12.07.2015 Views

Kitabı yüklə - Kitabxana

Kitabı yüklə - Kitabxana

Kitabı yüklə - Kitabxana

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Явяз СЦЛЕЙМАНßÔÑÀÍßÉß×ÅÂÐÈËßÍÞÌÖÐÁÀÊÛ - ÉÀÇÛ×Û - 2012


Яфсаняйя чеврилян юмцрÞí ñþçÁÀÜÛØËÀÉÀÍ Âß ÐßÙÌÅÄßÍ ÀËËÀÙÛÍ ÀÄÛ ÈËßØöêöð îëñóí, àëÿìëÿðèí ðÿááèíÿ. Ñàëàì âÿ ñàëàâàò îëñóíÙÿçðÿòè Ìÿùÿììÿä (Ñ) âÿ îíóí ïàê àèëÿñèíÿ. Øöêöð îëñóíÀëëàùà êè, áèçëÿðè Ùÿçðÿòè Ìÿùÿììÿä (Ñ) âÿ îíóí ïàê âÿìÿñóì þâëàäëàðûíûí äàâàì÷ûëàðûíäàí îëìàüà ãÿðàð âåðäè.Åé Ðÿááèì! Êþêñöìö à÷ûá ýåíèøëÿò, èøèìè éöíýöëëÿøäèð.Äèëèìäÿêè äöéöíö à÷, Ñåéèä þâëàäû îëàí Ùàæû àüàíû(Ìÿùÿììÿäòàüûíû íÿçÿðäÿ òóòóðàì), îíóí éàõûí íÿñëèíèîíëàðà éàðàøàí ñþçëÿ âÿñô åòìÿê ö÷öí ìÿíÿ êàìàë âÿ éàõøûíèòã âåð.3


Явяз СЦЛЕЙМАНÎÜÓË ÔßÐßÙÈ, ÍßÑÈË ÉÎËÓЭеъяни Сейид Яли аьа щеч дя йахшы йатмамышды. Онаэюря йатмамышды ки, йол эюзляйирди. Он цч ил бунданяввял, севимли цряк сечмясини - Мирмещдини узаьа -пейьянбяр йурдуна тящсил алмаьа эюндярмишди. Бу онцч ил Сейид Яли аьа цчцн, бялкя дя 4-5 он цч ил гядяркечмишди. Он цч иля дюзян цряк инди, бу 13 саат цчцнйаман дарыхмышды. Сейид Солтанбяйим арвад кишинидуйурду. О да щеч аз ниэаран дейилди. Эеъяни сабащакими Мирмещдинин щцндцр бойуна, енли кцрякляриня,эюзял вцъудуна щеч дя аз йалвармамышды. Арвад даэеъяни санки чимир беля етмямишди. Эюзц йуху апаранкими, Мирмещдини эюрцр, о саат да айылырды. Истяйирдидцшцб кцчя гапысындан бойлансын, Мирмещди эялянйоллара бахсын. О йола гурбан десин. Анъаг билирди ки,Сейид Яли аьа о саат онунла айаьа галхаъаг. Сящярякими август истисини бящаня едиб, кцчя гапысынынаьызында отураъагды. Бирдян киши юзц галхды. Сакитъяэейинди, сябрля эейинди. Юксцрмяди, “Сейид гызыойанмасын”, -деди. Сиврилиб гапыдан чыхмаг истяди.Сейид гызы да галхыб, йерин ичиндя отурду.Киши сакитъя щяйятя дцшдц. Эюйляря бойланды. Цлкярулдузу юз дястяси иля дцз евин цстцндя топлашмышды. Кишисевинди, биринъи эялян гонаглар цчцн. “Оьлум хошбяхтолаъаг, щяр гонаг цчцн Цлкяр улдузу евин цстцняэялмир,”- дейиб кцчяйя чыхды. Оьлу эяляъяк йола бахды.3


Яфсаняйя чеврилян юмцрСевинди. Ичиндя эцлдц. Бирдян эеъя олдуьуну хяйалынаэятирди. Йухары, йеня Цлкяр улдузуна бахды. Дан улдузудоьмушду. “Сабащдыр”,- дейиб гапынын аьызында, дашынцстцндя отурду. Бабадаьдан сцзцлцб эялян сойугщава, кишинин ъийярляриня долду, синя долусу няфяс алды.“Охай” демяди. Сахлады ону, оьул бойуна, Мирмещдинигуъаглайанда дейяъякди охай; оьул бойуна бахандадейяъякди; охай, охай.Киши йениъя отурмушду ки, Сейид гызы да эялди, о дасевди кишини, о да арзулады, оьул эялишини, о да эюйлярябахды. Эюрдц Цлкяр улдузуну: - Сейид Яли аьа, оулдузлар нийя бизим евин цстцня топлашыблар?--- Бизя эюзайдынлыьы верирляр, - деди вя эцлцмсцндц.Билирсян, о, улдузлара, Цлкяр улдузу дейирляр. Бу улдуздоггуз улдуздан ибарятдир. Елимдя Алисионадыр ады.Онлар да бизим севинъимизя гошулурлар, ай Сейид гызы.Бир бах, Дан улдузу да доьуб, эедяк, намазащазырлашаг. Бир аздан ел тюкцляъяк бура. 5 пуд дцйцнцнпловуну биширтдиряъям. Тапшырмышам, йолу кяссинляр, нягядяр эялиб - эедян варса, бурахмасынлар, йедириб йоласалсынлар. Инди зийарят вахтыды, ел йолунда адам чохдур.Сян юзцндя эюз- гулаг ол, гонаглары йахшыфяряьатдасынлар. Гадынлары дейирям. Мяним бунданбюйцк шад олан эцнцм йохдур. Еля гощум-яграба дааз севинмир. Арвад, йадындады, ушаг эедяндя ня кюкядцшмцшдцм? Зарафат дейил, Няъяфи - Яшряфин елмищювзясиндя он цч ил тящсил алыб, щюъъятцл Ислам - вял -Мцслимин вя мцътящид дяряъясиня чатасан. Аллащ5


Яфсаняйя чеврилян юмцрГаршыламаьа Нийалдаьа эедянляр атлары чямянлийябурахыб, юзляри бир- бириня зарафат едирдиляр. Эянъляр эащэцляшир, гуршаг тутур, эащ да бир-бирини сюзля баьламаьачалышырдылар. Билирдиляр ки, Мирмещдинин башы иля чохлугощум - яграба эяляъяк. Йолу да йахшы билирдиляр.Гурттяпя, Калва, Сулут йолу вя Щярамиляр мешясиндянкечиб, Нийалдаьа чыхаъагдылар. Цзц Лащыъа эедяъякдиляр.***Мирмещди эеъяни йата билмяди. Йорьун иди; Ахшамданйцнэцл чимир едиб, ойанды. Саат 3- дя дуруб щазырлыгэюрдцляр. 10-а гядяр ат щазырланмышды. МиняхурдакыКарвансарадан чаьырмышдылар кяся йолла эетмяк цчцн.Саат 4-дя йола дцшдцляр. Атлар дцз йолларда, илдырым кимишыьыйырды. Санки бу щейванлар да ата- ана щясрятини, атаанаэюрцшцнц, ниэаранчылыьыны баша дцшцрдц.Мирмещдини хяйаллары тез-тез яряб торпаьына апарыр,ордакы гумлу чюлляр бу башы эюйляря уъалан аьаъларынарасында ярийирди. Бура онун цчцн вятянди. Мешяляри кечякечяалышырды вятяня. Мешя гушларынын няьмясиня алышырды,юйрянирди. Аьаълара, коллара, бир дя вятян щавасына алышырды.Доггуз йалын бирляшдийи, дявя белини хатырладан буНийал даь инсана Баба даьыны айдын эюрмяйя, буорманлары ики эюзя йыьмаьа неъя дя йахындан кюмякликэюстярирди! Саат ики радяляриндя ъаванлар Мирмещдинигаршылады. Эюрцшдцляр. Гардашлары вя ямиси оьланларыМирмещдийя сырмашды. Бу эюрцшя Нийалдаьын юз эюзляри7


Явяз СЦЛЕЙМАНйашарды. Доьурдан да, байагдан фырланан гарабулуддан чобаналладан йаьыш йаьды.- Эюзляйирляр, - дейиб чайа ендиляр. Чай бойу атларычапмаьа башладылар.Атлар бир-бир чатырды. Сейид аьа щяряйя бир бешлик гызылпул муштулуг верирди Бирдян оьлу эюзцня дяйди. Кишининялиндяки пул кисяси санки буз кими йапышды ялиня. Динмядиаьсаггаллардан щяйа едиб, Мирмещдини эюрмяйятялясмяди. Яйилди торпаьы юпдц. Ичяри кечди. Йеня байырачыхды. Мирмещди онун бойнуна сарылыб, “мяним сейидим”- деди. Юпдц бу нурани цзц, юпдц, юпдц. Киши яввял йанйюрясинябахды. Дайана билмяди, юпдц оьлуну,гуъаглады бойнуну ня гядяр дайанды, билмирям.Эюзляри йашарды. Эерийя чеврилиб аьсагаллардан цзристяди. Йашмаглы гадынлар архада дайанмышды.Мирмещдини эюзляйирдиляр. Анасы ону ичяри чякиб,бойнуна сарылды, ики баъысы айагларыны гамарлады. Севинъйашы Мирмещдини ъулуъунбур етди. Юзц дя онларагошулду. Вятян истисини, ел истисини, гощум-яграба истисини,ата-ана истисини инди дуйду. “Гурани-Кярим”дяохудуглары бир ан эюзцнцн габаьына эялди. Елмящяббяти, вятян мящяббяти Мирмещдини гохулу чичяйячевирмишди. Щамы бу чичяйи ийлямяйя чалышырды. Инди о,мясъидляря эедяъякди. Орда охудугларындан, еляэятирдийини йайаъагды.8


Яфсаняйя чеврилян юмцр***Шадлыг мяълиси цч эцн чякди. Щамы эюзайдынлыьа эялир,гурбан тикясиндян дадыр, хош цзля евляриня йолланырды.Инди Мирмещдини бюйцк Лащыъ гонаг чаьыраъагды.Лащыъдакы беш мящялянин беши дя (Зябяро, Мурадлы,Аьалы, Бяядван, Пиштя) Сейидляр мящяллясиня ахышырды.Кянддя щамы севинирди, чцнки кянддя тязя бир эцл дяачылмышды.Цч айдан сонра Мирмещдинин гонаглыглардан башыачылды. Еля бу арада Шамахыдан, Саламовлар няслиндянШамахыйа эялмяк цчцн дявят мяктубу алды. АтасыСейид Яли аьа иля эютцр -гой етди. Бу нясил Шамахыдаэцълц нцфуз сащиби олмагла, ясил зийалы нясл иди. (Индиреспубликамызда онларъа алими олан бир нясилдир.) СейидЯли аьа инди йахынлары иля мяслящятляшир, дявятин гябулолунмасыны сцзцб, сцзэяъдян кечирирди. Йягин ки, атабаласына- Лащыъ елинин бир нуруна хейир- дуа веряъякди.ÁÀËÛà ÄßÐÉÀÄÀ ÁÞÉÖÉßÐСейид Яли аьаны йеня айрылыг фикрляри ращат бурахмырды.Бу да ону наращат етмирди ки, Мирмещдинин бабасыМирщцсейин аьа Шамахыдакы Шащ кцчясиндякимясъиддя 40 илдян чох ахунд олмушдур. Щяминмясъидин ейванында дяфн олунмушдур. Кишини фикрли эюрянСейид Солтанбяйим арвад дизи цстя кишидян аралы отуруб,ону сющбятя тутмаг истяди.9


Явяз СЦЛЕЙМАН- Сейид Яли аьа, инди ня фикирдясян, МирмещдиниШамахыйа бурахырсан, йохса бурдакы мясъиддягалмаьын йахшы билирсян?- Йох, Сейид гызы, мяня еля эялр ки, Шамахыйа эетсяйахшы олар. Яввала, мяним атамын орда гощум -яграбасы вар. Ону Шамахыда щамы таныйыр. Йахшыхидмяти вар. Билирсян дя щарда дяфн олунуб?..Эется йахшыды. Балыг дярйада бюйцйяр. Инди ШамахыАзярбайъанын билик гашыдыр. Мян изин верирям. Сейид гызы,сян неъя?- Аьа, сянин мяслящятини мян щеч вахтчевирмямишям. Айрылыг чятинди. Анъаг сян щярмяслящяти юлчцб - бичиб верирсян. Мян гябул едирям.Оьлун да гябул едяр.- Сейид гызы, бир мясяля галыр. Мирмещдини охумаьамясъидляр эюндяриб, онун тящсил хяръини мясъидлярюдяйиб, она эюря эяряк баш ахундун йанына эедиб,ондан щалаллыг алам.- Аьа, дцз дейирсян, баш ахунд да щямишя бизящюрмят едян, сайан инсан олуб. Бизим Сейиддяр няслинищямишя йцксяк тутуб.- Сейид гызы, сянин фикирини билмяк истяйирдим. Башахунддан разылыг вя щалаллыг алмышам. Мясъиддяахундла бирликдя намаз да гылыб, Аллащын дярэащынадуалар охумушуг. Ахунд юзц Мирмещдини мясъидячаьырыб, щалаллыг веряъяк, - деди вя эцлцмсцндц.- Аьа, улу бабамызын чыраьы сяня щалалды.10


Яфсаняйя чеврилян юмцр***Пайыз бу ил йаьышлы башламышды. Августун сонларындадцшян йаьыш йери тамам йаз овгатына чермишди.Сентйабрдан башлайараг йерин йумшаг олдуьуну эюрянряъбярляр ъцтлярини сазлайыб бюйцк щявясля якинячыхдылар. Бу щявяся зящмятдя эюзц олан щяр бир инсангошулмайа блмязди. Бцтцн Лащыъ юзцнцн якин эцнцнцйашайырды. Сейид Яли аьа Мирмещдини яввял чарвадарларлаэюндярмяк истяди. Анъаг Мирмещди ъаванлыьына салыб“йох, ата, ениши аты минмяк олмур, йохушу да щейванайазыьым эялир. Щейбями щазырлайын. Аллащ гойса, тездянчарвадар дястясиня гошулуб Шамахыйа эедяъям. Аллащишимя йардым етсин. Аьаларым кюмяйимя чатсын,”- деди.Саат 5-дя Сейидляр мящяллясиндя ишыглар йанмаьабашлады. Эюрцнцрдц сяфяря эедян чох олаъаг. Биринъиатлы, икинъи, цчцнъц вя с. бир-бириня гошулуб сырайадцзцлцр, Ящян йолунда щамы бир-бирин эюзляйир, сящяринишыьында саламлашырдылар. Бяли, Сулутбашында ширин нащарсцфряси ачылаъагды. Сонра Садайцстцндян Калвайаадлайыб, ордан да Гурдтяпя йалыны ашыб, Шамахыйайетишяъякдиляр. Бу эцнкц чарвадар дястясиндяМирмещди аьа да варды. Онун цряйиндя йени арзулар,йени хяйаллар долашырды.Шамахыйа дар ахшам чатдылар. Ала-гаранлыг шящяряэирдиляр. Чарвадарлар Миняхур кцчясиндяки карвансаралардайцклярини бошалдыб ращатлашдылар.11


Явяз СЦЛЕЙМАНМирмещди йеня бибисинин евиня цз тутду. Биби йеняонун щцндцр, енликцряк, ъцссяли бойуну охшады. СейидЯли аьанын тящсилини 13 иля пейьянбяр йурдундатамамлайыб гайытмасы эюзляринин юнцня эялди.Хяйал ону юзцнцн гардашына олан мящяббятлиэцнляриня апарды. Мирмещди атасынын эянълик парасы,эянълик охшамасы иди.- Биби, ня фикиря эетдин? Бибиоьлум Сейидяшряфщардады?- Щеч, башына дюнцм. Еля индиъя эяляр. Йягин мясъиддяди.Ахы, о да щазырлашыр сянин кими, узаг сяфяря.Иранда - Мяшщяддя охуйасыдыр.- Аллащ ишин аванд етсин. Аьаларым дарда дадыначатсын.- Гардашым Сейидяли аьа да эяляъяк? Сейид гызынеъя?. О да эяляъяк..?- Биби, щя. Щеч шцбщя етмирям, мянсиз онлар Лащыъдагала биляйяъякляр, дарыхаъаглар:- Щя, дцз едярляр эялсяляр, ахы бабанын еви санкибошду. Еви йийясиз гоймаг олаз.- Мян дя еля баша дцшцрям.- Биби, йорьунам, истяйирям……- Йат, биби сяня гурбан олсун!***Саламовла Мирмещди аьа ъцмя эцнц Галабазаркцчясиндяки Галабазар мясъидиндя эюрцшдцляр.Мирмещди шух эейимли, бойу, йарашыьы, щюрмят вя иззят12


Яфсаняйя чеврилян юмцрсащиби олан Саламову овсунлады. “Савады да юзцняйарашан олса, чох эюзял олар,” - деди. МирмещдиСаламовун ялиндян, о да Мирмещди аьанын алнынданюпдц. Саламов ону мясъидя апарды. Ъцмя намазындансонра ъамаата цз тутду: - Бу ъаван оьлан ЩаъыСейид Яли аьанын оьлудур. Пейьянбярин йурдунда 13 илохуйуб, Няъяф - Яшряфдя цмцмдцнйа илащиййатщювзясиндя тящсилини тамамлайыб, мцътящид вя щюъъятцлИслам вялмцслимин дяряъясиня чатыб, инди Аьасынынгойуб эетдийи йолу, мясъид ахундлуьуну Мирмещдиаьайа тапшырагмы? Неъя билирсиз?Ортайа сакитлик чюкдц. Щеч ким динмяди.Ъаван оьланы сцзмяйя башладылар. Мирмещди аьаныбир аз тяр басды. Билмяди ня етсин.Бирдян айаьа галхан баш молла: - Ъамаат, юзаьаларымызын ювладыдыр. Мясъид пулу иля тящсил эюрцб.Мян Саламовун етдийи тяклифи бяйянирям. Хащиш едирямбиз онун моузялярини динляйяк - деди.Щамыда ращатлыг алынды. Мирмещди аьа иряли чыхыб, йеринитутду. Бирдян - биря нитги тутулду. Билмяди, нядян башласын:- Сиз буйурун, мян сюйляйим, - деди, бир аз да сяси титряди.Кимся йериндян санки щялим сясля:- Аьа дцнйанын ямяля эялмяси щаггында данышсанйахшы олар - деди.- Баш цстя, дейиб, - сюзя башлады. Онун айдынлыьыщамыны еля о эцн щейран гойду. Щамы ахунду бяйянди.“Аллащ кюмяйин олсун,” - дейб, евляриня йолландылар. Оэцн сющбят бцтцн евлярдя тязя эялян Щаъы Сейид Ялиаьанын оьлундан, ахунддан эетди.13


Явяз СЦЛЕЙМАН***Артыг Мирмещди аьанын Шамахыдакы дярин зийалысявиййяси мялум иди. Халг аьаны севирди, щюрмятбясляйирди. Юзц севиб - сечдийи Зинйят ханымла аилягурмушд. Баба йурдуна хейли дяйшиклик едиб юзцня йурд- йува дцзялтмишди. Зинйят ханымы мяшщяд зийарятиняапармышды. Севирди Зинйят ханымы. О да севирди Мирмещдиаьаны. Аьанын ичи дя цзц кими тяр - тямиз иди. Бцтцнинсанлара аьанын гайьы эюстярмяси, онлары йахшы йолачаьырмасы, пейьянбярин гойуб эетдиклярини Шамахылылараеля севдирирди ки, онун сайясидя маарифчилик сцрятляирялиляйирди. Аьа тякъя дини тящсили тяблиь етмирди. Щям дядцнйави тящсили тяблиь едирди. Дцнйави тящсилинсямярясиндян щяр моцзясиндя сющбят ачырды.Пейьянбярин "Бещиштя гядяр охумаг" кяламынынцмуня эятирирди. Башга халгларда исламын эеригалмасынын сябябини щямишя тящсилдя эюрцрдц. Бунунсайясидя о дюврцн С.М. Гянизадяси, М.Я. Сабири,А.Сящщяти, М.Щадиси йетиширди. Щеч шцбщя етмяк олмазки, онларын илкин тящсили моллаханалардан башламышды.Мирмещди аьанын аилясиндя хейли дяйишиклик варды. 6ювлад дцнйайа эялмишди. Мирзейналабидин, Мирнящмят,Мирмящяммядтаьы, Фатимя, Сейидханым, Тащиаря киминяслин эяляъяйи олан ушаглар евдя тязя дцнйайаратмышды Мирмещди аьа цчцн. Аьа севирди балаларыны,бала севэиси аьайа, ата-анасына олан севэини даща дааловландырырды. Моузяляриндя ювлад севэисиндян, ата -анайа олан мящяббятдян, пейьянбяр нясищятляриндян14


Яфсаняйя чеврилян юмцрмарагла данышыр, ичярисиндян эялян сяс кими инсанларачатдырырды. Бах, бу иди милли тярбийя, бах, бу иди халгсевэиси, бах бу иди йетишян нясили пис ишлярдян горумаг,елмя, тящсиля, дцзэцнлцйя, вятяня мящяббятля хидмятетмяйя апармаг.Кичик оьлунун дцнйайа эялмяси Аьаны щейрангоймушду; Щяйятдя эязиширди. Кюрпя ушаг аьламасыешидяндя евдяки ниэаранчылыьа сон гойулдуьуну дуйуб,илащийя ял ачды. Еля бу анда Дан улдузу эюйдян шыьыйыб,санки Аьанын дцз башынын цстцндя дайанды.Яввял Данулдузунун беля доьмасы Аьайа тяяъъцблц эялди. Анъагйеня эюйляря, ачыг сямайа бахмаьа башлады. Эюйгцббяси яввялки мцшащидяляриндян фяргли олараг тезишыгланды. Бу, бир нечя дягигяйя щасил олду. Сары, нарынъы,гырмызы рянэляр эюй гуршаьыны чох мящарятля рянэляйирди.Бу, аьанын эюзляри юнцндян гачмады. Буну дамцшащидя етди ки, эцнортадан сора эцълц май йаьышыйаьаъаг, елин бярякяти артаъагды.Йадында галды аьанын бунлар, йадында галды Данулдузунун доьмасы, оэцнкц дяйшикликляр галды йадында.Йашатды щямин эцнц бейниндя. Оьлан ушаьы олду. Адыныюзц гойду. Пейьянбяр ювладларындан биринин адыны -Мящяммядтаьыны сечди. Еляъя бюйцдц оьлан.О,бюйцдцкъя ата щявяси, ата арзусу, ата цмцди дябюйцдц, бюйцдц.Бюйцк бир эянълик йетишди.15


Явяз СЦЛЕЙМАНÖ× ÕÎØ ÎÂÃÀÒ1906-ъы илин гышы иди. Щаъы Мирмещди аьа сящяр нащарыныбитириб, мясъидя эетмяйя щазырлашырды. Мяшяди Зинйятичаьырыб, она ушагларла баьлы олан тапшырыглары верди.Щяйятя эюз эяздириб, кцчя гапысына йахынлашды. Эерибаханда он дюрд йашлы Мящяммядтаьы эюзцня шириндяйди. Ушаг еля бил нур иди. Нязяр дуасы охуйуб,цзцндян юпдц. “Кцчяйя чыхма,” - дейиб, - гапыны юртдц.Мясъидя доьру нисбятян аз инсан эедиш - эялиши оланкцчя иля аьыр йеришля эедирди. М.Я.Сабирин саламыныешидиб, фикриндян айылды.- Яллейкцмя салам,-дейиб шаиря ял узатды. Шаир дяаьайа ял узадыб, икиялли эюрцшдц. Шаирин цзцндяки хошовгат аьанын ъанына йайылды. Аьа да хош овгатлысющбятля шаирин диггятини ъялб едян, оэцнкц- ъцмяэцнцнцн савабындан данышды. Беля хош эцндя хошсющбятин, йарадана йахшы тясир баьышламасындан гыса,йадда галан мяслящят верди.Шаир Щаъы Мирмещдидян айрыланда: - Аьа бцтцндиндарлар сизин кими, алиъянаб, нурлу, хейирхащ олсайдынеъя дя йахшы оларды - деди. Сизин азъа сющбятиниз, мянимяфтун етди. Чох эюзял овгата йийяляндим. Аьа,азсавадлы моллалары нязярдя тутурам, яэяр онлар сизиндедикляринизи дейиб, щяйата кечирсяляр, Ислам диниэцндян-эцня шцурумузда мющкямляняр, бцтцнмцсялманлары динимизин дайаьына чевиряр. Мян сизинмоузяляринизи динляйир вя халгдан ешидирям. Бу йахшы16


Яфсаняйя чеврилян юмцрйолда бир олан Аллащ сизин кюмяйиниз олсун, - дейиб,- ялузатды.Шаирдян айрылан Мирмещди аьанын йадына С.Я.Ширванииля атсы арасындакы мясъиддяки сющбят дцшдц:Оланы бейининдя сцзя - сцзя йолуна давам етди.С.Я.Ширвани Шащ кцчядяки мясъидиня эедир. Шаир ичяриэиряндя Щаъы Сейидяли аьа айаьа галхыр, минбярдяндцшцб, С.Я.Ширванини гаршылайыр. Намаза эяляннаданлар: - Аьа, о, яййашдыр. Сиз она щюрмятэюстярирсиниз? - дейя етираз едир.Сейидяли аьа ъавабында дейир:- Сиз чох бюйцк сящв едирсиниз. Яввала, о, сейиддир,мяним ямим оьлудур. Бир ювладыг. Сейидин там илащиййаттящсили вардыр. Елми эюзял билир. Бир дя о, мяндян Аллащынйанында бир нечя тябягя йцксякдир.Йеня сяс уъалыр: - Аьа, сиз йанылырсыз? Шаири танымырсыз.Аьа йеня ъаваб верир:- Сиз, мяня щюрмят едирсиз, Сейидям, мясъидинахундуйам. Она да щюрмят един ки, Сейиддир, рущаниалимдир, Аллащын бюйцк илщамы шеир вящйяси ондадыр. Бяли,йараданын йанында онун хятри мянимкиндян гат-гатцстцндцр. Мян йазыланлары сизя сюйляйирям. Шаирся,Аллащдан эялян сюз вящйясини инсанлара чатдырыр. Индиъаваб верин, кимдир йараданын йахыны? Ялбяття, С.Я.Ширвани.Аьанын шаиря вердийи гиймяти эюрян шаир бядащятяндейир:Защида, ол сянямин зцлфи - чялипасына бах,Ач бясирят эюзцнц, нярэизи шящласына бах,17


Явяз СЦЛЕЙМАНАйейи хямр охуйур, няфини инкар гылыр,Тутдуьу фелини эюр, вердийи мянасына бах.Ъяннятя эетди вя йа дузяха мцрдя, ня гямин?Ирсиня дик эюзцнц,кцлчяви щялвасына бах.Истяйир ъянняти защид бу гядяр щийля иляЯблящи фикрини эюр, дилдя тяманнасына бах.Дяли-диваня севянтяк о зцлфи сийящиБашынын шуруну эюр, ешгя севдасына бах.Санма бу Сеййиди сян ящли-ъящянням, ваиз,Нейляйирсян ялямин, дилдя тямяннасына бах.Щяр ики сейид ювлады бир - бирини юпцб йериндя яйляшир.Мясъид гапысына чатан аьа фикирдян айылыб онуэюзляйян инсанлара салам верди.ØÀÈÐÈÍ ÞËÖÌÖМирмещди йай истисиня “Аллащын пайыды, онунэюндярдийи - йарадан пайы сябябсиз олмаз, о, мяслящятбилирся, демяли бу йаратдыгларынын хейринядир,” - дейибйарадана Шамахы ели адындан дуалар охуйарды. Бу эеъядя щава исти кечмишди. Аьа кцчя пянъяряси олан гонаготаьында йатмышды. Дямир торлу пянъярядян сцзцлцб18


Яфсаняйя чеврилян юмцрэялян сярин мещ "Фитилбюрк" ятлазындан олан пярдялярищязин хышылты иля ойнадырды. Бу хышылты бязян мусигийячеврилирди. Бязян эеъя шащвары аьайа ширван эюзяллийини,щязин - щязин йедирдирди. Сабаща йахын аьаны ширин йухуапарды. Йухуда Щязряти Ъябрайылын ялиндя тяк эцлэетдийини эюрдц. Айылды. “Бяхтявяр о шяхсин щалына ки, буэеъя Щязрятля севдалашаъаг,” - деди. Бу, сящяр цзц иди.Даща йатмады, ня дя мараьы олду. Эейиниб щяйятядцшдц. Бир аздан Мяшяди Зинйят дя кишинин йанына эялди.Истяди мцбаряк йухуну данышсын. Сахлады юзцнц. Евинещтийаъларындан, йурд-йува гуран ушгларын чятинликляриндянхейли данышыб мяслящятляшдиляр.Ахырда аьа:- Мяшяди, тязя аилялярдя аьыр чятинликляр щямишя олур.Бу, бцтцн улуларымызын вя бизим кечдийимиз йолдур.Чятинликляри йох етмяк цчцн, улу эюндярян инсанахязиня яманят едиб. Бу, ъаванлыгдыр. Онун эцъц иля щяришин ющдясидян эялмяк мцмкцндцр. Тялясмя. Щяр шеййахшы олар. Евдя щазырлыг ишляри эюр. Мящяммядтаьыныпейьянбяр вятяниня йола салмаьымыза бир нечя эцнгалыб. Бцтцн сянядляри щазырдыр. Иншаллащ, мян кечянйолу о да кечяр. Эцн олар ки, онун ъамалындакы нурдаща да бюйцйяр, улу бабаларымызын вя мяним даваметдириъим олар.Бирдян ъарчынын сяси кцчяни бцрцдц: - Зейналабидиноьлу шаир Мирзя Ялякбяр Сабир вафат етмишдир. Эцнортанащарындан сонра дяфн олунаъаг.Щаъы Мирмещди ялини йухары ачыб: - Шцкцр сянинбюйцклцйцня - дейир. Щязрят Ъябрайылы эюстярмякля,19


Явяз СЦЛЕЙМАНдедин ки, башындакы о наданлара анлат, йарадан мяням,ямр едян мяням, шцур, нитг верян мяням, бу щамыцчцндцр. Вящйя эюндярян дя мяням. Бу щамы цчцндейил. Бу мяним язизлядиклярим цчцндцр. Ня хошбяхтдиршаир. Мин-мин рящмят.Зинйят арвад сяся евдян чыхды.- Шаир Сабир вяфат едиб?Мирмещди аьаны фикир апарды. Моллалар бу дяфняэетмяйяъяк. Гаршыдурма олаъаг. Мян ня едим?Щя, мян щцзцр евиня чаьрылмамыш эетмялийям,-дейиб евя кечди.- Мяшяди, мяня сящяр йемяйи вер,- деди. Бардашгуруб юз дюрундя яйляшди вя нащара башлады. Йцнэцлйай эейими эейиб щцзцр евиня йолланды.Аббас Сящщят узагдан аьаны эюрцб, она сары йериди.Гаршылады аьаны. Шаирин мцсибятиня шярик олдуьу цчцнаьайа имам, ахирят диляди вя ону ичяри апарды. Аьа узунсясля илк дуаны верди. Щамы сакитляшди. Ишляр ахарынадцшдц. Аьанын юлянляриня йцз йердян рящмят охунду.Мирмещди аьанын щцзцр йериня биринъи эетмяси бязимоллаларын аъыьына сябяб олду. Кин тутдулар аьайа гаршы.Далынъа данышдылар.Онсуз да бунлары аьа билирди. Буелмсизляря, бу дцнйа цчцн йашайанлара аьанын аъыьытутмады. “Билдикляри оду” деди. Дяфндя Ахунд Мирмещди аьагабагда эедирди. Онун тяряфиндя олан зийалы моллалар дайанында иди. Дяфн гуртарыб, гайыданда верилян дуадан сонра,шаир Аббас Сящщят йеня аьайа разылыг билдиряндя, аьа онусахлады:- Доктор, мян сянин кими зийалылара сюйкянирям. Сизляр20


Яфсаняйя чеврилян юмцрШамахынын ясас диряйисиз. Шаирин дяфниня эяляндя, бу,Исламын дяйярляриндян иряли эялян боръумдур. Бир динхадими кими боръуму йериня йетирмишям. Шаиринйарадан йанында щюрмяти вя йери уъадыр. Аллащдан йеняшаиря рящмят диляйирям вя зящмятими щалал едирям,-деди. Сабирин йахынларына башсаьлыьы вериб, мясъидяйолланды. Щаъы Мирмещди бурадакы щцъумлара илащиййателминин тювсиййяляри вя щадисяляри иля ъаваб верди.Амма….ÓÇÓÍ ÀÉÐÛËÛÃ ÉÎËÓ1911-ъи илдя Щяъъ зийаряти нойабр айына дцшмцшдц.Бюйцк щявясля Шамахыдан да 4 няфяр бу зийарятящазырлашырды. Зийарятя эедянлярдян Лащыъдан МисэярДямир, Мирмещди аьайа йахын адам иди. Одур ки,Мирмящяммядтаьыны Дямир иля тез дя олса, йоласалмасы архайынчылыг иди. Беля дя щазырлыг ишляри эюрцлцрдц.Бир эцн яввял Мирмящямядтаьынын арзусу иля онундостларына, Мирмещди аьаны истяйянларя вя гощумларасцрфя ачылды. 3 батман дцйцнцн плову биширилди. Мяълисдцзялди. Орталыьа эцълц нямяр гойулмушду. Мцхтялифнюв ляпяляр, кишмишляр, набатлар йан - йаны дцзцлмцшдц.Щяр нюв мейвяляр, цзцм сцфряни бязяйирди. Буэцмращлыг аьайа вя Зинйят арвада хош иди. Санки бу дашад бир той эцнц иди. Ахы бу щяйятдя беш той олмушду.Мирзейналабидинин тойу, Мирнящмятин тойу, Фатманын,21


Явяз СЦЛЕЙМАНСейдханымын,Тащирянин тойлары. Бу тойлары да юзтямизлийи иля Шамхыда вя Лащыъда хцсуси ад газананМяшяди Зинйят щяр шейи юзц истяйян кими щазырлатды.Тойа бянзямирди. Анъаг о, беш тойа бярабяр иди.Пейьянбярин "Гября гядяр" охумаг кяламы Ахундущямишя ойаг сахлайырды. Одур ки, арзусу бу иди. Башачатырды арзусу. Ъями бир эцн сонра йола салынаъагды бу"ишыглы" оьлу. Цряйиндя "ишыглы балам",- дейярди. Аьайачох тез-тез эюрцнцрду бу ишыг, бу севэи. Мяълис о ки варшад кечди. Тякъя Мяшяди Зинйят юз пайын йемяди. Ящделямишди. Сящяр кцчя гапысында дайанан бирнъи нязиристяйяня йедиряъякди пайын. Сахлады ону .Сярин йерягойду. Цстцнц юртдц. Тез-тез бахырды она. Яманятябахан кими бахырды она.Бир эцн сонра кцчя гапысы тамам долду.Мирмящяммядтаьыны сцздц анасы, сцздц атасы,гуъаглады баъылары, гардашлары, гощум-ягрябаныншещлянди эюзляри, эцлдц цзляри, зяввар йцкц йцклянди.Шящярин айаьында бир дя эюрцшдцляр.Мирмящяммядтаьы тякъя анасына, “ана, сцдцнцщалал еля,” - деди. Долду ана эюзц, гящяр тутду анаэюзцн:- Щалалын олсун, бала, -дейя билмяди. Башы иля щалаллыгишаряси верди баласына. Йашмаьын алтында эюзляриня шещдцшдц. Цряк щяраряти сящяр эцняши кими бу шещи тезгурутду. Ата вцгары бу шещя аман вермяди. “Балампейьянбяр йурдуна йол эедир” деди.***22


Яфсаняйя чеврилян юмцрЙолдакылары чятинликляр горхутмурду. Щамы арзу кими,истяк кими, юлцмдян горхмур кими эедирди. Чатмаг,зийарят етмяк тяляби юлцмдян гат-гат эцълц иди. Бу эцъдя гцввят верирди инсанлара. Узанан зяввар йолундаирадяли Мирмящяммядтаьы да, бцтцн чятинликлярябахмайараг, цряйи ону уча- уча апарырды пейьянбярйурдуна.Мяктябин башланмасындан 20 эцн тез чатды. Янбюйцк арзусуну, Щяъъ зийарятини баша вурмаьы юнплана чякди. Бу, 1 декабр 1911-ъи ил тарихя дцшдц.Зийаряти битириб, Няъяфи- Яшряфя йолланды. Сянядляринивериб, йер-йурд алды. Йахшы мяктуб щазырлайыб, ЩаъыДямир киши иля атасына йоллады.Мяктубда анасына олан щиссядя 8-ъи ясрдя салынмышИмам Ялинин (Я) гябри олан йер адланан Няъяф шящярининэюзяллийиндян, Щязряти Ялинин (Я) мясъидмягбярясиндян, мягбярянин 525 кв метирлик намаззалындан, ики минарянин зювгля гызыл вя эцмцшдянбязядилмясиндян хейли йазмышды. Билирди, анасыязизляйяъяк бу мяктубу, гойнунда сахлайаъаг бу илкмяктубу. Ону билмирди ки,бу илк мяктуба мешин цзлцкчякяъяк вя бойнундан асаъаг.ÍßÚßÔ - ßØÐßÔÄßАртыг бир нечя эцн иди ки, Мирмящяммядтаьыэюрмядийи мянзярялярля гаршылашыр, яряб торпаглары,йурдлары иля таныш олур, бцтцн яряб тиклилярини зювгля сцзцр-23


Явяз СЦЛЕЙМАНдц. Хцсуси иля Щязряти Яли (Я) мягбярясини чох йахындан.Ятрафына доланыр, бу мягбярянин ишыьындан, зинйятлидаш-гаша бянзямясиндян, онун 32 метирлик щцндцрлцйцндянщейрятя эялмишди. Цряйиндя Имам Ялийя (Я)гаршы еля мящяббят йаранмышды ки, 30 ил дя вятяндянкянарда галса беля, бу севэидян доймамыш айрылабилмязди. Мягсядиня чатмаг цчцн бу эцн мцтлягИмамын гябриня зийарят едяъяк вя гябирдян юпяъякди.Беля дя олду. Ичяри кечмяздян яввял иъазя дуасыохуду. Сонра ичяри кечди. Ичяридяки ишыг бу эянъин нурлуцзцня дцшдц. Ислам севэиси ону юз ишыьында ойадырды.Эязди мягбяряни, 525 кв. м-лик намаз залына бахды.Юйцндц юз дини иля, юйцндц “Гурани Кярим”ля, юйцндцМирмящяммядтаьы Пейьянбярля, юзцнцн саф цряйи иля.Чох эязди бураны. Йадына дцшдц ки, Куфядя имамын юзеви сахланылыр. Эяряк ора да эетсин , эяряк имамларэязян о йурду юз эюзлярииля эюрсцн.Сящяр чох еркян ойаныб намаз гылды. Ялкуфяйя йоладцшдц. Ордан 10 км -дян чох йолу пийада эедяъякди.Йол йолдашы чох олду. Сющбят едя-едя Куфяйя чатдылар.Йцнэцл динъялиб, йолда бир Куфяли иля дил тапыбсевдирмишди юзцнц. Еля Куфяли Щцсейн ибн Хяййамы дасевмишди. Аллащ йад гонаьа гаршы Щцсейн ибнХяййамда чох эюзял фикир йаратмышды. Яввял Куфямясъидиня эедиб, щям зийарят етдиляр, щям дя намазгылдылар. Сонра бир сыра тарихи йерляря бахдылар. ЩязрятЯлинин (Я) шящид олдуьу мещраб исяМирмящяммядтаьыйа чох кювряклик эятирди. Аьладыбурда, ялини гойнуна гойду. Аьлады, аьлады. Дуа вериб24


Яфсаняйя чеврилян юмцрайрылдылар. Щязрят Ялинин (Я) евиня эялдиляр. Щясян вяЩцсейн йашайан евя бахдылар. Садя иди, чох садя.Касыб иди, чох касыб. Анъаг евин ичиндяки су гуйусу буэцн дя су иля дейярдин ки, долу иди. Щамы судан ичиб,сяринляшир, сонра дястямаз алырдылар. Габларыны су илядолдуруб “имамларын хейратына,” - дейиб дуаохуйурдулар. Бурада олан щяр кяс бу бюйцк инсанынсадя щяйат тярзиня бахыб ичярисини тямизляйирди. Бураныэюрянляр дцнйа малына олан щярисликдян чякинир, эюзялмяняви дцшцнъяляря далырды.Имам Ялинин (Я) хялифялик дюврц 656 - 661-ъи ( щ.г 36-40 ) иллярдя беш ил Куфядя олмшдур. (Йяни Куфя Исламхилафятин хялифялийин мяркязи олмушдур.) Аьа щям дяюйрянди ки, Исламын ясас ъяряйанларындан оланХявариъилярин эюндярдийи Ябдцррящман ибн Мцлъямтяряфиндян намаз гыларкян Имам Яли (Я)юлдцрцлмцшдцр. Имам Яли (Я) юлдцрцлян мещрабы эюрянМирмящяммядтаьы онун йашадыьы кими йашайаъаьына,Ислам дининин тяляблярини йериня йетирян бир юмцрсцрмяйя, Щязрят Ялинин (Я) гябри цстя юзцня сюз верди.Ики эцн Куфяли досту Щцсейн ибн Хяййамын евиндягалды. Куфя мядрясяляриндя охуйан башы сарыглытялябялярля достлуг етди. Бу эейими эейяъяйи эцнятялясди. Бу эейим инсаны ишыглы эюстярирди. Бцтцн бунларМирмящяммядтаьыда бюйцк гцрур, инам йаратды. Буйолда вар-дювляти олан язиз ъаныны гойаъаьына сюз верди.Илащиййат елминин чохсащялилийи, онун хцсуси иля бцтцнелм сащяляри иля ялагяси дюрд ил иди ки, Мирмящяммядтаьыныщейран гоймушду. Юйрянирди бу елмляри, чох25


Явяз СЦЛЕЙМАНмарагла юйрянирди. Юйрянирди рийазиййаты, физиканы,кимйаны, тарихи, ядябиййаты, астарномийаны, хцсуси илятибби. Йетиширди инсан камалы, инсан дцшцнъяси. Алдыьы бубиликляр шещин эцля-чичяйя щопдуьу кими щопурду буъаван оьланын ъанына. Бу биликляр она няъиб хасиййят,дцзлцк, ещтирам, сусмаг, фикир йцйрцтмяк,исламысевмяк, ата - ананы, кечмиши севмяк, йахынлара ъанйанырмаг, эцъсцзляря, гоъалара, ушаглара гайьыэюстярмяк, Аллащын йаратдыьы иля хош ряфтар етмяк, вятянигорумаг щисси ашылайырды. Юзцнц алдыьы тящсиля эюряхошбяхт сайырды. Вятян щясряти ня гядяр дяйярли идися,алдыьы биликляр ондан гат-гат уъада дурурду. Илащиййатмцяллими Ял-Язищ-Фяррух бу ъаван Ислам баласынагайьы эюстярир, онун дцшцнъяли щярякятляриня, сящвсизвярдишиня, елмляря фярасятля йийялянмясиня бахдыгъа,онун эюзляриндя Мирмящяммядтаьы ишыгланырды, нурадюнцрдц. Бир дяфя ондан сорушду: - Дан улдузудоьанда эюрмцсян?- Бяли, мцяллим, мян онун доьмасыны сейр етмякдяндоймурам. Гярибяди, щяр дяфя бир ъцр доьур, ишыгланыр,еля бил, бу эялиш цчцн о, 24 саат щазырлашыр.Бирдян ня ися фикиря далды.- Ня фикирляшдин?- Мцяллим, атам сюйляйирди ки, мян дцнйайа Данулдузу доьанда эялмишям. Буну атам юзц сейр едиб.- Чох йердя дедим бу сюзц. Инди мяня щяр шей айдынолду,- дейян мцяллим фикриндя бу эянъдяки ишыг,эюзялляк, бир дя дахили аляминдяки тямизлик айдын олду.Ял-Язиз-Фяррух яввял фикирляширди ки, бу эянъин вятяни ня26


Яфсаняйя чеврилян юмцргядяр эюзялдр ки, беля оьул йетишдириб.- Билирсян, мянимбалам, сянин вятянини эюрсяйдим, неъя хошбяхтолардым. Амма узагды, бу мцмкцн дейил.- Мцяллим, Азярбайъан цмумиликдя эюзяллкдян башгабир шей дейил. Мяним вятяними - Азярбайъаны Йараданян хош эцнцндя йаратмышдыр. Дцнйанын бцтцнмейвяляри, баь, бостан биткиляри, эцлляри - чичякляри,аьаълары, тябиятя рянбярянэ шякил чякян 4 фясил, дашгайалардан чыхан булаглары cям олуб бура. Бубулагларын бязиси йерин алтындан гайнар чыхыр. Даьларындавя дцзляриндя вящши чюл щейванлары, кял, кечи, ъейран,ъцйцр, марал ойнайыр. Дцнйанын еля биткиси йохдур ки, о,Азярбайъанда битмясин. Инсанлары саьлам вяэцмращдыр. Бу йерин отлары, чичякляри инсаны юлцмцнялиндян алан дярмандыр. Тяяссцфляр олсун ки, мянвятяним щаггында чох аз шей билирям.- Нефт вармы Азярбайъанда?- Бяли, мцяллим, щазырда дцнйа юлкяляринин эюзцмяним вятянимин нефтиндядир.- Дейясян ясябляшдин.- Бяли, мцяллим, неъя ясябляшмяйим? Дцнйаныйарадан йараданда щяр йеря щяр немят вериб.Инсанлара да истифадя ет, йаша дейиб. Бу, щярянин юзпайыдыр. Эцълц эцъсцздян пайын неъя алмалыдыр?Вятяним бах, инди беля чятинликдядир.- Мян сяни чох бяйянирям. Инди щям ВятянинАзярбайъаны, щям дя сянин ъамалыны, нур салан цряйиничох севдим. Йарадан сяня йаздыьы юмрц мяналы версин,мяним севимли тялябям, - деди вя кюврялди.27


Явяз СЦЛЕЙМАНМцяллимин ялини юпцб, айрылды ондан. Йадына дцшянвятян -Шамахы сыхды ону, юз отаьына эялди. Йатмагистяд. Йатды. Йухуда Баба даьын эюрду. ОрданАзярбайъана бахырды вя эцлцмсяйирди…“Бура мяним вятянимдир,”- дейирди.Ойананда динъялмишди. Гящярляндийи цчцн наразыгалды юзцндян, чох наразы. Наразы галды ки, бурданвятяня елм апараъагды. Нийя гящярлянирям? Бумядяни там долдурмаг цчцн щяля 8 ил ирялидя вахт вар.Бу йолу щявясля эетмяк лазымдыр, йохса, йоруларсан,-дейиб- эцлцмсцдц вя тез дя ахшам намазына щазырлыгэюрмяк фикриня дцшдц.ÂßÒßÍ ×ÀÜÛÐÛÐЪями 3 эцндян сонра йола дцшяъякди МирмящяммядтаьыВятяня. Чющряси ачылмышды. Эцлцрдц цзц.Елмини тамамламыш, там битирмишди. Инди онун ъисминяилащиййат елми эюзял нахышлар тюкмцшдц. Юзц дя хейлидяйишмишди, лап хейли дяйшишди. Быь йери йениъя тярляйян,йенийетмя кими Няъяфя эялян Сейид оьлу, бойлубухунлу,цзцндя хятт сахлайан ъаван, ъцссяли , иэидоьлан олмушду. Голларынын эцъцндян башга, билик эцъцдя бу эянъя арха, дайаг дурурду. Юйцнмцрдц щеч бирииля. Даща да дили ширинляшмишди, даща да гялбизярифляшмишди.Сон щазырлыг эюрдцйц эцнлярдя адыны дашыдыьы имамМцщяммядтаьынын гябрини зийарят етмяк фикриня28


Яфсаняйя чеврилян юмцрдцшмцшдц. Юзцнцн ики йахын достуну да эютцрцбМядиня шящяриня йола дцшдц.Мяднянин яввялки адынын Йясриб олмасы, пейьянбярин622-ъи илдя Мяккядян бура кючмяси, ислам дининин тямялинибурда инишаф етдирмяси, мцсялманларын ики мцгяддясшящяриндян бири олмасы, Мящяммяд пейьянбярин(с.)юлцмцндян сонра Мядинятцмяби (Пейьянбяр шящяри)адланмасы, сонралар гысалдылмыш Мядиня шящяри кими тарихдягалмасы барядя, шящяр щаггында мялуматы чохдан вар иди,сейид оьлунун. Бурада оланда йолдшлары иля бирликдя щямпейьямбярин гябрини, щям дя орада уйуйан Имам Щясянин,Имам Зейналабдинин, Имам Мцщяммяд Багирин, ИмамЪяфяр Садигин, Имам Мцщяммядтягинин гябрлярини дязийарят етдиляр.Цч эцндян сонра йеня Няъяфи Яшряфя йолландылар.Чох йцнэцл эедиб эялдиляр. Юзлярини сяфяр цчцн хошбяхтсайдылар. Йолдашлары Мирмящяммядтаьыйа сябябкаролдуьу цчцн миннятдарлыг едирдиляр.Азярбайъандан бу аьыр тящсил илиня дюзцб, тящсилиниахыра вуран цч няфяр олду. Щяр цчц севимлимцяллимляриндян, охудуглры бу дини илащиййат оъаьынданминнятдарлыгла айрылдылар. Ирана эялян карванагошулдулар. Вятян щяр цчцнц чякирди. Пийда йолдакарван бу эянълярля бязян айаглашмырды. Санкиучурдлар щяр цчцИранда бир щяфтя галыб динъялдляр. Тябризонлары санки охшайырды. Бяли, охшайырды Тябриз онлары, бяли,севирди Тябриз онлары. Гонаг кими сахлады. Бир щяфтядянсонра щяр цчц йола дцшяъякди. Мирмящяммядтаьы дащабир тяшяббцс иряли сцрдц.29


Явяз СЦЛЕЙМАН- Эялин Имам Рзанын да гябрини зийарят едяк.Йолдашлары онун бу тяклифини дя севинъля гаршыладылар.Хорасана йола дцшдцляр. Зийаряти Мяшщяддя битириб эеридюняндя, йеня Мирмящяммядтаьы йолдашларына билдирдики,мян бир даща ики ил галыб бурада Мяшщяд шящяриндя алирущани мяктябдя охумаг истяйирям. Сянядлярими ораверирям. Онунла бирэя Бакынын Зиря кяндининдя оланйолдашы да сянядлярини мяктябя верди. Тябризя гайыдыб,вятяня дюнмяк цчцн щазырлыг эюрдцляр.***Гощум - ягряба гаршыламаьа чохдан щазырлашмышдыМирмящяммядтаьыны. Хябярсиз эялди. Юзц билярякдян,чох сяс-кцй олмасын дейя тор гарышанда Шамахыйаэирди.Шящяр кянарында файтондан дцшцб, шейлярини эютцрдц.Аьыр йцкц китаб иди. Шахяндан гябристанлыьындан шящярябойланды. Шящярин оъаг тцстцсц эеъянин дцшдцйцнцбилдирся дя , ясл икинди намазынын вахты иди. Ъанамазынчыхарыб Гозлу чайа енди вя сярин Шамахы суйу илядястямаз алды. Гайыдыб икинди намазыны гылды. Бир дяШамахыйа бахыб саламатлыг дуасы охуду:"Аллащуммя инни ясялукяляфвя вял фийятя фид - дунйавял ахиряти. Ряббяна вягина язябяннар."***Шащ кцчя иля евляриня доьру ирялиляди. Гапыдадайанды. Евдяки сясляри динляди, танымаг истяди. Атасынын30


сясини ешитмяк истяди.Йох, ешитмяди.- Ана, - деди,- шириндеди ана сюзцн, шириндеди ана кялмясин,титряйя - титряйя деди.Байыра чыхан оьланушаьы:- Няня сяни чаьырырлар- деди.Яфсаняйя чеврилян юмцрМирнемят байырачыхды, ъцссяли бир эянъсезилирди.- Кими истяйирсян?- Аллащ гонаьыйам.- Буйурун. Бура юзцеля Аллащ евидир дя.Юзцнц сахлайа билмяди.Мирмящяммядтаьы:- Гардаш - дейиб, ялиндяки шейляри йеря атды.Щаъы аьа 1925-ъи илин фотосу-Мяним аьам, гардашым - дейиб, - сарылдылар бир -биринин бойнунаЕвя гачан ушаг “ямим эялди”, - деди. Ара гарышды.Щамы Щаъынын бойнуна сарылды. Мяшяди Зинйят, “балам”,-деди вя ики оьлуну бирдян гуъаьлады. Гоншулар эялди.- Аьам щаны? - дейян Мирмящяммядтаьы сяксянди.- Мясъиддяди, инди эяляр, - ъавабыны шцбщяли алды.Айагйалын гачды мясъидя. Гаршысына чыхан молладан“аьам щардады? Мирмещди аьаны дейирям” дейиб сорушду.31


Явяз СЦЛЕЙМАНМолла ону баша дцшмядийи цчцн гябри эюстярди.Цзц цстя гябрин цстцня йыхылды. Нитги кясилди.Тякъя“аьам, аьам, аьам” сюзляри ешидилирди. ГардашларыМирнемят, Мирзейналабдин юзлярини йетирдиляр.Гуъагладылар гардашларыны, гуъагладылар сойуг гябрдашыны. Аьлады щяр цчц. Аьлады. Бцтцн мясъид моллалары,бир дя бу мянзярянин шащиди оланлар. Эялянляр Мирмящяммядтаьынынбойнуна сарылды. Юпдцляр онун цзцндян,юпдцляр ялиндян.Язизлядиляр ону.Артды дярди, артды фикирляри. Билди ки, даьы учуб, билди ки,дайаьы учуб, билди ки, сября ещтийаъы вар.Гырх ъцз Гуран охуйуб, атасынын рущуна баьышлады.Чякдийи ата зящмятинин щалаллыьыны йухуда эюрдцйц атарущундан алды.Щаъы Аьа Няъяфи - Яшряфдя тящсил илляриндя32


Яфсаняйя чеврилян юмцрИнди, ана цряйиня сыьынан мяслящят мцърцсц, “о црякбясимди” - деди. Яманятини апаран йарадана шцкцр етдиМирмящяммядтаьы.ØÀÌÀÕÛÄÀ ÅÐÌßÍÈ ÃÛÐÜÛÍÛ1918-ъи илин март айында Бакыдан бяри хцсуси планлащярякят едян мцсялман ганына сусамыш гяддарермяни ганичянляри Шамахыйа йахынлашды. Бунларюзляриня йахын рус вя малаьан хачпярястлярини дябашларына топлайараг, Шамахыйа сохулдулар. Яввялшящярин башбилянляри иля едилян сющбят заманы билдирилдики, биз Русийадакы ингилаби реъимя гаршы Загафгазийабирлийи йарадырыг. Шящяря сохуландан сонра, ящалийя щечбир аман вермядян гырмаьа башладылар. Бу гырьыны кеъя- эцндцз ара вермядян апардылар. Ящали силащсыз иди.Дцшмян дя итки вермядян хаин гурд кими инсанларадиван тутурду. Инсанлары одда йандырыр, гылынъдан кечирир,щцндцр биналардан туллайырдылар. Бцтцн бунлар ермяниэцллясиня гянаят етмяк мягсяди дашыйырды. Бу гырьында10 минлярля аиля фялакятин дадыны дадды.Беля аилялярдян бири дя Рзагулуйевляр аиляси иди .Рзакишини хянъярля будадылар ки, эет ушагларыны эятир.Эятирмяди. Щяйат йолдашыны ондан да фаъияли юлдцрдцляр.Цч кюрпя гызы галды. Гардашы юз ушагларыны вя Рзакишинин цч гызыны арабайа гойуб Эюйляр истигамятиндя апарыбэизлятмишди. Эеъяни эюзляйирди, гачмаьа. Эеъя чох гараэялди Шамахы цчцн. Ай билярякдян эизлянмишди. Инсан33


Явяз СЦЛЕЙМАНналясиндян улдузлар гачыб булудларын алтына эирмишди.Кялахана йалында гурдлар аьыз-аьыза вериб улайырды. Шящярйаныр, инсан баьыртысы Эюйляр кяндиндя ешидилирди. Щамы гачырды.Щяря юз ъаныны эютцрцб гачырды. Аьагулу киши дя арабаныгошуб Эюйляр цстцня сцрдц. Ел долу иди йолда. Ушаглара “бяркотурун” деди. Онда Суранын илк диши дцшмцшдц. Демяли, йеддийашы тамам олурду. Бирдян цч йашлы баъысынын арабадандцшдцйцнц эюрди. Сцрцнцб ямисиня йахынлашды. “Ями, ай ями- дейя ятяйини дартды - Баъым дцшдц арабадан”. Киши арабанысахлайыб, эери дюндц. Архадан эялянляр: - А киши, ермяни эялир,далымызъа, ушаглары гачыр - дедиляр.Бяли, Рза кишинин балаъа гызы да беляъя йоха чыхды, итди.Аьагулу апрелин ахырында эялиб Хорасана чатды.“Аьам”, дейиб, Имам Рзанын гябри цстя йыхылды. Нягядяр аьлады билмирям. Йетимляр цчцн рузу истядиимамдан.Бир нечя эцндян сонра сыьынаъаг тапды. Арабасы, ики атыкюмяйиня чатды. Ишляди, беш ушаьы сахламаьа башлады.Шамахыдан хябяр тутду, йолдашы, гардашы арвады илягяддарлыгла юлдцрцлмцшдц. Даща щара дюнсцн? Омцсибяти неъя йашасын? Бяли, дюнмяди эери. Арабасына ялэяздириб ишляди, йцк дашыды. Чюряк газанды. Ушаглары аъгоймады. Бяли, Аьагулу йашады, бу беш йетими дя йашатды.34


Яфсаняйя чеврилян юмцрÉÅÍß ÒßÙÑÈË ÀÐÇÓÑÓ1924-ъи илин гышы хош кечирди. Чох хош. Бязиляри евдящеч гыш собасы да гоймамышды. Бу хош ил аьайа хошарзу эятирди. Аьа фикрини тамам топлады. Анасына данышды:- Мян тящсилими тамамламаг цчцн Мяшщядяэетмялийям. Няъяфи-Яшряфдян гайыданда сянядлярими оали рущани мядрясясиня вериб эялмишям. Ана, билирямдцнйа чох гарышыгды. Чятин вя аьыр заманды. Анъаг улубабаларым мяня арха дурар, мян дя тящсилимитамамлайарам. Йолдашларым инди орадады. Бурда щансыдювлят олса она тящсилли инсан лазымдыр. Гардашларымыйола эятир, ана. Гой изн версинляр; мян эедим” - деди.Ана фикирдя иди. Дцнйа ону йаман ойнадырды.“Щардасан, ай Аьам Мирмещди,-деди. Эял, бу ишыглыбалана йол эюстяр. Бу ишыглы балана хейир - дуа вер,”-деди. Беляъя башыны йастыьа гойду. Йуху бу чятинзамандакы чятин мяслящяти дя юзц иля эютцрцб эетди.Зинйят арвад дик галхыб йерин ичиндя отрду. Мирмещдиаьа яйниндя узун яба эялиб гапыда дурмушду.“Тялясирям, Мяшяди Зинйят, Мирмящяммядтаьыны чаьыр.Она хейир- дуам вар. Гой эетсин, мяни мясъиддяэюзляйирляр,”- деди вя йох олду.- Ай аман, бу ня йухуду эюрдцм? Ня тез яйанолуб? Чох саь ол, аьа, йцкц мяним бойнумданэютцрдцн. Ишыглы балана йола дцшмяк цчцн хейир-дуавердин,- деди.35


Явяз СЦЛЕЙМАНЧятинлийи, айрылыьы еля индиъя эюрдц, эцъц эюзляриняверди. Ня гядяр аьлады билмирям? Ня вахт йатды,билмирям. Тякъя ону билирям ки, сящяр намазындаАллаща дуалар охуйуб, ишыглы оьлуна уьурлу йол арзулады.***Ики ай иди ки, дярсляр башланмышды. Йолдашлары даэялмишди. Щяр шей гайдасында иди. Йенидян илащиййателминя говушуб, бу елмин эюзял дцнйасында йашайырды,Аьанын фикри, дярди йалныз анасы иди. Ону “бирдяфяликгуртардым,-дейиб, севиндиряъяйи эцнц арзулайырыды.Дцнян гачгында ъаныны вя беш йетими Шамахыданэютцрцб гачан Аьагулу киши иля таныш олмушду. Киши онуохшатмышды вя сорушмушду. Аьа да Аьагулунутаныйанда, еля бил бцтцн Хорасаны арха тапмышды.Аьагулу киши бурахмады Аьаны. Еля щей ШамахыданМирмещди аьадан данышырды. Данышырды Аьагулу киши.Шяхсиййятиня щюрмят едиб, сялигя иля эейинянМирмящяммядтаьы, юзцнямяхсус хятт сахламышды.Эейим, виъуд она ясл эюзяллик бяхш етмишди. Чай эятирянбюйцк гыз Аьанын диггятини ъялб етмишди. Аилялярининфаъиясини данышмышды Аьагул киши. Бир дя данышмышды ки,юлцмдян горхмур. Ондан горхур ки, бу ушаглар бурда,бу гяриб елдя, мян юлсям, неъя оларлар?Вахтымды, евлянмялийям. Бу гызы алсам даща йахшы олар.Вятян кясийиди. Елиня гайытса ата - анасынын рущу севиняр.Бабаларым гярибя дайаг олмаьа эюря мяни хош ниййятля сейредярляр. Анъаг неъя едим? Анамдан, хейир-дуа алмалыйам.36


Яфсаняйя чеврилян юмцрСура икинъи чайы эятиряндя бахышлары бир- бирини тутду.Эцлцмсяди Сура. Аьанын да цзцня хош бир ишыг эялди.Аьагулу бу ишыьы эюряндя титряди. Аллащ, ня ишыгды?- деди.- Щеч йадыма дцшмцр, мяни эюзляйирляр,- дейиб айаьагалхды. Мирмящяммядтаьы да галхды. Бирэя эетдиляр.Эедян Аьанын ъисми иди, цряйи, хош ниййяти, бир дяцряйиндяки цмцдляри бу евдя, бир отаглы комада галды.Бу цмцд эцняшдян эцълц бир ишыг вя севинъэятиряъякди бу евя.ÀÈËß ÙßÂßÑÈАьа анасына йаздыьы мяктуба щеч бир ай кечмяди ки,ъаваб алды. Мяктубу охумурду. Яридирди цряйиндя.Севинирди десям, азды. Чох азды. Сура онун эюзляригаршысында йеня чай эятирирди. Йеня севинирди. ХяйалларАьаны ойнадырды. “Щеч ня олмаз. Доланарам. Бир дя евтапарам. Щамыйа хош олар. Ачарам фикрими Аьагулукишийя. Ня дейяр, дейяр. Ня деся дюзяъям. Еля юзцмачаъаьам фикрими, еля юзцм дейяъяйям. Гойбабаларым мяня дайаг олсун”.Йаман фикирли иди Мяшяди Зинйят. Ев башына тойлуэюрцнцрдц. Щара бахырдыса бястябой, гырмызы эейимлиэялин эюрцрдц евдя. Билмирди эялнин адын, билмирди эялининхасиййятин. Анъаг йалварырды она. Дарлыг едян евибурахыб, щяйятя дцшяндя дя, гоншуйа кечяндя дя,балаларынынн евиня эедяндя дя цряйндя эяздирирди буэялини;санки балаларындан чох истяйирди ону. Бялкя дя еля37


Яфсаняйя чеврилян юмцрфкриндя дейилди. Яксиня, чилляляр дяъял ойунларыныяркюйцн-ярюйцн ойнадырды. Мирмящяммядтаьы исядярсини битирмиш, имтащанлы эцнляри башлайырды. Артыг хошэцнц бу йахынларда эюрмцшдц. Щюъъятцл Ислам вялМцслцмин дяряъясиня йцксялмишди. О эцн чох хош эцниди. Бцтцн мцяллимляри, тялябяляр, йахын достлары, бюйцкцлямалар топлашмышды. Ону ики айятулла иряли эятирди.Щювзянин ряиси айаьа галхды. Гара яммамяни онунбашына сарыды. Онун ишыглы симасы даща да ишыгланды.Сейид олмасына эюря, она гара яммамя вермишдиляр.Севимли мцяллимляри аьаны баьрына басыр, алнынданюпцрдцляр. Ахы бу дяряъяни яла гймятля башавурмушду. Ону мяръейи - тяглид вя Айятуллащдяряъясиня йцксялмяйи тяклиф етдиляр:- Йох, мцяллим , эюзц йолда анам вар,- деди - , бир дяинтизарда Аьам Мирмещдинин рущу вар, вятянимя - ораШамахыйа дюняъям.Мцяллимляр она совет реъиминдян данышмышдылар.- Йох, вятян торпаьына гисмят олмаьым бясимди, -дейиб аьламышды.Евя эяляндя яммамяли эялди, Сура севинди, 3 йашлыСякиня диггятля атасыны сцздц вя онун гуъаьына атылды.Яммамяни эюстяриб:- Бу няди ?- деди.Суалы ъавабсыз галды. Ата ону баьрына басыб юпдцюпдц,сонра ики айлыг Хядиъяни эютцрдц. Йухары галхызды.Алнындан юпдц.- Мяним язизлярим,- деди.39


Яфсаняйя чеврилян юмцрмартда Аллащ гойса Шамахыда оларсан.- Аьам, нийя он доггуз мартда,- дейиб.- Щя, он доггуз рягями юзц Гуранда мцгяддясрягямдир.- Нийя, изащ едярсянми?- Бу гыса вериляси ъаваб дейил. Он доггузмцгяддяслийи иля баьлы 6-8 саат данышмаг лазымдыр.Шамахыда сюйляйярям. Бу эцн ишлярим даща чохдур.Аллащ гойса. Эеъикмяк олмаз, 3 эцндян сонра йоладцшцрцк.***Зинйят арвад сящяр кцчя гапысынын башында саьсаьанэюрдц. “Хейир хябяр оласан” деди. О, да санки “щя”,-ъавабы вериб учду. Арвад щей чабаланырды. Новруздаоьлунун эялмясини эюзляйирди. 4-ъц иля кечирди ки, оьулэюзцндян юпмцрдц. Щазырлыг да эюрмцшдц.Мирзейналабдинля Мирнящмяд ичяри кечдиляр:- Ай ана, ня чох ишляйирсян? Дайан, гой , биз дякюмяклик едяк. Эялинляр дя эялирляр. Сян эет отур, буйур- ъала, щяр иши гой юзляри эюрсцн.- Ай балаларым, валлащ, дарыхырам. Ня едим, динъ дурабилмирям. Цряймя дамыб , дейясян бу эцн эяляъякляр.- Щя, ана, мяним дя цряйимя дамыб. Тяки беля олсун.Ахы дейирляр 19 мцгяддяс рягямди. Мирмящяммядтаьыбуну диггятиндян гачырмаз. Эяляъякляр.- Мирнящмят, сян бир аз одун хырдала.41


Явяз СЦЛЕЙМАН- Баш цстя, ана!- Мирзейнал, сян дя, базара дяй, батман йарым дцйцал, дцйцйя эюря цст- башын да ал. Эялярляр, башымызгарышар.- Баш цстя, ана.- Ай гызлар, бюйцк самавары эятирин, од атын.Эцнортадыр, билмяк олмаз. Фатмаханым, Сейидханымнийя беля эеъ эялдиляр.- Эялмишик, ай ана, бах бурдайыг.- А бала, сиз дя бир - ики эцйцм су эятирин.- Бу саат, ана.- Тащиря, гызым, сян дя тяндири сал. Эялинляр хамырыкцндялясин.Хамыр эялиб, ана, бу саат кцндяляйирик. Сян юз ишиндяол . Юзцмцз йайаъаьыг.- Фятир дя дцзялдин ща.- Баш цстя, ана.Бирдян гапыда сяс - кцй галхды. Мяшяди Зинйят юзцнцчюля атды. Щамы бир - бириня гарышды. Гардашыны гараяммамядя эюрян Мирнящмят:- Гурбанын олум,-деди вя бойнуна сарылды.Мяшяди Зинйят арвад кянарда дайаныб эялини, ушагларыбир дя гара яммамяли оьлуну сцзцрдц. Ичярисиндя чохэцълц бир щяйаъан варды. “Ай Мирмещди, эял, ишыглыбаланын иштащатдарына бах. Эюр сянин йолуну неъяапарыр. Сян эятирян яммамядян бирин дя о эятирди.Эетдийи йол, сянин йолунду. Ел она бахыр”. Бирдян арвадюзцня эялиб:42


Яфсаняйя чеврилян юмцр- Ай ъамаат, кечин ичяри - деди.- Саь ол, ай Мяшяди Зинйят, эюзцн айдын,- дейян ел,ону габаглады. Аллащ баланын ишини авадн елясин.Охудуглары дадына чатсын. Сонра эялярик.Щамы сярбиращ олду. Щал-ящвал тутуб, севиндиляр.Эялини Мяшяди Зинйят евя апарыб, отаг тапшырды. Гызылцзцйцнц мцърцдян чыхарыб, бармаьына кечиртди.Бойунбаьыны бойнуна тахды. Ушаглар цчцн яли иля тикдийипалтары, о бири эялинляря вериб,эейиндирин,- деди. Юзц дягол ачыб, эялиня вердийи отагда фырланды. Гызлар, эялинлярдя она гошулду. Севиндиляр. Щяйят - баъа эцлмяйябашлады. Йарашды эцлмяк.Мирмящяммядтаьы да йолда башына эялянлярдян обири отагда кишиляря данышырды.Галхды айаьа.- Эялирям - деди. Билдиляр ки, Мирмящяммядтаьымясъидя эедир. Атасынын рущу иля эюрцшмяйя. Мясъидячатанда мясъиди баьлы эюрдц. Гапынын цстцндян ашды оцзя, гамарлады гябри. Тоз басмыш гябри. Инсансызмясъдя цз тутду. Аьлады, щяр ики юлц цчцн. Аьлады. Дащадалынъа эялян олмады. Фаатя верди бурдакы гябирляря, бирдя инсансыз мясъидя.Ашдыьы йердян байыра чыхды. Эялди евя . Архадандалынъа эялян эюрдц. Танымады, гара эейимлинитанымады. Евдя щеч ня демяди. Билирди щамы…. Эеъяйухуда бабасыны эюрдц. “Ъаныны гору,”- деди.Ертяси эцн ону чаьырдылар хцсуси идаряйя. Аьайа нядедиляр сирр олду. О сирри юзц иля апарды Щаъы аьа. 1978-ъи илдя. Тякъя ону билирям ки, эятирдийи китаблар дайаглы43


Явяз СЦЛЕЙМАНдост олмады, бяла эятиря бияъяк дост олду. Щяйятдя ешиббасдырмадыьы йер галмады китаблары. Эеъяляр онларычыхарыр, охуйур, язиз ювлады кими юпцр, сонра да щяйятдяйер газыб басдырырды. Эюзц ятрафда, дамда, барыда,гапыда ола-ола. Узун чякди бу илляр. Чох узун чякди.1960-ъы иллярдян сонра бу китаблар евя йыьышды. Щаъы аьаязиййят вердийи цчцн цзр истяди китаблардан.***Язиз охуъу, инди эялин "Аллащсызлыг гинишгасы"пайланан, дювлятин диндян, динин дювлятдян айылдыьы бирдюврдя, бу алим илащиййатчынын щяйатына нязяр сала- салаонунла йашайаг. Елин эюзцндя, елин ичиндя,Щаъы аьаныэюряк. Охуъу достум, яэяр сян Щаъы Аьанын ясл адыны -Мирмящяммядтаьы адын онун йахынларындан башга ,кимдян сорушсан, Шамахылылар танымаздылар. Ону ЩаъыАьа кими таныйырлар.Йеэаня оьлу Аьамещди мцяллим вя башга йахынлары,еляъя дя яксяр шамахылылар “аьам” дейиб, гялбляриндя буинсаны бу эцндя йашадырлар. Еля мян юзцм дя онунщаггында тягдигата башламаздан яввял, Щаъы Аьащаггында шамахылыларла чох сющбятляр ешитмишдим. Лакинонун тядгиги иля мяшьул оланда онун йахынларындан башга,уста Фейрузун, Мяшяди Ялювсятин, полис ишчиси СадыговИлщамын, эюзял аьсаггал олан Ялгулу кишинин, Айдын кишинин,Гяриб докторун, щазырда дин зийалысы Щаъы Теййубун, аьанынгоншулары Ялявяз кишинин, Надир кишинин вя онларла башгашамахылыларын сющбятини ешидяндя бу инсанларын щяр биринин44


Яфсаняйя чеврилян юмцричиндя дцзлцкдян, етибардан, инсани кейфиййятлярдян нясищятхязиняси тюкцлмцш гиймятли немят эюрдцм.Мяним цряйимя Щаъы Аьа бу арашдырма заманы еляэюзял ришя верди ки, инди ону йалныз мян дуйурам.Яминям ки, язиз охуъу, сиз дя бу инсанын йашадыьыщяйат нцмунясиня щясяд апараъаг, онун кимийашамаьа, инсанлара дайаг олмаьа, дцзлцйцщяйатыныза чяпяр етмяйя чалышаъагсыныз.Ону да йазмаьы боръ билирям ки, бцтцн ешитдикляримищеч бир бядии тясвирдян истифадя етмядян, ардыъыллыгла еля"Оланлары чатдырырам" башлыьы алтында сизляря тягдимедяъяйям.ÎËÀÍËÀÐÛ ×ÀÒÄÛÐÛÐÀÌЙеэаня оьлу Аьайев Аьамещди (Инди онашамахылылар “Аьа” дейя мцраъият едирляр) 23 май 1947-ъи илдя Шамахы шящяриндя анадан олмушдур. Аилялярищаггында гыса беля мялумат верди: - Ики баъым АьайеваСякиня вя Аьайева Хядиъя атам Иранда, Мяшщядшящяриндя тящсил аларкян орада анадан олмушлар.Бюйцк баъым цч йашында, икинъи баъым 6 айлыг оландаатам тящсилини тамамлайыб аиляси иля бирликдя, тягрибян1928-ъи илдя Шамахыйа гайыдыр. Сонра, Сяфуря вяРяфиййя анадан олурлар. Сяфуря тибб ишчисидир. Ряфиййя исяинэилис дили мцяллимидир. Сонракы баъыларым Рцбабя вяВалидя АПИ-ни битириб педагоъи ишчи олмушлар.Аьамещди мцяллим (Политехник институну битириб, партийавя совет ишляриндя ишлямишдир) щазырда Аьасынын ( Щаъы45


Явяз СЦЛЕЙМАНаьаны нязярдя тутурам) дедийи кими "Ялинизля газанын,аьзынызла йейин" фикрини йашадараг, гурдуьу шяхси иши илямяшьулдур.Щаъы аьанын шяхсиййяти вя шяхси кейфиййяти щаггындаданышмаьы хащиш етдим.- Мцяллим, ел йахшысын билир. Елдян юйрянсян йахшыолар,-деди.Мян дя ел эюзцндяки Щаъы аьаны сизя тягдим едирям.Аьанын айдын бахышлары варды. Бу бахышларда нурани бирдяркетмя щяр инсана тез чатырды. Бойундакы уъалыг,енликцряклик, бой чизэиляри иля еля бирляширди ки, санки щяршей юлчцб-бичилмишдир. Йериши тякяббцрдян, ловьалыгдан,юйцнмядян, башгаларыны йамсыламагдан гат-гат узагиди. Дик вя шах эязмяйи хошлайырды. Лакин ирялийя бахыбсейр етмяйя, нишанлы бахыб эюрмяйя гятиййян мейлетмязди. Тез салам вермяйи юзцня боръ билярди, яэярэеъиксяйди саламы тямкинля гябул едиб, явязиндяразылыьыны билдирярди. Саламы кечиъи верянлярин хятринядяймяйян тярздя, еля изащ едярди ки, инсан щеч вахт омянаны унутмазды. Узагдан эюряндя истяр ъаван,истярся дя йашлы нясил ушаг йанына мцяллим эялир кимиялини ъибиндян чыхарар, цст-башыны сялигяйя салар, саламвермяйя щазырлашарды. Щеч вахт ону танымайан инсандаюзцня гаршы хош щисс ойатмаьа чалышмазды. О, кечибэедяндян сонра ону танымайанлар щейифсилянярди ки,аьа иля нийя йахындан цнсиййятдя олмады.Йай-гыш юртцлц эейим хошлайар, садя эейиняр,эейиминдя ардыъыллыг оларды, бцтцн палтарлары, санкиайаггабылары иля бирликдя бир-бирини тамамлайарды.46


Яфсаняйя чеврилян юмцрБухара папаьы хошлайар, щямишя сялигя иля вурулмушхятт сахлайарды. Евдя о дюврцн арагчынын гойарды.Узаг Аьсу районунун Сангалан кяндиндя йашайанБалакиши баба сющбят едирди ки, кянддя той вар иди. Мяникябин кясдирмяк цчцн Щаъы аьанын йанына эюндярдиляр,онунла кцчя гапысында растлашдым. Щараса эедирди.Мянимля мещрибан эюрцшдц. Мягсядими сорушмадан евядявят етди. Чай, чюряк тяклиф етди. Нийя эялмисян йох, мяняня мяслящятин вар?-дейиб,- баш юртцйцнц чыхартды, дизи цстягойду, йайлыьыны санки башыны силирмиш кими, сяринляшдириъитярздя ращатланды, йеня баш эейимини эейинди. Мягсядимибилдиряндя, дювлят кябин вясигясини истяди.- Йохдур, аьа.- Нийя?- 2 ай йашы чатмыр.- Оьул, дювлят ганунларынын ялейщиня щярякят етмяколмаз. Щямишя дювлят ганунлары иля дин ганунларытянзимляниб. Мян бу ишдя аъизям.- Аьа, онда тойу сахлайаг?- Йох, буну кяндин вя аилянин аьсаггаллары щялл едябиляр.- Сизин мяслящятиниз нядир?- Ганун йол вермядийи щалда, кябин кяся билмядийимцчцн, мяслящят вермякдя аъизям.Аьа щямишя дювлят ганунларына щюрмятля йанашырды.Ганун позанлардан хошу эялмязди. Щалал чюряйи,шяряфи, ляйагяти уъа тутарды.Аьсаггаллардан бири сорушур ки, аьа, шия - сцннцлцквармы? Варса, бунун кюкц щардан башлайыр?47


Явяз СЦЛЕЙМАНТяригятчилийи чох йахшы билян Щаъы аьа аьсаггаласуалла ъаваб верир:- Достум, сян мяня цчцнъц бабанын адыны сюйлясян,мян сяня, о тяригятляр щаггында эениш данышаъаьам.Аьсаггал сюйляйирди ки, ики бабамын адындан о йанаэедя билмядим .Аьа:- эюрцрсян,-деди,-кечмиши садалайыб, ахтарыб,щазыркы мещрибанчылыьа, Ислам бирлийиня, дцз оландцшцнъя тярзиня зийан вурмаг олмаз.- Бах, беля олан анда кечмиш няйимизя лазымдыр?Эянъляри Исламын бирлийи уьрунда тярбийя етмяк лазымдыр.Бунун щям Ислам бирлийиня, щям дя динъ йашамагтярзиня файдасы чохдур.Бир олан Аллащ “Гурани Кярим” дя бцтцн мцсялманларыбирлийя чаьырыр (Ля тяфяррягу), парчаланыб, айрылмайынфикрини Исламын язиз китабы дяфялярля тякрар едир.Пейьянбяр гятиййятля билдирмишдир ки, ким тяяссцбкешлийииряли сцрцр - о, биздян дейилдир. Она эюря дя шия-сцннцмязщяблярини тяблиь етмяк, йаймаг, инсанларытяряфкешлийя чаьырмаг Ислам ганунларына зиддир,- дейибсюзцнц тамамлады.Щямин аьсаггал аьанын ялиндян юпдц. Сющбят цчцнразылыьыны билдирди.- Бир дя йадынызда галсын ки, инсан дцзлцйцн тяряфиндядуранда, о, юзц юзцндян тямизлянир. Ятрафындакыларонун чох йахынларына чеврилир. Щамы она инаныр, буинамында бюйцк даьлары яритмяйя эцъ вар.48


Яфсаняйя чеврилян юмцрÀÜÛÐ ÝÖÍËßÐ1930-ъу иллярдя репресийа вя мцщаъирятляр баш алыбэедирди. Эеъя йатырдын, сящяр гоншуну тапмырдын.Пантцркизим, панисламизим идейасы азярбайъанлыларагяним кясилмишди. Аьанын да тящсили вя дяряъяси щамыйабялли иди. Щям дя халг ону севирди. Ялбяття, бу, щакимдаиряляриня хош эяля билмязди. Тутуланларын сайы-щесабыШамахыда бялли дейилди.Бир эеъя Щаъы Аьаны да евдян апардылар. Шых Аьаны,Молла Ялювсяти дя орда эюрцр. Ня етмяк оларды? Щаггаинанан йох, эюйдян дя ган тюкцлцрдц.Аьа он йедди эцн тцрмядя галыр. Бир ахшам йатанда,цст палтарыны сойунмур. Камера йолдашы сорушур:- Аьа, нийя сойнмурсан?- Мяни бялкя бу эеъя бурахдылар - дейир.Шых Аьа эцлцр.- Щяр йер баьланыб, саат 11-дир. Сяни ким бурахар?- Нитгимя беля эялди.Тцрмя нячяннйинин оьлу гыздырма хястялийиня тутулур.О, юлцмъцл щала дцшцр. Эеъя йухуда нурлу бир гоъанячяннийя дейир ки, сянин тцрмяндя бир сейид йатыр. Сянону бурахмасан оьлун саьалмаз. Нячянник йухуданщювланк айылыр. Ушаьын гыздырмадан говрулдуьунуэюрцр, анасы да аьлайырды. Тез палтарыны эейиниб, тцрмяйяэялир, саат 3-дя йатмайан Щаъы Аьаны чыхарыб бурахыр.Аьа сакитъя дуруб, Шых Аьанын цзцндян юпцб, байырачыхыр.49


Явяз СЦЛЕЙМАНСящяр Щаъы Аьадан КГБ-дя изащат алыб, бирдяфяликбурахырлар. Ордакы инсанлар бир дя эялмяди.***Щаъы аьа Шамахы шящяриндяки 1 Май колхозуна цзвйазылыр, ямлак гойур. Узун мцддят колхозда баьбан,сонралар ися анбардар ишляйир.ÌßØÙßÄÈ ÑßÔÓÐßÍÈÍÉÀÄÛÍÄÀ ÃÀËÀÍËÀÐМяшяди Сяфурянин тибб баъысы ишлядийини, Щаъы аьанынгызы олдуьуну да билирдим. Анъаг щеч вахт онларыневиндя олмамышдым. Оьлу Вагиф мцяллимин щалал чюрякгазандыьыны шамахылылар щамысы билир. Алиъянаблыьы да юзйериндя. Мяшяди Сяфуря йадында галанлары данышыр.Мяшщяди Сяфурядян аьасы щаггында сорушандадурухду, еля о саат да онун эюзляри долду. Динмяди.Сцкута эетди.Мян онун ъизэилярини сейр едяндя, аьадакы охшар бой-бухун, аь бяниз охшарлыьыны диггятимя йыьдым. 70 йашлынянянин ня кечирдийини йалныз юзц дуйа билярди. Мянбаша дцшдцм ки, онун хяйалы Аьанын йурдуна гайытды. Омящля, о ев, о евин габаьындакы аьа отуран даш, онунэириб-чыхдыьы, эеъя-эцндцз Шамахы цзцня ачыг галан50


Яфсаняйя чеврилян юмцргапы долхсунан эюзляриндя яримяйя башлады.Ата гайьысы , ата нявазиши, ушаглыг яркюйцнлцйц,Мяшщяди Суралы эцнляр, йягин ки, ону дилляндирмяйя,мяня ъаваб вермяйя вадар етди:- Ай гардаш , атамын бир эцнкц нцмуняси, о дюврцнинсанлары цчцн йазылы бир китаб иди. Яввял ону дейяъям:-Аьам евдян чыханда ляпириня бахардыг. Кцчяйя чыхынъаонун ляпирини бюлцшярдик. Бязян цч, бязян дя 4 ляпирдцшярди пайыма. Юпярдик онун ляпирини. Анам ляззяталырды, атамызы севмяйимиздян севинирди. О да бизимторпаг юпдцйцмцз додагларымыздан юпярди, юпярди.Аилямиздяки бир -биримизя олан мящяббят беляйди. Мянэялин кючяндян сонра бизя тез-тез эялирди, АьамАьагядирин хятрини чох истяйирди. Сейидлик нясли башынадюндцйцм Ятаьадан гощумлуьу олан Аьагядиря чохчатырды. Бах, бу тутун алтында онунчун щазырладыьымчайникдя чай дямляйяр, стякан-нялбякидя чайверярдим. О, эедяндян сонра габ-гаъаьы йыьыб, айрысахлайардым. Юзц цчцн гянд биширтдирярди, ичмяздидцкан гяндини.Сющбят ясасында “Щаъы аьамын ичдийи гянддян индисизя верирям”, - деди вя верди дя. Мян дя евдятапшырдым ки, тцтйяди бу гянд.- Мян ешитмишям ки, кцчя гапысындан кечянляр оачыб-юртян гапыны юпцб кечирлярмиш.- Доьру дейирсян, бизим кцчямиз ишляк кцчядир.Яввялляр о кцчядян кечян, Щаъы аьанын евини таныйанинсанлар диварымыза ялини сцртяр, гапымыздан юпярдиляр.Щятта инсанларын додаг изляри гапымызда айдын51


Явяз СЦЛЕЙМАНэюрцнярди. Гапымызын щяр тяряфиндян аслы парчалар,саплар оларды. Щяря бир ниййятля баьлайырды о саплары,парча гырыгларыны. Еля инди дя елядир. Еля инди дя аьамыневи онун ян бюйцк йадыэары кими йашайыр Шамахыда.Или йадымда дейил. Анъаг йахшы йадымдады, ясэярйыьырдылар. Атамы да апардылар. Файтонла эетдиляр. Мянималнымдан ики дяфя юпдц. “Мяшяди, ушаглардан муьайатол,” -деди.Бир аз эедиб, файтона минди. Далынъа бхдыг вя аьладыг.Шахянданла Йеддиэцнбяз арасында Мырты йолу эедирди.Йолда атам дярин бир ащ чякир. Ня гядяр едирляр, атлартярпянмир. Онларла эедян бюйцк иши баша дцшцр. Аьамыйеря дцшцрцр. Араба о саат тярпянир. Ясэярлярин бюйцйцатамын ялиндян юпцб, евя гайтарыр.О, евя эяляндя севиндик.- Мяни апармадылар,- деди.Халчанын цстцндя намазын гылды вя ращатланды.Бах, гардаш, юз гызым, Миниря бир эеъя аьырхястялянди. Юлцм-юлцмдя иди. Мян ушаьы эютцрцбаьамын йанына апардым. О, йатмышды, ойатдым.- Аьа башува дюнцм, ушаг юлцр,-дейиб,-атдым аьанынайаглары алтына. Аьам ушаьы гуъаьына алды,башына ялчякди, ял мяндян, сябяб Аллащдан,-деди.Миниряни эятирдик евя. Инди онун бир гызы, бир оьлу вар.Эяляндя пул пайлайырды бизя. Эютцрмяздик. “Эютцрцн,бала, - дейярди. - Сахлайын евдя. Цстцня пул эяляр”.Блирсиниз дя, эялиним Эцлзар щякимдир. Бу эцнлярдяевимиздя цч шадлыг олуб. Нявям Аьагядир щям ясэярэедир, щям дя нишанланыб, бу да нишан нямяридир.52


Яфсаняйя чеврилян юмцрБящруз ися инсититута эириб. Щамсы аьамын кюлэясидицстцмцздя. Бир дя аьам бизя “ялиниз газансын, аьзынызйесин” дейиб. Бяли, онда юмцр йашамаг истяйир. Неъядейиб, еля дя олур. Щамымыз зящмятимизин чюряйинийейирик. Башга чюряйи Аллащ ня бизя рузи йазмаз, ня дяйемярик.Йола дцшяндя аьанын шяклини эятирди. Шякилябахмагдан доймрдум, аъэюзлцкля бахырдым. 1970-ъииллярдя эюрдцйцм аьанын шякил бахышыны тязядянэюзцмдя тязялядим. Бу щяйятя ади сющбят цчцнэетмишдим, йцнэцл эетмишдим, эюрцшдян сонраайрыларкян юзцмдя о гядяр мясулиййят щисс етдимки,санки бцтцн еви юзцмля апарырдым. Чох аьыр идишялям. Аллащдан юзцмя гцввя дилядим. Гцввя дилядимки, аьаны елин эюрдцйц кими, аьа няслинин йаддашындагалдыьы кими вясф едя билим.Бу нитги мяня эюндярян дя, бу йцкц чякмяйягцввя верян дя йараданды. Иншаллащ.ÝÅÒ, ÀËËÀÙ ÊÞÌßÉÈÍ ÎËÑÓÍУстанын йанына ишин гызьын вахтында эетдим. Мянимляэюрцшцб, ялиндяки иши йарымчыг гойду. Сющбятябашлайанда сющбяти вя фикрими аздырмамаг цчцнмягсядими билдирдим устайа. Яслян шамахылы оланустанын, гайьылы, инсантаныйан бахышлары, бир дя эюзялйаддашы варды. Уста ялини цзцня эяздириб, юзцня мяхсусбашыны силкяляди, о ки, вар , аьырлашдыьыны щисс етдим.- Еля бу эеъя аьаны йухуда эюрмцшдцм,- деди. Щаъы53


Явяз СЦЛЕЙМАНаьанын яли бцтцн Шамахынын цстцндя олуб, бу шящярдяеля бир инсан олмазды ки, чятиня дцшяндя аьаданмяслящят алмасын вя хейир дя тапмасын. Бир мящлядяйашамышыг. Щамымыза нцмуня иди бу киши, юзц демирдимяним кими един, мяня бахын, халг юзц ондан нцмуняэютцрцрдц.Аьыр бир хята чыхмышды ялимдян, эцнащкар мян идим.Щябсдя идим. Ъязам иди чякирдим. Анъаг мяни наращатедян о иди ки, мянимля эцнащсыз адамлар да йатырды.Онларын эцнащы йох иди.Бир ахшам йатанда Щаъы аьаны чаьырдым, юз - юзцмядедим ки, ай аьа, башыва дюнцм, нийя бу щагсыз йатанинсанлара дайаг дурмурсан?Йуху мяни апарды. Сабащ цзц иди. Эюрдцм ки, мянМиняхурла цзц йухары чыхырам. О да цзц ашаьы дцшцр.Эюрцшдцк. “Фируз, оьлум,-деди,-дарыхма. Йахшы олар. Елялап йахын эцнлярдя”... Йухудан ойандым. Аьанын сурятидурду эюзцмцн габаьында. Йалвардым хяйалымда она.Сящяр нащарын едиб ишя эедирдик. Архадан мянисяслядиляр. Бу тцрмянин КГБ-си иди.- Йаныма эялярсян, - деди. Эетдим сорушду: "АлиСоветя яризя вермисиз?"-- Бяли.-- Эет ишя.Иш гуртарандан сонра йеня мяни чаьырдылар. Сющбятетдиляр. Ишимизи 10 илдян 4 иля ендирдиляр, йолдашымын биринидя ачыб бурахдылар. Сящяри эцн иш иъра олунду. О дардиварлар арасында йалвардым аьама. Эяляндян сонраэетдим йанына, ялиндян юпмяк истядим. Гоймады.54


Яфсаняйя чеврилян юмцр- Ай оьул, мяня щяр шей айан иди, - деди вя ялиникцряйимя апарды:- Эет, Аллащ кюмяйин олсун!***Ялигулу киши иля Щаъы аьанын колхозда ишлядийиниешитмишдим. Одур ки , Ялигулу кишинин евиня цз тутдум.Еля бил вядляшмишдик. Киши евдя иди. Эюзлянилмяйянсющбяти ачдым. Мяни евя дявят етди. Отурдуг. ГардашыАйдын киши еля о саат эялди. Гоншу Солтан киши дя.Сющбят гуртаранда бу инсанларын цзцня санки нурчюкмцшдц. Баша дцшдцм ки, аьанын ямялляриндян буинсанлар о гядяр щявясля данышдылар ки, юзляри о эцнлярягайытды. Аьалы эцнляр йашадылар. Санки ичяриляриндя Щаъыаьа иля данышыб - эцлцрдцляр. “Гой онларын аьалы дцнйасыйашасын” дейя дедиклярини йазыйа кючцртдцм.ÊÎËÕÎÇÄÀ ÁÀÉÐÀÌЧохданкы кцлякли, йаьмурсуз гураглыг Шамахыны вяШирваны зара эятирмишди. Йер Аллащдан имдад диляйирди:Йазын гураглыьы бу ил Ширваны щейдян салмышды.Щамынын зящмяти эюз эюря - эюря эцнбяэцн йаныбщечя дюнцрдц. Бцтцн йарадыланларын ялаъы Аллащда иди.Май айынын 21-дян башлайан лейсан йаьышы аравермядян йаьыр, йаьдыгъа йарадыланлар судан доймуркими аьызларыны ачыб, санки истяйирдиляр вердикляриня эюряйарадана тявягге етсинляр. 3 эцнлцк йаьышдан аратапан май эцняши майын 23-дя азъа ишылдады. Щамы55


Явяз СЦЛЕЙМАНчюряйини эютцрцб, ишя - колхоза эетдиляр. Сабир адынаколхоз бейнялмилял иди. Ъущудлар, ермяниляр, азярбайъанлыларбир йердя чюряк газанынырдылар.Биррикдя кимся уъадан деди:-- Ъамаат, Щаъы аьанын оьлу олуб.Щамы бир - бириня гарышды. Ъущудлар даща чох ял-айагедир, севинирдиляр. Аьа анбардар ишляйрди. Ъамаатсаялиндя ня варса йеря тюкдц:- Бу эцн иш йохду.Сядр Шярфалы мцяллим эялиб чыхды. Щамы онун башынайыьышды. Идаря ишчиляри дя бирлийин щяйятиня топлашдылар.“Байрам кечиряъяйик” Аьа сябирля сядря йанашды:- Сядр, Беля щай - кцй няйя лазымдыр? Сян ъамаата деки, чыхыб ишляриня эетсин: Бу, районда пис гаршыланар - деди.Сядр бирлийин гаршысындакы 4 пиллякянли балкона чыхды:- Ъамаат, мян дя сизин севинъинизя гошулурам. Буэцн бизим аьанын - Аллащын дцз инсанынын давамчысыдцнйайа эялиб, мян дя сизя гошулурам. Бу эцнбайрамдыр. Ян йекя ъюнэялярдян бирини кясин, ишидайандырын, Аллащ юзц цч эцндцр бцтцн йаратдыгларынанур пайлайыр. Бизя ня дцшцб? Бу эцн байрамдыр.Хялил киши сядрин йанына чыхды: - Ъамаат, сядрмизямян саь ол,- дейирям. Сящяр щамы ики иш нормасы ишляйяр.Бу эцн байрам едяйин.Аьа бир сюз дейя билмяди. Ичяри юз отаьына кечди.Ъюнэя кясилди. Газанлар йан - йана дцзцлдц. Щамы габ- гаъаг далынъа эетди. О эцн щамы севинир, аьанынялиндян юпмякля, севинъини билдирмяк истяйирди.Эцнортадан онра сядри КГБ - йя чаьырдылар.56


Яфсаняйя чеврилян юмцр- Бу, эцн ня байрамыды?--- Бу ъамаатын арзусуду.--- Ахы, ня олуб?--- Щаъы кишинин оьлу олуб.--- Оьлу йох иди аьанын ?--- Йох, алты гызы вар иди.--- Дур, эет, щеч кяся бир сюз демя. Юзцн дя ишиндя ол.Еля о эцн прокурор, КГБ, милис ряиси бир-бириндян эизлинаьаны тябрик етдиляр. Биринъи катиб Сямядов ися колхозабаш чякмяк ады иля аьаны тябрик етмяйя эялди. Бу байрамел арасында узун чякди.ÚÓÙÓÄ ×ÞÐßÉÈ(Ялигулу кишинин дедикляри)О эцн щамы йахшы ишлямишди. Буну сечмяк о гядяр дячятин дейилди. Чцнки щамынын кцряйиндя аь кюйняйицстцндя тярдян чюкян дуз лякяси щярянин неъяишлядийини айдын эюстярирди. Эцнорта нащары иди .Колхозчулар бир - бириня зарафат едя - едя сцфрясини ачыр,бир стякан су ичиб, иштащла йемяйя эириширдиляр. ЭущудНифтяли дя сцфрясини ачыб, чюряйи ортайа гойду.Цзцнц Щаъы Аьайа тутуб:- Аьа, башыва дюмцм, боздамаъды. Майалы чюрякди.Сизин боздамаълар кими буну да йаьлатдырыб, дуз вясумаьла щазырлатмышам. Ня олар, бу чюрякдян кясин!! -деди.57


Явяз СЦЛЕЙМАНАьа ялини узатды. Чюряйи кясди.Мян, аьайа йахынлашдым:Аьа, ня едирсян?- Аьа цзцмдяки щяйаъаны эюрцб:- Ялигулу, чюряк немятдир. О, Аллащын рузусудур. Онуйейярляр - деди.Иштащла чюряйи йеди.Сонрадан баша дцшдцм. Ъущуд аьайа чюряк йемяйиеля севинъля тяклиф етмишди ки, аьа онун гялбини сындырмамагхатириня иштащла онун чюряйиндян йемишди.Щамы буну да билирди ки, аьа щеч кимин, щятта юз гызларынында няинки хюряйин, чюряйин, щятта чайыны да ичмир.ÌßÍÈÌ ÎÜÓÐËÓÜÓÌЩямишяки кими , бу эцн дя анбар ачыг иди. Аьанащара эетмишди. Мяня “эюз-гулаг ол”, демишди.Папиросумуз йох иди. Щарданса, арпа алан эялди.Ушаглар башыма йыьылды. Ъибимизи ахтардыг. Пул йох иди.Мян “бу саат йол тапарам”,- дейиб, анбара кечдим. Бирмешок арпа долдуруб, сатдым.Пулу ушаглардан бириня вериб, сигарет алмаьаэюндярдим. Щамынын сигарети олду.Сящяри эцн ишдя аьа иля цз - цзя эяляндя щяйаъандангымышдым.- Ялигулу, йеня динъ дурмурсан ща,- деди.Юзцмц итирдим вя йалвармаьа башладым.- Аьа, валлащ, биръя мешок арпа сатмышам.58


Яфсаняйя чеврилян юмцрÀÍÁÀÐÄÀ ÎÜÓÐËÓÃ(Айдын кишинин дедикляри)Дцнйамалы киши аьыллы инсан иди. Аьаны о гядяр севирдики, киши анбара эяляндя, она тамаша етмякдяндоймурду. Аьанын аь бянизи, эюйчяк, нурлу цзц онусевянляря щям горху щисси, щям дя она гаршы бир севэищисси ойадырды. Мян еля вахт эюрмямишдим ки, аьаэяляндя сющбят кясилмясин, щяря юз ишиндайандырмасын, бу ола билмязди. Чцнкц аьанынсаламыны щамы алмаг истяйирди. Инсан о вахт улулашыр ки,она олан щюрмят горхудан дейил, она оланмящяббятдян йарансын. Аьайа бу ел щюрмяти аьаныншяхси нцмунясиндян йаранмышды.Ики эцн яввял колхоз цзвляриня пайланмаг цчцн 40мин пул эютцрмцшдц Аьа. Пулун бир щиссясинипайламышды. Чохлары билирди ки, кассада пул вар. КимсяДцнйамалы кишинин габагда - хырманда тахыла бахдыьыныбилиб, анбарын архасындан 2 кцшя даш чыхармыш вя ичяриэирмишди. Йалныз оьрулар эедяндя, итлярин сясиня кишианбарын архасына кечир. Анбардан оьурлуг олдуьунуэюрцр. Кишини аьламаг тутур, ня тутур.Сабаща кими оьру кечян дялийин аьзында отурубаьлайыр.- Ай аьа, валлащ, мяндя эцнащ йохду, йатмамышдым.Сящяр йениъя ачылмышды ки, Айдын Дцнйамалы кишининэюзцня дяйди.59


Явяз СЦЛЕЙМАН- Айдын, Айдын, ай бала, бура эял, башыма даш дцшцб,амбара оьру эириб,гач аьайа де, бала!Айдын аты бирбаша Щаъы аьанын евиня сцрцр.Гапыачыг иди.Аьа щяйятдя няся иш эюрцрдц. Айдыны гапыдаэюряндя она сары эялди. Айдынын нитги тутулду.- Аьа, Аьа, Аьа, амбары, амбар …Киши гапыда Айдынын башына сыьал чякди.- Аьлама, щяр иши билирям . Дцнйамалыйа де ки, щеч шейапара билмяйибляр. Киши горхмасын, юзцм дя инди эяляъям.Хябяр дцшдц ки, амбара оьру эириб, сядр АлшанИсэяндяров, прокурор, ряис эялдиляр. Аьа анбары ачды,прокурорла ичяри кечди. Дцз тойуг йеми сахланыланямбизя сары эетди. Ялини салыб, ямбизин ичиндя аь халатабцкцлц пулу чыхартды. Байыра чыхды:- Ъамаат, йолдаш прокурор, йолдаш ряис, оьрулар пулаэялиб,ону да тапмайыб. 30 манат столун дахилиндя хырдапул варды, ону апарыблар. Хащиш едирям, йазы-позунуйыьышдырын, оьрулар ъязасыз галмайаъаг.Прокурор ряися, “эедяк” деди. Аьа иля хош эюрцшцбэетдиляр.Ъамаат, сюз - сову да йыьышдырын, оьрулар ъязаларыначатар. Щяр иш мялум олаъаг.- Еля дя олду. Аз вахтда бир аиля тамам даьылды,мящв олду.60


Яфсаняйя чеврилян юмцрÀËÌÀ ÈËÀÍ ÎËÓÁАьа кцчя гапысында отурмушду. Дашын цстя. Аьабалакишнин она сары эялдийини эюрдяндя, йанындакылара:- Аьабала кишидя иш вар - деди. .Аьабала киши чатыб, салам верди. Аьанын ялиндянюпмяк истяди. Аьа гоймады. Аьабала киши:- Ай аьа, башыва дюнцм, анбардан ъибимя ушагларцчцн беш-он алма гоймушдум. Инди ял атырам, иланды,-дейиб аьламсынды.Щаъы Аьа ялини салыб алмалары чыхртды. Эцлцмсяди:- Алмады ахы. Апар, вер ушаглара , инди даща иланолмаз. Аьабала, башга йердя данышма. Тяриф сайаьысюз демя, щюкмят мяня эюз гойур.ÑßÄÐ ßÙÂÀËÀÒÛАртыг "Гырмызы даьлар", Сабир вя 1 Май колхозларыныбирляшдириб, 1 Май колхозуну йаратмышдылар. Бу колхозШамахы шящяри цзря олан йеэаня колхоз иди. Эет - эедярцшвят кичик аддымларла ирялляйирди. Кимся колхозаэяляндя бир шей умурду. Гойундан, тойугдан,балданпай гоймаг дябя дцшцрдц. Сядр Шярфалы мцяллимчыхылмаз вязиййятдя галмышды. Бцтцн тясяррцфатынмящсуллары амбара дахил олмалы вя орда сахланмалы иди.Амбарда да, Щаъы аьа. Аьа эцндцз щеч вахт амбарагыфыл вурмазды. Гапынын аьзындакы мыхдан ачарлары асар,61


Явяз СЦЛЕЙМАНгапанчыйа тапшырарды ки, гапыны баьла. Ня мящсул гябуледяндя гапана йахын эялмяз, ня дя колхозчуларынмящсулуну пайлайанда чякийя бахмазды. Мящсулунуэютцрмяйя эялянин cядвялдяки чяисини дейярди, бир дяялавя дейярди ки, эет габларыны долдур, чяк апар.Щамы еля дя едярди. Тахылыны эютцрян йцнэцл чякярдики, аьанын яскийи эяляр, амбара мящсул веряндя дя аьырчякярдиляр ки, аьанын яскийи эяляр. Беляъя давам едирдиаьанын амбар ишляри.Йахшы йадымдады. Мян гапанчы идим. Йанварйохламасында 26 тон буьда вя арпа артыг чыхды. Аьадеди ки, амбара тязядян тахыл гябул един вя ъамаатапайлайаг. Сядр Шярфалы мцяллим хащиш етди ки, ай аьа,башыва дюнцм, гой о тахылы сатаг, колхоза эялиб -эедянимиз олур.Аьа чох сябирля: - Шярфалы мцяллим, ня мян, ня дя сизамбра тахыл тюкмямишик деди, - Ъамаатын зящмятиди,юзляриня дя веряк.Сядр тякид едяндя аьа йеня сябирля, “бу ачар, бу дясиз. Юзцнцз билярсиз. Мян ишлямирям”, - дейиб, чыхыб евяэетди. Ешидянляр бикеф олду. Бир саатдан аз кечмишди ки,сядр мяни чаьырды. Ичяри кечяндя сядри гыъ олмуш, аьзыяйилмиш, данышыьы итмиш эюрдцм. Чатдым. Билмядим ки, няедим. Ону билдим ки, щяким истяйир.Щяким эятирдик, сонра Бакыйа апардылар. Щеч бирмцалиъя тясир етмяди. Сядри аьсаггаллар баша салыр ки,сян аьанын йанына эет, цзр истя.Сядр ики аьсаггалла аьанын евиня эялир. Щямишя ачыголан гапыдан имякляйя - имякляйя (диз - дизи) аьанын62


Яфсаняйя чеврилян юмцрщяйятиня эирир. Щаъы аьа сядри галдырыр. - Шярфалы мцяллим,айаьа дур, - дейир.Галхыр. Аьа она солдан бир шилля вурур, бойнунутумарлайыб башына ял чякир. Аьлайан сядрин кюнлцнц алыб,она чай верир. Цч - дюрд эцня щяр шей гайдасынъа олур.Шярфалы мцяллим сонрадан нягл едирди ки, Щаъы аьаданалдыьым нясищят, щалал мал, щалал чюряк нцмуняси мяниузун мцддят тямиз сахлады. Лакин сонрадан….ÙÀÚÛ ÀÜÀÍÛÍ ÍßÑÈÙßÒÈБакыда, Тязябазарда колхозун йемишини сатырдым.Ахырда арайыш алырдым ки,уъуз сатмышам. Хейли пулгазанырдым.Щаъы аьа мяни йанына чаьырды: - Пулу кассайавермисян. Чох йахшы. Анъаг эюрцрям сящв йоладцшмцсян. Йемишин пулундан…- Щя, аьа, ня эизлядим, елямишям.- Ялигулу, оьлум, бу чох пис ишдир. Щалаллыг олмайанйердя бярякят олмаз. Беля ишлярдя щеч вахт ращатлыголмаз. Ъясарятли олмаг цчцн дцз олмаг лазымдыр.Ялини башыма чякди. Байагдан ичимдя титряйирдим.Ращатландым. Сонра узун мцддят беля ишляр етмядим.***Бизим колхозда рус, ъущут, ермяни, малаканазярбайъанлыларла йанашы ишляйирдиляр. Щамы бизимдилимизля Щаъы аьайа Аьа дейирди. Онун дцзэцнлцйц63


Явяз СЦЛЕЙМАНщесабына щамы - сядр, мцщасиб, ферма мцдцрляри,бригадирляр дцз ишляйирдиляр. Бу инсанлар Аьайа щеч вахтйалан данышмаздылар. Колхозумузда ясл коммунизмиди. Щяря юз ямяйиня эюря пай эютцрцрдц. Бир дяфяевдян чыханда гызлары Аьайа бир сыхым семишгаэятирмяйя эюря йалварырлар. Аьа бир дя евя гайыдыр:- Гызларым, колхозумузун 500-дян чох цзвц вар.Эяряк щяряйя бир сыхым семишга верим, сонра сизинцчцн мян дя эятирям.Буну щамы билирди. Онун щяйятиндян тцтйя эютцрянрус,ъущут, малакан чох эюрмцшям.Аьа 1937-ъи илдя тутуланда изащат вермишди ки, дювлятишляриня щеч вахт мцдахиля етмяйяъям. Чцнкц СоветлярЩаъы Аьанын ел арасындакы щюрмятиндян хябярдар иди.***Щаъы аьа евдя, щяйятдя башгасынын ишлямясинихошламазды. “Инсан щяр иши баъара биляр,- дейирди”. Онаэюря евдя дцлэярлик, бянналыг алятляри сахлайарды. Бошвахтыны ев, щяйят ишляри иля кечирярди. Щям дя аьа бирзийалы кими ядябиййат, тарих, рийазиййат,цгуг елмлярини,ъоьрафийаны, тибби дяриндян билирди.***Щаъы аьадан сорушурлар ки, Шамахыда илащиййат елминидяриндян билян вармы?- Бяли, бу Мющцб яфяндидир - дейир.64


Яфсаняйя чеврилян юмцр***Шамахы район партийа комитясинин катиби С. ШяфийевЩаъы аьаны йанына чаьыртдыдыр. Республика дини ишляридарясинин ишчиси дя йанында олур. Аьаны чох бюйцкщюрмятля гаршылайан катиб, билдирир ки, республикадаЩюъъятцл Ислам вял Мцслимин дяряъясиндя олан йеэаняилащиййатчы сизсиз.Шейхцлислам рящмятя эетмишдир. Сизя щямин вязифяйя,йяни республика Шейхцлисламы дини ишляр идарясинин ряисивязифясиня дявят едирляр.Бакыда сизин ращат йашамаьыныз цчцн щяр ъцр шяраитлядювлят тямин едяъякдир.- Мян дювлят нязаряти алтында ишляйяъям, йохса, азаддини ишлярля мяшьул олаъам?- Ялбяття, дювлят нязарятиндян чыхмаг олмаз.- Йох. Бу мяним ишим дейил. Инъимяйин, мян баъарабилмярям, - дейир.***Щаъы Теййубун зийалы няслиндян олдуьуну билирдим.Илащиййат елми щаггында дя чох мялуматлы инсан иди.Одур ки, Щаъы аьа иля баьлы бязи мягамларыначылмасында мяня кюмяк едяъяйиня ямин идим.Онунла эюрцшдцм. Башга дяйярли мялуматларла йанашыбу мювзну да хатырлады.65


Явяз СЦЛЕЙМАНÀÜÀÍÛÍ ÈØÄßÍ ×ÛÕÌÀÑÛ1 Май колхозунда амбар мцдри ишляйян Щаъы Аьасядр Шярфалы мцяллимя яризя иля мцраъият етди ки, онутутдуьу бу мясул ишдян эютцрсцн. Даща йашланыб,юзцнц йорьун щесаб едир. Сядр тякидля билдирди ки, олабилмяз. Сямядова дейярям.Сядр Сямядовла эюрцшяндя она Аьанын сюзляриничатдырды.- Йох, Шярфалы, бу сянин юз ишинди, - деди. - Кишиниинъитмисян.- Йолдаш катиб, Аьанын юз ъядди щаггы юзцнцндедиклярини дейирям.- Ола билмяз. Биз ону чыхарыб,… Ел бизя ня дейяр?Колхозу чятин иллярдян кечирян Щаъы аьа дейилми?- деди.Шярфалы мцяллим Сямядовун - катибин дедикляриниАьайа чатдырыр.- Юзцм эедярям йанына, - дейир.Сящяри эцнц еля дя едир. Пянъярядян аьанын эялишиниэюрян катиб, онун габаьына колидора чыхыр. Ичяри апарыб,кефини сорушур. Щал - ящвал тутур. Аьа фикрини катибябилдиряндя:--- Йох, сяня ещтийаъымыз вар. Бир аз да ишля - дейиркатиб.--- Йох,Сямядов, эцъцм чатмыр. Хащиш едирям.--- Ахы, биз кимик сизи ишдян чыхараг? Ъамаат нядейяр? Буна Шамахы неъя бахар!?66


Яфсаняйя чеврилян юмцр- Йолдаш Сямядов, мян иъласда ъамаатдан хащишедярям. Ъамаат мяни ешидяр.- Эяряк цмуми иълас олсун, - дейиб, йеня Аьанынсящщяти иля, хцсуси кефи иля марагланандан сонра, дцзкцчяйя гядяр Сямядов Аьаны ютцрдц. Машын тяклиф етди.Щаъы аьа разы олмады.Цч эцндян сонра, цмуми иълас чаьырылды. Сямядов даэялмишди. Ъынгырын чякян йох иди. Билирдиляр, чятин иш вар.“Йягин сядри чыхараъаг”, - дейянляр чох иди. Кимиси дякатиб эялибся, няся, бюйцк мясяляди дейирди.Катиб хейли данышандан сонра сюзц Щаъы аьайа верди.- Ъамаат, мяним иш йолдашларым, севимлишамахылыларым. Йашланмышам. Юзцмц йахшы щиссетмирям. Апардыьым вязифяйя даща эцъцм чатмыр.Яввяла, бир сцфрядя чюряк йемишик. Ону щалал един.Сонра мяним ишдян чыхмаьым щаггында яризями гябуледин. Буну ня Сямядов (биринъи катиб), ня дя сядрШярфалы мцяллим гябул етмяйибляр. Цмцдим сизядир.Щамы айаьа дурду. Байыра чыхмаг истядиляр.Щаъы аьа:- Cамаат, дайанын. Буну мяня эюря един. Ахы, ъанымялдян эедир. Йашдашмышам.Щамы йенидян яйляшди. Сядр вя катиб ъамаатла бир дямяслящятляшди. 5-6 няфяр колхоз цзвц данышды. Галанлараьаны дювряйя алды: - Аьа, бу ня ишди, бизи гойуб, эетдин,- дедиляр.Щамы аьанын башына йыьылды. “Колхоз батды”, - дедиляр.Ертяси эцн аьа ачар - килиди тящвил верди. Чякиб, йохлайанолмады. Анбар гябул олунду.67


Явяз СЦЛЕЙМАН***Àüàíûí áàúûñû ãûçû Íèñÿõàíûìýþçö èëÿ ýþðäöéö áèð õàòèðÿíè éàä åòäè.Щеч вахт гощумлуг ады иля аьайа мцраъият етмяздик.Кцчя гапысына чыхыб, яввял гапыны юпдцм. Дайандым.Гапыны бязяйян рянэбярянэ саплара, парча хырдаларынадиггят етдим. Бир дя гапыдакы гырмызы бойа йерлярийадымда галды. Ахы бурадан кечян щяр гадын бу гапыныюпмядян кечмязди. Чоху тямиз билдийи палтарындансюкцб, Аллащы чаьыра - чаьыра бир сап баьлайандан сонраращатлашыб кечиб эедярди. Бахдым, бахдым. Йеняюпдцм. Бирдян аьанын "Ай Нися, эял ичяри, бир эюрцм,Шамахыдан ня хябяр эятирмисян,"- деди вя гапынынаьызында алнымдан юпдц. Биринъи синифдя охуйурдум.Еля бу анда 5-6 няфяр шяхс гапыйа йахынлашды.Габагда эялян аьсаггал бир киши аьаны сясляди.- Ай аьа, бир байыра зящмят чяк.- Бурадайам дейиб,- иряли йериди, - ичяри эялин.Бурадакы инсанларда мяним кими гапыны юпцб ичярикечдиляр.15-16 йашында бир гыз ушаьыны атасы далындан йерягойду. Айаг цстя дура билмирди. Йухулу кими юзцндянэетмишди.- Бир айдан йухарыды. Бу ушаг, памбыг йыьанда иланонун цстцня ъуммуш, горхуб сцст олмушдур.Эязмядийимиз йер йохду. Аьа, сизи дейиб эялмишик.68


Яфсаняйя чеврилян юмцрБаламызы бизя гайтар,- дейян гызын анасы аьанын ялиндянюпдц.Аьа яввял йер дцзялтдириб, щяйятдя ону узандырды.Щамы кянара чякилди. Аьа гызын анасынын кюмяйи иля онутцтйяляди. Сонра дуалар охуйуб пиляди. Та ки, гыз йухуйаэетди. Мяшяди Сураны чаьырыб чюряк, су эятиздирди. Гызынйанына сцфря салыб гойду. Йеня дуалар охумаьабашлады.Щамы кянара чякилди, аьа да. Ики саата гядярэюзлядиляр. Гыз гяфлятян айылды. Су ичди, чюряк кясибйемяйя башлады. Щеч кяс динмирди. Аьа атасына ишаряверди ки, сян эет йанына.- Ата, мян щарадайам? - дейиб сорушду.Атасыны вя гощумларыны аьламаг тутду.Гыз данышырды. Аьа йахына эялиб, “дур айаьа, аьыллыбалам”, - деди.Атасы онун ялиндян йапышыб галдырды. Йаваш - йавашэяздирди. Сонра эетдиляр.Цч эцндян сонра он няфярдян чох инсан, ики ири гочлаэялди. Кясдиляр. Аьа яввял имкансызлара пайлатды. Юзцдя бир гурбан пайы эютцрдц. Сонрадан гызын тойуоланда, йенидян эялиб гурбан кясдиляр.***Садыгов Илщамы Шамахыда танымайан аздыр. Узунмцддятдир ки, полис шюбясиндя ишляйир. Онда хцсуси биринсани кейфиййяти вар. Ону таныйанлар билирляр. Онда буинсани кейфиййятин щардан мющкямляндийи мяня мараглы69


Явяз СЦЛЕЙМАНиди. Мяним онунла эюрцшмяйими мяслящят билянАьамещди мцяллим йалныз ону деди ки, о мцталиячидир.Ушаг вахты биздя чох олуб. Сющбятимизи битиряндя мянямялум олду ки, Щаъы аьанын щяйат нцмуняляри Илщамачох щопуб.ÝÅÒ, ÈØÈÍÄß ÎË“Мян Аьанын йеэаня оьлу, Аьамещди аьаданфотоапаратла шякил чякмяйи юйрянирдим. Аьаны бир эцнгапынын аьзындакы дашын цстцндя отуран эюрдцм. О, еляотурмушду ки, санки, даша, дивара ишыг салырды.Йенийетмя йашым олса да, севирдим Аьаны. Ахы евдя,кцчядя, бязян мяктябдя дя щамы Аьанынинсанлыьындан данышырды. Чатдым. Салам вериб, дикдайандым. Анам демишди ки, щямишя онун ялиндян юп.Юпмяк истядим. Гоймады, яксиня саь яли бойнумасыьал чякди. Алнымдан юпдц. Айаьа галхыб Аьамещдинисясляди. О, айаьа галханда щцндцр бойуна, енликцрякляриня, долу вцъудуна тамаша етдим. Парсун йайкостйуму, аь арагчын, айагларындакы чуст аьайа еляйарашырды ки, санки щяр шей фырча иля чякилмишди. Бу, щечвахт, еля бу эцн дя, йадымдан чыхмамышдыр. Мяни ичярисалыб йеня яйляшди. Аьамещди эялди. 15 дягигя мяшьулолдуг ки, аьанын амирана сяси ешидилди.- Илщам, юйрянмисян?– Бяли, аьа, - дедим, яллярими йаныма салдым.70


Яфсаняйя чеврилян юмцрЦзцнц евя тутуб зарафатла "Мяшяди, бура эял”,- дейиб,Сура халаны сясляди:- А Мяшяди, эял, бир шякил чякдиряк.Ичяридян гара кялаьайы иля йашмаг тутан орта бойлу,нисбятян долу бядянли ханым-хатун Сура хала чюля чыхды.Йашмаг цзцндя, “ай аьа, башыва дюнцм, неъямяслящятди” деди.- Щя, онда чякдирдик. Бу эцн мяслящят беляди ки,Сялимбанын оьлу бизим шяклимизи чяксин.Аьамещди аьа апараты дцзялдиб, мяня верди. Мянутана - утана апараты йухары галхыздым. Яллярим ясирди.Щаъы аьа:- Оьлум, дайан бир, - деди.Мяним йаныма эялди. Башымы тумарлады. “Эюрцрям,йахшы шякилчякян олаъагсан, - деди. Инди чяк”, - дейиб,йериня кечди.Даща яввялки горхудан яламят йох иди:3 дяфя чякдим. Щяр цчц йахшы дцшмцшдц.- Щя, даща мян сянин ишини бяйяндим. Бу эцндянустасан. Эет, ишя башла.Алнымдан юпдц.Аьамещди иля чюля чыхдым. О, мяни бир хейли ютцрдц. Оэцндян башладым шякил чякмяйя.Щяр дяфя, еля инди дя, апараты цзцмя тутанда Аьаныншякли эялиб дурур эюзцмцн габаьында, шякил чякибгуртаранда да, еля билирям дейяъяк: "Мян сянин ишинибяйяндим, эет, ишя башла."71


Явяз СЦЛЕЙМАНÀÄ ÝÖÍÖÍÄßБу эцня хцсуси щазырлашмышдыг. Аьанын, шцбщясиз,мяълисдя иштракы олаъагды.Тащир кими, мян дя онунйашынын эцнлярини сайырдым. Щям дя онда биз бюйцклярлябир сцрфядя отураъаг, онларын сющбятляриня гулагасаъагдыг. Тямиз йай щавасы иди. Бу айда Шамахыдащямишя мер - мейвя бол олур. Йай йахшы эялмишди. Тахыл,мер-мейвя базарда айаг тутуб йерийирди. Атам кими,Абас ями дя тиърятдя ишляйирди. Мещрибан идиляр. Бцтцнмяслящятлярини бирликдя едярдиляр. Она эюря мян дяТащирля дост идим. Демяк олар ки, бир йердя бюйцмцшдцк.Атам, анам вя мян Абас ямиэиля эяляндя, артыг щяршей щазыр иди. Суфря дцзялмишди. Гяшянэ сулар,лиманадлар сцфряни бязямишди. Щамы аьаны эюзляйирди.Ушаглара Мяшяд Сякиня хала вя анам юйцд верирдиляр:- Бах, аьа эяляъяк, сяс салмаг олмаз, бяркдянданышмаг олмаз. Юзцмцз щяр шейи чякиб сизяверяъяйик. Бир дя сцфрядя бахын, эюрцн, бюйцкляр неъяйейиб - ичирлярся, сиз дя еля йейиб-ичярсиз. Бир шейистяйяндя, бизим гулаьымыза дейин. Аьа онсуз да сизичох истяйир.Абас ями бу йердя “Сялимбала” деди. Атамла Абасями байырда сющбят едирдилярБирдян кцчя гапысы ачылды.– Аьа эялди,- дедиляр. Щамы айаьа дурду. Севиндик.Габагда Мяшяд Сура ушагларла, онун далынъаАьамещди аьа, ян далда Аьа юзц эялирди. Щамы иля72


Яфсаняйя чеврилян юмцрэюрцшдц, яйляшди. Бир тяряфиндя Тащир, бир тяряфиндя дямяни отуртду. Юз ушаглары Мяшяди Сура халанын йанындаотурду. Сцфрядя сяс йох иди.Аьа Тащиря хейир-дуа верди. Онун алнындан юпдц.Чох сямимиййятля "Бисиллащир рящмаир рящим" - дейиб -юзц чюряйя ял узатды. Сякиня хала севинирди. О, атасынайахынлашыб:- Аьа, башува дюнцм… Щамысыны юзцм биширмишям.Лап архайын ол, - деди.Аьа дя явязиндя- Билирям, билирям, гызым, - деди. Сонра - Мяшяди гызы,эятир, эюрцм,-деди.Еля бу анда, Мяшяди Сура хала ялиндя аьзы баьлытаваны аьанын габаьын гойду. Аьа таваны ачыб, цзцнцщамыйа тутду:- Йейин, балам, ня эюзляйирсиз? - деди. Тавадакартофла йумурта чыьыртмасы вар иди. Щамыйа пайынданверди Аьа. Абас ямийя вя атама зарафатла:- Сизя дцшмцр, - деди.Щамы эцлдц. Аьа да юзцня мяхсус эцлцмсцндц.Атам вя Аббас ями дя юзлярин еля бизим кими,апарырдылар. Онда эюрдцм ки, аьанын йанында щамыюзцнц ушаг кими апарыр, онун сюзляриня аъэюзлцклягулаг асырлар. Щямишя ширин данышыб, эцлмяйи хошлайанАбас ями санки щеч динмирди.Атамса, щярдян “Аьа, башва дюнцм”,- дейиб Аьанынйанында, мяндян дя зяриф олмушду. Даща да севдимАьаны. Чюрякдян сонра йеня Сура хала термосда чайэятирди. Бир стякан тюкцб верди аьайа.73


Явяз СЦЛЕЙМАНЙеня Мяшяди Сякиня атасына йахынлашды:- Аьа, башува дюнцм, Абас гарпыз алыб, тавадасудады. Эятирим кяс.Тавада гарпызы вя бычаьы эятирдиляр. Йер ачдыларсцфрядя. Аьа гарпызын башыны кясди.- Атмайын, - деди. Бюлдц. Юзцня, мяня вя Тащиря пайэютцрдц. Галаныны сиз бюлцн,- деди.Аьанын эюзц сцфрядя лимонад шцшясиня саташды.- Ай Мяшяди,- деди вя цзцнц Сура халайа тутду.Лимонад шцшясинин башына шащадят бармаьы иля дюйя- дюйя:- Бундан ичирсян?- деди. Истяйирди юзц Сура хала цчцнлимонад тюксцн.- Йох, ай Щаъы , башыва дюнцм, мян ичмирям.- Дейирсян бу шейтан суйуду. Бяс онда бу шейтанбалалар нийя ичир? Йох, ичмяк лазымдыр. Ичин, гочагбалаларым, - деди.ÎÜÓÐËÓÃШамахыйа сяс дцшдц ки, Сялимбаланын дцканынданоьурлуг олуб. Иш ачылмады. Дейясян 1956-ъы ил иди.Сялимбала юзц сющбят едирди. “Ишя эедирдим. Пайызын ортаайлары оларды. Щава нисбятян сойумушду. О, эцнщавада поранлыг варды. Сящяр ишя эедяндя Аьа илякцчядя цз - цзя эялдим. Севиндим ки, бу эцн ишим уьрлуолаъаг. Аьа яввял сящщятимля марагланды. Сонра “бикефолма, оьул, мярдимазарын ипи узун эетмяз. Ахыры йахшы74


Яфсаняйя чеврилян юмцролар. Дарыхма, бир аз да эюзля”,- деди вя айрылмаг истяди,ялавя етди. Ишдян эяляндя бизя эялярсян. Онун ялиндянюпмяк истядим. Гоймады. Шамахылысайаьы эюзляримизляеля мящяббятля айрылдыг ки, буну щеч бир сюзля ифадяетмяк олмазды.Ишдян гайыданда. Аьаны гапысынын аьзында дашынцстцндя отурмуш эюрдцм. Йеня яввялки мещрибанлыглаэюрцшдцк.- Щя, Сялимбала, сящяр ишдян чыхандан сонращамама эет, сонра бизя эялярсян,-деди. Аз сющбятедиб, айрылдыг. Онсуз да аьанын йанында артыг сюзданышмаг олмазды. О, инсанлара гайьы иля йанашдыьыкими, данышмаьына, нитгиня дя гайьы иля йанашырды. Артыгсюздян горхарды щямишя. Бир дяфя бир мяълисдя аьа дедики, инсаны уъалдан да, хар едян дя сюздцр. Бюйцкалимляр, шаирляр, дювлят башъылары сюзцн эцъцня дцнйадашющрят сащиби олурлар. Эцълц сюзля йазылмыш "Гурани -Кярим" дцнйа дурдугъа йашайаъаг. Чцнки онда щярсюз йериндя, мяналы ишлянмишдир. Орада артыг сюзйохдур. Щямишя юзцнцзц артыг сюздян горуйун. Адятянаьа айаьа дуранда инсанын сайындан аслы олмайараг,щамы айаьа галхарды. Аьа хейир-дуасыны веряндянсонра эедяр, инсанлардаса хош ящвал - рущиййя галарды.Щамы эедяндя йолда аьанын хейир - дуасынданданышарды.Ертяси эцн эетдим. Мяни Мяшяди Сура хала гаракяляьайы иля йашмаг тутулу гаршылады. Ичяри, евя дявятетди. Аьа халчанын цстцндя Гуран охуйурду. Яли илямяня отурмаг ишаряси вериб, йер эюстярди.75


Явяз СЦЛЕЙМАНАьа йахын адамлары иля бирликдяГраны гуртарыб, столда яйляшди. Оьурлуг щаггында щал- ящвал тутду. Мяшяди Сура хала ики стякан чай эятирди.Чайдан бир гртум ичиб,кечди халчанын цстцня, яввялкийериндя отурду. Кичик бир каьыза няся йазды. Цчбуъаггатлады. Мяшядийя цзцнц тутуб, “буну, йашыл парчайабцк” деди. Сура хала бцкцб эятирди. Юзц юпдц, вердиАьайа. Аьа да алды, юпдц вя мяня верди. Мян дяалдым. “Гой дюш ъибиня”. Гойдум ъибимя.- Сящяр ала-торан эедярсян Зоьалчайа. Атарсансуйа. Эедяндя габаьына адам чыхарса, гайыт эятир вермяня.76


Яфсаняйя чеврилян юмцрЕвдян байыра дал-дала чыхдым. Щамы беля едирди. Щамыбуну аьайа щюрмят тязащцрц кими гиймятляндирирди.Ертяси эцн аьанын дедийи кими етдим. Ишя эедяндяаьайа дедим нятиъяни. О да щямишяки кими хейир-дуа илямяни йола салыб, “бала, 10 эцня оьрун тапылар”, - деди.Цстцндян 5-6 эцн кечмишди. Милисдян Хялилов чаьырыб,мяни Бакыйа апарды.Оьрулар тутулмушду. Иш ачылды. Советлярин ялиндянъаным гуртарды.Аьайа ъанымы гурбан дедим. Демя, щямин йазы"Щязрят Аббас яризяси имиш”.ÞÂËÀÄ ÏÀÉÛЩаъы аьанын севимли баъысы Сейидфатмаханым оьлуЯляшряфи 1942- ъи илдя мцщрибяйя йола салыр. Ана оьлунанамаз гылдырыб, башына гуран гойур вя дейир:- Оьлум, Гуран сяни горусун.Еля дя олур. Оьлан мцщарибяйя эедир. Аьыр дюйцшляринбириндя, мцщасиряйя дцшцр. Мцщасирядян чыханда, 12няфяр чыхырлар. Гырылан инсан селини эюряндя щаваланыр.Щярби хидмятдян бурахырлар.1943-ъц илдя саь-саламат гуртарыб эялир. Анъаг юзцнцидаря едя билмир, щавалы олур. Гоншулар мяслящят билирлярки, евляндир.Сейидфатмаханым гардшынын йанына эялир. Вязиййятиданышыр. Аьа гызын чятинлийини билир. Анъаг баъысынын сыныгцряйини бир дя сындырмаг истямир:77


Явяз СЦЛЕЙМАН- Баъы, гызларымын щансыны истяйирсян оьлуна ал, сянягурбанды.Буну йалныз Аьа едя билярди.Хядиъяни истяйир.Бир нечя эцндян сонра эялин кючцрцр.Бир ушаглары олур. Яввял Яляшряф вяфат едир, сонра даХядиъя бу талейя дюзя билмир, о да вяфат едир.ÀÒ ÝÅÒÌÈÐЩаъы аьа амбардар ишляйяндя нащара евя эялир.Ялбяття, намаз гылыб ибадят етмяли иди.Колхоз цзвляриндян бири аьанын евиня эялир:- Мяня чатаъаг мящсулуму эютцрмяк истяйирям.Щаъы аьа ачары она верир ки, эет, ач гапыны, 103 кгбуьданы чяк эютцр.Чякидя няфси кишини алдадыр. Йцкц чатанда ат щцркцр,гоймур йцклямяйя.Аьа юзц эялиб чатыр. Атын башына йапышыр. Ат йеня сакитдурмур. Онда Аьа кишийя дейир: "Сящв етмямисян"?- Аьа, елямишям.- Артыьы амбара бошалт. Йцкцнц чат, эет.Киши еля едир. Ат тярпянмир, йцкц кюмяксиз чатыб эедир.Аьа дейир: "Оьул, бу ел малыдыр. Бундан оьурлугдадан хейир эюрмяз."78


Яфсаняйя чеврилян юмцрØßÐ ÀÒÀÍ ÈÍÑÀÍАьанын йанына ики няфяр эялир. Бири гоншусуна шяр атыр.Гурана анд ичмяк истяйирляр.Аьа изащ едир ки, Гуранда хцсуси айя вар. Она андичяндя, йалан данышан тяряф мцтляг зяряр чякир. Сябябибудур ки, щяр бир Ислам ящли олан кяс эяряк Гуранайалан данышмасын. Мян мяслящят билирям ки, андичмяйясиз. Эедиб ишин дцзцнц юзцнцз тапасыз.Шяр атан тяряф тякид едир ки, анд ичсин.Аьа цзцнц щямин шяхся тутуб, сорушур:- Оьул, анд ичирсян?- Бяли, Аьа, мян тямизям, анд ичирям.- Буйур, оьул.Шярлянян киши анд ичир ки, хябярим йохду.Сонра шяр атана дейир:- Инди сян анд ич.О да анд ичир ки ,мяним малымы бу шяхс апарыб.Аьа дейир: - Нятиъяни юзцнцз эюряъяксиниз.Сонрадан шяр атан шяхс бюйцк зяряр эюрцр.***Мяшяди Ялювсят 1929-ъу илдя Лащыъ кяндиндяКярбалайи Ясядин аилясиндя дцнйайа эялмиш, Шамахыйа1947 - ъи илдя кючмцшдцр. Мяслящят алмышдым ки, Щаъыаьа иля баьлы онунла да сющбят едим. Мяшяди Ялювсятинюз отаьында сющбят етдик.79


Явяз СЦЛЕЙМАН“Яввял ону дейим ки, Аьа шяхсян мяним, мяслящятоъаьым олуб. Мяни чох чятинликлярдян гуртарыб. Инди дяонун дедикляри мяним вя балаларымын дадына чатыр”.Яввял бу ики нясищяти данышаъаьам:***Мяним Магсуд адлы танышым шофер иди. От эятиряндямашыны йанмышды. Машын дювлят машыны олдуьу цчцн, -ону тяъили йыьмаг лазым иди. Йаныма боръ пула эялди.Йохум иди. Башга инсандан боръ тапмаьы тявягге етди.Эцманым Щаъы аьайа иди. Эетдим Аьанын йанына. Мянигапыда эюрян кими, “Ялювсят бала, эял ичяри” - деди.Кечдим щяйятя.- Чых евя.- Йох, аьа, иш цчцн эялмишям.Вязиййяти данышдым. 250 манат пул истядим.- Бялкя чох лазымдыр?- Йох, Аьа, бясдир.Евя кечди. Пулу эятириб верди мяня.- Ялювсят бала, пулу сяня бир ай мцддятиня боръверирям, - деди - Боръ вермяйин вя алмаьын шяртинибилирсян?- Йох,аьа, билмирям.- Еля ися гулаг ас. Боръ веряндя ики няфярин арасындаАллащын шящидлийи иля мцгавиля баьланыр. Аллащ веряня дя,алана да инам верир. Яэяр пул вахтында верился, пулуверян дя, алан да бюйцк саваб сащиби олур.80


Яфсаняйя чеврилян юмцрВахт позулса, щяр икиси эцнаща батыр.Инди еля етмяк лазымдыр ки, щяр икимиз саваб сащибиолаг.- Баш цстя, аьа,- дедим.Боръу вахтындан бир эцн габаг эятирдим.Щаъы аьа пулу эютцрмяди. “Йох, Ялювсят бала, эцнащабатырам. Мцгавиля позулур. Эяряк мцгавиляпозулмасын”.Аьайа анд-аман етдим. Гойдум пянъярядякикитабын арасына. Сящяр эютцрмяйи, хащиш етдим.Аьа хащишими гябул етди. Сонра бир хейли мяслящяталыб, евя эетдим.ÑßÄßÃß ÂÅÐÌßÊ ÙÀÃÃÛÍÄÀБазар гапысында бир рус отуруб сядягя йыьырды. Мяндя сядягя вердим. Кянардан дедиляр:- Сядягя вермя, араг алыб ичяъяк.Бикеф олдум. Кцчядя Щаъы аьа иля растлашдым.Аьайа башыма эяляни данышдым.- Дцз елямисян, - деди,- сян Аллащ йаратдыьы бяндяйя,Аллащ ады иля баьладыьын сядягя вермисян. Сядягя аланнеъя хяръляйяр юзц биляр. Онун эцнащы вя йа савабыюзцнцндцр. Ялювсят бала, пейьянбярин щядисляриндядейилир: "Сядягя вермяк инсаны вахтсыз юлцмдянгуртарар."81


Явяз СЦЛЕЙМАНÅË ÌßÙßÁÁßÒÈБу евя йениъя кючмцшдцм. 1978-ъи илин ийун айы иди.Ишляримин чох олан вахты иди. Гапы дюйцлдц, кцчядяРящим кишини эюрдцм. Рящим киши Аьаны севянлярдян,онун щяр эцнцндя йанында олан ясл шамахылыардан бирииди. Узун мцддят хястя йатан аьанын йастыьы дибиндяотуранлардан бири дя Рящим киши иди. Сон эцнляр о кцчяаьаны севянлярля долу оларды. Йахынлары, гоншулары, онуннясищятиндян, дцзлцйцндян бящрялянянляри цмумиййятля,демяк олар ки, Шамахы ъамаатынын йарысы Щаъы аьаиля саьлыг эюрцшцня эялирдиляр. Нечя эцн иди ки, кцчядямашын ишлямирди. Йатаг отаьына дахил ола билмяйянляр,еля кцчя гапысындан юпцб, кцчядя юзцня дурмагцчцн йер ахтарырды.Мянимля эюрцшдц.- Аьа кечинди - деди. - Еля о саат, мян сянин йанынаэялдим. Инди Лащыъдан Ягил кишини, бир дя зянъир вуран,нювщя дейян инсанлары чаьыртдыр, - деди.Мян почта гачдым. Йахын гощумларыма зянэ етдим.3-4 саат кечяндян сонра 8 машын инсан эялди. Кцчябаъадолду инсан сели иля. Няинки Шамахы, бцтцн кяндляртюкцлдц аьанын дяфниня. Дяфн мярасиминин тяшкили 10няфяря тапшырылды. Мярсийя дейянляр, зянъир вуранлар, бирдя нювщя дейянлярин ишиня мян нязарят едирдим.Мяшяди Ялювсят бир дя дайанды. Щеч демядим ки, Ягилкиши кимдир? Щцзцр йериндян бириндя - Лащыъда Щаъы аьа82


Яфсаняйя чеврилян юмцронун мейит йумасыны эюрмцшдц, онда мяндянсоршду:- Ялювсят бала, мейит йуйан кимдир?- Ады Ягилдир, - дедим.- Бящ-бящ ня эюзял, ня дцзэцн йуйур. Диниэюстярилянлярин бирини дя бурахмыр. Афярим беля инсана,афярим. Бах, сяня дейирям, дирилик вясиййятидир. МяниЯгил киши йуйар.- Аьа….Ялини додаьына апарды. “Эцнащ елямя”, демяк иди бу.Аьа евдя дя демишди. Щамы билирди.Она эюря дя Ягил киши Лащыъдан эялди”.***Бцтцн кцчяляр инсан сели иля долмушду. Саат 3:00-даъяназя галдырылды. Зянъир вуранлар, нощя дейянлярщярякятя башлады. Мян юзцм дя онларын арасында идим.Санки тонлу мусиги чалынырды. Нощячиляр вя зинъир вуранларартыг щярякятя йол вермир, аьанын юз йериши кими аьыр-аьырмяълиси давам етдирирдиляр.Аьанын гоншусу Надир киши беля тясвир едир:– Лащыъдан эялян дин хадимляри дяфни Ашура эцнц кимиматям едирдиляр: Аьанын бцтцн йедди эцнлцк щцзцрцбеляъя кечди. Беля дяфн вя щцзцр мяълисини мян бувахта кими Шамахыда эюрмямишдим. Щеч ондан сонрада эюрмямишям. Тязя Пир мясъдинин ахунду Бцлбцлмяълиси апарырды.Инсан сели аьаны чийниндя Шахяндан гябристанлыьынакими апарды. Гябристанлыг инсанла долмушду. Арды щяля83


Явяз СЦЛЕЙМАНдя кцчядян цзцлмямишди. Дяфн башлады. Инсан селиэялмякдя давам едирди.Щамы сакит дуруб, эюзял аьанын эюзял дяфнинятамаша едирдиляр. Дяфиндян сонра кцчя гапысында инсансели эялдикъя дуа верилир вя щамы башсаьлыьы верибэедирди. Йахшы йадымдады, бу дцз ики саат чякди.Бу дяфни, бу щюрмяти, бу ел мящяббятин эюрян шаирБирийа (Иранда халг тящсили назири ишлямиш, сонра ССРИ-йясцрэцн олунмшду. О иллярдя Шамахыда, индики Шящрийаргясябясиндя йашайырды) бядащятян ашаьыдакы нощянигялямя алды. Вахт тапыб язбярлядик вя охудуг. Аьанынмцсцбятини олдуьу кими гялямя алмышды.Бу мярсиййя биринъи дяфядир ки, ишыг цзц эюрцр.Щюъъятцл ислам олан аьам, вай, вай!Сейиди - икрам олан аьам, вай, вай!Хидмят едян йурдуна ювладына,Бяркдя чатан хялгимизин дадына.Лайиг олан шющрятиня, адына.Щюъъятцл ислам олан аьам, вай, вай!Сейиди - Икрам олан аьам, ай, вай!Мяшьул иди юмрц бойу елмиля,Щамыйа верди юйдц зящмят иля,Алды фяляк биздян ону зцлм иля.Щюъъятцл ислам, олан аьам, вай, вай!Сейиди - Икрам, олан аьам, вай,вай!84


Яфсаняйя чеврилян юмцрАьанын халча цзяриндя шяклиДинимизин, Хялгимизин рювняьи.Шяри - Шяридян пак олан бей даьыЩаъы аьа Сейид Мящяммядтаьы.Щюъъятцл ислам олан аьам, вай,вай!Сейиди -Икрам олан аьам, вай, вай!85


Явяз СЦЛЕЙМАНЛцтви Худавянди, Пейьянбярди бу,Сибити Няби вариси щейдярди бу.Сащиби мещраб иля мянбярди бу.Щюъъятцл ислам олан аьам, вай,вай!Сейиди - Икрам олан аьам, вай, вай!Фиргятиня йанды, бцтцн достларын,Од тутуб, одланды, бцтцн достларын,Эюр неъя эирйанды,бцтцн достларын.Щюъъятцл ислам олан аьам, вай, вай!Сейиди - Икрам олан аьам, вай, вай!Щардасан, ай ъяддцвя гурбан, Сейид,Тяшдид иля мяддцвя гурбан, Сейид.Алям олар ъяддцвя гурбан, Сейид.Щюъъятцл ислам олан аьам, вай, вай!Сейиди - Икрам олан аьам, вай, вай!Йада саланда гямцвц эцлмярям,Сяндян, Аьа, гейрисини билмярям,Сянсиз даща, бу йерляря эялмярям.Щюъъятцл ислам олан аьам, вай, вай!Сейиди - Икрам олан аьам, вай, вай!Сян Шамахы ящлиня бир нур идин,Ъанчун олан гялблярдя шур идин,Ай кими Афтабда* мяшщур идин.Щюъъятцл ислам олан аьам, вай, вай!Сейиди - Икрам олан аьам, вай,вай!86


Яфсаняйя чеврилян юмцрНясли Няби, ей хяляфи ювлийа.Сяндян алыб елми шярият зийа.Наля едяр матямцвя Бирийа* !Щюъъятцл ислам олан аьам, вай, вай!Сейиди -Икрам олан аьам, вай, ай!Шамахы 1978 - ъи ил.*1. Афтаб -- эцняш* 2. Бирийа -рийасыз, сямими (ейни заманда мцяллифя ишарядир)87


Явяз СЦЛЕЙМАНМярсиййяни Бирийаяввял мяълисдяавазла юзц охуду.Ону мяня - МяшядиЯлювсяд КярбалайиЯсяд оьлунаверди. Мян дя бувахта кими сахламышам.Аьанын мяълисийедди эцн даваметди. Имишлили ТязяПир мясъидинин АхундуБцлбцл мяълисиахыра кими апарды.Республиканынбцтцн районларынданэялян инсанларАьанын мязары аьанын язизляринябашсаьлыьы веряндян сонра гябри цстя эедир, дуаохуйур, зийарят едиб эедирляр. Бяли, ади инсан олан ЩаъыАьанын (Мирмящяммядтаьынын) щцзцрцндя оланлара вяшамахылылара еля эялди ки, о, бир инсан юмрц дейил, бирнечя йцзиллик йашамышдыр.- Щамы беля йашайа билярми?- Бяли, няфсини юзцня гул едянляр йашайа биляр.Шамахы. 3 нойабр 2005 -ъи ил.88


Яфсаняйя чеврилян юмцрМЦЯЛЛИФДЯНСовет дюврцндя дцзлцк щаггындакы биликляриндян сющбятачыб, Аллащын эюндярдиклярини халга чатдырмаг мцмкцндейилди. Щаъы Аьа бунлары шяхси нцмуняси иля тяблиьедирди ки, бу щям нясилдян-нясиля кечирди щям дя узунмцддят шцурларда йашайырды.***Оьлум Хятаи мяни сювг еляди ки, дцзлцкдян юлчцсцбилинмяйян гяср тиким. Бу гясрин бцтцн материалыны ЩаъыАьанын щяйатыны юйрянмякля ялдя етдим. Бу заман елягиймятли сюз ъювщярляри цзя чыхды ки, бу сюзлярля дцзлцйцнтаъыны беля тикмяк оларды.Аьаны юйряндикъя бу инсаны о гядяр севдим ки, артыгоьлум мяним кюлэямдя су ачмыш олду.Явяз Сираъ оьлу Сцлейман.20 сентйабр 2006-ъы ил.89


Явяз СЦЛЕЙМАНСОН СЮЗСовет дюврцндя атеист тярбийяси алмышам. Илащиййателми щаггында мялуматым юз охудугларымдыр. Щаъыаьанын (Мирмящяммядтаьыны нязярдя тутурам) щяйатыиля таныш оландан сонра беля ягидяйя эялдим ки, яэярэянълийимя гайыда билсяйдим, Илащиййатдан башга щечбир елмя мараг эюстярмяздим. Чцнки о, инсаны дцнйамалына щярисликдян горуйур.Бу елмин сащиби оланлар, залымлыгдан, гяддарлыгдан,йалтаглыгдан, оьурлугдан, гулдурлугдан, рцшвятхорлугдан,гатилликдян, яхлагсызлыгдан узаг олурлар.Илащиййат елминя чох аз бяляд олдуьумдан, охуъуйаддашында Щаъы аьаны Илащиййатчы алим кими сахлайабилмядим. Ону Илащиййат елминин ишыьындан йаранан,дярк олунуб йашйан инсан кими тягдим етдим.Щаъы аьа дейярди: "Мяни тяблиь етмяйин,елядиклярими эюрцн, дцзлцйц ялдян вермяйин."Бу йазымда Щаъы аьаны тяблиь етмирям. Садяъяолараг онун йашадыьы юмрцн аз бир щиссясинищямишялик йашатмаг истяйирям.Язиз охуъу, сизинля етдийим сющбятлярдя,нятиъяни сюйлямямишям. Нятиъя чыхармаьы юзихтийарыныза верирям. Бу ясярдя нятиъялярчохшахялидир. Бир дя Ширванда беля бир дейимвар ки, сюзц ачанда, сюз йазыглашыр.Китабын охуъусу оланлара, охуйуб фикрини билдирянляряяввялъядян миннятдарлыг едирям.Ей Ряббим! Шцкцр олсун сянин бюйцклцйцня ки, букичик иши баша вурмагда мяня сябр вя тагят ята етдин.Ей Ряббим!Бизляри дя Щаъы Мирмящяммядтаьы кими юзцнцнсадиг вя ямялисалещ бяндяляриндян олмаьа доьру апар.90


Яфсаняйя чеврилян юмцрÌÖÍÄßÐÈÚÀÒÞí ñþçÁàüûøëàéàí âÿ ðÿùì åäÿí Àëëàùûí àäû èëÿ......................................3Øàèðèí þëöìö................................................................................18Óçóí àéðûëûã éîëó.........................................................................21Íÿúÿô - ßøðÿôäÿ..........................................................................23Âÿòÿí ÷àüûðûð...............................................................................28Øàìàõûäà åðìÿíè ãûðûüû...............................................................33Éåíè òÿùñèë àðçóñó........................................................................35Àèëÿ ùÿâÿñè...................................................................................37Îëàíëàðû ÷àòäûðûðàì......................................................................45Àüûð ýöíëÿð..................................................................................49Ìÿøùÿäè Ñÿôóðÿíèí éàäûíäà ãàëàíëàð..........................................50Ýåò, Àëëàù êþìÿéèí îëñóí...........................................................53Êîëõîçäà áàéðàì........................................................................55Úóùóä ÷þðÿéè...............................................................................57Ìÿíèì îüóðëóüóì......................................................................58Àíáàðäà îüóðëóã..........................................................................59Àëìà èëàí îëóá.............................................................................61Ñÿäð ÿùâàëàòû...............................................................................61Ùàúû Àüàíûí íÿñèùÿòè..................................................................63Àüàíûí èøäÿí ÷ûõìàñû..................................................................66Ýåò, èøèíäÿ îë...............................................................................70Àä ýöíöíäÿ.................................................................................72Îüóðëóã........................................................................................74Þâëàä ïàéû...................................................................................77Àò ýåòìèð.....................................................................................78Øÿð àòàí èíñàí..............................................................................79Ñÿäÿãÿ âåðìÿê ùàããûíäà............................................................81Åë ìÿùÿááÿòè...............................................................................82Ìöÿëëèôäÿí.............................................................................89Ñîí ñþç................................................................................................9091


Éûüûëìàüà âåðèëìèøäèð: 28.12.2011×àïà èìçàëàíìûøäûð: 01.05.2012Êàüûç ôîðìàòû: 60õ84 1/16Ôèçèêè ÷àï âÿðÿãè:5.75Ìÿòáÿÿ êàüûçû: ¹ 01Ñèôàðèø: ¹ 722 Ñàéû: 500 íöñõÿÎôñåò öñóëó èëÿ ÷àï îëóíìóøäóðÊèòàá “Éàçû÷û” íÿøðèééàòûíäà éûüûëûá, ñÿùèôÿëÿíìèøäèð,Öíâàí: Áàêû, Ìÿòáóàò ïð. 24,Òåëåôîí:(99412) 510-79-94, (99412) 510-79-94å-ìàèë: desinger2010@mail.ru

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!