proyektoKabuuanP 20,048 B26

PONDO PARA SA GRASSROOTS PARTICIPATORY BUDGETING sa 2014Kada RehiyonCARP 810MREHIYON IXP 1,019MNCRP 146MREHIYON IV BP 976MREHIYON XP 1,497MREHIYON IP 1,045MREHIYON VP 1,901MREHIYON XIP 801MREHIYON IIP 735MREHIYON VIP 1,885MREHIYON XIIP 1,050MREHIYON IIIP 758MREHIYON VIIP 2,053MCARAGAP 1,077MREHIYON IV AP 780MREHIYON VIIIP 1,833MARMMP 1,684M27

Matuwid na Pamamahalaat Paglaban sa KatiwalianNilalayon ng Administrasyong Aquino na bigyang-lakas (o kapangyarihan) angmamamayang Pilipino sa pamamagitan ng pagpapalaganap ng higit na transparencyat accountability sa mga pampublikong institusyon.Gawing Matibay angmga InstitusyonPagpapalakas sa mga Lokal na Pamahalaan – May P2.1 bilyon ang Department ofInterior and Local Government (DILG) para paunlarin ang kakayahan at serbisyongpampamahalaan ng local government units (LGUs), kasama na ang P500 milyon parasa Performance Challenge Fund. Sa pamamagitan ng pondong ito, matatasa ng DILGkung nararapat ang 344 na LGU sa Seal of Good Housekeeping, at makapagbibigayng hanggang P7 milyon para sa 126 na pinakamahusay na LGU.1Pagtugis sa Katiwalian – P574.9 milyon naman ang pondo ng Office of theOmbudsman para sa pangkalahatang imbestigasyon sa mga reklamong isinampa saTanodbayan, pati na sa paghahatol sa mga kasong administratibo. Sinusuportahanng pondong ito ang mabilis na resolusyon ng tinatayang 18,378 kaso ngayong 2014.Mas marami ito ng 535 na kaso, o tatlong porsiyento, sa mga naresolbahan noong2013. Binibigyan din nito ng kakayahan ang ahensiya na pabilisin ang pagkompletosa 4,038 na fact-finding investigation at paghahatol sa 3,757 kasong administratibongayong 2014.Resolusyon ng mga Kaso ng Katiwalian – P290 milyon ang ipinagkaloob saSandiganbayan para sa mabilis na paghahatol sa mga kasong kaugnay ng katiwalianat pang-aabuso ng kapangyarihan ng mga pampublikong opisyal at kawani. Parasa 2014, target ng Sandiganbayan ang pagpoproseso sa 3,300 na kaso, kung saaninaasahang 408 o 12 porsiyento ang tuluyang matutuldukan.28

Patatagin ang Pangangasiwa sa Kaban ng BayanPara maipatupad ang disiplina sa pananalapi at makapagpatupad ng mainam na public financial management (PFM),ipinagpapatuloy ng Administrasyong Aquino ang pagsusulong ng mga reporma, kasama ang paggamit sa teknolohiya sapagsasaayos ng mga proseso at daloy ng impormasyon hinggil sa pamamahala sa kaban ng bayan.Revenue Collection – May P5.2 bilyonang Bureau of Internal Revenue paramaisagawa ang koleksiyon ng buwis,paghuli sa mga hindi nagbabayad ngbuwis at pagreporma sa mga sistemaupang maitaas ang programmed taxcollection performance ng ahensiyamula P1.237 trilyon noong 2013 papuntasa P1.46 trillion ngayong 2014. Binigyannaman ang Bureau of Customs ngP1.5 bilyon para sa mga operasyon ngahensiya, kasama na ang pagtugis sasmuggling at iba pang iligal na gawainupang madagdagan ang collection performancenito mula P340 bilyon noong2013 patungong P408 bilyon sa 2014.Public Financial Management Systems– P720 milyon ang inilaan para sapagpapatupad ng mga pangunahingproyektong information andcommunications technology, gaya ngintegrated Public Financial ManagementSystem at National Payroll System.Public Audit – Pinaglaanan naman angCommission on Audit (COA) ng P4.7bilyon para sa pagpapalaganap nito ngpampublikong pananagutan at upanghigit na maging maayos at epektibo angoperasyon at programa ng pamahalaan.19,081 ang mga ahensiyang tinatargetng COA na ipapasailalaim sa financial,compliance at iba pang audit. Sampungahensiya naman ipapasailalim saperformance audit.Pagbutihin ang Regulasyon ng mgaNegosyo at Frontline ServicesPara maipagpatuloy ang pagsulong ng ekonomiya, patuloy ang pagpapabuti sa competitiveness ng bansa upang mahikayat angmas maraming mamumuhunan at lumikha ng mas maraming trabaho. Matatamo ito sa pamamagitan ng pagpapatalas sa sistemang regulasyon at paghahatid ng frontline services.Regulasyon at Pagtatala ng mgaNegosyo – May P143 milyon angDepartment of Trade and Industry parasa regulasyon ng negosyo, kabilang ditoang 308,344 na pagtatala ng negosyo at33,110 na aplikasyon para sa lisensya atpahintulot sa mga negosyo.Investigation Clearance – May P768milyon naman ang National Bureau ofInvestigation para sa pagpapatupadng serbisyo sa imbestigasyon at sapagpoproseso ng 5,354,000 aplikasyonpara sa NBI clearance ngayong 2014.Serbisyong Diplomatiko at Konsulado– May P2.0 bilyon ang Department ofForeign Affairs para sa mga serbisyongdiplomatiko at konsulado, kasamaang pagpoproseso ng tatlong milyongpasaporte at 400,000 visa, at patiang pagtulong sa pamamagitan ngrepatriation sa 20,000 Pilipino na nasaibang bansa.29

ANGBudgetCycle

Nakapaloob sa Budget ang plano ng pamahalaan parasa taon. Nakapaloob dito ang mga programa, gawainat proyekto na ipapatupad nito sa taon, alinsunod sainaprubahang Budget ng Kongreso. Nakatakda rito angtinatayang kita at gastusin ng pamahalaan sa taon.Sa huli, ang Budget ay kasangkapan ng pamahalaan paramapatupad ang agenda nito para sa kaunlaran ng bansa.

START1. PAGHAHANDABudget CallEnero ng naunang FY(Fiscal Year)Nagsisimula ang paghahandang budget sa Budget Call,na nagtatakda ng economicparameters, budget priorities,at procedures na gagabay samga ahensiya sa paghahandang kani-kanilang proposedbudget.Pakikipag-Ugnayansa MamamayanEnero-Marso ngnaunang FYHabang inihahanda angkanilang proposed budget,nakikipag-ugnayan ang mgaahensiya sa mamamayansa pamamagitan ng mgamekanismong katulad ngGrassroots ParticipatoryBudgeting at BudgetPartnership Agreementkasama ang civil societyorganizations.Program BudgetingEnero-Marso ngnaunang FYPara sa bawat prayoridad naprograma ng pamahalaan(halimbawa, turismo),nagkikita ang mga ahensiyaupang pagtugmain angkanilang mga panukalangbudget sa pagkamit ngtinatarget na resulta.Panukala ng mgaAhensiyaMarso ng naunang FYNagpapasa ang mga ahensiyang kanilang proposed budgetna sang-ayon sa BudgetCall sa pamamagitan ngOnline Submission of BudgetDocuments, isang bagongsistema na ipinatutupad ngDBM.Pagdinig atPagrerepaso sa BudgetAbril-Hunyo ngnaunang FYIpagtatanggol ng mga ahensiyaang kanilang proposedbudget sa mga TechnicalBudget Hearing na isasagawang DBM. Rerepasuhin ng mgatechnical bureau ng DBM angproposal ng mga ahensiya atgagawa ng rekomendasyon,na pag-aaralan naman ng DBMExecutive Review Board nabinubuo ng Kalihim at iba pangsenior official ng DBM.Paghahain sa PanguloHunyo ng naunang FYIhahain ng DBM,Department of Finance,at National EconomicDevelopment Authorityang proposed Budget saPangulo at sa Gabinete paramatalakay at maaprubahan.Pagsasama-sama,Pagpapatibay,KumpirmasyonHunyo-Hulyo ngnaunang FYPagtitibayin ng DBM angnaaprubahang proposedBudget at pagsasamasamahinito bilang Budget ofExpenditures and Sources ofFinancing (BESF) at iba pangdokumento.Budget ng PanguloHulyo ng naunang of FYMula’t sapul ay ipinapasani Pangulong Aquino angpanukalang Budget isangaraw matapos ang kanyangState of the Nation Address.Ito’y higit na maaga sapalugit na itinakda ng 1987Konstitusyon.2. PAGBABATASDeliberasyon saMababang KapulunganAgosto-Oktubre ngnaunang FYMagsasagawa ang House ofRepresentatives ng mga pampublikongpagdinig upang kilatisinang panukalang budget ng bawatahensiya. Pagkatapos, ang HouseCommittee on Appropriations aymagpapanukala ng inirerekomendanitong General AppropriationsBill (GAB) sa plenary ng House ofRepresentatives. Aaaprubahan ngKapulungan ang GAB sa Ikalawaat Ikatlong pagbasa at saka itoipadadala sa Senado.Deliberasyon sa SenadoSetyembre-Nobyembre ngnaunang FYMagsasagawa rin ang Senadong committee hearings atplenary deliberations sa GAB.Kahit na pormal talagangnagsisimula ang pagtalakayng Senado sa Budget kapagnatanggap na ang GAB nanaaprubahan ng MababangKapulungan, madalas aymaagang sinisimulan ngSenate Committee onFinance ang mga pagdinigupang mapabilis ang proseso.Deliberasyong BicameralNobyembre-Disyembre ngnaunang FYMatapos maaprubahan ngMababang Kapulungan atSenado ang kani-kanilangbersiyon ng GAB, bubuonaman sila ng BicameralConference Committee namagtatalakay at magkikinisng mga probisyon ng GAB nahindi magkatugma.Pagpapatibay atPagpapatalaDisyembre ng naunang FYAng “Bicam” na bersiyonng GAB ay ibabalik sadalawang Kapulungan,na magbobotohan upangpagtibayin ang pangwakasna GAB. Pagkatapos, ipapasang parehong Kapulunganang pinagtibay na GAB saPangulo.PagsasabatasDisyembre ng naunang FYNagtatapos angpagsasabatas ng Budgetkapag pinirmahan nang Pangulo ang GeneralAppropriations Act (GAA)bilang batas. Bago ito,maaaring mag-veto omagtakda ng mga kondisyonpara sa implementasyonng ilang item sa GAA angPangulo, na isasaad saPresident’s Veto Message.ANG Budget CycleAuditsa loob ng susunod na FYSinusuri ng Commission onAudit (CoA) ang paggamit ngbawat ahensiya sa pondonginilaan sa kanila mula sakaban ng bayan. Ginagamitnaman ng DBM ang mga ulatng CoA bilang batayan sapagtukoy ng mga budget atperformace ng mga ahensiya,at pati sa pagtugon sa mgaisyu sa paggamit ng pondo.Mga Ulat sa Kalagitnaanat Katapusan ng Taonpagdating ng Setyembreng FY at sa loob ngsusunod na FYAng Development BudgetCoordination Committee(DBCC) ang naglalathalang mga ulat na ito tungkolsa mga macroeconomicdevelopment, lagay ngpananalapi ng pambansangpamahalaan, at performanceng mga susing programa atproyekto.Performance Reviewsa kahabaan ng prosesoRegular na tinatasa ngDBM ang pinansiyal atpisikal na performanceng mga ahensiya katapatng kanilang mga target.Bukod pa rito, nagpapadalaang DBM ng mga AccountManagement Team sa mgasusing kagawaran upangmabantayan nang mabutiang kanilang performance atmaagap na matugunan angmga problema.Pakikibahagi ngMamamayansa kahabaan ng prosesoAng mamamayan, sa pamamagitanng mga civil society organization,ay tumutulong sa pagbabantayat pagtatasa sa performanceng mga ahensiya sa paggamit ngpondo ng bayan at paghahatid ngserbisyo. Ginagawa ito sa pamamagitanng mga mekanismongtulad ng mga Budget PartnershipAgreement at ng Grassroots ParticipatoryBudget.Paghahayag sa Publikosa kahabaan ng prosesoIlalathala ng mga ahensiyaang mga itinakdang ulatng DBM, pati na angiba pang mahalagangimpormasyon tungkol sakanilang budget, sa kanilangwebsite sa pamamagitan ngTransparency Seal. Regular sapaglalabas ng ulat ang DBMat ang Department of Financeupang makita ng publikoang lagay ng pagpapatupadng budget at sitwasyon sapananalapi.Accountability Reportsbuwanan o quarterly(kada tatlong buwan)Buwanan o quarterly angpagpapasa ng mga ahensiyang kanilang FinancialAccountability Report saDBM at Commission on Audit.Nagtakda rin ang DBM ngpagpapasa ng QuarterlyPhysical Reports of Operationupang magsilbing ulat sa mgaoutput ng mga ahensiya sakanilang paggamit ng pondo.Mga Performance TargetEnero FY (nasa GAA)Nagsisimula ang pananagutansa Budget sa pagtatakda ngmga target na kailangangtuparin ng mga ahensiya.Sa Performance InformedBudget, ang GAA mulangayong 2014 ay naglalamanng mga targeted outcome,output at performanceindicator ng bawat ahensiya.4. PANANAGUTANDisbursementsa kahabaan ngprosesoMaglalabas ng salapi mulasa Treasury upang mabayaranang obligasyon ngpamahalaan. Sa pamamagitanExpanded ModifiedDirect Payment Scheme,karamihan sa mga transaksiyonsa pagbabayad ngpamahalaan ngayong taonay di na mangangailanganng tseke at cash.Cash AllocationEnero (komprehensibo)at sa kahabaan ngprosesoNagpapalabas ang DBMng mga disbursementauthority, gaya ng Noticeof Cash Allocation (NCA),upang pahintulutan angmga ahensiya na bayaranang kanilang mga nagigingobligasyon.Obligasyon (Bidding atAward)sa kahabaan ng prosesoSa kanilang implementasyonng mga programa, gawain atproyekto, nagkakaroon ngpananagutan (liability) angmga ahensiya na babayaranng pamahalaan. Nagkakaroonng obligasyon ang mgaahensiya kapag, halimbawa,kumuha sila ng bagong staffo kaya pumasok sa isangkontrata kasama ang isangsupplier ng kagamitan oserbisyo (tingnan din angMaagang Bidding).Allotment ReleaseEnero (komprehensibo)at sa kahabaan ngprosesoNagpapalabas ang DBM ng allotmentsa mga ahensiya upangmabigyan ng pahintulot ang huli namagkaroon ng pananagutan sa GAA.Sa GAA-as-Release Document, angnaisabatas na Budget mismo angnagsisilbing allotment release parasa lahat ng budget item malibanna lang doon sa mga nakalagay sanegative list. Para sa mga nakalagaysa negative list, naglalabas ng SpecialAllotment Release Order angDBM matapos matupad ng ahensiyaang mga kondisyon sa release.Budget ProgramNobyembre-Disyembre ngnaunang FYMagpapasa ng BudgetExecution Documentsang mga ahensiya upangmailatag ang kanilangmga planong pinansiyal atperformance target para sataon. Pinagsasama-sama ngDBM ang mga dokumentongito para mabuo ang budgetprogram para sa bawatbuwan ng taon.Maagang Bidding parasa ImprastrukturaOktubre-Disyembre ngnaunang FYAng Department of PublicWorks and Highways(DPWH) at iba pangahensiyang ay nagsasagawang bidding para sakanilang mga proyektongimprastruktura bago pamaisabatas ang GAA. Dahildito, kahit unang araw palamang ng bagong taon aymakakapag-award na ngkanilang proyekto ang mgaahensiya.3. PAGPAPATUPADAngBudgetProcess:Noon atNgayonPara makamit ang layuning inclusivedevelopment, wala dapat masayang sabawat pisong ginagastos ng gobyerno.Mula sa simula, ang AdministrasyongAquino ay nagpapatupad na ng mgasusing reporma sa budget upangmasigurong hindi sobra, nasa tamangprayoridad at nasusukat ang resulta ngpaggastos ng pamahalaan.Sa anong paraan na ba nabago ng mgarepormang ito ang national budgetprocess?NoonAng Budget Process Noon ay maramingbutas na nagbibigay-daan sa pangaabuso,at hitik sa pasikut-sikot nahakbang na nagdudulot ng makupadna pagpapatupad ng mga programa atproyekto. Halimbawa:• Noon, walang pormal na mekanismopara sa partisipasyon ng mamamayansa pagba-budget. Mahina angkakayahan ng mga ahensiya sapagpaplano, pagba-budget atpaggawa ng ebalwasyon, kaya namanhindi magkatapat ang mga pondo atprayoridad. Kitang-kita ito sa dami ngmga pondong lump sum.• Laging huli kung maaprubahan angtaunang Budget, kung naisabatasman ito, kaya laging nangyayariang budget re-enactment—mulingginagamit ang Budget para sanagdaang taon. Hindi lamang itonagresulta sa delay sa pagpapatupadng mga programa binigyan din nitong malawak na kapangyarihan angPangulo sa paggamit ng pondo.• Ang pagpapatupad ng mga programaat proyekto ay tadtad ng mahabaat nakapapagod na proseso ngpag-release, malabis na lump sum,masalimuot na procurement, at ibapa. Ang nangyayari, laging nahuhuliang implementasyon ng mgaproyekto. Madalas kapag tag-ulanna-kaya nauuwi sa mababang kalidad,dagdag na gastusin at pagsasayang.• Mahina rin noon ang transparencyat pananagutan sa paggamit ngpondo. Nakakabagot ang mga reportat magkakasalungat pa ang mgakahingian ng mga oversight agency(tulad ng DBM at CoA), kaya matumalang pagtupad ng mga ahensiya samga ito. Kadalasan pa’y di abot-kamayng ordinaryong mamamayan ang mgareport na ito.NgayonAng Budget Process Ngayon naman,kapansin-pansin ang kaibahan kaysaproseso noon, dahil binibigyang-daannito ang mas matalas at episyentengpaglalaan at paggastos ng pondo. Sapatuloy na pagrereporma, lalo pangnabibigyang kakayahan ng budgetprocess ng Pilipinas ang karaniwangmamamayan. Halimbawa:• Nakapagtatag na ngayon ng mgapormal na mekanismo sa pakikilahokng mamamayan sa budget process.Malinaw na ngayon ang mgaparametro sa pagbubuo ng mgaahensiya ng kanilang mungkahingbudget: dapat ay sang-ayon sa mgaprayoridad at tinatarget na resulta,higit na detalyado, malinaw nanatukoy ang performance indicators,at iba pa.• Sa tulong ng Kongreso, tinitiyakng Administrasyong Aquino nanaisasabatas ang Pambansang Budgetbago magsimula ang taon. Wala ringpalya ang Pangulo sa pagpapasa ngmungkahing Budget sa Kongresoisang araw matapos ang kanyangState of the Nation Address.• Maagap at episyente na rin angimplementasyon ng mga prayoridadna programa at proyekto dahil samga susing reporma gaya ng GAAas-ReleaseDocument, sistema ngpagbabayad na hindi gumagamit ngtseke, pagsasaayos sa procurement atiba pa.• Puwede na ring silipin ngayon ngmamamayan ang impormasyon atmga report sa budget sa tulong ngTransparency Seal sa mga websiteng bawat ahensiya. Dahil kasama nasa budget ngayon ang performanceindicators, maaari nang papanagutinng mamamayan ang mga ahensiya samga inihahatid na serbisyo.Bilang pagbubuod, sinisiguro ngmga repormang ito na maaabot ngbansa ang development goals, atmakapaghahatid ng napapanahongserbisyo sa mamamayan.

Mga BudgetDocument sa PilipinasPara mapaunlad ang kalagayan ng budget transparency, ang pamahalaan ng Pilipinas—sa pamamagitan ng DBM, DoF at CoA—ayinihahanay ang mga publikasyong kaugnay ng budget sa mga pamantayang pandaigdig, gaya ng Fiscal Transparency Code ngInternational Monetary Fund at ng Open Budget Index ng International Budget Partnership.135The Budget Call – inilalabas ng DBM sasimula ng paghahanda ng budget. Angdokumentong ito ay naglalaman ng mgasumusunod:• Budget Priorities Framework, nanagtatakda ng budget priorities,macroeconomic assumptions, at fiscalparameters para sa Proposed Budget• National Budget Call, na nagtatakdang mga panuntunan, proseso atitinakdang form na gagamitin sapagbuo ng budget proposal. Hiwalayna Corporate Budget Call anginilalabas para sa mga korporasyonng pamahalaan.2Panukalang Budget – ang panukalangPambansang Budget na ipinapasa ngEhekutibo sa Kongreso para marepasoat maaprubahanBinubuo ito ng mga sumusunod:• President’s Budget Message (PBM),na naglalaman ng pagpapaliwanagng Pangulo sa layunin ng panukalangBudget• Budget of Expenditures and Sourcesof Financing (BESF), na naglalatag ngmacroeconomic parameters at detalyeng mga gastusin at pagkukunan ngpondo.• National Expenditure Program (NEP),na naglalaman ng panukalang Budgetsa anyo ng mungkahing batas;nakasaad din ang mga tinatarget naresulta at output, na may katapat naparaan ng pagsukat (indicators) katabing financial plan.• Details of the Budget, na naglalamanng detalyadong paghihimay ng mgaprograma, gawain at proyekto ngbawat ahensiya• Staffing Summary, na nagsasaad ngbuod ng kawanian ng bawat ahensiya,kasama ang bilang ng posisyon athalagang nakalaan para sa mga ito.Naisabatas na Budget – ang taunangGeneral Appropriations Act (GAA),pati na ang mga supplemental budgetna naaprubahan ng Kongreso atpinirmahan ng Pangulo. May kasamaring President’s Veto Message, nanaglalaman ng mga item sa budgetna isinailalim sa direktang veto oimplementasyon na may kondisyon.4Mga In-Year Report – regular na mgaulat na “nagbibigay ng larawan ngpagpapatupad sa budget sa taonna sakop ng budget na iyon,” bataysa pagpapakahulugan ng OBI. AngPamahalaan ng Pilipinas ay regular sapaglalathala ng mga sumusunod na In-Year Report:• Agency Budget Accountability Reports,na ipinapasa ng mga ahensiya upangmag-ulat kung paano nila ginagastosang kanilang pondo, katabi ng kanilangmga natatapos. Kinakailangan itongilathala ng mga ahensiya sa kanikanilangwebsite sa pamamagitan ngkanilang Transparency Seal.• Mga Budget Report ng DBM, nainilalathala sa website nito. Kabilangdito ang mga sumusunod:• Status of Allotment Releases, natungkol sa mga laang pondo na nareleasena ng DBM sa mga ahensiya.Buwanan ang paglalathala nito.• Statements of Allotments, Obligationsand Balances, na nagsasaad ng mgaobligasyon ng mga ahensiya katapat ngmga pondong natanggap nila. Inilalabasito kada tatlong buwan.• Reports on the Utilization of CashAllocation, na nag-uulat tungkol saNotices of Cash Allocation (NCAs) nana-release sa mga ahensiya at kungpaano ito ginamit o ipinambayad.Buwanan ang paglalathala nito.• Regular na inilalathala ng DoF at DBMang mga National Government FiscalReport upang mag-ulat sa lagay ngpangungulekta ng revenue, gastusin(expenditure), deficit, at utang ngpamahalaan, kasama na ang:• Mga Report ng DoF kabilang na angCash Operations Report (BTr), ulatsa mga koleksiyon (BIR at BoC), atOutstanding Debt (BTr)• Assessment of Disbursements, nabuwanang inilalathala ng DBM, atnagbibigay ng mas detalyadong paguulatsa disbursement performance ngpamahalaanMid-Year Report – isang bagong reportna ginagawa ng Development BudgetCoordination Committee (DBCC) tungkolsa kaligirang macroeconomic at revenueand expenditure performance sakalagitnaan ng fiscal year, pati na anginaasahan sa natitirang hati ng taon.6Year-End Report – isang bagongpublikasyon ng DBCC tungkol samacroeconomic outturn, performanceng revenue, disbursement, at utangpara sa buong taon, kasama na angdetalyadong pagtatalakay sa paggastosng pamahalaan at highlights sa mgapangunahing programa.7Mga Audit Report – inilalathala ngCoA, bilang Supreme Audit Institution.Kasama rito ang:• Mga Taunang Financial Report sasitwasyong pinansiyal at mga resultang mga operasyon ng pamahalaan,pati na ang mga sangay, ahensiya,at iba pang kinakasangkapan,kabilang na ang mga korporasyon ngpamahalaan at local government unit.• Mga Annual Audit Reports ng bawatahensiya, local government unit, atkorporasyon ng pamahalaan. Kasamasa ulat na ito ang findings ng auditortungkol sa pagkamakatuwiran ngmga financial statement, at iba pangobserbasyon at rekomendasyon.8Budget ng Bayan – Inilalathala ng DBMsimula pa noong 2011, naglalamanito ng isinulat-para-sa-mamamayanna pagbubuod ng budget bilang batasat bilang proposal (Proposed Budgetin Brief). Ginagawa ito upang masmadaling maunawaan ng taumbayanang Pambansang Budget. Maaaringsilipin ang online na bersiyon nito saBudgetNgBayan.Com.

Pagbabawas sa Kahirapanat Pagpapaunlad saMamamayanNasa puso ng Panlipunang Kasunduan ng Pamahalaang Aquino ang paninindigangwakasan ang kahirapan at pagtataguyod sa Inclusive Development. Upang mabigyanng pantay na oportunidad ang mga mamamayan, ipagpapatuloy ng pamahalaanang pamumuhunan sa kakayahan ng mga Pilipino at pagbibigay ng sapat na socialprotection sa mga mahirap at marhinalisado.Palawakinang PantawidPamilyang PilipinoProgram (4Ps)May P62.6 bilyon ang Department of Social Welfare and Development (DSWD) parapalawakin ang programa nitong conditional cash transfer (CCT). Mas malaki ito ng41.3 porsiyento sa halagang nakalaan noong 2013. Tinatawag ding 4Ps, ang CCT ayhindi lang ang pagbibigay ng agarang ginhawa sa mahihirap na kabahayang walangregular na kita: isa itong programang namumuhunan sa kinabukasan ng kabataangPilipino sa pamamagitan ng pangangalaga sa kanilang kalusugan at pagpapanatili sakanila sa paaralan.Kasabay ng pagdagdag sa budget ng programa, pinalawak na rin ang sakop nito:Regular CCT1P 48.3B 4.3M kabahayan P1,400 na buwanangcash grantP500 para may panggastos sa mga serbisyong pangkalusugan angmagulang at kanilang mga anakP300 para sa bawat isa sa hanggang tatlong anak, edad 0-14, kapalit ngpagdalo sa hindi bababa sa 85 porsiyento ng kanilang mga klase sa paaralanExpanded CCTP 12.3BModified CCT4.3M kabataangnasa edad 15-18P500 buwanangcash grant bawatbataP 2B7,007 pamilyangwalang tahanan atnakatira sa mgalansangan8,956 na pamilya ngmga katutubong walangpermanenteng tahanansa mga lungsod116,000 pamilyang mga katutubosa buong bansa32

Pantawid Pamilyang Pilipino Program41.3%12.2%74.8%107.3%65.2%2009P 6.6B777,505tahanan2010P 10.9B1 Mtahanan2011P 22.6B2.3 Mtahanan2012P 39.5B3.1 Mtahanan2013P 44.3B3.8 Mtahanan2014P 62.6B4.3 Mtahanan +4.3 M batasa mataas napaaralanDalawa pang pangunahing programang DSWD sa pangangalaga atpagpapaunlad ng mamamayan angnakatanggap ng karagdagang budget:Supplemental Feeding Program -May P4.3 bilyon ang DSWD para sapaghahain ng masustansiyang pagkainsa 2.6 milyong bata sa mga day carecenter. P2.9 bilyon ang budget ng DSWDnoong nakaraang taon para sa ganitonggawain, na napakinabangan ng 1.7milyong bata.Sa programang ito, binibigyan angmga bata sa day care center ngmasustansiyang pagkain. Umaabot sa120 araw ang programa sa kahabaanng anim na buwan. Pinipili ang mgapagkaing inihahain para maipagkaloobang 1/3 ng inererekomendang pangaraw-arawna sustansiya (energy andnutrient intake) para sa mga bata.Layunin ng programa na mapaginhawaang mga batang nagugutom,mapaunlad ang kanilang nutrisyon, atmakadagdag sa inisyatibang feedingprogram ng mga lokal na pamahalaan.Tumutulong ang mga magulang attagapangalaga ng mga benipisiyaryongkabataan sa paghahanda ng mgapagkain, at dumadalo rin sila sa mgaklase sa epektibong pagmamagulangat pangangalaga ng tahanan upangmadagdagan ang kanilang kaalamanat kakayahan tungkol sa nutrisyon atpaghahanda ng pagkain.Social Pension for Indigent SeniorCitizens - May P3.1 bilyon ang DSWDpara makapagkaloob ng tulongpinansiyalsa 479,080 mahihirap nasenior citizen. Lampas doble ito sa232,868 senior citizen na natulungannoong 2013.Sa programang ito, binibigyan ang mgamahirap na senior citizen ng tulongpinansiyalna 500 piso kada buwan,kagaya ng nakasaad sa Republic ActNo. 9994 o Expanded Senior CitizensAct of 2010. Binibigyan ng prayoridadsa programa ang mga senior citizenna nasa edad 77 pataas, mahina naang katawan, may sakit o kapansanan,walang regular na kita o suporta mulasa kapamilya, at hindi tumatanggapng iba pang klase ng pensiyon mula sapamahalaan.Paglilinaw para sa lahat ng time series chart:Aktwal na numero (actual outturn) ang nakatalapara sa mga taong 2009 hanggang 2012.Samantala, nakatala naman ang naaprubahangbudget sa ilalim ng GAA para sa mga taong 2013at 2014.33

Pagtaguyod sa KalusugangPangkalahatanAng puso ng agendang pangkalusagan ng administrasyong Aquino ay angKalusugang Pangkalahatan o Universal Healthcare, na nagbibigay sa lahat ng Pilipino,lalo na sa mahihirap, ng abot-kaya at de-kalidad na serbisyong pagkalusugan. Higit nabinibigyang diin ng 2014 Budget ang mga programang pangkalusugan na nakatuonsa pag-iwas at pagpapalusog kaysa pagpapagaling lamang. Kaya naman puspusanang pamahalaan sa pagpaparami ng pagpapatala sa National Health InsuranceProgram, pagpapahusay ng mga pasilidad sa pangangalagang pangkalusugan samga kabayanan sa pamamagitan ng Health Facilities Enhancement Program, atpagpapadala ng healthcare workers sa mga nasabing kabayanan.Health Facilities Enhancement Program– May P13.5 bilyon ang Departmentof Health (DoH) para sa pagpapaayoso pagpapagawa ng 2,917 na pasilidadpangkalusugan, gaya ng barangayhealth stations at rural health units.Malinis na Tubig – P2.25 bilyon namanang itinabi para sa mga proyektongkaugnay ng maiinom na tubig sa 667lungsod at munisipalidad, na tinukoysa pamamagitan ng GrassrootsParticipatory Budgeting Process. Bukoddito, naglaan din ng P573 milyonsa proyektong Sagana at Ligtas naTubig ng Department of Interior andLocal Government para sa supply ngmaiinom na tubig sa 53 barangay atmunisipalidad na walang patubig.Healthcare Insurance PremiumSubsidies – P35.3 bilyon ang nakalaanpara sa regular na hulog sa healthinsurance ng 14.7 milyong maralitaat halos-maralitang kabahayan, naipinapatupad sa ilalim ng NationalHealth Insurance Program. Saklawng budget na ito ang pagbibigay nghealth insurance coverage sa lahat ngnangangailangang mahihirap (poor andnear-poor households) na natukoy sapamamagitan ng National HouseholdTargeting System for Poverty Reduction.Doctors to the Barrios and Rural HealthPractice Program – May P3 bilyon angDoH para magpadala ng karagdagangpropesyunal sa kalusugan sa mahihirapna lokalidad na sakop ng CCT. Kabilangsa mga ipadadala ang 131 doktor sakanayunan (rural health physicians),22,500 na nars, at 3,000 na komadrona(midwife).34

PATIENTSPagtugon sa Millenium DevelopmentGoals (MDGs) na kaugnay ng Kalusugan– Suportado ng 2014 Budget ang mgapangunahing programa ng DoH upangmakamit ang MDGs na kaugnay ngkalusugan. Kabilang na dito ang mgasumusunod:Health Subsector56.8%32.5%30.6%29.4%10.1%2009P 23.4B2010P 31.0B2011P40.5B2012P 52.4B2013P 57.7B2014P 90.5BPaglilinaw para sa lahat ng time series chart:Aktwal na numero (actual outturn) ang nakatala para sa mga taong 2009 hanggang 2012. Samantala,nakatala naman ang naaprubahang budget sa ilalim ng GAA para sa mga taong 2013 at 2014.35

Siguruhin ang accesssa dekalidad na basiceducationBasic Educational FacilitiesP 44.7Bschool furniture program1,596,921 upuan • P 1.1BRepair/rehabilitation ofclassrooms9,502 klasrum • P 2.9BPUBLIC-PRIVATE PARTNERSHIPS9,301 klasrum amortized • P 1.6Bschool building program (SBP)43,183 klasrum • P 37.7BSBP Of which, for2015 senior high school15,619 klasrum • P 15.6Bconstruction ofwater sanitation facilities13,586 pasilidad • P 1.4BMahalagang panimulang hakbang sa pagbibigay-kakayahan sa mahihirap angpagkakaloob ng de-kalidad na edukasyon. Nagbubukas ito ng pinto patungo samas maraming oportunidad, kaya nabibigyan sila ng kakayahang iahon ang sarilisa kahirapan. Mapangahas ang mga hakbang na isinasagawa ng administrasyongAquino sa pagpapaunlad sa sektor ng edukasyon upang masigurong may access angbawat Pilipino sa basic education, at maihanda ang mga magtatapos sa mas mataasna antas ng pag-aaral, pagtatrabaho o pagnenegosyo. Kaya naman naglalaan ng mgarekurso ang pamahalaan upang matugunan ang kakulangan sa guro, silid-aralan,kagamitan sa pagtuturo, at iba pa.Pinaglaanan ng P309.4 bilyon ang Department of Education (DepEd) para sa dekalidadna basic education. Sakop ng budget na ito ang:12,568,792 na mag-aaraledad 5-11sa antas Kindergartenat Elementarya4,294,124 na mag-aaraledad 12-15sa antas Sekundarya331,150 na mag-aaralmas mataas sa 15 ang edadhindi makadalo sa regularna paaralan at bahagi ngAlternative Learning System36

Education Subsector16.0%18.2%7.9%13.0%9.8%2009P 208.7B2010P 225.1B2011P 254.42012P 279.42013P 330.2B2014P 383.1BPaglilinaw para sa lahat ng time series chart:Aktwal na numero (actual outturn) ang nakatala para sa mga taong 2009 hanggang 2012. Samantala,nakatala naman ang naaprubahang budget sa ilalim ng GAA para sa mga taong 2013 at 2014.Dagdag na mga Guro - P8.6 bilyon angnakalaan para sa dagdag na 33,194na guro at 1,500 na principal upangmatugunan ang kakulangan sa guro.Mga Aklat at Kagamitan sa Pagtuturo –P1.7 bilyon ang nakalaan sa pagbili ng42.6 milyong textbook at instructionalmaterials. P2.6 bilyon naman angnakalaan sa pagbili ng mga kagamitansa siyensiya at matematika, bilangunang yugto ng dalawang taongprograma upang makapagbigay ngbasic Science and Math tool kitssa mga nasa antas kindergarten atelementarya.Pagpapatayo ng mga Silid-aralan– P44.6 bilyon ang nakalaan parasa pagpapatayo ng 43,183 bagongsilid-aralan, kasama na ang 15,619silid-aralan para sa senior high schoolsa 2016; pagpapaayos ng 9,503 silidaralan;pagbili ng 1.6 milyong upuan; atpagpapakabit ng 13,586 water facilities.37

Siguruhin angDe-kalidad naEdukasyongTech-Voc atPang-KolehiyoAbot Alam Program – P2 bilyon angnakalaan sa programang ito, natumutulong sa mga kabataang nakabasesa mga komunidad sa pamamagitan ngpagbibigay sa kanila ng oportunidadsa edukasyon at trabaho. Sa tulong ngbudget na ito, napag-sasama-sama angmga programa para sa out-of-schoolyouth(OSY) ng lahat ng ahensiya ngpamahalaan. Tinatayang 1.5 milyongOSY ang makikinabang sa AlternativeLearning System o Alternative DeliveryModel.DepEd Computerization – P4 bilyonang nakalaan para sa DepEdComputerization Program, nanaglalayong magkalooob ng computersa 15,966 na paaralan.Enhanced Technical-VocationalEducation and Training (TVET) – MayP3.7 bilyon ang Technical Educationand Skills Development Authority(TESDA) para sa programang TVET, namapakikinabangan ng 161,600 trainees.Sa halagang nabanggit, nakalaanang P1.4 bilyon para sa Training forWork Scholarship Program upangmasuportahan ang 163,300 na iskolar.Tulong ng Pamahalaan sa Mag-aaralat Guro para sa Pribadong Edukasyon– May nakatabing 7.4 bilyon para saenrolment ng isang milyong estudyantesa Government Assistance to Studentsand Teachers in Private Education(GASTPE). Sa programang ito ng DepED,binibigyan ng pagkakataong makapagaralang mga kabataan habangnakatutulong sa pagpapaluwag sa mgapampublikong paaralan.Reporma sa Higher Education -Nakalaan ang P39.3 bilyon paramaipatupad ang Higher EducationReform Roadmap, na magpapatatagsa 112 state universities and colleges(SUCs); magpapalawak sa sakopng Student Financial AssistancePrograms; magpapalakas sa research,development at iba pang gawain ngSUCs; at magpapatalas sa mga proseso,pagba-budget, hiring at iba pang bagayna kaugnay ng paglaki at distribusyonng SUCS, mga programa at paggamit ngrekurso. P2.5 bilyon ang nakalaan parasa scholarship ng mga karapat-dapat namag-aaral sa SUCs, lalo na kapag mulasa mga pamilyang benipisyaryo ng CCT.P3.9 bilyon naman ang nakalaan parasa Commission on Higher Education38

(CHED). Sa halagang nabanggit, 718.2milyong piso ang itinabi para sa StudentFinancial Assistance Program ng CHEDupang makapagbigay-ayuda sa 53,967iskolar. Dagdag pa rito, may 4.1 bilyongpiso na ipinasok mula sa PriorityDevelopment Assistance Fund para samga scholarship. Sa mga scholarshipna ito, binibigyan ng prayoridadang mga mag-aaral na kumukuhang Engineering, Health Sciences,Education, Information Technology,Agriculture at iba pang kaugnay nakurso.Kasama rin sa nabanggit na budget ngCHED ang 1.8 bilyong pisong nakalaanpara sa Philippine-California AdvancedResearch Institutes. Isa itong proyektosa pananaliksik at scholarship nanaglalayong 1) makapagtatag ng masmahusay na imprastrukturang pangimpormasyon,na makakapagpatalassa kapasidad pang-IT ng pamahalaan,at 2) makatulong sa paglikha ng isapang institute na may tuon sa HealthInnovation and Translational Medicine,na makadaragdag sa ating kakayahanggumawa ng research and developmentkaugnay ng medisina at kagamitangpangkalusugan.Magkaloob ngPabahay para saMahihirapKinikilala ng administrasyong Aquinoang karapatan ng bawat mamamayanna magkaroon ng disenteng tahanan.Kaya naman paninindigan nito angmakapagkaloob ng de-kalidad atmurang tahanan sa mga Pilipino.Tinutugunan ng Budget para sa taongito ang mga hamon ng mababangkita, kakulangan sa housing unit, atlimitadong mga paraan ng pagbabayadsa pabahay.Relokasyon ng mga Pamilyang InformalSettler na nasa Danger Zones – P10.4bilyon ang nakalaan para mapondohanang relokasyon ng 26,367 pamilyanginformal settler na nakatira sa mgadelikadong lugar, lalo na ang mgamalapit sa daanan ng tubig sa MetroManila. Ililipat sila sa relocation sites nanasa lungsod o nasa labas ng lungsod(halimbawa, Bulacan, Rizal, Cavite).DILG ang namamahala sa proyekto ngrelokasyon, nang may suporta mulasa iba’t ibang ahensiya ng housingat iba pang kaugnay na opisina ngpamahalaan gaya ng:P 5.5B • National HousingAuthorityP 3.7B • Social HousingFinance CorporationP 1.2B • DILG - for disasterrisk reduction dislocationassistanceHousing Para sa mga UnipormadongKawani – P5.5 bilyon ang nakalaanpara sa murang pabahay para samga sundalo, pulis at iba pangunipormadong kawani.39

SerbisyongPang-ekonomiya atPag-unlad para sa LahatSa inclusive growth, ang mahihirap ang ginagawang sentro ng pagpapaunlad.Walang silbi ang paglago ng ekonomiya noong 2012 at 2013 kung hindi itomararamdaman ng mahihirap. Paninindigan ng Administrasyong Aquino angpagbaklas sa hindi pagkakapantay-pantay na nagsasara ng pinto ng oportunidad samga Pilipino. Kaya naman bukod sa pamumuhunan sa kakayahan ng mga Pilipinosa pamamagitan ng epektibong social protection at pangunahing serbisyongpanlipunan gaya ng edukasyon at pangangalagang pangkalusugan, kailangan dingdagdagan ang mga rekursong inilalaan sa mga sektor na naiiwan.Dahil dito, puspusan ang Administrasyong Aquino sa pagsuporta sa pag-unlad ngmga industriya, lalo na ng agrikultura, agro-manufacturing at turismo, na lumilikhang trabaho para sa mga unskilled at hindi nakapag-aral; sa paniniguro ng ugnayanng nauuna at nahuhuli sa pamamagitan ng imprastruktura at pagkakaloob ngmas magandang oportunidad sa mga komunidad; at sa pagbubuo ng panlipunangkapital na nagbibigay kakayahan sa mga komunidad at maliliit na negosyante namakiambag sa ekonomiya mula sa ibaba.ImprastrukturaPara masuportahan ang paglago ng ekonomiya, itinaas sa P404.3 bilyonngayong 2014 mula P294.7 bilyon noong 2013 ang kabuuang budget para saimprastruktura. Nilalayon pa ng Administrasyong Aquino na paabutin sa P824bilyon o 5 porsiyento ng GDP ang budget sa imprastruktura pagdating ng 2016.In Billion Pesos% of GDP2009214.1 • 2.7%2010223.2 • 2.5%2011200.3 • 2.1%2012215.7 • 2.0%2013294.7 • 2.5%2014404.3 • 3.1%2015587.0 • 4.1%2016824.0 • 5.1%40

Imprastrukturang Pang-transportasyonPatuloy ang pamumuhunan sa mga imprastrukturang pang-transportasyon upangmasigurong hindi paputol-putol ang koneksiyon ng mga tao at produkto sa iba’tibang panig ng bansa, mapababa ng 8.5 porsiyento ang gastos sa transportasyon, atmaibaba mula 23 porsiyento papuntang 15 porsiyento ang gastos sa logistics.Ang pangunahing Transport Infrastructure Program para sa 2014 na pinaglaananng P177.2 bilyon ay nakatuon sa paglikha ng karagdagang mga trabaho sa sektorng construction at manufacturing, at pagtutulak ng kasiglahan sa iba pang aspektong ekonomiya. Mas mataas ang halagang ito ng 61 porsiyento sa P110.0 bilyon nainilaan noong 2013.Sa road transport mapupunta ang malaking bahagi ng budget para saimprastrukturang pang-transportasyon. P151.9 bilyon ang inilaan para dito. Railtransport ang ikalawa, na may P13 bilyon. P9.1 bilyon ang para sa air transport, at3.2 bilyon naman ang para sa maritime transport.Road Transport. Sa P151.9 bilyong inilaan para sa bahaging road transport ngTransport Infrastructure Program, P137.9 bilyon ang mapupunta sa National Roadsand Bridges program ng Department of Public Works and Highways (DPWH).Kasama dito ang:DPWHNational Roads andBridges ProgramP 137.9BDAFarm to MarketRoadsP 12BDOTCRoad Transport ITInfrastructure ProjectP 1.3BMMDA161 SignalizedIntersections andTraffic and TransportManagementP 309.4BAir and Maritime Transport. May P9 bilyon ang Department of Transportation andCommunication (DOTC) para sa iba’t ibang airport project at P3.2 bilyon naman parasa iba’t ibang seaport project:Air Transport P 9.1Blocally funded projects: P 2.7b(only samples of major projects under this category)P 1.1BNAIA I RehabilitationP 350MBicol International & Tacloban Airport DevelopmentP 124MMactan Cebu Airport Expansion (PPP)41

APEC Requirements: P 1.2bForeign-Assisted ProjectsP 270M Clark International Airport P 1.7BPuerto PrincesaP 508M Davao International Airport P 1.7BNew Bohol (Panglao)P 275M Iloilo International Airport P 1.5BNew CNSP 150MKalibo International AirportP 279MLaguindinganMaritime Transport P 3.2BP 831MLocally-Funded Seaport Development ProjectsP 249MAPEC Requirements (Caticlan & Cabagan Jetty Ports)P 2.1BForeign-Assisted (Multi-Role Response Vessels)Rail Transport. Itinutulak ng Administrasyong Aquino ang pagpaparami ngsumasakay sa mass transport mula 1.2 milyon hanggang 2.2 milyon, na inaasahangmakatitipid ng oras na na katapat ng P54 bilyon pagdating ng 2016.Rail Transport P 13BP 4.5BMetro Rail Transit System Line 3 • 48 additional light rail vehiclesP 630MLight Rail Transit (LRT) North Extension • Common StationP 5.2BLRT Line 1 Cavite Extension • Baclaran to BacoorP 265MLRT Line 2 Antipolo Extension • Santolan to MasinagP 2.5BIntegrated Transport System • South SLEX and South Coastal Road Terminals42

Rural ElectrificationSa pagtutulungan ng Department of Energy (DOE) at National ElectrificationAdministration (NEA), napaliliwanag ng administrasyong Aquino ang buhay ngmamamayan sa mga barangay at sitio sa ilalim ng rural electrification programnito. Inaasahang maitutulak ng mga serbisyong pang-kuryente na ito ang sosyoekonomikongpag-unlad ng mga marhinalisadong sektor, kasama na ang mgamagsasaka at mangingisda sa mga liblib na lugar na wala pang kuryente. Kayanaman abot-tanaw na ang mga oportunidad para sa mas mataas na kalidad ngbuhay, mas epektibong pagkakaloob ng mga pangunahing serbisyo, at mas mahusayna imprastruktura para sa pagpapaunlad ng kanayunan.Ngayong taon, itinataguyod ng pamahalaan ang rural electrification program sapagpapatupad ng Household Electrification Program sa mga Off-Grid Areas para samalalayong probinsiya sa pamamagitan ng Sitio Electrification Program, BarangayLine Enhancement Program, mga Missionary Electrification project ng Small PowerUtilities Group, at mga renewable energy system. Ang Sitio Electrification Programat Barangay Line Enhancement Program ay ipatutupad din sa mga probinsiyang mayarmadong labanan sa ilalim ng PAMANA program.household electrificationprogram (DOE)5,937 households • P 139MSitio electrificationprogram (NEA)7,073 sitios • P 5.2BBarangay line enhancementprogram (NEA)301 barangays • P 753MPAMana sitio electrificationprogram and the barangay lineenhancement program (NEA)27 sitios/barangays • P 58Msmall power utilitiesgroup (Nationalpower corporation)340 plants • P 2BExploration,Development andUtilization of RenewableEnergy Resources (DOE)P 79MPara hindi na masyadong umasa sa imported na gasolina, at upang mabawasan angcarbon footprint ng sektor ng road transport, P2.6 bilyon ang inilaan para sa MarketTransformation sa pamamagitan ng Introduction of Energy Efficient Electric VehicleProject. Pinopondohan ng proyektong ito ang a) deployment ng 17,000 unit ng e-trike,b) battery supply chain kasama na ang suportang imprastruktura, c) mga solarcharging station, at d) material recovery collection ng mga nagamit nang baterya.Dahil sa proyektong ito, nadaragdagan ang iniuuwing pera ng mga tricycle driver.43

Pagpapaunlad ng AgrikulturaKabilang ang mga magsasaka at mangingisda sa pinakamahihirap na Pilipino.Pinakamataas ang antas ng kahirapan sa mga probinsiyang pangingisda atpagsasaka ng niyog ang pangunahing pinagkakakitaan. Nakatuon ang 2014 Budgetsa pagtuhog sa kambal na layuning seguridad sa pagkain at pagbawas sa kahirapansa pamamagitan ng paglalaan ng mga rekurso sa pagpapatatag ng imprastruktura atmga programa sa pagpapahusay ng produksiyon sa agrikultura.May budget na P62.2 bilyon ang Department of Agriculture (DA) para samga programang magpaparami sa produksiyon at kita ng mga magsasaka atmangingisda. Nasa P10.7 bilyon ang inilaan para sa 1.4 milyong indibidwal at 25,024grupo ng magsasaka, manggagawa sa bukid, at mangingisda.Suportang Imprastruktura – Sapat na suportang imprastruktura ang kailangan upangmapasigla ang produksiyon sa mga bukid. Sa 2014 Budget, P21.1 bilyon ang nakalaanpara sa mga proyekto sa patubig na magpapadaloy sa bagong sistema sa patubig ng41,158 ektarya, magsasaayos sa 273.8 kilometro ng kanal at manunumbalik sa 4,158ektarya ng lupang may patubig. Prayoridad sa pondong ito ang pagbubukas ng bagoo pagsasaayos ng mga sistemang patubig sa mas mahihirap na LGU.Naglalaan din ang 2014 Budget ng P12 bilyon para sa pagpapasemento ng 1,000kilometro ng mga kalsadang mula bukid patungong pamilihan (farm-to-marketroads). Itinataas ng DPWH ang mga pamantayan para sa ganitong mga kalsada atipinuposisyon sa pinagtutuunang mga lugar sa tulong ng DA.Suporta para sa mga mangingisda – P1.2 bilyon ng inilaan sa DA-Bureau ofFisheries and Aquatic Resources para sa mga serbisyo ng pagtutustos sa higit naproduksiyon sa pangingisda. Sinusuportahan ng halagang ito ang produksiyon ng206,354 mangingisda. P1.1 bilyon ang nakalaan para sa pasilidad at kagamitansa imprastruktura, na makakabawas sa pagkasira at pagkawala ng mga produkto.91,205 na mangingisda ang makikinabang sa pondong ito. Masasagot din nitoang pagpapatayo ng 21 fish port at walong planta ng yelo at cold storage unit samga lugar na hindi malabis ang pangingisda, mataas ang antas ng kahirapan,nakakaambag sa turismo, at konektado sa mga kalsada, daungan, at pasilidadsa kuryente.Suporta para sa magsasaka ng niyog – Kasama sa pinakamahihirap na Pilipinoang mga magsasaka ng niyog. Para masuportahan ang pag-unlad ng industriyang niyog at maitaas ang kita ng mga magsasaka, naglaan ng P2.4 bilyon ang2014 Budget sa Philippine Coconut Authority, na mas mataas ng 36 porsiyento sainilaan noong 2013. Gagamitin ng PCA ang halagang ito sa mga sumusunod: P704milyon para sa 19,500,000 coconut seed nuts at palm seeds na itatanim ng 195,000benepisiyaryo; P416 milyon para 1,232,200 bag ng abono (fertilizer) na ipapamahagisa 217,000 benepisiyaryo; P20 milyon para sa 128,000 oil palm seedlings naibibigay sa 1,000 benepisiyaryo; at P30 milyon para sa 20,000 bag ng komersiyalna abono para sa rehabilitasyon ng plantasyon ng oil palm sa Sultan Kudarat atAgusan del Sur, na mapakikinabangan ng 5,000 magsasaka. Naglaan din ng P306milyon para sa pamamahagi ng 5,000,000 buto ng kape at kakaw na itatanim ng10,000 benepisiyaryo; 50,000 bag ng kumpletong abono na ipapamahagi sa 25,000benepisiyaryo; at 800 livestock at mga kagamitan sa pagtatanim na ipapamahagi sa11,275 benepisiyaryo.44

Manufacturing at Agri-Basedna IndustriyaMahalaga ang papel na ginagampanan ng maliliit na negosyo—o micro, small,and medium scale enterprises (MSMEs)—sa ekonomiya ng bansa dahil sa mgaito nanggagaling ang 70 porsiyento ng trabaho ng mga Pilipino. Katumbas ngpagsuporta sa mga MSME ang paglikha ng mas maraming trabaho.Shared Service Facilities – Sa pamamagitan ng mga pasilidad na ito, ang mga MSMEna hindi kayang bumili ng sariling kagamitan at iba pang kailangan sa produksiyonay makagagamit ng mga makina at serbisyong ipinagkakaloob ng pamahalaan. P770milyon ang inilaan para sa paglikha ng 827 Shared Service Facilities, na inaasahanglilikha ng 24,337 na trabaho.Research and Development – Makikinabang ang mga manufacturing at agri-basedna industriya sa research and development sa science and technology. P319 milyonang nakalaan sa 2014 Budget para sa Department of Science and Technology-Philippine Council for Industry, Energy and Emerging Technology Research andDevelopment upang maitatag ang Advanced Device and Materials Testing Laboratoryna magbibigay ng mga testing service sa mga kompanya.Training of Workers – P1.4 bilyon ang inilaan sa Department of Labor andEmployment–TESDA para sa pagsasanay ng 163,300 trainee sa ilalim ng Training forWork Scholarship Program at Promotion/Development of Quality Technical Educationand Skills.Manufacturing Industry Roadmap – Layunin ng Manufacturing Industry Roadmap(MIR) na pasiglahin ang sektor ng manufacturing - dinisenyo ito upang makasabaysa laban ang Pilipinas pagdating ng ASEAN economic integration sa 2015. Ang MIRay pagsasama-sama ng plano ng mga may pusta sa pag-unlad ng mga espesipikongindustriya at ng kabuuan ng sektor ng manufacturing.May dalawang yugto ang MIR. Nakatuon ang Phase 1 (2014–2017) sa a)pagpapalakas ng mga produktong kaugnay ng agrikultura, makina, glass, atilang mga produktong kemikal; b) pagpapanatili sa husay ng mga “classic,”gaya ng mga forest material, raw material, cereal, labor- and capital-intensivegarment product, makina, at ilang mga produktong kemikal; at c) rmulingpagtatatag ng mga umiiral na kakayahan. Ang implementasyon ng Phase 2 aymula 2018 hanggang 2021.May P60 milyon ang IndustryDevelopment Program para sa pagpopondong mga feasibility study samga investment project proposal,paglalathala ng mga roadmap, atmga capacity-building na gawain.Naglaan ng P744 milyon upangmagtaguyod at magpaunlad ng mgaMSME sa pamamagitan ng tulongteknikal gaya ng skills training, productdevelopment, at market developmentand access. Kasama na rin dito angpagbibigay-kakayahan sa mga MSME atpagpapaunlad sa kanilang produksiyonat kakayahang makipagkumpetensiya.45

Pagpapaunlad ng TurismoMasasalamin ang tagumpay ng kampanyang “It’s More Fun in the Philippines!”sa laki ng itinaas ng bilang ng mga bumisitang turista. Bukod sa pagbibigayng pagkakataong maitanghal ang mamamayan, kultura at likas na yaman, angturismo ay lumilikha rin ng mga trabaho at oportunidad sa negosyo para samga Pilipino. Inaasahang makakapag-ambag ang turismo ng P835.4 bilyon saekonomiya at makalilikha ng 5.4 milyong trabaho ngayong 2014.Para maipagpatuloy ang pag-unlad ng industriya ng turismo at upang maabot angtarget na 6.8 milyong banyagang turista at 47.7 milyong local na turista ngayongtaon, kasama sa 2014 Budget ang pondo para sa pagtataguyod ng turismo, humanresource development, imprastruktura, mas madaling pagpasok ng mga bisitagaling sa ibang bansa, at kaligtasan ng mga turista.May sampung gateway tourism destination cluster na tinutukoy ang TourismDevelopment Plan: Laoag–Vigan, Central Luzon, Metro Manila, CALABARZON, Bicol,Palawan, Central Visayas, Western Visayas, Cagayan de Oro Coast and Hinterlands,at Davao Gulf and Coast. Naglaan ng P24.8 bilyon para mapabuti ang marketaccess, connectivity, at destination infrastructure mga nabanggit na cluster. Anghalagang ito, na kumakatawan sa 83 porsiyento ng budget ng programa, angmagpopondo sa:DPWHPagpapagawa,Pagpapaluwag,at Pagpapataasng Kalidad ngmga Access Roadpapunta sa mgaDeclared TouristsDestinationP 14.7BDOTCPagpapagawa,Pagpapaunlad atRehabilitasyonng mga Airport,kasama na ang mgaNavigational FacilityP 9BDOTCPagpapagawa atPagpapataas ngKalidad ng mgaSeaportP 534MUpang higit pang mapasigla angpagpapaunlad at pagbebenta sa mgatampok na destinasyon at produkto,P4.5 bilyon ang inilaan sa (1)pagpapahusay sa iba’t ibang produktongpanturismo na may partisipasyonang mga lokal na komunidad, (2)pagpapadali sa pamumuhunansa turismo sa pamamagitan ngpagpapababa sa gastusin sa negosyo,(3) pangangalaga sa likas at kulturalna yaman at mga pangkat na mahina,at (4) pagpapatupad ng epektibongmarketing strategy at action plan.Sakop ng halagang ito ang TourismPromotion Services (P1.2 bilyon)ng Tourism Promotions Board atng Support Infrastructure andFacilitating Investment of the TourismInfrastructure and Enterprise ZoneAuthority (P1.2 bilyon).Sa budget para sa programangpanturismo, P523 milyon anginilaan upang mapaunlad ang husay,motibasyon at produksiyon ng mganagtatrabaho sa turismo; at angaspekto ng pamamahala na kaugnayng kaligtasan at seguridad ng mgaturista. Sakop din ng halagang ito angP360 milyon para sa pagpapaunladng kakayahan sa turismo sa ilalimng Technical Education and SkillsDevelopment Services at ang P144milyon na serbisyong quarantine atinternational health surveillance sailalim ng Department of Health.46

Makatarungan at PangmatagalangKapayapaanNaniniwala ang administrasyong Aquino na ang makatarungan at pangmatagalang kapayapaan, seguridad at pamamayani ngbatas ay mahalagang sangkap ng pagpapalaganap ng mabuting pamamahala, paglaban sa kahirapan, at pagtutulak ng pag-unladng ekonomiya.Kabilang sa mga prayoridad ng Aquino Social Contract ang pagpupunyagi na makamit ang makatarungang kapayapaan. Hindimaihihiwalay dito ang pagpapatuloy sa negosasyon upang matamo ang politikal na resolusyon sa armadong labanan habangtinutugunan ang pangangailangan ng mahihina; ang proteksiyon ng pambansang seguridad habang itinataguyod ang karapatangpantao; at ang pagpapatibay sa pamamayani ng batas sa pamamagitan ng reporma sa husgado at kapulisan.Siguruhin ang PangmatagalangKapayapaan at Pag-unladSa pamamagitan ng Office of the Presidential Adviser on the Peace Process (OPAPP), ipinagpapatuloy ng pamahalaan angpagpupunyagi para sa makatarungan at pangmatagalang kapayapaan at pag-unlad ng Pilipinas at ng lahat ng Pilipino. P212.9milyon ang inilaan sa OPAPP para sa kanilang technical advisory at mga support service sa comprehensive peace process. Sahalagang ito, P70 milyon ang nakalaan para sa Conflict-Sensitive, Peace-Promoting Program Processes and Mechanisms nakasalukuyang ipinatutupad sa 25 na probinsiya. Binibigyang-kakayahan din ng budget na ito ang siyam na ahensiya ng gobyerno,37 LGU, at 18 civil society group na nakikiambag sa peace process.Ang Payapa at Masaganang Pamayanan- PAMANA ay programa at balangkas ng pamahalaan para sa kapayapaan at pag-unlad.Nakatutok ito sa pagpapalaganap ng kapayapaan sa mga lugar na apektado ng labanan, pati na sa mga komunidad na sakop ngmga umiiral na kasunduang pang-kapayapaan.May tatlong estratehikong haligi ang PAMANA:Pillar 1 Pillar 2 Pillar 3Reporma sa Macro-level napolisiyang sumusuporta sapagtatagpo ng mga interbensiyonat garantiya sa seguridad atpangangalaga sa mga IDP at ibapang marhinalisadong sektor.Interbensiyon sa pagpapaunladna pinangunguhan ng mgakomunidad upang maitaguyod angmagkakahugpong na paghahatidng serbisyo at goods para sa mgakabahayan at komunidad.Sub-regional na pagpapaunlad para sahigh-impact connectivity at value chaindevelopment, suporta sa imprastrukturaat economic integration, pati nasa employment.P7.2 bilyon ang inilaan para sa PAMANA ngayong taon, na mas mataas ng 43.8 porsiyento sa inilaan noong 2013. Sa halagang ito,P2.66 bilyon ang mapupunta sa pagpapaunlad ng mga inisyatibang sumusuporta sa sa Autonomous Region in Muslim Mindanao atRoads to Peace projects sa 386 pinakamahihirap na Moro National Liberation Front barangay.P1.73 bilyon ang inilaan sa Department of Agriculture para pondohan ang agri-fisheries production, mga gawain saimprastrukturang pang-agrikultura, at pagpapagawa ng mga kalsadang mula-bukid-patungong-pamilihan (farm-to-market roads)sa 22 benepisyaryong probinsiya sa iba’t ibang panig ng bansa. P1.55 bilyon ang inilaan sa DILG para paunlarin ang mga susingkalsada sa imprastrukturang pang-tubig at pang-komunidad, at upang maitaguyod ang mga pagpupunyagi upang madagdaganang kakayahan ng mga lokal na pamahalaan sa ilalim ng PAMANA program.Nagtabi ng P922 milyon para sa Department of Social Welfare and Development upang maipatupad ang KALAHI-CIDSS programat iba pang programang pang-hanap-buhay sa 2,676 na barangay, 110 munisipalidad, at 24 na probinsiya sa ilalim ng PAMANAprogram. Sakop din ng pondo ang pagtatatag ng 63 day care center para sa iba’t ibang benepisyaryong lugar.47

Gawing Makabago ang Pagpapatupad ngBatas at SeguridadSinusuportahan ng 2014 Budget ang pagpapalakas sa kakayahan ng kapulisan,modernisasyon ng fire protection agency, at pagpapahusay sa kakayahangmaipagtanggol ang pambansang seguridad.Crime Prevention and Suppression Services – Para mapalakas ang puwersa ngkapulisan at mapababa ng 5 porsiyento ang antas ng krimen, binigyan ng budget naP69.6 bilyon ang Philippine National Police.Fire Suppression and Investigation Services – Layunin ng Bureau of Fire Protection namapahusay ang kakayahan nitong tumugon sa mga tawag sa loob ng lima hanggangpitong minuto para sa mga sunog at 10 minuto para sa mga emergency medicalservice at rescue. Para magawa ito, nagkaloob ang Budget ng P7.1 bilyon para sa fireprevention and investigation services, kabilang na ang pagbili ng 146 na fire truck.Territorial Defense– Upang mapalakas ang abilidad ng Armed Forces of thePhilippines (AFP) na magbigay-seguridad sa bansa, nagkakaloob ang 2014 Budgetng P35.5 bilyon sa Philippine Army, P9.8 bilyon sa Philippine Air Force, at P9.9 bilyonpara sa Philippine Navy para sa territorial defense, security, at stability services.Revised AFP Modernization Program – Sa 2014 Budget, P5 bilyon ang nakalaansa Department of National Defense para sa programang tutulong sa ahensiya namagpahusay o kumuha ng bagong communications equipment, lead-in fightertrainer jets, closed air support aircraft, long-range patrol aircraft, radar systems, atengineering equipment. (Dagdag pa rito, may P5 bilyon mula sa Unprogrammed Fundpara suportahan ang programang ito.)48

Patatagin angPagpapatupad ngBatasMaisasagawa lamang ang mga repormang sosyo-ekonomiko kung mabilis at hindinatitinag ang pagpapatupad ng batas. Dinaragdagan pa ng 2014 Budget ang mgakalakasan ng sistema ng hustisya sa Pilipinas, na may layuning masiguro ang higitna kaayusan at seguridad sa buong bansa.P11.1 bilyon ang inilaan sa Korte Suprema upang mabigyang-daan ang mabilisat walang kinikilingang resolusyon ng mga kaso - apela man o hindi - sa ilalimng jurisdiction nito. Bilang bahagi ng mga performance target ng Korte Supremangayong 2014, hinahabol nito ang disposition rate na 32 porsiyento para sa mgakaso sa Regional Trial Court at 51 porsiyento para sa mga kaso sa Metropolitan TrialCourt. P506 milyon naman ang ipinarte sa Court of Appeals upang makapaghatid ngepektibo at episyenteng desisyon sa lahat ng kasong nasa ilalim ng jurisdiction nito,nang may 50 porsiyentong disposition rate.P11.5 bilyon ang kabuuang halaga na inilaan para sa Department of Justice upangmapaunlad ang pagsasagawa nito ng imbestigasyon at prosekusyon. P3.3 bilyonang itinalaga upang lalong palakasin ang kakayahan nitong mag-imbestiga atmagresolba ng 296,264 na kasong kriminal. P817 milyon naman ang inilaansa National Bureau of Investigation upang madagdagan ang kakayahan nitongmagsagawa ng at tumugon sa 48,600 imbestigasyon.Samantala, P1.8 bilyon ang budget ng Public Attorney’s Office (PAO) upangmadagdagan ang kakayahan nitong magkaloob ng libreng serbisyong legalsa 4,643,719 na mahirap na kliyente at iba pang kuwalipikadong tao nanangangailangan ng tulong-legal at angkop na representasyon sa korte.49

Pagtugon sa Pagbabagong KlimaAyon sa isang ulat na inilabas ng World Bank kamakailan lang, ang Pilipinas angikatlo sa mga bansang pinakadelikado ang sitwasyon pagdating sa matitindingpangyayaring kaugnay ng panahon, lindol, at pagtaas ng tubig sa dagat.Mapangwasak ang naging epekto ng pagbabago ng klima sa industriya ngagrikultura at pangingisda, imprastruktura, ari-arian, at buhay ng tao. Pinakamatindiang pagdurusa ng mahihirap at marhinalisado.Ngayong 2014, ipagpapatuloy ng administrasyong Aquino ang pagpapalakas sa mgapagpupunyagi na mapangalagaan ang kalikasan at makatugon sa pagbabago ngklima sa pamamagitan ng mga epektibong programa at proyekto sa pag-angkop atpagpapagaan sa mga epekto nito.50Protektahan atPaunlarin ang mgaWatershed at 18Pangunahing RiverBasinMahalaga ang pagpapanumbaliksa kagubatan (reforestation) sapangangalaga at pagpoprotekta samga watershed ng bansa. P6.2 bilyonang nakalaan sa 2014 Budget parasa National Greening Program napinangungunahan ng Department ofEnvironment and Natural Resources.Target ng programang ito angmakapagtanim ng 164.6 milyongseedling sa 800,000 ektarya ng lupa sakagubatan.P513 million ang itinabi para pondohanang paghahanda ng 35 criticalwatershed management plan, profilingng 26 na watersheds, at rehabilitasyonng 42,000 ektarya ng nasira atnakalbong mga watershed area. Angmga integrated river basin developmentplan para sa 18 pangunahing riverbasin ay nakatakdang makumpletongayong taon.Siguruhing HindiTinatablan ng Klimaat Sakuna angImprastrukturaP30.2 bilyon ang inilaan sa DPWH parasa pagkontrol at pagpigil sa baha, nahalos doble ng P15.8 bilyon na inilaannoong 2013. Sa pamamagitan ngbudget na ito ay makapagpagawa angahensiya ng 346 flood control structureat drainage system sa buong bansa.P3.3 bilyon naman ang nakareserbangbudget para sa 119 flood mitigationfacility sa kahabaan ng pangunahingmga ilog. Naglaan naman ng P203milyon para sa pagpapanatili atpagpapatayo ng 486 na rainwatercollection system, pati na ng mgaseptage at sewerage system sa iba’tibang panig ng bansa.P1.1 bilyon ang inilaan para sa mgagawain ng Metro Manila DevelopmentAuthority na kaugnay ng pagbawassa pagbabaha, gaya ng pagpapalalimsa mga daluyan ng tubig, pagtanggalng lupa at buhangin sa mga drainagemain, at pagtatanggal ng bara sa mgadrainage lateral. May karagdagang P1.1bilyon rin na inilaan para sa proyektosa waste disposal management saMetro Manila, na may layuning bawasanang mga itinatambak na basura samga landfill at mapataas ang garbagediversion rate ng mga LGU.

Itulak angPagpapaunlad saPaggamit sa LupaP431 milyon ang kabuuang halagangitinabi para sa DENR-Minesand Geosciences Bureau upangmakapagsagawa ng mga programanggeohazard mapping na tutukoy saepektibong paggamit ng lupa atkahandaan sa sakuna. Ang halagangito ang tutulong sa pagkumpletong mapping ng 1,634 na lungsod atmunisipalidad.P1 bilyon ang inilaan sa DENR-NAMRIA upang makapagpalabas omakapaglathala ng 213 mapa at tsartpara sa land cover mapping, mappingng mabababang lugar, at coastalresource mapping.Bilang bahagi ng NationwideOperational Assessment of Hazards oProject NOAH, P500 milyon ang itinabiupang malikha at makapaghatid ngmga imaheng high-resolution gamitang LIDAR technology. Sa pamamagitannito, makakagawa ng komprehensiboat eksaktong modelo ng pagbabahapara sa 18 pangunahing river basinng bansa. Nagbibigay rin ang LIDARTechnology ng input sa topographicbase mapping ng NAMRIA at mgacadastral survey ng Land ManagementBureau.Magtatag ngNetwork ng mgaProtektado atSusing BiodiversityAreaPatuloy ang administrasyong Aquinosa pagsisikap upang mabantayan angbiodiversity at mapanatili ang mgananganganib na species at likas natirahan (habitat). Bukod sa inilaanpara sa National Greening Program ngDENR, binigyan rin ang departamentong budget na P312 milyon para sapagtatatag ng isang network ngmga protektadong biodiversity area.Kasama sa pagpupunyaging ito angimplementasyon ng Sustainable CoralReef Ecosystem Management Program,na pinaglaanan ng P149 milyon.PangangasiwangPangkalikasanat Pagpapababasa Panganib naKaugnay ng Sakunasa mamamayan at ang pagpapaunladsa kakayahan ng mga komunidad atsektor na magsagawa, sa lokal naantas, ng pag-angkop sa pagbabago ngklima, pagpapagaang sa epekto nito, atpagpapababa sa panganib na kaugnayng sakuna.P1.3 bilyon ang inilaan upangmadagdagan ang ginagawangregulasyong pangkalikasan ng DENR-Environmental Management Bureauat upang makatulong sa pagbubuo atpagsasapanahon nito ng mga planopara sa kalikasan at likas na yaman,pagkatha at pagpapatupad ng mgapatakaran at pamantayan, pati na angimplementasyon ng mga sistema parasa pagbabantay at ebalwasyon.Para mapasigla ang mga pagpupunyagisa paglaban sa polusyon sa hangin,binigyan ng P390 milyon ang Clean AirRegulation program. Sa pamamagitannito ay makapagtatatag ng 39karagdagang air quality monitoringstation na magpapalakas sa 55sampling station at sa 39 na stationpang dapat nailunsad noong 2013.P83 milyon ang inilaan para sa DND–Office of Civil Defense upang mabigyanng kakayahan ang 96,300 tao saimplementasyon ng mga hakbang nakaugnay ng pagbabago ng klima atpagsasagawa ng mga training parasa pangangasiwa sa mga panganib nakaugnay ng sakuna.P54 milyon ang itinabi para sa ClimateChange Commission bilang suporta samga inisyatiba nito sa pag-angkop sapagbabago ng klima at pagbawas saepekto nito. Sakop ng pondong ito angpaglikha ng mas matalas na mga planoat patakaran na kaugnay ng pagbabagong klima, pagsasagawa ng pananaliksikukol sa mahahalagang hakbang napuwedeng gawin, at pagpapahusay samga training para sa paghahanda sasakuna.Tinutugunan ng 2014 Budgetang pangangailangan sa higit napagpapaunawa ng pagbabago ng klima51

Build Back BetterLayunin ng pamahalaang Aquino na hindi lang maibalik sa normal ang buhay ng 3.4milyong pamilya sa 44 na probinsiyang 1 apektado ng Bagyong Yolanda. Isinusulongdin nito ang “build back better” upang matulungan ang mga nasalantang komunidadna bumangon at makapagpatuloy nang higit na malakas at matatag kaysa dati.Binuo ng National Economic and Development Authority ang RehabilitationAssistance on Yolanda (RAY), na nagsasaad na tinatayang P360.9 bilyon angkinakailangang ipundar sa recovery and reconstruction hanggang 2017. Sa halagangito, P125 bilyon ang kailangan para sa agaran at panandaliang interbensiyon.Kinakailangang Pamumuhunan sa Pagpapanumbalik at MulingPagtatatag 2 (Sa Bilyong Piso)Kritikal na Agarang PagkilosPanandaliang Interbensiyon (2014)Tinatayang Kakailanganin Para sa mga susunod na taon (2015-2017)15.657.5110.28.22.317.91.520.815.1Shelter andResettlement183.3Public Infrastructure28.4Education and HealthServices37.44.33.4111.22.766.722-Agriculture(crops, livestock, and fisheries)18.7Industry, Services(livelihood, enterprises, services)70.6Local Government4.01.91.51534.590.6235.8Social Protection18.4TOTAL360.9Binigyan ng kabuuang halagang hindi bababa sa P113 bilyon sa ilalim ng 2014Pambansang Budget—pati na ang karagdagang P14.6 bilyon mula sa 2013supplemental budget at P22.7 bilyon na natirang budget mula 2013 magsasagawaang pamahalaan ng muling pagtatatag at rehabilitasyon: mula pagpapaayos ngnasirang pampublikong imprastruktura hanggang sa pagkakaloob ng proteksiyongpanlipunan at tulong sa pagkakakitaan para sa mga apektadong kumunidad.Samantala, ang mamamayan ay bibigyan ng detalye ng mga proyektong popondohanat mga pagpapalabas ng pondo sa pamamagitan ng isang online portal nakasalukuyang binubuo.1 Situation Report No. 103, National Disaster Risk Reduction and Management Council (NDRRMC),Enero 29, 20142 Reconstruction Assistance on Yolanda (RAY), National Economic and Development Authority (NEDA),Disyembre 16, 201352

Rekurso mula sa Pambansang Budget para sa Muling Pagtatatag at RehabilitasyonP 4.85BQuick Response Funds underkey agencies’ budgetsP 13BNational Disaster Risk Reductionand Management Fund(formerly the Calamity Fund)P 500MUnprogrammed Fund forPeople’s Survival FundP 3BUnprogrammed Fund forDisaster Relief and Mitigation FundMula sa 2014PambansangBudgetP 121.35BillionP 20BRehabilitation andReconstruction ProgramP 80BUnprogrammed Fund forreconstruction projectsMula sa 2013 Supplemental Budget: P 14.6BMaaaring gamitin mula sa Budgetng mga naunang taon: P 22.7BInaprubahan ng Pangulo noong ika-27 ng Disyember 2013Para sa Recovery and Rehabilitation P 21.6bHousing andResettlementPublic InfrastructureEducation andHealth ServicesLocalGovernment ServicesP 2.2BP 7.2BP 1.0BP 2.0BAgricultureLivelihood andEmploymentBusiness EnablingEnvironmentSocial AssistanceP 5.3BP 953MP 80MP 2.9BDagdag na Quick Response Funds ng DSWD: P 1.07b53

Agenda Para saTranspormasyonng BudgetPaggastos na hindi malabisPaggastos sa tamang prayoridadPaggastos nang may nasusukat na resultaPagbibigay-poder sa mamamayan(empowerment) sa pamamagitanng pagiging bukas, mas matibay napananagutan, at aktibong pakikilahok ngmamamayan.01Fiscal DisciplinePaggastos na Hindi Malabis1. Maagap na Pagsasabatas ng BudgetSa pamamagitan nito ay mawawala na ang nakaugaliang muling pagsasabatas ngBudget, pati na ang mga pagkakataong mang-abuso dahil dito. Nakatutulong din itosa napapanahong implementasyon ng mga programa at proyekto.2. Fiscal ConsolidationTumutulong sa pagpapababa ng fiscal deficit patungo sa mas matatag na antas nadalawang porsiyento ng gross domestic product (GDP) pagdating ng 2013 hanggang2016, mula 3.5 porsiyento ng GDP noong 2010. Nagawa ito sa pamamagitan ng mgareporma sa koleksiyon ng revenue, mas matalinong pangangasiwa ng utang, atpaggastos.3. Medium-Term Expenditure FrameworkTumutulong sa pamahalaan na mapagtagni-tagni ang patakaran, pagpaplano, atpaglalaan ng pondo sa magkakasunod na taon. Dahil dito, nagagawa ng DBM namagpatupad ng tatlong taong rolling budget approach sa pamamagitan ng ”topdown”na paglalaan ng mga rekurso at paunang pagtantiya sa halaga ng operasyonng mga ahensiya.54

02Allocative EfficiencyPaggastos sa Tamang Prayoridad1. Zero-BasedBudgetingKasama rito ang masusing ebalwasyonng mga pangunahing programa atproyekto na kasalukuyang isinasagawaupang matukoy kung talagangkinakailangan o epektibo ang mgaito. Nakatutulong ito sa pamahalaansa pagtukoy at eliminasyon ng mgaprograma at proyekto na hindiepisyente, hindi epektibo, at tadtad ngmga butas.2. Mga Priority Area ngKasunduang Panlipunan ngPangulong AquinoSa pamamagitan ng Executive Order No.43 (2011), naglatag ng sumusunod nalimang priority area na dapat bigyangtuonsa paglalaan ng pondo:4. Budget PrioritiesFrameworkGumagabay sa mga kagawaran atahensiya sa pagdidisenyo ng kanikanilangpanukalang budget nangnakalinya sa mga prayoridad naprograma at lokasyon. Kaakibat ito ngtaunang paglalabas ng Budget Call.5. Medium-Term InformationTechnology HarmonizationInitiativeo MITHI, nagtataguyod ng magkakaugnayna proseso para sa pagpaplano,paggawa ng budget, implementasyon,at pagbabantay ng mga proyektonginformation technology. Ang MITHI aypinasimulan ng DBM, Department ofScience and Technology, at NationalEconomic and Development Authority.• Anti-Corruption and Transparent,Accountable and ParticipatoryGovernance• Poverty Reduction and Empowermentof the Poor and Vulnerable• Rapid, Inclusive and SustainedEconomic Growth• Just and Lasting Peace and the Ruleof Law• Integrity of the Environment andClimate Change Adaptation andMitigation3. Program BudgetingNaglalayong mapalalim ang pagtuon ngBudget sa mga prayoridad na programaat mapaunlad ang kolaborasyonng mga ahensiya. Halimbawa,nakikipagtulungan ang Departmentof Tourism sa iba pang ahensiyangnagkakaloob ng serbisyong kaugnay ngturismo upang matupad ang target na6.8 milyong dayuhang turista ngayong2014.6. Public-Private Partnershipso PPP, ang nag-eengganyo ngpamumuhunan ng pribadong sektorsa mga kritikal na pampublikongimprastruktura, pati na sa mas mabilisna paghahatid ng mga serbisyongpanlipunan, gaya ng pagsasara samatagal nang kakulangan sa silidaralan.7. Local Government PublicFinancial ManagementProgramNagpapahusay sa kakayahan ng mgalokal na pamahalaan na lumikha ngrevenue at maglaan ng pondo sa masepisyenteng paraan.55

03Operational EfficiencyPaggastos nang may Nasusukat na ResultaA. Mabilis at Episyenteng Pagpapatupad ng Budget1. GAA-as-Release DocumentSa pamamagitan ng dokumentongito, ang taunang Budget mismo angnagiging dokumento ng pagpapalabasng pondo, na nagpapabilis at nagpapasimplesa buong proseso. Dahil dito,hanggang 86 porsiyento ng budget ngmga ahensiya ay maituturing nang releasedkapag naisabatas na ang Budgetat handa na para sa implementasyon.2. Checkless Payment SystemPinabibilis nito ang pagbabayad ngmga accounts payable sa pamamagitanng Expanded Modified Direct PaymentSystem, kaya nga 80 porsiyentong mga transaksiyon ay hindi namangangailangan ng tseke at cashsimula ngayong 2014. Mababayaran angmga supplier dalawang araw mataposmagtagubilin ang mga ahensiya sa mgabangkong nagseserbisyo sa gobyerno namaglipat ng pondo.3. Paghihimay sa mgaPondong Lump SumPaglalatag sa detalye ng mgaespesipikong programa at proyekto,pati na sa kanilang lokasyon.Nakatulong ito sa pagtugon sa mabagalna pagpapatupad ng mga proyektoat maging sa mga pang-aabuso nakadalasang dulot ng mga pondonglump sum.4. Disbursement AccelerationProgramTumutulong sa pamahalaan na tugunanang pagbagal ng pampublikongpaggastos sa pamamagitan ngpagpapagalaw ng mga ng mga pondopara sa mga programa at proyektongmabilisan at marami ang makikinabang.Dahil dito, nakaahon ang pagpapalabasng pondo mula sa 7.3 porsiyentongpagbagal ng paggastos noong Setyembre2011, patungo sa 2.3 porsiyentongpaglago nito sa pagsasara ng 2011.5. Mga Account ManagementTeamTutok na binabantayan ang pinansiyalat pisikal na performance ngmga pangunahing mga ahensiyaupang matugunan ang pagbagal saimplementasyon. Nakatutulong itoupang tuloy-tuloy at mataas ang kalidadng paggastos ng mga pondo.6. Unified Account CodeStructureSinisiguro nito na lahat ngpampublikong pinansiyal na prosesomulapaggawa ng budget hanggangpangangasiwa ng pera, accounting ataudit-ay sumusunod sa iisang sistemang klasipikasyon.7. Maagang ProcurementSa pamamagitan nito ay nakakapagawardsa mga bidder at nakakapagpatupadng proyekto ang mga ahensiyakahit sa pinakaunang araw pa lamangng budget year.8. Paggamit ng DBM-Procurement ServiceGinagamit sa pagbili ng mga commonusesupply mula sa ProcurementService, isang ahensiya ng DBM nabumibili nang pakyawan para sapamahalaan, upang masiguro angepisyente at sulit na procurement.9. Philippine GovernmentInternal Audit ManualGumagabay sa internal audit unit ngmga ahensiya sa kanilang pagtasaat pagbubuo ng kanilang internalaudit system na magsisigurong masepeisyente at epektibo ang kanilangmga operasyon.56

B. Mas Malakas na Pangangasiwa sa Performance1. Performance-Informed BudgetingNakapaloob na sa Pambansang Budget ang mga performance target ng mgaahensiya upang may sukatan ang Kongreso at mamamayan kung gaano kahusay angkanilang pagtupad sa kanilang mga mandato.2. Organizational Performance Indicator FrameworkNag-uugnay ng mga budget sa tinakdang mga resulta at pamantayan saperformance. Pinaghusay ito ng Administrasyong Aquino sa pamamagitan ngpagpapatalas sa mga major final output at performance indicator ng mga ahensiya.Sa pamamagitan ng balangkas na ito ay naipatupad ng pamahalaan ang PIB.3. Results-Based Performance Management SystemPinagbubuklod ang magkakaiba at hiwa-hiwalay na performance managementsystem ng pamahalaan upang mabuo ang iisang Results-Based PerformanceManagement System.4. Performance-Based Incentive SystemSa pamamagitan nito ay nabibigyan ang mga lingkod bayan ng hanggang P35,000performance-based bonus para sa mahusay na pagtupad sa kanilang indibidwal atpang-ahensiyang performance target.C. Paggamit ng Teknolohiya sa Transpormasyon ngPangangasiwa sa Pera ng Bayan1. Government Integrated Financial Management InformationSystem (GIFMIS)Magbibigay ng napapanahong impormasyon sa mga pinansiyal na transaksiyon ngpamahalaan. Ito rin ang magsasaayos at magbubuklod sa mga prosesong budgetaryrelease, collection, at disbursement ng pamahalaan. Tina-target na makumpleto angsistemang ito pagdating ng 2016.2. Comprehensive Human Resource Information System(CHRIS)Gagawin nitong eksakto at episyente ang pangangasiwa ng pamahalaan samga empleyado, kasama na ang payroll ng gobyerno. Ginagamit na lunsaran ngsistemang ito ang naunang Government Manpower Information System (GMIS)ng DBM.3. Government Electronic Procurement System (PhilGEPS)Isang mekanismo para sa pampublikong pagpapaskil ng mga bid notice at award.Pinalawak ang sistemang ito tungo sa higit na kakayahan para sa electronic biddingat electronic payment. Lahat ng ahensiya ay inatasang gamitin ang sistemang ito.Maaaring bisitahin ang sistemang ito sa PhilGEPS.gov.ph.4. Cashless Purchase CardsBinibigyang daan nito ang paunang kontrol sa pagbili at pinadadali ang susunod naproseso ng auditing upang maiwasan ang pang-aabuso sa paggamit ng mga cashadvance. Pinasisimulan ang sistemang ito sa armadong hukbo.57

04Transparency sa Pananalapi at PakikilahokA. Transparency1. Electronic Transparency and Accountability Initiative forLump Sum FundsSa pamamagitan nito, inilalathala ang impormasyon ukol sa mga pondong inilabasmula sa Calamity Fund, School Building Program, Internal Revenue Allotments, at sabinuwag na ngayong Priority Development Assistance Fund (pdaf.dbm.gov.ph).2. Transparency SealIsinasama sa taunang Budget bilang ligal na kahingian sa lahat ng ahensiya nggobyerno upang maglantad sa publikong mga impormasyong kaugnay ng budget—mula sa naaprubahang mga budget at target, hanggang sa plano sa procurement atnaigawad na kontrata, at iba pa—sa kani-kanilang mga website.3. Open Government DataSa pamamagitan nito ay puwedeng silipin ng mamamayan ang mga datos ngpamahalaan–kasama ang datos sa budget at procurement–sa pamamagitan ng opendata format. Maaari itong bisitahin sa data.gov.ph.4. People’s Budget / Budget ng BayanPinasisimple at ginagawang biswal ang Pambansang Budget at ang proseso ngpagba-budget sa pamamagitan ng mga publikasyong ganito upang mas madalingmakita at maunawaan ng mamamayan ang Budget. Makikita ang mga publikasyongito sa BudgetNgBayan.com.B. Pakikilahok ng Mamamayan1. Civil Society Organizations (CSO) DeskNagbibigay ng suporta sa pakikibahagi ng mamamayan sa proseso ng pagba-budget,at naglalatag ng mga pormal na mekanismo para sa partisipasyon. Pinasisimulan naang pagkakaroon ng mga CSO Desk sa mga Regional Office ng DBM.2. Mga Budget Partnership AgreementBinibigyang daan ang pakikilahok ng mamamayan sa proseso ng Budget. Sapamamagitan nito, ang mga ahensiya at civil society organization ay pumapasok samga pormal na Budget Partnership Agreement sa pagbuo ng budget proposal ngahensiya, pati na sa pagbabantay sa implementasyon ng budget.3. Grassroots Participatory BudgetingSa tulong nito, nakikibahagi ang mga lokal na komunidad at civil societyorganization sa pagbuo ng plano sa pagpapababa ng lokal na antas ng kahirapan, napopondohan ng Pambansang Budget. Dati itong tinatawag na Bottom-Up Budgeting.58

Gabay sa mga Terminolohiya ng BudgetAllotmentIsang pahintulot mula sa DBM parasa mga ahensiya na magkaroonng obligasyong katapat ng mgaespesipikong halaga na nakasaad saisang naisabatas na Budget.Sa GAA-as-Release Document, angnaisabatas na Budget mismo ang nagsisilbingallotment release para sa lahatng budget item maliban na lang sa mganakalagay sa negative list. Para sa mganakasaad sa negative list, kinakailanganmunang matupad ang mga itinakdangkondisyon para sa paglalabas ng SpecialAllotment Release Order (SARO).Allotment CLASSKlasipikasyon ng mga gastusin ngpamahalaan:Personnel ServicesPara sa mga suweldo at iba pangbayad (halimbawa, mga salaryincrease, allowance, honorarium)para sa mga permanente, temporary,contractual, at casual na empleyadong pamahalaan, pati na ang mgabenepisyo sa pagreretiro (gaya ngterminal leave, retirement gratuity)Maintenance and OtherOperating Expenditures(MOOE)Tumutukoy sa pondong sumusuportasa operasyon ng mga ahensiyang pamahalaan, kasama na angpara sa mga supply at kagamitan;transportasyon at biyahe; bayarin sakuryente, tubig, at iba pang gawaingkaugnay ng maintenance.Financial ExpendituresPanibagong klase ng pondo parasa mga bayarin sa managementsupervision at trusteeship, gastusinsa interes, bayarin sa bangko atiba pang bayaring kaugnay ngpananalapi.Capital Expenditure orCapital Outlays (CO)Para sa pagbili ng produkto atserbisyo na nakadaragdag sa assetng pamahalaan, kasama na anggastos sa imprastruktura, pagbili ngmga sasakyan, at pamumuhunan sacapital stock ng mga korporasyon ngpamahalaan.AppropriationIsang pagpapahintulot na ginawa sapamamagitan ng batas o anumangpagpapatibay na lehislatibo, nanag-uutos ng pagbabayad ng pondong pamahalaan sa ilalim ng mgaespesipikong kondisyon o layuninAppropriations, AutomaticAwtomatiko nang nakatakda sabisa ng umiiral na batas, na hindina nangangailangan ng taunangpahintulot mula sa KongresoHalimbawa ng mga automaticappropriation sa pambansang budgetang Internal Revenue Allotments (IRA)at pagbabayad ng utang (debt service).Appropriations, ContinuingSumusuporta sa mga obligasyon(mga naging gastusin atnaikasang gastusin na babayaranng pamahalaan) para sa isangespesipikong layunin o proyekto,kahit na naging obligasyon ito nangtapos na ang budget yearAppropriations, New GeneralIsinasabatas ng Kongreso atpinagtitibay ng Pangulo bawat fiscalyear, gaya ng General AppropriationsAct (GAA)Ang GAA ang nagpapatibay saparehong programmed atunprogrammed na mga appropriation.Appropriations, ProgrammedMga appropriation sa GAA nasuportado ng mga nariyan nangrekurso at maaari nang ilabas sakasalukuyang taonAppropriations,UnprogrammedMga appropriation sa GAA na maaarilamang gamitin kapag sumobra samga target ang pangongolekta ngkita (revenue), kapag may bagongpagkukunan ng revenue, o kapagmay bagong naaprubahang loan parasa mga proyektong may tulong ngibang bansa.Budget DeficitIsang kalagayang pinansiyal kungsaan mas mataas ang gastusin ngpamahalaan kaysa kinita nito.Debt ServiceAng kabuuan ng mga bayarin sa loan,interes, commitment fee, at iba pangsingil sa mga hiniram sa loob at labasng bansa.Major Final Outputs(MFOs)Mga goods at serbisyong kailangangmaihatid ng isang departamento/ahensiya sa mga panlabas na kliyentesa pamamagitan ng implementasyon ngmga programa, gawain, at proyekto.Ang mga MFO ay may katapat na mgapalatandaan ng performance dependesa kalidad, kantidad at pagigingnapapanahon.Revenuesinaasahang papasok na salapi gaya ngkoleksiyon mula sa buwis, singil, atiba pang bayaring ipinapataw ng mgaahensiya, pati na ang tubo mula sa mgagrant.Non-Tax RevenuesSingil, bayarin, at iba pangkoleksiyon ng gobyerno kapalitng mga serbisyong ipinagkaloob,multang ipinataw, at iba pa.Sa ilang pagkakataon, kasamarin sa mga non-tax revenue angpagsasapribado ng mga asset ngpamahalaan.Tax RevenuesItinakdang singil o buwis naipinapataw ng pamahalaan sa mgagoods, serbisyo, transaksiyon,indibidwal, entidad, at iba pa (gayang income tax, value-added tax,at mga espesyal na buwis tulad ngmotor vehicle tax).Para sa depenisyon ng iba pangterminolohiya sa budget, i-downloadlamang sa http://www.dbm.gov.ph/wp-content/uploads/BESF/BESF2014/GLOSSARY.pdf.59

General Solano St., San Miguel, Malacanang, ManilaTrunkline: +632 490 1000 Email: publicinfo@dbm.gov.phTwitter: @DBMph Facebook: /DBMPhilippinesVisit: www.dbm.gov.ph www.budgetngbayan.com60