Alkitab Bahasa Sangir 2003 - Download

AlkitabBahasa SangirEdisi 2003Perjanjian Baru

MATIUS1 1 Ini e kai rol᷊ẹ̌ u manga i upung gaghurangu MawuYesus Kristus, hěnton Daud, hěntong Abraham. Bọ'iAbraham sarang i Daud, manga areng i upungu MawuYesus kai kere ini: 2 Abraham, Ishak, Yakub, Yehudaringangu manga anạ u sěmbaụe, i Peres dingang i Zerah (ininang i sire isẹ̌sẹ̌ba si Tamar), Hezron, Ram, Aminadab,Nahason, Salmon, Boas (i ninange i Rahab), Obed (ininange i Rutẹ̌), Isai, dingangu Ratu i Daud. 3 (1:2) 4 (1:2)5 (1:2) 6 Bọu i Daud sarang tempone tau Israel niwembangsarang Babel, mạbawohẹ manga areng ini: Salomo (ininange kai wal᷊ung Uria), Rehabeam, Abia, Asa, Yosafat,Yoram, Uzia, Yotam, Ahas, Hizkia, Manasye, Amon,Yosia, Yekhonya dingangu manga anạ u sěngkataune.7 (1:6) 8 (1:6) 9 (1:6) 10 (1:6) 11 (1:6) 12 Bọu tempon tauIsrael niwembang su Babel sarạeng kawawantel'u MawuYesus mạbawohẹ manga areng ini: Yekhonya, Sealel,Zerubabel, Abihud, Elyakim, Azur, Zadok, Akhim, Eliud,Eleazar, Matan, Yakub, Yusup kawing i Maria. Kụ bọu iMaria ene nawantel'e Mawu Yesus kụ isẹ̌sẹ̌bạ si Kristus.13 (1:12) 14 (1:12) 15 (1:12) 16 (1:12) 17 Kụ bọu i Abrahamsarang i Daud kal᷊awọe mapul᷊o -- epạ su hawenge. Bọu iDaud sarang tau Israel niwembang su Babel ute mal᷊aingmapul᷊o -- epạ su hawenge. Bọu tempon tau Israelniwembang su Babel sarang kal᷊aiwantel'u Mawu YesusKristus mal᷊aing mapul᷊o -- epạ su hawenge. 18 Kere iniwẹ̌keng kal᷊aiwantel'u Mawu Yesus Kristus. I ninange iMaria e měkẹ̌kakaghiang dingang i Yusup. Arawe i rẹ̌duareng tawe někẹ̌kawing, kutẹu nạung i Maria kai sengpiạ kapapia. I Yusup bẹ̌daweng bẹ̌ga u kapapia ene kai

MATIUS 1.19–2.3 2ual᷊ingu kawasang Rohkẹ̌ u Ruata. 19 I Yusup kaghiangeene kai sěngkatau masaa tutuhụ tang agama. Kutẹu isie měkẹ̌karaki maměsụ pẹ̌kakaghiange su kapapěnisẹ̌,tadeạu i Maria tawe mamea su těngong l᷊awọ. 20 Tangupiạ e i Yusup mělẹ̌hingidẹ̌ hal᷊ẹ̌ ene, i sie nipi. Su ral᷊unguipine ene, i sie nakasilo sěngkatau malạekat'u Mawukụ nẹ̌berạe si sie, "Yusup, hěnton Daud, abe katakụmẹ̌kawing i Maria; batụ u anạ kụ su ral᷊ungu gandongangekai pinẹ̌pohiama ual᷊ingu kawasang Rohkẹ̌ u Ruata. 21 IMaria sarung maiwantel'u sěngkatau ahusẹ̌ esẹ. Dariọene mambeng sěbạu arenge i Yesus, u kai i Sie sarungmangambang umat'E wọu rosan sire." 22 Pakụ enenariadi kerene, tadeạu misěhụ apan nihengetangu Mawulimiu nabin'E, angkuěng, 23 "Sěngkatau mahuala sahịsarung piạ kapapia ringangu maiwantel'u sěngkatauahusẹ̌ esẹ. Ahusẹ̌ ene sarung isẹ̌ba Imanuel." (Imanuel suwerang Ibrani mangal᷊ene ute, "Mawu Ruata e ene ringangi kitẹ".) 24 Sarạeng i Yusup napukọe, i sie nẹ̌koạe kěbịapan niwerang malạekat'u Mawu e si sie. I sie nẹ̌kawingdingang'i Maria. 25 Kụ karěngụewen i Maria reng tawenạmantel'u ahusẹ̌ ene, i rẹ̌dua e reng tawe nẹ̌tẹ̌tatambanakoạ gẹ̌si sěmbaụ. Kụ sarạeng ahusẹ̌ ene nawantelẹ̌. I Sienisẹ̌bạ i Yusup si Yesus.2 1 Mawu Yesus kinawantelẹ̌ su soam Betlehem suwanuang Yudea su tempon pẹ̌paparentan Datu iHerodes. Su orasẹ̌ ene kai piạ mapapandeng bituing pirangkatau wọu sěmbẹ̌kan daki nahunděnta su Yerusalem.2 I sire němpẹ̌kibal᷊o su apan tampạ, "Kai su apa Rariọbuhu nawantelẹ̌ kụ sarung makoạ datun tau Yahudi e?U i kami e kai nakasilo wituing taalane, siměbang bọusěmběkan daki, kụ i kami e riměnta mědeạu mẹ̌suba siSie." 3 Ene sarang Datu i Herodes nakaringihẹ̌ habarẹ̌ ukai piạ datu wal᷊ine nawantelẹ̌ makoạ datun tau Yahudi

MATIUS 2.4–13 3e, ute i sie himěkosẹ̌ tạ sihinge, dingangu l᷊ai kal᷊awọutaumata su Yerusalem. 4 Tangu i sie nakireạeng kěbịtěmbonangu imang dingangu manga mananěnrongagama tau Yahudi apětẹ̌tampung. Mase i sie nakiwal᷊osi sire, "Kai suapa sarung kawantelangu Ratun nikẹ̌domMawu Ruata e?" 5 I sire simimbang, angkuěng, "Susoam Betlehem, su wanuang Yudea. U kai kere ininiwohẹ u sěngkatau nabi e, 6 'Ei Betlehem, su wanuangYehuda, i kau mambeng bal᷊inewe kakạdọdokangu soawọu tal᷊oaran kěbị soa su Yehuda. Ual᷊ingu kai wọu ikau e sarung duměnta sěngkatau pangahạe kụ sarungměngahạ kawanuaku Israel.' " 7 Sarạeng nakakasingkạkerene i Herodes kimuịe mapapandeng bituinge bọusěmbẹ̌kan daki mapěni-pěnisẹ̌. Mase i sie nakiwal᷊o sisire, kai nạung dokeng kạnge wituing ene kinasilo. 8 Bọuene i sie rimoloh'i sire sarang Betlehem kụ manata,"Dakọe kụ sẹ̌suieko Rariọ ene pakapia-pia. Kụ kereuRariọ ene kahombangeng i kamene, ute habareko iạ e,tadeạu iạ e mal᷊aing tamai makapẹ̌suba si Sie." 9 Maseněmpẹ̌dal᷊engke i sire. I sire saụewe nakasilo wituingnạung seng bọu kinasilon sire kangerẹ su sěmběkan daki.Kụ měngkate mal᷊ua-l᷊uasẹ̌ i sire mạmanda wituing ene!Bituing ene mạngalimona si sire, bọu ene maing sulanteh'u tampạ u Rariọ ene. 10 (2:9) 11 I sire nahunsuẹ̌ sural᷊ungu wal᷊e ene kụ nakasilo Rariọ ene ringang i Maria, ininang'E. I sire němpẹ̌těngkasanạe ringangu němpẹ̌subạeRariọ ene, kụ němpangukahẹ̌ tampạ u arětạ i sire, maseněmpangonggọu sasěmba wul᷊aeng, kamania, ringangumur. 12 Tangu Mawu Ruata e nẹ̌gěllịu ingate si sire sural᷊ungu ipi tadeạu abe pẹ̌bal᷊ị sarang anung Herodes.Kụ i sire něngkapul᷊ẹ e nẹ̌batụ dal᷊eng bal᷊ine. 13 Su apanmanga mapapandem bituing něbuạe, tangu malạekat'uMawu nẹ̌těngkasilom batangenge si Yusup su ral᷊ungu

MATIUS 2.14–23 4ipi. Malaekatẹ̌ e nẹ̌bera, "I Herodes e měkẹ̌karaki umědeạ Dariọ ene pateěng. Ual᷊ingu ene, pěbangungke,ku lingkạko Rariọ ene dẹ̌duan ninang'E sarang Misirẹ̌.Kěngkatanạe sene sarang Iạ mẹ̌kui kapia si kau." 14 IYusup něbangungke, kụ su hěbi ene apidẹ̌ nịbawawaneRariọ ene dingang i ninang'E niingkạ sarang Misirẹ̌. 15 Isire nẹ̌tanạ sene sarang i Herodes nate. Tangu nariadịekere nihengetang'u Mawu, limiu nabin'E, kere ini, "Iạměkẹ̌kui Ahusẹ̌ku wọu Misirẹ̌." 16 Sarạeng i Herodesnakaěnnạe u mapapandem bituing bọu sěmběkandaki ene němpangakal᷊ẹ̌ si sie, tangu i sie měngkatewelimangehẹ̌ marasai. Mase i sie nẹ̌parenta pěmẹ̌matekal᷊awọewen manga rariọ esẹ apang umure rua taungtanaẹ su Betlehem ringangu apan soa mạngělikụ e. Enenipẹ̌tatahinong habarẹ̌ kụ kinaěbakeng bọu mapapandembituing ene mạanun orase wituing ene kinasilo. 17 Tangunisěhụe kere nạung nitẹ̌bal᷊ 'u Nabi Yeremia u; 18 "Su Ramakinaringihẹ̌ ngihu ral᷊ungkang, kakuhau ore lai sasangị. IRahel lụl᷊ungkangu manga anạe; i sie mạdiri hiborang batụu i sire kai seng natạdise." 19 Sarạeng i Herodes nate, sutempong i Yusup bẹ̌dang su Misirẹ̌, piạ malạekat'u Mawue nẹ̌těngkal᷊ahẹu watangenge kapia si Yusup su ral᷊ungu ipi.20 Malạekatẹ̌ e nẹ̌berạe, "I sire apan mapulu měmpamateRariọ e seng něngkate. Ual᷊ingu ene pẹ̌bangungke, al᷊ạkoRariọ ene dẹ̌duang ninang'E kụ pẹ̌sul᷊ẹ e sarang Israelẹ̌ e."21 I Yusup nẹ̌bangungke, bọu e nẹ̌bawa Rariọ ene dẹ̌duamMaria nẹ̌sul᷊e sarang Israel. 22 Kutẹu samurine i Yusup enakaringihẹ̌ u i Arkelaus, anạ i Herodes seng nakarol᷊osẹ̌ siamange naratu su wanuang Yudea. Tangu i Yusup matakụmakoạ sarang ene. Sarạeng i sie nakaěbạe tatul᷊adangMawu nangělembo su ral᷊ungu ipi, i sie něngingkạe sarangbanuang Galilea. 23 Sene i sie nẹ̌tanạ su soa isẹ̌sěbạ

MATIUS 3.1–11 5Nazaret. Kụ mang nisěhụ kere nạung niweran manga nabie mạanung Dariọ ene: "I Sie sarung isěbạ Tau Nazaret."3 1 Su tempo ene riměntạe i Yohanes Mananahanisu wanua l᷊inggi su Yudea kụ nanětạe naněnro.2 "Pěmpẹ̌tobate wọu kal᷊awọu rosanu," angkuěnge, "batụu Mawu Ruata e seng tạ karěngụe sarung mẹ̌parenta keresěngkatau Ratu!" 3 I Yohanes ini e ilẹ̌habar'u Nabi Yesayasu ral᷊ungu manga wawerane kere ini, "Piạ tau mạmohangsu wanua l᷊inggi, 'Diahiko ral᷊eng baugu Mawu e; tenekoraral᷊engang baug'i Sie.' " 4 I Yohanes měpẹ̌pakeangupakeang bọu rukụ u onta. Papehẹ e wọu pisim binatang,arawe kaěnge kal᷊imbotong ringangu ghul᷊ang kaupang.5 Lawọ taumatang Yerusalem bọu pakụ banuang Yudearingangu wọu manga wanua mạngělikụ Sal᷊ụ u Yordannahunděnta su anung Yohanes. 6 I sire mạngakun kal᷊awọurosan sire, kụ i Yohanes něnahani si sire su Sal᷊ụ u Yordan.7 Lawọ l᷊ai tau Farisi ringangu Saduki němpẹ̌děnta su anungYohanes mědeạu makisahani. Kai sarạeng i sie nakasilo sisire riměnta, i sie nẹ̌berạe si sire, "I kamene taumata ral᷊aị!I sai tangu nẹ̌bera u i kamene mal᷊iwirẹ̌ bọu hukumanguMawu Ruata kụ sarung humombang? 8 Todẹko ringangukakanoạ i kamene u i kamene seng nẹ̌tobatẹ̌ bọu kal᷊awọurosang kamene. 9 Abe pěmpangěnnau i kamene mal᷊iwirẹ̌bọu hukumang ual᷊ingu mẹ̌bera'u i Abraham kai i upungu.Kasingkạ, bọu manga watu tamai Mawu Ruata e makakoạbue pal᷊ahite waug'i Abraham! 10 Bal᷊iung seng mạsasadiatadeạu ipanuwang kalu sarang manga hamụ e. Apangkalu ta mẹ̌bawuam buane mapapia e sarung tuwangeng,kụ iwahung su putung. 11 I kamene takụ sahaniangu akẹtadeạu kasingkatengu i kamene seng němpẹ̌tobatẹ̌ bọurosang kamene; arawe sarung duměnta samuring iạ e,ute sarung manahani si kamene dingangu Rohkẹ̌ u Ruataringangu putung. I Sie limembọeweng kasěllahe wọu iạ

MATIUS 3.12–4.6 6e. Kal᷊ingung mẹ̌bawa sapatune lai iạ tawe hinone. 12 Sul᷊imane piạ nihung pẹ̌taẹ̌kangu kěbị ěmmene sarangmawurẹ̌si. Ěmme e sarung ikomol᷊ẹ̌ su ral᷊ungu wasung,arawe wal᷊ẹ̌kane ute tutungang su putung ta masasẹ̌bu."13 Su orasẹ̌ ene i Yesus nẹ̌buạ bọu Galilea sarang Sal᷊ụu Yordan. Su tampạ ene i Sie himaung si Yohanes kụmědẹ̌dorong makisahani. 14 Arawe i Yohanes něnal᷊ukạnametọ dorong'E ene. I Yohanes nẹ̌berạe, "Kai iạ e hinonsahaniang i Tuang. Kụ orasẹ̌ ini e kawe i Tuang diměntasu anuku." 15 Kai Mawu Yesus simimbah'u, "Měngkatekowalạe pěněntal᷊ang su orasẹ̌ ini. Batụ u kai kere ini ikitẹ mẹ̌koạ kěbị ikẹ̌kapulung Duata." Tangu i Yohanesněnahanị e Mawu Yesus. 16 Bọuten nisahani, Mawu Yesusměngkatewe siměpụ bọu akẹ u sal᷊ụ e. Arakutẹu langịenatopẹ e kụ Mawu Yesus nakasilo Rohkẹ̌ u Ruata ěnnaẹlimintụ kere manụ paluma kụ dimorọ si Sie. 17 Masenakaringihe ngih'u Mawu Ruata něhengetang, "Ini e kaiAhusẹ̌-Ku ikẹ̌kěndagẹ̌. I Sie makạl᷊uasẹ̌ naung-Ku."4 1 Bọu e Mawu Yesus niahạ u Rohkẹ̌ u Ruata sarangbanua l᷊inggi tadeạu pakisal᷊ukate su setang. 2 Ěpạu pul᷊o su ěllone ringangu ěpạ u pul᷊o su hěbine MawuYesus tawe kimaěng. Nạdehọ i Sie nakapěndangkenahutung. 3 Setang himaungke bọu e nẹ̌bera, "O kai i KauAhus'u Mawu Ruata e ěng? Ho, pangorọe manga watutamai e apakakoạ borotẹ̌." 4 Mawu Yesus simimbangke,"Su ral᷊ungu Winohẹ Susi mạbawohẹ: Taumata tawemakapẹ̌biahẹ̌ kětạeng bọu borotẹ̌ samatang, kaisomal᷊aing bọu pakụ hengetang, kụ nipěhengetanguMawu Ruata." 5 Kutẹu setange namaringangken MawuYesus sarang Yerusalem, soa susi, kụ napararisị i Siesene su wowom pusig'u Wal᷊em Mawu. 6 Mase setangenẹ̌berạe si Sie, "I Kau kai Ahus'u Ruata arau? Magengkerene ute pẹ̌těngkanawọe; u su ral᷊ungu Winohẹ Susi

MATIUS 4.7–20 7kai mạbawohẹ kere ini, 7 Mawu Yesus simimbang,"Kai su ral᷊ungu Winohẹ Susi mal᷊aing kạbawohẹ,'Kumbahang i kau měnal᷊ukạ Mawu Ruatanu.' " 8 Bọuene setang namaringang Mawu Yesus sarang bul᷊udemarangẹ-dangẹ kụ napatodẹ u kal᷊awọu kararatuangudunia e ringangkeweng kěbị kakakalạe si Sie. 9 Masesetange nẹ̌bera su Mawu Yesus, "Kěbị ini e sarung takụionggọ si Kau, kereu i Kau mẹ̌tumpěkuhẹ̌ mẹ̌suba si siạ."10 Mawu Yesus simimbangke, "Pamehọe i kau setang!Su ral᷊ungu Winohẹ Susi mạbawohẹ: I kau pangadatẹ̌koMawu Ruatanu, dingangu pẹ̌tahamawu si Sie sidutu!"11 Nạdehọ setange naněntangkeng Yesus, kụ mangamalạekatẹ̌ mal᷊aing nahunděnta němpẹ̌tangkiang si Sie.12 Suapan nakaringihẹ̌'u i Yohanes kai nitahungkụ, MawuYesus nělingkạ sarang Galilea. 13 Mawu Yesus naněntanguNazaret, mase natanạ su Kapernaum su wiwih'u RanongGalilea su wanuan Zebulon dingang i Naali. 14 Ual᷊inguMawu Yesus nẹ̌koạ kerene, ute nisěhụe apan nitěbal᷊u NabiYesaya, bawal᷊one: 15 "Ěntanang Zebulon dẹ̌duan Naalisu ral᷊eng sol᷊ong dano, su sěmběkang Sal᷊ụ u Yordan,Galilea e nakoạ ěntanang taumata wal᷊ine Yahudi! 16 Bansakụ měbẹ̌biahẹ̌ su ral᷊ungu kararěndung seng nakasilotualagẹ̌ mahamagẹ̌! Apan mětẹ̌tanạ su kararěndungupapate e nịsasarangengu sěnnangu tualagẹ̌!" 17 Nanětạorasẹ̌ ene Mawu Yesus něhabar'u, "Pěmpẹ̌tobate wọukal᷊awọu rosang kamene, batụ u semben tạ kararěngụeMawu Ruata e sarung mẹ̌parenta kere sěngkatau Ratu!"18 Ene Mawu Yesus rụdal᷊engke su apengu Ranong Galileae, i Sie nakasilo měnanoma ruang katau, i Simon (kụ laiisẹ̌sěbạ si Petrus) dingangu tuarine i Andreas. I rẹ̌duakạpěnẹ̌nomane su rano. 19 Mawu Yesus něhengetang sirẹ̌dua, "Mahịe tol᷊e Siạ kụ Iạ deng maněnro si kameneměnoma taumata." 20 I rẹ̌dua měngkatewe naněntangu

MATIUS 5.8–19 9Ruata e sarung kuměndag'i sire lai! 8 Kariangkamangi sain naunge wurẹ̌si; i sire sarung makakiral᷊a Ruata.9 Kariangkamang i sai měbẹ̌bawa pẹ̌darame su tal᷊oaransěndinganenge; Mawu Ruata e sarung mangakun siree makoạ anạ'E! 10 Kariangkamang i sai makahombangtatumbiagẹ̌ ual᷊ingu pẹ̌kakoạ kapulun Duata; i sirekai kawanuan Duata! 11 Kariangkamang i kamene,kereu i kamene lẹ̌heghesang, tẹ̌tumbiageng, dingangulẹ̌hinakaneng ual᷊ingu Iạ. 12 Manga nabi apan němpẹ̌biahẹ̌kal᷊amonan kamene ute seng bọu nitumbiageng kerene.Pěmpahul᷊uasẹ̌ dingangu pěmpahul᷊iagẹ̌, batụ u masariawawal᷊ise su sorga nisadian Mawu waug'i kamene." 13 "Ikamene kai asingu dunia. Kereu asing kai malele, ute kaisaụ pěhadeng kerea? Semben tawẹ gunane lai, kateweirěmmẹ arau tatahidaěngu taumata. 14 I kamene kaitualag'u dunia. Soa kụ su wowom bul᷊ude tawe ikawuni.15 Tawẹ taumata wọu měndikọ sol᷊o mase sol᷊o enelingkuwangu wěnsadẹ̌. I sie mambeng maměllọ u sol᷊oene su tetere, tadeạu makatualagẹ̌be pakụ dal᷊ohombal᷊e. 16 Kerene lai tualag'u harusẹ̌ apasěnnang su těngontaumata, tadeạu i sire makasilo kal᷊awọu kakanoạumapapia, mase mẹ̌dalo si Amangu su Sorga." 17 "Abepěmpěngěnnau Iạ e ruměnta měndẹ̌dasẹ̌ torat'i Musaringangu těnron manga nabi. Iạ e riměnta wal᷊ineweměndědasẹ̌ e, kaiso kai maněbọu mangal᷊ene kahěngang.18 Tahěndunge! Karěngụ u l᷊angị dingangu dunia e wẹ̌dangene, hurupẹ̌ sěmbaụ arau gẹ̌ kakạdọdokange sural᷊ungu toratẹ̌ e tawe sarung dẹ̌daseng, kereu kěbịeremben tawe nạdiadi! 19 Ual᷊ingu ene, i saing lumampasěmbaụ bọu manga ta ene, manilaing kakạdịdikangemase maněnro taumata wal᷊ine apẹ̌koạ l᷊ai kerene,sarung mariadi kakạdịdikange su tal᷊oarang kawanuanDuata. Arawe su sěmběkane, isaịewen mẹ̌děndal᷊engu

MATIUS 5.20–29 10manga parenta ene dingangu mạněnro taumata wal᷊ineapěkẹ̌koạ l᷊ai kerene, sarung iapakasaria su tal᷊oarangkawanuan Duata. 20 Tangu, tahěndungeko: I kamene tawehinon makoạ kawanuan Duata, kereu tawe mamal᷊iumanga mananěnrong agama dingangu manga taumatanFarisi su hal᷊ẹ̌'u mẹ̌koạ kapulun Duata!" 21 "I kamenemasingkạu su manga i upung i kitẹ e kẹ̌kaẹ̌bakeng těnrokere ini: Kumbahang mamate; i sai mamate hinongihukung. 22 Kai orasẹ̌ ini Iạ mẹ̌bera si kamene, i saimẹ̌pědu su taumata wal᷊ine, sarung ihukung su těngonPěnggaghutaěng u Agama. Ringangu i sai mẹ̌bera sutaumata wal᷊ine, 'Apa pěmparal᷊u,' ute hinong irěmmẹsu ral᷊ungu putungu naraka. 23 Ual᷊ingu ene kereu piạ usěngkatau wọu tal᷊oarang kamene kạpěngěntude sasěmbasu Ruata mase nakatahěndung u kai piạ u natědụ naungesi sie, 24 ute kěnangko i sie paněntangu sasěmbane enekal᷊amona su těngon pananěmbaěng mase tamaịe pẹ̌dameringangu tau ene. Bọu ene wuhụe i sie makapẹ̌bal᷊ịkụ manarakangu sasěmbane su Ruata. 25 Kereu piạ umanarakang i kamene su mělahukunge ute pědame eringange karěngụeng bědang piạ tempone ta nạhumpạsu mělahukung. Kamageng tala ute, tau ene sarungmanarakang i kamene su mělahukung, mase manarakangsu polisi. Kụ polisi e manuẹ̌ i kamene su ral᷊ungu tahungkụ.26 Kụ pẹ̌tahěndungke: Mambeng těngadẹ̌ i kamene tawemakasěbang bọu tahungkụe, těntal᷊ang kal᷊awọu unewẹ̌dang ta nạsueng baehe kěbị." 27 "I kamene masingkạ upiạ těnro kere ini: Kumbahang mawuang. 28 Arawe ini eIạ mẹ̌bera si kamene: i sai mạmanda tau wawine ringangupiạ sahige ute tau ene seng nawuang dingangu wawineene su ral᷊ungu naunge. 29 Kereu matanu koanengemakạdiading kau e mẹ̌baradosa, ute lěsạ e kụ děmmẹe mata ene! Mapiaěngbe kailangengu laes'u wadangu

MATIUS 5.30–42 11sěmbaụ e sul᷊ungu kěbị badangu irěmmẹ su ral᷊ungunaraka. 30 Kereu l᷊imanu koanenge kai makakoạ dosasi kau e, ute potọ e kụ děmmẹ e l᷊ima ene! Ěndobenkailangengu l᷊imanu sěmběka sul᷊ungu kěbị badangumasuẹ̌ su naraka." 31 "Piạ l᷊ai těnro kere ini: i sai-saimanindo kawinge, hinom mangonggọu surat'u sindo sisie. 32 Kai ini e Iạ mẹ̌bera si kamene: i sai manindo kawingesěmbal᷊iau wawine ene tawe nawuang, ute makawodaịbawine ene mawuang, kereu kawinge ene mẹ̌kawingkapia. Kụ i sai mẹ̌kawing u wawine nisasindoěng ene, utemal᷊aing nawuang." 33 "I kamene masingkạu su manga iupung i kitẹ e piạ těnro kere ini: kumbahang mělandakire. Apan seng niriandinu kụ pinẹ̌salu su těngon Duatae hinon kẹ̌koạ u. 34 Arawe ini e Iạ mẹ̌bera si kamene:kumbahang-kumbahang i kau mẹ̌salu, baebe su arengul᷊angị e batụ u langị e kai kal᷊aianeng u Mawu Ruata,35 kerene lai su arengu ěntana, u ěntana e kai laěmpahẹ̌l᷊aede; arau su areng i Yerusalem, u ene kai soan Datumasěllahẹ̌. 36 Kumbahangbe lai mẹ̌salun těmbọu batụu i kau sẹ̌sanu tawe makakoạ utạ u iapakawira arauiapakaitung maning kětạu sěmbua. 37 Pẹ̌berạe, 'Ore' arau'Tala' -- nangělembo wọu ene ute rarěntane kai wọuanun setang." 38 "I kamene masingkạu piạ l᷊ai těnro kereini: mata awenge mata, isi awenge isi. 39 Arawe ini Iạ emẹ̌bera si kamene e: kumbahang měmal᷊isẹ̌ une si saiapan měkẹ̌koạ dal᷊akị si kamene. Su sěmběkane kereupiạ u mameru pipị u koaneng, ute walạe lai i sie pamerupipị u kaihi. 40 Ringangu kereu piạ u měngaduhang ikamene su mělahukung kụ manuntụ lakụ u, ute ghěllịlai kakingkaengu. 41 Kereu sěngkatau mangangawasa emanihasa si kamene pěmasaěng bawawaěnge karaunesěngkilometerẹ̌, kụ pamasaěngke ghěnnangu ruang kilometerẹ̌ karaune. 42 Kereu piạ u měgẹ̌gausẹ̌ sạbarang bo'i

MATIUS 5.43–6.4 12kamene, ute onggote wue i sie. Dingangu abe lai tatal᷊ikurei sai mapulu mangědang sạbarang bọi kamene." 43 "Ikamene masingkạu piạ l᷊ai těnro kere ini: kěndagu mangahapịu kụ pěmpẹ̌binsị u manga sědụ u. 44 Arawe ini Iạ emẹ̌bera si kamene: kěndagẹ̌kong manga sědụ u, ringangupěmpẹ̌kal᷊iomaneng u apan měmpẹ̌ngane si kamene,45 tadeạu i kamene makoạbe manga anạ i Amangu suSorga. Batụ u Mawu Ruata e mapasẹ̌bangu matangěllonewaug'u taumata mapia e ringangu waug'u taumata raral᷊aịlai. I Sie mapạdasehẹ̌ baug'u taumata měkẹ̌koạ mapiaringangu taumata měkẹ̌koạ dal᷊aị. 46 Batụ u kereu i kamenekětạeng kụkěndag'u apang kụkěndag'i kamene, ute kaiwaug'u apạe ngae Mawu Ruata hinon mamal᷊isẹ̌ kakanoạue? Bal᷊inewe maghaghělle bea lai měkẹ̌koạ kerene tangu?47 Kụ kamageng i kamene kětạeng mětẹ̌tabeạ su mangahapị i kamene e ute apa wue lembone? I sire apan tamakakiral᷊a Mawu Ruata e mal᷊aing měkẹ̌koạ kerene! 48 IAmangu su Sorga kụkěndag'u kěbị taumata ringangumasukụ. I kamene pěmpẹ̌koakọ l᷊ai kerene."6 1 "Pẹ̌tahěndungko, kumbahang i kamene mapatodẹu tatuhụ agama su těngon taumata l᷊awọ, tadeạuikasilon sire. Kamageng i kamene e měmpẹ̌koạ kerene,ute i kamene tawe kaonggọtangu wawal᷊ise kahiangAmangu su Sorga. 2 Kụ kereu i kamene měngonggọutatongka su tau kasiang, ute kumbahang měngkawemẹ̌mombengu hal᷊ẹ̌ ene kere kẹ̌koateng u taumatamẹ̌mělle. I sire puluang měmpẹ̌koạ kerene su wal᷊empẹ̌kakal᷊iomanengang dingangu su manga ral᷊eng gaghuwạ,tadeạu makiralo. U pakatahěndung bue, i sire seng těbenakatarimạ bawal᷊ise. 3 Arawe i kamene kamagengbeměmpěngonggọu tatongka e pěmpěnonggol᷊ẹ̌be sukapapěnisẹ̌ tadeạu tawẹu makakasingkạ. 4 Balạe kakanoạue tawe kasingkateng i sai-sai, tabeạu katewe i Amang su

MATIUS 6.5–15 13Sorga. I Sie makạsilo kakanoạu apan mạbawunie kụ sarungmangonggọu wawal᷊ise si kamene." 5 "Kamageng i kameneměmpẹ̌kal᷊iomaneng, ariẹbe kere taumata papuluangměmpěmělle. I sire měmpẹ̌kal᷊iomaneng dụdarisị suwal᷊em pẹ̌kakal᷊iomanengang dingangu su pẹ̌sěmakengural᷊eng mědeạu ikasilon taumata. Tahěndunge, u mangseng kinatarimạ i sire wawal᷊ise. 6 Kai kereu i kameneměmpẹ̌kal᷊iomaneng ute pahunsuẹ̌ko su kamarẹ̌ dinganguhěpingko tukadẹ̌ mase pẹ̌kal᷊iomaneng si Amang tawekasasilo. Tangu i Amangu e makasilo kakanoạu apangkạbawunie kụ sarung měngonggọu wawal᷊ise si kamene.7 Kamageng i kamene měmpẹ̌kal᷊iomaneng, kumbahangbeipẹ̌kakal᷊ikụ kere su manga taumata běgang Mawu. I siremạngiral᷊ingu rorong i sire sarung daringihang, batụ ukakal᷊iomaneng i sire manandụe. 8 Kumbahangbe kerei sire. I Amangu sembeng masingkạu apang gẹ̌gausangi kamene, těntal᷊ang i kamene reng tawe nẹ̌dẹ̌dorong.9 Kụ pěmpẹ̌kal᷊iomaneng kere ini, 'I Amang i kami suSorga: Seng i Kau e Ruata man sěmbaụ. Mal᷊owọko i Kau esěmbaěng dingangu adateng. 10 Kararatuangu karěntako.Kapulunu apakasěhụko su wowon dunia kerẹewe susorga. 11 Pangonggọko si kami su sahěllo ini laidop'i kamiměllo-měllo. 12 Dingangu pangampungko pẹ̌sasal᷊ag'ikami, kerẹewe i kami měgẹ̌gěllịu ampung su taumataapan měmpẹ̌sasal᷊agẹ̌ si kami. 13 Dingangu abe pěngahại kami sarang dal᷊engu sasal᷊ukạ, kaiso pělliu si kami wọ'iral᷊aki. [Ukai si Kau kararatuang dingangu kawasa dingangukawawantugẹ̌ e sarang kakalẹ̌. Aming.]' 14 Kamageng ikamene měmpangampung taumata apang mẹ̌sẹ̌sal᷊a sikamene ute i Amang su Sorga e sarung mangampungpẹ̌sasal᷊ang kamene. 15 Kai kereu i kamene tawemangampung pẹ̌sasal᷊an taumata wal᷊ine, ute i Amang suSorga e mal᷊aing tawe mangampung pẹ̌sasal᷊ang kamene."

MATIUS 6.16–26 1416 "Kamageng i kamene mẹ̌puasa ute, kumbahangbegang kamene měmpẹ̌kahěndusẹ̌ kere taumata puluangměmpěmělle. I sire mạmal᷊u gan sire tadeạu taumatakěbị masingkạu i sire kai měpẹ̌puhědang. Tahěndungeko,u kai ene wawaehe kụ seng kinatarimạ i sire. 17 Kai kereui kamene mẹ̌puhědang, ute pěmpěnděmusẹ̌be gangkamene ringangu pěmpěnaụ bue utạ i kamene, 18 tadeạutawẹu masingkạu i kamene kai kapěpẹ̌puhědange,sul᷊ikudu i Amang ta ikasasilo e. I Sie nakasilo kakanoại kamene apam mạbawuni ringangu sarung měgěllịuwawaehe si kamene." 19 "Ariẹbe měngkai mědeạ arětạ'udunia baug'u watangengue, suapan uane ringangutaing uase makạhupadẹ̌ e ringangu tahatako e ruměntamẹ̌tako. 20 Su sěmběkane ute, pẹ̌deạko arětạ'u sorgawaug'u watangenge suapan uane ringangu taing uase etawe makahupadẹ̌, dingangu tahatako e tawe makatako.21 Batụ u suapan piạ arětạu e, ute sene lai naungue!" 22 "Mata e kai sol᷊o waug'u wadang. Kereu matanumalang, kaguwạu wadangu e matuala-tualagẹ̌. 23 Kaikereu matanu marěndung, ute kạguwạu wadangu emarěndung-děndung. Kụ kereu sol᷊o su ral᷊ungu wadangue marěndung, ute kai apạe maěllị kararěndung ene!"24 "Tawẹu sarang sěngkatau makapamunara mạengumawune ruang katau. U i sie kai sarung limembongkapiane su sěngkatau wọu wal᷊ine. Arau i sie limembonsaa su sěngkatau wọu su wal᷊ine. Kerene lai i kamene;tawe mariadi mẹ̌tahamawu Mawu Ruata, ringangumẹ̌tahamawuko l᷊ai arětạ. 25 Ual᷊ingu ene kasingkạko;kumbahangbe ghuměnggang u pẹ̌bawiahu, mangal᷊eneapan kụ sarung kanengang arau inungang, arau apakụ sarung iluheng kamene. Pẹ̌bawiahẹ̌ marohkẹ̌ e kailimembong kaarẹ̌gane wọu kakaěng dingangu wadangelimembong kaarẹ̌gane wọu pakeang? 26 Tingangko

MATIUS 6.27–7.2 15manụ u winalangeng. I sire tawe mělahěnsinuang,tawe měmaměnsạ, dingangu tawe lai měngangomol᷊ẹ̌ěmme su pěndaresoěnge. Kai i Amang su Sorga e mangmělẹ̌hiking si sire! I kamene kai limembo maarẹ̌ga wọumanga manụ u winalangeng. 27 I sai wue wọ'i kamenesu kaghaghěngganenge makatamba umure maningkětạeng kadodọ? 28 Unụe i kamene ghuměnggangu tamẹ̌pakeang? Tingangko manga ghal᷊oghong mạhuntuwosu manga wimbaenge. Bungang tamai ene taweměmpělahal᷊ẹ̌ e dingangu tawe mẹ̌kakahiwuang; 29 SengDatu i Salomo kereng kakalạe lai, kai tawe nakal᷊uhempakeang kerene kahole e kere su manga bungang ene!30 Děmpugẹ̌ su wimbaenge muwo sahěllo ini masesěngkariọěllone nasue měngkahěngisẹ̌. Kai Mawu Ruata emang mělẹ̌lěnggihẹ̌ ene iapakaholẹ. Něngalembọe wuei kamene! Katewe i kamene kadodọ pangangimange!31 Kumbahangbe ghuměnggang dingangu mẹ̌bera u, 'Kaiapạe sarung kanengang i kitẹ', arau 'kai apạe sarunginungangi kitẹ', arau 'kai apạe sarung iluheng kitẹ'?32 Kěbị ene mang sẹ̌sahusuangu taumata kụ apan tawemakakiral᷊a Mawu Ruata. Sěmbal᷊iau i Amang su Sorgae těbe masingkạu i kamene měgẹ̌gausẹ̌ pakụ ene.33 Pěmpẹ̌deạko kal᷊amona kararatuangu Mawu Ruata e kụpěmpẹ̌koạko apang kapulun'E su pẹ̌bawiah'u. Tangu kěbịe sarung ionggọu Ruata si kamene. 34 Ual᷊ingu ene ute,kuhạe ghuměnggangu apan mariadi rịěllo. Batụ u rịělloepiạbe ghěnggange sẹ̌sane. Sigěsạ kụ sahěllo ini e sengpiane kụ tawe wahal᷊uas'u tambaěng."7 1 "Kumbahang měmpẹ̌hukung taumata wal᷊ine, tadeạui kamene tawe ihukung u Ruata e. 2 U kerẹewe ikamene měmpẹ̌hukung taumata wal᷊ine, kerene lai MawuRuata e sarung měhukung i kamene. U sasukạ ipanukạ ikamene su taumata wal᷊ine e sarung l᷊ai ipanukạu Mawu

MATIUS 7.3–15 16Ruata si kamene. 3 Unụe i kamene makạsilo wue tahuwusu mata'm manga anạ u sěmbaụ u arawe sal᷊awaku sural᷊ungu matanue tawe ikasilong kamene? 4 I kamenemakạbera su anạ u sěmbaụ u, 'Mahịe iạ měngal᷊ạ pul᷊ingene bọu matanu e,' dal᷊iune kawe piạ sal᷊awaku su ral᷊ungumatanu? 5 Ei tau mělle! Al᷊ako kal᷊amona sal᷊awaku sumatanu ho, buhụe i kau makasilo mapia kụ makaal᷊ạpul᷊ingu matang anạ u sěmbaụ u e. 6 Abe onggọ apansusi su asu, u asu e kai měmal᷊ị maněmbo si kamene.Kerene lai muara e abe onggọ su wawi, u muarae kai sarung dal᷊indaěngu wawi e." 7 "Pěmpẹ̌dorong,tangu i kamene onggol᷊ang. Pěmpědeạ, tangu i kamenemakahombang. Pěmpěnengkel᷊ẹ̌, tangu i kamene sarungpěnopeěng tukadẹ̌. 8 Ual᷊ingu i sai mědẹ̌dorong i siesarung onggotang; i sai mědẹ̌deạ sarung makahombang;dingangu i sai měnẹ̌nengkelẹ̌ sarung pěnopeěng tukadẹ̌.9 I Amangbe sude ngae měgěllịu watu kereu anạemẹ̌dorong kaěng? 10 Arau kawe mangonggọu těmpu kereuanạe mẹ̌dorong kinạ? 11 Maningbe i kamene matal᷊ipupụ,kai i kamene masingkạbe lai mangonggọu apan mapiasu manga anạ i kamene. Něngalembọewe i Amang suSorga e! I Sie limembong kapiane, kụ sarung mangonggọuapan dẹ̌dorongang si Sie. 12 Pěmpẹ̌koạko su taumatawal᷊ine kerẹewe ikẹ̌kapulung kamene, wọu i sire. U kaiene monan toratẹ̌ nionggọ i Musa ringangu těnrommanga nabi." 13 "Pěmpẹ̌suẹ̌ bọu tukadẹ̌ mahepọ, utukadẹ̌ dingangu ral᷊eng mětẹ̌mona naraka kai ghẹ̌guwạdingangu mal᷊oahẹ̌, kụ mal᷊awọ taumata mạhunsuẹ̌bọu ene. 14 Kai mahepọ dingangu masěsẹ tukadẹ̌ araural᷊eng makạhumpạ u pẹ̌bawiahẹ̌ e. Kụ kětạeng mahal᷊itaumata makahumpạ u ene." 15 "Pakatateghang sumanga mahang nabi e. I sire rụděnta anung kamenemakịkạ domba, sěmbal᷊iau tumuhụ hinone i sire kai

MATIUS 7.16–28 17ral᷊ugẹ̌ bahani. 16 I kamene makakiral᷊a si sire wọu apangkẹ̌koateng i sire. Sumpinịe tawe kapanipoěng buanganggorẹ̌ dingangu wọu ěnggahanạe tawe kapědeakengbuang ara. 17 Bọu kakaluang matatendange kẹ̌kaěbakengbuane mapapia ringangu wọu kakaluang daral᷊akịekẹ̌kaěbakeng buane ral᷊aị. 18 Kakaluang matatendangetawe mẹ̌bawuam buane ral᷊aị, dingangu kakaluangdaral᷊akịe tawe mẹ̌bawuam buane mapapia. 19 Apangkalu tawe mẹ̌bawuam buane mapapia e ute tuwangengdingangu tutungang. 20 Kerene lai manga mahang nabie. I kamene sarung makakiral᷊a si sire wọu l᷊ěnnạ'umunarane." 21 "Bal᷊inewe kěbị taumata apan měsẹ̌sěbạuIạ, 'Mawu, Mawu,' sarung makoạ kawanuan Duata, kaisokawe kětạeng i sai-sai měkẹ̌koạ kapulung Amang-Ku suSorga. 22 Tangu su ěllo kasamuriange sarung mal᷊awọtaumata měmpẹ̌bera su těngo-Ku, 'Mawu, Mawu, ukarạ kai ringangu arengu Mawu e i kami mělẹ̌habar'uhengetangu Mawu Ruata? Dingangu karạ kai ringanguarengu Mawu e lai i kami měnẹ̌nokol᷊ 'u manga rohkẹ̌daral᷊aị mase makakoạ manga hal᷊ẹ̌ makạdal᷊inaụ lawọ?'23 Arawe Iạ e sarung sumimbah'u, 'Iạ e mambeng bẹ̌gangkamene! Kụ pěmpamehọe wọu ini, i kamene tahapẹ̌koạdal᷊aị!' " 24 "Tangu, i sai makạdingihẹ̌ bawera-Ku ini e, kụtutuhụe, ute mẹ̌sul᷊ungu tau matahuěnna nẹ̌koạ bal᷊enesu wowom batu. 25 Su tempon tahi nangěndụ dingangulẹ̌bae rimal᷊engke mase wal᷊e nitanggaěngkol᷊aing angingmaihạ, kai wal᷊e ene mang tawe nahaka u kawe nirarisịsu wowom batu. 26 Kụ i sai makạdingihẹ̌ bawera-Ku ini ekụ tawe tumatuhụ, ute i sie mẹ̌sul᷊ungu taumata l᷊ongongi sie namětị bal᷊ene su ěnne. 27 Su tempon nirasehangdingangu nělěbạe kụ anging maihạ manggạe, tangu wal᷊enahakạe. Kụ měngkate apa naghagholang!" 28 Ene sarạengMawu Yesus nasuẹen těnrone, tangu taumata apan ene

MATIUS 7.29–8.10 18sene mangkewen něngkaherang nakaringihẹ̌ těnron'E e.29 Ual᷊ingu i Sie mạněnro piạ pěhěngkinge, wal᷊inewe keremanga mananěnrong agama.8 1 Ene Mawu Yesus narěsungke wọu wul᷊ude e, i Sienitol᷊eěngken gapaěngu taumata l᷊awọ. 2 Arakutẹuriměntạe tau piạ sakịe su pisị makatatakụ. I sie nẹ̌suba sutěngom Mawu Yesus, kụ nẹ̌bera, "Tuang, kereu wotonge,apakaul᷊eko iạ." 3 Tangu Mawu Yesus nanenggehenglimane si sie apid'u kạpěberane, "Iạ mapulu. Kapiạe!"Kụ orasẹ̌ ene lai sakịe nailang. 4 Mase angkuěnguMawu Yesus si sie, "Pakatahěndung! Abe pẹ̌běke sisai-sai. Kaiso pětěngkatodẹko su imang kụ gause isie pěnahutěngadẹ̌kong kau u, kawe seng naul᷊e. Bọuene pangěntudẹ̌be sasěmba ilẹ̌oron Musa e, makoạtatahutěngadẹ̌ su těngon sire u i kau e mamben těngadẹ̌seng naul᷊e wọu sakị!" 5 Sarạeng Mawu Yesus nasuẹ̌ esu Kapernaum, piạ e těmbonangu sordadong Roma eriměnta mẹ̌sombang i Sie, kụ kimahiorọe. 6 "Tuang,"angkuěngu těmbonang ene, "ěllangku e masakị suwal᷊e. I sie nipeose, rụdal᷊oka kụ mambeng matědụ."7 Angkuěngu Mawu Yesus, "Iạ e tamai mapakapian sie."8 "Seng tawahal᷊uasẹ̌ i Tuang," angkuěngu těmbonangene, "Iạ e tawe hinone manarimạ i Tuang su wal᷊eku.I Tuang pěhengetangke ěllangku e seng mul᷊e. 9 Uiạ e mal᷊aing harusẹ̌ sumasuměllung su parentangtěmbonangku e. Kụ su al᷊ungkue piạ l᷊ai manga mẹ̌sasekẹ,kụ mal᷊aing su al᷊ungu kawasaku e. Kereu iạ měndoloh'usěngkatau sordado, 'Dakọko!' ute i sie mal᷊aing tamai.Iạ mẹ̌berạe wue su wal᷊ine u, 'Damahiko!' i sie mal᷊aingdamahi; kụ kereu iạ mẹ̌parenta ěllangku e, 'Koạkoini!' ute i sie mang mẹ̌koạ." 10 Suapan Mawu Yesusnakaringihẹ̌ apan niweran těmbonang u sordado ene,i Sie rimal᷊inaụe tạ sihinge. Mase i Sie něhengetang

MATIUS 8.11–20 19su taumata apan mạhuntol᷊e si Sie, "Taumatawe laiwotonge ini! Maninglai bọu tal᷊oaran taumatan Israele, Iạ e mambeng ta nakahombang pangangimang kereini kasěllahe! 11 Mambeng kahěngang! Lawọ taumatasarung duměnta wọu sěmběkan daki ringangu wahẹkụ měmpahul᷊uasẹ̌ dingang i Abraham, Ishak ringang iYakub su ral᷊ungu Runian Duata Wuhu. 12 Arawe i sire kụmạngakum batangenge hinong makoạ kawanuan Duata esarung iwahung su ral᷊ungu kararěndung su l᷊ikude. Senesarung piạ pal᷊ahunsangị dingangu kasasigěsạ." 13 MaseMawu Yesus něhengetang su těmbonang u sordado ene,"Kapul᷊ẹ e, ual᷊ingu pangangimangue apang ikẹ̌kahiorọu e sarungbe mariadi." Kụ orasẹ̌ ene lai ěllange napiạe.14 Mawu Yesus e nakoạ sarang bal᷊em Petrus. Sene i Sienakasilọe si ninang i Petrus kinarangang, kạl᷊ěhabesural᷊okaěng. 15 Tangu Mawu Yesus nanenggehẹ̌ l᷊imane,kutẹu l᷊ěhabe nailangke. I sie nẹ̌bangung kụ nanětạenẹ̌tangkiang Mawu Yesus. 16 Sarạeng kạkabawěllonetaumata e němpangěntuden sire lawọ apan niwal᷊iuang urohkẹ̌ dal᷊aị e su anum Mawu Yesus. Kụ kětạewen dinganguwawera pẹ̌sěngkamohong, Mawu Yesus mạnokol᷊u mangarohkẹ̌ dal᷊aị e dingangu mạpakapian kěbị apan taumatamasakị. 17 Mawu Yesus měkẹ̌koạ kěbị ene, kụ ual᷊inguene ute nisěhụe apan nịbaweran Nabi Yesaya, u, "I Siemanal᷊udẹ̌ tědụ i kitẹ dingangu mapakapian sakị i kitẹe." 18 Měngkate mal᷊awọ-l᷊awọ taumata mělẹ̌liwungMawu Yesus e. Sarạeng Mawu Yesus nakasilọe si sireene kěbịe, i Sie nangorọe su manga tumatol᷊ene apạl᷊iurano e. 19 Mase sěngkatau mananěnrong agama ehimaung si Sie kụ nẹ̌berạe, "Tuang Guru, iạ mapulutumol᷊e si Tuang balạewe měnsang sarang a!" 20 MawuYesus simimbangu, "Ral᷊ugẹ̌ e piạbe liange, ringangumanụ u winalangenge piạbe sal᷊ehe, arawe Ahus'u

MATIUS 8.21–32 20Taumata e tawẹu pangulelengange." 21 Mase sěngkatautumatol᷊en'E wal᷊ine nẹ̌berạe, "Tuang, kereu wotongeiạ deng mapul᷊ẹ kal᷊imona měngubul᷊'i amangku e."22 Arawe Mawu Yesus e kawe simimbah'u, "Tol᷊ẹ e Siạ,kụ balạe taumata nate e apělěbingken taumatan natensire hala." 23 Mawu Yesus simakẹ e su sakaeng kụ mangamurit'E nahunsakẹ e ringang. 24 Sěngkělěndị u piạ angingmaihạ-ihạ mangga su rano e hakịu sakaenge tẹ̌takal᷊engu wělladẹ̌ e. Su tempo ene Mawu Yesus e kạpěhědange.25 Ene manga murit'E himaungke kụ namukọe si Sie."Tuang! Ambangeko! I kitẹ kai miwonohẹ̌!" angkuěng isire. 26 "Kawe unụe i kamene něngkatakụ?" angkuěnguMawu Yesus. "Kai kadodọ pangangimang i kamene siSiạ e!" Bọu e i Sie rimarisị e kụ namal᷊ěndihẹ̌ angingdingangu rano e. Tangu měngkatewe nal᷊ene-l᷊enehẹ̌.27 Manga murit'u Mawu Yesus něngkaherang. Angkuěngi sire, "Kai taumata kereapa ěndaịe, kal᷊ingung angingdingangu rano e kawe mạhimang si Sie!" 28 Mawu Yesusnahumpạe su sěmbẹ̌kan dano su soang Gadara. Paịsene i Sie nihaungangken taumata niwal᷊iuangu rohkẹ̌dal᷊aị duang katau. I rẹ̌dua e kai taumata makạtatakụtạ sihinge, hakịu tạ u sarang sěngkatau nakal᷊awes'ural᷊eng ene. 29 I sire nahunsẹ̌bang bọu manga ral᷊unguwangkang kubul᷊ẹ̌ kạpěmansage, "Ahus'u Ruata, sarungpẹ̌kapuraneng'U i kami e? Kai seng mapulu manịgěsạ sikami maningbe wẹ̌dang bal᷊ine tempone?" 30 Ene tawẹkaraune wọu ene, piạko ghapaěngu wawi mal᷊awọ-l᷊awọkạpẹ̌dẹ̌deạe kaěnge. 31 Tangu manga rohkẹ̌ dal᷊aị eněmpẹ̌kal᷊iomanengke si Sie angkuěng, "Kereu i kami eitokol᷊ 'u, ute rolohẹ̌ko i kami pasuẹ̌ su ral᷊ungu manga wawitamai e." 32 "Dakọe!" angkuěngu Mawu Yesus. Mangarohkẹ̌ dal᷊aị e nahunsẹ̌bangke wọ'i rẹ̌dua e, kụ nahunsuẹ̌ esu manga wawi ene. Kutẹu manga wawi e nahuntal᷊angke

MATIUS 8.33–9.10 21apid'u nahuntumpa wọ'u wiwihu tagial᷊u sarang dano e,mase něngkal᷊ěmisẹ̌. 33 Měndal᷊ukadẹ̌ bawi e nahuntal᷊angsol᷊ong soa, kụ němpẹ̌běkem pakụ apan nariadi suwawi ringangu su ruang katau niwal᷊iuangu rohkẹ̌ dal᷊aịe. 34 Tangu sěngkasoange měngkatewe nahunsěbangnaněnsomahẹ̌ Mawu Yesus. Su tempong i sire nakasilọeMawu Yesus, i sire němpẹ̌dorongke sěngapam botongetadeạu i Sie maněntang bọu wanuan sire.9 1 Mawu Yesus simakẹ e su sakaeng, kụ liměbạe rano, kụnẹ̌sul᷊e su soan'E. 2 Paị sene taumata e němpanondạentau nipeose su anun'E, rụdal᷊oka su těpihẹ̌. Tangu MawuYesus nakasilọe kasarian pangangimang i sire e, kụ i Sieněhengetangke su tau peosẹ̌ ene angkuěng, "Pakatarimạenaung u amang! Kal᷊awọu rosanu e seng niampungang."3 Manga mananěrong agama němpẹ̌bẹ̌bera su ral᷊ungunaung i sire angkuěng, "Tau ěndaịe kai mělẹ̌hodatẹ̌ MawuRuata e!" 4 Mawu Yesus e masingkạu něnnan sire, kụi Sie něhengetang, "Kai unụe i kamene měmpẹ̌tẹ̌něnnaral᷊akị? 5 Sude něngalembon nẹ̌tatarang: mẹ̌berau,'Dosanu e seng niampungang' arau, 'Pẹ̌bangungke, kụdal᷊eng'? 6 Arawe Iạ kai mapakasingkạ si kamene u sudunia ini e Ahus'u Taumata kai kawasa mangampungdosa." Tangu Mawu Yesus něhengetang su tau peosẹ̌ e,"Pẹ̌bangungke, sapuạe ral᷊okaěngu kụ kapul᷊ẹ e!" 7 Taupeosẹ̌ e nẹ̌bangung dingangu napul᷊ẹ sarang bal᷊ene.8 Tangu taumata l᷊awọ nakasilọe hal᷊ẹ̌ ene, něngkatakụekụ němpẹ̌dalọe Mawu Ruata watụ u seng nangonggọukawasa kerene kasariane su taumata. 9 Ene wọu e MawuYesus naněntangken soa ene. Kạpahundal᷊enge i Yesusnakasilọe maghaghělle bea sěngkatau mạiang su wal᷊empěmamaehang bea e arenge i Maus, kụ něhengetangsi sie, "Tol᷊eko Siạ!" Tangu i Maus nẹ̌buạe kụ mol᷊ẹ eMawu Yesus. 10 Piạ e Mawu Yesus kạkaěnge su wal᷊eng

MATIUS 9.11–18 22Maus, narěntạe lai i sire maghaghělle bea riọ namu,ringangu apang lẹ̌ěnnaěngu taumata l᷊awọe kai taumatararal᷊aị, kụ nahungkaěng sěngkakaěng dingangu MawuYesus dingangkewelain manga murit'E. 11 Piạ i sire tauFarisi nakasilo hal᷊ẹ̌ ene, nakiwal᷊ọe su manga murit'uMawu Yesus, "Kawe unụe mananěnrong kamene kawekụkaěng dingangu maghaghělle bea ringangu taumatawarạdosa?" 12 Mawu Yesus nakaringihẹ̌ kakiwal᷊onsire mase simimbang angkuěng, "Mal᷊ahuwekae tawewahal᷊uas'u piạ mangangundang e, pianẹ e apan masasakị.13 Sẹ̌suieko měnsang apa mangal᷊eng ayet'u Winohẹ Susiini: 'Iạ e kai měgẹ̌gausẹ̌, tatal᷊ěntụ, bal᷊inewe sasěmbabinatang'. Batụ u Iạ diměnta wal᷊inewe kumui apammal᷊aadilẹ̌ kaiso kawe apang barạdosa e." 14 Bọu e mangatumatol᷊e si Yohanes Mananahani e němpẹ̌děnta suanum Mawu Yesus, kụ nakiwal᷊ou, "Kawe unụe i kamiringangu tau Farisi e měpẹ̌puasa wue, arawe mangamurit'i Tuang kawe tala?" 15 Mawu Yesus simimbang,"Kereapa ngae su něnnan kamene? Botonge sake susal᷊iwangu pẹ̌kakawinge lumahunsusa kereu kaghiangesẹ e wědang ene sutal᷊oaran sire? Tantu tala wue! Kaihědowen su tempong kaghiang esẹ e al᷊akeng bọu anunsire. Kụ su tempo ene wuhụe i sire měmpẹ̌tělling. 16 Tawẹtaumata měnděpel'u ririsẹ̌ buhu su lakụ těbe. Batụ uririsẹ̌ ene kai měngahimběsọ dingangu makaghehẹ lakụene hakịu makakatapeng gehẹ e limembong kasariane.17 Kerene lai tawẹu makapěndal᷊ingu anggorẹ̌ buhue sural᷊ungu wakuhẹ̌ pisị seng těbe. Batụ u wakuhẹ̌ ene e kaimạběse ringangu magholang, mase anggorẹ̌ e mạboso.Anggorẹ̌ buhue harusẹ̌ itaho su ral᷊ungu wakuhẹ̌ laiwuhu tadeạu i rẹ̌dua ene mapiawe kěbị." 18 Piạ e MawuYesus kạpěhengetange su manga tumatol᷊e si YohanesMěnanahani e, ute riměntạe sěngkatau těmbonang

MATIUS 9.19–29 23u wal᷊em pẹ̌kakal᷊iomanengang. I sie nẹ̌tumpěkuhẹ̌su těngom Mawu Yesus dingangu nẹ̌bera, "Anạkuwawine wuhu-wuhu nate. Kai karimạko i Tuang dengduměnta mědeạu makapěnělid'u l᷊iman'U e tadeạu i siemẹ̌biahẹ̌ kapia." 19 Ene Mawu Yesus dingangu mangamurit'E měngkatewe nẹ̌buạ kụ mol᷊e si sie. 20 Enekạpahundal᷊enge kai piạ tau wawine kụ seng mapul᷊odua su taunge karěngụe masakị dẹ̌dal᷊engangu raha,himaung si Yesus wọu l᷊ikude. I sie mětẹ̌něnna u,"Manịeng kětạeng manenggehẹ̌ kakingkaeng'E, iạ emang sarung mapia." Mase i sie nanenggehe humbungkakingkaengu Mawu Yesus. 21 (9:20) 22 Su orasẹ̌ enelai Mawu Yesus nẹ̌bihụe kụ nakasilo si sie, kụ nẹ̌berau, "Pakatarimạ bue inang! Ual᷊ingu pangangimangu enakapia si kau!" Ene tau wawine e nul᷊ẹ e wọu orasẹ̌ ene.23 Bọu e Mawu Yesus narangengke su wal᷊en těmbonangu wal᷊em pẹ̌kakal᷊iomanengange. Sarạeng i Sie nakasiloměmamusikẹ̌ u pěhampugang dingangu taumata l᷊awọměmpẹ̌gẹ̌ganohạe, 24 i Sie něhengetang si sire, "Sẹ̌bangkokěbị i kamene! Dariọ ini e tawe nate; i sie kětạengmětẹ̌kị." I sire kěbị němpěheghesẹ̌ Mawu Yesus. 25 Kụsarạeng taumata l᷊awọe nahunsẹ̌bang, tangu i Sie simuẹ̌ esu ral᷊ungu kamar'u rariọ e, mase nangumpaedẹ̌ limane.Tangu rariọ e nẹ̌bangungke. 26 Habarẹ̌ ene e nasěsahe sukaguwạu wanua ene. 27 Kutẹu, sarạeng i Yesus dimal᷊engbọu ene, i Sie kai niwatukangu tau wuta ruang kataukapẹ̌kuine angkuěng, "Tal᷊ěntụkong kandua e Ahus'iDaud!" 28 Sarạeng i Yesus simuẹ̌ su wal᷊e, tau wuta raruae himaungke si Sie. Ene i Yesus nakiwal᷊ọe si rẹ̌dua, "Irua mangimang u Iạ makakaul᷊ewen dua wọu sakịe?""Mangimang Tuang!" angkuěng i rẹ̌dua. 29 Mase MawuYesus nanenggehe matan dẹ̌dua apid'u něhengetang,"Ual᷊ingu i rua mangimang, ute kariadịe kere lẹ̌harapeng

MATIUS 9.30–10.3 24i rua." 30 Tangu i rẹ̌dua e někěllạe. Ene Mawu Yesuskai nẹ̌sẹ̌ding masěga-sěgadẹ̌ u kumbahang měhabar'uhal᷊ẹ̌ ene si sai-sai. 31 Kaiso i rẹ̌dua e mang nahundal᷊engnẹ̌dal᷊ahabar'u Mawu Yesus su kạguwạu wanua ene. 32 Piại rẹ̌dua kạpahul᷊intụe, tangu piạko i anu mou nisawelangurohkẹ̌ dal᷊akị niěntudẹ̌ su anung Yesus. 33 Mawu Yesusnanokol᷊eng rohkẹ̌ dal᷊akị e, kụ i anu mou e nakawerạe.Taumata l᷊awọe něngkaherangke ringangu němpẹ̌bera u,"Kakakoạ kere ini e tawe kinasilo sarang sěnsul᷊e su Israele!" 34 Kai tau Farisi e němpẹ̌bera u, "kai těmbonang u rohkẹ̌dal᷊akị e nangonggọu kawasa si Sie mẹ̌deạu manokol᷊ẹ̌manga rohkẹ̌ dal᷊akị e." 35 Kerene raral᷊engu Mawu Yesusbọu soa sěmbaụ sarang soa wal᷊ine, wọu kampongsěmbaụ sarang kampong bal᷊ine. I Sie mạněnro su mangawal᷊em pẹ̌kakal᷊iomanengang, dingangu mělẹ̌habar'uInjilẹ̌ mạanun kararatuang u Mawu. I Sie mapakạpiantaumata wọu kal᷊awọu haghin sakị dingangu kuranguwadang. 36 Ene Mawu Yesus tụtal᷊ěntụ i sire, watụ u i sireměngkatewe nionganenge ringangu tawe makapẹ̌kapura,mẹ̌sul᷊ungkewen domba tạ měndal᷊ukade. 37 Kụ i Yesusněhengetang su manga murit'E, "Paměnsakenge mal᷊awọbue, arawe měmaměnsạe kawe mahal᷊i. 38 Tangupẹ̌dorongke su taghuangu waelẹ̌ e tadeạu měndoloh'umamaměnsạ ipaměnsạ."10 1 Mawu Yesus kimui si sire murit'E mapul᷊o duasu kataune pinẹ̌komolẹ̌, kụ nẹ̌gěllị u kawasa sisire apěnokol᷊'u manga rohkẹ̌ dal᷊aị dingangu mapạkapiankal᷊awọu haghin sakị dingangu tědụ u wadang. 2 I sire eneute kai: humotong, i Simon (isẹ̌sẹ̌bạ lai si Petrus) dingangutuarine i Andreas, mase i Yakobus dingangu tuarine iYohanes, manga anạ i Zebedeus. 3 Bọu e i Filipus dingang iBartolomeus, i Tomas dingang i Maus maghaghělle bearingangkewen Yakobus anạ i Alfeus, dingang i Tadeus;

MATIUS 10.4–16 254 mase pěngěnsueěnge i Simon, i Anu Wahani ringang iYudas Iskariot, i anu nẹ̌tul᷊ạen Mawu Yesus. 5 I sire mapul᷊odua ene niroloh'i Yesus ringangu nitumbal᷊ungang u,"Kumbahang měmpahundal᷊eng makahumpạ u wanuambal᷊ine tau Yahudi. Dingangu abe lai kakoạ sarang soantau Samaria. 6 Kaiso kahumotongange kakoạko saranganun tau Israel apan něngkailang. 7 Pẹ̌habarẹ̌ko si sireu Ruata e sarung mal᷊ighạ mẹ̌parenta kere sěngkatauRatu. 8 Pakapiangkon masasakị; Pamiahẹ̌ko apan nate;pakaul᷊ekong apang piạ sakịe su pisị makạtatakụ, dingangupěnokol᷊ẹ̌kon manga rohkẹ̌ daral᷊aị. I kamene sengněnarimạu kěbị ene tawẹ bawaehe, kụ pěmpěgěllịko l᷊aitawẹ bawaehe. 9 Abe pěmpẹ̌bawa roitẹ̌ bul᷊aeng, roitẹ̌sal᷊aka arau lai roitẹ̌ tambaga. 10 Abeko l᷊ai pěmpẹ̌bawakawih'u roitẹ̌ arau l᷊ahaweng u rarua waug'u raral᷊engu,arau sapatu, arau těking. U i sai měkẹ̌karadiahange utehinone wue makahombang laidope. 11 Kereu i kamenemakahumpạen soa arau kampong sude, ute pěmpẹ̌deạbesi sai mapulu manarimạ i kamene. Kěngkatanạbe ringangesarạeweng i kamene měmpahundal᷊eng kạpia wọu ene.12 Kereu i kamene kạdangenge su wal᷊e ute, pẹ̌berako,'Karimạko Mawu e měngal᷊amatẹ̌ si kamene.' 13 Kamagengtaumata su wal᷊e ene manarimạ u ene, ute pěngangadat'ue remben marěpang si sire. Kai kereu i sire tawe manarimại kamene ute kaul᷊e e kapia pangangadat'u e. 14 Kereupiạ bal᷊e arau soa tawe manarimạ i kamene arau tawẹurumaringihẹ̌ si kamene, ute pahuntěntangkeng kamenetampạ ene ringangu tontongke awul᷊ẹ̌ bọu pal᷊ed'ulaedu. 15 Tahěndungeko u, su Ěllong Kiamatẹ̌, Duata emạhaěngangbe mangonggọu ampung su taumatan soanSodom dingangu Gomora e sul᷊ungken taumatan soa ene!"16 "Pẹ̌daringihẹ̌ko: Iạ e měndoloh'i kamene kere dombasu tal᷊oaran dal᷊ugẹ̌ marangěngisẹ̌. Kụ pakapapentesẹ̌ko

MATIUS 10.17–26 26i kamene kere těmpu ringangu pakatatul᷊idẹ̌ naung, ikamene kere paluma. 17 Pakaral᷊ěndị bue, batụ u i kamenesarung samekang kụ ipẹ̌těngo manga mělahukung. U ikamene sarung ipakasịgěsạ su kanisan sire. 18 I kamenesarung isarakang su těngom mangangawasa ringangumanga ratu ual᷊ingu i kamene kawe tumatol᷊e Siạ. Kụ sengtempone si kamene waụg'u měmpẹ̌sahiding Iạ si sireringangu su taumata apạewem bẹ̌gan Duata. 19 Arawekamagengu i kamene kawe i sarakang su mělahukungute, abe ghěnggangu apa hinong i werang kamene, araukereapa i kamene hinong mẹ̌bisara. U apa hinong i werangkamene ene, sarung ihabarẹ̌ si kamene su tempone.20 U měbẹ̌bisara su tempo ene e wal᷊inewe i kamene,kaiso kawe Rohkẹ̌ i Amang su Sorga e su ral᷊ung i kamene.21 Sarung mariadi u taumata e sarung manarakanguanạ u sěmbaụe sẹ̌sane mědeạu ipakapate. Dinganguene lai sarung mariadi sutal᷊oarang amange ringanguanạe. Manga anạ sarung dumokạ si ninange ringangusi amange ku manarakang i sire mědeạu pakipate.22 I kamene sarung ipẹ̌binsị u kěbị ual᷊ingu i kamenekawe tumatol᷊e-Ku. Arawe i sai makakẹ̌dang sarangpangěnsueěnge, sarung masal᷊amatẹ̌. 23 Kereu i kamenesẹ̌sahusuang su soa sěmbaụ, ute pahuntal᷊ang sol᷊ongsoa sěmbaụ. Iạ maul᷊ị si kamene: U mambeng kahěngangtěntal᷊ang i kamene reng ta nakạsuen pěpide kal᷊awọusoang Israelẹ̌ e, Ahus'u Taumata e seng diměnta. 24 Muritẹ̌e wal᷊inewe limembong gẹ̌guwạ bọu mananěnrone,ringangu ěllange wal᷊inewe limembong kasěllahẹ̌ wọumawune. 25 Seng kapapiane kereu sěngkatau muritẹ̌mariadi kere mananěnrone, ringangu sěngkatau ěllangekere mawune. Kereu mamad'u wal᷊e seng nisěbạ siBeelzebul ute, rumakeleng kawe ral᷊ohom bal᷊ene. I siresarung kaghělirangu areng limembong karal᷊akise!" 26 "Abe

MATIUS 10.27–40 27kěngkatakụ u taumata. U tawẹu kạl᷊ahěmbung kụ taweikasilo, dingangu tawẹu kạbawuni kụ tawe kasingkateng.27 Apạeweng takụ nipaul᷊ị si kamene su marěndung, ul᷊ịkosu matualagẹ̌. Dingangu apạeweng nịsasiang su tul᷊ingkamene ute wohangko pakal᷊ikụ! 28 Abe kěngkatakụ i sireapam měmpamate wadang, kai tawẹ kawasa měmpamatehimukudẹ̌ e. Kai kěngkatakụben Mawu Ruata kụ kaimakạbinasa himukudẹ̌ ringangkewelaing badange sunaraka. 29 Hěnggeng duambaụ botonge kawěliangu roitẹ̌sěngkal᷊ẹ̌pa kakạdodokange. Maning kerene kai tawẹusarang sěmbaụ manawo su ěntana su l᷊ikud'u kasingkại Amang i kamene. 30 Kakěpal᷊u utạ su těmbọ u sengnirekenang kěbị. 31 Batụ u ene, abe kěngkatakụ! I kamenelimembowe maarẹ̌ga wọu manga hěnggeng!" 32 "Tangu isaịewen mangakung Iạ su těngon taumata e, sarul᷊aingtakụ iaku su těngong Amang-Ku su Sorga e. 33 Arawe isaing kawe mẹ̌sunial᷊ẹ̌ su těngong lawọe, Iạ e lai sarungmẹ̌sunial᷊ 'i sie su těngong Amang-Ku su Sorga." 34 "Abepěmpangiral᷊ingu Iạ e kawe ruměntam pẹ̌darame sudunia ini. Iạ e wal᷊inewe riměntam pẹ̌darame, kaisokai pẹ̌darokạ. 35 Iạ e riměnta mapẹ̌daral᷊aị anạu esẹdẹ̌duang amange, anạ bawine rẹ̌duan ninange, ringanguanạ mirarang bawine e rẹ̌duan ninange kinarangang.36 Ore, kụ sarung mariadi sědụ kạguwakenge, ute kairal᷊ohong bal᷊ene sẹ̌sane. 37 I saing kụkěndag'i amangearau i ninange limembo wọu Iạ e, tawe hinone makoạmuritẹ̌-Ku. Kerene lai isaing kụkěndagu anạe esẹ arauanạe wawine limembo wọu Iạ e. 38 Dingangu i sain tawemapulu mamasaěng kuruisẹ̌ e ringangu tumol᷊e si Siạ, utetawe hinone makoạ muritẹ̌-Ku. 39 I sai mẹ̌tẹ̌tatahangupẹ̌bawiahẹ̌ sarung kailangeng pẹ̌bawiahe, arawe i saimẹ̌tẹ̌tatahangu pẹ̌bawiahẹ̌ e ual᷊ingu saane si Siạ,e ute, sarungbe makahombang pẹ̌bawiahẹ̌." 40 "I sai

MATIUS 10.41–11.8 28manarimạ i kamene ute, manarimạu Iạ. Dingangu i saimanarimạu Iạ e ute manarimạ i Sie něndoloh'u Iạ e. 41 Isaim manarimạu nabi, ual᷊ingu i sie kai nabi ute, sarungmanarimạ bawal᷊ise waug'u sěngkatau nabi. Dingangu isai manarimạu sěngkatau mapia ual᷊ingu i sie mapia ute,sarung manarimạ bawal᷊ise waug'u sěngkatau mapia. 42 Isai mapěnginungu sěngkatau wọu tal᷊oaran sire kasiangini e manịeng tumbạ u akẹ lěnding ual᷊ingu i sie kawemuritẹ̌-Ku ute, pěmpangimangke u i sie mambeng těngadẹ̌sarung manarimạ bawal᷊ise!"11 1 Sarạeng i Yesus bọuten nangonggọu mangatěnron'E kerene su murit'E mapul᷊o dua e, i Sienaněntangken tampạ ene. I Sie tamai maněnro ringangumangeken hengetang'u Ruata su manga soa mararanine.2 I Yohanes Mananahani nạung kạtatahungkụe kainakaringihẹ̌ kakakoạu munarang Kristus. Bọu e i sieněndoloh'u tumatol᷊ene pirang katau apakạkoạ saranganung Yesus pakịbal᷊o, angkuěng, 3 "I Tuang ngae sarungduměnta kere su kědom Mawu Ruata, arau i kami kaimangampal᷊ẹ̌ taumata wal᷊ine?" 4 Mawu Yesus simimbang,"Pěmpẹ̌bal᷊ịe kụ paul᷊ị si Yohanes apang kinaringihẹ̌dingangu kinasilong kamene: 5 Tau wuta nakasilo, taupeosẹ̌ nakaral᷊eng, taumata piạ sakịe su pisị makạtatakụenul᷊e; tau wengelẹ̌ nakaringihẹ̌, taumata nate e nẹ̌biahẹ̌kapia, ringangu Injilẹ̌ e nihabarẹ̌ bue su taumata kasiang.6 Kariangkamang kụ i sain tawẹ banggilu mẹ̌binsị u Iạe!" 7 Samurin manga rarolohang i Yohanes ene naral᷊eng,tangu Mawu Yesus nanětạe něhengetang su taumata l᷊awọmạanung Yohanes, angkuěng'E, "I kamene něngkakoạsol᷊ong banua l᷊inggi e kai nẹ̌kakěllạe apa? Děmpugẹ̌tẹ̌ukangu anging? 8 Kai a tamai nịkakěllaěng i kamene?Arau kai sěngkatau mẹ̌pẹ̌pakeang mal᷊ěnggihẹ̌ ngae?Taumata apam mẹ̌pẹ̌pakeang kerene ute kai mětẹ̌tanạ

MATIUS 11.9–20 29su wal᷊em mararatu. 9 Unụe wue i kamene makoạsol᷊ong banua l᷊inggi? Měmanda sěngkatau nabi tangu?Kahěngang bue, luhud'u něngalembo l᷊ai wọu sěngkataunabi. 10 Batụ u kai i Yohanes ene ilẹ̌habar'u Winohẹ Susiini, 'Ini e kai rarolohangku, angkuěngu Mawu Ruata, Iạdimoloh'i sie pěngal᷊imona wọ'i kamene tadeạu i siemamuka ral᷊eng baug'i kamene.' 11 Pẹ̌tahěndung! Su duniaini tawẹ taumata limembo wọ'i Yohanes Mananahani.Maning kerene, i saing kakạdodokange su tal᷊oarangkawanuan Duata e limembowen gẹ̌guwạ wọ'i Yohanes.12 Dokeng bọ'i Yohanes mạngekeng habarẹ̌ sarangkengorasẹ̌ ini e, kawanuan Duata e rẹ̌dokatengu taumata apamměngkai mạngal᷊ạ kawasa e ringangu wuntal᷊ẹ̌. 13 Sarangdarěntang Yohanes, kal᷊awọu tan Musa ringangu těnronmanga nabi e měnẹ̌něbal᷊ 'u apang hinom mariadi. 14 Kụkereu i kamene měmpangimang bue ute, i Yohanes enekai i Elia, kụ darěntane seng nitěbal᷊ẹ̌. 15 I sain piạ tul᷊ineute pẹ̌daringihẹ̌! 16 Takụ isihing suapa tangu taumatangorasẹ̌ ini e? I sire kai kere manga rariọ mạhungkaiangsu pasarẹ̌. Sěnggal᷊ipoho e měmpẹ̌kẹ̌kui si sire wal᷊ine,17 'I kami mẹ̌kantarị u kakantarị makal᷊uasẹ̌ si kamene,kaiso i kamene mang tawẹu měmpẹ̌sal᷊ai! I kami emẹ̌kantarịeweng kantarị u pěhampugang kaiso i kamenemang tawẹu mahunsangị!' 18 I Yohanes e riměnta --i sie nẹ̌puasa ringangu tawe nanginung anggorẹ̌; kụtaumata e němpẹ̌bera, 'I sie kai nikasetangeng!' 19 ĚndaịAhus'u Taumata e riměnta -- i Sie kimaěng dinganguněnginung; mase taumata e němpẹ̌bera, 'Kakělla tauěndaị! Kombangeng, tahawukaneng, hapịu maghaghěllebea ringangu taumata warạdosa.' Maning kerene,kai katatahuěnnan Duata e limětạ bue wọu kal᷊awọuual᷊ine." 20 Bọu e Mawu Yesus nanětạe naněngkul᷊ẹ̌kal᷊awọu soa, suapang i Sie kasauange mẹ̌koạ tanda

MATIUS 11.21–30 30makal᷊aherang. Batụ u taumata suapan soa ene tawemapulu mẹ̌tobatẹ̌ bọu rosan sire. 21 "Kạěngkěhang ikamene Korazim! Dingangu kaěngkěhang lai i kamene,Betsaida! U kamagengu kal᷊awọu tanda makạl᷊aherangnikoạe seng nariadi sutal᷊oarang kamene su Tirusdingangu Sidon, ute angkeěnge taumata apan senesembem marěngụ němpẹ̌tobatẹ̌ bọu kal᷊awọu rosansire ringangu němpẹ̌lutu mase němpanawuh'u awusu těmbọ i sire. 22 Pẹ̌tahěndung, u su Ěllong Kiamatẹ̌,taumatan Tirus dingangu Sidon e limembowen kal᷊owọeampungang u Ruata wọu i kamene! 23 Ringangu i kameneKapernaum! I hengkẹ sarang sorga ngae i kamene? Talawue! Buạ i kamene ute sarung iwahung su naraka! Ukawe mangạewe kal᷊awọu tanda makạl᷊aherange nikoạsutal᷊oarang kamene e seng nikoạ l᷊ai su Sodom, ute Sodome wẹ̌dangbe lai ene orasẹ̌ ini! 24 Pẹ̌tahěndung! U su ĚllongKiamatẹ̌ e tau Sodom sarungbe limembong kal᷊owọeampungang u Ruata e wọu i kamene!" 25 Su tempoene Mawu Yesus někal᷊iomaneng, "O i Amang, Mawumẹ̌ngẹ̌ngawasa l᷊angị ringangu dunia! Iạ makitarimakasẹsi Kau, u kěbị ini e kinal᷊irungu wọu mapapande ringangumatatahuěnna e, kụ nilahẹu su taumata rararodọ. 26 Kụkai ene nạung mětẹ̌tatahino si Amang." 27 Mase MawuYesus něhengetang, "Pakụ sạbarange seng nisarakangi Amange si Siạ. Tawẹu makakiral᷊a Ahusẹ̌, sul᷊iungAmang. Tawẹu l᷊ai makakiral᷊a si Amang, sul᷊iung Ahusẹ̌,dingangu si sai-saịewe pělahekang i Amang kahiạewengAhusẹ̌ e. 28 Děntako su anu-Ku i kamene kěbị apanněngkasaghedẹ̌ dingangu něngkawěhạ u wawawaěnge; Iạe sarung mapangirul᷊eng kamene. 29 Pěmpẹ̌tol᷊eko ta-Kue dingangu pěmpangěndungko si Siạ e i kamene. U Iạ inie kai masikome ringangu masanạ naung-Ku, kụ i kamenesarung makapěndang mal᷊unsemahẹ̌. 30 U kal᷊awọu ta-Ku

MATIUS 12.1–11 31e makạl᷊uasẹ̌, dingangu wawawaěng Takụ pakipasaěng sikamene e mahaěng!"12 1 Piạ sěnsul᷊e su ěllon Sabatẹ̌, piạ e Mawu Yesussimahe wael'u gandung, manga murit'E e nanětạeněmpaměnsạ gandung, kụ nahungkaěng batụ u kai sengkinal᷊unusang. 2 Sarangke kinasilon tau Farisi e ute i sireněmpẹ̌berạe si Sie, "Kěllạe! Manga murit'U e limawangtorat'i kitẹ dingangu němpẹ̌koạbe apan isẹ̌sěding suěllon Sabatẹ̌." 3 Mawu Yesus simimbang, "I kamene kaita nakạbasa apa kinoạ i Daud piạ i sie ringangu mangataumatane kinal᷊unusang? 4 I sie kawe simuẹ̌ su ral᷊unguWal᷊em Mawu Ruata; mase kimaěng borotẹ̌ nạung sengnakoạ sasěmba su Mawu. Sěmbal᷊iau tumuhụ torat'i kitẹe, i sire sěndinganenge kawe pělli mahungkaěng borotẹ̌ene kaiso mantịewen manga imange wotonge. 5 Araukai wědang ta nakạbasa i kamene su ral᷊ungu torat'iMusa u apang ěllon Sabatẹ̌ e manga imang mẹ̌munarasu Wal᷊em Mawu, kụ lụl᷊ampa atorang'u ěllon Sabatẹ̌, kaitawe nipẹ̌sal᷊a? 6 Tangangko apa takụ niwera ini: ěndaịkai piạ limembong kasěllahe wọ'u Wal᷊em Mawu e. 7 Sural᷊ungu Winohẹ Susi e mạbawohẹ: I kẹ̌kapuluku e kaipẹ̌kakakěndagẹ̌ e, wal᷊inewe sasěmba binatang. Kereu ikamene kahěnga-hěngang nakaěnna waweraku e, utemambeng tawe sarung mapẹ̌sal᷊ang apan tawẹ sal᷊ane.8 Baugu Ahus'u Taumata e kai kawasa su ěllon Sabatẹ̌e." 9 Mawu Yesus naněntangken tampạ ene kụ simuẹ̌ suwal᷊em pẹ̌kakal᷊iomanengang. 10 Akutẹu sene kai piạ taul᷊imane sěmbẹ̌ka nipatene. Pirang katau mědẹ̌deạ aị umapẹ̌sẹ̌sal᷊a Mawu Yesus kụ měmpạkibal᷊o si Sie, "Botongemapakapian masasakị su ěllon Sabatẹ̌?" 11 Mawu Yesussimimbang, "Mangawe piạ u sěngkatau wọu tal᷊oarangkamene piạ dombane, kụ su ěllon Sabatẹ̌ domba enenataho su wangka maral᷊ung; kụ kereapa wue taghuang'u

MATIUS 12.12–25 32domba e tawe měněngal᷊ẹ̌ kụ mamatung domba e wọulohange? 12 Kutẹu taumata e kawe limembom mạarěgawọu domba e! Kụ mạeng kerene, botonge wue mẹ̌tul᷊ungutaumata su ěllon Sabatẹ̌." 13 Bọu e i Yesus nẹ̌bera sutau limane nipatene sěmběka e, "Ul᷊uhẹ̌ko limanu." Tauene něngul᷊uhẹ̌ limane, kụ lima ene napia kere limanesěmběka. 14 Arawe taumata'm Farisi e nahunsẹ̌bangkewọu wal᷊en pẹ̌kakal᷊iomanengange, mase němpẹ̌kakirẹe mẹ̌deạu mamate. 15 Mawu Yesus nakahěngangke utau Farisi e piạ dial᷊e rumokạ si Sie. I Sie rimal᷊engke wọuene kutẹu kai nitol᷊eěngu taumata l᷊awọ-l᷊awọ, kụ i Sienapakapian kal᷊awọu masasakị. 16 Kụ i Sie nẹ̌sẹ̌dingkensire měmpẹ̌bawěken Sie su taumata wal᷊ine. 17 Ual᷊inguene ute nisěhụe apang pinẹ̌hengetang'u Mawu Ruatakere těbal᷊u Nabi Yesaya, 18 "Kai ini e rarolohang-Ku Takụpinile, i Sie ikẹ̌kěndagẹ̌-Ku ringangu mětẹ̌tatal᷊ahino sunaung-Ku e. Rohkẹ̌-Ku e Takụ isarakang si Sie, kal᷊aadilẹ̌-Kue sarung ipakasingkạ su pakụ bansa. 19 I Sie tawe sarungmanitori arau měmansagẹ̌, arau mẹ̌tahawerang su mangaral᷊eng gaghuwạ. 20 Hiung napěkuhẹ̌ e tawe pědiang'Eringangu sol᷊o mědẹ̌dusẹ̌ e tawe ukang'E. I Sie sarungmẹ̌tatětol᷊ẹ̌ sarang makawunạ u kạadilẹ̌; 21 pakụ bansae samatang mělẹ̌harapẹ̌ si Sie." 22 Ene niěntude su anunYesus sěngkatau wuta ringangu ta kawawera ual᷊ingupinẹ̌kawasaěngu rohkẹ̌ dal᷊akị e. Mawu Yesus napakaul᷊entau ene hakịu i sie nakawera ringangu nakasilo. 23 Kal᷊awọutaumata e něngkaherang kụ němpẹ̌bera u, "Wal᷊inewe iSie ini ngae Ahus'i Daud kere nạung su kẹ̌do e?" 24 Arawetau Farisi nạung makạdingihẹ̌ ene, i sire němpẹ̌simbah'u,"Tau ěndaịe kětạeng makạpanokol᷊ẹ̌ rohkẹ̌ dal᷊aị eual᷊ingu i Beelzebul, těmbonangu manga rohkẹ̌ dal᷊aịe, seng nangonggọu kawasa si Sie." 25 Mawu Yesusmasingkạu něnnan tau Farisi e, kụ i Sie něhengetang

MATIUS 12.26–34 33si sire, "Kamageng kararatuang sěmbaụ mapahiạ pirangkamonaěng, mase sěmbaụ dingangu wal᷊ine mẹ̌daral᷊aị,ute kararatuang ene tawe tumei, kaiso mang maromba.Dingangu soa sěmbaụ arau wọu tal᷊oarang anạ u sěngkataue mẹ̌kal᷊iaesẹ̌ kụ měmpẹ̌sẹ̌dụ sěmbaụ su wal᷊ine ute mangmaghoghahẹ̌. 26 Kerene lai su ral᷊ungu kararatuang'usetang; kereu kamonaěng sěmbaụ měndal᷊aị kamonaěngbal᷊ine ute, kararatuang'u setange seng napahiạ-pahiạkụ mang sarung magholang. 27 I kamene měbẹ̌bera uIạ mạnokol᷊ẹ̌ rohkẹ̌ dal᷊aị ual᷊ingu kawasam Beelzebul.Kamageng kerene ute, kai ual᷊ingu kawasan sai tumatol᷊e sikamene e měmpanokol᷊ẹ̌ rohkẹ̌ dal᷊aị? I sire apan tumatol᷊esi kamene hala e mapẹ̌sẹ̌sal᷊an kamene! 28 Arawe Iạe kawe mạnokol᷊ẹ̌ rohkẹ̌ dal᷊aị ual᷊ingu kawasan Rohkẹ̌u Ruata. Kụ ene mangal᷊ene ute, Mawu Ruata e sengmanětạ mẹ̌parenta su tal᷊oarang kamene! 29 Kereapatangu makakasuẹ̌ su wal᷊en sěngkatau taumata matoghasẹ̌kụ mamul᷊aho rarotonge, kereu i sie tawe mangikị taumatoghasẹ̌ e kal᷊imona? Mase wọu ene i sie wuhụemakapul᷊aho rarotonge. 30 I sain tawe manumbẹ̌ka wọuIạ e ute nal᷊ahẹu i sie rumokạ si Siạ. Dingangu i sai tawemẹ̌sumbala Siạ e ute, mambeng těngadẹ̌ makagholanghal᷊ẹ̌-Ku! 31 Ual᷊ingu ene ute, kěngkasingkạko, kereu i saiměkẹ̌koạ dosa ringangu měbẹ̌berang lahinakang, i siewotonge i kaampung. Kai kamageng i sie měhinakangRohkẹ̌ u Ruata e i sie tawe ikaampung! 32 Arawe kereu isie kawe mẹ̌bẹ̌berang bawera ipěndokạ Ahus'u Taumata,i sie wotonge kaampung, arawe kamagengu i sie kaweměhinakang Rohkẹ̌ u Ruata ute, i sie tawe kaampungang,baẹ orasẹ̌ ini kerene lai su aheratẹ̌ e!" 33 "Mědeạumakahombangbe wuang kalu mapia e ute kalune harusẹ̌belai mapia. Kereu kalune ral᷊akị, ute wuane mal᷊aing dal᷊akị.U kai wọu wuane kapẹ̌kiral᷊aěng kalune. 34 I kamene

MATIUS 12.35–43 34taumata ral᷊aị, i kamene kai makapẹ̌berawen mapiakereapa, kereu i kamene kawe ral᷊aị? Apang iwẹ̌bera'mmohong, ute ene kai tụtompẹ bọu ral᷊ungu naung!35 Taumata mapia e kai měbẹ̌bera manga hal᷊ẹ̌ mapapia ebatụ u i sie kai napenẹ u kapia. Arawe taumata ral᷊aị kawemẹ̌bẹ̌bera manga hal᷊ẹ̌ daral᷊aị e batụ u i sie kai napenẹu karal᷊aị. 36 Kụ pẹ̌tahěndungko: u su Ěllong Kiamatẹ̌,sěngkatau-sěngkatau e měnal᷊ud'u apam bawerane kụtawe mẹ̌tatal᷊ahino. 37 U kai wọu manga waweranu halae kụ sarung ipakẹ ipěnilakehu i kau měnsang nẹ̌sal᷊aarau nihino." 38 Bọu e pirang katau mananěnro agamaringangu manga tau Farisi e němpẹ̌bera, "Tuang Guru,i kami kai mapulu reng makasilo si Tuang mẹ̌koạ tandamakạl᷊aherang." 39 "Apạe karal᷊aị dingangu kạduruhakanemanga taumata tempo ini!" angkuěng u Mawu Yesus. "Ikamene mědẹ̌dorong si Siạ pẹ̌koạ tanda makạl᷊aherang? Ikamene tawe ghělirang u tanda makal᷊aherange maninglaitumbạu sěmbaụ, tabeạu katewe tanda makal᷊aherang iNabi Yunus. 40 I Yunus e nạung těllu ěllo těllu hěbi sural᷊ungu angu kinạ gẹ̌guwạ. Kerene lai Ahus'u Taumata emal᷊aing těllu ěllo těllu hěbi su ral᷊ungu unid'u dunia. 41 SuĚllong Kiamatẹ̌ tumanạ u Niniwe sarung měmpẹ̌bangungdingangu taumatang orasẹ̌ ini kụ měmpẹ̌hukung i sire. Utaumatan Niniwe e kai seng němpẹ̌tobatẹ̌ bọu kal᷊awọurosan sire, piạ i Yunus e seng měnẹ̌nasẹ̌ si sire. Kaiso orasẹ̌ini e ěndaị piạkong lai nangělembong kasěllahe wọ'i Yunuse! 42 Su Ěllong Kiamatẹ̌ e, datu wawine wọu wanuansěmběkang muhẹ̌ e sarung mẹ̌bangung dingangutaumata orasẹ̌ ini e kụ měhukung i sire. U i sie riměnta wọupondol᷊ 'u dunia e mědeạu makaringihẹ̌ kapanden Salomo.Kutẹu ěndaịe kawe piạ nangělembong kasěllahe wọ'iSalomo!" 43 "Kamageng rohkẹ̌ dal᷊aị e měmpẹ̌sěbang bọupẹ̌sěngkatau, ute rohkẹ̌ ene měpẹ̌paiwuhị banua mamara

MATIUS 12.44–13.5 35mědeạu pěngirul᷊eěng, kaiso tawe makal᷊ahombang.44 Ual᷊ingu ene i sie nẹ̌berau, 'Iạ sarung mẹ̌bal᷊ị kạpia suwal᷊e kụ seng takụ nitěntang.' Ene i sie nasongọe sene,kutẹu wal᷊e e kawe tạ taune, wurẹ̌si ringangu mahundugẹ̌.45 Mase i sie rimal᷊eng kụ němaringang si sire pitu rohkẹ̌bal᷊ine kụ limembong karal᷊aịe wọ'i sie. Bọu e i sire simuẹ̌su tau ene, kụ nẹ̌tumanạ sene. Kụ pangěnsueěngekakakoạu tau ene napal᷊iung karal᷊akịe wọu kal᷊amona.Kụ kerene lai sarung mariadi su taumata raral᷊aị orasẹ̌ini." 46 Ene Mawu Yesus bẹ̌dang kạpěhengetange sutaumata l᷊awọ-l᷊awọe, tangu narěntạe i ninang'E ringanguanạ u sěmbaụ'E. I sire mạhundarisị su l᷊ikude mědeạumẹ̌bisaran Sie. 47 Sěngkatau wọu tal᷊oaran taumata l᷊awọenẹ̌berạe si Yesus, "Tuang, i ninang dingangu manga anạ usěngkataun Tuang e ene wawa su l᷊ikudẹ̌. I sire mapulumẹ̌bisaran Tuang." 48 Mase Mawu Yesus simimbang, "Isai i ninang-Ku? I sai manga anạ u sěngkatau-Ku?" 49 Bọue i Sie naněbọ su manga murit'E ringangu nẹ̌bera u,"Kakěllạe, kai ini e i ninang-Ku ringangu manga anạ usěngkatau-Ku. 50 Taumata apam měmpẹ̌kẹ̌koạ kapulungAmang-Ku su Sorga, ute i sie anạ u sěngkatauku esẹ, anạ usěngkatauku wawine ringangu i ninangku."13 1 Su ěllo l᷊ai ene Mawu Yesus simẹ̌bangke wọuwal᷊e ene, mase nakoạ sarang biwih'u ranoe kụ kimaiang sene. 2 Mal᷊awọ kahěngang taumataněmpẹ̌tampung němpěliwung Mawu Yesus, hakịu enei Sie simakẹ e su sakaeng kụ naiang, arawe taumatal᷊awọe mạhundarisịete su apeng e. 3 Mase Mawu Yesusnaněnrọeng hal᷊ẹ̌ lawọ nẹ̌pakẹ u papinintu kerei. "Tangukai piạ sěngkatau měnanawuhẹ̌, dimal᷊eng nanawuhẹ̌bine," kerene Mawu Yesus nanětạu wěkene. 4 "Arakapẹ̌nawuhe, piạ e wine nasawuhẹ̌ su ral᷊eng. Kụ manụ uwinalangeng e riměnta kụ bine e nasueng temọe. 5 Piạ

MATIUS 13.6–15 36l᷊ai nasawuhẹ̌ su tampạ mawatu, kụ ěntanane mahal᷊i.Manga wine ene měngkate muwo ual᷊ingu ěntananemanipị. 6 Ara matangěllo e nasahengkẹ e, tangu mangahětịe nanětạe něngkalolang bọu e nahẹ̌gu ringangu natewaug'u hamụe tawe tumanịu maral᷊ung. 7 Piạ l᷊ai winenasawuhẹ̌ su tal᷊oaran manga sumpinị. Manga sumpinịenahuntuwo ringangu němpangěpisẹ̌ manga hětịe ene,sarangkewen nate. 8 Kai piạbe lai wine nasawuhẹ̌ suěntana mapia, mase němpẹ̌buạ e; piạ u mahasụ, piạu ěnnungu pul᷊o, dingangu piạbe lai něhaweng sarangtěllum pul᷊o su sul᷊ene." 9 Nasueẹng běkene papinintuene Mawu Yesus něhengetang u, "I sain piạ tul᷊inepẹ̌daringihẹ̌!" 10 Ene manga murit'i Yesus němpẹ̌haungkedingangu němpẹ̌kiwal᷊ọe si Sie, "Kawe unụe i Tuangměpẹ̌papinintu kereu mẹ̌bisaran taumata l᷊awọe?"11 Mawu Yesus simimbang u, "Batụ u i kamene sembennionggotangu al᷊amatẹ̌ mědeạu makakasingkạu rahasiangkereapa Ruata e mẹ̌parenta, arawe i sire ute tala wue.12 U si sai'm piạ sarung onggotang limembong kal᷊awọe,ringangu si sie ute sarung ipẹ̌dal᷊embo. Arawe si sain talaute, apạewen pẹ̌kadodọ si sie ute sarung pangul᷊eěng.13 Kai ene hakịu Iạ měpẹ̌papinintu kereu mẹ̌bisarantaumata l᷊awọ, ual᷊ingu i sire měmpěmẹ̌manda wue, kaimẹ̌sul᷊ungu tawe makasasilo, i sire měmpědẹ̌daringihẹ̌bue kai mẹ̌sul᷊ungu tawe makararingihẹ̌ dingangu tawemakal᷊aěnna. 14 Ual᷊ingu ene ute natuhụe kere nitěbal᷊uNabi i Yesaya, 'Ruata něhengetang: I sire sarung tatapẹ̌měmpědẹ̌daringihẹ̌ kai tawe makaěnna; i sire sarungtatapẹ̌ měmpẹ̌kẹ̌kakělla kai wẹ̌ga wue apan seng nariadi.15 U naungu sěngkawanuang ini e sen něngkal᷊umu, tul᷊insire sen nẹ̌bengelẹ̌, dingangu matan sire sen nipakawuta.Ini e niapakariadi tadeạu matan sire kumbahangměmanda, tul᷊in sire kumbahang dumaringihẹ̌, naung i

MATIUS 13.16–25 37sire kumbahang makahěngang mase kumbahang mẹ̌sul᷊esu anuku, kụ Iạ e mapakaul᷊en sire.' " 16 "Kai enẹ ekapiane i kamene," angkuěngu Mawu Yesus su mangamurit'E, "u i kamene kahěnga-hěngang makạsilo ringangumakạdingihẹ̌. 17 Pẹ̌tahěndungko, kai lawọ nabi ringangutaumata masaa su Ruata mẹ̌měnningu kumakělla apangkẹ̌kakěllaěng i kamene orasẹ̌ ini, kai i sire tawe makasilo. Isire mapulu měmpẹ̌daringihẹ̌ apang kinaringih'i kameneorasẹ̌ ini, kai i sire tawe makaringihẹ̌." 18 "Pẹ̌daringihẹ̌koapa mangal᷊em papinintu mạanun mananawuhẹ̌ e.19 Bine apan nasawuhẹ̌ su ral᷊enge tabidạu taumataapan nakaringihẹ̌ habar'u mạanun kereapa Ruata emẹ̌parenta, kai tawe makal᷊aěnna. I ral᷊akịe riměntaringangu nangaho apan seng nisawuhẹ̌ su ral᷊ungunaung i sire. 20 Bine kụ nisawuhẹ̌ su tampạ mawatu,tabidạu taumata kụ makạdingihẹ̌ injilẹ̌ ene, apid'uněnarimạ u naung mal᷊uasẹ̌. 21 Kaiso habarẹ̌ ene taweněhamụ su ral᷊ungu naung'i sire, hakịu tawe mararěpang.Lẹ̌pase i sire kinahombangengu susa arau tatumbiagẹ̌kahian injilẹ̌ e apid'u nẹ̌sunial᷊ẹ̌. 22 Bine kụ nasawuhẹ̌su tal᷊oaran sumpinị e tabidạu taumata makạdingihẹ̌injil'u Ruata, kaiso kai ghụgěnggangu pẹ̌bawiah'i sireringangu mapulum pẹ̌bawiahẹ̌ marange. Ual᷊ingu ene,injilẹ̌ e nahepesẹ̌ su ral᷊ungu naung i sire hakịewen tawẹbuane. 23 Arawe wine kụ nasawuhẹ̌ su ěntana mapiae tabidạu taumata apam makạdingihẹ̌ injilẹ̌ e apid'unakahěngang. I sire měmpẹ̌bua mal᷊awọ, piạ u mahasụ,piạ u ěnnungu pul᷊o, ringangu piạ u l᷊ai těllum pul᷊o susul᷊ene kal᷊awọe." 24 Mawu Yesus nẹ̌běke papinintu laiwal᷊ine su taumata l᷊awọe angkuěng'E, "Kereu Mawu Ruatae mẹ̌parenta ute kakakoạe kai mẹ̌sul᷊ungu papinintu kerei:Piạ sěngkatau mělahěnsinuang nangasị u wine mapia suwaele. 25 Su sěhěbi piạ i sire kạpahunkịe kěbị, sědụe

MATIUS 13.26–36 38riměnta nanawuhu wineng ěhe su tal᷊oarang gandungene, mase něnggeang. 26 Sarạeng manga gandung enemuwọe ringangu manga wurạe němpẹ̌songkangke,kutẹu manga ěhe kinasilọe lai. 27 Kutẹu manga ěllangeněmpẹ̌songọe su anun taghuang u waelẹ̌ e ringanguněmpẹ̌bera, 'I tuang bal᷊inewe měsẹ̌suangu wine mapia suwael'i Tuang? Kụ kai kereapa tangu sarang kawe piạ ěhemuwo sene?' 28 Taghuangu waelẹ̌ e simimbang u, 'Enee kai nịkakoạ u sědụ.' Mase manga ěllange němpẹ̌berạekapia, 'I tuang mapulu kereu manga ěhe ene tamaiěbukang i kami?' 29 'Balạe,' angkuěng'E, 'U kamagenguěhe e kawe ěbukang ute měntěhang gandung kawe laimaěbụ dingang. 30 Balạe apatuwo sěngkakatuwo sarangpamaměnsạe. Iạ e hẹ̌dowen mẹ̌bera su taumata apanměmaměnsạu: Komol᷊ẹ̌ko kal᷊amona manga ěhe e, ikị kụtutung. Masene pěmpangomol᷊ẹ̌ gandung kụ desọ sural᷊ungu wasung.' " 31 Mawu Yesus nẹ̌běkeng lai papinintusěmbaụ su taumata l᷊awọ, angkuěng'E, "Kawasan Duatae, kakakoạe kai kere papinintu: Bakị u sasawi sěmbaụnial᷊ạu sěngkatau, kụ nisuange su waele. 32 Bakị u sasawiene kai kakạdọdokangu kěbị bine. Kai kamageng sengtumuwo e ute i sie makoạ kasariaěngu pakụ sasuang. Isie makoạ kakaluang gaghuwạ hakịewen pěbẹ̌baesangumanụ u kinoaěng su manga lelange." 33 Mawu Yesusnẹ̌běken lai papinintu wal᷊ine sěmbaụ su taumata l᷊awọu,"Kawasang Mawu e kai kere kakakoạu lahaesẹ̌ nial᷊ạ usěngkatau wawine, kụ nikaugẹ̌ nipẹ̌dal᷊aụ u tapoěng ěpạpul᷊o su literẹ̌ sarang nasue muwo!" 34 Kěbịe nitěnro'mMawu Yesus su taumata l᷊awọe ringangu papinintu.35 Ual᷊ingu ene nasěhụe apang kụ nitěbal᷊u nabi u, "Iạe sarung mẹ̌papinintu kereu mahumbisaran sire; Iạ esarung mělahẹu kal᷊awọu apam mạpapěnnisẹ̌ dokeng bọukarariadin dunia ini." 36 Bọu e Mawu Yesus něnggeangken

MATIUS 13.37–47 39taumata l᷊awọe, mase rimangeng su wal᷊e. Manga muritẹ̌ ehimaungke kụ němpẹ̌berau, "Kěnangko i Tuang pěnualagẹ̌si kami mangal᷊em papinintun ěhe su tal᷊oarang gandunge." 37 Mawu Yesus simimbang, "Měnanawuhẹ̌ bine kụmapia e ute kai Ahus'u Taumata. 38 Baelẹ̌ ene ute kairunia ini. Bine e mapia ene kai taumata apan seng nariadikawanuan Duata e. Manga ěhe e ute kai apan taumatakụ manumběka setang. 39 Sědụ kụ měsẹ̌suangu mangaěhe ene ute kai setang. Tempom pěmaměnsạe ute kaiĚllong Kiamatẹ̌, dingangu taumata apan mạměnsạe utekai manga malạekatẹ̌. 40 Kerẹewe ěhe e nịkakomol᷊ẹ̌dingangu nịtatutung su putung, kerene lai sarung suĚllong Kiamatẹ̌ e. 41 Ahus'u Taumata e sarung dumolohumanga malạekatẹ̌ měmpangomol᷊u apam makawodaịtaumata mẹ̌barạdosa, ringangu kal᷊awọu taumata apamměmpẹ̌kẹ̌koạ dal᷊akịe wọu tal᷊oaran umat'E. 42 I sirekěbịe sarung iwahung su ral᷊ungu sunggilẹ̌ piạ putungerụděllị; kụ sene i sire sarung piạ parahul᷊ungkang dingangumẹ̌tatahangu sigěsạ. 43 Kụ i sai měmpẹ̌kẹ̌koạ kapulunMawu e sarung sụsěnnang kere matangěllo su WanuanDuata Wuhu e, Ruatạe i Amang i sire. Kụ kereu piạtul᷊i ute pẹ̌daringihẹ̌ko!" 44 "Kamagengu Mawu Ruatamẹ̌parenta kakakoạe kai kere papinintu ini: kai piạ arětạkụ mạl᷊aambung su ral᷊ungu ěntana kụ nikaěbakengusěngkataue, mase nilẹ̌bing kapia su ral᷊ungu ěntana. Tangukahiạen dal᷊uase tau ene nẹ̌bal᷊ụen pakụ darotonge, masesaụ nẹ̌sul᷊e kụ namělli ěntana ene." 45 "Kamagengu MawuRuata mẹ̌parenta kakakoạe kai kere papinintu ini: U kai piạsěngkatau tahapẹ̌dagang mědẹ̌deạ muara maral᷊ěgadẹ̌.46 Kutẹu sarạeng i sie nakahombangke muara sěmbaụ kụtawẹ sihinge kal᷊ěnggihe, tangu i sie ringangu tamai nẹ̌bal᷊ụu kěbị darotonge, bọu e namělli muara sěmbaụ ene."47 "Kamagengu Mawu Ruata mẹ̌parenta kakakoạe kai

MATIUS 13.48–58 40nisihing su soma nipěllọ su rano, kụ nakal᷊iwung kal᷊awọuhaghing kinạ. 48 Sarạeng soma e napenẹeng kinạ, uteniwol᷊eng sarang dul᷊unge kahian měnanoma. Bọu e isire nahungkaiang němpamile kinạ. Apang mapapia enitaho su manga l᷊uweng kinạ, arawe apan daral᷊akisẹ̌e ute nirěmmẹ i sire. 49 Kerene lai su Ěllong Kiamatẹ̌,manga malạekatẹ̌ e sarung mapẹ̌dal᷊ahaen taumata apandal᷊ai bọu taumata apam měkẹ̌koạ kapulun Duata. 50 Bọuene taumata apan dal᷊aịe sarung iwahung su putungu rapuhang. Sene tangu i sire sarung mahul᷊ungkangdingangu masigěsạ." 51 "Kụ i kamene nakaěnnawe kěbịtamai ene?" kakiwal᷊ong Yesus. "Nakaěnna Tuang!"sasimbang i sire. 52 Mase Mawu Yesus něhengetang, "Kaiene hakịu apam měmpạněnro agama kụ seng nakoạkawanuan Duata e, kai mẹ̌sul᷊ungu sěngkatau taghuanguwal᷊e kụ nangukahẹ̌ apal᷊iwụ buhu ringangu těbe wọupěndaresoěnge." 53 Ene, sarạeng nasuẹeng bẹ̌kene siYesus kal᷊awọu papinintu tamai ene, i Sie něnggeangkewọu ene, 54 bọu e nẹ̌sul᷊e sol᷊ong banuane. Paịse tangu iSie simuẹ̌ e naněnro su kanisa, ringangu su taumata apandụdaringihẹ̌ si Sie sene měngkai rụdal᷊inaụ. Ungkuěngi sire u, "Kai wọu apa i Sie ini nakahombang kapandekerene? Dingangu kai wọu apa wue i Sie nakahombangkawasa makapẹ̌koạ hal᷊ẹ̌ makạdal᷊inaụe? 55 Karạ kai anạu basẹ̌ u kalu i Sie? Karạ kai i ninange i Maria; ringangumanga anạ u sěngkataune i Yakobus, i Yusup, i Simon,dingang i Yudas? 56 Dingangu karạ kawe mětẹ̌tanạ sini laimanga wawinene? Kai wọu apa i Sie nakahombang kěbịene?" 57 Tangu i sire tawe měnarimạ i Yesus. Bọu ene iYesus něhengetang si sire u, "Sěngkatau nabi e lẹ̌adatengbalạewe su tampạ sude, tabeạu katewe su wanuane halaarau su wal᷊ene hala e." 58 Tangu Mawu Yesus e tawe

MATIUS 14.1–12 41nẹ̌koạ hal᷊ẹ̌ makạdal᷊inaụ namu sene, watụ u i sire taweměmpangimang.14 1 Su tempo ene i Herodes datung Galilea enakaringihẹ̌ teleng u mạanun Mawu Yesus. 2 Kụi Herodes e nẹ̌berạe su manga ěllange, "Nal᷊ahẹ u inimang i Yohanes Mananahani e nẹ̌bangung bọu tal᷊oarantaumata nate! Kụ kai ene hakịu i Sie makapẹ̌koạ hal᷊ẹ̌makạdal᷊inaụ." 3 Batụ u kal᷊amonang ene i Herodes kaiseng bọu nakisamẹ i Yohanes mase nipakihapusẹ̌ bọue nipakitahungkụ. I Herodes nẹ̌koạ kerene kai ual᷊ingukakakoạ i Herodias, kawingu tuarine sẹ̌sane i Filipus. 4 Unạung i Yohanes kai wọu nẹ̌bera kere ini si Herodes,"Kumbahang i kau mẹ̌kawing dingang i Herodias!" 5 Kutẹunạung kapulung Herodes e kai měmate si Yohanes, kaisoi sie mạtakụ u taumata l᷊awọe, baug'u taumata l᷊awọemạngiral᷊ingu i Yohanes e kai nabi. 6 Su tempọeng i Herodesměsẹ̌sal᷊iwangkeng ěllong kinariadiange, anạ i Herodiasmahuala e nẹ̌sal᷊ai su těngong l᷊awọ. Pẹ̌sasal᷊aine měngkatemakạl᷊uasẹ̌ naung i Herodes, 7 hakịu i Herodes nẹ̌kědo sisie ringangu kạsalune balạewe apan dorongange, sarungonggotang si sie. 8 Ual᷊ingu niwurungangken ninange utemahuala ene nẹ̌bera, "Iạ mẹ̌dorong těmbọ i YohanesMananahani e onggọ si siạ orasẹ̌ ini e lai kụ taho subaki!" 9 Nakaringihẹ̌ dorong ene, i Herodes e měngkatenasusa-susa naunge. Kai ual᷊ingu i sie seng nẹ̌salu sutěngong kal᷊awọu sakene, i sie nẹ̌parenta tadeạu rorongumahuala ene pakịtuhuke. 10 I sie rimoloh'u taumataapakakoạ sarang tahungkụe mědeạu iapamotọ těmbọ iYohanes. 11 Bọu e těmbọ i Yohanes e nisuẹ̌ mạtatal᷊endengsu wowom baki kụ nionggọ su mahuala ene. Masemahuala ene naněpase lai sarang anun ninange. 12 Bọuene manga murit'i Yohanes e nahunděntạe němpěngal᷊ạbạdang i Yohanes kụ nịdal᷊ěbing. Bọu e i sire nahunděntạe

MATIUS 14.13–24 42němpẹ̌habar'u ene si Yesus. 13 Piạ i Yesus nakaringihẹ̌habarẹ̌ e, i Sie simake sakaeng sẹ̌sane kụ nangal᷊ing bọuene nẹ̌těngkahae. Kutẹu hal᷊ẹ̌ ene kinaringihen taumataute, i sire němpaněntangkeng manga soan sire kụ mol᷊esi Yesus, nahul᷊ěngang. 14 Ene Mawu Yesus natumpạe wọusakaeng kụ nakasilo taumata l᷊awọe, i Sie mal᷊ěntụensire. Mase i Sie napakapiạen taumata masasakịe sutal᷊oaran sire. 15 Sěngkawawěllone, manga murit'i Yesus ehimaungke kụ němpẹ̌bera si Sie, "Ěndaung seng bawěllokutẹu tampạ ini e maghea. Mapiawe i Tuang pěndolohensire ini aparal᷊eng, tadeạu makapamělliwe kaěng su mangaapang kampong." 16 "Ta wahal᷊uasu i sire tamai," ungkuěngi Yesus, "i kamene e pakaěng i sire." 17 "I kami e kětạewenmạnaghuang borotẹ̌ limambaụ dingangu kinạ duambua!"Ungkuěngu manga murit'i Yesus e. 18 "Ěntude ramahi,"ungkuěng i Yesus. 19 Bọu ene i Sie napakaiangu taumatal᷊awọe su rěmpugẹ̌. Bọu e i Sie nangal᷊ạe borotẹ̌ l᷊imam baụdingangu kinạ duambua, mase rimal᷊ingara sol᷊ong langị,dingangu nakitarimakasẹ su Mawu Ruata. Bọu ene i Sienangangompeng borotẹ̌ e ringangu l᷊imane kụ něgěllịe sumanga murit'E pakịbal᷊awuhẹ̌ su taumata l᷊awọe. 20 I sirekěbịe nahungkaěngke sarang něngkal᷊aedẹ̌. Bọu e mangamurit'E němpangomol᷊ẹ̌ lěmbeng kaěnge, mapul᷊o duasu luwene napenẹ. 21 Apan němpẹ̌kaěng su tempo eneute mangawe lima hiwu su kataune, ta narekeng mangawawine ringangu manga rariọ. 22 Bọu e Mawu Yesusdimoloh'u manga murit'E nipẹ̌sakaeng kụ piněngal᷊amonasi Sie rumakị sarang sěmbẹ̌kan dano, těntal᷊ang i Sie rengmẹ̌děndoloh'u taumata l᷊awọ iapakạpul᷊ẹ e. 23 Sarạengtaumata l᷊awọe napul᷊ẹ, Mawu Yesus simakạe su wul᷊ude,i Sie sẹ̌sane nẹ̌kal᷊iomaneng. Ene nahěbịe, kai MawuYesus e mang bẹ̌dang sene. 24 Kutẹu sakaeng nisakeěngumanga murit'i Yesus e, seng su l᷊oang u rano. Sakaenge

MATIUS 14.25–15.2 43mangkewen ipědẹ̌darereh'u wělladẹ̌ e, u anginge kaiipẹ̌sẹ̌somah'u sakaeng. 25 Su wěllạ u pukul᷊ẹ̌ tatělluringangu pukul᷊ẹ̌ ěnnung mal᷊ukadẹ̌, Mawu Yesus himaungsi sire, rụdal᷊engke su wowong akẹ e. 26 Sarạeng mangamuritẹ̌ nakasilo si Sie rụdal᷊eng su wowong akẹ tangu isire měngkate apa himěkosẹ̌. "Himukudẹ̌!" kakiạ i sireněngkatakụ. 27 Arawe Mawu Yesus e měngkatewe lighạsimimbahẹ̌ si sire u, "Pakal᷊enehẹ̌ko! Iạ e kai i Yesus, abekatakụ!" 28 Mase i Petrus e nẹ̌berạe, "Kereu Mawu e kawei Yesus, ute aparal᷊engko iạ e sol᷊ong anun'U su wowongakẹ." 29 "Děntạe," ungkuěng i Yesus. Kụ i Petrus mumpạewọu sakaeng, kạdal᷊enge su wowong akẹ e kụ makoạsol᷊ong anung Yesus. 30 Kutẹu piạ e i Petrus nakasilou kawekaihạe anging su rano e, tangu natakụe i sie ringangunanětạe kakạbul᷊use. "Mawu ambangeko!" kakiạe.31 Ene i Yesus měngkatewe lighạ nangul᷊uh'u l᷊iman'E kụněhěgo si sie, ringangu něhengetang, "Petrus, Petrus,i kau e měngkai wědang gụgoẹ̌u Iạ?" 32 Mase i rẹ̌dua esimakẹ e su sakaenge, kụ anginge lai nal᷊ědạe. 33 Tangumanga murit'i Yesus apan su sakaenge nasịhaungke kụněmpẹ̌suba si Sie. I sire němpẹ̌berau, "Mamben těngadẹ̌u. Mawu e kai Ahus'u Ruata!" 34 Ene piạ e i sire narakịe susěmběkan dano, i sire mumpạe su Genesaret. 35 Kutẹusarạeng taumata sene nakasilo u kai i Yesus diměntae,tangu i sire měngkatewe napẹ̌kakekeng habarẹ̌ ene sukaguwạu wanua mạngělikụ soa ene. Mase kakěpal᷊ewemmasasakị e niěntuden sire su anung Yesus. 36 Kụ i sireněmpẹ̌dorong si Sie tadeạu wotongke manenggehẹ̌ lakụe,manịeng kětạeng humbun'E. Kụ kěbị apan nanenggehẹ̌ enapiạe.15 1 Tau Farisi sěngkomol᷊ang dingangu mananěnroagama pira-pira wọu Yerusalem nahunděnta sol᷊onganung Yesus. I sire němpẹ̌kiwal᷊o si Sie, 2 "Unụe manga

MATIUS 15.3–15 44murit'U kawe lụl᷊ampa tundung i upung gaghurang i kitẹ?Mageng mahungkaěng, i sire kawe tawe měmpanguhasẹ̌l᷊iman sire kal᷊amona kere su atorange!" 3 Mawu Yesus utesimimbangke si sire ungkuěng, "Kụ kawe unụe i kamenemal᷊aing lụl᷊ampa parentang Duata ual᷊ingu pamamewẹtundung i upung gaghurang i kamene? 4 U Mawu Ruata kainěhengetang, 'Pangadatẹ̌ si amangu ringangu si ninangu,kụ i sai měngane si amang dingangu si ninange ute hinongpateěng.' 5 Arawe ungkuěng i kamene ute, mạeng u piạu mẹ̌bera su gaghurange, 'Apạe angkeěng takụ ighěllị siamangku ringangu si ninangku, seng takụ nịsasěmba suRuata,' 6 tangu tau ene seng tawe wahal᷊uas'u měngadatẹ̌gaghurange. Kụ, ual᷊ingken tundung i upung gaghurang ikamene, ute i kamene kawe měmẹ̌malang hengetang'uMawu Ruata. 7 I kamene kai tau mělle! Nihino-hino apannitěbal᷊u Nabi Yesaya mạanung kamene, u, 8 'Kai kereini ungkuěngu Mawu: Umatẹ̌ ini e kai měmpạngadat'uwiwih'i sire si Siạ, arawe naung i sire ute maraung Iạ.9 Tawẹ gunane i sire měmpangadatẹ̌ Siạ, batụ u i sirekai mạněnrong atorangu taumata isẹ̌sihing i sire suatorangku.' " 10 Tangu Mawu Yesus kimuịe taumata l᷊awọekụ něhengetang si sire, "Pěmpẹ̌daringihẹ̌ko mẹ̌deạumakaěnna! 11 Apan seng nawoko su mohonge tawemakakal᷊amuhụ taumata; tumbạeng apang mạl᷊ua wọumohonge, ute kai ene makạkal᷊amuhụ si sie." 12 Masemanga murit'i Yesus nahunděnta kụ němpẹ̌bera si Sie,"Masingkạ bue i Tuang u i sire tau Farisi e kawe niměnggạunakaringihẹ̌ hengetang i Tuang kawe kerene?" 13 MawuYesus simimbang, "Apạewen sasuang kụ bal᷊ine nisuang iAmang-Ku su Sorga e, kai ěbukang. 14 Manịeng aị sěmpikei sire tau Farisi ene. I sire kai měngangahạ buta; kụ kereukawe wuta měngahạ buta ute i rẹ̌dua měngkawunsal᷊ẹ̌sěngkawunsal᷊ẹ̌ su ral᷊ungu songe." 15 Ene i Petrus něberạe

MATIUS 15.16–29 45si Sie, "Tul᷊ungko i Tuang pělahẹu papinintu ene si kami."16 Kutẹu Mawu Yesus simimbang si sire, "Kai ta nakaěnnai kamene? 17 Kai wěga i kamene, u apam masuẹ̌ sumohonge kawe sumuẹ̌ su ang, kụ bọu e sumẹ̌bangkapia? 18 Arawe apan sụsěbang bọu mohong, ute kaiměbẹ̌buạ bọu naung; kụ kai ene makạdiadi taumatamal᷊amuhụ. 19 U kai wọu ral᷊ungu naunge pěbẹ̌buakenguněnna raral᷊akịe, makạual᷊i taumata měmate, mawuang,mẹ̌sundal᷊ẹ̌, mẹ̌tako, mẹ̌sahiding kon, ringanguměhodatẹ̌. 20 Kakakoạ tamai ene makạual᷊i taumatamal᷊amuhụ, kai wal᷊inẹbe kumaěng u l᷊ima ta nịuhasẹ̌."21 Bọu e Mawu Yesus dimal᷊engke naněntangu tampạene sol᷊ong banua maraning soan Tirus dingangu Sidon.22 Ene piạ e sěngkatau wawineng Kanaan bọu wanua ene,lụhaung si Yesus kapẹ̌kẹ̌kuine, "Ahus'i Daud, tal᷊ěntụkongiạ! Anạku wawine e kai niwal᷊iuangu rohkẹ̌ dal᷊akị kụ tangukakakoạe marasai." 23 Mawu Yesus e měngkate tawẹkěndịe. Tangu manga murit'E němpẹ̌haungke si Sie kụněmpẹ̌dorong, "Tuang, dolohẹ̌ko apěngensọ bawineěndaịe pakarau. I sie měngkate kětạeng měgẹ̌gahẹ sul᷊ikud'i kitẹ!" 24 Mawu Yesus simimbang, "Iạ e nirolohẹ̌samatang baug'u kawanuang Israel e, tumange si sireapan něngkapal᷊idẹ̌." 25 Tau wawine ene himaungkekụ nẹ̌suba si Yesus kạpẹ̌berane, "Tul᷊ungko iạ, Mawu!"26 Kai i Yesus simimbang, "Tawe hinone měngal᷊ạ kaěngu pal᷊ahanạ kụ iteledẹ̌ su manga asu." 27 "Kerene wue,Mawu," ungkuěngu wawine ene, "arawe asu e mal᷊aingkụkaěng manga popahẹ̌ apan měngkạhondosẹ̌ bọumedan mawune." 28 Mase Mawu Yesus něhengetangkesi sie, "Ei wawine, mambeng masaria pěngangimangue! Kariadịe apan dẹ̌dorongangu e!" Tangu wọuten orasẹ̌ene anạe napiạe. 29 Ene Mawu Yesus naněntangkentampạ ene, kụ simělẹ e wiwih'u Ranong Galilea e. Bọu

MATIUS 15.30–39 46e i Sie simaka su wěnhe kụ naiang sene. 30 Mal᷊awọtaumata nahunděnta su anun'E němpangěntud'u taukempal᷊ẹ̌, buta, peosẹ̌, mou ringangkewelain masasakịbal᷊ine. I sire němpanondang masasakị ene su těngongYesus, kụ i Sie napakapian sire ene. 31 Taumata l᷊awọapan ene sene měngkate apa měngkạherang, makạsilọe apang mou makawera, kempal᷊ẹ̌ něngkapia, peosẹ̌makạdal᷊eng, dingangu wuta makạsilo. Kụ i sire měngkateměmpẹ̌dẹ̌dalo Mawu Ruatang Israel. 32 Ene MawuYesus kimuịe manga murit'E mase něhengetang, "Iạ etụtal᷊ěntụ u taumata l᷊awọ ini. Seng těllu ěllo karěngụe isire měngkai ringangku kutẹu i sire seng tạ u kanengang.Iạ mạdiri wue i sire měngkapul᷊ẹ dingangu ang tạ l᷊ohone,kibasị'u i sire mapinsang su ral᷊eng." 33 Mase mangamurit'i Yesus nakiwal᷊ọe si Sie, "Kai makaěbạ kaěngbọu apa i kitẹ su wanua maghea ini waug'u taumatakal᷊awọe ini?" 34 "Pirambaụ borotẹ̌ si kamene? MawuYesus nakiwal᷊o si sire." "Pitumbaụ dingangu kinạ darodọpirambua." 35 Tangu Mawu Yesus nangorọe taumatal᷊awọe niapahungkaiang su ěntana. 36 Mase i Sie nangal᷊ạeborotẹ̌ pitumbaụ dingangu kinạe kụ bọu e nakitarimakasẹsu Mawu. Bọu ene pinẹ̌kakakempangete borotẹ̌ dingangukinạe ringangu l᷊iman'E, mase nẹ̌gonẹ e su mangamurit'E. Kụ i sire němpamahiạe su taumata l᷊awọ ene.37 Kụ i sire nahungkaěng kěbị sarang něngkal᷊aedẹ̌. Bọuene i sire němpěngomol᷊e manga lěmbeng kaěnge. Kěbịkal᷊awọe pitung kěmbuahẹ̌ napenẹ. 38 Kal᷊awọu mangaesẹ apan nahungkaěng su orasẹ̌ ene tangu nạung ěpạ uhiwu su kataune, tawẹ nạdekeng manga wawine ringangumanga rariọ e. 39 Bọu e Mawu Yesus něndoloh'u taumatal᷊awọe pinakapul᷊ẹ. I Sie simakẹ e su sakaenge, kụ nawunạuwanuang Magadan.

MATIUS 16.1–11 4716 1 Piạko tau Farisi ringangu Saduki pirang kataunahunděnta su anung Yesus měhěbagẹ̌ si Sie. I sireněmpẹ̌dorong u i Sie apẹ̌kẹ̌koạko tanda makạl᷊aherangpạnahuntěngad'u rarěntan'E kai wọu anun Duata.2 Mawu Yesus simimbang, ["Kamagengu matangěllo ekạsědạe, i kamene mạul᷊ị u, 'Wanua e mapia, u l᷊angịekawe mahamụ.' 3 Dingangu mal᷊ukade wue ute, i kamenenẹ̌bera u, 'Sahěllo ini e rumasehẹ̌, u l᷊angịe kawe mahamụdingangu malělubẹ̌.' Ho, i kamene masingkạbe mẹ̌patehẹ̌banua ringangu makasilowe kakoạu l᷊angịe, arawe taalantempo e kawe tawe ikaghad'i kamene!"] 4 "Kai apạekaral᷊aị dingangu kawawal᷊ětohẹ̌ taumatang orasẹ̌ ini. Ikamene měgẹ̌gaus'u Iạ e apěkẹ̌koạ tanda makạl᷊aherang.I kamene tawe panọdekangu tanda makạl᷊aherangesarang sěmbaụ tabeạu katewe tanda makạl᷊aherangbọu Nabi Yunus." Sarạeng bọu něhengetang kerene, iYesus e naněntangken sire, mase rimal᷊eng. 5 Piạ e mangamurit'i Yesus nahumpạen sěmběkan dano e, wuhụekinasingkateng i sire u i sire kawe niwul᷊e nẹ̌bawa borotẹ̌.6 I Yesus něhengetangke si sire, "Pakatateghang bue suragin tau Farisi ringangu tau Yahudi e." 7 Nakaringihemanga wawera'm Mawu Yesus e, manga murit'E nanětạeněmpahumbisara sěmbaụ su wal᷊ine. "I Sie nẹ̌bera kerenee kai puhinengu i kitẹ tawe němpẹ̌bawa borotẹ̌ e."8 Mawu Yesus e masingkạ u apang ipạhumbisaran sire. Kụi Sie něhengetang, "Unụe i kamene měmpạhumbisarantawẹ borotẹ̌ niwawang kamene? I kamene kadodọpangangimang e! 9 Kai wẹ̌dang ta nakaěnna i kamenengae? Kai ta nakatahěndung i kamene borotẹ̌ l᷊imam baụtakụ pinẹ̌papahiạ baugu l᷊ima hiwu su kataune? Pirangluwe lěmbeng kaěng nịkakomol᷊ 'i kamene? 10 Kụ kereapawue borotẹ̌ pitu ene waugu ěpạ u hiwu su kataune?Piran luwe lěmbeng kaěng nịkakomol᷊ 'i kamene. 11 Kawe

MATIUS 16.12–22 48nakoạ kereapa ho i kamene mang ta makal᷊aěnna, u Iạ,tawe mal᷊aanum borotẹ̌ si kamene? Pakatateghang buesu wawitaugu tau Farisi ringangu Saduki!" 12 Kasueěngemanga murit'i Yesus e nakaěnnạe u Mawu Yesus mạul᷊ịupakatateghang e wal᷊inewe apẹ̌tẹ̌họ u ragi kakaugẹ̌borotẹ̌ e, kaiso kawe apětẹ̌těghangu manga těnrongtau Farisi ringangu Saduki. 13 Mawu Yesus nakoạe sarangbanua maraning soang Kaisarea Filipi. Sene i Sie kainakiwal᷊o su manga murit'E, "Ungkuěng u taumata e, kaii sai Ahus'u Taumata e uade?" 14 Manga murit'E naul᷊ịu, "Angkuěngu sěnggạ i Yohanes Mananahani, sěnggạewue mạul᷊ị u i Elia. I sirẹewe lai wal᷊ine ute mạul᷊ị u iYeremia, arau sěngkatau wọu tal᷊oaran manga nabi."15 "Arawe su něnnan kamene hala, i sai wue tangu Iạ e?"angkuěng i Yesus si sire. 16 Ene i Petrus simimbangu, "ITuang kai Ratu Mananal᷊amatẹ̌, Ahus'u Ruata Kụ Biahẹ̌."17 "Kariangkamang i kau, Simon anạ i Yona!" ungkuěng iYesus, "U wal᷊inewe taumata nělahẹu ene si kamene, kaisokai i Amang-Ku su Sorga. 18 Ual᷊ingu ene tangu kasingkạko,i kau e kai i Petrus, batu hanibẹ̌, kụ su wowom batusasukunang ini e takụ paměkang u gaheda-Ku; kụ taweikawatạ maning lai papate! 19 Iạ e sarung mẹ̌gěllị u kakunsịu Runian Duata Wuhu e si kau. Kụ apạewen isẹ̌sẹ̌dingu sudunia e mal᷊aing isẹ̌sědingu su sorga. Dingangu apạewennẹ̌tatal᷊ahino angkuěngu su dunia e, ute nẹ̌tatal᷊ahinolai su sorga." 20 Bọu e Mawu Yesus měsẹ̌sědingu mangamurit'E tadeạu i sire kumbahang maul᷊ị si sai-sai u i Siekawe Ratu Mananal᷊amatẹ̌. 21 Nanětạ bọu tempo eneMawu Yesus naul᷊ị mal᷊ahẹ su manga murit'E, u i Sie hinongsol᷊ong Yerusalem kụ mẹ̌tatahangu sunsara l᷊awọ bọumanga těmbonange, manga imang těmbonange dingangumanga mananěnrong agama. I Sie sarung pateěng, kaisosu katěllu ěllone i Sie sarung iapẹ̌bangung kapia. 22 Kutẹu i

MATIUS 16.23–17.4 49Petrus kai namol᷊eng si Yesus sol᷊ong sěndihange ringangunẹ̌bera si Sie, ungkuěnge, "Karimạko Mawu Ruata emapakaraung ene Mawu! Kumbahang bue hal᷊ẹ̌ enehumombang si Kau Mawu!" 23 Ene Mawu Yesus nẹ̌bihụemase nẹ̌bera si Petrus, "Pamehọ e i kau wọu ini setang!I kau e kai mạnahaghe si Siạ. Tiněnnanue kai něnnantaumata; bal᷊inewe něnnan Duata!" 24 Bọu e MawuYesus něhengetangke su manga murit'E, "I sai mapulutumol᷊e si Siạ, ute harusẹ̌ mẹ̌mbul᷊eng batangengesẹ̌sane, kụ pamasaẹ̌ng kuruise kụ měngkatewe tol᷊e siSiạ e. 25 U i sai mapulu mẹ̌tahuntěndạ u pẹ̌bawiahe, utesarung kailangengu pẹ̌bawiahe. Arawe i sai manarakangupẹ̌bawiahe waug'u Iạ e, ute sarung makahombang ene.26 Kai apạe untune su pẹ̌sěngkatau, kereu kạguwạudunia ini makoạ tataghuanenge arawe i sie kailangengupẹ̌bawiahẹ̌ e? Botonge pẹ̌bawiahẹ̌ e kasal᷊iuangu apa-apa?27 Selain tawẹ karěngụe Ahus'u Taumata mahundingangumanga malạekatẹ̌ e sarung duměnta ringangu kawasangAmange. Su tempo ene i Sie sarung mamal᷊isẹ̌ susěngkatau-sěngkatau tuhụewe kakanoạe. 28 Kasingkạko!U wọu tal᷊oarang kamene ěndaịe piạ u ta nakasilo Ahus'uTaumata ruměnta kere sěngkatau Ratu."17 1 Ěnnungu ěllo samurim Mawu Yesus namaringangsi Petrus dẹ̌duang Yakobus dingangu tuarine iYohanes, němpěněntani sol᷊ong bul᷊ude marangẹ sěmbaụ.2 Su kěllaěng i sire, Mawu Yesus kai nẹ̌bal᷊ui ghahịe: Gan'Esụsěnnang kere matangěllo ringangu pakeange kụkerongmawira. 3 Mase i sire těllu manga murit'E nakasilo si Musarẹ̌duan Elia mạhumbisara ringangu Mawu Yesus. 4 Masei Petrus nẹ̌bera su Mawu Yesus, "Mawu, kai kapaelẹ̌pěndange i kitẹ su tampạ ini. Kereu Mawu mal᷊uasẹ̌ute iạ e reng mamětị selo tatěllu sini, sěmbaụ bauguMawu, sěmbaụ baug'i Musa, ringangu sěmbaụewe lai

MATIUS 17.5–17 50e waug'i Elia." 5 Kutẹu i Petrus deng kapẹ̌bẹ̌berane,tangu winawa matuala-tualagẹ̌ e nambuhungke sisire kụ bọu ral᷊ungu winawa ene kinaringihe ngihẹ̌měbẹ̌bera, "Ini e kai Ahusẹ̌-Ku ikẹ̌kěndagẹ̌. I Sie kaimakạl᷊ahimpulu naungku e. Daringihe i Sie!" 6 Lěpasemanga murit'i Yesus himaung nakaringihe ngihẹ̌ ene, isire měngkatewe apa něngkatakụ hakịu něngkasumagẹ̌ suěntana. 7 Arawe Mawu Yesus himaung kụ nanenggehẹ̌si sire, "Pẹ̌bangungke," angkuěng'E, "abe kěngkatakụ!"8 Sarạeng i sire němpamandạe, i sire tawe nakasilo sisai-sai tumbạben Mawu Yesus sẹ̌sane. 9 Piạ e i sirekạpahundẹ̌sunge wọu wul᷊ude ene, Mawu Yesus kaimẹ̌gẹ̌gěllịu ingate si sire, "Abe pěmpěhabarẹ̌ si sai-saiapang kinasilong kamene buhu-wuhu, těntal᷊ang Ahus'uTaumata e reng tawe niapẹ̌bangung bọu papatene."10 Manga murit'i Yesus nakiwal᷊ọe si Sie, "Kawe unụemananěnrong agama e němpẹ̌bera u i Elia kai harusẹ̌duměnta kal᷊amona?" 11 Mawu Yesus simimbang,"Mambeng kahěngang i Elia riměnta kụ i sie sarungměngul᷊ị kěbị. 12 Kai Iạ e maul᷊ị si kamene, i Elia sengdiměnta, arawe taumata e tawe nakakiral᷊a si sie, kaiso isire němpẹ̌koạ si sie wal᷊ạewe kapulun sire. Kụ kerene lai isire sarung měmpẹ̌koạ Ahus'u Taumata." 13 Mase mangamurit'E nakaěnnạe u i Yesus měbẹ̌bisara mạanung YohanesMananahani. 14 Piạ i Yesus dingang'i sire těllu murit'Enẹ̌bal᷊ị sol᷊ong anun taumata l᷊awọ ene, piạ sěngkatau esẹhimaung, kụ nẹ̌tumpěkuhẹ̌ su těngong Yesus, 15 ringangunẹ̌bera, "Tuang, tal᷊ěntụkong anạku. I sie kai nitanggaěngusakị u wawi. Tatanggang sakị u wawi e měngkate apamakasunsara, hakịu i sie seng tawẹ pal᷊ẹ e mawunsal᷊ẹ̌su putung arau su akẹ. 16 Iạ seng bọu nangěntud'isie su manga murit'i Tuang, kai i sire tawe nakapia sisie." 17 Mawu Yesus simimbang, "Bal᷊inewe mal᷊ongkọ

MATIUS 17.18–26 51i kamene ini! I kamene mangkewen taumata lụl᷊awangdingangu tawe měmpangangimang. Delaing kạděngụeIạ mẹ̌tanạ dingang'i kamene ringangu mẹ̌ngkědangual᷊ing'i kamene? Mahịe tonda rariọ ene!" 18 Mase MawuYesus e namal᷊ěndihẹ̌ rohkẹ̌ dal᷊akị su ral᷊ungu rariọ eneniapasẹ̌bang. Tangu rohkẹ̌ dal᷊akị e simẹ̌bangke, kụ dariọene nul᷊ẹ e lai orasẹ̌ ene. 19 Bọu e manga murit'i Yesusněmpẹ̌haungke si Sie pẹ̌sěngkatau kụ makịbal᷊o si Sie,"Tuang! unụe i kami tawe makatokol᷊ẹ̌ rohkẹ̌ dal᷊akịene?" 20 Mawu Yesus simimbang, "Suwụ u i kamenekadodọ pangangimang e. Tahěndungeko! Kamagengi kamene piạbe pangangimang i kamene kadiongengkere kạguwạu wakị u sawi, ute i kamene makapẹ̌bera suwul᷊ude ini, u, 'Pangal᷊ingko sarang pai!' mambeng těngadẹ̌bul᷊ude ini sarung maal᷊ing. Tawẹu ta ikakoạ i kamene!21 [Kai rohkẹ̌ dal᷊akị kere ini e kětạeng botonge ikatokol᷊ukakal᷊iomaneng dingangu pẹ̌tatatělling samatang.]"22 Piạ e manga murit'i Yesus měmpẹ̌tẹ̌tampung suGalilea, Mawu Yesus něhengetang si sire, "Selaing tawẹkarěngụe, Ahus'u Taumata e sarung isarakang su kawasantaumata. 23 I Sie sarung pateěng, kaiso su katěllu ěllonei Sie sarungbe iapẹ̌bangung." Tangu manga murit'Eměngkate něngkasusa tawẹ sihinge. 24 Sarạeng MawuYesus dingangu manga murit'E narěntạe su Kapernaum,maghaghělle pajak u Wal᷊em Mawu e nahunděnta anumPetrus dingangu nakiwal᷊o, "Mananěnronu e mạmaehẹ̌bepajak u wal᷊em Mawu arau tala?" 25 I Petrus simimbang,"Mạmaehẹ̌!" Sarạeng i Petrus e napul᷊ẹ, Mawu Yesusnakiwal᷊o si sie kal᷊amona, "Simon, kerea su něnnanu e?I sai harusẹ̌ mamaehẹ̌ bea arau pajakẹ̌ su těmbonang udunia ini e? Kawanua arau taumata raghị?" 26 "Tau raghị,"angkuěng i Petrus. "Kamageng kerene," angkuěngu MawuYesus, "pamanuane sembeng tawe wahal᷊uas'u mamaehẹ̌

MATIUS 17.27–18.10 52ho. 27 Kai kumbahangbe i kitẹ makaněnggạ pěndang i sireene. Kụ dakọe sol᷊ong dano pěngekẹ. Al᷊ạko kinạ nikaal᷊ạuhumotonge. Su ral᷊ungu mohonge ene tangu, sarungmakahombang doitẹ̌ kụ seng botonge makawaehẹ̌ pajak'ikadua. Al᷊ạko roitẹ̌ ene kụ baehẹ̌ko pajak'i kadua bauguWal᷊em Mawu si sire."18 1 Su tempo ene manga murit'i Yesus himaungke siSie kụ nakiwal᷊o, "I sai ngae lẹ̌ěnnaěng kasěllahenge su tal᷊oarang kawanuan Duata?" 2 Mawu Yesus kimuịesěngkatau rariọ kadodọ, kụ niapararisị su těngon sire.3 Mase Mawu Yesus něhengetang, "Pangimangke! Ukětạeng kereu i kamene měmpẹ̌bal᷊ui kụ měngkakoạ keremanga rariọ e ute, i kamene makoạ kawanuan Duata. 4 Isai mẹ̌těngkasanạu watangenge kụ mẹ̌těngkakoạ kererariọ ini, ute i sie kai kasěllaheng e su tal᷊oarang kawanuanDuata. 5 Dingangu i sai kụ manarimạ u rariọ kere ini eual᷊ingu Iạ e, mangal᷊ene manarimạ u Iạ." 6 "I sai makạbodaịsěngkatau wọu taumata kakạdọdokange ini e kụ sengtawe saụ mangimang si Siạ e, ute mạpiangbe i sie ikitanguwatung gilimang su l᷊ehẹ e bọu e iwontol᷊ẹ̌ su l᷊audẹ̌maral᷊ung. 7 Kai kạěngkěhang bue dunia ini ual᷊ingkengapan makạbodaị taumata měmpẹ̌dosa. Kahěngang buekěbị-kěbị e mang těbe ene, kaiso kạěngkěhang bue isaing makạkoạ ene! 8 Kereu l᷊imanu arau l᷊aed'u kawemakạbaradosa si kau e, ute potọe kụ děmmẹ. Mapiangbei kau měbẹ̌biahẹ̌ dingangu Ruata tawẹ l᷊imanu sěmběkaarau l᷊aedu sěmběka, kai sul᷊ungu i kau irěmmẹ su ral᷊unguputung u naraka ringangu l᷊imanu arau l᷊aedu ruam běka.9 Kụ kereu matanue kawe makạdiading kau warạdosa,ute lěsạe kụ hipẹ. Mạpiangbe i kau měbẹ̌biahẹ̌ dinganguRuata kụ tawẹ matanu sěmbẹ̌ka, sul᷊ungu irěmmẹ sunaraka ringangu matanu ruam běka." 10 "Pakapia wue!Kumbahang měhinakang su sarang sěngkatau wọu

MATIUS 18.11–20 53taumata kakạdọdokange ini. U pẹ̌tahěndung, batụ umanga malạekat'i sire sidutu mang ene su těngongAmang-Ku su Sorga. 11 [U Ahus'u Taumata e kai riměntawaug'u měngambang apan nailang!] 12 Kereapa sungirangu? Kereu piạ u sěngkatau piạ dombane mahasụ,kutẹu sěmbaụe kawe nailang, kai a koateng e? Nal᷊ahẹui sie reng maněntangu dombane siom pul᷊o sio e suwawul᷊urange mase tamai mědeạ sěmbaụ kụ nailang e.13 Kụ kamagengu sembeng kareakeng domba ene, ute --pangimangke Siạ -- u i sie kai sarung nangělembo lumuasẹ̌su sěmbaụe wọu siom pul᷊o sio wal᷊ine kụ tawe nailang.14 Kerene lai i Amangu su Sorga e mạdiri piạ u sěngkatauwọu taumata apan buhụewe mangimang si Siạ e miwuhị."15 "Kereu anạ u sěngkataunue nẹ̌dosa su těngonu ute,kakoạko sol᷊ong anune kụ pělahẹkon pẹ̌sasal᷊ane. Kụ koạkoene pakapěnisẹ̌ kụ pianẹ e i rua hala e masingkạ. Kereu isie tumuhụ manga waweranue ute, nẹ̌barauntu i kau enakawol᷊eng kapia anạ u sěngkataunue. 16 Kai kereu tala eute, saụko l᷊ai pamaringang sěngkatau arau ruang katau. Usu ral᷊ungu Winohẹ Susi mạbawohẹ, 'Mẹ̌těngkahal᷊i raruaarau těllungkatau sahidi ipẹ̌nahuntěngadẹ̌ sěngkataukaěnsilangu pẹ̌sasal᷊a.' 17 Kereu i sie tawe manarimạ usasasan sire ene ute pěhabarẹ̌kong hal᷊ẹ̌ ene su jamaatẹ̌.Kụ samurine, kereu i sie tawe manarimạ u sasasangjamaatẹ̌ ute koạe i sie al᷊ingkai maghaghělle pajakẹ̌dingangu al᷊ingkai sěngkatau wẹ̌gam Mawu Ruata."18 "Kasingkạko: Apang isẹ̌sěding i kamene su dunia e ute,mal᷊aing isẹ̌sěding su sorga. Dingangu apan ipahuntěngad'ikamene su dunia e, ute mal᷊aing ipahuntěngadẹ̌ su sorga.19 Dingangu kasingkạko l᷊ai: Kamageng su tal᷊oarangkamene ini kụ piạ duang katau kụ mẹ̌sěngkanaungu apaaparingangu mẹ̌kal᷊iomanengu ene ute, kakal᷊iomanengene sarung daringihang i Amang-Ku su Sorga. 20 U suapan

MATIUS 18.21–33 54piạ darua arau těllungkatau mětẹ̌tampung ual᷊ingu Iạ, uteIạ ene su tal᷊oaran sire." 21 Bọu e i Petrus himaung si Yesuskụ nakiwal᷊o, "Mawu, kereu anạ u sěmbaụku němpẹ̌dosasu těngoku ute, kai sarang kapiran sul᷊ene ia harusẹ̌mapěngampung i sie? Sarang pitun sul᷊e ngae?" 22 MawuYesus simimbang, "Tala, bal᷊inewe sarang pitun sul᷊e, kaisopitum pul᷊o pitung kapitun sul᷊ene! 23 U kamagengu Ruatae mẹ̌parenta, kakakoạe kai kere su ral᷊ungu papinintuini: Piạko sěngkatau ratu mapulu mẹ̌darekengu utangumanga ěllang e. 24 Piạ i sie nanětạe nẹ̌darekeng ute,piạko sěngkatau ěllang něngutang yutane kụ nipẹ̌těngonsie, 25 kụ seng tawe nakawaehẹ̌. Kụ datu e nẹ̌parentatadeạu ěllang ene pakiwal᷊ụ sěngkawal᷊ụ dingangu anạeringangu kawinge, ringangkewen pakụ darotongetadeạu ipěmaehẹ̌ utang e. 26 Ěllang ene nẹ̌tumpěkuhẹ̌ sutěngon datu e, kụ kapědẹ̌doronge, 'Tuang, pakanandụkowue naungu su ěllangu e. Ěllang hědowen měmaehẹ̌utang pakasueng baehe.' 27 Tangu ratu e měngkatewenẹ̌kakal᷊ěkad'u tatal᷊ěntụe hakịu i sie niliwirẹ̌ bọukal᷊awọu utange. 28 Arakutẹu ěllang ene nasẹ̌bangke, isie nẹ̌sombangkeng hapịe, mal᷊aing sěngkatau ěllang,kụ piạ utange manga pira hiwu. I sie měngkateweněhěgo hapịe ene, nikěllọe kapẹ̌bẹ̌berane, 'Baeheko kěbịutangu e!' 29 Mase hapịe ene nẹ̌tumpěkuhẹ̌ su těngonekapẹ̌dẹ̌doronge, 'Pakasabarẹ̌ko wue hapị, kěbịe sarungbetakụ baehang!' 30 Arawe ěllang ene kai tawe nahimang.Kụ ěllange měngkatewe tamai nanuẹ̌ i sie su ral᷊ungutahungkụ sarạeweng i sie namaehẹ̌ utang e. 31 Enemanga ěllang bal᷊ine e nakasilọe apang seng nariadi, i sireněngkasusa kụ něhabarẹ̌ hal᷊ẹ̌ ene su anun datu. 32 Tanguratu e kimui ěllang dal᷊aị ene kụ nipẹ̌beraěng, 'E ěllangdal᷊aị! Kal᷊awọu utangu e seng takụ nirědasẹ̌, sěmatangual᷊ingu i kau e nakitul᷊ung si siạ. 33 Kụ i kau e wal᷊inewe lai

MATIUS 18.34–19.10 55hinong kuměndag'u hapịu e kerẹewe iạ e seng kiměndag'ikau?' 34 Datu e limangehẹ̌ matědụ. Kụ ěllang dal᷊aị enenịsasuẹ̌ e su ral᷊ungu tahungkụ sarang i sie nakawaehẹ̌kěbị utang e." 35 Mawu Yesus nangěnsue wẹ̌kene ringanguwawerane kere ini, "Kerene lai i Amang-Ku su Sorga esarung mapěkoạ i kamene sěngkatau-sěngkatau, kereu ikamene tawẹ karal᷊uase mẹ̌gěllị u ampung su manga anạ usěngkataunue."19 1 Ene Mawu Yesus nasuẹen hengetange kěbịe, iSie naněntangkeng Galilea e mase nakoạ sol᷊ongbanuang Yudea, su sěmběkan Sal᷊ụ u Yordan. 2 Lawọtaumata nẹ̌batụ si Sie, kụ i Sie napakapian sire sene.3 Mase tau Farisi e nahunděnta mẹ̌deạu mětẹ̌gạ si Sie. Isire nakiwal᷊o, "Tumuhụ torat'u agamang kitẹ e, botongengae taumata manindo kawinge walạewe měnsangual᷊ingu a?" 4 Mawu Yesus simimbang, "Kai ta nakạbasa ikamene su ral᷊ungu Winohẹ Susi u Měndariadi taumata enạung bọu tětạe něndiadi si rẹ̌dua esẹ dingangu wawine?5 Kụ bọu ene i Sie něhengetang, 'Kai ene, hakịewengesẹ e kawe maněntang i ninang dingangu i amange kụmẹ̌těngkatakidẹ̌ dingangu kawinge kụ i rẹ̌dua nasěmbaụ.'6 Kutẹu i rẹ̌dua e sembem bal᷊inewe rarua, kaiso kawesěmbaụ. Kụ kai ene, hakịu apang kụ seng nikauh'u Ruataabe pẹ̌tan taumata." 7 Mase tau Farisi němpẹ̌kiwal᷊o si Sie,"Kamageng kerene, unụe wue i Musa mạngoro taumataapěgẹ̌gěllịu surat'u sindo su kawinge kụ seng nisindoěnge?" 8 Mawu Yesus simimbang, "I Musa napakawalangkamene manindo kawing'i kamene ual᷊ingu i kamenetumanịu makětị těnroěng. Kai tuhụ hinone ute kaiwal᷊inewe kerene rokeng bọu tětạe. 9 Kụ pẹ̌daringihẹ̌koini: I sai manindo kawinge -- sěmbal᷊iau wawine ene tawenawuang -- bọu e saụ nẹ̌kawing u wawine wal᷊ine ute, tauene nawuang." 10 Tangu manga murit'i Yesus němpẹ̌berạe

MATIUS 19.11–21 56si Sie, "Kamageng kakakoạu sěngkawingang kai kereneute, mạpiangbe ta mẹ̌kawing." 11 Mawu Yesus simimbangu, "Bal᷊inewe kěbị taumata makatarimạu manga waweraene, kai kětạeng taumata apan seng nilakeh'u Ruata.12 Ual᷊ingu kai piạ taumata tawe nẹ̌kawing, ual᷊ingu isire semben kerene rokeng bọu kal᷊uwaeng i ninange.Piạbe lai tawe nakapẹ̌kawing ual᷊ingu pẹ̌kakoạu taumatawal᷊ine. Dingangu piạbe lai nẹ̌tatudẹ tawe nẹ̌kawing,mědeạu makapẹ̌tangkiang Mawu Ruata. I sai makaumal᷊ẹ̌manarimạ u těnro ini ute, walạe kere i sie apěnarimạ."13 Piạko taumata němpěngěntudẹ̌ manga rariọ su anungYesus pakịtěllideng l᷊iman'E su těmbọ i sire ringangumakikal᷊iomaneng i sire. Kutẹu manga murit'i Yesus kaweněmpẹ̌pědu si sire. 14 Tangu Mawu Yesus němpẹ̌bera sumanga murit'E, "Balạe manga rariọ e ruměnta su anuku!Abe sahaghei i sire, u kai manga rariọ kere ini e sarungmakoạ kawanuan Duata." 15 Mase Mawu Yesus naněllid'ul᷊iman'E su těmbọ u manga rariọ ene kụ něngal᷊amatẹ̌ sisire. Mase i Sie nangensọ bọu tampạ ene. 16 Su sahěllo piạtau esẹ sěngkatau riměnta su anung Yesus. "Tuang Guru",angkuěng e, "kakanoạ sude mapia hinon takụ koatengtadeạu makatarimạ pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌ e?"17 Mawu Yesus simimbang, "Unụe i kau makịbal᷊ong hal᷊ẹ̌mapapia e si Siạ? Kětạeng piạ sěmbaụ mapia. Kereu i kaumapulu mẹ̌biahẹ̌ ute, i kau e harusẹ̌be pakatuhụ su ta'mMawu Ruata." 18 "Tita we sude tangu ene?" angkuěngutau ene. Mawu Yesus simimbang, "Kumbahang mamate,kumbahang mawuang, kumbahang mẹ̌tako, kumbahangmẹ̌sahiding kon, 19 pangadatẹ̌ si amang dingangu sininangu ringangu kěndag'u kasanggidangu mẹ̌sul᷊ungui kau kuměndag'u watangengu e hala." 20 "Pakụ tae seng takụ nisěmpikang," angkuěngu tau umbasengene, "Delaing apa wědang?" 21 Mawu Yesus nẹ̌berạe si

MATIUS 19.22–20.1 57sie, "Kereu i kau mapulu masukụ ute, rakọe pẹ̌bal᷊ụ upakụ darotong u, onggọko roite su taumata kasiang,kụ i kau sarung makahombang arětạ su sorga. Bọu ene,ramahị e tol᷊ẹ e si Siạ!" 22 Sarang nakaringihe wawera ene,umbaseng ene napul᷊ẹ dingangu naunge masusa watụ ui sie kawe taumata rarotonge lawọ. 23 Mase Mawu Yesusněhengetangke su manga murit'E, "Iạ mẹ̌bera si kamene,apawe mawěhạ kahěngang tau kalạ makoạ kawanuanDuata. 24 Kạpia Iạ maul᷊ị si kamene; mạl᷊owokangbe ontasumuẹ̌ lohangu tul᷊ing darahung, sul᷊ungu tau kalạ sumuẹ̌su Runian Duata Wuhu e." 25 Sarạeng manga murit'i Yesusnakaringihẹ̌ baweran Mawu Yesus e, i sire měngkai aparimal᷊inaụ. "Kamageng kerene," angkuěng i sire, "i saiwue masal᷊amatẹ̌ e ho?" 26 Mawu Yesus němandạe sisire mase nẹ̌berạe, "Su taumata e, ene tawe nasowa suakal᷊ẹ̌! Arawe su Ruata e, kěbị měngkai mariadi." 27 Masei Petrus nẹ̌berạe, "Kakěllako, i kami seng naněntang upakụ sạbarang baug'u tumol᷊e si Tuang. Kụ apa wuesarung ikatarimạ i kami?" 28 Mawu Yesus nẹ̌berạe si sire,"Pěmpangimangke: Su Dunia Wuhu e, Ahus'u Taumata esarung maiang su wowong kaderang kawawantugẹ̌. Sutempo ene i kamene manga muritẹ̌-Ku e sarung maiang sukaderang kawawantugẹ̌ mapul᷊o dua kụ měmpẹ̌hukung uhěntong Israel mapul᷊o dua! 29 Kụ isaịewen naněntang uwal᷊e arau anạ u sěngkataune esẹ arau wawine, arau inangi amang arau manga anạ, arau winal᷊aenge waug'u Iạ e,tau ene sarung manarimạ kapia mahasụ su sul᷊ene. Kụ i siesarung l᷊ai manarimạ pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌.30 Kai lawọ taumata orasẹ̌ ini apang kahumotongangesarung měngkakoạ kasamuriange, ringangu apankasamuriange sarung měngkakoạ kahumotongange."20 1 "Kamageng u Ruata e mẹ̌parenta ute kakakoạekai mẹ̌sul᷊ungu papinintu ini: Sěngkatau taghuangu

MATIUS 20.2–12 58wael'u anggorẹ̌ e siměbang dokeng mal᷊ukadẹ̌ mědẹ̌deạtaumata waug'u pěmunara su wael'u anggorẹ̌ e. 2 Sarạengi sie kimirẹ e měmaeh'u roitẹ̌ sal᷊aka sěngkal᷊ěpa sahěllosi sire, i sie rimolohen sire pěmẹ̌munara su wawaelanguanggorẹ̌ e. 3 Pukul᷊ẹ̌ sio mal᷊ukadẹ̌, taghuangu waelẹ̌ erimal᷊eng kạpia, kụ nakasilọe pirang katau lụl᷊iongahẹ̌tawẹ hal᷊ẹ̌ e su pasarẹ̌. 4 Tangu něbera i sie si sire, 'Dakọei kamene pěmunara su wael'u anggorẹ̌ku. Iạ sarungbemamaehẹ̌ si kamene ringangu wawaehe mẹ̌tatal᷊ahino.'5 Tangu i sire němpẹ̌tamaịe. Pukul᷊ẹ̌ mapul᷊o dua ěllomal᷊ětu ringangu pukul᷊ẹ̌ tatěllu wawěllo, taghuangu waelẹ̌ene saụewe rimal᷊eng, kụ nẹ̌koạ hal᷊ẹ̌ mẹ̌sul᷊ung. 6 Kụmangạe pukul᷊ẹ̌ lima wawěllo, i sie saụewe simẹ̌bang kụnakasilo lai piạ taumata lụl᷊iongahẹ̌ tawẹ hal᷊ẹ̌ e. Mase i sienakiwal᷊o si sire, 'Unụe i kamene měngkai mạhundarisịsahěllo watu ěndaị sini kụ tawe němpẹ̌koạ apa-apa?'7 I sire němpẹ̌simbang, 'Tawẹ taumata mapěhal᷊ẹ̌ ikami.' Angkuěngu taghuangu waelẹ̌ e, 'Mạeng kereneute, rakọko i kamene pěmunara su wael'u anggorẹ̌ku.'8 Nawawěllọe, taghuangu wael'u anggorẹ̌ e nẹ̌berạe susawohịe, 'Kuịe manga měmamunara ene kụ baehẹ esewan sire sěngkatau-sěngkatau, něnětạ bọu i sain simuẹ̌pěngěnsueěnge sarang i sain simuẹ̌ kahumotongange.'9 Mase nahunděntạe měmpělahal᷊ẹ̌ apan nanětạ bọupukul᷊ẹ̌ lima wawěllo. I sire němpanarimạ u roitẹ̌ sal᷊akanahunạ u pẹ̌sěngkal᷊ěpa. 10 Bọu ene nahunděntạelai měmamunara apang bẹ̌baehang nanětạ dokengmal᷊ukadẹ̌. I sire měmpạngěnnau reng makatarimạnangělembo. Sěmbal᷊iau i sire kětạeng nighělikangu l᷊airoitẹ̌ sal᷊aka pẹ̌sěngkal᷊ěpa. 11 Piạ e měnẹ̌narimạ doitẹ̌ene, i sire měmpẹ̌sẹ̌simbul᷊ung su taghuangu waelẹ̌e: 12 'Manga apan měmpamunara apang kụ diměntasamuri ene kětạeng nempẹ̌halẹ̌ sěngkaorasẹ̌. Arawe i

MATIUS 20.13–23 59kami kawe mẹ̌munara ghěnangu pẹ̌sahěllo, su tětị upědisẹ̌, kaiso i Tuang kawe namaehẹ̌ si sire mẹ̌sul᷊ungusi kami!' 13 Taghuangu wael'u anggorẹ̌ e simimbahẹ̌ susěngkatau wọ'i sire, 'E hapị, iạ e tawe něsal᷊a si kau.Bal᷊inewe i kau napulu waehang pẹ̌sěngkal᷊ěpa waug'upěmamunaranu sěhěllo? 14 Kụ, al᷊ạ e bawaehe dingangukapul᷊ẹ e. Iạ e mang mapulu měgěllị bawaehe su tausimuẹ̌ samuri mẹ̌sul᷊ung dingangu takụ nighěllikangsi kau. 15 Kai tawe wotonge iạ mẹ̌batụ kapuluku surarotongku e? Arau kai sumingking i kau, puhinengu iạkawe matal᷊ěntụe?' " 16 Mase Mawu Yesus nẹ̌berạe lai,"Mal᷊aing kerene taumata apang kasamuriange sarungmakoạ kal᷊ahumotongange, ringangu taumata apangkal᷊ahumotongange sarung makoạ kasamuriange." 17 Piạ ei Yesus makoạ sarang Yerusalem, ene su tal᷊oaran dal᷊eng iSie kai namaringang murit'E mapul᷊o dua nẹ̌komol᷊ẹ̌ i sirehala. Bọu e i Sie něhengetang si sire, 18 "Pẹ̌daringihẹ̌ko! Ikitẹ ini mětẹ̌mona Yerusalem. Pai sene Ahus'u Taumata esarung isarakang su manga imang těmbonange ringangumanga mananěnrong agama. Mase i Sie sarung ihukungpateěng, 19 bọu e isarakang su wal᷊ine taumatang Yahudi.I sire sarung měmpẹ̌taghunalang i Sie, manigěsạ si Sie,dingangu měnguruis'i Sie. Kai su katěllu ěllone, i Sie sarungiapẹ̌bangung kapia." 20 Bọu e kawing i Zebedeus diměntaringangu manga anạe su anung Yesus. Su těngom MawuYesus i sie nẹ̌suba waụgu piạ dẹ̌dorongange. 21 "I ninangkai mapulung a?" angkuěngu Mawu Yesus. I ninang enesimimbang, "Iạ kai mapulu tadeạu anạku rarua ini pakaiangsu kaihi ringangu su koaneng i Tuang kereu i Tuangmakoạ Datu." 22 "I kamene wẹ̌gaweng apa rẹ̌dorongang ikamene," angkuěng i Yesus si sire. "I kamene makainungbue wọu panganginumangu kasasigěsạ-Ku kụ hinon takụinungang?" "Botonge," angkuěng i sire. 23 Mawu Yesus

MATIUS 20.24–34 60něhengetang, "Těngadẹ̌ i kamene sarungbe manginunglai wọu panganginumang-Ku. Arawe mạanun i sai sarungkumaiang su kaihi'U ringangu su koaneng-Ku, enewal᷊inewe Iạ mananilakehe. Manga tampạ ene kai waug'utaumata apan seng nilakeh'i Amang-Ku." 24 Tangu sarangi sire manga muritẹ̌ mapul᷊ongkatau wal᷊ine nakaringihẹ̌hal᷊ẹ̌ ene, i sire kai limangehẹ̌ si rẹ̌dua tahatuari ene.25 Batụ u ene ute Mawu Yesus kimuịe si sire kěbị kụněhengetang, "I kamene masingkạu manga těmbonang ubansa kụ tawe makakiral᷊a Ruata e, manigěsạ kawanuane.Dingangu kasasěllaheng i sire měmpanědạ si sire. 26 Arawei kamene e tawe wotonge kerene. Su sěmběkane, i saingkụ mapulu mẹ̌těngkasěllahẹ̌ su tal᷊oarang kamene, hinongmakoạ mẹ̌tatangkiang si kamene. 27 Dingangu i sai mapulumakoạ kahumotongange su tal᷊oarang kamene, hinommakoạ ěllang i kamene. 28 Kerẹewe lai Ahus'u Taumatae; i Sie riměnta wal᷊inewe waug'u makitangkiang, kaisokawe mědeạu mẹ̌tangkiang, dingangu mangonggọuniawane mědeạu ipěliwirẹ̌ taumata l᷊awọ." 29 Tangu piạ isire nahunsẹ̌bangke wọu Yerikho, lawọ taumata mol᷊e siYesus. 30 Kutẹu kai piạ tau wuta ruang katau mạhungkaiangsu wiwih'u ral᷊eng. Sarang i sire nakaringihẹ̌ u i Yesus kaisụsahe ute i rẹ̌dua němpẹ̌kuịe, "Ahus'i Daud, tal᷊ěntụkongkami!" 31 Taumata l᷊awọ apang ene sene němpěhěkadẹ̌si rẹ̌dua e kụ měsẹ̌sěding i rẹ̌dua e apakạděmmasẹ̌.Kaiso i rẹ̌dua e nakapiang pěmamansage něngalembongkaihạe lai, "Tuang, Ahus'i Daud, tal᷊ěntụkong kami!"32 Mase Mawu Yesus e maingke kụ kimui si rẹ̌dua."I rua e mapulu takụ kapuraneng?" kakiwal᷊ong Yesus.33 I rẹ̌dua e němpẹ̌simbang, "Tuang, i kami e mapulumakasilo!" 34 Mawu Yesus e mal᷊ěntụen dẹ̌dua e, kụbọu nanenggehẹ̌ matan dẹ̌dua. Kụ su orasẹ̌ ene lai i sirenakasilo. Bọu e i rẹ̌dua e němpẹ̌tol᷊e si Yesus.

MATIUS 21.1–13 6121 1 Kakạsandigeng Yerusalem tangu, i sire nahumpạuBeage su Wukid'u Zaitun. Sene Mawu Yesusdimolohe murit'E ruang katau piněngal᷊imona. 2 "Dakọkosol᷊ong kampong su těngone pai," tatanatan Mawu Yesussi rẹ̌dua. "I kamene apid'u makasilo kalide sěmbaụmạl᷊aikị ringangkeweng anạe. Lukako kalide ene kụ ahạdamahi. 3 Kereu piạ taumata makiwal᷊ong sạbarang ute,pẹ̌bera su tau ene, 'Kai Mawu měgẹ̌gausẹ̌ e,' tangutau e měngkatewe lighạ napakawalang kalide enepakiwawa." 4 Kerene katataingu hal᷊ẹ̌ ene tadeạu misěhụkere pinẹ̌beran nabi, u, 5 "Pěhabarẹ̌ko su Sion, Datunuseng kạděntane su anunu. I Sie měngkate masanạ naungekụ i Sie simake su kalide, kụ kai sěmbaụ anạ u kalide,kụ deng bědang kawuhuang." 6 Bọu e murit'E rarua eněmpẹ̌tamaịe kụ němpẹ̌koạe kerẹewe nioron Mawu esi rẹ̌dua. 7 I rẹ̌dua němpẹ̌bawa kalide e ringangu anạe.Mase pal᷊ukang kalide e niěmpahengu kakingkaeng i rẹ̌duae. Kụ Mawu Yesus simakẹ e. 8 Taumata sěmbuntuangsene e němpamilạe manga kakingkaeng i sire sural᷊eng, arawe sěnggạ ute měmpaněntọe manga lelangu kalu e kụ niantehe su tal᷊oaran dal᷊eng. 9 Taumataměgẹ̌gapaěng kạdal᷊enge su těngo ringangu su l᷊ikud'iYesus e kạpěbẹ̌bansage u, "Biahẹ̌ Ahus'i Daud! Al᷊amatẹ̌e mahundingang i Sie kụ dụděnta su ral᷊ungu arenguMawu! Pẹ̌daloko Mawu Ruata Su Marangẹ!" 10 Ene,sarạeng Mawu Yesus sụsuẹ̌ e su Yerusalem, sěngkasoaěnge měngkatewe mẹ̌gẹ̌gahẹ̌, "Kai i sai ini?" angkuěngutaumata su soa ene. 11 "I Sie kai Nabi i Yesus, bọu Nazaretsu Galilea," angkuěngu taumata l᷊awọ měmpạhuntakingsi Yesus. 12 Bọu e Mawu Yesus simuẹ̌ e su Wal᷊em Mawu,kụ nanokol᷊ẹ̌ pakụ taumata apang měmpẹ̌bẹ̌bawěllisene. I Sie namal᷊intuị manga meda'm mananal᷊iu roitẹ̌dingangu kakaianeng u mẹ̌bawal᷊ụ paluma. 13 Mase i

MATIUS 21.14–22 62Sie něhengetang si sire u, "Su ral᷊ungu Winohẹ Susi ekạbawohẹ u Mawu Ruata e kai něhengetang, 'Bal᷊e-Ku esarung isěbạ bal᷊e pẹ̌kakal᷊iomanengang.' Kutẹu kahiangkamene kawe nịkakoạ baes'u tahapěhampasẹ̌!" 14 Enepiạ e manga tau wuta ringangu peosẹ̌ nahunděnta suanung Yesus su Wal᷊em Mawu, kụ i Sie napakapiansire. 15 Arawe manga imang těmbonange ringangumananěnrong agama němpẹ̌pědu nakasilo manga hal᷊ẹ̌makạdal᷊inaụ kẹ̌koateng i Yesus. Naung i sire naral᷊akị laiual᷊ingu nakaringihẹ̌ manga rariọ měmpẹ̌gẹ̌gio su Wal᷊emMawu, "Kaumburẹ̌ Ahus'i Daud!" 16 I sire němpẹ̌berạe siYesus, "I Kau e makạdingihẹ̌ apa iwẹ̌beran sire?" "Ore, Iạmakạdingihẹ̌," ungkuěng i Yesus. "Kai wědang ta nakạbasai kamene Winohẹ Susi ini: 'Manga rariọ dingangu anạdeng sụsusu seng takụ nitěnroěng kereapa mẹ̌berangdaralo mapia?' " 17 Bọu e Mawu Yesus naněntang i sire,kụ simẹ̌bang bọu soa ene sol᷊ong Betania, kụ něhědangsene. 18 Sěngkariọěllone mal᷊uka-l᷊ukadẹ̌ kạpahundal᷊engemẹ̌sul᷊e sol᷊ong soa, Mawu Yesus kai nahutung. 19 I Sienakasilo ara sěngkalu su wiwih'u ral᷊eng. I Sie himaungkekalu ene, kutẹu kai tawe nakahombang buane sarangmanga kadiongeng sěmbaụ, tumbạewen daukalunesẹ̌sane. Mase Mawu Yesus nẹ̌berạe su kalu ene, "I kaue kumbahang delaing mẹ̌bua!" Apid'u nahẹ̌guete kaluene. 20 Tangu, sarạeng manga murit'i Yesus nakasilohal᷊ẹ̌ ene, i sire měngkatewe apa něngkaherang, "Kawekereapa hakịu kalu ene apid'u nahěgu kěbị?" i sirenakiwal᷊o. 21 "Těngadẹ̌," angkuěng i Yesus, "kereu i kamenemangimang kụ tawẹ goẹ̌ e ute, i kamene makakoạ apanseng takụ nikoạ su kalu ara ini. Dingangu wal᷊inewe tumbạene lai, kaiso i kamene mal᷊aing makapẹ̌bera su wul᷊udẹ̌ ini,'Kasapuạko kụ kateledẹ̌ su l᷊audẹ̌'; tangu hal᷊ẹ̌ ene sarungmariadi. 22 Kụ apạewen dẹ̌dorongang i kamene su ral᷊ungu

MATIUS 21.23–31 63kal᷊iomaneng i kamene e, sarungbe ikatarimạ i kamene,asal᷊u i kamene měmpangimang." 23 Bọu e Mawu Yesusnẹ̌sul᷊e sol᷊ong Wal᷊em Mawu, mase simuẹ̌ e kụ naněnrosene. Ene i Sie kạpaněnrone, manga imang těmbonangeringangu matamad'u tau Yahudi e kai himaung siSie ringangu nakiwal᷊o, "Kai wọu kawasang apa i Kaumakapěkẹ̌koạ pakụ ini e? I sai tangu nẹ̌gěllịu kawasa enesi Kau?" 24 Mawu Yesus simimbang, "Iạ e mal᷊aing mapulumakiwal᷊o si kamene. Kụ kereu i kamene sumimbang bueute, Iạ sarung mẹ̌bera si kamene u kai ringangu kawasansai Iạ makakoạ manga hal᷊ẹ̌ ini. 25 I Yohanes něnahanie kai ual᷊ingu kawasan sai tangu? Mawu Ruata arautaumata?" Mase manga imang těmbonange ringangumatamad'u tau Yahudi ene nanětạe němpẹ̌sasinggata sutal᷊oaran lawọ i sire, "Kereu i kitẹ sumimbah'u, 'Ringangukawasan Duata,' i Sie sarung mẹ̌bera, 'Mạeng kereneunụe i kamene tawe mangimang si Sie?' 26 Kai kereu ikitẹ mẹ̌bera, 'Dingangu kawasan taumata,' ute i kitẹ ekai matakụben taumata l᷊awọe, u su naung i sire kěbịe iYohanes e kai nabi." 27 Tangu i sire simimbangke si Yesus u,"I kami e wẹ̌ga wue." Mase Mawu Yesus něhengetangkesi sire, "Mạeng kerene Iạ e tawe lai měhabarẹ̌ si kameneu kai ringangu kawasan sai Iạ makapěkẹ̌koạ kěbị inie." 28 "Kụ kerea su pěndangeng i kamene su hal᷊ẹ̌ ini?"angkuěng i Yesus tuhụe. "Piạko mamadẹ̌ esẹ piạ anạeesẹ duang katau. I sie himaungke su anạe kaiakanengekụ nẹ̌bera, 'Amang, dakọko pamunara su wael'u anggorẹ̌e sahěllo ini.' 29 'Mạdiri iạ,' angkuěngu rariọ ene. Kaiwọu e i sie nẹ̌sasaul᷊e něnnane kụ nakoạ sol᷊ong bael'uanggorẹ̌ e. 30 Bọu e mamadẹ̌ esẹ e himaung su anạekaruane, kụ mal᷊aing nẹ̌bera kerene. 'Kerenẹ e gaghurang,'angkuěngu anạ karuane e. Kaiso i sie tawe rimal᷊eng.31 Kụ bọu tal᷊oarang anạ darua ene, sudẹ e měkẹ̌koạ

MATIUS 21.32–38 64kapulung amange?" "Kaiakanenge," angkuěngu mangaimang těmbonange ringangu matamad'u tau Yahudi e.Tangu Mawu Yesus něhengetangke si sire, "Pangimangke:Manga maghaghělle pajakẹ̌ dingangu manga wawinetahapẹ̌sundal᷊ẹ̌ kai sarung makal᷊imona makoạ kawanuanDuata e wọu i kamene. 32 Ual᷊ingu i Yohanes Měnanahanie riměnta kụ mělahẹ si kamene u kai kereapa mẹ̌biahẹ̌kere ikẹ̌kapulu'm Mawu, kaiso i kamene tawe mangimangtěnrone arawe manga maghaghělle bea ringangu mangawawine tahapẹ̌sundal᷊ẹ̌ e měmpangimang bue si sie.Kai manịeng i kamene sembeng makạsilo kěbị ene, kai ikamene mang ta nẹ̌sasaul᷊e ringangu tawe němpangimangsu Mawu." 33 "Pěmpẹ̌daringihẹ̌ko l᷊ai papinintu sěmbaụini," angkuěng i Yesus. "Nạung kai piạ sěngkatautaghuang ěntana nẹ̌suangkeng anggorẹ̌ su waelẹ̌. Baelenitěndakenge pinakal᷊ikụ, mase němangka l᷊ohange waug'upěmaměhaěng u anggorẹ̌, mase napararisịu měnarapěndariagateng. Bọu ene i sie nakitamangu sasuangeanggorẹ̌ e su manga měmamunarane, mase namundal᷊ẹ̌sol᷊ong banua wal᷊ine. 34 Sarạeng seng masandig'u temponpananipo wuang anggorẹ̌ e, taghuang ěntana e rimolohenmanga ěllange sol᷊ong anum měmamunara sasuangemědeạu iapanarimạ buane wahageange. 35 Kutẹu mangaměmamunara'n sasuange kai němpěnamẹ manga ěllangutaghuang bael᷊ẹ̌ e: Kụ sěngkataue nilimadẹ̌, sěnggạpinate, arawe sěnggạe wue ute niěntungangu watu.36 Taghuangu waelẹ̌ saụewe rimoloh'u manga ěllangewal᷊ine, něngalembong kal᷊awọe wọu humotong. Kutẹui sire mal᷊aing nikakoạ kerene. 37 Nadehọ taghuanguwaelẹ̌ e rimoloheng ahusẹ̌ esẹ e niapakakoạ sol᷊onganun sire. 'Nal᷊ahẹu anạku e sarungbe adateng i sire,'angkuěngu naunge. 38 Kai sarang měmamunara nakasilọeahus'u taghuang baelẹ̌ e, i sire němpẹ̌berạe sěmbaụ su

MATIUS 21.39–22.4 65wal᷊ine, 'Enekụ ěndaị taghuange. Mahịe pateěngkeng kitẹi sie, tadeạu i kitẹ makapěnaghuang pusakạe!' 39 Tangurariọ e nihěgọen sire, niwahung sul᷊ikude, mase pinate."40 Mawu Yesus nakiwal᷊ọe, "Ho, kereu taghuang bael'uanggorẹ̌ e ruměnta kạpia ute, kai pẹ̌kapuraěng e ngaemanga měmamunara ene?" 41 I sire němpẹ̌simbang,"Nal᷊ahẹu i sie sarung měmate taumata raral᷊akị enemase makitamangu wael'u anggorẹ̌ e su taumata wal᷊ineapang měmpạngonggọbem buane si sie su tempone."42 Tangu Mawu Yesus něhengetangke si sire, "Kai wědangta nakạbasa ngae i kamene mạbawohẹ su ral᷊unguWinohẹ Susi e? 'Batu niwalan tukang e seng nakoạ batukahumotongang e. Ini e kai munara'm Mawu; kụ enẹewemakạnaniang kal᷊ěnggihe!' " 43 "Kụ pěmpẹ̌tahěndung,"angkuěng i Yesus, "pakụ apan tẹ̌taghuanengu kawanuanDuata e sarung al᷊akeng bọ'i kamene kụ ionggọ suumatẹ̌ měděndal᷊eng u kapulun Duata. 44 [I saing kụmaěnsạ su watu ene, sarung maral᷊umadẹ̌; kụ i saingkaěnsakengu watu ene, sarung mararul᷊ẹ kere awul᷊ẹ̌.]"45 Ene, sarạeng manga imang těmbonange ringangu tauFarisi e nakaringihẹ̌ papinintun Mawu Yesus ene, i sirenakaěnnạe u i Yesus kai měbẹ̌bisara mạanun sire. 46 Kụ isire němpẹ̌deạbe měhěgo si Sie. Kaiso i sire kai mạtakụu taumata l᷊awọe, watụ u taumata l᷊awọ měngẹ̌ngěnnauMawu Yesus kai sěngkatau nabi.22 1 Kutẹu Mawu Yesus saụewe něhengetang sutaumata l᷊awọ dingangu papinintu, 2 angkuěnge,"Pẹ̌paparenta Mawu Ruata e, kakakoạe kai mẹ̌sul᷊ungupapinintu: Sěngkatau ratu namangung sal᷊iwang upẹ̌kakawing baug'u ahuse esẹ. 3 Datu ene rimolohenmanga ěllange tamai pạněnsomahẹ̌ taumata apannihabareng su sal᷊iwang ene. Kutẹu apạewen nihabarengekai něngkadiri riměnta. 4 Nẹ̌saụ kapia ratu e rimoloh'u

MATIUS 22.5–15 66manga ěllange wal᷊ine. Tatanatane si sire: 'Pěmpěhabarẹ̌kosi sai-saing kewe ninotẹ̌ e: Kaěngu sal᷊iwange seng nasadia.Sapi, ringangu manga anạ u sapi ku karal᷊ěnggihange sengpinotọ. Kěbịe seng nauadipẹ̌. Sal᷊amate mahunděnta susal᷊iwang u kawing!' 5 Kutẹu kal᷊awọu sake apan ninotẹ̌e tawe němpẹ̌sěmpị. I sire nasịdal᷊engu ral᷊enge sol᷊ongpěmamunaraěnge -- sěngkatau sol᷊ong baelẹ̌, sěnggạe wueute nẹ̌deạ pẹ̌bawal᷊ukange; 6 arawe sěnggạete wue kaweněmpěhěgo manga ěllang u ratu e, mase němpěndariharingangu němpamate si sire. 7 Sarạeng datu e nakaringihẹ̌hal᷊ẹ̌ ene, i sie měngkatewe limangehẹ̌. I sie rimolohengbuntuangu mẹ̌sasekẹ e mědeạu pěmate manga tahapateene, ringangu niapanutung soan sire. 8 Bọu e i siekimui manga ěllange mase něhengetang, 'Sal᷊imbang ukawinge semben sadia, kai apan ninotẹ̌ e tawe hinonenạung. 9 Dakọko luhu e apan dal᷊eng gaghaghuwạekụ notẹ̌ko kal᷊awọewen taumata sol᷊ong sal᷊iwang ukawing ini.' 10 Tangu manga ěllange nahundal᷊engke. Isire nahundal᷊eng suapạewen dal᷊eng gaghaghuwạe kụněmpěnampungu kěbị taumata apạewen kinaẹ̌bakengi sire sene bae mapapia, bae raral᷊aị. Tangu napenẹ etampạu pẹ̌sasal᷊imbangenge kahian sake. 11 Bọu e ratuene simuẹ̌ kimakělla manga sake. I sie nakasilo kai piạsěngkatau su sal᷊imbang ene tawe něluhen pakeangusal᷊imbang. 12 Bọu ene i sie nakiwal᷊o su tau ene, 'Hapị,kawe nakakasuẹ̌ kereapa i kau sarang ini kụ kawe taweněluhen pakeangu sal᷊imbang e?' Tau e tawe nakawerangapa-apa. 13 Tangu ratu e něhengetangke su manga ěllange,'Hapusẹ̌ko laede ringangu l᷊imane, kụ bahungko i sie sol᷊ongl᷊ikude su tampạ marěndung. Sene sarung piạ sasangịdingangu kasasigěsạ.' " 14 Mase Mawu Yesus nangěnsuenpapinintu e kere ini, "Lawọ bue kinakuiange, kai tangukawe mahal᷊i kinapile." 15 Tangu manga tau Farisi e

MATIUS 22.16–26 67němpẹ̌sohọe kụ němpẹ̌dal᷊ahintau měnsang kereapa i siremakapěngal᷊ạ bera si Yesus e ringangu manga kakiwal᷊o.16 Tangu i sire rimoloheng manga murit'i sire sol᷊onganung Yesus, ringangkewen pirang katau taumatangHerodes. I sire němpẹ̌berạe si Yesus, "Tuang Guru, i kamimasingkạu i Tuang kai matul᷊idẹ̌. I Tuang mạněnrowesu katěngadẹ̌ mạanun kapulun Duata waug'u taumata,tawe mẹ̌sasasěmpịbe něnnan sai-sai. U i Tuang e taweměmamile ghan taumata. 17 Ual᷊ingu ene ute, kěnang iTuang pẹ̌bera si kami: Kereu tumuhụ atorangu agamangkitẹ, botonge měmaehẹ̌ pajakẹ̌ su Kaisarẹ̌ arau tawewotonge?" 18 Mawu Yesus masingkạ něnnan sire ral᷊akịene, kụ i Sie něhengetang, "E, i kamene taumata mẹ̌mělle!Unụe i kamene měmpanal᷊ukạ Siạ? 19 Todẹko si Siạ gahịuroitẹ̌ ipẹ̌pakẹ i kamene mědeạu pěmaehẹ̌ pajakẹ̌!"Mase i sire nangonggọu roitẹ̌ sal᷊aka sěngkal᷊ěpa si Sie.20 Kutẹu Mawu Yesus nakiwal᷊ọe si sire, "Kai ghahị i sairingangu areng i sai ini e?" 21 "Kaisarẹ̌," angkuěng i sire.Tangu Mawu Yesus něhengetangke si sire, "Kamagengkerene ute, onggọe su Kaisarẹ̌ apan tẹ̌taghuaneng'uKaisarẹ̌ dingangu su Ruata apan tẹ̌taghuaneng'u Ruata."22 Sarạeng i sire nakaringihẹ̌ pěndal᷊ahẹ ene, i sirenaral᷊ingu. Kụ i sire němpaněntang i Yesus. 23 Su ěllo enelai, piạ e tau Saduki pirang katau nahunděnta su anungYesus. I sire kai taumata nạung měmpẹ̌bẹ̌bera u taumatanate e seng tawe sarung mẹ̌bangung kapia. 24 "TuangGuru," angkuěng i sire, "I Musa e naněnro kere ini: Kereusěngkatau esẹ e mate, kụ tạ anạe ute anạ u sěngkatauneharusẹ̌ pẹ̌kawing dingangu wal᷊une tadeạu mapal᷊ětonhite waug'u tau ěndaị seng nate e. 25 Nạung piạ i sire pitutamahuari kụ němpẹ̌tanạ sini. Ene kaiakanenge nẹ̌kawingkụ bọu ene nate tawẹ anạe. Tangu wal᷊une nitěntangbaug'u anạ u sěngkataune. 26 Bọu e tuarine mal᷊aing nate

MATIUS 22.27–41 68tawẹ anạe. Hal᷊ẹ̌ kerene mal᷊aing himombang su tuarinekatěllune nakahakịewen lai kapitune. 27 Kasamuriangeute wawine ene hala e mal᷊aing nate. 28 Kụ su tempontaumata nate e ipẹ̌bangung kapia e ute, kawingkensai tau wawine e? U nạung i sire pitu e seng bọupinẹ̌kawingange." 29 Mawu Yesus ute simimbangke, "Ikamene mambeng nẹ̌sal᷊a, u i kamene tawe nakaěnnaWinohẹ Susi, kerene lai kawasan Duata. 30 Batụ ukamạgeng taumata nate e sarung mẹ̌bangung kapia ute isire semben tawe mẹ̌kawing kaiso i sire sarung mẹ̌biahẹ̌kere malạekatẹ̌ su sorga e. 31 Kai wědang ta nakạbasa ikamene apa hengetangu Mawu Ruata mạanun taumatanate nipẹ̌bangung kapia? Mawu Ruata e něhengetang,32 'Iạ e kai Ruatang Abraham, Duatang Ishak dinganguRuatang Yakub.' Mawu Ruata e tangu wal᷊inewe Ruatantaumata nate. I Sie kai Ruatan taumata wiahẹ̌!" 33 Sarạengtaumata l᷊awọ ene nakaringihẹ̌ tatualag'i Yesus, i sireměngkatewe němpẹ̌dal᷊inaụ u těnron'E. 34 Ene sarạengtau Farisi e nakaringihẹ̌ u i Yesus kai seng nakapẹ̌kěmmingmohongu tau Saduki e, kụ i sire kai němpẹ̌tampung.35 Sěngkatau wọ'i sire, kai sěngkatau mananěnroagama, kai měnangkạ si Yesus kụ mangal᷊ạ bera ringangukakiwal᷊o sěmbua. 36 "Tuang Guru," angkuěnge, "kaita sude kahumotongange su ral᷊ungu atorang uagama?" 37 Mawu Yesus simimbang, "Kěndag'u MawuRuatanu ringangu kạguwạu naungu, ringangu kaguwạuhimukud'u, ringangu kạguwạu l᷊aěnnanu. 38 Kai ene takahumotongange ringangu kạguwakenge! 39 Tita karuaneute mẹ̌sul᷊ung dingangu humotonge ute kai: Kěndag'usěndinganengu kerẹewe i kau kuměndagu watangengu.40 Pakụ ta kụ nionggọ i Musa ringangkewen těnromanga nabi e niapakaiang su ta rarua ene." 41 Kutẹutau Farisi e nạung deng mạtatampung sene, Mawu

MATIUS 22.42–23.9 69Yesus nakiwal᷊ọe si sire, 42 "Kerea su něnnang kamenemạanun Datu Mananal᷊amatẹ̌? Kai hěnton sai tangu iSie?" "Hěnton Daud," sasimbah'i sire. 43 "Mạeng kerene,"angkuěng i Yesus, "kawe unụe tangu hakịu Rohkẹ̌ uRuata e měkẹ̌karadiahang si Daud kụ mẹ̌sẹ̌sěbạu RatuMananal᷊amatẹ̌ e 'Mawu'? U i Daud nẹ̌bera, 44 'Mawu eněhengetang su Mawuku: kaiangko su koaneng-Ku, sarangIạ mẹ̌koạ manga rumarokạu e sumasuměllung si Kau.'45 Kutẹu kereu i Daud měsěbạu Ratu Mananal᷊amatẹ̌ e kai'Mawu', ute kereapa wue i Sie hěnton Daud?" 46 Tawẹusarang sěngkatau nakakasimbahẹ̌ si Yesus. Kụ nanětạ bọuěllo ene tawẹu wahani makiwal᷊o manga apa l᷊ai si Sie.23 1 Mase Mawu Yesus něhengetang su taumata l᷊awọdingangu su manga murit'E angkuěng, 2 "Mangamananěnrong agama ringangu tau Farisi e nakahombangkawasa waụg'u mělahẹ u ta'm Musa. 3 Batụ u ene utepěmpẹ̌sěmpị bue ringangu pěmpẹ̌tuhụ bue waug'upakụ apang ipẹ̌parentan sire. Kai kumbahangbeměmpẹ̌těno kakanoạ i sire, u i sire tawe mẹ̌kakoạ apangitẹ̌těnron sire. 4 I sire měmpạnuntụewe manga hal᷊ẹ̌mawawěhạ dingangu měmpangonggọu atorẹ̌ mawawěhạ,kai mang ta kadiongeng mẹ̌tul᷊ungu taumata tadeạuměmpẹ̌děndal᷊engu ene. 5 Pakụ apang kẹ̌koateng isire kětạeweng mědeạu pakịpandai su taumata. I siremětẹ̌tatudẹ měpẹ̌pakẹ u wawěkise mawawěnahẹ̌ kereuměmpẹ̌kal᷊iomaneng dingangu mapakanandụ u humbunglakụ i sire. 6 I sire papuluang su tampạ kahoroěngesu manga sal᷊iwang dingangu su manga kal᷊aianeng sutěngone su ral᷊ungu manga wal᷊en pẹ̌kakal᷊ioamanengang.7 I sire puluang makịadatẹ̌ su manga pasarẹ̌, dingangumal᷊uasẹ̌ kuiang 'Tuang Guru'. 8 Arawe i kamene, abekapulu kuiang 'i Tuang Guru', u gurunu e mang sěmbaụ kụi kamene kěbịe kai anạ u sěmbaụ. 9 Dingangu kumbahang

MATIUS 23.10–17 70i kamene kumui su sěngkatau su dunia ini 'Amang', u iAmang i kamene e mang sěmbaụ kụ kai i Amang su Sorga.10 Dingangu abe kapulu i kamene kuiang 'Měngangahạ',batụ u měngangahạ i kamene mang sěmbaụ kụ kai RatuMananal᷊amatẹ̌ seng nikẹ̌don Duata. 11 I saing kasěllahengesu tal᷊oarang kamene, hinong kakoạ mẹ̌tatangkiang sikamene. 12 I sai mẹ̌těngkarangẹu watangenge sarungiapakasanạ; arawe i saịewe mẹ̌těngkasanạ, sarungiapakarange." 13 "Kaěngkěhang i kamene mangamananěnro agama ringangu tau Farisi! I kamenetaumata mẹ̌mělle. I kamene mạnahaghe taumata mědeạumakoạ dal᷊ohong jamạat'u Mawu. I kamene hala mạdirimakoạ dal᷊ohong jamạat'u Mawu, arawe wal᷊ine apammapulu e, kahian kamene sahagheěng. 14 [Kaěngkěhang ikamene manga mananěnro agama ringangu tau Farisi:I kamene kai měmpẹ̌mělle. I kamene měngẹ̌ngakal᷊ẹ̌manga wawine wal᷊u ringangu měmpělẹ̌hampasẹ̌ bal᷊ensire kụ mědeạu ipangambung kararal᷊aịe tangu i kameneměkẹ̌kal᷊iomaneng manandu-nandu. Suwụ u ene utehukumang i kamene e sarung limembong kawěhạe!]15 Kaěngkěhang i kamene manga mananěnrongagama ringangu tau Farisi! I kamene kai tahapěmělle!I kamene rụdal᷊eng mararau mạmotọ l᷊audẹ̌, dinganguměmpạměpidẹ̌ banua mědeạu reng makasahiongesěngkatau makakasuẹ̌ agamanu. Kụ sarạeng tau e simuẹ̌agamanu e ute i sie koateng i kamene ral᷊ohon naraka ruansul᷊e limembong karal᷊akịe wọu'i kamene! 16 Kạěngkěhangi kamene manga měngangahạ buta! I kameneměmpạněnrong ini, 'Kereu i sai mẹ̌salu su Wal᷊em Mawue ute, saluwe tawẹ mangal᷊ene; kai kereu i sie mẹ̌salu suwul᷊aeng su ral᷊ungu Wal᷊em Mawu e ute i sie kạkakaịusalune ene.' 17 I kamene taumata e wodokẹ̌ o kawe laiwuta! Sude l᷊imembong kapiane: bul᷊aenge arau Wal᷊em

MATIUS 23.18–26 71Mawu e makasusi wul᷊aenge? 18 I kamene mạněnrongini lai, 'Kereu sěngkatau mẹ̌salu ual᷊ingu pananěmbaěng,taumata ene tawe naikị su salune; arawe kereu i siemẹ̌salu ual᷊ingu sasěmba su wowom pananěmbaěnge,i sie naikị kahian sasalune ene.' 19 Kai wuta kaěllị ikamene! Sude limembong kapiange? Sasěmbane araupananěmbaěng kụ makakoạ sasěmba ene masusi?20 Batụ u ene, kereu piạ u mẹ̌salu su pananěmbaěng, enemangal᷊ene i sie nẹ̌salu ual᷊ingu kai su pananěmbaěng,měbẹ̌bawa kěbị apạewen mạpapěllọ su wowone. 21 Kụkereu piạ u mẹ̌salu su Wal᷊em Mawu, ene mangal᷊ene isie měsẹ̌salu kurai su Wal᷊em Mawu e, kurai su Ruatamětẹ̌tumanạ sene. 22 Dingangu kereu piạ u sěngkataumẹ̌salu ual᷊ingu sorga, ene mangal᷊ene i sie měsẹ̌saluual᷊ingu kararatuang u Mawu, dingangu ual᷊ingu Ruata kụmạiang su kal᷊aianeng'E. 23 Kạěngkěhang i kamene mangamananěnro agama ringangu tau Farisi! I kamene kaitahapěmělle. I kamene měmpạngonggọu katahạpul᷊ongkapahiakengu salasi, pingkilẹ̌, dingangu pempasẹ̌ e suMawu. Arawe manga hal᷊ẹ̌ kaghaghuwakenge su ral᷊unguatorang u agama, kere manga: Kạadilẹ̌, pẹ̌kakakěndagẹ̌,katatuhụe tawe sasěmpikang i kamene. Sěmbal᷊iau kaiene harusẹ̌ koateng i kamene kal᷊amona, su sěmbẹ̌kangene tamai lai mapakawalan hal᷊ẹ̌ bal᷊ine. 24 I kamenee kawe mangangahạu wuta lai! Lango su inumangsahikang i kamene, arawe onta e kawe ělukangbengkamene! 25 Kạěngkěhang i kamene mananěnro agamaringangu tau Farisi! I kamene e tahapěmělle! Mangal᷊ainumang dingangu manga lamạ i kamene lẹ̌uhasengbengkamene l᷊ikude pakawurẹ̌si, arawe ral᷊unge měngkateapa mal᷊amuhụ kahiạewen hal᷊ẹ̌ kẹ̌kaěbakeng i kameneual᷊ingu pěmamul᷊aho ringangu pẹ̌bawawusa. 26 I kamenetau Farisi wuta! Uhasẹ̌ko kal᷊amona pakawurẹ̌si ral᷊ungu

MATIUS 23.27–35 72manga l᷊ainumang dingangu manga l᷊amạ, tadeạu l᷊ikudemal᷊aing burěsi! 27 Kạěngkěhang i kamene mananěnroagama ringangu tau Farisi! I kamene e tahapěmělle! Ikamene kerẹ e manga kubul᷊ẹ̌ nilaburẹ̌ pinakawira, sul᷊ikude ikẹ̌kasilo mal᷊ěnggihẹ̌, arawe su ral᷊unge napenẹuruhi ringangu kěbịewe apam mawawuhụ. 28 Kerene laii kamene. Wọu l᷊ikude i kamene kakěllaěng mapia sutaumata; arawe su ral᷊unge ute i kamene kawe napenẹu kon ringangu kararal᷊akị." 29 "Kaěngkěhang i kamenemananěnro agama ringangu tau Farisi! I kamenee tahapěmělle! I kamene němpangěndụ u watungkubul᷊ẹ̌ maral᷊ěnggihẹ̌ baugu manga nabi e, ringangulělẹ̌gahengu palẹ̌ taalạen taumata kakanoạe mapia.30 Kụ i kamene němpẹ̌bera u, 'Mangawe i kami nẹ̌biahẹ̌su tempong manga i upung i kami e nạung ute, i kamie tawe muhụ dingang i sire němpamate manga nabi!31 Kụ i kamene němpangaku hala u i kamene e kai hitentaumata němpamate manga nabi.' 32 Mạeng kereneute, pěmpanurusẹ̌ e ringangu měngkate pakasuẹ ekal᷊awọu rosa kụ seng niwahětang i upung i kamene e! 33 Ikamene e kai raral᷊aị dingangu kawe hiten taumata raral᷊aị!Kereapa ngae i kamene mapakasal᷊amat'u watangengbọu hukumangu naraka? 34 Daringihẹ̌ko pakapia-pia: Iạ esarung měndoloh'u manga nabi, taumata matatahuěnna,ringangu manga mananěnro; kụ sěnggạ bọ'i sire sarungpateěng i kamene, ringangu sěnggạewe lai wal᷊inesarung kuruisang i kamene. Piạbe lai sarung pahangengi kamene su ral᷊ungu wal᷊eng pẹ̌kakal᷊iomanengang, masesaghegheěng i kamene bọu soa sěmbaụ sarang soa wal᷊ine.35 Batụ u ene i kamene sarung ihukung ual᷊ingu pěmamatekụ nịkakoạ su kal᷊awọu taumata tawẹ sal᷊ane -- nanětạ bọupěmamate si Habel kụ tawẹ sal᷊ane sarang pěmamate siZakharia anạ i Berekhya, kụ pinateng kamene su tal᷊oaram

MATIUS 23.36–24.7 73Wal᷊em Mawu ringangu pananěmbaěng. 36 Pangimangke:pakụ ene sarung tumuhung su taumata orasẹ̌ ini!"37 "Yerusalem, Yerusalem! Manga nabi e kawe nịpapatenu.Manga rarolohang u Ruata e niěntungangu watu sarangnate. Seng kapirang sul᷊ẹ e Iạ mapulu mangomol᷊ 'u pakụmẹ̌tatumanạu, tabidạeng iněngen manụ mạngokọ mangaanạe sual᷊ung u panide, kutẹu i kau e kawe mạdiri!38 Ual᷊ingu ene Mawu Ruata e tawe lai mahundingang ikamene. 39 Kasingkạko: Manětạ bọu orasẹ̌ ini e i kau sengtawe makasilo Siạ saụ sarang i kau mẹ̌bera, 'Al᷊amatẹ̌ emahundingang si Sie kụ diměnta su arengu Mawu.' "24 1 Sarạeng Mawu Yesus dimal᷊engke naněntanguWal᷊em Mawu e, tangu manga murit'E himaung siSie kụ němpaněbọeng saheng kakakoạ u Wal᷊em Mawu esi Sie. 2 Kutẹu i Yesus něhengetang si sire, "Nakasilo wuepakụ ene i kamene? Kasingkạko, mambeng těngadẹ̌u, tawẹu watu sarang sěmbaụ bọu manga wal᷊e tamaiini e bẹ̌dang mawala mạdal᷊ěnsung sěmbaụ su wal᷊ine,su ěnnạe. Kěbịe sarung těnnehang." 3 Bọu e MawuYesus simaka sol᷊ong Bukid'u Zaitun, tangu piạ e i Siemạiang, manga murit'E himaungke mědeạu mahumbisararingang'E mẹ̌těngo. "Pěhabarẹ̌ko si kami kụ kai angerẹtempone pakụ ene sarung mariadi," angkuěng i sire siSie. "Kai mangạe taala apa ngae pělahekangu rarěntanTuang dingangkewe lai kasueěngu runia?" 4 Mawu Yesussimimbang, "Pakapapia wue, kumbahangbe sarungi kamene kaakal᷊eng. 5 Batụ u taumata l᷊awọe sarungměmpẹ̌děnta ringangu areng-Ku kụ měmpẹ̌bera, 'Kai Iạ eRatu Mananal᷊amatẹ̌!' I sire kai sarung měngakal᷊ẹ̌ taumatal᷊awọ. 6 I kamene sarung makaringihẹ̌ ngihu pẹ̌sasekẹ edingangu habar'u pẹ̌sasasekẹ e, kaiso abe kěngkatakụ.U kěbị ene mang harusẹ̌ mariadi, kai ene wal᷊inewetempone seng mẹ̌kiamatẹ̌. 7 Bansa sěmbaụ sarung

MATIUS 24.8–22 74mẹ̌sekẹ dumokạ bansa wal᷊ine, dingangu kararatuangsěmbaụ sarung měngalo kararatuang bal᷊ine. Kụ suapantampạ sarung piạ karal᷊unusẹ̌ dingangu mělinuhẹ̌. 8 Kụpakụ ene wuhụewe panẹ̌takenge, kere tědụ u sěngkatauwawine su tempon měhěnding. 9 Bọu e i kamene sarungsamekang kụ isarakang mědeạu pahangeng dingangupateěng. Pakụ dunia e sarung měmpẹ̌binsị i kameneual᷊ingu i kamene kai muritẹ̌-Ku. 10 Su tempo ene sarungmal᷊awọ taumata měmpẹ̌sohọ dingangu mẹ̌daral᷊aị ore laiměmpẹ̌binsị sěmbaụ dingangu wal᷊ine. 11 Lawọ mahangnabi sarung měmpẹ̌lěto, kụ makaakal᷊ẹ̌ taumata l᷊awọ.12 Karal᷊akịe mangken mạhunnambang katoghase hakịutaumata l᷊awọe selaing tawe makakoạ mẹ̌kakěndagẹ̌.13 Arawe i saịewen mạtatanạ saa sarang pangěnsueěngeute sarung iapakasal᷊amatẹ̌. 14 Kụ Injilẹ̌ e mạanungkereapa Mawu Ruata mẹ̌parenta ute sarung ihabarẹ̌ sukaguwạu dunia, tadeạu pakụ umatẹ̌ e makaringihẹ̌.Mase wuhụewe ruměnta kiamatẹ̌." 15 "I kamene sarungmakasilo, 'Karal᷊akisẹ̌ kụ makawihua', kere ilẹ̌habar'iNabi Daniel, dụdarisị su tampạ susi. (Kaketạ suapammẹ̌bawasane: Ěnnaiko kaia mangal᷊ene!) 16 Su tempo ene isaing ene su Yudea harusẹ̌ tumal᷊ang sol᷊ong bawul᷊udange.17 I sain su wowong atụ u wal᷊e abe lintụ měngal᷊ạ apa-apawọu ral᷊ungu wal᷊e. 18 I sain su waelẹ̌ abe pẹ̌sul᷊e měngal᷊ạl᷊akụe. 19 Kạěngkěhang ěllo ene su manga wawine piạkapapia, ringangu su manga wawine kạpanusune rariọ!20 Pěmpẹ̌kal᷊iomanengko tadeạu kumbahang sarang ikamene harusẹ̌ tumal᷊ang su tempong pẹ̌dasehang arausu ěllon Sabatẹ̌! 21 Su ěllo makạgaghěnggang ene sarungpiạ kasasusa masaria kerẹewe wẹ̌dang ta nạdiadi rokengbọu tětạu dunia sarangkewen orasẹ̌ ini, ringangu selaingtawe mẹ̌saụ. 22 Kai manga Mawu Ruata e tawe mangěsọtempone ute; tawẹ u sarang sěngkatau masal᷊amatẹ̌. Kai

MATIUS 24.23–32 75ual᷊ingu umat'E, ute Mawu Ruata e nangěsọ u tempoene. 23 Kụ su tempo ene kereu piạ sěngkatau mẹ̌bera sikamene, 'Kakělla, Ratu Mananal᷊amatẹ̌ e ěndaung sini!'arau 'i Sie paị sene!' -- ute abe pěmpangimang su tauene. 24 U kai sarung luměto mahang kristus e ringangumahang nabi. I sire sarung měmpẹ̌koạ manga hal᷊ẹ̌makadal᷊inaụ dingangu makạl᷊aherang mědeạu makaakal᷊ẹ̌,sěngapam botonge sarang su kawanuan Duata ewe lai.25 Kụ, pẹ̌tahěndungko! U Iạ e seng něhabarẹ̌ si kamenekal᷊amona těntal᷊ang hal᷊ẹ̌ ene ta nạdiadi. 26 Kereu piạu mẹ̌bera si kamene, 'Kakělla, i Sie ene pai su wanual᷊inggi!' -- kumbahang i kamene tamai. Arau kereu i sireměmpẹ̌bera, 'Kakělla, i Sie měkẹ̌kěmbuni su ral᷊ungukamarẹ̌ ěndaị sini e!' -- ute abe pangimang. 27 U rarěntangAhus'u Taumata e kai mẹ̌sul᷊ungu sěnnang u kilạ bọusěmběkan daki, kụ mạtuahẹ̌ sol᷊ong sěmběkam bahẹ.28 Suapan piạ kasuang ute sene piạ manụ tahapanemọkasuang." 29 "Tangu lěpasewen napal᷊usẹ̌ kasasusan tempoene ute, matangěllo e sarung marěndung, dinganguwul᷊ang e seng tawe suměnnang. Manga wituing esarung měngkahondosẹ̌ bọu l᷊angị, dingangu kal᷊awọumangangawasa kinoaěng e sarung mẹ̌kal᷊emboghang.30 Bọu e taalang Ahus'u Taumata e sarung ikasilo sul᷊angị. Su tempo ene pakụ umatẹ̌ su dunia e sarungmahul᷊ungkang. I sire sarung makasilo Ahus'u Taumatakạděntane su wowom binawa ringangu kawasa ringangukawawantugẹ̌ masěllahẹ̌. 31 Napiri gaghuwạe sarungukang, kụ Ahus'u Taumata sarung měndoloh'u mangamalạekatẹ̌ ipangomol᷊ẹ̌ kawanuan'E wọu kěbị bukun duniaěpạ e, dingangu wọu pungu l᷊angị sěmbaụ sarang pungul᷊angị bal᷊ine." 32 "Pěngal᷊ạko těnro wọu kalung ara, kereumanga hakondane kawe melong dingangu masasikome,ringangu manětạe humětị, i kamene masingkạu tempom

MATIUS 24.33–45 76pědisẹ̌ e seng marani. 33 Kerene lai kereu i kamenemakasilo hal᷊ẹ̌ tamai ene mariadi, i kamene masingkạutempone seng masandi-sandigẹ̌. 34 Kasingkạko! Hal᷊ẹ̌tamai ene sarung mariadi těntal᷊ang taumata apanměbẹ̌biahẹ̌ orasẹ̌ ini e, měngkairị kěbị. 35 Langị dingangudunia e sarung mapaghohẹ̌, arawe wawera-Ku e tatapẹ̌sarang marěngụ-děngụ." 36 "Tawẹu masingkạ měnsangangerẹ ěllone ringangu orase, manga malaekatẹ̌ su sorgae wěga, Ahus'u Taumata e mal᷊aing běga, samatang iAmang tumbạ masingkạe. 37 Kamageng Ahus'u Taumatae ruměnta ute, kakakoạe kai mẹ̌sul᷊ungu su tempong Nuhnạung. 38 Su pira ěllo těntal᷊ang ta nědẹ̌darulung gẹ̌guwạe,taumata e mạhungkaěng měmpạnginung dinganguměmpẹ̌kẹ̌kawing. Kerene sěnniạ sarạeweng nịdang uěllon Nuh nasake su ral᷊ungu kapal᷊ẹ̌. 39 Sarạeng darulungenangelọe si sire kěbị buhụe i sire nakahěngangu kaiaseng nariadi. Kerene lai kakakoạe sarung kereu Ahus'uTaumata e ruměnta. 40 Su tempo ene piạko ruang katausu waelẹ̌ kạpamunarane: Sěngkataue sarung paringaneng,arawe sěngkataụe wue itěntang. 41 Manga wawine ruangkatau e kạpěnggilinge gandung: Sěngkatau paringaneng,sěngkataụewue itěntang. 42 Tangu pakal᷊ahěkosẹ̌ bue, ui kamene wẹ̌ga wue měnsang angerẹ Mawunu sarungduměnta. 43 Pẹ̌tahěndungko ini! Kereu manga taghuanguwal᷊e e masingkạu kai pukul᷊ẹ̌ pira su hěbi kụ piạ tahatakoe sarung duměnta, ute i sie tawe mẹ̌kị, tadeạu tahatakoe tawe sumuẹ̌ sol᷊ong dal᷊ungu wal᷊ene. 44 Ual᷊ingu ene, ikamene mal᷊aing pakarariahi. Batụ u Ahus'u Taumata esarung duměnta su orasewe i kamene tạ pěnganganbe."45 Angkuěngu Mawu Yesus kapia, "Kamageng kerene,kai ěllang sude masaa ringangu matahuěnna? Seng isie niruị u mawune nakoạ těmbonang u manga ěllangbal᷊ine; tadeạu i sie mangonggọu kaěng si sire su tempone.

MATIUS 24.46–25.10 7746 Kariangkamang su ěllang ene kamageng kawal᷊ikangumawune, kụ i sie kahombangengbe kapẹ̌koạe munarane.47 Pangimangke, u mawune sarung manarakangu kal᷊awọurarotonge su ěllang ene. 48 Kai kereu ěllang ene kaweral᷊akị ute, i sie sarung mẹ̌bera su ral᷊ungu naunge,49 'Mawuku bědaweng marěngụ mẹ̌bal᷊ị,' kụ i sie nanětạenamal᷊ọ manga ěllang bal᷊ine, mase kimaěng nanginungdingangu tahapẹ̌těngkiwukang. 50 Bọu e mawune sarungmẹ̌bal᷊i su ěllo ringangu orase ta l᷊aanwange. 51 Tanguěllang ene sarung bẹ̌bawẹ̌bahengu mawune, kụ iwahungsol᷊ong tampạu taumata mělle. I sire sarung mahunsangịdingangu mẹ̌tatahangu sigěsạ paịse."25 1 "Kereu Ahus'u Taumata e ruměnta waug'u iSie kawe Mawu ute, kakakoạe kai mẹ̌sul᷊ungupapinintu ini: Mahuala mapul᷊o nasịal᷊ạ sol᷊one, masetamai němpaněnsomahẹ̌ kaghiang esẹ. 2 Ene limangkatauwọ'i sire e kai longong, arawe limangkatau wal᷊ine ekai matatahuěnna. 3 Limangkatau mahuala l᷊ongonge němpẹ̌bawawe sol᷊on sire, kaiso tawe němpẹ̌bawal᷊ana rariahine. 4 Limangkatau mahuala matatahuěnna enasịbawa sol᷊one ringangkewen lana rariahine. 5 Kaghiangesẹ e riměnta riọ mal᷊ongge, kụ manga mahuala e nanětạeněngiolabẹ̌ kụ nikahunkilangke. 6 Ara kẹ̌kal᷊oaranete,wuhụe kinaringihẹ̌ piạ kakui u, 'Kaghiang esẹ e narěnta!Ěndaịe pěmpaněnsomahẹ̌ si sie!' 7 Ene mahuala mapul᷊oeněmpẹ̌bangungke kụ němpěndikọ sol᷊on sire. 8 Mangamahuala apan longong e němpẹ̌berạe su matatahuěnna,'Pahiakengkon lanang kamene e, i kami, u sol᷊ong kamie seng mědẹ̌dusẹ̌.' 9 'Tawe makaonggọ!' angkuěng i siremahuala matatahuěnnae, 'batụ u měntěhang kai i kitẹkěbị lanane ta namu. Dakọe pěmpamělli su toko!' 10 Ene,manga mahuala l᷊ongong e tamai e němpěmělli lana.Sarạeng i sire nal᷊ikudẹ̌, narěntạe kaghiang esẹ. I sire

MATIUS 25.11–22 78mahuala kụ seng nariahie nahunsuẹ̌ e ringangkewengkaghiang esẹ su sal᷊iwange mase tukadẹ̌ e nikunsị! 11 Bọue i sire mahuala wal᷊ine e něngkarěntạe. I sire mạhungkui,'Mawu, Mawu, topeiko tukadẹ̌ e i kami.' 12 Kai kaghiangesẹ e simimbang, 'Iạ běgaweng kamene!' " 13 Tangu MawuYesus nangunsịe papinintune e kere ini, "Ual᷊ingu enepakaral᷊ukadẹ̌ bue, batụ u i kamene bẹ̌gaweng ěllone laiorase." 14 "Kamageng Ahus'u Taumata ruměnta su ral᷊ungukararatun'E, kakakoạe ute mal᷊aing kere su papinintuini. Sěngkatau esẹ měnẹ̌naung mẹ̌buạ sol᷊ong tampạmarau. I sie kimui manga ěllange, piněnarakanengurarotonge si sire. 15 Suapang ěllange ene i sie nangonggọpinẹ̌tatal᷊ahinọewen pelẹesang sěmbaụ-sěmbaụ. Susěngkatau i sie nangonggọu roitẹ̌ bul᷊aeng lima hiwu.Su wal᷊ine lai i sie nangonggọu roitẹ̌ bul᷊aeng dua hiwu.Kụ su sěngkatauewe lai i sie nangonggọu roitẹ̌ bul᷊aengsěhiwu. Mase i sie rimal᷊eng. 16 Tangu ěllang kụ něnarimạuroitẹ̌ bul᷊aeng lima hiwu ene apid'u rimal᷊eng nahumbal᷊ụ,mase nakaěbạ untunge lai roitẹ̌ bul᷊aeng lima hiwu.17 Kerene lai ěllang kụ nanarimạu roitẹ̌ bul᷊aeng dua hiwue mal᷊aing nakaěbạ untunge rua hiwu. 18 Arawe ěllangkụ něnarimạu roitẹ̌ bul᷊aeng sěhiwue kawe rimal᷊eng kụněmangka lohange su ěntana, kụ němuni roit'u mawunesene. 19 Marěngụ kahěngang bọu ene mawu mangaěllang ene napul᷊ẹ, kụ nanětạe němpẹ̌darekeng dingangi sire. 20 Ěllang kụ nakatarimạu roitẹ̌ bul᷊aeng lima hiwuene himaung kụ něnarakangu mapul᷊o hiwu. 'Tuang,'angkuěnge, 'i Tuang něnarakangu roitẹ̌ bul᷊aeng limahiwu si siạ. Kakěllako, iạ nakaěbạ l᷊ai untunge lima hiwu.'21 'Mapia,' angkuěngu tuange ene, 'i kau ěllangbe mapiaringangu saa. Ual᷊ingu i kau kawe kapěngumbalaěngumahal᷊i, iạ tangu sarung manarakangu l᷊awọ si kau. Suẹ̌ e kụpěmpahul᷊uasẹ̌ dingangku!' 22 Mase ěllang kụ něnarimạu

MATIUS 25.23–33 79roitẹ̌ bul᷊aeng dua hiwu ene himaung, kụ nẹ̌berạe, 'Tuang,i Tuang seng něnarakang u roitẹ̌ bul᷊aeng dua hiwu si siạ.Kakěllako, iạ dembeng nakaěbạ untunge rua hiwu lai.'23 'Mapia,' angkuěngu tuange ene, 'i kau ěllang mapiaringangu masaa. Ual᷊ingu i kau kapěngumbalaěng sumahal᷊i ute iạ sarung manarakangu l᷊awọ si kau. Suẹ̌ e kụpahul᷊uase ringangku!' 24 Bọu e ěllang kụ nanarimạ doitẹ̌bul᷊aeng sěhiwu himaung kụ nẹ̌berạe, 'Tuang, iạ masingkại Tuang e kai sěngkatau mahasa. I tuang měnẹ̌nipo wuangkalu su tampạ i Tuang tawe nẹ̌suang, dingangu mạměnsạsu tampạ i Tuang tawe nangasị. 25 Iạ kai natakụ, kụ iạe rimal᷊eng němuning doit'i Tuang su ral᷊ungu ěntana.Ěndaung doit'i Tuang e.' 26 'I kau ěllang dal᷊akị dingangumalaseng!' ungkuěng i tuang e. 'Karạ kawe i kau e sengmasingkạu iạ e kai manipo wuang kalu su tampạ iạ tawenẹ̌suang dingangu mạměnsạ su tampạ iạ tawe něngasị?27 Kamageng kerene, hinone i kau e kai měndesọu roitẹ̌kue su bank, tadeạu su kawawal᷊ịku e, iạ e makatarimạ kạpiaroitẹ̌ku e ringangu rentene. 28 Ual᷊ingu ene, al᷊ạko roitẹ̌ bo'isie, mase ghěllị su taumata apang piạ doite mapul᷊o hiwudoitẹ̌ bul᷊aenge. 29 Batụ u taumata kụ seng piạ, sarunggělikang limembong kal᷊awọe, kụ i sie sarung mạhěmpal᷊iu.Arawe taumata kụ tawẹ apa, kadodọ kụ bědang si sie, saụal᷊akeng. 30 Kụ ěllang kụ tạ gunane e, hipẹ e su ral᷊ungukararěndung su l᷊ikude. Sene i sie sarung sumangị dingangumasigěsạ!' " 31 "Kamageng Ahus'u Taumata e ruměntakere sěngkatau ratu, tẹ̌takinangu kal᷊awọu malạekatẹ̌ e, iSie sarung maiang su wowong kawawantug'E mahamagẹ̌.32 Pakụ umatẹ̌ su dunia ini sarung ipẹ̌tampung sutěngon'E. Bọu e i Sie sarung mapẹ̌dal᷊ahaen sire makoạduang kamonaěng kere měndal᷊ukadẹ̌ napẹ̌dal᷊ahaengdomba wọu kambing. 33 Taumata apang měkẹ̌koạ kapulunDuata e sarung ikomol᷊ẹ̌ su sěmbẹ̌kane koaneng, arawe

MATIUS 25.34–44 80apang tawe mẹ̌kakoạ kapulun Duata e su sěmbẹ̌kane kaihi.34 Mase ratu e sarung měhengetang si sire su sěmbẹ̌kanekoaneng, 'Pěmpẹ̌damahịe i kamene apang nial᷊amateng iAmang-Ku. Pěmpẹ̌suẹ̌ e su ral᷊ungu kararatuang kụ sengnịdariahi si kamene rokeng su pěmamahěta dunia e.35 U su tempong Iạ nahutung, i kamene niapakaěngu Iạdingangu su tempong Iạ narou, i kamene niapanginunguIạ. Iạ e kai tau raghị, i kamene něnarimạu Iạ su wal᷊engkamene. 36 Piạ Iạ těntol᷊e, nipakeaneng i kamene. Iạmasakị niundangeng i kamene. Piạ Iạ nitahungkụ, ikamene němpẹ̌dal᷊inge si Siạ.' 37 Mase i sire němpẹ̌bera,'Mawu, angerẹ e i kami nakasilo Mawu e lunusẹ̌ kụ ikami e napakaěng arau narou kụ i kami e napěnginung?38 O angerẹ bue i kami nakasilo Mawu e kere tau raghị,kụ i kami e naněnsomahẹ̌ Mawu e kụ napěnumpangsu wal᷊eng kami? Angerẹ, bue Mawu e kinasilo těntol᷊emase i kami napěluhen pakeang su Mawu e? 39 Angerẹ ikami nakasilo Mawu masakị arau mạtatahungkụ, masei kami e nẹ̌tul᷊ung?' 40 Tangu Ratu e simimbang si sireangkuěng, 'Kasingkạko: apang nạung nịkakoạ i kamene,manịeng su sěngkatau wọu manga anạ u sěngkataukumasasusa e, ute mẹ̌sul᷊ungu kinoạ i kamene Siạ!' 41 MaseRatu e něhengetangke lai si sire su kaihin'E, 'Pamehọewọu ini, i kamene taumata niapakakutu! Pěmpẹ̌suẹ̌ e sural᷊ungu putung ta masasẹ̌bu, kụ seng nịdariahi waugusetang dingangu manga malạekatẹ̌! 42 U su tempong Iạlunusẹ̌, i kamene tawe napakaěngu Iạ; su tempong Iạnarou i kamene tawe napěnginungu Iạ. 43 Iạ e tau raghị,i kamene tawe nanarimạu Iạ e su wal᷊eng kamene. Iạtěntol᷊e, i kamene tawe napěluheng Iạ pakeang. Iạ masakịdingangu mạtatahungkụ, i kamene tawe nẹ̌tangkiang siSiạ.' 44 Mase i sire mal᷊aing němpẹ̌simbang si Sie, 'Mawu,angerẹ bue i kami e nakasilo Mawu e lunusẹ̌ arau narou,

MATIUS 25.45–26.11 81arau mẹ̌sul᷊ungu taumata raghị, arau těntol᷊e, arau masakị,arau mạtatahungkụ, kụ i kami e tawe nẹ̌tul᷊ungu Mawue?' 45 Tangu ratu e sumimbang, 'Kasingkạko: su tempongi kamene tawe mapulu mẹ̌tul᷊ungu sěngkatau wọ'i sirekasiang ini e ute, mangal᷊ene i kamene tawe nẹ̌tul᷊ungu Iạ.'46 Tangu i sire ene sarung ihukung u hukumang kakalẹ̌,arawe i sire apang měmpẹ̌kẹ̌koạ kapulung Duata e, sarungmakahombang pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌."26 1 Kutẹu nasuẹen těnrone kěbị hal᷊ẹ̌ ene su MawuYesus, i Sie něhengetang su manga murit'E,2 "I kamene masingkạu kate lai rua ěllo seng ĚllongPaskah, kụ Ahus'u Taumata e sarung isarakang tadeạupakipaku su kalu kuruisẹ̌!" 3 Su tempo ene manga imangtěmbonange ringangu manga matamad'u tau Yahudie němpẹ̌tampung su istanang Imang Mawantugẹ̌ iKayafas. 4 I sire němpẹ̌dal᷊ahintau mědeạu měnamẹ siYesus pakapěnisẹ̌ dingangu měngakal᷊ẹ̌ měmate si Sie.5 "Kaiso," angkuěng i sire, "kumbahang hal᷊ẹ̌ ene koatengsu tempon sal᷊iwang, mạdiring makapẹ̌gonggạ kawanua."6 Piạ i Yesus nạung su Betania, su wal᷊en Simon nạungpiạ sakịe su pisị makạtatakụ, 7 ene piạ e tau wawinesěngkatau himaung si Yesus. I sie nẹ̌bawa wotol᷊ẹ̌ pualamsěmbua lohone lana mawěngi mal᷊ěgadẹ̌. Ene Mawu Yesusmạiang kapẹ̌sẹ̌simokol᷊e, tau wawine ene naněbohenglana mawěngi ene su těmbọu Mawu Yesus. 8 Mangamurit'i Yesus e nakasilọe hal᷊ẹ̌ ene kụ naral᷊akị naung i sire."Apawe gunane kěbị ene nipẹ̌gagholọ?" angkuěng i sire.9 "Lana mawěngi ene wotonge ikawal᷊ụ mal᷊ěgadẹ̌, kụ doiterembeng ikaonggọ su taumata kasiang!" 10 Mawu Yesusmasingkạu něnnang sire, kụ i Sie něhengetang, "Kaweunụe i kamene mapakasusan tau wawine ěndaịe? I siekai nẹ̌koạ munara mapia ringangu mawantugẹ̌ bauguIạ. 11 Tau kasiang e hanesẹ̌be ene su tal᷊oarang kamene,

MATIUS 26.12–24 82arawe Iạ ute wal᷊inewe sěnniạ dingangi kamene. 12 Upananěbohu l᷊ana mawěngi ene su wadang-Ku e ute, i siekai mẹ̌děndiahi pělal᷊ěbing baug'u Iạ. 13 Pangimangke!Su kaguwạu dunia e suapạeweng Injilẹ̌ ipẹ̌kẹ̌kakekeute, kakanoạu tau wawine ene sarung ipẹ̌bawěke laimakoạ tatahěndung si sie." 14 Kutẹu sěngkatau wọ'i siremapul᷊o dua murit'u Mawu Yesus, kụ arenge i YudasIskariot, natamai nẹ̌sěmạu manga imang těmbonange.15 I sie nẹ̌berạe si sire, "Apa sarung ionggọ i kamene sisiạ kereu iạ manarakang i Yesus si kamene?" Tangu i sireněmpěndekengke roitẹ̌ sal᷊aka, těllum pul᷊o su kal᷊ěpane kụbọu ene nangonggọeng doitẹ̌ ene si sire. 16 Nanětạ bọuene i Yudas hanesẹ̌ mědẹ̌deạ loahe mapia měnarakang uMawu Yesus. 17 Su ěllo humotong su Sal᷊iwangu Borotẹ̌ TaLahaesang, manga murit'u Mawu Yesus němpẹ̌haungkesi Sie. I sire nakiwal᷊ọe, "Kai suapa kapulun'U sadiaěng ikami e kaěng u Paskah e waug'i Tuang?" 18 Mawu Yesussimimbang, "Dakọe sol᷊ong soa pẹ̌sěmạ i anu sene kụpẹ̌bera si sie, 'Angkuěng i Mananěnro, tempoku eseng nịdang; kụ Iạ mapulu mẹ̌sal᷊iwang u Paskah e suwal᷊enu ringangkeweng manga muritẹ̌-Ku.' " 19 Mangamurit'i Yesus e němpẹ̌koạ kerẹewe nioron Mawu Yesus sisire. I sire tamai němpěnadia kaěngu Paskah ene. 20 Enenahěbịe, Mawu Yesus dingang i sire murit'E mapul᷊o duae němpẹ̌kaiangke su meda. 21 Ara i sire kạpahungkaěnge,Mawu Yesus něhengetang, "Daringihẹ̌ko: sěngkatau wọutal᷊oarang kamene e sarung mẹ̌sunial᷊ 'u Iạ." 22 Nakaringihẹ̌ene, manga muritẹ̌ e měngkate něngkasusa tạ sihinge.Mase i sire nasịkiwal᷊ong kiwal᷊one su Mawu Yesus,"Bal᷊inewe iạ sumonang Kau Mawu?" 23 Mawu Yesussimimbang, "I sain nangunong borotẹ̌ su ral᷊ungu mangkoringangku ute, i sie sarung mẹ̌sunial᷊ẹ̌ u Iạ e. 24 Kahěngangbue Ahus'u Taumata e sarung mapohong kere mạbawohẹ

MATIUS 26.25–35 83su ral᷊ungu Winohẹ Susi. Kaiso kạěngkěhang bue i saimẹ̌sunial᷊ 'u Ahus'u Taumata! Tau ene mạěndokangbelainạung tawe kadiongeng piněhanạ!" 25 Mase i Yudas i anụ enẹ̌sunial᷊ẹ̌ e nẹ̌bera, "Kụ bal᷊inewe iạ ngae itẹ̌monang KauMawu?" I Yesus simimbangke, "Kerẹewe nịbaweranu!"26 Ene i sire mạhungkaěngke, Mawu Yesus nangal᷊ạeborotẹ̌, mase nẹ̌berang kakal᷊iomaneng tatarimakasẹ. Bọue i Sie něngangempangke borotẹ̌ ene ringangu l᷊iman'Ekụ nitěgone su manga murit'E apid'u něhengetang,"Pěmpangal᷊ạe, pěmpẹ̌kaěngke; ini e kai wadang-Ku."27 Bọu e i Sie nangal᷊ạe panganginumangu anggorẹ̌ e,mase nakitarimakasẹ su Mawu Ruata. Nitěgone sumanga murit'E, kapẹ̌berane, "Panginumẹen kamenekěbị! 28 U ini e kai rahaku ipạnahutěngadẹ̌ pẹ̌kakědonDuata -- dahạ e iapatědọ baugu l᷊awọ ipangampungdosan sire. 29 Pangimangke: Iạ sembeng tawe sarungmanginung anggorẹ̌ ini lai sarung tempong Iạ manginunganggorẹ̌ buhu ringangkeweng kamene su Runia WuhungAmang-Ku e." 30 Bọu e i sire němpẹ̌kantarịu kakantarịdaralo sěmbua. Kụ mase i sire nakoạ sol᷊ong Bukid'uZaitun. 31 Ene i Yesus něhengetangke su manga murit'E,"Su hěbi ini e lai i kamene kěbịe ral᷊iu měmpẹ̌tal᷊angmaněntangu Iạ. U su Winohẹ Susi e mạbawohẹ: MawuRuata něhengetang, 'Iạ e sarung měmate mělal᷊ukadẹ̌ e,kụ gapaěngu domba e sarung měkal᷊iaesẹ̌.' 32 Kai kereuIạ seng niapẹ̌bangung kapia, Iạ e sarung měngal᷊imona sikamene sol᷊ong Galilea." 33 I Petrus simimbang su MawuYesus u, "Manilaing i sire wal᷊ine e maněntang i Tuang,arawe iạ e mambeng tala!" 34 "Tahěndunge," angkuěnguMawu Yesus si sie, "su hěbi ini e lai těntal᷊ang manụ takimẹ̌kukụ, i kau e seng těllung sul᷊e nẹ̌sunial᷊ 'u Iạ." 35 IPetrus simimbang, "Manilaing iạ pateěng sěngkapateringangu Mawu, kai iạ e mang ta mẹ̌sunial᷊ 'i Kau Mawu!"

MATIUS 26.36–45 84Ku kěbị manga muritẹ̌ bal᷊ine e mal᷊aing němpẹ̌berakerene. 36 Nal᷊iung ene Mawu Yesus natamai ringangumanga murit'E nědeạ tampạ isěsẹ̌ba Getsemani. Sene iSie něhengetang si sire, "Pahungkaiangko sini těntal᷊ang Iạdeng tamai mẹ̌kal᷊iomaneng." 37 Mase i Sie němaringangsi Petrus dingangi rẹ̌dua anạ i Zebedeus sěngkatamairingang'E. I Sie nanětạe nasusa ringangu ghiměnggang. 38 ISie něhengetang su manga murit'E, "Naungku e nasusa tạsihinge, pěndange mẹ̌sul᷊ungu seng mate e. Kěngkatanạkosini i kamene, kụ pěmpẹ̌dal᷊ukadẹ̌ko ringang-Ku." 39 Bọu eMawu Yesus diọ nẹ̌těngkaghea, kụ i Sie nẹ̌těngkasumagẹ̌su ěntana kụ nẹ̌kal᷊iomaneng. "O Amang," angkuěng'E,"kereu wotonge, apakarauko wọu Iạ e kasasigěsạ takụtal᷊udang ini. Kai wal᷊inewe kapuluku e mariadi, kaisokawe tumuhụ kapulung Amang-Ku e sẹ̌sane." 40 Bọue Mawu Yesus nẹ̌bal᷊ịe su anum manga murit'E i siretěllu, kutẹu sěngkakakěllae i sire kawe kạpahunkịe. ISie něhengetangke si Petrus, "Kal᷊ingung lai sěngkaorasẹ̌kai i kamene těllu e mang tawe nakal᷊ukadẹ̌ dingang-Ku?41 Pakaral᷊ukadẹ̌ bue ringangu pěmpẹ̌kal᷊iomanengkomạdiring i kamene kahombangengu sasal᷊ukạ. Těngadẹ̌bue rohkẹ̌ e mapulu mẹ̌koạ hal᷊ẹ̌ mětẹ̌tahino, kaiso ikamene mang ta makatohạ, batụ u wọu sěmběkangkatataumata e kai lome." 42 Saụ kapia Mawu Yesusnatamai nẹ̌kal᷊iomaneng, angkuěng'E, "O i Amang, kereukasasigěsạ ini kawe hinong takụ tal᷊udang, kụ tawe ikahipeute, walạe karariadine kapulung Amang." 43 Bọu e MawuYesus nẹ̌sul᷊e kapia, kụ sěngkakěllane manga murit'Ekawe wědang kạpahunkịe, ual᷊ingu kị i sire kai tumanịumawěhạ běhạ. 44 Sěnsul᷊ẹko l᷊ai Mawu Yesus naněntangkensire kụ katěllun sul᷊ene nẹ̌kal᷊iomaneng, baweranemẹ̌sul᷊ung u kal᷊amona. 45 Bọu e i Sie nẹ̌sul᷊ẹ e kapia suanum manga murit'E kụ něhengetang, "Měngkai wědang

MATIUS 26.46–56 85měmpẹ̌tẹ̌kị dingangu měmpạngirul᷊e i kamene? Kakěllạe,seng nidang tempone Ahus'u Taumata isarakang sukawasang taumata waradosa. 46 Pěmpẹ̌bangungke, bọei kitẹ mahundal᷊engke. Tingangke! Taumata mẹ̌sunial᷊ 'uIạ e seng ene!" 47 Piạ i Yesus bẹ̌dang kạpělẹ̌hengetangei Yudas, sěngkatau wọ'i sire mapul᷊o dua murit'E enenarěntạe. Ringangi sie ute, nahunděntạe lai taumatal᷊awọ kụ piạ pedane ringangu pal᷊o-pal᷊on sire. I sireniroloh'u manga imang těmbonange ringangu mangamatamad'u tau Yahudi. 48 I taha pẹ̌sunial᷊ẹ̌ e kai sengnạung něhabarẹ̌ si sire taala ini, "I sain takụ děnguangeute ene taumatane. Kụ samẹ e i Sie!" 49 Kerene sarangnahumpạu tampạ ene i Yudas měngkatewe himaung suMawu Yesus kụ nẹ̌bera, "Tabeạ, Tuang Guru!" mase i sieriměngu Mawu Yesus. 50 I Yesus simimbang, "Anu, kaiwaugu apa i kau nakakarěnta sini?" Ene taumata l᷊awọenẹ̌těngkawahanịe kụ něnamẹ si Yesus. 51 Sěngkatau wọ'isire murit'E apang ene sene ringangi Yesus, něnawụpedane kụ namilị ěllangu imang mawantugẹ̌ sarangkewenahěnsị tul᷊ine. 52 Mawu Yesus něhengetangke su murit'Eene, "Suhịe kapia pedanu e su homane u kěbị apangměmpamateng peda e, sarung lai mateng peda. 53 Arausu naungu Iạ e kai ta makarorong tul᷊ung si Amang-Kue, kụ i Sie apid'u měndolohu malạekat'E nangělembowọu mapul᷊o dua su ghapaěnge? 54 Arawe mạeng kawekerene ute, tawẹ kasasěhụe kereu apang kụ seng nitěbal᷊ẹ̌su ral᷊ungu Winohẹ Susi u mambeng těngadẹ̌ mariadikere orasẹ̌ ini e?" 55 Mase Mawu Yesus něhengetangsu taumata l᷊awọ ene, "Unụe Iạ e kai tahapate, hakịu ikamene ruměnta měmpẹ̌bawa warạ dingangu pal᷊o-pal᷊omědeạu měnamẹ si Siạ? Ěllo-ěllo Iạ e kawe mạněnrosu Wal᷊em Mawu e, kai i kamene tawe měnamẹ Siạ!56 Kai mang seng harusẹ̌ kerene tadeạu misěhụ apang

MATIUS 26.57–66 86kụ niwohẹu manga nabi e su ral᷊ungu Winohẹ Susi."Bọu e kěbị murit'E nahuntal᷊ang němpaněntangu MawuYesus. 57 Taumata apạen němpẹ̌namẹ Mawu Yesusněmpangěntuden Sie sol᷊ong bal᷊eng Imang Mawantugẹ̌ iKayafas. Sene manga mananěnrong agama e ringangumanga matamad'u tau Yahudi e seng němpẹ̌tampung.58 I Petrus tụtol᷊e Mawu Yesus bọu maraune sarang dělah'uwal᷊eng imang marangẹ. Mase i Petrus simuẹ̌ e su ral᷊ungurělahe, kụ naiangke ringangu manga měndariagạ. I siemapulu makakasingkạ měnsang kereapa sarung ěnsuene.59 Manga imang těmbonange ringangu pakụewendal᷊ohong Sanhedrin e mědẹ̌deạ sahidi kon, mědeạumapakanawong hukumangu papate su Mawu Yesus.60 Kai i sire tawe nakareạ sarang sěmbaụ tatahutěngade,sěmbal᷊iau seng lawọ nial᷊ạ sahidi kon. Nadehọ piạ eruang katau riměnta. 61 I rẹ̌dua e němpẹ̌berae, "I anuěndaịe nẹ̌bera, 'Iạ e makaghoghahẹ̌ bue Wal᷊em Mawu, kụsaụbe ikakoạ-Ku su ral᷊ungu těllu ěllo.' " 62 Mase imangmawantugẹ̌ e nẹ̌buạe, kụ nẹ̌bera si Sie, "Kawe unụe iKau e mang tawẹ sasimbangu su laěnsilẹ̌ ipangěnsilẹ̌ siKau e?" 63 Arawe Mawu Yesus měngkate tawẹ kěndịe.Nẹ̌saụ kapia imang mawantugẹ̌ e nẹ̌bera si Sie, "SuTěngon Duata Wiahẹ̌ e ute paul᷊ịko si kami měnsang kaii Kau e Ratu Mananal᷊amatẹ̌, Ahus'u Ruata?" 64 MawuYesus simimbang, "Kere niweranu. Kai pangimangko:u manětạ bọu orasẹ̌ ini e, i kamene sarung makasiloAhus'u Taumata mạiang su sěmběkang koanengu MawuRuata Makawasa, kụ duměnta su wowom binawa su l᷊angịe!" 65 Tangu imang mawantugẹ̌ e měngkate naningkasẹ̌pakeange, kụ nẹ̌berạe, "I Sie něhinakang Duata! Sengta wahal᷊uasu piạ lai sahidine. I kamene kěbị e sengnakaringihẹ̌ hala pělahinakange su Mawu Ruata e. 66 Kụini e kerea su něnnang kamene e?" I sire němpẹ̌simbang

MATIUS 26.67–27.4 87u, "I Sie nẹ̌sal᷊a kụ hinong pateěng." 67 Ene i sire nangědụeghang Yesus, kụ němpangoka si Sie. Sěnggạe wue uteněmpameru si Sie, 68 ringangu nẹ̌bera, "Kěnangko kạdingangu pěhabarẹ̌ko si kami, ei Ratu Mananal᷊amatẹ̌! Isai wue nameru si Kau e?" 69 Ene i Petrus kạkaiange sul᷊ikude, su rělahẹ̌. Sěngkatau wọu tal᷊oarang ěllang bawinehimaung kụ nẹ̌bera si Petrus, "Bal᷊inẹbe i kau l᷊ai ringang iYesus tau Galilea e?" 70 Kai i Petrus nẹ̌děndil᷊ẹ̌ su těngonsire kěbị. "Iạ e ta nakahěngang měnsang i kau e mạanunga," angkuěng i Petrus, 71 bọu ene i sie siměbangkě wọutukadẹ̌ e. Sěngkatau ěllang bawine wal᷊ine nakasilo siPetrus, kụ nẹ̌bera si sire sene, "Tau ěndaị ini e mangmal᷊aing dingang i Yesus bọu Nazaret e." 72 Kutẹu saụewue i Petrus nẹ̌děndilẹ̌, kapẹ̌salune, "Těnga-těngadẹ̌ iạběgawen tau ene!" angkuěng i Petrus. 73 Ta nararěnnạ wọuene i sire apang dụdarisị sene němpẹ̌haungke si Petrusdingangu nẹ̌bera, "Mal᷊ahẹ bue, i kau e mang dingangi sire. Ene kinakiral᷊a wue wọu pẹ̌bawisaranu." 74 Ene iPetrus nanětạe mẹ̌sẹ̌sasalu kụ nẹ̌bera, "Makakutụe, iạe wẹ̌gawen tau ene!" Su orasẹ̌ ene lai manụ kimukụ.75 Kụ i Petrus nakatahěndungke u Mawu Yesus seng bọuněhengetang si sie, "Těntal᷊ang manụ deng ta kimẹ̌kukụ,i kau e seng těllun sul᷊e nẹ̌sunial᷊ 'u Iạ." Bọu e i Petrussimẹ̌bangke kụ simangịe ringangu pẹ̌sasasěsilẹ̌.27 1 Deng mal᷊uka-l᷊ukadẹ̌, kal᷊awọu imang těmbonangeringangu matamad'u tau Yahudi nẹ̌sěngkanaungkemamate Mawu Yesus. 2 I sire něhapusẹ̌ si Sie, ringangunẹ̌bawa si Sie, wọu e něnarakang i Sie si Pilatus, guběrnurẹ̌paparentaengu Roma. 3 Ene i Yudas tahapẹ̌sunial᷊ẹ̌ enenakasilọe u i Yesus seng nihukung, i sie nẹ̌sasěsilẹ̌. Masei sie něnul᷊ẹeng doitẹ̌ sal᷊aka těllung pul᷊o su kal᷊ěpaneene su manga imang těmbonange ringangu matamad'utau Yahudi. 4 I sie nẹ̌berạe, "Iạ e mamben nẹ̌dosa, watụ

MATIUS 27.5–17 88u něnarakangu tau tạ sal᷊ane, sarang i Sie nihukungupapate!" Kai i sire němpẹ̌simbang, "Kaia gunane sikami? Ene kai hal᷊ẹ̌ u!" 5 I Yudas něhipen doitẹ̌ ene suWal᷊em Mawu, mase nẹ̌těngkawingu watangenge.6 Manga imang těmbonange němpangemongke roitẹ̌ene kụ němpẹ̌bera, "Doitẹ̌ ini e kai roit'u raha. Tumuhụtoratẹ̌ e, doitẹ̌ ini e kai kumbahang isowa su ral᷊ungutampạu sasěmba su Wal᷊em Mawu." 7 Mase sarạeng i siresěngkanaungke, i sire něngal᷊ạ doitẹ̌ e piněmělli ěntana kụisẹ̌sẹ̌bạ Ěntanang Mẹ̌kakoạ Kuring. Ěntana ene nịkakoạpěndal᷊ẹ̌bingangu taumata raghị. 8 Ual᷊ingu ene hakịusarang orasẹ̌ ini e ěntana ene nisěbạ "Ěntanang Daha".9 Ual᷊ingu ene, nisěhụe kere seng nipaul᷊ịu Nabi Yeremia, u,"I sire něnarimạ doitẹ̌ sal᷊aka těllum pul᷊o su kal᷊ěpane, u kaiarẹ̌ga pinẹ̌kiren tau Israel kere wawaehẹ̌ baug'i Sie. 10 Kụdoitẹ̌ ene nịpapakẹ i sire piněmělli Ěntanang Mẹ̌kakoạKuring e, kerẹewe seng niorong Mawu e si siạ." 11 Piạ iYesus nẹ̌těngom Pilatus, guběrnurẹ̌ u wanua ene, i Pilatusnakiwal᷊o, "I Kau e ratun tau Yahudi?" "Kere niweranu,"angkuěngu Mawu Yesus. 12 Arawe nạung piạ e mangaimang těmbonange ringangu matamad'u tau Yahudi eměnẹ̌nokeng kal᷊awọu laěnsilẹ̌ su Mawu Yesus, kai i Sietawe simimbang sarang sěngkamohong. 13 Ual᷊ingu ene iPilatus nẹ̌berạe si Sie, "I Kau kai ta nakaringihẹ̌ kal᷊awọulaěnsil'i sire si Kau?" 14 Kai Mawu Yesus e tawe simimbangkadiongeng sěngkamohong hakịu guběrnurẹ̌ e naral᷊ingutạ sihinge. 15 Su apan tempong Sal᷊imbang u Paskah e,guběrnurẹ̌ kai piạ tundune mạměllọu sěngkatau wọutal᷊oaran taumata mạtatahungkụe walạewe tuhụ pinilentaumata l᷊awọe. 16 Su tempo ene piạ sěngkatau taumatanghukumang pinẹ̌tateleng. Arenge i Yesus Barabas. 17 Tangupiạ e taumata l᷊awọe natampungke, i Pilatus nakiwal᷊ọesi sire, "Kai i sai tangu su kapulung kamene e takụ

MATIUS 27.18–29 89ipěllọ? I Yesus Barabas arau i Yesus isẹ̌sěbạ si Kristus?"18 I Pilatus nẹ̌bera kerene u i sie kai masingkạu mangamangangawasa tau Yahudi e němpěnarakang i Yesus si sieual᷊ingu i sire němpananoi. 19 Su tempong Pilatus kụkaiangsu wal᷊eng mělahukung, kutẹu kawinge manatang inisi sie, "Kumbahang i kau mẹ̌těngkal᷊aụ pěrkarang tau tạsal᷊ane ene, batụ u kai ual᷊ingu i Sie, iạ nipi ral᷊aị ěllo ini."20 Kai manga imang těmbonange ringangu matamad'utau Yahudi e měngkai měmpạnahowong taumata l᷊awọene mẹ̌deạu i Barabas pakịpěllọ kụ Mawu Yesus pakịpate.21 Mase guběrnurẹ̌ saụ kapia nakiwal᷊o si sire, "I sai sukapulung kamene takụ pěllokang bọu tal᷊oaran dẹ̌duaěndaịe?" "I Barabas," angkuěng i sire. 22 "Kamagengkerene ute, iạ kai hinong mẹ̌koạ a si Yesus isẹ̌sěbạ si Kristuse?" angkuěng i Pilatus si sire. "Kuruise i Sie!" angkuěng isire kěbị. 23 "Kawe apa pẹ̌sasal᷊an'E tangu?" angkuěng iPilatus. Mase i sire němpamansagẹ̌ limembong kaihạelai, "Kuruise i Sie!" 24 Nạdehọ i Pilatus nakahěngangkeu i sie tawe lai makakoạ apa-apa ringangu i sire kawesarung měmpẹ̌ganohạ. Ene i sie něngal᷊ạe akẹ, kụ sutěngon taumata l᷊awọ ene i sie nanguhasẹ̌ l᷊imane ringangukạpěberane, "Iạ e tawe makatal᷊udẹ̌ su papaten tau ini!Ene kai kasingkạ i kamene!" 25 Kutẹu taumata l᷊awọeněmpẹ̌simbangke, "Ore, walạe si kami ringangu mangaanạ i kami e kahombangengu hukumang su papatene!"26 Mase i Pilatus naměllọeng Barabas baug'i sire, kụdimoloh'u taumata pinělimadẹ̌ Mawu Yesus dingangunanarakang i Sie mědeạu pakịkuruisẹ̌. 27 Bọu e mangasordadom Pilatus němpẹ̌bawa si Yesus simuẹ̌ su wal᷊englawọ u guběrnurẹ̌, kụ kạguwạu wuntuangu sordadoe nẹ̌komol᷊ẹ̌ něliwung Mawu Yesus. 28 I sire němpẹ̌luạpakeangu Mawu Yesus, kụ pinẹ̌kakingkaengu kakingkaengkamumụ si Sie. 29 I sire němpělokongu paporong bọu

MATIUS 27.30–42 90manga lelangu kalu piạ hanggange, kụ nakạ i sire sutěmbọu Mawu Yesus. Bọu e pinakiumpaed'i sire těkingsěmpědi su l᷊iman'E koaneng, kụ němpamul᷊angeng sutěngon'E, kụ němpẹ̌taghunalangken Sie. "Tabeạ DatunTau Yahudi!" angkuěng i sire. 30 I sire němpěngědụe siSie, kụ nangal᷊ạe těking sěmpědi ene, mase nipěměbahẹ̌si Sie su těmbọ'E. 31 Bọuten němpẹ̌taghunalang siSie, i sire němpěluạe kakingkaeng kamumụe wọu eniluheěngken pakeange kapia. Bọu e i Sie niwawa sol᷊onglikude mẹ̌deạu ipakikuruisẹ̌. 32 Su tal᷊oarạen dal᷊eng, i sireněmpẹ̌sěmạeng sěngkatau wọu Kirene arenge i Simon.I sire něnihasạen tau ene iapạmasaěng kuruis'i Yesus.33 Bọu ene i sire nahumpạe su tampạ sěmbaụ isẹ̌sěbạGolgota, mangal᷊ene "Tampạu Raran Těmbọ". 34 Su tampạene i sire napěnginung i Yesus anggorẹ̌ nilaukangu pědu.Kai sarạeng Mawu Yesus bọu nẹ̌temang anggorẹ̌ e i Sienạdirịe nanginung. 35 Bọu e i sire němpanguruise si Sie, kụněmpẹ̌papahiạen pakeang'E kụ pinẹ̌dal᷊ahurị. 36 Mase isire nahungkaiangke němpěhapa si Sie sene. 37 Su lantehutěmbọ'E i sire nẹ̌taingu wohẹ laěnsilẹ̌ si Sie kerei: "Ini e kaii Yesus, Datun Tau Yahudi". 38 Dingangu Mawu Yesus e,piạko l᷊ai tahapate ruang katau nikuruis'i sire, sěngkatausu sěmběkane koaneng, sěngkatauewe lai su sěmběkanekaihi. 39 Taumata apan sụsahe sene měmpẹ̌pakilingutěmbọ i sire kapẹ̌lẹ̌hinakange Mawu Yesus. 40 I sirekapẹ̌berane, "I Kau mapulu měnggoghahẹ̌be Wal᷊emMawu, kụ mamětị kapia su ral᷊ungu těllu ěllo! Kereu iKau kai Ahus'u Ruata ute ěnnạe e rěllusẹ̌ bọu kuruisẹ̌ene, kụ pẹ̌těngkasal᷊amateng batangengu." 41 Kerene laimanga imang těmbonange ringangu manga mananěroagama e ringangkewen manga matamad'u tau Yahudiměmpěbẹ̌baheaun Mawu Yesus. I sire němpẹ̌bera u, 42 "ISie makạsal᷊amatẹ̌ taumata wal᷊ine, arawe watangeng'E

MATIUS 27.43–55 91sẹ̌sane, i Sie seng tawe makasal᷊amatẹ̌! Kereu i Sie kairatuwen tau Israel ute mạpiangbe i Sie pẹ̌těngkarěllusẹ̌bọu kuruisẹ̌ ene buhụe i kami mangimang si Sie. 43 I Siemạngimang su Mawu Ruata, kụ nẹ̌berau i Sie kai Ahus'uRuata. Ho, ene i kitẹ deng měmanda měnsang Duata emakasal᷊amatẹ̌be si Sie ini e." 44 I rẹ̌dua tahapěhampasẹ̌nikuruisẹ̌ dingang'E mal᷊aing měmpělẹ̌hinakang si Siekerene. 45 Ene, ěllo e mal᷊ětu, karěngụe těllung kaorasẹ̌,kaguwạu wanua ene měngkatewe narěndung. 46 Enemangạe pukul᷊ẹ̌ tatěllu wawěllo, Mawu Yesus nẹ̌kiạdingangu ngih'E maihạ, "Eli, Eli lama sabakhtani?" kụmangal᷊ene, "O Ruataku, o Ruataku, unụe i Kau naněntangu Iạ e?" 47 Pirang katau sene nakaringihẹ̌ kakiạ ene, kụněmpẹ̌bera, "I Sie mẹ̌kẹ̌kui si Elia!" 48 Sěngkatau wọ'i sireměngkatewe nẹ̌bal᷊ikěkasẹ̌ tamai něngal᷊ạ bungan saghẹ kụnilaehe su anggorẹ̌ mahaesẹ̌. Mase kahian sie nịsasusụesu kotọu kalu sěmpědi kụ niwuhane su wiwih'u MawuYesus. 49 Arawe angkuěngu wal᷊ine e, "Pěngampal᷊ẹ̌ko, i kitẹdeng kumakělla měnsang i Elia sumongo měngambangsi Sie!" 50 Ene Mawu Yesus saụewe nẹ̌kiạ maihạ-ihạ,mase něminsul᷊u singongon'E pěngěnsueěnge. 51 Gordenkạsasangẹ su ral᷊ungu Wal᷊em Mawu e nangkasẹ̌ napahiạdarua wọu rasị sarang bawa. Banua e nělinuhẹ̌ kụ mangawukidẹ̌ batu e nawawẹ̌ka. 52 Manga l᷊ěbing něngkatope,kụ l᷊awọ badang u masasusi nate e, nẹ̌bangung kapia.53 I sire nahunsěbangke wọu manga lěbinge sarạeng iYesus nẹ̌bangung bọu papaten'E, kụ i sire nahunsuẹ̌su Yerusalem. Kụ sene lawọ taumata nakasilo si sire.54 Těmbonangu sordado ringangkewen manga sordadoapạen mělẹ̌hapa si Yesus mangkewen něngkatakụtạ sihinge sarang nakasilo l᷊inuhẹ̌, dingangu apạewennariadie. I sire němpẹ̌berạe, "Mambeng těngadẹ̌, i Sieini kai Ahus'u Ruata!" 55 Sene piạko l᷊ai manga wawine

MATIUS 27.56–66 92lawọ měmpẹ̌kẹ̌kakẹ̌lla wọu marau. Kai i sire ene nạungnahuntol᷊e si Yesus mẹ̌tangkiang si Sie rokeng bọu Galilea.56 Su ral᷊unge kai i Maria Magdalena, i Maria i ninang iYakobus dẹ̌duan Yusup, dingang i ninangu manga anại Zebedeus. 57 Hěbi ene riměntạ e sěngkatau kalạ bọuArimatea, kụ arenge i Yusupẹ̌. I sie mal᷊aing tumatol᷊e siYesus. 58 I sie nakoạ sol᷊ong anung Pilatus kụ nẹ̌dorongbal᷊unangu Mawu Yesus. Mase i Pilatus nẹ̌parentạe tadeạuwal᷊unang u Mawu Yesus pakịgěllị si sie. 59 Tangu i Yusupnangal᷊ạe wal᷊unang'E kụ nipikungu hekạ al᷊usẹ̌ lenengbuhu. 60 Mase i sie něngomol᷊em bal᷊unang u Mawu Yesussu l᷊ěbing tataghuanenge, nạung seng těbe nipakange suwukidẹ̌ batu. Bọu e i sie nělungging batu masaria sěmbaụ,kere lahěping tukad'u l᷊ěbinge, mase i sie napul᷊ẹ. 61 IMaria Magdalena ringangu i Maria wal᷊ine mạhungkaiangsene tụtatěngo l᷊ěbing ene. 62 Tangu su sěngkariọěllonesu ěllon Sabatẹ̌, manga imang těmbonange ringangumanga tau Farisi sěngkapahunděnta nẹ̌sombang i Pilatus,63 kụ nẹ̌bera, "Mawu, i kami nakatahěndung su tempongi anu konang ene wědang biahẹ̌, i Sie kai wọu nẹ̌berau, 'Mal᷊iun těllu ěllo Iạ e sarung mẹ̌bangung.' 64 Ual᷊inguene, pẹ̌parentako taumata pěhapa lěbing ene pakapia-piasarang katěllu ěllone, mạdiringu manga murit'E makatakowal᷊unang u wadange kụ nẹ̌bera su taumata u i Sie kaiseng nẹ̌bangung kapia wọu papatene. Kụ pěmamitaugẹ̌pangěnsueěnge ini sarung limembong karal᷊akịe wọuhumotong e." 65 "I kamene piạ be sordadong kameneměndal᷊ukadẹ̌," angkuěng i Pilatus si sire, "dakọe riagatepakasěgadẹ̌ lẹ̌binge sěngapam botonge." 66 Mase i sirenakoạe sol᷊ong lěbinge, němpanegelẹ̌ lahěping tukadẹ̌,mase nipělloěngu měndariagạe su těngone tadeạu tawemakapěnggohaeng su l᷊ěbing e.

MATIUS 28.1–12 9328 1 Ene sarạeng ěllon Sabatẹ̌ e nal᷊iu, tangu sukalongeng ěllo Misa e, i Maria Magdalena ringangiMaria lai wal᷊ine natamaịe němpẹ̌dal᷊inge němpamandal᷊ěbing ene. 2 Sěngkianu piạ linuhẹ̌ maihạ. Sěngkataumalaekat'u Mawu e limintụ bọu sorga kụ nělunggingbatu lahěpinge; kụ kimaiangke su wowone. 3 Gahịumalạekatẹ̌ e kere kilạ, pakeange mawira pal᷊usẹ̌. 4 Sordadoměndal᷊ukadẹ̌ e měmpẹ̌lěhapa sene měngkateweněngkawintogẹ̌ sarang i sire nahungkende, kụ tabidạu keretaumata nate. 5 Malạekatẹ̌ e nẹ̌bera su manga wawineene, "Abe kěngkatakụ! Iạ masingkạ i kamene mědědeạsi Yesus nạung seng nikuruisẹ̌ ene. 6 I Sie tawẹdisesini. I Sie kai seng nẹ̌bangung kerẹewe seng nihabar'Ekal᷊amona. Mahịe pěmpẹ̌kakělla ěnnạ u rẹ̌dal᷊okaěnge.7 Ene, rakọe lighạ pěhabarẹ̌ su manga murit'E, 'U i Sie kaiseng nẹ̌bangung bọu tal᷊oaran taumata nate, kụ i Sie kaiseng natamai něngal᷊imona si kamene sol᷊ong Galilea. Senei kamene sarung makasilo si Sie!' Tahěndungeko apangseng takụ nịbawera si kamene." 8 Měngkatewe masahawụmanga wawine ene němpaněntang u l᷊ěbing ene. I sirenahuntal᷊ang mědeạu měhabaru hal᷊ẹ̌ nariadie su mangamurit'u Mawu Yesus, dingangu takụ nẹ̌dal᷊aụ u ral᷊uasẹ̌.9 Sěngkianụe Mawu Yesus naněnsomahẹ̌ manga wawineene, kụ něhengetang, "Tabeạ!" Kụ i sire himaungke siSie mase limahěkụe laede ringangu němpẹ̌suba si Sie.10 "Abe kěngkatakụ," angkuěng i Yesus si sire, "dakọepěmpěhabarẹ̌ su manga anạ u sěmbaụku e mẹ̌deạu isire makoạ sol᷊ong Galilea kụ sene i sire sarung makasiloSiạ." 11 Piạ e manga wawine ene kạpahundal᷊enge,pirang katau sordado apang měmpělẹ̌hapa l᷊ěbingeněmpẹ̌bal᷊ị sol᷊ong soa, kụ němpěhabar'u pakụ apannariadie su manga těmbonangu imang. 12 Mangaimang těmbonange němpẹ̌dal᷊ahintau ringangu manga

MATIUS 28.13–20 94matamad'u tau Yahudi, mase nangonggọen doitẹ̌ lawọsu sordado měndal᷊ukadẹ̌ e, 13 kụ nẹ̌bera, "I kameneharusẹ̌ pěmpaul᷊ị u manga murit'u Mawu Yesus e riměntahěbi, kụ němpẹ̌tako maiet'u Mawu Yesus piạ i kamenekạpahunkịe. 14 Kụ kereu ikaringihu guběrnurẹ̌ hal᷊ẹ̌ene ute, i kami hědowe měloke si sie tadeạu i kamenetawe mẹ̌sombangu sungkal᷊ene apa." 15 Tangu sordadoměndal᷊ukadẹ̌ e rimaẹ doitẹ̌ ene, kụ nẹ̌koạewe apan nạungnitanata si sire. Ual᷊ingu ene tangu wěke ene wědangbennasěsahẹ̌ su tal᷊oaran tau Yahudi e sarang ěllo ini. 16 Murit'Emapul᷊o ěsa e simaka sol᷊ong bul᷊ude su Galilea, kerẹewenạung pakịděntaing Yesus si sire. 17 Piạ i sire nakasiloMawu Yesus sene, i sire němpẹ̌suba si Sie. Maning kerenekai mang piạ u mẹ̌děndapatẹ̌ bọu tal᷊oaran sire. 18 MawuYesus himaung si sire, apid'u nẹ̌bera angkuěng, "Pakụkawasa su sorga ringangu su dunia e seng nisarakang siSiạ. 19 Ual᷊ingu ene ute, dakọe pěmpahundal᷊eng, kụ pakụumatẹ̌ su kasěllah'u dunia e koạko muritẹ̌-Ku. Sahaniko isire su areng i Amange ringangu Ahusẹ̌ dingangu Rohkẹ̌ uRuata e. 20 Těnroiko i sire mẹ̌sempị kěbị apan takụ niorosi kamene. Kụ pẹ̌tahěndungu Iạ e mang maněntanudẹ̌ sikamene sarạeweng kasueěngu dunia e."

MARKUS1 1 Ini e kai Injilẹ̌ mạanun Mawu Yesus Kristus, Ahus'uRuata e. 2 Injilẹ̌ e nitětạ kerẹewe nịbawohẹ u NabiYesaya kere ini, " 'Kai ini e rarolohang-Ku,' angkuěnguMawu Ruata; 'Iạ e něndoloh'i sie niapěngal᷊imona siKau, tadeạu i sie apẹ̌děndiahi raral᷊engang'U.' 3 Piạ e taumạmohang su wanua l᷊inggi, 'Riahiko ral᷊eng baugu Mawu;teneko raral᷊engang apan dal᷊engange.' " 4 Mẹ̌sul᷊ungkewenmạbawohẹ e kerene lai rarěntang Yohanes su wanua l᷊inggi.I sie měnẹ̌nahani taumata ringangu mẹ̌děndal᷊engkenhabar'u Mawu Ruata e. "I kamene harusẹ̌ pěmpẹ̌tobatẹ̌bọu kal᷊awọu rosanu ringangu harusẹ̌ sahaniang, tadeạuMawu Ruata e mẹ̌gěllịu ampung si kamene," kereneangkuěng i Yohanes. 5 Kěbị taumata wọu wanuang Yudeae ringangu soang Yerusalem nahuntamai němpẹ̌daringihẹ̌si Yohanes. I sire němpangakung kal᷊awọu rosan sire, kụi Yohanes něnahani si sire su Sal᷊ụ u Yordan. 6 I Yohanesměpẹ̌pakeangu pakeang bọu rukụ u onta. Papehẹ e wọupisị, ringangu kinạe kal᷊imbotong dingangu kaěnge ghul᷊ankaupang. 7 I sie kai mạul᷊ị u habarẹ̌ ini, "Samurin iạ esarung duměnta sěngkatau nangělembong kasěllahe wọuiạ e. Kal᷊ingung kumakurung měluka tal᷊ing sapatun'E e, iạ etawe wotonge. 8 Iạ měnẹ̌nahani si kamene e kai ringanguakẹ arawe i Sie kụ sarung měnahani si kamene ringanguRohkẹ̌ u Ruata." 9 Su tempo ene tangu Mawu Yesusnarěnta wọu Nazaret su wanuang Galilea, kụ i Yohanesněnahani si Sie niurung su Sal᷊ụ u Yordan. 10 SarạengMawu Yesus e nasěpụ bọu akẹ ene, i Sie nakasilo langịnatope kụ Rohkẹ̌ u Ruata e natěntung kere manụ palumakụ dimorọ si Sie. 11 Bọu e kinaringihẹ̌ ngih'u Mawu

MARKUS 1.12–24 96Ruata mělẹ̌hengetang, "I Kau e kai Ahusẹ̌-Ku ikẹ̌kěndagẹ̌. IKau e mětẹ̌tal᷊ahino su naung-Ku e." 12 Bọu ene Rohkẹ̌ uRuata apid'u něngahạ Mawu Yesus sol᷊ong banua l᷊inggi.13 Ěpạ u pul᷊o su ěllone i Sie sene nisal᷊ukatengu setang.Manga binatang dul᷊u e mal᷊aing ene ringangkewen Siesene e, kụ manga malaekatẹ̌ e měmpẹ̌tẹ̌tangkiang si Sie.14 Sarạeng i Yohanes nitahungkụ, Mawu Yesus e nakoạsol᷊ong Galilea, kụ něhabar'u Injil'u Mawu Ruata e paịse.15 Angkuěng'E, "Kararatun Mawu Ruata e seng masandigẹ̌.Kụ pěmpẹ̌tobate i kamene wọu kal᷊awọu rosang kamene,kụ pangimangke su Injil'u Ruata!" 16 Ene, Mawu Yesuskạdal᷊enge su apengu Ranong Galilea e, i Sie nakasiloměnanoma duang katau, kụ i Simon dingangu tuarine iAndreas. I rẹ̌dua e kai kapẹ̌nẹ̌nomane su rano. 17 MawuYesus něhengetang si rẹ̌dua, "Pěmpẹ̌tol᷊eko si Siạ. Iạ esarung maněnro si kamene měnomạ taumata." 18 Enei rẹ̌dua měngkatewe naněntangu somạ i rẹ̌dua e masemol᷊e su Mawu Yesus. 19 Mawu Yesus mang kạdal᷊enge,tangu i Sie saụewe nakasilo si rẹ̌dua tahatuari wal᷊ine, iYakobus dẹ̌duang Yohanes, manga anạ i Zebedeus. I rẹ̌duakinaẹ̌bakeng su ral᷊ungu sakaeng, kạpěnẹ̌naminge somại rẹ̌dua. 20 Mawu Yesus apid'u kimui si rẹ̌dua. Ku i rẹ̌duae měngkatewe naněntang i amangi rẹ̌dua e su sakaeng,ringangkewen i sire mělahal᷊ẹ̌ bal᷊ine e. Bọu e i rẹ̌duaněmpẹ̌tol᷊e e Mawu Yesus. 21 Mawu Yesus dingangu mangamurit'E nahumpạ su soang Kapernaum. Kụ su ěllon Sabatẹ̌tuhụe, Mawu Yesus nasuẹ̌ su wal᷊em pẹ̌kakal᷊iomanengangkụ nanětạe naněnro. 22 Taumata kụ apan dụdaringihẹ̌e mangkewen dụdal᷊inaụ u pananěnron'E. U i Sienaněnro e kai piạ pěhěngkinge, wal᷊inewe kere mangamananěnro agama e. 23 Su tempo ene piạ sěngkataukinasuẹ̌kangu rohkẹ̌ dal᷊akị kụ simuẹ̌ su ral᷊ungu wal᷊engpẹ̌kakal᷊iomanengang, kụ němansagẹ̌, 24 "Ei Yesus tau

MARKUS 1.25–35 97Nazaret, kai pẹ̌kapuraěngu i kami e? I Kau e ruměntawaug'u mapakawinasang kami e? Iạ e masingkạ i sai iKau e: I Kau e kai rarolohang masusi wọu anun Duata!"25 "Karěmasẹ̌ko!" angkuěngu Mawu Yesus něhěkadẹ̌rohkẹ̌ dal᷊akị ene, "Sẹ̌bangke wọu tau ini!" 26 Ene rohkẹ̌dal᷊akị e měngkatewe něnggaghinggọ tau ene maihạ-ihạ,bọu e simẹ̌bang bọu ral᷊ungu tau ene kạbansage. 27 Kěbịtaumata e měngkatewe něngkaherang hakịu i sireněmpẹ̌bera sěmbaụ su wal᷊ine, "Hu, kai apạe ini? Piạewetěnro wuhu! Makạl᷊ahěngking rẹ̌děndinganengu kawasai Sie nanokol᷊ẹ̌ rohkẹ̌ dal᷊akisẹ̌ niapasẹ̌bang, kụ i sireměngkawe mararingihẹ̌ si Sie!" 28 Tangu habar'u MawuYesus e měngkatewe masahawụ nẹ̌kakeke su kaguwạuwanuang Galilea. 29 Mawu Yesus dingangu manga murit'Enaněntangu wal᷊em pẹ̌kakal᷊iomanengang ene, kụ nakoạsol᷊ong bal᷊en Simon dẹ̌duang Andreas. I Yakobus dẹ̌duanYohanes mal᷊aing natol᷊e ringangi sire. 30 I ninangi Simonkinarangang nilěhabe sural᷊okaěng. Kụ ene piạ e MawuYesus dingangu manga murit'E simuẹ̌ su wal᷊e ene, MawuYesus e nihabareng u hal᷊ẹ̌ ene. 31 Tangu Mawu Yesus tamaihimaung si ninang i Simon kinarangang, kụ nangumpaedẹ̌l᷊imane apid'u němangung si sie. Kutẹu l᷊ěhabe napiạ e, kụi sie nanětạe nakapẹ̌siliwirẹ̌ si sire. 32 Ene nawawěllọe, kụmatangělloe seng simědạe, i sire tangu němpangěntudẹ̌kal᷊awọu taumata apan masakị dingangu nikasuẹ̌kangurohkẹ̌ dal᷊akịe sol᷊ong anun Mawu Yesus. 33 Kakẹ̌pal᷊ewenpěmamanuan soa ene e němpẹ̌tampungke su těngonbal᷊e ene. 34 Mase Mawu Yesus napakapiạen taumatal᷊awọ apan piạ sakịe mědẹ̌dal᷊ahaghi e, kụ nanokol᷊ẹ̌ko lairohkẹ̌ daral᷊akịe malawọ. I Sie tawe napakawalang rohkẹ̌daral᷊akị e pěběbera, watụ u i sire masingkạu kai i sai iSie. 35 Sěngkariọěllone reng marěndung-děndung, MawuYesus nẹ̌bangung kụ limintụ naněntangu wal᷊e. I Sie nakoạ

MARKUS 1.36–2.2 98sol᷊ong tampạ marěmasẹ̌ su l᷊ikud'u soa, kụ nẹ̌kal᷊iomanengsene. 36 Arawe i Simon dingangu manga hapịe natamainěmpẹ̌deạ si Sie. 37 Kụ sarạeng i sire nẹ̌sombang i Sie, i sireněmpẹ̌berạe, angkuěng, "Kěbị taumata e měmpědẹ̌deạsi Tuang." 38 Mawu Yesus e kai simimbang, "Bọete i kitẹmaněpasẹ̌kon daral᷊eng i kitẹ sol᷊ong apan soa wal᷊ine kụmararani e wọu ini. Iạ harusẹ̌ lai maněnro tamai sene, ukai ene tẹ̌gal᷊u rarěntakue." 39 Kai ual᷊ingu ene Mawu Yesuse rụdal᷊eng mạměpidẹ̌ kạguwạu Galilea e, mạněnro sumanga wal᷊eng pẹ̌kakal᷊iomanengang apidẹ̌ měnẹ̌nokol᷊umanga rohkẹ̌ dal᷊akị e. 40 Tau nirorokangu sakịe su pisịmakạtatakụe riměnta su anum Mawu Yesus. Tau eneněmul᷊angeng kụ nẹ̌bera, "Kereu i Tuang tumal᷊ěntụ uiạ, ute i Tuang botonge mapakaul᷊en iạ e." 41 MawuYesus mal᷊ěntụen tau ene. Kụ i Sie něnenggehe tau eneapid'u nẹ̌bera, "Iạ e mapulu kụ kapiạ e!" 42 Su orasẹ̌ enetangu sakịe nailang kụ i sie napia. 43 Mase Mawu Yesusněndoloh'i sie pinakapul᷊ẹ apid'u manatang ini, 44 "Eneěng abe pẹ̌běke si sai-sai, kaiso tamaiko sol᷊ong anungimang, kụ pẹ̌dorong si sie pẹ̌sahiding kau u i kau e sengnapia. Mase waug'u pěngangundangu e, pěnondangkonsasěmba kerẹewe nitan Musa, kere taala su taumatal᷊awọ u i kau e kahěnga-hěngang seng napia." 45 Kaisotaumata ene napul᷊ẹ, mang hanesẹ̌ mẹ̌bẹ̌běken karariadinhal᷊ẹ̌ ene suapan tampạ, hakịewen Mawu Yesus e tawenakasuẹ̌ su soa ene ringangu waharia. I Sie kětạeng nẹ̌tanạsu l᷊ikud'u soa su manga tampạ mararěmasẹ̌. Kai manilaingkerene taumata e mang tạ pontode mạhunděnta suanun'E bọu apan beọ e.2 1 Pira ěllo nal᷊iung ene Mawu Yesus nẹ̌sul᷊e sol᷊ongKapernaum. Tangu nakekẹ e habarẹ̌ u i Sie kai su wal᷊e.2 Kụ l᷊awọ taumata němpẹ̌děnta. I sire němpẹ̌tampungsene, hakịu seng tawẹ apa l᷊oahe. Kal᷊ingung tukadẹ̌

MARKUS 2.3–14 99e mal᷊aing nasěsẹ u taumata. Mase Mawu Yesuse něhabareng hengetang u Mawu Ruata e si sire.3 Kạpěhengetang'E i Sie, piạ e i sire ěpạ měbẹ̌bawentengtau nẹ̌peose tadeạu wawaěng sarang anum Mawu Yesus.4 Kai kahian kal᷊awọu taumata, i sire tawe nakakahaungsarang děduh'E. I sire nawị kụ nělekesẹ̌ atụ su l᷊anteh'uMawu Yesus e. Bọu ene i sire němpangul᷊uh'u tau peosẹ̌ene ringangu těpihe. 5 Sarạeng Mawu Yesus nakasilokasariang pangangimang i sire, i Sie něhengetangkesu tau peosẹ̌ e, "Amang, kal᷊awọu rosanue sengniampungang." 6 Ene piạ e mananěnrong agama pirangkatau kạpahungkaiange sene, nanětạe nahěngkiwal᷊o sural᷊ungu naung i sire, 7 "Kawahani i anu ěndaịe nẹ̌berakerene! I Sie kai mělẹ̌hinakang Mawu Ruata. I saiwotonge makaampung dosa e sul᷊iun Mawu Ruata esẹ̌sane?" 8 Su tempo ene lai Mawu Yesus masingkạuněnnang sire. Mase i Sie něhengetangke, "Kawe unụei kamene měmpẹ̌tẹ̌něnna kerene su naung i kamene?9 Sude limembong mahaěng: mẹ̌berang, 'Dosanu sengniampungang', arau měberang 'Pẹ̌bangungke, hengkẹe těpihu kụ dal᷊engke'? 10 Arawe ini Iạ sarung mělahẹsi kamene u su wowon dunia ini e, Ahus'u Taumata ekai kawasa měngampung dosa." Mase Mawu Yesusněhengetang su tau peosẹ̌ ene, 11 "Pẹbangungke, hengkẹe těpihu e kụ kapul᷊ẹ e!" 12 Nẹ̌bangungke i sie kụ apid'uněngal᷊ạ těpihe mase simẹ̌bangke tẹ̌tanganeng i sirekěbị. I sire e němpẹ̌dal᷊inaụ, kụ mase němpẹ̌dalọe MawuRuata. Angkuěng i sire, "Bẹ̌daweng tanakạsilo i kitẹhal᷊ẹ̌ kere ini e!" 13 Mawu Yesus nẹ̌sul᷊e kapia sol᷊ongapeng u Ranong Galilea. Mal᷊awọ taumata e himaungsi Sie, mase i Sie naněnro si sire. 14 Piạ e Mawu Yesuskapẹ̌daral᷊enge sene, i Sie nakasilo sěngkatau maghaghěllebea arenge i Lewi, anạ i Alfeus, kụkaiang su kantorẹ̌ u

MARKUS 2.15–21 100bea. "Tol᷊ẹ e Siạ," ungkuěngu Mawu Yesus si sie. Tangui Lewi e měngkatewe nẹ̌buạ kụ mol᷊e Mawu Yesus.15 Kutẹu Mawu Yesus kapẹ̌sẹ̌simokol᷊e su wal᷊eng Lewi,tangu narěntạ e ghapaěngu maghaghělle bea ringangutaumata apạewen pẹ̌pandaěngu taumata l᷊awọ e taumataral᷊akisẹ̌ kụ nahungkaěng sěngkakaěng dingangu MawuYesus sire manga murit'E. U kai lawọ su tal᷊oaran sirenahuntol᷊e su Mawu Yesus. 16 Mananěnrong agamapirang katau wọu ghapaěng u tau Farisi nakasilo MawuYesus sěngkapahungkaěng dingangu manga maghaghěllebea ringangu taumata lẹ̌ěnnaěng barạdosa e. Kụ i sireněmpẹ̌kibal᷊o su manga murit'u Mawu Yesus, "Kaweunụe mananěnrong kamene e kawe kụkaěng dingangumanga maghaghělle bea ringangu taumata apan dal᷊akisẹ̌e?" 17 Mawu Yesus e nakaringihẹ̌ kakiwal᷊on sire ene, kụsimimbang ungkuěng, "Taumata apan mal᷊ahuweka e tawemẹ̌gaghausẹ̌ dokterẹ̌, kaiso kawe apang masasakị e sidutu.Iạ diměnta e wal᷊inewe kumui apan kụ měpẹ̌pěndangbatangenge seng mapia, kaiso kawe taumata apanbaradosa e." 18 Ene piạ su sěngkatempo manga murit'iYohanes Měnanahani ringangu tau Farisi e kạpẹ̌puasane.Bọu e kai piạ u himaung su Mawu Yesus kụ nakiwal᷊oangkuěng, "Kawe unụe murit'i Yohanes Měnanahaniringangu tumatol᷊e tau Farisi e kawe měpẹ̌puasa, arawemanga murit'i Tuang kawe tala wue?" 19 Mawu Yesussimimbang, "Makoạ bue su sal᷊imbangu kawing, kụmanga sake ipẹ̌puhědang? Kereu kaghiang esẹ dengbẹ̌dang dingangi sire, nal᷊ahẹu i sire mang mahungkaěng.20 Kai sarung su tempone kaghiang esẹ e al᷊akengbọu i sire. Su tempo ene ute wuhụewe i sire taweměmpahungkaěng. 21 Tawẹ apa taumata měnděpeluririsẹ̌ buhu waug'u ghědẹu pedesẹ̌ těbe. Batụu ririsẹ̌buhu ene kai měngahěbụ dingangu makaghědẹ pedesẹ̌

MARKUS 2.22–3.4 101ene, kụ sauneng makasaria ghehẹ e. 22 Kerene lai tawẹumẹ̌tahong anggorẹ̌ buhu su kawihẹ̌ pisị těbe. U anggorẹ̌buhu e sarung makaběse kawihẹ̌. Samurine i rẹ̌dua emagholọ kěbị. Anggorẹ̌ buhu e kawe hinong itaho sukawihẹ̌ buhu e lai!" 23 Piạ sěnsul᷊e su ěllon Sabatẹ̌ e, piạe Mawu Yesus simahe wọu rahaming gandung, mangamurit'E, nanětạ e němpanipo gandung. 24 Kutẹu tau Farisie němpẹ̌berạ e su Mawu Yesus, angkuěng, "Kawe unụemanga murit'U e kawe lụl᷊ampa ator'u agamang kitẹ,kụ i sire kawe měmpẹ̌kẹ̌koạbe apang ipẹ̌pělli su ěllonSabatẹ̌ e?" 25 Mawu Yesus simimbangke u, "Kai wẹ̌dang tanakạbasa i kamene apang kụ nịkakoạ i Daud, piạ i Abyatarkapẹ̌munarane kere sěngkatau imang mawantugẹ̌. Piại Daud dingangu manga taumatane něngkal᷊unusẹ̌, kụnikawusangu kaěng, tangu i sie simuẹ̌ su Wal᷊em Mawumase kimaěng borotẹ̌ sasěmba su Mawu Ruata. Ku borotẹ̌ene mal᷊aing pinẹ̌gěllikange su taumatane. U sěmbal᷊iausu atorang'u agamang kitẹ e kětạewen manga imangbotonge kumaěng borotẹ̌ ene." 26 (2:25) 27 Mase MawuYesus bẹ̌dang nẹ̌bera lai u, "Ěllon Sabatẹ̌ e nikoạ baugutaumata wal᷊inewe taumata waugu ěllon Sabatẹ̌; 28 KụAhus'u Taumata e kai kawasa, ore lai su ěllon Sabatẹ̌."3 1 Mawu Yesus nẹ̌sul᷊e kapia sol᷊ong bal᷊e'mpẹ̌kakal᷊iomanengang. Sene kai piạ tau l᷊imanesěmbẹ̌ka nipatene. 2 Sene kai lai piạ i sire měmpẹ̌dědeạsal᷊ang Mawu Yesus, mědeạu makapangěnsil'i Sie. Tangu isire měngkatewe hanesẹ̌ měkẹ̌kakělla si Sie, měnsang i Siemạpakaul᷊en taumata masakị e su ěllon Sabatẹ̌. 3 MawuYesus nẹ̌bera su taumata l᷊imane sěmbẹ̌ka nipatene e,"Mahiko rarisị ěndaung sini su těngone." 4 Mase i Sienakiwal᷊o si sire sene, "Tuhụ agamang kitẹ e, kai apahinong koateng i kitẹ su ěllon Sabatẹ̌ e? Mẹ̌koạ mapia araumẹ̌koạ dal᷊akị? Měngambang taumata arau měmate?"

MARKUS 3.5–16 102I sire měngkate něngkarěmmasẹ̌. 5 Mawu Yesus elimangehẹ̌ kạpẹ̌mandane mạngělikụ si sire, kaiso naung'Emang masusa, ual᷊ingu i sire mạhěmpal᷊iung tungkětị e.Mase i Sie nẹ̌bera su tau ene, "Togorẹ̌ko l᷊imanu." Tauene nanogore limane, kụ sěngkianụe naul᷊e. 6 Tangu tauFarisi e němpaněntangken bal᷊eng pěkakal᷊iomanengang,mase nẹ̌dal᷊ahintau ringangi sire pirang katau tumatol᷊e siHerodes, mědeạu měmate Mawu Yesus. 7 Mawu Yesusdingangu manga murit'E simohọ sol᷊ong Danong Galilea.Tangu mal᷊awọ-l᷊awọ taumata wọu Galilea nahuntol᷊eMawu Yesus. Mal᷊awọ lai nahunděnta wọu Yudea, 8 wọuYerusalem, bọu wanuang Idumea, dingangu wọu wanuasu sěmběkan daking Yordan, dingangu wọu l᷊ikud'u mangasoa su Tirus dingangu Sidon. I sire kěbị němpẹ̌děnta sol᷊onganun Mawu Yesus, u i sire seng nakaringihẹ̌ kal᷊awọu hal᷊ẹ̌kụ seng nikakoạ'E. 9 I sire ene mal᷊awọ-l᷊awọ, hakịu MawuYesus něndoloh'u manga murit'E apẹ̌děndiahi sakaengbaug'i Sie, u mạdiringu i Sie kasẹ̌sekangu taumata l᷊awọ.10 I Sie napakaul᷊ẹen masasakị mal᷊awọ, kụ kakěpal᷊ewenmasasakị e měngkate měpẹ̌papangansuhẹ̌ mẹ̌těngkaranikạdiongeng deng makapěnenggehẹ̌ si Sie. 11 Dingangui sire apan nikasuẹ̌kangu rohkẹ̌ dal᷊akị e, kasuewenmakạsilo si Sie, apidu mẹ̌suba su těngon'E ringanguměmansagẹ̌ u, "Seng i Kau e Ahus'u Ruata e!" 12 KaiMawu Yesus měsẹ̌sěding sěngapan botonge u kumbahangmanga rohkẹ̌ dal᷊akị e měmombeng i Sie. 13 Bọu e MawuYesus simaka sol᷊ong bul᷊udẹ̌, kụ kimui si sire apangikẹ̌kapulune. I sire e nahunděnta, 14 mase i Sie namilewọu tal᷊oaran sire mapul᷊o dua su kataune. Angkuěng'E,"Iạ e namile si kamene, tadeạu i kamene tumaking siSiạ kụ i kamene Takụ irolohẹ̌ iapangeken Injil'u MawuRuata, 15 ringangu i kamene sarung makatarimạ kawasamědeạu makapěnokol᷊ 'u manga rohkẹ̌ daral᷊akisẹ̌." 16 Kai

MARKUS 3.17–28 103ini e areng i sire mapul᷊o dua ene: I Simon (Kụ isẹ̌sěbạe lai si Petrus), 17 i Yakobus dẹ̌duan Yohanes tuarine,manga anạ i Zebedeus (i sire ini nitambaěngu areng iBoanerges mangal᷊ene "manga anạ u rěllụ"), 18 i Andreas,Filipus, Bartolomeus, Maus, Tomas, Yakobus anạ i Alfeus,Tadeus, Simon i Mal᷊intoị, 19 dingang'i Yudas Iskariot, kụianụ e nẹtul᷊ang Mawu Yesus e. 20 Bọu e Mawu Yesusnapul᷊ẹ sol᷊ong bal᷊ě. Kai taumata l᷊awọ e saụ nahunděntanẹ̌tampung, sarạeweng Mawu Yesus dingangu mangamurit'E tawe nakapẹ̌simokol᷊ẹ̌. 21 Taumata němpẹ̌bera, "ISie seng nẹ̌pulu!" Ene sarạeng manga anạ u sěngkataunenakaringihe hal᷊ẹ̌ nariadi e, tangu i sire němpangal᷊ạ e si Sie.22 Manga mananěnrong agama apang němpẹ̌děnta wọuYerusalem němpẹ̌bera u, "I Sie nikasuěkang i Beelzebul!Těmbonangu manga rohkẹ̌ dal᷊akị ene e kụ němpěgěllịukawasa si Sie tadeạu makapěnokol᷊u rohkẹ̌ dal᷊akị."23 Tangú Mawu Yesus kimuị e taumata l᷊awọ e, ringangunẹ̌běken papinintu pirambaụ si sire. "Kai makoạbe kerearohkẹ̌ dal᷊akị e manokol᷊ 'u rohkẹ̌ dal᷊akị?" ungkuěnguMawu Yesus. 24 "Kụ kereu sěmbanuaěnge kawe napahiạsu ral᷊ungu piran kamonaěng kụ tawẹ pẹ̌daramene,ute wanua ene tawe mẹ̌daragẹ̌. 25 Kụ kereu su ral᷊ungusěntahanakeng tawẹ kasasěmbaụe ringangu apạewendal᷊ohone kawe měmpẹ̌sẹ̌sitori sěmbaụ dingangu wal᷊ine,ute pẹ̌tatěnganạu sěngkataue sarung magholang. 26 Kereusu ral᷊ungu kararatuangu setang kai piạ kaghagholangdingangu pẹ̌sasitori, kararatuang ene e tawe mẹ̌daragẹ̌dingangu sarung miwu. 27 Tawẹu sarang sěngkataumakasuẹ̌ su wal᷊en tau matoghasẹ̌ kụ měhampasẹ̌arětạe kereu i sie tawe měhapusẹ̌ tau matoghasẹ̌ene kal᷊imona. Bọu ene wuhụ e i sie makapěhampasẹ̌darotonge. 28 Kěngkasingkạko! Kereu taumata mẹ̌koạdosa ringangu měhinakang, i sie wẹ̌dang kaampungang.

MARKUS 3.29–4.7 10429 Arawe i sai měhinakang Rohkẹ̌ u Ruata e i sie tawekaampungang! Batụu pělahinakang ene kai rosa sarangkakalẹ̌." ( 30 Mawu Yesus nakapẹ̌bera kerene, batụu piạ unẹ̌berau Mawu Yesus niwal᷊iuangu rohkẹ̌ dal᷊akị.) 31 Bọue i ninang'E ringangu manga anạ u sěmbaụe nasongọe.I sire němpěngampal᷊ẹ̌ su l᷊ikude kụ dimoloh'u taumataniapẹ̌kui Mawu Yesus. 32 Su tempo ene mal᷊awọ taumatamạiang mělẹ̌liwung Mawu Yesus. I sire němpẹ̌bera siSie, "Tuang, i ninang dingangu manga anạ u sěmbaụi Tuange ene su l᷊ikude. I sire měmpědẹ̌deạ si Tuang."33 Mawu Yesus simimbang, "I sai tangu i ninangkue? I saitangu anạ u sěmbaụkue?" 34 Bọu ene i Sie namanda sisire apan kụkaiang měmpělẹ̌liwung e mase něhengetang,"Tamai ini e i ninangku ringangu manga anạ u sěmbaụkue! 35 I sai mẹ̌kẹ̌koạ kapulu'm Mawu Ruata e, i sie kai anạu sěmbaụku esẹ dingangu anạ u sěmbaụku wawine,ringangu i ninangku."4 1 Mawu Yesus saụewe naněnro su apenguRanong Galilea. Taumata měngkate mal᷊awọměmpẹ̌lěhěmbung si Sie. Ual᷊ingu ene i Sie simakẹe kụ naiang su ral᷊ungu sakaeng sěnggẹ̌sa dụdalětosu akẹ, kụ taumata l᷊awọ e rụdarisị su wiwih'u rano.2 Mase Mawu Yesus naněnrong hal᷊ẹ̌ mal᷊awọ si siresu ral᷊ungu papinintu. Kụ i Sie naněnro kere ini sisire. 3 "Pěmpẹ̌daringihẹ̌ko! Piạ tahawaelẹ̌ sěngkatautaraị něngasịu wine. 4 Kapẹ̌nawuhe, piạ e wine naasịsu wěntang dal᷊eng. Bọu e nirěntaěngkeng manụ uwinalangeng kụ bine e nasuẹen temọe. 5 Piạbeng sěnggạnaasị su ěntana mahuwatu kụ ěntanane mahal᷊i. Bine emal᷊ighạ nahuntuwo watụ u kai manipị ěntanane, 6 kaisarạeng matangěllo e nasahengkẹ, hětịe nanětạe nalolangkụ su samurine naghihang mase nahěgu, batụu hamụetawe nakasuẹ̌ maral᷊ung. 7 Sěnggạ e wue ute piạ bine

MARKUS 4.8–17 105nasawuhẹ̌ su tal᷊oaran manga sumpinị. Sumpinị enemuwo kụ naněsẹewe manga towọe, sarang tawe nẹ̌bua.8 Kai piạbe lai wine naasị su ěntana mapia. Bine ene himětịkụ muwo nakoạ gẹ̌guwạ mase něbua e, piạbeng těllumpul᷊o, piạbeng ěnnungu pul᷊o, ringangu piạbeng limembomahasụ su sul᷊ene kakěpal᷊e." 9 Bọuten nẹ̌běke papinintuene Mawu Yesus něhengetang, "I kamene piạbe tul᷊ingkamene, raringihe!" 10 Natarangke Mawu Yesus sẹ̌sane,taumata apan seng nakaringihẹ̌ těnron'E riměntạ esu anun'E sěngkakarěnta ringangu manga murit'E i siremapul᷊o dua. I sire mědẹ̌dorong tadeạu i Sie pěnẹ̌nualag'umangal᷊en papinintu ene. 11 Tangu Mawu Yesus nẹ̌berạesi sire, "I kamene seng nionggol᷊angu al᷊amatẹ̌, tadeạumakakasingkạu dahasia mạanun kereapa kararatunMawu Ruata e. Arawe taumatang likude tẹ̌těnroěng'upapinintu, 12 tadeạu 'I sire sarung měmpạmandawekahěnga-hěngang kaiso kawe tawe makasilo, i sire sarunghanesẹ̌ měmpẹ̌dẹ̌daringihẹ̌, kaiso tawe makal᷊aěnna,tadeạu kumbahang i sire makasilo ringangu makaěnnaringangu kumbahang mahunděnta su anum MawuRuata kụ Mawu e měngampung dosan sire.' " 13 Bọue Mawu Yesus něhengetang si sire, "Kereu i kamenetawe makaěnna papinintu ene, ute i kamene kawemakaěnna kereapa manga papinintu lai wal᷊ine tangu?14 Měnanawuhẹ̌ e ute kai taumata apam mělẹ̌habar'uhengetangu Mawu Ruata. 15 Bine ninawo su ral᷊eng ute kaiisẹ̌sihing si sire apan dụdaringihẹ̌ injilẹ̌ mạanung kereapakararatun Mawu Ruata e, kaiso tawe makaěnna. Enenakaringihe, tangu riměntạe setang kụ něngal᷊ạe apangkụ seng nisawuhẹ̌ su ral᷊ungu naung i sire. 16 Bine kụapan ninawo su ěntana kụ mawawatu, al᷊ingkai taumatamakạdingihẹ̌ injilẹ̌, kụ apidewe něnarimạ dingangumal᷊uasẹ̌. 17 Kai injilẹ̌ ene tawe něhamụ su ral᷊ungu

MARKUS 4.18–27 106naung i sire hakịu tawẹ kararěpange. Sarangke i sirekinahombangengu sigěsạ arau tatumbiagẹ̌ ual᷊ingu injilẹ̌e, ute i sire apid'u nẹ̌tul᷊a. 18 Apam bine nasawuhẹ̌ sutal᷊oaran sumpinị e, al᷊ingkai taumata apam makạdingihẹ̌injilẹ̌ e, 19 kaiso kawe ghụgěnggangu pẹ̌bawiah'i sireringangu lụěnning u wiahẹ̌ mạhěmpal᷊iu. Měnningu haghinsabarange sụsuẹ̌ su ral᷊ungu naungi sire. Ual᷊ingu ene injil'uMawu Ruata e kẹ̌kaěpisang su ral᷊ungu naungi sire, hakịutawe mẹ̌bawua. 20 Dingangu wine kụ nasawuhẹ̌ su ěntanamatawa e al᷊ingkai taumata kụ apam makạdingihẹ̌ injilẹ̌,ute měnarimạu ene, kụ i sire mẹ̌bua mal᷊awọ, piạbengtěllum pul᷊o, piạbeng ěnnungu pul᷊o, ringangu piạbengmahasụ su sul᷊ene limembong kal᷊awọe wuane." 21 MaseMawu Yesus něhengetangke kapia, "Seng piạ ngaetaumata něndikọ sol᷊o kụ bọu e nitakatengu wěnsadẹ̌,arau nipěllọe su ral᷊ungu raral᷊okaěng? Kawe unụe i sietawe maměllọu sol᷊o ene su ral᷊aede? 22 Tawẹu mạbawunikụ tawe sarung kasilo; ringangu tawẹu kạpapěnisẹ̌ ekụ sarung tawe masongkahẹ̌. 23 Ual᷊ingu ene, kereupiạ tul᷊i ute, daringihẹ̌ko!" 24 Mase Mawu Yesus saụ lainěhengetang, "Pẹ̌sipirẹ̌ko apang ikaringih'i kamene ini!Sasukạ kụ ipanukạ i kamene waugu taumata wal᷊inesarung lai ipanukạu Mawu Ruata si kamene -- dinganguwẹ̌dal᷊aing limembong kal᷊awọe. 25 U i sain seng piạ,sarung l᷊ai onggotang bẹ̌dang limembong kal᷊awọe; araweapang kụ tạ apa ute, relaing pěngal᷊akengu apam mahal᷊ikụ bědang si sie." 26 Mawu Yesus delaing naněmpụbisarane, "Kereu Mawu Ruata e mẹ̌parentạe al᷊ingkaisěngkatau Ratu, kakakoạe wotonge ikasihing keresěngkatau měnanawuhẹ̌ bine su waelẹ̌ e. 27 Hěbi i siemẹ̌kị; arawe ěllo i sie mẹ̌bangung. Kụ manga wine enemang kạtuwone ringangu kakạsariane. Katewe měnsangkereapa kakakoạu tatuwone ringangu nasaria e, tau ene e

MARKUS 4.28–38 107wẹ̌ga wue. 28 Ěntana ene sẹ̌sane nal᷊ahẹ̌u mapasẹ̌banguwuane: kahumotongange pul᷊ane, bọu ene kawene,mase wuane. 29 Kụ kereu gandung ene seng nasasạe, utetau ene manětạe měharesẹ̌ e, batụu kai seng tempompamaměnsạ." 30 "Kereu Mawu Ruata e mẹ̌parenta, ute kaiikasihing i kitẹ e ringangu a?" Kapia Mawu Yesus nakiwal᷊o."Kai papasihing apa ikapakẹ i kitẹ mědeạu ikapanualagẹ̌ngae? 31 Kereu Mawu Ruata e mẹ̌parenta kakakoạe ute kaikere papinintu ini: Bakịu sasawi sěmbaụ nial᷊ạu sěngkataukụ nisuang su ěntana. Bakịu sasawi e kai kararidikanguwine su dunia. 32 Kai kamagengu seng muwo ute, i siemariadi kasariaěnge wọu tal᷊oarang haghin sasuang.Manga lelange měngkate apa masuhampạ hakịu mangamanụ u winalangenge měmpạhunděnta kụ měmpẹ̌kẹ̌koạsal᷊ehe su naụe." 33 Kerene kakakoạu Mawu Yesusmạněnro taumata l᷊awọ dingangkewen papinintumatamu mẹ̌sul᷊ungu ene, karaụewen kahěnganeng i sire.34 Mawu Yesus měngkate sěnniạ měpẹ̌pakẹu papinintukereu i Sie maněnro si sire ene. Kai kamagengu i Siehala ringangu manga murit'E, ute i Sie měnẹ̌nualag'u kěbịtamai ene si sire. 35 Su sěngkawawěllo ene lai, Mawu Yesusněhengetang su manga murit'E, "Tamaị e i kitẹ mẹ̌sakaengsol᷊ong sěmběkan dano." 36 Tangu Mawu Yesus simakẹ e susakaeng dingangu manga murit'E, kụ naněntangu taumatalawọ e su wiwihu rano e, kụ simake sěngkasake. Mangasakaengkewe lai wal᷊ine e mal᷊aing ene sene. Mase MawuYesus dingangkewelai manga murit'E tangu nanětạenẹ̌sakaenge. 37 Tawe nararěnnạ wọu ene tangu rěllangmaihạe miụe. Mělisange nanětạe nanakal᷊ẹ̌ sakaengekụ kinasakeěnge hakịu sakaeng kawe maraning mapenẹuakẹ. 38 Su petong sakaeng ene Mawu Yesus kapẹ̌hědangekụ těmbọe kạdal᷊ěngkang su kapepẹ. Manga murit'Eněmpěmukọe si Sie. I Sire němpẹ̌bera, "Tuang Guru, kawe

MARKUS 4.39–5.10 108tawe sěmpikang i Tuang tangu i kitẹ masilakạ?" 39 MawuYesus napukọe kụ namal᷊ěndihẹ̌ anginge kụ nẹ̌berạe surano u, "Kěndị e, kal᷊enehẹ̌ko!" Kutẹu anginge nal᷊ědạe, kụdano měngkatewe nal᷊ene-l᷊enehẹ̌. 40 Mase Mawu Yesusněhengetang su manga murit'E, "Kawe unụe i kamenemạtakụ? Kawe unụe i kamene tawe mangimang si Siạ?"41 Tangu i sire něngkatakụe kụ němpẹ̌berạe sěmbaụ suwal᷊ine, "Kawe i sai tangu i Sie ini, hakịu anging dinganguluạ e kawe mạhimang si Sie."5 1 Bọu e Mawu Yesus dingangu murit'E nawunạe susěmbẹ̌kan Danong Galilea, su wanuan Gerasa. 2 EneMawu Yesus natumpạe wọu sakaeng, i Sie nihaungangusěngkatau esẹ matoghasẹ̌ simẹ̌bang bọu manga liangukubul᷊ẹ̌. 3 Tau ene seng nipẹ̌banuangu rohkẹ̌ dal᷊akịkụ i sie seng mẹ̌tẹ̌tanạ su manga pěngangubul᷊ang. Isie seng tawe ikaikị manilaing ikitangu hante. 4 Sengmasau wěntungang su l᷊aede ringangu su l᷊imane, kaimanga hante e měngkate wẹ̌běsukange, dingangkewenuase su l᷊aede pẹ̌papẹ̌diange. I sie kerene katoghasehakịewen tawẹu makatětol᷊ẹ̌ měhẹ̌go si sie. 5 Ěllo hěbi isie měngkatewe lěgah'u manga lẹ̌bing dingangu mangawěnhe, kạpěmansage kụ mẹ̌děndal᷊esẹ badange ringanguwatu. 6 Ene wọu maraune i sie seng nakasilo Mawu Yesusnarěnta, kụ i sie měngkatewe mal᷊ang naněnsomahẹ̌mase nẹ̌suba su těngon Mawu Yesus. 7 Dingangu ngihemaihạ i sie mạmansagẹ̌, "Yesus Ahus'u Mawu RuataKarangetange! Kai sarung pẹ̌kapuranengu iạ ini e? Suarengu Mawu Ruata, iạ mědẹ̌dorong, abe sigěsake iạ e!"( 8 Tau ene nẹ̌bera kerene batụu Mawu Yesus něhengetangsi sie, "Rohkẹ̌ dal᷊akị, sěbangke wọu tau ěndaị ini!") 9 MaseMawu Yesus nakiwal᷊ọe si sie, "I sai areng u?" Tau enesimimbang, "Arengku e i 'Legiun' -- batụu i kami ini ekai mal᷊awọ-l᷊awọ!" 10 Apan piran sul᷊e i sie mědẹ̌dorong

MARKUS 5.11–22 109sěngapang botonge tadeạu Mawu Yesus abe pěnokol᷊'umanga rohkẹ̌ dal᷊aị e wọu weọ e ene. 11 Maranin tampạene piạ gapaěngu wawi mal᷊awọ měmpědẹ̌deạ kaěnge sulengeh'u wul᷊ude. 12 Manga rohkẹ̌ dal᷊aịe němpẹ̌dorong suMawu Yesus, "Rolohe i kami apạhunsuẹ̌ su ral᷊ungu mangawawi e." 13 Kụ Mawu Yesus kimirẹ e. Tangu manga rohkẹ̌daral᷊aị e nahunsěbangke wọu tau ene kụ němpẹ̌suẹ̌ suwawi e. Kal᷊awọu wawi e němpẹ̌tal᷊ang kụ nahuntumpawọu wiwih'u těnggilihange kụ něngkawunsal᷊ẹ̌ su ranomase něngkawul᷊usẹ̌ -- kal᷊awọe mangawe rua hiwu suwaụ e. 14 Manga měndal᷊ukadẹ̌ bawi e nahuntal᷊angkụ němpẹ̌běken hal᷊ẹ̌ ene su soa ringangu su apangkampong mạngělikụ e. Mase taumata l᷊awọ e simẹ̌bangněmpamanda hal᷊ẹ̌ seng nariadi e. 15 I sire němpẹ̌haungkeMawu Yesus, kụ nakasilo tau kanini niwal᷊iuangu rohkẹ̌dal᷊akịe kụ mạiang ěndaịse. I sie seng piạ pakeange,ringangu něnnane seng kere wiasa. Kụ i sire kěbị eněngkatakụ. 16 I sire apạewen nakasilo hala kakakoạutau ene ringangu manga wawi e, měmpẹ̌bẹ̌běken hal᷊ẹ̌seng nariadie. 17 Mase apan tumanạu weọ e ene tangumědẹ̌dorong tadeạu Mawu Yesus maněntangu wanuaene. 18 Ene Mawu Yesus simakẹ e su sakaeng, i anunạung niwal᷊iuangu rohkẹ̌ dal᷊aịe nẹ̌dorongke su MawuYesus mědeạu i sie wotonge makatol᷊e. 19 Kai MawuYesus e tawe napakawala, angkuěng'E, "Dakọe kapul᷊ẹ,kụ paul᷊ịe su manga anạ u sěmbaụ u apan seng kinoạuMawu si kau, ringangu kereapa kapian'E i Sie si kau!"20 Tau e apid'u napul᷊ẹ, kụ nanětạe nẹ̌běke su kạguwạuSoa Mapul᷊o apang kụ seng nikoạu Mawu Yesus si sie. Kụkěbị taumata e měngkaherang nakaringihẹ̌ ene. 21 MawuYesus nẹ̌sul᷊e kạpia sol᷊ong sěmběkan dano. Su wiwih'urano e, taumata l᷊awọ němpẹ̌dahěmbung Mawu Yesus.22 Ene piạ tau narěnta arenge i Yairus. I sie kai sěngkatau

MARKUS 5.23–35 110těmbonangu wal᷊eng pẹ̌kakal᷊iomanengang su soa ene. Piại sie nakasilo Mawu Yesus, i sie nẹ̌suba su těngon'E, 23 kụmědẹ̌dorong sěngapam botonge, "Tuang, anạku wawinekai masakị matědụ. Karimạko i Tuang deng duměnta kụmakapaněllid'u liman'U, kụ i sie maul᷊e ringangu tawemate!" 24 Tangu Mawu Yesus e natamai ringang i Yairus.Mal᷊awọ taumata němpẹ̌tol᷊e si Sie měmpẹ̌sẹ̌sasěngkelẹ̌balạewe měnsang bọu tampạ sude. 25 Su tal᷊oaran sire epiạ l᷊ai sěngkatau wawine kụ seng mapul᷊o dua su taungeměngkai rẹ̌dal᷊engangu raha wọu wadange pělli. 26 Pakụdarotonge seng nasuen pakẹ e waugu pinamaehẹ̌ mangamangangundang, kaiso tawẹu nakapia, kaiso kawenapahunnambang tědụe. 27 Bawine ene seng mal᷊awọdingihe mạanun Mawu Yesus. Tangu su tal᷊oarạen taumatal᷊awọ ene, i sie himaungke Mawu Yesus bọu l᷊ikude, 28 usu něnnane, "Kạdiongeng katewe iạ manenggehẹ̌lakụe, tangu iạ e seng mapia!" 29 I sie nanenggehẹ̌ lakụ uMawu Yesus, kụ su tempo ene e lai raral᷊engu rahane enapontodẹ̌. I sie nakapěndangu i sie seng nul᷊e. 30 Tangusu orasẹ̌ ene lai Mawu Yesus nakapěndangu piạ kuatẹ̌siměbang bọu watangeng'E. Tangu i Sie nẹ̌bihu su taumatalawọ ene kụ něhengetang, "I sai wědị nanenggehẹ̌ lakụ-Kue?" 31 Manga muritẹ̌ e němpẹ̌bera, "I Tuang makạsilohala u apạe mal᷊awọ taumata kụ měmpẹ̌sẹ̌sasěsẹ. Kụ iTuang delaing makiwal᷊ou, i sai nanenggehẹ̌ si Tuang?"32 Arawe Mawu Yesus měngkate sěnniạ, mạmandakaihi koaneng mědẹ̌deạ tau nanenggehẹ̌ si Sie. 33 Tauwawine ene kụ nasingkạeng apa nariadi su watangenge,kụ kạkendenẹeng takụ tangu i sie nẹ̌suba su těngonMawu Yesus kụ něngakụen kěbị-kěbị. 34 Tangu MawuYesus něhengetang su wawine ene, "Anạ-Ku, ual᷊ingu ikau nangimang si Siạ, ute i kau e naul᷊e! Dakọe kapul᷊ẹ sural᷊ungu pẹ̌darame. I kau e seng nul᷊e kahěngang!" 35 Ene

MARKUS 5.36–6.2 111Mawu Yesus bẹ̌dang kapẹ̌hengetange, piạ darolohangpirang katau, nahunděnta wọu wal᷊eng Yairus. "Ahus'iTuang bawine e seng naněntang," angkuěng i sire siYairus. "Tawe wahal᷊uasẹ̌ i Tuang mapakasusa MawuYesus e wẹ̌dang." 36 Tawe nẹ̌sěmpị apang iwẹ̌berangtaumata lawọ e, Mawu Yesus něhengetang si Yairus,"Abe katakụ, měngkate pangimang!" 37 Mase MawuYesus dimal᷊eng turusẹ̌, kai i Sie tawe napakawalan sarangsěngkatau niapatol᷊e si Sie, kětạewen i Petrus, Yakobusdingangi Yohanes sire tahatuari. 38 Sarạeng i sire nahumpạsu wal᷊eng Yairus, Mawu Yesus nakasilou měngkateněmpẹ̌golang, dingangu nakaringihẹ̌ sasangị dingangural᷊ungkang maihạ. 39 Bọu e Mawu Yesus simuẹ̌ dingangunẹ̌bera si sire, "Kawe unụe měmpěgẹ̌ganohạ dingangumạhunsangị? Dariọ ene wal᷊inewe nate, i sie kětạengmětẹ̌kị!" 40 I sire kai nahul᷊ěgen Mawu Yesus. Tangui Sie něndolohen sire niapasẹ̌bang kěbị. Bọu ene i Sienamaringang si ninang dingangu i amangu rariọ dingangui sire těllungkatau murit'E simuẹ̌ su ral᷊ungu kamar'urariọ ene. 41 Mawu Yesus nangumpaedẹ̌ liman dariọ e,kụ něhengetang si sie, "Talita kum," mangal᷊ene, "Momọ,Iạ mẹ̌bera si kau: pẹ̌bangungke!" 42 Dariọ mahuala eměngkatewe nẹ̌bangung, kụ dimal᷊eng. (Umure sengmapul᷊o dua su taunge.) Kěbị apan nakasilo karariadingene e měngkatewe němpẹ̌dal᷊inaụ! 43 Kai Mawu Yesus enẹ̌sěding sěngapam botonge si sire měhabar'u hal᷊ẹ̌ enesi sai-sai. Mase ungkuěng'E, "Gělikengkong kaěnge rariọene."6 1 Bọu tampạ ene, Mawu Yesus napul᷊ẹ sěngkakapul᷊ẹdingangu manga murit'E sol᷊ong soan sire. 2 Kụsu ěllon Sabatẹ̌, i Sie nanětạe naněnro su wal᷊empẹ̌kakal᷊iomanengang. Sene kai piạ taumata mal᷊awọ. Ene isire nakaringihe těnron Mawu Yesus, i sire mangkewen

MARKUS 6.3–13 112němpẹ̌dal᷊inaụ. I sire němpẹ̌bera, "Kai wọu apa tau ěndaịnakaěbạ kěbị tamai ene? Kai kasingkạ kereapa si Sie?Kai kereapa i Sie měkoạ karal᷊inaụ? 3 Karạ i Sie kawebasẹ̌ u kalu, anạ i Maria, kụ tuhang i Yakobus, i Yoses, iYudas dingangi Simon? Ore, manga wawinene mal᷊aingměmpẹ̌tẹ̌tanạ sini." Ual᷊ingu ene i sire tawe něnarimạ i Sie.4 Mase Mawu Yesus něhengetangke si sire, "Sěngkataunabi e lẹ̌adateng suapan tampạ tabeạu katewe suwanuane ringangu sutal᷊oarang anạ u sěmbaụ e ringanguwalage." 5 Kụ sene Mawu Yesus tawe nakapěkoạ munaramakạdal᷊inaụ tabeạu katewe napakapian masasakị, pirangkatau ringangu naněllid'u l᷊imane si sire. 6 I Sie naral᷊ingungsire, kawe tawe mangimang. Bọu e Mawu Yesus limuhumanga kampong mạngěllikụe kạpaněnrone. 7 I Siekimui manga murit'E mapul᷊o dua e, mase rimoloh'i sirepẹ̌tahạduang katau kụ nionggotangu kawasa tadeạu isire makapěnokol᷊ẹ̌ manga rohkẹ̌ dal᷊aị e. 8 I Sie nẹ̌gěllịutěnro kere ini si sire, "Kumbahang mẹ̌bawa mangaapa-apa su raral᷊engang i kamene, tabeạu katewe tẹ̌king.Kumbahang měmpẹ̌bawa kaěng arau kawih'u siděka, arauroitẹ̌. 9 Pěmpẹ̌sasapatu wue, kai manịeng tawe mẹ̌bawalaahusẹ̌ duam parẹ̌." 10 I Sie mal᷊aing něhengetang, "Kereui kamene rumangeng su wal᷊e sěmbaụ, ute katanạe senesarang i kamene maněntangu soa ene. 11 Kai kereu ikamene mahumpạe su tampạ sěmbaụ, kụ i sire sene tawemanarimạ dingangu tawe rumaringihẹ̌ si kamene, utetěntangke wanua ene. Kụ tontongko awul᷊ẹ̌ bọu laed'ikamene makoạ kere sasahidi si sire!" 12 Tangu mangamurit'u Mawu Yesus i sire mapul᷊o dua e nahundal᷊engke.I sire rimal᷊eng němpẹ̌kakekeng habarẹ̌ u taumata eapětẹ̌tobatẹ̌ bọu kal᷊awọu rosane. 13 Manga murit'uMawu Yesus e němpanokol᷊ẹ̌ kal᷊awọu manga rohkẹ̌dal᷊aịe, namuhang lanang zaitun su masasakị, dingangu

MARKUS 6.14–22 113niapakaul᷊en sire. 14 Manga habarẹ̌ mạanung kal᷊awọu apanseng nariadi kinaringih'u Ratu i Herodes, batụu arenguMawu Yesus e seng meleng suapan tampạ. Piạ taumatanẹ̌bera u, "i Yohanes Mananahani e seng nẹ̌biahẹ̌ kạpia!Kai ene hakịu i Sie piạ kawasane mẹ̌koạ karal᷊inaụ tamaiene." 15 Arawe i sire wal᷊ine e měbẹ̌bera u, "i Sie kai i Elia."Piạ l᷊ai měbẹ̌bera u, i Sie kai nabi, mẹ̌sul᷊ungu sěngkataunabi wọu tal᷊oarang tempo kal᷊imona. 16 Piạ e i Herodesnakaringihẹ̌ ene, i sie nẹ̌bera u, "Mang kahěngangu inie kai i Yohanes Mananahani kụ kạngerẹ e seng takụpakịbusạ těmbọe. Ini i sie kai seng nẹ̌biahẹ̌ kapia!"17 Batụu kal᷊imonang ene, i Herodes nạung seng nangorotaumata piněnamẹ si Yohanes, kụ pinakitahungkụ. IHerodes nẹ̌koạ kerene ual᷊ingu i Herodias kawingu anạu sěmbaụ e hala i Filipus. Batụu i Herodes kai sengnẹ̌kapapuěng dingangi Herodias, 18 kụ su hal᷊ẹ̌ ene tangu iYohanes kai seng piran sul᷊e měbẹ̌bera si Herodes kereini, "Tawe wotonge i kau mẹ̌kapapuěng kawingu anạ usěmbaụ u ene!" 19 Kai ene sungkal᷊ene hakịu i Herodiasnạung nangune si Yohanes kụ mapulu měmate si Yohanes,kai i sie tawe nakakoạ hal᷊ẹ̌ ene, batụu sẹ̌sahagheěng iHerodes. 20 Batụu i Herodes kai seng něndoloh'u taumatapẹ̌děndiagạ pakapia-pia si Yohanes su tahungkụ, ual᷊ingui sie kai mạtakụ i Yohanes. I sie masingkạu i Yohanes kaisěngkatau taumata naunge mapia ringangu matul᷊idẹ̌kụ nidaroloh'u Mawu Ruata. Kụ kamageng i Yohanesmẹ̌bisara ute, i Herodes mal᷊aing puluang dumaringihẹ̌,maning i sie ikẹ̌kal᷊ipomponge. 21 Pangěnsueěnge iHerodias nakaẹ̌bạe loahe su ěllom pẹ̌tatahěndungangukarariading Herodes. Su tempo ene i Herodes namangungsal᷊iwangu kěbị wẹ̌batone, těmbonangu manga mẹ̌sasekẹdingangu manga matatěllangu wanuang Galilea. 22 Susal᷊iwang ene, anạ i Herodias mahuala taraịe simuẹ̌

MARKUS 6.23–31 114nẹ̌sal᷊ai, kụ pẹ̌sasal᷊aine měngkai nakal᷊ahimpulu naung iHerodes dingangkewelai manga sakene. Tangu i Herodesnẹ̌berạe su rariọ mahuala ene, "I kau e mẹ̌tonengua, pěhabare! Iạ e sarung měngonggọu ene si kau!"23 Mase i Herodes nẹ̌kědo su rariọ mahuala ene apid'upiạ salune. I Herodes nẹ̌berau, "Baẹbe apa roronganguemang sarung takụ ionggọ, ore lai maning sěmbẹ̌ka wọuwanua pẹ̌parentaěngku e!" 24 Tangu rariọ mahuala enesimẹ̌bangke kụ nakiwal᷊o si ninange, "Inang, apạ e kapiangetakụ dorongang?" I ninange simimbang, "Pẹ̌dorongketěmbọ i Yohanes Měnanahani." 25 Dariọ mahuala eměngkatewe lighạ nẹ̌sul᷊e sol᷊ong anung Herodes kụnẹ̌bera, "Iạ mẹ̌dorong těmbọ i Yohanes Měnanahani kụonggọ si siạ su orasẹ̌ ini lai ku taho su baki!" 26 Sarangnakaringihẹ̌ dorong ene, tangu i Herodes měngkateweapa masusa-susa naung e. Kaiso, i sie mang tawe makakoạmangilěmmụ u rorong ene, ual᷊ingu i sie kai seng nẹ̌salu sutěngon manga sakene. 27 Kụ i sie měngkatewe něhanggosẹ̌dimoloh'u sěngkatau l᷊ukade apẹ̌ngal᷊ạ těmbọ i YohanesMěnanahani e. Tangu lukadẹ̌ ene simuẹ̌ e su tahungkụ,mase namusạ těmbọ i Yohanes. 28 Bọu ene i sie nẹ̌bawatěmbọ ene su baki kụ nitẹ̌gone su rariọ bawine ene. Maserariọ bawine ene saụ něnogor'u těmbọ ene si ninang e.29 Bọu e manga murit'i Yohanes nakaringihẹ̌ hal᷊ẹ̌ ene,i sire nahunděntạe němpangal᷊ạ maie Yohanes masenilẹ̌bing. 30 Manga rarolohang kụ niroloh'u Mawu Yesuse němpẹ̌sul᷊e kapia kụ němpẹ̌komol᷊ẹ̌ dingangu MawuYesus. I sire němpẹ̌běke si Sie pakụewe apan seng nikoạdingangu nitěnron sire. 31 Měngkai apa mal᷊awọ taumataměngkasongo ringangu měngkapul᷊ẹ, hakịu kal᷊ingungkumaěnge Mawu Yesus dingangu manga muritẹ̌ e tawẹloahe. Tangu Mawu Yesus něhengetang su manga murit'E,"Bọete i kitẹ sol᷊ong tampạ marěmasẹ̌ mẹ̌těngkatěntani i

MARKUS 6.32–42 115kitẹ hala, tadeạu i kamene reng makapangirol᷊o kadodọtempo." 32 Tangu i sire němpẹ̌buạ e ringangu sakaengsol᷊ong tampạ marěmasẹ̌. 33 Kutẹu kai lawọ taumata sengnakasilo si sire němpaněntangu tampạ ene, kụ masingkạui sai wue i sire. Kụ bọu kěbị soa su wanua ene, i sireměngkatewe mạhuntal᷊ang bọu rul᷊unge měmpẹ̌ngal᷊imonaMawu Yesus dingangu manga murit'E. 34 Ene, Mawu Yesustụtumpạe wọu sakaeng, i Sie nakasilo taumata lawọ.I Sie mal᷊ěntụ i sire, ual᷊ingu i sire kai kere domba tạměral᷊ukade. Tangu i Sie nanětạe naněnrong hal᷊ẹ̌ lawọsi sire. 35 Ene nawawěllọe, tangu manga murit'u MawuYesus němpẹ̌berạe si Sie, "Seng masarạ mahěbi, kutẹutampạ ini e kawe maghea. 36 Mapiawe i Tuang pěndoloh'isire ini e aparal᷊eng, tadeạu i sire makawelliwe kaěng sumanga weọ e arau manga kampong apan mạngělikụ ini e."37 Kai Mawu Yesus e simimbang, "I kamene e pěgěllị kaěngi sire." "Hu, kai i kami harusẹ̌ dumal᷊eng mamělli borotẹ̌arẹ̌gan doitẹ̌ sal᷊aka dua hasụ su kal᷊ěpane waug'u kaěngi sire ini e?" kerene angkuěngu manga murit'u MawuYesus e. 38 Mase Mawu Yesus nakiwal᷊ọ e, "Kai pirang baụborotẹ̌ si kamene? Kěnangko pěmpẹ̌kakělla." Bọuten isire němpẹ̌kakělla, ute i sire němpẹ̌bera u, "Piạ borotẹ̌limambaụ dingangu piạ lai kinạ duambua." 39 Mase MawuYesus nangoro si sire kěbị e apạkaiang pěkẹ̌kamonaěngsu rěmpugẹ̌ melong. 40 I sire měngkate nahungkaiangněmpẹ̌kamonaěng. Kụ piạ u pẹ̌tahạ mahasụ, dingangupiạ l᷊ai pẹ̌tahạ l᷊imam pul᷊o su kataune pẹ̌sěngkamonaěng.41 Bọu ene Mawu Yesus něngal᷊ạ e borotẹ̌ limambaụdingangu kinạ duambua ene, mase rimal᷊ingara sol᷊onglangị kụ nakitarimakasẹ su Mawu Ruata. Bọu ene, i Sienangangompeng borotẹ̌ ene ringangu l᷊iman'E kụ nionggọe su manga murit'E pakipahiạ su taumata l᷊awọ ene. Kụkinạ duambua ene nipẹ̌papahiạ l᷊ai si sire kěbị. 42 Tangu

MARKUS 6.43–55 116i sire nahungkaěngke sarang něngkal᷊aedẹ̌. 43 Bọu enelěmbeng kaěng e nịkakomol᷊u manga murit'u MawuYesus -- kal᷊awọe mapul᷊o dua su luwene napenẹ-penẹ.44 Kụ kal᷊awọu manga esẹ apan nahungkaěng borotẹ̌ enạung piạu manga lima hiwu su kataune. 45 Bọu e MawuYesus měngkatewe rimoloh'u manga murit'E nipẹ̌sakaengpiněngal᷊imona si Sie sol᷊ong Betsaida paị sěmběkan dano,arawe i Sie reng mạpakapul᷊ẹ u taumata lawọ e. 46 Sarạengbọu nẹ̌katạu taumata l᷊awọ e, Mawu Yesus simaka sol᷊ongbul᷊ude tadeạu mẹ̌kal᷊iomaneng. 47 Ene nahěbi e, sakaengumanga murit'E ene seng su tal᷊oaran dano, arawe MawuYesus e wẹ̌dang su rul᷊unge. 48 I Sie nakasilọete si sireměngkate marasai mẹ̌děndalung sakaenge watụ usomahẹ̌. Ual᷊ingu ene, mangạe su wěllạu pukul᷊ẹ̌ tatělluringangu pukul᷊ẹ̌ ěnnung mal᷊ukadẹ̌, i Sie němatụ si sirekụ dimal᷊eng su wowong akẹ. Kụ i Sie měngkate rimal᷊engmẹ̌sul᷊ungu lumiu si sire. 49 Kai sarạeng i sire nakasilo siSie rụdal᷊eng su wowon akẹ e, ute i sire mạngiral᷊ingu i Siekai himukudẹ̌, 50 hakịu i sire němpẹ̌kiạ u katatakụ. U kaii sire kěbị e nakasilo si Sie kụ i sire něngkawintogẹ̌. KaiMawu Yesus e lighạ namisara si sire, "Pakarěmmasẹ̌ko!Iạ e kai i Yesus. Abe kěngkatakụ!" 51 Mase i Sie simakẹ esu sakaeng i sire, kụ anginge nal᷊ědạ e. Manga murit'Emangkewen dimal᷊inaụ tawẹ sihinge. 52 Karal᷊inaụ su piạborotẹ̌ limambaụ e, wědang ta nakạpuko pangangimangisire. Mawěhạ baug'i sire makahěngang. 53 Sarạengnarakị su sěmběkan dano e, i sire němal᷊ango su apenguGenesaret. 54 Lěpase i sire natumpa wọu sakaenge, i sirenakakiral᷊a u narěntae kawe Mawu Yesus. 55 Mase i sireměngkatewe nẹ̌tatal᷊ang suapang kạguwạu weọe ene,kụ nanětạe nanondan masasakị su těpihẹ̌ sol᷊ong anumMawu Yesus. Kereu i sire makaringihẹ̌ u Mawu Yesus kaiene su tampạ sěmbaụ, i sire tamai manondang masasakị

MARKUS 6.56–7.9 117sene. 56 Balạewe Mawu Yesus měnsang -- su weọ e sudesu kampong, su soane arau su wawurasenge -- sene i siremang duměnta maměllọu masasakịe su tal᷊uahe. Mase isire měmpẹ̌dorong tadeạu masasakịe rembeng ipakawalaměmpanenggehẹ̌ kakingkaenge manịeng tumbạuhumbune. Kěbị apan němpanenggehẹ̌ e, něngkapia.7 1 Tau Farisi sěngkamonaěng dingangu pirang kataumananěnrong agama wọu Yerusalem nahunděnta suanun Mawu Yesus. 2 I sire nakasilo manga murit'u MawuYesus pirang katau mạhungkaěngu l᷊iman sire kotorẹ̌ tuhụagama, mangal᷊ene tawe němpanguhasẹ̌ lima kal᷊imonatuhụ ator'u agama. 3 Tau Farisi, kerene lai pakụ apantau Yahudi e masaa kahěngang mahuntol᷊e tundung iupung gaghurang i sire. I sire tawe mahungkaěng kereutawe nanguhasẹ̌ liman sire tuhụ tundu seng nihundugẹ̌e. 4 Apan niwělliang su pasarẹ̌ e reng tawe kanengang,těntal᷊ang deng tawe nilẹ̌uhasẹ̌ kal᷊imona. Dingangu lawọl᷊ai atorẹ̌ bal᷊ine wọu i upung i sire kụ lẹ̌umpaedang i sirematoghasẹ̌; kere manguhasẹ̌ galasẹ̌, bekerẹ̌ dinganguapal᷊iwụ bọu witụ. 5 Batụu ene manga tau Farisi ringangumanga mananěnrong agama e, němpẹ̌kiwal᷊o su MawuYesus, "Kai unụe manga murit'U e kawe kụkaěngulima tawe nilẹ̌uhasẹ̌? Kai unụe i sire tawe tumatol᷊etundu manga i upung gaghurang i kitẹ e?" 6 MawuYesus simimbang, "I kamene mamben taumata mělle!Mangkewen nihino apang nitẹ̌bal᷊ 'i Yesaya mạanungkamene, 'U kai kere ini angkuěng u Mawu Ruata, i sire enekětạeng mạngadatẹ̌ si Siạ su mohong, arawe naung i siree kai marau wọu Iạ e. 7 Tawẹ kěhase i sire měmpaněmbaSiạ, batụu kai ahan taumata itẹ̌těnron sire, tabidạukai ta-Ku!' 8 Manga tan Duata e tawe sasěmpikang ikamene, arawe tundung taumata e lẹ̌umpaerangbengkamene masěga-sěgadẹ̌." 9 Mase Mawu Yesus saụe wue

MARKUS 7.10–21 118něhengetang, "I kamene e pande kahěngang mẹ̌sunial᷊'uta'm Mawu Ruata e, tadeạu makapẹ̌tahutěndạutěnrong kamene hala. 10 I Musa e seng nangonggọuta kerei, 'Pangadatẹ̌ si amangu ringangu si ninangu,'dingangu 'I sai mamul᷊o si amange ringangu si ninange,hinong ihukung pateěng.' 11 Arawe i kamene kawemẹ̌nẹ̌něnro: Kereu piạ u měmul᷊o gaghurange, 'Apangkụ hinong takụ ionggọ si amangku ringangu si ninangku,seng bọu takụ nịsasěmba su Ruata,' 12 tangu i kamenekai něliwirẹ̌ taumata ene wọu tatangkianenge mẹ̌tul᷊ungi amange ringangu i ninange. 13 Tangu ual᷊ingu těnrongkamene kụ nionggọ i kamene su taumata e, i kameneměnděmmẹ u hengetangu Mawu Ruata. Bědal᷊aingmal᷊awọ kakakoạ kere ini kụ kẹ̌koateng i kamene."14 Mase Mawu Yesus kimui taumata lawọ e sěnsul᷊ekạpia kụ něhengetang si sire, "Pěmpẹ̌daringihẹ̌ko tadeạumakaěnna! 15 Tawẹ manga apa kụ bọu l᷊ikude masuẹ̌ sural᷊ungu taumata kụ makal᷊amuhụ si sie. U kawe apansụsěbang bọu sěngkatau ene nakal᷊amuhụ si sie. 16 [Tangukereu piạ tul᷊i, pěmpẹ̌daringihẹ̌.]" 17 Ene sarạeng MawuYesus naněntangken taumata l᷊awọ e kụ dimangeng suwal᷊e, manga murit'E nakiwal᷊o si Sie měnsang kaia monanpapinintu ene. 18 Tangu Mawu Yesus něhengetang si sire,"Kai ta nakaěnna i kamene? Arau kai tawe makaěnna ikamene u apan masuẹ̌ su ral᷊ungu pẹ̌sěngkatau e tawemakal᷊amuhụ si sie? 19 U apạewen masuẹ̌ e tawe sumaheral᷊ungu naung, kaiso kawe lụl᷊iu ang, kụ susamurinesụsěbang kapia." Bọu manga wawera ene Mawu Yesusmělẹ̌lahẹ u kěbị kaěng e mapia. 20 Mase Mawu Yesus saụlai něhengetang, "Apan sumẹ̌bang bọu pẹ̌sěngkataue kaiene makạl᷊amuhụ si sie. 21 Batụu wọu ral᷊unge, mangal᷊enewọu ral᷊ungu naung, pěbẹ̌buakengu něnna raral᷊akị kụmakạbodaị taumata měkẹ̌koạ lamuhụ, mẹ̌tako, měmate,

MARKUS 7.22–33 11922 mạbuang, měngakal᷊ẹ̌, mělẹ̌hinakang dingangu měkẹ̌koạhaghing kakanoạ dal᷊akị, mauagẹ̌, tạ adate, mẹ̌nanoi,maobotẹ̌, dingangu mawěhạ pěněnroěnge. 23 Kěbịapan daral᷊akị ene sụsěpụ bọu ral᷊unge, kụ kai ene emakạl᷊amuhụ taumata e." 24 Bọu e Mawu Yesus naněntangu tampạ ene, kụ nakoạ sol᷊ong beọ e maraning soan Tirus.I Sie simuẹ̌ su ral᷊ungu wal᷊e sěmbaụ, kụ tawe mapulupiạu makakasingkạu i Sie kawe ene sene. Kai i Sie tawenakawuning batangenge. 25 Sěngkatau inang, kụ piạanạe wawine kụ niwal᷊iuang u rohkẹ̌ dal᷊aị, nakaringihẹ̌piạ Mawu Yesus. I Sie riměnta sol᷊ong anum MawuYesus kụ nẹ̌suba su těngon'E, 26 apid'u nẹ̌kal᷊iomanengtadeạu Mawu Yesus e měnokol᷊u rohkẹ̌ dal᷊aị bọu rariọene. Tau wawine ene wal᷊inewe tau Yahudi, nihanạ suwanuan Fenisia su Siria. 27 Mawu Yesus něhengetang sisie, "Manga rariọ e hinong gělirang u kaěnge kal᷊imona.Kawe ral᷊akị mangal᷊ạ kaěng u manga rariọ e kụ iteledẹ̌su asu." 28 "Tuang," angkuěngu wawine ene, "mangaasu su al᷊ungu meda e mal᷊aing kụkaěng manga popahẹ̌kụ ilẹ̌ondol᷊'u manga rariọ e!" 29 Mase Mawu Yesus eněhengetang si sie, "Ual᷊ingu sasimbahu ene, ute kapul᷊ẹ e;rohkẹ̌ dal᷊akịe seng simẹ̌bang bọu anạu e!" 30 Inang ene enapul᷊ẹ. Su wal᷊e, i sie nakahombangke anạ e rụdal᷊oka suraral᷊okaěng, kụ rohkẹ̌ dal᷊akịe mambeng kahěngang sengsiměbang bọu rariọ e. 31 Bọu e Mawu Yesus naněntangkenSoan Tirus kụ nanẹ̌paseng daral᷊enge lumiun Sidon sol᷊ongDanong Galilea. I Sie niral᷊engu weọ e limiu Soa Mapul᷊o.32 Sene tangu taumata e nangěntud'u sěngkatau moukutẹu lai wengelẹ̌ su anun'E. I sire mẹ̌dorong su MawuYesus apạněllid'u limane su tau ene. 33 Mawu Yesusnẹ̌bawạe tau ene niapakatěntani wọu taumata l᷊awọ,mase naněllid'u tal᷊imědone su tul᷊in tau ene ruambẹ̌kae. Mase Mawu Yesus nangědu ringangu nanenggehẹ̌

MARKUS 7.34–8.8 120lilang tau ene. 34 Tuhụ e Mawu Yesus e rimal᷊ingara sol᷊onglangị, kụ simindạ maral᷊ung dingangu něhengetang su tauene, "Efata," mangal᷊ene, "Kawuka e!" 35 Tul᷊in tau enenawukạ e, ringangu lilane limontọe saụ, kụ i sie nanětạ enakawera mapia. 36 Mase Mawu Yesus nẹ̌seding i sire kěbịměmpẹ̌běken hal᷊ẹ̌ ene si sai-sai. Kai mangkeng isẹ̌dinguMawu Yesus, i sire lai mangkeng měbẹ̌běkeng ene. 37 Kụkěbị taumata apan nakaringihẹ̌ e, rimal᷊inaụ tawẹ sihinge. Isire němpẹ̌bera, "Kěbị e seng nikoạ'E ringangu maudupẹ̌!O i Sie wẹ̌dang lai napakateleng u tul᷊in tau wengelẹ̌dingangu taumata mou e nakawera!"8 1 Tawe nararěnnạ wọu ene, piạ l᷊ai ghapaěngutaumata l᷊awọ diměnta nẹ̌komol᷊ẹ̌. Ual᷊ingu i sire tawẹukanengang, ute Mawu Yesus měngkatewe kimui mangamurit'E kụ něhengetang, 2 "Iạ e mal᷊ěntụ u taumata l᷊awọtamai ini e. Seng těllu ěllo karěngụe i sire ringang-Ku,kụ orasẹ̌ ini i sire tawẹu kanengang. 3 Kamageng Iạměndoloh'i sire iapakapul᷊ẹ lunusẹ̌ e ute i sire sarungměnsu su tal᷊oaran dal᷊eng. Kutẹu sěnggạ kawe piạ unahunděnta wọu mararau." 4 Manga murit'E simimbang,"Su tampạ kụ naghea ini e, kai suapạ e kapědeakengkaěng mapakal᷊aed'u taumata l᷊awọ ini e?" 5 "Kal᷊awọeborotẹ̌ si kamene?" ungkuěng u Mawu Yesus. "Pitumbaụ,"angkuěng i sire. 6 Tangu Mawu Yesus nangorọe taumatasěnggapaěnge niapakaiang su ěntana, mase i Sie nangal᷊ạborotẹ̌ pitum baụ e kụ nakitarimakasẹ su Ruata. Bọu e iSie něngangangompengke borotẹ̌ ene ringangu l᷊iman'E,mase nitẹ̌gone su manga murit'E tadeạu ipẹ̌papahiạ sutaumata l᷊awọ. Tangu manga murit'E němpẹ̌koạ ene.7 Ene si sire piạko l᷊ai kinạ daridị manga pirambua. MawuYesus nakitarimakasẹ su Mawu Ruata waug'u manga kinạene, bọu e rimoloh'u manga murit'E pinẹ̌papahiạ u kinạene lai. 8 I sire nahungkaěngke sarang něngkal᷊aedẹ̌ -- kụ

MARKUS 8.9–20 121piạu manga ěpạ u hiwu su kataune apan nahungkaěng.Bọu ene manga murit'u Mawu Yesus e němpangomol᷊enlěmbeng kaěng -- kụ pitung kěmbuahẹ̌ nasěgadẹ̌. MaseMawu Yesus dimoloh'i sire ene nipakapul᷊ẹ, 9 (8:8) 10 kụ iSie ringangu manga murit'E apid'u němpẹ̌sake sakaengkụ něngkakoạ sol᷊ong banuan Dalmanuta. 11 Piạ e tauFarisi pirang katau nahunděnta su anun Mawu Yesus kụnanětạe nẹ̌darendehẹ̌ dingang'E tadeạu měmpanompol᷊ẹ̌e. I sire mědẹ̌dorong Mawu Yesus pěkẹ̌koạ karal᷊inaụkere karal᷊ahẹu i Sie kai wọu anun Duata. 12 Mawu Yesusnẹ̌kurate, bọu e simimbang, "Kawe unụe taumatang ělloini e mědẹ̌dorong si Siạ pěkẹ̌koạ karal᷊inaụ? Tala! Iạ etawe měgěllịu karal᷊inaụ kerene si sire!" 13 Mase MawuYesus naněntang i sire, kụ simake su sakaeng; kụ bọu enerimakị sol᷊ong sěmběkan dano e. 14 Manga murit'u MawuYesus e nạung niwul᷊e němpẹ̌bawa borotẹ̌ pinakamu.Si sire nạung kětạewen piạ borotẹ̌ sěmbaụ su sakaeng.15 "Pěmpẹ̌teghang bue su lahaes'u tau Farisi ringangulahaes'i Herodes," ungkuěng u Mawu Yesus si sire. 16 Tangumanga murit'u Mawu Yesus e nanětạe němpahumbisaranghal᷊ẹ̌ ene. I sire němpẹ̌bera, "I Sie nẹ̌bera kerene watụu si kitẹ e kawe tawẹ apa borotẹ̌." 17 Mawu Yesus emasingkạu apa ipẹ̌pahumbisaran sire. Batụu ene i Sienakiwal᷊o si sire, "Kawe unụe ipạhumbisarawen kamenehal᷊ẹ̌ u si kamene tawẹ apa borotẹ̌ e? I kamene kaiwěga, arau kai relaing ta nakaěnna? Kai apạe kal᷊umuněnnang kamene e? 18 I kamene piạbe mata, kaweunụe tanakasilo? I kamene piạbe tul᷊i, kawe unụe tanakaringihẹ̌? Kai ta nakatahěndung i kamene, 19 borotẹ̌limambaụ Takụ nipẹ̌kakakompeng baug'u l᷊ima hiwu sukataune? Pirang luwe kal᷊awọe lěmbeng kaěng nịkakomol᷊'ikamene?" "Mapul᷊o dua," angkuěng i sire. 20 "Kutẹu piạ eIạ něngangempang borotẹ̌ pitumbaụ baug'u ěpạ u hiwu

MARKUS 8.21–31 122su kataune," saụewe kapia Mawu Yesus nakiwal᷊o, "pirangluwe kal᷊awọe lěmbeng kaěng nịkakomol᷊ 'i kamene?""Pitu," sasimbah'i sire. 21 "Kutẹu, měngkai wẹ̌dang tanakaěnna i kamene?" angkuěngkewen Mawu Yesus e.22 Tangu i sire narěntạe su Betsaida. Sene kai piạ taumatanangěntud'u sěngkatau wuta su anum Mawu Yesus,kụ mědẹ̌dorong tadeạu i Sie apạnenggehẹ̌ tau wuta eapakạpia. 23 Tangu Mawu Yesus něngumpaedẹ̌ liman tauwuta e kụ nitatan'E niapasěbang bọu soa ene. Bọu e MawuYesus něngědu matan tau ene ringangu naněllid'u liman'Esu matan tau ene, kụ nakiwal᷊o si sie, "Piạ e nikasilonuorasẹ̌ ini e?" 24 Tau ene němandạ e sol᷊ong těngone, kụnẹ̌bera u, "Ore. Iạ e nakasilo taumata mědẹ̌daral᷊eng;kaiso i sire kakěllaěng kai kere kalu." 25 Mawu Yesussaụewe naněllidu l᷊iman'E su matan tau ene. Sěnsul᷊eini tau ene tụtaedẹ̌ sěngapam botonge. Matane nul᷊e,kụ i sie nakasilọ e kěbị dingangu mal᷊ahẹ-l᷊ahẹ. 26 MaseMawu Yesus nehengetang si sie, "Kapul᷊ẹ e, kụ abe pẹ̌sul᷊esol᷊ong soa ene." 27 Mawu Yesus dingangu manga murit'Enahundal᷊eng sol᷊ong manga kampong mạngělikụ KaisareaFilipi. Su tal᷊oaran dal᷊eng Mawu Yesus nakiwal᷊ọe si sire,"Angkuěngu taumata, kai i sai Iạ ini e?" 28 I sire simimbang,"Piạ u němpẹ̌berau i Yohanes Měnanahani; piạ u lainěmpẹ̌berau, i Elia, ringangu wal᷊ine ete wue němpẹ̌berau;kai sěngkatau wọu manga nabi." 29 "Arawe tumuhụ sikamene hala e, kai i sai Iạ ini e?" ungkuěngu Mawu Yesus.I Petrus simimbang, "I Tuang e kai Ratu Mananal᷊amatẹ̌!"30 Bọu e Mawu Yesus nẹ̌sěding masěga-sěgadẹ̌ si sire,tadeạu kumbahangbe piạu měhabarẹ̌ si sai-sai mạanunbatangeng'E. 31 Bọu ene, Mawu Yesus nanětạe naněnromanga murit'E u Ahus'u Taumata e harusẹ̌ mẹ̌tatahangusunsara haghi, ringangu sarung dokatengu mangatěmbonange, manga imang těmbonange ringangu

MARKUS 8.32–9.3 123manga mananěnro agama. I Sie sarung pateěng, kai sukatěllu ěllone i Sie sarung ipẹ̌bangung kapia. 32 Dingangumal᷊ahẹ-l᷊ahẹ Mawu Yesus něhabar'u hal᷊ẹ̌ ene su mangamurit'E. Tangu i Petrus němol᷊engke Mawu Yesus sarangsěndihange apid'u namokạ si Sie. 33 Kai Mawu Yesus enẹ̌bihu kụ němanda manga murit'E, mase nẹ̌bera maihạsi Petrus, "Pěmehọe wọu ini, setang! Tiněnnanu e kainěnnan taumata; wal᷊inewe něnnan Duata!" 34 Bọuene Mawu Yesus nẹ̌kuị e taumata lawọ apang ene seneringangu manga murit'E. Mase i Sie něhengetang si sire,"I sai mapulu tumol᷊e Siạ harusẹ̌ mẹ̌mbul᷊eng kapulunbatangenge, bọu e pamasaěng kuruisẹ̌ kụ tol᷊e si Siạsěnniạ. 35 U i sai mẹ̌tahutěndạu pẹ̌bawiahe, sarungkailangengu pẹ̌bawiahe. Arawe i sai kụ manarakangupẹ̌bawiahe waugu Iạ dingangu waugu Injil'u Ruata, sarungmapakasal᷊amat'u watangenge. 36 Apa wue gunane sutaumata e, kereu kạguwạu dunia e makoạ tataghuanenge,a kutẹu i sie kawe kailangengu pẹ̌bawiahe? 37 Makoạbue ngae pẹ̌bawiahẹ̌ e ipěnal᷊iu apa-apa? 38 Kereupẹ̌sěngkataue mamea mangakung Iạ dingangu těnrokusu tempon duruhaka ringangu kararalakisẹ̌ ini e, uteAhus'u Taumata e mal᷊aing mamea mangakun taumataene, su tempong i Sie ruměnta sarung dingangu kawasangAmang'E, tẹ̌takinangu manga malạekatẹ̌ masasusi e."9 1 "Kasingkạko!" angkuěngu Mawu Yesus. "Bọutal᷊oarang kamene sini e piạ u tawe mate, těntal᷊angdeng ta nakạsilo Mawu Ruata nẹ̌parenta ringangukawasa!" 2 Ěnnungu ěllo samuring ene Mawu Yesusněmaringangi Petrus dingangi Yakobus dẹ̌duang Yohanestuarine, nẹ̌těngkatěntani sol᷊ong bul᷊ude sěmbaụ marangẹ.Kutẹu su pandaěng i sire Mawu Yesus e kai nẹ̌bal᷊uighahịe. 3 Pakeange nẹ̌těngkawira kụkerong. Tawẹu sarangsěngkatau tahaunsạu dunia ini e kụ makawurẹ̌si kerene

MARKUS 9.4–14 124kawirane. 4 Bọu e i sire těllu manga murit'E nakasilo MawuYesus mạhumbisara ringangi Elia rẹ̌duan Musa. 5 Tangu iPetrus měngkatewe nẹ̌bera su Mawu Yesus, "Tuang Guru,kai apạe kapia su tampạ ini. Mapiawe i kami měndarisịselo tatěllu: sěmbaụ baug'i Tuang, sěmbaụ baug'i Musa,dingangu sěmbaụ lai e waug'i Elia." 6 Tuhụ hinone i Petruse wẹ̌ga wue měnsang apa ipẹ̌berane, batụu i sie ringanguringange rarua e kai su katatakutang tạ sihinge. 7 Bọu epiạ binawa něhěmbung si sire kụ bọu ral᷊ungu winawaene kinaringihe ngihẹ̌ měbẹ̌berau, "Ini e kai Ahusẹ̌-Kuikẹ̌kěndagẹ̌. Pěmpẹ̌daringihẹ̌ si Sie!" 8 Masahawụ-sahawụi sire měkẹ̌kakělla su kaihi arau koaneng i sire, kai mangtawẹu sarang sěngkatau kinasilo ringangi sire sene, sul᷊iunMawu Yesus sẹ̌sane. 9 Tangu piạ e i sire mạhunděsungbọu wul᷊udẹ̌, i Sie měgẹ̌gěllịu ingate si sire u, "Abepěmpẹ̌běke su sarang sěngkatau apang kinasilong kamenetěntal᷊ang Ahus'u Taumata e reng tawe nipẹ̌bangungbọu papatene." 10 I sire mang mẹ̌tẹ̌tahěndung tatanataene, kai su tal᷊oaran sire hala e, nanětạ e měkẹ̌kakereapaměnsang apa mona'm Mawu Yesus su "mapẹ̌bangungkapia wọu papate". 11 Tangu i sire nakiwal᷊o si Sie, "Kaweunụe manga mananěnrong agama e měmpẹ̌bẹ̌berau, i Elia e harusẹ̌ duměnta kal᷊imona?" 12 Mawu Yesussimimbang, "I Elia e mambeng harusẹ̌ duměnta kal᷊amonae tadeạu mapěnạdiang kal᷊awọu kěbị e. Kai kereapa wuengae Ahus'u Taumata? Kawe unụe su Winohẹ Susi emạbawohẹ u i Sie sarung mẹ̌tatahangu sunsara l᷊awọdingangu hinakanengu taumata e? 13 Arawe Iạ maul᷊ịsi kamene: i Elia e seng diměnta, kụ i sire němpẹ̌koạsi sie tuhụewe kapulun sire. Ene nẹ̌tatahino ringangumạbawohẹ su Winohẹ Susi mạanun batangenge."14 Piạ e Mawu Yesus dingangi sire těllu murit'E narěntakạpia sutal᷊oaran manga muritẹ̌ bal᷊inẹ e, i sire nakasilo

MARKUS 9.15–24 125taumata l᷊awọ sene. Mananěnrong agama pirang katauměmpẹ̌dẹ̌darendehẹ̌ dingangu manga murit'u MawuYesus e. 15 Lěpasewe taumata l᷊awọ e nakasilo MawuYesus, i sire měngkatewe rimal᷊inaụ, mase nahuntal᷊angněmpaněnsomahẹ̌ si Sie. 16 "Kai apạe ipědẹ̌darendeh'ikamene ringangu manga mananěnrong agama e?"angkuěngu Mawu Yesus su manga murit'E. 17 Sěngkatauwọu tal᷊oaran taumata l᷊awọ e simimbang, "Tuang Guru,iạ kai mạngěntud'u anạku si Tuang. I sie kai němouual᷊ingu niwal᷊iuangu rohkẹ̌ dal᷊akisẹ̌. 18 Kamagengu i siesampokang u rohkẹ̌ ene ute wadange ipětẹ̌těngkawěbahẹ̌su ěntana, mohonge mẹ̌nẹ̌něbu, isine mẹ̌kẹ̌karerong,dingangu kạguwạu wadange mạtětogẹ̌. Iạ mẹ̌dorong sumanga murit'i Tuang pěněnokol᷊u rohkẹ̌ dal᷊akị ene, kai isire mang tawe nakapẹ̌koa ene." 19 Tangu Mawu Yesusněhengetang si sire, "Balinewe mal᷊ongkọ i kamene ini e!I kamene e mambeng kahěngang-hěngang taumata taměmpěngangimang. Delaing kạděngụe Iạ mẹ̌tanạ dingangikamene dingangu mẹ̌kakědang ual᷊ingu i kamene? Bawạerariọ ene ramahi!" 20 I sire němpangěntuden dariọ e suanum Mawu Yesus. Lẹ̌pasewe rohkẹ̌ dal᷊akịe nakasilọeMawu Yesus, i sie napakatẹ̌tog'u wadangu rariọ e, hakịurariọ e nawatang kụ nẹ̌paral᷊unggi su ěntana. Mohongepiạ sẹ̌bune. 21 Mase Mawu Yesus nakiwal᷊o si amangurariọ e, "Seng kạděngụe i sie kere ini?" "Dongkeng i siewẹ̌dang kadodọ!" angkuěng i amange. 22 "Seng masaurohkẹ̌ dal᷊akịe mẹ̌deạu měmate si sie, mangondol᷊'i siesarang dal᷊ungu putung arau sarang dal᷊ungu akẹ. Kaikereu i Tuang e wotonge makatul᷊ung, ute karimạko iTuang e sadia tumal᷊ěntụ i kami ringangu mẹ̌tul᷊ung ikami e!" 23 "Apa ungkuěngu? Kereu i Tuang botonge?"angkuěngu Mawu Yesus, "Pakụe wotonge, asal᷊ewengtaumata e mangimang!" 24 I Amangu rariọ e apidu

MARKUS 9.25–35 126nẹ̌kiạ, "Mawu, iạ e mạngimang, kaiso pangangimangkuekai lome. Tul᷊ungko iạ e tadeạu pangangimangku emahunnamba!" 25 Ene Mawu Yesus nakasilou taumatalawọ e nanětạe riměnta němpẹ̌dahěmbung, ute i Sieněnokol᷊u rohkẹ̌ dal᷊akị ene nipẹ̌beraěng u, "Rohkẹ̌ bengelẹ̌dingangu mou, Iạ e mẹ̌parenta si kau, sẹ̌bangke wọurariọ ini kụ kumbahang-bahang sumuẹ̌ kapia su ral᷊unge!"26 Tangu rohkẹ̌ dal᷊akị e měngkatewe nẹ̌pal᷊ehe masenipẹ̌kahimběsọ u wadangu rariọ e, bọu e simẹ̌bangbọu rariọ ene. Dariọ e pandaěng seng mẹ̌sul᷊ungukasuang hakịu kal᷊awokange taumata e němpẹ̌berau,"I sie seng nate!" 27 Kai Mawu Yesus měngkateweněngumpaedẹ̌ l᷊imane kụ nẹ̌tul᷊ungi sie němangung. Kụanạe lai nẹ̌bangung. 28 Ene, sarạeng Mawu Yesus seng suwal᷊e, manga murit'E němpẹ̌haungke těntani su anun'E kụnakiwal᷊o, "Kawe unụe i kami ta nakatokol᷊ẹ̌ rohkẹ̌ dal᷊akịene?" 29 Mawu Yesus simimbang, "Rohkẹ̌ dal᷊akị kerenetawe ikatokol᷊ẹ̌ baebe koateng kereapa tabeạu kateweringangu kal᷊iomaneng." 30 Mawu Yesus dingangu mangamurit'E naněntangu tampạ ene kụ nanẹ̌pas'u raral᷊englimiu wanuang Galilea. Mawu Yesus mạdiri kasingkatengu taumata měnsang kai suapa i Sie e, 31 u i Sie kaikạpaněnrone manga murit'E. "Ahus'u Taumata e sarungisarakang su kawasan taumata," kerene angkuěngu MawuYesus, "kụ i Sie sarung pateěng, kai su katěllu ěllone i Siesarung mẹ̌bangung!" 32 Manga murit'E tawe nakaěnnaapa itẹ̌těnrom Mawu Yesus, kai i sire matakụ makiwal᷊o siSie. 33 Ene i sire narěntạe su Kapernaum. Kutẹu sarangkeseng su wal᷊e, Mawu Yesus nakiwal᷊ọ e su manga murit'E,"I kamene nạung kai měmpạhumbisarang apạe suraral᷊engang kanini?" 34 I sire tawe němpẹ̌simbang, batụukạpahundal᷊enge i sire kai mědẹ̌darendeh'u měnsang i saikasěllahenge. 35 Mawu Yesus naiang, kụ bọu e nẹ̌kui si

MARKUS 9.36–47 127sire mapul᷊o dua murit'E. I Sie něhengetang si sire, "I saikụ mapulu makoạ kahumotongange, i sie harusẹ̌ makoạkasamuriange kụ harusẹ̌ makoạ mẹ̌tatangkuang pakụtaumata." 36 Bọu e Mawu Yesus něngal᷊ạ dariọ kadodọsěngkatau, kụ nipararisị su těngon sire kěbị. Mawu Yesuslimahěkụ dariọ ene kụ něhengetang su manga murit'E,37 "I sai měnarimạ u sěngkatau rariọ kere ini ual᷊ingu Iạ e,ute něnarimạ u Iạ. Kụ i sain něnarimạu Iạ, i sie wal᷊inewetumbạu něnarimạu Iạ e, kaiso mal᷊aing něnarimạ i Siekụ dimoloh'u Iạ e." 38 Mase i Yohanes nẹ̌bera su MawuYesus, "Tuang Guru, i kami nakasilo piạ tau mělẹ̌liwuahẹ̌setang su areng i Tuang. Kụ i kami nẹ̌sěding i sie, batụui sie wal᷊inewe wọ'i kitẹ." 39 Kai Mawu Yesus e kaweněhengetang, "Abe pẹ̌sěding i sie, u kai tawẹu sarangsěngkatau mẹ̌koạ karal᷊inaụ su ral᷊ungu arengku, kụ apid'uměngkai měndal᷊akịu Iạ e. 40 U i sai tawe rumokạ si kitẹ eute kai mělẹ̌lahẹu su sěmběkang kitẹ. 41 Pẹ̌tahěndungke!I sai mạpanginung i kamene ual᷊ingu i kamene kawetumatol᷊e Ratu Mananal᷊amatẹ̌, ute i sie mambeng těngadẹ̌manarimạu wawal᷊ise." 42 "I sai makawodaị sěngkatauwọu i sire rarodọ tamai ini e kụ tawe mangimang si Siạ,ěndokangbe watuangengu watung pěmaměhaseng kụ ikịsu lehẹ e, kụ i sie iwahung su l᷊audẹ̌. 43 Kereu limanue kaimakarosa si kau, pentehe limanu ene! Mapiaěngbe i kaumẹ̌biahẹ̌ dingangu Mawu limanu sěmbẹ̌ka sul᷊ungu piạlimanu ruambẹ̌ka kụ masuẹ̌ su naraka, mangal᷊ene putungkakalẹ̌. 44 [Sene putunge tawe masasẹ̌bu, ringangu ul᷊idẹ̌ etawe l᷊umaate.] 45 Dingangu kereu laed'u e kai makarosasi kau, pentehe laed'u ene. Mạpiaěngbe i kau mẹ̌biahẹ̌dingangu Mawu Ruata e tạ laed'u sěmběka, sul᷊ungu piạlaed'u ruamběka kụ i kau iwahung su naraka. 46 [Paị seneputunge tawe masasẹ̌bu ringangu ul᷊idẹ̌ e tawe l᷊umaate.]47 Kereu matanue kai makarosa si kau, loẹ e mata ene!

MARKUS 9.48–10.11 128Mapiaěngbe i kau sumuẹ̌ Dunia Wuhun Duata tạ matasěmbẹ̌ka, sul᷊ungu piạ matanu ruamběka kụ i kau iwahungsu naraka. 48 Paị sene putung ta masasẹ̌bu ringanguul᷊idẹ̌ e tawe l᷊umaate. 49 Sěngkatau-sěngkataue sarungsahikangu putung, kerẹewe sasěmba sẹ̌sahikangu asing.50 Asinge apạewe mapia, kai kereu kawe malele, botongesaụ asingang ngae? Tangu karimạko i kamene makoạ kereasing. Pěmpẹ̌biahe sěngkapẹ̌biahẹ̌ su ral᷊ungu pẹ̌darame."10 1 Bọu e Mawu Yesus naněntang u tampạ ene,kụ dimal᷊eng sol᷊ong banuang Yudea ringanguwanua su sěmběkan Sal᷊ụ u Yordan e. Taumata lawọnahunděnta saụ němpẹ̌tampung němpẹ̌tal᷊ipurungsu Mawu Yesus. Kụ kerẹewe sěnniạ Mawu Yesus emạněnro si sire. 2 Pira-pirang katau taumatan Farisie mal᷊aing diměnta mědeạu měnamẹ sal᷊ang MawuYesus. I sire nakiwal᷊o, "Tumuhụ ator'u agamang kitẹ e,botonge taumata manindo kawinge?" 3 Mawu Yesussimimbang, "I Musa e nẹ̌parenta kereapa si kamene?"4 "I Musa e napakawalan taumata manindo kawinge,kětạeweng apạmohẹ surat'u sindo kal᷊imona," angkuěngi sire. 5 "I Musa namohẹu parenta ene watụ u i kamenetumanịu masigěsạ paněnroěnge," angkuěngu MawuYesus si sire. 6 "Arawe nạung deng su tětạ e Mawu Ruataněndiadi taumata e, kạbawera u 'Ruata e něndiadi sisire esẹ dingangu wawine. 7 Kai ene hakịu esẹ e sarungmaněntang i ninange rẹ̌duang amange kụ mẹ̌těngkatakidẹ̌su kawinge, hakịu i rẹ̌dua e nakoạ sěmbaụ.' 8 Kụ i sirebal᷊inewe lai ruang katau kaiso kai sěmbaụ. 9 Ual᷊inguene, apang nikauh'u Ruata e, tawe wotonge ipẹ̌tal᷊eintaumata!" 10 Sarạeng i sire simuẹ̌ e su wal᷊e, manga murit'Enakiwal᷊o su Mawu Yesus mạanụeng hal᷊ẹ̌ ene. 11 MawuYesus něhengetang si sire, "I sai manindo kawinge, masemẹ̌kawing dingangu wawine wal᷊ine, tau ene nawuang su

MARKUS 10.12–22 129kawinge humotong. 12 Kerene lai wawine kụ manindokawinge mase mẹ̌kawing dingangu esẹ bal᷊ine, i sie mal᷊aingnawuang." 13 Tangu piạko i sire němpangěntud'u mangarariọ su anum Mawu Yesus tadeạu i Sie manenggeh'ul᷊imane ringangu měngal᷊amatẹ̌ si sire. Kaiso manga murit'uMawu Yesus e kai němpẹ̌langehẹ̌ si sire. 14 Nakasilọehal᷊ẹ̌ ene, Mawu Yesus limangehẹ̌ kụ i Sie něhengetangsu manga murit'E, "Walạe manga rariọ e aparěnta suanuku! Abe petoke i sire, u kai taumata kere i sire ini emakoạ kawanua'm Mawu Ruata e. 15 Tahěndungko inie! I sai tawe mẹ̌těngon Duata e kere sěngkatau rariọe, tawe makoạ kawanua'm Mawu Ruata e." 16 Sarạengbọu něhengetang kerene, Mawu Yesus limahěkụ mangarariọ e, bọu e i Sie apid'u naněllidu l᷊iman'E si siresěngkatau-sěngkatau kụ něngal᷊amatẹ̌ si sire. 17 Piạ eMawu Yesus saụ maněpasu raral᷊eng'E, piạ e tau tụtal᷊angmětẹ̌mona anum Mawu Yesus. Tau ene nẹ̌subạe sutěngon Mawu Yesus kụ nakiwal᷊o, "Mananěnro mapia, iạe kai hinon mẹ̌koạ apa mẹ̌deạu makahombang pẹ̌bawiahẹ̌tutune ringangu kakalẹ̌ e?" 18 "Kawe unụe i kau měbẹ̌berau Iạ mapia?" kakiwal᷊on Mawu Yesus. "Tawẹu mapia, sul᷊iunMawu Ruata sẹ̌sane. 19 I kau seng masingkạ u mangata'm Mawu Ruata, 'Kumbahang měmate, kumbahangmawuang, kumbahang mẹ̌tako, kumbahang mẹ̌sahidingkon, kumbahang měngakal᷊ẹ̌, pěngadatẹ̌ si amanguringangu si ninangu e.' " 20 "Tuang Guru," angkuěngutau ene, "kal᷊awọu parenta ene seng takụ nituhukangdokeng iạ deng mangudạ." 21 Mawu Yesus němanda tauene ringangu tatal᷊ěntụe mase něhengetang, "Bědanghal᷊ẹ̌ sěmbaụ hinong gausangu. Dakọe kapul᷊ẹ kụ pẹ̌bal᷊ukal᷊awọu apan tẹ̌taghuanengu; doite onggọ su taumatakasiang, kụ i kau sarung makahombang arẹ̌tạ su sorga.Bọu e ramahịe tol᷊e si Siạ." 22 Nakaringihe hengetangu

MARKUS 10.23–32 130Mawu Yesus kerene, tau e kiměndung, bọu e měngkatewenaněntangu tampạ ene ringangu susa naung ual᷊ingu isie kai makalạ. 23 Tangu Mawu Yesus němandạe mangamurit'E mase něhengetang si sire, "Mawěhạ kahěngang sutaumata kalạ makoạ kawanuan Duata!" 24 Manga murit'Eněmpẹ̌dal᷊inaụ nakaringihẹ̌ hengetang u Mawu Yesusene. Kai Mawu Yesus něhengetang kạpia, "Manga anạku,mambeng mawěhạ mẹ̌těngkakoạ kawanuan Duata!25 Mạl᷊owokangbe onta sumuẹ̌ su tul᷊in darahung sul᷊ungutau kalạ sumuẹ̌ su Runia'n Duata Wuhu." 26 Hengetangu Mawu Yesus tamai ene nakaral᷊inaụ manga murit'E,hakịu i sire nẹ̌kakiwal᷊oẹ sěmbaụ su wal᷊ine, "Kamagengkerene, i sai wue sarung masal᷊amatẹ̌ e?" 27 Mawu Yesusmingang si sire kụ simimbang, "Su taumata e hal᷊ẹ̌kerene ta mariadi, arawe su Mawu Ruata e mang mariadi;pakụ e makoạ su Mawu Ruata e." 28 Mase i Petrusnẹ̌bera, "Kakěllạe, i kami e seng naněntangu kal᷊awọupakụ mẹ̌deạu tumol᷊e si Tuang." 29 Angkuěngu MawuYesus, "Pěmpangimangke: I sai kụ seng naněntangural᷊ohom bal᷊ene arau anạ u sěngkataune esẹ arau wawinearau i ninange arau i amange arau manga anạe araupělahěnsinuaěnge ual᷊ingu Iạ dingangu ual᷊ingu Injilẹ̌bọu anum Mawu Ruata, 30 i sie sarung makahombanglimembong kal᷊awọe wọu tempo ini. I sie sarungmakahombang mahasụ su sul᷊ene limembong kal᷊awọewal᷊e, anạ u sěngkatau esẹ, anạ u sěngkatau wawine,inang, manga rariọ, pělahěnsinuangeng -- dingangusasigěsạ l᷊ai. Kụ hědon sarung su tempo ramahi, i sie sarungmanarimạ u pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌ e. 31 Kaisokai lawọ taumata su orasẹ̌ ini apan kakal᷊imonaěngesarung makoạ kasamuriange, dingangu lawọ orasẹ̌ ini eapang kasamuriange makoạ kakal᷊imonaěnge." 32 MawuYesus dingangu manga murit'E kạpahundal᷊enge sol᷊ong

MARKUS 10.33–40 131Yerusalem. Mawu Yesus dụdal᷊eng su horone, arawemanga murit'E su kaghaghěngganeng kěbị. Dingangutaumata apang mạhuntol᷊e si sire mal᷊aing něngkatakụ.Kasamuriange Mawu Yesus saụ l᷊ai kimui manga murit'Enatěntani kụ něhabarẹ̌ si sire apa sarung mariadi suwatangeng'E. 33 "Pěmpẹ̌daringihẹ̌ko," angkuěnge, "Ikitẹ orasẹ̌ ini kapẹ̌tẹ̌monane Yerusalem. Paise Ahus'uTaumata e sarung isarakang su manga imang těmbonangeringangu manga mananěnro agama. I Sie sarung ihukungpakipate bọu e isarakang su taumata wal᷊ine tau Yahudi.34 I sire sarung mẹ̌baheau si Sie, měmpěngědu si Sie,měmpělimadẹ̌ si Sie, ringangu měnguruisẹ̌ si Sie. Kaiso sukatěllu ěllone i Sie kai sarung mẹ̌bangung kạpia." 35 Enei Yakobus dẹ̌duan Yohanes anạ i Zebedeus e, himaungkeMawu Yesus kụ nẹ̌bera, "Tuang Guru," angkuěng i rẹ̌dua,"kai piạ hal᷊ẹ̌ sěmbaụ, i kami mapulu koateng i Tuang baug'ikandua." 36 "Kai apa ikẹ̌kapulun dua Takụ koateng baug'irua?" angkuěng u Mawu Yesus. 37 I rẹ̌dua e simimbang,"I kandua lụěnningu sěngkatau e reng makakaiang sukoaneng i Tuang dingangu sěngkatau e su kaihing Tuang,kereu i Tuang seng mạiang su kawawantugẹ̌." 38 "I ruae kai wěga apa rẹ̌dorongang irua," angkuěng u MawuYesus si rẹ̌dua, "Makaumal᷊ẹ̌ bue i rua manginung bọupanganginumangu kasasigěsạ kụ sarung Takụ inungangdingangu sumuẹ̌ su ral᷊ungu wal᷊ang kasasigěsạ kụ sarungTakụ suěkang?" 39 "Makaumal᷊ẹ̌," angkuěng i rẹ̌dua. TanguMawu Yesus saụewe něhengetang si rẹ̌dua, "Kahěngang irua sarung manginung bọu l᷊ainumang u sigěsạ kụ sarungTakụ inungang, dingangu makasuẹ̌ su wal᷊ang sigěsạ kụsarung Takụ suěkang e. 40 Arawe kụ mẹ̌tatahinong i saisarung maiang su koaneng dingangu su kaihiku e, enewal᷊inewe Iạ hinom mẹ̌talakehẹ̌. Kai Mawu Ruata emanilakeh'u i sai-sai sarung kumaiang su manga tampạ

MARKUS 10.41–52 132ene." 41 Ene i sire manga murit'u Mawu Yesus mapul᷊owal᷊ine e nakaringihe hal᷊ẹ̌ ene, ute i sire kai limangehẹ̌ siYakobus dẹ̌duang Yohanes. 42 Tangu Mawu Yesus kimuị esi sire kěbị, dingangu něhengetang angkuěng, "I kamenemasingkạ u manga těmbonangu kawanua kụ bẹ̌ganDuata e kai mětẹ̌tahuěllang u kawanuane. Dingangumanga těmbonang i sire e měmpạnědạ si sire. 43 Arawei kamene wal᷊inewe kerene! Kai nawal᷊ị, i sai mapulumẹ̌těngkasěllahẹ̌ sutal᷊oarang kamene e, i sie kai hinommakoạ mẹ̌tatangkiang si kamene. 44 Arau i sai mapulumakoạ kahumotongange su tal᷊oarang kamene, ute hinommariadi ěllangu kěbị. 45 U Ahus'u Taumata e wal᷊ineweriměnta mědeạu tangkianeng. I Sie riměnta mědeạumẹ̌tangkiang dingangu měnarakang u niawane, waug'uměliwir'u taumata l᷊awọ." 46 Ene i sire narěntạe su soangYerikho. Kụ piạ e Mawu Yesus dingangu manga murit'Eringangu lai ghapaěngu taumata l᷊awọ nahunsẹ̌bangbọu soa ene, piạko sěngkatau wuta mědẹ̌dorong doitẹ̌,kạkaiange su wiwih'u ral᷊eng arenge i Barmeus, anạ iTimeus. 47 Sarạeng i sie nakaringihẹ̌ u sụsahe ene kaiMawu Yesus tau Nazaret, ute i sie kimuị e, "Yesus, Ahus'iDaud! Tal᷊ěntukong ia!" 48 I sie nipěpẹ̌duangken taumatal᷊awọ kụ iapakạděmmasẹ̌. Kaiso sauneng i sie limembongkaihạ e němansag'u, "Ahus'i Daud, tal᷊ěntukong iạ!"49 Tangu Mawu Yesus maingke mase něhengetang,"Kuieko i sie." Kụ i sire němpẹ̌kuị e tau wuta ene. I sireněmpẹ̌berạ e si sie, "Pakatatape! I kau e kẹ̌kuiangu MawuYesus, pẹ̌buạ e!" 50 Tau wuta e měngkai něnděmmẹpakeange, mase masahawụ-sahawụ dimarisị kụ tamaisarang anun Mawu Yesus. 51 "Apa kapulunu e, Takụkoateng baug'i kau e?" angkuěng u Mawu Yesus si sie. Tauwuta e simimbang, "Tuang Guru, kapuluku e tadeạu iạmakasilo." 52 "Dakọe," angkuěngu Mawu Yesus, "ual᷊ingu i

MARKUS 11.1–12 133kau mạngimang si Siạ, i kau e nul᷊e." Kụ su tempo ene laitau ene nakasilo. Tangu i sie mol᷊e Mawu Yesus.11 1 Masanggiden soang Yerusalem, i sire nahumpạe su soam Beage ringangu Betania, su lengeh'uWukid'u Zaitun. Sene piạ duang katau wọu murit'Enirolohẹ̌ kal᷊imona kahian Mawu Yesus. 2 "Dakọko sol᷊ongsoa su těngone pai e," angkuěngu Mawu Yesus si rẹ̌dua."Masuẹ̌ e su soa pai ene, i rua sarung makasilo anạ ukalide mạl᷊aikị, kụ bẹ̌dang tawẹ taumata simẹ̌sake. Lukạekalide ene kụ bawạ e ramahi. 3 Kụ kereu piạ u makiwal᷊osi rua, kawe unụe i rua něluka ene ute paul᷊ịko, 'Mawue měgěgausẹ̌ e, ringangu saụbe lighạ isul᷊e.' " 4 Murit'uMawu Yesus darua e natamaịe, kụ nakahombangke anạu kalide mạl᷊aikị su tukad'u wal᷊e su wiwih'u ral᷊eng. Tangunilukạen dẹ̌dua kalide e. 5 I sire apam mạhundarisị senenakiwal᷊ọ e si rẹ̌dua, "Oi, kai měkẹ̌kapura i rua e? Unụe kaiměluka anạ u kalide ene?" 6 Tangu i rẹ̌dua e simimbangkerẹewe nitanatang Mawu Yesus si rẹ̌dua. Kutẹu i sirenapakawalan dẹ̌dua nempẹ̌bawa kalide ene. 7 Nasongọesu anum Mawu Yesus, tal᷊ětugu kalide e niěmpaheng u l᷊akụi sire, mase Mawu Yesus e simakẹ e su wowone. 8 Mal᷊awọtaumata němpamilạ u l᷊akụ i sire su ral᷊eng piạ l᷊ai sěnggạněmpangěmpah'u hakonda nitěntong sire wọu kěhu. 9 Isire apam mạhundal᷊eng su horone ringangu i sire samuri,kěbị e měmpẹ̌gẹ̌gio, "Pẹ̌dalo Mawu Ruata! Kaal᷊amatengkoi Sie kụ diměnta su arengu Mawu. 10 Apasombọkokararatun'E sarung -- kararatun Daud i upung i kitẹ!Pẹ̌dalo Mawu Ruata su Marange!" 11 PangěnsueěngeMawu Yesus narěntạe su Yerusalem, ku simuẹ̌ su Wal᷊emMawu. Nal᷊ikụ bue i Sie sene mạmepidẹ̌ kụkakělla. Kaiual᷊ingu seng bawěllo, ute i Sie wọu ene simẹ̌bangke nakoạsol᷊ong Betania ringangkewen sire mapul᷊o dua murit'E12 Sěngkariọěllone piạ i sire nahunsěbang bọu Betania,

MARKUS 11.13–22 134Mawu Yesus kai nahutung. 13 Bọu marau i Sie nakasilokalung ara daunge mal᷊ahěbung. Tangu i Sie himaungkekalu ene tadeạu měmanda měnsang piạ buane. Kaisarạeng nahumpạ su pungene, i Sie tawe nakahombangapa-apa, kětạewen manga raukalune, u su tempo enebal᷊inewe tempone pẹ̌buaěngu ara. 14 Mase Mawu Yesusněhengetangke su kalung ara ene, "Manětạ orasẹ̌ initawẹu sarang sěngkatau makateěng buanu e!" Mangamurit'u Mawu Yesus e nakaringihẹ̌ hengetang ene. 15 Bọue i sire nahumpạ su Yerusalem kụ Mawu Yesus simuẹ̌kapia su Wal᷊em Mawu e. Sene i Sie nanětạe nanokol᷊ukěbị taumata apan mạhumbal᷊ụ dingangu měbẹ̌bawěllisu tampạ ene. I Sie namal᷊intuị manga medan měnanul᷊eroitẹ̌ dingangu manga kakaianengu mẹ̌bawal᷊ụ paluma.16 Kụ tawẹu sarang sěngkatau niapakawala mẹ̌bawamanga apal᷊iwụ kụ iparal᷊engu rěllah'u Wal᷊em Mawu e.17 Bọu e Mawu Yesus naněnro si sirẹewe apan sene. I Sieněhengetang, "Su ral᷊ungu Winohẹ Susi e mạbawohẹ kereini: Mawu Ruata něhengetang, 'Bal᷊e-Ku e sarung isẹ̌bạbal᷊e pẹ̌kakal᷊iomanengang u pakụ umatẹ̌.' Kai kahiangkamene kawe nikoạ liangu tahapěhampasẹ̌!" 18 Mangaimang těmbonange ringangu manga mananěnrongagama e nakaringihẹ̌ bawera ene. Tangu i sire nanětạeněmpědeạ dal᷊engu tadeạu měmate Mawu Yesus. I sirematakụ i Sie, batụu kěbị taumata e mạngaku ringanguměmpẹ̌dẹ̌dalon těnron'E. 19 Maranịeng mahěbi MawuYesus dingangu manga murit'E naněntangu soa ene. 20 Enesěngkariọěllone mal᷊uka-l᷊ukadẹ̌ piạ i sire simahe wọukalung ara ene, i sire kimakělla kalu ene kai seng nahěgusarang hamụe. 21 Tangu i Petrus nakatahěndungke apanseng nariadi kahěbi e. Tangu i Petrus něberạe su MawuYesus, "Tuang Guru, kěnangko kakělla! Ara kụ nianengTuang e seng nahěgu!" 22 Mawu Yesus simimbang,

MARKUS 11.23–32 135"Pěmpangimangke su Mawu Ruata. 23 Kahěnga-hěngangi kamene makawera su wul᷊udẹ̌ ěndaị e, 'Kasapuạkokụ kateledẹ̌ su l᷊audẹ̌!' tangu hal᷊ẹ̌ ene sarung masěhụbaug'i kamene; asal᷊eweng i kamene tawe ghumoẹ̌,dingangu i kamene mangimang u apang iwẹ̌berangkamene e těnga-těngadẹ̌ mariadi. 24 Ual᷊ingu enepakatahěndungeko ini e: Kereu i kamene mẹ̌kal᷊iomanengdingangu měgẹ̌gausẹ̌ apa-apa, pěmpangimangke u,Mawu Ruata e seng těbe nangonggọ u apang gẹ̌gausangi kamene, tangu i kamene sarung makahombang. 25 Kụkereu i kamene mẹ̌kal᷊iomaneng, kai naung i kamenekawe piạ une su sěngkatau, ute ampungeko sal᷊an tauěndaị e kal᷊imona, tadeạu i Amangu su Sorga e mal᷊aingmangampung kal᷊awọu rosanu. 26 [Kereu i kamene kawetawe mangampung taumata wal᷊ine ute i Amang su Sorgae mal᷊aing tawe mangampung kal᷊awọu rosanu e.]" 27 I sirenẹ̌sul᷊e kapia sol᷊ong Yerusalem. Kutẹu piạ e Mawu Yesusmědẹ̌daral᷊eng su ral᷊ungu Wal᷊em Mawu e, manga imangtěmbonange, manga mananěnrong agama ringangumanga pangahạ u Yahudi e himaungke si Sie. 28 I sireněmpẹ̌kiwal᷊o, "Kai apa wanggile i Kau nakapẹ̌koạ pakụ inie? Kai i sai nangoro si Kau e?" 29 Mawu Yesus simimbang,"Iạ e mal᷊aing mapulu makiwal᷊o si kamene. Simbahẹ̌ko, kụIạ e sarung maul᷊ị si kamene, u kai ual᷊ingu kawasan saikụ Iạ e mẹ̌kẹ̌koạ kěbị-kěbị e. 30 I Yohanes měnẹ̌nahanie kai munaran sai tangu? Mawu Ruata arau taumata?"31 Mase manga imang těmbonange ringangu mangamananěmbonang u Yahudi e nanětạ e němpẹ̌dal᷊ahintaul᷊awọ i sire. I sire němpẹ̌bera, "Kamageng i kitẹ e mẹ̌bera,'Kawe ual᷊ing u kawasan Duata,' Sie sarung mẹ̌berau,'Kawe unụe i kamene tawe měmpangimang si Yohanes?'32 Kaiso mawěhạ l᷊ai kụ mẹ̌bera u, 'Ringangu kawasantaumata.' " Waugu i sire matakụ u taumata lawọ ual᷊ingu

MARKUS 11.33–12.7 136i sire kěbị nangěnna u i Yohanes kai sěngkatau nabi.33 Tangu i sire simimbangke, "I kami wẹ̌ga wue." MaseMawu Yesus něhengetang si sire, "Kamageng kerene, Iạ etawe maul᷊ị si kamene měnsang dingangu kawasan sai Iạ emakapẹ̌koạ kěbị ene."12 1 Bọu e Mawu Yesus nanětạ e nẹ̌bisara ringangupapinintu su manga imang těmbonange mangamananěnro agama ringangu manga mananěmbonanguYahudi e. Mawu Yesus něhengetang, "Piạ e sěngkataunẹ̌suangu anggorẹ̌ su wawaelange, mase nipagarengenal᷊ikụ. Bọu ene i sie namangka l᷊ohang baug'upěmaměhaseng anggorẹ̌, mase něndarisịu wal᷊enpělahapaěng. Bọu ene i sie nakitamangu sasuang uanggorẹ̌ ene su měndal᷊ukadẹ̌ pirang katau mase i sieněbuạ sol᷊ong banua wal᷊ine. 2 Sarạeng seng temponemanipo wuang anggorẹ̌, i sie rimoloh'u ěllange sěngkatausol᷊ong anum mělahal᷊ẹ̌ u sasuang ene mědeạu měnarimạbageang e. 3 Kutẹu manga mělahal᷊ẹ̌ e měngkateweněnamẹ ěllang ene. Bọu ene nipahangeng i sire, kụ nioropinakapul᷊ẹ tạ ul᷊ene apa-apa. 4 Mase taghuangu sasuangesaụewe rimoloh'u sěngkatau ěllange wal᷊ine. Kutẹu mangamělahal᷊ẹ̌ e kawe němpaměbahẹ̌ těmbọ u ěllang ene,mase nanokolẹ̌ apid'u kapẹ̌parohange. 5 Taghuangusasuange saụewe rimoloh'u sěngkatau ěllange wal᷊ine.Kai i sire kawe němate ěllang ene. Kụ kerene lai pẹ̌kakoại sire su kal᷊awọu ěllang bal᷊ine, tuhụ e: piạ u niwanggoringangu piạbe lai nịpapate. 6 I sai lai ini e wẹ̌dang botongeikaroloh'u taghuang sasuang e? Kate nal᷊ěmbe sěngkatau,kụ samatang ahuse ikẹ̌kěndagẹ̌. Kụ samurine i sierimoloh'u ahuse sol᷊ong anum manga mělahal᷊ẹ̌ e. 'Nal᷊ahẹu ahusẹ̌ku e sarungbe ilahunggeẹ̌,' su něnnane. 7 Kutẹumanga mělahal᷊ẹ̌ ene němpahumbisara sěmbaụ su wal᷊ine,'Ěndaị mẹ̌papusakạ e! Mahịe pateěng i kitẹ i sie, tadeạu

MARKUS 12.8–17 137makoạ si kitẹ pusakạ e!' 8 Tangu rariọ ene nisamẹ masenipate. Kasuange nirěmmẹ i sire su l᷊ikud'u waelẹ̌ ene."9 Mase Mawu Yesus nakiwal᷊o, "Apạe ngae sarung koatengu taghuang sasuang e? Nal᷊ahẹu i sie sarung sumongo kụměmate si sire mělahal᷊ẹ̌ ene, kụ bọu ene měnarakangusasuange su mělahal᷊ẹ̌ bal᷊ine. 10 I kamene nal᷊ahẹu sengbọu němpẹ̌basa ayetẹ̌ ini su ral᷊ungu Bukẹ̌ Susi e, 'Batukụ ta nipakẹ u tukang e, ini e nakoạ batu pinẹ̌bukuange.11 Ini e munara'm Mawu Kasěllahenge; kụ enẹ e kaholẹe!' " 12 Tangu manga mananěmbonangu tau Yahudiapan nakaringihẹ̌ papinintu ene, mědẹ̌deạu měnamẹMawu Yesus, batụu i sire kai masingkạu papinintu eneipětẹ̌tahino Mawu Yesus si sire. Kaiso i sire kai matakụ utaumata l᷊awọ. Tangu i sire němpẹ̌dal᷊eng naněntangkenMawu Yesus. 13 Pirang katau wọu tau Farisi ringangu wọughal᷊ipohon Herodes nirolohẹ̌ pěngẹ̌ngal᷊ạ bera su MawuYesus ringangu kakiwal᷊o. 14 I sire riměnta su anum MawuYesus kụ němpẹ̌bera, "Tuang Guru, i kami e masingkạu i Tuang kawe matul᷊idẹ̌ dingangu lai tawe mẹ̌sasěmpịkapulun sai-sai. I Tuang mạněnrowe ringangu mal᷊ahẹmạanung kapulun Duata su taumata, batụu i Tuang etawe měmamamile ghan taumata. Ho, kěnangko i Tuangpẹ̌bera si kami, 'Tuhụ ator'u agamang kitẹ e, botongemamaehẹ̌ pajakẹ̌ su Kaisarẹ̌ arau tala? Harusẹ̌ i kitẹmamaehẹ̌ pajakẹ̌ arau tala?' " 15 Mawu Yesus e masingkạululun sire měmpẹ̌mẹ̌mělle. I Sie simimbang, "Kawe unụei kamene měmpěnal᷊ukạ si Siạ? Kěnangko todẹ Siạ doitẹ̌sal᷊aka sěngkal᷊ěpa." 16 Tangu i sire němpanẹ̌gọen doitẹ̌sal᷊aka sěngkal᷊ěpa. Mase Mawu Yesus nakiwal᷊o, "Kai ghahịi sai ringangu areng i sai ini e?" "Kaisarẹ̌," angkuěng isire. 17 "Ho, kamageng kerene," angkuěng'u Mawu Yesus,"onggọ e su Kaisarẹ̌ apạewen tataghuanengu Kaisarẹ̌,dingangu su Mawu Ruata apạewen tataghuanengu

MARKUS 12.18–28 138Ruata." I sire mangkewen dimal᷊inaụ nakaringihẹ̌ si Sie.18 Ene piạ e pirang katau wọu ghal᷊ipohon tau Sadukihimaung su Mawu Yesus. (I sire kai wọu komol᷊anguapam mangěnna u taumata nate e tawe mẹ̌biahẹ̌ kapia.)19 "Tuang Guru," angkuěng i sire su Mawu Yesus, "I Musae namohẹ u ta ini waug'i kitẹ: 'Kereu sěngkatau esẹ matekụ i sie wědang tawẹ anạe su kawinge, ute sěngkatauwọu anạ u sěmbaụ e hinong mamillasẹ̌ su wal᷊une tadeạumakahombangke pal᷊ahite waugu wahakạ e.' 20 Nạung piại sire pitu tahatuari. Kaiakanenge nẹ̌kawing, mase natewẹ̌dang tạ hitene. 21 Tangu tuarine karuane nẹ̌kawinguwal᷊une, kụ i sie mal᷊aing nate tawẹ hitene. Kakakoạ kerenemal᷊aing nariadi su tuarine katěllune, 22 kụ mětẹ̌tatuhụsarạeweng kapitune. Pangěnsueěnge tangu tau wawineene nate e lai. 23 Su tempo'm pẹ̌bawangungu taumatanate kapia e, ute kawingken sai ngae tau wawine ene? Ui sire pitu e seng bọu němpẹ̌kawing i sie kěbị!" 24 MawuYesus simimbang, "I kamene mambeng nẹ̌sal᷊a kahěngang.Batụu i kamene tawe makal᷊aěnna Winohẹ Susi kerenelai kawasa'm Mawu Ruata e. 25 Kụ kamageng mangataumata nate měmpẹ̌bangung kapia, i sire seng tawe saụměmpẹ̌kawing, kaiso i sire saụ mẹ̌biahẹ̌ kere malaekatẹ̌su sorga. 26 Arawe taumata nate kụ ipẹ̌bangung kapiae, kai wědang ta nakạbasa i kamene su ral᷊ungu bukẹ̌ iMusa piạ běkeng gahundungu sumpinị dimaẹ tangu?Su ral᷊ungu manga ayetẹ̌ ene kạbawohẹ u Mawu Ruatae něhengetang si Musa, 'Kai Iạ e Ruatang Abraham,Duatang Ishak dingangu Ruatang Yakub.' 27 Ruata enewal᷊inewe Ruatan taumata nate. I Sie kai Ruatan taumatawiahẹ̌. I kamene kai tumanịu měsẹ̌sal᷊a ěnna!" 28 Kutẹunarěntạe sěngkatau mananěnrong agama nạungnakaringihẹ̌ pal᷊ahumbisaram Mawu Yesus dingangisire wọu komol᷊angu Saduki e. Mananěnrong agama

MARKUS 12.29–37 139e masingkạ u Mawu Yesus seng simimbahẹ̌ mapia-piasi sire. Tangu i sie nakiwal᷊ọe su Mawu Yesus, "Kaita sude kasěllahengu pakụ ta e?" 29 Mawu Yesussimimbang, "Kahumotongangu ta ute: 'Daringihẹ̌ko,i kamene tau Israel! Mawu Ruatang kitẹ e kai Mawumang sěmbaụ. 30 Kěndagẹ̌kon Mawu Ruatanu e ringangukạguwạu naungu, ringangu kạguwạu l᷊aěnnanu ringangulai kạguwạu ihạu.' 31 Tita karuane ute ini: 'Kěndagẹ̌kokasanggidangu e, kerẹewe i kau kuměndag'u watangengu.'Tawẹ ta wal᷊ine limembong kahumotongange wọuta ene." 32 Mase mananěnrong agama e nẹ̌berạe suMawu Yesus, "Sembeng nihino, Tuang Guru! Mambengtěngadẹ̌ apan nipěhengetang i Tuang: Seng i Tuang eMawu Ruata mang sěmbaụ kụ seng tawẹ apa Ruatawal᷊ine. 33 Dingangu taumata e harusẹ̌ kuměndaguMawu Ruata e ringangu kaguwạu naunge, ringangukaguwạu l᷊aěnnane, ringangu lai kaguwạu ihạe. Dingangui sie lai harusẹ̌ kuměndagu kasanggidange kerẹewekuměndagu watangenge. Ene kai limembong kapiaěngewọu maněmbang sasěmba tẹ̌tutungang ringangkewelainsasěmba wal᷊ine su Mawu Kasěllahenge." 34 Mawu Yesusnakasilọe u mananenrong agama e seng simimbahẹ̌maudupẹ̌ kahěngang. Kụ Mawu Yesus něhengetangsi sie, "I kau seng maraning makoạ kawanuan MawuRuata." Bọu ene seng tawẹu sarang sěngkatau relaingbahani makiwal᷊o su Mawu Yesus. 35 Kạpaněnronesu Wal᷊em Mawu, i Yesus nakiwal᷊o, "Kawe kereapamanga mananěnrong agama e makapěbẹ̌bera u RatuMananal᷊amatẹ̌ e kai hěnton Daud? 36 Sěmbal᷊iau i Daudsẹ̌sane -- ual᷊ingu nipẹ̌karadiahangu Rohkẹ̌ u Ruata e --nẹ̌bera, 'Mawu e něhengetang su Mawuku: kaiangke sukoaneng-Ku sarang Iạ e mapakawatạ u kal᷊awọu sědụ'Usu těngo-Nu.' 37 Tangu kamagengu i Daud měsẹ̌sěbạ u

MARKUS 12.38–13.2 140Ratu Mananal᷊amatẹ̌ e kai 'Mawu', ute mariadi we kereapau i Sie kawe hěnton Daud?" Taumata l᷊awọ apang enesu Wal᷊em Mawu maral᷊uasẹ̌ dụdaringihẹ̌ Mawu Yesusmạněnro. 38 I Sie něhengetang si sire, "Pakal᷊aingatẹ̌bue su manga mananěnrong agama. I sire papuluangmẹ̌daral᷊eng dingangu lakụ mananandụ, dingangupapuluang adateng su manga pasarẹ̌. 39 I sire papuluangukal᷊aianeng su horone su ral᷊ungu Wal᷊em Mawu ringangusu manga sal᷊iwang. 40 I sire měmpạngakal᷊ẹ̌ mangawawine wal᷊u ringangu měmpěngẹ̌ngaho wal᷊ene. Kụtadeạu měmpangambung kararal᷊akis'i sire ute i sireměmpẹ̌kal᷊iomaneng mananandụ-nandụ. Hukumang i siresarung mawěhạ!" 41 Ene, mạiangke mětẹ̌těngon kasẹ̌ usasěmba su Wal᷊em Mawu e, Mawu Yesus měnẹ̌nahimatataumata apam měmpẹ̌tẹ̌tahon doit'i sire su ral᷊ungukasẹ̌ ene. Lawọ taumata kalạ měmpẹ̌tẹ̌tahon doit'i siremaral᷊awọ; 42 mase sěngkatau wawine wal᷊u kasianghimaungke lai. I Sie nẹ̌tahon doitẹ̌ bitụ duang kal᷊ěpa kaesẹ̌kụ arẹ̌gane kasasanakenge. 43 Tangu Mawu Yesus kimuị emanga murit'E mase něhengetangke si sire, "Kakěllakoini: Bawine wal᷊u kasiang ěndaị ene kai nẹ̌taho su kasẹ̌ el᷊imembon kal᷊awọe wọu kěbị apan nịtatahon taumatawal᷊ine e. 44 U i sire kěbị e němpẹ̌taho wọu l᷊ěmbeng arětạ isire. Arawe tau wawine wal᷊u e maning kerene kakasiangekai nangonggọu apam piạ e -- kụ kai apang gẹ̌gausangewaug'u ipẹ̌biahe."13 1 Sarạeng Mawu Yesus naněntangu Wal᷊em Mawu,sěngkatau wọu manga murit'E nẹ̌bera, "TuangGuru, ngangko manga wal᷊e tamai e. Tingangko mangamesele. Kụ bal᷊inewe mal᷊ongkọ lěnggihe!" 2 Mawu Yesussimimbang u, "I kau e nakasilo manga wal᷊e gaghaghuwạene eng? Tawẹ batu sarang sěmbaụ bọu manga wal᷊etamai e sarung mạtatanạ mạdal᷊ěnsung su ěnnạ e. Kěbị e

MARKUS 13.24–35 143bue! Kěbị ene seng Takụ nihabarẹ̌ kal᷊imona si kameneipạnal᷊umbaghẹ." 24 "Su kapapal᷊usen tempong kasasusaene, matangěllo e sarung iapakarěndung, dinganguwul᷊ang e selaing tawe suměnnang. 25 Manga wituing esarung měngkahondosẹ̌ bọu l᷊angị, dingangu kal᷊awọuměngangawasa kinoaěnge sarung mẹ̌golang. 26 Kụ suorasẹ̌ ene Ahus'u Taumata e sarung ikasilo ruměnta sural᷊ungu winawa dingangu kawasan'E masěllahẹ̌ dingangukawawantugẹ̌. 27 I Sie sarung dumoloh'u manga malaekatẹ̌tadeạu mapẹ̌tampungu umatẹ̌ pinilen'E wọu wukungdunia ěpạ, bọu manga pondol᷊'u dunia sarang mangapungu langị." 28 "Pangal᷊ạko těnro wọu kalung ara. Kereumanga hakondane e melong dingangu masasikome kụmanětạe mẹ̌tumbal᷊ẹ̌, ute i kamene masingkạu tempompědisẹ̌ e seng marani. 29 Kerene lai kamagengu i kamenemakasiloe pakụ hal᷊ẹ̌ ene seng nariadi, kụ i kamenemasingkạ u tempone seng marani-rani. 30 Kasingkạko!Kěbị kakakoạ ini e sarung mariadi kal᷊imonang kěbị umatẹ̌apang měbẹ̌biahẹ̌ orasẹ̌ ini e wědang tawe nẹ̌tate kěbị.31 Langị dingangu dunia e sarung mapaghohẹ̌ arawewaweraku e tatapẹ̌ sarang karěngụe." 32 "Manilaingkerene, tawẹu sarang sěngkatau masingkạu angerẹěllone arau angerẹ orase. Manga malạekatẹ̌ su sorga ewěga wue ringangu Ahusẹ̌ e mal᷊aing běga, kětạewen iAmang hala e masingkạ. 33 Kụ i kamene pakaral᷊ukadẹ̌ bueringangu pakal᷊ahěkosẹ̌, u i kamene wěga wue měnsangangerẹ tempone. 34 Kakakoạe kai tabidạu sěngkataunaněntangu wal᷊ene mase nakoạ sol᷊ong banua marau. I sienangoro manga ěllang e apẹ̌tẹ̌tangkuang bal᷊ene ringangunẹ̌gaghelar'u munara si sire sěngkatau-sěngkatau. I sienangoro su mělahapa tukadẹ̌ u pělẹ̌lukadẹ̌be pakapia.35 Ual᷊ingu ene i kamene harusẹ̌ pakaral᷊ukadẹ̌, u i kamenewěga wue měnsang angerẹ taghuangu wal᷊e ene masongo

MARKUS 13.36–14.8 144-- aramanung bawěllo, arau měnsang kẹ̌kal᷊oarane,arau kibasịu kawe kalonge, arau kai manga matangěllokạsěbange. 36 Kamagengu i sie sěngkianu marěnta,ute kumbahangbe sarang i sie makaěbạ si kamenekạpahunkịe. 37 Apan Takụ ipẹ̌bẹ̌bera ini si kamenemal᷊aing Takụ ipẹ̌bẹ̌bera su taumata l᷊awọ: u pakaral᷊ukadẹ̌bue!"14 1 Ene kate rua ěllo seng Ěllom Paskah ringanguSal᷊iwangu Borotẹ̌ Tawẹ Kabọ e. Manga imangtěmbonange ringangu manga mananěnrong agama eměngkate měmpědẹ̌deạ dal᷊engu mělikosẹ̌ e menamẹMawu Yesus, dingangu tadeạu měmate si Sie. 2 "Kaisokumbahang bue i kitẹ mẹ̌koạ ene su tempon sal᷊imbange,"angkuěng i sire, "Kibasịu makapẹ̌gohaeng." 3 Su tempo'mMawu Yesus narěnta su Betania, su wal᷊en Simon kụnạung piạ sakị e kusta makạtatakụ, kụ piạ e tau wawinehimaung si Sie. I Sie nẹ̌bawa wotol᷊ẹ̌ marmarẹ̌ lohong lanamawěngi mal᷊ẹ̌gadẹ̌, nikoạ bọu hamụ u kalu mawěngi.Ene Mawu Yesus kụkaiangke měsẹ̌simokol᷊ẹ̌, tau wawineene měngkatewe namose wotol᷊ẹ̌ e, kụ naněboh'u l᷊anamawěngi ene su těmbọ u Mawu Yesus. 4 Ene piạko pirangkatau ěndaị sene němpẹ̌langehẹ̌, kụ nahumbisara lawọ isire u, "Apawe gunane lana mawěngi ene nipẹ̌gagholọ?5 Lana ene ikawal᷊ụbe ringangu arẹ̌gane nangělembowọu těllu hasụ su kal᷊ěpane roitẹ̌ sal᷊aka, kụ doite rengikaonggọ su tau kasiang!" Tangu i sire němpẹ̌pědu su tauwawine ene. 6 Kai Mawu Yesus e něhengetang, "Balạekere i sie! Unụe i kamene napakasusan sie? I sie kai nẹ̌koạmunara mapia ringangu rẹ̌daloěng baugu Iạ. 7 Tau kasianghanesẹ̌be ene ringangi kamene. Apan tempo kereu ikamene mapulu, i kamene makaambang si sire. Arawe Iạe tawe hanesẹ̌ dingangi kamene. 8 Tau wawine ini e sengnẹ̌koạ apạewen botonge ikakoạ e. I sie seng namaghẹ

MARKUS 14.9–19 145baugu Iạ dingangu l᷊ana mawěngi waug'u pěnanampạkukal᷊imonang tempone. 9 Pěmpangimangke! Su kaguwạudunia e suapạewen Injilẹ̌ bọu Mawu Ruata e ipẹ̌kẹ̌kakeke,kakakoạu wawine ini e ute sarung iwẹ̌ke lai makoạ keretatahěndung si sie." 10 Ene i Yudas Iskariot, sěngkatauwọ'i sire mapul᷊o dua murit'u Mawu Yesus, nakoạsol᷊ong anum manga imang těmbonange manarakanguMawu Yesus si sire. 11 I sire měngkatewe němpẹ̌luasẹ̌kahěngang nakaringihe rorong ene, kụ němpẹ̌kědosarung mangonggọu roitẹ̌ si Yudas Iskariot. Tangu i Yudasnanětạe mědẹ̌deạ loahe tadeạu manarakangu MawuYesus. 12 Su ěllo kahumotongangu ěllon Sal᷊iwangu Borotẹ̌Tawe Kabọ e -- su tempon taumata mạmotọ domba'mPaskah e, manga murit'u Mawu Yesus němpẹ̌kiwal᷊o siSie, "Suapạe mẹ̌tatal᷊ahino pěndiahiang i kami e kaěnguPaskah waug'i Tuang?" 13 Tangu Mawu Yesus něndolohenduang katau wọ'i sire, "Rakọ e sol᷊ong soa, kụ paịse piạ tauesẹ, měnẹ̌nuěng běnsadu akẹ, sarung ipẹ̌sombang i rua.Pěmpẹ̌tol᷊ẹ e si sie 14 sol᷊ong bal᷊e suěkange kụ pẹ̌bera sutaghuang u wal᷊e ene, 'Mananěnro e makịbal᷊o, kai suapatampạ i Sie ringangu manga murit'E makapẹ̌simokol᷊ẹ̌kaěngu Paskah.' 15 Tau ene sarung měnul᷊ada si ruadal᷊unge mal᷊oahẹ̌ su wowone rasị. Dal᷊unge ene sengnihundugẹ̌ nauadipẹ̌ dingangu manga apal᷊iwụe. Kụsadiaịete kěbị sene waug'i kitẹ." 16 Tangu murit'u MawuYesus darua ene nakoạ sol᷊ong soa. Tangu sene i rẹ̌duae nakahombangke kěbị kerẹewe nipaul᷊ịu Mawu Yesus.Tangu i rẹ̌dua e němpanadiạe kaěngu Paskah e. 17 Sěhěbiene, Mawu Yesus simongo ringangu murit'E mapul᷊o dua.18 Kutẹu i sire kụkaiang kạpahungkaěnge, Mawu Yesusněhengetang, "Daringihẹ̌ko: sěngkatau wọ'i kamene, kụsu orasẹ̌ ini sěngkakaěng dingangku sarung mẹ̌sunial᷊uIạ e." 19 Nakaringihẹ̌ ene, manga murit'u Mawu Yesus e

MARKUS 14.20–30 146mamben něngkasusa, kụ sěngkatau-sěngkatau e nanětạenakiwal᷊o su Mawu Yesus, "Tantu wal᷊inewe iạ tẹ̌monangi Tuang arau ěng?" 20 Mawu Yesus simimbang, "I sie utekai sěngkatau wọu i kamene mapul᷊o dua ini, kụkaěngsu lamạ sěmbaụ dingangku. 21 Kahěngang bue Ahus'uTaumata e sarung mate kerẹewe mạbawohẹ su ral᷊unguWinohẹ Susi. Kaiho! Kaěngkěhang bue i sai manarakanguAhus'u Taumata e! Mapiaěngbe nạung tau ene manịengtawe kạdiongeng pinahanạ!" 22 Ene kạpahungkaěngei sire e, Mawu Yesus něngal᷊ạe borotẹ̌ dingangunẹ̌kal᷊iomaneng nakitarimakasẹ su Mawu Kasěllahenge.Bọu e něngangompeng borotẹ̌ e, mase nịbawal᷊awuhesu manga murit'E apid'u něhengetang, "Daekeko kụkaengko, ini e kai wadangku." 23 Bọu e i Sie nangal᷊ạepanganginumangu anggorẹ̌ e. I Sie nẹ̌kal᷊iomanengtatarimakasẹ su Mawu Kasěllahenge, kụ nẹ̌gone sumanga murit'E. Tangu i sire kěbị e němpanginungkeanggorẹ̌ e. 24 Samuring ene ute Mawu Yesus něhengetang,"Ini e kai rahaku, rahạen pẹ̌kakakědo'm Mawu Ruata, kụniapatědọ baugu l᷊awọ. 25 Pěmpangimangke: Iạ e sengtawe saụ manginung bọu anggorẹ̌ ini, sarạeweng sutempong Iạ manginung anggorẹ̌ buhu su Dunia WuhungAmang-Ku e." 26 Tangu i sire němpẹ̌kantarịeng kakantarịdaralo sěmbua. Kụ bọu ene i sire nakoạ sol᷊ong Bukid'uZaitun. 27 Tangu Mawu Yesus něhengetang si sire, "Ikamene kěbị e sarung měmpahuntal᷊ang maněntanguIạ e. Batụu su ral᷊ungu Winohẹ Susi e kai mạbawohẹ u,'Mawu Kasěllahenge sarung mapakaten mělal᷊ukadẹ̌e, kụ gapaěngu rumba e sarung mẹ̌kal᷊iaesẹ̌.' 28 Arawesamurin pẹ̌bawangung-Ku kapia e, Iạ e sarung tamaiměngal᷊imona si kamene sol᷊ong Galilea." 29 "Tala,"angkuěng i Petrus, "Manilaing i sire kěbị maněntang iTuang, kai iạ e mambeng tala." 30 "Ene eng," angkuěngu

MARKUS 14.31–40 147Mawu Yesus, "hěbi ini lai, kal᷊imonan manụ kimukụkaruan sul᷊ene e, i kau seng těllun sul᷊e nẹ̌sunial᷊u Iạ e."31 I Petrus simimbangke ringangu mahoto, "Manilaing iạiapakapate sěngkakate ringangi Tuang, kai iạ e mambengta makawera u iạ e wẹ̌gan Tuang!" Kụ manga murit'Ewal᷊ine e mal᷊aing němpẹ̌bera kerene. 32 I sire nahumpạentampạ sěmpalang kụ arenge Getsemani, mase MawuYesus něhengetang su manga murit'E, "Pahungkaiangkosini, těntal᷊ang Iạ deng tamai mẹ̌kal᷊iomaneng."33 Mase Mawu Yesus němaringang i Petrus, i Yakobus,dingangi Yohanes sěngkapahundal᷊eng dingang'E. I Sienanětạe nakapěndang nasusa ringangu kimal᷊insau.34 "Naung-Ku e nasusa tawẹ sihinge," angkuěng u MawuYesus si sire, "pẹ̌pěndangeng seng sal᷊a makapatẹ e.Kěngkatanạko sini kụ pěmpělukadẹ̌ko!" 35 Mawu Yesusnẹ̌těngkagheang kadodọ bọu e nẹ̌těngkasumagẹ̌ suěntana kụ nẹ̌kal᷊iomaneng. Su ral᷊ungu kal᷊iomanenge i Siemědẹ̌dorong sěngapam botonge tadeạu i Sie manịengtawe kahombangengu tempon sigěsạ ene. 36 "Amang,o i Amang," angkuěnge, "tawẹu sarang sěmbaụ kụ kaita makoạ su Ruata. Apakapuạko kasasigěsạ ini e wọuanuku. Kẹ̌tạeweng bal᷊inewe kapuluku e kaiso kawekapulung Amang." 37 Bọu e Mawu Yesus nẹ̌sul᷊e kụsěngkakakěllane manga muritẹ̌ e kạpahunkịe. I Sienẹ̌bera si Petrus, "Simon, mẹ̌kị i kau e? Kětạeng bengsěngkaorasẹ̌, kụ i kau mang tawe makal᷊ukadẹ̌?" 38 TanguMawu Yesus něhengetang si sire, "Pakaral᷊ukadẹ̌ko,ringangu pěmpẹ̌kal᷊iomanengko tadeạu i kamene tawekasal᷊ukateng. Rohkẹ̌ ete wue mambeng mapulu mẹ̌koạapam mětẹ̌tatal᷊ahino, kai arawe i kamene e mambeng tamakatohạ ual᷊ingu ghẹ̌si e kai lome." 39 Kạpia Mawu Yesustamai nẹ̌kal᷊iomanengu kerẹewe wawerane kal᷊imona.40 Bọu e i Sie nẹ̌sul᷊e kapia su anum manga murit'E kụ

MARKUS 14.41–51 148nikahombangenge i sire mang bědang mětẹ̌kị, ual᷊ingui sire kai mẹ̌kị-kị. Tangu i sire wěga wue měnsangkai mẹ̌berạeng apa su Mawu Yesus. 41 Kutẹu MawuYesus nẹ̌sul᷊ẹ e kapia su anun sire su katěllun sul᷊ene,i Sie něhengetang, "Měngkai wẹ̌dang měmpạhunkịdingangu měmpạngirul᷊e i kamene? Pianẹ e! Sengnịdang tempone, Ahus'u Taumata e isarakang su l᷊imantaumata warạdosa. 42 Pěmpẹ̌bangungke, bọete i kitẹmahundal᷊eng. Kakělla! Taumata kụ měndal᷊akị si Siạ e sengdiměnta!" 43 Ene Mawu Yesus bẹ̌dang kapẹ̌lẹ̌hengetange,narěntạe i Yudas sěngkatau wọu manga murit'E mapul᷊odua e. Sěngkakarěnta ringang'E mal᷊awọ l᷊ai taumataměmpẹ̌bẹ̌bawa warạ dingangu pal᷊o-pal᷊o. I sire nirolohumanga imang těmbonange, manga mananěnrong agamaringangu manga těmbonangu tau Yahudi. 44 I něndal᷊aịe seng něgěllịu taalane si sire u. "Taumata kụ takụděnguange," angkuěnge si sire e, "Ute kai i Sie taumatane.Samẹ e i Sie kụ bawạ e ringangu riagate pakapia."45 Sarạeng i Yudas diměnta, i sie měngkatewe himaungMawu Yesus kụ nẹ̌bera, "Tuang Guru!" bọu e i sie riměnguMawu Yesus. 46 Mase i sire sěngkakarěnta ringangi Yudase měngkatewe něnamẹ Mawu Yesus kụ něhapusẹ̌ si Sie.47 Arawe sěngkatau wọ'i sire sene měngkate nanawụbarạ e mase namilị ěllangu imang mawantugẹ̌ e hakịunasahing tul᷊ine. 48 Bọu e Mawu Yesus něhengetang sisire, "Kai taumata ral᷊akị Iạ e, hakịu i kamene ruměntanbarạ dingangu pal᷊o-pal᷊o kụ měnamẹ si Siạ? 49 Apangkal᷊aěllo e Iạ mạněnro su Wal᷊em Mawu su těngongkamene, kai i kamene tawe měmpanamẹ si Siạ. Kai mangseng hinong kerene, tadeạu misěhụ apang kạbawohẹsu ral᷊ungu Winohẹ Susi e." 50 Kěbị muritẹ̌ e mal᷊angněmpanentangu Mawu Yesus. 51 Umbaseng sěngkatau, kụkětạeng měkẹ̌kakingkaengu hekạ leneng nipěhěmbung

MARKUS 14.52–63 149awạ e, tụtol᷊e Mawu Yesus. I sire mapulu měmpanamẹ sisie, 52 kai i sie měngkatewe naměllọu kakingkaenge, kụmal᷊ang těntol᷊e. 53 Mawu Yesus niěntud'i sire su wal᷊engimang mawantugẹ̌. Paịse, kal᷊awọu imang těmbonangeringangu manga matamaden tau Yahudi ringangumananěnrong agama e mạtatampung. 54 I Petrus mol᷊eMawu Yesus wọu marau sarạeweng nasuẹ̌ su rěllah'uwal᷊eng imang mawantugẹ̌. Sene i sie mạiang su rěduhuputung sěngkapěndarang dingangu manga měndariagạe.55 Manga imang těmbonange ringangkewen sěnaungSanhedrin měngkatewe měmpědẹ̌deạ karal᷊ahẹu sahidingsire mapẹ̌sal᷊an Mawu Yesus tadeạu makapěhukungupapate si Sie. Kai i sire tawe nakahombang sal᷊a kadiongengsarang sěmbaụ. 56 Mal᷊awọ sahidi nikuiang ipẹ̌sẹ̌sahidingkon waugu Mawu Yesus, kaiso sasahiding sire emědẹ̌dal᷊ewang sěmbaụ su wal᷊ine. 57 Ene kai piạ pirangkatau rimarisị kụ němpẹ̌sahiding kon, kerei mạanunMawu Yesus, 58 "I kami e nakaringihẹ̌ tau ini nẹ̌bera, 'Iạsarung měnggoghahẹ̌ Bal᷊em Mawu kinoạu taumata, kụsamurin těllu ěllo, kụ Iạ e sarung mamětịewe lai wal᷊inekụ bal᷊inewe koạ u taumata.' " 59 Kai sasahidin sire ene emal᷊aing nẹ̌dal᷊ewang sěmbaụ su wal᷊ine. 60 Tangu imangmawantugẹ̌ e rimarisị su těngon sire kěbị mase nakiwal᷊osu Mawu Yesus, "Unụe i Kau tawe sumimbahẹ̌ kal᷊awọulaěnsilẹ̌ itẹ̌mona si Kau e?" 61 Kai Mawu Yesus mangtawẹ kakěndịe. I Sie tawe kadiongeng simimbahẹ̌ sarangkadodọ. Mase imang mawantugẹ̌ e saụ nakiwal᷊o sěnsul᷊esi Sie, "Kahěngang i Kau e Ratu Mananal᷊amatẹ̌, Ahus'uRuata L᷊imembon Susi?" 62 "Seng Iạ e i Sie," angkuěnguMawu Yesus, "kụ i kamene kěbị e sarung makasilo Ahus'uTaumata e kụkaiang su sěmběkang koanengu Mawu RuataLembong Kawasa kụ diměnta su ral᷊ungu winawa wọul᷊angị!" 63 Tangu imang mawantugẹ̌ e něningkasẹ̌ pakeange

MARKUS 14.64–15.1 150ringangu nẹ̌berạe u, "Tawe wahal᷊uasu piạ sahidine! 64 Ikamene hala e semben nakaringihẹ̌ manga waweranemělẹ̌hinakang Duata. Kụ orasẹ̌ ini e kereapa su něnnangkamene?" I sire kěbị němpamutusẹ̌ u Mawu Yesus nẹ̌sal᷊a,kụ i Sie mambeng hinom pateěng. 65 Tangu sěnggạewue nanětạe němpangědu Mawu Yesus, dingangu i sireněmpanakạ matan'E, kụ němpangoka si Sie kạpěberane,"Kěnang panikạ, i sai nangoka si Kau?" Manga měndariagạe mal᷊aing němpameru Mawu Yesus. 66 Těntal᷊ang i Petrusbědang su rěllahẹ̌, sěngkatau wọu ěllang bawine ěllanguimang mawantugẹ̌ e riměnta sene. 67 Sarang nakasilosi Petrus mẹ̌děndarang su putung i sie mingangkemapia-pia gahị i Petrus dingangu nẹ̌bera, "Wal᷊inẹbe ikau lai ringangu Mawu Yesus tau Nazaret?" 68 Kaiso iPetrus kawe nẹ̌děndilẹ̌, "Iạ e wẹ̌ga wue ringangu tawenakahěngang měnsang apa wue monanu," angkuěngesu ěllang ene. Mase i Petrus simẹ̌bang sol᷊ong tukad'uwal᷊eng imang mawantugẹ̌ ene. [Tangu manụ kimukụe.]69 Tangu ěllang bawine ene saụewe nakasilo si Petrus, kụnẹ̌bera kapia si sire apang sene, angkuěng, "I anu ěndaịemal᷊aing dingangi sire!" 70 Kai i Petrus saụewe nẹ̌děndilẹ̌kapia. Tawe nararěnnạ, i sire apang sene němpẹ̌berakapia si Petrus, "Sembelaing tawe ikapẹ̌sunial᷊ẹ̌ i kau mangsěngkatau wọ'i sire u i kau e wọu Galilea!" 71 Mase iPetrus nanětạ e nẹ̌salu ringangu nẹ̌bera, "Iạ wěgangbengtaumata itẹ̌monang kamene ene!" 72 Su orasẹ̌ enelai tangu manụ kimukụ karuan sul᷊ene. Kụ i Petrusnakatahěndung u Mawu Yesus bọuwen něhengetang sisie, "Těntal᷊ang manụ tawe kimẹ̌kukụ duan sul᷊e, i kau eseng těllun sul᷊e nẹ̌sunial᷊u Iạ." Ene i Petrus měngkatewesimangị marehe.15 1 Deng bẹ̌dang mal᷊uka-l᷊ukadẹ̌ sěnaungkewendal᷊ohon Sanhedrin sarangkewelain manga

MARKUS 15.2–15 151imang těmbonange manga těmbonang u tau Yahudiringangu manga mananěnro agama měngkatewe lighạněmpẹ̌dal᷊ahintau. I sire němpẹ̌hapusẹ̌ Mawu Yesus, maseněmpẹ̌bawa si Sie kụ němpěnarakang i Sie si Pilatus.2 I Pilatus nakiwal᷊o su Mawu Yesus, "Kahěngang bue iKau ratun tau Yahudi?" "Kerẹewe niweranu," angkuěnguMawu Yesus. 3 Manga imang těmbonange měngkatemapạsěpụ u laěnsil'i sire lawọ-lawọ su Mawu Yesus.4 Mase i Pilatus nakiwal᷊o kạpia su Mawu Yesus, "Kai tasumasimbang i Kau? Kakěllạe tamai kal᷊awọe laěnsil'isire itẹ̌mona si Kau!" 5 Arawe Mawu Yesus e mambengtawe saụ simimbang, hakịu i Pilatus naherang. 6 SuapanSal᷊imbangu Paskah, lulun Pilatusẹ̌ e kai mělẹ̌lěsọusěngkatau wọu taumatang hukumang, tuhụewe kapuluntaumata lawọ e. 7 Su ral᷊ungu tahungkụe, sutal᷊oarantahapěnggohaeng kụ němate su tempong gohaenge,piạ sěngkatau arenge i Barabas. 8 Taumata lawọ enẹ̌komol᷊ẹ̌ kụ němpẹ̌dorong si Pilatus tadeạu i sieapělẹ̌sọu sěngkatau wọu tal᷊oarang taumatang hukumangkerẹewe nạung tundune. 9 I Pilatus nakiwal᷊o si sire, "Ikamene mapulu iạ mělěsọu ratun tau Yahudi e waug'ikamene?" 10 Batụu i Pilatus nakaěnna u manga imangtěmbonange něnarakangu Mawu Yesus si sie kai ual᷊ingupananoi. 11 Kai manga imang těmbonange měngkainěmpanahowong taumata l᷊awọ tadeạu měmpẹ̌dorongsi Pilatus apělěsọ i Barabas baug'i sire. 12 Tangu i Pilatusnẹ̌berạewe kapia su taumata lawọ e, "Kamageng kereneute kawe takụ pẹ̌kapuraneng tau isẹ̌sěbạ i kamene ratuntau Yahudi e?" 13 I sire němpamansagẹ̌, "Kuruise i Sie!"14 "Piạbe kakanoạ dal᷊akị apa tangu i Sie?" angkuěng iPilatus. Tangu i sire němpẹ̌bansagẹ̌ kapia limembọewenkaihạe, "Kuruise i Sie!" 15 I Pilatus mapulu mapakal᷊uasunaungu taumata l᷊awọ, tangu i sie nakilěsọen Barabas si

MARKUS 15.16–29 152sire, Bọu e i sie rimolohen taumata pinělimadẹ̌ MawuYesus, mase nisarakange pinakikuruisẹ̌. 16 Mawu Yesusnịbawawa'm manga sordado sol᷊ong bal᷊eng mělahukungsu istanang guběrnurẹ̌. Bọu e kạguwạu wuntuangenikuiang pinẹ̌tampung. 17 Mase i sire němpěluheng lakụkamumụ su Mawu Yesus, bọu e nikoateng makotanewọu manga hakonda piạ hanggange, kụ nipakẹ sutěmbọu Mawu Yesus. 18 Bọu e i sire němpẹ̌tabeạ siSie, "Tabeạ Datun tau Yahudi!" angkuěng i sire. 19 Isire němpěměbahu těking su těmbọu Mawu Yesus,mase i sire němpangědu si Sie dingangu němpẹ̌suba sutěngon'E. 20 Bọuten němpẹ̌taghunalangu Mawu Yesus,i sire němpěluạeng lakụ kamumụe mase niawengangupakeange tutune. Su samurine i Sie niwawa sol᷊ong likudemědeạu i kuruisẹ̌. 21 Su tal᷊oaran dal᷊eng i sire něnihasasěngkatau niapěmasaěng kuruis'u Mawu Yesus. Tau enenạung buhụ e lai sụsěbang bọu rarukutange kạsuẹ̌ esol᷊ong soa. (Arenge i Simon, -- bọu Kirene -- i amangi Aleksander dẹ̌duan Rufus). 22 Mawu Yesus niěntudẹ̌su tampạ arenge Golgota mangal᷊ene "Wanuang DaranTěmbọ". 23 Sene, i sire mapulu mangonggọu anggorẹ̌ laụ umur si Sie, kai Mawu Yesus tawe nanginung anggorẹ̌ ene.24 Samurine i sire němpanguruisen Sie, kụ němpẹ̌papahiạpakeang'E pinẹ̌dal᷊ahurị, baug'u pělahekang buạ usěngkatau-sěngkatau. 25 Pěnganguruisẹ̌ e nariadi pukul᷊ẹ̌sio mal᷊ukadẹ̌. 26 Su wowong kuruisẹ̌ e nipapělokanguwohẹ mạanun laěnsilẹ̌ si Sie, kere ini: "Datun TauYahudi e". 27 Nẹ̌sion Mawu Yesus e i sire nanguruisẹ̌ laitahapěhampasẹ̌ duang katau, sěngkatau su koaneng'E,dingangu sěngkataue su sěmbẹ̌ka kaihi. 28 [Tangu ual᷊inguene nasěhụe apa mạbawohẹ su ral᷊ungu Winohẹ Susi e:"I Sie kai nirekeng kere nasowa su komol᷊angu taumataral᷊aị."] 29 Sumasahe sene měngkate apa mạhungkiling

MARKUS 15.30–40 153dingangu měmpělẹ̌hodatẹ̌ Mawu Yesus. I sire němpẹ̌bera,"Ei, Kau ěndaị mapulu měnggoghahẹ̌ Bal᷊em Mawu kụirarisịu kạpia su ral᷊ungu těllu ěllo. 30 Kěnnangko rěllusẹ̌bọu kuruisẹ̌ e kụ pẹ̌těngkal᷊ěsọko'm batangengu e!"31 Kerene lai manga imang těmbonange ringangu mangamananěnrong agama e měmpěbẹ̌baheaun MawuYesus. I sire mạhumbisara sěmbaụ dingangu wal᷊ine, "ISie měngambang taumata wal᷊ine, arawe watangeng'Etawe makaambang! 32 Kereu i Sie ratung Israel, DatuMananal᷊amatẹ̌, kapiaěnge i Sie pẹ̌těngkarělluse bọukuruisẹ̌ e, tadeạu i kami makasilo kụ mangimang siSie!" I rẹ̌dua nikuruisẹ̌ dingangu Mawu Yesus e mal᷊aingněmpẹ̌baheaun Mawu Yesus. 33 Su ěllo mal᷊ěu e, sural᷊ungu těllung kaorasẹ̌ sěnaung kạguwạu wanua enarěndungke. 34 Kụ pukul᷊ẹ̌ tatěllu wawěllo e Mawu Yesusnẹ̌kiạ e maihạ, "Eloi, Eloi lama sabakhtani?" mangal᷊ene,"Duata-Ku, Ruata-Ku, kawe unụe i Kau naněntangu Iạ e?"35 Pirang katau sene nakaringihẹ̌ kakiạ'E kụ nẹ̌bera, "Ewědị, i Sie kụkui si Elia!" 36 Sěngkatau wọu i sire měngkatemasahawụ-sahawụ tamai něngal᷊ạ bungan saghẹ nịlaunosu ral᷊ungu anggorẹ̌ mahaesẹ̌. Bọu ene bungang saghẹ enisusụe su pondol᷊u kalu sěmpědi kụ niogore pinakaranguwiwihu Mawu Yesus, kạpěberane, "Ampal᷊eko, i kitẹ dengkumakělla měnsang i Elia e reng duměnta měnděllus'iSie wọu kuruisẹ̌ ene." 37 Mase Mawu Yesus gimaghahẹ emaihạ-ihạ naminsul᷊u singongone kụ naněntang. 38 Gordenmạbawing su ral᷊ungu Wal᷊em Mawu e nangkasẹ̌darua wọu rasị sarang bawa. 39 Těmbonangu sordado erụdarisị su těngon kuruisẹ̌ e nakasilo kereapa kakakoạeMawu Yesus napohong. Těmbonangu sordado e nẹ̌berạe,"Mambeng kahěngang tau ini e Ahus'u Ruata!" 40 Ěndaịsene piạ lai manga wawine pirang katau měmpěmẹ̌mandapakụ ene wọu maraune. Su tal᷊oaran sire piạ i Salome,

MARKUS 15.41–16.3 154i Maria Magdalena, ringang i Maria i ninang i Yakobusumbaseng dingangi Yoses. 41 Seng i sire e manga wawinenạung mạhuntol᷊e ringangu němpẹ̌tul᷊ung Mawu Yesusnạung piạ i Sie su Galilea. Dingangu l᷊awọ lai mangawawine wal᷊ine apang sene kụ sěngkakarěnta su Yerusalemdingangu Mawu Yesus e. 42 Ene ělloe seng kakạhěbine piạ iYusup bọu Arimatea nasongọe. I sie kai ral᷊ohon Sanhedrinkụ Lẹ̌adateng. I sie mal᷊aing mạngampal᷊ẹ̌ tempo Mawukasěllahenge manětạ mẹ̌parenta kere sěngkatau Ratu.Ěllo ene kai ěllon Pẹ̌darariahi (kụ kai ěllo kal᷊amonan ěllonSabatẹ̌). Ual᷊ingu ene i Yusup měngkatewe nẹ̌tumbahaninẹ̌těngon Pilatus kụ nẹ̌dorong bal᷊unangu Mawu Yesus.43 (15:42) 44 Ene i Pilatus naherangke nakaringihẹ̌ u MawuYesus kai seng napohong. Kụ i sie nakireạen těmbonangusordado kụ nakiwal᷊ọe si sie měnsang Mawu Yesus sengmarěngụ napohong. 45 Sarạeng nakaringihẹ̌ habarutěmbonangu sordado ene, i Pilatus buhụewe napakawalanYusup měngal᷊ạ badang i Yesus. 46 Mase i Yusup naměllịehekạ al᷊usẹ̌ bọu leneng kụ bọuten nělintụ badangu MawuYesus, nipikungken sie ringangu hekạ ene. Bọu e i sienaměllọen bal᷊unangu Mawu Yesus su kubul᷊ẹ̌ nipakange suwatu hanibẹ̌ kụ nitaho su ral᷊unge. Bọu ene i sie nělungginbatu ghẹ̌guwạ nipěhěping tukad'u kubul᷊ẹ̌ e. 47 Su orasẹ̌ene i Maria Magdalena rẹ̌duang Maria i ninangi Yosesnạung kụkakělla suapa piněnampakengu Mawu Yesus e.16 1 Sarạeng ěllon Sabatẹ̌ e seng nal᷊iu, i MariaMagdalena, i Maria i ninang Yakobus, dingangui Salome rimal᷊eng němpamělli manga wěngi waug'uipělanisẹ̌ badangu Mawu Yesus. 2 Dongkeng mal᷊ukal᷊ukadẹ̌su sasěbangu matangěllo, su ěllo kahumotongangesu sěngkamisa ene, i sire něngkakoạ sol᷊ong kubul᷊ẹ̌.3 Kạdal᷊enge i sire mạhumbisara sěmbaụ su wal᷊ine, "I saịe ngae makatul᷊ung i kitẹ mameho batu l᷊ahěping tukadu

MARKUS 16.4–14 155kubul᷊ẹ̌ e?" Batụu watu e kai masaria-saria. Ene sarạengi sire nahumpạ sene, sěngkakakěllane watu e kai sengnaweho. 4 (16:3) 5 Tangu i sire nahunsuẹ̌ e su kubul᷊ẹ̌e. Su ral᷊unge su sěmběka koaneng, i sire nakasilo piạumbaseng pakeange mawira mạiang, kụ i sire mengkateweněmpẹ̌hěkosẹ̌. 6 Umbaseng ene nẹ̌bera, "Abe kěngkatakụ!Iạ e masingkạ i kamene mědẹ̌deạ Mawu Yesus tau Nazaretnạung seng nikuruisẹ̌ e. I Sie tawẹdise sini. I Sie kai sengnẹ̌bangung! Kakěllaịe, ěndaị tampạ e pinamělloěng i siresi Sie. 7 Kụ dakọe, kụ bunạko wěke ini su manga murit'E,sarạeweng i Petrus. Pẹ̌bera, 'I Sie tamai měngal᷊imona sikamene sol᷊ong Galilea. Paị sene i kamene sarung makasilosi Sie, kerẹewe apan seng nịbaweran'E si kamene.' "8 Tangu i sire měngkatewe nahunsẹ̌bang bọu kubul᷊ẹ̌ene mase němpẹ̌tal᷊ang ual᷊ingu němpẹ̌hěkosẹ̌ dinganguněngkatakụ. I sire tawe nẹ̌bera apa si saiewe lai, ual᷊ingunatakụ. 9 [Sarạeng Mawu Yesus nẹ̌bangung bọu papatene,su ěllo Misa reng mal᷊uka-l᷊ukadẹ̌, i Sie kahumotongangenẹ̌těngkasilo'm batangeng'E si Maria Magdalena. (Bọ'iMaria ene, nạung Mawu Yesus něnokol᷊u rohkẹ̌ pitu ral᷊akị.)10 Tangu i Maria Magdalena e natamaịe něhabaru hal᷊ẹ̌ene su manga hapịu Mawu Yesus, kụ bědang měngkạsusaringangu mạhunsangị.] 11 [Kai sarạeng i sire nakaringihẹ̌u Mawu Yesus kai nẹ̌biahẹ̌, dingangu i Maria seng bọunakasilo si Sie, i sire tawe němpangimang. 12 Bọu eMawu Yesus nẹ̌těngkasilo'm batangeng'E su murit'Eruang katau su ral᷊ungu kakakoạe naněntani. Ene tangunariadi piạ i rẹ̌dua měmpạhundal᷊eng sol᷊ong kampongsěmbaụ. 13 Kụ i rẹ̌dua němpẹ̌sul᷊e kụ němpẹ̌habaru hal᷊ẹ̌ene si sire wal᷊ine. Kaiso i rẹ̌dua e tawẹu němpangimangsi sire. 14 Pangěnsueěnge Mawu Yesus nẹ̌těngkasilo'mbatangeng'E si sire manga murit'E mapul᷊o ěsa e, piạ isire kạpahungkaěnge. I Sie naněngkul᷊ẹ̌ si sire puhinengu

MARKUS 16.15–20 156i sire kai kadodọ pangangimange ringangu tumanịumakakětị těmbo i sire hakịu i sire tawe měmpangimangsu taumata kụ seng bọu nakasilo mal᷊ahẹ u Mawu Yesuse wiahẹ̌. 15 Mase Mawu Yesus něhengetangke si sire,"Dakọe pěmpaměpidẹ̌ kạguwạu dunia e kụ pěmpẹ̌habaruInjil'u Mawu Ruata e su pakụ taumata. 16 I sai tawemangimang sarung ihukung. Arawe i sai mangimangkụ makisahani, sarung masal᷊amatẹ̌. 17 Makoạ taala ui sire mạngimang, i sire ene sarung měnguserẹ̌ rohkẹ̌dalakị su ral᷊ungu areng-Ku; i sire sarung mahumbisarasu ral᷊ungu haghin bera, kụ tawe kahěnganeng i sire.18 Kereu i sire makaumbelẹ těmpu arau makainung do,ute tawẹ makapẹ̌kapura. Kamageng i sire měmpaněllidul᷊iman sire su taumata masasakị, ute sarung měngkapia!"19 Sarạeng Mawu Yesus bọuten něhengetang si sire, i Sienasapuạ sol᷊ong sorga. Dasị sene i Sie sěngkapẹ̌parentaringangu Mawu Kasěllahenge. 20 Tangu manga murit'Eněmpahundal᷊eng kụ němpěhabaru injil'u Mawu Ruatasuapan tampạ. Kụ Mawu e mal᷊aing mẹ̌sasumbalane sisire ringangu mapạl᷊ahẹu haghin tanda makạdal᷊inaụ upěnganginjil'i sire mambeng kahěngang.]

LUKAS1 1 Teofilus makěndagẹ̌, L᷊awo taumata seng nẹ̌tawakal᷊iněmohẹ dingangu mahundugẹ̌ mạanun hal᷊ẹ̌pirambaụ kụ seng nariadi sutal᷊oaran kitẹ. 2 I sire němohẹmẹ̌sul᷊ungkewen dingangu wẹ̌kene si kitẹ kěbị bọ'isire apang kụ seng nakasilo hala manga hal᷊ẹ̌ ene bọupanětakenge, kụ masene nẹ̌kakeken habarẹ̌. 3 Sarạengiạ bọu nanẹ̌sui mapia kěbị ene bọu panětakeng e, utesu něnnaku e mapiawe mamohẹ laporang sěmbaụpakahundugẹ̌ pakapia baug'i Tuang. 4 Iạ mẹ̌koạ ene,tadeạu i Tuang masingkạ u apang kụ seng nitěnrosi Tuang ene mambeng kahěngang. 5 Su tempong iHerodes nakoạ datu su wanuang Yudea, piạ e sěngkatauimang arenge i Zakharia. I sie nasuẹ̌ su kamonaěng umanga imang i Abia. Kawinge arenge i Elisabet, mal᷊aingpal᷊ahěntong imang. 6 Pẹ̌bawiah'i rẹ̌dua sěngkawingangene makạl᷊uasẹ̌ naungu Mawu e. I rẹ̌dua ene matatuhụsu kěbị parenta ore lai Torat'u Mawu ringangu kạguwạunaung i rẹ̌dua. 7 Tawẹ anạ i rẹ̌dua watụ u i Elisabetkawe wantọ dingangu i rẹ̌dua kěbị seng maghurang.8 Piạ su sahěllo tempong kamonaěng i Abia nakaěbạbageang, i Zakharia měndal᷊engu munarane makoạ imangsu těngon Mawu Ruata e. 9 Dingangu lahurị, tuhụewetundung pělẹ̌hal᷊ẹ̌ u manga imang, i Zakharia kai kinatẹ̌bọtadeạu sumuẹ̌ sol᷊ong Bal᷊em Mawu kụ měnawungukamania. 10 Ene kạpanutunge kamania e taumata l᷊awọ ekạpẹ̌kal᷊iomanenge su l᷊ikude. 11 Su tempo ene malạekat'uMawu e nẹ̌těngkatodẹ u watangenge si Zakharia.Malạekatẹ̌ ene dụdarisị su sěmbẹ̌kang koanengu medatampạ pananutungangu kamania. 12 Sarạeng i Zakharia

LUKAS 1.13–22 158nakasilo malạekatẹ̌ ene, i sie nẹ̌bingọ dingangu mạtakụ.13 Kai tangu malạekatẹ̌ e nẹ̌bera, "Abe katakụ, Zakharia!Mawu Ruata e seng nakaringihẹ̌ kakal᷊iomanengu. Kawingui Elisabet e sarung maiwantel'u sěngkatau ahusẹ̌ esẹ. I kauharusẹ̌ mẹ̌gěllịu arenge isẹ̌bạ si Yohanes. 14 I kau sarunglumuasẹ̌ dingangu l᷊awọ l᷊ai taumata sarung mahul᷊uasẹ̌kereu rariọ e seng naiwantelẹ̌ sarung! 15 I sie sarungmariadi taumata masěllahẹ̌ su těngon Mawu e dingangu isie tawe manginung anggorẹ̌ arau inumang makạbukang.Dokeng su kawawantele i sie seng su kawasang Rohkẹ̌ uMawu. 16 Lawọ taumatang Israel sarung tataěnge mẹ̌sul᷊ekapia sol᷊ong anung Mawu Kasěllahenge Ruatan sire. 17 Isie sarung makoạ darolohang u Mawu kụ matoghasẹ̌dingangu piạ kawasane mẹ̌sul᷊ung i Elia e. I sie sarungmapẹ̌damen manga i amang dingangu manga anạ e,ringangu taumata kụ tawe mangimang sarung tataěngekạpia su ral᷊ungu něnna kahěngang. Dingangu kerenei sie managhupia sěngkatau umatẹ̌ kụ seng sẹ̌sadiangbaụgu Mawu e." 18 "Kereapa iạ makakasingkạ u hal᷊ẹ̌ enesarung mariadi?" kakiwal᷊ong i Zakharia su malạekatẹ̌e. "Iạ seng maghurang dingangu kawingku e l᷊ai sengmaghurang." 19 Malạekatẹ̌ e simimbang, "Iạ e i Gabriel. Iạmẹ̌tangkiang Mawu Ruata e ringangu kai i Sie něndoloh'uiạ e ipẹ̌lẹ̌habar'u habarẹ̌ mapia ini si kau. 20 Apan takụiwera, sarung mariadi su tempone. Kai ual᷊ing i kau tamangimang ute, i kau hědowe ta makawera; i kau sarungměmou sarạeweng apang kụ takụ iwera ini mariadi."21 Kạpẹ̌bisarane kerene taumata l᷊awo měngkatewekạpěngampal᷊e si Zakharia. I sire měngkate rụdal᷊inaụ,kai unụe i sie kereng karěngụe su ral᷊ungu Wal᷊emMawu e. 22 Kụ su tempong i sie simẹ̌bang, i sie tawenakawerang apa si sire. I sie kětạen něgěllịu tanda něnịdanlimane kụ měngkawe wẹ̌dang mou. Tangu taumata ene

LUKAS 1.23–35 159masingkạ e u i sie seng nakasilo sěmbaụ papasilo sural᷊ungu Wal᷊em Mawu. 23 Sarạeng tempong pělahal᷊ẹ̌ esu Wal᷊em Mawu seng nasuẹ e, ute i Zakharia e napul᷊ẹsol᷊ong bal᷊ene. 24 Tawe nararěnnạ wọu ene, i Elisabetkawinge piạ e kapapia kụ i sie tawe manga simẹ̌bang bọuwal᷊e lima wul᷊ang karěngụe. 25 I sie nẹ̌bera, "MahunẹuMawu kasěllahenge mẹ̌tul᷊ungu iạ dingangu měndědasẹ̌katatelorẹ̌ku." 26 Ene mangạ e kaěnnung u wul᷊angei Elisabet mẹ̌bẹ̌bawa kapapia, Mawu Kasěllahengerimolohen malạekatẹ̌ Gabriel nakoạ sol᷊ong Nazaret,soa sěmbaụ su wanuang Galilea. 27 I Gabriel nirolohẹ̌sol᷊ong anun sěngkatau mahuala parawang arenge iMaria. Mahuala parawang ene seng měkẹ̌kakaghiangdingangu sěngkatau esẹ arenge i Yusup pal᷊ahěnton Datui Daud. 28 Malạekatẹ̌ ene riměnta si Maria kụ nẹ̌bera,"Tabeạko si kau kụ nial᷊amatengu Mawu su kapiane! Mawuruměndingang si kau!" 29 Nakaringihẹ̌ baweran malạekatẹ̌e i Maria himěkosẹ̌, hakịe měngkate mětẹ̌něnna sural᷊ungu naunge měnsang apa mangal᷊ene pẹ̌tatabeạ ene.30 Tangu malạekatẹ̌ e nẹ̌bera si sie, "Abe katakụ Maria,batụu i kau mẹ̌tẹ̌tatahino su naungu Mawu e. 31 I kausarung piạ kapapia ringangu maiwantel'u sěngkataurariọ, kụ i kau harusẹ̌ pẹ̌sěbạ arenge si Yesus. 32 I Siesarung mawantugẹ̌ dingangu sarung isěbạ Ahus'u RuataKụ Karangetange. Mawu Ruata sarung mapakariadinSie ratu kere Ratu i Daud, i upung'E. 33 Kụ i Sie sarungmẹ̌parenta kere ratu su hiten Yakub e sarang kakalẹ̌.Kararatuang'E tawẹ pěngěnsueěnge." 34 "Kutẹu ia bẹ̌dangparawang," angkuěng i Maria su malạekatẹ̌ e, "kai kereapatangu hal᷊ẹ̌ ene mariadi?" 35 Malạekatẹ̌ e simimbangu, "Rohkẹ̌ u Ruata e sarung mětěngkatěntung si kauringangu kawasan Mawu Ruata e sarung mangělung sikau. Kai ene hakịu dariọ kụ ikawantelẹ̌ e sarung ikasěbạ

LUKAS 1.36–54 160Susi, Ahus'u Ruata. 36 Pẹ̌tahěndung: I Elisabet, mangaanạ u sěngkataunu ene, seng piạ kal᷊uwaenge kụ sengkaěnnungu wul᷊ange, maningbe i sie seng mahunggurangkụ taumata e mẹ̌bẹ̌bera u i sie kawe wantọ. 37 U kaisu Mawu Ruata e tawẹ u ta mariadi." 38 Bọu e i Marianẹ̌bera, "Iạ ini e kai ěllangu Mawu; balạe karariadinesi siạ e kere ipẹ̌bẹ̌beranu." Bọu e malaekatẹ̌ e tamainaněntang i Maria. 39 Ta nararěnnạ wọu ene, i Maria enakoạ sol᷊ong soa su Yudea su wawul᷊urange. 40 I sie nakoạe sol᷊ong bal᷊eng Zakharia, kụ nasuẹ̌ e, i sie něgěllịu adatẹ̌si Elisabet. 41 Ene i Elisabet nakaringihe adat'i Maria e,dariọ su ral᷊ungu gandongang i Elisabet e nẹ̌kakanoạ e.Tangu Rohkẹ̌ u Ruata e nẹ̌karadiahangke si Elisabet, 42 kụnělunngihẹ̌, "Seng i kau e nial᷊amateng bọu pakụ mangawawine! Kawuạko al᷊amatẹ̌ su rariọ kụ sarung ipěhěndinguene! 43 Kai i sai iạ e hakịu i ninangu Mawu e ruměnta suanuku? 44 Ene piạ e iạ nakaringihẹ̌ adat'u e, tangu rariọsu ral᷊ungu gandongangku e nẹ̌kakanoạ eng dal᷊uasẹ̌.45 Kariangkamang i kau, ual᷊ingu nangimang apangnipělunngih'u Mawu si kau e, sarungbe mariadi!" 46 IMaria nẹ̌bera, "Naungku e mědẹ̌dalo Mawu, 47 dinganguhimukudẹ̌ku e lụl᷊uasẹ̌ batụu Ruata e Měnanal᷊amatẹ̌ku.48 I Sie mẹ̌tẹ̌tahěndung si siạ, ěllang'E hina ini! Manětạ bọuorasẹ̌ ini e pakụ bansa e měbẹ̌bera u iạ e masal᷊amatẹ̌.49 Ual᷊ingu Mawu Ruata Makawasa e měkẹ̌koạbe hal᷊ẹ̌masasěllahẹ̌ si siạ e. Areng'E mambeng susi. 50 Bọu hěntosarang hěnto, Mawu e kụkěndag'u taumata kụ mạtakụ iSie. 51 Dingangu takiah'E makawasa e i Sie něnal᷊iawuh'umal᷊aobotẹ̌ e, ringangu něngal᷊iaesẹ̌ něnnan dal᷊ungunaung i sire. 52 Manga ratu e niaparěluse wọu kararatuangmase napakarangẹ u apang su kasasanạ e. 53 I sainglunusẹ̌ e ipakạl᷊aed'u pakụ kapia e, makakalạ e ipakạpul᷊ẹdingangu l᷊imane tạ lohone. 54 I Sie mětẹ̌tul᷊ungu Israel

LUKAS 1.55–72 161ěllang'E, tuhụewe kědon'E ringangu manga i upung i kitẹe. 55 Mawu e tawe miwawul᷊eng kědon'E, i Sie mal᷊ondosi Abraham dingangu hitene sarang marěngụ-děngụ."56 Manga těllu wul᷊ang karěngụe i Maria mětẹ̌tanạ dingangi Elisabet, buhụe i sie napul᷊ẹ sol᷊ong bal᷊ene. 57 Nịdangkentempone i Elisabet mamantelẹ̌. I sie naiwantel'u ahusẹ̌ esẹ.58 Manga l᷊ampung dingangu anạ u sěmbaụ e nakaringihẹ̌u Mawu e kai kereng kapiane si Elisabet, dingangu i siremal᷊aing nahul᷊uasẹ̌ dingange. 59 Ene rariọ e namụe ual᷊uěllo umure, i sire nahunděntạ e mědeạu manunatẹ̌ si sie.I sire mapulu mẹ̌sěbạ arengu rariọ e si Zakharia tuhụarengi amange, 60 kaiso i ninange kai nẹ̌bera u, "Tala! Isie harusẹ̌ isěbạ si Yohanes." 61 "Tawẹu sarang sěngkatauwọu anạ u sěmbaụ e piạ arenge kerene," ungkuěng i siresi sie. 62 Mase kạpanịdane, i sire nakiwal᷊ọ e si Zakharia kaiisěbạ si sai tangu rariọ e. 63 I Zakharia nẹ̌dorongke pěpal᷊ẹ̌pěmamohekang sěngkal᷊ěpa kụ němohẹ u, "Arenge iYohanes." I sire kěbị e nasuẹ e rimal᷊inaụ. 64 Su tempo enelai i Zakharia nakawera kụ nẹ̌dalo Mawu Kasěllahenge.65 Tangu apạeweng sělampungange nasue něngkatakụ,kụ habarẹ̌ ene nakeke su kaguwạu wawul᷊urangu Yudea.66 Kěbị taumata apang nakaringihẹ̌ e makịbal᷊o su ral᷊ungunaung i sire, "Kai makoạ e apa ngae rariọ ěndaị e?" UMawu e mạněntanudẹ̌ si sie. 67 I Zakharia, i amangurariọ e, nitumanakengu Rohkẹ̌ u Ruata e hakịu i sieněhabar'u tatanatang Mawu. I sie nẹ̌bera, 68 "I kitẹmědaloko Mawu, Ruatang Israel! I Sie seng diměntanẹ̌tul᷊ungu umat'E ringangu něliwir'i sire. 69 I Sie nẹ̌gěllịuměnanal᷊amatẹ̌ matoghasẹ̌ si kitẹ, hěnton Daud, ěllang'E.70 Nạung kạngerẹ lumiun manga nabi pinilen'E, Mawu eseng nangonggọu kědon'E, 71 waug'u mapakasal᷊amat'ikitẹ e wọu rokạ i kitẹ, dingangu wọu kawasang taumataapang měbẹ̌binsị i kitẹ. 72 Mědeạu manodẹ u tatal᷊ěntụ'E

LUKAS 1.73–2.7 162su manga i upung i kitẹ e, pẹ̌kakědon'E susi e sarungipakasěhụ'E. 73 I Sie nẹ̌salu si amang i kitẹ i Abraham,dingangu nẹ̌kědo měngambang i kitẹ e wọu rokạ i kitẹ,tadeạu i kitẹ tạ katatakụ e mětangkiang si Sie 74 (1:73)75 sěnniạ mẹ̌munara waug'i Sie ringangu makal᷊uasẹ̌naung'E karěngụ u i kitẹ e reng biahẹ̌. 76 Ei kau amang,anạku sarung isěbạ nabing Mawu Karangetange. I kautakụ irolohẹ̌ pěngal᷊imona Mawu pěnal᷊oahẹ̌ dal᷊eng baug'iSie, 77 apěngekeng habarẹ̌ su manga umat'E u i siresarung ipakasal᷊amatẹ̌, kereu Ruata e seng nangampungkal᷊awọu rosang sire. 78 Mawung kitẹ e mal᷊ondo ringangumatal᷊ěntụ; kụ ual᷊ingu mapakasal᷊amat'i kitẹ e hakịu i Sieriměnta. Mẹ̌sul᷊ungu matangěllo simarang mal᷊ukadẹ̌,79 kerene i Sie nangonggọu tualag'E waugu pakụ taumatae kụ měbẹ̌biahẹ̌ su ral᷊ungu kararěndung dingangukatatakụ. I Sie měngẹ̌ngahạ i kitẹ sural᷊eng mětẹ̌monapẹ̌darame." 80 Anạ i Zakharia e nahunnambang kasěllaheringangu natoghasẹ̌ su rohkẹ̌ e. I sie nẹ̌tanạ su wanual᷊inggi, sarang nịdang tempone i sie nẹ̌těngkatodẹ uwatangenge su tau Israel.2 1 Kutẹu su tempo ene, Kaisar Agustus nẹ̌parentatadeạu kěbị kawanua Paparentang u Roma emakiwohẹ u areng su manga měndarol᷊ẹ̌. 2 Pěndarol᷊ẹ̌humotong ini e nariadi piạ i Kirenius nakoạ guběrnurẹ̌ suwanuang Siria. 3 Kěbị taumata su tempo ene nahundal᷊engmakirol᷊ẹ̌ su soan sěmbaụ-sěmbaụ. 4 I Yusup e mal᷊aingnẹ̌buạ bọu Nazaret su Galilea, sol᷊ong Betlehem su Yudeatampạ kinawantelangu Ratu i Daud; batụu i Yusup kaihiten Daud. 5 I Yusup nakiwohẹ arenge ringangi Mariakaghiange, kụ kạpẹ̌bẹ̌bawane kapapia. 6 Kutẹu piạ i rẹ̌duasu Betlehem, tempone namụe i Maria mamantelẹ̌.7 I sie naiwanteleng ahusẹ̌ esẹ, ahusẹ̌ iakang. Anạ enenịpapikungu laěmping mase nipapěllọe su ral᷊ungu

LUKAS 2.8–20 163kakanengangu binatang lohon dahami; batụu i sire tawenakaěbạ loahe su wal᷊e kawawunakenge. 8 Su hěbi ene,piạ manga mělal᷊ukadẹ̌ měmpẹ̌lẹ̌hapạewe ghapaěng udombane su wimbaengu rěmpugẹ̌ kụ su wanua ene.9 Sěngkělěndịu kai piạ malạekat'u Mawu mẹ̌tẹ̌těngkatodẹsi sire, kụ tualag'u Mawu e měngkatewe simarangměnẹ̌nualagẹ̌ si sire, kụ i sire něngkawintogẹ̌. 10 Arawemalạekatẹ̌ e nẹ̌bera, "Abe kěngkatakụ! U iạ kawe ruměntamẹ̌bawa ral᷊uasẹ̌ masaria si kamene -- ral᷊iagẹ̌ e makoạ buạu sěngkawanuang. 11 Su sahěllo ini su soan Daud sengnawantelẹ̌ Datu Mananal᷊amatẹ̌ kụ kai i Kristus, Mawue. 12 Kụ ini e taalane: I kamene sarung makahombangdariọ kadodọ mạpapikung u laěmping, dingangu rụdal᷊okasu kakanengang u binatang." 13 Arakutẹu sěngkianupiạ malaekatẹ̌ dingangu ghapaěngu malạekatẹ̌ bal᷊ineměmpẹ̌dẹ̌dalo Mawu Ruata e. I sire němpẹ̌bera, 14 "Dalosu Ruatang l᷊angị su marangẹ! Dingangu pẹ̌darame sudunia, mal᷊unsemahẹ̌ taumata apan makạl᷊uasẹ̌ naung uMawu!" 15 Sarạeng malạekatẹ̌ seng naněntang i sire kụněngkapul᷊ẹ sol᷊ong sorga e, tangu manga mělal᷊ukadẹ̌ eněmpẹ̌berạe sěngkatau su wal᷊ine, "Bọete i kitẹ sol᷊ongBetlehem kụ kumakěllako hal᷊ẹ̌ nariadi ene, niapakasingkạu Mawu si kitẹ." 16 I sire měngkatewe němpẹ̌sasahawụnahundal᷊eng mase nakaěbạe si Maria rẹ̌duang Yusupdingangu rariọ kadodọ dụdal᷊oka su kakanengangubinatang e. 17 Ene, sarạeng i sire mělal᷊ukadẹ̌ e nakasilorariọ e, i sire němpẹ̌běkẹeng apang nihabar'u mangamalạekatẹ̌ mạanun dariọ ene. 18 Kụ kěbị taumatamạherang nakaringihẹ̌ běken sire mělal᷊ukadẹ̌ e. 19 Arawei Maria ute něndesọ u kal᷊awọu ene su ral᷊ungu naungeringangu sẹ̌sipirange. 20 Manga mělal᷊ukadẹ̌ e němpẹ̌sul᷊ẹe sol᷊ong wimbaengu rěmpugẹ̌ kạpẹ̌dalone ringangukạpẹ̌pudine Mawu Ruata e, ual᷊ingu kěbị apạewen

LUKAS 2.21–33 164kinaringihẹ̌ dingangu kinasilon sire, mẹ̌sul᷊ungkewe apannipaul᷊ị u malạekatẹ̌. 21 Sarạeng namụe umure ual᷊u ěllo,mase rariọ e nisunate. Kụ i sire němpẹ̌sẹ̌bạ e si Yesus,arengkewe nạung sinẹ̌bạ u malạekatẹ̌ dokeng i Sie rengta nipẹ̌pẹ̌pohiama. 22 Sarạeng ěllone namụe i Yusupdingangi Maria mẹ̌dẹ̌ndal᷊engu tundung kawawurẹ̌situhụewe torat'i Musa. Kụ i sire němpẹ̌bawa Anạ enesol᷊ong Yerusalem mědeạu ionggọ su Mawu Kasěllahenge.23 Kai su ral᷊ungu Torat'u Mawu e mạbawohẹ kere ini,"Apạewen anạ esẹ iakang, hinon isarakang su Mawu." 24 Isire lai měngěnna u mangěntudẹ̌ sasěmba, kere manụtěkukurẹ̌ sěhongkateng arau anạ u paluma kawuhuangdarua tuhụewe wawera su ral᷊ungu Torat'u Mawu.25 Kutẹu su tempo ene su Yerusalem piạ e sěngkatauarenge i Simeon. I sie tau mapia, mạtakụ u MawuKasěllahenge, dingangu měngẹ̌ngampal᷊ẹ̌ oras'u MawuRuata e mapakasal᷊amat'u Israel. Rohkẹ̌ u Ruata mạtanạ sisie, 26 dingangu l᷊ai Rohkẹ̌ u Ruata e seng mělẹ̌habarẹ̌ si sieu i sie tawe sarung mate kereu reng tawe makasilo RatuMananal᷊amatẹ̌ nạung nikẹ̌don Mawu. 27 Kutẹu Rohkẹ̌u Ruata něngahạ si Simeon nasuẹ̌ su Wal᷊em Mawu. Sutempo ene i Yusup dingang i Maria nẹ̌bawa si Yesus, nạungdeng kadodọe mědeạu koateng hal᷊ẹ̌ u pẹ̌sasarakang tuhụtundun toratẹ̌. 28 Tangu i Simeon měngkatewe nangal᷊ạdariọ ene mase nisarul᷊un'E, kụ i sie nẹ̌dalọ e Mawu Ruata,29 "Ini e Mawu, ute i Kau seng ta nělanda kire. Karimạkoěllang'U e mairị be su ral᷊ungu pẹ̌darame. 30 Batụuringangu mataku hala e iạ seng nakasilo Mananal᷊amatẹ̌bọu anun'U. 31 Měnanal᷊amatẹ̌ ene e seng niriahin'U baugupakụ umatẹ̌: 32 tabidạu tualagẹ̌ měnẹ̌nualagẹ̌ daral᷊engumanga umatẹ̌ bal᷊ine mědeạu ruměnta su anun'U, kụkai tualagẹ̌ makakarěntang kal᷊aadatẹ̌ su kawanuan'UIsrael." 33 Ene i amange rẹ̌duang ninangu Rariọ ene

LUKAS 2.34–44 165měngkatewe mạhundal᷊inaụ nakaringihẹ̌ apan niweranSimeon mạanung Anạ i sire. 34 I Simeon něngal᷊amatẹ̌ sisire ringangu nẹ̌bera si Maria, i ninangu Rariọ e, "Dariọene seng kinapilen Mawu Ruata mẹ̌deạu mapakawinasaringangu mapakasal᷊amat'u kal᷊awọu tau Israel. I Sie sarungmariadi taala wọu Ruata e, kụ sarung dokatengu taumatal᷊awọ, 35 kụ ual᷊ingu kai kerene ute naukahe kěbị dal᷊ungunaung i sire. Kasasusa e sarung měnusụ dal᷊ungu naungi kamene kere aghidẹ̌ mahoro." 36 Ene piạko l᷊ai nạungsěngkatau nabi wawine seng maghurang kahěngang.Arenge i Hana, anạ i Fanuel, bọu hěntong Asyer. Piạ eseng kapitu taunge nẹ̌dal᷊ahikingu kawinge karěngụe, 37 iHana nawal᷊ue kụ sarạeweng umure ual᷊um pul᷊o ěpạ sutaunge. Mang tawe naněntangu Wal᷊em Mawu. Ěllo hẹ̌bii sie mẹ̌tẹ̌tahamawu Ruata měkẹ̌kal᷊iomaneng dinganguměpẹ̌puasa. 38 Tangu su orasewe lai ene, i sie himaung,mase nẹ̌dalo Mawu Ruata e ringangu měbẹ̌bisara mạanunanạ ene su kěbị apan měmpẹ̌ngẹ̌ngampal᷊ẹ̌ tempone Ruatamapakal᷊iun Yerusalem e. 39 Sarạeng i Yusup dẹ̌duangMaria mẹ̌kẹ̌koạ kal᷊awọu apạewen hinong koatengtuhụ Torat'u Mawu, ute i rẹ̌dua e němpẹ̌sul᷊ẹ e sol᷊ongNazaret su Galilea. 40 Dariọ e ute limembọeng kaguwạeringangu natoghasẹ̌. I Sie měngkatewe matahuěnnaringangu Mawu Ruata e mang makěndagẹ̌ si Sie. 41 Apantaun-taung gaghurang i Yesus makoạ sol᷊ong Yerusalemmědeạu mẹ̌sal᷊imbang u Ěllon Sal᷊imbangu Paskah. 42 Kụpiạ e i Yesus umure namụe mapul᷊o dua su taunge, i siretamai nẹ̌sal᷊imbang tuhụewe tundune. 43 Sarangke nasuẹe sal᷊imbang ene i sire němpẹ̌sul᷊ẹ e, dariọ ene wẹ̌dangmạtanạ su Yerusalem, kụ i amang dingangu i ninangenikawẹ̌gaěnge. 44 I rẹ̌dua měngẹ̌ngěnna i Sie kai natol᷊eringangu ghapaěngu taumata. Sarạeng bọu nahundal᷊engsahěllo e karěngụe, buhụe i rẹ̌dua mědẹ̌deạ si Sie

LUKAS 2.45–3.3 166sutal᷊oarang anạ u sěmbaụ dingangu manga kanarang irẹ̌dua e. 45 Kutẹu i rẹ̌dua kai tawe nẹ̌sombang'E, kụ i siresaụewe nẹ̌sul᷊e kapia sol᷊ong Yerusalem kạpẹ̌deạ e si Sie.46 Kutẹu nal᷊iun těllu ěllo mẹ̌dẹ̌deạ, i rẹ̌dua kai nakaěbạ siSie su ral᷊ungu Wal᷊em Mawu. I Sie mạiang dụdaringihẹ̌manga mananěnro agama ringangu mạkibal᷊o. 47 Kụ kěbịapan makạdingihẹ̌ si Sie měngkatewe mạdal᷊ingun mangasasimbang'E matahuěnna. 48 Ene gaghurang'E mal᷊aingmạdal᷊ingu nakasilo si Sie. I ninang'E nẹ̌berạe si Sie,"Amang, kawe unụe i Kau nẹ̌koạ kerene si kami? Ěndaung,i kanduang amangu e měngkatewe su kaghaghěngganengmědẹ̌deạ si Kau!" 49 I Yesus simimbangke, "Kawe unụe iamang dingangi ninang mědẹ̌deạ si Siạ e? Apa i amangdingangi ninang kawe wẹ̌ga, u Iạ e kawe hinong ene suwal᷊eng Amang-Ku e?" 50 Ene, i rẹ̌dua tawe nakaěnnasasimbang i Yesus e. 51 Bọu e i Yesus napul᷊ẹ e ringangirẹ̌dua sol᷊ong Nazaret, kụ dimaringihẹ̌ si rẹ̌dua. Kụ pakụene kạdaresọ si ninange su ral᷊ungu naunge. 52 I Yesuse mang kakạsěllahe ringangu kakạtahuěnnane ringangumakạl᷊ahimpulu Ruata ringangu ikẹ̌kapulun taumata.3 1 Su taung kapul᷊o l᷊imane pẹ̌paparentang KaisarTiberius, i Ponus Pilatus nahengkẹ nakoạ Guběrnursu Yudea kụ i Herodes nẹ̌parenta su Galilea. I Filipus anạ usěmbaụ i Herodes nẹ̌parenta su wanuang Iturea dinganguTrakhonis. Arawe kawe i Lisanias ute nẹ̌parenta suAbilene. 2 Kutẹu nakoạ manga imang mawantugẹ̌ ute kaii Hanas dẹ̌duang Kayafas. Su taung ene ute Mawu Ruataněhengetang si Yohanes anạ i Zakharia su wanua l᷊inggi.3 Tangu i Yohanes rimal᷊eng su apan tampạ su kaguwạuwimbaengu Sal᷊ụ u Yordan e kụ mělẹ̌habar'u hengetanguRuata e. I Yohanes něhabarẹ̌ si sire u, "Pěmpẹ̌tobatei kamene wọu kal᷊awọu rosanu, kụ i kamene harusẹ̌pakisahani, tadeạu Mawu Ruata mangampung i kamene."

LUKAS 3.4–15 1674 Ene, kerẹewe mạbawohẹ su ral᷊ungu bukẹ̌ u Nabi Yesaya:"Piạ e ngih'u tau mạmohang su wanua l᷊inggi, 'Diahikoraral᷊engangu Mawu e, pakatateneko daral᷊engang iSie. 5 Apang pingkạ e ambunge, apam bul᷊ude ringanguwongkone e sapo. Apang dal᷊eng kalelọ e tul᷊ide, ringanguapang dal᷊eng matatahigagul᷊ẹ̌ e harusẹ̌be tene. 6 Pakụtaumata su dunia e sarung makasilo sal᷊amat'u MawuRuata e!' " 7 Mal᷊awọ taumata e mạhunděnta sol᷊ong anungYohanes e mědeạu makisahani. I Yohanes nẹ̌bera si sire,"E i kamene taumata raral᷊aị! I sai tangu nẹ̌bera u i kamenemakatal᷊ang bọu hukumang u Mawu Kasěllaheng e ramahikạděntane? 8 Todẹ̌ko su kakanoạ i kamene u i kamenekai seng němpẹ̌tobatẹ̌ bọu kal᷊awọu rosang kamene! Kụkumbahang měnětạ mẹ̌bera u i Abraham e kai i upung ikamene. Pẹ̌tahěndung: Bọu manga watu tamai ini e MawuKasěllaheng e mal᷊aing makakoạ pal᷊ahiteng Abraham!9 Bal᷊iung e seng kạdariahi waugu i panuwang kalu sarangmanga hamụ e. Tangu apạeweng kalu ta mẹ̌bawuambuane mapia e, sarung tuwangeng kụ iwahung su ral᷊unguputung." 10 "Kụ kai apạ e tangu hinong koateng i kami e?"Kerene kakiwal᷊ong taumata lawọ e si Yohanes. 11 I Yohanessimimbang, "I sain piạ l᷊akụ e rarua, gěllịko sěmbaụ e sisain tala; dingangu i sain piạ kaěnge, hinom pěmahiạ l᷊ai."12 Maghaghělle manga bea e mal᷊aing diměnta su anungYohanes mědeạu makisahani. I sire nakiwal᷊o, "Tuang Guru,kai iapẹ̌kapura tangu i kami e?" 13 I Yohanes simimbang,"Kumbahang maghělle kụ něngalembo wọu apan sengnipoěng." 14 Piạ l᷊ai sordado nakiwal᷊o, "Kereapa wue ikami e? Apạ e hinong koateng i kami tangu?" I Yohanessimimbang, "Kumbahang měmpěngakal᷊ẹ̌ si sai-saidingangu kumbahang měmpěhampasẹ̌ doitẹ̌ ual᷊ingupěngangangěnsilẹ̌ tạ katěngade. Kaiso pěmpẹ̌kadareweněbạ i kamene e!" 15 Su tempo ene tangu taumata e

LUKAS 3.16–28 168nanětạ e měkẹ̌kakiwal᷊o, měnsang i Yohanes ute kai RatuMěnanal᷊amatẹ̌ lẹ̌anwang i sire ngae. 16 Kai ual᷊ingu enehakịu i Yohanes nẹ̌bera si sire kěbị, "Iạ e měnẹ̌nahani sikamene e ringangu akẹ, kai hědowen sarung duměntaTaumata něngalembong kasěllahe wọu iạ e. Kal᷊ingungměluka tal᷊ing sapatune e, iạ e mal᷊aing tawe wotonge.I Sie sarung měnahani si kamene ringangu Rohkẹ̌ uRuata e dingangu putung. 17 Su l᷊iman'E seng piạ nihungmědeạu pẹ̌taěkang kěbị gandung e sarangkewe mawurẹ̌si.Gandung sarung ikomol᷊ẹ̌ su ral᷊ungu pěndaresokange,arawe kěbị apam bal᷊ẹ̌kane sarung tutungang'E su ral᷊unguputung tawe masasẹ̌bu!" 18 Kerene i Yohanes mạnal᷊ěnhọsi sire ringangu haghing kakakoạ e, su tempọen siemělẹ̌habaru Injilẹ̌. 19 Arawe i Herodes datun Galilea enisěngkul᷊ang i Yohanes hal᷊ẹ̌ u pẹ̌kakawinge ringang iHerodias, kinawing u tuhang e, dingangkewelain su hal᷊ẹ̌ ukěbị kararal᷊aị bal᷊ine e kụ seng kinoạ e. 20 Kaiso i Herodeskai sauneng něnambang kararal᷊akise kụ dingangu nanuẹ̌ iYohanes su ral᷊ungu tahungkụ. 21 Tangu sarangke taumatakěbị e seng nisahani, i Yesus nisahani l᷊ai. Kụ piạ e i Siekapẹ̌kẹ̌kal᷊iomanenge, tangu langị e nahěngẹ, 22 kụ Rohkẹ̌u Ruata e nẹ̌těngkatěntung si Sie kere manụ palumasu pusige. Bọu ene kinaringihe ngih'u Mawu Ruata eněhengetang, "I Kau e kai Ahusẹ̌-Ku ikẹ̌kěndagẹ̌ e. I Kaue makạl᷊uasẹ̌ naung-Ku e." 23 Su tempon Mawu Yesusnanětạ u munaran'E, umur'E seng piạ u manga těllumpul᷊o su taunge. Angkuěngkewen taumata, uade i Sie kaianạ i Yusup, anạ i Eli, 24 anạ i Matat, anạ i Lewi, anạ iMalkhi, anạ i Yanai, anạ i Yusup, 25 anạ i Maca, anạ iAmos, anạ i Nahum, anạ i Hesli, anạ i Nagai, 26 anạ i Maat,anạ i Maca, anạ i Simei, anạ i Yosekh, anạ i Yoda, 27 anại Yohanan, anạ i Resa, anạ i Zerubabel, anạ i Sealel,anạ i Neri, 28 anạ i Malkhi, anạ i Adi, anạ i Kosam, anạ

LUKAS 3.29–4.8 169i Elmadam, anạ i Er, 29 anạ i Yesua, anạ i Eliezer, anạ iYorim, anạ i Matat, anạ i Lewi, 30 anạ i Simeon, anạ iYehuda, anạ i Yusup, anạ i Yonam, anạ i Elyakim, 31 anạ iMelea, anạ i Mina, anạ i Matata, anạ i Natan, anạ i Daud,32 anạ i Isai, anạ i Obed, anạ i Boas, anạ i Salmon, anạ iNahason, 33 anạ i Aminadab, anạ i Admin, anạ i Arni, anại Hezron, anạ i Peres, anạ i Yehuda, 34 anạ i Yakub, anạ iIshak, anạ i Abraham, anạ i Terah, anạ i Nahor, 35 anạ iSerug, anạ i Rehu, anạ i Peleg, anạ i Eber, anạ i Salmon,36 anạ i Kenan, anạ i Arpakhsad, anạ i Sem, anạ i Nuh, anại Lamekh, 37 anạ i Metusalah, anạ i Henokh, anạ i Yared,anạ i Mahalaleel, anạ i Kenan, 38 anạ i Enos, anạ i Set, anạ iAdam, anạ u Ruata.4 1 Mawu Yesus napenẹ u Rohkẹ̌ u Ruata e su tempongi Sie naněntangu sal᷊ụ u Yordan e. Rohkẹ̌ u Ruatae nangahạ si Sie sol᷊ong banua l᷊inggi. 2 Sene i Sienisal᷊ukateng u setang ěpạ u pul᷊o su ěllone karěngụe.Karěngụewen ěllo ene, i Sie tawe kimaěng manga apa-apakụ pěngěnsueěnge i Sie nakapěndang nahutung. 3 Setangnẹ̌berạe si Sie, "I Kau Ahusẹ̌ben Duata arauěng? Utepěngoroko watu ěndaị apakakoạ borotẹ̌." 4 Tangu MawuYesus simimbang, "Su ral᷊ungu Winohẹ Susi kạbawohẹ,'Taumata e tawe makapẹ̌biahẹ̌ sěmatang bọu borotẹ̌.'" 5 Mase setange něngahạe si Yesus sol᷊ong sěmpalangmarangẹ, kụ su ral᷊ungu sěngkakondạ tangu setangenanodẹen pakụ kararatuangu dunia ini e si Sie. 6 "Pakụkawasa ringangu kakakalạ ěndaị e sarung takụ onggotangsi Kau e," angkuěngu setang si Yesus e, "ual᷊ingu pakụene seng nighěllị si siạ, ute walạewe iạ mapulu měnsangtakụ ionggọ si sai-sai. 7 Tangu pakụ ene sarung makoạbạgeang'U, kereu i Kau mẹ̌suba su těngoku." 8 I Yesussimimbang, "Su ral᷊ungu Winohẹ Susi e mạbawohẹ,'Pẹ̌subạe su Mawu Kasěllahenge kụ pẹ̌tahamawụ e si Sie

LUKAS 4.9–21 170sẹ̌sane.' " 9 Mase setange nangahạewen Yesus sol᷊ongYerusalem kụ naměllọ i Sie su wowong atụ u Wal᷊em Mawue, kụ nẹ̌berạe si Sie, "I Kau Ahusẹ̌ben Mawu Ruata arauěng? Ute tumpạ e wọu ini. 10 Batụu su ral᷊ungu WinohẹSusi e mạbawohẹ, 'Mawu Ruata e sarung mẹ̌parentamanga malạekatẹ̌ ipěnanudẹ̌ pakapia-pia si Kau.' 11 Kutẹulai, 'Manga malạekatẹ̌ sarung měmpanal᷊endeng si Kauringangu l᷊imang sire, tadeạu l᷊aed'U e lai tawe matanggasu watu.' " 12 I Yesus simimbang, "Su ral᷊ungu Winohẹ Susimạbawohẹ, 'Kumbahang manal᷊ukạ Mawu KasěllahengeRuatanu.' " 13 Tangu sarạeng setange nangědọe nanal᷊ukạsi Yesus dingangu haghin sasal᷊ukạ, tangu i sie namehọewọu anun Yesus kụ něngampal᷊ẹ̌ tempone mapia. 14 Bọu e iYesus nẹ̌sul᷊ẹ e sol᷊ong Galilea; kụ i Sie nilohoěngken Rohkẹ̌u Ruata e. Kụ telengu mạanun Sie měngkatewe nasěsahẹ̌su pakụ banua ene. 15 I Sie mạněnro su manga wal᷊empẹ̌kakal᷊iomanengang ringangu kěbị taumata mẹ̌dẹ̌dalosi Sie. 16 Ene i Yesus natamai lai sol᷊ong Nazaret tampạenạung kinasariaěnge. Su ěllon Sabatẹ̌ e tuhụewe tundunei Sie simuẹ̌ su wal᷊em pẹ̌kakal᷊iomanengang. I Sie nẹ̌buạdimarisị mẹ̌basa Winohẹ Susi e, 17 kụ nighěllikangkembukẹ̌ u Nabi Yesaya. I Sie namingkahẹ̌ bukẹ̌ ene, masenakahombang ayetẹ̌ ini, 18 "Rohkẹ̌ u Mawu ene si Siạ,batụu i Sie seng nělanisẹ̌ si Siạ tadeạu ipẹ̌lẹ̌habar'u habarẹ̌makạdal᷊uasẹ̌ e su makakasiang. I Sie rimoloh'u Iạ mědeạupěmẹ̌mohangu karal᷊ěsọ u mạtatahungkụ dingangukawawekesu matan tau wuta; iapělẹ̌liu tau tẹ̌tumbiagheng19 ringangu iapělẹ̌habar'u oras'u rarěntang Mawu e,makasal᷊amatẹ̌ umat'E pinilene." 20 Mase i Yesus wọetenněndul᷊ung bukẹ̌ ene kapia kụ naněgong ene su mělahal᷊ẹ̌,bọu ene i Sie kimaiang. Matang kal᷊awọu taumata sural᷊ungu wal᷊em pẹ̌kakal᷊iomanengang e měngkatewematatandạ si Sie. 21 Tangu i Yesus nanětạe něhengetang

LUKAS 4.22–33 171si sire kere ini, "Manga ayet'u Winohẹ Susi su sahěllo inie pinakasěhụ su oras'u i kamene nakaringihẹ̌." 22 Mangawawera niweran'E měngkatewe maral᷊ěnggihẹ̌, hakịui sire němpẹ̌dal᷊inaụ dingangu mạbohang si Sie. I sireněmpẹ̌bera, "Kai wal᷊inewe anạ i Yusup i Sie Ho?" 23 Tangu iYesus něhengetang si sire, "Ěndịu i kamene mang mẹ̌pakẹusasailing bawera ini e si Siạ, 'Dokterẹ̌ pangundangkowatangengue. Apan nakal᷊aherang kinaringih'i kami e nikoạu su Kapernaum, koạko l᷊ai su soan gaghurangu e.' " 24 IYesus saụewe něnamba, "Pẹ̌tahěndungke, tawe apa nabikụ lẹ̌adateng su soane sẹ̌sane. 25 Ual᷊ingu ene daringihẹ̌ko:su tempong Elia, piạ e arẹ̌gan těllu taung ěnnungu wul᷊angkarěngụe tawe rimasehẹ̌, hakịu piạ e karal᷊unusẹ̌ masariasu kạguwạu wanua. Su tempo ene lawọ manga wawinewal᷊u su Israel. 26 Maning seng kerene, Mawu Ruata etawe něndoloh'i Elia tamai sol᷊ong sěngkatau wọu mangawal᷊u e, kaiso kětạewen sol᷊ong anun sěngkatau wawinewal᷊u su Sarfat su wanuang Sidon. 27 Kerene lai su temponNabi Elisa mal᷊awọ taumata su Israel piạ sakịe kustamakatatakụ, kaiso tawẹu sarang sěngkatau l᷊ai wo'i sirenipakaul᷊e, tumbạewen i Naaman tau Siria e." 28 Kěbịtaumata su wal᷊em pẹ̌kakal᷊iomanengang e měngkatewenisawelangu pẹ̌du sarạeng nakaringihẹ̌ tamai ene. 29 Kụi sire měngkatewe němpẹ̌bua mase nanokol᷊ 'i Yesusnipasẹ̌bang bọu soa, ringangu niwawan sire saranglengehu wul᷊ude, pinẹ̌koateng soan sire. I sire mẹ̌nẹ̌naungu měnuhud'i Sie su těnggilihange. 30 Arawe i Yesusdimal᷊eng bọu tal᷊oaran taumata l᷊awọ e apidu natamai.31 Bọu e i Yesus tamai sol᷊ong soan Kapernaum su Galilea.Su tampạ ene i Sie mạněnro taumata l᷊awọ su ěllonSabatẹ̌ e. 32 Kụ i sire mangkewen měmpẹ̌dal᷊inaụ nakasilokakakoạ'E maněnro, u i Sie mẹ̌bẹ̌bera ringangu kawasa.33 Ene su wal᷊em pẹ̌kakal᷊iomanengang piạ e sěngkatau

LUKAS 4.34–43 172nisakeěngu rohkẹ̌ dal᷊akị. Tau ene měngkatewe namansagẹ̌maihạ-ihạ, 34 "Ei Yesus, tau Nazaret, i Kau mapulumẹ̌koạ apa si kami? I Kau riměnta maminasa si kamie? Iạ masingkạ i sai Kau! I Kau kai rarolohangu Ruata!"35 "Pakarěmmasẹ̌ko!" Pal᷊ěndih'i Yesus su rohkẹ̌ dal᷊akị e."Pěmpẹ̌sẹ̌bangke wọu tau ěndaị e!" Mase rohkẹ̌ dal᷊akị ewọuten napakawẹ̌bahu tau e su těngon sire kẹ̌bị, bọu esimẹ̌bang wọu tau ene, kụ tawe kạdiongeng nakapẹ̌kapurasi sie. 36 Kěbị taumata naral᷊ingu kụ němpẹ̌bera sěngkatausu wal᷊ine, "Bal᷊inewe mal᷊ongkọ manga waweran'E. Piạpěhěngking'E ringangu kawasan'E, i Sie nẹ̌parenta mangarohkẹ̌ daral᷊aị pasẹ̌bang, kụ i sire nahunsěbangke wue!"37 Kutẹu telengu mạanun Yesus měngkatewe nẹ̌sasěsahẹ̌su apam beọ u wanua nal᷊ikụ. 38 I Yesus simẹ̌bang bọuwal᷊em pẹ̌kakal᷊iomanengang e, mase rimangeng su wal᷊engSimon. Kutẹu i empong Simon bawine e kai lụl᷊ěhabẹ̌, kụ isire nakitul᷊ungke si Yesus e. 39 Tangu i Yesus himaung sural᷊okangu tau wawine ene, kụ napakailangu lěhabẹ̌ ene.Kụ lěhabẹ̌ e naintal᷊ẹ̌ dingangu i empong Simon bawine eměngkatewe nẹ̌bangung dingangu nẹ̌tangkiang si sire.40 Ene sarạeng matangěllo simědạ e ute kěbị taumataněmpangěntudẹ̌ sol᷊ong anung Yesus apạewen anạ usěngkataun sire balạewe měnsang sakị apa. I Yesus eněnělid'u l᷊iman'E su pẹ̌sěngkatau kụ napakapian sire.41 Manga rohkẹ̌ daral᷊aị e mal᷊aing nahunsẹ̌bang bọutaumata l᷊awọ e, apidu kạpẹ̌mansage maihạ, "I Kau Ahus'uRuata e!" Kutẹu i Yesus kai němal᷊ěndihẹ̌ si sire kụ tawenapakawalan sire niapẹ̌bera, watụ u i sire kawe masingkạu i Sie kai Ratu Mananal᷊amatẹ̌. 42 Sarạeng matangěllo enanětạe siměnnang i Yesus naněntangu soa ene masenakoạ sol᷊ong tampạ tạ taune. Kutẹu taumata l᷊awọ enanětạ e mědẹ̌deạ si Sie kụ piạ e i sire nakaěbạ si Sie, i sireměngkai mạmaedẹ̌ si Sie u abe apẹ̌něntang i sire. 43 Kaiso

LUKAS 4.44–5.9 173i Yesus něhengetang, "Injilẹ̌ mạanun kereapa Mawu Ruatae mẹ̌parenta ute hinon Takụ habareng lai su manga soawal᷊ine batụu kai ene Mawu Kasěllahenge rimoloh'u Iạsol᷊ong dunia e." 44 Ual᷊ingu ene Mawu Yesus měngkaweměnẹ̌nasẹ̌ su manga kanisa su pakụ soan Yudea e.5 1 Sěnsul᷊e tempo i Yesus rụdarisị su apeng uRanong Genesaret. Lawọ taumata měngkateměngkạsěngkilẹ̌ měgẹ̌gausẹ̌ dumaringihẹ̌ hengetang uMawu Kasěllahenge. 2 Kụ i Yesus nakasilo sakaeng duanggěsa mạsasiladẹ̌ su apeng ene. Manga mẹ̌papakisaghẹ eute nạung nahuntumpa wọu sakaeng e kụ měmpạnẹ̌bangsomạ i sire. 3 I Yesus měngkatewe simake su sěnggěsasu sakaeng i Simon, mase něngoro si Simon apẹ̌nondosakaeng e riọ pakaghea wọu apeng. Yesus naiang sural᷊ungu sakaeng e kụ naněnro taumata l᷊awọ bọu ral᷊ungusakaeng e. 4 Sarạeng i Sie nangědọe něhengetang e tangui Sie nẹ̌berạe si Simon, "Pundal᷊ẹ̌ko sasaẹ sol᷊ong tampạmaral᷊ung e kụ paněntangkon somạ i kamene su sasịmědeạu panamẹ kinạ." 5 "Tuang Guru," nisimbangi Simon,"kanandun hẹ̌bi e i kami nạung mětẹ̌těngkasaghedẹ̌,kai i kami e tawe nakaal᷊ạ apa-apa! Kai ual᷊ingken iTuang nangoro e, ute kerenẹ e; iạ deng saụ maněntangu somạ." 6 Bọuten i sire němpẹ̌koạ kerene, i sirenakal᷊iwungke ghapaěngu kinạ l᷊awọ-l᷊awọ hakịu somangsire nanětạe naghehẹ. 7 Ual᷊ingu ene i sire němpangalapẹe mẹ̌dẹ̌dorong tul᷊ung su manga ringang i sire su sakaengbal᷊ine e, apẹ̌sẹ̌sumbala si sire. Manga ringangi sireramahịe mase i sire nẹ̌tatal᷊iwung nělurangken kinạ e susakaeng duang gẹ̌sa e pinakapenẹ hakịu manga sakaenge masarạ mawul᷊usẹ̌. 8 Sarangke i Simon nakasilo ene,ute i sie měngkatewe nẹ̌tumpěkuhẹ̌ su těngon Yesus e,mase nẹ̌berạe, "Těntangke iạ, Mawu! U iạ kai taumatawarạdosa!" 9 I Simon dingangu kěbị taumata ringangi

LUKAS 5.10–18 174sie mangkewen dimal᷊inaụ nakasilo kinạ kerene kal᷊awọenikasamẹ i sire. 10 Kerene lai manga hapị i Simon, u iYakobus dẹ̌duan Yohanes, manga anạ i Zebedeus. Enei Yesus něhengetangke si Simon, "Abe katakụ! Manětạbọu ini e i kau kai makoạ mananomạ taumata." 11 I Simonringangkewelain manga ringange němpamuạ sakaengene sol᷊ong apeng, bọu e naněntangu kěbị ene, masenahuntol᷊e si Yesus. 12 Piạ sahěllo i Yesus nạung su soasěmbaụ. Paị sene lai piạ sěngkatau esẹ kụ badangenatukusu sakị u pisị makạtatakụ. Kutẹu sarang i sienakasilo si Yesus e, i sie nẹ̌těngkasumagẹ̌ su těngone apidumẹ̌dẹ̌dorong, "Tuang, kereu i Tuang mapulu, ute i Tuangdeng mapakapian iạ e!" 13 Tangu i Yesus měngkateweněngumpaedẹ̌ tau ene apidu něhengetang, "Iạ e mapulukụ kapiạ e!" Orasẹ̌ ene lai sakị e měngkatewe naněntang.14 Mase i Yesus nẹ̌sědingken tau ene mẹ̌běkeng hal᷊ẹ̌ enesu pakụ taumata angkuěng'E, "Dakọe pẹ̌těngkatodẹsu imang kụ pẹ̌dorong si sie pěnahiring kau e kụ sengnaul᷊e e. Bọu e tamai pẹ̌bawa sasěmba kere nitanMusa e ipanahuntěngadẹ̌ su manga taumata u i kaumamben těnga-těngadẹ̌ seng naul᷊e." 15 Arawe telengu iYesus kai sauneng napěpidẹ̌ su apan tampạ kụ měngkailawọ taumata němpẹ̌děnta měgẹ̌gausẹ̌ dumaringihẹ̌ siSie ringangu makikapian sakị i sire. 16 Bọu ene i Yesusnangingkạ nẹ̌kal᷊iomaneng su tampạ tạ taune. 17 Su sěnsul᷊etempo piạ e i Yesus kạpaněnrone piạ pirang katau tauFarisi ringangu manga mananěnro agama mạhungkaiangsene. I sire nạung nahunděnta wọu Yerusalem dinganguwọu manga soa su Galilea ringangu Yudea e. Kụ kawasangMawu Kasěllahenge ene mẹ̌tẹ̌tumanạ si Yesus mědeạumapakapiam manga masasakị. 18 Kutẹu su tempo enesěngkianu piạ pirang katau nahunděnta němpẹ̌bawasěngkatau peosẹ̌ pětẹ̌mbangeng sural᷊okange. I sire

LUKAS 5.19–29 175měngkai mẹ̌tẹ̌tawakal᷊i manuẹ̌ tau ene sol᷊ong dal᷊unguwal᷊e mẹ̌deạu ipěllọ su těngong Yesus e. 19 Kai ual᷊ingkentaumata tumanịu l᷊awọ sene ute i sire tate nakasuẹ̌.Tangu i sire nělěngkangken sie su wowong atụ u wal᷊e.Mase i sire nělekese atụ e ringangu nangul᷊uh'i sieringangkewen dal᷊okaěnge su těngong Yesus su tal᷊oarantaumata l᷊awọ ene. 20 Ene sarạeng i Yesus nakasilo kerenekaguwạe pangangimang i sire, i Sie něhengetang sutau ene, "Anạ u sěmbaụku ikẹ̌kěndagẹ̌, dosanu e sengniampungang." 21 Manga mananěnro agama ringangumanga tau Farisi nanětạe němpẹ̌bera sěngkatau suwal᷊ine, "Kai i sai tau ěndaị e wahani něhinakang MawuRuata e? I sai wue makaampung dosa, sul᷊ikud'u Mawusẹ̌sane?" 22 I Yesus masingkạ u kakiwal᷊on sire, kụ i Sieněhengetang, "Kawe unụe i kamene měkẹ̌kiwal᷊o kerenesu ral᷊ungu naungu? 23 Mal᷊owọkangbe sude ngae, mẹ̌berau, 'Kal᷊awọu rosanu e seng niampungang', arau mẹ̌berau, 'Pẹ̌bangungke, mase ral᷊engke!'? 24 Arawe orasẹ̌ inie Iạ sarung manahuntěngadẹ̌ si kamene u su wowongdunia ini e Ahus'u Taumata e kawasa mangampungdosa e." Mase i Yesus něhengetang su tau nipeosẹ̌ ene,"Pẹ̌bangungke, panapuạe raral᷊okaěngu kụ kapul᷊ẹ e!"25 Ene i sie měngkatewe nẹ̌bangung su těngon sire kěbị,mase nanapuạ dal᷊okaěnge kụ napul᷊ẹ kạpẹ̌dalone MawuRuata e. 26 Tangu i sire kěbị mangkewen němpẹ̌dal᷊inaụkụ němpẹ̌dalo Mawu Ruata e. Kụ dingangu pěndangukatatakụ i sire němpẹ̌bera, "Apa makadal᷊inaụ kahěngangkinasilon kitẹ su sahěllo ini!" 27 Bọu ene i Yesus simẹ̌bangkụ nakasilo sěngkatau maghaghělle bea, arenge i Lewi,kụkaiang su kantorẹ̌ e. I Yesus něhengetang si sie, "Tol᷊ẹeSiạ." 28 Ene i Lewi měngkatewe nẹ̌buạ kụ naněntangu kěbị,mase mol᷊e si Yesus e. 29 Tangu bọu ene i Lewi nẹ̌koạkosal᷊iwang baug'i Yesus su wal᷊ene. Lawọ maghaghělle

LUKAS 5.30–39 176bea ringangu taumatạewe wal᷊ine nahungkaěng dingangi sire. 30 Kutẹu pirang katau tau Farisi ringangu mangamananěnro agama nakapěndang naunge tạ kal᷊oahenge,tangu němpẹ̌bera su manga murit'i Yesus, "Unụe i kamenekěbị mạhungkaěng dingangu měmpạnginung dingangumaghaghělle bea ringangu manga taumata raral᷊akị?" 31 IYesus simimbang, "Tau mal᷊ahuweka e tawe hinom piạmangangundange; kaiso kawe masasakị e. 32 Iạ diměntawal᷊inewe měkẹ̌kui taumata makapěndang batangengemapia, kaiso taumata marosa tadeạu i sire měmpẹ̌tobatẹ̌bọu kal᷊awọu rosan sire." 33 Ene i sire němpẹ̌bera siYesus, "Murit'i Yohanes ringangu murit'u tau Farisi emasau měmpẹ̌puasa ringangu měmpẹ̌kal᷊iomaneng.Arawe manga murit'U ute měngkawe mạhungkaěngdingangu měmpạnginung." 34 Kutẹu i Yesus simimbang,"Apa i kamene makakoạ mangoro manga sake ipẹ̌puasasu sal᷊iwangu kawinge, těntal᷊ang kaghiang esẹ e rengdingangi sire? Tantu tala! 35 Kai sarung mịdang temponekaghiang esẹ ene al᷊akeng bọu anun sire. Kụ su tempoene i sire wuhụewe měmpẹ̌puasa." 36 Mase i Yesusnẹ̌běken papinintu ini si sire, "Tawẹu sarang sěngkatauměnděpellẹ̌ lakụ těbe dingangu ririsu lakụ buhu. Batụu isie kai makaghehẹ lakụ buhu ene. Mase lai hekạ darěpelẹ̌buhu e tawe nẹ̌kětạ su lakụ těbe. 37 Kerene lai tawẹtaumata mẹ̌tẹ̌tahong anggorẹ̌ buhu e su kawihẹ̌ pisị těbe,u anggorẹ̌ buhu e kai sarung makariading kawihẹ̌ enemawẹ̌desẹ̌. Kutẹu anggorẹ̌ e nawosọ e ringangu kawihẹ̌e magholọ. 38 Anggorẹ̌ buhu e hinong itaho su ral᷊ungukawihẹ̌ buhu l᷊ai. 39 Kerene lai tawẹ taumata mapulumanginung anggorẹ̌ buhu kereu seng bọu nanginunganggorẹ̌ těbe. 'Anggorẹ̌ těbe uade kai katemangenge,'angkuěnge."

LUKAS 6.1–11 1776 1 Ene sěnsul᷊e su ěllon Sabatẹ̌, piạ e i Yesus simahental᷊oaram baelu gandung, manga murit'E němpamosogandung. I sire mělẹ̌lising gandung ene ringangu l᷊imansire, mase kẹ̌kanengang i sire. 2 Kutẹu pirang katau tauFarisi němpẹ̌bera, "Kawe unụe i kamene mělẹ̌lampamanga ator'u agamang kitẹ dingangu měmpẹ̌kẹ̌koạ apanpělli koateng su ěllon Sabatẹ̌?" 3 I Yesus simimbang, "Kaireng tanakạ basa i kamene apan nikoạ i Daud tangu,piạ i sie ringangu manga taumatane něngkal᷊unusẹ̌? 4 Isie simuẹ̌ su ral᷊ungu Wal᷊em Mawu kụ nangal᷊ạ e borotẹ̌nạung nakoạ sasěmba su Mawu Kasěllahenge, masenịkakaěnge. Bọu ene mal᷊aing pinẹ̌gělirange borotẹ̌ ene sumanga taumatane. Sěmbal᷊iau kere su atorangu agamangkitẹ, kětạem manga imang botonge kumaěng borotẹ̌ ene."5 Mase i Yesus něhengetang, "Ahus'u Taumata e kawasa suěllon Sabatẹ̌ e!" 6 Tangu su ěllon Sabatẹ̌ lai wal᷊ine, i Yesussimuẹ̌ su wal᷊em pẹ̌kakal᷊iomanengang. Ene sene kai piạtau limane nipatene sěmbẹ̌ka. 7 Pirang katau mananěnroagama ringangu tau Farisi měngkate mạnitị pẹ̌sasal᷊anYesus mědeạu ikapangaduhang i Sie. Kụ i sire měngkatewemạnitị měnsang i Sie sarung mapakapian taumata suěllon Sabatẹ̌. 8 Kutẹu i Yesus těbe masingkạ u něnnansire. Tangu i Sie nẹ̌berạe su tau l᷊imane nate sěmbẹ̌ka e,"Endaịko pẹ̌buạ darisị sini su těngone!" Tangu tau enenẹ̌buạ e, kụ dimarisịewe sene. 9 Kutẹu i Yesus nakiwal᷊o sisire apang ene sene, "Tumuhụ agamang kitẹ e měnsangbotonge mẹ̌koạ apa su ěllon Sabatẹ̌? Měkoạ mapia arauměkoạ dal᷊akị? Mangambang taumata arau manilakạ?"10 I Yesus mẹ̌manda kěbị si sire, mase něhengetang sutau ene, "Ul᷊uhẹ̌ko limanu e." Tau e něngul᷊uhẹ̌ l᷊imanekụ l᷊imane e nul᷊ẹ e. 11 Arawe manga mananěnro agamaringangu tau Farisi e měngkatewe nisawelangu pẹ̌dukụ nanětạ e nahumbisara měnsang kapuraneng i sire

LUKAS 6.12–23 178Mawu Yesus e. 12 Tangu su tempo ene i Yesus rimal᷊engkụ simaka wul᷊ude, kụ mẹ̌kal᷊iomaneng. Ene sene i Siemang mẹ̌kẹ̌kal᷊iomaneng su Mawu Ruata sěhẹ̌bi watu.13 Ene sarạeng ěllo seng natuahẹ̌, i Sie kimuị e mangamurit'E, mase pinilene mapul᷊o dua su kataune wọ'i sirerasul. I Sie něsěbạ i sire mapul᷊ọ dua ene kai mangararolohang. I sire ene ute kai: 14 I Simon (kụ isẹ̌sẹ̌bạ'Elai si Petrus), dingangi Andreas tuaring Simon; Yakobusdẹ̌duan Yohanes, Filipus dingangi Bartolomeus, 15 i Mausdingangi Tomas, Yakobus anạ i Alfeus, dingangi Simon(isẹ̌sẹ̌bạ si Patriot), 16 i Yudas anạ i Yakobus dingangi YudasIskariot kụ samurine nakoạ mẹ̌tatul᷊a. 17 Bọu ene i Yesusdimẹ̌sungke wọu wul᷊ude ene ringangkewelain mangarasulẹ̌ e, mase maing kụ dimarisị su sěmpalang tampạmatene. Sene piạ ko l᷊ai kamonaěng manga murit'E wal᷊ineringangu taumata l᷊awọ nahunděnta wọu apan tampạsu kaguwạu Yudea, Yerusalem, dingangu manga soanTirus dingangu Sidon su sěbu l᷊uạ. 18 I sire nahunděntamẹ̌deạu rumaringihẹ̌ si Yesus e, dingangu tadeạu maul᷊ewọu kal᷊awọu sakị i sire. I sire apạewen kẹ̌kasuẹ̌kangurohkẹ̌ dal᷊aị e mal᷊aing nahunděnta kụ něngkapia. 19 Kụpakụ taumata mẹ̌dẹ̌deạu makapanenggehẹ̌ si Yesuse, watụ u kai piạ kawasa sụsěbang bọu watangeng'E kụmakạpia si sire kěbị. 20 I Yesus namanda manga murit'Emase něhengetang, "Kariangkamang i kamene taumatamakakasiang e, u i kamene kai ral᷊ohong kararatuanguMawu Ruata e! 21 Kariangkamang i kamene apanněngkahutung orasẹ̌ ini; u i kamene hẹ̌dong iapakal᷊aedẹ̌!Kariangkamang i kamene apang sụsangị orasẹ̌ ini; ikamene sarung mahul᷊ẹ̌ge! 22 Kariangkamang i kamenekereu ipẹ̌binsị, ikawěnsing, lẹ̌hinakaneng, dinganguipẹ̌sẹ̌sampuhẹ̌ ual᷊ingu Ahus'u Taumata e! 23 Manganabi su tempon nạung kẹ̌koateng kerene lai. Kamageng

LUKAS 6.24–34 179hal᷊ẹ̌ ene mariadi ute karimạko i kamene měngkaiměmpạhul᷊uasẹ̌ dingangu měmpẹ̌sal᷊ain dal᷊iagẹ̌, u kawemasaria wawal᷊ise kạsasadia si kamene su sorga e. 24 Kụkạěngkěhang bue i kamene apang makakalạ e orasẹ̌ ini;watụ u i kamene seng kinawuakengu katatemangenge!25 Kạěngkěhang i kamene apan nikal᷊aedang orasẹ̌ ini;u i kamene sarung kal᷊unusang! Kạěngkěhang i kameneapan mạhul᷊ěge orasẹ̌ ini; u i kamene sarung l᷊umahunsusaringangu mahunsangị! 26 Kạěngkěhang i kamene, kerẹupakụ taumata e měngkai měmpẹ̌dẹ̌dalo si kamene;u mal᷊aing kerene manga i upung i sire měmpẹ̌dẹ̌dalomanga mahang nabi kal᷊imonane." 27 "Arawe si kameneapan dụdaringihẹ̌ e si Siạ orasẹ̌ ini, Iạ tumanatạ engini: pěmpẹ̌kěndagẹ̌ben manga sědụ i kamene ringangupěmpẹ̌koạbe mapia su taumata apan měmpẹ̌bẹ̌binsị ikamene. 28 Pěmpangal᷊amatẹ̌ taumata apan měmpạnganesi kamene, ringangu pěmpẹ̌kal᷊iomanengu taumataapan mapakạsusang kamene. 29 Kereu i sai mamerupipịu sěmbẹ̌ka ute walạewe i sie pameru pipịu sěmběkal᷊ai. Kereu lakụ u nipul᷊aho ute ghělịe lai lahawengu e.30 Kereu sěngkatau mẹ̌gẹ̌gausẹ̌ apa-apa si kau ute ghěllịesi sie, ringangu kereu rarotongu e pul᷊ahong, ute walạemanịeng tawe ul᷊enang. 31 Pakapiako miěbạu taumatawal᷊ine kerẹewe su kapulung kamene i sire miěbạ ikamene e. 32 Kereu i kamene sěmatang kụ kěndagu apangkụ kěndag'i kamene ute apa wue wawal᷊ise? Taumatawarạdosa e mal᷊aing kụkěndagu i sai-saing kụkěndag'isire. 33 Dingangu kereu i kamene sěmatang měmpẹ̌kẹ̌koạmapia su manga taumata apan měmpẹ̌kẹ̌koạ mapia sikamene, ute apa wue wawal᷊ise? Taumata warạdosa emal᷊aing měmpẹ̌kẹ̌koạ kerene! 34 Dingangu kereu i kamenesěmatang mangonggọu roitẹ̌ pakịědang si sai-saiewenmakawaehẹ̌ ute apa wue wawal᷊ise? Taumata warạdosa

LUKAS 6.35–42 180e mal᷊aing mangonggọu roitẹ̌ pakịědang su taumatawarạdosa e, wọu ene paghělenang kapia! 35 Tuhụ hinoneabe kere! I kamene kawe harusẹ̌ kuměndag'u sědụ ikamene ringangu měmpẹ̌koạ mapia si sire. I kameneharusẹ̌ pěmpangonggọ su ědang dingangu abe pělẹ̌harapẹ̌makaẹ̌ba sasul᷊ene. Kamageng kerene ute wawal᷊ise sarungmasěllahẹ̌ dingangu i kamene mariadi manga anạ u MawuKarangetange. U Mawu Ruata e kai mal᷊ondo su taumataapan wẹ̌gang makitarimakasẹ dingangu su apan daral᷊akị elai. 36 Pakatatal᷊ěntụko i kamene mẹ̌sul᷊ungkewen i Amangi kamene e kawe matal᷊ěntụ." 37 "Kumbahang mapẹ̌salantaumata wal᷊ine mědeạu i kamene hala tawe lai ipẹ̌sal᷊amMawu Ruata e. Kumbahang měhukung u taumata wal᷊inemẹ̌deạu i kamene e lai tawe ihukung u Mawu Ruata e.Pěngampungko taumata wal᷊ine, mẹ̌deạu Mawu Ruata laimangampung i kamene. 38 Pěmpangonggọ su taumatawal᷊ine, mẹ̌deạu Mawu Ruata lai mangonggọ si kamene.I kamene sarung makatarimạ laonggọ mẹ̌dẹ̌dal᷊embo kụseng niapakasikilẹ̌ mapia-pia si kamene. U kai sasupaipanupang kamene baug'u taumata wal᷊ine sarungipanupan Duata si kamene." 39 Mase i Yesus něběke sisire papinintu kere ini, "Kamageng tau wuta mangahạtau wuta wal᷊ine, ute nal᷊ahẹ i rẹ̌dua sarung manawosu ral᷊ungu wangka. 40 Tawẹ apa muritẹ̌ limebo wọumananěnrone. Arawe muritẹ̌ nasuen sikol᷊ane, sarungmẹ̌sul᷊ungu mananěnrone. 41 Kawe unụe i kamenemakạsilowe pul᷊ing su matang anạ u sěmbaụ u, arawesal᷊awaku su matang kamene hala e tawe kinasilongkamene? 42 Kereapa wue i kamene makapẹ̌bera su anạ usěmbaụ u, 'E anu, mahịe iạ mangoẹ pul᷊ing bọu matanu,'arakutẹu su ral᷊ungu matanu sẹ̌sanu kawe piạ sal᷊awakukụ tawe kinasilong kamene? Ei kau tau mělle! Al᷊ạkokal᷊imona sal᷊awaku su matanu e. Mase wuhụe i kamene

LUKAS 6.43–7.3 181makasilo mal᷊ahẹ dingangu makakoẹ pul᷊ing bọu matanganạ u sěmbaụ u e." 43 "Kalu matuwo e tawe mapẹ̌buangbuane ral᷊aị. Kerene lai kalu ral᷊aị tumuwo e tawe mẹ̌buangbuane mapia. 44 Apạeweng kalu e kai ikẹ̌kakiral᷊a suwuane. Sumpinị tawe kapananipoěng buang ara, ringanguwanehẹ̌ tawe kapẹ̌dareakeng buan anggorẹ̌. 45 Taumatamapia e mạngukahu hal᷊ẹ̌ mapapia watụ u naunge kaikal᷊aěmungangu kapapia. Taumata ral᷊akị e mangukahuhal᷊ẹ̌ daral᷊akịe watụ u naunge mạpenẹ u karal᷊akị. U apaniwẹ̌berang mohonge ene e kai wọu tompẹ u naunge."46 "Unụe i kamene měkẹ̌kui si Siạ, 'Mawu, Mawu,' kaisotawe mẹ̌kakoạ apan Takụ ipẹ̌lẹ̌hengetang si kamene?47 Dingangi saị e wue i kitẹ mẹ̌nul᷊ung taumata apandiměnta su anu-Ku, dingangu rụdaringihẹ̌ hengetang-Ku,měndal᷊engu ene? -- Mapiangbe Iạ deng maněnro sikamene --. 48 I sie mẹ̌sul᷊ungu taumata piạ němangung bal᷊eněngal᷊i niapakaral᷊ung-dal᷊ung pundasine niapakaiangesu watu hanibẹ̌. Tangu sarạeng piạ lẹ̌ba ringangu akẹu sal᷊ụ manggạ e wal᷊e, ute bal᷊e ene tawe kạdiongekimolong, batụu seng niwangung pondasi koạe mapia.49 Arawe i sain nạungbe rụdaringihẹ̌ hengetang-Ku kụtawe tumatuhụ, ute kai mẹ̌sul᷊ungu taumata němangungbal᷊ene tạ pondasine. Kereu lẹ̌ba manggạ e, ute wal᷊e enemangkewen apidu nopehẹ̌; kụ kaghaghoghahe mambengmasaria!"7 1 Tangu sarạeng nasuẹ e kal᷊awọu hengetange sutaumata l᷊awọ, i Yesus simuẹ̌ e su Kapernaum.2 Sene piạ těmbonangu sordadong Roma e piạ ěllangeikẹ̌kěndage. Kutẹu ěllang ene kai masakị marasai, kụseng marani mate. 3 Su tempon těmbonangu sordadonakaringihẹ̌ u kai piạ i Yesus e, i sie rimoloh'u pirangkatau manga těmbonangu tau Yahudi iapẹ̌sombang iSie tadeạu pẹ̌gẹ̌gausẹ̌ si Sie apạděnta kụ apạkapiang

LUKAS 7.4–13 182ěllange. 4 Ene, sarạeng i sire narěntạe su anung Yesus, isire měngkatewe mẹ̌dẹ̌dorong tadeạu i Sie měngambangtěmbonangu sordado e, "Těmbonangu sordado enehinong ambangeng i Tuang," angkuěng i sire si Yesus. 5 "Ui sie kai kụkěndag'u wansang kitẹ e kụ seng němangungwal᷊em pẹ̌kakal᷊iomanengang waug'i kami e." 6 Tangui Yesus měngkatewe rimal᷊eng sěngkahindọ dingangisire. Kutẹu i Yesus seng mạdaniem bal᷊e e těmbonangusordado ene rimolohen manga hapịe su anun'E mẹ̌deạuiapẹ̌bera, "I Tuang manịeng tawe mẹ̌těngkasaghedẹ̌,sol᷊ong bal᷊eku. Iạ ta hinone manarimạ i Tuang su wal᷊eku e.7 Hakịu ene iạ sẹ̌saku tawe wahani humaung si Tuang. Kụbotongke pẹ̌hengetang sěngkamohong tadeạu ěllangkue seng mul᷊e. 8 U iạ e mal᷊aing mạsasěllung su parentangmangangawasa ringangu su al᷊ungu iạ piạ l᷊ai mangasordado mal᷊aing harusẹ̌ sumasuměllung su parentaku.Kereu iạ mẹ̌bera su sěngkatau sordado, 'Rakọko!' utei sie rumal᷊eng; dingangu kereu iạ mẹ̌bera su wal᷊ine,'Mahiko!' ute i sie mitụ. Dingangu kereu iạ mẹ̌parentaěllangku, 'Pẹ̌koạko ini!' ute i sie mẹ̌koạ." 9 I Yesus naral᷊ingunakaringihẹ̌ ene. I Sie nẹ̌bihu kụ něhengetang su taumatal᷊awọ mạhuntol᷊e si Sie, "Nanihing bue tau ěndaị e. Sutal᷊oaran taumatang Israel e Iạ mang ta nakạhombangpangangimang kasěllahe kere ini!" 10 Tangu sarạengtaumata nirol᷊ohẹ̌ e něngkawal᷊ị su wal᷊eng těmbonangusordado ene tangu ěllang ene napiạ e. 11 Tawẹ karěngụesamuring ene, i Yesus nakoạ sol᷊ong soan Nain. Mangamurit'E ringangu taumata l᷊awọ e mạhundingang i Sie.12 Ene sarạeng i Yesus lụhaung pasěllangeng u soa e utemanga taumata ěnsaẹ měmpẹ̌tẹ̌tambang taumata nateene sarang l᷊ikudu soa ute kai anạ esẹ, anạ u tau wawinewal᷊u mang sěmbaụ. Lawọ taumatan soa e němpẹ̌tal᷊eingtau wawine ene. 13 Ene sarạeng Mawu Yesus nakasilo

LUKAS 7.14–24 183tau wawine ene, i Sie mal᷊ěntụ e mase něhengetang,"Kuhạe sumangị, bawine!" 14 Bọu e i Yesus himaungringangu nanenggehẹ̌. Tangu mamamenteng e nangẹ̌dungkụ i Yesus něhengetang, "Ei umbaseng Iạ mẹ̌bera si kaupẹ̌bangungke!" 15 Umbaseng nate ene něpětịe kimaiangdingangu nanětạe nẹ̌bera. Tangu i Yesus e něnarakangkesi ninange. 16 I sire kěbị e něngkatakụ e kụ nanětạeněmpẹ̌dalo Mawu Ruata. I sire němpẹ̌bera, "Sěngkataunabi masěllahẹ̌ e seng limẹ̌to su tal᷊oarang kitẹ e! MawuRuata e seng diměnta tadeạu makasal᷊amatẹ̌ kawanuan'E!"17 Tangu habarẹ̌ mạanun hal᷊ẹ̌ i Yesus e niměnẹ su pakụbanuan Yudea ringangu ghal᷊ipohone. 18 Manga murit'iYohanes e tangu němpaul᷊ịe si Yohanes kal᷊awọu sạbarangene. Ene i Yohanes kimuịe murite ruang katau. 19 Maseněndolohen sire sol᷊ong anun Mawu Yesus e kụ nakiwal᷊o,"Seng i Tuang tangu sarung duměnta kere su riandin MawuRuata e arau měnsang i kami reng iapạngampal᷊ẹ̌ taumatawal᷊ine?" 20 I rẹ̌dua murit'i Yohanes e natamai sol᷊ong anunYesus kụ nẹ̌bera, "I Yohanes Mananahani něngoro si kamipakịbal᷊o si Tuang, měnsang i Tuang kai taumata kụ sarungmarěnta tumuhụ diandin Duata e arau i kami měngampal᷊ẹ̌taumata wal᷊ine?" 21 Orasẹ̌ ene, i Yesus napakapiantaumata l᷊awọ dingangu něnguserẹ̌ kal᷊awọu rohkẹ̌ daral᷊akịapidu napẹ̌kěllan taumata wuta mal᷊awọe. 22 Tangu iYesus simimbang, "Pěmpẹ̌sul᷊ẹ e sol᷊ong anung Yohaneskụ pěmpẹ̌habarẹ̌ apang kinaringihẹ̌ dingangu kinasilongkamene: tau wuta nẹ̌kělla, tau peosẹ̌ nakaral᷊eng, tau piạsakịe pisị makạtatakụ naul᷊ẹ e, tau wengelẹ̌ nakaringihẹ̌,tau nate nẹ̌biahẹ̌ saụ, dingangu Injil'u Mawu Ruata enilahabarẹ̌ su taumata kasiang. 23 Kariangkamang, i saintạ kadiongeng dal᷊engu mẹ̌sunial᷊u Iạ." 24 Su pal᷊usengmanga rarolohang i Yohanes e, tangu i Yesus nanětạeněhengetang su taumata l᷊awọ mạanun Yohanes,

LUKAS 7.25–34 184angkuěng'E, "I kamene nahunsẹ̌bang sol᷊ong banual᷊inggi e kai měmpẹ̌kakělla apa? Hiung ipẹ̌gẹ̌gaghinggenganging? 25 I kamene nahunsẹ̌bang mingang apatangu? Sěngkatau měpẹ̌pakeang mal᷊ěnggihẹ̌? Taumataapang měpẹ̌pakeang kerene ringangu měbẹ̌biahẹ̌masasẹ̌dapẹ̌ e kai mětẹ̌tanạ su wal᷊eng mararatu! 26 Kụi kamene kai simẹ̌bang němpẹ̌ngang apa tangu?Němpẹ̌ngang nabi ngae? Ore! Limembol᷊ain sěngkataunabi! 27 Kai i Yohanes nạung ipẹ̌bẹ̌bal᷊on ayet'u WinohẹSusi ini, 'Ini e kai rarolohang-Ku,' angkuěngu Ruata e.'Iạ e sarung měndoloh'i sie iapangal᷊imona wọ'i Kau,tadeạu i sie iapěndiahi raral᷊engangu e su těngon'U!' "28 "Pẹ̌tahěndungko," angkuěng i Yesus lai, "su dunia inie tawẹu sarang sěngkatau limembong kasěllahe wọ'iYohanes Mananahani. Arawe taumata kakạdọdokang esutal᷊oarang kawanuan Duata e, limembong kasarianewọ'i Yohanes Mananahani." 29 Kěbị taumata -- nasowa l᷊aimaghaghělle bea e -- rụdaringihẹ̌ si Yesus něhengetang uhal᷊ẹ̌ ene; i sire ete taumata apan tụtuhụ manga atoranguMawu Ruata ringangu napulu nakisahani si Yohanes e.30 Arawe tau Farisi ringangu manga mananěnro agama etawe manarimạ u ngirang u Ruata e si sire. I sire madirimakisahani si Yohanes. 31 Mase i Yesus něhengetang kapiaangkuěng, "Kai Takụ isihing suapa taumata tempo ini? Kaimẹ̌sul᷊ungu a i sire? 32 I sire kai mẹ̌sul᷊ungu manga rariọmạhungkaiang su pasarẹ̌; sěngkamonaěng měmpẹ̌kẹ̌kui sisire wal᷊ine, 'I kami mẹ̌sẹ̌sulingu lagun dal᷊uasẹ̌ si kamene,kai i kamene mang tạ kadiongeng mẹ̌sal᷊ai! I kamenemẹ̌kẹ̌kantarịu kakantarị makạsusa kaiso i kamene mangtạ kadiongeng sumangị!' 33 I Yohanes Mananahani eriměnta -- i sie mẹ̌pẹ̌puasa ringangu tawe manginunganggorẹ̌ -- kụ i kamene němpẹ̌berau, 'I sie kinasuěkangusetang!' 34 Ahusewen Taumata e riměnta -- i Sie kụkaěng

LUKAS 7.35–44 185dingangu mạnginung -- mase i kamene němpẹ̌berau,'Kěllạe taumata ěndaị! Kombangeng, tahawukaneng, hapịu maghaghělle bea ringangu hapịu taumata warạdosa.'35 Maningbeng kerene, katatahuěnnan Mawu Ruata enitahutěngadeng bọu kal᷊awọu taumata apan mạnarimạ isie." 36 Ene sěngkatau tau Farisi, arenge i Simon, něnotẹ̌ siYesus kumaěng. Tangu i Yesus rimangeng su wal᷊ene e kụnaiang su meda e. 37 Kutẹu su soa ene piạ l᷊ai sěngkatauwawine waradosa. Piạ e i sie nakaringihẹ̌ u i Yesus kụkaěngsu wal᷊en tau Farisi e, i sie riměnta ringangu nẹ̌bawawotol᷊ẹ̌ pualam lohong lana mawěngi. 38 Kụ i sie rimarisịsu l᷊ikud'i Yesus maraning laed'E kụ kạsangịe, kụ ěllongmatane mědọ něnantạ laed'i Yesus e. Bọu e laẹd'i Yesusmanantạ ene niěmmụeweng utạ e mase nirěnguangeringangu nilanisangu l᷊ana mawěngi. 39 Tangu sarạeng tauFarisi něnotẹ̌ si Yesus nakasilọe hal᷊ẹ̌ ene, i Sie nẹ̌berạ e sural᷊ungu naunge, "Kereu tau ěndaị e nabi, ute angkeěngi Sie masingkạ bue i sai tangu wawine nanenggehẹ̌ siSie ringangu kawe wawine waradosa!" 40 Kutẹu i Yesusněhengetang si Simon, "Simon, kai piạ apa Takụ ipaul᷊ịsi kau." "Kerenẹ e Tuang," angkuěngkewen Simon e,"měngkate pěhengetang." 41 I Yesus něhengetang, "Piạduang katau němpangutang su tau piněngẹ̌dangengdoitẹ̌. Kụ sěngkatau něngutang l᷊ima hasụ doitẹ̌ sal᷊aka,mase sěngkatau l᷊ai limam pul᷊o sukal᷊ẹ̌pane roitẹ̌ sal᷊aka.42 I rẹ̌dua kěbị tawe nakawaehẹ̌ utang ene, tangu i rẹ̌duasemben tawe niapamaehẹ̌. Kụ i sai wọu tal᷊oaran dẹ̌duae limembong kakěndage su tau pinangẹ̌dangeng doitẹ̌ene?" 43 "Su pěndangku e ute i anu kakěpal᷊enge utangeta niapamaehẹ̌ e!" angkuěng i Simon. "Tiněnnanu enihino," angkuěng i Yesus. 44 Bọu e i Yesus němanda sutau wawine ene ringangu něhengetang si Simon, "I kaunakasilo wawine ini? Iạ dimangeng su wal᷊enu, kụ i kau

LUKAS 7.45–8.5 186tawe něnadiang akẹ lauhasẹ̌ laedẹ̌-Ku; arawe wawineěndaị e ute seng němurẹ̌si laedẹ̌-Ku e ringangu ěllommatane mase niěmmụe ringangu utạ e. 45 I kau tawenaněnsomahẹ̌ Siạ dingangu laimbu, arawe wawine ěndaịe ute tawe nangẹ̌do nangimbu laedẹ̌-Ku rokẹeweng Iạnarangeng sini e. 46 I kau tawe naměmbingu l᷊ana piněluwitěmbọ-Ku, arawe wawine ěndaị e ute seng nanědọ ul᷊ana mawěngi su laedẹ̌-Ku e. 47 Kahěngang: kakěndagemasaria ene e mạnodẹu rosane lawọ e seng nasueniampungang! Kereu i saing kadodọ pangangampunge, utei sie mal᷊aing sarung kadodọ kakěndage." 48 Mase i Yesusněhengetang su tau wawine ene, "Kal᷊awọu rosanu e sengniampungang." 49 Manga taumata wal᷊ine mạhungkaiangkụkaěng dingangi Yesus nanětạ e němpẹ̌bera sěngkatau suwal᷊ine, "I saị e tau ěndaị e kawe lai mangampung dosa e?"50 Kutẹu i Yesus něhengetang su tau wawine e, "Ual᷊ingu ikau mạngimang si Siạ, i kau masal᷊amatẹ̌. Dakọe kapul᷊ẹ supẹ̌darame!"8 1 Tawe Karěngụe wọu ene tangu i Yesus limuhukal᷊awọu soa ringangu manga kampong tadeạuměhabar'u Injilẹ̌ u Mawu Ruata seng nanětạ mẹ̌parentamakoạ Datu. I sire mapul᷊o dua su kataune murit'E uteringang'E. 2 Kerene lai pirang katau manga wawine apanseng naul᷊e wọu rohkẹ̌ dal᷊akị dingangu sakịe. I sire ene iMaria, isẹ̌sẹ̌ba si Magdalena (rohkẹ̌ dal᷊akị pitu e nạungseng nisěbang bọu i sie); 3 i Yohana l᷊ai, kawingi Khuza,mělẹ̌hal᷊ẹ̌ su wal᷊eng Datu i Herodes; i Susana ringangul᷊awọ lai manga wawine wal᷊ine. Ringangu wawaeh'i sirehala ute i sire měmpẹ̌tẹ̌tangkiang si Yesus dingangu l᷊aimanga murit'E. 4 Taumata měngkatewe mạhunděntasol᷊ong anung Yesus wọu kal᷊awọu soa. Ringangu su temponseng lawọ taumata natampung, i Yesus mẹ̌bẹ̌běkenpapinintu kere ini: 5 "Piạ e sěngkatau měnanawuhẹ̌ bine.

LUKAS 8.6–15 187Kutẹu kạpanawuhete, piạ bine nanawo su ral᷊eng. Sěnggạute nitahidang u taumata ringangu sěnggạ nikaěng u manụu winalangeng e. 6 Piạko l᷊ai nanawo su tampạ mawatukụ su tempon himẹ̌tị, apidu nahẹ̌gu, watụ u ěntananemamara. 7 Piạko l᷊ai wine nanawo su tal᷊oaran sumpinị.Tangu sumpinị e muwo sěngkatuwo ringangu wine e, kụnakaěpisẹ̌ hakịu nate. 8 Kutẹu piạko l᷊ai wine nanawo suěntanane matawa, mase muwo ringangu nẹ̌bua mahasụsu kawene." Sarạeng bọu nẹ̌běkem papinintu ene, i Yesusněhengetang, "Kamageng piạ tul᷊i, daringihẹ̌!" 9 Mangamurit'i Yesus nakiwal᷊o si Sie mangal᷊en papinintu ene.10 I Yesus simimbang, "I kamene seng nionggotang utahuěnna tadeạu makaěnna piněnnisu mạanun měnsangkereapa Mawu Kasěllahenge nẹ̌parenta nakoạ Datu e.Arawe i sire wal᷊ine ute tẹ̌těnrong dingangu papinintu,mẹ̌deạu i sire kumakělla, kaiso wẹ̌ga wue apa nariadi;ringangu i sire makạdingihẹ̌, kaiso tawe makaěnna." 11 "Kaiini mangal᷊em papinintu ěndaị e: Bine ene kai hengetanguRuata. 12 Bine nasawuhẹ̌ sural᷊eng mẹ̌sul᷊ungu taumataapan nakaringihẹ̌ hengetang ene. Arawe setang riměntakụ něhampasẹ̌ hengetang ene wọu naungi sire, mẹ̌deạui sire tawe měmpangimang kụ měngkasal᷊amatẹ̌. 13 Binenasawuhẹ̌ su tampạ mawatu mẹ̌sul᷊ungu i sire nạung sutempon nakaringihẹ̌ hengetang ene, něnarimạbe ringangunaung maral᷊uasẹ̌. Kaiso hengetang ene tawẹ hamụe sural᷊ungu naung i sire. I sire němpangimang sěngkakondạ,kụ su tempon sasal᷊ukạ himombang, i sire němpẹ̌děndilẹ̌.14 Bine nanawo su sumpinị mẹ̌sul᷊ungu i sire apannakaringihẹ̌ hengetang e, kaiso ghụgěnggang u pẹ̌bawiah'isire ringangu mapulu mẹ̌biahẹ̌ su kakakalạ dingangukaral᷊unsemahẹ̌ su ral᷊ungu dunia ini. Kěbị ene mạngěpisẹ̌si sire hakịu tawe měmpẹ̌buam buane masasạ. 15 Binenanawo su ěntanane matawa e mẹ̌sul᷊ungu taumata

LUKAS 8.16–25 188nakaringihẹ̌ hengetang e, mase něndesọ maěmpigẹ̌su naunge ringangu katul᷊ide. I sire měmpạngampal᷊ẹ̌sarang piạ buane." 16 "Tawẹ taumata měndikọ sol᷊o maselingkubang u wěnsadẹ̌ arau isěllung sual᷊ung u ral᷊okang.I sie sarung maměllọ u sol᷊o e tadeạu taumata apansimuẹ̌ e makasilo tualagẹ̌. 17 Tawẹ apa mạbawuni kụ taweikasilo; ringangu tawẹ apa mạdal᷊irung kụ tawe sarungl᷊umahẹ dingangu kasingkateng. 18 Ual᷊ingu ene kakěllakopakapia-pia apan seng kinaringh'i kamene. U i sain piạdelaing onggotang pakal᷊awọe; arawe i sain tala, utelěmbene kadodọ e relaing sarung pěngal᷊akeng." 19 Enei ninang'E ringangu manga tuhang i Yesus nahunděntasol᷊ong anun'E, arawe i sire tawe nakahaung si Sie kahiantaumata tumanịu l᷊awọ. 20 Tangu piạ sěngkatau nẹ̌bera siYesus e, "Tuang, i ninang dingangu manga mahuanen'Uene su l᷊ikude. I sire mapulu mẹ̌sombang i Tuang." 21 Kai iYesus něhengetang, si sire, "I sire apạewen dụdaringihẹ̌hengetangu Mawu Ruata e ringangu mẹ̌kẹ̌koạ ene, ute kaii sire i ninang-Ku ringangu anạ u sěngkatau-Ku e." 22 Enesu ěllo sěmbaụ i Yesus dingangkewen murit'E simakesakaeng. "Mahịe i kitẹ dumakị sol᷊ong sěmbẹ̌kang dano e,"angkuěng i Yesus si sire. Tangu i sire němpẹ̌buạ e. 23 Sutempong i sire kạpẹ̌sakaenge, i Yesus kinahunkilang.Sěngkělěndịe piạ děllang miụ su rano e. Akẹ nanětạenakasuẹ̌ sarang dal᷊ungu sakaeng, hakịu nakatatakụ sisire kěbị. 24 Manga murit'i Yesus himaungke si Sie kụněmpamuko si Sie. I sire němpẹ̌bera, "Tuang Guru,Tuang Guru, i kitẹ masilakạ!" I Yesus napuko maseněmal᷊ěndihẹ̌ anging dingangu luạ kạpẹ̌gẹ̌galumbange.Anging dingangu luạ e nal᷊ědạe kụ dano e měngkatewenal᷊ene-l᷊enehẹ̌. 25 Mase i Yesus něhengetang su mangamurit'E, "Kawe unụe i kamene tawe měmpangimangsi Siạ?" I sire něngkaral᷊ingu ringangu něngkatakụ. Kụ

LUKAS 8.26–33 189němpahumbisarạ e i sire sěngkatau su wal᷊ine, "I saitangu tau ěndaị e hakịu nẹ̌parenta anging dinganguluạ, kụ i Sie rẹ̌daringihang!" 26 Mawu Yesus dingangumanga murit'E nanẹ̌pasen pẹ̌sasakaengi sire sol᷊ongnahumpạ u wanuang Gerasa su sěmběkang DanongGalilea. 27 Kutẹu sarangke i Yesus natumpa surul᷊unge, i Sienihaungangu sěngkatau esẹ nikasuěkang u rohkẹ̌ dal᷊akị.Tau ene wọu soa. Seng marěngụ ta mělal᷊uhen pakeangeringangu mạdiri matanạ su wal᷊e. I sie měngkawe mapulumạtanạ su ral᷊ungu manga l᷊iang tampạ u pěndal᷊ẹ̌bingang.28 Sarangke nakasilo si Yesus e, i sie němansagẹ̌ masenẹ̌těngkaěnsạ su těngong Yesus kụ nẹ̌bera, "Yesus,Ahus'u Mawu Ruata Karangetange! Sarung koateng'Ukereapa iạ e? Iạ mẹ̌kal᷊iomanengu abe paněnsara siạ e!"29 Tau ene nakapẹ̌bera kerene ual᷊ingu i Yesus nẹ̌parentarohkẹ̌ dal᷊akị e niapasẹ̌bang bọ'i sie. Měngkatewe sengmasau i sie sẹ̌sawelangu rohkẹ̌ dal᷊akị e hakịu maninglima ringangu l᷊aede seng mạl᷊aikị dingangu hante kụ i sielẹ̌lukadeng, kai i sie wẹ̌dang lai makabẹ̌sụ hante ene masewẹ̌bawaěngu rohkẹ̌ dal᷊akị sol᷊ong banua l᷊inggi. 30 MawuYesus nakiwal᷊o su tau ene, "I sai arengu?" "Arengku e'Legiun'," angkuěngu tau ene -- ual᷊ing kai lawọ rohkẹ̌dal᷊akị seng simuẹ̌ e su ral᷊ungu watangenge. 31 Mangarohkẹ̌ daral᷊akị e měngkatewe němpẹ̌dorong sěngapambotonge tadeạu i Yesus kumbahangbe měnokol᷊i sire suTěndihe Makạpate. 32 Kutẹu maraning tampạ ene piạgapaěngu wawi kapẹ̌deạ e kaěng su lengeh'u wul᷊ude.Manga rohkẹ̌ daral᷊akị e němpẹ̌dorongke si Yesus tadeạuapạmalan sire sěngapam botonge mahunsuẹ̌ su mangawawi ene. Tangu i Yesus kimirẹ e. 33 Ene manga rohkẹ̌daral᷊akị e nahunsẹ̌bangke wọu tau e kụ nahunsuẹ̌ su wawie. Kutẹu wawi sěnggapaěnge měngkatewe nahuntal᷊angdingangu nahuntumpa wọu wiwihu gal᷊ụ sol᷊ong dano,

LUKAS 8.34–43 190bọu ene něngkal᷊ěmmisẹ̌. 34 Manga měndal᷊ukad'uwawi e tangu seng nakasilo hal᷊ẹ̌ nariadie. Tangu i sirenahuntal᷊angke kụ němpẹ̌běkeng habarẹ̌ ene su soaringangu su kampong nal᷊ikụe. 35 Mase manga taumatae nahunsẹ̌bangke němpẹ̌kakělla hal᷊ẹ̌ nariadie. I sirenahunděnta sol᷊ong anung Yesus e, kụ sene i sire nakaěbạtaumata wuhu nisěbangengu manga rohkẹ̌ daral᷊akisẹ̌kạkaiange maraning laed'i Yesus e. I sie seng piạ pakeangeringangu naunge seng malang. I sire měngkateweněngkatakụ. 36 Ene i sire apạewen nakasilo kakakoạ eněmpẹ̌bẹ̌kẹ e su manga taumata l᷊awọ e kereapa tauene niapakapia. 37 Kutẹu kal᷊awọewen dal᷊ohom banuangGerasa e měngkatewe němpẹ̌dorong tadeạu i Yesusmaněntangu tampạ ene, u i sire mangkewen mạtakụ.Kụ i Yesus e tangu simakẹ e su sakaeng e mase nẹ̌sul᷊e.38 Kutẹu tau nisẹ̌bangeng u rohkẹ̌ daral᷊akị e kai nẹ̌dorongsi Yesus mědeạu i sie makakatol᷊e. Arawe i Yesus kairimoloh'i sie angkuěng, 39 "Kapul᷊ẹ e ringangu pẹ̌běkengapa seng kinoạ u Mawu Ruata e si kau." Tangu tau e tamainamombeng su kạguwạu soa e, apa seng kinoạ i Yesussi sie. 40 Su kawawal᷊ịen Yesus su sěmběkan dano e, i Sieniampangeng dingangu kararal᷊uasen sire watụ u i sire eměngkai měkẹ̌ka si Sie. 41 Kutẹu riměntạ e sěngkatautěmbonang u jamaatẹ̌ su tampạ ene. Arenge i Yairus. I siemẹ̌tẹ̌těngkasanạ su těngong Yesus kụ mẹ̌kẹ̌kal᷊iomanengsěngapam botonge tadeạu i Yesus apạdangeng su wal᷊ene,42 ual᷊ingu mang sěmbaụ ene anạ e wawine kụ umburemangawe mapul᷊o dua su taunge, seng lụhědụ. Piạ e iYesus kạhaunge wal᷊eng Yairus, taumata l᷊awọ e měngkawemẹ̌sẹ̌sasěngkilẹ̌ walạe wọu tampạ sude. 43 Wọu tal᷊oaransire piạko l᷊ai sěngkatau wawine seng kapul᷊o duane sutaunge masakị rẹ̌dal᷊engangu raha. I sie seng nakasuekěbị darotonge pẹ̌sẹ̌sal᷊imaẹ su dokterẹ̌, kaiso mang

LUKAS 8.44–55 191tawẹu nakapia sarang sěngkatau. 44 Bawine ene himaungsi Yesus wọu l᷊ikudẹ̌, kụ nanenggehẹ̌ biwih'u l᷊akụ'E.Orasẹ̌ ene raral᷊eng u rahane ringangkewen napotọ. 45 IYesus nakiwal᷊o, "I sai nanenggehẹ̌ Siạ e?" Tangu kěbịtaumata němpẹ̌děndilẹ̌. Kutẹu i Petrus nẹ̌bera, "Tuang,kai měngkate lawọ taumata mělẹ̌liwung si Tuang; i sireměngkate mạněsẹ si Tuang!" 46 I Yesus něhengetang,"Kai piạ tau nanenggehẹ̌ Siạ. Iạ nakapěndang batụu piạkuatẹ̌ simẹ̌bang bọu Iạ." 47 Bawine ene nakahěngangkeu kakakoạ e seng kinasingkateng. Kutẹu i sie himaungkạkendene mase nẹ̌suba su těngong Yesus. Tangu isie nẹ̌běke su taumata l᷊awọ e unụe i sie nanenggehẹ̌si Yesus mase sakịe naul᷊e su orasẹ̌ ene lai. 48 I Yesusněhengetang si sie, "Anạ-Ku, ual᷊ing i kau nangimang si Siạute i kau seng napia. Dal᷊engke su pẹ̌darame." 49 Kutẹui Yesus bẹ̌dang mělẹ̌hengetang, sěngkatau rarolohangeriměnta wọu wal᷊eng Yairus e. I sie nẹ̌bera si Yairus,"Ahus'i Tuang bawine e seng nate. I Tuang maningketawe saụ mapakasigesạ i Tuang Guru." 50 Sarang i Yesusnakaringihẹ̌ ene, i Sie něhengetang si Yairus, "Abe katakụ,měngkate pangimang, kụ anạu mul᷊e wue." 51 Sarạengnarěnta su wal᷊eng Yairus ute, i Yesus tawe nipakawalasarang sěngkatau niaparangeng dingang'E kẹ̌tạu i Petrus,Yohanes, Yakobus dingangkewen i ninang i amangurariọ. 52 Ene kěbị měngkatewe mạhunsangị dingangumạhul᷊ungkang batụu kapapateng anạ e. Arawe i Yesusněhengetang, "Abe pěmpẹ̌sangị. Dariọ ene bal᷊inewe nate,kaiso kětạeng mětẹ̌kị!" 53 Ene i sire kai nahul᷊ěgen Yesus,watụ u i sire masingkạ u, i sie mambeng nate. 54 Bọu ei Yesus něngumpaedẹ̌ l᷊imang anạ ene kụ nělunngihẹ̌,"Pẹ̌bangungke, inang!" 55 Tangu rohkẹ̌ u rariọ e nẹ̌sul᷊e suanung dariọ e kụ orasẹ̌ ene lai i sie nẹ̌bangung. Bọu e iYesus nangoro si sire pakionggoteng kaěnge rariọ ene.

LUKAS 8.56–9.11 19256 Ene manga gaghurangu rariọ e mangkewen dimal᷊inaụ tạsihinge. Kai i Yesus nẹ̌sěding i sire u kumbahang měhabarẹ̌apan nariadị e sarang su sěngkatau.9 1 Mawu Yesus kimui si sire mapul᷊o dua murit'E, masenangonggọen kawasa mědeạu manguserẹ̌ rohkẹ̌dal᷊akị dingangu mapakapian sakị e. 2 Bọu e i Sie něndoloh'isire iapakapian taumata masasakị dingangu apẹ̌lẹ̌habar'uhabaru mạanung kereapa Mawu Kasěllahenge mẹ̌parentamakoạ Datu. 3 "Abe pěmpẹ̌bawa manga apa suraral᷊engangu," angkuěng i Yesus si sire. "Abe pěmpẹ̌bawatěking, arau petang sasěmba, arau kaěng, arau roitẹ̌,arau lai manga pakeang tahạ duambaụ. 4 Kụ suapạewen ikamene nipakawala němpẹ̌tanạ ute pětanạe sene sarang ikamene maněntangu soa ene. 5 Kụ suapạewen i kamenetawe iapakawala, ute su oras'u i kamene maněntangu soaene ute tontongko awul᷊ẹ̌ bọu laed'i kamene, ipẹ̌sahidi sisire." 6 Manga murit'i Yesus nahundal᷊eng mase mạngělikụkal᷊awọu soa kụ mělẹ̌habar'u Injilẹ̌ e ringangu mạpakapiantaumata masasakị su apan tampạ. 7 Sarạeng i Herodesmẹ̌pẹ̌parenta su Galilea nakaringihẹ̌ kal᷊awọu hal᷊ẹ̌ mạdiadie, i sie nẹ̌bimbong. Watụ u piạ u nẹ̌bera u i YohanesMananahani e seng nẹ̌biahẹ̌ kapia. 8 Piạko l᷊ai sěnggạnẹ̌bera, u i Elia saụ nětěngkasilo. Sěnggạ l᷊ai nẹ̌bera, upiạ sěngkatau nabi wọu manga nabi kal᷊amonane saụnẹ̌bangung kapia. 9 I Herodes e ute nẹ̌bera, "Iạ sengněndoloh'u taumata nakiwusạ u těmbọ i Yohanes e.Arawe tau ěndaị e, i sai tangu i Sie? Seng lawọ takụkinaringihẹ̌ mạanun Sie." Kụ i Herodes měngkai mědẹ̌deạmakasilo si Yesus e. 10 Ene manga rasulẹ̌ e něngkawal᷊ịe, kụ němpẹ̌běke si Yesus kal᷊awọu apang kinoạ i sire.Tangu i Yesus měngkatewe němaringang si sire, masetamai ringangkewen sire nětěngkaghea sol᷊ong soanBetsaida. 11 Kutẹu sarangke taumata l᷊awọ nakasingkạ u

LUKAS 9.12–19 193kerene e, i sire němpẹ̌tuhụ si Yesus. I Sie nanarimạ i siremase nẹ̌bisaran sire mạanung kereapa Mawu Ruata enẹ̌parenta makoạ Datu. Kụ i Sie lai napakaul᷊en masasakịe sutal᷊oaran sire. 12 Sarạeng matangěllo nanětạe napihe,i sire mapul᷊o dua murit'i Yesus němpẹ̌haungke si Siekụ němpẹ̌bera, "Tuang, tampạ ini kai naghea. Mapiawei Tuang něndoloh'u taumata l᷊awọ iapẹ̌kaesẹ̌ mẹ̌deạui sire nakapẹ̌deạ kaěng dingangu kawawunakeng sumanga weọ e ringangu su manga kamponge tamai sinimạngělikụe." 13 Kutẹu i Yesus simimbang, "I kamenee apakaěng i sire e." Manga murit'i Yesus němpẹ̌bera,"Si kami ěndaung sěngapạen kate borotẹ̌ limambaụdingangu kinạ duambua. Kụ apa i kami měnsang harusẹ̌tamai mamělli kaěng baug'u taumata ini kěbị?" 14 (Kainạung mangawe lima hiwu su kataune esẹ sene.) MawuYesus něhengetang su manga murit'E, "Apakaiangko i sireěndaị e apẹ̌kamonaěng pẹ̌tahạ limang pul᷊o su kataunesěngkamonaěng." 15 Manga murit'i Yesus e němpẹ̌koạewe apan nipěhengetang i Yesus si sire. 16 Ene i Yesusnangal᷊ạe borotẹ̌ limambaụ dingangu kinạ duambua emase rụdal᷊ingarạ e sol᷊ong l᷊angị e kụ nakitarimakasẹ suMawu Ruata e. Bọu e i Sie někakakempangke borotẹ̌dingangu kinạ e ringangkewen l᷊iman'E mase nẹ̌gone sumanga murit'E tadeạu ipẹ̌papahiạ su taumata l᷊awọ e.17 Tangu i sire nahungkaěngke kěbị sarang něngkal᷊aedẹ̌.Kụ manga murit'i Yesus němpangomol᷊eng lěmbem bọunikaěng i sire kakěpal᷊e mapul᷊o dua su luwene. 18 Suěllo sěmbaụ e, piạ i Yesus měkẹ̌kal᷊iomaneng sẹ̌sane, kụmanga murit'E riměnta su anun'E. I Yesus kai nakiwal᷊osi sire, "Angkuěngkewen taumata, kai i sai Iạ e tangu?"19 I sire simimbang, "Piạ u mẹ̌bẹ̌bera u kai i YohanesMananahani. Piạko l᷊ai mẹ̌bẹ̌berau kai i Elia, sěnggạetewue ute mẹ̌bẹ̌berau kai sěngkatau wọu tal᷊oaran manga

LUKAS 9.20–30 194nabing kal᷊imonane kụ saụ nẹ̌bangung kapia." 20 "Kutẹuangkuěngbeng kamene ute i sai wue tangu Iạ ini?"angkuěng i Yesus. I Petrus simimbang, "I Tuang kai RatuMananal᷊amatẹ̌ seng nirianding Mawu Kasěllahenge."21 Kutẹu i Yesus něhengetang su manga murit'E,"Měngkatewe kumbahang měhabarẹ̌ hal᷊ẹ̌ ene su sarangsěngkatau." 22 I Yesus něhengetang l᷊ai, "Ahus'u Taumatae mal᷊aing hinong makẹ̌dang mẹ̌tatahang u sunsaraikạdirin manga matatebone ringangu manga imangtěmbonange ringangkewelain manga mananěnrongagama. I Sie sarung pateěng, arawe su katěllu ěllonesarung iapẹ̌bangung kapia." 23 Bọu e i Yesus něhengetangsu kěbị taumata apang ene sene, "I sai mapulu tumol᷊e Siạute harusẹ̌ mẹ̌mbul᷊eng kapulum batangenge manapuạkuruise apang kal᷊aěllo kụ měngkatewe tol᷊e Siạ. 24 U i saimapulu mẹ̌tatahangu pẹ̌bawiahe ute sarung kailangeng upẹ̌bawiahe. Arawe i sai manarakang u pẹ̌bawiahe waug'uIạ e, ute sarung ipakasal᷊amatẹ̌. 25 Apa wue gunane susěngkatau managhuang kạguwạu dunia ini, kutẹu i siemakagholang dingangu kailangengu pẹ̌bawiahe? 26 Kereui sai mạmea mangakung Iạ dingangu těnro-Ku ute Ahus'uTaumata sarung lai mamea mangakun sie su tempong iSie sarung duměnta ringangu kawasan'E, kụ dingangukawasang i Amang dingangkewelain kawasan mangamalạekatẹ̌ masusi e! 27 Kěngkasingkạko: u wọu tal᷊oarangkamene tamai ini e piạ u tawe makatemang papate etěntal᷊ang i sie reng tawe nakạsilo Mawu Ruata nẹ̌parenta."28 Mangawe sěngkamisa, Yesus naněnron manga hal᷊ẹ̌ e,i Sie namaringang i Petrus, i Yohanes dingangi Yakobussimaka wul᷊ude, kụ nẹ̌kal᷊iomaneng. 29 Kutẹu piạ e iYesus mẹ̌kẹ̌kal᷊iomaneng sene, ghan'E nẹ̌bal᷊ui ringangupakeang'E kụkerong nẹ̌těngkawira. 30 Ene sěngkal᷊ěndị epiạ taumata ruang katau i Musa rẹ̌duan Elia nẹ̌těngkasilo

LUKAS 9.31–41 195su ral᷊ungu tualagẹ̌ bọu sorga. I sire mạhumbisaran Yesusmạanung kapapohong'E seng tawẹ karěngụe lai sarungdal᷊engang'E su Yerusalem. 31 (9:30) 32 Su tempo enei Petrus dingangu manga hapị e mẹ̌tẹ̌kị, sěngkianuněngkapuko ringangu nakasilo si Yesus siměnnangdingangu ruang katau mạhundarisi dingang i Sie. 33 Ene piạe i rẹ̌dua e mẹ̌tẹ̌tal᷊eịen Yesus tangu i Petrus e kai nẹ̌bera siYesus, "Tuang Guru, napiang koạ e i kitẹ sini. Mapiangbei kami měndarisị sello tatěllu: sěmbaụ si Tuang, sěmbaụsi Musa ringangu sěmbaụ l᷊ai si Elia." (I Petrus nẹ̌berakerene wěga wue kai apa iwẹ̌berane.) 34 Kutẹu i Petruskạpẹ̌berane, piạ e winawa kụ nangěllung si sire, hakịu isire něngkatakụ. 35 Kutẹu wọu winawa ene kinaringihẹ̌ngihẹ̌ mẹ̌bẹ̌bera, "Ini e Ahusẹ̌-Ku pinile-Ku. Pẹ̌daringihẹ̌si Sie!" 36 Sarạeng ngihẹ̌ ene nangẹ̌dung, i sire nakasilọesi Yesus sẹ̌sane sene. Manga murit'i Yesus měngkateweněnděmmasu kěbị ene, dingangu tawe němpẹ̌běke sisai-sai apang kụ seng kinasilon sire. 37 Sěngkariọěllonei Yesus dingang i sire těllu murit'E kạpahunděsunge wọuwul᷊ude ene, kụ gapaěng u taumata l᷊awo mạněnsomahẹ̌si Yesus. 38 Sěngkatau esẹ bọu tal᷊oaran taumata l᷊awọe nẹ̌pal᷊ehe, "Tuang Guru, tul᷊ungko kakěllai anạku --kai mang sěmbaụ ene anạku e! 39 Kamageng rohkẹ̌dal᷊akị sumake si sie, i sie měngkatewe pẹ̌sěngkianumẹ̌pẹ̌pal᷊ehe ringangu wadang e iapẹ̌kẹ̌kahimbẹ̌sọ ehakịu mẹ̌nẹ̌něbu mohonge. Rohkẹ̌ ene měngkatewemạpakạbaụ i sie ringangu tawe sumẹ̌bang bọu anune! 40 Iạseng bọu nẹ̌dorong su manga murit'i Tuang, apạnokol᷊ 'urohkẹ̌ ene, kaiso i sire mang ta makakoạ." 41 I Yesussimimbang, "Bal᷊inewe mal᷊ongkọ i kamene ini! I kamenemang těngadẹ̌ taumata makakal᷊ubengkọ dingangu tawemangimang! Delaing kạděngụe Iạ harusẹ̌ mẹ̌tanạ dingangikamene ringangu mẹ̌ngkědang i kamene? Ramahịe

LUKAS 9.42–52 196wawa anạu ene!" 42 Kutẹu rariọ buhụe lụhaung si Yesus,rohkẹ̌ dal᷊akị e mapẹ̌dẹ̌dal᷊ahintụ i sie hakịu wadangemapẹ̌kakahimbẹ̌sọe. Kụ i Yesus nangoro rohkẹ̌ dal᷊akị enepasẹ̌bang kụ dariọ e napiạe. Mase rariọ ene nịsasul᷊e siamange. 43 Kěbị taumata e mangkewen němpẹ̌dal᷊inaụnakasilo kawasan Duata e kawe kereng kawantuge. Sutempong i sire měngkatewe wẹ̌dang měngkạherangunakasilo apang kěbị kẹ̌koateng'E, ute i Yesus něhengetangsu manga murit'E, 44 "Pẹ̌kakěllako pakapia-pia kụ ariẹbekiwul᷊ei manga hengetang-Ku ini: Ahus'u Taumata e sarungisarakang su kawasan taumata e." 45 Arawe manga murit'iYesus e tawe nakaěnna waweran'E e. Kụ hal᷊ẹ̌ ene měngkaimạdal᷊irung si sire, madiringu i sire makaěnna. Kutẹu i sireghụgoẹ̌ makiwal᷊ong hal᷊ẹ̌ ene si Sie. 46 Su tal᷊oaran mangamurit'i Yesus měmpẹ̌dẹ̌darendeh'u mạanung měnsang isaị e wọi sire kạguwakenge. 47 I Yesus masingkạu něnnansire, hakịu ene i Sie nangal᷊ạ sěngkatau rariọ kạdodọkụ niapararisịe su rẹ̌duh'E. 48 Mase i Sie něhengetangsu manga murit'E, "I sai manarimạ u rariọ ini ual᷊ing uIạ e mangal᷊ene ute měnarimạ u Iạ. Kụ i sai měnarimạu Iạ e, ute měnarimạ i Sie kụ něndoloh'u Iạ e. Batụu isaing kakạdọdokang e su tal᷊oarang kamene e, i sie kaikạguwakenge!" 49 I Yohanes nẹ̌berau, "Tuang, i kaminakasilo piạ tau mạnokol᷊u setang su ral᷊ungu arengi Tuang,kụ i kami nẹ̌sěding i sie, watụ u i sie wal᷊inewe wọ'i kitẹ."50 "Abe pẹ̌sẹ̌ding i sie," angkuěng i Yesus si Yohanesdingangu manga murit'i Yesus wal᷊ine, "u i sai tawe rumokạsi kamene, ute su sěmbẹ̌kang kamene." 51 Ene sarạengmaraning tempone i Yesus mahengkẹ sol᷊ong sorga, i Sienamutusẹ̌ tadeạu makoạ sol᷊ong Yerusalem. 52 Tangu i Sierimolohen tau niapangal᷊imona si Sie. I sire apan nirolohẹ̌ene nahundal᷊engke, mase nahunsuẹ̌ e su kampongsěmbaụ su Samaria mědeạu měndiahing kěbị ene si

LUKAS 9.53–10.3 197Yesus. 53 Kaiso i sire su kampong ene tawe manarimạ iYesus, batụu mamben mal᷊ahẹ-lahẹ u i Sie kawe kạdal᷊engesol᷊ong Yerusalem. 54 Tangu, su tempong manga murit'iYesus kụ i Yakobus dẹ̌duan Yohanes nasingkạeng hal᷊ẹ̌ene, i sire němpẹ̌berạ e, "Mawu, kawe Mawu mapulu,i kami mẹ̌gahagho tadeạu piạ putung ěnaẹ katěntungbọu l᷊angị kụ panutung si sire ini e?" 55 I Yesus nẹ̌biling,mase namal᷊ěndihẹ̌ si rẹ̌dua e. 56 Bọu e i sire něngkakoạ esol᷊ong kampong bal᷊ine. 57 Kutẹu i Yesus dingangu mangamurit'E kạpahundal᷊enge, piạ tau nẹ̌bera si Yesus, "Tuang,iạ mapulu tumol᷊e si Tuang suapạewen dal᷊engangu e!" 58 IYesus simimbang, "Dal᷊ugẹ̌ e piạ liange ringangu manụ ukinoaěng e piạ pangangěllungange, arawe Ahus'u Taumataute tawẹ u pangirul᷊umang u těmbọ e." 59 Mase i Yesusněhengetang su sěngkatau wal᷊ine, "Tol᷊ẹ e si Siạ." Arawetau e nẹ̌bera, "Tuang balako iạ mapul᷊ẹ kal᷊imona mělẹ̌bingi amangku e." 60 Yesus simimbang, "Balạe taumata natee apělẹ̌bing u taumatane nate sẹ̌sane. Arawe i kau, rakọe kụ pangekeng habar'u Mawu Ruata seng nanětạ enẹ̌parenta." 61 Piạ l᷊ai sěngkatau wal᷊ine nẹ̌bera, "Tuang, iạmapulu tumol᷊e si Tuang, kụ balako iạ mapul᷊ẹ kal᷊imonamědeạu mẹ̌katạ." 62 Yesus něhengetang su tau ene, "Kụseng nanětạ němungkalang ěntana e, mase mẹ̌bihusol᷊ong l᷊ikude, ute tawe hinone makoạ komol᷊angu umat'uMawu Ruata."10 1 Bọu ene Mawu e nanẹ̌bọ lai pitum pul᷊o murit'Ewal᷊ine, mase něndoloh'i sire tahạ duang katauniapangal᷊amona si Sie su apan soa ringangu tampạsarung karěntaěng'E. 2 "Buane kụ sarung i pěnsạ emal᷊awọ," angkuěng'E si sire, "arawe mamaměnsạekětạeng mahal᷊i. Batụu ene pěmpẹ̌dorongke su Taghuangetadeạu i Sie měndoloh'u mělahal᷊ẹ̌ e mẹ̌deạu manipowuane. 3 Ho! dakọe pěmpahundal᷊engke! kụ ene ěng! Iạ

LUKAS 10.4–13 198měndoloh'i kamene tabidạu rumba sutal᷊oaran dal᷊ugẹ̌.4 Abe pěmpẹ̌bawa kawihu roitẹ̌, arau ponde arau sapatu.Abe pěngẹ̌dung sutal᷊oaran dal᷊eng kụ měmpẹ̌tabeạ susarang sěngkatau. 5 Kamageng i kamene rumangeng suwal᷊e, pěmpẹ̌bera kal᷊imona, 'Karimạko piạ pẹ̌daramesu wal᷊e ini.' 6 Kụ kereu sene piạ taumata mapulungpẹ̌darame, ute tạbeạu pẹ̌daramenu e měngkai matanạ sisie. Kereu tala ute, saụewe wal᷊ị kapia tạbeạu pědaramenuene. 7 Kụ kěngkatanạ su wal᷊e sěmbaụ ene. Pěmpanarimạapang kụ nisiliwirẹ̌ sene si kau, batụu i sai měmẹ̌munara ehinone wue makahombang bawaehe. Abe pěmpangal᷊ingbọu wal᷊e sěmbaụ sol᷊ong bal᷊e wal᷊ine. 8 Kereu i kameneruměnta su soa sěmbaụ kụ sene i kamene nitarimạdingangu mapia ute, kaěngke apang nisadia sene sikamene. 9 Apakaul᷊eko taumata apang masasakị susoa ene kụ pěmpẹ̌habarẹ̌ko su taumata sene, 'MawuRuata e seng masanggidu tempone mẹ̌parenta makoạDatu su tal᷊oarang kamene.' 10 Arawe kamagengu ikamene ruměnta su soa sěmbaụ kụ sene tawe nitarimạute, pahunsẹ̌bang sol᷊ong dal᷊eng kụ pěmpẹ̌bera,11 'Saral᷊aing awul᷊u soang kamene riměkạ su laed'i kamie, tontongangbeng kami e makoạ taala si kamene. Kụkěngkasingkạko u kai seng maranin tempone MawuKasěllahenge manětạ mẹ̌parenta makoạ Datu su tal᷊oarangkamene!' 12 Pẹ̌tahěndungko, su Ěllong Kiamatẹ̌, tau Sodomsarungbe limembong kal᷊owokange ampungang u MawuRuata sul᷊ungu taumatan soa ene!" 13 "Kaěngkěhangi kamene, Korazim! Dingangu kaěngkěhang i kameneBetsaida! Kereu manga apa makạl᷊aherang kụ seng nikakoạsu tal᷊oarang dua e seng nịkakoạ su soan Tirus dinganguSidon ěngkudeng manga taumata pai sene seng marěngụněmpẹ̌tobatẹ̌ bọu kal᷊awọu rosan sire, kụ němpěluhengpakeangu lutu ringangu němpěnawuh'u awul᷊ẹ̌ su wowon

LUKAS 10.14–23 199těmbo i sire. 14 Maěndokangbe tau Tirus dingangu Sidonampungang u Mawu Ruata sul᷊ungu i kamene, su ĚllongKiamatẹ̌. 15 Dingangu i kamene Kapernaum! I kamenemạngiral᷊ingu i kamene kai sarung masapuạ sol᷊ong sorga?Tala! I kamene sarung irěmmẹ sarang naraka!" 16 MaseMawu Yesus něhengetang su manga murit'E, "I saindụdaringihẹ̌ si kamene, rudaringihẹ̌ Siạ. I sai mạnuhud'ikamene, kai manuhudu Iạ, kụ lai mạnuhud'i Sie rimolohuIạ e." 17 I sire pitum pul᷊o muritẹ̌ e něngkawal᷊ịbe ringangunaungi sire maral᷊uasẹ̌ kahěngang. "Mawu," angkuěng isire, "kal᷊ingung manga rohkẹ̌ daral᷊akị e sụsasuměllung sikami kahiang pěmamarentang kami e si sire su areng uMawu!" 18 Mawu Yesus simimbang, "Iạ e nakasilo setangěnnaẹ nanawo wọu l᷊angị kere kilạ. 19 Kěngkasingkạko! Ikamene seng Takụ nionggotangu kawasa tadeạu i kamenemakatahịda těmpu ringangu i ninangu l᷊ipang dingangkewemamẹ̌di kạguwạu wuntuangu rokạ, kụ mambeng tamakapẹ̌kapura si kamene. 20 Maning seng kerene, abepahul᷊uasẹ̌ ual᷊ingu manga rohkẹ̌ daral᷊akị e sụsasuměllungsi kamene. Ěndokang i kamene pěmpahul᷊uasu u arengi kamene mạbawohẹ su sorga." 21 Su orasẹ̌ ene laii Yesus limuasu Rohkẹ̌ u Ruata e nẹ̌karadiahang siSie. I Yesus něhengetang, "Amang, Mawu kawasangl᷊angị dingangu dunia! Iạ makịtarimakasẹ si Kau watụu kěbị ini ipakạpěnis'u taumata mapapande ringangumatatahuěnna, kaiso kareạu mang nilahẹ u su kal᷊awọutaumata reng ta nạsikol᷊a. Ene e makal᷊uasẹ̌ naung iAmang. 22 Pakụ sạbarang seng nisarakang i Amang si Siạ.Tawẹu sarang sěngkatau masingkạ u Ahusẹ̌ kětạewen iAmang'E. Tawẹu l᷊ai masingkạ i Amang mantịewen Ahusẹ̌e dingangu i saịewen i kapulung Ahusẹ̌ e pělahekangu iAmang'E." 23 Mase i Yesus nẹ̌bihu su manga murit'E, bọuene něhengetang si sire hala, "Kariangkamang i kamene

LUKAS 10.24–34 200watụ u seng nakasilo apan nikasilong kamene orasẹ̌ ini.24 Kai pẹ̌tahěndung bue: Lawọ nabi ringangu ratu mapulumakasilo apang kinasilong kamene orasẹ̌ ini, kaiso taweikasilon sire. I sire mapulu rumaringihẹ̌ apang kinaringih'ikamene orasẹ̌ ini, kaiso tawe ikaringih'i sire." 25 Bọu epiạ sěngkatau mananěnro agama nẹ̌buạ měnangkạsi Yesus. I sie nakiwal᷊o, "Tuang Guru, kai měkapurạeiạ e tadeạu makahombang pẹ̌bawiahẹ̌ patutuneringangu kakalẹ̌ e?" 26 I Yesus simimbang, "Apa tangumạbawohẹ su ral᷊ungu Winohẹ Susi? Kerea něnnanusu hal᷊ẹ̌ ene?" 27 Tau ene simimbang, "Kěndagẹ̌konMawu Ruatanu ringangu kạguwạu naungu, ringangukạguwạu kuat'u kụ dingangu kaguwạu laěnnanu kụkěndagẹ̌kong kasanggidangu mẹ̌sul᷊ungu i kau kuměndaguwatangengu." 28 "Sasimbangu e nihino," angkuěng iYesus. "Pẹ̌koạko kerene kụ i kau sarung mẹ̌biahẹ̌."29 Kai mananěnro agama ene mapulu mẹ̌těngkahinombatangenge. I sie nakiwal᷊o, "I sai wue kasanggidangkue?" 30 Yesus simimbang, "Piạ sěngkatau esẹ diměsungbọu Yerusalem sol᷊ong Yerikho. Su tal᷊oaran dal᷊eng i sienihombangengu taha pěngaho, nihampasẹ̌ kal᷊awọurarotonge, nịbawawẹ̌bahẹ̌ sarang masarạ mate, maseniwala ral᷊imbatange su ral᷊eng dingangu lesẹ e ghẹ̌guwạ.31 Nẹ̌sarětạ u l᷊ai sěngkatau imang narěsungu ral᷊eng ene.Kutẹu i sie nakasilọe tau ene, i sie měngkatewe limihipai wọu sěmběkane kụ měngkai rimal᷊eng. 32 Kerenelai ringangu sěngkatau hiten tau Lewi e rudẹ̌sungsene, suapạewen nikasilone tau ene, nihaungangekapẹ̌pẹ̌patehe si sie. Kaiso i sie nětěngkaghea sarangsěmběkan dal᷊eng, mase měngkate rimal᷊eng. 33 Arawewọu ene piạko l᷊ai sěngkatau wọu Samaria nasahesural᷊eng ene. Sarạeng kinasilone tau ene, ute naungeměngkatewe nẹ̌kakal᷊ẹ̌kaden tatal᷊ěntụ. 34 Kụ měngkatewe

LUKAS 10.35–11.2 201tamai himaung tau e mase namurěsi manga lesẹ eniuhasu anggorẹ̌ kụ niundangengu lana, bọu e naměkisẹ̌manga l᷊esẹ ene. Mase i sie něnduịu tau ene su wowongkalidene sẹ̌sane, kụ niẹ̌ntudẹ̌ su wal᷊e kawawunakengdingangu nipạdul᷊iange. 35 Sěngkariọěllone i sie něngukahẹ̌doitẹ̌ sal᷊aka ruang kal᷊ěpa kụ nitẹ̌gone su taghuanguwal᷊e e apidu nẹ̌bera, 'Padul᷊ie wue i sie kụ apạewengmanga wawaehẹ̌ bal᷊ine ute, sarung takụ baehang kereuiạ mawal᷊ị kapia sini.' " 36 Bọu e i Yesus něngěnsuẹengběkene ringangu kakiwal᷊o ini, "Bọu i sire těllu ene i saịe su ěnnanu nakoạ kere tau kasanggidange wọu taunihampasẹ̌ e?" 37 Mananěnro agama e nikiwal᷊onguene simimbang, "Tau kụ seng mal᷊ěntụ u tau ene!" "Ho,dakọe kụ pěkoạ e kerene lai!" angkuěng i Yesus. 38 Bọue i Yesus dingangu manga murit'E nẹ̌saụewe rimal᷊engkụ narěntạ e su kampong sěmbaụ. Sene piạ sěngkatauwawine arenge i Marta, nighausang i Sie sol᷊ong bal᷊ene.39 I Marta piạ tuarine arenge i Maria. I Maria e kimaiangkemaraning Mawu Yesus dụdaringihẹ̌ manga těnron'E.40 Arawe i Marta e měngkatewe matasibung hal᷊ẹ̌ u wal᷊e.I sie himaung si Yesus kụ nẹ̌bera, "Mawu, apa Mawu tamẹ̌sasěmpị si Maria naněntangu hal᷊ẹ̌ pinakihal᷊ẹ̌ si siạsẹ̌saku? Dolohẹ̌ko i sie pẹ̌tul᷊ungu iạ!" 41 "Marta, Marta!"angkuěngu Mawu. "I kau měngkatewe ghụgěnggangdingangu tasibu mẹ̌tẹ̌něnnan hal᷊ẹ̌ lawọ; 42 sěmbal᷊iauhal᷊ẹ̌ kahumotongange mang sěmbaụ. Kụ i Maria sengnamile apang kapiaěnge, kụ tawe sarung ikaal᷊ạ wọ'i sie."11 1 Su sěnsul᷊e tempo i Yesus měkẹ̌kal᷊iomaneng sutampạ sěmpalang. Sarạeng nasueng kal᷊iomanengetangu, sěngkatau wọu tal᷊oarang manga murit'E nẹ̌bera,"Mawu kěnang těnroi i kami mẹ̌kal᷊iomaneng kerẹewe iYohanes naněnro manga murite měmpẹ̌kal᷊iomaneng."2 Tangu i Yesus něhengetang si sire, "Kereu i kamene

LUKAS 11.3–13 202měmpẹ̌kal᷊ioameng ute, pěmpẹ̌bera kere ini, 'Amang, iKau e Ruata mang Sěmbaụ. Karimạko i Kau sẹ̌sěmbaěngdingangu lẹ̌adateng. 3 Gělirengkon biah'i kami měllo-měllokerẹewe ghẹ̌gausang i kami. 4 Ampungeko kal᷊awọurosang kami, batụu i kami lai mẹ̌ngẹ̌ngampung sutaumata apan měmpẹ̌sẹ̌sal᷊a si kami. Dingangu abewala i kami kailangengu pangangimang su tempong ikami sẹ̌sal᷊ukateng.' " 5 Yesus něhengetang su mangamurit'E, "Kereu piạ sěngkatau wọu tal᷊oarang kamenekụ makoạ sol᷊ong bal᷊en hapịe kẹ̌kal᷊oarane kụ mẹ̌berau,'Hapị, měngědangko borotẹ̌ u těllum baụ, 6 u piạkohapịku kạl᷊ěngange wuhu-wuhu rarangeng su wal᷊e kụ iạe tawẹ u ipẹ̌sake si sie!' 7 Kụ kereu hapị u nirěntaěnguene sumimbang kere ini, wọu ral᷊ungu wal᷊ene, 'Abepẹ̌taghal᷊i si siạ! Tukadẹ̌ seng nịpapal᷊e kụ i kami tahanạkai seng mẹ̌kị. Iạ tawe makawangung dingangu tawemakaghěllịu apa-apa si kau.' " 8 "Mase kerea?" angkuěngi Yesus tuhụe. "Iạ maul᷊ị! Maningbe lai i kau hapịe, kaimang tawe mapulu i sie mẹ̌bangung dingangu měgěllịuapa-apa si kau. Kai ual᷊ingu i kau měngkate hanesẹ̌mẹ̌dẹ̌dorong dingangu wěgawen mamea e ute maral᷊emang mẹ̌bangung kụ mangonggọu apang gausangu. 9 Kụ,Iạ mẹ̌bera si kamene: Pěmpẹ̌dorongke, tangu i kamenesarung onggol᷊ang; pěmpẹ̌deạ, kụ i kamene sarungmakareạ; pěmpanengkohẹ̌ kụ tukadẹ̌ e sarung topẹěng.10 Ual᷊ingu i sai mẹ̌gausẹ̌ e sarung makatarimạ; i sai mědeạsarung makahombang, dingangu i sai manengkelẹ̌ esarung topẹěng. 11 Sutal᷊oarang kamene, apa piạ i amangkụ mẹ̌gěllị u těmpu su anạ e, kereu i sie mẹ̌dorongkinạ? 12 Arau měgěllịu wakunang kereu i sie mẹ̌dorongtělluhẹ̌? 13 Maningbe i kamene ral᷊akị, i kamene masingkạl᷊ai mẹ̌gěllị u apang mapia su anạu. Dumakelengbe lai iAmang su Sorga! I Sie sarung mangonggọ u Rohkẹ̌'E si

LUKAS 11.14–23 203sire apan mẹ̌gẹ̌gausẹ̌ si Sie!" 14 Piạ su sahěllo, i Yesusmạnokol᷊u rohkẹ̌ dal᷊akị bọu sěngkatau mou. Sarạengrohkẹ̌ dal᷊akị ene simẹ̌bang, tau e nanětạe nakawera.Lawọ taumata mangkewen měngkạherang, 15 kaisopiạ u němpẹ̌bera, "I Sie makạpěnokol᷊u rohkẹ̌ dal᷊akị eual᷊ingu kawasang Beelzebul těmbonangu rohkẹ̌ dal᷊akịe." 16 Piạ lai i sire wal᷊ine kụ mapulu měmpěnangkạsi Yesus, kụ i sire mědẹ̌dorong tadeạu i Sie apẹ̌kẹ̌koạsěmbaụ tanda makạl᷊aherang kere makoạ taalang kai iSie riměnta wọu anun Duata. 17 Kai i Yesus masingkạuněnnan sire. Tangu i Sie něhengetang si sire, "Kereupiạ kararatuang sěmbaụ kụ napahiạ su ral᷊ungu pirangkamonaěng kụ mẹ̌dẹ̌daral᷊ai sěmbaụ su wal᷊ine utekararatuang ene tawe tumei. Dingangu anạ u sěmbaụkụ napahiạ-pahiạ ringangu lai mẹ̌dẹ̌daral᷊ai sěmbaụsu wal᷊ine sarung magholang. 18 Kerene lai su ral᷊ungukararatuangu setang; kereu piạ sěngkamonaěng měndokạl᷊ai kamonaěnge wal᷊ine, ute kararatuang ene mambemmahaka. I kamene němpẹ̌bera u Iạ manokol᷊u rohkẹ̌dal᷊akị ual᷊ingu kawasan Beelzebul. 19 Kamageng kerenekai ringangu kawasang sai wue manga murit'u manokol᷊ẹ̌rohkẹ̌ daral᷊akị e? Manga murit'u e sẹ̌sane napakal᷊ahẹu i kamene kawe nẹ̌sal᷊a! 20 Arawe Iạ e nanokol᷊u rohkẹ̌dal᷊akị dingangu kawasang Duata kụ ene mangal᷊em MawuRuata e seng kạpěnětạe mẹ̌parenta sutal᷊oarang kamene.21 Kereu sěngkatau matoghasẹ̌ dingangu mangkewenněpapanganghidẹ̌ namu mělẹ̌hapa wal᷊ene sẹ̌sane tangukal᷊awọu rarotonge tawe mẹ̌kapura. 22 Kai kereu piạ usěngkatau limembong katoghase měndokạ dingangumamatạ si sie, tangu tau limembong matoghasẹ̌ enemangal᷊ạ pakụ aghidẹ̌ nạung pạngumbalaěngu taghuangbal᷊e e, mase mẹ̌papahiạu kal᷊awọu sạbarang ene. 23 Isain bal᷊ine ringang-Ku, mamben těngadẹ̌ dumokạ

LUKAS 11.24–32 204Siạ, kụ i sain tawe mẹ̌sumbala si Siạ ute mambengmakagholang hal᷊ẹ̌-Ku!" 24 "Kamagengu rohkẹ̌ dal᷊akị emaněntang u pẹ̌sěngkatau, rohkẹ̌ ene mẹ̌tẹ̌těllạmaengsu wanua mamara mang kạpẹ̌deạ e tampạ pangirul᷊eng,kaiso i sie mang makahombang. Ual᷊ingu ene i sieněberau, 'Iạ mẹ̌sul᷊ẹ e su wal᷊eku takụ nilintukang!' 25 Sutempo i sie masongọe sene, sěngkahombange wal᷊ee nawurěsi ringangu maatorẹ̌. 26 Mase i sie rimal᷊engkụ němaringang i sire pitu rohkẹ̌ bal᷊ine kụ limembongkaral᷊aị e wọ'i sie. Bọu e i sire nahunsuẹ̌ e su ral᷊ungu tauene kụ něngkatanạ sene. Dingangu samurine kakakoạu tau ene měngkate limembong dal᷊aị bọu kal᷊amona."27 Sarạeng i Yesus něhengetang kerene sěngkatauwawine wọu tal᷊oaran taumata l᷊awọ ene nẹ̌bera si Yesus,"Kariangkamang bawine kụ nipẹ̌pohiama ringangunisusuang'U!" 28 Arawe i Yesus simimbang, "Měngkailimembong makariangkamang i saing kụ mararingihẹ̌su hengetangu Mawu ringangu měkẹ̌koạ ene!" 29 Enepiạ e ghapaěngu taumata l᷊awọ e kapẹ̌tẹ̌tal᷊ipurunge siYesus, i Sie naněpaseng hengetang'E angkuěng, "Kaiapa karal᷊akị umatẹ̌ orasẹ̌ ini. I sire měgẹ̌gausẹ̌ tandamakạl᷊aherang tadeạu i sire měmpangimang si Siạ,kaiso i sire tawe onggotang sarang kạdiongeng sěmbaụ,kětạewen tandang kal᷊aherangu Nabi Yunus. 30 KerẹeweNabi Yunus nạung nakoạ kal᷊aherang su taumatan soanNiniwe, kerene lai Ahus'u Taumata sarung makoạ sěmbaụtandang kal᷊aherang baugu taumata su tempo ini. 31 SuĚllong Kiamatẹ̌ Datum banuan sěmběkan Timuhẹ̌ sarungmẹ̌bangung dingangkeweng manga taumatang orasẹ̌ ini kụmangěnsilẹ̌ si sire. Kai mědeạu makakaringihẹ̌ kapandenSalomo e, Datu ene hinong dumal᷊eng marau kahěngangbọu pondol᷊ 'u dunia. Arawe ěndaung orasẹ̌ ini piạ l᷊ailimembong kasariane wọ'i Salomo. 32 Su Ěllong Kiamatẹ̌

LUKAS 11.33–42 205taumatan Niniwe sarung mẹ̌bangung sěngkakawangungdingangkewen taumatan orasẹ̌ ini kụ měngěnsilẹ̌ si sire,batụu tau Niniwe e němpẹ̌tobatẹ̌ bọu manga rosan sirepiạ i Yunus e něnasa si sire. Kutẹu ěndaung sini e kai nạungpiạ u limembong kasariane wọ'i Yunus." 33 "Tawẹ apataumata měndikọ sol᷊o mase takateng arau nilingkuwanguwěnsadẹ̌. I sie hinong maměllọu sol᷊o ene su pěnanol᷊oěngmẹ̌deạu apam mahunsuẹ̌ makasilowe tualagẹ̌. 34 Mata ekai sol᷊om badang. Kereu matanu e mapia, ute kạguwạuwadangu e měngkawe matualagẹ̌. Arawe kereu matanu emarěndung ute kaguwạu wadangu e mal᷊aing marěndung.35 Ual᷊ingu ene pakapia wue, mạdiring tualagẹ̌ si kaue makoạ kararěndung. 36 Kereu kạguwạu wadangu ematualagẹ̌ kụ tawẹu sarang sěmpalang marěndung, uteměngkatewe mawatu sěngkakatualagẹ̌ mẹ̌sul᷊ungkewenkereu i kau kasaramengu tualag'u sol᷊o e." 37 Sarạeng iYesus nasuẹen hengetang'E, kutẹu sěngkatau Farisi něnotẹ̌i Sie kumaěng su wal᷊ene. Tangu i Yesus rimangeng kụkimaěng sene. 38 Tau Farisi měngkate rimal᷊inaụ nakasilo siYesus tawe manga nanguhasẹ̌ l᷊iman'E kal᷊imona, tụtuhụahan agama. 39 Ual᷊ingu ene Mawu e něhengetang sisie, "I kamene mang kahěngang tau Farisi nanarangmanguhasẹ̌ l᷊ainumang dingangu tal᷊ẹ̌tugu lamạ, arawe sural᷊ung i kamene kawe napenẹu pěngangahěbụ dingangukararal᷊aị. 40 I kamene kai wodo! Kụ kai wal᷊inewe MawuRuata ho nẹ̌koạ l᷊ikude ene mal᷊aing dal᷊unge? 41 Kụapan su ral᷊ungu l᷊ainumang dingangu kakěntul᷊ang enee kai harusẹ̌ ionggọ i kamene su manga tau kasiang.Dingangu kakakoạ ene kěbị sarung makawurẹ̌si sikamene. 42 Kaěngkěhang i kamene tau Farisi! I kamenemạngonggọu katahạpul᷊ong kapahiakeng bọu sasuang ikamene kere manga salasi ringangu walakama arau laimanga rampa wal᷊ine su Mawu Ruata e, arawe kaadilẹ̌

LUKAS 11.43–52 206dingangu kakěndagẹ̌ su Mawu Ruata e lẹ̌lihiang i kamene.Sěmbal᷊iau kai ene hinone sěmpikang i kamene ringanguabe pamalan lai wal᷊ine. 43 Kaěngkěhang i kamene tauFarisi! I kamene puluang kumaiang su tampạ kapiangesu wal᷊eng pẹ̌kakal᷊iomanengang dingangu puluangtabeakeng su manga pasarẹ̌. 44 Kaěngkěhang i kamene! Ikamene mẹ̌sul᷊ungu lẹ̌bing tạu pẹ̌kiral᷊aěnge kụ lẹ̌l᷊indangutaumata ual᷊ingu ta kinahěnganeng." 45 Piạ e sěngkataumananěnrong agama nẹ̌bera si Yesus, "Tuang Guru,ual᷊ingu waweranu ene, i Tuang e mal᷊aing nakasamedẹ̌ sikami!" 46 Mawu Yesus simimbang, "Kaěngkěhang i kamenelai, manga mananěnrong agama! I kamene měnẹ̌nuntụmanga hal᷊ẹ̌ masasẹ̌gadẹ̌ dingangu mělẹ̌lěngkangu atorangmawawěhạ, arawe i kamene hala mang tawe makatul᷊ungsarang manga kạdodọ-dodọ su apan tumatuhụe.47 Kaěngkěhang i kamene! I kamene měmpẹ̌kẹ̌koạ ěndụu watung manga nabi, u mahunẹu mang nipateng mangai upung i kamene. 48 Kụ i kamene hala nangaku u ikamene l᷊ẹ̌lahimpuluangu apan seng nikoạ u manga iupung i kamene; mambeng i sire němpamate manganabi e kụ mang i kamene měmpẹ̌koạ ěndụ u watune.49 Kai ene hakịu Kapelesan Mawu Ruata e nẹ̌bera, 'Iạsarung měndolohẹ̌ si sire manga nabi ringangu mangararolohang-Ku; sěnggạ e sarung pateěng dingangu sěnggạewue sarung tumbiagheng!' 50 Mawu Ruata e nẹ̌koạ kerenee mědeạu taumata orasẹ̌ ini e ihukung ual᷊ingu pěmamateseng nikoạ su pakụ nabi rokeng pamamahẹ̌tang dunia,51 nanětạ bọu pěmamate si Habel sarạeweng pěmamatesi Zakharia, kụ nariadi su wěllạ u pananěmbaěngeringangu Wal᷊em Mawu Ruata. Pěmpangimangko:Taumatang orasẹ̌ ini mambeng ihukung ual᷊ingu kěbịene. 52 Kaěngkěhang i kamene manga mananěnrongagama! Kakunsịu mamuka tukad'u kasingkạ e mạdaresọ

LUKAS 11.53–12.8 207si kamene, arawe i kamene hala mạdiri měmpahunsuẹ̌ sural᷊unge mědeạu makaěbạ kasingkạ ene. Su sěmběkane ikamene měngkate mẹ̌nahaghe taumata apạewen mapulusumuẹ̌!" 53 Ene, sarạeng i Yesus naněntangu tampạ ene,manga mananěnrong agama ringangu manga tau Farisie němpẹ̌buheang maihạ si Yesus. Kụ i sire nanětạ eměngẹ̌ngal᷊ạ bera si Sie tadeạu i Sie mẹ̌bisarang kal᷊awọusạbarang. 54 Kụ su tempo ene i sire kapẹ̌pẹ̌patehe si Siemapia-pia waugu pěnamekangu sal᷊a su apan mangawawera-Ne.12 1 Měngkatewe ringangu hiwune kal᷊awọutaumata měmpẹ̌sẹ̌sasěngkilẹ̌ hakịu seng piạu kẹ̌katahidaěng laede. Těntal᷊ang manga taumatareng měmpẹ̌dẹ̌dahěmung, i Yesus něhengetang sumanga murit'E, "Pěmpẹ̌teghang bue su l᷊ahaes'u tauFarisi, mangal᷊ene i sire kai měmpạmělle. 2 Tawẹ apamạl᷊ahěmbung kụ tawe lekesang dingangu tawẹ apamạdal᷊irung kụ tawe kasingkateng. 3 Apan niwerangkamene su tempong hěbi sarung karingihẹ̌ su tempongěllo; kụ apạewen nisiang i kamene su ral᷊ungu kamarẹ̌makakunsị sarung iwohang pakapěpidẹ̌." 4 "Mangahapị pěmpẹ̌tahěndung bue! Abe katakụ si sire apanměmpạmate wadange, kaiso kawe tawe makapẹ̌kapuramapal᷊iung ene. 5 Mapiangbe Iạ maněnro si kamene isai hinong ikẹ̌katakụ i kamene. Kěngkatakụ su MawuRuata! Watụ u wọuten namate, i Sie kawasa lai měhipesu ral᷊ungu naraka! Pěmpangimangke u kai i Sie hinongikatakụ i kamene. 6 Hěnggeng limambaụ iwẹ̌bal᷊ụ su roitẹ̌kararodokange ruang kal᷊ěpa. Maningbe kerene tawẹusarang sěmbaụ kawul᷊eěngu Mawu Ruata. 7 Saral᷊aing utạsu těmbọ mang kạdarekeng kěbị, ual᷊ingu ene abe katakụ;i kamene limembowen maarẹ̌ga wọu manga hěnggeng!"8 "Pěmpẹ̌tahěndungko pakapia-pia: I sai mangakum

LUKAS 12.9–18 208batangenge su těngong l᷊awọ u i sie kai muritẹ̌-Ku ute, isie sarul᷊aing iakung Ahus'u Taumata e su těngon mangamalạekat'u Mawu Ruata e. 9 Arawe i sai mẹ̌sunial᷊'u Iạe su těngon taumata e u i sie kai muritẹ̌-Ku e tangu i siesarul᷊aing ipẹ̌sunial᷊ẹ̌ su těngon manga malạekat'u MawuRuata e. 10 Kamageng i sai mẹ̌berang sěngkamohongipěndokạ Ahus'u Taumata e, i sie rembeng ampungang;arawe kereu i sie kai měhinakang Rohkẹ̌ u Ruata e, i sietawe kaampungang. 11 Kereu i kamene iěntudẹ̌ sarangmanga wal᷊eng pẹ̌kakal᷊iomanengang kụ ipakihukungsu těngon těmbonangu kawanua arau měngangawasaute, abe ghěnggang u měnsang kereapa wue i kamenemẹ̌tahutěndạu watangeng arau kai hinong sumimbangkereapa. 12 U wawera hinong ipẹ̌berang kamene esarungbe těnroěngu Rohkẹ̌ u Ruata si kamene sutempone." 13 Sěngkatau wọu tal᷊oaran taumata l᷊awọ enẹ̌bera si Yesus, "Tuang Guru, kěnnangko i Tuang pẹ̌berasu tuhangku, iạ gěllirengkon sěmbạgeang bọu arětạtatěntang i amang i kami." 14 Mawu Yesus simimbang, "Isai wue něnduị Siạ makoạ mělahukung arau měmamahiạpusakạ sutal᷊oaran dua?" 15 Mase su kěbị taumata apanene sene i Yesus něhengetang, "Pěmpẹ̌teghang dingangupakarariagạ bue, i kamene kumbahangbe maanggang.U pẹ̌bawiah'u taumata e wal᷊inewe kahiang kakakalạe, maningbe lai rarotonge mạhěmpal᷊iu." 16 Mase iYesus nẹ̌běkem papinintu ini, "Piạ e sěngkatau kalạ. Isie piạ ěntanane kụ mẹ̌gẹ̌gěsi mal᷊awọ. 17 Tau kalạ enemẹ̌sěsipirẹ̌ su ral᷊ungu naunge, 'Seng tawẹ apa tampạ l᷊aipěngomol᷊angu ghẹ̌sing ěntanaku. Kụ kai mẹ̌kapurạe iạe?' 18 Bọu e i sie měngkate saụ mạngěnna kụ nẹ̌bera e sural᷊ungu naunge, 'Ah! Iạ piạbe akal᷊ẹ̌ku; manga gudangkue sarung takụ golangeng mase takụ koateng limembongkaguwạe. Su tampạ ene takụ pěngomol᷊ang kal᷊awọu

LUKAS 12.19–29 209gandung dingangu pakụ darotongku wal᷊ine. 19 Tanguiạ sarung mẹ̌bera su watangengku: I kau nakauntung!Kal᷊awọu apang mapia seng tẹ̌taghuanengu ringangutawe sarung kasueěnge karěngụewen taung mědẹ̌dal᷊iuntaung. Pangirol᷊oko! Kaěngko ringangu panginungko kụtemangeko wiahu!' 20 Arawe Mawu Ruata e něhengetangsi sie, 'Ei tungkọ! Sěhěbi ini e lai i kau sarung mate, masei sai wue sarung makaěbạ kěbị kakakalạ u seng niriahinue?' 21 Kerene kakakoạ u apan taumata mědẹ̌deạu makalạbaụgu watangenge hala, kaiso tawe mẹ̌těngkakalạ sumatan Duata." 22 Mase i Yesus něhengetang su mangamurit'E, "Ual᷊ingu ene hakịu Iạ e něhengetang, 'Abeghěnggangu pẹ̌bawiahu, měnsang i kamene kai kumaěnga ringangu mẹ̌pakeangu a.' 23 Pẹ̌bawiahẹ̌ e limembowenbọu laidopẹ̌ dingangu wadange limembowen bọupakeang. 24 Tangangko manga manụ gaga! I sire tawemangangasị, dingangu tawe mananipo, tawẹ lai mangagudange arau pěndaresokangu ěmme. Arawe Mawu Ruatamang mělẹ̌hiking si sire! I kamene limembong maarẹ̌gawọu manga manụ u kinoaěng. 25 I sai wue wọu tal᷊oarangkamene kahiang ghěnggange makạkasěmpụ umurẹ̌maning kětạeng kadodọ? 26 Kereu hal᷊ẹ̌ kakạdodokangemang tawe ikakoạ i kamene, unụe ghuměnggangu mangahal᷊ẹ̌ bal᷊ine? 27 Tangangko! Kereapa manga ghal᷊oghongemuwo nẹ̌bungang, kutẹu manga bungang ene e tawemělahal᷊ẹ̌, dingangu tawe mẹ̌kakahiwuang. Arawe laiRatu i Salomo e kerẹeng kakalạ e tawe mẹ̌papakeangkere manga bungang ene kaholẹ e. 28 Děmpugẹ̌ sural᷊onemuwo su sahěllo ini e kụ sěngkariọěllone nịtatutung.Arawe Mawu Ruata e mělẹ̌lěnggihẹ̌ děmpugẹ̌ ene kerengkaholẹ e. Dumakelengbe i kamene! Kutẹu i kamene kailome pangangimange! 29 Kụ abe ghěnggang dingangumẹ̌bingo měnsang i kamene kumaěng a ringangu

LUKAS 12.30–41 210manginung a! 30 Manga hal᷊ẹ̌ tamai ene rẹ̌dareakenguapan taumata wẹ̌gam Mawu Ruata. Sumbal᷊iau i Amangue masingkạ u i kamene mambeng mẹ̌sẹ̌sal᷊imaẹ pakụene. 31 Kaiso i kamene hinong mẹ̌sẹ̌sěmpị tadeạu MawuRuata mẹ̌kawasa su pẹ̌bawiahu, kụ apạewen bal᷊ineute, mal᷊aing ionggọ u Mawu Ruata si kamene." 32 "Ikamene maningbe rekenange mahal᷊i, kai abe katakụ!U i Amang i kamene e mal᷊uasẹ̌ mangonggọu al᷊amat'Ewọu Kararatuang'E. 33 Bal᷊ụ e rarotong i kamene kụonggọko manga roite su tau kasiang. Pẹ̌koạko kawihẹ̌ tamal᷊ahenẹ baugu watangengu e, mangal᷊ene arětạ maresọsu sorga. Arětạ ene tawe mailang ual᷊ingu tahatako etawe makapěngal᷊ạ dingangu uane tawe makapěnggolọ.34 U suapan piạ arětạ u e, naungu e mal᷊aing sene!"35 "Pakarariahi wue tumatěngo pakụ sạbarang. I kameneměngkai hinong měmpẹ̌pakeang dingangu sol᷊onu hanesẹ̌dụděllị, 36 mẹ̌sul᷊ungu manga ěllang kụ měmpạngampal᷊ẹ̌mawune mẹ̌bal᷊ị bọu sal᷊iwangu pẹ̌kakawing. Kereumawune mẹ̌bal᷊ị kụ manengkelẹ̌ tukadẹ̌ e, tangu i siresarung manope tukadẹ̌. 37 Apạe mauntu manga ěllangkụ kẹ̌kaěbakeng měmpẹ̌lẹ̌lukadẹ̌ su tempon mawunesumongo. Pěmpangimangko: Mawu ene sarung mẹ̌dariahikụ měngorọ e manga ěllange apạkaiang, kụ bọu enei sie mẹ̌siliwirẹ̌. 38 Apạ e mauntu manga ěllang enekereu mawun sire ene kụ nakaěbạ si sire kạpẹ̌ngampal᷊emaningbe lai i sie simongo kẹ̌kal᷊oarane, arau maraningkalonge! 39 Pẹ̌tahěndungko ini! Kereu manga taghuanguwal᷊e masingkạ u orasẹ̌ děntaěngu tahatako e, i siesarung měndiagạ takadeạu tahatako e tawe makasuẹ̌su ral᷊ungu wal᷊ene. 40 Hakịu ene i kamene mal᷊aingpakarariahi, u Ahus'u Taumata e sarung duměnta sutempo ta laanwang i kamene." 41 "Mawu, apa wuetěnro ene monane si kami arau su kěbị taumata?"

LUKAS 12.42–53 211angkuěng i Petrus. 42 Mawu simimbang, "I sai ěllangmasaa ringangu matahuěnna hakịu niruị u mawuneiapạněmbonang manga ěllange wal᷊ine iapạngonggọ ukaěng si sire su tempone? 43 Kariangkamang ěllang enekereu mawune mẹ̌sul᷊e kụ kẹ̌kaẹ̌bakeng i sie kạpẹ̌koạemunarane! 44 Pěmpangimangko: Mawu ene sarungměnduị i sie manahimata pakụ darotonge. 45 Kaiso kereuěllang ene kụ kai mẹ̌bera su ral᷊ungu naunge, 'Mawuku ewẹ̌dang diọ mararěnna ruměnta,' mase i sie měngkatemẹ̌mẹ̌mahang kal᷊awọu manga ěllange kụ kumaěngdingangu měnginung sarang miwukang, 46 tangu mawunesarung duměnta su ěllo ringangu orasẹ̌ ta kinahěnganeng.Kụ ěllang ene sarung těnroěngu papahang bọu mawune,ringangu koateng kere nẹ̌koạ taumata tawẹ saane suRuata. 47 Ěllang kụ masingkạ u kapulun mawune kaisotawe nẹ̌dariahi ringangu tawe lai nẹ̌koạ muhụewekapulun mawune, sarung pahangengu ral᷊iwara maněnggạ.48 Arawe ěllang nạung bẹ̌gang kapulung mawune, bọuene měkẹ̌koạ hal᷊ẹ̌ tawe mělahino hakịu hinong liwarangural᷊iwara riọ mahaěng. U i sain seng nionggol᷊ang l᷊awọsarul᷊aing paghěleěng l᷊awọ. Kụ i sain piněnarakanengul᷊awọ saunengke wue panẹ̌tul᷊ang limembong kakěpal᷊e."49 "Iạ duměnta mapakahěngisu dunia ini. Apa kapia kereuputunge seng dụděllị! 50 Bẹ̌dang piạ kasasusa masariahinon Takụ dal᷊engang. Ene naung-Ku e měngkate apamaghěnggang těntal᷊ang ene wẹ̌dang ta nakoạ. 51 Su naungi kamene Iạ duměnta e kai mẹ̌bawa pẹ̌darame su dunia e?Tala, bal᷊inewe pẹ̌darame kaiso kawe pẹ̌daral᷊aị. 52 Manětạbọu ini e, dal᷊ohom bal᷊e limangkatau e sarung mẹ̌darokạ,těllungkatau sarung dumokạ duang katau arau ruang kataurumokạ těllungkatau. 53 I amang sarung dumokạ anạe esẹdingangu anạ e esẹ dumokạ si amange. I ninange sarungdumokạ anạ e wawine kụ anạe wawine rumokạ si ninange.

LUKAS 12.54–13.4 212I ninange kinarangang sarung dumokạ anạ e mirarang,kụ anạ e mirarang dumokạ si ninange kinarangang."54 Mawu Yesus něhengetang l᷊ai su taumata l᷊awọ, "Kereu ikamene makạsilo winawa masapuạ su puěngu wahẹ ute,i kamene apid'u měmpẹ̌bera u, 'Sarung dumasehẹ̌.' Kụmang kahěngang-hěngang mẹ̌tahi. 55 Kereu i kamenemakapěndang u anging tumiụ bọu muhẹ̌ ute, i kameneměmpẹ̌berau, 'Sarung měpẹ̌disẹ̌.' Kụ mang makoạ kerene.56 I kamene kai puluang měmělle! I kamene makakakạbue kakakoạ u wanua mạeng měmpẹ̌patehẹ̌ kakakoạu l᷊angị dingangu dunia. Kawe unụe manga taalantempo ini tawe ikakạ i kamene?" 57 "Kawe unụe taweikaputusi kamene hala e hal᷊ẹ̌ u katul᷊idẹ̌ e? 58 Kereupiạ taumata mangaduhang i kamene su mělahukung,ute pẹ̌kakereapa wue sěngapang botonge pěngěnsuepakụ hal᷊ẹ̌ ene těntal᷊ang i kamene deng bědang sutal᷊oaran dal᷊enge. Kamageng tala ute, kiwuạu i sie kaimamol᷊eng i kamene sol᷊ong těngon mělahukung kụ sarungměnarakang i kamene su polisi, kụ měnowang kamene sural᷊ungu tahungkụ. 59 Pěmpangimangko! I kamene tawemakasẹ̌bang bọu tahungkụ těntal᷊ang une su ral᷊ungunaung bědang ta nasue."13 1 Su orasẹ̌ ene taumata e němpẹ̌běke si Yesusmạul᷊ịu pirang katau tau Galilea nịpapaten Pilatusẹ̌e, piạ e i sire němpẹ̌bawa sasěmba su Mawu Ruatae. 2 Kapẹ̌něnnaneng bẹ̌ke ene i Yesus simimbangke,"Batụu tau Galilea e nịpapate kerene ute su naungi kamene i sire kai limembong kawarạdosane wọupakụ tau Galilea wal᷊ine? 3 Mambeng bal᷊ine wue! Kaisopẹ̌tahěndungko: kereu i kamene tawe měmpẹ̌tobatẹ̌bọu kal᷊awọu rosang kamene ute, i kamene kěbị sarungmate lai mẹ̌sul᷊ung i sire. 4 Kụ kereapa ngae habar'i siremapul᷊o ual᷊u su kataune nate su Siloam, su tempon candi

LUKAS 13.5–15 213e naěnsạ si sire? Su naung i kamene ene kai nanodẹu i sirelimembo waradosa wọu pakụ taumata wal᷊ine mạtanạsu Yerusalem? 5 Mambeng tala wue! Sěnsul᷊eko l᷊ai Iạmělunngihẹ̌: Kereu i kamene tawe měmpẹ̌tobatẹ̌ bọukal᷊awọu rosanu, i kamene kěbị mal᷊aing mate kerene."6 Bọu ene i Yesus nẹ̌běken l᷊ai papinintu ini, "Kai nạungpiạ sěngkatau kụ piạ arane sěngkalu su wawaelanguanggorẹ̌ e. Sěnsul᷊e tempo riměntạ e i sie mědẹ̌deạe wuane, kutẹu tawe nakahombang sarang sěmbaụ.7 Kutẹu, i sie nẹ̌berạ e su mandorẹ̌ u sasuange, 'Kěllạe,seng těllu taung iạ dụděnta mědẹ̌deạ buang ara ěndaị e,kutẹu mang ta makal᷊aẹ̌bạ maning sěmbaụ. Tuwangke kalue! I sie kětạeng mạngěnsue tawang ěntana e!' 8 Arawemandorẹ̌ u sasuang ene simimbang, 'Walạe i sie patuwosěntaung ini l᷊ai, Mawu. Iạ deng měmacolẹ̌ ěntana pakal᷊ikụmase pẹ̌tahoěngu pupukẹ̌. 9 Měnsang i sie reng mẹ̌buasu taung mahi e. Kereu mang tala, ute buhụe Mawuměngoro pakituwang.' " 10 Su ěllon Sabatẹ̌ sěmbaụ, iYesus naněnro su wal᷊em pẹ̌kakal᷊iomanengang. 11 Senepiạ sěngkatau wawine kụ seng mapul᷊o ual᷊u su taungemasakị, watụ u piạ rohkẹ̌ dal᷊akị su ral᷊ungu watangenge.Bawine ene wětụ kụ mambeng tawe makararisị matei.12 Ene i Yesus nakasilọe, měngkatewe kimui, "E wawine,i kau seng nal᷊iu wọu sakịu!" 13 Mase i Yesus naněllidenl᷊iman'E su wawine ene kụ su tempo ene lai i sie nakararisịmatei-tei, kụ nẹ̌dalo Mawu Ruata e. 14 Těmbonangu kanisaene limangehẹ̌ batụu i Yesus napakapian tau ene su ěllonSabatẹ̌, ual᷊ingu ene i sie něhengetang si sire, "Ěnnunguěllo wue ipẹ̌karadiahang; kụ děntako su apan ěllo enemakisal᷊imaẹ u wadang, abe kawe su ěllon Sabatẹ̌!"15 Mawu e simimbang, "I kamene ini e tahapěmělle! Suěllon Sabatẹ̌ kěbị taumata měngkai masịlukan sapine araukalidene wọu kandange mase lẹ̌ahakeng iapạnginung.

LUKAS 13.16–27 21416 Kụ ěndaị sini e kai piạ sěngkatau wawine hěntongAbraham, kụ seng mapul᷊o ual᷊u su taunge karěngụemạl᷊ahapusẹ̌ su setang. Unụe i sie tawe hinon lukaěng bọul᷊ahapusẹ̌ e su ěllon Sabatẹ̌ e?" 17 Sasimbangi Yesus enekai nakamea si sire apan dụdokạ si Yesus; arawe taumatal᷊awọ bal᷊ine lụl᷊uasẹ̌ makạsilo pakụ munara mawantugẹ̌kẹ̌koateng i Yesus. 18 I Yesus nakiwal᷊o, "Kereu Mawu Ruatae mẹ̌parenta kai kereapa kakakoạ e? Kai Takụ isihing suapa ngae? 19 Kakakoạ e mẹ̌sul᷊ungu papinintu ini. Bakịusasawi sěmbaụ nisawuh'u sěngkatau su waelẹ̌. Bakị ehimětị mase nariadi kalu, kụ manga manụ u winalangenge někoạ sal᷊eh'i sire su manga lelange." 20 Sěnsul᷊eko l᷊ai iYesus nakiwal᷊o, "Kereu Mawu Ruata e mẹ̌parenta, kai Takụisihing su apa ngae kakakoạ e? 21 Kakakoạ e mẹ̌sul᷊ungul᷊ahaesẹ̌ nial᷊ạ u tau wawine mase nilaụ e su tapoěng ěpạu pul᷊o su litere, sarangkewe muwo kěbị." 22 Suraral᷊engi Yesus nakoạ sol᷊ong Yerusalem, i Yesus dimal᷊engsimahe manga soa ringangu manga kampong mangkạpěněnrone. 23 Mase piạ tau nakiwal᷊o si Sie, "Tuang,mang mahal᷊i ngae taumata masal᷊amatẹ̌ e ěng?" MawuYesus simimbang, 24 "Pěmpẹ̌tatětehẹ̌ sěngapam botongesumuẹ̌ u sasuěkang mahepọ e. Watụ u, pẹ̌tahěndung!Lawọ taumata sarung měmpẹ̌deạ u mahunsuẹ̌ kutẹu tawemakapahunsuẹ̌. 25 Su tempon taghuangu wal᷊e seng nẹ̌buạkụ namal᷊e tukadẹ̌ e, i kamene mahundarisị ete su l᷊ikudekụ manětạe měmpanengkohẹ̌ apid'u kạpẹ̌berane, 'Mawu,topeiko tukadẹ̌ i kami!' Mawu e sarung sumimbang, 'Iạběgaweng kamene měnsang bọu a!' 26 I kamene sarungsumimbang, 'I kami e nạung bọu kimaěng dinganguněnginung dingangu e Mawu, kụ Mawu e seng naněnrolai su manga ral᷊eng su soang kami!' 27 Arawe Mawuene sarung mẹ̌bera l᷊ai, 'Iạ bẹ̌ga wue měnsang i kamenewọu apa. Pěmpamehọe wọu ini e i kamene tahapẹ̌koạ

LUKAS 13.28–14.1 215dal᷊aị!' 28 Su tempong i kamene makasilo e si Abraham,Ishak dingang i Yakub dingangkewen kal᷊awọu nabiměmpahul᷊uasẹ̌ su ral᷊ungu Wanuan Duata Wuhu, ikamene sarung mahunsangị dingangu mẹ̌tatahangusigěsạ batụu i kamene hala nipasẹ̌bang su l᷊ikudẹ̌.29 I sire apam bọu sarameng dingangu sědapeng bọusawěnahẹ̌ dingangu wọu muhẹ̌ kụ mahul᷊uasẹ̌ suDuniang Duata kụ Buhụe. 30 Mambeng těngadẹ̌, piạ ukasasamuriange měngkakoạ kahumotongange ringangupiạ u kahumotongange měngkakoạ kasamuriange." 31 Suorasẹ̌ ene lai piạ pirang katau Farisi němpẹ̌děnta su anungYesus dingangu němpẹ̌bera, "Abe katanạ sini! Sěbangkesol᷊ong tampạ bal᷊ine u i Herodes kai mẹ̌kẹ̌karaki mamatesi Kau." 32 Mawu Yesus simimbang, "Dakọko paul᷊ị su tautawẹ gunane ene, 'Ěllo ini ringangu riọěllo, Iạ kai manokol᷊urohkẹ̌ daral᷊akị dingangu mapakapian taumata masakị,arawe su ěllo katěllune, Iạ sarung mělěpasẹ̌ hal᷊ẹ̌-Ku.'33 Maningbe kerene Iạ kai hinon dumal᷊eng měněpasuraral᷊engangku ěllo ini, riọěllo ringangu karumahing,batụu ta hinone nabi e pateěng su l᷊ikud'u Yerusalem.34 Yerusalem! Yerusalem! Tahapamate manga nabi! Mangararolohangu Mawu Ruata e nasueng ěntunge kahiangkamene ringangu watu sarang nate! Seng apa piran sul᷊e Iạnạung mapulu manampung pakụ taumatanu mẹ̌sul᷊ungui ninangu manụ měndẹ̌diagạ manga anạe su al᷊ungupapanide, kutẹu i kamene mang měngkadiri! 35 Ual᷊inguene tangu, Mawu Ruata e seng tawe ruměndingangsi kamene. Kěngkasingkạko, manětạ bọu orasẹ̌ ini ikau semben tawe makasilo Siạ, sarang i kau mẹ̌berau,'Al᷊amatẹ̌ i Sie rụděnta su areng u Mawu Kasěllahenge.' "14 1 Su ěllon Sabatẹ̌ sěmbaụ i Yesus dimangengkimaěng su wal᷊en sěngkatau těmbonangu tauFarisi. Sene tangu taumata e měngkatewe mẹ̌pẹ̌patehẹ̌

LUKAS 14.2–12 216mapia-pia si Yesus. 2 Tangu riměntạe su anun Yesussěngkatau piạ sakịe solọ kụ laede ringangu limanesimahěnụ. 3 Mase Yesus nakiwal᷊o su manga mananěnroagama ringangu manga tau Farisi apang ene sene, "Tuhụtěnrong agamang kitẹ, botonge ngae i kitẹ mapakapiantaumata masakị su ěllon Sabatẹ̌ arau tala?" 4 Mangamananěnro agama ringangu manga tau Farisi e tawẹkěndịe, mase i Yesus kimui tau e kụ napakapian sie,mase napakapul᷊ẹ i sie. 5 Bọu e i Yesus něhengetangsi sire, "Kereu piạ sěngkatau wọ'i kamene piạ anạ earau sapine manawo su pahighi su ěllon Sabatẹ̌ apa isie tawe lighạ měmatung dariọ arau sapi su ěllo enelai?" 6 Kaiso tawẹu sarang sěngkatau nakasimbahẹ̌si Yesus mạanung hal᷊ẹ̌ ene. 7 Mawu Yesus mạmandasi sire manga sake měngkai měmpạmile kakaianengkapaelange. Ual᷊ingu ene i Sie naněnro si sire kěbị.8 "Kereu i kamene ninotẹ̌ su sal᷊imbangu pẹ̌kakawingute, abe kaiang su kadera kapiange. Madiring kibasịu kai piạu l᷊ai lẹ̌adateng limembong kau e ninotẹ̌, 9 kụtaghuangu wal᷊e seng něnotẹ̌ si rua kawe humaung si kauringangu mẹ̌bera, 'Mẹ̌dorong ampungu kakaianeng iniseng nisadia waug'u sake ramahi.' Tangu apạewe ghěguwạmeane hakịu i kau ringangu nasihasa katewe maiangsul᷊ikude. 10 Batụu ene, kamagengu i kamene ikanotẹ̌,ute pěmpamile kakaianeng su l᷊ikude, tadeạu taghuanguwal᷊e sarung humaung kụ mẹ̌bera si kau, 'Hapị ěndaịkokaiang su kakaianeng seng nisadia.' Mageng kereneute, i kamene adateng su těngong kal᷊awọu sake wal᷊ine.11 U i sai mětěngkarangẹ sarung iapakasanạ; isaịewenmětěngkasanạ, sarung iapakarangẹ." 12 Mase angkuěngi Yesus su taghuangu wal᷊e, "Kamageng i kau měnotẹ̌taumata mẹ̌sal᷊imbang ěllo mal᷊ětu arau hěbi ute, abepẹ̌kui manga hapị u arau tuhangu arau anạ u sěmbaụ,

LUKAS 14.13–23 217lampungu makakalạ e. Kịbasịu i sie sarung měnotẹ̌ i kau l᷊aikụ mageng kerene ute i kau kawal᷊isangu hal᷊ẹ̌ ene. 13 Ene,kamagengu i kau mạmangung sal᷊iwang ute, pěnotẹ̌ utaumata kasiang, ponggọ, peosẹ̌, buta. 14 I kau e sarungal᷊amateng, batụu i sire ene tawẹu sarung ipamal᷊isẹ̌kapianu. Kapianu e sarung bal᷊isangu Mawu Ruata sutempong manga taumata apan mapapia e, ipẹ̌bangungkapia wọu papatene." 15 Su tempọen sěngkatau wọutengkimaěng sěngkakaěng dingang'E sene nakaringihẹ̌kowaweran Yesus, měbẹ̌berau, "Kariangkamang i saingkụkaěng sěngkakaěng dingangu Mawu Ruata, mạengui Sie ruměnta kere sěngkatau Ratu!" 16 Kutẹu i Yesusněhengetang su tau ene, "Su sěnsul᷊e tempo piạ sěngkataunamangung sal᷊iwang masaria kụ něnotẹ̌ taumata l᷊awọ.17 Sarạeng seng tempone manětạ e sal᷊iwang, tau erimoloh'u ěllange nipaul᷊ị su taumata apan ninotẹ̌ e kụnẹ̌bera, 'Sal᷊amate mahunděnta u kěbị seng nasadia!'18 Arawe i sire kěbị, sěngkatau-sěngkatau e nanětạ enẹ̌dorong ampung. Humotonge nẹ̌bera su ěllange, 'Iạ kaiwuhụe němělli ěntana, kụ mambeng harusẹ̌ dumal᷊engmẹ̌kakělla. Ampunge wue iạ.' 19 Sěngkatau ute wal᷊inenẹ̌bera, 'Iạ kai wuhụe němělli sapi limam parẹ̌, kụ kai rengsal᷊ukateng manga sapi ene. Iạ mẹ̌dorongke ampung.'20 Sěngkatau ewe wal᷊ine mal᷊aing nẹ̌bera, 'Iạ wuhụepẹ̌kakawing, kụ tawe makarěnta.' 21 Ěllange ene napul᷊ẹe kụ naul᷊ịeng hal᷊ẹ̌ ene su mawune. Ene, mamaduwal᷊e měngkate l᷊imangehẹ̌ kụ nẹ̌bera su ěllange, 'Dakọepakasahawụ sol᷊ong manga ral᷊eng dingangu loronge susoa. Měngkate wawa tau kasiang, ponggọ, buta, ringangutau peosẹ̌.' 22 Bọu e ěllange nẹ̌bera, 'Mawu, parentangMawu seng nịkakoạ, arawe tampạ bẹdang piạ loahe.'23 Tangu mawune nẹ̌bera, 'Dakọe sol᷊ong manga ral᷊enggaghuwạ dingangu manga loronge su l᷊ikud'u soa, kụ

LUKAS 14.24–35 218mang pakaparingang apạhunsuẹ̌, mědeạu wal᷊eku emapenẹ. 24 Pẹ̌tahěndungko! Tawẹu sarang sěngkatau wọutal᷊oarang manga sake apan seng ninotẹ̌ e makateěngsal᷊iwangku ini!' " 25 Ene měngkate l᷊awọ-l᷊awọ taumatamạhundal᷊eng dingangkewen Yesus. I Yesus nẹ̌bilingke kụněhengetang si sire, 26 "Kereu i sain duměnta su anu-Ku,kutẹu kai limembong kakěndage si ninange, si amange, sukawinge, su manga anạ u sěmbaụ e ore lai batangenge,ute i sie tawe makoạ muritẹ̌-Ku. 27 I sain tawe mamasaěngkuruisẹ̌ kụ tumol᷊e Siạ tawe mariadi muritẹ̌-Ku. 28 Kereusěngkatau wọ'i kamene mapulu mělanging candi, ute isie reng maiang měndekeng kal᷊amona ongkose mědeạui sie masingkạ měnsang doite makarang bue sarangmaghanapẹ̌ arau tala. 29 Kai kereu nal᷊ahẹ i sie ta makasuemunarane, sěmbal᷊iau wawukune seng nịpapěllọ, kụ kěbịapang makạsilo munara ene sarung měmpẹ̌baheaun sie.30 I sire sarung měmpẹ̌bera, 'Ai, i anu ěndaị e nělangingcandi, kutẹu i sie tawe makasue!' 31 Kereu sěngkatauratu piạ sordadone mapul᷊o hiwu su kataune, mapuluměmpẹ̌sekẹ u ratu wal᷊ine sordadone duam pul᷊o hiwu sukataune, nal᷊ahẹ u ratu ene sarung kumaiang mẹ̌sipirẹ̌měnsang makarokạ bue pẹ̌sẹ̌seketang ene. 32 Kereu isie masingkạ u i sie tawe makaumal᷊ẹ̌ ute, pal᷊ịbe rokạe reng marau, i sie sarung dumolohẹ̌ben darolohangeapakiwal᷊on kaianengu pẹ̌darame." 33 Pěngěnsueěngei Yesus něhengetang, "Kerene lai ringangi kamene.Tawẹu sarang sěngkatau wọu tal᷊oarang kamene makoạmuritẹ̌-Ku e kereu i sie tawe manarakangu pakụ apantẹ̌taghuanengu e." 34 "Asinge apạewe mapia, kai kereuasinge malele, botonge ngae saụ mapěhadẹ̌? 35 Sembengtawẹ gunane lai, walạewe su ěntana arau ipělaụ pupukẹ̌kụ katewe irěmmẹ. I sain piạ tul᷊ine, pẹ̌daringihẹ̌!"

LUKAS 15.1–12 21915 1 Su ěllo sěmbaụ l᷊awọ maghaghělle bea ringangutaumata ilẹ̌ěnsilẹ̌ dal᷊aị kahian sěngkawanuang,nahunděnta rumaringihẹ̌ si Yesus. 2 Tau Farisi ringangumanga mananěro agama e měngkate sụsimbulung.I sire měmpẹ̌bera, "Sih, tau ěndaị e manarimạ si siretaumata apan daral᷊aị dingangu kụkaěng sěngkakaěngdingangi sire!" 3 Ual᷊ingu ene i Yesus nẹ̌běkem papinintuini si sire. 4 "Kereu piạ sěngkatau wọu tal᷊oarang kamenepiạ dombane mahasụ, mase kailangengu sěmbaụ -- kaiapạe koatenge? Semben těngadẹ̌ i sie sarung maněntangu domba siom pul᷊o sio e su wimbaengu rěmpugẹ̌ kụdumal᷊eng mědeạ sěmbaụ nailang e sarangkewe ikareạ.5 Kụ kereu ikareạ kapia domba ene ute, i sie kerengkal᷊uase hakịu nilěngkange domba ene su wěmbange,6 mase nịbawawane napul᷊ẹ. Bọu e i sie kimui mangahapịe ringangu manga l᷊ampunge kụ nẹ̌bera, 'Mahịe ikitẹ mahul᷊uasẹ̌! Dombaku nailang e seng takụ kinareạkapia!' 7 Tangu, kerene lai su sorga piạ dal᷊uasẹ̌ masariakahian sěngkatau taumata warạdosa nẹ̌tobatẹ̌, limembowọu siom pul᷊o sio taumata seng mapia kụ tawahal᷊uas'uměmpẹ̌tobatẹ̌." 8 "Arau kereu piạ sěngkatau wawinepiạ doite sal᷊aka mapul᷊ong kal᷊ěpa kutẹu nikailangengusěngkal᷊ěpa -- apạe koatenge? I sie sarung měndikọsol᷊o kụ manapu wal᷊ene mase mẹ̌deạ suapan tampạsarạeweng ikareạ doite ene. 9 Su tempong i sie nakareạdoitẹ̌ ene, i sie kimui manga hapịe ringangu mangal᷊ampunge, mase nẹ̌bera, 'Iạ e mal᷊uasẹ̌ kahěngang batụuseng kinareạ doitẹ̌ku e nailang. Mahịe i kitẹ mahul᷊uasẹ̌!'10 Kerene lai malạekat'u Mawu Ruata lụl᷊iageng kereusěngkatau taumata waradosa mẹ̌tobatẹ̌ bọu kal᷊awọurosane. Pěmpangimangko!" 11 Mawu Yesus něhengetanglai, "Piạ sěngkatau mamadẹ̌ piạ anạe esẹ duang katau.12 Sembaụ tuari nẹ̌bera si sie, 'Amang onggọe siạ darotong

LUKAS 15.13–25 220bageangku su orasẹ̌ ini wọu kakakalạ i kitẹ.' Tangu iamange nẹ̌papahiạeng kakalạe su anạ e rarua. 13 Mangạe pira ěllo tuhụ e tangu anạ e tuari e nẹ̌bal᷊ụ pusakạbahạgeange, mase i sie nakoạ sol᷊ong banua marau. Sene isie nẹ̌batụe kapulunẹ nẹ̌gagholọ u roitẹ̌ su pẹ̌bawiahẹ̌mělẹ̌lambaihang tạ kěhase. 14 Sarạeng doite seng nasuẹe kěbị, nariadi su wanua ene kal᷊ahutung marasai, hakịui sie nanětạ e nikakawusange. 15 Ene i sie rimal᷊engkeněhal᷊ẹ̌ e su sěngkatau měmamamunarane sene, kụnirolohe i sie sol᷊ong baelẹ̌, niapělukadẹ̌ manga wawi.16 I sie měngkatewe lunu-lunusẹ̌ hakịu mapulu mělohoange ringangu kaěngu wawi e. Maning seng kerẹenkal᷊unuse, kaiso mang tạ u sarang sěngkatau nakaonggọukaěng si sie. 17 Pěngěnsueěnge i sie nẹ̌kakal᷊iu naunge kụnẹ̌bera, 'Taumata apang mělẹ̌hal᷊ẹ̌ su anung amangku e kaikẹ̌kal᷊emboěngu kaěnge kụ iạ e ěndaung matẹen lunusẹ̌.18 Iạ e mẹ̌buạko kụ mẹ̌sul᷊eko sol᷊ong anung amangku,ringangu mẹ̌bera: Amang, iạ nẹ̌dosa su Mawu ringangusi Amang. 19 Iạ sembeng ta hinone isẹ̌bạ anạu. Iạ koạ ekere sěngkatau taumatan sewa si Amang.' 20 Tangu i sieměngkatewe nẹ̌buạ sol᷊ong anung amange. Kutẹu wẹ̌dangmarau wọu wal᷊e i sie seng nikasilong amange. Kụ naungeměngkatewe nẹ̌kakal᷊ẹ̌kaden tatal᷊ěntụ, i sie mal᷊angnělahěkụ dingangu riměngu. 21 'Amang,' angkuěng u anạe, 'iạ e seng nẹ̌dosa su Mawu ringangu si Amang. Sembengta hinone iạ isěbạ anạ i Amang.' 22 Arawe i amange kimuimanga ěllange dingangu něhengetang, 'Lighạko! Al᷊ạlakụ kal᷊ěnggihange kụ luheko si sie. Luhein sinsing sutal᷊imẹ̌done ringangu sapatu su l᷊aede. 23 Bọu e al᷊ạko anạu sapi riọ matawa kụ potọko! I kitẹ deng mahungkaěngdingangu mahul᷊iagẹ̌. 24 U anạku ini e nạung nate, kutẹunẹ̌biahẹ̌ kapia; i sie nạung nailang kutẹu kinareạ saụ.'Mase i sire nanětạe nẹ̌sal᷊iwang. 25 Kạpẹ̌sẹ̌sal᷊iwange, anạ

LUKAS 15.26–16.3 221iakang kai su waelẹ̌. Sarangke i sie sụsongo kụ naranịengbal᷊e, i sie nakaringihẹ̌ ngihu musikẹ̌ dingangu sal᷊ai.26 I sie kimuị e sěngkatau wọu manga ěllange, masenakiwal᷊o, 'Měnsang kawe piạ apa e ini su wal᷊e?' 27 Ěllangesimimbang, 'Tuarin Tuang kai nasongo! Kụ i amang i Tuangseng nakipotọ u anạ u sapi matawa, batụu anạ e saụbekinareạ su ral᷊ungu kapapian badang!' 28 Anạ e iakangměngkatewe l᷊imangehẹ̌ kụ mạdiri taraị dumangeng suwal᷊e. Kụ katewe i amange tanaẹ limintụ nanahionge sisie. 29 Arawe i sie kai simimbang, 'Seng pira-pira e sutaunge karěngụe iạ mělẹ̌hal᷊ẹ̌ baug'i Amang kai tawẹsarang sěnsul᷊e iạ limawang parentang Amang. Kụ kaiapạ e nikaonggọ i Amang si siạ? Kadiongeng deng mangakambing sěmbaụ? Kai i Amang tawe nangonggọ tadeạuiạ demben makapẹ̌sal᷊iwang dingangu manga hapịku!30 Anạ i Amang ene seng něngěnsue kakakalạ i Amangdingangu wawine tahasundal᷊ẹ̌, kai sarạeng i sie nawal᷊ị e iAmang nakipotọ u anạ u sapi matawa si sie!' 31 'Anạku!'angkuěng i amange, 'i kau e sěnniạ měngkatewe suanuku. Kụ apạewen si siạ e, měngkai si kau l᷊ai. 32 Arawe ikitẹ mambeng hinone mẹ̌dal᷊uasẹ̌ dingangu mahul᷊iagẹ̌ e,watụ u tuarinu e nạung nate kutẹu ěndaị saụ nẹ̌biahẹ̌; isie nạung nawuhị kutẹu ěndaị saụbe kinareạ kapia.' "16 1 Mawu Yesus něhengetang su manga murit'E,"Piạ nạung sěngkatau kalạ. I sie piạ sawohịe měngangurusẹ̌ kakakalạe. Tau kalạ ene nakaěbạeaduhangu sawohịe kai mẹ̌gẹ̌gagholọu roite. 2 Kutẹui sie nakireạeng sawohịe kụ nẹ̌bera, 'Kai apạe ngaeikẹ̌karingihẹ̌ku mạanun kau? Orasẹ̌ ini, pěhabarẹ̌kopakaunsu-unsui hal᷊ẹ̌u pananahimatanu su rarotongku. U ikau seng tawe wotonge makoạ sawohị u měngangurusẹ̌doitẹ̌ku.' 3 Tangu sawohị ene mẹ̌sẹ̌sipirẹ̌, 'Kai mẹ̌kapurạe tangu iạ e? Mawuku e kai mělẹ̌lohosu iạ. Mamacolẹ̌

LUKAS 16.4–13 222iạ tawe makakoạ; mẹ̌taharorong iạ e kai mamea. 4 Iạnakahěngangke; kereu iạ nal᷊ohosete, iạ harusẹ̌ lawọhapịku manarimạ u iạ su wal᷊en sire!' 5 Kutẹu sawohịene kimuị e si sire apan piạ utange su mawune. Suhumotonge, i sie nẹ̌bera, 'Pirạ e utangu su mawukue?' 6 Tau ene simimbang, 'Mahasụ su wěnsad'u lanangzaitun.' Sawohị e nẹ̌bera si sie, 'Al᷊ạko surat'u utangu.Kaiangke kụ lighạ pěmohẹ: l᷊iman pul᷊o.' 7 Bọu e i sienẹ̌bera su tau karuane, 'Kụ si kau pirạ e utangu e?' Taue simimbang, 'Sěhiwu su karong'u gandung.' Sawohịe nẹ̌bera si sie, 'Ini al᷊ạko surat'u utangu. Bohẹ e: ual᷊uhasụ.' 8 Tangu mawun sawohị u roitẹ̌ kụ tawẹ katul᷊ide enẹ̌dalo si sie ual᷊ingu kakanoạ e matahuěnna; u mangataumatan dunia e limembo matahuěnna mạngatorẹ̌urusang i sire wọu manga taumata měbẹ̌biahẹ̌ su tualagẹ̌."9 Mase i Yesus saụewe něhengetang kapia, angkuěnge,"Pěmpẹ̌daringihẹ̌ko! Pakẹko arětạ u dunia ini waugumakareạ hapị, tadeạu kereu arětạ u dunia ini seng tạarẹ̌gane, i kamene sarung ikatarimạ su ěllong kakalẹ̌ e. 10 Isaing kẹ̌kapangimangeng su ral᷊ungu manga hal᷊ẹ̌ dararodọkẹ̌kapangimangeng l᷊ai su manga hal᷊ẹ̌ gaghaghuwạ.Arawe i sain ta ikapangimangeng su ral᷊ungu manga hal᷊ẹ̌dararodọ, mal᷊aing ta ikapangimangeng su manga hal᷊ẹ̌gaghaghuwạ. 11 Kerene, kamageng su hal᷊ẹ̌u arẹ̌tạ u duniae i kamene seng ta ikapangangimangeng, i sai tangumapulu mangumbalang kamene su hal᷊ẹ̌u arětạ marohkẹ̌?12 Dingangu kereu su rarotongu wal᷊ine i kamene l᷊ěnnạuta ikapangimangeng, ute i sai wue mapulu mangonggọapan makoạ tataghuaneng i kamene? 13 Tawẹu sarangsěngkatau makapẹ̌tahamawu su mawune rarua; watụ ui sie kuměndagewen sěmbaụ něngalembo wọu wal᷊ine,arau i sie masaa su mawune sěmbaụ wọu wal᷊ine. Kerenelai i kamene. I kamene tawe makapẹ̌tahamawu su Mawu

LUKAS 16.14–24 223Ruata ringangu l᷊ai su arětạ." 14 Tau Farisi nakaringihẹ̌ kěbịapan nipěhengetang i Yesus, mase i sire němpahul᷊ẹ̌genẹ̌baheaun Sie, watụ u i sire papuluang su roitẹ̌. 15 Arawei Yesus něhengetang si sire, "I kamene kai taumataikẹ̌kasilo adilẹ̌ su těngong taumata wal᷊ine, kai MawuRuata e masingkạ u ral᷊ungu naung i kamene. U apanlẹ̌ěnnaěng marangẹ su taumata, kai kẹ̌kakěllaěng masanạsu Mawu Ruata e. 16 Toratẹ̌ kụ nigaghěllị i Musa e ringangutěnrong manga nabi e, wodang mạpakẹ sarang temponYohanes Mananahani. Dokeng tempo ene Injilẹ̌ mạanungkereapa Mawu Ruata mẹ̌parenta kere sěngkatau Ratuměngkate hanesẹ̌ ipẹ̌dẹ̌dal᷊ahabarẹ̌. Kụ taumata e měngkaiměpẹ̌papul᷊aho makoạ umat'u Mawu Ruata. 17 Kai ěndọukatewe langị dingangu dunia e mapaghohẹ̌, sul᷊ungu piạhurupẹ̌ sěmbaụ bọu torat'u Mawu e mailang. 18 I saimanindo kawinge mase mẹ̌kawing dingangu wawinewal᷊ine, tau ene e nawuang. Dingangu i sai mẹ̌kawingdingangu wawine kụ nisindoěnge mal᷊aing nawuang."19 "Ene nạung piạ tau kalạ. Pakeange měngkai mal᷊al᷊ẹ̌gadẹ̌,kụ měngkatewe mẹ̌sẹ̌sal᷊iwang ěllo-ěllo e. 20 Kụ piạko taukasiang mạpapěllọ su pasěllangengu wal᷊ene arenge iLazarus. Awạe napěpidu hempang. 21 I sie mapulu mělohoange dingangu popahu kaěng mạhondosẹ̌ bọu mẹdangtau kalạ ene. Asu rụděntakol᷊ai měmpẹ̌lẹ̌lewa hempange.22 Tau kasiange wọu e nate, kụ niěntud'u malạekatẹ̌sarang tampạ kawantugange su sěndihang i Abraham susorga. Tau kalạ e nate e l᷊ai kụ nilẹ̌bing. 23 Su katanakengu taumata nate i sie měngkate apa masigẹ̌sa. Kụ sutempong i sie rimal᷊ingara ute, i sie nakasilọe si Abrahamdasị marangẹ dingangu i Lazarus susěndihang i Abraham.24 'Tuang Abraham!' kakuịen tau kalạ. 'Tal᷊ěntukon iạ.Oroiko i Lazarus apangunon tal᷊imẹ̌done su akẹ, kụapěnantạ lilaku. Iạ mangkewen nasunsara su ral᷊ungu rěllịu

LUKAS 16.25–17.4 224putung ini!' 25 Kutẹu i Abraham simimbang, 'Pětahěndungbue anạku: kanandụen pẹ̌bawiah'u i kau seng nakatarimạapan mapapia, arawe i Lazarus e nakahombang dal᷊akịe. Kụ ini i sie mal᷊unsemahẹ̌ arawe i kau e masunsara.26 Tapengu lai, su tal᷊oarang kau ringangu i kami eseng piạ tagial᷊ụe mal᷊oang tadeạu i sain bọu ini tawemakatamai ringangu i sain bọu pai e tawe makaramahi!'27 'Kamageng kerene, Tuang,' angkuěng u tau kalạ e, 'iạmědẹ̌dorong sěngapang botonge si Tuang pěndoloh'iLazarus sarang bal᷊eng amangku e. 28 Piạ l᷊imangkatau anạu sěngkatauku sene. Dolohẹ̌ko i Lazarus apěnasako sisire, madiring i sire lai manawo su tampạ masunsara ini.'29 I Abraham simimbahẹ̌, 'Si sire seng piạ manga bukẹ̌ iMusa ringangu bukẹ̌ u manga nabi! Balạ e i sire raringihẹ̌apam mạbawohẹ su ral᷊ungu manga bukẹ̌ ene!' 30 Arawetau kalạ e simimbang, 'Ene kai tawe makahěbẹ̌, TuangAbraham. Kai kereu piạ taumata nate mẹ̌bangung kapiakụ duměnta sarang anun sire, ute i sire měmpẹ̌tobatẹ̌ bọukal᷊awọu rosan sire.' 31 Kutẹu i Abraham nẹ̌bera, 'Kereu isire tawe rumaringihẹ̌ parentang Musa ringangu manganabi ute, nal᷊ahẹu i sire tawe měmpangimang manilaingpiạ taumata nate mẹ̌bangung kapia.' "17 1 Mawu Yesus něhengetang su manga murit'E,"Manga haghin sạbarang makoạ katatanggaěngutaumata měmpẹ̌dosa těngadẹ̌ sarung luměto. Arawekaěngkěhang i sai makakoạ katatanggaěng! 2 Mạpiangbekereu watung gilimang nịlaikị su l᷊ehẹ e, mase i sieniwontol᷊ẹ̌ su l᷊audẹ̌, sul᷊ungu i sie makakariadin sěngkatauwọu manga rariọ tamai měmpẹ̌dosa. 3 Ual᷊ingu enepakapia wue! Kereu anạ u sěmbaụ u mẹ̌sal᷊a, ute pẹ̌berai.Kụ kereu i sie mẹ̌sasěsilẹ̌ ute, ampunge wue i sie. 4 Kereui sie nẹ̌sal᷊a si kau pitun sul᷊e sahěllo kụ apan su sul᷊eneruměnta su anunu kụ mẹ̌bera u, 'Iạ mẹ̌dorong ampung,'

LUKAS 17.5–18 225ute ampunge wue i sie." 5 Manga rasulẹ̌ němpẹ̌berạ e suMawu Yesus, "Mawu, toghaseko pangangimang i kami e."6 Mawu simimbang, "Kereu i kamene piạ pangangimangkere kaguwạu wakị u sasawi ute, i kamene makapẹ̌bera sukalu murbei ěndaị, 'Kaẹ̌bụko i kau kụ kasuangko su sasị,'těngadẹ̌ kalu ene sarung tumuhụ si kamene." 7 "Kereusěngkatau wọ'i kamene piạ ěllange mạmungkalangěntana arau mělal᷊ukadẹ̌ domba. Kamageng ěllangemasongo kụ i sie makawera wue ngae si sie, 'Mahịelighạ e kaěng'? 8 Mamben tala! Kasuenge i sie sarungmẹ̌bera si sie, 'Pěllọko kaěngku, Pěluhengkon pakeangburẹ̌si ringangu hapaiko iạ, těntal᷊ang deng kạkaěngeringangu kạpěnginunge; bọu e i kau e wuhude kaěng.'9 Ěllang ene tawahal᷊uas'u raloěng ual᷊ingu seng muhụparentang mawune wẹ̌gang? 10 Kerene lai i kamene. Kereui kamene seng němpẹ̌koạ kal᷊awọu apạewen ipakịkoạ sikamene e ute, pěmpẹ̌berạe u, 'I kami ěllangbe wiasa; ikami kětạeweng mẹ̌koạ apang hinong koateng i kami.' "11 Suraral᷊engang sarang Yerusalem, i Yesus kai rimal᷊engbọu wěllạ u Samaria ringangu Galilea. 12 Piạ e simuẹ̌ sukampong sěmbaụ, i Sie nirěntaěngu mapul᷊ongkatau piạsakịe su pisị, makạtatakụ. I sire rụdarisị bọu maraune, 13 kụměmpẹ̌kẹ̌kui mal᷊aihạ, "Mawu Yesus! Tal᷊ěntukong kami e!"14 Sarang i Yesus nakasilo si sire, i Sie něhengetang, "Dakọepěmpẹ̌těngkatodẹ su manga imang, pẹ̌dorong si sirepamarikẹ̌sa wadang i kamene." Kạpahundal᷊engete i sireněngkaul᷊ẹ e wọu sakị i sire. 15 Kutẹu sěngkatau wọi sirenakapěndangu i sie seng napia ute, měngkatewe nẹ̌sul᷊ekapẹ̌daloneng ngihẹ̌ maihạ su Mawu Ruata e. 16 Mase sutěngon Yesus, i sie nẹ̌těngkasumagẹ̌ kụ makịtarimakasẹe i Sie. Tau ene tangu kai tau Samaria. 17 Bọu e i Yesusněhengetang, "Karạ kawe mapul᷊ongkatau arau napia?Kụ kawe suapa ho i sire siong katau l᷊ai? 18 Unụe kětạen

LUKAS 17.19–31 226tau raghị ěndai e nẹ̌sul᷊e kapia nakitarimakasẹ su MawuRuata?" 19 Mase i Yesus něhengetang su tau e, "Pẹ̌buạe kụ kapul᷊ẹ e. Ual᷊ingu i kau mangimang si Siạ ute i kaunaul᷊e." 20 Piạ tau Farisi pira-pirang katau nakiwal᷊o siYesus měnsang angerẹ Mawu Ruata ruměnta mẹ̌parenta.I Yesus simimbang, "Kararatuangu Mawu Ruata e tawetẹ̌takengu taala ikẹ̌kasilon taumata, 21 hakịu taumatamakapẹ̌bera, 'Mahịe kakělla, ěndaị i sie!' arau, 'Paị sene isie!' U Mawu Ruata seng manětạ mẹ̌parenta si kamene."22 Bọu ene Mawu Yesus něhengetang su manga murit'E,"Sarung duměnta tempone i kamene mapulu rengmakasilo ěllo sěmbaụ bọu pakụ ěllong Ahus'u Taumata,kaiso i kamene mang ta makasilo. 23 Sarung piạ taumatamẹ̌bera si kamene, 'Kakělla, pai sene!' arau, 'Kakělla,ěndaung sini!' Kai kumbahang i kamene sumẹ̌bang mẹ̌deạsi sie. 24 Kerẹewe kakerongu kilạ su l᷊angị kụ mạtuahẹ̌bọu pondol᷊e sarang pondol᷊e, kerene lai sarung kakakoạu Ahus'u Taumata e su ěllon'E. 25 Kai kakal᷊imonaěnge iSie mang deng harusẹ̌ masunsara kụ ikạdirin taumataorasẹ̌ ini. 26 Su ěllong Ahus'u Taumata sarung ilẹ̌lahẹkakakoạ e mẹ̌sul᷊ungkewen nạung su tempong Noakẹ̌kal᷊imona e. 27 I sire nạung nahungkaěng dinganguněmpanginung dingangu němpẹ̌kawing; kụ kereneměngkate sarang i Noakẹ̌ e simuẹ̌ su ral᷊ungu kapal᷊ẹ̌ kụnirěntaěngken dalulung kụ nakawinasạ e kěbị taumata.28 Mẹ̌sul᷊ungkewelain su tempon Lotẹ̌. I sire mạhungkaěngměmpạnginung mẹ̌bẹ̌bawělli, mạhěnsinuang dinganguměmpẹ̌lẹ̌langing bal᷊e. 29 Arawe sarạeng i Lotẹ̌ simẹ̌bangbọu Sodom, su ěllo ene putung dingangu malelang ěnnaẹnẹ̌boang bọu l᷊angị kụ nakawinasạ e si sire kěbị. 30 Mal᷊aingkerene sarung su ěllon pẹ̌těngkal᷊ahekangu Ahus'uTaumata e. 31 Su ěllo ene i sai su wowong atụ u wal᷊ene,abe lintụ mangal᷊ạ manga apal᷊iwụ e su ral᷊ungu wal᷊e.

LUKAS 17.32–18.7 227Mal᷊aing kerene i sain su waelẹ̌, abe pẹ̌sul᷊e sarang bal᷊ene.32 Pěmpẹ̌tahěndung apan seng nariadi su kawing i Lotẹ̌.33 I sai mẹ̌těngkasal᷊amat'u pẹ̌bawiahe sarung kailangengupẹ̌bawiahe. Arawe i saing kailangengu pẹ̌bawiahe sarungmakauntung. 34 Pangimangke: Su hẹ̌bi ene, duang katausu pẹ̌takilang sěmbaụ, sěngkatau paringaneng dingangusěngkatau itěntang. 35 Duang katau wawine kapẹ̌lutạ egandung sěngkatau paringaneng, dingangu sěngkatauitěntang. 36 [Duang katau mạmunara su lantang sěngkatauparinganeng, kụ sěngkatau e wue itěntang.]" 37 Mangamurit'i Yesus němpẹ̌kiwal᷊ọe, "Suapa wue ene sarungmariadi Mawu?" Yesus simimbang, "Suapan piạ bangkeute, sene piạ manụ mananodọ bangke ene."18 1 Bọu ene i Yesus měbẹ̌běken sěmbaụ papinintuwaugu ipaněnro manga murit'E tadeạu i sirehanesẹ̌ měmpẹ̌doa ringangu tawe ikawěsụ u ěnna.2 Mawu Yesus něhengetang, "Su soa sěmbaụ kai piạmělahukung kụ tamatatakụ u Mawu Ruata e, dingangutawe měndarekeng i sai-sai. 3 Su soa ene piạ l᷊ai sěngkatauwawine wal᷊u kụ seng pira-pirang sul᷊e mětẹ̌těngongmělahukung ene mědẹ̌dorong perkarane pakịontol᷊ẹ̌,'Tul᷊ungko iạ mẹ̌těngon dokạku,' angkuěngu wawine wal᷊uene. 4 Ene sěngapang děngụe mělahukunge tawe mapulumẹ̌tul᷊ungu wawine wal᷊u ene. Kai samurine mělahukungene kai nẹ̌něnna, 'Maningbeng iạ tamatakụ u MawuRuata ringangu tawe měndarekeng i sai-sai, 5 kai ual᷊inguwawine wal᷊u ini měngkai hanesẹ̌ duděnta manahaghe siạ,mapiangbe iạ mẹ̌tul᷊ungu perkarane. Kai kereu tala, i sieměntěhang měngkai hanesẹ̌ duděnta kụ makasigěsạ sisiạ.' " 6 Bọu e Mawu něhengetang, "Pẹ̌něnna apang kụniwerang mělahukung tạ katul᷊ide ene! 7 Ho! SěnaunguMawu Ruata kai ta makakoạ tumatawang pěrkarangumat'E sẹ̌sane kụ měmpẹ̌kẹ̌kal᷊iomaneng si Sie ěllo-hẹ̌bi?

LUKAS 18.8–16 228Su naungu i Sie měnẹ̌nohọ u tempo mědeạu mẹ̌tul᷊ungi sire? 8 Pangimangke: I Sie měngkate masahawụtumatawang pěrkarang sire! Kaiso kamageng Ahus'uTaumata ruměnta, apa wědaweng makahombang taumatamạngimang si Sie su dunia ini?" 9 Mawu Yesus mal᷊aingnẹ̌běkeng papinintu ini kụ pinẹ̌monan'E su taumatamapakasanạ u taumata wal᷊ine, kaiso mangiaking ubatangeng i sire mapia. 10 Angkuěng i Yesus, "Piạ tau ruangkatau kụ nakoạ sarang bal᷊eng Mawu měmpẹ̌kal᷊iomaneng.Sěngkatau tau Farisi, kụ sěngkatau e wal᷊ine lai emaghaghělle bea. 11 Tau Farisi ene rimarisị nẹ̌těngkahaesẹ̌sane kụ nẹ̌kal᷊iomaneng, 'Oh Ruata, iạ makitarimakasẹ siKau, u iạ bal᷊ine kere taumata sěnggạ, kụ tahapěhampasẹ̌,tạ katul᷊ide, arau tahawuang. Iạ makitarimakasẹ ual᷊ingu iạbal᷊inewe mẹ̌sul᷊ungu maghaghělle bea ěndaị ene. 12 Iạmẹ̌puasa duan sul᷊e sěngkamisa dingangu iạ mangonggọu sasěmbaku si Kau katahạpul᷊ong bahageange bọu kěbịěbạku.' 13 Arawe maghaghělle bea ene dụdarisi bọumaraune dingangu sal᷊a matakụ kadal᷊ingarane sarangl᷊angị. Apid'u kạpẹ̌ngapune sěbạ e i sie kapẹ̌berane,'O Mawu Ruata, tal᷊ěntụkon iạ taumata waradosa ini!'" 14 "Pangimangke," angkuěng i Yesus, "su tempongnapul᷊ẹ sol᷊ong bal᷊e, maghaghělle bea ene kụ nitarimạ uMawu Ruata bal᷊inewe tau Farisi ene. U apan taumata kụmẹ̌těngkarangẹ u watangenge kai iapakasanạ; dingangu isaing kụ mětěngkasanạ u watangenge kai iapakarangẹ."15 Piạ manga taumata němpẹ̌bawa manga rariọ darodọsol᷊ong anun Mawu Yesus tadeạu i Sie manenggehẹ̌dingangu mangal᷊amatẹ̌ si sire. Sarạeng manga murit'iYesus nakasilo ene, i sire kai limangehẹ̌ su taumata l᷊awọene. 16 Kai i Yesus nẹ̌kui manga rariọ e mase něhengetangsu manga tumatol᷊en'E, "Balạ e manga rariọ aparěntasu anu-Ku! Abe sahaghei i sire, batụ kai taumata kere

LUKAS 18.17–30 229ěndaị ini makoạ anạ u Mawu Ruata. 17 Tahěndungeko! Isain tawe mẹ̌těngon Duata e kere manga rariọ ini, tawemakoạ manga anạ u Mawu Ruata." 18 Sěngkatau pangahạu tau Yahudi e nakiwal᷊o su Mawu Yesus, "Tuang Gurulẹ̌adateng, iạ harusẹ̌ mẹ̌kapura ho, tadeạu makaěbạpẹ̌bawiahẹ̌ kakalẹ̌?" 19 "Kawe unụe i kau měsěsěbạ u Iạmapia?" kakiwal᷊on Mawu si sie. "Tawẹu sarang sěngkataumapia, sul᷊ikud'u Mawu Ruata sẹ̌sane. 20 I kau sengmasingkạ manga parentang Mawu Ruata: 'Kumbahangmawuang, kumbahang mamate, kumbahang mẹ̌tako,kumbahang měsahiding kon, ringangu pangadatẹ̌ siamangu ringangu si ninangu.' " 21 "Kěbị parenta ene sengtakụ nituhukang, dokeng iạ bẹ̌dang kadodọ," sasimbangutau ene. 22 Nakaringihẹ̌ ene, i Yesus něhengetang,"Bědang piạ sěmbaụ hinong koatengu: Bal᷊ụko kěbịarětạ u kụ onggọko roite su tau kasiang, kụ i kau sarungmakahombang arětạ u su sorga. Bọu ene mahịe tol᷊e Siạ."23 Sarangke tau ene nakaringihẹ̌ ene, i sie měngkatewemasusa naunge, ual᷊ingu i sie kai kalạ kahěngang. 24 I Yesusmasingkạ u tau ene masusa naunge ual᷊ingu ene MawuYesus něhengetang, "Masigěsạ kahěngang tau kalạ makoạkawanuang Mawu Ruata! 25 Mal᷊owokangbe onta sumuẹ̌su tul᷊in darahung, sul᷊ungu tau kalạ sumuẹ̌ su kararatuangu Mawu Ruata." 26 Kěbị taumata apan nakaringihẹ̌ si Yesusněhengetang kerene nakiwal᷊o, "Kamageng kerene, i saitangu hinong masal᷊amatẹ̌?" 27 Yesus simimbang, "Apantawe mariadi su taumata e, mariadi wue su Mawu Ruata!"28 Mase i Petrus nẹ̌bera, "Kakělla! I kami seng naněntangusěmbal᷊eěng baugu tumol᷊e si Tuang." 29 "Pangimangke!"angkuěng i Yesus. "I sain seng naněntangu wal᷊ene, araukawinge arau mahuanene arau inang-iamange araumanga anạ e ual᷊ingu mẹ̌tangkiang Mawu Ruata, 30 isie sarung bal᷊isang limembong kal᷊awọe pira haweng

LUKAS 18.31–43 230su tempo ini, dingangu su tempo sarung duměnta, isie sarung gělikangu pẹ̌tatumbiahẹ̌ tutune ringangukakalẹ̌." 31 Mawu Yesus nangomol᷊i sire murit'E mapul᷊odua nihaene mase něhengetang, "Daringihẹ̌ko! I kitẹ inimětẹ̌mona Yerusalem. Pai sene, kěbị apan niwohẹ umanga nabi mạanun Ahus'u Taumata sarung mariadi. 32 ISie sarung isarakang su apan taumata wal᷊ine Yahudi, kụsarung mẹ̌taghunalang, měhinakang dingangu mangědusi Sie. 33 I sire sarung manịgěsạ dingangu mamate siSie, arawe su katěllu ěllone i Sie sarung mẹ̌bangung."34 Pakụ ene tawe nikaěnnaěngu manga murit'E sarangkadodọ-dodọ. Mangal᷊en bawerang Yesus ene nibawuninsire. I sire běgan Sie měnsang měbẹ̌bisarang apa. 35 Sutempon Yesus marani mahumpạ u Yerikho, sěngkatauwuta mạiang mẹ̌taharorong su wiwih'u ral᷊eng. 36 Piại sie nakaringihẹ̌ taumata l᷊awọ sụsahe i sie nakiwal᷊o,"Kai piạ apa?" 37 "Yesus tau Nazaret ene sụsahe,"angkuěng i sire si sie. 38 Tangu tau wuta e nẹ̌kiạe, "Yesus,Ahus'i Daud! Tal᷊ěntụkong iạ!" 39 I sire apan su těngone,němpẹ̌pědu ringangu něngoron sie apakạděmasẹ̌. Kai isie saunengkewe nẹ̌kuịewen ngihe limembong kaihạ e,"Ahus'i Daud! Tal᷊ěntukong iạ!" 40 Mawu Yesus nẹ̌dungdingangu nangoro taumata apẹ̌bẹ̌bawa tau wuta enesarang anun'E. Sarạeng i sie nahumpạ, Yesus nakiwal᷊o,41 "Kai apa kapulunu Takụ koateng si kau?" "Tuang,"sasimbahu tau wuta ene, "iạ mapulu makasilo." 42 MaseMawu Yesus něhengetang, "Kamageng kerene ute,pẹ̌kěllạe! Ual᷊ingu i kau mangimang si Siạ ute, i kau emul᷊e." 43 Su tempo ene lai, i sie ringangu nakasilo, mase isie mol᷊e si Yesus apidu nakitarimakasẹ, su Mawu Ruata.Sarạeng taumata l᷊awọ e nakasilọ e hal᷊ẹ̌ ene ute, i sire kěbịněmpẹ̌dalo Mawu Ruata.

LUKAS 19.1–13 23119 1 Sarạeng i Yesus nahumpạ su Yerikho, i Sieměngkatewe rimal᷊engu soa ene. 2 Su soa ene piạsěngkatau těmbonangu maghaghělle bea kalạ, Arengei Zakheus. 3 I sie mapulu makasilo kai i sai Mawu Yesusene, kụ ual᷊ingken taumata tumanịu l᷊awọ dingangu i siesẹ̌sane kai masanạ, ute i sie tawe nakasilo si Yesus. 4 Kutẹui sie mal᷊ang nangal᷊amona taumata l᷊awọ, bọu e naawịsu kalu, tadeạu makasilo si Yesus kụ tạ kaděngụe sarungsumahe sene. 5 Sarạeng i Yesus nahumpạ su kalu ene,i Sie rimal᷊ingara mase nẹ̌bera, "Zakheus lighạko ěnaẹdělusẹ̌! U Iạ e kai mapulu mawunạ su wal᷊enu sahěllo ini."6 I Zakheus měngkatewe masahawụ-sahawụ dimělusẹ̌dingangu nanarimạ si Yesus napenẹ u ral᷊uasẹ̌. 7 Kěbịtaumata nakasilo hal᷊ẹ̌ ene nanětạe němpẹ̌gahutụ. I sirenẹ̌bera, "Sih! I Sie tamai makisake su wal᷊en taumataral᷊aị!" 8 Bọu e su wal᷊ene, i Zakheus dimarisị dingangunẹ̌berạ e si Yesus, "Mawu, sěmbahạgeang bọu arětạku,takụ ionggọ su taumata kasiang; dingangu balạe i saiwọu takụ kinaakal᷊eng, sarung takụ baehang kapia sisie ěpạ u sul᷊e!" 9 Mase angkuěng i Yesus, "Su sahělloini i kau ringangu kal᷊awọu ral᷊ohon bal᷊enu masal᷊amatẹ̌dingangu ghěllikangu pẹ̌bawiahẹ̌ buhu, batụu mang i kaulai hiten Abraham. 10 Ahus'u Taumata ruměnta mědeạdingangu mapakasal᷊amatu apang něngkapal᷊idẹ̌." 11 Piạe i sire wẹ̌dang kạpẹ̌dẹ̌daringihe si Yesus měbẹ̌bisara,i Sie nẹ̌běken papinintu sěmbaụ. Batụu su orasẹ̌ ene iSie maraning Yerusalem, dingangu taumata mạngiral᷊inguMawu Ruata seng lighạ mẹ̌parenta kere sěngkatau Ratu sudunia. 12 Mawu Yesus něhengetang, "Piạ sěngkatau tuhasẹ̌kụ nakoạ sol᷊ong banua marau mědeạu mahengkẹ makoạdatu, mase mẹ̌sul᷊e kapia. 13 Bědang ta něbẹ̌buạ, i sie nẹ̌kuimapul᷊ongkatau ěllange, mase nangonggọu roitẹ̌ bul᷊aengpẹ̌sěngkal᷊ěpa si sire pẹ̌sěngkatau. 'Pěmpẹ̌dagangken

LUKAS 19.14–26 232doitẹ̌ ini karěngụewen iạ suraral᷊engang,' angkuěnge sisire. 14 Arawe ral᷊ohon soa ene měbẹ̌binsị i sie. Kutẹu,sarạeng i sie seng napaghohẹ̌ i sire něndolohu rarolohangtadeạu apạul᷊ịu, 'I kami madiring tau ini ipakakoạ datungkami.' 15 Kaiso tuhasẹ̌ ene nahengkẹ naratu bọu enẹ̌sul᷊e su wanuane. Měngkate apa masahawụ i siekimui manga ěllange apẹ̌tẹ̌těngo, tadeạu makakasingkạukal᷊awọu untunge nikatarimạ i sire. 16 Ěllang humotongeriměnta ringangu nẹ̌bera, 'Mawu, doitẹ̌ bul᷊aeng kụnionggọ u Mawu e, seng takụ kinakoạ mapul᷊ongkal᷊ěpa.' 17 'Mapaelẹ̌,' angkuěngu mawune, 'i kau ěllangmapia! Ual᷊ingu su manga hal᷊ẹ̌ dararodọ, i kau wotongekapěngumbalaěng ute, iạ sarung mẹ̌koạ si kau mangawasasoa mapul᷊o.' 18 Ěllang karuane riměnta ringangu nẹ̌berau, 'Tuang, doitẹ̌ bul᷊aeng sěngkal᷊ẹ̌pa nionggọ i Tuange,seng takụ nikakoạ l᷊ima.' 19 Su ěllang ene, datu e nẹ̌bera,'I kau sarung mangawasa soa lima.' 20 Ěllang kewelaiwal᷊ine riměnta, kụ nẹ̌bera, 'Tuang, ini roit'u; takụ niresọsu ral᷊ungu lenso. 21 Iạ kai mạtakụ si Tuang batụu i Tuangkai taumata mahẹ̌gisẹ̌. I Tuang kawe mạngal᷊ạ apambal᷊ine tataghuaneng i Tuang, dingangu i Tuang mạměnsạsu tampạ tawe niasị i Tuang.' 22 Datu ene nẹ̌bera si sie,'I kau ěllang dal᷊aị! Mẹ̌takaewen baweranu sẹ̌sanu iạsarung měhukung i kau. I kau masingkạ u iạ taumatamahěgisẹ̌: iạ měngal᷊ạ apang kụ bal᷊ine tataghuanengku,dingangu mạměnsạ su tampạ tawe takụ piněngasikang.23 Mạeng kerene unụe i kau tawe nanowa roitẹ̌ ene subank tadeạu su tempon iạ mawal᷊ị, iạ nakapanarimạbue roitẹ̌ dingangu untune?' 24 Mase ratu ene nẹ̌bera sisire apan mạhundarisị sene, 'Al᷊ạ e roitẹ̌ ene wọ'i sie kụgělịko su ěllang kụ mạnaghuang doitẹ̌ bul᷊aeng mapul᷊oene.' 25 Arawe i sire ene němpẹ̌bera, 'Mawu, i sie sengněnaghuang mapul᷊o.' 26 Datu e simimbang, 'Tahěndunge:

LUKAS 19.27–39 233i sain seng piạ si sie, sarung tambaěng iapakal᷊awọ. Arawei sain tawe apa ute, apan ene si sie sarung pěngal᷊akenglai wo'i sie. 27 Kụ orasẹ̌ ini ute wawạe ramahi apandumarokạ si siạ e, ringangu tawe mapulu iạ makoạ datunsire. Patẹ e i sire kěbị su těngoku!' " 28 Sarạeng i Yesusněhengetang u kěbị ene, i Sie rimal᷊eng su těngon sirenẹ̌mona Yerusalem. 29 Sarạeng seng maraning Beageringangu Betania su Wukid'u Zaitun, i Sie rimoloh'umurit'E ruang katau niapangal᷊imona. 30 "Dakọko sarangkampong pai tẹ̌tatěngoěng," angkuěng i Yesus si rẹ̌dua,"kereu i rua masuẹ̌ sene i rua měntěhang makasiloanạ u kalide sěmbaụ mạl᷊aikị. Kalide ene wẹ̌dang tawenisẹ̌sakeěngu taumata. Lukạe kalide ene ringangu wawạe ramahi. 31 Kereu taumata makiwal᷊o si rua, 'Unụe i ruaněluka kalide e?' pẹ̌berako, 'Mawu e měgẹ̌gausẹ̌.' " 32 Irẹ̌dua murit'i Yesus e natamai ringangu kinaẹ̌bakeng kěbịe kahěngang kerẹewe niweran Yesus. 33 Kutẹu i rẹ̌duakapẹ̌lukane anạ u kalide e, taghuange nẹ̌bera si rẹ̌dua,"Unụe i rua měluka kalide ene?" 34 I rẹ̌dua simimbahẹ̌,"Mawu měgẹ̌gausẹ̌." 35 Bọu e i rẹ̌dua nẹ̌bawa anạ u kalidee sarang anung Yesus. Mase i rẹ̌dua němilạu pakeang irẹ̌dua su tal᷊ětugu kalide e kụ niapaawị i Yesus su wowongkalide ene. 36 Kutẹu i Sie simahe apid'u kạsakene kalide etaumata l᷊awọe němpamilạem pakeang i sire su ral᷊eng.37 Su tempong i Yesus maranịeng mahumpạ u Yerusalemsural᷊eng kụ dumẹ̌sungu Wukid'u Zaitun, kěbị mangamurit'E makěpal᷊ẹ̌ ene nanětạ e měmpẹ̌dalon ngihẹ̌maihạ mědẹ̌dalo Mawu Ruata ringangu makịtarimakasẹsi Sie ual᷊ingu kal᷊awọu munara makạl᷊aherang kụ sengkinasilon sire e. 38 I sire němpẹ̌bera maihạ, "Al᷊amatẹ̌kawuạko su Ratu kụ kạděntane su ral᷊ungu areng u Mawu!Pẹ̌darame su sorga dingangu apakaraloko Mawu Ruata!"39 Pirang katau tau Farisi wọu tal᷊oaran taumata l᷊awọ

LUKAS 19.40–20.2 234e němpẹ̌bera si Yesus, "Tuang Guru, pẹ̌beraiko mangamurit'i Tuang apakarěmasẹ̌." 40 Mawu Yesus simimbang,"Pangimangke! Kereu i sire marěmasẹ̌ ute manga watuini sarung měmpẹ̌gio." 41 Sarạeng i Yesus lụhaungkengYerusalem kụ nakasilọ e soa ene, i Sie simangịen soa ene.42 Angkuěng'E, "Pirua, kerẹeng kapiane, kereu sahěllo ini ikau masingkạu apan makarěntan pẹ̌darame! Kaiso orasẹ̌ini e i kau tawe makasilo ene. 43 I kau sarung makapěndangsu sěnsul᷊e tempo suapan sekẹ u e mẹ̌koạ sasahagheipělikụ si kau; i sire sarung měmpẹ̌liwung si kau ringanguměmpaněsẹ si kau wọu kěbị tampạ. 44 I sire sarungmapakasilakạ i kau ringangkewen taumata ral᷊ohonu e; kụtawẹ manga watu sarang sěmbaụ iwalan sire mạdal᷊ěnsungsu tampạ e, batụu i kau tawe měnẹ̌naungu tempon MawuRuata ruměnta mapakasal᷊amat'i kau!" 45 Mawu Yesussimuẹ̌ su Wal᷊em Mawu kụ nanětạ nanokol᷊u mal᷊ahumbal᷊ụsu tampạ ene. 46 "Su ral᷊ungu Winohẹ Susi," angkuěng'Esi sire, "mạbawohẹ kere ini: Mawu Ruata e něhengetang,'Bal᷊e-Ku kai sarung makoạ bal᷊eng pẹ̌kakal᷊iomanengang.'Kutẹu kahiang kamene nikakoạ liangu taha pěhampasẹ̌!"47 Ěllo-ěllo i Yesus mạněnro su ral᷊ungu Wal᷊em Mawu.Manga imang těmbonange ringangu manga mananěnroagama, ringangkewen manga pangahạu tau Yahudi emapulu mamate si Sie, 48 kutẹu tawe nakareạ dal᷊engeměnsang kereapa mẹ̌koạ hal᷊ẹ̌ ene, ual᷊ingu kěbị taumataměngkate rụdaringihẹ̌ si Sie ringangu rudaringihẹ̌ mangahengetang'E.20 1 Piạ e su sahěllo, i Yesus kạpaněnroneringangu mělẹ̌habaren Injilẹ̌ bọu Mawu Ruata sutaumata l᷊awọ su ral᷊ungu Wal᷊em Mawu. Manga imangtěmbonange, manga mananěnro agama ringangkewenměngangahạ tau Yahudi riměnta, 2 kụ němpẹ̌bera siYesus, "Kěnang habarẹ̌ si kami kai apa wanggilu monanu

LUKAS 20.3–14 235hakịu i Kau nẹ̌koạ kěbị ini? Kai i sai tangu nẹ̌gěllịukawasa ene si Kau?" 3 Yesus simimbang, "Iạ mapulumakiwal᷊o. Kěnangko pěhabarẹ̌ si Siạ, 4 I Yohanes kainěnahani ringangu kawasang sai tangu? Mawu Ruataarau taumata?" 5 Tangu i sire nanětạ e nahumbisara,"Kereu i kitẹ měhabarẹ̌, 'U kai ringangu kawasan MawuRuata,' ute i Sie sarung mẹ̌bera, 'Mạeng kerene, kaweunụe i kamene tawe mangimang si Sie?' 6 Arawe mạengi kitẹ mẹ̌bera, 'Kai ringangu kawasang taumata,' utesěngkawanuange měntěhang mangěntungu watu si kitẹ,batụu i sire mạngimangu i Yohanes kai sěngkatau nabi."7 Kutẹu i sire simimbangu, "I kami wẹ̌ga wue." 8 Tangu iYesus něhengetang si sire, "Kamageng kerene Iạ e tawelai maul᷊ị si kamene, měnsang dingangu kawasang sai Iạměkẹ̌koạ kěbị ene." 9 Mawu Yesus měbẹ̌běke su taumatal᷊awọ e, papinintu kere ini, "Piạko nạung sěngkatau nẹ̌koạsasuange anggorẹ̌. I sie nakitamang sasuange su pirangkatau mělẹ̌hal᷊ẹ̌ sasuang mase nakoạ sarang banua wal᷊inekụ nẹ̌tanạ diọ marěngụ sene. 10 Su tempone e manipowuang anggorẹ̌, taghuangu sasuange něndoloh'u ěllangesarang anun mělahal᷊ẹ̌ ene tadeạu manarimạ bageange.Kutẹu manga mělahal᷊ẹ̌ ene nělimadẹ̌ ěllang ene kụ i sienirolohẹ̌ niapakapul᷊ẹ dingangu limane tạ l᷊ohone. 11 Tangutaghuangu sasuange saụewe lai rimoloh'u ěllange laiwal᷊ine; kutẹu ěllange ene mal᷊aing nilimad'i sire ringangunipakameang manga mělahal᷊ẹ̌, mase niapakapul᷊ẹ tạ ul᷊eapa. 12 Bọu e taghuangu sasuange rimoloh'u ěllangekatěllune. Arawe ěllang ene mal᷊aing nilimad'u mangamělahal᷊ẹ̌ ene kụ niteled'i sire sul᷊ikudu sasuang ene.13 Pěngěnsueěnge taghuang sasuang ene nẹ̌berạ e, 'Iạ ekai mẹ̌kapurạe ngae? Iạ e sarung měndolohen ahusẹ̌kuikẹ̌kěndagẹ̌. Sembeng nal᷊ahẹu i sie sarung adateng isire!' 14 Akutẹu sarang manga mělahal᷊ẹ̌ nakasilo anạ

LUKAS 20.15–22 236u taghuangu sasuang ene, i sire němpahumbisarạ esěngkatau su wal᷊ine, 'Kai ěndaị i sie ini e taghuange.Mahịe i kitẹ měmate si sie, mědeạu i kitẹ managhuangpusakạ e.' 15 Tangu i sire něhipen sie sarang l᷊ikud'usasuang mase pinate." Mase Mawu Yesus nakiwal᷊ọ e,"Ene ěng, kamageng taghuangu sasuang ene mẹ̌bal᷊ị, i siesarung mẹ̌kapurạe su manga mělahal᷊ẹ̌ ene? 16 Mambengtěngadẹ̌, i sie sarung duměnta kụ mamate mangamělahal᷊ẹ̌ ene, kụ manarakangu sasuange su mělahal᷊ẹ̌ ewal᷊ine." Nakaringihẹ̌ ene, němpẹ̌berạ e taumata l᷊awọsi Yesus, "Mambeng aị kariadi kerene!" 17 Mawu Yesuskai namanda si sire mase nakiwal᷊o, "Kamageng kerene,apa mangal᷊en bawal᷊om Binohẹ Susi ini? 'Batu niwalanmẹ̌kakoạ bal᷊e e kai seng nakoạ batu kahumotongange.'18 Kěbị taumata apan naěnsạ su watu ene sarungmaral᷊utạ; dingangu i saịewen kaěnsakengu watu enesarung mararul᷊ẹ makoạ awul᷊ẹ̌." 19 Manga mananěnroagama ringangu manga imang těmbonange masingkạ upapinintu ene ipẹ̌tẹ̌tal᷊ahinon Yesus si sire. Ual᷊ingu ene isire mědẹ̌deạ manamẹ si Sie su orasẹ̌ ene lai, kai i sirematakụ u kawanua e. 20 Kutẹu i sire měngkai mědẹ̌deạloahe mapia. I sire rimoloh'u taumata sarang anung Yesusmakoạ mẹ̌papahimang makịkạu taumatawe matul᷊idẹ̌tadeạu i sire měngal᷊ạ bera si Yesus dingangu kakiwal᷊omědeạu i sire makapěnarakang i Sie su mananěmbonangeringangu kawasang guběrnurẹ̌. 21 Tangu i sire apannionggotangu roitẹ̌ e němpẹ̌bera si Yesus, "Tuang Guru,i kami masingkạ u kěbị apan niwera ringangu nitěnronTuange něhino wue. I kami masingkạ lai u i Tuangdingangu mahatedẹ̌ maněnrong kapulun Mawu Ruatasu taumata, batụu i Tuang tawe měmamile taumata.22 Ual᷊ingu ene kěnang i Tuang pẹ̌bera si kami, tuhụewe sutěnrong agamang kitẹ botonge wue mamaehẹ̌ balasteng

LUKAS 20.23–37 237su Kaisarẹ̌ arau tala?" 23 Kai Mawu Yesus masingkạutondol᷊ikụ i sire hakịu ene i Sie něhengetang, 24 "Kěnangkotodẹ si Siạ doitẹ̌ sal᷊aka sěngkal᷊ěpa. Tul᷊ada ringanguarengi sai ini e?" "Kaisarẹ̌!" nisimbah'i sire. 25 "Mạengkerene," angkuěng i Yesus si sire ute, "ghělịbe su Kaisarẹ̌apạewen darotongu Kaisarẹ̌ dingangu su Mawu Ruataapạewen darotongu Mawu Ruata e." 26 Kawe těngadẹ̌ sutěngon taumata l᷊awọ e i sire tawe nakasamẹ sal᷊a maningkětạu sěmbaụ si Yesus. I sire měngkatewe marěmasẹ̌dingangu mạdal᷊ingụen sasimbang'E. 27 Pirang katau wọughal᷊ipohong Saduki nahunděnta sarang anum MawuYesus. (I sire ghal᷊ipohon taumata kụ piạ kasingkạ u tawẹapa pẹ̌bawangungu taumata nate.) I sire nakiwal᷊o siYesus, 28 "Tuang Guru, i Musa kawe namohẹ u ta ini sikitẹ: Kereu piạ u sěngkatau esẹ mairị kụ i sie kawe wantọ,tangu tuarine (tuhange) harusẹ̌ pẹ̌kawing dinganguwal᷊une mědeạu mapal᷊ětowen hite su tau seng nairị.29 Piạ nạung i sire pitu tamahuari. Ene iakange nẹ̌kawingdingangu wal᷊une, kutẹu i sie lai nate wantọ. 30 Masekaruane nẹ̌kawing dingangu wal᷊une, kutẹu i sie lai natewantọ. 31 Hal᷊ẹ̌ lai mẹ̌sul᷊ung naraiadi su anạ u sěmbaụkatěllune ringangu sarang lai kapitune. 32 Nạdehọ tauwawine ene nate e lai. 33 Su ěllon pẹ̌bawangungu taumatanate ute, kai kawingken sai tau wawine ene? Batụu isire pitu e seng bọu němpẹ̌kawing i sie kěbị." 34 MawuYesus simimbang, "Manga taumata mẹ̌bẹ̌biahẹ̌ orasẹ̌ iniměmpẹ̌kẹ̌kawing, 35 kai i sai-saing hinong ipẹ̌bangungkapia wọu papatene, kụ mẹ̌biahẹ̌ su tempo ramahi e i sireseng tawe mẹ̌kawing. 36 Kakakoạ i sire kai kere malạekatẹ̌tawe l᷊umaate. I sire kai manga anạ u Mawu Ruata, watụu i sire seng niapẹ̌bangung kapia wọu papate. 37 I Musasẹ̌sane nělahẹ u taumata nate sarung iapẹ̌bangungkapia. Su ral᷊ungu winohẹ e mạanun gahundungu sumpinị

LUKAS 20.38–21.4 238kụ dụděllị ene i sie nakasěbạu Mawu kere 'RuatangAbraham, Duatang Ishak, Duatang Yakub'. 38 Kụ Duata enebal᷊inewe Ruatan taumata nate! I Sie kai Ruatan taumatawiahẹ̌! Batụu su Ruata e kěbị taumata e wiahẹ̌." 39 Pirangkatau mananěnro agama němpẹ̌bera, "SasimbangiTuang Guru e mapaelẹ̌ kahěngang." 40 Ual᷊ingu ene isire sembeng tawe lai wahani makiwal᷊on manga apa siYesus. 41 Mawu Yesus nakiwal᷊o si sire, "Kere apa ral᷊engemědeạu Ratu Mananal᷊amatẹ̌ e ikawerawe hěnton Daud?42 Sumbal᷊iau i Daud sẹ̌sane nẹ̌bera su ral᷊ungu bukẹ̌ uMazmur, 'Mawu kasěllahenge něhengetang su Mawuku:Kaiangko su koaneng-Ku, 43 sarang Iạ měkoạ manga rokạ'Ue mẹ̌suba si Kau.' 44 Kutẹu kamageng i Daud měsẹ̌sẹ̌bạuRatu Mananal᷊amatẹ̌ e, 'Mawu', kụ kereapa wue i Siekawe hěnton Daud?" 45 Ene taumata e kapẹ̌daringihesi Yesus mělẹ̌hengetang, i Sie nẹ̌bera su manga murit'E,46 "Pakatateghang bue su manga mananěnro agama. Isire puluang mẹ̌daral᷊eng dingangu lakụ mananandu, kụpapuluang makịadatẹ̌ su manga pasarẹ̌. I sire papuluangkumaiang su kakaianeng su horone su pěmamisaěngdingangu su manga sal᷊imbang. 47 I sire měmpạngakal᷊ẹ̌manga wawine wal᷊u ringangu mělẹ̌hampasẹ̌ bal᷊ene.Kụ mědeạu karal᷊ai i sire tawe kasingkateng ute, i sireměmpẹ̌kẹ̌kal᷊iomaneng manandu-nandu. Hukumang i siresarung limembong kawěhạe."21 1 Su Wal᷊em Mawu e, i Yesus něhengkẹ u matanenakasilo makakalạe němpaměllọ u roitẹ̌ su ral᷊ungupeng sasěmba. 2 I Sie nakasilo l᷊ai sěngkatau wawinewal᷊u kasiang nẹ̌tahong duang kal᷊ěpa roitẹ̌ tambaga.3 Mase i Yesus něhengetang, "Daringihẹ̌: tau wal᷊u ěndaie nẹ̌tahon sasěmba limembong kal᷊awọe wọu kěbịewe laiwal᷊ine. 4 Batụu i sire kěbị e měngkai měmpẹ̌gẹ̌gěllị bọutompẹ u arětạ i sire. Arawe wawine wal᷊u ěndaị e, manịeng

LUKAS 21.5–14 239tumanịu kasiang, kaiso i sie nangonggọu kěbị apantẹ̌taghuanenge kụ gẹ̌gausang hala waụgu pẹ̌bawiahẹ̌."5 Piạ i sire mạhumbisara mạanung kereapa kapaele Bal᷊emMawu nilěgahu watu maral᷊ěnggihẹ̌ dingangu mangasạbarang sasěmba su Ruata. Tangu i Yesus něhengetangsi sire. 6 "Kai sarung piạ tempone kěbị apang kinasilongkamene sarung matěnehẹ̌ kụ tawẹu sarang batu sěmbaụěndaị sini mạdal᷊ěnsung su tampạ e." 7 I sire nakiwal᷊o siYesus, "Tuang Guru, angerẹ ngae tamai ene mariadi? Kụkai apạ e taalane, watụ u kai sen tempone hal᷊ẹ̌ enesarung mariadi?" 8 I Yesus něhengetang, "Pakapapia wuekumbahangbe i kamene kaakal᷊eng. Lawọ taumata sarungmahunděnta ringangu areng-Ku, kapẹ̌berane seng, 'Iạe i Sie!' ringangu 'Seng tempone.' Kaiso kumbahangbei kamene tumol᷊e si sire. 9 Abe lai kěngkatakụ kereui kamene makaringihẹ̌ habar'u pẹ̌sasekẹ dingangupẹ̌gaghuhaeng. Tamai ene harusẹ̌ mariadi kal᷊imona. Kaisoene wal᷊inewe mangal᷊en seng tempone mẹ̌kiamatẹ̌."10 Bọu e i Yesus nanẹ̌paseng hengetang'E, angkuěng'E,"Umatẹ̌ sěmbaụ sarung mẹ̌sekẹ dumokạ umatẹ̌ bal᷊ineringangu kararatuang sěmbaụ sarung dumokạ kararatuangbal᷊ine. 11 Su apang tampạ sarung piạ linuhẹ̌ mal᷊aihạdingangu karal᷊unusẹ̌ dingangu sahindạ suapan tampạ.Mase sarung mariadi manga apa makạl᷊ahiasẹ̌ dingangumakạtatakụ su l᷊angị. 12 Kai kal᷊imonan pakụ ene nariadi, ikamene ute sarung isamẹ dingangu ngkaitang. I kamenesarung ihukung su manga wal᷊em pẹ̌kakal᷊iomanengang kụitahungkụ. Dingangu i kamene sarung ipẹ̌těngom mangaratu ringangu manga měngangawasa ual᷊ingu i kamenekawe manga muritẹ̌-Ku. 13 Kụ ene kai seng tempone sikamene tadeạu makapẹ̌habar'u Injil'u Ruata. 14 Měngkatepakapaku su naung i kamene u i kamene tawe sarungghuměnggangu apang isimbah'i kamene mẹ̌tahutěndạu

LUKAS 21.15–26 240watangeng. 15 Iạ sẹ̌saku sarung piạ u takụ ipẹ̌bera ringangusasal᷊ěnhọ tadeạu tawẹu manga sarang sěngkatau wọumanga rokạku makakarokạ arau mẹ̌děndilu apan niwerangkamene. 16 I kamene sarung ipẹ̌binsị u ghaghurang,manga anạ u sěngkatau arau kahian manga ěgẹ araumanga hapị i kamene. Sěmbahageang bo'i kamene sarungpateěng i sire. 17 I kamene sarung ipẹ̌binsị u kěbị taumataual᷊ingu i kamene kawe muritẹ̌-Ku. 18 Kaiso sarang utạsěmbua wọu těmbọ i kamene e tawe sarung mailang.19 Kereu i kamene makakẹ̌dang dingangu makasabarẹ̌ute i kamene sarung masal᷊amatẹ̌." 20 "Kereu i kamenemakasilọe Yerusalem mạdal᷊iwungu wuntuangu mẹ̌sasekẹute i kamene sarung masingkạ u soa ene tawẹ karěngụelai sarung pakawinasa. 21 Su tempo ene apang ene suYudea e harusẹ̌be pahuntal᷊ang sol᷊ong bul᷊ude. I sireapan su ral᷊ungu soa harusẹ̌be paněntangu soa, kụ i sireapan sul᷊ikud'u soa e abe suẹ̌ su ral᷊ungu soa. 22 Batụuěllo-ěllo ene e kai 'Ěllo-ěllon Tilakehangu Papahang',mědeạu ual᷊ingu kakakoạ kerene ute mariadi wue kereseng nawohẹ su ral᷊ungu Winohẹ Susi. 23 Kụ apạewekereng katědụe su manga ěllo ene mihino su mangawawine piạ kapapia, ringangu mapạsusun dariọe! Banuaini e sarung kahombangengu sigěsạ masaria, dinganguMawu e sarung měhukungu kawanua ini. 24 Piạ sarungpateěngu peda, piạben lai sarung tawengang sarangbanuan tau l᷊iwụ; ringangu i sain běgan Mawu e sarungměndal᷊inda Yerusalem sarang masue tempone nitantunMawu e si sire." 25 "Hẹ̌dowe su matangěllo, wul᷊angdingangu su manga wituing sarung ikasilo manga taala.Su dunia e, manga umatẹ̌ e sarung měngkatakụ dinganguměmpẹ̌bingọ u ghal᷊ědụ dingangu wělladu sasị. 26 Taumatae sarung matakụ tạ sihinge tumatěngo apa sarung mariadisu kasěllah'u dunia ini, watụ u manga mangawasa l᷊angị

LUKAS 21.27–22.2 241e sarung guminuẹ̌. 27 Su tempo ene Ahus'u Taumata esarung duměnta su ral᷊ungu winawa, piạ e kawasan'E,ringangu kawawantug'E masěllahẹ̌. 28 Kamagengu kěbịene manětạ e mariadi ute pěmpẹ̌pětịko mase ral᷊ingara, uměntěhang ini e i kamene sarung ipakasal᷊amatẹ̌." 29 Masei Yesus nẹ̌běken papinintu kere ini si sire, angkuěng'E,"Kakěllako kalun ara ringangu kal᷊awọu kakaluang bal᷊ine.30 Kereu manga towọe seng manětạ humětị ute i kamenemasingkạu musungu pědisẹ̌ e seng masandigẹ̌. 31 Kerenelai kereu i kamene makasilo manga hal᷊ẹ̌ ene mạdiadi,i kamene sarung masingkạ u Mawu Ruata seng tạkarěngụe mẹ̌parenta kere sěngkatau Ratu. 32 Kasingkạko!Manga hal᷊ẹ̌ ene sarung mariadi kal᷊imonan taumataměbẹ̌biahẹ̌ orasẹ̌ ini e, kěbịe reng ta něngkapul᷊ẹ asal᷊ẹ̌.33 Langị dingangu dunia e sarung mapaghohẹ̌ arawehengetang-Ku e ute tatapẹ̌ sarang marěngụ-děngụ."34 "Pěndiagạ batangengu, kumbahang sarang i kameneměngkate mětẹ̌tasibung sal᷊iwang kụ měmpanginunginumang makạbukang arau měngkate měsẹ̌sipir'uhal᷊ẹ̌ u pẹ̌bawiahẹ̌ hakịu i kamene tawe nasạdia sutempong ěllo ene sěngkianu ruměnta makạl᷊ahěkosẹ̌.35 U Ěllo ene sarung duměnta kere rarěntang tahatakosu pakụ taumata su wowon dunia ini. 36 Pakarariagạdingangu pěmpẹ̌kẹ̌kal᷊iomaneng sidutu mẹ̌deạu i kamenemạtoghasẹ̌ mẹ̌tatětol᷊u pakụ hal᷊ẹ̌ mariadi kụ i kamenemakararisị su těngong Ahus'u Taumata." 37 I Yesusnaněnro su Wal᷊em Mawu su tempong ěllo ringanguhěbine i Sie tamai sarang Bukid'u Zaitun kụ nẹ̌tanạ sene.38 Apan mal᷊ukadẹ̌ kěbị taumata e mạhunděnta su Wal᷊emMawu mẹ̌deạu rumaringihewe si Yesus maněnro.22 1 Sal᷊iwang u Borotẹ̌ Tawe Kabọ e, isẹ̌sẹ̌bạ Paskahe seng masandigẹ̌. 2 Manga imang těmbonangeringangu mananěnro agama mang kapẹ̌dẹ̌deạ e ral᷊engu

LUKAS 22.3–16 242mamate si Yesus dingangu marěma-rěmasẹ̌, batụu isire mạtakụ u taumata l᷊awọ. 3 Bọu e setang simuẹ̌ esi Yudas kụ isẹ̌sẹ̌bạ lai si Iskariot, sěngkatau wọu i siremapul᷊o dua murit'i Yesus. 4 Ual᷊ingu ene i Yudas tamai kụněmpahumbisara ringangu manga imang těmbonangeringangkewen manga těmbonangu l᷊ukad'u Wal᷊em Mawuměnsang kereapa i sie makapěnarakang i Yesus si sire.5 I sire měngkate maral᷊uasẹ̌ kụ nẹ̌kědo měmpẹ̌gěllịuroitẹ̌ si sie. 6 I Yudas mal᷊aing kimire kụ nanětạ e nẹ̌deạloahe pakapia mědeạu manarakang i Yesus si sire, tawekasingkateng i sai-sai. 7 Nidangken tempone ěllonSal᷊iwang u Borotẹ̌ Tawe Kabọ e, tangu domba waugukaěngu Paskah e nipotọ e. 8 Tangu i Yesus rimolohiPetrus rẹ̌duan Yohanes, "Dakọko pěmpěnạdia kaěnguPaskah waug'i kitẹ." 9 "Suapa i Tuang mapulu sadiangi kami e?" kakiwal᷊on dẹ̌dua. 10 Yesus simimbang, "Sutempon i rua kạpahunsuẹ̌ e su soa, piạ sěngkatau esẹmạmasaěng běnsad'u akẹ sarung ipẹ̌sombang i rua.Tol᷊eiko i sie sarang bal᷊e suěkange, 11 mase pěmpẹ̌berasu taghuang'u wal᷊e e: I Tuang nẹ̌bera, 'Suapa tampạ Iạringangu manga muritẹ̌-Ku kumaěng kaěngu Paskah?'12 Taghuangu wal᷊e ene sarung manul᷊ada si rua kamarẹ̌gẹ̌guwạ su loteng nasukụ u apal᷊iwụe. Sadiako kěbị enesene." 13 Tangu nahundal᷊engke i Petrus dẹ̌duan Yohaneskụ nakahombangke kěbị ene kere nipaul᷊ị i Yesus. I rẹ̌duaněmpanạdia simokol᷊ 'u Paskah e. 14 Sarạeng seng oras'umẹ̌pakẹ simokol᷊u Paskah e, i Yesus naiangke ringangkewenmanga murit'E su medang perjamuang. 15 Mase i Sieněhengetang si sire, "Iạ nạung měngkai měkẹ̌karimangtạ sihinge kumaěng kaěngu Paskah e ringang i kamenekal᷊imonan Iạ e masunsara! 16 U pangimang bue: Iạ esembeng ta kumaěng ini e l᷊ai sarạeweng mangal᷊enpẹ̌papěrjamuang ini e ipakal᷊ahẹ su Wanuan Duata Wuhu

LUKAS 22.17–29 243e." 17 Bọu e i Yesus rimaẹ kụ nihengkẹ e panganginumanguanggorẹ̌, bọu ene nakitarimakasẹ su Ruata, maseněhengetang, "Al᷊ạko ini kụ pẹ̌papahiạeng kamene;18 kụ kěngkasingkạko: manětạ orasẹ̌ ini Iạ mang sengta manginung akẹ u anggorẹ̌ ini lai sarạeweng MawuRuata e ruměnta kapia mẹ̌kawasa pakụ." 19 Bọu e MawuYesus něngal᷊ạ e borotẹ̌. Kụ bọuten nakitarimakasẹ,nikakakompenge borotẹ̌ ene ringangu l᷊iman'E masenẹ̌gone si sire kụ něhengetang, "Ini e kai wadang-Ku[ilẹ̌onggọ baug'i kamene. Koạko ini e tatahěndung siSiạ." 20 Kerene lai samuring kạkaěnge, i Sie nangonggọenpanganginumangu anggorẹ̌ e si sire mase něhengetang,"Panganginumang ini e kai pẹ̌dariandin Mawu Ruatawuhu nisarakang su ral᷊ungu raha-Ku -- rahạ e niapaelehẹ̌baug'i kamene]." 21 "Kaiho, kěllạe! Tau manarakangu Iạe ene lai sini ringang-Ku! 22 Ahus'u Taumata e sarungmapohong kerẹewe nịtatantung'u Mawu Ruata; arawekaěngkěhang taumata kụ manarakang i Sie!" 23 Ene i sirenanětạ e nẹ̌kiwal᷊o, sěngkatau su wal᷊ine, měnsang i saiwọu tal᷊oaran sire sarung mẹ̌koạ kerene. 24 Sutal᷊oaranmanga murit'i Yesus nakoạ pẹ̌sasitori měnsang i saị e wọisire hinong ikakạ kasěllahenge. 25 Yesus něhengetangsi sire, "Datung kal᷊awọu umatẹ̌ běgan Mawu Ruatamanigěsạ kawanuane, ringangu měngangawasa si sire eisẹ̌sẹ̌bạ 'Měndal᷊ukad'u Kawanua'. 26 Arawe i kamene abekerene. Kaiso i saing makoạ kasěllahenge su tal᷊oarangkamene hinong makoạ kere kakạdodokange, ringangupangahạ e hinone makoạ kere mẹ̌tatangkiang. 27 Kụkawe i sai limembong kasěllahenge: taumata mạiangkụkaěng su meda, arau kawe i sai mẹ̌tẹ̌tangkiang si sie?Tantu i saing kụkaiang ene. Arawe Iạ ene su tal᷊oarangkamene kere mẹ̌tatangkiang. 28 Su pakụ sigěsạ-Ku ikamene měngkate sěnniạ dingang-Ku. 29 Kerẹewe i

LUKAS 22.30–40 244Amang seng něgěllịu kawasa si Siạ mẹ̌parenta, kerenelai Iạ e sarung mengonggọu kawasa ene si kamene.30 Ual᷊ingu ene i kamene wotonge makapahul᷊uasẹ̌dingang-Ku su tempon Iạ makoạ Datu. Kụ i kamene sarungkumaiang su wowong kadera mapul᷊o dua mědeạu kawasamakaparenta umat'u Israel mapul᷊o dua su hěntone."31 "Simon, Simon daringihẹ̌ko! Setange seng niapakawalaipanal᷊ukạ si kamene; tabidạu gandung nihae wọu pisinehakịewen mapia e nihae wọu ral᷊akisẹ̌. 32 Arawe Iạ e sengnẹ̌kal᷊iomaneng baug'i kau, Simon, tadeạu pangangimangue tawe měnsu. Kụ kereu i kau mẹ̌sasěsilẹ̌ bọu pẹ̌sasal᷊aute i kau harusẹ̌ panoghasẹ̌ manga anạ u sěmbaụ u."33 I Petrus simimbangu, "Mawu, iạ manilaing sumuẹ̌su tahungkụ, saral᷊aing mate asal᷊ẹ̌ dingang'U Mawu!"34 "Pangimangke, Petrus," angkuěng i Yesus, "těntal᷊angmanụ deng ta kimẹ̌kukụ sahěllo ini, u i kau e seng těllunsul᷊e nẹ̌děndilu Iạ e." 35 Bọu ene i Yesus něhengetang sisire, "Kangerẹ piạ Iạ dimoloh'i kamene ringangu tawemapakawalang kamene měmpẹ̌bawa dompetẹ̌, kawihẹ̌arau sapatu, i kamene nikakawusangu manga apa?""Tala!" angkuěng i sire. 36 "Arawe ini," angkuěng i Yesus,"i sai piạ dompete arau kawihe harusẹ̌ pěmpẹ̌bawa;ringangu i sain tawẹ pedane harusẹ̌ pẹ̌bal᷊ụ u lakụe kụpěmělli peda. 37 U, pangimangke ayet'u Winohẹ Susi ebawal᷊one kere ini, 'I Sie kai nirekeng kere sěngkatau ral᷊akị,'hinong mariadi su watangeng-Ku. U apan mạbawohẹsu ral᷊ungu Winohẹ Susi e mětẹ̌tatahinong Iạ e selaingmạdiadi orasẹ̌ ini." 38 "Mawu," angkuěngu manga murit'iYesus, "kakělla, ěndaung sini piạ peda rarua." "Kuhạe!"angkuěng i Yesus. 39 Mawu Yesus naněntangken soa e,kụ dimal᷊eng sarang Bukid'u Zaitun kerẹewe tundune kụmanga murit'E nahuntol᷊e lai si Sie. 40 Sarạeng nahumpạsene, i Sie něhengetang si sire, "Pěmpẹ̌kal᷊iomaneng

LUKAS 22.41–52 245mědeạu i kamene tawe mědosa kerẹewe i kamenekasal᷊ukateng." 41 Mase i Sie nẹ̌těngkaghea kadodọ bọ'isire, mangawe pamahungangben batu karaune, bọu eneněmul᷊angeng dingangu nẹ̌kal᷊iomaneng, 42 "Amang,"angkuěng'E, "kereu wotonge apakarauko wọu kasasigěsạkụ humombang si Siạ ini. Kai wal᷊inewe tuhụ kapulu-Ku,kaiso tuhụbe su kapulung Amang sẹ̌sane." 43 [Malạekatẹ̌sěngkatau riměnta si Sie kụ nanoghasẹ̌. 44 I Yesusměngkatewe mạsusa naunge hakịu i Sie měngkatemakuatẹ̌ mẹ̌kal᷊iomaneng. Liaghan'E měngkate kere rahatụtědọ su ěntana.] 45 Bọuten nẹ̌kal᷊iomaneng, i Yesustangu nẹ̌sul᷊e kapia su anum manga murit'E. I Sie nakaěbạe si sire kạpahunkị e kahian susa naung. 46 Kutẹu i Sieněhengetang si sire, "Kawe unụe i kamene měmpẹ̌tẹ̌kị?Pěmpẹ̌bangungke kụ pěmpẹ̌kal᷊iomaneng, mạdiring ikamene kahinoěngu sasal᷊ukạ." 47 Mawu Yesus těntal᷊angdeng kạpẹ̌lẹ̌hengetange riměntạ e taumata sěnggapaeng.I sire lẹ̌ahakeng i Yudas, sěngkatau wọu manga murit'iYesus. Bọu ene i Yudas nakoạ sarang anung Yesus maseriměngu si Sie. 48 Kutẹu i Yesus něhengetang si sie,"Yudas ual᷊ingu rarěngunu e i kau manarakangu Ahus'uTaumata?" 49 Sarạeng manga murit'i Yesus apang ene senenakasilọe apa sarung mariadi, i sire němpẹ̌bera, "Mawu,pilikangkeng kami ringangu peda!" 50 Mase sěngkatau wo'isire namilị e ěllangu manga imang mawantugẹ̌ dingangupẹda hakịu nasahing tul᷊ine koaneng. 51 Kutẹu i Yesusněhengetang, "Balạete!" Mase i Sie nanenggehẹ̌ tul᷊intau e kụ niapakapiane. 52 Bọu e i Yesus něhengetang sumanga imang těmbonange dingangu manga těmbonangul᷊ukad'u Wal᷊em Mawu, ringangkewen matamad'u Yahudiněmpẹ̌děnta sarang ene mědeạu manamẹ si Sie. "UnụeIạ kai taumata ral᷊akisẹ̌ tangu, sarang kate i kameneruměntang pẹda ringangu pal᷊o-pal᷊o měnamẹ si Siạ?

LUKAS 22.53–66 24653 Apan kal᷊aěllo Iạ e ene ringangi kamene su Wal᷊emMawu, i kamene tawe měnamẹ Siạ. Kai ini e seng temponei kamene kumanoạ, su piạ kawasang kararěndunge nakoạpanekehe." 54 I sire něnamẹ si Yesus kụ niěntudẹ̌ su wal᷊enimang mawantugẹ̌. I Petrus ute nẹ̌batụ bọu maraune. 55 Sutal᷊oaran dělahẹ̌ ene putunge seng niaparěllị kụ i Petrustamai kimaiang sěngkakaiang dingangi sire mạhungkaiangmělẹ̌likụ putung. 56 Sěngkatau wọu ěllange wawinenakasilọe si Petrus kụkaiang su wiwih'u putung kạděllịe;mase ěllang bawine ene namanda si Petrus, bọu e nẹ̌bera,"Tau ěndaị kanini e mal᷊aing dingang i Yesus!" 57 Arawei Petrus nẹ̌děndilẹ̌. I sie nẹ̌bera, "Iạ mang bẹ̌ga-wěgantau ěndaị ene!" 58 Ta nararěnnạ, piạko sěngkatau wal᷊inenakasilo si Petrus kụ nẹ̌bera, "I kau mal᷊aing sěngkatauwọ'i sire!" Kai i Petrus simimbang, "Tala, bal᷊inewe iạ!"59 Mangawe sěngkaorasẹ̌ bọu ene, sěngkatauko l᷊ai wal᷊inemal᷊aing nẹ̌bera maihạ, "Kahěngang tau ěndaị e murit'iYesus, batụu i sie mal᷊aing tau Galilea!" 60 Kutẹu i Petrussimimbang, "Kai a su něnnanu, iạ běga wue!" Orasẹ̌ene lai, piạ i Petrus bẹ̌dang kạpẹ̌berane, ute manụkimukụ. 61 Yesus lai nẹ̌bihu kụ mingang si Petrus. Mase iPetrus nakatahěndungke Mawu seng něhengetang si sie,"Těntal᷊ang manụ deng ta kimẹ̌kukụ sahěllo ini, i kau sengtěllun sul᷊e nẹ̌sunial᷊ 'u Iạ." 62 Tangu simẹ̌bangke i Petruswọu ene kụ měngkatewe apa simangị marasai. 63 Mangataumata kapẹ̌lẹ̌hapane si Yesus e měmpẹ̌tẹ̌taghunalangdingangu nělimadẹ̌ si Sie. 64 I sire němpanakạ matan'Eringangu nakiwal᷊o si Sie, "Kěnang kạ, i sai nělimadẹ̌si Kau e?" 65 Lawọ l᷊ai manga wawera lahinakang kụnịbaweran sire si Sie. 66 Sěngkamal᷊ukade, mangamatamad'u tau Yahudi, manga imang těmbonangeringangu manga mananěnro agama němpẹ̌komol᷊ẹ̌ bọuene i Yesus niěntudẹ̌ su těngon Měnggaghuta agaman

LUKAS 22.67–23.8 247sire. 67 "Habareko i kami e," angkuěng i sire si Sie,"kai i Kau ini Ratu Mananal᷊amatẹ̌?" Yesus simimbang,"Kerẹu Iạ měhabarẹ̌ si kamene, kai i kamene mangtawe mangimang. 68 Kai maning Iạ makiwal᷊o si kamenekai i kamene tawe sumasimbang. 69 Kai manětạ bọuorasẹ̌ ini, Ahus'u Taumata sarung maiang su sěmběkangkoanengu Mawu Kasěllahenge." 70 I sire kěbị němpẹ̌bera,"Kamageng kerene, i Kau ini kai Ahus'u Ruata?" Yesussimimbang, "Kere niwerang kamene." 71 Tangu i sireněmpẹ̌berạ e, "Tawahal᷊uas'u mẹ̌gausẹ̌ sasahidine! I kitẹseng nakaringihẹ̌ bọu mohong'E sẹ̌sane."23 1 Kal᷊awọ mẹ̌sasidang ene nahundarisị bọu enenẹ̌bawa si Yesus pẹ̌těngon Pilatus. 2 Sene i sirenanětạ e němpěngaduhang i Sie. I sire němpẹ̌bera,"I kami nakahombang tau ini mạmal᷊idẹ̌ kawanua. ISie mẹ̌sẹ̌sědingu taumata mědeạu abe pěmẹ̌maehẹ̌balasteng su Kaisarẹ̌, batụu angkuěng'E i Sie kai i Kristus,sěngkatau ratu." 3 Bọu ene i Pilatus nakiwal᷊o si Yesus,"Kahěngang bue i Kau ratun tau Yahudi e?" Yesussimimbahẹ̌, "Mang kere niweranu e." 4 Tangu i Pilatuse nẹ̌berạ e su manga imang těmbonange ringangu sutaumata l᷊awọ ene. "Iạ e tawe nakahombang sěmbaụsal᷊a su tau ini kụ makapěhukung i Sie." 5 Arawe i siresaunengkewe lai, "Měmpẹ̌nẹ̌nahosọu ual᷊ingu těnron'E iSie mapẹ̌gẹ̌ganohạ u taumata su kaguwạu Yudea; nitětạ ewọu Galilea kụ tempo ini seng nahumpạ l᷊ai sini." 6 Sarạengi Pilatus nakaringihẹ̌ ene, i sie nakiwal᷊o, "Apa tau ini, tauGalilea? 7 Sarạeng nipaul᷊ikang u Yesus kai wọu tampạsu al᷊ungu kawasang Herodes, i Pilatus něndoloh'i Yesussarang anung Herodes, kụ tempo ene mal᷊aing ene suYerusalem. 8 I Herodes měngkatewe mal᷊uasẹ̌ tạ sihingesarạeng nakasilo si Yesus, ual᷊ingu seng marěngụ i siemakạdingihẹ̌ kakakoạ i Yesus kụ měngkate mẹ̌měnningu

LUKAS 23.9–22 248makasilo si Yesus. I sie mělẹ̌harapẹ̌ u reng makasilosi Yesus makapẹ̌koạ tanda makạl᷊aherang. 9 Ual᷊inguene i Herodes nangantagu kakiwal᷊o lawọ si Sie, kaiso iYesus tawe simimbahẹ̌ sarang sěngkamohong. 10 Mangaimang těmbonange ringangu manga mananěnro agamamal᷊aing matěngo sene kụ měngkate měmpạngěnsil'iYesus marasai. 11 I Herodes dingangu manga sordadonee měmpẹ̌tẹ̌taghunalang dingangu měmpẹ̌lẹ̌hinakang siYesus, mase mạpěluhen Sie pakeangu kawawantugẹ̌ bọue rumoloh'i Sie pẹ̌bal᷊i sarang anum Pilatus. 12 Su sahělloene lai i Herodes dingangi Pilatus, nạung kawe sědụ uteini e sembeng saụ nẹ̌dal᷊ahapị." 13 I Pilatus něngomol᷊enmanga imang těmbonange, manga pangahạ, dingangukawanua, 14 mase nẹ̌bera si sire, "I kamene nẹ̌bawa tau inisarang anuku kụ měbẹ̌bera u i Sie makạpal᷊idẹ̌ taumata.Kụ ini su těngong kamene iạ e seng namarikẹ̌sa si Siekai iạ tawe nakạěbạ kakanoạ e ral᷊akị sarang sěmbaụkere ilẹ̌ěnsil'i kamene si Sie. 15 Kerene lai ěbạ i Herodes,batụu i sie lai seng něndoloh'i Yesus e ipẹ̌sẹ̌sul᷊e su anungkami. Tau ini tawe nẹ̌koạ manga apa sarang sěnsul᷊e kụhinong hukunangu papate. 16 Ual᷊ingu ene iạ měnggeserẹ̌si Sie bọu ene takụ ipělọ." 17 [Apan tempong sal᷊imbanguPaskah, i Pilatus harusẹ̌ maměllọ u sěngkatau wọutaumatan tahungkụ baugu kawanua.] 18 Kěbị taumata kụmạkakomol᷊ẹ̌ sene sěngkapẹ̌bansagẹ̌, "Patẹ e i Sie! Pěllọ ei Barabas baug'i kami!" ( 19 I Barabas nitahungkụ ual᷊inguněnggohaeng sutal᷊oaran soa ringangu ual᷊ingu namate.)20 I Pilatus mapulu měměllọ i Yesus ual᷊ingu ene i sie saụmẹ̌bisara kapia sutal᷊oaran taumata l᷊awọ e. 21 Kai i sireněmpẹ̌bansagẹ̌ u, "Kuruise i Sie! Kuruise i Sie!" 22 Bọuene saụ katěllun sul᷊ene i Pilatus nẹ̌bera si sire, "Kai apapẹ̌sasal᷊an'E? Iạ tawe nakaěbạ sal᷊a sarang sěmbaụ si Sie kụhinong ihukungu hukumang papate! Iạ e měnggeserẹ̌ si

LUKAS 23.23–34 249Sie mase takụ ipěllọ." 23 Kai i sire měngkate měbẹ̌bansagẹ̌sěngapang ihạ i sire u i Yesus kai hinon pakikuruisẹ̌. Kụsamurine pẹ̌bawansag'i sire mětal᷊ẹ̌. 24 Tangu i Pilatusněnawong hukumangu papate si Yesus kerẹewe sukapulun taumata l᷊awọ ene, 25 dingangu nělěsọ u taumatakụ dẹ̌dorongang i sire, mangal᷊ene tau kụ nitahungkụual᷊ingu pěnggaghohaeng dingangu pamamate. Bọu e iYesus nisarakangke si sire balạewe koateng tuhụ kapulunsire. 26 Ene i Yesus niwawạelain sire. Su tal᷊oaran dal᷊eng,i sire nẹ̌sombangu tau sěngkatau kụ arenge i Simon kụasal᷊e wọu Kirene kụ seng kạsuẹ̌ e su soa. I sire nanamẹsi sie, mase nisihasang sěngapan botonge pamasaěngkalung kuruisẹ̌ niapatol᷊e si Yesus. 27 Lawọ taumatanahuntol᷊e si Yesus -- piạko l᷊ai kạdal᷊aụ manga wawinepirang katau. Manga wawine ene mạhunsangị dingangumạhunggungguin Mawu Yesus. 28 Arawe i Yesus nẹ̌bihusi sire ringangu nẹ̌bera, "Manga wawinen Yerusalem!Abe pahunsangị u Iạ. Pahunsangịen batangeng dingangumanga anạ i kamene. 29 U kai sarung duměnta temponetaumata e měmpẹ̌bera, 'Kariangkamang manga wawinewantọ e ringangu tawe němpẹ̌hanạ, dingangu taweniapasusun manga rariọ!' 30 Su tempo ene taumata esarung měmpẹ̌bera su manga wul᷊ude, 'Kaensạko si kami!'Dingangu su manga wongkone, 'Pangambungko si kami!'31 Kai kereu su kalu wẹ̌dang biahẹ̌, taumata seng měkẹ̌koạkere ini ute, kereapa wue sarung pẹ̌kakoạ i sire su kalumạhẹ̌gu!" 32 Piạ lai ruang katau wal᷊ine -- irẹ̌dua taha pẹ̌koạdal᷊aị -- kụ niwawan sire waugu pakikuruisẹ̌ dingang i Yesus.33 Sarạeng nahumpạ su tampạ kụ isẹ̌sěbạ "Daran Těmbọ",i sire nanguruis'i Yesus dingang i rẹ̌dua tahapẹ̌gue ene --sěngkatau su sěmběka koaneng dingangu sěngkatau l᷊ai susěmběkane kaihing Yesus. 34 Mase i Yesus nẹ̌kal᷊iomaneng,"Amang ampunge wue i sire! U i sire wěga wue apa

LUKAS 23.35–48 250kẹ̌koateng i sire." Pakeang i Yesus pinẹ̌papahiạen siresene ringangu lahurị. 35 Taumata l᷊awọ mạhundarisị seneměmpẹ̌bẹ̌biala manga pangahạ u tau Yahudi nẹ̌baheaunYesus apid'u nẹ̌bera u, "I Sie makasal᷊amatẹ̌be taumatawal᷊ine; kěnangko ini i Sie pělěsọkon batangeng'E, kereui Sie kahěngang-hěngang Datung Sal᷊amatẹ̌ kụ nipilenMawu Ruata!" 36 Manga sordado l᷊ai nẹ̌baheaun Sie. I sireněmpẹ̌haung dingangu němpanẹ̌gon anggorẹ̌ mahaesẹ̌si Sie, 37 apidu nẹ̌bera, "Kereu i Kau ratun tau Yahudi,pělěsọkon batangeng'U!" 38 Su wowong kalung kuruis'uMawu Yesus, mạbawohẹ bawera ini: "Ini e Ratun TauYahudi." 39 Sěngkatau wọu tau tahapẹ̌gue mạgaghantongsene něhinakang Mawu Yesus. I sie nẹ̌bera, "I Kau RatunSal᷊amatẹ̌ běgang? Ute pělěsọkon batangeng'U ringangui kandua l᷊ai!" 40 Arawe tahapẹ̌gue sěngkatau e wuenẹ̌bera su hapịe angkuěnge, "Apa i kau tamatatakụ uMawu Ruata e? I kau seng sěngkakahukungu papate kerei Sie. 41 Kětạeng hukumang si kaduạ ute, někětạewengkakanoạ i kaduạ. Kai i Sie mang tawẹ sal᷊ane!" 42 Mase isie nẹ̌bera, "Mawu Yesus, tahěndunge wue iạ kereu i Kauseng duměnta kere sěngkatau Ratu!" 43 "Pangimangke,"angkuěng i Yesus si sie, "sahěllo ini i kau sarung dingang-Kusu Firdaus." 44 Mangạe pukul᷊ẹ̌ mapul᷊o dua ěllo rangẹmatangěllo tawe siměnnang dingangu kạguwạu wanuaene měngkate marěndung-děndung sarang pukul᷊ẹ̌ tatělluwawěllo. 45 Gordeng mạgaghantong su ral᷊ungu Wal᷊emMawu e nangkasẹ̌ napahiạ darua. 46 Mase Mawu Yesusnělunngihu ngih'E maihạ, "Amang! Su ral᷊ungu l᷊iman'UIạ manarakangu watangeng-Ku!" Bọuten něhengetangkerene, i Sie napohong. 47 Sarạeng těmbonangu sordadoe nakasilọe apan seng nariadi, i sie mědẹ̌dalo MawuRuata mase i sie nẹ̌bera, "Kahěngang i Sie Taumata tạsal᷊ane!" 48 Taumata l᷊awọ kụ narěnta sene kụ měmpẹ̌biala,

LUKAS 23.49–24.5 251nakasilọe apa nariadi. I sire napul᷊ẹ dingangu naungnapenẹ u pẹ̌sasasěsilẹ̌. 49 Dingangu kěbị kanarang i Yesuslaụ e manga wawine kụ nahuntol᷊e si Sie wọu Galilea,mạhundarisị bọu maraune kụ nakasilo kěbị ene. 50 Piạsěngkatau arenge i Yusup kụ asal᷊e wọu soang Arimateasu wanuan Yudea. I sie sěngkatau mapia kụ lẹ̌adatengutaumata kụ mal᷊aing kạpangampal᷊e tempone Mawu Ruatamanětạ mẹ̌parenta kere sěngkatau Ratu. Maning i siekai anggotang Měnggaghuta, i sie tawe sěngkanaungsu putusang dingangu kakanoạ i sire ene. 51 (23:50) 52 IYusup e tamai nẹ̌těngon Pilatus kụ měgẹ̌gausẹ̌ tadeạuwadangu Mawu Yesus e pakigěllị si sie. 53 Bọu ene i sienangal᷊ạ badangu Mawu Yesus bọu kalu kuruisẹ̌, masenipikungu hekạ sapụ bọu hekạ al᷊usẹ̌. Kutẹu nipěllọetesu ral᷊ungu kubul᷊ẹ̌ kụ nikakoạ su ral᷊ungu watu hanibẹ̌-- kubul᷊ẹ̌ ene bẹ̌daweng ta nịpapakẹ. 54 Ěllo ene ěllonsambaiang; dingangu seng maraning pěnanětạu ěllonSabatẹ̌. 55 Manga wawine kụ němpẹ̌tol᷊e si Yesus bọuGalilea e mol᷊e lai si Yusup kụ nakasilọe kubul᷊ẹ̌ ene. Isire nakasilo lai kereapa wadangu Mawu Yesus nipěllọsu ral᷊ungu kubul᷊ẹ̌. 56 Bọu ene i sire něngkapul᷊ẹ maseněmpanạdia manga rampa ringangu l᷊ana mawěngi baugumělanisẹ̌ badang i Yesus. Su ěllon Sabatẹ̌, i sire taweněhal᷊ẹ̌ baugu tụtuhụ ta su ral᷊ungu pangangagama.24 1 Su ěllon Misa, mal᷊uka-l᷊ukadẹ̌, manga wawineene nakoạ sarang kubul᷊ẹ̌ nẹ̌bawa manga rampakụ seng nisạdiang sire. 2 Nikaěbakengi sire watu l᷊ahěpingkubul᷊ẹ̌ seng limunggi. 3 Mase i sire nahunsuẹ̌ su ral᷊ungukubul᷊ẹ̌ ene, kai i sire tawe nakaěbạ badangu Mawu Yesussene. 4 Kapạhundarisị e sene i sire ringangu němpẹ̌bingọmạngěnna hal᷊ẹ̌ ene, sěngkělěndịu piạ duang katauringangu pakeange kụkuhenabẹ̌ dụdarisị děduh'i sire.5 I sire něngkatakụ kahěngang, kụ nẹ̌tumpěkuhẹ̌ sarang

LUKAS 24.6–17 252ěntana, apid'u i rẹ̌dua ene nẹ̌bera si sire, "Unụe i kamenemědẹ̌deạ taumata wiahẹ̌ sutal᷊oarang taumata nate?6 I Sie tawẹ dịe sini, i Sie seng nẹ̌bangung! Tahěndungẹe apang kụ seng niweran'E si kamene su tempong iSie wẹ̌dang su Galilea, 7 u 'Ahus'u Taumata e harusẹ̌isarakang su l᷊imang tau warạdosa, mase ikuruisẹ̌ dingangusu katěllu ěllone i Sie sarung mẹ̌bangung.' " 8 Tangumanga wawine ene nakatahěndungke apan niwerangMawu Yesus. 9 Sarạeng něngkawal᷊ị bọu kubul᷊ẹ̌, i sireněmpẹ̌běkeng kěbị apan nariadi ene si sire murit'E mapul᷊oěsa ringangu apan tumatol᷊ene lai wal᷊ine. 10 Mangawawine kụ němpẹ̌běkeng kěbị ene su manga murit'iYesus ute kai: I Maria Magdalena, Yohana ringangu iMaria i ninang i Yakobus, dingangkewelain manga wawinewal᷊ine kụ nạung dingangkewen sire. 11 Kutẹu nạungmanga rarolohang ene mạngiral᷊ing u manga wawineene kětạeng mẹ̌bẹ̌běkeng apan tạ gunane. I sire taweměmpangimangu wẹ̌keng manga wawine ene. 12 Arawei Petrus nẹ̌bangung dingangu mal᷊ang sarang kubul᷊ẹ̌.Apid'u kakạkowọe i sie kạdal᷊ingene sarang dal᷊unge kụkinasilone kětạeng hekạ sasapụ sene. I Petrus měngkatewenaherang kụ napul᷊ẹ dingangu naunge mạdal᷊ingung kěbịapan seng nariadi. 13 Su ěllo ene lai, piạ duang katautumatol᷊e si Yesus kạpahundal᷊enge sarang soa sěmbaụ,kụ arenge Emaus, mangawe mapul᷊o ěsa su kilo meterekaraune wọu Yerusalem. 14 I rẹ̌dua kạpahundal᷊engemahumbisaran mạanung kěbị hal᷊ẹ̌ kụ seng nariadi ene.15 Ene kạpahumbisarane i rẹ̌dua ringangu kapẹ̌bawukaneěnna, i Yesus sẹ̌sane riměnta kụ dimal᷊eng sěngkaral᷊engdingang i sire. 16 I sire nakasilo si Yesus, kai piạko apanakatuẹ̌ hakịu i sire ta nakakiral᷊a si Sie. 17 Mase MawuYesus něhengetang, "Kai apạe ipạhumbisaran dua sutal᷊oaran dal᷊eng ini e?" I rẹ̌dua maing dingangu gha

LUKAS 24.18–29 253mal᷊ěhubẹ̌. 18 Mase sěngkatau wọ'i sire, arenge i Kleopas,nakiwal᷊o si Yesus, "I Tuang sẹ̌sane tau raghị su Yerusalemkụ běgang hal᷊ẹ̌ nariadi paị sene samurine ini?" 19 "Hal᷊ẹ̌u apa ngae?" angkuěng i Yesus, "Hal᷊ẹ̌ nariadi su MawuYesus tau Nazaret e," sasimbahi rẹ̌dua, "I Sie kai nabi.Manga waweran'E ringangu manga kakanoạ'E makawasakahěngang baẹ tumuhụ ngirangu Ruata ore lai tumuhụngirangu kěbị taumata. 20 Manga imang těmbonangeringangu manga pangahạ u wanuang kitẹ seng nanarakangi Sie mědeạu pinakihukungu papate, ringangu i sire sengnanguruisẹ̌ si Sie. 21 Sěmbal᷊iau i kami mělẹ̌harapẹ̌ ukai i Sie sarung měliwir'u tau Israel! Dingangu sahělloini kai seng katěllu ěllone wọu karariadin hal᷊ẹ̌ ene.22 Ringangu l᷊ai pirang katau wawine wọu tal᷊oarang kamiseng napakahěkosẹ̌ si kami. Mal᷊uka-l᷊ukadẹ̌ kahěngang isire seng sarang kubul᷊ẹ̌, 23 kai tawe nakaěbạ badange paịsene. Mase i sire něngkawal᷊ị dingangu němpẹ̌bera u i sirenakasilo malạekatẹ̌ kụ manga malạekatẹ̌ e němpẹ̌berau i Yesus kai wiahẹ̌. 24 Pirang katau wọ'i kami e makoạsarang kubul᷊ẹ̌ kụ nakaěbạ u apạewen nịbawerang mangawawine ene mang kahěngang kerene, kětạeng i sireta nakasilo si Yesus." 25 Mase i Yesus něhengetang sisire, "I kamene mambeng longong! Měngkate tumanịumal᷊ongge mahimangu kěbị apan niwerang manga nabi.26 Bal᷊inewe Ratun Sal᷊amatẹ̌ e kai hinong mẹ̌tatahangusunsara kal᷊imona wuhụe makaẹ̌ba kawawantug'E?"27 Samurine i Yesus nanualagẹ̌ si rẹ̌dua apan mạbawohẹsu ral᷊ungu Winohẹ Susi mạanum batangeng'E manětạbọu manga bukẹ̌ i Musa ringangu bukẹ̌ u manga nabi.28 Kạpahumbisarane tangu i sire kakạdanineng soatẹ̌monaěng i sire. I Yesus kai kere makịěnna u al᷊ingkaimanẹ̌pasu raral᷊enge, 29 kutẹu i rẹ̌dua e kawe mạmaedẹ̌ siSie. "Katanạe ringangi kandua," angkuěng i rẹ̌dua si Sie, "u

LUKAS 24.30–41 254ini e seng kakạbawěllone kụ seng manětạ mạděndung lai."Tangu i Yesus simuẹ̌ e mědeạu mẹ̌tanạ dingangi rẹ̌dua.30 Su tempon mạiang kạpahungkaěnge ringangi rẹ̌dua, iYesus nangal᷊ạ e borotẹ̌, nakitarimakasẹ su Mawu Ruata,mase nịkakakěmpange mase nionggọe si rẹ̌dua. 31 Enenakakiral᷊ạe i rẹ̌dua u ene kawe nạung i Yesus. Kutẹu iSie kawe naghěngging bọu matan dẹ̌dua. 32 Angkuěng irẹ̌dua, sěngkatau su wal᷊ine, "Bal᷊inewe pěndangu naung ikaduạ e mẹ̌sul᷊ungu lụhune su tempon i Sie mẹ̌bẹ̌bisararingangi kadua sutal᷊oaran dal᷊eng dingangu manualag'ural᷊ohon Winohẹ Susi e si kadua e?" 33 Orasẹ̌ ene lai irẹ̌dua měngkatewe němpẹ̌buạ mase němpẹ̌sul᷊e sarangYerusalem. Paị sene i rẹ̌dua nakahombang si sire mapul᷊oẹ̌sa murit'i Yesus němpẹ̌komol᷊ẹ̌ dingangu manga ringangisire wal᷊ine. 34 I sire e němpẹ̌bera, "Mambeng kahěngangMawu e seng nẹ̌biahẹ̌ kapia. I Sie seng nẹ̌těngkatodẹ uwatangeng'E si Simon!" 35 I rẹ̌dua murit'i Yesus kụ buhurarěnta ene ute němpẹ̌bẹ̌kẹen ěbạ i rẹ̌dua sutal᷊oarandaral᷊engang, dingangu kereapa i rẹ̌dua nakakiral᷊a Mawusu tempon i Sie mạngompeng borotẹ̌. 36 I sire wẹ̌dangkạpahumbisarane, sěngkělěndịu i Yesus sẹ̌sane rimarisịsutal᷊oaran sire dingangu nẹ̌bera, "Pẹ̌darame si kamene!"37 I sire himěkosẹ̌ dingangu něngkatakụ u mạngiral᷊ing isire kai nakasilo himukudẹ̌. 38 Kai i Yesus něhengetang,"Unụe i kamene něngkatakụ? Unụe piạ pẹ̌bawimbongsu ral᷊ungu naung i kamene? 39 Kakělla l᷊ima-Ku ringangutangangko laedẹ̌-Ku. Kěngkasingkạko u mambeng Iạsẹ̌saku. Pěnaghipọe ringangu tahěndungeko, watụ uhimukudẹ̌ e tawẹ gẹ̌sine arau ruhine kere kinasilongkamene si Siạ." 40 Mawu Yesus něhengetang kereneapidu nanodẹ u l᷊iman'E ringangu l᷊aed'E si sire. 41 Kụ piại sire měngkai wẹ̌dang tawe měmpangimang ual᷊ingkenmạhěmpal᷊iun dal᷊uase ringangu kal᷊aherange, tangu i Yesus

LUKAS 24.42–53 255nakiwal᷊ọe si sire, "Kụ bědangben piạ kaěng i kamenesini e?" 42 Kụ ene i sire němpangonggọen kinạ gorengsěmpotọ si Sie. 43 Mawu Yesus dimaẹ kinạ ene, masenikinạe su těngon sire. 44 Bọu ene i Sie něhengetang sisire, "Hal᷊ẹ̌ tamaị ini e sembeng Takụ nihabarẹ̌ si kamenepiạ Iạ deng dingangi kamene u kěbị apang kụ mạbawohẹmạanun Iạ e su ral᷊ungu manga bukẹ̌ i Musa, manganabi ringangu Mazmur harusẹ̌ mariadi." 45 Mase i Yesusnamukạ e něnnan sire mẹ̌deạu i sire makaěnna monanBinohẹ Susi e. 46 Mase i Yesus něhengetang si sire, "Sural᷊ungu Winohẹ Susi e mạbawohẹ u Ratun Sal᷊amatẹ̌ eharusẹ̌ mẹ̌tatahangu sunsara ringangu harusẹ̌ mẹ̌bangungkapia wọu papate su ěllo katěllune. 47 Kerene lai sural᷊ungu arengu Ratun Sal᷊amatẹ̌ e hinong ihabarẹ̌ su pakụumatẹ̌ u taumata harusẹ̌ pěmpẹ̌tobatẹ̌ batụu MawuRuata e mangampung kal᷊awọu rosa. Ringangu habarẹ̌ ehinon ipẹ̌dal᷊ahabarẹ̌ manětạ bọu Yerusalem. 48 I kamenee sahidine wọu kěbị ene. 49 Dingangu Iạ e sẹ̌saku sarungměndolohẹ̌ sarang anung kamene apạeweng nikẹ̌donAmang. Kai i kamene pakatatapẹ̌ bue měmpangampal᷊ẹ̌su soa ini sarang i kamene kawuakengu kawasa wọuanun Mawu Ruata." 50 Bọu ene i Yesus nẹ̌bawa si sireniapasẹ̌bang bọu soa sarang Betania. Sene i Sie něhengkẹu l᷊iman'E, mase něngal᷊amatẹ̌ si sire. 51 I Sie kapẹ̌koạekerene, apidu i Sie nasapuạ sol᷊ong sorga, mase nagheawọ'i sire. 52 I sire nětěngkasumagẹ̌ němpẹ̌suba si Sie, bọuene němpẹ̌sul᷊e sarang Yerusalem dingangu ral᷊uasẹ̌ tawẹsihinge, 53 dingangu měngkatewe měmpẹ̌dẹ̌dalo MawuRuata su Wal᷊em Mawu e.

YOHANES1 1 Su tětạ-tětạ e kal᷊imonan dunia e niriadi, Hengetange seng ene. Hengetang e kai ringangu Ruata, kụHengetang e mẹ̌sul᷊ung dingangu Ruata. 2 Dokeng su tětạei Sie ringangu Ruata. 3 Kěbị e niriadi wọ'i Sie, ringanguwọu kěbị apang seng ene, tawẹu sarang sěmbaụ niriaditạ i Sie. 4 Hengetang e kai simbul᷊u pẹ̌bawiahẹ̌, dingangupẹ̌bawiahẹ̌ e měgẹ̌gěllịu tualagẹ̌ su taumata. 5 Tualagẹ̌ esụsarang su kararěndung, dingangu kararěndung e tawemakawatạ e. 6 Narěntạe sěngkatau rarolohangu Ruata,arenge i Yohanes. 7 I sie riměnta měhabar'u tualagẹ̌ ene,tadeạu kěbị taumata e mangimang. 8 I sie sẹ̌sane wal᷊inewetualagẹ̌ ene, kai i sie kětạbeng mělahabare. 9 Tualagẹ̌tutune makạtualagẹ̌ kěbị taumata e, riměnta su dunia.10 Hengetang ene su dunia, dunia e niriadi wọ'i Sie, kaisodunia e tawe makakiral᷊a. 11 I Sie riměnta su soan'E sẹ̌sane,kaiso taumatan'E tawe něnarimạ i Sie. 12 Kaiso piạbe laitaumata kụ němpěnarimạ i Sie ringangu nangimang siSie; i sire nionggotang'E hakẹ̌ makoạ anạ u Ruata, 13 kụniwantelẹ̌ bal᷊inewe wọu taumata, u pẹ̌bawiahẹ̌ buhu ekai wọu anum Mawu e rarěntane. 14 Hengetang e sengnariadi taumata, kụ nẹ̌tanạ sutal᷊oarang kitẹ, dingangu ikitẹ seng nakasahidi kawawantug'E. Kawawantugẹ̌ eneseng nitarimạ'E tabidạu Ahus'i Amang mang sěmbaụ.Wọ'i Sie i kitẹ makasilo Ruata ringangu kakěndag'Esi kitẹ. 15 I Yohanes diměnta kere sahidin'E, kụ i siemělẹ̌habaru: "Seng i Sie ini e nạung takụ ipẹ̌paul᷊ị:I Sie sarung duměnta samurin iạ e, kai limembongkasěllahe wọu iạ, u kal᷊amonan iạ ene, i Sie seng těbeene." 16 I Sie napenẹu kakěndagẹ̌; kụ tawẹ ědone, i Sie

YOHANES 1.17–31 257měngal᷊amatẹ̌ si kitẹ. 17 Torat'u Mawu e kai nitarimạ ikitẹ bọu i Musa. Arawe kakěndagẹ̌ dingangu kasasaanDuata e nilahẹ si Yesus Kristus. 18 Tawẹu nakasilo MawuRuata, sul᷊iun Ahusẹ̌ mang sěmbaụ, kụ mẹ̌sul᷊ung iAmang kụ kạsasěmbaụ dingang'E. Kai i Sie nělahẹuRuata i Amang si kitẹ e. 19 Mangangawasang Yahudi suYerusalem něndolohu manga imang dingangu taumatanLewi apạkakoạ sol᷊ong anung Yohanes kụ iapakịbal᷊o sisie, "Kai i sai i kau?" 20 I Yohanes něngaku mal᷊ahẹ, "Uiạ e wal᷊inewe Ratu Měnanal᷊amatẹ̌." 21 "Mạeng kerene,i kau kai i sai?" angkuěng i sire, "I Elia ngae?" "Bal᷊ine,"angkuěng i Yohanes. "Nabi i kau e?" kakiwal᷊on sirekapia. "Bal᷊ine," angkuěnge. 22 "Mạeng kerene, pẹ̌berạesi kami měnsang i sai i kau, tadeạu i kami makawawawesasimbange baug'i sire kụ dimoloh'i kami. Apạ e ipaul᷊ị umạanun batangengu e?" 23 I Yohanes nẹ̌berạe u, "Sengiạ e ipẹ̌paul᷊ị u Nabi i Yesaya: 'Tau mạmohang su wanual᷊inggi: Teneko daral᷊engangu Mawu.' " 24 Kal᷊awọu taumataapan niroloh'u tau Farisi e 25 nakiwal᷊o, "Kereu i kauwal᷊inewe Ratu Mananal᷊amatẹ̌, arau wal᷊inewe i Elia,arau wal᷊inewe lai nabi, kawe unụe i kau měnahani?" 26 IYohanes simimbang, "Iạ e měnahani ringangu akẹ. Arawesu tal᷊oarang kamene ute kai piạ tau ta nikahěnganeng ikamene. 27 I Sie ruměnta samurin iạ e, kal᷊ingung mělukatal᷊ing sapatun'E e, iạ e tawe wotonge." 28 Kěbị ini e nariadisu Betania, su sěmbẹ̌kan daki wọu Sal᷊ụ u Yordan tampạpěnẹ̌nahaniang i Yohanes. 29 Su sěngkariọěllone, i Yohanesnakasilọe Mawu Yesus dụděnta su anune. Tangu i Yohanesnẹ̌bera, "Kakělla ěndaị, Ahus'u Domban Duata nangěmmụdosan dunia e. 30 Kai i Sie nạung takụ ipẹ̌paul᷊ịu sarungduměnta samurin iạ, kaiso kawe limembong kasěllahewọu iạ, batụu těntal᷊ang iạ deng tawe nipěhanạe, i Sie sengtěbe ene. 31 Kal᷊imonan ene, iạ e wẹ̌gan Sie e. Sěmbal᷊iau

YOHANES 1.32–43 258iạ diměnta měnahani ringangu akẹ tadeạu tau Israel emasingkạben Sie." 32 I Yohanes mal᷊aing nẹ̌sahidi u, "Iạnakasilo Rohkẹ̌ u Ruata natěntung kere manụ paluma ěnaẹbọu l᷊angị kụ dimorọ su pusig'E. 33 Tempo ene iạ bědawenbẹ̌ga i sai i Sie. Kaiso Ruata něndoloh'u iạ e apěnẹ̌nahaningakẹ e, kai seng nẹ̌bera si siạ, 'Mạeng i kau makasilo Rohkẹ̌u Ruata e rumorọ, kụ mẹ̌tumanạ su sěngkatau, ute kai iSie sarung měnahani ringangu Rohkẹ̌ u Ruata.' 34 Iạ e sengnakasilọ'E sẹ̌saku," angkuěng i Yohanes, "kụ iạ e nẹ̌sahidi useng i Sie e Ahus'u Ruata e." 35 Sěngkariọěllone i Yohanesene kạpia su tampạ ene e ringangu murite ruang katau.36 Piạ e i sie nakasilo Mawu Yesus simahe, i sie nẹ̌bera,"Kakěllạ e! Pai Ahus'u Domban Duata." 37 I rẹ̌dua nạungmurit'i Yohanes e nakaringihe manga wawera ene, tamaimol᷊ẹ e Mawu Yesus. 38 Mawu Yesus nẹ̌bihu sarang l᷊ikudekụ nakasilo si sire kạpahuntol᷊ene si Sie. I Sie nakiwal᷊o,"I kamene kai mědẹ̌deạ apa?" Angkuěng i sire, "Guru, iTuang kai mạtanạ suapa?" (Guru arau 'Rabi' mangal᷊enemananěnro.) 39 "Mahịe pěmandạe hala," angkuěnguMawu Yesus. I rẹ̌dua nahuntol᷊e si Sie, kụ nakasilọekatatanakeng'E. Orasẹ̌ ene seng pukulẹ̌ ěpạ bawěllo. Ělloene i rẹ̌dua e něngkatanạ dingang'E. 40 Sěngkatau wọ'irẹ̌dua kụ seng nakaringihẹ̌ bawerang Yohanes kụ masemol᷊e Mawu Yesus, ute kai i Andreas, anạ u sěmbaụ iSimon Petrus. 41 I Andreas e měngkatewe lighạ nẹ̌deạsi Simon, anạ u sěmbaụ e, mase nẹ̌bera si sie, "I kami eseng bọu nẹ̌sombangu Mesias!" (Mesias ute mẹ̌sul᷊ungui Kristus kụ kai: Ratu Mananal᷊amatẹ̌.) 42 I Andreas enangěntud'i Simon sol᷊ong anun Mawu Yesus. MawuYesus e maedẹ̌ si Simon, mase něhengetang, "I kau e iSimon anạ i Yona. I kau sarungbe isěbạ si Kefas." (Kefasmẹ̌sul᷊ung dingangu Petrus, mangal᷊ene: i wukidẹ̌ batu.)43 Sẹ̌ngkariọěllone Mawu Yesus kai napulu makoạ sol᷊ong

YOHANES 1.44–2.5 259Galilea. I Sie kai nẹ̌sombang i Filipus kụ něhengetangsi sie, "Mahịe tol᷊e Siạ!" 44 I Filipusẹ̌ e kai tau Betsaida,pẹ̌tatanakeng i Andreas dẹ̌duang Petrus. 45 Filipusẹ̌ enẹ̌sombang i Natanael kụ nẹ̌bera si sie, "I kami e sengbọu nẹ̌sombangu tau ipẹ̌paul᷊ị i Musa su ral᷊ungu bukẹ̌ uTorat'u Mawu, dingangu lai seng nihabaru manga nabi.I Sie kai i Yesus tau Nazaret, anạ i Yusup." 46 Arawe iNatanael simimbang, "Mariadi wue ngae hal᷊ẹ̌ mapapiasuměpụ bọu Nazaret?" "Pěmandạe sẹ̌sanu," nisimbang iFilipus. 47 Mawu Yesus mạmanda si Natanael kạděntane,kụ měbẹ̌bisaran kakakoạ i sie, "Tingangke, ene sěbạ e tauIsrael patutune. Tawẹ apa hal᷊ẹ̌ mělle si sie." 48 "Kereapawue i Tuang nakakiral᷊a si siạ?" kerene kakiwal᷊on Natanaelsu Mawu Yesus. Mawu Yesus simimbang, "I Filipus deng taněkẹ̌kui si kau e, Iạ seng těbe mạmanda si kau su al᷊ungukalun ara e." 49 "Tuang Guru," angkuěng i Natanael, "ITuang e kai Ahus'u Ruata! I Tuang e kai Ratun tau Israel!"50 Mawu Yesus něhengetang, "I kau mangimangu kětabenual᷊ingu Iạ nẹ̌bera u Iạ seng nakasilo si kau su al᷊ungukalun ara e? Pakụ hal᷊ẹ̌ kụ nangělembong kasěllahe wọuene e sarungbe ikasilonu!" 51 Mawu Yesus něhengetangkapia, "Mambeng kahěngang, pangimangke, i kau sarungmakasilo l᷊angị e matope, ringangu manga malaekat'uMawu mal᷊intụ marangeng su l᷊antehu Ahus'u Taumata e."2 1 Dua ěllo tuhụ e piạko sal᷊iwangu pẹ̌kakawingsu soang Kana su ěntanang Galilea, kụ i ninanguMawu Yesus mal᷊aing ene sene. 2 Mawu Yesus dingangumanga murit'E nighausang lai su sal᷊iwang ene. 3 Sarạenganggorẹ̌ e nasuẹ e, i ninang'E nẹ̌berạe su Mawu Yesus,"I sire nikasueěngu anggorẹ̌." 4 Mawu Yesus simimbang,"Inang, abe pěngoro si Siạ e. Deng bal᷊ine tempone Iạmělahẹ u watangeng-Ku." 5 Kaiso i ninangu Mawu Yesusnẹ̌bera su manga kokị, "Měngkate koạ apan nioron'E

YOHANES 2.6–15 260si kamene." 6 Ene kai nạung piạ běnsadu akẹ ěnnunguwaụ mạpapěllọ sene, baugu panganguhaseng tuhụewetundung tau Yahudi. Běnsadẹ̌ ene pẹ̌sěmbaụ mangawelohong mahasụ su litere. 7 Mawu Yesus něhengetang sumanga kokị ene, "Lohoingkong akẹ běnsadẹ̌ ene kěbị."Tangu i sire nělohọe niapakapenẹ. 8 Bọu ene Mawu Yesusněhengetang si sire, "Pěnggaingko kadodọ akẹ ene kụbawako su anung těmbonangu sal᷊iwang." I sire nẹ̌bawạeakẹ ene sarang anung těmbonangu sal᷊iwang e, 9 ringangui sie nẹ̌temangke akẹ kụ seng nẹ̌bal᷊ụ nakoạ anggorẹ̌.(I sie wẹ̌ga wue měnsang bọu apa asal᷊e anggorẹ̌ ene,u tumbạeweng kokị apang němpěndal᷊ingu akẹ ene emasingkạ.) Tangu těmbonangu sal᷊iwang ene himaungkesu kaghiang esẹ, 10 mase nẹ̌bera si sie, "Tuhụ tundune,taumata e mẹ̌siliwirẹ̌ u anggorẹ̌ mapapia kal᷊imona,dingangu mạengbeng sake semben naundang doune,buhụewe anggorẹ̌ bal᷊ine. Arawe i kau e kawe něndesọu anggorẹ̌ kapiaěnge sarang orasẹ̌ ini!" 11 Kai ene hal᷊ẹ̌nakaral᷊inaụ kahumotongange kinoạu Mawu Yesus. ISie někoạ hal᷊ẹ̌ ene su soang Kana su Galilea. Su hal᷊ẹ̌ene e i Sie nělahẹu kasasěllah'E. Tangu manga murit'Eněmpangimang si Sie. 12 Bọu ene Mawu Yesus riměsungsol᷊ong Kapernaum i siren ninang'E, manga anạ u sěmbaụ'Eringangu manga murit'E. I sire němpẹ̌tanạ sene mangawepira ěllo karěngụe. 13 Sarạeng Ěllon Paskang tau Yahudiseng masandigẹ̌, Mawu Yesus nakoạ e sol᷊ong Yerusalem.14 Su Wal᷊em Mawu su Yerusalem i Sie nakaěbạemal᷊ahumbal᷊ụ u sapi, domba, ringangu manụ paluma;ringangu manga měnanal᷊iu roitẹ̌ mạhungkaiang sene.15 Mawu Yesus nẹ̌koạ gagheserẹ̌ bọu tal᷊i kụ něliwuahẹ̌kal᷊awọu manga binatange bạe domba arau sapi, wọural᷊ungu Wal᷊em Mawu. Manga medang měnanal᷊iu roitẹ̌ eniwal᷊intụi'E hakịu roitẹ̌ e měngkatewe nẹ̌sal᷊iawuhẹ̌ tamai

YOHANES 2.16–3.3 261ramahi. 16 Bọu e i Sie něhengetang su manga měbawal᷊ụ umanụ paluma, "Pakasuẹ e hengkẹ bọu ini apa tamai ene.Bal᷊eng Amang-Ku abe koạ tampạ u pal᷊ahumbal᷊ukang!"17 Tangu manga murit'E nakatahěndungke ayet'u WinohẹSusi ini, "Kakěndagẹ̌-Ku baug'u Wal᷊en'U, o Ruata-Ku,makạtutung naung-Ku." 18 Manga těmbonangu tau Yahudie kai rimokạ Mawu Yesus, angkuěng i sire, "Kěnangpěnodẹu hal᷊ẹ̌ makạdal᷊inaụ su těngong kami e tadeạu ikami makahěngangu su tampạ e wue i Kau mẹ̌koạ kereini." 19 Mawu Yesus simimbang, "Goghahe Bal᷊e ini, kụsu ral᷊ungu těllu ěllo Takụ pěkang kạpia." 20 Bọu e i sireněmpẹ̌bera, "Epạ u pul᷊o ěnnung su taunge karěngụenipaměkang ini. Bọu e i Kau mamětị kạpia su ral᷊ungu tělluěllo?" 21 Arawe Bal᷊em Mawu su monan Mawu Yesus utekai watangeng'E sẹ̌sane. 22 Kụ tangu susamurine, sarạengMawu Yesus niapẹ̌bangung kapia wọu kapapohong,nakatahěndungke manga murit'E u hal᷊ẹ̌ ene kai seng bọunipěhengetang'E. Tangu němpangimangke i sire su apanmạbawohẹ su ral᷊ungu Winohẹ Susi e ringangu su apaniwẹ̌berang Yesus. 23 Těntal᷊ang Mawu Yesus deng ene suYerusalem su tempon pěmamantugu Ěllon Paskah, lawọtaumata mạngimang si Sie ual᷊ingu hal᷊ẹ̌ kẹ̌koateng'E.24 Kaiso Mawu Yesus sẹ̌sane tawe nahimang si sire, watụ ui Sie masingkạben sire kěbị. 25 Tawe wahal᷊uasẹ̌ taumatamanualag'u kakanoạ i sai-sai si Sie, batụu i Sie sẹ̌sane sengmasingkạu ral᷊ungu naungu taumata.3 1 Piạ sěngkatau těmbonangu agama wọu ghal᷊ipohongtau Farisi kụ arenge i Nikodemus. 2 Piạ sěhěbi isie riměnta su anum Mawu Yesus dingangu nẹ̌bera,"Tuang Guru, i kami masingkạu i Tuang kai niroloh'uRuata. Batụu kai tawẹu sarang sěngkatau makakoạ hal᷊ẹ̌makạdal᷊inaụ kere kẹ̌koateng i Tuang, kereu Mawu Ruatatawe ruměndingang i sie." 3 Mawu Yesus simimbang,

YOHANES 3.4–16 262"Pangimangke, tawẹu sarang sěngkatau makoạ kawanuanDuata kereu i sie tawe ipěhanạ kapia." 4 "Makoạbekereapa taumata seng matěllang kụ saụ ipěhanạ kạpia?"angkuěng i Nikodemus su Mawu Yesus. "Lahạu i sie saụbemakasuẹ̌ su ral᷊ungu gandongang i ninange mase ipẹ̌hanạkaruan sul᷊ene?" 5 Mawu Yesus simimbang, "Mambengtěngadẹ̌ bawera-Ku ini: Kereu taumata tawe ipěhanạbọu akẹ dingangu wọu Rohkẹ̌ u Ruata e, taumata enetawe masowa su kararatuangu Mawu. 6 Taumata tuhụgẹ̌si ute nipěhanạ u mamadẹ̌, arawe tuhụ marohkẹ̌e ute kai nipěhanạ u Rohkẹ̌ u Ruata. 7 Abe ral᷊inaụ uIạ nẹ̌bera u: i kamene harusẹ̌ ipěhanạ kapia. 8 Angingtumiụ suapạeweng kapulune, i kitẹ e makaringihẹ̌sal᷊induhunge: kai i kau wěga wue měnsang diměntawewọu a ringangu měnsang makoạbe sol᷊ong a i sie. Kerenelai apan taumata kụ piněhanạ bọu Rohkẹ̌ u Ruatae." 9 "Kereapa ene mariadi?" angkuěng i Nikodemus.10 Mawu Yesus simimbang, "I kau e mananěnro suIsrael; unụe i kau wẹ̌ga wue? 11 Pangimangke: i kamimạulịu apang kasingkạ i kami, dingangu i kami e kětạbengměsẹ̌sahiding apang seng kinasilong kami; kai i kamenetawe mapulu mangimang sasahiding kami. 12 I kamenetawe mangimang kereu Iạ e mẹ̌běkeng kakakoạ udunia ini; kereapa i kamene mangimang, kereu Iạmẹ̌běkeng kakakoạ u sorga e si kamene? 13 Tawẹu sarangsěngkatau nakạdangeng su sorga e samatang i Sie kụseng nẹ̌těngkatěntung su dunia, kụ kai Ahus'u Taumatae. 14 Kerẹewe i Musa napakarangẹ u těmpu witụ su kalusěmbua su wanua l᷊inggi e, kerene lai Ahus'u Taumata ehinong iapakarange, 15 tadeạu kěbị taumata e mangimangsi Sie, makahombang pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangukakalẹ̌." 16 Ual᷊ingu Mawu Ruata kerenẹeng kakěndage sural᷊ohon dunia e, hakịu i Sie něnarakangu Ahus'E mang

YOHANES 3.17–29 263sěmbaụ tadeạu apan taumata kụ mangimang si Sie tawemawinasa, kaiso kawe makahombang pẹ̌bawiahẹ̌ kakalẹ̌.17 Batụu Mawu Ruata e něndoloh'u Ahus'E wal᷊ineweměhukungu dunia e kaiso kawe měngambang dunia e.18 Taumata kụ mangimang si Sie tawe ihukung. Arawetaumata kụ tawe mangimang ute seng nihukungu Mawu,puhinengu i sie tawe mangimang su Ahus'u Ruata e mangsěmbaụ. 19 I sie tẹ̌tuntukang ual᷊ingu hal᷊ẹ̌ ini: Tualagẹ̌e seng diměnta su dunia, kai taumata e ěndọu kawemapulung marěndunge sul᷊ungu tualagẹ̌, u kakanoạ isire kai raral᷊akị. 20 I sai-saiewen měkẹ̌koạ daral᷊akị, kaiměbẹ̌binsịu tualagẹ̌; kụ tawe mapulu humaung su tualagẹ̌e, mạdiring kakanoạ i sire raral᷊akisẹ̌ e ikasilo. 21 Arawei saing kawe tutuhụ kapulun Duata e ute lụhaung sutualagẹ̌ e mẹ̌deạu mal᷊ahẹ apan seng nikakoạe muhụkapulun Duata. 22 Samurin ene Mawu Yesus dingangumanga murit'E něngkakoạ sol᷊ong banuang Yudea. I Siereng nẹ̌tanạ kadodọ tempo ringangi sire kụ něnahani.23 Su tempo ene i Yohanes deng tawe nạtahungkụ. Isie něnahani su Ainon, masandigu Salim, batụu senekai piạ mal᷊awọ akẹ. Taumata e měmpạhunděnta suanune, mase i sie měnẹ̌nahani si sire. 24 (3:23) 25 Mangatumatol᷊e si Yohanes nanětạe němpẹ̌darendehẹ̌ dingangutau Yahudi su hal᷊ẹ̌ u pamamurẹ̌si e. 26 I sire nakoạsol᷊ong anun Yohanes kụ nẹ̌bera, "Guru, i Tuang bẹ̌dangmakạtahěndung tau ringangi Tuang su sěmběkan Sal᷊ụu Yordan ene, kụ itẹ̌těbọu si kami kạngerẹ? Orasẹ̌ inii Sie mal᷊aing měnẹ̌nahani kụ kěbị taumata e rụděntasu anun'E!" 27 I Yohanes simimbang, "Taumata e tawẹpusakạe kereu tawe ghělirangu Mawu si sie. 28 I kamenehala seng nakaringihẹ̌ si siạ nẹ̌bera, 'Iạ bal᷊inewe RatuMěnanal᷊amatẹ̌. Iạ kai nirolohẹ̌ ipạngal᷊imona si Sie.'29 Kaghiang bawine e kai tẹ̌taghuanengu kaghiang esẹ.

YOHANES 3.30–4.7 264Arawe hapịu kaghiang esẹ e kětạben měnananggelẹ̌dingangu kapědẹ̌daringihe, kụ mal᷊uasẹ̌ naunge kereumakaringihẹ̌ ngih'u kaghiang esẹ. Iạ mal᷊aing kerene.Kụ orasẹ̌ ini e ral᷊uasẹ̌ku e nasukụ kahěngang. 30 Kai iSie hinon kạkasěllahe, arawe iạ e kai hinong kạkạdodọe." 31 I saing kụ bọu rasịe kai su wowong kěbị e. I saingkụ bọu dunia e kai nasowa taumatan dunia ringangumạhumbisarang hal᷊ẹ̌ u mạdunia. I Sie e kụ darěntane wọurasị e kai su wowong kěbị. 32 I Sie měbẹ̌bisaran apang kụseng kinasilon'E ringangu kinaringih'E, kaiso mang tawẹusarang sěngkatau mangimang su apan sasahidin'E. 33 I saimạngimang su sasahidin'E ene ute, měngaku wue u Ruatae mambeng těngadẹ̌. 34 Batụu taumata rarolohangu Mawumělẹ̌habarẹ̌ manga baweran Duata, ual᷊ingu Rohkẹ̌ u Ruataseng nipal᷊oho si Sie masukụ. 35 I Amange makěndagẹ̌su Ahus'E, kụ seng něnarakangu kěbị kawasa si Sie. 36 Isaing kụ mangimang su Ahusẹ̌ ene sarung makahombangpẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌. Arawe i saing kụ tawẹsaane su Ahusẹ̌ ene e tawe makahombang pẹ̌bawiahẹ̌. Isie ihukungu Mawu sarang karěngụe.4 1 Tau Farisi e nakaringihẹ̌ u Mawu Yesus nakareạdingangu něnahani limembong kal᷊awọe tumatol᷊enewọu i Yohanes. ( 2 Tuhụ hinone Mawu Yesus sẹ̌sane taweměnahani, kaiso kětạben manga murit'E.) 3 Sarạeng MawuYesus nakakasingkạ u tau Farisi seng nakaringihẹ̌ hal᷊ẹ̌ ene,ute i Sie naněntangu Yudea e kụ nakoạ sol᷊ong Galilea.4 Kutẹu raral᷊eng'E ene kai harusẹ̌ lumiu Samaria. 5 TanguMawu Yesus nahumpạen soa sěmbaụ su Samaria e arengeSikhar tawẹ kạdaune wọu ěntana nạung nionggọ i Yakubsu anạ e i Yusup. 6 Sene kinahombangenge pahighinYakub. Mawu Yesus mamben nasaghedu raral᷊eng, kụ i Sienaiang su wiwihu pahighi. Tempo ene piạ u manga pukul᷊ẹ̌mapul᷊o dua ěllo rangẹ. 7 Dingangu manga tumatol᷊e

YOHANES 4.8–19 265Mawu Yesus seng něngkakoạ sol᷊ong soa němpaměllikaěng. Bọu ene sěngkatau wawinen Samaria e riměntaněnimbạ akẹ. Mawu Yesus nẹ̌berạe si sie, "Inang, botongeIạ mẹ̌dorong měnginung?" 8 (4:7) 9 Tau Samaria wawinee simimbang, "I Tuang tau Yahudi, iạ tau Samaria; unụe iTuang mẹ̌dorong inumang si siạ?" (U tau Yahudi e tawẹpẹ̌dal᷊ahěmpukange ringangu tau Samaria.) 10 Mawu Yesussimimbang, "Kereu i kau masingkạu kakěndagu Ruataringangu i sai mẹ̌dẹ̌dorong inumang si kau, ute nasahẹbue kai i kau e mẹ̌dorong měnginung si Sie, kụ i Sie sarungmangonggọu akẹ biahẹ̌ si kau." 11 Angkuěngu wawine ene,"I Tuang tawẹ tambạ, mase pahighi ini e kai maral᷊ungkahěngang. Kai wọu apa i Tuang makahombang akẹ biahẹ̌ngae? 12 I Yakub, gaghurang i kami e naněntangu pahighiini si kami. I sie sẹ̌sane mangal᷊ạ akẹ inumange wọu ini;kerene lai manga anạ e ringangu binatange lẹ̌hikinange.Apa i Tuang mạngiral᷊ing kai nangělembong kasěllahewọ'i Yakub?" 13 "I saing kụ manginung akẹ ini e mangsaụ marou," angkuěngu Mawu Yesus, 14 "arawe i saingkụ manginung akẹ sarung Takụ ionggọ e, ute sembentawe marou sarang marěngụ-děngụ. U akẹ sarung Takụionggọ e kai makoạ simbul᷊ẹ̌ su ral᷊ungu watangengekụ sụsal᷊iwěbudẹ̌ sol᷊ong likude mase měgẹ̌gěllị si siepẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌." 15 Angkuěnguwawine ene, "Tuang, onggol᷊eko iạ akẹ ene, tadeạuiạ semben tawe marou; dingangu seng tawahal᷊uasuruměnta sini měngal᷊ạ akẹ." 16 "Dakọe kuịe kawingu, masepẹ̌sul᷊eko sini," ungkuěngu Mawu Yesus. 17 "Iạ e tawẹkawingku," ungkuěngu wawine ene. "Kahěngang bue sikau," ungkuěngu Mawu Yesus. 18 "Batụu i kau seng bọunẹ̌kawing liman sul᷊e, mase tau esẹ ipědẹ̌dal᷊ahikinguorasẹ̌ ini e wal᷊inewe kawingu." 19 "Orasẹ̌ ini iạ nasingkạeu i Tuang kai sěngkatau nabi," ungkuěngu wawine ene.

YOHANES 4.20–31 26620 "I upung i kami e mạněmba Ruata su wul᷊ude ini, arawekawanuan Tuang e mẹ̌bẹ̌bera u kětạeng su Yerusalemtampạu taumata mạněmba Ruata e." 21 "Pangimangke,"ungkuěngu Mawu Yesus si sie, "sěnsul᷊e tempo taumatae maněmba si Amang, seng bal᷊inewe su wul᷊ude ini,ringangu wal᷊inewe lai su Yerusalem. 22 I kamene tauSamaria mạněmba Ruata wẹ̌gang kamene, arawe i kamitau Yahudi e kawe mạněmba si Sie kụ seng kinasingkatengi kami, watụ u kasasal᷊amatẹ̌ e kai riměnta wọu tau Yahudi.23 Kai tempone sarung duměnta, kụ seng narěnta, kụdingangu kawasang Rohkẹ̌ u Ruata taumata e sarungmaněmba si Amang kụ nakoạ Ruata kahěngang ikẹ̌kapulunDuata. 24 U Ruata e kai Rohkẹ̌, dingangu samatang ual᷊ingukawasang Rohkẹ̌ u Ruata e apan taumata makapaněmbasi Amang kerẹewe i Sie ene." 25 Bawine ene nẹ̌bera suMawu Yesus, "Iạ masingkạ, u Ratu Mananal᷊amatẹ̌ (kụisẹ̌sěbạ si Kristus e) sarung duměnta. Kereu i Sie marěnta,i Sie sarung měhabaru pakụ sạbarang si kitẹ." 26 "Kaiseng Iạ e i Sie," angkuěngu Mawu Yesus, "Iạ e kụ sengkapẹ̌bẹ̌bisarane ringangu e." 27 Su tempo ene mangamurit'u Mawu Yesus e něngkawal᷊ị. I sire naherang nakasiloMawu Yesus měbẹ̌bisara ringangu tau wawine. Kai tawẹusarang sěngkatau wọu i sire nakiwal᷊o su tau wawine ene,"I ninang kai měgẹ̌gausẹ̌ apa tangu?" arau makiwal᷊o suMawu Yesus, "Kawe unụe i Tuang mẹ̌bẹ̌bisara ringangutau wawine ene?" 28 Tangu tau wawine ene naněntanguwěnsade ěndaị sene wọu e mal᷊ang sol᷊ong soa kụnẹ̌bera suapan taumata sene. 29 "Mahiko pěmpěmandataumata kụ mělẹ̌habaru kěbị apan seng bọu takụ nikakoạ,ilẹ̌ul᷊ị e si siạ. I Sie ene wal᷊inewe Ratu Mananal᷊amatẹ̌ engae?" 30 Tangu i sire ene mal᷊aing němpaněntangu soae kụ nakoạ sol᷊ong anung Mawu Yesus. 31 Su orasẹ̌ enemanga murit'E němpěmaringang si Yesus mẹ̌simokol᷊ẹ̌.

YOHANES 4.32–44 267"Tuang Guru," angkuěng i sire, "sal᷊amate mẹ̌simokol᷊ẹ̌."32 Kai Mawu Yesus e kawe simimbang, "Piạ be kaěng siSiạ e, katewe su kawěgang kamene." 33 Tangu mangamurit'E nanětạ e nahěngkiwal᷊o u, "Kai piạ u nẹ̌bawakaěng baug'i Sie?" 34 Mase Mawu Yesus něhengetang,"Kaěngku e ute kai mẹ̌koạ kapulun Sie kụ něndoloh'u Iạ,dingangu měngganapẹ̌ munara kụ seng nisarakang'E siSiạ. 35 I kamene měmpẹ̌bẹ̌bera u, 'Kate ěpạ u wul᷊angseng oras'u maměnsạ.' Arawe Iạ tangu kai mẹ̌bera sikamene: Kakěllako manga waelẹ̌ seng něngkararirihẹ̌, kụseng hinong pěnsakeng! 36 Mamaměnsạe seng manětạmanarimạ u sasewane ringangu seng makapěngomol᷊ẹ̌buane waug'u pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌. Tadeạubạe měngangasịe arau měmaměnsạe mahul᷊uasẹ̌besěngkapahul᷊uasẹ̌. 37 Papasihing ini e mal᷊aing nihino, 'Kụsěmbaụ e měngasị, arawe wal᷊ine wue ute maměnsạ.' 38 Iạměndoloh'i kamene paměnsạ su waelẹ̌ bal᷊ine niwahětangkamene; u ene seng bọu nihal᷊ẹ̌ u taumata wal᷊ine, kụi kamene makatarimạ u untunge wọu munaran sire."39 Mal᷊awọ tau Samaria tumanạ u soa ene němpangimangsu Mawu Yesus, ual᷊ingu waweran tau wawine ene, "ISie kawe mạul᷊ịu kěbị apan seng takụ nikoạ." 40 Tangusarạeng manga taumatan Samaria ene němpẹ̌sombanguMawu Yesus, i sire mẹ̌dorong sěngapang botonge tadeạui Sie mẹ̌tana dingangi sire. Tangu Mawu Yesus natanạsene dua ěllo karěngụe. 41 Bọu ene sauneng kakạl᷊awọetaumata nangimang su Mawu Yesus ual᷊ingu kěbị apannitatěnron'E si sire. 42 I sire němpẹ̌bera su tau wawineene, "I kami nangimang orasẹ̌ ini e, wal᷊inewe lai ual᷊inguwaweranu si kami, kaiso kawe i kami hala seng nakaringihẹ̌si Sie, ringangu nasingkạ u i Sie mambeng těngadẹ̌Mananal᷊amatẹ̌ dunia." 43 Nal᷊iun dua ěllo nẹ̌tanạ su Sikhar,Mawu Yesus nakoạ sol᷊ong Galilea. 44 Mawu Yesus sẹ̌sane

YOHANES 4.45–5.2 268seng nẹ̌hengetang, "Sěngkatau nabi e tawe laadatengsu soane sẹ̌sane." 45 Arawe su tempon i Sie nahumpạuGalilea, i sire pai sene němpaněnsomahẹ̌ dingangukaral᷊uasu naung, batụu i sire kai ene su Yerusalem suĚllon Pěmamantugẹ̌ Paskah, kụ seng bọu nakasilo kěbịapang kinoạ u Mawu Yesus. 46 Bọu ene Mawu Yesusnẹ̌sul᷊e sol᷊ong Kana su Galilea, su piạ i Sie němal᷊ui akẹniapakariadi anggorẹ̌. Su soa ene piạ sěngkatau mělahal᷊ẹ̌u mananěmbonangu kawanua e kụ anạe nạung kai masakịsu Kapernaum. 47 Sarạeng i sie nakaringihẹ̌ u Mawu Yesuskai seng nẹ̌deạ Galilea wọu Yudea, kụ i sie nakoạ sol᷊onganum Mawu Yesus kụ měgẹ̌gausẹ̌ tadeạu Mawu Yesus erembeng masongo su Kapernaum kụ deng mapakapiananạ e, kụ kai seng marasai. 48 Mawu Yesus e něhengetangsu mělahal᷊ẹ̌ u mananěmbonange ene, "Kereu i kamenetawe makasilo manga hal᷊ẹ̌ makạdal᷊inaụ e, ute i kamenetawe měmpangimang." 49 "Tuang," angkuěngu mělahal᷊ẹ̌ene, "tul᷊ungko lighạ dẹ̌sunge pal᷊ị anạku e reng bědangta nairị." 50 Mawu Yesus e něhengetangke si sie, "Dakọe,anạu e seng nul᷊e." Tau e nangimang su hengetanguMawu Yesus e, kụ mase i sie napul᷊ẹ e. 51 Kutẹu i siewẹ̌dang kạděsunge, su raral᷊engange pinẹ̌sombangkemanga ěllange kụ němpẹ̌běke u, "Ahus'i Tuang seng nul᷊e."52 Mase i sie nakiwal᷊o si sire, měnsang pukul᷊ẹ̌ pira rariọe nanětạ nul᷊e. I sire simimbahẹ̌ u, "Kahěbi manga pukul᷊ẹ̌sěmbaụ ěllo rangẹ lěhabe nailang." 53 Bọu e i amangurariọ e nakatahěndung u su tempo ene Mawu Yesus eněhengetang si sie, "Anạu e napia." Tangu i sie ringangukal᷊awọu manga anạ u sěmbaụ e nangimang su MawuYesus. 54 Kai ene e hal᷊ẹ̌ makạdal᷊inaụ karuane kinoạuMawu Yesus su Galilea sarạeng i Sie narěnta wọu Yudea.5 1 Bọu ene piạko sal᷊imbangu tau Yahudi, tangu MawuYesus e natamaị e sol᷊ong Yerusalem. 2 Su Yerusalem

YOHANES 5.3–14 269marěduhu "Tukad'u Domba" piạko l᷊iwuạ e sěmbaụ, kụsuweran Ibrani isẹ̌sẹ̌bạ Betesda. Sene piạ panonggenelima kal᷊awọe. 3 Suapan panonggene tangu měngkatemal᷊awọ masasakị e mạhundal᷊oka; piạ u wuta, piạ ukempal᷊ẹ̌, dingangu lai peosẹ̌. [I sire kěbị e mẹ̌ngampal᷊ẹ̌pẹ̌gagholangu akẹ e. 4 Batụu malạekat'u Mawu e kaikạdingạ lụl᷊intụ su ral᷊ungu talagạ e mapẹ̌gẹ̌golangu akẹ e.Kụ masasakị kahumotongange matumpa su pẹ̌gagholanguakẹ e, i sie mapia wọu sakị, balạewe měnsang sakị apatẹ̌tal᷊udange.] 5 Su tampạ ene kai piạ tau esẹ kụ seng těllumpul᷊o ual᷊u su taunge karěngụe masakị. 6 Mawu Yesusnakasilo si sie rụdal᷊oka sene ringangu masingkạ u i sie sengmarěngụ-děngụ masakị; tangu Mawu Yesus nakiwal᷊ọe sisie, "Mapulu i kau e mapia?" 7 Tau masakịe simimbang,"Tuang, sini tawẹu makasowang iạ su ral᷊ungu talagạ supẹ̌gagholangu akẹ e. Kụ těntal᷊ang iạ buhụ e kạtamainesol᷊ong talagạ e, seng piạ taumata wal᷊ine měngal᷊imonasumuẹ̌ e." 8 Tangu Mawu Yesus něhengetangke si sie,"Pẹ̌bangungke, hengkẹ e těpihu mase ral᷊engke." 9 Tangusu tempo ene lai tau e napia. I sie něhengkẹ e těpihekụ bọu e rimal᷊eng. Hal᷊ẹ̌ ene nariadi su ěllon Sabatẹ̌.10 Ual᷊ingu ene manga těmbonangu tau Yahudi němpẹ̌berạe su tau wuhu kapapia wọu sakị e, "Sahěllo ini e kai ěllonSabatẹ̌. I kau tawe wotonge měhengke těpihu." 11 Arawetau ene simimbangu, "Tau napakapian iạ kanini e, něngorosi siạ apělẹ̌hengkẹ těpihẹ̌ku ringangu apạdal᷊enge." 12 "Kụkai i sai tangu nangoro si kau e apělẹ̌hengkẹ těpihu maseapạdal᷊eng?" ungkuěng i sire. 13 Kai tau ěndaị buhu napiae wẹ̌ga wue měnsang i sai taumatane, u Mawu Yesuse seng nẹ̌těngkaghěngging sutal᷊oaran taumata l᷊awọ e.14 Su samurine Mawu Yesus e nẹ̌sombangu tau ene sural᷊ungu Wal᷊em Mawu ringangu něhengetang si sie, "Ini ikau e seng napia. Kụ kuhạe saụ mẹ̌dosa, tadeạu tawe saụ

YOHANES 5.15–24 270hombangengu limembon karal᷊akise." 15 Mase natamaịe tau ene něhabarẹ̌ su manga těmbonangu kawanuangYahudi u kai Mawu Yesus nakakapia. 16 Kụ ual᷊ingu enei sire nanětạe mapakasusan Mawu Yesus, batụu i Siemạpakapian masasakị su ěllon Sabatẹ̌. 17 Arawe MawuYesus e něhengetang si sire, "I Amang-Ku e mang kạhalẹ̌e sarang orasẹ̌ ini, dingangu Iạ e mal᷊aing mělẹ̌hal᷊ẹ̌."18 Manga wawera ene makadiadi naungu mangatěmbonangu tau Yahudi e sauneng mědeạu měmate si Sie.I sire měmpẹ̌kẹ̌koạ kerene wal᷊inewe kětạu ual᷊ingu i Sielụlampa atorangu agama mạanun ěllon Sabatẹ̌, kaiso kailai ual᷊ingu i Sie nẹ̌bera u Ruata kai i Amang'E; mangal᷊enei Sie mětẹ̌těngkasul᷊ungu watangeng'E ringangu Ruata.19 Mawu Yesus simimbang si sire ene kerei, "PangimangkeAhusẹ̌ e tawe makakoạ apa-apa ringangu kawasan'Esẹ̌sane. I Sie kětạeng měkẹ̌koạ apang ikẹ̌kasilon'Ekẹ̌koateng i Amang'E. U apang kẹ̌koateng i Amang e enelai kẹ̌koateng u Ahusẹ̌ e. 20 Batụu i Amang kụkěndaguAhusẹ̌ dingangu mělẹ̌lahẹ u kěbị apang kẹ̌koateng'Ehala. Sude wue i Amang sarung lai mělahẹ u munaralimembong kasěllahe hakịewen i kamene měmpẹ̌dal᷊inaụ.21 I Amange mapẹ̌bẹ̌bangung u taumata nate ringanguměgěllịu pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌; kerene laiAhusẹ̌ e mẹ̌gěllịu pẹ̌bawiahẹ̌ kakalẹ̌ su taumata kụ mapulughělikang'E pẹ̌bawiahẹ̌! 22 I Amange tawe měhukung sisai-sai. Kěbị kawasa waug'u měhukung e seng nisarakang'Esu Ahus'E. 23 I Amang nẹ̌koạ ene tadeạu kal᷊awọu taumataměngadatẹ̌ Ahusẹ̌ e kerẹewe lai i sire měngadatẹ̌ siAmang. Taumata kụ ta měngangadatẹ̌ Ahusẹ̌ e mal᷊aing taměngangadatẹ̌ si Amang něndolohu Ahusẹ̌ e. 24 Mambengtěngadẹ̌ manga wawera-Ku ini e: I sain dụdaringihẹ̌hengetang-Ku ringangu mạngimang si Sie něndoloh'uIạ e, mạnaghuang pẹ̌bawiahẹ̌ kakalẹ̌. I sie tawe sarung

YOHANES 5.25–37 271ihukung; batụu i sie kai seng nal᷊iwirẹ̌ bọu papate ringangumakahombang pẹ̌bawiahẹ̌. 25 Pangimangke: Sarungduměnta tempone -- arau sembeng tempone -- taumatanate sarung makaringihẹ̌ ngih'u Ahus'u Ruata. Kụ isain nakaringihẹ̌ e sarung mẹ̌biahẹ̌. 26 Kerẹewe i Amangkawe puěngu pẹ̌bawiahẹ̌, i Sie napakariadin Ahus'E laipuěngu pẹ̌bawiahẹ̌. 27 I Sie seng nangonggọ su Ahus'Ekawasa waugu mẹ̌hukung, u i Sie kai Ahus'u Taumata. 28 Ikamene abe ral᷊inaụ makaringihẹ̌ hal᷊ẹ̌ ini e, batụu sarungduměnta tempone u pakụ taumata nate makaringihẹ̌ngih'E. 29 Mase sumẹ̌bang bọu kubul᷊ẹ̌. Taumata kụnạung měkẹ̌koạ mapia e sarung mẹ̌bangung kụ mẹ̌biahẹ̌.Arawe taumata kụ nạung měkẹ̌koạ dal᷊akị e sarungmẹ̌bangung tadeạu ihukung." 30 "Iạ e tawe makakoạ apatuhụ kapulu-Ku hala. Iạ kětạeng mělẹ̌hukung tuhụeweilẹ̌orong Duata. Kụ putusang-Ku e adilẹ̌, u Iạ e tawemẹ̌kakoạ kapulu-Ku sẹ̌saku, kaiso kai kapulung Amang kụněndoloh'u Iạ. 31 Kereu Iạ e kai mẹ̌sẹ̌sahidim batangeng-Kuhala, sasahidi-Ku e tawe hinong pangimangeng. 32 Kaipiạbe taumata wal᷊ine mẹ̌sẹ̌sahidim batangeng-Ku, kụ Iạmasingkạ u sasahidine e mambeng těngadẹ̌. 33 I kameneseng něndolohu rarolohang sol᷊ong anung Yohanes kụ i sieseng nẹ̌sahidi kahěngang mạul᷊ịu watangeng-Ku. 34 Hal᷊ẹ̌ini e Takụ ihabarẹ̌, bal᷊inewe tadeạu Iạ e piạ u mẹ̌sahidi,kaiso kawe mědeạu i kamene iapakasal᷊amatẹ̌. 35 I Yohanese kai tabidạu sol᷊o rụděllị kụ mapạsěnnangu tualagẹ̌. Kụkětạeng kadodọ tempo e i kamene mal᷊uasẹ̌ manarimạtualagẹ̌ ene. 36 Arawe sasahidi-Ku e kai limembongkasěllahe wọu sasahiding Yohanes. Apang kẹ̌koateng-Kuorasẹ̌ ini e, ute kai munara nilakeh'i Amang si Siạ,mělẹ̌lahẹ i Amange seng něndoloh'u Iạ. 37 Dingangu iAmang kụ seng něndolohu Iạ e mal᷊aing apẹ̌sẹ̌sahidin Iạe. I kamene mambeng bẹ̌dang ta nakạdingihẹ̌ ngih'E

YOHANES 5.38–6.5 272arau nakasilo ghahị'E. 38 Manga hengetang'E tawe naresọsu naung i kamene batụu i kamene tawe nangimang siSiạ e kụ seng nịdaroloh'E. 39 I kamene měmpạngěndungBinohẹ Susi batụu i kamene mẹ̌ngiral᷊ingu ringangukakakoạ kerene i kamene mạnaghuang pẹ̌bawiahẹ̌ tutuneringangu kakalẹ̌. Kụ Binohẹ Susi e sẹ̌sane mẹ̌sẹ̌sahidin Iạe. 40 Arawe i kamene tawe mapulu ruměnta su anu-Kutadeạu makahombang pẹ̌bawiahẹ̌ kakalẹ̌. 41 Iạ e tawemẹ̌dareạ daralo wọu taumata. 42 Iạ e makạkiral᷊a sikamene. Iạ masingkạ i kamene tawe kumakěndagu Ruatasu ral᷊ungu naung i kamene. 43 Iạ e riměnta ringangukawasang Amang-Ku, kaiso i kamene tawe něnarimạuIạ. Arawe kereu taumata wal᷊ine duměnta ringangukawasane hala, ute i kamene měnarimạben sie. 44 Kereapai kamene makapangimang kamagengu i kamene kawemědeạu makiralo su sěndinganengu, kụ tawe mapulumẹ̌gausẹ̌ daralo asal᷊e wọu Ruata mang Sěmbaụ? 45 Abepěngěnnau Iạ sarung mapẹ̌sal᷊ang kamene su těngonAmang. U mapẹ̌sal᷊ang kamene e kai i Musa, i sie ěndaịpělẹ̌harapeng i kamene. 46 Kereu i kamene mangimangsi Musa, ute i kamene sarung mangimang si Siạ, u apannịbawohẹ e ute mạanun Iạ. 47 Arawe kamageng i kamenetawe mangimang su apang kụ bẹ̌bohekang i Musa e, utekereapa wue i kamene mangimang apang Takụ ipěbẹ̌berasi kamene?"6 1 Nararěnnạ samurin ene Mawu Yesus dimakị sol᷊ongpaị sěmběkan Danong Galilea, kụ isẹ̌sẹ̌bạ lai DanonTiberias. 2 Narěntạe sene, tangu kai piạ gapaěngu taumatamal᷊awọ mol᷊e si Sie, u i sire nạung seng bọu makạsilohal᷊ẹ̌ makạdal᷊inaụ kẹ̌koateng'E makạpia masasakị.3 Mawu Yesus simakạe sol᷊ong bul᷊ude, mase naiangkeringangu manga murit'E. 4 Su tempo ene kai maraningĚllon Sal᷊imbangu Paskang Yahudi e. 5 Piạ e Mawu Yesus

YOHANES 6.6–17 273mạmanda kaihi-koaneng mạngělikụe, i Sie nakasilọ e sisire měgẹ̌gapaěng nahunděnta su anun'E. Ene i Sie nẹ̌berạe si Filipus, "Suapa ngae i kitẹ makapamělli kaěng, tadeạui sire kěbị e makakaěng?" ( 6 Mawu Yesus seng masingkạapa sarung koateng'E, kai i Sie něhengetang kerene,ute kai manal᷊ukạ si Filipus.) 7 I Filipusẹ̌ e simimbang,"Borotẹ̌ arẹ̌gang dua hasụ su kal᷊ěpane roitẹ̌ sal᷊aka etawe makakaěng baug'i sire ini, manilaing i sire kětạengmahiạu pẹ̌kadodọ." 8 Sěngkatau wọu tal᷊oaran murit'uMawu Yesus wal᷊ine kụ arenge i Andreas, anạ u sěmbaụ iSimon Petrus nẹ̌bera, 9 "Ěndaung piạ dariọ esẹ sěngkatau,sinasạe borotẹ̌ limambaụ dingangu kinạ duambua. Kaiapa wue něnggạe waugu taumata kakěpal᷊e kere ini?"10 "Apakaiangko i sire," ungkuěngu Mawu Yesus. Su tampạene piạ děmpugẹ̌ masuwenehẹ̌, kụ i sire naiangke surěmpugẹ̌ ene -- kal᷊awọe piạ u manga l᷊ima hiwu su katauneesẹ. 11 Bọu ene Mawu Yesus něngal᷊ạe borotẹ̌ ene masenakitarimakasẹ su Mawu Ruata. Bọu e i Sie nẹ̌papahiạenborotẹ̌ ene su taumata l᷊awọ. Mase i Sie nẹ̌papahiạenkinạ ene, kụ i sire nahungkaěngke nẹ̌batụ lehẹ i sire.12 Sarạeng seng něngkal᷊aedẹ̌, Mawu Yesus něhengetangsu manga murit'E, "Komol᷊ẹ̌ko manga lěmbeng kaěng ene;kumbahangbe piạ u magholọ." 13 Mase i sire něngomol᷊ẹ̌mapul᷊o dua su patangane napenẹ kal᷊awọe lěmbengkaěng bọu borotẹ̌ limambaụ kụ nịkakaěngu taumatal᷊awọ e. 14 Sarạeng i sire nakasilo hal᷊ẹ̌ makạdal᷊inaụnikoạ u Mawu Yesus, i sire nẹ̌bera, "Těngadẹ̌, ini e kainabi lẹ̌harapeng duměnta su dunia!" 15 Mawu Yesus emasingkạ u i sire riměnta tadeạu manihasan Sie makoạdatun sire. Batụu ene natamaị e i Sie něnggeang sol᷊ongtampạ bawul᷊urange. 16 Sarạeng seng kakạhěbine, mangamurit'u Mawu Yesus e němpẹ̌děsungke sol᷊ong dano e.17 Mase i sire němpẹ̌sake sakaeng kụ němpẹ̌lẹ̌bạ dano

YOHANES 6.18–27 274ene, němona Kapernaum. Ěllo e seng marěndung kaiMawu Yesus wẹ̌dang tawe nạděnta su anung sire. 18 Kutẹurano e nanětạ e nẹ̌kal᷊itota kahiạen kaihạ u anging.19 Sarạeng nẹ̌sakaeng mangạe lima arau ěnnungu kilometerẹ̌ kal᷊aude, i sire nakasilọ e Mawu Yesus kạdal᷊engesu wowong akẹ, lụhaung sakaeng i sire. I sire něngkatakụe.20 Arawe Mawu Yesus e kawe něhengetang si sire, "Abekěngkatakụ, kai Iạ ěndaunge!" 21 Mase ringangben naungmal᷊uasẹ̌ i sire něnarimạ i Sie simake su sakaeng, kụ sutempo ene lai sakaeng i sire nahumpạ u tẹ̌monaěng.22 Sěngkariọěllone taumata l᷊awọ kụ bẹ̌dang ene susěmběkang dano e, nakahěngangu wuhu-wuhu e kětạengsěnggẹ̌sa sakaeng sene. I sire masingkạ u manga murit'uMawu Yesus e seng nẹ̌buạ su sakaeng ene, arawe MawuYesus e tawe natol᷊e. 23 Samuring ene piạ e sakaengpirang gẹ̌sa wọu Tiberias natul᷊i kụ němal᷊ango marěduhutampạ kụ piạ taumata l᷊awọ e mạhungkaěng borotẹ̌ bọunịal᷊amateng u Mawu. 24 Piạ e taumata l᷊awọ nakasilọe u Mawu Yesus dingangu manga murit'E tawẹ disesene, tangu i sire němpẹ̌sakẹ e manga sakaeng ene kụněngkakoạ sol᷊ong Kapernaum němpẹ̌deạ Mawu Yesus.25 Piạ e manga taumata ene nẹ̌sombangu Mawu Yesus susěmběkang dano e, i sire nakiwal᷊o si Sie, "Tuang Guru,kạnge i Tuang nahumpạ sini?" 26 Mawu Yesus simimbang,"Mambeng kahěngang i kamene mědẹ̌deạ si Siạ bal᷊ineweual᷊ingu i kamene seng nakaěnna monan manga hal᷊ẹ̌makạdal᷊inaụ Takụ nikoạ, kaiso ual᷊ingu i kamene sengbọu němpẹ̌kaěng borotẹ̌ sarang něngkal᷊aedẹ̌. 27 Abepěmpamunara waụgu makaěbạ kaěng kụ mạsue ringangumạbuhụ. Pěmpamunarako waụgu makahombang kaěngta mawawuhụ dingangu makarěntang pẹ̌bawiahẹ̌ tutuneringangu kakalẹ̌. Kaěng ene e sarungbe ionggọ u Ahus'uTaumata si kamene, batụu i Sie seng niakun Duata

YOHANES 6.28–40 275Amang." 28 Mase i sire nakiwal᷊o si Sie, "Kai apa harusẹ̌koateng i kami tadeạu mẹ̌tatahino su kapulun Duatae?" 29 Mawu Yesus e simimbang, "Kai ini e ikěkapulunDuata wọu i kamene: pangimangke si Sie kụ sengniroloh'u Ruata." 30 "Kamageng kerene," ungkuěng isire, "apa wue taalane ikaonggọ i Tuang tadeạu i kamimakasilo ringangu mangimang si Tuang? Apa wue kụsarung koateng i Tuang? 31 Manga i upung i kami eněmpẹ̌kaěng manna su wanua tạ taune, kere mạbawohẹsu ral᷊ungu Winohẹ Susi, 'I Sie napakaěng i sire borotẹ̌bọu sorga.' " 32 Mase Mawu Yesus e něhengetang sisire, "Pěmpangimangke: Bal᷊inewe i Musa, kaiso kawe iAmang-Ku e nangonggọu borotẹ̌ tutune wọu sorga sikamene. 33 Batụu borotẹ̌ kụ nionggọ u Ruata e ute kai i Siekụ seng limintụ bọu sorga kụ mangonggọ u pẹ̌bawiahẹ̌baụgu taumata su dunia." 34 "Tuang," ungkuěng i sire,"onggol᷊eko i kami borotẹ̌ ene sěnniạ." 35 "Kai Iạ e borotẹ̌makarěntang pẹ̌bawiahẹ̌," ungkuěng u Mawu Yesus sisire. "I sain duměnta su anu-Ku mang seng ta mahutungsarang karěngụe. Dingangu i sai kụ mangimang si Siạe semben tawe marou sarang marěngụ-děngụ. 36 Kaikerẹewe seng Takụ nipẹ̌bera si kamene, maningbe ikamene seng bọu nakasilo si Siạ, kai i kamene mang tawemangimang. 37 Kal᷊awọu taumata seng nionggọ i Amangsi Siạ sarung mahunděnta su anu-Ku. Iạ e tawe mẹ̌binsịi sai-sai ruměnta su anu-Ku. 38 Batụu Iạ e limintụ bọusorga e, wal᷊inewe waụgu mẹ̌koạ kapulu-Ku sẹ̌saku, kaisokawe kapulun Sie něndoloh'u Iạ. 39 Kụ kai ini kapulunSie něndoloh'u Iạ e: Tadeạu wọu kěbị taumata kụ sengnisarakang si Siạ, tawẹu sarang sěngkatau mailang; kaisokawe tadeạu Iạ mapẹ̌bangung i sire su Ěllong Kiamatẹ̌.40 Kụ ini e mambeng kapulun Amangku kahěngang: Tadeạukěbị apan seng nakasilo Ahusẹ̌ kụ mangimang si Sie,

YOHANES 6.41–53 276mạnaghuang pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌, kụ Takụipẹ̌biahẹ̌ kapia su Ěllong Kiamatẹ̌." 41 Apạewen tau Yahudinanětạ e němpẹ̌galundung su Mawu Yesus, batụu i Sienẹ̌bera u: "Kai Iạ e borotẹ̌ natěntung bọu sorga." 42 I sireněmpẹ̌bera, "Karạ i Yesus ini e kawe anạ i Yusup? I kamimasingkạu inang-iamang'E! Kereapa wue i Sie wahaninẹ̌bera u i Sie natěntung bọu sorga?" 43 Mase Mawu Yesusněhengetang si sire, "Abe pěmpẹ̌galundung. 44 Tawẹusarang sěngkatau makakarěnta su anu-Ku, kereu i Amangněndoloh'u Iạ e tawe mẹ̌bawa si sie su anu-Ku, dingangu isain duměnta, sarung takụ ipẹ̌bangung su Ěllong Kiamatẹ̌.45 Su ral᷊ungu bukẹ̌ u manga nabi kạbawohẹ kere ini:'Kěbị taumata e sarung těnroěngu Mawu Ruata.' Kụkěbị taumata apang dụdaringihẹ̌ si Amang dingangumạngěndung bọ'i Sie, ruměnta su anu-Ku. 46 Kụ enewal᷊inewe mạul᷊ịu mangal᷊ene seng piạu wọu nakasilo siAmang. Kětạeng i Sie riměnta wọu anun Duata e sengnakasilo si Amang. 47 Kěngkasingkạko: Taumata maimangekai mạnaghuang pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌. 48 KaiIạ e borotẹ̌ makạděntang pẹ̌bawiahẹ̌. 49 I upung i kamenekimaěng manna su wanua l᷊inggi, kai i sire mal᷊aing nate.50 Kai wal᷊ine kerene su borotẹ̌ kụ natěntung bọu sorga; isaing kumaěng borotẹ̌ ene semben tawe mate. 51 Kai Iạ eborotẹ̌ natěntung bọu sorga -- borotẹ̌ kụ makạděntangpẹ̌bawiahẹ̌. I saing kumaěng borotẹ̌ ini sarung mẹ̌biahẹ̌sarang karěngụe. Borotẹ̌ kụ sarung Takụ ionggọ baụgupẹ̌bawiah'u taumata su dunia e ute kai ghẹ̌si-Ku."52 Sarang nakaringihẹ̌ ene tau Yahudi němpẹ̌darendehẹ̌lawọ i sire, "Kereapa wue tau ini mangonggọu ghẹ̌sin'Esi kitẹ ipakikinạ?" angkuěng i sire. 53 Mase Mawu Yesusněhengetang si sire, "Pangimangke: Kereu i kamene tawekuminạ gẹ̌sin Ahus'u Taumata e ringangu tawe manginungdahan'E, i kamene mambeng kahěnga-hěngang tawe

YOHANES 6.54–65 277makaěbạ pẹ̌bawiahẹ̌. 54 I saing kuminạ gẹ̌si-Ku ringangumanginung daha-Ku e managhuang pẹ̌bawiahẹ̌ tutuneringangu kakalẹ̌, dingangu Takụ ipẹ̌bangung su ĚllongKiamatẹ̌. 55 U ghẹ̌si-Ku e mamben kaěng kahěngang,dingangu raha-Ku e mambeng inumang kahěngang.56 I saing kụkinạ gẹ̌si-Ku ringangu mạnginung daha-Ku,mang tatapẹ̌ masěmbaụ dingang-Ku, kụ Iạ e masěmbaudingange. 57 I Amang kụ biahẹ̌ ene, něndoloh'u Iạdingangu Iạ mal᷊aing nẹ̌biahẹ̌ bọ'i Amang. Kerene laii saing kuminạ gẹ̌si-Ku sarung mẹ̌biahẹ̌ bọu Iạ. 58 Kaiini e borotẹ̌ natěntung bọu sorga: bal᷊inewe borotẹ̌kere nikaěng i upung i kamene. Kai sarạeng kimaěngborotẹ̌ ene, i sire e mal᷊aing nate. Arawe i saing kimaěngborotẹ̌ ini sarung mẹ̌biahẹ̌ sarang karěngụ e." 59 Kěbịene piněhengetang u Mawu Yesus piạ i Sie mạněnro suwal᷊em pẹ̌kakal᷊iomanengang su Kapernaum. 60 Sarạengbọu nakaringihẹ̌ apang hengetangu Mawu Yesus e, lawọbọu tal᷊oarang manga murit'E němpẹ̌bera u, "Těnro initumanịu mawěhạ. I sai wue makatarimạ!" 61 Mawu Yesussẹ̌sane masingkạ u manga murit'E měmpẹ̌sẹ̌singuhutanguhal᷊ẹ̌ ene. Tangu i Sie nẹ̌berạ e, "Apa i kamene kaweniměnggạ u manga wawera ene? 62 Kai makoạ kereapamạeng i kamene makasilo Ahus'u Taumata e mahengkẹkapia sol᷊ong tampạ e nạung kal᷊amona? 63 Kụ makạbiahẹ̌taumata kai Rohkẹ̌ u Ruata. Katatoghas'u taumata emambeng tawẹ gunane. Manga wawera kụ Takụ pinẹ̌berasi kamene kanini ute kai manga wawerang Rohkẹ̌ u Ruatakụ kai manga wawera makạděntang pẹ̌bawiahẹ̌. 64 Kaisomal᷊aing piạ sutal᷊oarang kamene kụ tawe mangimang."(Mawu Yesus e seng masingkạ dokeng bọu tětạe kaii sai-sai tawe mapulu mangimang, dingangu i sai kụsarung mẹ̌sunial᷊ 'i Sie.) 65 Mase Mawu Yesus něhengetangkapia, "Kai ual᷊ingu ene hakịu Iạ mělẹ̌habarẹ̌ si kamene u

YOHANES 6.66–7.7 278tawẹu sarang sěngkatau makakarěnta su anu-Ku, kereui Amang e tawe mapakawala." 66 Nanětạ bọu orasẹ̌ene mal᷊awọ bọu manga murit'E němpaněntang i Sie,kụ seng tawe lai mapulu tumol᷊e si Sie. 67 Mase MawuYesus e nakiwal᷊ọe su manga murit'E si sire mapul᷊o duae, "Apa i kamene mal᷊aing mapulu měmpaněntangu Iạe?" 68 "Mawu," ungkuěng i Simon Petrus si Sie, "kụ kaisol᷊ong anung i sai tangu i kami e? Hengetangu Mawu ekai makạděntang pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌. 69 Ikami e seng nangimang dingangu nangiaking u kai i KauMawu e rarolohang susi wọu anun Duata." 70 Mawu Yesussimimbang, "Karạ kawe Iạ namile si kamene mapul᷊o duaini e? Sěmbal᷊iau sěngkatau wọu tal᷊oarang kamene kaisetang!" 71 Kụ itẹ̌monang Mawu Yesus e ute kai i Yudasanạ i Simon Iskariot. Batụu manilaing i Yudas sěngkatauwọ'i sire mapul᷊o dua murit'u Mawu Yesus e, i sie sarungmẹ̌sunial᷊ 'u Mawu Yesus.7 1 Bọu ene Mawu Yesus nẹ̌daral᷊eng su apan tampạsu Galilea. I Sie tawe mapulu sol᷊ong banuan Yudeabatụu manga měngangawasan Yahudi e sene měkẹ̌karakiměmate si Sie. 2 Su tempo ene ute seng masandigẹ̌ ĚllonSal᷊imbangu Selo Raukalu. 3 Tangu manga anạ u sěmbaụu Mawu Yesus němpẹ̌berạ e si Sie, "Těntangke tampạini e kụ kakoạko sol᷊ong Yudea, tadeạu manga murit'Ue mal᷊aing makasilo munaran'U. 4 Tawẹ apa taumata kụsarung měmuning apang kinoạ e, kereu i sie kai mapulutumeleng mapia. Kereu i Kau e mẹ̌koạ bue kěbị tamaiene, ute kasěllahu dunia e harusẹ̌ masingkạ." ( 5 Batụumanga anạ u sěmbaụ e sẹ̌sane mal᷊aing tawe mangimangsi Sie.) 6 "Bědangbe wal᷊ine tempone si Siạ," ungkuěnguMawu Yesus si sire, "arawe waụgu i kamene, sěnniạmang botonge. 7 Dunia ini e tawe mariadi mẹ̌binsị ikamene. Arawe Iạ e mang ipẹ̌bẹ̌binsịu dunia, ual᷊ingu

YOHANES 7.8–21 279Iạ měngkate hanesẹ̌ měbẹ̌bera su dunia e u kakakoạe kai ral᷊akisẹ̌. 8 Dakọ e i kamene hala kakoạ sol᷊ongsal᷊imbang ene. Iạ e tawe tamai u reng bal᷊ine tempo-Ku."9 Kerene piněhengetang u Mawu Yesus su manga anạ usěmbaụ e, kụ i Sie natanạ su Galilea. 10 Sarạeng mangaanạ u sěmbaụ e němpẹ̌tamai sol᷊ong sal᷊imbang ene, utemarěma-rěmasẹ̌ Mawu Yesus e nẹ̌buạ sẹ̌sane tawẹ sukasingkạ u l᷊awọ. 11 Karěngụewen sal᷊imbang ene e, mangaměngangawasa su Yahudi e měmpědẹ̌deạ si Sie ringangumạhěngkiwal᷊o, "Kai suapa i Sie?" 12 Taumata l᷊awọ enanětạ e měmpẹ̌sẹ̌sasiang mạanun Sie. Piạben měbẹ̌berau: "I Sie taumata mapia," Piạ ewe lai měbẹ̌berau: "Tala!I Sie makạpal᷊idẹ̌ taumata l᷊awọ." 13 Kai tawẹu sarangsěngkatau wahani mẹ̌bisara su těngo mạanun Sie, u isire mạtakụ u měngangawasan Yahudi. 14 Měloarạenparahul᷊uasẹ̌, Mawu Yesus simuẹ̌ su ral᷊ungu Wal᷊emMawu, kụ nanětạ e naněnro. 15 Manga měngangawasanYahudi něngkaherang kụ němpẹ̌bera u, "Kereapa wuetau ini nakakasingkạ u kereng kal᷊awọ e, sěmbal᷊iau i Sietawe nẹ̌sẹ̌sikol᷊a?" 16 Mawu Yesus simimbang, "Takụitẹ̌těnro ini e wal᷊inewe těnro-Ku, kaiso kai těnronSie něndoloh'u Iạ e. 17 I sai mapulu tumuhụ kapulunDuata ute sarungbe makakasingkạ měnsang těnro Takụitẹ̌těnro e asal᷊e wọu Ruata arau wọu Iạ sẹ̌saku. 18 I saiměgẹ̌gěllịu těnrone sẹ̌sane kai mědeạu mapakasěllahenbatangenge sẹ̌sane. Arawe i sai mědeạu mapakasěllahenSie kụ něndolohẹ̌ e, ute i sie matul᷊idẹ̌, kụ tawẹ apapẹ̌kakakon su watangenge. 19 Karạ kawe i Musa sengnẹ̌gěllịu manga tan Duata e si kamene? Kai sutal᷊oarangkamene tawẹu muhụ manga ta tamai ene. Kawe unụei kamene měnganbẹ̌ měmate Siạ?" 20 Taumata l᷊awọe němpẹ̌simbang, "Pulu i Kau! Kai i sai tangu mapuluměmate si Kau e?" 21 Mawu Yesus simimbang, "Kětạben

YOHANES 7.22–32 280hal᷊ẹ̌ sěmbaụ koateng-Ku su ěllon Sabatẹ̌, kụ i kameneněngkaherang. 22 I Musa e nangonggọu ahan sunatẹ̌ sikamene -- manilaing tuhụ hinone sunatẹ̌ e bal᷊ine wọ'iMusa, kaiso kawe wọu manga i upung kal᷊imonan Musa.Ual᷊ingu ene su ěllon Sabatẹ̌ e i kamene mal᷊aing mapuluměnunatẹ̌ taumata. 23 Kereu i kamene kawe měmpẹ̌koạene u mědeạu kumbahangbe lumampa atorangu sunatẹ̌bo'i Musa, unụewe i kamene limangehẹ̌ si Siạ, ual᷊inguIạ napakaul᷊en sakị u taumata pakụ e su ěllon Sabatẹ̌?24 Kumbahangbe mapẹ̌sal᷊an taumata tuhụewe silonmata e, kaiso tuhụbe su katul᷊idẹ̌." 25 Samuring ene piạe pirang katau tau Yerusalem němpẹ̌bera u, "Bal᷊ineweini taumatane kụ pẹ̌pareakeng tadeạu pateěng e?26 Pěmandạ e i Sie měbẹ̌bisarawe tạ konsange su těngonlawọ, mase tawẹu němpẹ̌berang apa-apa si Sie! Mangaměngangawasang kitẹ e kai seng makạhěngang ngae ui Sie ini e kai Ratu Mananal᷊amatẹ̌ e? 27 Kai kereu RatuMananal᷊amatẹ̌ e ruměnta, ute tawẹu sarang sěngkataumasingkạ u wọu apa asal᷊'E! Sěmbal᷊iau i kitẹ masingkạ buewọu apa asal᷊e tau ini e." 28 Su samurine, piạ Mawu Yesuskạpaněnrone su Wal᷊em Mawu, i Sie něhengetangkenngihe maihạ, "Kụ i kamene masingkạ u kai i sai Iạ ini,ringangu wọu a? Iạ e tawe riměnta ual᷊ingu kapulukusẹ̌saku. Iạ e kai niroloh'i Sie kụ kawasa něndoloh'u Iạ e,mase i Sie kai kapěngimangeng. Arawe i kamene tawenakakiral᷊a si Sie. 29 Iạ e masingkạ i Sie, u Iạ e kai wọu i Sieasal᷊e, kụ kai i Sie něndoloh'u Iạ e." 30 Su tempo ene i siremapulu měnamẹ Mawu Yesus, kai tawẹu wahani měhěgosi Sie, u kai wẹ̌dang tanịdangu tempone. 31 Lawọ bọutal᷊oaran sire ene nanětạe němpangimang si Sie ringanguněmpẹ̌bera u, "Kereu Ratu Mananal᷊amatẹ̌ e marěnta,měnsang i Sie makakoạbe hal᷊ẹ̌ makạdal᷊inaụ limembongkal᷊awọe wọu tau ini ngae?" 32 Tau Farisi e nakaringihẹ̌ u

YOHANES 7.33–41 281kereapa taumata l᷊awọ e měmpẹ̌sẹ̌sasiang mạanun MawuYesus. Ual᷊ingu ene, i sire ringangkewen manga imangtěmbonange, i sire němpẹ̌ndoloh'u pirang katau wọumanga měndariagạ Wal᷊em Mawu e apěnẹ̌namẹ MawuYesus. 33 Mawu Yesus něhengetangke su těngon taumatasu Wal᷊em Mawu e, "Kate kadodọ tempo Iạ e ringangikamene. Bọu ene Iạ e sarung mẹ̌bal᷊ị sol᷊ong anun Siekụ něndoloh'u Iạ e. 34 I kamene e sarung měmpẹ̌deạ siSiạ e, kai tawe mẹ̌sombangu Iạ e; batụu i kamene tawemakarěnta su tampạ su apan Iạ ene." 35 Mase mangaměngangawasa Yahudi e nahumbisarạ e sěmbaụ suwal᷊ine, "Tau ini e kai měnaung makoạ sol᷊ong a, hakịu i kitẹe kawe tawe makareạ si Sie? Apa i Sie makoạ sol᷊ong anuntau Yahudi nasal᷊iawuhẹ̌ su soan tau l᷊iwụ sutal᷊oaran tauYunani e, kụ maněnro tau Yunani ngae? 36 Kụ kai apa ngaemonane mẹ̌bera u i kitẹ sarung mědeạ si Sie kai tawemakareạ dingangu i kitẹ e tawe makakarěnta su tampạ ekụ su apan i Sie ene sene?" 37 Su ěllo kasamuriange wọusal᷊imbang ene, ěllọ e kawantugange, Mawu Yesus dimarisịe su ral᷊ungu Wal᷊em Mawu mase něhengetang, "I sainnarou e rěntạ e su anuku tadeạu panginung. 38 Arawei sai mạngimang si Siạ e, mạbawohẹ su ral᷊ungu Bukẹ̌Susi e: 'Bọu ral᷊ungu naunge lụelehẹ̌ manga elehanguakẹ kụ makạděntang pẹ̌bawiahẹ̌ e.' " ( 39 Mawu Yesus eměbẹ̌bisarang hal᷊ẹ̌u Rohkẹ̌ u Ruata e kụ sarung itarimạu apan taumata měmpạngimang si Sie. Batụu su orasẹ̌ene Rohkẹ̌ u Ruata e bẹ̌dawen ta nilẹ̌onggọ; batụu MawuYesus bědawen tawe niapakawantugu kapapohong'E.)40 Mal᷊awọ taumata nakaringihẹ̌ apan nipěhengetang uMawu Yesus, kụ sutal᷊oaran sire piạ němpẹ̌bera u, "Tau ini,nasahẹ e u mang nabi e!" 41 Angkuěng u sěnggạ, "Ini e kaiRatu Mananal᷊amatẹ̌!" Kutẹu piạko l᷊ai nempẹ̌bera u, "Ah,unụe Ratu Mananal᷊amatẹ̌ e kawe ruměnta wọu Galilea?

YOHANES 7.42–8.4 28242 Su ral᷊ungu Bukẹ̌ Susi e kạbawohẹ u Ratu Mananal᷊amatẹ̌e kai hěnton Daud, dingangu sarung suměpụ bọuBetlehem, kụ kai wọu soan Daud." 43 Pěngěnsueěngetaumata e nanětạ e němpẹ̌darendehẹ̌ mạanun MawuYesus. 44 Piạ u mapulu měnamẹ si Sie, kai tawẹu sarangsěngkatau nanenggehu l᷊imane si Sie. 45 Piạ e měndariagạBal᷊em Mawu nirolohẹ̌ niapěnamẹ Mawu Yesus kẹ̌kapul᷊ẹe, manga imang těmbonange ringangu tau Farisi eněmpẹ̌kiwal᷊ọ e si sire, "Kawe unụe i Sie tawe niwawangkamene ramahi?" 46 Manga lukadẹ̌ e němpẹ̌simbang, "Uh,bědang tạ apa taumata kapiane mẹ̌bisara kere i Sie!"47 "Apa i kamene seng napal᷊idẹ̌ kareạ'E?" ungkuěngu tauFarisi ene. 48 "Piạ ngae wọu tal᷊oaran manga těmbonang ikitẹ e arau tau Farisi kụ piạ u mangimang si Sie? 49 Arawetaumata l᷊awọ ini, i sire wěga wue atorang i Musa, masewaẹbe kereapa i sire kai seng niane." 50 Sěngkatau wọutal᷊oaran tau Farisi ene ute i Nikodemus, i anụ e nạung bọusimongo su anun Mawu Yesus. I Nikodemus nẹ̌bera sutau Farisi wal᷊ine e, 51 "Tumuhụ atorange, taumata e tawewotonge ihukung, těntal᷊ang katataingu pẹ̌sasal᷊ane dengdẹ̌daringihang dingangu kakanoạ e deng sẹ̌sẹ̌suiang."52 "Apa i kau e mal᷊aing bọu Galilea?" ungkuěng i sire,"Měngkate panẹ̌sui su Bukẹ̌ Susi! I kau sarungbe makasilou tawẹ apa nabi kụ asal᷊e wọu Galilea!" 53 [Samurin ene,kěbị taumata něngkapul᷊ẹ e sol᷊ong bal᷊e.8 1 Arawe Mawu Yesus e nataraị sol᷊ong Bukid'u Zaitun.2 Sěngkariọěllone mal᷊uka-l᷊ukadẹ̌ i Sie simuẹ̌ su Wal᷊emMawu, kụ mal᷊awọ taumata riměnta sol᷊ong anun Sie.Mawu Yesus tangu naiangke, mase nanětạe naněnro sisire. 3 Kạpaněnrone e, manga mananěnrong agamaringangu manga tau Farisi e nẹ̌bawako tau wawinenikatangkạ nawuang. I sire nangoro tau wawine eneniapararisị sutal᷊oarane, 4 mase nẹ̌bera su Mawu Yesus,

YOHANES 8.5–16 283"Tuang Guru, bawine ini nikaẹ̌bakeng kapẹ̌baradosane.5 Su ral᷊ungu tam Musa e kai piạ atorang u kamagengmanga wawine kakakoạe kere ini ute harusẹ̌ bahunganguwatu sarang pakapate. Kụ su tempo ini e kereapa suněnnang Tuang?" 6 I sire makịbal᷊o kerene mědeạu isire měnangkạ si Sie. Tadeạu i sire makatokeng sal᷊a siSie. Arawe Mawu Yesus e mang kụkakurung mạmohẹu tal᷊imědone su ěntana. 7 Sarạeng i sire měngkateměnẹ̌nahonsang, i Sie nẹ̌pětịe kụ nẹ̌bera si sire u,"Kereu sutal᷊oarang kamene piạ u tawẹ dosane ute, isie kakal᷊imonaěnge pamereng u watu su tau wawineěndaị e." 8 Bọu ene Mawu Yesus kimakurung kapia kụsaụewe namohẹ su ěntana. 9 Sarạeng i sire nakaringihẹ̌Mawu Yesus něhengetang kerene, namehọe i sireněmpaněntangu tampạ ene sěngkatau-sěngkatau nanětạbọu kaghurangenge. Naral᷊e kate Mawu Yesus sẹ̌sanenatěntang sene ringangu tau wawine e, kụ bẹ̌dang ene surarisikang e. 10 Mase Mawu Yesus něpẹ̌tịe kụ nẹ̌bera su tauwawine ene, "Suapạe i sire kěbị e? Tawẹu něhukung si kaue?" 11 "Tala, Tuang," nisimbange. "Kerene e," angkuěngu Mawu Yesus, "Iạ e mal᷊aing tawe měhukung i kau, kụkuhạe mẹ̌dosa kapia."] 12 Mawu Yesus saụ e něhengetangsu taumata l᷊awọ, ungkuěng'E, "Kai Iạ e tualag'u dunia.I sain tumol᷊e si Siạ e tawe rumal᷊eng su kararěndung,kaiso i sie kai managhuang tualag'u pẹ̌bawiahẹ̌." 13 "Ini ei Kau nẹ̌sahiding batangengu e", ungkuěng u tau Farisisi Sie, "sasahidin'U e tawẹ katěngade." 14 Mawu Yesussimimbang, "Manilaing Iạ mẹ̌sahidin batangeng-Ku e kaihal᷊ẹ̌ ini e mambeng kahěngang; u Iạ e masingkạ bọu apararěnta-Ku, ringangu sol᷊ong apa mona-Ku. I kamenewẹ̌ga wue měnsang Iạ e wọu a ringangu sol᷊ong a. 15 Ikamene mělẹ̌hukung taumata tuhụ tabiat'u taumata;arawe Iạ e tawe mělahukung i sai-sai. 16 Kereu Iạ e

YOHANES 8.17–26 284měhukung taumata ute, putusangku ene e matul᷊idẹ̌,batụu Iạ e wal᷊inewe sẹ̌saku; I Amang kụ něndoloh'u Iạ erụděndingang Siạ. 17 Su ral᷊ungu torat'i Musa e mạbawohẹkere ini: Sasahidi kahěngang ute kai sasahidi wọu ruangkatau. 18 Kụ mẹ̌gẹ̌gěllịu sasahidi waugu watangeng-Kue ute kai rarua -- Iạ dingangu i Amang kụ něndoloh'u Iạe." 19 "I Amang'U ene kai suapa?" ungkuěng i sire. MawuYesus simimbang, "I kamene tawe makakiral᷊a si Siạ,kerene lai si Amang-Ku. Mangạewe i kamene makakiral᷊asi Siạ, ute i kamene mal᷊aing makakiral᷊a si Amang-Kue." 20 Kěbị ene seng nipěhengetang u Mawu Yesus sutempong i Sie mạněnro su Wal᷊em Mawu su rẹ̌duhumanga kasẹ̌ tampạ u papěllọ. Kai tawẹu sarang sěngkatauněnamẹ si Sie, batụu bẹ̌daweng bal᷊ine tempone. 21 TanguMawu Yesus saụewe něhengetang si sire, ungkuěnge, "Iạe sarung dumal᷊eng, kụ i kamene sarung mẹ̌deạ si Siạ,kaiso i kamene sarung mate su ral᷊ungu rosang kamene.Su tampạ tamaiang-Ku e, i kamene tawe makakarěnta."22 Tangu manga měngangawasan tau Yahudi němpẹ̌berạeu, "Aramanung i Sie kai mapulu mẹ̌tumpate, u i Sie kainẹ̌bera u, 'Su tampạ tamaiang-Ku e, i kamene tawemakakarěnta.' " 23 Mase Mawu Yesus e něhengetang sisire, "I kamene e kai riměnta wọu wawa; arawe Iạ e kawewọu rasị. I kamene kai wọu dunia, arawe Iạ e wal᷊inewewọu dunia. 24 Hakịu ene Iạ nẹ̌bera si kamene u i kamenesarung mate su ral᷊ungu rosang kamene. Kụ mambentěngadẹ̌ i kamene sarung mate su ral᷊ungu rosang kamene,mạengu i kamene kawe tawe mangimang u kai 'Iạ e iSie kụ isẹ̌sěbạ IẠ ENE'." 25 "Kụ kai i sai tangu i Kau e?"ungkuěng i sire. Mawu Yesus simimbang, "Unụ e laiwẹ̌dang mẹ̌bisarang kamene! 26 Mal᷊awọ l᷊ai Takụ ipaul᷊ịmạanun kamene ringangu pẹ̌sasal᷊ang kamene. Arawe i Siekụ dimoloh'u Iạ e kapangimangeng. Kụ Iạ e měhabarẹ̌ su

YOHANES 8.27–39 285dunia e apang kụ seng Takụ kinaringihẹ̌ bọ'i Sie." 27 I siretawe nakaěnna u i Sie kai kapẹ̌bisarane si sire mạanungi Amang. 28 Ual᷊ingu ene Mawu Yesus něhengetang sisire, "Hědo kereu i kamene seng napakarangẹ u Ahus'uTaumata e, i kamene sarung makasingkạu kai 'Iạ e i Sie kụisẹ̌sěbạ IẠ ENE', dingangu i kamene sarung makasingkạ utawẹu sarang sěmbaụ kẹ̌koateng-Ku kụ bọu batangeng-Kusẹ̌saku. Iạ e kětạeng maul᷊ị u apang kụ itẹ̌těnrongAmang si Siạ. 29 Kụ i Sie rimoloh'u Iạ e rụděndingangSiạ e. I Sie tawe manga naněntangu Iạ sẹ̌saku, batụuIạ hanesẹ̌be měkẹ̌koạ apang makạl᷊ahimpulu si Sie."30 Bọuten Mawu Yesus e něhengetangu kěbị ene, utemal᷊awọ taumata e němpangimang si Sie. 31 Bọu eMawu Yesus něhengetangke su manga tau Yahudi apanseng němpangimang si Sie, "Kereu i kamene mẹ̌biahẹ̌tumuhụ těnroku, ute i kamene mambeng kahěngangtumatol᷊e Siạ, 32 tangu i kamene sarung makakiral᷊a Ruatakahěngang, kụ ual᷊ingu ene tangu i kamene ipakal᷊iwirẹ̌."33 "I kami e kai hěnton Abraham," angkuěng i sire. "I kamie tawẹ u němpẹ̌tẹ̌tahamawu si sai-sai! Kụ kai a monanbaweran'U, 'I kamene sarung iapakal᷊iwirẹ̌'?" 34 "Mambentěngadẹ̌ bawera-Ku ini," angkuěngu Mawu Yesus sisire. "I sai-sai měmpẹ̌kẹ̌koạ dosa e kai ěllangu rosa.35 Kụ sěngkatau ěllange tawẹ tampạ natantu su ral᷊ungusěntahanakeng, sěmbal᷊iau anạ ute kawe piạbe tampạ esarang marěngụ-děngụ. 36 Ual᷊ingu ene e, tangu kereu anạe mapakal᷊iwir'i kamene ute i kamene mambeng mal᷊iwirẹ̌.37 Těngadẹ̌ e Iạ masingkạ i kamene ini e kawe pal᷊ahěntonAbraham. Kaiso i kamene kawe mapulu měmate si Siạ,ual᷊ingu i kamene tawe rumaẹ těnro-Ku. 38 Apang kụkinasilo-Ku si Amang-Ku e, ute ene Takụ ipaul᷊ị. Arawe ikamene ute kawe měkẹ̌koạ apan itẹ̌těnrong amang ikamene si kamene." 39 I sire simimbang, "I Amang i kami

YOHANES 8.40–49 286e kai i Abraham." "Kụ kereu i kamene kahěnga-hěnganganạben Abraham," ungkuěng u Mawu Yesus e, "ute nal᷊ahẹbue u i kamene měmpẹ̌koạbe apang kinoạ i Abraham. 40 Iạe mạul᷊ịu katěngadẹ̌, dingihẹ̌ku wọu Ruata, arawe i kamenekawe mapulu měmate si Siạ. I Abraham e tawe nẹ̌kẹ̌koạkerene! 41 I kamene měkẹ̌koạ apang kinoạ i amang ikamene." Ungkuěng i sire, "I kami e manga anạben Mawue kahěngang. I amang i kami e mang sěmbaụ, kụ kětạbenDuata samatang." 42 Mase Mawu Yesus něhengetang sisire, "Kereu Mawu Ruata e kawe i Amang i kamene ute ikamene kụkěndagẹ̌ben Iạ, u rarěnta-Ku e kai wọu anunDuata. Iạ bal᷊inewe riměnta ual᷊ingu kapulu-Ku hala e, kaisokawe i Sie něndoloh'u Iạ. 43 Kawe unụe i kamene tawemakal᷊aěnna apang Takụ ipělẹ̌hengetang? U i kamenetawe makararagẹ̌ dumaringihẹ̌ těnro-Ku. 44 Setange kai i amang i kamene, kụ i kamene mapulu tumol᷊ekapulung amang i kamene. Dokeng su tětạe setangekai taha pěmate. I sie tawẹ bẹ̌ke kụ kai manumběkawọu katěngadẹ̌ batụu kai tawẹ katěngadẹ̌ si sie. Kereui sie mẹ̌kon, ute ene mambeng kakakoạ e, u sengkerene lulune. I sie makon ringangu asal᷊e kai pakụkakonang. 45 Arawe Iạ e kawe měbẹ̌berang katěngadẹ̌,kụ ual᷊ingu ene i kamene tawe mangimang si Siạ. 46 I saiwue wọ'i kamene mapakal᷊ahẹu kai piạ dosa e si Siạ?Kereu Iạ maul᷊ịben katěngadẹ̌ e, unụe wue i kamene tawemangimang si Siạ? 47 I saing asal᷊e wọu anun Duata e, isie rụdaringihẹ̌ hengetangu Ruata. Arawe i kamene kawewal᷊inewe wọu anun Duata e, hakịu i kamene kawe tawemapulu rumaringihẹ̌." 48 Tau Yahudi e němpẹ̌simbahẹ̌su Mawu Yesus, "Bal᷊inewe nihino wawerang kami u iKau e kai tau Samaria kụ niwal᷊iuangu setang?" 49 MawuYesus simimbang, "Iạ e tawe niwal᷊iuangu setang. Iạ eměngẹ̌ngadatẹ̌ si Amang-Ku, kai arawe i kamene kawe

YOHANES 8.50–59 287mělẹ̌hinakang si Siạ. 50 Iạ e tawe mẹ̌dareạ kawawantug'uwatangeng-Ku. Kai piạ sěngkatau kụ mědẹ̌deạ dal᷊engsarang mapakawantug'u Iạ, kụ kai i Sie e mẹ̌tatalakehẹ̌.51 Mambeng kahěngang bawera-Ku ini e, i sain tụtuhụHengetang-Ku e ute tawe mate sarang karěngụe." 52 Masetau Yahudi e nẹ̌berạ e su Mawu Yesus, "Ini e i kaminakaěnna u i Kau e mambeng kahěngang nisawelangusetang! I Abraham sẹ̌sane seng nate, kụ kerene laikal᷊awọu manga nabi. Arawe ungkuěngu kawe, 'I saintụtuhụ bawera-Ku, tawe mate sarang karěngụe.' 53 Kereui Abraham sẹ̌sane seng nate ringangu kal᷊awọu manganabi e seng nate, kụ i Kau ini e ute i sai? Tawe nasowasuakal᷊ẹ̌ i Kau ini e kụ limembong kasěllahe wọ'i amang ikami i Abraham!" 54 Mawu Yesus simimbang, "MangaweIạ mědẹ̌deạ kawawantugẹ̌ baụgu batangeng-Ku hala, utekawawantugẹ̌ ene tawẹ mangal᷊ene. Mapakawantug'uIạ e kai i Amang-Ku kụ ěndaị su ěnnang kamene kaiRuatang kamene, 55 sěmbal᷊iau i kamene tawe nakakiral᷊asi Sie. Arawe Iạ masingkạ i Sie. Mangawe Iạ e nẹ̌berau Iạ tawe nakakiral᷊a si Sie, ute tangu Iạ e sěngkataukonang, mẹ̌sul᷊ung i kamene. Iạ e masingkạ i Sie ringangurụdaringihẹ̌be hengetang'E. 56 I amangu i Abrahamměngkate mal᷊uasẹ̌ u i sie sarung makasilo ěllo-Ku. I sieseng nakasilo kụ i sie mal᷊uasẹ̌!" 57 Mase tau Yahudi eněmpẹ̌bera su Mawu Yesus, "Umur'U e wẹ̌dang tawenamu l᷊imam pul᷊o su taunge, kụ i Kau e seng nakasilosi Abraham?" 58 Mawu Yesus simimbang, "Mambengtěngadẹ̌ Iạ mẹ̌habarẹ̌ si kamene: u kal᷊amonan i Abrahamnipěhanạ, Iạ e seng těbe ene." 59 Mase tau Yahudi eněmpangal᷊ạ e watu kụ mangěntung Mawu Yesus; araweMawu Yesus kai nẹ̌kěmbuni mase naněntangu Wal᷊emMawu e.

YOHANES 9.1–13 2889 1 Ene, Mawu Yesus kạdal᷊enge, i Sie nakasiloko tauwuta rokẹewen i sie pinẹ̌hana. 2 Kutẹu manga murit'uMawu Yesus e nakiwal᷊o si Sie, "Tuang Guru, kawe unụetau ini e pinẹ̌hanạ buta? Apa ual᷊ingu i sie nẹ̌dosa, araukawe ual᷊ingu rosan inang dingangu i amange?" 3 MawuYesus simimbang, "I sie nawuta wal᷊inewe ual᷊ingu rosanearau wal᷊inewe l᷊ai ual᷊ingu rosan inang dingangu i amange,kaiso kawe tadeạu taumata makasilo kawasan Duataměkẹ̌karadiahang su ral᷊ungu watangenge. 4 Těntal᷊angbẹ̌dang piạ ěllone, i kitẹ e harusẹ̌ mẹ̌koạ munaran Sierimoloh'u Iạ e. Hěbi e sarung duměnta, kụ sembentakapěhal᷊ěkangu sarang sěngkatau. 5 KarěngụewenIạ e su dunia ini, Iạ e kai tualag'u dunia." 6 Bọutenněhengetang kerene, Mawu Yesus e nangědu su ěntana,kụ ědu e nikongke ringangu ěntana. Mase niwuhan'Esu matan tau ene, 7 mase kapẹ̌berane si sie, "Dakọepěnděmusẹ̌ su liwuạ u Siloam." (Siloam mangal᷊ene'Nirolohẹ̌'.) Tangu tau ene tamai nanguhasẹ̌ gane. Sutempon pẹ̌bawal᷊ị e, i sie seng nẹ̌kělla. 8 Manga lampungeringangu apan taumata kụ seng nạung makạsilo si siemětẹ̌taharorong, i sire němpẹ̌bera, "Bal᷊inewe i sie ngaesěnniạ kụkaiang mětẹ̌taharorong?" 9 Piạ u němpẹ̌bera,"A kụ mang i sie." Kai piạ l᷊ai měbẹ̌berau, "Wal᷊ine, i siekětạu měpẹ̌papangawẹ tau ene." Kai tau ene sẹ̌sanenẹ̌bera u, "Kai iạ e." 10 "Kai kereapa katatainge sarang ikau e nakasilo?" ungkuěng i sire si sie. 11 I sie simimbang,"Tau arenge i Yesus e něngongke lẹ̌bo kadodọ, niwuhanesu mataku kapẹ̌berane u, 'Dakọ e rěmusẹ̌ ganu sul᷊iwuạu Siloam.' Mase iạ e natamai. Kụ su tempon iạmẹ̌děnděmusẹ̌ gaku e iạ e nẹ̌kělla." 12 "Kai suapa tauene?" ungkuěng i sire. I sie simimbang, "Bẹ̌ga wue iạ."13 Sahěllo ene kai ěllon Sabatẹ̌ natarangke Mawu Yesusněngongke ěntana ringangu ědun'E mědeạu tau wuta

YOHANES 9.14–25 289e makasilo. Tangu tau nạung bọu nawuta ene niwawasol᷊ong anun tau Farisi. 14 (9:13) 15 I sire mal᷊aing nakiwal᷊osu tau ene kereapa katatainge sarang i sie nẹ̌kělla. Isie simimbang, "I Sie nangunon lẹ̌bo su mataku bọu etakụ niuhasẹ̌ e mase iạ e nẹ̌kělla." 16 Pirang katau wọutal᷊oaran manga tau Farisi e němpẹ̌bera u, "Tau ene tawemariadi kụ měkoạ hal᷊ẹ̌ bọu anun Duata batụu i Sie kaitawe měndarekengu ěllon Sabatẹ̌." Angkuěngben bal᷊ineu, "Kereapa wue kụ tau warạdosa e makakoạ karal᷊inaụkerene?" Ene nariadịe pěrararendehẹ̌ su tal᷊oaran sire.17 Tangu tau Farisi e nakiwal᷊ọe su tau ene kạpia, "Kereapawue su naungu mạanụen tau nakapia si kau?" "I Sie kainabi," angkuěngu tau ene. 18 Kai arawe mangangawasangYahudi e tawe mangimangu tau ene kawe wuta rengdokeng kal᷊amona, kụ ini e seng makạsilo. Ual᷊ingu ene utei sie kimui ghaghurang e, 19 kụ nakiwal᷊o, "Kahěngang anạuini e nipěhanạ buta? Kụ kai kerea i sie sarang nẹ̌kělla orasẹ̌ini?" 20 I ninang dingangu i amangu rariọ e simimbang,"Mambeng kahěngang ini e anạ i kami; dingangu i siemambeng kahěngang buta rokeng nipěhanạ. 21 Arawekereapa sarang i sie nakasilo e, i kami e wẹ̌gawue.Dingangu i sai nakapẹ̌kělla si sie ute, i kami e mal᷊aing bẹ̌gawue. Pakiwal᷊ọewe si sie, u i sie seng matěllang, kụ sengmakasimbang hala." 22 I ninang dingangu i amang e nẹ̌berakerene e watụ u i sire mạtakụ u manga těmbonangu tauYahudi; u i sire kai sěngkanaung u i sai měngakun Yesus ekai Ratu Měnanal᷊amatẹ̌, sembeng tawe ipakawala sumuẹ̌su wal᷊en pẹ̌kakal᷊iomanengang. 23 Ual᷊ingu ene hakịu ininang dingangu i amangu tau ene němpẹ̌bera u, "I sieseng matěllang kụ pakiwal᷊ọe si sie." 24 Mase i sire saụewenẹ̌kui tau l᷊ěnnạu wuta e kụ nẹ̌bera si sie, "Pẹ̌salụe u i kaumambeng měhabaru katul᷊idẹ̌. I kami e masingkạ u tauene mambeng tau warạdosa e." 25 "Apa i Sie marosa arau

YOHANES 9.26–38 290tala," ungkuěngu tau ene, "iạ e wẹ̌ga wue. Kai kětạengpiạ hal᷊ẹ̌ sěmbaụ su singkạku; kạngerẹ iạ e wuta, araweini e iạ seng nẹ̌kělla." 26 Mase i sire saụewe nẹ̌bera si sie,"Pinẹ̌kapuraneng i kau e kahian Sie? Nẹ̌koạ kereapa iSie si kau, sarang nẹ̌kělla?" 27 Tau ene simimbang, "Sengbọu takụ niwẹ̌ke si kamene, kai i kamene tawe mapulurumaringihẹ̌. Unụe i kamene mapulu mẹ̌daringihẹ̌ kapia?Aramanung i kamene kai mapulu mariadi tumatol᷊en'Eringang?" 28 Mase i sire němpẹ̌dohang si sie ringangunẹ̌bera, "O kai i kau murit'E; i kami e wal᷊ine. I kami ekai murit'i Musa. 29 I kami e masingkạ u Mawu Ruataseng něhengetang si Musa. Arawe mạanun tau ene e, ikami e wẹ̌ga wue měnsang bọu apa asal᷊'E." 30 Tau enesimimbang, "Nakal᷊aherang bue mạeng i kamene wẹ̌gangasal᷊ 'E, sěmbal᷊iau i Sie seng napẹ̌kěllan iạ e. 31 I kitẹmasingkạ u Mawu Ruata e tawe rumaringihẹ̌ taumatawarạdosa e, kaiso kawe su taumata mẹ̌ngadatẹ̌ Mawuringangu měkẹ̌koạ kapulun'E. 32 Dokeng su tětạ u duniatawẹ běke reng nakaringihẹ̌ u piạ taumata makawekesẹ̌matan taumata wuta wọu karariadine. 33 Kereu tau enewal᷊ine wọu anun Duata, i Sie tawe makakoạ mangaapa." 34 Ungkuěng i sire, "Apa i kau napenẹ u rosareng dokeng pinẹ̌hanạ, maněnro lai si kami e?" Tangunanětạ bọu orasẹ̌ ene i sie nisẹ̌ding sumuẹ̌ su wal᷊empẹ̌kakal᷊iomanengang. 35 Mawu Yesus nakaringihẹ̌ ui sire seng měsẹ̌sěding u tau ene sumuẹ̌ su wal᷊enpẹ̌kakal᷊iomanengang. I Sie nẹ̌deạ tau ene kụ něhengetangsi sie, "I kau e mangimang su Ahus'u Taumata?" 36 Taue simimbangke, "Kai i sai i Sie Tuang? Tul᷊ungko paul᷊ịtadeạu iạ mangimang si Sie." 37 "I kau e seng nakasilosi Sie," ungkuěng u Mawu Yesus. "I Sie kụ orasẹ̌ inikapẹ̌bẹ̌bisarane ringangu." 38 "Iạ mangimang, Mawu!"ungkuěngu tau ene, bọu e nẹ̌tumpěkuhẹ̌ su těngom

YOHANES 9.39–10.10 291Mawu Yesus. 39 Mawu Yesus něhengetang, "Iạ diměnta sudunia ini e kai mědeạu mẹ̌talakehẹ̌ tadeạu tau wuta emakasilo, ringangu taumata makạsilo e mawuta." 40 TauFarisi pirang katau apan sene nakaringihẹ̌ Mawu Yesusněhengetang kerene, mase i sire němpẹ̌kibal᷊o si Sie, "Suněnnanu i kami e wuta l᷊ai?" 41 Mawu Yesus simimbang,"Manga i kamene wuta, ute i kamene tawẹ dosane. Kaiual᷊ingu i kamene měmpẹ̌bẹ̌bera u, 'I kami e makạsilo,'ene mělẹ̌lahẹu i kamene wẹ̌dang mararosa."10 1 "Mambeng těngadẹ̌ hengetang-Ku ini: I sainsumuẹ̌ su těndạ u domba kụ lumempangu pagarẹ̌kụ bal᷊inewe wọu tukadẹ̌, kaiso kawe mẹ̌bawị bọu ral᷊engewal᷊ine e ute kai tahatako ringangu tahapěhampasẹ̌.2 Arawe i sain sụsuẹ̌ bọu tukadẹ̌ e, ute kai i sieměndal᷊ukadẹ̌ domba e. 3 Měndal᷊ukadẹ̌ domba e mạnopetukadẹ̌ baug'i sie, mase domba e rụdaringihẹ̌ ngihe sutempon i sie měkẹ̌kui si sire su arenge sěmbaụ-sěmbaụdingangu měngěngahạ i sire apạsěbang sol᷊ong likude.4 Sarạeng manga domba e seng nasẹ̌bang měngangahạ erumal᷊eng su horone kụ manga domba e mạhuntol᷊e si siebatụu i sire makạkiral᷊a ngihe. 5 I sire tawe mapulu tumol᷊etaumata wal᷊ine, tabeạu katewe mahuntal᷊ang bọu anuntau ene batụu tawe makakiral᷊a ngihe." 6 Mawu Yesusnẹ̌běken papinintu ene, kai i sire tawe makaěnna apawue tẹ̌monaěng'E. 7 Tangu Mawu Yesus něhengetangsaụ sěnsul᷊e, "Mamben těngadẹ̌ hengetang-Ku ini:Kai Iạ e tukadẹ̌ baugu domba. 8 Kěbị apan duměntaměngal᷊imona Siạ e kai tahatako ringangu tahapěhampasẹ̌,kai manga domba e tawe měmpẹ̌daringihẹ̌ ngih'isire. 9 Iạ e kai tukadẹ̌. I sain sumuẹ̌ bọu anu-Ku emasal᷊amatẹ̌; i sie masuẹ̌ masẹ̌bang dingangu makaěbạpẹ̌bawiahe. 10 Tahatako e kětạeng duměnta mẹ̌tako,měmate ringangu měnggolang. Arawe Iạ e riměnta

YOHANES 10.11–22 292mědeạu taumata makahombang pẹ̌bawiahẹ̌ -- kụpẹ̌bawiahẹ e mědẹ̌dal᷊embo. 11 Iạ e měndal᷊ukadẹ̌ mapia.Měndal᷊ukadẹ̌ mapia e kai mạnarakangu watangengewaugu manga dombane. 12 Taumata nisewaěnge kụbal᷊inewe měndal᷊ukadẹ̌ dingangu wal᷊inewe taghuangumanga domba ene, sarung mahuntal᷊ang kụ měněntangumanga domba e kereu i sie makasilo piạ dal᷊ugẹ̌ diměnta.Tangu manga domba e sarung těmboěng dingangusal᷊iawuhangu ral᷊ugẹ̌. 13 Taumatan sewa e kai tumal᷊ang,u i sie něhal᷊ẹ̌ e kai ual᷊ingu nisewaěng. I sie tawẹ agisemẹ̌pandung manga domba e. 14 Iạ e měndal᷊ukadẹ̌mapia. Kerẹewe i Amang kawe masingkạu Iạ, dinganguIạ masingkạ i Amang, kerene lai Iạ masingkạ u mangadomba-Ku, ringangu i sire mal᷊aing masingkạ u Iạ. Iạněnarakangu niawa-Ku waug'i sire. 15 (10:14) 16 Piạbelai manga domba wal᷊ine mal᷊aing tataghuaneng-Ku,kai tawe nasowa su ghapaěngu domba ini. I sire laihinong Takụ ahakeng kụ i sire sarung dumaringihẹ̌ngihẹ̌-Ku. I sire kěbị sarung mariadi ghapaěng sěmbaụkụ měndal᷊ukade sěngkatau. 17 I Amang kụkěndagu Iạ u Iạněnarakangu niawa-Ku e mẹ̌deạu saụbe takụ ikatarimạkapia. 18 Tawẹu sarang sěngkatau makapěngal᷊ạ bọu Iạ.Iạ e něnarakang kai ual᷊ingu kapulu-Ku hala. Iạ e kawasaměnarakang, dingangu kawasa lai mangul᷊e kapia. Kaiene hal᷊ẹ̌-Ku nitarimạ bọ'i Amang-Ku." 19 Ual᷊ingu MawuYesus něhengetang kerene, tangu taumatan Yahudi enanětạe němpẹ̌darendehẹ̌. 20 Lawọ bọ'i sire němpẹ̌berau, "I Sie kai nisawelangu rohkẹ̌ dal᷊akị! I Sie kai pulu!Baugu apa i kamene rimaringihẹ̌ si Sie?" 21 Kai piạbe lainěmpẹ̌bera u, "Taumata kụ nisawelangu rohkẹ̌ dal᷊akịsẹ̌e tawe mẹ̌bisara kerene. Botonge setange mapẹ̌kěllantaumata wuta?" 22 Ene su Yerusalem taumata e kaikapẹ̌sal᷊imbange, Ěllon Pananusi Wal᷊em Mawu. Su

YOHANES 10.23–35 293tempo ene kai tempong banua maral᷊ěnding. 23 KutẹuMawu Yesus mědẹ̌daral᷊engke su Gandariang Salomo sural᷊ungu Wal᷊em Mawu, 24 piạ e tau Yahudi e němpẹ̌děntanẹ̌tal᷊ipurung su rẹ̌duh'u Mawu Yesus. I sire němpẹ̌berasi Sie, "Kạděngụe i kami e měngkate ipẹ̌bẹ̌bimbong?Paul᷊ịkọ pakal᷊ahẹ, mạengbe i Kau kahěnga-hěngang DatuMananal᷊amatẹ̌." 25 Mawu Yesus simimbang, "Seng bọuTakụ nipěhengetang si kamene, kaiso i kamene mang tawemangimang. Kal᷊awọu munara Takụ kẹ̌koateng su areng'iAmang-Ku e měnẹ̌nodẹ u karal᷊ahẹ e mạanun Iạ. 26 Ikamene tawe mangimang batụu i kamene tawe nasowasu ghapaěng u manga domba-Ku. 27 Manga domba-Ku erụdaringihẹ̌ ngihẹ̌-Ku. Iạ masingkạben sire, ringangu i siremạhuntol᷊e si Siạ. 28 Iạ e mangonggọu pẹ̌bawiahẹ̌ kakalẹ̌ sisire kụ sarang karěngụe i sire tawe mawinasa. Kụ tawẹusarang sěngkatau makapěhampasẹ̌ si sire wọu lima-Ku. 29 IAmang-Ku e seng nanarakang i sire si Siạ, limembon pakụe. Dingangu tawẹ u sarang sěngkatau makapěmul᷊ahosi sire wọu limang Amang. 30 Iạ dingangu i Amang kaisěmbaụ." 31 Mase tau Yahudi e nẹ̌saụewe němpangal᷊ạbatu e ipěngěntung Mawu Yesus. 32 Kai Mawu Yesus eněhengetang si sire, "I kamene seng nakasilo si Siạ nẹ̌koạkal᷊awọu hal᷊ẹ̌ mapapia parentang Amang-Ku e si Siạ.Bọu kěbị hal᷊ẹ̌ tamai ene tangu kai sudẹ e nakawodaịsi kamene mapulu mangěntung si Siạ?" 33 TaumatangYahudi e němpẹ̌simbang, "Bal᷊inewe ual᷊ingu munaran'Umapapia e i kami nakapěngěntungu watu si Kau, kaisoual᷊ingu i Kau kawe něhinakang Duata. I Kau e sěngkatautaumata kụ mapulu mẹ̌těngkakoạ batangeng'U Duata."34 Mase Mawu Yesus simimbang, "Karạ kai mạbawohẹ subukẹ̌ u torat'i kamene: Duata e něhengetang, 'I kamenekai mahang duata'? 35 I kitẹ masingkạ u apan mạbawohẹsu Winohẹ Susi e mạpakẹ sarang karěngụe. Kụ kereu

YOHANES 10.36–11.6 294Mawu Ruata nẹ̌sěbạ u mahang 'duata' su taumataapan němpẹ̌narimạ u hengetang'E, 36 unụe i kamenemẹ̌berawe si Siạ u Iạ kawe něhinakang Duata ual᷊ingunẹ̌bera u Iạ Ahus'u Ruata? Sěmbal᷊iau Iạ kawe pinilenAmang kụ nirolohẹ̌ sarang dunia. 37 Kereu Iạ tawe mẹ̌koạmunara kụ seng niator'i Amang e, ute kumbahangbeměmpangimang si Siạ. 38 Kai tangu ual᷊ingu Iạ měkẹ̌koạene, ute kěngkahimang bue suapan Takụ kẹ̌koatenge,maningbe i kamene tawe mapulu měmpangimang si Siạ.Ual᷊ingu ene ute i kamene masingkạ dingangu makaěnnau i Amang e sěnniạ mạsasěmbaụ dingang-Ku, kerenelai Iạ e sěnniạ mạsasěmbaụ dingangi Amang." 39 I siremědẹ̌deạ lai ral᷊engu měmpěnamẹ Mawu Yesus, kutẹui Sie nạung nakal᷊ěsọ bọu i sire. 40 Mawu Yesus tangunẹ̌sul᷊ẹ e sol᷊ong sěmbẹ̌kang Sal᷊ụ u Yordan, su tampạ iYohanes nạung něnahani, mase nẹ̌tanạ sene. 41 Mal᷊awọtaumata mạhunděnta su anun Sie. I sire měmpẹ̌bẹ̌bera u,"I Yohanes tawe mẹ̌kakoạ manga hal᷊ẹ̌ makạdal᷊inaụ, kaikěbị apan ipẹ̌paul᷊ị e mạanun tau ini e mang kahěngang."42 Mase mal᷊awọ taumata sene němpangimang su MawuYesus.11 1 Tau arenge i Lazarus mạtanạ su Betania dingangumanga wawinene i Maria rẹ̌duan Marta. 2 I Mariae kai tau wawine naněbohu l᷊ana mawěngi su l᷊aeduMawu, mase niěmmụ u utạ e. Piạ su sěnsul᷊e i Lazarusnasakị. 3 Bawinene rarua e něhabarẹ̌ su Mawu Yesus,"Mawu, mahuaneng kandua kẹ̌kapiaěngu e nasakị."4 Sarạeng Mawu Yesus nakaringihẹ̌ habarẹ̌ ene, i Sieněhengetang, "Sakị ini e tawe makapate. Ini e nariadimẹ̌deạu Mawu Ruata e bantughang, dingangu ual᷊inguene tangu Ahus'u Ruata e mal᷊aing bantughang." 5 MawuYesus e kụkěndagi Marta, i Maria, ringangi Lazarus. 6 Kaipiạ e Mawu Yesus nakahombangke habarẹ̌ u i Lazarus

YOHANES 11.7–21 295masakị, i Sie nẹ̌tatudẹ natanạ sene rua ěllo wẹ̌dang! 7 Bọuene wuhụ e i Sie něhengetang su manga murit'E, "Bọete ikitẹ mẹ̌sul᷊e sol᷊ong Yudea." 8 I sire němpẹ̌simbang, "TuangGuru, bẹ̌dang ta nạdarěna tau Yahudi e mạngěntunguwatu si Tuang, bọu e ini i Tuang e seng saụ mẹ̌bal᷊ịtamai?" 9 "Karạ kawe mapul᷊o dua su kaorasẹ̌ sahěllo?"angkuěngu Mawu Yesus. "I sain dụdal᷊eng su tempongěllo e tawe masangkong, batụu i sie makạsilowe tualagudunia ini. 10 Arawe i sain dụdal᷊eng hěbi e mạsangkong;batụu tawẹ apa tualagẹ̌ si sie." 11 Kerene ungkuěnguMawu Yesus. Bọu ene i Sie saụewe lai nẹ̌bera, "Hapị ikitẹ i Lazarus e seng nẹ̌kị kai Iạ e reng tamai měmukosi sie." 12 Manga murit'u Mawu Yesus e němpẹ̌bera,"Mawu, mạeng i Lazarus kawe mětẹ̌kị, ute i sie sarungbemapia." 13 Timonan Mawu Yesus ute kai i Lazarus sengnate. Arawe su ěnnan sire ute Mawu Yesus kai maul᷊ịu i Lazarus měngkate mětẹ̌kị matagẹ̌. 14 Ual᷊ingu eneMawu Yesus e naul᷊ị mahatedẹ̌ si sire u, "I Lazarus eseng nate. 15 Kaiso Iạ mal᷊uasẹ̌ lai Iạ e tadịe paịse, batụukai limembong kapiane si kamene, tadeạu i kamenemakapangimang. Bọete i kitẹ tamai sarang anun Lazarus."16 I Tomas isẹ̌sěbạ, "si Hindua" nẹ̌bera su manga hapị emanga murit'u Mawu Yesus, "Mahịe i kitẹ tumol᷊e, balạ esěngkakate i kitẹ dingang'E!" 17 Piạ e Mawu Yesus narěntạe su tampạ ene, i Lazarus seng ěpạ u ěllo karěngụesu kubul᷊ẹ̌. 18 Soan Betania e maraning Yerusalem, kụmangawe těllung kilo meterẹ̌ karaune. 19 Mal᷊awọ tauYahudi seng nahunděnta nẹ̌wo si Marta rẹ̌duan Maria eměmpẹ̌hiborẹ̌ si rẹ̌dua ual᷊ingu kinapateěngu mahuanengdẹ̌dua. 20 Sarạeng i Marta nakaringihẹ̌ u Mawu Yesus enarěnta, i sie simẹ̌bang kụ naněnsomahẹ̌ Mawu Yesus,arawe i Maria e natanạ su wal᷊e. 21 Angkuěng i Martasu Mawu Yesus, "Mawu, kai mangạewe Mawu ene sini

YOHANES 11.22–34 296su tempo ene, ute nal᷊ahẹ u mahuaneku e wiahẹ̌ bue.22 Manilaing kerene, iạ e masingkạ u orasẹ̌ ini e Ruatamal᷊aing sarung měgěllịu pakụ apan dẹ̌dorongang i KauMawu e si Sie." 23 "Mahuanenu e sarungbe saụ mẹ̌biahẹ̌,"ungkuěngu Mawu Yesus si Marta. 24 I Marta e simimbang,"Iạ e masingkạu i Lazarus sarungbe saụ mẹ̌biahẹ̌ sutempon taumata nate e apẹ̌bangung kapia su ĚllongKiamatẹ̌ e." 25 "Kai Iạ e mangonggọu pẹ̌bawiahẹ̌ dingangumapẹ̌bangung u taumata nate," angkuěngu MawuYesus si Marta. "I saing kụ mangimang si Siạ e sarungmẹ̌biahẹ̌, maninglai i sie seng nate. 26 Dingangu taumatawiahẹ̌ apang mạngimang si Siạ e sarang karěngụe tawemate. Mangimang bue i kau su hal᷊ẹ̌ ini e?" 27 "Mawu,"ungkuěng i Marta, "iạ mangimang su Mawu Ahus'uRuata, Datu Mananal᷊amatẹ̌ e kụ sarung duměnta sudunia ini e." 28 Sarạeng i Marta nẹ̌bera kerene, i sie tamainẹ̌kui si Maria tuarine, kụ simiang si sie, "Tuang Guruene sini; i Sie e makịbal᷊ong kau." 29 Nakaringihẹ̌ kereneute, i Maria měngkatewe masahawụ nẹ̌bangung, kụnaněnsomahẹ̌ Mawu Yesus. 30 Su tempo ene, Mawu Yesusbẹ̌dangben tawe nạsuẹ̌ u soane. I Sie wẹ̌dang su tampạnipẹ̌sombangeng i Marta. 31 Tau Yahudi apan kapělẹ̌hiboresi Maria su wal᷊e, nakasilo si Maria nẹ̌bangung, dingangumasahawụ simẹ̌bang; kụ i sire tamai mol᷊e si sie, ukahọ i sire, i sie kai sarang l᷊ěbing sumangị. 32 Piạ e iMaria nahumpạ su tampạ u Mawu Yesus kụ nakasilosi Sie, i Maria měngkatewe nẹ̌tumpěkuhẹ̌ su těngon'Eringangu nẹ̌bera, "Mawu, kai manga Mawu e ene sini sutempo ene, ute mahuaneku e tawe nate." 33 Piạ e MawuYesus nakasilo si Maria sụsangị, dingangu tau Yahudiapan mạhunděnta ringangi Maria e mal᷊aing mạhunsangị,naung'E měngkate masusa, kụ i Sie kakěllaěng e měngkateapa lụl᷊ahunsusa. 34 Tangu i Sie nakiwal᷊ọe si sire, "Kai

YOHANES 11.35–47 297suapa i sie nilẹ̌bing i kamene?" "Mahịe pěmanda, Tuang!"ungkuěng i sire. 35 Mase Mawu Yesus simangịe. 36 Tangutau Yahudi e němpẹ̌berạe, "Kakěllạe, wal᷊inewe mal᷊ongkọkakěndag'E si Lazarus!" 37 Kai piạ bọu tal᷊oaran sire kụněmpẹ̌bera u, "I Sie makapẹ̌kěllawen taumata wuta e, kaiunụe wue i Sie tawe makatahuntěndạ i Lazarus tadeạukumbahang mate?" 38 Mawu Yesus saụewe nasusa-susanaunge, kụ i Sie natamai sol᷊ong pěndal᷊ẹ̌bingang.Pěndal᷊ěbingang ene e nạung kai liang sěmbaụ piạlahěpinge watu gẹ̌guwạ. 39 "Al᷊ingko watu ěndaị e,"ungkuěngu Mawu Yesus. I Marta, wawineng tau nate enesimimbang, "Mawu, i sie kai seng ěpạ u ěllo su kubul᷊ẹ̌,kụ kai seng dimaruru!" 40 Mawu Yesus něhengetang siMarta, "Karạ kawe seng Takụ niwera si kau; kereu i kaumangimang, i kau sarung makasilo kasěllahu kawasangDuata e!" 41 Tangu i sire němpělunggịen batu ene. Bọuene Mawu Yesus dimal᷊ingara sol᷊ong l᷊angị kụ nẹ̌bera u,"Tarimakasẹ Amang, u i Kau e seng dimaringihẹ̌ si Siạ. 42 Iạmasingkạ u i Kau měngkate hanesẹ̌ dụdaringihẹ̌ si Siạ,arawe Iạ měbẹ̌bera kere ini e, baugu taumata apan enesini, tadeạu i sire mangimang u kai i Kau něndoloh'u Iạ e."43 Bọeten nẹ̌bera kerene, Mawu Yesus nẹ̌bansagẹ̌ ngihemaihạ, "Lazarus sẹ̌bangke!" 44 Tangu simẹ̌bangke taumatanạung seng nate ene. Limane ringangu laede wẹ̌dangkạpapikungu hekạ kakěngkaing dingangu ghane wẹ̌dangmạtatakạ u hekạ tatukus'ẹ̌ ga. "Ol᷊ohẹ̌ko kakěngkainge,tadeạu i sie tawe masahaghe rumal᷊eng," ungkuěngu Mawu Yesus su taumata l᷊awọ apan sene. 45 Lawọbọu taumatan Yahudi e němpẹ̌děnta nẹ̌wo si Maria,němpangimang su Mawu Yesus piạ i sire nakasilo hal᷊ẹ̌nariadi ene. 46 Arawe pirang katau wọ'i sire něngkakoạsol᷊ong anun tau Farisi kụ němpaul᷊ị u apang kinoạ u MawuYesus. 47 Ual᷊ingu ene tau Farisi ringangu manga imang

YOHANES 11.48–57 298těmbonange nẹ̌tampung němpẹ̌kakereapa ringangumanga kasasěllahengu Ratẹ̌ u Agama. Ungkuěng i sire, "Ikitẹ e kai hinon mẹ̌kapu? Tau ini kai seng nẹ̌koạ karal᷊inaụmal᷊awọ! 48 Mạeng i kitẹ měngkate mapakawalan Sie kereini ute kěbị taumata masue měmpangimang si Sie. Kụpěngěnsueěnge mangangawasa Roma e katewe ruměntaměnggoghahẹ̌ Bal᷊em Mawu, dingangu kěbị kawanuangkitẹ e!" 49 Sěngkatau wọi sire isẹ̌sěbạ si Kayafas,imang mawantugẹ̌ su taung ene nẹ̌bera, "I kamenewẹ̌gawen apa-apa. 50 Kai tanakạěnna i kamene u waugukasasal᷊amat'u anạ u kawanua e, ěndokangbe sěngkataumate sul᷊ungu kawe kěbị kawanua e mawinasa?" 51 Tuhụhinone i Kayafas nělahẹ u ene, bal᷊inewe wọu něnnanesẹ̌sane. Kaiso kawe kere sěngkatau imang mawantugẹ̌ sutaung ene, naněbal᷊ẹ̌ u Mawu Yesus e sarung mapohongbaugu tau Yahudi. 52 Kụ bal᷊inewe kětạu waugu tauYahudi sěmatang, kaiso mal᷊aing baugu měngomol᷊ẹ̌dingangu mapakasěmbaụ u manga anạ u Ruata kụseng němpẹ̌kal᷊iaesẹ̌ e. 53 Nanětạ bọu sahěllo ene i siretěmbonangu Yahudi e sěngkanaung měmate Mawu Yesus.54 Ual᷊ingu ene Mawu Yesus e seng tawe nẹ̌těngkatodẹsu těngon l᷊awọ sutal᷊oaran tau Yahudi. I Sie naněntanguYudea wọu ene nakoạ sol᷊ong soa arenge Efraim maraningbanua l᷊inggi. Kụ sene i Sie sěngkapẹ̌tana dingangu mangamurit'E. 55 Su tempo ene Sal᷊imbangu Paskang Yahudie seng masandigẹ̌. Lawọ taumatan soa rarodọ e sengněmpẹ̌saka sol᷊ong Yerusalem měmpěndal᷊engu tundunpěmamurẹ̌si watangenge měnganbẹ̌ pěmamantugu ělloene. 56 I sire měmpẹ̌dědeạ Mawu Yesus, kụ su tempọenmạtatampung su Wal᷊em Mawu e ute i sire němpẹ̌berạesěmbaụ su wal᷊ine, "Kereapạe su něnnang kamene?Aramanung i Sie tawe sumongo susal᷊imbang ini." 57 I sireněmpẹ̌berang ene u manga imang gagherẹ dingangu tau

YOHANES 12.1–12 299Farisi e seng nanẹ̌bangu parenta u i sai masingkạ měnsangsuapa Mawu Yesus e, harusẹ̌ měhabaru ene, tadeạu i Sieikasamẹ.12 1 Ěnnungu ěllo kal᷊amonan Sal᷊imbangu Paskah,Mawu Yesus e nakoạ sol᷊ong Betania. Su soaene pẹ̌tẹ̌tanakeng i Lazarus tau e niapẹ̌bangung'E wọupapate. 2 Sene Mawu Yesus e nipẹ̌saken sire, kụ i Martae nakoạ mẹ̌sasiliwirẹ̌ e. I Lazarus dingangu manga sakee naiang sěngkapěngidopẹ̌ dingangu Mawu Yesus. 3 Enei Maria e nasongọe ringangu l᷊ana mawěngi narwastumal᷊ěga-l᷊ěgadẹ̌ e mangawe maloara su litere. I sienaměmbingu l᷊ana ene su l᷊aed'u Mawu Yesus, bọu eneniěmmụ u utạ e. Kụ kaguwạu wal᷊e ene měngkatewerimal᷊urung běngin lana e. 4 Arawe i Yudas Iskariot,sěngkatau wọu murit'u Mawu Yesus -- kụ samurine kawenẹ̌sunial᷊'i Sie -- kawe nẹ̌bera, 5 "Unụ e lana mawěngiene tawe nịbawal᷊ụ e ringangu roitẹ̌ sal᷊aka arěgane tělluhasụ su dinare kụ doite nipẹ̌gaghěllịko su taumata apangkasiang?" 6 I Yudas nẹ̌bera kerene wal᷊inewe ual᷊ingu i siekawe měnẹ̌nitị taumata kasiang, kaiso kawe ual᷊ingu i sietahatako. I sie masau mangal᷊ạ doitẹ̌ bọu tatahoěngu roit'ul᷊awo kạdaresọ si sie. 7 Mawu Yesus něhengetang, "Balạ ekere sẹ̌sane wawine ěndaị e! I sie nẹ̌koạ kerene kai ěllonpěndal᷊ẹ̌bing Siạ e. 8 Tau kasiange mambeng hanesẹ̌beringang i kamene, arawe Iạ e tala wue." 9 Mal᷊awọ tauYahudi nakaringihẹ̌ u Mawu Yesus kai ene su Betania, kụ isire něngkakoạ sol᷊ong tampạ ene. I sire natamai wal᷊inewetumbạu ual᷊ingu piạ i Yesus, kaiso mal᷊aing ual᷊ingu isire mapulu měmanda si Lazarus kụ sen niapẹ̌bangungwọu papatene kahian Sie. 10 Hakịu ene manga imangtěmbonange mal᷊aing mapulu měmate si Lazarus;11 ual᷊ingu i sie nakawodaị tau Yahudi mal᷊awọ naněntang isire kụ němpangimang su Mawu Yesus. 12 Sěngkariọěllone

YOHANES 12.13–24 300taumata l᷊awọ kụ seng narěnta waugu měmantugẹ̌ ěllonPaskah nakaringihẹ̌ u Mawu Yesus e seng kạdal᷊engemẹ̌mona Yerusalem. 13 Tangu i sire němpangal᷊ạ emanga raungu korma mase nahunsẹ̌bang naněnsomahẹ̌si Sie, kạpěmpẹ̌gione, "Hosana! Kaal᷊amatengko i Sieriměnta su arengu Mawu. Kaal᷊amatengko Ratun Israel!"14 Mawu Yesus nakahombangke kalide kawuhuangsěmbaụ kụ nisakeěnge. Tangu natuhụ e kerẹewemạbawohẹ su Winohẹ Susi: 15 "Abe katakụ, sangianguSion! Kakěllạ e mahi Ratunu e, mạiangke su wowon kalidekawuhuang!" 16 Su tempo ene manga murit'u MawuYesus bẹ̌dang ta nakaěnna kěbị ene. Kutẹu sarạeng MawuYesus niwantughangken kapapohong'E, buhụ e i sirenakatahěndung apang kinoạ u taumata si Sie kai sengkạbawohẹ su ral᷊ungu Winohẹ Susi e mạanun Sie. 17 Apantaumata kụ ene su tempon Mawu Yesus nẹ̌kui si Lazarusapạsěbang bọu lěbing dingangu niapẹ̌bangung i sie wọupapatene, mang měmpẹ̌sẹ̌sahiding hal᷊ẹ̌ ene. 18 Hakịu enetaumata l᷊awọ e něngkakoạ sol᷊ong anun Mawu Yesus u isire nakaringihẹ̌ u kai i Sie nẹ̌koạ kal᷊aherang ene. 19 Tangumanga tau Farisi e němpahumbisara sěmbaụ su wal᷊ine, "Ikitẹ e tawe makakoạ manga apa! Kakěllạ e, sěnaung duniae němpẹ̌tol᷊e si Sie!" 20 Bọu tal᷊oaran taumata něngkakoạsol᷊ong Yerusalem měmpẹ̌kal᷊ịomaneng sutempọenpẹ̌daral᷊uasẹ̌ e kai piạ tau Yunani pirang katau. 21 I sirehimaung si Filipus kụ nẹ̌bera, "Anu, kereu wotonge, ikami kai mapulu mẹ̌sombang u Mawu Yesus." (I Filipuse asal᷊e kai wọu Betsaida su Galilea.) 22 Tangu i Filipustamai mẹ̌habaru ene si Andreas, kụ bọu ene irẹ̌duaněhabarẹ̌ su Mawu Yesus. 23 Mawu Yesus něhengetangsi sire, "Seng tempone Ahus'u Taumata ipakawantugẹ̌.24 Mambeng těngadẹ̌ bawera-Ku ini: Kereu wakịu gandungsěmbaụ tawe suangeng su ěntana e kụ mate, ute i sie

YOHANES 12.25–35 301mang kạtatanạ sěmbaụ. Arawe kamageng u wakị ugandung ene mate, ute i sie wuhụe mẹ̌bua mal᷊awọ. 25 Isai mětẹ̌těnděkạ su pẹ̌bawiahe, sarung kailangengu ene.Arawe i sai měbẹ̌binsịu pẹ̌tatumbiahe su dunia ini e,sarung makatanudẹ̌ baugu pẹ̌bawiahe tutune ringangukakalẹ̌. 26 I sai mapulu mẹ̌tangkiang si Siạ e harusẹ̌ tumol᷊eSiạ; tadeạu mẹ̌tatangkiang-Ku e makataking bue si Siạ esuapạewen Iạ ene sene. I sai mẹ̌tangkiang Siạ e sarungadateng i Amang-Ku." 27 "Naung-Ku e tụtaghiawahẹ̌; apạ eTakụ ipẹ̌bera su orasẹ̌ ini e? Arau Iạ mẹ̌berạeng, 'Amang,liuko Iạ bọu orasẹ̌ ini e tangu'? Kaiso paghudu mambengkahombangeng u tempon sigẹ̌sạ ini e nakakarěnta si Siạ e.28 Amang, apakawantugẹ̌ko areng'U!" Tangu nakaringihengihẹ̌ bọu l᷊angị maul᷊ị u, "Iạ seng bọu namantugẹ̌,dingangu sarung lai mamantugẹ̌ kapia." 29 Taumata l᷊awọkụ ene sene nakaringihẹ̌ bue ngihẹ̌ ene. Ungkuěng isire u, "Ene kai rěllụ!" Kai piạko l᷊ai nẹ̌bera u, "Bal᷊ine!Kai malạekatẹ̌ měmẹ̌misara si Sie!" 30 Mase Mawu Yesusněhengetang si sire, "Tingihẹ̌ kinaringihẹ̌ e, wal᷊inewewaugu kapian batangeng-Ku, kaiso kai waugu kapiangkamene. 31 Ini e seng tempone dunia ihukung; kai orasẹ̌ini e mangangawasang dunia e nipakawatang. 32 AraweIạ e, kereu Iạ e seng iapakarangẹ bọu dunia e, ute kěbịtaumata e Takụ sarung pakasue wol᷊engang sol᷊onganu-Ku." 33 I Sie něhengetang kerene ute kai mělẹ̌lahẹusaheng kapapohong'E sarung. 34 Taumata l᷊awọ e nẹ̌berasi Sie, "Tumuhụ toratẹ̌ e, Datu Měnanal᷊amatẹ̌ e sarungmẹ̌biahẹ̌ sarang karěngụ e. Kụ kereapa i Kau makapẹ̌berau Ahus'u Taumata e harusẹ̌ iapakarangẹ su wowondunia e? I sai tangu Ahus'u Taumata e?" 35 Mawu Yesussimimbang, "Tumbạeng baugu kadodọ tempo tualagẹ̌e ene sutal᷊oarang kamene. Kụ pěmpahundal᷊engketěntal᷊ang tualagẹ̌ e wědang ene, tadeạu i kamene

YOHANES 12.36–47 302kumbahang karěndungang. I sain dụdal᷊eng su ral᷊ungukararěndung e bẹ̌gawen monane měnsang sol᷊onga. 36 Pěmpangimangke su tualagẹ̌ e, u karěngụewentualagẹ̌ e wẹ̌dang ene ringang i kamene, tadeạu i kamenemariadiwe manga anạ u tualagẹ̌." Bọuten Mawu Yesusněhengetang kerene, i Sie něngal᷊ingke wọu ene kụ tawemapulu mẹ̌těngkatodẹ u watangeng'E si sire. 37 Manilaingseng mal᷊awọ hal᷊ẹ̌ makạdal᷊inaụ kinoạ u Mawu Yesus esu těngon sire, kai i sire mang tawe mangimang si Sie.38 Tangu naghanape těbal᷊u Nabi i Yesaya, "Mawu, i sai wuemangimangu habar'i kami? Kai si sai kawasan Mawu eipakal᷊ahẹ?" 39 Kai ual᷊ingu ene i sire tawe měmpangimang,u i Yesaya seng bọu l᷊ai naněbal᷊ẹ̌ u, "Mawu něhengetang,40 'Iạ mapakawutan matang sire, ringangu mapakarapal᷊unaung i sire; tadeạu i sire tawe makasilo, ringangumạdiring i sire makaěnna. Tadeạu i sire kumbahang mẹ̌bal᷊ịsu anu-Ku, kụ mapakaul᷊en sire.' " 41 I Yesaya nělunngihẹ̌kerene, u i sie seng nakasahidi kasěllahu Mawu Yesus,ringangu měbẹ̌bisara mạanun Sie. 42 Manilaing kerene,lawọ taumata ore lai sutal᷊oarang měngangawasangYahudi nangimang su Mawu Yesus. Kai i sire tawe wahaniměngakung ene ipakal᷊ahẹ, batụu i sire matakụ kiwuạutau Farisi e tawe mapakawalan sire sumuẹ̌ su wal᷊empẹ̌kakal᷊iomanengang. 43 I sire ěndokang u mapulumakahombang daralon taumata sul᷊ungu mẹ̌tatal᷊ahino sutěngom Mawu Ruata. 44 Mase Mawu Yesus něhengetang,"I sai mangimang si Siạ e, wal᷊inewe si Siạ i sie mangimange, kaiso kawe si Sie kụ něndoloh'u Iạ e. 45 Dingangu isain nakasilo Siạ, ute nakasilo si Sie něndoloh'u Iạ e. 46 Iạriměnta su dunia ini e kai kere tualagẹ̌, tadeạu kal᷊awọutaumata kụ mangimang Siạ e tawẹ u matanạ su ral᷊ungukararěndung. 47 I sai dụdaringihẹ̌ těnro-Ku, kụ kawetawe tumatuhụ ene -- bal᷊inewe Iạ měhukung i sie. Batụu

YOHANES 12.48–13.8 303Iạ e riměnta wal᷊inewe měhukung dunia e, kaiso kawemangambang dunia. 48 I sai mạnuhud'u Iạ e ringangutawe rumaringihẹ̌ bawera-Ku e, seng piạ mělahukunge.Hengetang kụ Takụ iwẹ̌bunạ e, ute ene sarung měhukungi sie su Ěllong Kiamatẹ̌ e. 49 Batụu Iạ e tawe mẹ̌bawisarawọu kapulu-Ku sẹ̌saku; i Amang kụ něndoloh'u Iạ, ute i Sieměpẹ̌parenta si Siạ apa kụ hinon Takụ iwera ringangu Takụiwunạ. 50 Dingangu Iạ masingkạ u tan'E ene makạual᷊ipẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakal᷊ẹ̌. Tangu Iạ mạanụewenkere apan nitěnron Amang si Siạ."13 1 Sahěllo kal᷊imonan Ěllon Pěmamantugẹ̌ Paskahe, Mawu Yesus masingkạ u semben tempone iSie maněntangu dunia ini kụ mẹ̌sul᷊e su anung Amang'E.I Sie kụkěndag'u taumata apan tẹ̌taghuaneng'E sudunia ringangu mang těbe kụkěndagi sire sarangpangěnsueěnge. 2 Mawu Yesus dingangu manga murit'Epiạ e i sire měmpẹ̌sẹ̌simokolẹ̌ hẹ̌bi e. Setang e sengnamitaugẹ̌ dal᷊ungu naung i Yudas anạ i Simon Iskariotmẹ̌bal᷊ụ u Mawu Yesus. 3 Mawu Yesus masingkạ u Ruatai Amang seng bọu něnarakangu kasěllahu kawasan'E siSie. I Sie mal᷊aing masingkạ u i Sie kai riměnta wọu anunDuata i Amang kụ sarung mẹ̌sul᷊e kapia su anun Duata.4 U watụ u ene tangu i Sie rimarisị kụ něluạ lahaweng'E,ringangu naměgong u handukẹ̌ su kal᷊uwaeng'E. 5 Bọuene i Sie něndal᷊ingu akẹ su waskom sěmbaụ, kụ nanětạe nanguhasẹ̌ laedu manga murit'E kụ niěmmụenghandukẹ̌ papẹ̌gong kal᷊uwaeng'E. 6 Ene i Sie nahumpạenSimon Petrus, kụ nẹ̌bera u, "Mawu kawe unụe Mawu enanguhasẹ̌be laedẹ̌ku?" 7 Mawu Yesus simimbang, "Sinii kau e mambeng tawe makaěnna apang kụ Takụ nikoạini e kai i kau e sarungbe makaěnna." 8 "Kumbahang,Mawu," ungkuěng i Petrus su Mawu Yesus, "Měngkatewekumbahang i Tuang manguhasẹ̌ laedẹ̌ku!" Kai Mawu

YOHANES 13.9–19 304Yesus simimbang, "Kereu Iạ tawe makapěnguhasẹ̌ si kaue ute i kau tawẹ kal᷊ahěmpụ e ringang-Ku." 9 I SimonPetrus nẹ̌berạe u, "Kamageng kerene, Mawu, abe kětạenglaedẹ̌ku uhaseng, kaiso kawe lima ringangu těmbọkul᷊ai!" 10 "Taumata wọu něndenọe sembeng nawurẹ̌sikěbị badange," ungkuěng u Mawu Yesus si Petrus. "I sieseng tawahal᷊uasu wurẹ̌siang kapia; kětạbeng laede. Ikamene sembeng burẹ̌si, kaiso bal᷊inewe kěbị." ( 11 MawuYesus seng nakakasingkạ i sai sarung mẹ̌sunial᷊i Sie. Ukai ene hakịu i Sie něhengetang, "I kamene ini sembengburẹ̌si, kaiso wal᷊inewe kěbị.") 12 Mawu Yesus bọutennanguhasẹ̌ laed'i sire, tangu i Sie saụ e něluhen pakeang'Ekụ naiangke kapia. Mase i Sie něhengetangke si sire, "Ikamene nakaěnnawe kěbị hal᷊ẹ̌ kụ buhụ e Takụ nikoạsi kamene? 13 I kamene měkẹ̌kui si Siạ Mananěnroringangu Mawu. Kụ mang hinong kerene. 14 Kamageng Iạe kai Mawu ringangu Mananěnronu kụ kawe manguhasẹ̌laedu, ute i kamene mal᷊aing hinong mẹ̌papanguhasẹ̌laed'i kamene sěmbaụ su wal᷊ine. 15 Iạ něnul᷊ada mẹ̌kẹ̌koạkere ini si kamene, tadeạu i kamene mal᷊aing mẹ̌těnomẹ̌koạ apan seng bọu Takụ nikoạ si kamene. 16 Mambengkahěnga-hěngang bawera-Ku ini: Sěngkatau ěllange tawelimembo wọu mawune, ringangu sěngkatau rarolohangetawe limembong kasariane wọu měndarolohe. 17 Kereu ikamene seng masingkạ u kěbị ene, ute kariangkamang ikamene kereu i kamene makakoạ kerene. 18 Apan sengTakụ niwera ini e wal᷊inewe mạanung kamene kěbị. Iạmasingkạ i sai-sai seng Takụ nịpapile. Arawe apang kụ sengkạbawohẹ su Winohẹ Susi e mang mariadi, mangal᷊ene'Taumata kụ sěngkakaěng dingang-Ku e, sarung dumokạsi Siạ.' 19 Hal᷊ẹ̌ ini e Takụ ilẹ̌habarẹ̌ si kamene orasẹ̌ inie, těntal᷊ang tawe nạdiadi, tadeạu kamageng u hal᷊ẹ̌ eneseng mariadi, tangu mangimang bue u kai Iạ e i Sie kụ

YOHANES 13.20–32 305isẹ̌sěbạ IẠ ENE. 20 U mambeng těngadẹ̌ bawera-Ku ini:I saing kụ manarimạ u taumata Takụ nirolohẹ̌ e ute isie mal᷊aing manarimạ u Iạ e. Kụ i sai manarimạ u Iạ emanarimạ i Sie kụ seng dimoloh'u Iạ." 21 Sarạeng MawuYesus něhengetang kerene, naung'E mambeng kiměndungtạ sihinge. Bọu e i Sie něhengetang, "Těnga-těngadẹ̌bawera-Ku ini: Sěngkatau wọ'i kamene sarung mẹ̌bal᷊ụu Iạ e." 22 Manga murit'E němpẹ̌papandạ e sěmbaụ suwal᷊ine měngkạherang ual᷊ingu wěga wue měnsang kai isai su monan'E. 23 Muritẹ̌ ikẹ̌kěndag'u Mawu Yesus emạiang su koaneng u Mawu Yesus. 24 Ene i Simon Petrus eněnidạ e si sie apakịbal᷊o su Mawu Yesus měnsang kai i saitẹ̌monaěng'E. 25 Tangu muritẹ̌ ene nẹ̌těngkasěngkelẹ̌ suMawu Yesus kụ nakiwal᷊o, "Kai i sai ene, Mawu?" 26 MawuYesus simimbang, "I sain Takụ pẹ̌gěllikangu borotẹ̌ bọuniuno su ral᷊ungu mangko, ute i sie taumatane." TanguMawu Yesus něngal᷊ạ e borotẹ̌ sěmpědi, niunone sural᷊ungu mangko; mase nionggọ e si Yudas anạ i SimonIskariot. 27 Lẹ̌pasewe i Yudas bọu rimaẹ borotẹ̌ ene, setange nẹ̌karadiahangke su ral᷊ungu naunge. Mase Mawu Yesusněhengetangke si sie, "Lighạ e koạ apang sarung koatengue." 28 Tạ u sarang sěngkatau wọu i sire mạhungkaěng senenakahěngangu kawe unụe Mawu Yesus něhengetangkerene si Yudas. 29 Piạ u mạngěnna u Mawu Yesusdimoloh'i Yudas apạmělli apan hinong gausang baugusal᷊imbang ene, arau mẹ̌gěllịu roitẹ̌ pẹ̌kadodọ su taumatakasiang -- batụu i Yudas kai měngangumpaedẹ̌ doit'ul᷊awọ e. 30 Bọuten i Yudas něnarimạ u borotẹ̌ enetangu i sie měngkatewe ringangu simẹ̌bang. Kụ ěllo enahěbi e. 31 Sarạeng i Yudas nal᷊intụ, ene Mawu Yesusněhengetangke, "Orasẹ̌ ini Ahus'u Taumata e sengniapakawantugẹ̌, kụ Duata e niapakawantugẹ̌ ual᷊ingui Sie. 32 Kereu Mawu Ruata e niapakawantugẹ̌ ual᷊ingu

YOHANES 13.33–14.5 306i Sie, ute i Sie mal᷊aing sarung iapakawantugu Ruatalumiun batangeng'E sẹ̌sane. Dingangu Mawu Ruata eměngkatewe seng lighạ mapakawantug'i Sie. 33 Mangaanạ-Ku, Iạ e sembeng tawẹ karěngụe sini ringangi kamene.I kamene sarung mẹ̌deạ Siạ, kai kerẹewe seng bọu Takụnipaul᷊ị su manga měngangawasan tau Yahudi, kerene laiTakụ ipaul᷊ị si kamene kěbị; su tampạ Takụ tamaiang, ikamene tawe makakarěnta. 34 Tita wuhu Takụ onggotangsi kamene: Pẹ̌kakakěndagẹ̌ko i kamene sěmbaụ su wal᷊ine.Kerẹewe Iạ seng kiměndag'i kamene, kerene lai i kamenehinon měmpẹ̌kakěndagẹ̌. 35 Kereu i kamene lawọbeměmpẹ̌kẹ̌kakěndagẹ̌ e ute kal᷊awọu taumata e sarungbemakakasingkạ u i kamene kawe muritẹ̌-Ku." 36 "Mawu,Mawu kai makoạ sol᷊ong a?" kakiwal᷊on Simon Petrussu Mawu Yesus. Ungkuěng Mawu Yesus, "Suapan Takụdal᷊engang, i kau tawe makatol᷊e Siạ. Hẹ̌dowen mahi ikau sarung makatol᷊e Siạ e." 37 "Mawu, kawe unụe iạtawe makatol᷊e su Mawu orasẹ̌ ini?" ungkuěngkewenPetrus. "Iạ e sadia mate waug'u Mawu!" 38 Mawu Yesussimimbang, "Kahěngang ngae i kau sadia mate waugu Iạ?Kasingkạko, manụ deng tawe kimẹ̌kukụ e i kau seng těllunsul᷊e nẹ̌sunial᷊u Iạ e."14 1 "Naung i kamene abe taghiawahẹ̌," ungkuěngu Mawu Yesus si sire. "Pangimangko su MawuRuata, ringangu pangimangbe lai si Siạ. 2 Su wal᷊engAmang-Ku e lawọ katatanakeng. Iạ e kai rumal᷊engměndiahing tampạ baug'i kamene. Iạ e tawe mẹ̌berakerene si kamene, andene wal᷊inẹbe kerene. 3 SamurinIạ tamai měnạdian tampạ baug'i kamene, Iạ e sarungmẹ̌bal᷊ị kụ maněnsomahẹ̌ si kamene, tadeạu suapan Iạene, i kamene mal᷊aing sene. 4 Su tampạ Takụ dal᷊engange ikamene masingkạben dal᷊enge." 5 Mase i Tomasẹ̌ nẹ̌berạe su Mawu Yesus, "Mawu, i kami e wẹ̌gawen dal᷊engangu

YOHANES 14.6–16 307e, kụ makakasingkạben dal᷊enge kereapa i kami?" 6 MawuYesus simimbang, "Iạ e kai ral᷊eng mẹ̌deạu makakiral᷊aMawu Ruata ringangu makahombang pẹ̌bawiahẹ̌. Tawẹusarang sěngkatau makarěnta su anung Amang-Ku, kereuwal᷊inewe wọu Anu-Ku. 7 Kereu i kamene masingkạ uIạ, ute i kamene mal᷊aing masingkạ i Amang-Ku. Ini e ikamene seng masingkạ i Sie, dingangu seng nakasilo siSie." 8 Tangu i Filipusẹ̌ e nẹ̌bera su Mawu Yesus, "Mawu,todẹko i Amang si kami, tadeạu i kami mawul᷊ugẹ̌."9 Arawe Mawu Yesus simimbang, "Seng kerẹeng karěngụeIạ dingang i kamene, kụ i kau e mang bẹ̌gang Iạ e Filipusẹ̌?I saing kụ seng nakasilo si Siạ e, ute mal᷊aing bọu nakasilosi Amang. Kụ kereapa wue i kau nakawera u, 'Todẹko iAmang si kami'? 10 Filipus! I kau kai ta mangimang, u Iạe kai nasěmbaụ dingang i Amang ringangu i Amang enasěmbaụ dingang-Ku? Apang kụ Takụ niwera si kau e,tawe Takụ niwera wọu watangeng-Ku hala. I Amang kụtěbe nasěmbaụ dingang-Ku e, kai i Sie nẹ̌karadiahangupakụ ene. 11 Pangimangke si Siạ, u Iạ e kai nasěmbaụdingangi Amang kapia, ringangu i Amang e nasěmbaụdingang-Ku. Arau mạeng tawe kerene pěmpangimangkewọu apang kụ seng Takụ kinoạ. 12 Mambeng kahěngangbawera-Ku ini: I sai mangimang si Siạ, sarung mẹ̌koạ apanseng Takụ kẹ̌koateng, -- ore lai i sie sarung mẹ̌koạ kụlimembon kasěllahe wědang -- batụu Iạ e kai reng makoạsol᷊ong anung Amang. 13 Kụ balạewe apan dorongang ikamene su ral᷊ungu areng-Ku e, ene Takụ koateng baugikamene, tadeạu i Amang e iapakawantugẹ̌ e ual᷊inguAhusẹ̌ e. 14 Kụ balạewe apa rorongang i kamene su ral᷊unguareng-Ku e, ute sarung Takụ koateng," 15 "Kereu i kamenekụkěndagu Iạ e ute i kamene sarungbe mẹ̌děndal᷊engumanga parenta-Ku. 16 Iạ e sarung mẹ̌gausẹ̌ si Amang, kụi Sie sarung mangonggọ u Mẹ̌tatul᷊ung bal᷊ine kụ sarung

YOHANES 14.17–27 308mẹ̌tumanạ dingangi kamene sarang marěngụ-děngụ. 17 ISie ute kai Rohkẹ̌ u Ruata kụ sarung mělahẹ u kaadil'uMawu Ruata. Dunia e tawe makatarimạ i Sie, ual᷊ingu tamakasilo arau ta nakakiral᷊a. Arawe i kamene masingkạbenSie, u i Sie kai mạtanạ dingangi kamene dingangu i Siesarung masěmbaụ dingangi kamene. 18 I kamene taweTakụ itěntang hala kere kasisi ěndusẹ̌. Iạ e sarung mẹ̌bal᷊isu anung kamene. 19 Kate kạdodọ tempo dunia e sengtawe saụ makasilo si Siạ. Arawe i kamene ute sarungbemakasilo si Siạ. Kụ ual᷊ingu Iạ biahẹ̌, i kamene e mal᷊aingbiahẹ̌ sarung. 20 Kereu seng su ěllone ene, ute i kamenesarung makakasingkạ u Iạ e kawe nasěmbaụ dingangiAmang, i kamene nasěmbaụ dingang-Ku, mase Iạ e kawelai nasěmbaụ dingangi kamene. 21 I sain dụdaẹ mangata-Ku e ringangu mẹ̌sẹ̌sěmpị ene, ute i sie kụkěndag'uIạ e. I Amang-Ku e sarung kuměndagi saing kụkěndag'uIạ. Iạ e lai sarung kuměndagi sie ringangu měnodẹ uwatangeng-Ku e si sie." 22 I Yudas (bal᷊ine i Yudas Iskariot)nakiwal᷊o su Mawu Yesus, "Mawu, unụe Mawu e mapulumanodẹu watangengu si kami kụ bal᷊inewe waụgu dunia?"23 Mawu Yesus simimbang, "I saing kụkěndagu Iạ e,ute sarung tumuhụ těnro-Ku. I kanduang Amang-Ku esarung duměnta su anune matanạ dingange. 24 I sain tawekuměndagu Iạ e tawe tumatuhụ těnro-Ku. Těnro kụ sengkinaringih'i kamene wal᷊inewe wọu anu-Ku, kaiso kawewọu i Amang kụ dimoloh'u Iạ e. 25 Kěbị ene Takụ ipẹ̌paul᷊ị sikamene karěngụewen Iạ deng dingangi kamene. 26 AraweRohkẹ̌ u Ruata e, mẹ̌tatul᷊ung sarung irolohi Amang sural᷊ungu areng-Ku, kụ kai i Sie sarung maněnron pakụ esi kamene ringangu mapẹ̌tahěndung i kamene kapia sukěbị apan seng Takụ nipaul᷊ị si kamene. 27 Karal᷊unsemahẹ̌Takụ itěntang baug'i kamene. Karal᷊unsemahẹ̌ Takụ ionggọsi kamene. Takụ nilaonggọ e wal᷊inewe kere nilaonggọ u

YOHANES 14.28–15.7 309dunia e si kamene. Abe pěmpẹ̌taghiawahẹ̌ dingangu abekěngkatakụ. 28 I kamene seng nakaringihẹ̌ Siạ něhabarẹ̌ u,'Iạ e sarung dumal᷊eng, kai Iạ e saụbe mẹ̌sul᷊e su anungkamene.' Kereu i kamene kụkěndagu Iạ e, i kamenesarung lumuas'u Iạ makoạ sol᷊ong anung Amang-Ku e,batụu i Amang-Ku e kai limembong kasěllahe wọu Iạe. 29 Iạ e maul᷊ịu ene si kamene su orasẹ̌ ini, těntal᷊angkěbị e ta nạdiadi, tadeạu mạeng seng sukarariadine, utei kamene sarungbe měmpangimang. 30 Iạ e seng tawemẹ̌bisara mal᷊awọ dingangi kamene, u kai seng temponeměngangawasa dunia e ruměnta. Kai i sie tawẹ kawasanesu watangeng-Ku e. 31 Kai kěbị mang harusẹ̌ mariaditadeạu dunia e makahěngang u Iạ e kụkěndagi Amange mase Iạ e mẹ̌děndal᷊engben pakụ apan niparentangAmang-Ku e si Siạ. Kụ mahịe i kitẹ mẹ̌buạ bọu ini."15 1 Angkuěng u Mawu Yesus kapia, "Iạ e puěnguanggorẹ̌ tutune, kụ i Amang-Ku e mẹ̌sasuange.2 Apan lelange si Siạ ta mẹ̌bawua, těntoěng'E, ringanguapan lelange měbẹ̌bua e, tẹ̌tal᷊uaheng'E tadeạu saunengmahunnamba wuane. 3 I kamene sembeng burẹ̌siual᷊ingu těnro seng nitěnro-Ku si kamene. 4 Kụ hanesẹ̌bekạsasěmbaụ dingang-Ku e kụ Iạ e hanesẹ̌ masěmbaụdingangi kamene. Lelange sẹ̌sane tawe mẹ̌bua kereutawe mạdarěkạ su kalune. Kerene lai i kamene tumbạengmẹ̌bua kereu tatapẹ̌be dingang-Ku. 5 Kai Iạ e kalun anggorẹ̌e, kụ i kamene e manga lelange. I sain kạtatanạ sěmbaụdingang-Ku e, kụ Iạ dingangi sie, ute mẹ̌bua mal᷊awọ; kereutawẹ Iạ e ute i kamene tawe makakoạ manga apa. 6 I saintawe matanạ mạsasěmbaụ dingang-Ku, sarung irěmmẹkere lelange, kụ i sie mahẹ̌gu. Apan lelange kerene utetampungang i ěndụ su putung mase tutungang. 7 Kereu ikamene kạtatanạ sěmbaụ dingang-Ku, mase wawera-Kue mạtatanạbe su ral᷊ungu naung i kamene, pẹ̌gause si

YOHANES 15.8–19 310Amang walạewe apa ghausang i kamene mang gělirang.8 Kereu i kamene měmpẹ̌bua mal᷊awọ, i Amang-Kue iapakawantugẹ̌, dingangu ual᷊ingu ene i kamenemambeng kahěngang makoạ muritẹ̌-Ku. 9 Kerẹewei Amang kụkěndagu Iạ ute kerene lai Iạ kuměndagikamene. Kěngkatanạko i kamene sěnniạ měmpẹ̌bẹ̌biahẹ̌kere taumata Takụ ikẹ̌kěndagẹ̌. 10 Kereu i kamenemẹ̌děndal᷊engben kal᷊awọu manga ta-Ku e, ute i kamenetatapẹ̌be saa su kakěndagẹ̌-Ku, kerẹewe Iạ tatapẹ̌ saasu kakěndagi Amang batụu mẹ̌děndal᷊engben kal᷊awọutan'E. 11 Kěbị ini e Takụ ilẹ̌habarẹ̌ si kamene, tadeạural᷊uasẹ̌-Ku e ene su ral᷊ungu naung i kamene, ringangural᷊uasu e manalung. 12 Kai ini ta-Ku e: Pẹ̌kakakěndagẹ̌kosěmbaụ su wal᷊ine, kerẹewe Iạ kụkěndagi kamene. 13 I sainněngalembon kakěndage su manga hapịe ute kai taumatakụ manarakangu pẹ̌bawiahe waug'i sire. 14 I kamenekai manga hapị-Ku, kereu i kamene měmpẹ̌koạ apanTakụ ilẹ̌oro si kamene. 15 I kamene sembeng tawe Takụkuiang ěllang, batụu ěllang e wẹ̌ga wue apang kẹ̌koatengu mawune e. I kamene Takụ kẹ̌kuiang hapị, batụu kěbịapang kẹ̌karingihẹ̌-Ku bọu i Amang, seng Takụ nipaul᷊i sikamene. 16 Bal᷊inewe i kamene namile si Siạ. Kai Iạ e namilesi kamene, ringangu něndoloh'i kamene apědẹ̌daral᷊engkụ apěbẹ̌bua mal᷊awọ kụ buạen ta mawawinasa. Tangui Amang e sarung mangonggọu kěbị apan dorongang ikamene si Sie su ral᷊ungu areng-Ku. 17 Kụ kai ini ta-Ku sikamene: Pěmpẹ̌kakěndagẹ̌ sěmbaụ su wal᷊ine." 18 "Kereudunia e mẹ̌binsị i kamene, pẹ̌tahěndungke u Iạ sengkal᷊imona nipẹ̌binsị u dunia e. 19 Kereu i kamene kawetataghuaneng u dunia e ute i kamene ikẹ̌kěndagẹ̌bendunia e kere tataghuanenge, Kai Iạ e seng namile sikamene wọu dunia ini, kụ i kamene e wal᷊inewe laitataghuanengu dunia. Kai ene hakịu dunia e měbẹ̌binsị

YOHANES 15.20–16.4 311i kamene. 20 Pẹ̌tahěndungke apan seng Takụ niwera sikamene. 'Ěllang e tawe limembo wọu mawune.' Kereui sire seng nanigěsạ si Siạ, i sire sarung lai manigẹ̌sa sikamene. Kereu i sire tụtuhụ těnro-Ku, ute i sire tumuhụl᷊ai těnrong kamene. 21 Pakụ ene sarung koateng i sire sikamene, ual᷊ingu i kamene kai muritẹ̌-Ku, u i sire wẹ̌gawenSie rimoloh'u Iạ e. 22 Mangawe Iạ e tawe riměnta ringangutawe něhengetangu kěbị ene si sire, ute i sire tawẹ dosane.Kai ini e si sire seng tawẹ apa tatupị e lai waugu rosan sire.23 I sai mẹ̌binsịu Iạ e, měbẹ̌binsị i Amang-Ku. 24 Kai mangasutal᷊oaran sire Iạ e tawe mẹ̌kakoạ pakụ munara kụ tawẹtau wal᷊ine nẹ̌kẹ̌koạ e, ute i sire tawẹ dosane. Arawe ini e isire seng nakasilo apan Takụ nikoạ, kụ i sire němpẹ̌binsị uIạ ore lai něbinsị i Amang-Ku. 25 Kai tangu semben harusẹ̌kerene, tadeạu mariadi wue apan mạbawohẹ su bukẹ̌ uTorat'i sire u: 'I sire mẹ̌binsị u Iạ e tawẹu nikaianenge.'26 Iạ e sarung měndolohu Mẹ̌tatul᷊ung kụ asal᷊e wọu anunAmang-Ku e si kamene. I Sie kai Rohkẹ̌ kụ sarung mělahẹ ukatul᷊idẹ̌ mạanun Duata. Kereu i Sie ruměnta, i Sie sarungmẹ̌sahidin Iạ. 27 Dingangu i kamene lai harusẹ̌ mẹ̌sahidinIạ, batụu i kamene e seng mědẹ̌dingang u Iạ dokeng bọutětạ e.16 1 Kěbị e seng Takụ ipẹ̌paul᷊ị si kamene tadeạu ikamene tawe mẹ̌sunial᷊ẹ̌. 2 I kamene e sarungiapasẹ̌bang bọu ral᷊ungu wal᷊em pẹ̌kakal᷊iomanengang.Dingangu sarung duměnta tempone u i sai měmatesi kamene e kai měmpạngěnna u i sie kai měkẹ̌koạpal᷊ahamawu su Ruata. 3 I sire měmpẹ̌kẹ̌koạ kerene sikamene, ual᷊ingu i sire bědaweng bẹ̌gan Duata ringanguwěgawe lain Iạ. 4 Arawe ini Iạ e mẹ̌bẹ̌berang ene sikamene, tadeạu kamageng ene mang mariadi, i kamenepěmpẹ̌tahěndung bue u Iạ e seng bọu naul᷊ị si kamene.""Hal᷊ẹ̌ ini e tawe Takụ nipaul᷊ị si kamene kěbị dokeng bọu

YOHANES 16.5–17 312tětạe, u Iạ deng bẹ̌dang dingangi kamene. 5 Arawe iniIạ e reng mapul᷊e sol᷊ong anun Sie kụ dimoloh'u Iạ; kụtawẹu sarang sěngkatau wọ'i kamene makiwal᷊o kai sol᷊ongapa Iạ e. 6 Kai ini e mal᷊ahẹ naung i kamene něngkasusa,ual᷊ingu Iạ naul᷊ị u hal᷊ẹ̌ ene si kamene. 7 Kai Iạ e maul᷊ịukatěngadẹ̌ si kamene: Něngalembong kapiane e waugikamene, kereu Iạ mapul᷊ẹ; batụu kereu Iạ e tawe mapul᷊e,Mẹ̌tatul᷊ung e tawe ruměnta su anung kamene. Arawekamageng Iạ e seng mapul᷊ẹ ute Iạ e sarung měndoloh'iSie sol᷊ong anung kamene. 8 Kereu i Sie ruměnta, ute iSie sarung mapakal᷊ahẹ su dunia u tumuhụ hinone kaiapa mangal᷊en dosa e, wọu apang katěngadẹ̌, dinganguwọu hukumangu Ruata. 9 I Sie sarung mělahẹ, u tawemangimang si Siạ ute kai rosa; 10 u Iạ e kai matul᷊idẹ̌, kụual᷊ingu Iạ e kai makoạ sol᷊ong anun Amang, kụ i kamenesarung lai tawe makasilo si Siạ; 11 dingangu kai Ruata eseng nanětạ něhukung, batụu měngangawasa dunia ini eseng nịlahukung. 12 Lawọ lai hinong Takụ iwera si kamene,kai orasẹ̌ ini i kamene reng tawe makaumal᷊ẹ̌ měnarimạ uene. 13 Kai kereu Rohkẹ̌ e seng diměnta, mangal᷊ene i Siekụ mělẹ̌lahẹu katul᷊idẹ̌ mạanun Duata, i kamene sarungahakenge tadeạu makakasingkạ u pakụ katul᷊idẹ̌ e. I Sietawe mẹ̌bisara wọu watangeng'E hala kaiso kawe mạul᷊ịuapan seng kinaringih'E, dingangu i Sie sarung maul᷊ịu apansarung mariadi si kamene suěllo samuri. 14 I Sie sarungmapakawantugu Iạ e, u kěbị apan i habare si kamenee kai nitarimạ e wọu Iạ. 15 Pakụ apạewen si Amang eute kai tataghuanengku. Hakịu ene Iạ makapẹ̌bera uapan nihabar'u Rohkẹ̌ si kamene, kai nitarimạ e wọu Iạ."16 "Kate kadodọ tempo i kamene seng tawe makasilosi Siạ, dingangu kate kadodọ tempo i kamene sarungmakasilo si Siạ." 17 Pirang katau wọu manga murit'u MawuYesus e nanětạe nẹ̌kakiwal᷊o sěmbaụ su wal᷊ine, "Apa

YOHANES 16.18–25 313wue monane i Sie nẹ̌bera si kitẹ: 'Kate kadodọ tempo ikamene seng tawe lai makasilo si Siạ, dingangu mal᷊aingkate kadodọ tempo i kamene sarung makasilo si Siạ?' Apalai monam bawera: 'Iạ e makoạ sol᷊ong anung Amang e'?"18 I sire měngkate makịbal᷊o, "Apa mangal᷊ene, 'kadodọtempo'? I kitẹ tawe nakahěngang měnsang i Sie mạanungapa!" 19 Mawu Yesus masingkạ u i sire mapulu makiwal᷊o siSie. Tangu i Sie něhengetang, "Kanini Takụ niwera, 'Katekadodọ tempo, i kamene sarung tawe makasilo si Siạ,dingangu lai kate kadodọ tempo i kamene sarung makasilosi Siạ.' Kai ene ipěkẹ̌kakiwal᷊o sutal᷊oarang kamene?20 Pěmpangimangke, i kamene sarung sumangị dingangulumungkang, arawe dunia e kai sarung lumuasẹ̌. Naungi kamene sarung měngkasusa, kai susa naung i kamenesarungbe mẹ̌bal᷊ui mariadi ral᷊uasẹ̌. 21 Kereu sěngkatauwawine maraning měhěnding, masusa naunge, batụuseng tempone i sie mẹ̌ngkědang u sigěsạ. Kai lěpaseweanạ e seng sul᷊ikude i ninange miwul᷊em pakụ kasasigěsạe ual᷊ingu ral᷊uase watụ u rariọ e seng simongo su dunia.22 Kerene lai si kamene; Tempo ini naung i kamene mạsusa,kai Iạ e sarung mẹ̌sombang kạpia ringangi kamene, kụ ikamene sarung mahul᷊uasẹ̌; kụ tawẹu sarang sěngkataumakaaho ral᷊uasẹ̌ ene wọu naung i kamene. 23 Su sahělloene, i kamene seng tawẹu lai makiwal᷊ong apa-apa si Siạe. Pěmpangimangke: Balạewe měnsang apa rorongangi kamene si Amang su ral᷊ungu areng-Ku, ene sarungionggọ i Amang si kamene. 24 Sarang orasẹ̌ ini i kamenewẹ̌dang tawe nědẹ̌dorong apa-apa su ral᷊ungu areng-Ku.Pěmpẹ̌dorongke, kụ i kamene sarung měmpěnarimạ,tadeạu ral᷊uas'i kamene mauadipẹ̌." 25 "Kěbị ini e Takụpiněhengetang si kamene su ral᷊ungu papinintu. Kaisarungbe piạ tempone kụ Iạ e seng tawe mẹ̌papinintu,kaiso kawe seng mẹ̌bisara mal᷊ahẹ si kamene mạanung

YOHANES 16.26–17.3 314Amang. 26 Su tempo ene i kamene sarung měmpẹ̌dorongsi Amang su ral᷊ungu areng-Ku; kěngkasingkạko, Iạ e tawemẹ̌dorong bọ'i Amang baug'i kamene, 27 ual᷊ingu i Amangsẹ̌sane kai kụkěndag'i kamene. I Sie kụkěndag'i kameneual᷊ingu i kamene kụkěndagu Iạ, dingangu mạngimangu Iạ e kai wọu Ruata asal᷊e. 28 Mambeng asal᷊ẹ̌-Ku ebọu i Amang, kụ seng diměnta su ral᷊ungu dunia. Kaiorasẹ̌ ini e Iạ mạněntang u dunia tadeạu mẹ̌sul᷊e sol᷊onganun Amang." 29 Mase manga murit'u Mawu Yesus eněmpẹ̌bera si Sie, "Su tempo ini Mawu e mělẹ̌hengetangmal᷊ahẹ kụ tawe mẹ̌papapinintu, 30 dingangu i kami emasingkạ u Mawu e masingkạ u pakụ e. Tawe wahal᷊uasẹ̌piạ u sěngkatau makiwal᷊ong apa-apa su Mawu e. Batụui kami mạngimang u Mawu e rarěntane kai wọu anunDuata." 31 Mawu Yesus e simimbang si sire, "Kụ i kamenenangimang su orasẹ̌ ini? 32 Pẹ̌tahěndung! Tempone sarungduměnta, ore seng narěnta, i kamene sarung ipẹ̌kal᷊iaesẹ̌. Ikamene sarung mapul᷊ẹ sarang bal᷊en sěngkatau-sěngkataukụ měmpaněntangu Iạ sẹ̌saku. Kaiso Iạ e bal᷊inewe sẹ̌sakubatụu i Amang kawe ringang-Ku e. 33 Pakụ ini e Takụiwẹ̌bera tadeạu i kamene makahombang karal᷊unsemahẹ̌batụu nẹ̌těngkasěmbaụ dingang-Ku. Su dunia e i kamenesarung mẹ̌tatahangu sigěsạ. Kaiso pakatul᷊ende wue naungi kamene! Iạ e kai seng nakawatạ dunia!"17 1 Sarạeng bọu něhengetang kerene, Mawu Yesusrimal᷊ingarạe sol᷊ong langị kụ něhengetang,"Amang, ini e seng naghanapẹ̌ tempone. PakawantugengAhus'U, tadeạu Ahus'U mal᷊aing mapakawantug'i Amang.2 I Amang seng nangonggọu kawasa waụgu umate pakụ,su Ahuse, tadeạu i Sie měngonggọu pẹ̌bawiahẹ̌ tutuneringangu kakalẹ̌ su kěbị taumata apan nisarakang i Amangsi Sie. 3 Kai ini e pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌,tadeạu i sai masingkạ i Amang mang sěmbaụ kụ Duata

YOHANES 17.4–13 315kahěngang, dingangu makạkiral᷊a su Mawu Yesus Kristuskụ niroloh'i Amang. 4 Iạ seng napakawantug'i Amangsu wowon dunia ini su pẹ̌kakoạ munara kụ ipakikoạ iAmang si Siạ. 5 Amang! Papakawantugeng Iạ e su anun'U,apakawantugu kawantugẹ̌-Ku ringang i Amang dokengdunia e reng tawe nịdiadi. 6 Iạ e seng napakal᷊ahẹ i Amangsu taumata ral᷊ohon dunia ini kụ seng nionggọ i Amang siSiạ. I sire kai tataghuaneng i Amang, dingangu i Amangseng něnarakang i sire si Siạ. I sire seng muhụ hengetangi Amang. 7 Ini e i sire masingkạ u pakụ apan nisarakangi Amang si Siạ e asal᷊e kai wọu i Amang. 8 Seng bọu Takụnihabarẹ̌ si sire hengetang i Amang kụ seng nionggọSiạ, kutẹu sembeng kinatarimạ i sire. I sire masingkạu Iạ e mamben těngadẹ̌ diměnta wọu anun Amang,dingangu i sire mạngimang u kawe i Amang e něndoloh'uIạ. 9 Iạ mẹ̌kal᷊iomaneng baugu i sire. Iạ e wal᷊inewemẹ̌kal᷊iomaneng baugu dunia kaiso kai waugu taumata kụseng nionggọ i Amang si Siạ, batụu i sire kai tataghuaneng iAmang. 10 Kěbị tẹ̌taghuaneng-Ku e mal᷊aing tẹ̌taghuanengi Amang; mase pakụ tẹ̌taghuaneng i Amang-Ku emal᷊aing tẹ̌taghuaneng-Ku. Iạ wẹ̌bantugang sutal᷊oaransire. 11 Ini e Iạ duměnta su anun Amang. Iạ e seng bal᷊inemạtanạ su dunia; Arawe i sire ute kawe su dunia. Amangmasusi! Sirungengkong kawasang areng i Amang si sire,arengke nạung seng nionggọ i Amang si Siạ, tadeạu isire mariadi sěmbaụ, kerẹewe i Amang dingangu Iạ e kaisěmbaụ. 12 Piạ Iạ e nạung bědang dingang i sire, Iạ e sengnaněntanudẹ̌ si sire ringangu kawasang areng i Amang,areng kụ nạung nionggọ i Amang si Siạ. Iạ e seng nělukadẹ̌si sire kụ tawẹu sarang sěngkatau wọu i sire kụ nailangtabeạu katewe ual᷊ingu i sie mambeng hinong mailang;tadeạu ual᷊ingu ene ute naghanape apang mạbawohẹsu ral᷊ungu Winohẹ Susi. 13 Ini e Iạ kawe seng sol᷊ong

YOHANES 17.14–24 316anun Amang. Pakụ ini e Takụ ipẹ̌paul᷊ị e těntal᷊ang Iạ ereng bẹ̌dang su dunia; tadeạu i sire makapanaghuangberal᷊uasẹ̌-Ku e masukụ. 14 Iạ e seng něhabaru hengetang iAmang si sire, kai dunia e němpẹ̌binsị i sire, batụu i sirewal᷊inewe tataghuanengu dunia, kerẹewe lai Iạ bal᷊inewetataghuanengu dunia. 15 Iạ e tawe mẹ̌gausẹ̌ tadeạui Amang měngal᷊ạ si sire wọu dunia ini e, kaiso kaweměgẹ̌gausẹ̌ tadeạu i Amang e paněntanudẹ̌ si sire wọui Ral᷊akisẹ̌. 16 Kerẹewe lai Iạ e wal᷊inewe tataghuanengudunia, i sire lai wal᷊inewe tataghuanengu dunia. 17 Kakoạkoi sire kětạeng tataghuaneng i Amang lumiu katěngadẹ̌;hengetang i Amang e kai katěngadẹ̌. 18 Mẹ̌sul᷊ungkeweni Amang seng dimolohu Iạ su dunia e, kerene lai Iạdimoloh'i sire sol᷊ong dunia. 19 Iạ e měnarakanguwatangengku kere tataghuaneng i Amang natěntani e,tadeạu i sire mal᷊aing makoạ tataghuaneng i Amangtani e limiun katul᷊idẹ̌ e, baugu kapian sire. 20 Bal᷊inewesamatang tumbạu waugi sire ini e, Iạ měkẹ̌kal᷊iomaneng.Iạ mal᷊aing měkẹ̌kal᷊iomaneng baugu taumata apanměmpạngimang si Siạ e ual᷊ingu pẹ̌sasahiding sire ini e.21 Iạ e měkẹ̌kal᷊iomaneng, Amang, mal᷊owọko i sire kěbị emasěmbaụ, kerẹewe i Amang e nasěmbaụ dingang-Ku,kerene lai Iạ dingang i Amang. Mal᷊owọko i sire masěmbaụdingang i Kitẹ, tadeạu dunia e mangimang u i Amang ekai rimoloh'u Iạ. 22 Iạ e seng bọu napakawantug'i sireringangu kawawantugu Ruata kụ seng nionggọ Siạ e,tadeạu i sire masěmbaụ, kerẹewe i kitẹ mal᷊aing sěmbaụ;23 Iạ dingangi sire, mase i Amang dingangu Iạ; tadeạu i siremamben těngadẹ̌ sěmbaụ. Tangu dunia e makakasingkạ ukawe i Amang dimolohu Iạ e, dingangu i Amang kụkěndag'isire kere i Amang kụkěndagu Iạ. 24 Amang, Iạ kai mapulutadeạu i sire kụ nisarakang i Amang si Siạ e, ene ringang-Kusuapan Iạ ene, tadeạu i sire makasilo kawawantugẹ̌-Ku

YOHANES 17.25–18.9 317e; kụ ene kai kawawantugi Amang nionggọ e Siạ, batụu iAmang e kụkěndagu Iạ e, rokeng dunia e ta nịdiadi. 25 IAmang kụ adilẹ̌ e! Dunia e wẹ̌gawen Amang, arawe Iạ emasingkạben Amang; dingangu i sire ini e mạsingkạ u iAmang e rimolohu Iạ e. 26 Iạ e seng bọu nělahẹu areng iAmang si sire; ringangu Iạ e sarung tawẹ umpade mẹ̌koạkerene, tadeạu kakěndagu i Amang si Siạ e tatapẹ̌ buesu ral᷊ungu naung i sire, dingangu Iạ nasěmbaụ dingang isire."18 1 Sarạeng Mawu Yesus bọu nẹ̌kal᷊iomanengkerene, i Sie ringangu manga murit'E nakoạ sol᷊ongsěmbẹ̌kang Sal᷊ụ u Kidron. Sene piạ bawaelang sěmbaụ, kuMawu Yesus dingangu manga murit'E simuẹ̌ su wawaelangene. 2 I Yudas tau e měbẹ̌bal᷊ụ e masingkạ u tampạ ene;batụu Mawu Yesus e masau mẹ̌komol᷊ẹ̌ dingangu mangamurit'E sene. 3 Tangu i Yudas tamaị e sol᷊ong tampạ enekụ nẹ̌bawa wuntuang u sordadong Romawi ringangumanga měndariagạ Bal᷊em Mawu pirang katau apannirolohu manga imang těmbonange ringangu i sire tauFarisi. I sire němpẹ̌bawa aghidẹ̌, lěntera, ringangu oborẹ̌.4 Mawu Yesus masingkạ u pakụ apan sarung mariadisu watangeng'E. Tangu i Sie rimani si sire kụ nakiwal᷊o,"I kamene kai mědẹ̌deạ si sai?" 5 "Yesus, tau Nazaret,"ungkuěng i sire. "Seng Iạ e i Sie," ungkuěng u MawuYesus. I Yudas tahapẹ̌sunial᷊ẹ̌ e rụdarisị sene ringang isire. 6 Piạ e Mawu Yesus něhengetang si sire u, "Seng Iạe i Sie," ute kěbị e němpẹ̌sohọ kụ apidu něngkawatangsu ěntana. 7 Saụ kạpia Mawu Yesus nakiwal᷊o si sire, "Ikamene kai mědẹ̌deạ si sai?" "Mědẹ̌deạ si Yesus tauNazaret," angkuěng i sire. 8 "Seng Takụ niwera u, seng Iạe i Sie," ungkuěngu Mawu Yesus. "Kụ kereu mambengIạ e rẹ̌deakeng i kamene, ute walạekere i sire wal᷊ine inie aparal᷊eng." ( 9 Dingangu něhengetang kerene, nariadị

YOHANES 18.10–19 318e apa kụ seng nipẹ̌hengetang u Mawu Yesus nạung:"Amang, bọu i sire apan nisarakang i Amang si Siạ e, tawẹusarang sěngkatau nailang.") 10 I Simon Petrus měngkatewenanawụ pẹda niwawane kụ namilị darolohangu imanggagherẹ hakịu nahěnsị tul᷊ine koaneng. Arengu ěllangene ute kai i Malkus. 11 Tangu Mawu Yesus něhengetangsi Petrus, "Suhị e saụ pedanu e su homane! Unụe i kaumạngěnnau Iạ e tawe sarung měnginung bọu lainumangukasasigěsạ e kụ seng nionggọ i Amang si Siạ e?" 12 Masemanga sordadong Roma ringangu manga těmbonangeringangu manga měndariagạ Yahudi e nanamẹ e ringanguněhapusẹ̌ Mawu Yesus. 13 Humotong i sire nangěntud'uMawu Yesus niapẹ̌těngon Hanas, i amang i Kayafaskinarangang. I Kayafas e kai imang mawantugẹ̌ sutaung ene. 14 Kụ kai i sie nạung seng naněgu mangaměngangawasang Yahudi e ěndokangbe sěngkataumate ipěngal᷊uang sěngkawanuaěnge. 15 I Simon Petrusdingangu muritẹ̌ lai sěngkatau mol᷊e Mawu Yesus.Manga muritẹ̌ bal᷊ine ini e kai sěngkanarangu imangmawantugẹ̌, hakịewen i sie simuẹ̌ sěngkakasuẹ̌ dinganguMawu Yesus sol᷊ong děllahu wal᷊eng imang mawantugẹ̌e, 16 arawe i Petrus e mạngampal᷊ẹ̌ sul᷊ikude, sutukadẹ̌.Susamurine manga muritẹ̌ bal᷊ine e simẹ̌bang ku nẹ̌bisararingangu mẹ̌tatangkiang bawine měndariagạ tukadẹ̌,mase nẹ̌bawa si Petrus simuẹ̌ sol᷊ong dal᷊unge. 17 Tauwawine mẹ̌tatangkiang mělahapa tukadẹ̌ ene e nẹ̌berasi Petrus, "Ei, bal᷊inewe i kau lai sěmbaụ bọu mol᷊etau rasị e?" "Bal᷊ine," ungkuěng i Petrus. 18 Su tempoene mawal᷊ěnguhẹ̌, kụ manga mẹ̌tatangkiang dingangumanga měndariagạ e seng němpěhunụ u putung suwoheng kụ němpěndarangke sene. I Petrus himaungketamai kụ dimarisị něndarang dingangi sire. 19 Imangmawantugẹ̌ e mạnaněsui su Mawu Yesus e mạanun

YOHANES 18.20–30 319manga murit'E ringangu kakakoạ u těnron'E. 20 MawuYesus simimbang, "Iạ e měngkate hanesẹ̌ měbẹ̌bisaramatul᷊idẹ̌ su těngon l᷊awọ. Iạ e hanesẹ̌ mạněnro su mangawal᷊eng pẹ̌kakal᷊iomanengang dingangu su ral᷊ungu Wal᷊emMawu, tampạeng pẹ̌kakomol᷊angu tau Yahudi e. Iạ e tawẹsarang sěnsul᷊e piạ apa niwisara pěkẹ̌kal᷊irung. 21 Kụ kaweunụe i Tuang mananẹ̌sui si Siạ? Pakiwal᷊ọe si sire apan sengnakaringihẹ̌ si Siạ mạněnro. Nal᷊ahẹ u i sire masingkạu apan Takụ niwera." 22 Piạ i Yesus kạpělehengetangekerene, sěngkatau wọu měndariagạ sene nameru si Sieringangu nẹ̌bera, "Kai kawahani i Kau mẹ̌bisara kerene sutěngon imang mawantugẹ̌!" 23 Mawu Yesus simimbang,"Kereu Iạ maul᷊ị u apang kụ nẹ̌sal᷊a, ute paul᷊ikọ kaia sal᷊ane!Kai kereu wawera-Ku e kawe nihino, kawe unụe i kaunameru si Siạ?" 24 Su samurine i Hanas nangorọ e taumataniapangěntudẹ̌ Mawu Yesus mạl᷊ahante sol᷊ong anunImang Mawantugẹ̌ i Kayafas. 25 I Simon Petrus bědangbelain dụdarisị mẹ̌děndarang sene. I sire němpẹ̌berạ e si sie,"Bal᷊inewe i kau l᷊ai tụtol᷊e tau ene?" Arawe i Petrus e mangnẹ̌sunial᷊ẹ̌ u, "Wal᷊ine!" 26 Sěngkatau rarolohangu imangmawantugẹ̌, anạ u sěmbaụ i anu tul᷊ine nisahing i Petruse nẹ̌bera, "Bal᷊inẹbe iạ nakasilo si kau su wawaelang enemědẹ̌dingang i Sie?" 27 Mase i Petrus nẹ̌sunial᷊ 'i Sie kạpia,"Tala," -- kụ nẹ̌kětạ u orasẹ̌ ene manụ kimukụ e. 28 Ělloe seng mẹ̌běmbanaho i sire nangěntud'u Mawu Yesusbọu wal᷊eng Kayafas sol᷊ong istanang guběrnurẹ̌. I sire tauYahudi e tawe nahunsuẹ̌ sol᷊ong dal᷊ungu istana, mạdiringmakasal᷊amạ si sire tuhụ dal᷊engu agama, batụu i siremapulu l᷊ai měmpangidopu simokol᷊u Paskah. 29 Ual᷊inguene i Pilatus simẹ̌bang nakoạ sol᷊ong anun sire kụ nakiwal᷊o,"Kai apa pẹ̌sasal᷊an tau ěndaị e iwẹ̌bawang kamene?" 30 Isire němpẹ̌simbang u, "Mangawe i Sie tawẹ sal᷊ane, ute ikami e tawe manondan Sie su anun Tuang Guběrnurẹ̌."

YOHANES 18.31–40 32031 I Pilatus nẹ̌bera si sire, "Al᷊ạe i Sie kụ hukungke tuhụewetorat'i kamene hala!" Kai tau Yahudi e simimbang u, "Ikami e tawe wotonge měnawong hukumangu papatesu taumata." ( 32 Ini nariadị e tadeạu naghanapẹ̌ kereseng nipěhengetang u Mawu Yesus mạanung kakakoạu i Sie sarung mapohong.) 33 I Pilatus simuẹ̌ kạpia suistana kụ nẹ̌kui Mawu Yesus, kụ nakiwal᷊o u, "I Kau eratung tau Yahudi e?" 34 Mawu Yesus simimbang, "Apakakiwal᷊o ini e wọu watangeng hala arau kai piạ u wal᷊inekụ seng něhabaru Iạ e si Tuang?" 35 I Pilatus simimbang,"Iạ kawe tau Yahudi tangu? Taumata kụ něnarakang iKau si siạ e kai kawanuan'U hala ringangu manga imangtěmbonange. Kụ apạe seng nikakoạ u e?" 36 UngkuěnguMawu Yesus, "Kararatuang-Ku e wal᷊inewe wọu dunia ini.Kai manga kararatuang-Ku e wọu dunia ini, ute angkeěngapan taumata-Ku e sarung mẹ̌tahutěndạ u Iạ e, tadeạutawe isarakang su manga měngangawasan Yahudi. Kaisomambeng kahěngang u kararatuang-Ku e asal᷊e wal᷊inewewọu dunia ini!" 37 Tangu i Pilatus nakiwal᷊o si Sie, "Mạengkerene Datu i Kau tangu?" Mawu Yesus simimbang, "I kaunẹ̌bera u Iạ kai ratu. Iạ e nawantelẹ̌ dingangu riměntasu dunia e kětạeng baugu mona sěmbaụ, tadeạu kaimẹ̌sahiding katěngadẹ̌. I saing kụ asal᷊e wọu katěngadẹ̌ e,mambeng dụdaringihẹ̌ si Siạ." 38 I Pilatus nakiwal᷊o si Sie,"Kai a mangal᷊ene katěngadẹ̌ e?" Mase i Pilatus simẹ̌bangkạpia wọu istana kụ nẹ̌bera su tau Yahudi, "Iạ e tawenakareạ pẹ̌sasal᷊a sarang sěmbaụ si Sie. 39 Kai tumuhụtundung kamene, iạ e sěnniạ makapẹ̌liwir'u sěngkatauwọu taumatan hukumang su Ěllon Sal᷊imbangu Paskahe. I kamene mapulu iạ mapakal᷊iwir'u ratun tau Yahudi ewaug'i kamene?" 40 I sire simimbang němpamansagẹ̌ u,"Tala, kumbahang i Sie, paměllọen Barabas!" (I Barabasẹ̌ute kai sěngkatau tahapěhampasẹ̌ sahiun tahapěmate.)

YOHANES 19.1–11 32119 1 Su samurine i Pilatus simuẹ̌ e kụ nangoro sisire nakilimad'u Mawu Yesus. 2 Manga sordado eněmpẹ̌koạ e makota wọu manga hakonda piạ larange,mase nipakẹ su těmbọ u Mawu Yesus. Bọu ene i sireněmpẹ̌luhẹen lakụ manandụ awạe kamumụ, 3 masetaghal᷊ẹ̌ měkẹ̌kakuwal᷊ị mạhunděnta su anun'E kụměmpěbẹ̌bera u, "Karaluhẹ̌ datun tau Yahudi!" Bọu e isire němpameru si Sie. 4 Bọu ene i Pilatus saụ simẹ̌bangsěnsul᷊e kụ nẹ̌bera su taumata l᷊awọ e, "Kakěllako! Iạmanondan Sie sul᷊ikude anung kamene, tadeạu i kamenemasingkạ u iạ tawe nakareạ pẹ̌sasal᷊a sarang kadidị-didị siSie." 5 Tangu Mawu Yesus simẹ̌bang kụ nẹ̌pakẹ u paporongmakota piạ l᷊arange ringangu kakingkaenge kamumụ.Tangu i Pilatus nẹ̌berạ e si sire, "Kakěllako tau ěndaị." 6 Enesarangke manga imang těmbonange ringangu měndariagạe nakasilọe Mawu Yesus, i sire němpamansagẹ̌ u, "Kuruisei Sie! Kuruise i Sie!" I Pilatus nẹ̌bera si sire, "Al᷊ạ e i Sie,kụ kuruiseng kamene hala, u iạ e tawe nakaěbạ pẹ̌sasal᷊asarang sěmbaụ si Sie." 7 Tau Yahudi e němpẹ̌simbangu,"Tumuhụ torat'i kami e, i Sie harusẹ̌ kahinoěngu hukumangpapate, batụu i Sie mạngakun batangeng e Ahus'u Ruata."8 Ene i Pilatus nakaringihe si sire němpẹ̌bera kerene, utei sie saunengke lai natakụ. 9 Tangu i sie simuẹ̌ e kạpiasol᷊ong dal᷊ungu istana kụ sarạeng Mawu Yesus niapasuẹ̌,tangu i Pilatusẹ̌ e nakiwal᷊ọ si Sie, "I Kau e asal᷊e kai wọua?" Mawu Yesus e tawe simimbang. 10 Tangu i Pilatusnẹ̌bera kapia, "Kai madiri i Kau mẹ̌bisara ringangku?Kasingkạko iạ kai kawasa měliwir'i Kau ringangu kawasaměnguruis'i Kau." 11 Mawu Yesus simimbang, "KereuRuata e tawe mangonggọ u kawasa ene si kau, utemamben těngadẹ̌ i kau e tawe makapěngawasa sarangkadodọ su watangeng-Ku e. Ual᷊ingu ene taumata kụněnarakang u Iạ si kau e, limembong kasěllahe rosane

YOHANES 19.12–23 322wọu rosanu." 12 Sarangke i Pilatus nakaringihẹ̌ ene, i siemědẹ̌deạ dal᷊engu měliwiru Mawu Yesus. Kai taumatanYahudi e měmpẹ̌bẹ̌buheang u, "Kereu i Tuang měliwir'iSie, ute i Tuang bal᷊inewe ringangu Kaisarẹ̌! Taumata kụmangakun batangenge ratu, kai rụdokạ Kaisarẹ̌!" 13 Enei Pilatus nakaringihẹ̌ manga wawera ene, i sie nẹ̌bawạe Mawu Yesus sarang l᷊ikude mase naiangke su kaderanpẹ̌gaghutaěng e su tampạ isěsẹ̌ba Ěmpahẹ̌ Batu. (Suwerang Ibrani isěsẹ̌bạ Gabata.) 14 Tempo ene maraningpukul᷊ẹ̌ mapul᷊o dua ěllo rangẹ, su ěllo kal᷊amonang ĚllonSal᷊imbangu Paskah. I Pilatusẹ̌ e nẹ̌bera si sire ene, "Ini eratung kamene!" 15 I sire měmpẹ̌bẹ̌buheang u, "Patẹ e iSie! Patẹ e i Sie! Kuruise i Sie!" I Pilatus nakiwal᷊o, "Mihinowue iạ manguruisẹ̌ datung kamene?" Manga imangtěmbonange simimbang u, "Kětạeng Kaisarẹ̌ e samatangdatung kami e!" 16 Tangu i Pilatus e nanarakangken MawuYesus si sire, mědeạu ipakikuruisẹ̌. I sire němpěngal᷊ạeMawu Yesus e, kụ niwawạen sire. 17 Mawu Yesussimẹ̌bangke kạpẹ̌masaěnge kalung kuruisẹ̌ sẹ̌sane sol᷊ongtampạ isẹ̌sẹ̌ba "Tampạ u Raran Těmbọ". (Su werang Ibraniisẹ̌sěba Golgota.) 18 Su tampạ ene i Sie nikuruisẹ̌. Piạkol᷊ai ruang katau wal᷊ine nikuruisẹ̌; sěngkatau su sěmbẹ̌kakaihi, sěngkatau e lai su sěmbẹ̌ka koaneng arawe MawuYesus e sutal᷊oarane. 19 Su kalung kuruis'u Mawu Yesustangu i Pilatus nangorongkon pẹ̌tataingu wohẹ kerei:"Yesus bọu Nazaret, Datun Tau Yahudi". 20 Lawọ taumatanYahudi e němpẹ̌basa wohẹ ene, batụu tampạ u MawuYesus e nikuruisẹ̌ tawẹ karaune wọu soa e. Bohẹ ene sural᷊ungu werang Ibrani, Lan, dingangu Yunani. 21 Mangaimang těmbonange němpẹ̌bera si Pilatus, "Abe pamohẹu 'Ratun tau Yahudi', kaiso wohẹko, 'Tau ini e nẹ̌bera, Iạe Ratun tau Yahudi.' " 22 Arawe i Pilatusẹ̌ e simimbang u,"Apan seng takụ niwohẹ e, tatapẹ̌ kạbawohẹ." 23 Bọuten

YOHANES 19.24–31 323manga sordado e němpěnguruisẹ̌ Mawu Yesus e, i sireněmpangal᷊ạ e pakeang'E. Pakeang ene nipahiạ i sire ěpạ:kụ sěngkatau-sěngkatau e nakaěbạ e pẹ̌sěmbahageang. Isire němpěngal᷊ạ lai kakingkaeng'E. Kakingkaeng ene tawẹgepẹ e, nikahiwu nalung bọu rasị sarang bawa. 24 Mangasordado ene němpẹ̌bisarạe sěmbaụ su wal᷊ine, "Abepapotọ i kitẹ e kakingkaeng ini. Mahịe i kitẹ mẹ̌koạ lahurịtadeạu měnsang i sai wue kahombangeng." Hal᷊ẹ̌ enenariadi tadeạu misěhụe apan seng mạbawohẹ su ral᷊unguWinohẹ Susi, u: "I sire e němpẹ̌papahiạu pakeang-Ku,dingangu němpẹ̌dal᷊ahurị baugu kakingkaeng-Ku." Kụ i siresordado e mang němpẹ̌koạ kerene. 25 Marěduhu kuruis'uMawu Yesus e mạhundarisị i ninangu Mawu Yesus,tuaring i ninang'E, Maria kawingi Kleopas, dingangi MariaMagdalena. 26 Ene Mawu Yesus nakasilọ e si ninang'Eringangu murit'E kẹ̌kapiaěnge rụdarisị sene, i Sie nẹ̌bera sininang'E, "Inang, ěndaị anạ i Ninang." 27 Bọu ene MawuYesus něhengetang su murit'E ene, "Ěndaị i ninangu."Nanětạ bọu ene muritẹ̌ ene, něnarimạ i ninangu MawuYesus nẹ̌tanạ su wal᷊ene. 28 Mawu Yesus masingkạ u pakụe seng nasueng koạ e, mědeạu apan seng kạbawohẹ sural᷊ungu Winohẹ Susi e mariadi, i Sie něhengetangke, "Iạe kai narou." 29 Su tampạ ene piạko lainumang napenẹu anggorẹ̌ mahaesẹ̌. Tangu wungang saghẹ e nilaehẹ̌su anggorẹ̌ e, kụ nituhẹ u pondol᷊u kalun hisop, bọu eniogorẹ̌ su wiwihu Mawu Yesus. 30 Mawu Yesus e naněsụe akẹ u anggorẹ̌ e, kụ něhengetangu, "Seng naghanapẹ̌!"Mase i Sie nẹ̌těngkal᷊ein těmbọe kụ napohong. 31 Kal᷊awọuměngangawasang Yahudi e tawe mapulu wal᷊unangutaumata apan nighantonge měngkai tatapẹ̌ kạgaghantongsu kalu pinẹ̌kěhusẹ̌ e su ěllon Sabatẹ̌, limemboete laiSabatẹ̌ sěnsul᷊e ini e kai Ěllo Mawantugẹ̌ naněntani. Batụuěllon Mawu Yesus nighantonge nihino sahěllo nakal᷊imona

YOHANES 19.32–41 324wọu Sabatẹ̌ ene, tau Yahudi e mědẹ̌dorong si Pilatusměnsang botonge i sire mamědi laedu taumata apanseng nighantong, dingangu mělintụ u manga maietẹ̌ ewọu kalu kuruisẹ̌. 32 Tangu manga sordado e nahunděntakụ němpamamědi laed'i rẹ̌dua mạgaghantong dinganguMawu Yesus. 33 Piạ i sire nahumpạ u anun Mawu Yesus e,tangu i sire nakasahidị e u i Sie seng napohong. Hatedei sire tawe nisěhụ namědi laed'E. 34 Arawe sěndihanguMawu Yesus e nisusụ u wěngko kahian sěngkatau wọumanga sordado ene; kụ nẹ̌boangke raha laụ u akẹ.35 Taumata kụ nakasilo hala su kararariadin hal᷊ẹ̌ ene, utekai i sie mẹ̌sahidin hal᷊ẹ̌ ene, tadeạu i kamene mal᷊aingmangimang. Tangu sasahidine e mambeng kahěngang,dingangu i sie masingkạu ene kahěngang. 36 Hal᷊ẹ̌ enenariadị e tadeạu maghanapẹ̌ apang mạbawohẹ su ral᷊unguWinohẹ Susi, u "Tawẹ u manga sarang kạdiongeng sěmbuawọu ruhin'E sarung papẹ̌diang". 37 Su ral᷊ungu Winohẹ Susie mal᷊aing kạbawohẹ: "I sire tangu sarung měmpěmanda siSie kụ seng někạ i sire". 38 Bọu ene i Yusup bọu Arimateamẹ̌dẹ̌dorong si Pilatus tadeạu i sie iapakawala měngal᷊ạbal᷊unangu wadang u Mawu Yesus. (I Yusup ute kaimurit'u Mawu Yesus ipẹ̌bẹ̌bawuni, batụu mạtakụ u mangaměngangawasang Yahudi.) I Pilatus napakawalan sie, kụtamaị e i sie něngal᷊ạ bal᷊unangu wadang u Mawu Yesus.39 I Nikodemus kụ nạung kal᷊imona wọu riměnta su anunMawu Yesus su tempong hẹ̌bi, kụ dimal᷊eng sěngkaral᷊engdingangi Yusup. I Nikodemus kai měbẹ̌bawa mur laụ ugaharu -- piạ u manga těllum pul᷊o sukilone kawěhạ e.40 I rẹ̌dua e němpangal᷊ạ e wal᷊unang u Mawu Yesus e kụmase nipikunge ringangu hekạ papikunge sěngkawěkisẹ̌dingangu manga wěngi e muhụ e tundung pělal᷊ěbingutau Yahudi e. 41 Su sěmpalangke piněnggantongangu Mawu Yesus piạko winal᷊aeng sěmbaụ. Su ral᷊ungu

YOHANES 19.42–20.13 325winal᷊aeng ene piạko kubul᷊ẹ̌ buhu sěmbaụ tawe nipẹ̌pakẹbaugu pěnampakeng taumata. 42 Ual᷊ingu kawe masandigẹ̌kubul᷊ẹ̌ ene ringangu kawe seng maraning pěnanětạ uěllon Sabatẹ̌ e ute Mawu Yesus e nitampạen dẹ̌dua sene.20 1 Su kaloěngen Misa, kụ deng bẹ̌dang marěndung,i Maria Magdalena e nakoạ sol᷊ong kubul᷊ẹ̌. Enei sie nakasilọ e watu l᷊ahěpinge kai seng naensọ bọulohangu kubul᷊ẹ̌ e. 2 Tangu i sie mal᷊angke nẹ̌deạ si SimonPetrus dingangu muritẹ̌ kẹ̌kapiangu Mawu Yesus, kụnẹ̌bera si sire, "Mawu e seng nial᷊ạ i sire wọu kubul᷊ẹ̌,kụ iạ e wẹ̌ga měnsang i Sie nipěllọ suapa." 3 Bọu ei Petrus dingangu muritẹ̌ bal᷊ine e natamaị e sol᷊ongkubul᷊ẹ̌. 4 I rẹ̌dua e nahuntal᷊ang, kai muritẹ̌ sěngkataue kai limembon kahawese wọu i Petrusẹ̌, hakịewen i sienahumpạ kakal᷊imonaěnge su kubul᷊ẹ̌. 5 I sie naral᷊ingẹ e sural᷊ungu kubulẹ̌ e ringangu nakasilọ e hekạ kakěngkaingekạpapěllọ sene, kai i sie tawe kadionge simuẹ̌. 6 I SimonPetrusẹ̌ e nakatol᷊ẹ e wọu l᷊ikude, apidewe nasuẹ̌ sol᷊ongdal᷊ungu kubulẹ̌ e. I sie nakasilo hekạ kakěngkaingemạpapěllọ sene, 7 Arawe hekạ bawẹ̌kisẹ̌ těmbọ uMawu Yesus e tawẹdise surẹ̌duhe, batụu kai kạdarul᷊ungnatěntani. 8 Bọu e muritẹ̌ kụ nakal᷊imona nahumpạ ukubulẹ̌ e mal᷊aing nasuẹ̌ dingang. I sie nakasilo ringangunangimang. ( 9 Sarang tempo ene i sire reng bẹ̌dang tanakaěnna apan mạbawohẹ su ral᷊ungu Winohẹ Susi u iSie harusẹ̌ mẹ̌bangung bọu papate.) 10 Bọu ene mangatumatol᷊e si Yesus ene něngkapul᷊ẹ. 11 I Maria Magdalenae rụdarisị su těngon kubul᷊ẹ̌ e kạsangị e. Piạ i sie sụsangịe, i sie rimal᷊ingeko sol᷊ong dal᷊ungu kubul᷊ẹ̌, 12 mase i sienakasilo malạekatẹ̌ duang katau pakeange mawira. I rẹ̌duamạhungkaiang su piạ ěnnạu tampạ u wal᷊unangu MawuYesus, sěngkatau su piạ těmbọe, arawe sěngkatau l᷊ai utesu piạ l᷊aede. 13 Manga malạekatẹ̌ e nakiwal᷊ọ e, "Inang,

YOHANES 20.14–22 326kawe sụsangị unụe i kau e?" I Maria simimbang, "Kai piạ uněmpěngal᷊ạ Mawuku e, dingangu iạ bẹ̌ga měnsang i Siekai nipěllọ suapa." 14 Bọuten nẹ̌bera kerene, i sie nẹ̌bihụesol᷊ong l᷊ikude kutẹu kawe nakasilo Mawu Yesus rụdarisịsene. Kai i sie wẹ̌ga wue u ene kai nạung Mawu Yesus.15 Mawu Yesus nakiwal᷊o si sie, "Inang, kawe sụsangị unụei kau e? Kai i sai rẹ̌deakengu e?" I Maria e mạngiral᷊ingu tau ene kai mělahěnsinuang kụ i sie nẹ̌berạ e si Sie,"Opọ, kamageng u kai i Opọ něngal᷊ing i Sie wọu ini e, utetul᷊ungko paul᷊ị si siạ, kai nipěllọ i Opọ suapa i Sie tadeạu iạmakaal᷊ạ bue." 16 Mawu Yesus něhengetang si sie, "Maria!"I Maria nẹ̌bihu sol᷊ong anun Mawu Yesus kụ nẹ̌bera suwerang Ibrani, "Rabuni!" (Mangal᷊ene "Mananěnro".)17 "Abe pěnenggehẹ̌ si Siạ," ungkuěngu Mawu Yesus si sie,"ual᷊ingu Iạ e kai wẹ̌daweng tawe nạtaraị sol᷊ong anungAmang. Kaiso rakọe kakoạ sol᷊ong anun manga anạ usěmbaụ-Ku, kụ pěhabarẹ̌ko si sire u Iạ kai reng mataraịsol᷊ong anung Amang-Ku dingangu i Amang i kamene,Duata-Ku ringangu Duatang kamene." 18 Tangu i Mariae rimal᷊engke něhabarẹ̌ su manga murit'u Mawu Yesusu i sie kai seng nakasilo Mawu ringangu Mawu e sengněhengetang u kěbị ene si sie. 19 Su ěllon Misa l᷊ai ene, kụnahěbịe, ute manga murit'u Mawu Yesus němpẹ̌komol᷊ẹ̌ suwal᷊e sěmbaụ kụ manga tukade kạpapal᷊e, batụu i sire kaimatakụ u manga mangangawasang Yahudi. Sěngkal᷊ěndịuMawu Yesus narěntạe kụ dimarisị su tal᷊oaran sire apiduněhengetang, "Karal᷊unsemahẹ̌ si kamene." 20 Bọutenněhengetang kerene, i Sie nanodẹen liman'E ringangusěndihang'E. Su tempọen i sire nakasilo Mawu e měngkateapa maral᷊uasẹ̌. 21 Mase Mawu Yesus saụewe něhengetangsěnsul᷊e, "Karal᷊unsěmahẹ̌ si kamene. Kerẹewe i Amangdimoloh'u Iạ, ute kerene lai Iạ e dumoloh'i kamene."22 Bọu ene i Sie něniụ u singongon'E si sire ringangu

YOHANES 20.23–31 327něhengetang, "Pěmpěnarimạe Rohkẹ̌ u Ruata. 23 Kereu ikamene měmpangampungbe rosan pẹ̌sěngkatau e, MawuRuata e mal᷊aing mẹ̌gěllịu ampunge. Kereu i kamenetawe měgěllịu ampungu rosa'n pẹ̌sěngkatau e ute Ruatae mal᷊aing tawe měgěllịu ampunge." 24 I Tomas (nisěbạsi "Hindua"), sěngkatau wọu i sire mapul᷊o dua murit'uMawu Yesus, tawẹ dise sutal᷊oaran murit'E wal᷊ine sutempon Mawu Yesus diměnta. 25 Tangu manga murit'uMawu Yesus bal᷊ine e němpẹ̌bera si Tomasẹ̌ e, "I kamie seng nakasilo Mawu!" Arawe i Tomasẹ̌ e simimbang,"Kereu iạ e wẹ̌dang tawe nakạsilo ěnnạu paku su l᷊iman'E,ringangu tawe nakạpěnuhing tal᷊imědoku su ěnnạ u lesẹu paku e ringangu tawe nakạpěnenggehu l᷊imaku susěndihang'E, ute iạ mang bẹ̌dang tawe mangimang."26 Sěngkamisa tuhụ e manga murit'u Mawu Yesusnatampung kạpia su tampạ ene, dingangu i Tomasẹ̌ emal᷊aing ene. Kal᷊awọu tukadẹ̌ e mạpapal᷊e. Kai MawuYesus e natěntung kụ dimarisị sutal᷊oarang sire, maseněhengetang, "Karal᷊unsemahẹ̌ si kamene." 27 Bọu eMawu Yesus něhengetang si Tomasẹ̌, "Kakěllạ e lima-Ku,kụ suhị e tal᷊imědonu e sini. Ogore l᷊imanu kụ pěnaghiposěndihang-Ku. Kuhạe měndapatẹ̌, kai pangimangke!"28 I Tomasẹ̌ e nẹ̌bera su Mawu Yesus, "Mawuku, oreRuataku!" 29 Tangu Mawu Yesus něhengetang si sie, "Ikau e nangimang batụu seng nakasilo si Siạ, arau ěng?Kariangkamang taumata kụ mangimang manilaing tawenakạsilo si Siạ e!" 30 Lawọ l᷊ai wẹ̌dang tanda makạl᷊aherangbal᷊ine e kinoạ u Mawu Yesus su těngon manga murit'E, kaitawe niwẹ̌bohẹ su ral᷊ungu bukẹ̌ ini. 31 Kaiso pakụ ini eniwohẹ, tadeạu i kamene mangimang u Mawu Yesus e kaiRatu Měnanal᷊amatẹ̌, Ahus'u Ruata, kụ ual᷊ingu mạngimangsi Sie, ute i kamene makahombang pẹ̌bawiahẹ̌.

YOHANES 21.1–11 32821 1 Bọu ene Mawu Yesus napasilon batangeng'Ekạpia su Ranong Tiberias su těngon mangamurit'E. Kere ini katatainge: 2 Su sahěllo, i Simon Petrus, iTomas nisěbạ si Hindua, i Natanael bọu Kana su Galilea,manga anạ i Zebedeus, dingangu murit'E rarua wal᷊inekapětẹ̌tampunge. 3 Ungkuěng i Simon Petrus su mangaringange, "Iạ e kai mapulu sasaẹ mẹ̌pakisaghẹ." "I kamie tumol᷊e," ungkuěng i sire si sie. Tangu sasaẹ e i sireněmpẹ̌sake sakaeng. Kutẹu kanandụewen hěbi ene isire tawe nakasomạ apa-apa. 4 Ene sarạeng matangělloe kạsěbange, Mawu Yesus e rimarisị su apeng, kaiso isire wẹ̌gawue u ene kawe Mawu Yesus e. 5 Mawu Yesusněhengetang si sire, "E, manga anạ, piạbe kinạ i kamene?""Tala," ungkuěng i sire. 6 Mawu Yesus něhengetang sisire, "Těntangko somang kamene su koaneng u sakaeng,kụ i kamene sarungbe makaěbạ kinạ." Tangu somạ enitěntangken sire, kai tawe nakaumal᷊ẹ̌ saụ němol᷊engual᷊ingu kal᷊awọu kinạ su ral᷊unge. 7 Muritẹ̌ ikẹ̌kěndaguMawu Yesus e nẹ̌bera si Petrus, "E pai Mawu!" Piạ e iSimon Petrus nakaringihẹ̌ u pai ene kai Mawu, ute isie něluhẹen pakeange (batụu i sie kai těntol᷊e) masemumpạ e su akẹ. 8 Muritẹ̌ bal᷊ine e němpẹ̌tol᷊e sarangdul᷊unge ringangu sakaeng kạpěmol᷊enge soma napenẹ ukinạ. I sire tawe tumanịu marau wọu rul᷊unge lẹ̌ěnnaěngmangawe kětạu mahasụ su metere karaune. 9 Ene i sirenatumpạe wọu sakaeng, tangu i sire nakasilọe tětuhuputung kụ piạ kinạ mạdal᷊ěngkang su wowone ringanguborotẹ̌. 10 Mawu Yesus něhengetang, si sire, "Kěnangkoramahi pẹ̌bawa manga pirambua kinạ buhu nisamẹ ikamene." 11 I Simon Petrus tangu simakẹ e su sakaeng, kụněmol᷊engke soma sarang dul᷊unge. Soma e měngkatewenapenẹ u kinạ gaghaghuwạ; kěbị e mahasụ l᷊imam pul᷊otěllu su wuane. Kụ maning kinạ mal᷊awọ kerene, kai

YOHANES 21.12–19 329somạ e tawe naghědẹ. 12 Mawu Yesus e něhengetangsi sire, "Mahịe i kitẹ mẹ̌simokol᷊ẹ̌." Kai mang tawẹ usěngkatau wọu i sire manga murit'E wahani makiwal᷊ou, "I Tuang kai i sai?" Batụu i sire masingkạ u i Sie kaiMawu. 13 Tangu Mawu Yesus himaungke si sire kụ něngal᷊ạe borotẹ̌ ene, bọu e něngonggọ si sire. Kụ i Sie mal᷊aingnẹ̌koạ kerene su kinạ ene. 14 Ini e kai katěllun sul᷊eneMawu Yesus napatodẹ u watangeng'E su manga murit'Esamurin i Sie niapẹ̌bangung bọu papate. 15 Bọuten isire nahungkaěng, tangu Mawu Yesus něhengetang siSimon Petrus, "Simon, anạ i Yona, i kau kụkěndagẹ̌ben Iạlimembo wọu i sire ěndaị e?" "Těngadẹ̌ Mawu," ungkuěngi Petrus, "Mawu e masingkạ u iạ kụkěndagẹ̌ben Mawue." Mawu Yesus něhengetang si sie, "Tangkianeko mangadomba-Ku." 16 Su karuan sul᷊ene Mawu Yesus nakiwal᷊osi sie, "Simon anạ i Yona, i kau kụkěndagẹ̌ben Iạ e?""Těngadẹ̌, Mawu," ungkuěng i Petrus, "Mawu e masingkạu iạ kụkěndagẹ̌ben Mawu e." Mawu Yesus něhengetangsi sie, "Tangkianeko manga domba-Ku." 17 Katěllun sul᷊eneMawu Yesus nakiwal᷊o si sie, "Simon anạ i Yona, i kaukụkěndagẹ̌ben Iạ e?" I Petrus měngkate masusa naunge uMawu Yesus kawe nakiwal᷊o si sie sarang katěllun sul᷊ene.Tangu i Petrus nẹ̌saụewe simimbang, "Mawu, Mawue masingkạ u kal᷊awọu kěbị. Mawu e masingkạben iạ ekụkěndag'u Mawu e!" Bọu e Mawu Yesus něhengetangsi sie, "Tangkianeko manga domba-Ku. 18 Těnga-těngadẹ̌bawera-Ku ini: Su tempon i kau reng umbaseng, i kausẹ̌sanu měngkate mạmẹ̌gong kal᷊uwaengu, kụ měngkawemědẹ̌daral᷊eng balạewe sol᷊ong tampạ sude tuhụewekapulunu. Arawe kamageng i kau seng maghurang ute, ikau měngogoru l᷊imanu kụ taumata wal᷊ine mamẹ̌gong ikau ringangu mẹ̌bawa si kau sol᷊ong tampạ ikẹ̌kadirinu."19 (Dingangu manga wawera ene Mawu Yesus mělẹ̌lahẹu

YOHANES 21.20–25 330kereapa i Petrus sarung mate ual᷊ingu pěmamantugẹ̌ Duatae.) Bọu ene Mawu Yesus něhengetang si Petrus, "Tol᷊ẹe si Siạ!" 20 Su tempong i Petrus nẹ̌bihu sol᷊ong l᷊ikude,i sie nakasilo muritẹ̌ ikẹ̌kěndag'u Mawu Yesus. (Seng isie kụkaiang su rẹ̌duh'u Mawu Yesus kapẹ̌sẹ̌simokol᷊e kụnakiwal᷊o si Sie, "Mawu, kai i sai sarung mẹ̌bal᷊ụ u Mawue?") 21 Nakasilo si sie, i Petrus nakiwal᷊o su Mawu Yesus,"Mawu, kai kereapa wue i sie ini e?" 22 Mawu Yesus esimimbang, "Andene Iạ mapulu tadeạu i sie kạtatanạbiahẹ̌ sarang Iạ marěnta, ene e wal᷊inewe hal᷊ẹ̌ u. Kai i kaue, tol᷊ẹ e si Siạ!" 23 Tangu nakekẹ e habarẹ̌ su tal᷊oaranmanga murit'u Mawu Yesus, u muritẹ̌ ene e tawe mate.Sěmbal᷊iau Mawu Yesus e tawe nẹ̌bera u muritẹ̌ ene tawemate, kaiso kai: "Andene Iạ mapulu i sie kạtatanạ biahẹ̌sarang Iạ marěnta e, ene wal᷊inewe hal᷊ẹ̌ u." 24 Muritẹ̌ enee měsẹ̌sahidi mạanung kěbị hal᷊ẹ̌ ini e. Mal᷊aing i sie sengnamohẹ u ene. Dingangu i kitẹ kěbị masingkạ u apan sengnipahumbisarane ene mambeng těngadẹ̌. 25 Bẹ̌dangbelawọ lai hal᷊ẹ̌ bal᷊ine kinoạ u Mawu Yesus. Andene kěbị emang bohekang e sěmbaụ-sěmbaụ, ute takụ lẹ̌ěnnaěngu maningbelain dunia sěmbaụ e kai tawe kapẹ̌kionangukal᷊awọu bukẹ̌ kụ sarung bohekang e.

RAROLOHANG1 1 I Teofilus makěndagẹ̌, Su ral᷊ungu bukẹ̌ku humotongseng takụ nitualagẹ̌ kěbị apang kinoạ dingangunitěnrong Yesus dokeng i Sie nanětạ u munaran'E,2 sarang ěllo ini i Sie nasapuạ sol᷊ong sorga e. Kal᷊amonani Sie nasapuạ sol᷊ong sorga e, dingangu kawasangRohkẹ̌ u Ruata e, i Sie nẹ̌gěllịu manga sasal᷊ěnhọ sumanga rarolohange apang kinapile. 3 Sarangke i Sienapohong, karěngụeweng ěpạ u pul᷊o su ěllone i Sie masauměngonggọu ral᷊enge mal᷊ahẹ su manga rarolohange u iSie mamben těngadẹ̌ biahẹ̌. I sire nakasilo si Sie dingangui Sie nẹ̌bisarang sire mạanụeng kereapa Mawu Ruata emẹ̌pẹ̌parenta kere sěngkatau Ratu. 4 Kụ su tempo ene i Sienẹ̌komol᷊ẹ̌ dingang i sire, kụ i Sie nẹ̌parenta kere ini si sire,"Abe pěměnsọ bọu Yerusalem. Pěngampal᷊ẹ̌ sene sarangi Amang měngonggọu kěbị apan seng niriandin'E, apanseng Takụ nihabarẹ̌ si kamene su tempo tamai. 5 Batụu i Yohanes e něnahani ringangu akẹ, arawe pira ěllo l᷊airamahi e, i kamene sarung sahaniang u Rohkẹ̌ u Ruata e."6 Piạ e manga rarolohange mạkakomol᷊ẹ̌ dingang i Yesus, isire e nakiwal᷊ọ e si Sie, "Mawu, tempo ini e Mawu mapulungae měndarisị kapia Kararatuang u tau Israel?" 7 MawuYesus simimbang, "I Amang-Ku sẹ̌sane e němoěngu ělloneringangu tempone. Tawahal᷊uasu i kamene masingkạu hal᷊ẹ̌ ene, u ene kai hakẹ̌ i Amang. 8 Arawe i kamenesarung makahombang kawasa, kamagengu Rohkẹ̌ u Ruatae seng diměnta si kamene. Dingangu i kamene sarungmakoạ manga sahidiku su Yerusalem, su kaguwạu Yudea,su Samaria, ringangu sarang pondol᷊u dunia." 9 BọutenMawu Yesus něhengetang kerene, i Sie nẹ̌těngkasapuạ

RAROLOHANG 1.10–18 332sol᷊ong sorga e ikẹ̌kasilon sire, kụ piạ e winawa namikungsi Sie, hakịu seng ta nikasilong sire. 10 Piạ i sire rengkạdal᷊ingarane langị, su tempong i Yesus nẹ̌těngkasapuạ,sěngkělěndịu piạ duang katau pakeange mawira dụdarisịsu sěmběkan sire. 11 "E i kamene tau Galilea," angkuěngi rẹ̌dua ene, "unụe i kamene měngkate mạhundarisịsene rudal᷊ingara l᷊angị e? Mawu Yesus kụ nikasilongkamene nasapuạ sol᷊ong sorga e kụ kinasilo su těngongkamene e, sarungbe mẹ̌sul᷊e kapia ringangu kakakoạ ekerene, kerẹewe wuhu kinasilong kamene." 12 Bọu emanga rarolohang e nẹ̌sul᷊e kapia sol᷊ong Yerusalem bọuWukid'u Zaitun. Bukide ene, piạ u manga sěngkilo karaunewọu Yerusalem. 13 Su Yerusalem tangu i sire nakoạsol᷊ong bal᷊e tampạ pạnumpangeng i sire, kụ dimangengsol᷊ong kamarẹ̌ su wowone. Manga rarolohange, i Petrusdingang i Yohanes, i Yakobus dingang i Andreas, Filipusdingang i Tomas, Bartolomeus dingang'i Maus, Yakobusanạ i Alfeus, Simon mẹ̌tatahutěndạ u wanua, dingangiYudas anạ i Yakobus; 14 kěbị e mang sěngkanaungmẹ̌tampung mẹ̌kal᷊iomaneng. I sire mẹ̌kal᷊iomanengsěngkapẹ̌kal᷊iomaneng dingangu manga wawine pirangkatau ringang'i Maria i ninang i Yesus dingangu mangaanạ u sěmbaụ i Yesus. 15 Piạ su sahěllo, su tempong isire kạtatampung -- piạ u manga mahasụ duam pul᷊o sukataune nasongo e -- i Petrus dimarisị mẹ̌deạu mẹ̌bisara.Ene i sie nẹ̌berạe, 16 "Manga anạ u sěmbaụ! Apang kụmạbawohẹ su Bukẹ̌ Susi e mambeng mariadi. Nạung sutempo kal᷊amona wọu i Daud, Rohkẹ̌ u Ruata e seng bọunaněbal᷊u kakakoạ i Yudas, těmbonang u taumata apanněmpěnamẹ si Yesus ene. 17 I Yudasẹ̌ e kai sěngkatauwọu i kitẹ, kụ i sie seng nipile mal᷊aing baugu měmunararingang i kitẹ." ( 18 I Yudasẹ̌ ini e seng nakaěbạ ěntanapěndal᷊ěbingange wọu roit'u karakine ral᷊akisẹ̌. I sie

RAROLOHANG 1.19–2.3 333nanawo kụ nate ringangu ange naběse kụ sarang nainenasue nasẹ̌bang. 19 Kal᷊awọu taumata apang měmpẹ̌tẹ̌tanạsu Yerusalem e masingkạ u hal᷊ẹ̌ ene. Kụ kai ene hakịu suwerang sire ěntana ene isẹ̌sěbạ Akeldama, mangal᷊ene'Ěntanan Daha'.) 20 "Batụ u su ral᷊ungu bukẹ̌ u Mazmurẹ̌e piạ mạbawohẹ kere ini, 'Balạe kere pẹ̌tatanakengekạtatanạ marěmasẹ̌; kumbahang sarang piạu sěngkataumatanạ su ral᷊unge.' Piạ l᷊ai mạbawohẹ kere ini, 'Balạetepangkate pakirol᷊ose su wal᷊ine.' 21 Ual᷊ingu ene, harusẹ̌piạ sěngkatau tumol᷊e si kitẹ makoạ sahiding MawuYesus kụ seng nẹ̌bangung kapia wọu papate. Tau eneharusẹ̌be sěngkatau wọu tal᷊oarang taumata hanesẹ̌dingangi kitẹ e su tempong i kitẹ tụtol᷊e si Yesus Kristus ewalạewe sol᷊ong apa, dokeng i Yohanes nanětạ něnahanisarang tempong Mawu Yesus nasapuạ sol᷊ong sorga wọutal᷊oarang kitẹ." 22 (1:21) 23 Tangu i sai-sain diměnta senenaněgu ruang katau, si Yusup nisunggahị lai si Barsabas(i sie isẹ̌sěbạ l᷊ai si Yustus), rẹ̌duan Maas. 24 Mase i sirenẹ̌kal᷊iomaneng. Angkuěng i sire, "Mawu, i Kau masingkạu naungu kěbị taumata. I Yudasẹ̌ e kai nal᷊ohosẹ̌ bọupangkate sěngkatau rarolohang, kutẹu selaing nate.Kụ lahẹko si kami, i sai wọu i rẹ̌dua ini nipilen Mawuipẹ̌gěllirangu munara e ipěngaweng si Yudas." 25 (1:24)26 Bọu e areng i rẹ̌dua pinẹ̌dal᷊ahurị e, mase lahurịe kainihino si Maas. Tangu i sie nihengkẹ nakoạ darolohangtadeạu i sie sěngkapěmunara ringangu manga rarolohangi sire mapul᷊o ěsa.2 1 Sarạeng nịdang u ěllon Pentakosta e, kal᷊awọutaumata mạngimang e nẹ̌tampung su sěmpalang.2 Sěngkělěndịu piạ ngihẹ̌ kinaringihẹ̌ bọu l᷊angị keretaụ u anging maihạ. Bal᷊e pinẹ̌tampungang i sirenahungkaiang e měngkatewe napenẹ u ngihẹ̌ ene.3 Mase i sire nakasilọ e manga lila měngẹ̌ngawẹ putung

RAROLOHANG 2.4–14 334nẹ̌daraẹ su apan tampạ mase rimorọ su pusig'i siresěngkatau-sěngkatau. 4 I sire kěbị e nipẹ̌karadiahangenguRohkẹ̌ u Ruata, kụ nanětạ e němpẹ̌bisara su ral᷊unguhaghing bera wal᷊ine. I sire němpẹ̌bisara muhụewekaradiahangu Rohkẹ̌ e apa hinong iweran sire. 5 Su tempoene lawọ taumatan Yahudi, wọu kal᷊awọu haghing banuasu kaguwạu dunia e němpẹ̌tanạ su Yerusalem. I sire kaitaumata masasaa su Mawu Ruata. 6 Ene kinaringihengihẹ̌ ene, mal᷊awọ kahěngang taumata natampung. Isire kěbị e himěkosẹ̌ nakaringihẹ̌ manga rarolohang eněmpahumbisara su werang sire sěngkatau-sěngkatau.7 Mạherang dingangu rụdal᷊inaụ, i sire kapẹ̌bisarane, "Isire měbẹ̌bisara ini e kěbị tau Galilea arau ěng? 8 Kereapangae karariadine hakịu i sire nakawisara su haghingberang banuang kitẹ sěngkatau-sěngkatau e? 9 I kitẹasal᷊e kawe wọu Para, Media, Elam; bọu Mesopotamia,Yudea, ringangu Kapadokia, wọu Pontus dingangu Asia,10 bọu Prigia ringangu Pampilia, bọu Misirẹ̌ dinganguwahageangu ěntanan Libia rěduhu Kirene; piạbe laii kitẹ bọu Roma, 11 piạ tau Yahudi ringangu piạ l᷊aitaumatang kawanua wal᷊ine kụ seng nasowa agamangYahudi; piạ l᷊ai riměnta wọu Kreta ringangu Arabẹ̌. I kitẹkěbị e nakaringihẹ̌ si sire mạhumbisara su werang kitẹsěngkatau-sěngkatau e, mạanun manga hal᷊ẹ̌ makadal᷊inaụkẹ̌koateng u Mawu Ruata!" 12 Měngkaherang dingangurụdal᷊inaụ i sire kěbị e kapẹ̌kakiwal᷊one sěmbaụ dinganguwal᷊ine, "Kai a mangal᷊ene ini e?" 13 Kai piạ l᷊ai taumatakụ měmpělẹ̌heghesẹ̌. I sire nẹ̌bera, "Ah, i sire enetumbạewen niwukang!" 14 Mase i Petrus dimarisị dingangi sire manga rarolohang bal᷊ine, i sire mapul᷊o ěsa sukataune, bọu e nẹ̌bera su taumata l᷊awọ ene. Dingangungihe maihạ i sie nẹ̌bera, "Manga anạ u sěmbaụ,taumatan Yahudi ringangu pakụewen měmpẹ̌tẹ̌tanạ su

RAROLOHANG 2.15–24 335Yerusalem! Daringihẹ̌ko pakapia, u hal᷊ẹ̌ ini e hinong takụtualageng si kamene. 15 I sire ini e wal᷊inewe wukang,kere su něnnang kamene; batụu ini wuhụ e pukul᷊ẹ̌ siomal᷊ukadẹ̌. 16 Kai ini e seng bọu nipaul᷊ị u Mawu Ruata suNabi i Yo"el: 17 Duata e něhengetang, 'Su Ěllong Kiamatẹ̌e, Iạ sarung maměmbing u Rohkẹ̌-Ku waugu pakụtaumata. Manga anạ i kamene; manga esẹ dinganguwawine e sarung měhabarẹ̌ si kamene apạeweng Takụihabarẹ̌ si sire. Apang manga rariọ mangangudạ e sarungmakasilo apan Takụ pakịpandai si sire. Manga ghaghurangi kamene e sarung miping ipi sarung Takụ ipaipi si sire.18 Su manga ěllang-Ku -- l᷊ai baẹbe esẹ arau wawine e--, sarung Takụ paměmbingangu Rohkẹ̌-Ku suapạewengěllọ e. Ia sire sarung měhabaru apang Takụ ihabarẹ̌si sire. 19 Iạ e sarung mẹ̌koạ apang makạdal᷊inaụ dasịsu l᷊angị e, ringangkewelain manga hal᷊ẹ̌ makạdal᷊inaụtawẹ sihinge bawa su winangunang; sarung piạ daharingangu putung, singangu, ringangu pu. 20 Matangěllo esarung marěndung, bul᷊ang sarung mẹ̌těngkahamụ kereraha kal᷊amonan Ěllon Mawu, ěllo masěllahẹ̌ dingangumawantugẹ̌ ene e ruměnta. 21 Su tempo ene, i saing kụměkẹ̌kui Mawu e sarung ipakasal᷊amatẹ̌.' 22 Manga anạu sěmbaụ taumatang Israel! Pẹ̌daringihẹ̌ko apang takụiwera ini: Mawu Yesus tau Nazaret ene seng nighěllirangu munarane kahian Duata e baug'i kamene manga anạu sěmbaụ. Ene mal᷊ahẹ kahěngang su manga apạ emakạl᷊aherang dingangu manga hal᷊ẹ̌ makạdal᷊inaụ tawẹsihinge kẹ̌koateng u Mawu Ruata e su tal᷊oarang kamene enilahẹ si Yesus e. Kěbị ene i kamene hala seng masingkạ.23 Natuhụewe su karakin'E hala, Duata e němutusuměnarakang i Yesus si kamene. Kụ piạ e i Sie nisarakang,i kamene kawe němate si Sie, bọu ene napakawalangtaumata ral᷊akisẹ̌ e něnguruisẹ̌ si Sie. 24 Kaiso Mawu Ruata

RAROLOHANG 2.25–33 336e napẹ̌biah'i Sie kapia wọu tal᷊oaran taumata nate. I Sieniselohu papate, arawe Ruata e něliwir'i Sie, u taweipakawala i Sie měngkate hanesẹ̌ su kawasang papate.25 I Daud bọu měbẹ̌bera mạul᷊ịu i Yesus, 'Iạ e makạsiloMawu kụ měngkai hanesẹ̌ su těngoku; i Sie rụděndingangsi siạ, tadeạu iạ tawe ghuminuẹ̌ u apa-apa. 26 Hakịu eneiạ e rụl᷊uasẹ̌, dingangu mohongku e měgẹ̌giọen daralo,ringangu ghẹ̌siku e tạ konsange sarung měngẹ̌ngampal᷊ẹ̌su ral᷊ungu lěbing. 27 Batụ u i Kau e tawe mapakawalanhimukudẹ̌ku e su ral᷊ungu runiang taumata nate. I Kaue tawe mapakawalan ěllang'U saa e masilakạ dingangu mawinasa. 28 I Kau e seng naněbọu ral᷊eng si siạ emakakawunạ u pẹ̌bawiahẹ̌ tutune. Dal᷊uasẹ̌ku e mambengmạhěmpal᷊iu ual᷊ingu i Kau e mang ene ringangku e.'29 Manga anạ u sěmbaụ, gělirengkon loahe iạ tadeạu rengmẹ̌běke pakal᷊ahẹ mạanụeng Daud, i upung gaghurangi kitẹ e. I sie seng nate kụ selaing nilěbing; kụ lẹ̌binge wẹ̌dangbe lai ene sutal᷊oarang kitẹ sarang orasẹ̌ inie. 30 Mawu Ruata e seng nẹ̌kědo si Daud piạ salune, usěngkatau wọu hěntone sarung ihengkẹ u Mawu Ruatamakoạ datu. Ual᷊ingu i Daud e masingkạ u kědo eneringangu i sie lai sěngkatau nabi, 31 i sie mal᷊aing masingkạu apang kẹ̌koateng u Ruata. Kụ i sie seng bọu naněbal᷊uRatu Měnanal᷊amatẹ̌ kụ seng nikẹ̌don Duata e, sarungmẹ̌biahẹ̌ kapia wọu kapapohonge. I Daud nẹ̌bera, 'I Sietawe niwala kạtatanạ su ral᷊ungu tampạ u taumata nate;badang'E tawe mahenẹ dingangu tawe masue.' 32 I Yesusini e niapẹ̌biahẹ̌ kapia wọu kapapohonge ual᷊ingu Ruata.I kami kěbị seng nakasahidi hala ene. 33 I Sie niapakaiangsu kakaianenge marangẹ dingangu nionggotangu Ruatakawasa měnarimạ u Rohkẹ̌ u Ruata kụ seng niriandingAmang. Dingangu orasẹ̌ ini e rẹ̌daringihang dingangupẹ̌pandaěng i kamene e ute kai Rohkẹ̌ ene kụ niwěmbing

RAROLOHANG 2.34–43 337si kami. 34 I Daud sẹ̌sane tawe nahengkẹ sol᷊ong sorga, kai iDaud e nẹ̌bera u, 'Mawu e nẹ̌bera su Mawuku: 35 Kaiangkosu koaneng-Ku, sarang Iạ mapakariadin sekẹ i Kamene eměmpẹ̌suba si Kamene!' 36 Kai ual᷊ingu ene hakịu pakụtaumatan Israelẹ̌ e hinong masingkạ kahěnga-hěngangu kai i Yesus nikuruis'i kamene, Mawu Yesus ene emal᷊aing seng nirianding Duata makoạ Mawu ringanguRatu Mananal᷊amatẹ̌!" 37 Ene apan taumata nakaringihẹ̌hal᷊ẹ̌ ene, naung i sire e měngkate ghụgěnggang. Masei sire němpẹ̌kiwal᷊o si Petrus dingangkewelain mangararolohang bal᷊ine, "Manga anạ u sěmbaụ, kai mẹ̌kapurạe tangu i kami?" 38 I Petrus simimbang, "Pěmpẹ̌tobatewọu manga rosang kamene. Kụ sěngkatau-sěngkataue pakisahaniko su areng i Yesus Kristus, tadeạu rosangkamene e ampungang. Kụ i kamene e sarung makatarimạu laonggọ u Rohkẹ̌ u Ruata e wọu anun Duata. 39 U apannikědon Duata e kai waug'i kamene ringangu waugupal᷊ahiteng kamene orelai waugu apan taumata kụ sutampạ mararau -- kụ kěbịewe apang nikuiangu MawuRuatang kitẹ e mědeạu mahunděnta su anun'E." 40 Kerenelai i Petrus něnualagẹ̌ si sire. Tangu ringangkewe lawọl᷊ai wawerane wal᷊ine, i sie mạngansang si sire, tadeạu isire mẹ̌těngkapěllọu watangeng i sire bọu l᷊imang umatẹ̌makal᷊ubengkọ ini e kụ sarung ihukung u Mawu Ruata.41 Mal᷊awọ taumata nangimang ual᷊ingu apan niwerangPetrus, kụ i sire nisahani. Tangu kakěpal᷊u taumatamạngimang e su ěllo ene saụewe lai natamba těllu hiwusu katuane. 42 Dingangu mạngiaking kahěngang i sireměngkai mạngěndung bọu manga rarolohang e ringanguměngkai hanesẹ̌ mětẹ̌tampung-sěngkapẹ̌tampung. I siremạhungkaěng-sěngkakaěng dingangu mẹ̌kal᷊iomanengsěngkapẹ̌kal᷊iomaneng.43 Mal᷊awọ kahěngang kal᷊aherangkinoạ u manga rarolohang e hakịu pakụ taumata e

RAROLOHANG 2.44–3.8 338rụdal᷊inaụ dingangu mạtakụ. 44 Taumata mạngimange kěbị-kěbị hanesẹ̌ mětẹ̌těngkasěmbaụ kụ apạewengtẹ̌taghuaneng i sire e pẹ̌paketang sěngkapẹ̌pakẹ. 45 I sireměbẹ̌bal᷊ụ, manga apal᷊iwụ dingangu manga rarotongi sire, mase roitẹ̌ ipahiạ tuhụewe su pandungang usěmbaụ-sěmbaụ. 46 Apang kal᷊aěllo i sire měngkate hanesẹ̌mětẹ̌tampung su Wal᷊em Mawu, ringangu kụkaěngsěngkakaěng dingangu maral᷊uasẹ̌ orelai kasasanạu naungsu manga wal᷊en sire. 47 I sire hanesẹ̌ měmpẹ̌dẹ̌daloMawu Ruata ringangu makạl᷊uasẹ̌ naungu pakụ taumata.Apang kal᷊aěllo e kal᷊awọu taumata mạngimang e hanesẹ̌mạhunnamba ual᷊ingu Mawu e seng něnarakang utaumata apang makạhombang kasasal᷊amatẹ̌ e si sire.3 1 Piạ su sahěllo i Petrus dẹ̌duan Yohanes nakoạsol᷊ong Bal᷊em Mawu pukul᷊ẹ̌ tatěllu wawěllo, sutempọen pẹ̌daroa. 2 Ene sene su tukadẹ̌ gẹ̌gerẹ isěsẹ̌bạ,"Tukadẹ̌ Mal᷊ěnggihẹ̌", piạ tau esẹ sěngkatau sakị e peosẹ̌deng bọu kararariadine. Ěllo-ěllo i sie tẹ̌tondaěng senemakịtatal᷊ěntụ si sai-sain sumuẹ̌ sol᷊ong Bal᷊em Mawu. 3 Piạe tau ene nakasilo si Petrus dẹ̌duan Yohanes kạpahunsuẹ̌e sol᷊ong Bal᷊em Mawu, i sie mědẹ̌dorong apa-apa si rẹ̌dua.4 Tangu i rẹ̌dua měngkate měmẹ̌manda mataedẹ̌ si sie,kụ bọu e i Petrus nẹ̌bera, "Kakěllako si kandua!" 5 Masetau ene měngkate kạpandane si rẹ̌dua kạpěngěnganbeměnsangbe sarung makaěbạ manga apa wọu i rẹ̌dua.6 Arawe i Petrus nẹ̌bera si sie, "Iạ e tawẹ doitẹ̌ku sarangkadodọ. Kai apạeweng piạku e, ute takụ ionggọ si kau: Sural᷊ungu kawasang Yesus Kristus tau Nazaret e, dal᷊engke!"7 Mase i Petrus e něngumbelẹ e lima koaneng u tau peosẹ̌e ringangu napẹ̌bangung i sie. Tangu laedẹ̌ dingangukal᷊entọ u tau ene natoghase. 8 Kụ i sie měngkateweliminsọ dimarisị, kụ nanětạ e rimal᷊eng tamai ramahi.Bọu ene i sie simuẹ̌ e sol᷊ong dal᷊ungu Wal᷊em Mawu,

RAROLOHANG 3.9–17 339sěngkasuẹ̌ dingangi Petrus dẹ̌duan Yohanes, kạdal᷊engeapidu kạl᷊insọ e, kapẹ̌dẹ̌dalone Ruata. 9 Pakụ taumata enakasilo si sie kạdal᷊enge ringangu kapẹ̌dẹ̌dalone Ruata.10 Mase i sire nakaěnnạ e u i sie kai nạung mẹ̌darorongasa kụkaiang su, "Tukadẹ̌ Maholẹ" su Wal᷊em Mawu.I sire měngkate apa něngkạherang dingangu rimal᷊inaụnakasilo apa nariadi si sie. 11 Tau ene měngkate mol᷊e siPetrus dẹ̌duan Yohanes. Kụ piạ e i sire těllu nahumpạenggandaria isěsẹ̌ba, "Gandariang Salomo", kěbị taumata enarěntạ e němpẹ̌komol᷊ẹ̌ su anun sire ual᷊ingu měngkairụdal᷊inaụ. 12 Sarạeng i Petrus nakasilo si sire, angkuěngesi sire: "Ei tau Israel, unụe i kamene něngkaherang u hal᷊ẹ̌ini? Unụe wue i kamene měngkate hanesẹ̌ měmẹ̌manda sikami? Apa su ěnnang kamene tau ini e nakaral᷊eng ual᷊ingupiạ kawasa si kami arau kawe ual᷊ingu i kami matuhụ suMawu Ruata? 13 Duatan Abraham, Ishak, Yakub, Duatangi upung i kitẹ, Duata ene seng napakawantugu ěllang'Ei Yesus. Kụ seng i Yesus ene e nisarakang i kamene suměngangawasane, bọu ene nirokateng i kamene sutěngon Pilatus su piạ i Pilatus mapulu měměllọ i Sie.14 I Sie e kai susi ringangu mapia, arawe i kamene kawerumokạ si Sie, ringangu měnahowong tadeạu i Pilatusapěmẹ̌měllọu sěngkatau tahapate waug'i kamene. 15 Ikamene němpamate si Sie, sumbal᷊iau mang i Sie nạungsimbul᷊u pẹ̌bawiahẹ̌ baugu pakụ taumata. Kụ Ruata eseng napẹ̌biah'i Sie kapia wọu papate. I kami e sengnẹ̌sahiding hal᷊ẹ̌ ene. 16 Manga anạ u sěmbaụ sengnakasilo ringangu nakasahidi apa nariadi su tau peosẹ̌ ini.I sie seng natoghasẹ̌ dingangu nahuweka kapia ual᷊ingu isie mạngimang Mawu Yesus dingangu kawasan'E. Ual᷊ingunangimang su Mawu Yesus e tangu tau ini e seng saụnaul᷊e kapia su těngon manga anạ u sěmbaụ pakụ.17 Manga anạ u sěmbaụ! Kai ini e iạ masingkạ u apang

RAROLOHANG 3.18–26 340nikoạ i kamene ringangu manga těmbonang i kamenesu Mawu Yesus, ene nikoạ i kamene e ual᷊ingu i kamenewěga wue měnsang apa kẹ̌koateng i kamene. 18 Kụ ual᷊inguene ute nariadị e lai apan seng nihabaru Ruata su temponal᷊iu limiun pakụ nabin'E, u Ratu Mananal᷊amatẹ̌ kụ sengnikědọ e harusẹ̌ mẹ̌tatahang u sunsara. 19 Ual᷊ingu ene,manga anạ u sěmbaụ, pěmpẹ̌tobate wọu pakụ dosangkamene kụ pěmpẹ̌bal᷊ị e sol᷊ong anun Mawu Ruata, tadeạui Sie měndẹ̌dasẹ̌ kal᷊awọu rosanu. 20 Mawu e sarungduměnta su anunu kụ i kamene sarung makahombangkatatal᷊ěmbuhung pẹ̌bawiahu marohkẹ̌ e. Kụ Mawu esarung dumoloh'i Yesus duměnta su anung kamene batụui Sie kai seng nilakeh'u Ruata makoạ Datu Mananal᷊amatẹ̌si kamene. 21 I Sie harusẹ̌ matanạ su sorga sarang Duata emapakariadin pakụ e wuhu kerẹewe seng nipěhengetangu Mawu Ruata su manga nabi su tempo nal᷊iu. 22 I Musae nạung bọu nẹ̌bera, 'Mawu Ruatang kamene e sarungměndolohu sěngkatau nabi wọu tal᷊oarang kawanuanuhala e, kerẹewe i Sie rimoloh'u iạ. I kamene harusẹ̌dumaringihẹ̌ pakụ apan niwerang nabi e si kamene.23 I sain tawe měndaresọ bawerang nabi e, i sie sarungipakaghaẹ̌ bọu kawanuan Duata e kụ ipakawinasa.'24 Manga nabi nạung bọu něhabaru hengetang u Mawue nanětạ bọu Nabi i Samuel dingangu manga nabi wal᷊inekụ diměnta samuri e, kěbị e mělẹ̌habaru tempo orasẹ̌ini. 25 Manga rianding Duata kụ manga nabi e kai waugumanga anạ u sěmbaụ. Su ral᷊ungu pẹ̌dariandi kụ nikoạu Ruata ringangu manga i upung i kamene e, Duataněhengetang si Abraham kere ini, 'Bọu hitenu e Iạ sarungměngal᷊amatẹ̌ kěbị bansa su dunia.' Pẹ̌dariandi enemal᷊aing baug'i kamene. 26 Hakịu ene Mawu Ruata eněmile Ěllang'E, bọu ene rimoloh'i Sie apạděnta sol᷊onganun kamene kal᷊imona, tadeạu i Sie měngal᷊amatẹ̌ si

RAROLOHANG 4.1–9 341kamene. Kakakoạ u i Sie měngal᷊amatẹ̌ e ute tadeạui kamene kai mẹ̌tobatẹ̌ bọu kararal᷊akị u pẹ̌bawiah'ikamene."4 1 Kutẹu i Petrus dẹ̌duan Yohanes bẹ̌dang měbẹ̌bisararingangu manga taumata ene, manga imangtěmbonang e dingangu pangatasengu měndariagạ Bal᷊emMawu ringangkewe manga tau Saduki nahunděnta suanun Petrus dẹ̌duan Yohanes. 2 I sire limangehẹ̌ batụu iPetrus dingangi Yohanes nẹ̌bera su apan taumata u i Yesusseng nẹ̌biahẹ̌ kapia wọu papaten'E. Kụ ene mělẹ̌lahẹu taumata nate e sarung mẹ̌biahẹ̌ kapia. 3 Tangu i sireněnamẹ darolohang darua ene kụ niapasuẹ̌ su ral᷊ungutahungkụ. Kụ ual᷊ingu kai seng hěbi, tangu i Petrus dẹ̌duanYohanes nitahangeng sene sarang sěngkariọěllone.4 Arawe i sai sain seng nakaringihẹ̌ těnron mangararolohang ene, lawọ němpangimang. Tangu kakẹ̌pal᷊utaumata mạngimang e mang kạtambane sarangmạngal᷊ạ manga l᷊ima hiwu su kataune. 5 Sěngkariọěllonemasasingkạ u Měnggaghuta Agama, kal᷊awọu těmbonangu tau Yahudi ringangu manga mananěnrong agama eněmpẹ̌komol᷊ẹ̌ su Yerusalem. 6 I sire němpẹ̌sombang uImang Mawantugẹ̌ i Hanas, dingangu i Kayafas, i Yohanes,i Aleksander, dingangu kěbị apan narekeng gal᷊ipohongmanga imang mawantugẹ̌. 7 I Petrus dẹ̌duan Yohanesniapẹ̌těngon sire, mase nipakiwal᷊oěng i sire, "Kai kereaparal᷊enge hakịu i kamene nakaul᷊e peos'u tau ene? Kaiual᷊ingu katoghasu apa arau kawasan sai? Kụ i kamene enẹ̌koạ ene?" 8 I Petrus, kụ nipẹ̌kawasaěng'u Rohkẹ̌ u Ruatae, simimbang, "Manga mawu těmbonangu kawanuaringangu manga mawu měmamunarang pěnggaghutaěng!9 I kami e ghẹ̌gutaěng su ěllo ini e ual᷊ingu nẹ̌koạ mapia,nẹ̌tul᷊ungu sěngkatau peosẹ̌ dingangu manga mawue mědẹ̌deạ u mapulu masingkạ u měnsang kai kerea

RAROLOHANG 4.10–19 342kakakoạ u tau ene sarang i sie napia. 10 Ho, manga mawusěngapang kakẹ̌pal᷊e harusẹ̌be masingkạ, mase lai kěbị tauIsrael mal᷊aing harusẹ̌ masingkạ u tau ini e rụdarisị orasẹ̌ini, wadange seng mahuweka su těngon manga mawuual᷊ingu katatoghasẹ̌ dingangu kawasa wọu i Yesus Kristustau Nazaret ene. Manga mawu e seng něnguruis'i Yesus e,kai arawe Mawu Ruata e seng napẹ̌biah'i Sie kapia. 11 SengMawu Yesus ini e tẹ̌monang u ayetẹ̌ su ral᷊ungu WinohẹSusi, 'Batu kụ tawe nipakẹ i kamene manga mẹ̌kakoạbal᷊e, kai nạung nakoạ batu pinẹ̌bukuang.' 12 Kětạbengsu ral᷊ung i Yesus sěmatang, taumata e ipakasal᷊amatẹ̌e. Batụ u su kaguwạu dunia su tal᷊oarang taumata etawẹu sarang sěngkatau wal᷊ine makahombang kawasangDuata mapakasal᷊amat'i kitẹ." 13 Manga měnggaghuta erụdal᷊inaụ u makasilo si Petrus dẹ̌duan Yohanes e tawẹ goẹ̌e, kutẹu kawe lai i sire masingkạ u i rẹ̌dua e kai taumatatawẹ sikol᷊ane. Tangu i sire nakaěnnạ e u rarolohangdarua ene ute kai nạung dingangu Mawu Yesus. 14 Arawei sire tawe makawerang apa-apa, batụu tau seng napia eseng ene rụdarisị su těngon sire ringangi Petrus dẹ̌duanYohanes. 15 Tangu i sire nangoro manga rarolohang daruae niapasẹ̌bang bọu huangu pěnggaghutaěng e, kụ i sireněmpẹ̌kakereapa. 16 I sire nẹ̌bera u, "Kai pẹ̌kapuraneng ikitẹ, i sire ini e? Pakụ taumata apang měmpẹ̌tẹ̌tanạ suYerusalem sembeng masingkạ u karal᷊inaụ tạ sihinge ini ekai nịkakoạ i rẹ̌dua. I kitẹ e tawe makapẹ̌děndilu ene. 17 Kaitadeạu hal᷊ẹ̌ ini e kumbahangbe sauneng mawombengsu taumata l᷊awọ e, ute i kitẹ mạpiangbe mẹ̌sěding piạkindorẹ e si rẹ̌dua, u kumbahang i rẹ̌dua mẹ̌koạ bisarasi sai-sai su arengi Yesus." 18 Tangu i sire saụ nẹ̌kui sirẹ̌dua nipasuẹ̌ nipaul᷊ikang u kumbahang-kumbahang irẹ̌dua makakasěbạ areng i Yesus, arau maněnro ringanguareng i Yesus. 19 Kai i Petrus dẹ̌duang Yohanes simimbang,

RAROLOHANG 4.20–28 343"Lẹ̌ěnnaiko hala apang kụ kahěngang su těngon Duata:tumuhụ parentang manga mawu arau tumuhụ parentanDuata. 20 U i kami e tawe wotonge měngirul᷊e mẹ̌bisarangapa seng nikasilo ringangu nikaringih'i kami hala e."21 Manga měnggaghuta e tawe makareạ dal᷊engumakapěmahang si Petrus dẹ̌duan Yohanes. Ene i siresaunengke němpangindorẹ si rẹ̌dua, mase irẹ̌dua e nipěllọsěngkapěllọ batụu kěbị taumata e mang měmpẹ̌dẹ̌daloMawu ual᷊ingu hal᷊ẹ̌ nariadi ene. 22 Kutẹu tau nạung napiakụ nakaral᷊inaụ e kai seng piạ kal᷊imang pul᷊one su taungeumure. 23 Sarạeng i Petrus dẹ̌duan Yohanes nipěllọ, uteněmpẹ̌sul᷊ẹ e sol᷊ong anun manga ringang i rẹ̌dua e kụnẹ̌běkeng kěbị apang nịbawerang manga imang gagherẹ,dingangu manga těmbonang u tau Yahudi ene si sire.24 Sarạeng manga ringang i rẹ̌dua e nakaringihẹ̌ hal᷊ẹ̌ene, ute i sire nẹ̌kal᷊iomanengke sěngkapẹ̌kal᷊iomanengsu Mawu Ruata. Ungkuěng i sire, "Mawu, seng i Kau eněndiadi langị dingangu dunia e ringangu l᷊audẹ̌ ore laikěbị dal᷊ohone. 25 Kụ dingangu Rohkẹ̌ u Ruata e, i Kauwọu mělẹ̌hengetang, nẹ̌pakẹ u mohong i upung i kami,i Daud ěllang e; ungkuěngu, 'Kawe unụe taumata wewěgang Mawu e němpẹ̌bawal᷊uang; kawe unụe kal᷊awọuwansa mědẹ̌dal᷊ahingid'u karaki tawẹ gunane? 26 Mangaratun dunia e měmpẹ̌dẹ̌dariahi měsekẹ, dingangu mangatěmbonang e sěngkanaung dumokạ Mawu ringanguRatu Měnanal᷊amatẹ̌ e.' 27 Batụ u mambeng těngadẹ̌ iHerodes dẹ̌duan Ponus Pilatus seng bọu němpẹ̌tampungdingangu manga tau kapirẹ̌ e ringangu kal᷊awọu tauIsrael apan su soa ini. I sire měmpẹ̌kẹ̌komol᷊ẹ̌ mědeạurumokạ si Yesus ěllang'U susi ene, kụ seng nilanisangunakoạ Datu Měnanal᷊amatẹ̌. 28 I sire mětẹ̌těngkasěmbaụmědeạu mẹ̌koạ pakụ e, apạeweng seng nantunu ekal᷊imona, u ene e kai sarung mariadi. Dingangu i Kau

RAROLOHANG 4.29–5.2 344něnantu ene su kawasa ringangu kapulun'U hala e.29 Tangu ini Mawu! Kakěllaiko kereapa i sire mạngindorẹsi kami. Kụ onggotengkon kawawahani si kami mangaěllang'U ini e, tadeạu makapěhabaru hengetangu etawẹ goẹ̌ e. 30 Tul᷊ungko, tadeạu apạeweng masakị erembeng ipakaul᷊e dingangkeweng apang makạdal᷊inaụtạ sihinge e deng mariadi ual᷊ingu kawasa ringangukatatoghasẹ̌ bọu areng i Yesus, Ěllang'U susi ene." 31 Enei sire nasuẹeng kal᷊iomanenge, tampạ pinẹ̌tampungangene e kimiọe. Ene kěbị e nikanoakeng u Rohkẹ̌ u Ruata; kụnanětạ e nawahani nahumbisarang hengetangu Mawu.32 Pakụ taumata mạngimang e měbẹ̌biahẹ̌ sěngkanaungdingangu sěndal᷊engu něnna. Tawẹu sarang sěngkatauwọ'i sire mạngiral᷊ingu apang tẹ̌taghuanenge, ute enekawe rarotonge hala. Kai pakụ sabarang kụ apang piạ sisire e, ute ene kai pakẹ i sire pẹ̌tambaěng. 33 Dingangukawasa masěllahẹ̌, manga rarolohang e měsẹ̌sahidiMawu Yesus seng nẹ̌biahẹ̌ kapia. Tangu Mawu Ruata eměngkai mapẹ̌dal᷊embong al᷊amate si sire. 34 Kụ tawẹusarang sěngkatau wọ'i sire e kakawusang u apa. Batụ u isire apạeweng piạ ěntanane arau wal᷊ene e, měbẹ̌bal᷊ụ uěntana arau wal᷊en sire e, bọu ene roite wawaěng i sire,35 kụ isarakang i sire su manga rarolohang e. Kụ bọu eneroite iwẹ̌bal᷊awuhewe su sěngkatau-sěngkatau tuhụewepandungangu wiahe. 36 Kerene lai i Yusup, i sie mal᷊aingměbẹ̌bal᷊ụ u ěntanane mase roite wawaěng e kụ ighěllịesu manga rarolohang. I Yusup e kai sěngkatau hiten Lewikụ piněhanạ su tahanusang Siprus; manga rarolohange kaimạnunggahị i sie lai si Barnabas (itungkang mangal᷊ene, iMakạhiborẹ̌). 37 (4:36)5 1 Tangu piạ sěngkatau esẹ arenge i Ananias. I sieringangu kawinge arenge i Safira, nẹ̌bal᷊ụ u winal᷊aengsěngkamonaěng bọu rarotong i rẹ̌dua. 2 Doitu wọu

RAROLOHANG 5.3–12 345nahumbal᷊ụ e sěnggạ e nitaghuaneng i rẹ̌dua, arawesěnggạete wue nịtatonda su anun manga rarolohang.I sie nẹ̌koạ kerene ual᷊ingu pinẹ̌gaghighilang i rẹ̌duasěngkawingang. 3 Tangu i Petrus e nẹ̌berạ e si sie,"Ananias, unụe i kau napakawalan setang nẹ̌kawasaral᷊ungu naungu napẹ̌konng kau su Rohkẹ̌ u Ruata ekụ němuni arěgang binal᷊aeng e sěnggạ? 4 Ěntana enetangu i kau taghuange mangawe tawe niwal᷊ụ. Kutẹusarang ěntana ene seng nawal᷊ụ kai roite wědang ikau mananaghuange. Kai unụe piạ kapulunu nẹ̌koạkerene? Kai wal᷊inewe taumata kẹ̌konangu e, kaisokawe Mawu!" 5 Sarang i Ananias nakaringihẹ̌ baweraene tangu i sie měngkatewe nawatang apidu naminsul᷊usingongone. Kụ kěbị apạewen nakaringihẹ̌ kakakoạ emangkewen něngkatakụ. 6 Tangu manga laumbasengnahunděnta kụ němpamikung badang i Ananias masenịsasẹ̌bang kụ lěbingang i sire. 7 Mangawe těllung kaorasẹ̌nal᷊iung ene, kawinge nasuẹ̌. I sie wěga wue apa wuhunariadi. 8 I Petrus e nẹ̌bera si sie, "Kěnangko paul᷊i si siạ:binal᷊aeng niwal᷊ụ i rua sěngkawingang e, kere ini kal᷊awọuarěgane?" "Kahěngang, ene arěgane," angkuěngu kawingi Ananias. 9 Mase i Petrus nẹ̌bera si sie, "Unụe i ruasěngkawingange němpẹ̌gaghighilẹ̌ manal᷊ukạ Rohkẹ̌ uMawu e? Daringihẹ̌ko! I sire apang bọu němpẹ̌lěbingukawingu e seng něngkawal᷊ị. I sire mal᷊aing sarungměhengkẹ i kau sarang l᷊ikude." 10 Orasẹ̌ ene lai kawingiAnaniasẹ̌ e naěnsạ dingangu nate su těngon Petrus. Kụ piạe manga laumbaseng e nasuẹ̌, ute i sire e nakahombangkesi sie seng nate. Kụ bọu ene i sire nělintụeng bal᷊unanguwadang e sarang likude kụ nilěbing su sěndihangukawinge. 11 Tangu kěbị apan taumata mạngimang edingangu l᷊ai taumata wal᷊ine e apan nakaringihẹ̌ hombangene, něngkatakụ. 12 Kahian pẹ̌tatangkiangu manga

RAROLOHANG 5.13–21 346rarolohang e měngkai lawọ tanda makạl᷊aherang dingangumangạ e hal᷊ẹ̌ makạdal᷊inaụ tạ sihinge mạdiadi sutal᷊oarangtaumata l᷊awọ e. Kụ i sire kěbị taumata mạngimang eměngkai sěngkanaung němpẹ̌tampung su Gandaria'nSalomo su ral᷊ungu Wal᷊em Mawu. 13 Dingangu taumatanl᷊ikude tawẹu wahani ruměnta mẹ̌tampung dingangisire. Kai taumata mạngimang e měngkai lẹ̌adateng ukawanua. 14 Kụ kakạděngụe kapạhunnambane kal᷊awọutaumata mạngimang su Mawu e -- baewe esẹ araubaewe lai wawine. 15 Něngalembọ e kakakoạ e sengkerene, hakịu masasakị e ipẹ̌pěllọ su manga ral᷊okaěngarau těpihẹ̌, su wěntan dal᷊eng, tadeạu i sire manịengkětạeng kěngkaung Petrus, kai rembeng kahinoěnge kereui Petrus sumahe sene. 16 Taumata e měngkate měgẹ̌giumamạhunděnta wọu kal᷊awọu soa mạngělikụ Yerusalem.I sire měmpẹ̌bẹ̌bawa apang masasakị dingangu apangbẹ̌banangu rohkẹ̌ dal᷊akisẹ̌ e kụ i sire mạsue měngkạul᷊e.17 Pěngěnsueěnge imang mawantugẹ̌ e ringangu kěbịmanga wihinge wọu komol᷊angu tau Saduki e nanětạe nẹ̌kakanoạ, ual᷊ingu sasingking. 18 Manga rarolohange nisamẹ kụ bọu e nitahungkụ su wal᷊eng tahungkụ uwanua. 19 Arawe nahěbi e, piạ sěngkatau malaekatẹ̌e nanope manga tukadu tahungkụ, kụ napasěbangumanga rarolohang ene e sol᷊ong l᷊ikude. Malạekatẹ̌ enẹ̌bera su manga rarolohang e, 20 "Dakọe pahundarisịsu Wal᷊em Mawu ringangu pěhabarẹ̌ su apan taumatahal᷊ẹ̌u pẹ̌bawiahẹ̌ buhu ini e." 21 Tangu manga rarolohange mal᷊aing muhụ tatanatang malạekatẹ̌ e. Dengmal᷊uka-l᷊ukadẹ̌ i sire něngkakoạ sol᷊ong Bal᷊em Mawu e, kụnanětạ e naněnro sene. Ene nạung imang mawantugẹ̌e ringangu manga murite narěntạ e, kụ něndal᷊engkenghal᷊ẹ̌ u pẹ̌gaghuta e ringangu manga těmbonangu tauYahudi. Bọu ene i sire něndolohu taumata apạněbang u

RAROLOHANG 5.22–29 347manga rarolohang bọu ral᷊ungu tahungkụ apětẹ̌těngonsire. 22 Kai piạ i sire nirolohẹ̌ ene e nahumpạ e sutahungkụ, i sire tawe nakaěbạ manga rarolohang enee sene. Kụ i sire němpẹ̌bal᷊ị, bọu e nělaporu hal᷊ẹ̌ enesu měnggaghuta e. 23 "Su tempong i kami nasongosu tahungkụ e," ungkuěng i sire su měnggaghuta e,"kinaẹ̌bakeng i kami e sěngkakakěllane tukad'u tahungkụe mạpapal᷊e mapia-pia, dingangu apạ eweng měndariagạe, měmpělẹ̌lukadẹ̌ su tukadẹ̌. Ene tukadẹ̌ e nitopẹengkami e, i kami tawe nakasilo taumata sarang kạdiongengsěngkatau su ral᷊unge." 24 Su tempọeng těmbonangul᷊ukadu Wal᷊em Mawu ringangu manga imang těmbonange,nakaringihe habarẹ̌ ene tangu, i sire měngkatewe nẹ̌bingọu manga rarolohang ene ringangu něngkatakụ u měnsangkai apạ e mariadi. 25 Bọu ene narěntạ e sěngkatauesẹ nakawawa habarẹ̌ ini, "Daringihẹ̌ko! I sire apangnitahungkụ i kamene apang manga mawu e orasẹ̌ ini eseng kapẹ̌něnrone taumata l᷊awọ su ral᷊ungu Wal᷊emMawu!" 26 Tangu, těmbonangu měndal᷊ukadẹ̌ Bal᷊emMawu e ringangu mangạewe lukade tamai něngal᷊ạ sisire manga rarolohange kapia. Kai i sire tawe něngal᷊ạu wuntal᷊ẹ̌, batụu i sire kai mạtakụ u taumata l᷊awọ;mạdiring taumata l᷊awọ e měmpěngěntung u watu si sire.27 Ene manga rarolohange niapasuẹ̌ nẹ̌těngong mangaměnggaghaghuta e. Bọu e imang mawantugẹ̌ e něnanẹ̌suisi sire. 28 I sie nẹ̌bera, "I kami e seng nẹ̌sěding i kamenekereng kasẹ̌gade, tadeạu kumbahang bue maněnromẹ̌běkeng tau ene. Kaiso kakěllạ e apa nikoạ i kamene!I kamene něnawuhu těnrong kamene e napěpidẹ̌ sukaguwạu Yerusalem, kutẹu i kamene saunengke lainanoke u kai i kami nakakoạ aị u Tau ene nate." 29 I Petrusdingangu manga rarolohange wal᷊ine e simimbang, "Ikami e hinong tumuhụ Duata wal᷊inewe kawe tumuhụ

RAROLOHANG 5.30–39 348taumata. 30 Mawu Yesus kụ nighantong i kamene e sengniapẹ̌biahẹ̌ kapia wọu kapapohonge kahian Duatang iupung i kitẹ e. 31 Dingangu Mawu Ruata e sen něngonggọsi Sie kal᷊aianeng dingangu kawasa marangẹ kere Pangahạeringangu Měnanal᷊amatẹ̌ e, tadeạu tau Israel gěllirang'ul᷊oahe mědeạu mětobatẹ̌ bọu kal᷊awọu rosan'e ringangumakahombang kal᷊aampung. 32 I kami e kai mẹ̌sasahidinpakụ ene e -- kerẹewe i kami e ringangu l᷊ai Rohkẹ̌ u Ruatae kụ seng nionggọ su taumata apan tụtuhụ parentan'E."33 Ene manga Měnggaghuta Agama nakaringihe ene,i sire měngkate apa limangehẹ̌, kụ i sire sěngkanaungměmate manga rarolohang ene. 34 Kaiso wọu tal᷊oarangměnggaghuta ene piạ sěngkatau Farisi isěsẹ̌ba si Gamaliel.I sie mananěnro agama limembon lẹ̌adateng u kěbịtaumata. Ene i sie rimarisị e kụ nangorọ e taumatanakisěbang u manga rarolohang e kadodọ tempo. 35 Bọu ei sie nẹ̌berạ e su manga Měnggaghuta Agama e, "Mangaanạ u sěmbaụ tau Israel! Pěmpẹ̌něnnako pakapia-piawaugu apang sarung koateng i kamene si sire ini. 36 Batụ unạung piạ u wọu liměto i Teudas, mạnodẹu uade i sie kaitaumata masěllahẹ̌ hakịu kai manga ěpạ u hasụ su kataunetaumata e tụtol᷊e si sie. Kutẹu i sie kai nipate ringangupakụ bihinge němpẹ̌sal᷊iawuhẹ̌, kụ seng tawẹ kakanoạe. 37 Tuhụe su tempong pẹ̌dararol᷊ẹ̌ ene, siměpụ ko l᷊ai iYudas tau Galilea e. Ual᷊ingu wawitauge, mal᷊aing lawọtaumata němpẹ̌tol᷊e si sie. Kaiso i sie mal᷊aing kinapate,ringangu kěbịewe apan tumatol᷊ene nasue nasal᷊iawuhẹ̌.38 Kụ ini e wue ute ual᷊ingu hombang ini, těguku tangu:abe kapurai i sire ini, balạe kere i sire. U kereu těnroringangu kakanoạ i sire ini e kawe wọu taumata, tangutěnro ringangu kakanoạ ene e sarungbe mapaghohẹ̌.39 Kai kereu ene rarěntane kai wọu anun Duata e, tangui kamene tawe makawatạ si sire. Katewe aramanung

RAROLOHANG 5.40–6.5 349sarung mal᷊ahẹ u i kamene rumokạ Mawu Ruata e."Sasal᷊ěnhọ i Gamaliel ene e nitarimạ u měnggaghuta e.40 Tangu manga rarolohang e nikuiang, bọu e nigheserẹ̌masene nisěding u kumbahang mẹ̌saụ maněnronghabar'u Mawu Yesus. Bọu ene wuhụewe i sire pinakipěllọ.41 Manga rarolohang e němpěněntangu PěnggaghutaěnguAgama e kạpahul᷊uase su Mawu Ruata e seng něngěnnaui sire e hinone wue makahombang lahinakang ual᷊ingu iYesus. 42 Kụ apang kal᷊aěllo e su Wal᷊em MAWU arau suapang bal᷊eng taumata e, i sire mang těbe kạpaněnroneringang'u mělẹ̌habar'u Injilẹ̌ mạanun Yesus u kai seng i Siee Ratu Měnanal᷊amatẹ̌ e kụ seng nikědọ e.6 1 Manga murit'u Mawu Yesus e kakạděngụe mangkạpahunnambane. Su tempo ene tau Yahudimẹ̌bẹ̌berang Yunani, ghụgalumị u tau Yahudi tutune.Apang mạng'i Yunani e mẹ̌bẹ̌bera, "Manga wawineng kamiapạeweng seng bal᷊u e tawe kapapahiakeng u tatongkawawělli wiahẹ̌ měllo-měllo pẹ̌pahiakeng su apan taumatae." 2 Ual᷊ingu ene, manga rarolohang i sire mapul᷊o dua eměngkatewe napẹ̌komol᷊u pakụ muritẹ̌ e bọu e nẹ̌berasi sire u, "Apạ e ral᷊aị kereu i kami měngirul᷊e měhabaruhengetangu Mawu e, ual᷊ingu měngkai mětẹ̌tasibunghal᷊ẹ̌ u kakaěng. 3 Kụ mapiawe i kamene pěmpěmile wọutal᷊oarang kamene pitung katau kụ arenge mawěngi wueringangu kẹ̌kanoakengben Rohkẹ̌ u Ruata e ore lai pelesa,kụ kapěngumbalaěng i kami iruị makoạ mẹ̌sasěmpị hal᷊ẹ̌tamai ini; 4 batụu i kami e kai mapulu kětạeng mangindunụhal᷊ẹ̌ u pẹ̌kakal᷊iomaneng dingangu pělahabaru hengetanguMawu samatang." 5 Pakụ taumata e nanarimạbengnaung mal᷊oahẹ̌ su těgung manga rarolohang e. Bọu e isire němile si Stefanus, sěngkatau mạngimang matoghasẹ̌su Mawu Yesus dingangu nikanoakeng u Rohkẹ̌ u Ruatae. Mal᷊aing nikapile: I Filipus, i Prokhorus, i Nikanor, i

RAROLOHANG 6.6–14 350Timon, i Parmenas dingangu i Nikolaus bọu Anokia; isie wal᷊inewe tau Yahudi, kaiso seng simowa agamangYahudi. 6 I sire pitung katau ene e pinakiwal᷊oěng su mangararolohang mědeạu itarimạ, kụ bọu e manga rarolohang eněmpẹ̌kal᷊iomaneng dingangu. 7 Kerene hengetang u Ruatae mangkeng kạkasawuhe, hakịu manga murit'u MawuYesus su Yerusalem mal᷊aing kạpahunnambane kal᷊awọe.Dingangu mal᷊awọ lai manga imang kụ němpangimangsu Mawu Yesus. 8 I Stefanus nasukụ u al᷊amat'u Ruata e,hakịu i sie makạkoạ tanda makạl᷊aherang namu ringangumakạdal᷊inaụ tạ sihinge sutal᷊oarang kawanua. 9 Kutẹukai piạ taumata rụdokạ si sie, kụ i sire e kai ral᷊ohongbal᷊eng pẹ̌kakal᷊iomanengang isẹ̌sěbạ Kanisang TaumatangKaral᷊iwirẹ̌. Dal᷊ohong bal᷊eng pẹ̌kakal᷊iomanengang ene ekai tau Yahudi wọu Kirene ringangkewe lai tau Yahudi wọuKilikia ringangu Asia e mědẹ̌darendeh'i Stefanus. 10 Arawei sire e tawe makakarendehẹ̌ apang iwẹ̌beran Stefanus,ual᷊ingu Rohkẹ̌ u Ruata e seng nẹ̌gěllịu kapelẹesa waugumahumbisara. 11 Ual᷊ingu ene tangu i sire němpamurungkepirang katau mědeạu apẹ̌bẹ̌bera, "I kami e nakaringihẹ̌tau ene, mělẹ̌hinakang si Musa ringangu Mawu Ruata!"12 Kerene kakakoạ i sire měmpěnahowong taumata,ringangu manga těmbonangu tau Yahudi ringangu l᷊aimanga mananěnro agama. Bọu ene tangu i sire tamaịe němpěnamẹ si Stefanus, kụ nẹ̌bawa si sie nẹ̌těngonmanga Měnggaghuta Agama. 13 Kụ i sire napararisịen laimanga sahidi maul᷊ị u sasahidin sire tạ katěngade mạanunStefanus. I sire sahidi e němpẹ̌berau, "Tau ini e měngkatemasau měhinakang Bal᷊em Mawu susi e ringangumělẹ̌hinakang manga hengetang u Mawu ilẹ̌habar'i Musa.14 I kami e seng nakaringihẹ̌ i sie nẹ̌bera u, i Yesus bọuNazaret e sarung měnggoghahẹ̌ Bal᷊em Mawu ini, masemẹ̌mal᷊ui kěbị adatẹ̌ seng nipal᷊ohong Musa si kitẹ e!"

RAROLOHANG 6.15–7.8 35115 Kěbị taumata apang diměnta su pěnggaghaghutaěngeměmpẹ̌mẹ̌manda si Stefanus. Kụ su tempo ene gahị iStefanus e kakěllaěng kere ghahịu malạekatẹ̌.7 1 Imang mawantugẹ̌ nakiwal᷊o si Stefanus, "Lẹ̌ěnnaěng,kěbị apan niweran tau ene e kahěngang bue?" 2 IStefanus simimbang, "Manga anạ u sěmbaụ dingangumanga mawu lẹ̌adateng! Kěnangko pěmpẹ̌daringihẹ̌ sisiạ! Kal᷊amonan i upung i kitẹ i Abraham něngal᷊ing banuasol᷊ong Haran, su tempo ene i sie wědang mạtanạ suMesopotamia, Duata mawantugẹ̌ e riměnta su anun sie,3 ringangu nẹ̌bera, 'Těntangke wanuanu ringangu mangaanạ u sěmbaụ u. Kakoạko sol᷊ong soa kụ sarung Takụitěbọ si kau.' 4 Tangu i Abraham e naněntangken soanKasdim, kụ bọu ene něngal᷊ing sol᷊ong Haran. Samuringamang i Abraham nairị, Mawu Ruata e napakariadinAbraham niapěngal᷊ing sol᷊ong banua ini pẹ̌tẹ̌tanakeng ikamene manga anạ u sěmbaụ dingangu manga mawupakụ su tempo ini. 5 Su tempo ene tawẹ kadiongengmanga sěngkempang bọu wanua ini e nionggọ u MawuRuata e si Abraham makoạ pusakạ e, kadiongkate mangasěntakạ u pal᷊edu laedẹ̌ kasariane. Kai Mawu Ruata enẹ̌kědo wue u i Sie sarung měngonggọ u ene si Abrahammakoạ pusakạ i Abraham sarang manga hitene. Kutẹu sutempo ene i Abraham kai tawẹ apa anạ e. 6 Kaiso sengini e ilẹ̌habar'u Mawu e si sie, 'Hitenu e sarung matanạkere taumata raghị su tampạ bal᷊ine. Taumata su soa enesarung mẹ̌tahuěllang si sire ringangu mangkaị mẹ̌koạ sisire karěngụ u ěpạ u hasụ su taunge. 7 Arawe Iạ e sarungměhukungu wansa kụ mẹ̌tahuěllang i sire ungkuěnguMawu Ruata, kụ i sire sarung sumẹ̌bang bọu wanua ene kụsarungbe měmpẹ̌tahamawu si Siạ su tampạ ini.' 8 Bọutennẹ̌bera kerene ute, pẹ̌kakakědo ene nitahutěngadengkenDuata su hal᷊ẹ̌ u pẹ̌sasasunatẹ̌. Tangu bọu e i Ishakẹ̌ e, anạ

RAROLOHANG 7.9–17 352i Abraham nipěhěndingke i Abraham něnunaten sie sutempon i sie umure ual᷊u ěllo. Bọu e i Ishakẹ̌ e mal᷊aingnanunatẹ̌ anạ e i Yakub. Kụ i Yakub e mal᷊aing nanunatẹ̌manga anạ e i sire mapul᷊o dua su kataune nakoạ i upungu tau Yahudi. 9 Manga i upung i kitẹ e němpananoi siYusup, hakịu i sire němpẹ̌bal᷊ụ i sie nakoạ ěllangu tauMisirẹ̌. Kai Mawu Ruata e mang mạněntanudẹ̌ si sie,10 kụ mang něliun sie wọu kal᷊awọu haghin susane. MawuRuata e mang něngonggọ u naung matahuěnna ringangukapelẹesa su tempọeng i sie mẹ̌těngon Pirong datunMisirẹ̌, hakịu i Pirong něhengkẹ i sie nakoạ guběrnurẹ̌ suwanuan Misirẹ̌ dingangu měngangawasa su wanalangPirong. 11 Bọu ene piạko karal᷊unusẹ̌ masaria nariadi sukạguwạu Misirẹ̌ dingangu Kanaan kụ taumata e měngkateapa masigěsạ-sigěsạ. I upung i kitẹ e tate makaěbạ kaěngi sire. 12 Tangu piạ e i Yakub nakaringihẹ̌ kai piạ gandungsu Misirẹ̌ i sie něndolohen manga anạ e tangu i upungi kitẹ e něngkakoạ e sol᷊ong ene su kahumotongange.13 Kụ piạ i sire tamai su karuan sul᷊ene, i Yusup kai naul᷊ị sumanga anạ u sěngkataune u i sie kai i Yusup. Buhụe sutempo ene datung Misirẹ̌ e nakakasingkạ u manga anạ usěmbaụ i Yusup. 14 Bọu ene i Yusup něndingọen habarẹ̌ siamang e i Yakub, mědeạu i sie ringangu kal᷊awọu mangaanạ -- pulunge iapěngẹ̌ngal᷊ing banua sol᷊ong Misirẹ̌ e-- kụ kěbị tangu pitum pul᷊o l᷊ima su kataune. 15 Tangu iYakub e rimẹ̌sungke sol᷊ong Misirẹ̌ e, hakịeweng senetangu i sie ringangu i upung i kitẹ e něngkapul᷊ẹ asal᷊ẹ̌.16 Maiet'i sire e wọu e niwal᷊ị kapia sol᷊ong Sikem kụnilěbing su pěndal᷊ěbingang seng niwaehang u kal᷊awọuroit'i Abraham bọu manga pal᷊ahěnton Hemorẹ̌ e suSikem. 17 Ene seng maraning tempone Mawu Ruata emapakasěhụeng kědon'E si Abraham, kutẹu kawanuangkitẹ su Misirẹ̌ e kai seng nahunnambang kal᷊awọ e.

RAROLOHANG 7.18–30 35318 Kasueěnge ute, piạ sěngkatau ratu wal᷊ine e kụ isie wěgawen Yusup, kụ nẹ̌parenta su Misirẹ̌. 19 Datuene tangu mapětẹ̌taghunalang u kawanuang kitẹ e,kutẹu l᷊ai mangkaị mẹ̌koạ manga i upung i kitẹ e. I sieměnẹ̌nahowong si sire tadeạu i sire apẹ̌děnděmmẹ mangarariọ darodọ deng buhu l᷊ahanạ e tadeạu mawan kụmate. 20 Kụ su tempo ene tangu i Musa e piněhěndingkụ i sie enẹ e kaholẹ e. Těllu wul᷊ang karěngụ e i sietẹ̌tangkianeng su wal᷊en amang e, 21 kụ sarạeng i sienirěmmẹ, ute i sie kai nial᷊ạ u sangiang ahus'i Pirongněngal᷊ạ si sie, mase nịlahiking e kere anạ e sẹ̌sane. 22 Kěbịapang kasingkạ u tau Misirẹ̌ e nasuẹen těnrone si sie,hakịu i sie nakoạ taumata makawasa su wawera ringangusu kakanoạ e. 23 Piạ i Musa umure ěpạ u pul᷊o su taunge,karakine ute, kai mapulu měmanda kakakoạ u kawanuanetau Israel. 24 Mase i sie nakasilọ e sěngkatau wọu i siretẹ̌ngkaitang u tau Misirẹ̌. Tangu i sie matawangke sianu tẹ̌ngkaitang kụ němate tau Misirẹ̌ ene. 25 I Musamělẹ̌harapẹ̌ u kawanuane sarung makaěnna u MawuRuata e seng nẹ̌pakẹ i sie pělẹ̌liun sire. Kutẹu nal᷊ahẹ u isire kai tawe nakaěnna. 26 Sěngkariọěllone i sie nakasilokol᷊ai tau Israel duang katau měkẹ̌kakoka, kụ i sie mědẹ̌deạdal᷊engu mapẹ̌dameng dẹ̌dua. Nẹ̌berạete i sie u, 'I ruae kai tamahuari. Unụe i rua e kai měkẹ̌kakoka?' 27 Kai ianu něngoka hapị e ene e něnuhud'i Musa sarang biwiheapidu nẹ̌bera, 'Kai i sai něnduị i kau nakoạ těmbonangdingangu mělahukung i kami e? 28 Apa i kau mal᷊aingmapulu měmate si siạ kerẹewe lai i kau němate tau Misirẹ̌e kahěbi?' 29 Ene sarạeng i Musa e nakaringihẹ̌ apang kụniwerang tau ěndaị e, i Musa mal᷊ang bọu Misirẹ̌ kụ bọuene nẹ̌tanạ su soan Midian. Kụ sene i sie nakahombangkeanạ e rarua. 30 Ěpạ u pul᷊o su taunge samuring ene piạ esěngkatau malạekatẹ̌ diměnta sol᷊ong anun Musa su kěhu

RAROLOHANG 7.31–39 354l᷊inggi maraning Bul᷊ud'u Sinai. Malạekatẹ̌ ene riměntasu ral᷊ungu putung su piạ gahundunge apidu kạděllịe.31 I Musa e naherangke nakasilo hal᷊ẹ̌ ene, hakịu i sienẹ̌těngkaranị e mědeạu makakasingkạ u kai apa ene. Bọue i sie nakaringihẹ̌ ngih'u Mawu něhengetang, 32 'Iạ e kaiRuatang i upung i kamene; Iạ e kai Ruatan Abraham, Ishak,dingangi Yakub.' I Musa e kimendẹen takụ e kụ seng tawewahani lai měmanda sol᷊ong gahundunge ene. 33 Bọu eneMawu něhengetang kapia, 'Luạko sandalẹ̌ kạdal᷊uhe ene e,u ěntana rẹ̌darisikangu ene e kai ěntana susi. 34 Iạ e sengnakasilo ringangu nakaěnna kereapa likibu kasasigěsạ ukawanua-Ku e su Misirẹ̌ e. Iạ seng nakaringihẹ̌ laoghọi sire hakịu Iạ e nẹ̌těngkatěntung baugu měngambangsi sire. Iạ e sarung měndolohi kau pẹ̌sul᷊e kapia sol᷊ongMisirẹ̌.' 35 I Musa ini e kai i Musa tawe niakung tauIsrael dingangu tawe nitarimạ u wawera ini, 'Kai i sainěnduị i kau nakoạ těmbonang e ringangu mělahukungi kami e?' Kutẹu mang i sie niroloh'u Mawu Ruata enakoạ těmbonang e ringangu měngangambang, ual᷊inguontol᷊u malạekatẹ̌ e kụ diměnta si sie su ghahundunge kụdụděllị ene. 36 I Musa ene e kai těmbonang u kawanuanIsrael simẹ̌bang bọu Misirẹ̌ kapěkẹ̌koạ e manga tandamakạdal᷊inaụ, dingangu apạeweng makạl᷊aherang tạsihinge su Misirẹ̌, su Laudẹ̌ Mahamụ e, ringangu suwanua l᷊inggi karěngụ u ěpạ u pul᷊o su taunge. 37 Sengi sie lai i Musa kụ nẹ̌bera su tau Israel, 'Mawu Ruata esarung měngonggọ u sěngkatau nabi si kamene kụ nipilewọu tal᷊oarang kamene hala e, kerẹewe i Sie němile sisiạ.' 38 Seng i Musa e wọu tal᷊oarang kawanuan Israelsu kěhu l᷊inggi, nakoạ mananal᷊oara waugu malạekatẹ̌ ekụ měbẹ̌bisaran sie su Wul᷊ud'u Sinai ringangu manga iupung i kitẹ e. Seng i sie něnarimạ u hengetang kụ biahẹ̌ ewọu anun Duata mědeạu itěpasẹ̌ si kitẹ. 39 Maningbe lai

RAROLOHANG 7.40–48 355kerene i upung i kitẹ e tawe mapulu tumuhụ si sie. I siree kawe mạdirin sie ringangu mapulu mẹ̌sul᷊e kapia sol᷊ongMisirẹ̌. 40 I sire nẹ̌bera si Harun, 'Pẹ̌koạko mahan duata ewaug'i kami, tadeạu manga mahan duata ene e měngahại kami. Batụ u i kami e sembelaing běga wue apang kụmariadi si Musa e kụ něngahạ i kami e napasẹ̌bang bọuMisirẹ̌!' 41 Mase su tempo ene i sire nẹ̌koạ e tul᷊adang anạu sapi e sěmbaụ, bọu e i sire mạnarakangkeng sasěmbasu tul᷊ada ene, ringangu němpẹ̌koạ sal᷊iwangu měmantugẹ̌awẹ kinoạ i sire hala e. 42 Tangu Mawu Ruata e naněntangi sire ringangu napakawalang sire niapẹ̌sul᷊ěgihẹ̌ mangawituing su l᷊angị e. Ene e natuhụ kere mạbawohẹ sural᷊ungu bukẹ̌ u manga nabi. Kere ini, 'Ei kamene tau Israel!Kai wal᷊inewe waugu Iạ i kamene nạung měmpạmotọdingangu měmpạngěntudu sasěmba binatang gěnnang uěpạ u pul᷊o su taunge karěngụ e su kěhu l᷊inggi e. 43 Kaweselong pakal᷊uang'i Molokhẹ̌ e wẹ̌bawaěng i kameneitẹ̌takidewe lai ringangu tul᷊ada'ng bituing pakal᷊uang'u, kụkai i Refan; kụ kai ene e tul᷊ada nạung kinoạ i kamene emẹ̌deạu sěmbaěng. Ual᷊ingu ene Iạ e sarung měnděmẹ ikamene pakarau sol᷊ong pai sěmběka su wanuang Babelẹ̌.'44 Selo tampạ u Mawu Ruata e ruměnta su anun taumatakẹ̌kaěbakeng i upung i kitẹ su wanua l᷊inggi. Selo enenipětị baugu laoron Duata e si Musa ringangu tụtuhụeweumbaghane nitodẹ u Mawu Ruata e si Musa. 45 Bọu eselo ene tangú nawawa turusẹ̌ kahian i upung i kitẹ e sutempong i sire ringangi Yosua kụ tamai němul᷊aho soangkitẹ ini e bọu kawasang haghing bansa kụ nitokol᷊u Ruatasu těngon sire. Selo ene měngkai těbe ene sene sarangtempon Daud. 46 I Daud e nakal᷊uasẹ̌ naung u Ruata kụnẹ̌dorong si Sie, tadeạu i sie ipakawala měmětị bal᷊ewaugu Ruata kụ tẹ̌tahamawuang i Yakub ene. 47 Kai iSalomo e něndarisịu wanala waug'u Ruata. 48 Sěmbal᷊iau

RAROLOHANG 7.49–59 356Mawu Kasěllahenge tawe mẹ̌tanạ su wal᷊e nikoạ u taumatau su ral᷊ungu bukẹ̌ u manga nabi e kạbawohẹ kere ini,49 'Langị e kai kal᷊aintol᷊angeng-Ku, dingangu wanua e kailaěmpahẹ̌ laedẹ̌-Ku. Kai wal᷊eng apa koateng i kamenewaugu Iạ e? Kai mangirul᷊e suapa tangu Iạ e? 50 Kaiwal᷊inewe Iạ sẹ̌saku ngae něndiadi pakụ?' ungkuěngu Mawu. 51 Bal᷊inewe mal᷊ongkọ kětị u těmbọ i kameneringangu kai apạ e kasigěsạ i kamene rumaringihẹ̌ Duata!Kai nẹ̌bengelẹ̌ katědụ tangú tul᷊ing kamene ipẹ̌daringihẹ̌hengetangu Mawu! I kamene mambeng mẹ̌sul᷊ung i upungi kamene tawẹ beonge, měngkate mapulu rumokạ Dokẹ̌Susi e! 52 I sai wue, manga nabi e ta nịdal᷊akitang i upungi kamene? I sire e kai němpěmate manga rarolohang uMawu nạung kal᷊amona e seng namohang u Ěllangu Mawumaadilẹ̌ e sarung duměnta. Kụ ini e i kamene něndal᷊aịdingangu němate Ěllangu Mawu ene. 53 Manga malạekatẹ̌e seng němpěhabaru hengetangu Mawu e si kamene,kai i kamene mang ta tumuhụ si Sie!" 54 Kerene, mangaMěnggaghuta Agama e nakaringihẹ̌ pakụ bawerangStefanus, i sire měngkate apa natědụ naung i sireringangu nẹ̌bawal᷊uang marasai si sie. 55 Arawe i Stefanusnikanoakengu Rohkẹ̌ u Ruata, kụ měngkate rụdal᷊ingarasol᷊ong l᷊angị. I sie nakasilọe kawawantug'u Ruata ringanguMawu Yesus rudarisị su tampạ u makawasa, su koanenguRuata. 56 "Kakělla," ungkuěng i Stefanus, "iạ e nakasilosorga natope ringangu Ahusu Taumata e rụdarisị sukoaneng u Mawu Ruata!" 57 Manga měnggaghuta eněmpaněnsingke tul᷊in sire kapẹ̌bansage, bọu ene i siresěngkahindọ měmbo si Stefanus. 58 I sire něhiuden siesarang l᷊ikudu soa mase nipẹ̌dal᷊aěntungang u watu. Isai-sain němpẹ̌sahiding kakakoạ ene němpaněntangu lakụi sire su sěngkatau umbaseng arenge i Saulus. 59 Ene isire kạpěngěntungeng batu si Stefanus, kutẹu i Stefanusẹ̌

RAROLOHANG 7.60–8.10 357kapẹ̌kal᷊iomanenge, "Mawu Yesus, tarimạko rohkẹ̌ku e!"60 Bọu e i sie němul᷊angeng kụ nělunngihẹ̌ ungkuěng:"Mawu, kumbahangbe rosa ini e pakital᷊udẹ̌ si sire!"Bouten nělunngih'u ene i sie nasuẹ e singongone.8 1 Kụ i Saulus lụl᷊ahimpuluang u pamamate ene. Susahěllo ene lai jamaatẹ̌ su Yerusalem e nanětạ esẹ̌sahusuang, hakịu kěbị apang mạngimang e, su l᷊ikudumanga rarolohang nasue němpẹ̌kal᷊iasẹ̌ su kạguwạuwanuan Yudea ringangu Samaria. 2 I sire apang mạtakụu Ruata e němpělěbing i Stefanus dingangu sụsangị isie ringangu měngkai lụl᷊ahunsusa tạ sihinge. 3 Arawei Saulus ute měngkate sěnniạ tatapẹ̌ mědẹ̌deạ aị uměnggoghahẹ̌ jamaatẹ̌. I sie měngkate mal᷊intụ marangengbọu wal᷊e sarang bal᷊e ringangu mělẹ̌hiudẹ̌ apan taumatamạngimang e sarang likude wọu ene pakisuẹ̌ su ral᷊ungutahungkụ. 4 Apan taumata mạngimang kụ seng nakekeene mělẹ̌habar'u Injilẹ̌ bọu anun Mawu e su apan tampạ.5 I Filipus e nakoạ sol᷊ong soan Samaria kụ něhabarẹ̌ sisire paị sene mạanun Datu Mananal᷊amatẹ̌ e kụ sengnikědon Duata. 6 Ene manga taumata e nakaringihẹ̌ siFilipus měbẹ̌bisara ringangu i sire nakasilọ e mangatanda-tanda makạdal᷊inaụ kinoạ e, ute mal᷊awọ bọu i sireměmpẹ̌sẹ̌sěmpị u apan niwerang Filipus. 7 Batụ u kal᷊awọuapan taumata kinasakeěngu setang e, seng nempẹ̌sěbangapidu kạpahunsikine. Taumata peosẹ̌ dingangu kempal᷊ẹ̌e mal᷊aing lawọ niapakaul᷊e. 8 Tangu apang taumata susoan Samaria e měngkate apa maral᷊uasẹ̌ tạ sihinge.9 Su soa ene e piạ sěngkatau esẹ arenge i Simon, kụi sie seng apa riọ nararěnnạ nakakoạ tau Samaria erimal᷊inaụ u wawal᷊ikụ mata ikẹ̌koạ e. I sie naul᷊ị si sireu i sie kai taumata wotonge. 10 Tangu kěbị taumata susoa ene wọu pakụ běhị u kawanua e bọu kasanakenge sarang karangetange měngkai měmpẹ̌sẹ̌sěmpị si sie.

RAROLOHANG 8.11–21 358"Tau ini e kai katatoghasu Ruata kụ meleng al᷊ingkai'Katatoghesẹ̌ Masěllahe' ene," angkuěng i sire. 11 Sengmarěngụ-děngụ i sie měmẹ̌moghe taumata ringanguwawal᷊ikụ matane, hakịu i sire měngkai apạe mararingihẹ̌si sie. 12 Kai arawe i Filipus e mělẹ̌habarẹ̌ si sire Injilẹ̌mạanun kereapa Mawu Ruata sarung mẹ̌parenta keresěngkatau ratu, ringangu, mạanun Yesus Kristus, DatuMěnanal᷊amatẹ̌ e. Tangu i sire e němpangimangu habarẹ̌iwẹ̌běken Filipus, kụ i sire nakisahanị e baẹ esẹ arau laiwawine. 13 I Simon sẹ̌sane mal᷊aing nangimang. Kutẹusarangke nisahani, i sie měngkatewe mol᷊e si Filipus.Kal᷊awọu manga tanda makạdal᷊inaụ kụ apang nariadi e,nakal᷊aherangkewe si Simong e. 14 Manga rarolohangsu Yerusalem nakaringihẹ̌ e kal᷊awọu tau Samaria eseng něnarimạ u hengetang u Mawu. Ual᷊ingu eneute, i sire něndolohen Petrus dẹ̌duan Yohanes sol᷊ongtampạ ene. 15 Ene i Petrus dẹ̌duan Yohanes nawunạ e,i sire nẹ̌kal᷊iomanengken tau Samaria ene tadeạu i siremakahombang Rohkẹ̌ u Ruata e, 16 batụu Rohkẹ̌ u Ruata ewẹ̌dang ta rimẹ̌děnta si sire sarang sěngkatau; i sire wuhụe nisahani su ral᷊ungu areng i Yesus Kristus samatang.17 Mase i Petrus dẹ̌duan Yohanes nanělliden liman dẹ̌duasu tau Samaria e, kụ i sire nakatarimạ e Rohkẹ̌ u Ruatae. 18 I Simon nakasahidi u kawe ual᷊ingu pěnaněllidul᷊iman manga rarolohange si sire, hakịu Rohkẹ̌ u Ruata enatěntung si sire ene. Ual᷊ingu ene i Simon nangěntudendoitẹ̌ si Petrus dẹ̌duan Yohanes, 19 mase nẹ̌bera, "Onggọ elai kawasa ene, tadeạu kamageng limaku e itělidẹ̌ si sai-saitangu i sie sarung manarimạ u Rohkẹ̌ u Ruata." 20 Arawei Petrus e simimbang, "Mawinasa i kau sěngkawinasaringangu roitu! Kahokang u gaghěllị u Mawu Ruata e kaikawaehang u roitẹ̌? 21 I kau e tawẹ buạ u makatol᷊e sural᷊ungu pěmamunarang kami e, watụ u naungu e tawẹ

RAROLOHANG 8.22–32 359katul᷊ide su Mawu Ruata. 22 Batụ u ene pamalangkongkapulunu ral᷊akisẹ̌ e, kụ pẹ̌kal᷊iomanengko su Mawu tadeạui Sie mangampungbe něnnanu ral᷊akisẹ̌ e! 23 U iạ kaimasingkạ u i kau e napenẹ u sasasingking dingangu nakoạěllangu kararal᷊akisẹ̌ e." 24 Mase i Simon nẹ̌berạ e si Petrusdẹ̌duan Yohanes, "Tul᷊ungko kal᷊iomanengen dua su Mawu,tadeạu tawẹu sarang sěmpědi wọu manga wawerandua e, humombang si siạ." 25 Sarangke i sire wọutennẹ̌sahidi ringangu němpẹ̌habaru hengetangu Mawue, tangu i Petrus dẹ̌duan Yohanes nẹ̌sul᷊e kapia sol᷊ongYerusalem. Kụ suraral᷊engang tangu i sire mělẹ̌habaruInjilẹ̌ ene su apan soa su Samaria. 26 Ene kai piạ sěngkataumalạekat'u Mawu e něhengetang si Filipus, "Hotedepẹ̌buạko! Kakoạko sol᷊ong sěmběkan muhẹ̌, pẹ̌batụkorarẹ̌sungang bọu Yerusalem sol᷊ong Gasa." Dal᷊eng enekai mahal᷊i rumal᷊ěngange. 27 Tangu i Filipus měngkatewenẹ̌dariahi rimal᷊eng. Tempo ene piạko sěngkatau wẹ̌batonistanang Eopia kạdal᷊enge mapul᷊ẹ sol᷊ong banuane. Tauene ute kai sěngkatau wẹ̌bato marangẹ mananahimatapakụ darotong u tau wawine i Kandake, ratun Eopia.Tau ene seng nakoạ sol᷊ong Yerusalem mẹ̌kal᷊iomaneng suMawu Ruata, kụ ini e seng kạkapul᷊ẹ e ringangu karetane.Kạkaiange su ral᷊ungu sasakeěnge i sie kạbasane Bukẹ̌ uNabi i Yesaya. 28 (8:27) 29 Rohkẹ̌ u Ruata e něhengetangsi Filipus, "Dakọko pẹ̌těngkaraning kareta ene." 30 Tangui Filipus tamaị e nẹ̌těngkaraning kareta e, bọu e i sienakaringihẹ̌ tau ene měbẹ̌basa bukẹ̌ u Yesaya. I Filipusnakiwal᷊o si sie, "I Tuang makạěnna wue iwẹ̌basang Tuange?" 31 Tau ene simimbang, "Makaěnnawe kereapa iạ ekereu tawẹu manul᷊ada si siạ?" Mase i sie němaringangkesi Filipus simake kareta kụ naiangke sěngkakaiangdingange. 32 Kai ini e manga ayetẹ̌ bẹ̌basaěnge ene, "I siekai mẹ̌sul᷊ungu domba niahạ mědeạu potokang, kere anạ

RAROLOHANG 8.33–9.2 360u domba kụ tawe lumaěmbẹ pěnggunngang dukụ e,kerene i Sie tawẹ bisarane baewe sarang manga sěmpědie. 33 I Sie lẹ̌heghesang dingangu lẹ̌akal᷊eng. Singongon'Enisawụ bọu wowon dunia e hakịu tawẹu sarang sěngkataumakapẹ̌běkeng manga hiten'E." 34 Bẹ̌baton Eopia enenẹ̌berạ e si Filipus, "Kěnangko paul᷊ị si siạ, kai i sai tanguipẹ̌paul᷊ị u nabi ini e? I sie sẹ̌sane ngae arau kai taumatawal᷊ine?" 35 Tangu i Filipus e mal᷊aing nanětạ nẹ̌bisara; isie mẹ̌pẹ̌pakẹ u manga ayetẹ̌ ene nikoạ panẹ̌takenguměhabaru Injilẹ̌ měbẹ̌běkeng Yesus su wẹ̌bato marangẹene. 36 Kạpahundal᷊enge, i sire nahumpạen tampạ sěmbaụkụ sene kai piạ akẹ. Bẹ̌bato ene nẹ̌berạe, "Ene pai piạ akẹ!Kụ kai apạ e lai sungkal᷊ene měnahani si siạ?" 37 [I Filipusnẹ̌bera, "Kereu i Tuang mambeng mangimang dingangukaguwạu naung, ute i Tuang botonge sahaniang." "Iạmangimang u i Yesus Kristus e kai Ahus'u Ruata," angkuěngu wẹ̌baton Eopia ene.] 38 Mase i sie napěngědungkekaretane; kụ i rẹ̌dua, i Filipus dingangu wẹ̌bato ene limintụe nẹ̌deạ dal᷊ungu akẹ e kụ i Filipus něnahani si sie. 39 Piạ e irẹ̌dua nasěpụ bọu akẹ, tangu Rohkẹ̌ u Ruata e sěngkianunamuạ i sie napakaghěngging bọu ene. Tangu wẹ̌bato wọuEopia semben tawe saụ nakasilo si sie. Dingangu ral᷊uasẹ̌e wẹ̌bato ene naněpaseng daral᷊enge. 40 Běgawen nạungi Filipusẹ̌ e kai seng ene su Asdod. Kụ i sie naněpasengdaral᷊enge, i sie mělẹ̌habar'u Injilẹ̌ mạanun Mawu Yesus sukaguwạu soa sarạeweng i sie nahumpạ su Kaisarea.9 1 Kutẹu i Saulus měngkate sěnniạ wẹ̌bal᷊ẹ̌bidangumapulu měmate manga murit'u Mawu Yesus. I sienakoạ sol᷊ong anung imang mawantugẹ̌, 2 kụ mẹ̌dorongsurat'u kawasa makoạ sol᷊ong anung měngangahạ ujamạat'u tau Yahudi su Damsyik, tadeạu kereu piạ ukaẹ̌bakeng e apan mạngimang Mawu Yesus paị sene, isie makapěnamẹ si sire bọu e makapẹ̌bawa si sire sol᷊ong

RAROLOHANG 9.3–15 361Yerusalem. 3 Ene kạdal᷊enge sol᷊ong Damsyik, kụ sarạengmasandigu soa ene, sěngkianu piạ e tualagẹ̌ bọu l᷊angịsimarang něliwung si Saulus. 4 I sie naěnsạ e su ěntananakaringihẹ̌ ngihẹ̌ mẹ̌bẹ̌bera si sie, "Saulus, Saulus! Unụei kau mẹ̌ngkaị Siạ?" 5 "Kai i sai i Kau, Tuang?" angkuěngi Saulus. Tingihẹ̌ ene simimbangu, "Seng Iạ e i Yesus,tẹ̌ngkaitangu. 6 Kai ini e pẹ̌bangungke ringangu suẹ̌ e susoa. Kụ sene sarung ipaul᷊ị si kau apa hinong koatengu."7 Taumata apan mol᷊e ringangi Saulus himěkosẹ̌ hakịuněngkarěmmasẹ̌; ual᷊ingu i sire nakaringihẹ̌be piạ ngihẹ̌ene, kai tawe nakasilo taumata sarang sěngkatau. 8 Mase iSaulus dimarisị kụ namekesẹ̌ matane, kaiso matane sengtawe makasasilo apa. Kụ i sire měngkatewe něngumbelẹlimane kụ něnata si sie sumuẹ̌ su Damsyik. 9 Těllu ěllokarěngụ e i sie tawe makasasilo, dingangu karěngụ u enei sie tawe kumakaěng dingangu tawe měnganginung.10 Su Damsyik kai piạ sěngkatau murit'u Mawu Yesusarenge i Ananias. Su ral᷊ungu papasilo sěnsul᷊e, Mawu eněhengetang si sie. Angkuěng e, "Ananias!" I Ananiassimimbang, "Iạ, Mawu." 11 Ene Mawu e něhengetang,"Pẹ̌buạ e pakal᷊ighạ. Dakọe kakoạ sol᷊ong bal᷊eng Yudas suRal᷊eng Matul᷊idẹ̌. Pakiwal᷊oko sene tau arenge i Saulusbọu soan Tarsus. Tau ene kapẹ̌kẹ̌kal᷊iomanenge, 12 kụsu ral᷊ungu papasilo sěmbaụ tangu i sie nakasilo tauesẹ sěngkatau arenge i Ananias, diměnta su anune, kụnaněllidu l᷊imane su wowong pusige tadeạu i sie saụbemakasilo kapia." 13 I Ananias simimbang, "Mawu, iạ sengnakaringihẹ̌, mal᷊awọ taumata mạhumbisaran tau ini,něngalembọ e su hal᷊ẹ̌ u pẹ̌tatangkaị kụ seng nịkakoạ esu kawanuan'U su Yerusalem. 14 Kụ orasẹ̌ ini e i sie sengdiměnta sini niapakawalan manga imang těmbonangeipěnẹ̌namẹ kěbị apang měmpẹ̌kẹ̌kal᷊iomaneng si Kau e."15 Arawe Mawu e něhengetang si Ananias, "Měngkate

RAROLOHANG 9.16–25 362tamai! Batụ u Iạ e seng němile si sie mẹ̌deạu mẹ̌tangkiangsi Siạ, tadeạu i sie měhabar'u Iạ su manga kawanuawal᷊ine kụ ta nasowa su agamang Yahudi ringangu sumanga mararatu ringangkewen su manga kawanuanIsrael. 16 Dingangu Iạ sẹ̌saku sarung mapakasilo si siekal᷊awọu sunsara kụ hinong ipẹ̌tatahange suwụ u areng-Kue." 17 Tangu i Ananias e měngkatewe natamai sol᷊ongbal᷊e ene kụ naněllidu l᷊imane su pusig'i Saulus. "Saulus,"angkuěng i Ananias, "Mawu Yesus kụ nikasilonu su wěntandal᷊eng kụ piạ i kau kạdamahine, kụ kai i Sie něngoro sisiạ apạděnta tadeạu i kau saụbe lai makasilo ringangukal᷊ohoěngu Rohkẹ̌ u Ruata e." 18 Su tempo ene lai piạkoapa kere onạ u kinạ natontong bọu matan Saulus kụ isie nakasilo kapia. Tangu i sie nẹ̌bangungke, kụ bọu enenakisahani. 19 Kụ bọuten kimaěnge, i sie natoghasẹ̌ kapia.I Saulus nẹ̌tanạ su Damsyik dingangu manga murit'uMawu Yesus diọ manga pira ěllo. 20 I sie seng dingangutamai nakoạ sol᷊ong manga wal᷊eng pẹ̌kakal᷊iomanengangkụ nanětạe mělẹ̌habar'i Yesus e kai Ahus'u Ruata. 21 Kěbịtaumata e němpẹ̌dal᷊inaụ nakaringihẹ̌ si Saulus. I sireněmpẹ̌bera, "Bal᷊inewe i sie nạung su Yerusalem sengněmate kěbị taumata mạngimang su Mawu Yesus? I sieriměnta sini mahunẹu kawe nạung měnamẹ dingangumẹ̌bawa si sire sol᷊ong anun manga imang těmbonange!"22 Kai i Saulus e kakạděngụ e sauneng kakạtoghasetěnrone e. Manga apạ e nakoạ sasahidi ilẹ̌habaremạanun Yesus mambeng mạnoghasẹ̌ u i Yesus kai RatuMěnanal᷊amatẹ̌, hakịeweng tau Yahudi su Damsyikẹ̌ eseng tawẹ u rumarendehẹ̌. 23 Nal᷊iụ e manga pira ěllokarěngụ e, tau Yahudi e sěngkanaung měmate si Saulus.24 Kaiso karaking sire kai kinasingkatenge. Ěllo hěbi isire měngẹ̌ngampal᷊ẹ̌ su pasěllangeng u soa mětẹ̌nggạměmate si sie. 25 Arawe su sěhěbi e manga murit'i Saulus

RAROLOHANG 9.26–36 363němpangal᷊ạ si sie, kụ něngul᷊uh'i sie su ral᷊ungu hiangniapal᷊iu wọu wowom bakudu soa. 26 I Saulus nakoạsol᷊ong Yerusalem, kụ paị sene i sie nẹ̌těngkatakidẹ̌dingangu manga murit'i Yesus. Kaiso i sire kai mạtakụ isie, batụu i sire tawe mangimang si sie, i sie měnsangbekahěnga-hěngang nakoạ murit'u Mawu Yesus. 27 Bọuene i Barnabas diměnta su anune, kụ nagěntud'i siesol᷊ong anun manga rarolohang. I Barnabas nẹ̌běke sisire kakakoạ i Saulus nakasilo Mawu e su raral᷊engangdingangu kereapa kakakoạ u Mawu e nẹ̌bisaran sie. IBarnabas mal᷊aing měbẹ̌běkeng kawahaning naung'iSaulus mạněnro su Damsyik su ral᷊ungu areng'i Yesus.28 Ual᷊ingu ene tangu i Saulus nẹ̌tanạ dingangi sire, kụměnẹ̌nasẹ̌ dingangu tawẹ takụ e su kaguwạu Yerusalemdingangu arengu Mawu. 29 I sie měbẹ̌bisara ringangumědẹ̌darendehẹ̌ lai ringangu tau Yahudi měbẹ̌beranYunani, kaiso i sire mělẹ̌hingidu měmate si sie. 30 Piạ etaumata mangimang bal᷊ine e masingkạ u hal᷊ẹ̌ ene, i sirenanondang Saulus sol᷊ong Kaisarea, buhuẹ něndoloh'i siesol᷊ong Tarsus. 31 Tangu jamaatẹ̌ su kaguwạu Yudea, Galilearingangu Samaria něngkal᷊enehẹ̌. Ual᷊ingken tul᷊umanguRohkẹ̌ u Ruata, dingangu katatakụ su Mawu e, mangajamaatẹ̌ e nahunnambang katoghase ringangu kal᷊awọe.32 I Petrus e lụluhu mětẹ̌wo apan jamạatẹ̌. Piạ sahělloi sie nẹ̌wo ral᷊ohon jamạatẹ̌ apang měmpẹ̌tẹ̌tanạ suLida. 33 Sene i sie nẹ̌sombangken sěngkatau esẹ arenge iEneas, badange nipatene kụ seng tamakawangung bọutakilange su ral᷊ungu ual᷊u taung karěngụ e. 34 I Petrusnẹ̌bera si Eneas, "Eneas, i Yesus Kristus mapakapiangkau. Pẹ̌bangungke kụ komol᷊e raral᷊okaěngu." Su tempoene lai i Eneas nẹ̌bangung. 35 Pakụ tumanạ u Lidaringangu Saron nakasilo si Eneas, kụ bọu ene i sire kěbị enangimang su Mawu. 36 Su Yope nạung kai piạ sěngkatau

RAROLOHANG 9.37–10.2 364wawine arenge i Tabita. I sie mạngimang si Yesus. (Arengesu weran Yunani e kai i Dorkas, mangal᷊ene rusa.) I siemakěhagẹ̌ mẹ̌koạ mapia ringangu mẹ̌tul᷊ungu taumatamasusa. 37 Su tempo ene i sie kai masakị kụ bọu ene nate.Sarạeng maiete nịdarenọ e, masene nipěllọ su huangesu wowone. 38 Yope tawe tumanịu marau wọu Lida. Kụsu tempon manga murit'i Yesus su Yope e nakaringihẹ̌ u iPetrus e kai ene su Lida, ute i sire něndolohu ruang katauu nakoạ sol᷊ong anun Petrus pělẹ̌habaru tatanata kere ini,"Lighạko ramahi kụ aị dararěna." 39 I Petrus měngkatewenẹ̌bawal᷊ikẹ̌kasẹ̌ nẹ̌bangung kụ mol᷊e si sire. Nasongọ esene, i sire niwawa sol᷊ong kamarẹ̌ su wowone. Kěbị apangbal᷊u sene němpěliwungke si Petrus kạpahungkiạ e apidunapasilon manga pakeang dingangu lahaweng nighepẹ iDorkasẹ̌ baug'i sire su tempon i sie reng biahẹ̌. 40 I Petrusněngoro si sire nipasěbang kěbị, kụ i sie němul᷊angengbọu e nẹ̌kal᷊iomaneng. Bọu ene i sie matěngọe maieDorkas kụ nẹ̌bera, "Tabita, pẹ̌bangungke!" Tangu iDorkas němekese matane, kutẹu nakasilọ e si Petrus i siekimaiangke. 41 Bọu e i Petrus něngumpaede limane kụnẹ̌tul᷊ung i sie niapararisị. Mase i Petrus nẹ̌kuị e taumatamạngimang sene e sěngkakui ringangu manga wawinewal᷊u e, kụ nanarakang i Dorkas kụ seng nẹ̌biahẹ̌ e si siree. 42 Habarẹ̌ ini e kinasingkateng napěpidẹ̌ su kaguwạusoan Yope, hakịu mal᷊awọ taumata mạngimang su MawuYesus Datu Mananal᷊amat'i sire. 43 I Petrus nẹ̌tanạ l᷊ai senemanga pira ěllo su Yope su anun Simon, i anu tahasamẹpising binatang.10 1 Su Kaisarea tangu piạ sěngkatau esẹ arengei Kornelius. I sie kai sěngkatau kapiteng'u"Wuntuang'u Italia". 2 I sie mạtakụ u Mawu Ruata,ringangu kěbị anạ u sěngkataune e mal᷊aagama ringangumasaa su Mawu Ruata. I sie masau mẹ̌tul᷊ung'u

RAROLOHANG 10.3–15 365tau Yahudi masasusa e, ringangu i sie makěhagẹ̌mẹ̌kal᷊iomaneng su Ruata. 3 Piạ sahěllo, mangạ e pukul᷊ẹ̌tatěllu ěllo i sie nakasilo mal᷊ahẹ su ral᷊ung'u sěmbaụpapasilo, sěngkatau malạekat'u Mawu Ruata e riměntamẹ̌kẹ̌kui si sie, "Kornelius!" 4 I Kornelius němandạ emataedẹ̌ su malạekatẹ̌ e ringangu mangkewen natakụtakụ kụ nẹ̌bera, "Kai piạ apa Tuang?" Malạekatẹ̌ esimimbang, "Kakal᷊iomanengu ringangu kapian naunguseng nitarimạ u Mawu Ruata e ringangu Mawu Ruata emẹ̌tahěndung si kau. 5 Kụ pěndolohen taumata sol᷊ongYope pẹ̌kui si Simong isẹ̌sẹ̌ba mahatedẹ̌ si SimonPetrus. 6 I sie kai makịkawal᷊e su wal᷊eng sěngkatauměnaname pising kalu arenge i Simon kụ mẹ̌tẹ̌tanạ suwiwihu apeng." 7 Kụ sarangke malạekatẹ̌ měbẹ̌bisarangKornelius e napal᷊usẹ̌, i Kornelius e nẹ̌kuị e ruang kataumẹ̌tatangkiang bal᷊e ene ringangu sěngkatau sordadowọu manga l᷊ukade tau maagimatẹ̌. 8 I Kornelius nẹ̌běke sisire apang kụ seng nariadi wọu e něndoloh'i sire sol᷊ongYope. 9 Sěngkariọěllone, těntal᷊ang i sire kạpahundal᷊engekụ masandigen Yope, i Petrus e kai rimangeng su wal᷊emẹ̌kal᷊iomaneng. 10 Mase i sie nikal᷊unusang marasai kụmapulụ e kumaěng. Ene těntal᷊angke i sire kapěměllọengkaěng, i sie nakahombangke papasilo. 11 I sie nakasilol᷊angị natope ringangu piạ apa mẹ̌sul᷊ungu hekạ mawěnahẹ̌naul᷊uhẹ̌ sol᷊ong dunia mạbawing su wukune ěpạ.12 Su ral᷊unge piạ lohone haghing binatang laede ěpạ,haghing binatang lụhomang dingangu manụ u kinoaěngmaghaghaěng. 13 Mase piạ e ngihẹ̌ nẹ̌bera si sie,"Petrus, pẹ̌bangungko! Pěmotọe ringangu wọu enekinạ!" 14 I Petrus simimbang, "Tala wue, Mawu! Iạe wědang tawe kimẹ̌kaěng manga apa kụ pělli araukotorẹ̌." 15 Kaiso ngihẹ̌ ene nẹ̌berạete kapia si sie,"Apang kụ seng nilahẹ u Mawu e wotonge rotongang,

RAROLOHANG 10.16–26 366ute abe pangiral᷊ing u ene kawe pělli." 16 Papasilo eneseng nẹ̌kakuwal᷊ị sarang katěllun sul᷊ene, bọu ene hekạene nawatungke sol᷊ong sorga. 17 I Petrus niwimbongeměngẹ̌ngěnna kaia mangal᷊ene papasilo ene. Těntal᷊ang iPetrus kạpangěnnane, taumata apang niroloh'i Korneliusapẹ̌dẹ̌deạ bal᷊en Simon, kutẹu i sire seng ene sutěngontukadẹ̌. 18 Mase i sire němpẹ̌kuị e taumata ringangunakiwal᷊o, "Apa sini e piạ sake mětẹ̌tanạ, kụ arenge i SimonPetrus?" 19 Kutẹu i Petrus manga wědang mětẹ̌něnnamakakasingkạ u mangal᷊ene papasilo ene, tangu Rohkẹ̌u Ruata e něhengetang si sie, "Ei Petrus, kai piạ těllungkatau kapědẹ̌deạ e si kau. 20 Hotede lighạko tanaẹ lintụsol᷊ong bawa ringangu kumbahang gumoẹ̌ tumol᷊e si sire,u kai Iạ dimoloh'i sire." 21 Tangu i Petrus limintụ e kụnẹ̌bera si sire, "Seng iạ ini e rẹ̌deakeng i kamene. I kamenekai ruměnta mẹ̌kapura?" 22 I sire simimbang, "KapitengKornelius e rimoloh'i kami e niaparamahi. I sie kaitaumata mapia, ringangu mạtakụ u Mawu Ruata, ringangulẹ̌adatengu pakụ tau Yahudi. Malạekatu Mawu sěngkatauněndoloh'i sie, měmẹ̌matuhung i Tuang apạděnta suwal᷊ene, watụ u makoạ kere sasimbahẹ̌ kakal᷊iomanenge, i sie apạdaringihẹ̌ apang kụ sarung i werang Tuangsi sie." 23 Tangu i Petrus něhaěngke si sire niapasuẹ̌mědeạu pẹ̌tanạ sene. Sěngkariọěllone i Petrus nẹ̌bangungkụ dimal᷊eng sěngkaral᷊eng dingang i sire. Pirang kataumanga anạ u sěmbaụ mạngimang bọu Yope e mal᷊aingmol᷊e ringange. 24 Su sěngkariọěllone i sire e nahumpạenKaisarea. Sene i sire seng lẹ̌ampal᷊eng i Kornelius dingangumanga anạ u sěngkataune ringangu l᷊ai manga hapị ekapapiaěng e apangkeweng nighausange. 25 Piạ i Petrusnahumpạ e, tangu i Kornelius tamaị e naněnsomahẹ̌ si siekụ nẹ̌tumpěkuhẹ̌ su těngone. 26 Arawe i Petrus e nẹ̌tul᷊ungi sie niapararisị, kụ bọu ene nẹ̌bera, "Pěbangungke!

RAROLOHANG 10.27–36 367Iạ sẹ̌saku e mal᷊aing taumata." 27 Ene kapẹ̌bẹ̌bisaraneringang i Kornelius, i Petrus simuẹ̌ sol᷊ong dal᷊unguwal᷊e. Sene i sie nakasilọe taumata l᷊awọ kạtatampung.28 Bọu ene i sie nẹ̌berạe si sire, "I kamene hala e sengmasingkạ u tau Yahudi isẹ̌sěding u agamane mẹ̌woringangu mẹ̌dal᷊ahapị u taumata wọu kawanua wal᷊ine.Kai Ruata e seng bọu nělahẹ si siạ u iạ tawe wotongemanoke si sai-sai u i sie kai ral᷊akisẹ̌ arau ipẹ̌tẹ̌tělling.29 Kai ual᷊ingu ene hakịu piạ i Tuang měgẹ̌gausẹ̌ tadeạuiạ duměnta, iạ e tawẹ kụdirine ruměnta. Kụ ini e iạ kaimapulu masingkạ u kawe unụe i Tuang měgẹ̌gausẹ̌be sisiạ duměnta." 30 I Kornelius simimbang, "Těllu ěllo nal᷊iu,mangawe orasẹ̌ kere ini, iạ e kapẹ̌kẹ̌kal᷊iomanenge suwal᷊e pukul᷊ẹ̌ tatěllu wawěllo e. Sěngkianụ e piạ sěngkatauesẹ dụdarisị su těngoku. 31 Pakeangu tau ene měngkateapa kụkerong. I sie nẹ̌bera, 'Kornelius! Mawu e sengdimaringihẹ̌ kakal᷊iomanengu ringangu mětẹ̌tahěndungkapian naungu. 32 Kụ pěndolohẹ̌kon tau Yope pẹ̌kuitau arenge i Simon Petrus. I sie kai mětẹ̌tanạ su anunsěngkatau tahapěnamẹ pising binatang arenge i Simon;bal᷊ene su wiwihu apeng.' 33 Kai ual᷊ingu ene hakịu iạ lighạněndolohu taumata e tamai pẹ̌kui si Tuang. Tangu i Tuange mang mal᷊oahẹ̌ naunge mẹ̌deạu makaramahi. Kụ ini ei kami kěbị mẹ̌tampung sini su těngon Duata mẹ̌deạumẹ̌daringihẹ̌ parentan Mawu e ipakịul᷊ị i Tuang si kami e."34 Mase i Petrus nẹ̌bera, "Ini e mang kahěnga-hěngangnakaěnna u Mawu Ruata e mang tawe měmamamileghahịu taumata e. 35 I saing kụ matakụ u Ruata e ringanguměkẹ̌koạbe katul᷊idẹ̌ e, taumata ene itarimạ u Mawu, taweměmamanda u i sie kai tau apa. 36 Manga anạ u sěmbaụseng masingkạ u lohong hengetang ipẹ̌paul᷊ị u Mawu Ruatasu tau Israel. Habarẹ̌ ene ute kai mạul᷊ị u Injilẹ̌ mạanunpẹ̌darame wọu i Yesus Kristus e Mawun pakụ umatẹ̌

RAROLOHANG 10.37–47 368e. 37 I kamene e masingkạ u apa nariadi su kạguwạ uYudea, nanětạ bọu Galilea samurin pẹ̌sasahani iwẹ̌bohangi Yohanes. 38 I kamene seng masingkạ u Mawu Ruata eseng němile si Yesus tau Nazaret dingangu něngonggọuRohkẹ̌ u Ruata e ringangu kawasa. I kamene mal᷊aingmasingkạ u i Yesus e mạměpidẹ̌ banua měkẹ̌koạ mapia;i Sie mạpakapian pakụ taumata apang pẹ̌kẹ̌kawasaěngu setang, u Ruata e kawe mạněntanudẹ̌ si Sie. 39 Seng ikami ini e taumata nakasilo hala pakụ apang kẹ̌koatengsu wanuan tau Yahudi ringangu su Yerusalem. Kai maningkerene, mang i sire e něnguruisẹ̌ dingangu němate si Sie.40 Arawe su ěllo katěllune Ruata e napẹ̌biah'i Sie kapia wọupapaten'E ringangu něnodẹ i Sie su taumata; 41 bal᷊inewesu kěbị taumata, kai kětạbeng si kami kụ seng nipilenDuata kal᷊imona nakoạ mẹ̌sasahidine: I kami e kụkaěngdingangu mạnginung dingang'E sarangkeng i Sie nipẹ̌biahẹ̌kapia wọu papate. 42 Kụ i Sie něngoro si kami pělẹ̌habaruInjilẹ̌ e su taumata ringangu pěngẹ̌ngonggọu sasahidi ui Sie ilẹ̌hengkẹ u Mawu Ruata e makoạ měnggaghutawaugu taumata wiahẹ̌ dingangu nate. 43 Pakụ nabi eměsẹ̌sahidi mạanun Sie. I sire měbẹ̌bera u pakụ taumataapang mạngimang su Mawu Yesus, sarung ampungangdosane kahiang kawasa wọu i Yesus." 44 Těntal᷊ang iPetrus deng kapẹ̌bẹ̌bisarane, Rohkẹ̌ u Ruata e natěntungkụ nẹ̌karadiahang su pakụ taumata apan nakaringihẹ̌habarẹ̌ ene. 45 Taumatan Yahudi apang mạngimang siYesus dingangu tụtol᷊e si Petrus bọu Yope, kěbị e rụdal᷊inaụu makạsilo Mawu Ruata e mal᷊aing napakatěntungu Rohkẹ̌'E si sire wal᷊ine tau Yahudi e. 46 Batụ u i siremakạdingihewe si sire měmpẹ̌bẹ̌berang haghing beraringangu měmpẹ̌dẹ̌dalọ e kasěllah'u Ruata. Mase i Petrusnẹ̌bera, 47 "Kakěllạ e, i sire ini e seng nakahombang Rohkẹ̌u Ruata e mẹ̌sul᷊ungu i kitẹ. Kụ delaing piạ u makasahaghe

RAROLOHANG 10.48–11.12 369si sire sahaniang u akẹ e?" 48 Tangu i Petrus nangoro sisire pakịsahani su areng i Yesus Kristus. Bọu ene i sireměgẹ̌gausẹ̌ tadeạu i Petrus pẹ̌tẹ̌tanạ dingang i sire mangapira ěllo karěngụe.11 1 Manga rarolohang dingangu taumata mạngimangsu kaguwạu Yudea e nakaringihẹ̌ u taumataapan bal᷊ine su agamang Yahudi e mal᷊aing makạtarimạu hengetangu Mawu e. 2 Ene piạ i Petrus nakoạ sol᷊ongYerusalem, tau Yahudi apang mạngimang e nanongkeangsi Petrus. 3 I sire nẹ̌bera, "Kawe unụe i kau nakoạbesol᷊ong bal᷊eng sire ta nịsasunatẹ̌? O kawe lai kimaěngsěngkakaěng dingang i sire!" 4 Ual᷊ingu ene i Petrusněnualagẹ̌ si sire, kěbịewe apan seng nariadi si sire,nanětạ bọu panẹ̌takenge. I Petrus nẹ̌bera, 5 "Iạ e kaikapẹ̌kẹ̌kal᷊iomanenge su soan Yope, kutẹu iạ e nakasilokosěmbaụ papasilo. Iạ e nakasilo piạ apa kere hekạmawěnahẹ̌ naẹ naul᷊uhẹ̌ bọu l᷊angị, mạbawing suwukune ěpạ, bọu e naẹ̌dung su sěmběkaku. 6 Piạ iạ ekạpẹ̌kakěllane sol᷊ong dal᷊unge iạ nakasilo manga binatanglaede ěpạ, manga binatang dul᷊u, manga binatang tụtondo,dingangu manga manụ u kinoaěng maghaghaěng. 7 Maseiạ nakaringihẹ̌ piạ ngihẹ̌ nẹ̌bera si siạ, 'Pẹ̌bangungkoPetrus! Pěmotọ e kụ kinạ e!' 8 Kai iạ e simimbang, 'TalaMawu! Haeng badangku iạ e tawe měndarotong biahẹ̌ kụipěpẹ̌pělli e ringangu mal᷊amuhụ e.' 9 Arawe ngihẹ̌ enesaụewe nělunngihẹ̌ bọu l᷊angị, 'Apang kụ seng niwerangMawu Ruata e tawe ipẹ̌tatělling ute, kumbahang bueiwerang kamene u pělli.' 10 Iạ mambeng nakasilo hal᷊ẹ̌ enesarang katěllun sul᷊ene, kụ pěngěnsueěnge tangu kěbị enasapuạ kapia sol᷊ong sorga. 11 Nẹ̌sarětạ u su tempo enelai i sire těllu wọu Kaisarea, kụ nirolohẹ̌ sol᷊ong anuku,nasongọ e su wal᷊e pětẹ̌tanakengku. 12 Mase Rohkẹ̌ uRuata e něndoloh'u iạ apạdal᷊eng dingang i sire ringangu

RAROLOHANG 11.13–20 370tawẹ goẹ̌ e. I sire ěnnung anạ u sěngkatau ini e mal᷊aingmol᷊e ringangku sol᷊ong Kaisarea, kụ i kami kěbị e nasuẹ̌ sural᷊ungu wal᷊eng Kornelius. 13 Bọu e i Korneliusẹ̌ e nẹ̌běke sikami kereapa i sie nakasilo malạekatẹ̌ sěngkatau rụdarisịsu wal᷊ene ringangu nẹ̌bera, 'Pěndolohẹ̌kon taumatasol᷊ong Yope pẹ̌kuiko sěngkatau esẹ arenge i SimonPetrus. 14 I sie sarung maul᷊ị si kau hengetang kụ sarungmakasal᷊amatẹ̌ si kau ringangu kěbị dal᷊ohon bal᷊enu.' 15 Kụsu tempong iạ nanětạ nẹ̌bera kerene," angkuěng i Petruskapẹ̌nẹ̌paseng běkene, "Rohkẹ̌ u Ruata e natěntung si sirekerẹewe nạung nariadi si kitẹ su tětạ e kal᷊amona. 16 Maseiạ e nakatahěndung, Mawu e nạung bọu něhengetang, 'iYohanesẹ̌ e nạung něnahani ringangu akẹ, arawe i kamenesarung sahaniang dingangu Rohkẹ̌ u Ruata e.' 17 Kụ nal᷊ahẹu Mawu Ruata e mal᷊aing měgẹ̌gěllị l᷊ai su taumata wal᷊inesu agamang Yahudi e, gaghěllị mẹ̌sul᷊ungu ighẹ̌gěllị e sikitẹ su tempong i kitẹ nangimang su Mawu Yesus Kristus.Ual᷊ingu ene, tawe masowa su akal᷊ẹ̌ iạ kawe mẹ̌sědingMawu Ruata e!" 18 Sarạeng nakaringihẹ̌ ene tangu i siresembeng tawe lai rimendehẹ̌. Kụ bọu ene, i sire nědalọe Mawu Ruata. I sire nẹ̌bera, "Kamageng kerene, i sirewal᷊ine taumatan Yahudi e mal᷊aing nighěllirangu l᷊oahekahian Duata e tadeạu pẹ̌tobatẹ̌ bọu kal᷊awọu rosanekụ makateěng pẹ̌bawiahẹ̌ tutune." 19 Sarạeng i Stefanusnịpapate, taumata mạngimang su Mawu Yesus e nanětạe sẹ̌sahusuang, hakịu i sire nasawuhẹ̌ su apan tampạ.Piạ u nahuntal᷊ang sol᷊ong Fenisia, piạko l᷊ai nahumpạu Siprus dingangu Anokia. I sire měmpělẹ̌habaruhengetangu Mawu tumbạeng su taumatan Yahudisamatang. 20 Kụ bọu tal᷊oarang taumata mangimang enewọu Siprus dingangu Kirene, piạbe lai taumata apangněngkakoạ sol᷊ong Anokia kụ měmpělẹ̌habaru Injilẹ̌mạanun Yesus e su apan taumata kụ bal᷊ine su agamang

RAROLOHANG 11.21–30 371Yahudi e lai. 21 Kawasang Mawu e, ene si sire hakịu kaimal᷊awọ taumata němpangimang dingangu měnarakanguwatangeng i sire su Mawu. 22 Manga wěke mạanun hal᷊ẹ̌tamai ini e kinaringihẹ̌ lai su jamaatẹ̌ su Yerusalem. Tangui sire něndolohen Barnabas sol᷊ong Anokia. 23 Kụ sarạengi Barnabas nahumpạ sene, ringangu nakasilo kereapaMawu Ruata e něngal᷊amatẹ̌ si sire ene, i sie měngkateapa nikahaluaseng. Bọu ene i sie nẹ̌dorong tadeạu i sirekahěnga-hěngang masaa ringangu kạguwạ u naung suMawu. 24 I Barnabas ini e kai taumata naunge mapiaringangu pinẹ̌kawasaěng u Rohkẹ̌ u Ruata tapengu l᷊aimạngimang masěgadẹ̌ su Mawu hakịu mal᷊awọ taumatatụtol᷊e Mawu. 25 Bọu ene i Barnabas nakoạ sol᷊ong Tarsusmědẹ̌deạ si Saulus. 26 Sarạeng nẹ̌sombang i Saulus,i sie němaringang i Saulus nakoạ sol᷊ong Anokia kụsěntaung nalung i sire měmpẹ̌tẹ̌tampung dingangujamaatẹ̌ sene apidu kạpaněnrone taumata l᷊awọ. Sengsu Anokia ene taumata apang mạngimang su MawuYesus e kakal᷊imonaěng e nisěbạ taumatan Sahani. 27 Sutempo ene piạ manga nabi pirang katau diměnta wọuYerusalem sol᷊ong Anokia. 28 Wọu tal᷊oaran sire ute piạsěngkatau arenge i Agabus. Ual᷊ingu kakanoạ u Rohkẹ̌ uRuata e i sie měnẹ̌něbal᷊ẹ̌ u su kaguwạu dunia e sarungkahombangengu tempong karal᷊unusẹ̌ masaria. (Kụ hal᷊ẹ̌ene mambeng lai mariadi su tempong pẹ̌paparentangKaisar Klaudius.) 29 Tangu kěbị apan tumatol᷊e si Yesuse sěngkanaung měndingọ u tatongka su manga anạ usěmbaụ kụ mětẹ̌tanạ su Yudea; sěngkatau-sěngkataue něndingọ tuhụewe kaumal᷊enge. 30 Pẹ̌kakakire enemal᷊aing kinoạ, kụ bọu ene i Barnabas dẹ̌duan Saulusnirolohẹ̌ pinanonda tatongka (roitẹ̌) ene su mangatěmbonangu jamaatẹ̌.

RAROLOHANG 12.1–10 37212 1 Mangawe tempo ene lai Ratu i Herodesnanětạ mạnumbiagẹ̌ dal᷊ohon jamaatẹ̌. 2 Ual᷊inguparentane, tangu i Yakobus tuhang i Yohanes pinakipatengpeda. 3 Ene i Herodes nakasilọ e lulune kai nẹ̌tatahinosu naungu tau Yahudi, tangu i sie mal᷊aing nẹ̌koạ l᷊aimẹ̌sul᷊ungu ene; i sie něndolohu taumata piněnamẹlai si Petrus. Hal᷊ẹ̌ ene nariadi su tempong Hari Basarẹ̌u Borotẹ̌ Tawẹ Kabọ e, 4 sarạeng bọu pinakisamẹ, iPetrus nitaho su ral᷊ungu tahungkụ. Sordado ěpạ ukamonaěng pětahạ ěpạ u katau niapěndiagạ si Petrussene. Nal᷊iụeng ěllon Paskah e, buhụ e i Herodes něhukungi Petrus su těngon lawọ. 5 Kụ i Petrus tangú kạtatahangsu tahungkụ, kai arawe ral᷊ohon jamaatẹ̌ e měngkateměkẹ̌kal᷊iomaneng dingangu kạguwạu naung i sire suMawu e waug'i Petrus. 6 Su sěhěbi kal᷊amonan Herodessarung mapẹ̌těngon Petrus su taumata l᷊awọ e, i Petrusmětẹ̌kị kạpapěgong u wawěntung darua mạtatal᷊oara susordado měndariagạ e ruang katau. Su tukadu tahungkụ,manga měndal᷊ukadẹ̌ bal᷊ine e mal᷊aing kạpělẹ̌lukade sutahungkụ. 7 Ene malạekatẹ̌ e sěngkianụ e rimarisị sene,kụ piạ e tualagẹ̌ siměnnang su ral᷊ungu tahungkụ e.Malạekatẹ̌ e měngkatewe něngangiọ si Petrus sarangkewei sie nẹ̌bangung. Bọu ene malạekatẹ̌ e nẹ̌berạe, "Ei lighạkopẹ̌bangung!" Su tempo ene lai sěngkianụ e nanawo hanteuase wọu l᷊iman Petrus. 8 Bọu e malạekatẹ̌ e nẹ̌bera,"Luheko pakeangu ringangu ikịko tal᷊ing sapatunu." Tangui Petrus e měngkatewe něluheng pakeange ringanguněngikị tal᷊ing sapatune. Bọu ene malạekatẹ̌ e saụewenẹ̌bera, "Pẹ̌kakingkaengken kakingkaengu kụ tol᷊e si siạ."9 Tangu i Petrus mol᷊e malạekatẹ̌ e kụ simẹ̌bang bọutahungkụ. Kaiso i Petrus e tawe nakapěndang u apạeweniapakạdiadin malạekatẹ̌ e kawe kahěngang. Su naung iPetrus e kahọ e ene kai kětạeng sěmbaụ papasilo. 10 Su

RAROLOHANG 12.11–19 373tempong i sire limiu tampạ u lukadẹ̌ humotong dingangukaruane, i sire nahumpạen tukadẹ̌ uase, sasẹ̌bangengsol᷊ong soa. Tukadẹ̌ ene kai natope sẹ̌sane, kụ siměbangkei sire mase rimal᷊eng bọu ral᷊eng manintạ. Sěngkělěndịumalạekatẹ̌ ene naghěngging naněntang i Petrus. 11 Bọuene wuhụewe i Petrus nakahěngang u kai apa nariadi sisie, kụ nẹ̌bera, "Orasẹ̌ ini iạ masingkạ u Mawu e mambengkahěnga-hěngang seng něndolohu malạekat'E pělẹ̌liwiruiạ bọu kawasang Herodes dingangu wọu kěbị haghingkakanoạ u tau Yahudi e si siạ." 12 Sarạeng nakaěnnạe hal᷊ẹ̌ene ute, i Petrus nakoạ sol᷊ong bal᷊eng Maria, i ninangi Yohanes isẹ̌sěbạ l᷊ai si Markus. Sene piạko taumatal᷊awọ mạtatampung dingangu kapẹ̌kẹ̌kal᷊iomanenge. 13 IPetrus měnẹ̌nengkelẹ̌ tukadu l᷊ikude, tangu sěngkataumẹ̌tatangkiang bawine arenge i Rode, himaungke nanopetukadẹ̌. 14 Apidu i sie nakakiral᷊a ngih'i Petrus. Ual᷊ingural᷊uase, i sie měngkate ringangu masahawụ simuẹ̌kapia, tawe manga nanope tukadẹ̌ e, bọu ene něhabarẹ̌suapan taumata sene u i Petrus kai ene sul᷊ikude. 15 "Ikau kai pulu!" angkuěng i sire. Kai i Rode mang mạul᷊ị ukatěngade u mambeng kahěnga-hěngang i Petrus. Kụi sire němpẹ̌bera, "Ene kai malạekatẹ̌!" 16 Ene i Petrusmang kạpanengkele tukadẹ̌. Tangu piạ e i sire nanopetukadẹ̌, kụ nakasilọ e si Petrus, tangu i sire měngkaterimal᷊inaụ tạ sihinge. 17 I Petrus něnidang l᷊imane tadeạui sire pakạděmmasẹ̌, mase i sie nẹ̌běkẹ e si sire sahenpěndal᷊ěsọ u Mawu si sire simẹ̌bang bọu ral᷊ungu tahungkụ.Bọu e i sie nẹ̌bera, "Habarẹ̌ko ini si Yakobus, dingangusu manga anạ u sěmbaụ l᷊ai wal᷊ine." Bọu ene i Petruskai naněntangu tampạ ene kụ nẹ̌deạ tampạ bal᷊ine.18 Sěngkariọěllone mal᷊ukadẹ̌ e nariadịe pẹ̌tatanggarạsutal᷊oarang manga sordado mělal᷊ukadẹ̌ e. I sire měngkateniwingọ u apa nariadi si Petrus e. 19 Mase i Herodes

RAROLOHANG 12.20–13.3 374něndolohu taumata apědẹ̌deạ si Petrus, kutẹu i sire kaitawe nakareạ. Ene i Herodes nẹ̌parenta tadeạu mangaměndariagạ ene pakịsẹ̌sui e, mase pakịpate. Bọu ene iHerodes něngal᷊ing bọu Yudea kụ nẹ̌tanạ manga pira ěllosu Kaisarea. 20 I Herodes měngkate limangehẹ̌ marasai sutau Tirus dingangu Sidon. Ual᷊ingu ene tangu i sire riměntasěngkapahunděnta nẹ̌těngon sie. Kahumotongange isire něnahionge si Blastus, těmbonangu měnanahimatawal᷊en Datu i Herodes, hakịu i sie mạnumběka wọu isire. Mase i sire nẹ̌těngon Herodes, mědẹ̌dorong tadeạumẹ̌dame, batụu i sire katewe makạhombang kaěngbọu wanuan Herodes. 21 Piạ sahěllo kụ seng nipoěng,i Herodes něluhẹem pakeang'u kawawantug'e bọu enaiang su kaderang kararatuang kụ nanětạ e nẹ̌pidato sutěngong kawanua. 22 Kawanuạ e kụ kapědẹ̌daringihe, uteněmpěmansage, "Ini e kai ngihu ruata, wal᷊inewe ngihutaumata!" 23 Su tempo ene lai malạekatu Mawu e namerusi Herodes, batụu i sie tawe měngangadatẹ̌ Mawu Ruata.I Herodesẹ̌ e nipakikinạ su ul᷊idẹ̌ bọu ene nate. 24 Tanguhengetang u Mawu e mangkeng kakạsawuhe ringangukakạtoghase. 25 Sarạeng i Barnabas dẹ̌duan Saulus enanguadipẹ̌ hal᷊ẹ̌ irẹ̌dua e, irẹ̌dua nẹ̌sul᷊e wọu Yerusalemkụ němaringang i Yohanes, Markus, kụ němpẹ̌dingang.13 1 Su ral᷊ungu jamaatẹ̌ su Anokia piạ manganabi ringangu manga mananěnro ute lěnnạu:i Barnabas, i Simeon isẹ̌sunggahị Si Maitung, i Lukiusbọu Kirene, i Měnahem kụ niapakasaria ringangu Ratu iHerodes, dẹ̌duan Saulus. 2 Piạ i sire kapẹ̌kẹ̌kal᷊iomanengesu Mawu ringangu měmpẹ̌pẹ̌puasa, Rohkẹ̌ u Ruata eněhengetang si sire, "Iạ e ghělirengkong Barnabas dẹ̌duanSaulus, baugu Iạ sẹ̌sa-Ku, tadeạu i sire apẹ̌koạ munarakụ seng Takụ nilakehẹ̌ si rẹ̌dua." 3 Bọuten nẹ̌puasaringangu nẹ̌kal᷊iomaneng, i sire nanělliden lima si Barnabas

RAROLOHANG 13.4–13 375dẹ̌duan Saulus, bọu e i rẹ̌dua e nirolohẹ̌. 4 Ual᷊ingu kaweniroloh'u Rohkẹ̌ u Ruata e, tangu i Barnabas dẹ̌duanSaulus nẹ̌buạ e sol᷊ong Seleukia. Bọu ene i sire nẹ̌buạsol᷊ong tahanusang Siprus. 5 Sarạeng nahumpạ su Salamis,i sire němpěhabaren hengetangu Mawu Ruata e su apankanisan tau Yahudi. I Yohanes Markus e mětẹ̌tul᷊ung i rẹ̌duae su raral᷊engang. 6 Kaguwạu tahanusa ene e napěpidẹ̌ sisire sarang Pafos. Pai sene i sire nẹ̌sombangken tau Yahudisěngkatau arenge i Bar Yesus. I sie kai tau tahatariangmakịkạ u i sie kai nabi. 7 I Sergius Paulus, guběrnurẹ̌u tahanusa ene, kai hapị mapia ringangu tahatariangene. Guběrnurẹ̌ ene kai tau pande ringangu pelẹesa. Isie kimui si Barnabas dẹ̌duan Saulus, batụu i sie mapulurumaringihẹ̌ hengetang u Mawu Ruata. 8 Kai i Barnabasdẹ̌duan Saulus rẹ̌dokateng i Elimas tau tahatariang ene,ual᷊ingu i Elimas (u kai ene e arenge su werang Yunani)kụ mětẹ̌tawakal᷊i tadeạu kumbahang sarang guběrnurẹ̌ene mangimang su Mawu Yesus. 9 Kutẹu i Saulus --isẹ̌sěbạ l᷊ai si Paulus -- nẹ̌papinunụen Rohkẹ̌ u Ruata e kụněmandạ e mataedẹ̌ su tahatariang ene, 10 mase nẹ̌bera,"Ei taha pěngakal᷊ẹ̌, anạ kawontogang! I kau e rokạ upakụ munara mapapia e. Unụe i kau tawe mangědoměnggoghahẹ̌ karakin Duata e mědeạu mapakasal᷊amat'utaumata? 11 Kụ ene kakěllạe, watụ u Mawu e mangměhukung i kau e! I kau sarung mawuta, sarang tawemakasilo tualagu matangěllo e arẹ̌gan sěngkatempo." Suorasẹ̌ ene lai i Elimas nakapěndang u kai piạ hiwụ maitungněnakạ matane, hakịu i sie rimal᷊eng e měsẹ̌sasaghipomědẹ̌deạ taumata mědeạu pěnata si sie. 12 Su temponguběrnurẹ̌ ene nakasilọe apa nariadi e, i sie nangimang suMawu Yesus, batụu i sie kai rimal᷊inaụ tạ sihinge su těnromạanun Mawu e. 13 Bọu Pafos, i Paulus dingangkewelainmanga hapị e němpěmundal᷊ẹ̌ sol᷊ong Perga su Pampilia.

RAROLOHANG 13.14–23 376Sene i Yohanes Markus naněntang i sire, bọu ene nẹ̌sul᷊esol᷊ong Yerusalem. 14 Bọu Perga, i sire naněpasu raral᷊eng isire sol᷊ong Anokia su Pisidia, bọu ene su ěllon Sabatẹ̌ isire simuẹ̌ nahungkaiang su ral᷊ungu kanisa. 15 SarạengBukẹ̌ i Musa ringangu Bukẹ̌ u Manga Nabi e nibawasa,manga těmbonangu kanisa e něndolohu taumata pakịbal᷊osi Paulus dingangu manga hapị e, "Manga anạ u sěmbaụ,kereu i kamene piạ manga sasasa pẹ̌sěmbaụ baug'i sire inie, ute sal᷊amatẹ̌be měmpěhengetangu ene." 16 I Paulusměngkatewe rimarisị, kụ bọu ene něnida ringangu limane,mase nẹ̌bera, "Manga anạ u sěmbaụ tau Israel ringangui kamene wal᷊ine, kěbị apang sini kụ dudaringihẹ̌be suMawu Ruata! Pěmpẹ̌daringihẹ̌ko si siạ: 17 Duatan Israelẹ̌e seng němile manga i upung i kitẹ e, kụ napakasěllahuumatẹ̌ ini piạ i sire nakoạ tau raghị su wanuan Misirẹ̌. Bọuene kinahiang kawasan Duata masěllahẹ̌ e naněbang i sirewọu Misirẹ̌. 18 I Sie nẹ̌ngkědang u pẹ̌kakakoạ i sire sukěhu l᷊inggi e ghěnnangu ěpạ u pul᷊o su taunge karěngụe.19 Umatẹ̌ pitung kawanuaěng su Kanaan nịpapukin'Emědeạu pẹ̌papahiakengu wanua ene su tau Israel makoạtataghuaneng i sire. 20 Kěbị ene mariadi ěpạ u hasụ limampul᷊o su taunge karěngụ e. Samurin nẹ̌papahiạ u wanuanKanaan ene, tangu Mawu Ruata něngonggọu mangamělahukung si sire. Kasamuriange kěbị mělahukungene ute kai Nabi i Samuel. 21 Bọu ene i sire nẹ̌dorongsěngkatau ratu. Kụ Mawu Ruata e něngonggọ i Saul anạ iKish bọu hěnton Benyamin, mědeạu makoạ datun sirekarěngụ u ěpạ u pul᷊o su taunge. 22 Bọuten Mawu Ruatanělohos'i sie, Duata e něhengkẹ i Daud niapakakoạ datunsire. Kụ seng ini e nipěhengetang u Mawu Ruata e mạanunDaud, 'Iạ e seng nakahombang si Daud anạ i Isai e kaisěngkatau taumata mětẹ̌tatahino su naung-Ku. Seng isie taumata sarung makawatụ kapulu-Ku.' 23 Bọu hěnton

RAROLOHANG 13.24–32 377Daud ene tangu Mawu Ruata e napasěpụ u sěngkatauRatu Měnanal᷊amatẹ̌ kerẹewe sembeng nikědon'E. Kụ sengi Yesus ene e Ratu Měnanal᷊amatẹ̌ e. 24 Kal᷊amonan i Yesusnanětạ u munaran'E, i Yohanes seng bọu němohang sutaumatan Israel tadeạu i sire měmpẹ̌tobatẹ̌ bọu kal᷊awọurosan sire ringangu isahani. 25 Kụ maraning mạnguadipẹ̌munarane, i Yohanes něbera su taumata, angkuěng:'Kai i sai tangu iạ ini e tumuhụ kasingkạ i kamene? Iạ ewal᷊inewe Taumata lẹ̌ampal᷊eng i kamene e. Pẹ̌tahěndungTau ene sarung duměnta samuring iạ; kal᷊ingung mělukasapatun'E e, iạ e mal᷊aing tawe wotonge.' 26 Manga anạu sěmbaụ pal᷊ahěnton Abraham, dingangu kěbị taumatawal᷊ine apang sini kụ matuhụ su Mawu Ruata! Duatae seng něndohong habaru kasasal᷊amatẹ̌ ene si kitẹ;27 batụu taumata apang mětẹ̌tanạ su Yerusalem dingangumanga těmbonang i sire e tawe nakaěnna u kai sengi Sie ene e mananal᷊amatẹ̌ e. I sire tawe nakahěngangtěnron manga nabi e kụ seng bẹ̌basaěng apang ěllongSabatẹ̌, hakịu i sire něhukung i Yesus. Kaiso ual᷊ingkewenpẹ̌kakoạ kerene tangu nakawodaịewe kaghaghanapu apanseng nitěbal᷊u manga nabi e. 28 Maningbeng i sire tawemakahombang pẹ̌sasal᷊a apạ e si Sie kụ makakahukunguhukumang papate e, kaiso i sire kawe mědẹ̌dorong siPilatus tadeạu i Sie pakịpate. 29 Kụ sarạeng i sire nasueněmpẹ̌koạ kěbị apang kạbawohẹ su ral᷊ungu Winohẹ Susi,i sire napal᷊intụem bal᷊unangu wadang'E wọu kalu kuruisẹ̌,bọu ene nipěllọ su ral᷊ungu lěbing. 30 Kai Mawu Ruata enapẹ̌biah'i Sie kapia wọu papate. 31 Bọu ene ghěnnangupẹ̌taha pira ěllo e i Sie měngkate rụděnta měnodẹ uwatangeng'E su taumata apan seng bọu riměnta ringang'Ewọu Galilea sol᷊ong Yerusalem. Seng i sire ene kụ orasẹ̌ini e nakoạ mẹ̌sasahidin Sie su manga umat'u Israel.32 Kụ orasẹ̌ ini e i kami mělẹ̌habaru Injilẹ̌ ene si kamene:

RAROLOHANG 13.33–42 378Apang kụ seng nikědo su manga i upung i kitẹ e, 33 enetangu seng nikoạ e si kitẹ dingangu napẹ̌biah'i Yesus kapiawọu papate. Batụ u su ral᷊ungu bukẹ̌ u Mazmur karuanepiạ kạbawohẹ, 'Seng i Kau e Ahusẹ̌-Ku, kụ su ěllo initangu Iạ seng makoạ i Amang'U.' 34 Mawu Ruata e sengnapẹ̌biah'i Sie kapia wọu papate. Kụ orasẹ̌ ini e i Sie sengtawe lai sarung makahombang papate su ral᷊ungu kubul᷊ẹ̌.Kụ baugu hal᷊ẹ̌ ene, Mawu Ruata e něhengetang, 'Iạsarung měngonggọu pẹ̌kakědo susi kụ sarung ipakasěhụ,kerẹewe seng Takụ pinẹ̌kědo si Daud.' 35 Kerene lai sural᷊ungu ayetẹ̌ wal᷊ine niwera u, 'I Kau e sarung tawemapakawalan Ěllang'U saa ene mawuhụ su ral᷊ungulěbing.' 36 I Daud seng nate, kụ nilěbing sěngkal᷊ěbingdingang i upunge, samurin sie nẹ̌koạ apang pakịkoạ uMawu Ruata e si sie. Maiet'i Daud mal᷊aing seng nasuenahenẹ kěbị. 37 Arawe i Yesus, kụ seng niapẹ̌biah'u Ruatakạpia wọu papate e, kai i Yesus e tawe nasue nahenẹ.38 Ual᷊ingu ene, manga anạ u sěmbaụ, i kamene hinongmasingkạ u kai wọu anun Yesus ini e habaru kal᷊aampungurosa e ipakịhabarẹ̌ si kamene; i kamene hinong masingkạu apan taumata kụ mạngimang si Sie e, ipakal᷊iwirẹ̌ bọukal᷊awọu rosa kụ tawe ikarědasẹ̌ ual᷊ingu wọu mangatan Duata kụ ilẹ̌habar'i Musa. 39 (13:38) 40 Ual᷊ingu enei kamene hinong pakapapia tadeạu, kumbahang sarangmariadi si kamene apang niwerang manga nabi ini e,41 'Tangangko pakapia-pia, ei kamene taumata apampuluang měhinakang! I kamene e sarung měngkaherang,mase mate! U su tempo ini Iạ e kapẹ̌kẹ̌koạ e munarakụ i kamene hala e sarung tawe měmpangimang u ene,maningbe piạ u měnualagẹ̌ si kamene.' " 42 Ene piạ iPaulus dẹ̌duan Barnabas naněntangu kanisa ene, i sire sukanisa e mědẹ̌dorong tadeạu i sire saụ mẹ̌sul᷊e kapia suěllon Sabatẹ̌ tuhụ e, saụ měnualagu manga hal᷊ẹ̌ ene e

RAROLOHANG 13.43–51 379pakaunsui. 43 Samurin sasẹ̌bangu taumata wọu kanisa e, iPaulus dẹ̌duan Barnabas e nitol᷊eěngu tau Yahudi mal᷊awọdingangu taumata wọu umatẹ̌ bal᷊ine kụ seng nasowaagamang Yahudi. Tangu manga rarolohang ene něnasa sisire e tadeạu i sire e hanesẹ̌ měngumbala su kakěndag'uMawu Ruata. 44 Su ěllon Sabatẹ̌ tuhụ e, marani kěbịdal᷊ohon soa e riměnta mẹ̌daringihẹ̌ hengetangu Mawu.45 Kai sarạeng tau Yahudi e nakasilo taumata l᷊awọ e, isire kai něngkapenẹ u sasasingking. I sire mạnungkeangsi Paulus dingangu rụdendehẹ̌ pakụ apang iwẹ̌berane.46 Kai něngalembo laing kawahanine i Paulus dẹ̌duanBarnabas měngkatewe mẹ̌bẹ̌bera mahatedẹ̌. Ungkuěngi sire, "Hengetang u Mawu e mambeng hinong ihabarẹ̌si kamene kal᷊imona. Kaiso ual᷊ingu i kamene kawe tawemapulu měnarimạ u ene, i kamene seng něnantu halau i kamene ta hinone měnarimạ u pẹ̌bawiahẹ̌ tutuneringangu kakalẹ̌. Kụ ini e i kandua něněntang i kamenekụ mẹ̌bihu bansa wal᷊ine. 47 U kai ini e laorong Mawue si kami; Mawu e něhengetang, 'Iạ e seng něnilakeh'ikamene e makoạ sěmbaụ tualagẹ̌ baug'u kal᷊awọutaumata wansa wal᷊ine kụ bal᷊ine Yahudi, tadeạu i kamenemakakarěntambeng kasasal᷊amatẹ̌ baugu pakụ dunia.' "48 Piạ e umatẹ̌ bal᷊ine tau Yahudi nakaringihẹ̌ ene, i sireměngkate mal᷊ua-l᷊uasẹ̌, bọu e mědẹ̌dalo e hengetanguMawu e. Mase taumata apan seng nịtataning Duatamědeạu makahombang pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangukakalẹ̌, i sire ene e nangimang. 49 Hengetang u Mawu emal᷊aing nasawuhẹ̌ su pakụ tampạ su kạguwạu wanuaene. 50 Arawe manga adimal᷊ạ u soa ene ringangu mangawawine matatuhasẹ̌ měngkatakụ u Mawu e tangu,sẹ̌sahowongang u taumatan Yahudi e. I sire mapạl᷊ětonpẹ̌sasitori waug'i Paulus dẹ̌duan Barnabas, kụ měnokol᷊'irẹ̌dua wọu wanua ene. 51 Tangu manga rarolohang e

RAROLOHANG 13.52–14.9 380němpanontong u awul᷊ẹ̌ su laed'i rẹ̌dua e su těngon siree nakoạ kere tatahěndung, bọu e nakoạ sol᷊ong Ikonium.52 Manga muritẹ̌ su Anokia e měngkate mal᷊ua-l᷊uasẹ̌dingangu něngkapenẹ u Rohkẹ̌ u Ruata e.14 1 I Paulus dẹ̌duan Barnabas mal᷊aingkinahombangeng u hal᷊ẹ̌ mẹ̌sul᷊ung su Ikonium.I rẹ̌dua mal᷊aing nahunsuẹ̌ su kanisan Yahudi kụněmpẹ̌bisara sěngapang botonge sene hakịu mal᷊awọ tauYahudi ringangu wal᷊ine tau Yahudi němpangimang suMawu Yesus. 2 Arawe tau Yahudi apan ta mangangimange měmpạnahowong suapang bal᷊ine tau Yahudi, hakịumakạkaral᷊akị naung i sire kụ mạběnsing u apanmạngimang su Mawu Yesus. 3 Ual᷊ingu ene i Paulusdẹ̌duan Barnabas němpẹ̌tanạ marěngụ sene. Kụ měngkaikakạbahanine i sire mạhumbisarang hal᷊ẹ̌ u Mawu. TanguMawu e mal᷊aing mapakal᷊ahẹ u pal᷊ahumbisaran siremạanun tatal᷊ěntụ'E tangu mambeng kahěngang; i Siemạngonggọu kawasa si sire waụgu mẹ̌koạ haghin tandaringangu haghing hal᷊ẹ̌ makạdal᷊inaụ tạ sihinge. 4 Kaisoral᷊ohon soa ene měgẹ̌gul᷊ewasẹ̌ sěmbaụ dingangu wal᷊ine;piạbeng mạnumběka wọu tau Yahudi ringangu piạbengmạnumběka wọu manga rarolohang ene. 5 Bọu e tauYahudi ringangu těmbonang e sěnsunduang dingangutaumata wal᷊ine tau Yahudi kụ manigěsạ dinganguměmpěngěntungu watu su manga rarolohang ene. 6 Kaisomanga rarolohang ene nakaěnna kakakoạ e, kụ nělingkạsol᷊ong Listra ringangu Derbe mangạ e soa su Likaoniaringangkewen banua mạngělikụ soa ene. 7 Kụ sene i rẹ̌duae mal᷊aing měmpělẹ̌habar'u Injilẹ̌ e. 8 Kutẹu su Listra ekai piạ tau esẹ laede ruambẹ̌ka e nipeose reng dokengbọu gandongang, hakịu reng ta nakạdal᷊eng, batụu laedekawe tumanịu lome. 9 Tau ene mạiang sene rụdaringihẹ̌si Paulus měbẹ̌bisara. I Paulus nakasahidi u tau ene

RAROLOHANG 14.10–18 381mạngimang, kụ ual᷊ingu ene tangu i sie wotonge maul᷊ewọu sakị e. Kụ i Paulus e němandạ e si sie, 10 kụ dingangungihe maihạ, i Paulus nẹ̌bera, "Endai e rarisị pakatei!"Tau ene měngkatewe rimarisị piạ linsọ e kụ bọu enerimal᷊eng. 11 Ene Piạ e taumata l᷊awọ e nakasilo apang kụnikoạ i Paulus, i sire měngkatewe sěngkapělunngihẹ̌ suwerang Likaonia, "Manga ruata e seng němpẹ̌lintụ sol᷊ongdunia e němpẹ̌bawadang u wadangu taumata." 12 Bọu enei Barnabas nisěbạ i sire si Zeus, dingangu i Paulus nisěbạ isire si Hermes, batụu kai i sie mẹ̌bawerane. 13 Ampuang iZeus, pangkunange su těngon soa, diměnta nangěntudumanga sapi esẹ dingangu manga bungang dal᷊ěgahupasěllangengu soa. I sie mapulu tumol᷊e ringangu taumatal᷊awọ e měmpěnarakang u sasěmba su manga rarolohangene. 14 Piạ i Barnabas dẹ̌duan Paulus nakaringihe kapulunsire koatengu taumata l᷊awọ ene i rẹ̌dua měngkateweněmpananingkasẹ̌ pakeang i rẹ̌dua e apidu kạtal᷊angesol᷊ong anun taumata l᷊awọ e bọu e němpẹ̌buheang, 15 "E,kawe unụe i kamene nẹ̌koạ kere ini? I kami e mal᷊aingtaumata mẹ̌sul᷊ung i kamene! I kandua ene tamai sini ekai waugu měhabaru Injilẹ̌ si kamene tadeạu i kameneměmpaněntangu kal᷊awọu sabarang tawẹ humpạ e inie kụ duměnta sol᷊ong anun Duata kụ biahẹ̌, něndiadilangị dingangu dunia ringangu l᷊audẹ̌ dingangu kěbịapan su ral᷊unge. 16 Su tempo tamai nal᷊iu Mawu Ruata enapakawalan kal᷊awọu taumata apang měmpẹ̌bẹ̌biahẹ̌tụtol᷊e kapulun sire sěngkatau-sěngkatau. 17 Arawe i Sietawe niwul᷊e nangonggọ u manga taalan batangeng'Ekụ ual᷊ingu pẹ̌kakoạ mapia. I Sie něngonggọ u tahi wọul᷊angị dingangu pẹ̌bawawua su musunge si kamene. ISie mạpakaěng i kamene ringangu mạpakal᷊uasẹ̌ naung ikamene." 18 Kaiso ringangkewen manga wawera tamaiene mal᷊aing bědang mawěhạ baug'i rẹ̌dua e mẹ̌sědingu

RAROLOHANG 14.19–27 382taumata l᷊awọ e měmpanarakang u sasěmba si rẹ̌duae. 19 Manga pirang katau wọu taumatan Yahudi e apandiměnta su Listra wọu Anokia su Pisidia ringangu wọuIkonium mamọdaị taumata l᷊awọ e hakịu taumata l᷊awọe měmpạnumběka wọ'i sire. I sire němpangěntunguwatu si Paulus, mase něhiudẹ̌ sol᷊ong l᷊ikud'u soa. I siremạngiral᷊ing u i sie kai seng nate, 20 kaiso sarạeng i siepinẹ̌tatal᷊iwungang u apan taumata mạngimang sene,tangu nẹ̌bangungke i sie ringangu simuẹ̌ kapia sol᷊ongsoa. Sěngkarịěllone i sie něbuạ sol᷊on Derbe sěngkapẹ̌buạdingang i Barnabas. 21 Su Derbe, i Paulus dẹ̌duan Barnabasněhabaru Injilẹ̌ e kụ mal᷊awọ taumata němpangimang suMawu Yesus. Bọu ene i sire nẹ̌sul᷊e sol᷊ong Listra, tuhụe sol᷊ong Ikonium, mase sol᷊ong Anokia su Pisidia. 22 Suapan soa ene, i sire mạnoghasẹ̌ naungu manga murit'iYesus dingangu měmpěnẹ̌nasa si sire tadeạu pakatatanạbesu pangangimang su Mawu Yesus. "I kitẹ e harusẹ̌ masaumẹ̌tatahangu sigěsạ kal᷊imona, buhụ e i kitẹ makapěndangkaral᷊unsemahu Runian Duata Wuhu e," kerene kakakoạ emanga rarolohang ene měmpạněnro su manga murit'iYesus su apan soa ene. 23 Dingangu su apan jemaatẹ̌ e, iPaulus dẹ̌duan Barnabas něhengkẹ měngangahạ jamaatẹ̌e. Bọu ene kahian pẹ̌kakal᷊iomaneng dingangu pẹ̌papuasa,i rẹ̌dua e měmpanarakangken měngangahạ jamaatẹ̌ e suMawu pạngimangeng i sire e. 24 Bọu ene i Paulus dẹ̌duanBarnabas nanẹ̌paseng daral᷊eng i sire lumiu wanuanPisidia dingangu sarang Pampilia. 25 Kụ bọuten i rẹ̌duaněhabaru hengetang u Mawu Ruata su Perga, i sire nakoạsol᷊ong Atalia. 26 Bọu ene i sire mẹ̌saụ mẹ̌sakaeng sol᷊ongAnokia. Ene e kai soa tampạ i sire kal᷊imona nisarakangsu tatal᷊ěntụ u Mawu Ruata e, tadeạu i sire měmpẹ̌koạmunara kụ seng lẹ̌ěnsueěng i sire. 27 Sarạeng nahumpạ uAnokia, i sire něngomol᷊eng taumata wọu jamaatẹ̌ e, bọu

RAROLOHANG 14.28–15.7 383ene nẹ̌běkẹeng pakụ apang nikoạ u Ruata limiun siree. I sire mal᷊aing němpẹ̌běkeng kereapa kakakoạ u Ruataseng němuka ral᷊eng tadeạu i sire apang bal᷊ine tau Yahudie mangimang si Yesus. 28 Su soa ene i Paulus dẹ̌duanBarnabas e nẹ̌tanạ marěngụ dingangu apan taumatamạngimang e.15 1 Pirang katau taumata wọu Yudea narěnta suAnokia kụ němpaněnro taumata mạngimangsu Anokia ene, u kamagengu i sire tawe sunatengtumuhụ torat'i Musa, i sire tawe masal᷊amatẹ̌. 2 I Paulusdẹ̌duan Barnabas dụdokạ kahěngang su monan sireene. Pěngěnsueěnge tangu mapakasahẹ u tadeạui Paulus dẹ̌duan Barnabas dingangu pirang kataulai wal᷊ine wọu Anokia, apạtaraị sol᷊ong Yerusalemmědeạu mẹ̌dal᷊ahintaung hal᷊ẹ̌ ene ringangu mangararolohang ore lai apang měngangahạ e sene. 3 Jamaatẹ̌su Anokia něnondan sire sarang likudu soa, bọu ei sire nakoạ sol᷊ong Fenisia ringangu Samaria. Sene isire němpẹ̌běkẹeng kakakoạ u taumata wal᷊ine tauYahudi kụ seng němpěnarakang u watangeng i siresu Mawu Ruata. Habarẹ̌ ene mangkewen nakal᷊uasẹ̌naungu taumata mạngimang su tampạ ene. 4 Piạ e i sirenarěntạ e su Yerusalem, i sire nisěnsomaheng mapiakahian jamaatẹ̌ e, ringangu kahian manga rarolohangore lai manga pangahạ e. Bọu e i rẹ̌dua něběkẹengkěbị apang seng nikoạ u Mawu Ruata si rẹ̌dua e, sisire. 5 Arawe pirang katau wọu komol᷊angu tau Farisikụ seng mạngimang, dimarisị kụ nẹ̌bera, "I sire wọukawanua wal᷊ine kụ seng němpangimang e hinong isunatẹ̌ dingangu mambeng harusẹ̌ tumol᷊e torat'i Musa."6 Mase manga rarolohang dingangu manga pangahạ enẹ̌komol᷊ẹ̌ baugu mẹ̌dal᷊ahintaung hal᷊ẹ̌ ene. 7 Marěngụkahěngang i sire měgẹ̌gaghěllị u ěnna. Pangěnsueěnge

RAROLOHANG 15.8–16 384i Petrus dimarisị kụ nẹ̌bera angkuěng, "Manga anạ usěmbaụ! I kamene hala e masingkạ u seng nạung bědangtempo nal᷊iu, Mawu Ruata e němile si siạ bọu tal᷊oarangkamene tadeạu měhabaru Injilẹ̌ su wal᷊ine tau Yahudi e,tadeạu i sire mal᷊aing dumaringihẹ̌ dingangu mangimang.8 Kụ Mawu Ruata e kụ masingkạ u ral᷊ungu naungutaumata e seng něnodẹ u i Sie něnarimạ i sire; i Sienapakal᷊ahẹ u ene kụ něngonggọ u Rohkẹ̌ u Ruata e si siremẹ̌sul᷊ungkewelai seng nionggọ e si kitẹ. 9 Duata e tawemapẹ̌dal᷊ahaeng kitẹ e ringang i sire. I Sie napakasusinnaung'i sire, ual᷊ingu i sire němpangimang. 10 Kụ, kaweunụe i kamene mapulu rumokạ Duata su tempo ini kụměngonggọ u wawawaěng mawěhạ su manga murite ini,sěmbal᷊iau manga i upung i kitẹ dingangkewelain i kitẹhala e mal᷊aing tawe makaumal᷊ẹ̌ měndal᷊engu kěbị e?11 Ral᷊iune wue, i kitẹ e kawe mạngimang dingangu i kitẹ eiapakasal᷊amatẹ̌ ual᷊ingu kakěndag'u Mawu Yesus; kerenelai i sire." 12 Tangu něngkarěmmase kěbị taumata apạewenněmpẹ̌komol᷊ẹ̌ sene. Bọu ene i sire e rimaringihewesi Barnabas dẹ̌duan Paulus saụ měbẹ̌běken kal᷊awọutanda makal᷊aherang dingangu apạeweng makạdal᷊inaụ tạsihinge kụ seng nikoạ u Mawu Ruata kụ pinakikoạewe sirẹ̌dua e sutal᷊oarạeweng kawanua wal᷊ine tau Yahudi e.13 Nasuẹen běkene i rẹ̌dua e, i Yakobus nẹ̌bera, "Mangaanạ u sěmbaụ! Kěnnangko raringihẹ̌ si siạ. 14 I Simonbuhụewe nẹ̌běken saheng kakakoạ u Mawu Ruata enạung humotong něngukahu pěndangu naung'E si sirewal᷊ine tau Yahudi, piạ monane měmile wọu tal᷊oarangsire taumata wal᷊ine e kụ sarung makoạ umat'E. 15 Kụ enenẹ̌tatal᷊ahino kere seng nitěbal᷊u manga nabi e. Batụ ukai piạ kạbawohẹ kere ini, 16 'Samuring ene Iạ e ruměntakapia,' angkuěngu Mawu, 'Iạ e sarung měmangung kapiawal᷊eng Daud kụ seng nahaka e, ringangu mangul᷊ị apang

RAROLOHANG 15.17–25 385naopehẹ̌ e, kụ saụ ipakatei; 17 tadeạu kal᷊awọu taumataapan nal᷊ěmbe ene, měmpẹ̌deạ Mawu, sěngkapědeạdingangi sire kěbị kawanua wal᷊ine apang bal᷊ine Yahudi kụseng nikuiang baugu makoạ tataghuaneng-Ku.' Kereneangkuěng u Mawu, 18 kụ seng něhabaru hal᷊ẹ̌ ene nạungkal᷊amona." 19 "Ku pěndangengku," angkuěng i Yakobus,"i kitẹ e tawe wotonge manigěsạ si sire wal᷊ine tau Yahudiene kụ seng něnarakang u watangenge su Mawu Ruata.20 Arawe i kitẹ e hinong měmohẹ u suratẹ̌ si sire ringanguměnasa si sire tadeạu i sire mẹ̌těllingu kumaěng kaěngmal᷊amuhụ kụ seng nakoạ sasěmba su mahang duata,arau kuminạ gẹ̌sing binatang nate natěpu arau kuminạ(manginung) daha. Dingangu l᷊ai tadeạu i sire mẹ̌teghangu watangeng i sire wọu pẹ̌sasasundal᷊ẹ̌. 21 Batụ u torat'iMusa e seng nạung dokeng kal᷊amona wẹ̌basaěng apangěllong Sabatẹ̌ su manga kanisa, ringangu ilẹ̌habarẹ̌su pakụ soa." 22 Manga rarolohang dingangu mangapangahạ e, ringangkewelain kal᷊awọu ral᷊ohong jamaatẹ̌němpamutusẹ̌ u měmile manga pirang katau wọu i sireapan nirolohẹ̌ sol᷊ong Anokia ringang i Paulus dẹ̌duanBarnabas. Tangu i sire němile si Silas dẹ̌duan Yudaskụ isẹ̌sẹ̌bạ l᷊ai si Barsabas. I rẹ̌dua ini e kai taumatamapapiang jamaatẹ̌ e wọu tal᷊oarang taumata mạngimangsu Yerusalem. 23 Ringangkewelain manga rarolohang ene isire něndoho lai suratẹ̌ kụ bawerane kere ini, "Su kal᷊awọumanga anạ u sěmbaụ bọu kawanua wal᷊ine kụ bal᷊ineYahudi, apang mětẹ̌tanạ su Anokia, Siria, ringangu Kilikia.Tabeạ bọ'i kami manga rarolohang dingangu pangahạ ujamaatẹ̌ kụ anạ u sěmbaụ i kamene. 24 I kami nakaringihẹ̌piạ pirang katau wọu tal᷊oarang kami kụ seng nakoạ sol᷊onganung kamene kụ nakapẹ̌ganohạ dingangu nakapẹ̌bingọ sikamene ual᷊ingu manga těnron sire. Sumbal᷊iau i kami etawe měngangoro si sire pěkẹ̌koạ ene. 25 Hakịu ene i kami

RAROLOHANG 15.26–35 386e seng něral᷊ahintau, kụ kěbị e seng sěngkanaung mědeạuměmile manga pirang katau kụ měndolohi sire sol᷊onganung kamene. I sire sarung sěngkaral᷊eng dinganguikẹ̌kěndag'i kitẹ i Barnabas, dẹ̌duan Paulus. 26 I rẹ̌dua inie kai seng kahěnga-hěngang něnarakangu watangengirẹ̌dua e su Mawung kitẹ i Yesus Kristus. 27 Kụ i kami eměndoloh'i Yudas dẹ̌duan Silas sol᷊ong anun manga anạu sěmbaụ. Seng i sire e kụ sarung měhabarẹ̌ si kamenewọu mohong i sire hala habarẹ̌ kụ mal᷊aing kạbawohẹsu ral᷊ungu suratẹ̌ ini. 28 Rohkẹ̌ u Ruata e seng kimire-- dingangkewelaing i kami kụkire -- tadeạu i kamenekumbahangbe lěngkanengu wawawaěng limembongkawěhạe wọu manga wawawaěng ini: 29 mangal᷊enetangu: pẹ̌tělling bue kumaěng kaěng kụ seng bọu nakoạsasěmba su mahang duata, kumbahang kuminạ dahangbinatang kụ nate natěpu, ringangu pěmpẹ̌teghangbue wọu kakanoạ u pẹ̌sasasundalẹ̌. Kereu i kamenemẹ̌těghangu watangeng i kamene wọu tamai ene, ute ikamene seng bọu nẹ̌koạ mapia. Kětạengbeng kerene e,kụ sal᷊amatẹ̌ bue!" 30 Bọuten nẹ̌katạ, i sire apan nirolohẹ̌ene nẹ̌buạ sol᷊ong Anokia. Sene tangu i sire nẹ̌kuị e kěbịdal᷊ohong jamaatẹ̌ e nipẹ̌tampung kụ piněhabareng usuratẹ̌ ene. 31 Sarạeng kěbị dal᷊ohong jamaatẹ̌ nakawasạe suratẹ̌ ene tangu, i sire měngkate nahul᷊uasu ral᷊ohonenakapia ihạ i sire e. 32 I Yudas dẹ̌duan Silas e mal᷊aingnabi, selaing marěngụ mạhumbisarang kamene mangaanạ u sěmbaụ apang mạngimang su Anokia e mědeạumẹ̌gěllị u wawahansang dingangu wawal᷊insahẹ̌ si sire.33 Sarangkeng i Yudas dẹ̌duan Silas nẹ̌tanạ sěngkatemposene, taumata mạngimang su Anokia e napẹ̌sul᷊endẹ̌dua e ringangu něngoro si rẹ̌dua apạněpasu tabeạsuapạewen taumata rimoloh'i rẹ̌dua e. 34 [Kai i Silas eněmutusẹ̌ u mẹ̌tana sene pakatatapẹ̌ su Anokia.] 35 I

RAROLOHANG 15.36–16.4 387Paulus dẹ̌duan Barnabas mal᷊aing mẹ̌tẹ̌tanạ sěngkatemposu Anokia, měmpạněnro ringangu měmpělẹ̌habaruhengetang u Mawu e ringangkewe lai taumata wal᷊inee lawọ. 36 Ta nararěnnạ wọu ene tangu i Paulus nẹ̌berasi Barnabas, "Bọete i kitẹ kapia mẹ̌wo manga anạ usěmbaụ apang mạngimang su Mawu Yesus, su pakụ soasuapạeweng piněhabareng i kitẹ e hengetang u Mawu;tadeạu i kitẹ e makasilo kereapa kakakoạ i sire." 37 IBarnabas mapulu měmaringang i Yohanes Markus, 38 kaisoi Paulus tawẹ karal᷊uase měmaringang i Markus, ianu tamapulu sěngkapěhal᷊ẹ̌ dingang mase naněntangkol᷊ainsire su Pampilia. 39 Tangu i Paulus dẹ̌duan Barnabasnẹ̌darendehẹ̌ marasai hakịu pangěnsueěnge i rẹ̌dua enẹ̌tal᷊ei: I Barnabas němaringang i Markus, kụ nẹ̌sakaengdingange sol᷊ong Siprus. 40 I Paulus ute namile si Silasmase nẹ̌buạ dingange saraeng manga anạ u sěmbaụ suAnokia e něnarakang i sire su tatal᷊ěntụ u Mawu e. 41 Isire mal᷊aing limuhu wanuan Siria ringangu Kilikia; kụ senei sire měmpạnoghasẹ̌ apan jamaatẹ̌.16 1 I Paulus naněpasu raral᷊enge sol᷊ong Derbe, bọue sol᷊ong Listra. Sene tangu piạ sěngkatau murit'iYesus, arenge i Timous. I ninange tau Yahudi, kụ sengmạngimang su Mawu Yesus; arawe i amange ute kai tauYunani. 2 Bọu tal᷊oarang taumata mạngimang kụ mạtanạsu Listra ringangu Ikonium, i Timous meleng keresěngkatau mapia. 3 I Paulus mapulu tadeạu i Timoustumol᷊e ringange; ual᷊ingu ene i sie něnunatẹ̌ si Timous.I sie nẹ̌koạ ene, batụu taumatan Yahudi su wanua enekěbị e masingkạ u i amang i Timous e kai sěngkatautaumatang Yunani. 4 Suapạewen soa kụ tẹ̌woěng i siree, i sire mělẹ̌habarẹ̌ suapan taumata mạngimang, apangputusang kụ sen nantung manga rarolohang dingangumanga pangahạ e su Yerusalem. I sire měmpěnẹ̌nasa

RAROLOHANG 16.5–14 388manga anạ u sěmbaụ apang mạngimang e mědeạutumuhụ kal᷊awọu atorang ene. 5 Tangu apạeweng jamaatẹ̌e mạhunnambang katoghase pangangimange, kụ apangkal᷊aěllo e mang mạhunnambang kakěpal᷊e. 6 Rohkẹ̌ uRuata e tawe mapakawalan Paulus dẹ̌duan Silas měhabaruhengetang u Mawu e su propinsi Asia. Kụ daral᷊engi sire e nipakatěpasẹ̌ sol᷊ong banuan Prigia ringanguGalaa. 7 Ene nahumpạeng pẹ̌saraěng su Misia, i sireněnal᷊ukạ e simuẹ̌ sol᷊ong propinsing Binia, kaiso Rohkẹ̌u Mawu Yesus e němetọ si sire sol᷊ong ene. 8 Kụ i sireněhẹ̌puse Misia e apidu nakoạ sol᷊ong Troas. 9 Sěhěbi enesu Troas, i Paulus nakasilo sěmbaụ papasilo. Su papasiloene, i sie nakasilo tau Makedonia sěngkatau rụdarisịsu těngone apidu mědẹ̌dorong sěngapang botongetadeạu i sie makoạ sol᷊ong Makedonia mědeạu mẹ̌tul᷊ungi sire. 10 Sarangke i Paulus nakahombang papasilo ene,i kami měngkatewe ringangu nẹ̌dariahi makoạ sol᷊ongMakedonia. Batụ u mambeng natahutěngadẹ̌ su naungi kami němurụ e ghẹ̌sine u Mawu Ruata e rimoloh'ikami pělẹ̌habaru Injilẹ̌ e su pakụ taumata apang sene.11 I kami e něbuạ e wọu Troas, kụ apidu němundal᷊ẹ̌sol᷊ong Samotrake, ringangu sěngkariọěllone nakoạsol᷊ong Neapolis. 12 Bọu ene i kami sol᷊ong Filipi, soasěmbaụ su distriku Makedonia kahumotongange. Filipie kai su paparentaěngu kararatuangu Roma. Senetangu i kami e nẹ̌tanạ manga pira ěllo karěngụ e. 13 Suěllọeng Sabatẹ̌ i kami nakoạ sol᷊ong biwihu sal᷊ụ su l᷊ikudupasěllangengu soa, u su pěndangeng i kami e sene kaipiạ tampạ u pẹ̌kakal᷊iomanengang u tau Yahudi. Bọu ei kami naiang dingangu mạhumbisara ringangu mangawawine apang němpẹ̌komol᷊ẹ̌ sene. 14 Sěngkatau wọutal᷊oarang sire kai tahawal᷊ụ u hekạ kamumụ, arengei Lidia, tau wọu soan Tiara. I sie kụkěndag'u Mawu

RAROLOHANG 16.15–21 389Ruata, kụ Mawu e měngẹ̌nganoạ dal᷊ungu naungetadeạu i sie měnarimạ bue apang itẹ̌těnrong Paulusẹ̌e si sie. 15 I Lidia ringangu ral᷊ohong bal᷊ene e nisahani.Bọuten nisahani e i sie něhaěngke si kami e. I sie nẹ̌bera,"Kereu manga anạ u sěmbaụ makapěndang u iạ ekahěnga-hěngang seng mạngimang su Mawu Yesus, utepahundangengke su wal᷊eku." Mase i sie měnẹ̌nihasạ e sikami mědeạu pakịtuhuke roronge. 16 Su sahěllo i kami ekạpahundal᷊enge sol᷊ong tampạ u pẹ̌kakal᷊iomanengang,i kami e nẹ̌sombangke ringangu sěngkatau wawine; ekai ěllang. Tau wawine ene kai nipẹ̌kawasaěngu rohkẹ̌dal᷊akisẹ̌ e kụ makạtěbal᷊u kakakoạ u sarung mariadi.Kahian pěnanighadu pal᷊edu l᷊imang sěmbaụ-sěmbaụtangu tau wawine ene makạonggọ u untune maral᷊awọsu manga mawune. 17 Tau wawine ene měngkate tatapẹ̌tụtol᷊e si Paulus dingangi kami e kạpěmẹ̌mansage, "I sireini e kai ěllangu Mawu Kasěllahenge! I sire riměnta tadeạuměhabarẹ̌ su manga anạ u sěmbaụ kereapa ral᷊engetadeạu i kamene masal᷊amatẹ̌!" 18 Kụ gěnnangu mangapira ěllo karěngụe tau wawine ene měngkate hanesẹ̌mamansagẹ̌ kerene. I Paulusẹ̌ e kai natakehẹ̌, hakịu i sienẹ̌bihu kụ nẹ̌bera su rohkẹ̌ ene, "Su areng'i Yesus Kristuse iạ mangoro si kau sěbangke wọu wawine ini!" Tangu sutempo ene lai e rohkẹ̌ e naněntang u wawine ěndaị e.19 Ene sarangke manga mawune nakahěngangke u i sireseng tawẹ lěsabu makaěbạ doitẹ̌ e, i sire měngkateweněnamẹ si Paulus dẹ̌duan Silas bọu e něhiud'i rẹ̌duasol᷊ong dělahẹ̌ niapẹ̌těngon manga těmbonange. 20 I sirenapẹ̌těngon Paulus dẹ̌duan Silas, su manga těmbonang ukawanua su Roma e, wọu e nẹ̌bera, "I sire ini e taumatanYahudi e. I sire kai něnggaghohaeng su soang kitẹ e.21 I sire kai němpěnahowong taumata apẹ̌kẹ̌koạ tundukụ tawe sěndal᷊engu atorang i kitẹ taumatan Roma. I

RAROLOHANG 16.22–31 390kitẹ e tawe makatarimạ arau makakatol᷊e tundun sireene!" 22 Taumata l᷊awọ e mal᷊aing sěngkapẹ̌tabulurimokạ si Paulus dẹ̌duan Silas; dingangu apạewengmanga mawu těmbonang u kawanua němpěhěngkasewepakeang bọu awạ irẹ̌dua manga rarolohang ene, bọue nangoro taumata pinělimadẹ̌ si rẹ̌dua. 23 Bọuten irẹ̌dua nilimadẹ̌ pinakatědụ-tědụ e, mase i rẹ̌dua nitahosu tahungkụ. Těmbonangu wal᷊eng tahungkụ e nioropinělukadẹ̌ si sire pakapia-pia. 24 Ual᷊ingu kawe parentae tangu těmbonangu wal᷊eng tahungkụ e něngaresẹ̌si rẹ̌dua e su huangu tahungkụ karal᷊ungang e, bọue naměntung l᷊aed'i rẹ̌dua e su balakẹ̌. 25 Mangạ ekẹ̌kal᷊oarane, i Paulus dẹ̌duan Silas kapẹ̌kẹ̌kal᷊ioamanengeringangu kạpẹ̌kẹ̌kantarịeng kakantarị daralo su MawuRuata. Taumatang tahungkụewe lai wal᷊ine e mal᷊aingkapědẹ̌daringihe si sire mẹ̌kẹ̌kantarị. 26 Sěngkělěndịunělinuhẹ̌ maihạ-ihạ, hakịu pinamanggilangu tahungkụ emal᷊aing giminuẹ̌. Kal᷊awọewen manga tukad'u tahungkụ enasue něngkatope ringangu mangạewe hante piněhapusẹ̌kal᷊awọu taumatang tahungkụ e mal᷊aing naral᷊uka.27 Těmbonang u tahungkụ ene himẹ̌kose kụ napuko.Sarangke i sie nakasilo manga tukadu tahungkụ eněngkatope, tangu i sie měngkatewe něngasa pedane kụněmatẹ e wadange, watụ u i sie mạngiral᷊ing u taumatantahungkụ e kai seng nasue němpahuntal᷊ang. 28 Kai iPaulus e měngkatewe nẹ̌kiạ maihạ-ihạ, "Abe pẹ̌tumpate!I kami kěbị e ěndaung bue ene sini!" 29 Těmbonangutahungkụ e nẹ̌dorongke sol᷊o, kụ bọu ene mal᷊angsol᷊ong dal᷊unge, kụ apidu kạkendene, i sie naěnsạ sutěngon Paulus dẹ̌duan Silas. 30 Bọu e i sie nangahạendẹ̌dua niapasěbang kụ nẹ̌bera, "Manga Mawu, kaiapạ e hinong takụ koateng tadeạu iạ e masal᷊amatẹ̌?"31 I Paulus dẹ̌duan Silas simimbang, "Pangimangke su

RAROLOHANG 16.32–39 391Mawu Yesus! I kau sarung masal᷊amatẹ̌ -- i kau ringangukěbị taumata su ral᷊ungu wal᷊enu!" 32 Mase i Paulusděduan Silas něnualagu waweran Mawu su těmbonangu tahungkụ e ringangu su pakụ taumata apang ene suwal᷊ene. 33 Su hěbi ene lai kẹ̌kal᷊oarane tangu těmbonangu tahungkụ e něngahạ i sire kụ němpamurěsi mangalesẹ i sire. Tangu i sie ringangkewen pakụ taumataapang su wal᷊ene e apidu nisahani. 34 Bọu ene i sieněngahạen Paulus dẹ̌duan Silas sol᷊ong bal᷊ene kụněnadiang kaěng si sire. I sie ringangkewen kěbị dal᷊ohongbal᷊ene měngkate mal᷊ua-l᷊uasẹ̌ batụu orasẹ̌ ini e i sie kaimạngimang su Mawu Ruata. 35 Sěngkariọěllone mal᷊ukadẹ̌,manga mapapangkatẹ̌ těmbonang u kawanuan Roma eněndoloh'u polisi sol᷊ong tahungkụ mědeạu pělẹ̌habaruparenta tadeạu i Paulus dẹ̌duan Silas pakịpěllọ.36 Těmbonang u tahungkụ e něhabaru hal᷊ẹ̌ ene si Paulus.I sie nẹ̌bera, "Manga mawu mapapangkatu těmbonangukawanua e seng nẹ̌parenta pěmẹ̌měllọ i Tuang dědua.Kụ ini e tangu i Tuang dědua e seng botonge mapul᷊ẹ.Kụ sal᷊amatẹ̌ měmpahundal᷊eng!" 37 Kai i Paulus nẹ̌berasu manga mawu polisi ene, "I kami e kai kawanuangněgarang Roma. Tawe nipẹ̌parikẹ̌saěng, kutẹu i kami kaweseng nịdal᷊imadẹ̌ su těngon lawọ dingangu nitahungkụ. Kụini e i sire mẹ̌děndoloh'i kandua pakạpul᷊ẹ pakapěnnisẹ̌?I kandua e madiri! Pěngorọ e manga mapapangkatẹ̌apan těmbonang'u kawanua e aparěnta hala sol᷊ong iniapělěsọ i kandua e." 38 Manga aghaghaheng u polisi eněhabaru ene su těmbonang u kawanuan Roma. Piạ e isire mapapangkatu těmbonang u kawanua e nakaringihẹ̌ ui Paulus dẹ̌duan Silas kawe tau Roma, ute i sire něngkatakụe. 39 Mase i sire nẹ̌dorongke ampung si Paulus dẹ̌duanSilas, kụ bọu ene i sire němpanondang dẹ̌dua simẹ̌bangbọu tahungkụ apidu kạdoronge i rẹ̌dua e pạněntangu soa

RAROLOHANG 16.40–17.6 392ene. 40 I Paulus dẹ̌duan Silas naněntangken tahungkụ e kụnakoạ sol᷊ong bal᷊eng Lidia. Bọuten nẹ̌sombang u jamaatẹ̌sene, apidu měgẹ̌gěllị u wawahansang si sire e, i Paulusdẹ̌duang Silas tangu nẹ̌buạ e.17 1 I Paulus dẹ̌duan Silas naněpaseng daral᷊eng isire nisaheng Ampipolis dingangu Apolonia bọu enahumpạ u Tesalonika. Sene kai piạ kanisan Tau Yahudie. 2 Tangu i Paulus mal᷊aing nakoạ sol᷊ong kanisa ene --mẹ̌sul᷊ungkewe tundune kẹ̌koatenge kereu piạ kanisa'n tauYahudi sěmbaụ e -- wọu e měmpẹ̌dẹ̌dal᷊ahintau ringanguapạeweng sene e mạhumbisarang hal᷊ẹ̌ u manga ayetẹ̌ suWinohẹ Susi e. I sie nẹ̌koạ ene e karengụewen těllung kaSabatẹ̌ mẹ̌tẹ̌tatuhụ. 3 Su ral᷊ungu ayet'u Winohẹ Susi e i sieměnẹ̌nualagẹ̌ dingangu mělẹ̌lahẹ u Ratu Mananal᷊amatẹ̌kụ seng nikědon Mawu Ruata e hinong mẹ̌dararagu sigěsạdingangu mẹ̌biahẹ̌ kapia wọu kapapohong'E. "I Yesustakụ ilẹ̌habarẹ̌ si kamene e, i Sie kai Ratu Mananal᷊amatẹ̌kụ seng nikědo e," angkuěng i Paulus. 4 Pirang katauněmpangimang mase mol᷊e si Paulus děduan Silas;kerene lai kal᷊awokange wọu tau Yunani kụ mạtakụ uRuata, dingangu l᷊awọ lai manga wawine lẹ̌adateng.5 Arawe tau Yahudi e kawe sụsingking. I sire měmpẹ̌kẹ̌kuitaumata apang lụliongahẹ̌ su apan dal᷊eng kụ nẹ̌koạkomol᷊ang u ghanohạ. Tangu i sire něnggohaengke sukạguwạu soa e, mase němpěngalọ e wal᷊en sěngkataumạngimang isẹ̌sěbạ si Yason pědẹ̌deakeng si Paulusdẹ̌duan Silas, u i sire kai mapulu makisěbang i Paulusdẹ̌duan Silas ipẹ̌těngon taumata l᷊awọ. 6 Ual᷊ingu piạ i sirekawe ta nakaěbạ si Paulus dẹ̌duan Silas ute, něhiude siYason dingangkewelain taumata mạngimang bal᷊ine emanga pirang katau sol᷊ong těngon manga mapapangkatẹ̌apang piạ kawasane su soa ene. I sire němpẹ̌heang u,"I rẹ̌dua ini e kai měmpẹ̌gěnggohaeng suapan tampạ!

RAROLOHANG 17.7–16 393Orasẹ̌ ini e soang kitẹ e mal᷊aing seng nirěntaěng i rẹ̌dua,7 kụ i Yason seng něnarimạ i rẹ̌dua su wal᷊ene. I sire kěbị etangu lụl᷊ampa kal᷊awọu tang kaisar'u Roma, batụu i sirekai měbẹ̌bera u piạbe lai ratu wal᷊ine kụ arenge i Yesus."8 Dingangu manga wawera ene tangu nakapẹ̌gěgahẹ̌taumata l᷊awọ e ringangu apạeweng mangangawasa esu soa ene. 9 Mase manga mangangawasa e nangoro siYason dingangu taumata mạngimang bal᷊ine e pěgẹ̌gěllịuwawaehe. Bọu ene wuhụewe i rẹ̌dua e pakipěllọ. 10 Suhěbi ene taumata mạngimang su soa ene něndoloh'iPaulus děduan Silas apakạkoạ sol᷊ong Berea. Nahumpạe sene, i Paulus děduan Silas nakoạ sol᷊ong kanisang tauYahudi. 11 Taumata su Berea e něngalembong mạbawukanaunge wọu i sire apang su Tesalonika. Měngkate apamal᷊uasẹ̌ naung i sire nakaringihẹ̌ běkeng habaru MawuYesus, kụ bọu e ěllo-ěllo i sire měmpạnaněsui Winohẹ Susimědeạu makạkasingkạ u měnsang kahěngang bue těnronPaulus. 12 Lawọ bọu tal᷊oaran sire mạngimang su MawuYesus, ringangu wal᷊inewe lai mahal᷊i tau Yunani mapapiae němpangimang; baẹ bawine ringangu waẹbe lai esẹ e.13 Piạ e tau Yahudi su Tesalonika nakaringihẹ̌ u i Paulusselaing mělẹ̌habaru hengetangu Mawu su Berea, tangu isire mal᷊aing nahunděnta su Berea kụ měmpěnẹ̌nahowongdingangu mapěbẹ̌bimbong u apang taumata sene.14 Dingangu masahawụ-sahawụ manga anạ u sěmbaụ suBerea e něnonda si Paulus sol᷊ong apeng, arawe i Silasdẹ̌duan Timous měngkate těbe měmpẹ̌tẹ̌tanạ su soaene. 15 Bọuten nanonda si Paulus sol᷊ong Atena, manga anạu sěmbaụ ene e nẹ̌sul᷊e sol᷊ong Berea něhabaru tatanatangPaulus tadeạu i Silas dẹ̌duan Timous apẹ̌tẹ̌tuhụ si siesěngapang kal᷊ighạ e. 16 Ene i Paulus kạpẹ̌ngẹ̌ngampal᷊esi Silas děduan Timous su Atena, naunge měngkateapa kiměndụ u nakasilọ e soa e měngkatewe napenẹ

RAROLOHANG 17.17–23 394u pakal᷊uang. 17 Ual᷊ingu ene tangu i Paulus měngkatemědẹ̌dal᷊ahintau ringangu tau Yahudi ringangkewentaumata wal᷊ine apang mạněmba Mawu su tampạene, su kanisa e. Kerene lai su manga pasarẹ̌, ěllo-ělloi sie měngkate měkẹ̌kakereapa ringangu apạewengtaumata sene. 18 Manga mananěnro wọu ghal᷊ipohonEpikuros dingangu ghal᷊ipohon Stoa měmpẹ̌dẹ̌darendehẹ̌lai ringange. Pirang katau wọ'i sire nẹ̌bera, "Tau ini emasingkạ u a? Kasingkạ e kětạbeng kadodọ, kai arawemohonge matanantadẹ̌!" Sěnggạ ete wue ute nẹ̌berau, "Luhude i sie kai mělẹ̌habaru mahang duata wọuwansa wal᷊ine." I sire němpẹ̌bera kerene, ual᷊ingu i Paulusmělěhabaru kakakoạ u Mawu Yesus ringangu mạanunpẹ̌bawangung'E kapia wọu kapapohong'E. 19 Mase i sireněmaringang i Paulus sol᷊ong pẹ̌sasasombang su Wul᷊ud'uAreopagus. Kụ sene i sire němpẹ̌berạ e si sie, "I kami emapulu masingkạ u těnro wuhu ilẹ̌habaru ene. 20 Batụ ui kau kai mělẹ̌habaru hal᷊ẹ̌ buhu ikẹ̌karingihu tul᷊ing kamie. Kụ ual᷊ingu ene tangu i kami e reng mapulu masingkạu měnsang kai apa mangal᷊ene." ( 21 Batụ u tau Atenakěbị-kěbị e ringangu taumata raghị apang měmpẹ̌tẹ̌tanạsene e měngkai papuluang měngěnsuẹewe tempon sire sul᷊oahe ipědẹ̌daringihẹ̌ dingangu měmpahumbisarang hal᷊ẹ̌buhu ikẹ̌karingihẹ̌ e.) 22 Su tempong i Paulus dụdarisị sutěngon taumata apang měmpẹ̌tẹ̌tampung su Areopagus e,i Paulus nẹ̌bera, "E i kamene tau Atena! Iạ makạsahidi u sural᷊ungu pakụ munara e i kamene manga anạ u sěmbaụměngkate mal᷊aagama. 23 Batụ u piạ iạ kapẹ̌daral᷊engemạngělikụ soang kamene e ringangu tụtangangke mangatampạ u pẹ̌kakal᷊iomanengang i kamene, ute iạ nakasilol᷊ai tampạ u pěmaměllokang sasěmba sěmbaụ, kụ senepiạ kạbawohẹ, 'Su Ruata kụ ta nikẹ̌kahěnganeng.' Kụkai su Ruata sẹ̌sěmbaěng i kamene, katewe i kamene

RAROLOHANG 17.24–32 395wěga wue, u kai seng i Sie takụ ilẹ̌habarẹ̌ si kamene.24 Duata e něndiadi dunia ini ringangu pakụ dal᷊ohone,ute kai Mawun langị dingangu dunia e. I Sie mal᷊aingtawe mẹ̌tatanạ su ral᷊ungu wal᷊en mahang duata koạ ul᷊iman taumata. 25 I Sie mal᷊aing tawe mẹ̌gaghausẹ̌ mangaapa wọu taumata, u kai i Sie mạngonggọu pẹ̌bawiahẹ̌dingangu singongo ringangkewelain pakụ sạbarangsu taumata e. 26 Bọuten sěngkatau taumata e, i Sienapakariading pakụ bansa ringangu nangoro si sireipělẹ̌loho kạguwạu dunia e. I Sie lai něnilakehẹ̌ dengdokeng bọu tětạ e měnsang su tempo sude arau su tampạsude i sire wotonge makapẹ̌biahẹ̌. 27 Mawu Ruata enẹ̌koạ ene tadeạu i sire mědeạ si Sie. Mal᷊owọko i siremẹ̌sombang dingang'E su tempong i sire kapědẹ̌deạe. Kai tumuhụ hinone Ruata e tawẹ kararaune wọuanung kitẹ sěngkatau-sěngkatau e. 28 Kerẹewe ipẹ̌paul᷊ịu taumata e, 'I kitẹ e ipěbẹ̌biahẹ̌ dingangu kụkanoạdingangu měbẹ̌biahẹ̌ su dunia ini e kai ual᷊ingu kawasan'E.'Mẹ̌sul᷊ungu lai ilẹ̌habaru tahaanang berang kamene. 'I sireněmpẹ̌bera u, i kitẹ kěbị e kai manga anạ'E.' 29 Ho, ual᷊ingui kitẹ e kawe manga pal᷊ahanạ u Mawu e, ute i kitẹ tawewotonge mangěnnau Ruata e kawe tabidạu mẹ̌sul᷊ungutul᷊ada wọu wul᷊aeng arau sal᷊aka arau watu nikoạ tuhụkapandeng taumata. 30 Tempong kawawodoki kitẹ e sengnipakawěgan Duata, arawe orasẹ̌ ini e i Sie něndolohupakụ taumata su kạguwạu dunia e pětẹ̌tobatẹ̌ bọumanga rosan sire e. 31 Batụ u i Sie kai seng namoěnguěllo sahěllo waugu mapẹ̌gutang kasěllahu dunia e tuhụkạadile. Hal᷊ẹ̌ ene sarung koateng u sěngkatau pinilenDuata e samatang baugu hal᷊ẹ̌ ene. Ringangu l᷊ai tadeạupakụ taumata e maiaking u hal᷊ẹ̌ ene, u Ruata e sengnapẹ̌biahẹ̌ kapia tau ene wọu kapapohong'E!" 32 Sarạengi sire nakaringihẹ̌ u nakasasẹ̌bạeng pẹ̌bawiahẹ̌ kapia

RAROLOHANG 17.33–18.7 396wọu papate, tangu piạ u wọu i sire nahul᷊ěgẹeng Paulus.Piạ u l᷊ai nẹ̌bera, "I kami e mapulu mẹ̌daringihẹ̌ si kau emẹ̌bisarang hal᷊ẹ̌ ini." 33 Mase i Paulus naněntangkengkomol᷊ang ene. 34 Kutẹu piạ u sutal᷊oaran sire mạnumbẹ̌kawọ'i Paulus dingangu mạngimang su Mawu Yesus, kere i:Dionisius sěngkatau wọu ral᷊ohon majelisẹ̌ u Areopagus,ringangu sěngkatau wawine arenge i Damaris, dingangul᷊ai manga pirang katau.18 1 Bọu ene i Paulus naněntang u Atena kụ nakoạsol᷊ong Korintus. 2 Sene i sie nẹ̌sombangkensěngkatau Yahudi arenge i Akwila, tau wọu soan Pontus.I Akwila buhụ e lai simongo wọu Italia ringangu kawingei Priskila. I sire riměnta sol᷊ong Korintus batụu i KaisarKlaudius seng něndolohu kěbị taumatan Yahudi eapạsěbang bọu Roma. I Paulus tamai nẹ̌wo si rẹ̌dua,3 mase nẹ̌tanạ sene ringang'i sire, kụ něhal᷊ẹ̌ sěngkapěhal᷊ẹ̌batụu hambaki sire e kai mẹ̌sul᷊ungu hambaki Paulus, kụkai měkẹ̌koạ těndạ. 4 Arawe su ěllon Sabatẹ̌ e i Paulustamai naněnro su kanisa mědeạu makakariading tauYahudi ringangu lai tau Yunani e mangimang si Yesus.5 Ene sarạeng i Silas dẹ̌duan Timous narěntạ e wọuMakedonia, i Paulus měngkatewe mangěnsuẹen temponewaugu měhabaru injilẹ̌ bọu anun Duata e su tau Yahudiu i Yesus e kai Ratu Mananal᷊amatẹ̌ e nikědon Duata.6 Kai ual᷊ingken taumata e měngkate hanesẹ̌ dụdokạdingangu mělẹ̌hinakang si sie, ute i Paulus měngkateweněnontongu awul᷊ẹ̌ bọu pakeange, kere sěmbaụ taalanpẹ̌tatahěndungangu pẹ̌sasal᷊ang sire. I sie nẹ̌bera u, "Kereui kamene masilakạ, ute ene sembeng sal᷊ang kamenehala! Iạ e wěga wue! Kụ manětạ bọu orasẹ̌ ini tangu iạsarung makoạ sol᷊ong anun sire wal᷊ine tau Yahudi e."7 Bọu e i Paulus naněntangken sire kụ nětanạ e su wal᷊esu sěmběkang kanisa e. Bal᷊e ene kai wal᷊eng sěngkatau

RAROLOHANG 18.8–18 397wal᷊ine tau Yahudi e, kaiso i sie kawe měnẹ̌němba Ruata.Arengu tau ene ute kai i Tius Yustus. 8 Arawe i Krispustěmbonangu kanisa e ringangkewe kal᷊awọu ral᷊ohongbal᷊ene e mạngimang su Mawu Yesus. Dingangu mal᷊awọl᷊ai taumatang Korintus bal᷊ine e rụdaringihẹ̌ těnrongPaulus, mase i sire mạngimang su Mawu Yesus kụ bọu enesahaniang. 9 Su sěhěbi tangu sural᷊ungken sěmbaụ papasiloe, Mawu e něhengetang si Paulus, "Abe katakụ! Měngkatepěněnro kụ abe karěmmasẹ̌. 10 U Iạ e ruměndingang sikau. Tawẹu sarang sěngkatau makapẹ̌koạ dal᷊akị si kau, ukai lawọ taumata su soa ini e kai taumata-Ku." 11 Ual᷊inguene i Paulus nẹ̌tanạ su Korintus sěntaung dinganguěnnung u wul᷊ang karěngụ e kụ měnẹ̌něnrong hengetangu Mawu e si sire. 12 Piạ e i Galio nakoạ guběrnurẹ̌ uAkaya, tau Yahudi e měngkatewe sěnsunduang dumokạsi Paulus, mase manuẹ̌ i sie su pěnggaghutaěng. 13 I sirenaul᷊ịeng kabaratang ini, "Tau ini e mạmirahi taumatal᷊awọ e tadeạu pěnẹ̌němba Ruata kụ tawe nẹ̌tatal᷊ahinoringangu torat'i Musa!" 14 Kutẹu piạ i Paulus mapulusumimbahẹ̌, Galio seng nẹ̌bera su tau Yahudi, "E tauYahudi! Kereu ipẹ̌pangaduhang ini e kai sěmbaụ dal᷊awangarau sěmbaụ kakanoạ dal᷊akị, tangu hinone iạ mangmẹ̌sabaru pangaduhang i kamene ini. 15 Kaiso ini e kawepẹ̌dararendehu wawera ringangu manga areng ore laimanga torat'i kamene hala e! Kụ mang i kamene hinongmapakal᷊iung kěbị ene. Iạ e reng mạdiri měhukung umanga hal᷊ẹ̌ kere ini!" 16 Bọu ene i Galio něnokol᷊i sireniapasěbang sarang l᷊ikude. 17 Tangu i sire něnamẹ siSostenes těmbonang'u kanisa e, kụ naměbahẹ̌ si sie sutěngon medang pěnggaghutaěng e. Arawe i Galio mang takadionge mẹ̌sěmpị u hal᷊ẹ̌ ene. 18 Bọu ene i Paulus bědangmětẹ̌tanạ marěngụ su Korintus. Bọu ene i sie něberạengsal᷊amatẹ̌be matěntang su kěbị taumata mạngimang su

RAROLOHANG 18.19–27 398tampạ ene, bọu ene němundal᷊e, ringang i Priskila rẹ̌duangAkwila sol᷊ong Siria. Su Kengkrea i Paulus nakilungguhuutạ e nạung seng nịbawalane niapakanandu ual᷊ingukědone su Mawu. 19 Ene narěntạe su Efesus, i Paulusnaněntangken Priskila rẹ̌duang Akwila bọu e simuẹ̌ sol᷊ongdal᷊ungu kanisa kụ měkẹ̌kakereapa ringangu tau Yahudisene. 20 I sire měgẹ̌gausẹ̌ u tadeạu i sie reng apakạdarěnnamẹ̌tanạ dingangi sire, kaiso i sie tawe mapulu. 21 Maningbekerene, kai su tempong i sie sarung měbuạ e, i sie nẹ̌berau, "Kereu Mawu Ruata e mapakawala, ute iạ saụbe mẹ̌sul᷊ekạpia su tampạ ini." Bọuten nẹ̌bera kerene i sie něbuạe wọu Efesus. 22 Ene nal᷊intụ e su Kaisarea, i sie nakoạsol᷊ong Yerusalem nẹ̌gěllịeng adatẹ̌ su ral᷊ohong jamaatẹ̌sene, bọu ene natěpasu Anokia. 23 Wọuten nẹ̌tanạ senesěngkatempo e, i sie saụete wue namundal᷊ẹ̌, něniatạěntanang Galaa ringangu Prigia mědeạu měmpanoghasẹ̌pangangimangu ral᷊ohon jamaatẹ̌. 24 Tangu piạko tauYahudi sěngkatau wọu Aleksandria arenge i Apolos,narěnta su Efesus. I sie kai pande mahumbisara ringangumasingkạ-singkạ u ral᷊ohong Binohẹ Susi e, 25 kutẹu sengnitěnroěngu mẹ̌kiral᷊a těnro mạanun Yesus. Tangu isie měngkai mạněnro ringangu kakakěhagẹ̌ dinganguměngkai maudu-udupẹ̌ maněnro mạul᷊ị u i Yesus,maning buhụ e hal᷊ẹ̌ u pěnanahaning Yohanesẹ̌ e singkạ e.26 Dingangu tawẹ goẹ̌ e i Apolos nanětạ e měbẹ̌bisara sural᷊ungu kanisa piạ e i Priskila rẹ̌duang Akwila rụdaringihẹ̌těnrone, i sire němpěmaringangken sie sol᷊ong bal᷊e.Sene i sire měnẹ̌nualagẹ̌ si sire něngalembo l᷊ai katumangemạanun daral᷊engu munarang Mawu baugu kasasal᷊amat'utaumata wọu i Yesus Kristus. 27 Bọu ene e i Apolos kaipiạ kapulune makoạ sol᷊ong Akaya. Tangu taumata apangmạngimang su Mawu Yesus su Efesus němohẹ u suratẹ̌su manga anạ u sěmbaụ apang mạngimang su Akaya e

RAROLOHANG 18.28–19.8 399tadeạu i sire mapulu měnarimạ i Apolos. Kụ piạ e i Apolosnarěnta e su Akaya, pẹ̌tatul᷊unge mambeng nal᷊ahẹ u piạgunane masaria su apan taumata kụ ual᷊ingu kakěndaguMawu Ruata e seng nangimang su Mawu Yesus. 28 Batụ uapạ e makạl᷊ahěngking, kụ i Apolos nakawatạ tau Yahudie su hal᷊ẹ̌ u pẹ̌dararendehẹ̌ su těngong l᷊awọ. Kụ i siemělẹ̌lahẹ u wawerang Binohẹ Susi u kai i Yesus DatuMananal᷊amatẹ̌ nikědo e.19 1 Ene piạ e i Apolos su Korintus, i Paulus kaikạl᷊uhune ul᷊ung banua e kụ nahumpạeng Efesus.Paị sene i sie nẹ̌sombangken pirang katau apang sengmạngimang su Mawu Yesus. 2 I sie nakiwal᷊o si sire,"I kamene nakatarimạ u Rohkẹ̌ u Ruata piạ i kameneněmpangimang su Mawu Yesus?" I sire simimbang, "Ikami e kal᷊ingung nakaringihẹ̌ u piạ Rohkẹ̌ u Ruata e,kai mang tala." 3 "Kamageng kerene, kai nisahaningsasahani sude tangu i kamene e?" angkuěng i Paulus."Dingangu sasahaning Yohanes," angkuěngkeweng sire.4 Mase i Paulus nẹ̌bera, "I Yohanes něnahani taumata emědeạu pělahekang u i sire ene seng němpẹ̌tobatẹ̌ bọukal᷊awọu rosan sire. Kai i Yohanes mal᷊aing kapělẹ̌habaresu tau Israel u i sire hinong mangimang su taumata kụsarung duměnta e samurin sie, kụ kai i Yesus." 5 Ene isire nakaringihe ene, tangu i sire nisahanị e su arenguMawu Yesus. 6 Kụ su tempong i Paulus naněllidu l᷊imanesi sire, Rohkẹ̌ u Ruata e nẹ̌kawasa si sire, kụ bọu e i sirenanětạ e měmpěbẹ̌bera su ral᷊ungu haghing baweramakạdal᷊inaụ dingangu mạněpaseng habaru injilẹ̌.7 Kakěpal᷊i sire e tangu mangawe mapul᷊o dua su kataune.8 Gěnnangu těllu wul᷊ang karěngụe i Paulus měngkateweměbẹ̌bisara ringangu tạ goẹ̌ e su taumata e su ral᷊ungukanisa, měpẹ̌papangal᷊ạ dingang i sire baugu měngiakingi sire měnsang kereapa Mawu Ruata e mẹ̌parenta kere

RAROLOHANG 19.9–17 400sěngkatau Ratu. 9 Kai pira-pirang katau e wọu i sire enekai měmpẹ̌tẹ̌tungkětị u těmbọ i sire kụ tawe mapulumangimang. Su těngon pakụ taumata mạtatampungsene i sire měngkate mělẹ̌hinakang těnro mạanungMawu Ruata waugu měngambang taumata e ual᷊inguYesus. Ual᷊ingu ene i Paulus naněntang i sire kụ natamainěmpẹ̌paparingang dingangu manga murit'u Mawu Yesussimuẹ̌ sol᷊ong dal᷊ungu pẹ̌sasikol᷊aěng i Tiranus. Sene i sieapang kal᷊aěllo e měmpẹ̌kẹ̌kakiwal᷊o ringangkewen mangataumata e. 10 I sie měngkatewe tatapẹ̌ měkẹ̌koạ hal᷊ẹ̌ enesu ral᷊ungu sěntaung karěngụ e sarang kěbị taumata apangměmpẹ̌tẹ̌tanạ su propinsing Asia e, baẹ tau Yahudi araukawanua lai wal᷊ine, kěbị-kěbị e rimaringihẹ̌ hengetanguMawu e. 11 Duata e měkẹ̌koạ hal᷊ẹ̌ makạdal᷊inaụ tạ sihingesu ral᷊ung'i Paulus. 12 Kereu lenso arau papehẹ kụ sengbọu pẹ̌paketang i Paulus kụ bawaěnge sol᷊ong anunmasasakị, tangu sakị i sire e mailang dingangu rohkẹ̌ usetang e mal᷊aing mahunsěbang bọu anun sire. 13 Piạkotau Yahudi pirang katau tahapěnokol᷊u setang lụl᷊uhuapang tampạ měngẹ̌nguserẹ̌ rohkẹ̌ dal᷊akisẹ̌ e wọu apantaumata. Piạko l᷊ai wahighan sire měpẹ̌pakẹ u arenguMawu Yesus ipěnẹ̌nokol᷊ẹ̌ kal᷊awọu rohkẹ̌ u setang e.I sire němpẹ̌bera su manga rohkẹ̌ u setang ene, "Suarengu Mawu Yesus ilẹ̌habar'i Paulus ene, iạ měnokol᷊ikamene!" 14 Piạ manga rariọ esẹ pitung katau anạ usěngkatau pangkate imang mawantugẹ̌ arenge i Skewa,měkẹ̌koạ hal᷊ẹ̌ kerene. 15 Arawe rohkẹ̌ u setange nẹ̌berasi sire, "Iạ masingkạ i Yesus dingangu iạ masingkạl᷊ainPaulusẹ̌ e, arawe i kamene ini e kai i sai?" 16 Mase taukinasuěkangu setang e liminsọ e kụ měngkatewe měmboringangu kawahanine, hakịu i sire nahuntal᷊ang bọu wal᷊eene piạ lesẹ e ringangu těntol᷊e, batụu pakeang i sire enipẹ̌gaghaghehẹ bọu wadang i sire e. 17 Kal᷊awọu tau

RAROLOHANG 19.18–26 401Yahudi e ringangkewelaing kawanua wal᷊ine e mạtanạ suEfesus e nakaringihe apa nariadị e, tangu i sire něngkatakụe. Kụ areng u Mawu Yesus mang sauneng dẹ̌daloěng.18 Mal᷊awọ taumata e něngkakoạ taumata mạngimang suMawu Yesus, dụděnta měmpạngakung pẹ̌sasal᷊an sire sutěngon l᷊awọ, nạung su tempo nal᷊iu e. 19 Kụ i sire asa enạung kawe mědẹ̌dal᷊ahopa e, němpěnampungu mangabukẹ̌ i sire kụ nasuen tutunge su těngon taumata l᷊awọ.Mangawe ipẹ̌tatamba kal᷊awọu arěgang bukẹ̌ i sire emangawe limang pul᷊o su hiwune roitẹ̌ sal᷊aka. 20 Kerenesahen tatuwong hengetangu Mawu e nẹ̌mbangkewelainkawasane, kụ mangkeng kakạsawuhe ringangu mangkengkakạtoghase wawodaị e. 21 Samuring karariadin tamaiene, i Paulus namutusẹ̌ u makoạ sol᷊ong Makedoniaringangu Akaya bọu ene matěpasu Yerusalem. "Kụ mạengseng bọu pai ene," angkuěng i Paulus, "iạ mal᷊aing harusẹ̌makarangu Roma." 22 Tangu i sie něndolohu ruang katauwọu tumambange kụ kai nạung i Timous dẹ̌duanErastus mědeạu makoạ sol᷊ong Makedonia, těntal᷊angbe isie mẹ̌tẹ̌tanạ sěngkatěmpo su propinsing Asia. 23 Luhudusu tempo ene kai piạ ganohạ masaria nariadi su Efesus,ual᷊ingu pěnaněnro měbẹ̌běkeng kakakoạu MawuYesus. 24 Batụ u su soa ene kai piạ sěngkatau tukangusal᷊aka arenge i Demetrius kụ měkẹ̌koạ tul᷊ada sal᷊akararodọ, tul᷊adang pangkunangu mahan duata wawinei Artemis. Hambaku tau ene kai makạonggọ u asěkinemasaria su manga mělahal᷊ẹ̌ e. 25 Ual᷊ingu ene tangu i sieněnampungke manga mělahal᷊ẹ̌ e ringangkewelain mangamělahal᷊ẹ̌ u tukangu sal᷊aka wal᷊ine, kụ bọu ene nẹ̌bera,"Manga anạ u sěmbaụ! I kamene masingkạ u i kitẹ e kaimakạhombang asěkine wọu munara ini e. 26 Kụ ini e ikamene seng nakasilọ e ringangu nakaringihẹ̌ hala apangkụ nikoạ i Paulusẹ̌ e. I sie nẹ̌bera u manga mahan duata

RAROLOHANG 19.27–34 402kụ nạung seng nikoạ u taumata e mambeng bal᷊ineweruata. Dingangu i sie seng nakakariadin taumata l᷊awọ emạngimang u těnrone bal᷊inewe kětạeng sini su Efesus,kaiso kawe maraning mapěpidu kasěllahu wanuang Asiae lai. 27 Makạgěnggang ute kai madiringu munarang kitẹini e kawe makahombang areng mawuhụ. Dinganguwal᷊inewe kětạu ene, kaiso pangkunangu ruata wawine iArtemis mal᷊aing sarung koateng tạ mangal᷊ene, ringangukawawantuge sarung ral᷊indaěng; sumbal᷊iau i sie kai ruatawawine kụ dẹ̌daloěng u pakụ taumata su Asia, ringangusu kasěllahu dunia!" 28 Kerene sarangke kal᷊awọu taumatae nakaringihẹ̌ ene naung i sire e něngkatětị, kụ bọu ei sire němpamansagẹ̌ u, "Biahẹ̌ i Artemis, ruatan tauEfesus!" 29 Tangu ghanohạ ene měngkatewe naměpidẹ̌sěngkasoang. Bọu ene ghapaěngu mẹ̌gaghohaeng eměngkatewe němpanamẹ si Gayus dẹ̌duan Aristarkhus,tau Makedonia e dumararingang si Paulus su raral᷊engange, bọu ene něhiud'i sire sol᷊ong stadiongu soa e. 30 I Paulusmapulu sumuẹ̌ mẹ̌těngkal᷊au dingang i sire, kaiso apangměmpạngimang su Mawu Yesus sene e němpẹ̌sědingi sie. 31 Pirang katau mapapangkatu propinsing Asiae apang měmpẹ̌dẹ̌dal᷊ahapị i Paulus, nangoro l᷊ai sutaumata pělẹ̌habarẹ̌ si Paulus tadeạu i sie kumbahanglai mẹ̌těngkatodẹ u watangenge su stadion ene. 32 Eneapạeweng taumata měmpẹ̌kẹ̌komol᷊ẹ̌ su stadion enekawe seng nạung němpẹ̌kal᷊imbuhung. Piạ e sengměmpěmẹ̌mansagẹ̌ kere ini, piạbe lain měmpẹ̌bẹ̌bansagẹ̌kerene, u kal᷊awokang e wọu i sire e wěga wue měnsangkawe unụe i sire němpẹ̌tampung sene. 33 Sěnggạ bọu isire ene měnẹ̌nikạ u kai i Aleksander nakoạ puěngu sitori,batụu kai i sie nisuhudu tau Yahudi sol᷊ong těngone. Tangui Aleksander něnidạeng limane makịonggọ u l᷊oahe rengmaul᷊ị u hinone su těngon taumata l᷊awọ e. 34 Kai kerene

RAROLOHANG 19.35–20.2 403i sire nakasilọ e u i sie kai tau Yahudi, tangu sěngkahindọe němpamansagẹ̌ maihạ-ihạ angkuěng: "Biahẹ̌ i Artemis,ruatan tau Efesus!" 35 Nadehọ katewe durutulisu soa enakakal᷊ěda naungu taumata l᷊awọ e. I sie nẹ̌bera, "E ikamene tau Efesus! Pakụ taumata e masingkạ u kai soanEfesus nakoạ soa pẹ̌papadul᷊iangu pangkunang u ruatai Artemis dingangu watu susi kụ mạtěntung bọu l᷊angị e.36 Tawẹu sarang sěngkatau makakarendehu hal᷊ẹ̌ ene.Ual᷊ingu ene tangu pakal᷊enehẹ̌ bue, ringangu kumbahangmẹ̌koạ apa kụ tawẹ sunạ e. 37 I sire ini e niwawang kamenesol᷊ong ini e wal᷊inewe ual᷊ingu i sire kai seng něhampasẹ̌pangkunang u mahang duata arau kai ual᷊ingu i sire sengněhinakang duatang kitẹ. 38 Kereu i Demetrius dingangumanga mělahal᷊ẹ̌ e piạ pangaduhang e su pẹ̌sěngkataue, ute walạ e kere i sire apẹ̌bawa perekarang sire supẹ̌gaghaghutaěnge. Pẹ̌gaghaghutaěng e kạbawuka wuewaugu ene ringangu manga mapapangkatu těmbonangukawanua e sěnniạ mang ene. 39 Kai kamageng ubědang l᷊ai piạ apa-apa wal᷊ine kụ ilẹ̌ěnning i kamene,ute ene e harusẹ̌ pakasuewe pahumbisarang kamene supẹ̌dararudatong l᷊awọ e tuhụewe ral᷊enge. 40 Batụ u apangkụ nariadi su sahěllo ini e kiwuạ u kai makasilakạ si kitẹ.I kitẹ botonge itoke mẹ̌kẹ̌koạ pẹ̌gaghohaeng, ual᷊ingu ikitẹ e tawẹ apa sarang manga pungene kadidị-didị baugumapakasěgadu hinong pẹ̌gaghaghohaeng ini e." 41 Bọutennamokạ u kěbị ene durutulisu soa e rimolohu taumatal᷊awọ e pinakapul᷊ẹ.20 1 Sarangke pẹ̌gaghaghonggạ su Efesus e nal᷊ědạe kapia, i Paulus e něnampungken jamạatẹ̌ e kụdeng nẹ̌gěllị u sasasa si sire. Bọu ene i sie nẹ̌katạeng sirekụ něberan sal᷊amatẹ̌be matěntang, mase naněpasengdaral᷊eng e sarang Makedonia. 2 I sie naměpidẹ̌ kạguwạuwanuan Makedonia kụ seng němal᷊iansang u sasasa l᷊awọ

RAROLOHANG 20.3–11 404su taumata apang mạngimang su Mawu Yesus su tampạene. Bọu ene i sie nakoạ sol᷊ong Yunani. 3 Těllu wul᷊angkarěngụe i sie nẹ̌tanạ sene. Tangu piạ i sie kapẹ̌sasadianeměmundal᷊ẹ̌ sol᷊ong Siria e, piạko habarẹ̌ u tau Yahudie sěngkahaung měmate si sie. Ual᷊ingu ene tangu i sieněmutusu mědeạu mẹ̌sul᷊e kụ ilěngangu Makedonia. 4 ISopater anạ i Pirus bọu Berea nẹ̌dingang i sie; kerene laii Aristarkhus dẹ̌duan Sekundus tau Tesalonika, ringangui Gayus tau Derbe. Kerene lai i Timous, i Tikhikusdingang i Trofimus, tau wọu propinsing Asia. 5 I sireněngal᷊imona si kami kụ bọu ene něngampal᷊ẹ̌ si kami suTroas. 6 Napal᷊useng Pěmamantugu Ěllon Borotẹ̌ TaweKabọ e, i kami němundal᷊ẹ̌ kụ naněntangken soan Filipi.Lima ěllo tuhụ e i kami nẹ̌tampung kapia ringang i siresu Troas. Sene i kami e nẹ̌tanạ sěngkamisa karěngụe. 7 Su hěbing ěllo misa e i kami nẹ̌tampung mědeạukumaěng sěngkakaěng kerẹewe kakaěngu anạ u sěmbaụe. I Paulus kai mědẹ̌darudato ringangu taumata, watụu sěngkariọěllone i sie kai piạ karakine měbuạ. Sarangkẹ̌kal᷊oarane i Paulus měngkate měbẹ̌bisara. 8 Su ral᷊ungukamarẹ̌ su wowone rasị tampạeng kami mẹ̌tampung e,měngkai namu sol᷊one. 9 Ene kai piạ sěngkatau umbasengarenge i Eukhus mạiangke su tobangeng. Ual᷊ingu iPaulus tawẹ ědunge mẹ̌bisara tangu, i anu umbaseng enekinahunkilangke marasai hakịu i sie kinal᷊ěnabengke sutobangeng ene, bọu e wẹ̌gaweng kinanawoěnge rasị bọukatěllu hawenge. Tangu piạ e i sire něhengkẹ si sie, kutẹusěngkakakěllane i sie kai seng nate. 10 Arawe i Paulus etanaẹ e limintụ, kụ dimarěmmạ su tau umbaseng enee, kụ nilahěkutang e. I Paulus nẹ̌bera angkuěng, "Abeghěnggang u i sie wědaweng biahẹ̌!" 11 Bọu ene i Paulussaụewe naawị sol᷊ong bowone, bọu ene němahiạengborotẹ̌ dingangu kimaěng sěngkakaěng. Sarạeng seng

RAROLOHANG 20.12–21 405marěngụ mạhumbisara ringangu taumata ene sarangmal᷊ukadẹ̌ tangu, i Paulus e nẹ̌buạ e. 12 Taumata eměngkatewe němaringang napul᷊ẹ su tau umbasengene sol᷊ong bal᷊ene. I sire měngkatewe nakapěndang umal᷊uasẹ̌ dingangu mahiborẹ̌. 13 I kami e nakoạ e sol᷊ongkapal᷊ẹ̌ kụ nẹ̌buạ e něngal᷊imona sol᷊ong Asos, mědeạuměněnsomahẹ̌ si Paulus kụ mapasakeng sie su kapal᷊ẹ̌ esene. I sie seng něngatorẹ̌ kerene ual᷊ingu i sie kai makoạsol᷊ong tampạ ene mědeạ dal᷊engu luměngang. 14 Sarạengnẹ̌sombang su Asos, i Paulus měngkatewe lighạ simakekapal᷊ẹ̌ kụ bọu ene i kami nẹ̌buạ sol᷊ong Melene. 15 Bọupai ene, i kami e nẹ̌bua kapia kụ sěngkariọěllone nahumpạu tampạ kụ mětẹ̌těngong Khios. Sěngkakarumahing e ikami e nahumpạeng Samos kụ nal᷊iụen sěhěllo e tangunahumpạen Miletus. 16 I Paulus kai němutusẹ̌ u tawemotong su Efesus, tadeạu kumbahangbe mẹ̌gagholọ utempo e su wanuan Asia. Kụ i sie kai měsẹ̌sasahawụsěngapang botonge makoạ sol᷊ong Yerusalem su ěllonpěmamantug'u Pentakosta. 17 Bọu Miletus i Paulusněndingọ u habarẹ̌ sol᷊ong Efesus měgẹ̌gausẹ̌ apangpangahạ u jamaatẹ̌ sene e pěněnsomahẹ̌ si sie. 18 Enepiạ e i sire nasongọ e i Paulus e něberạ e si sire, "Mangaanạ u sěmbaụ masingkạ u kereapa iạ měbẹ̌biahẹ̌ tempoini sutal᷊oarang kamene nanětạ bọu ěllo humotongeiạ nasongo su Asia. 19 Dingangu kasasanạ u naung,ore lai ringangu tatědọ u ěllon mata mal᷊awọ e iạměmunara waugu Mawu su ral᷊ungu pẹ̌tatohạ u sasal᷊ukạkẹ̌kahombangengku e ual᷊ingu kai piạ kapulu ral᷊akị bọutau Yahudi. 20 I kamene masingkạ u iạ e sembeng taweměndal᷊ěmping sarang kadidị-didị maul᷊ị si kamene apangpiạ gunane si kamene. Iạ maněnro si kamene walạewesu komol᷊angu taumata l᷊awọ dingangu su apang bal᷊e.21 Baewe su taumatan Yahudi arau lai su wansa wal᷊ine iạ

RAROLOHANG 20.22–30 406měngkate sěnniạ mạngarěkilẹ̌ si sire tadeạu apẹ̌tẹ̌tobatẹ̌bọu kal᷊awọu rosan sire kụ apạkakoạ sol᷊ong anun MawuRuata, ringangu apạngimang su Mawu Yesus. 22 Kụ tangumědeạu makatuhụbe laorong Rohkẹ̌ u Ruata e, ute iạ emakoạko sol᷊ong Yerusalem. Kụ iạ e wěga wue měnsangapạ e sarung mariadi si siạ paị sene. 23 Iạ e kětạengbengmasingkạ u su apan soa e, Rohkẹ̌ e mạnahuntěngadẹ̌ sisiạ, u iạ e sarung sumuẹ̌ su tahungkụ dingangu sarungmasigěsạ. 24 Arawe iạ e tawe měndarekeng u pẹ̌bawiahẹ̌kuini e, sěmbal᷊i kate iạ e makauadipẹ̌be munaraku e nạungseng nilěngkang u Mawu Yesus si siạ e ringangu sěmbal᷊ikate iạ e masaa sarang pěngěnsueěngu pẹ̌bawiahẹ̌kue waugu měhabaru Injilẹ̌ e mạanun kakěndagu MawuRuata. 25 Iạ seng bọu nẹ̌wo si kamene anạ u sěmbaụdingangu selaing bọu něhabaru mạanun kereapa MawuRuata e mẹ̌parenta kere sěngkatau Ratu. Kụ ini tanguiạ mẹ̌pẹ̌pěndang u selaing tawe saụ makapẹ̌sombangi kamene manga anạ u sěmbaụ. 26 Ual᷊ingu ene hatedeiạ e mẹ̌bera si kamene u kamageng u piạ u sutal᷊oarangkamene kụ sarung mawihua e, ene wal᷊inewe sal᷊aku.27 Iạ e tawe mẹ̌tal᷊ang bọu hal᷊ẹ̌ku e manualagu pakụkarakin Duata e si kamene. 28 Kụ i kamene pěndiagạbengbatangeng i kamene hala e ringangu lukarewe kěbịdal᷊ohon jamaatẹ̌ e kụ seng pinaměllokang u Rohkẹ̌ uRuata e si kamene mědeạu pakịlukade; u i kamene kaiseng bọu niruị nakoạ měnanahimata jamaatẹ̌ e. Kụ ikamene e pěmpělukadẹ̌be jamạat'u Ruata e mẹ̌sul᷊ungusěngkatau lukadẹ̌ mělẹ̌lukadẹ̌ dombane, batụu Mawu ekai seng napakariadin jamaatẹ̌ e tataghuaneng'E tutuneual᷊ingu kapapohongu Ahus'E tutune. 29 Su pal᷊usẹ̌ku enal᷊ahẹ u sarung děntaěng u manga ral᷊ugẹ̌ bawahanisutal᷊oarang kamene. Kụ i sire apan dẹ̌diagateng i kamenee sarung makoạ kinaěngu manga ral᷊ugẹ̌ ene. 30 Saral᷊aing

RAROLOHANG 20.31–21.1 407bọu tal᷊oarang kamene hala e sarung piạ u masal᷊insawụměhabaru habarẹ̌ tawẹ katěngade. I sire měkẹ̌koạ kerenetadeạu apan taumata kụ seng mạngimang su Mawu Yesuse mipal᷊idẹ̌ kụ bọu e tumol᷊e si sire. 31 Ual᷊ingu ene tangupakaral᷊ukadẹ̌ bue! Pẹ̌tahěndung u kai těllu taung karěngụe, ringangu kạsangị e hanesẹ̌, ěllo hěbi e tawẹ ědone iạmaněnro su sěngkatau-sěngkatau e wọu i kamene. 32 Kụini e iạ měnarakang i kamene su Mawu Ruata tadeạui Sie měhiking si kamene ringangu tadeạu i kameneměngumpaedẹ̌ bue su habaru kakěndagu Mawu Ruata.Mawu Ruata e kai kawasa waugu manoghasẹ̌ si kameneringangu měngonggọ u kal᷊awọu al᷊amatẹ̌ si kamene kụseng nịdariahin'E waugu pakụ umat'E. 33 Iạ e tawelumaěnning u roitẹ̌ arau pakeang su sarang sěngkatau. 34 Ikamene hala e masingkạ u kai ual᷊ingu liaghang gaku iạměsẹ̌sal᷊imaẹ měnukụewe pandungangku ringangkewenmanga hapịku apan němpẹ̌tol᷊e ringangku. 35 Su ral᷊ungupakụ munara e iạ seng něngonggọ u sansahẹ̌ si kameneu kahian pẹ̌tatěngkasaghedẹ̌ kere ini e i kitẹ e hinongmẹ̌tul᷊ung u apan seng bọu nipěhengetang u MawuYesus, 'Limembong makariangkamang e měngonggọ,sul᷊ungu měnarimạ e.' " 36 Ene sarạeng i Paulus nasuẹenbisarane tangu i sie němul᷊angengke ringang i sire kěbịe kụ nẹ̌kal᷊iomaneng. 37 Tangu i sire kěbị e měngkatewenahunsangị kạl᷊ahěkụ e si Paulus dingangu kạpěbẹ̌beranesal᷊amatẹ̌be rumal᷊eng. 38 Něngalembọewe makạsusa sisire e ual᷊ingu i Paulus nẹ̌bera u i sire e sembeng ta saụmakasilo si sie. Bọu e i sire němpangěntuden sie sol᷊ongkapal᷊ẹ̌.21 1 I kami e nẹ̌katạ u pangahạ u jamaatẹ̌ bọu Efesuse, bọu ene naněntang i sire. Bọu e i kami nẹ̌buạ enatěpasu toadu Kos; kụ sěngkariọěllone i kami nahumpạe su tahanusang Rodos. Bọu tampạ ene tangu i kami e

RAROLOHANG 21.2–11 408němundal᷊e sol᷊ong pěmamal᷊angoěngu Patara. 2 Su Patarae i kami nẹ̌sombangkeng kapal᷊ẹ̌ mětẹ̌mona Fenisia.Tangu i kami simakẹ e kapal᷊ẹ̌ ene, mase nẹ̌buạ e, 3 kụnẹ̌sakaeng sarang i kami e nakasilọ e tahanusang Siprussu kaihing kami; kai arawe i kami e mang kapěsẹ̌sakaengemẹ̌tẹ̌mona Siria. I kami e němal᷊ango su Tirus, batụukapal᷊ẹ̌ e kai pěngaungang lurange. 4 Su tampạ ene ikami tamai limuhu nẹ̌wo apang měmpạngimang suMawu Yesus, mase mětẹ̌tanạ dingang i sire ghěnnangusěngkamisa karěngụ e. Kinahiạen ahạ u Rohkẹ̌ u Ruatae i sire měnẹ̌něgu si Paulus tadeạu kumbahangbe tamaisol᷊ong Yerusalem. 5 Kai sarangke nahěpusẹ̌ temponewaug'i kami e mẹ̌tanạ sene, i kami e naněntang i sirekụ naněpasu raral᷊eng i kami. I sire kěbị e ringangkewenmanga anạ dingangu kawing i sire něnonda si kami sarangl᷊ikudu soa. Paị sene, su wiwihu apeng tangu i kami kěbịněmul᷊angeng kụ nẹ̌kal᷊iomaneng. 6 Bọu ene i kami enẹ̌katạ e sěmbaụ dingangu wal᷊ine wọu ene simake sukapal᷊ẹ̌, kụ i sire němpẹ̌sul᷊ẹ e sol᷊ong bal᷊e. 7 I kami eměngkate němundal᷊ẹ̌ bọu Tirus sol᷊ong Ptolemais. Senei kami e nẹ̌wo manga anạ u sěmbaụ apang mạngimange, kụ měbẹ̌bawạ e adatẹ̌ si sire bọu e reng nẹ̌tanạsěhěllo ringang i sire. 8 Sěngkariọěllone i kami e nẹ̌buạe kapia, kụ nahumpạeng Kaisarea. Sene tangu i kami ereng nẹ̌sombang u mělahabaru Injilẹ̌ arenge i Filipus, kụnẹ̌tanạ dingange su wal᷊ene. I sie tangu kai sěngkatau wọutal᷊oarang sire pitu kinapile su Yerusalem. 9 Anạ e mahualai sire ěpạ seng nial᷊amateng u kakěndagu Mawu Ruatamědeạu měhabaru injil'u Ruata. 10 Sarạeng nararěnnạ ei kami e sene, narěntạ e sěngkatau nabi arenge i Agabusbọu Yudea. 11 I sie riměnta anung kami kụ něngal᷊ạpapehẹ i Paulus. Dingangu papehẹ ene i sie něngikị laederingangu limane hala, mase nẹ̌bera, "Kai ini e nipaul᷊ị

RAROLOHANG 21.12–21 409u Rohkẹ̌ u Ruata e: Taghuang u papehẹ ini e sarunghapusang kere ini su Yerusalem kahian tau Yahudi e, kụisarakang su wal᷊ine tau Yahudi." 12 Sarang nakaringihẹ̌ene, i kami ringangkewelaing kěbị manga anạ u sěmbaụmạtanạ su Kaisarea e mědẹ̌dorong sěngapang botonge siPaulus tadeạu i sie kumbahang tamai sol᷊ong Yerusalem.13 Arawe i sie kai simimbang, "Apa wue gunane i kamenemahunsangị kere ini hakịu mapakakondọ u naungku e?Iạ e seng těbe sadia, wal᷊inewe kětạu makihapusẹ̌ paịsene, kaiso saral᷊aing mate ual᷊ingu Mawu Yesus." 14 IPaulus tawe mapulu rumaringihẹ̌ si kami, tangu i kamie něngědo nẹ̌sěding i sie. "Balạewe kapulun Mawue kariadi," angkuěng i kami. 15 Sarangke wọu nẹ̌tanạsěngapang děngụ e sene, i kami e měngkate něndiahingapal᷊iwụ i kami kụ nẹ̌buạ sol᷊ong Yerusalem. 16 Kụ pirangkatau manga anạ u sěmbaụ bọu Kaisarea nahundingang ikami mědeạu měnondang kami sol᷊ong bal᷊eng Manason,batụu i kami e kai měnguntang su wal᷊ene. (I Manason ekai tau Siprus kụ kai seng marěngụ nakoạ murit'u MawuYesus.) 17 Ene piạ i kami narěntạ e su Yerusalem, mangaanạ u sěmbaụ sene naněnsomahe si kami kụ měngkatemaral᷊ahimumu. 18 Sěngkariọěllone i Paulus dimal᷊engsěngkaral᷊eng dingang i kami nẹ̌wo si Yakobus; kụkěbịewe apan těmbonang u jamaatẹ̌ e mal᷊aing ene sene.19 Bọuten nẹ̌gěllị u adatẹ̌ si sire, i Paulus nẹ̌běke si sirepakụ apang kinoạ u Mawu Ruata e si sie sutal᷊oaran sirewal᷊ine tau Yahudi e. 20 Bọuten nakaringihẹ̌ běken Paulusẹ̌e, i sire kěbị měngkatewe němpẹ̌dalo Mawu. Bọu ene isire němpẹ̌bera si Paulus, "Paulus! I kau hinong masingkạu seng apa hiwune taumatan Yahudi e němpangimang suMawu Yesus. I sire kěbị e kai masaa su torat'i Musa e.21 Kụ orasẹ̌ ini e i sire nakaringihẹ̌ u i kau kai mạněnropakụ tau Yahudi kụ mạtanạ kạl᷊aunidẹ̌ sutal᷊oarang bansa

RAROLOHANG 21.22–28 410wal᷊ine, tadeạu i sire apěmẹ̌měllọ u torat'i Musa. I kau eněnasa si sire tadeạu i sire tawe makisunatu manga anạ isire arau měmpẹ̌sěmpị u ahan tau Yahudi e. 22 Kụ ini ei sire tau Yahudi apan seng mạngimang ene seng nal᷊ahẹu sarung dumaringihẹ̌ u i kau e seng ene sini. Kụ kereapạe tangu? 23 Mapiawe tuhụ těgung kami. Kai piạ ěpạ ukatau sini kụ seng bọu nẹ̌kědo su Mawu. 24 Kụ i kau epěmaringangke si sire panusi watangengu e ringang i sirekụ tal᷊ungko wawaeh'i sire mědeạu makikul᷊ụ u utạ i sire.Mạeng kerene sarung lumětạ su kěbị taumata u apangkinaringih'i sire mạanun kau e, wal᷊inewe hinone, ual᷊ingui kau sěsanu mal᷊aing mẹ̌sẹ̌sěmpị u torat'i Musa e. 25 Kaiarawe i sire apang bal᷊ine tau Yahudi e kụ seng nangimangsu Mawu Yesus, seng bọu nisurateng i kami mạanunputusang i kami u i sire apẹ̌tẹ̌těghang u kumaěng kaěng kụnạung seng bọu nisěmba su mahang duata, apẹ̌tẹ̌tělling ukuminạ binatang piạ dahane arau kuminạ gěsing binatangkụ nate nikěllọ; dingangu apẹ̌tẹ̌těghang u kakanoạ upẹ̌sasundal᷊ẹ̌." 26 Tangu i Paulus dimal᷊engke ringang i sireěpạ u katau ene, kụ bọu ene i sire němpẹ̌těngkasusịenbatangeng i sire sěngkahindọ su sěngkariọěllone. Bọuene i sire nahunsuẹ̌ su Wal᷊em Mawu mědeạu měhabarukate lai pira ěllo hal᷊ẹ̌ u pananusi e maghanapẹ̌ e ringangusasěmban sire sěngkatau-sěngkatau e isarakang. 27 Enepiạ e poěngu pitu ěllo e seng marani e mapaghohẹ̌, tangupiạ manga pirang katau taumatan Yahudi wọu Asia enakasilo si Paulus su ral᷊ungu Wal᷊em Mawu. Bọu ene i sireněnahowongke taumata l᷊awọ e, bọu ene němpẹ̌hěgo siPaulus. 28 Kapěmẹ̌mansage, "E tau Israel, tul᷊ungko! Sengini e taumatane kụ dudal᷊eng suapan tampạ kạpaněnronesu pakụ taumata e, mạněnron haghing dal᷊awangsu tau Israel, rụdokạ torat'i Musa e ringangu rụdokạWal᷊em Mawu ini e. Kutẹu relaingko měmẹ̌maringang

RAROLOHANG 21.29–36 411i sire wal᷊ine tau Yahudi e apạsuẹ̌ su ral᷊ungu Wal᷊emMawu e kụ mapakạdal᷊akị u tampạ susi ini e!" ( 29 I sireněmpẹ̌bera kerene watụ u i sire seng nakasilo si Trofimustau Efesus ene e su soa ringang i Paulus; kụ i sire něngěnnau kai i Paulus napasuẹ̌ u tau ene su ral᷊ungu Wal᷊emMawu.) 30 Ene kasěllahu soa sěmbaụ e měngkatewenẹ̌ganohạ kụ kěbị taumata e němpẹ̌kal᷊iwo-woěngkemědeạu mẹ̌tampung. I sire němpěnamẹ si Paulusdingangu něhiud'i sie sol᷊ong likudu Wal᷊em Mawu e. Kụsu tempo ene lai tukadu Wal᷊em Mawu nihěping. 31 Piại sire manga měnggaghohaeng e mědeạ u měmate siPaulus, taumata e něhabarẹ̌ko su koměndang u mẹ̌sasekẹbọu Roma u kaguwạu Yerusalem e kapěgẹ̌ganohạ e.32 Tangu koměndang ene měngkatewe němaringangmanga pěrwira e ringangu sordado manga pirang kataukụ masahawụ-sahawụ nahuntal᷊ang dingang i sire sol᷊ongtampạ u ghanohạ ene. Su tempon taumata l᷊awọ e nakasilokoměndang ene ringangu manga sordadone, tangu isire němpangědọ e naměbahẹ̌ si Paulus. 33 Koměndangene měngkatewe himaung si Paulus, kụ nisamẹ e,ringangu nangoro taumata piněhapusẹ̌ si sie. Bọu enekoměndang ene nakiwal᷊o měnsang kai i sai i Paulusẹ̌e ringangu kai apạ e nikakoạ e. 34 Sěmbahageang bọutaumata l᷊awọ e simimbang u kere ini kụ sěmbahageangkewe lai simimbangu kerene. Kakakoạ kerene ute kaikal᷊emboghang hakịu koměndaěng e tawe makakasingkạu kai apạ e nạung seng nariadi e. Ual᷊ingu ene tangui sie něngoro tadeạu i Paulus pakịsuẹ̌ su ral᷊ungumarkasẹ̌. 35 Piạ i sire něngahạ i sie sol᷊ong tumbal᷊atunge, manga měnggaghanohạ e tangu měngkateweněmpěnggaghohaeng tawẹ sihinge hakịeweng i Paulusẹ̌e katewe pinẹ̌tambangengu manga prajuritẹ̌ e. 36 Isire e tẹ̌tol᷊eěngu wuntuangu měnggaghohaeng e kụ

RAROLOHANG 21.37–22.5 412měmpěmẹ̌mansagẹ̌ u, "Patẹ e i sie!" 37 Kerene sumuẹ̌ esu ral᷊ungu markasẹ̌ e, i Paulus nẹ̌bera su koměndang ene,"Botonge iạ deng makapẹ̌dudaton Tuang kadodọ tempo?""I kau makạberangbeng Yunani tangu?" angkuěng ukoměndang ene. 38 "Kamageng kerene, i kau wal᷊inewetau Misirẹ̌ nạung kangerẹ nẹ̌koạ gohaeng kụ bọu enenapatal᷊ang u ěpạ u hiwu su kataune měnggaghohaeng piạaghide simuẹ̌ sol᷊ong banua l᷊inggi?" 39 I Paulus simimbang,"Iạ e kai tau Yahudi, tumanạu soan Tarsus, soa melengsu Kilikia. Tul᷊ungko ghělire loahe iạ mẹ̌bisara ringang."40 Tangu sarạeng i Paulus nighělirang u loahe nẹ̌bisara, iPaulus dimarisị e su tukadẹ̌, kụ něnida ringangu l᷊imane.Kěbị taumata e něngkarěmmasẹ̌. Bọu ene i Paulusnẹ̌bisara si sire su werang Ibrani. I Paulus nẹ̌bera,22 1 "Manga ghaghurang esẹ dingangu manga anạ usěmbaụku ikẹ̌kěndagẹ̌ e pakụ! Iạ e maul᷊ị u hinokue si kamene. Kěnangko raringihẹ̌!" 2 Piạ i sire nakaringihẹ̌si Paulus měbẹ̌bera su werang Ibrani e, saunengke lainẹ̌těngkarěmmasẹ̌ i sire. Tangu i Paulus naněpasengtatualage. 3 "Iạ e kai tau Yahudi," angkuěng i Paulus, "iạe kai piněhěnding su Tarsus su wanuan Kilikia, kaiso iạe niapakasaria sini su Yerusalem, kụ kai nitěnroěngpinakiuwuhẹ̌ kahian mananěnro gẹ̌guwạ i Gamaliel suhal᷊ẹ̌ u tumuhụ torat'i Musa e su manga i upung i kitẹ e.Mẹ̌sul᷊ungkewelai manga anạ u sěmbaụ pakụ e sini susahěllo ini, iạ e mal᷊aing makěhagẹ̌ baugu Mawu e. 4 Iạe měngkai mětẹ̌ngkaị pakụ apan tụtol᷊e těnro wuhuene. I sire kěbị e baẹ esẹ arau waẹbe lai wawine e takụsẹ̌samekang mase takụ sẹ̌suěkang su ral᷊ungu tahungkụ.5 Imang mawantugẹ̌ hala e, ringangu kěbịewe apangMěnggaghuta Agama e makạsahidi u iạ e tawe mẹ̌kakon.Batụ u kai seng i sire ene wọu něngonggọ u suratẹ̌ siạbaug'i sire tau Yahudi su Damsyik. Ual᷊ingu suratẹ̌ ene

RAROLOHANG 22.6–16 413tangu iạ niapakawala měnamẹ apan taumata mạngimangsu těnro ene e su tampạ ene ringangu mẹ̌bawạewe laisi sire sol᷊ong Yerusalem mědeạu pahangeng." 6 "Piạ e iạkạdal᷊enge kụ maranịeng Damsyik, natarangke ěllo mal᷊ẹ̌tue, sěngkianụ e piạ tualagẹ̌ masaria natuahẹ̌ bọu l᷊angịněliwung si siạ. 7 Ene iạ měngkatewe nawatang su ěntana,bọu e iạ nakaringihẹ̌ piạ ngihẹ̌ nẹ̌bera si siạ, 'Saulus,Saulus! Kawe unụe i kau mạnumbiagẹ̌ si siạ?' 8 Mase iạe nakiwal᷊o, 'Kai i sai i Kau e Tuang?' 'Iạ e kai i Yesus tauNazaret tẹ̌tumbiagengu,' angkuěnge. 9 Taumata apạewengene sene ringangku e nakasilo tualagẹ̌ ene, kaiso i siretawe nakaringihẹ̌ ngihẹ̌ měbẹ̌bisarang iạ e. 10 Mase iạnakiwal᷊o kạpia, 'Iạ e kai hinong makoạ e apa Mawu?'Mawu e simimbang, 'Pẹ̌bangungke kụ suẹ̌ko su Damsyik.Kụ sene i kau e sarung paul᷊ikangu kapulun Duata e pakikoạsi kau.' 11 Iạ e kai nawuta ual᷊ingu tualagẹ̌ nakal᷊angị ene.Tangu manga hapịku e něngahạ u iạ e simuẹ̌ su Damsyik.12 Tangu sene kai piạ sěngkatau arenge i Ananias. I sie kaisěngkatau taumata maagama ringangu matuhụ-tuhụ sumanga torat'i Musa. Kěbị tau Yahudi apang měmpẹ̌tẹ̌tanạsu Damsyikẹ̌ e měngkate maadatẹ̌ kahěngang si sie. 13 I siekai riměnta rimal᷊inge si siạ, kụ dimarisị su sěndihangkuapidu nẹ̌bera, 'Saulus, anạ u sěmbaụku, saụko pěmandapakapia!' Su tempo ene lai iạ něhengkẹ u ghaku, wọuene němanda si sie. 14 Bọu ene i sie nẹ̌bera si siạ, 'Duatanạung pạhamawuang i upung i kitẹ e seng němile si kautadeạu i kau makakasingkạ u kapulun'E, ringangu makasilosi Yesus, Ěllangu Ruata kụ měkẹ̌koạ kapulun Duata e maserụdaringihẹ̌be ngihu Mawu Yesus sẹ̌sane. 15 I kau esarung makoạ sahidi waugu měhabaru pakụ apan sengkinasilonu ringangu kinaringihu su pakụ taumata e. 16 Kụtawahal᷊uasu lai mahědo marěngụ-děngụ. Pẹ̌bangungke,kụ pakisahaningkong batangengu. Pẹ̌kuiko arengu Mawu

RAROLOHANG 22.17–27 414e tadeạu i kau e mal᷊iwirẹ̌ bọu rosanu e.' " 17 "Iạ e nẹ̌sul᷊esol᷊ong Yerusalem, kụ piạ iạ kapẹ̌kẹ̌kal᷊iomanenge suWal᷊em Mawu, iạ e kai nikanoakeng u Rohkẹ̌ u Ruata.18 Iạ nakasilo Mawu; kụ i Sie něhengetang si siạ, 'Lighạkopakasahawụ pěněntangu Yerusalem, batụu i sire sini etawẹ karal᷊uase měmpěnarimạ u sasahidinu e mạanunIạ.' 19 Iạ kai nẹ̌bera, 'Mawu, i sire masingkạ-singkạ u iạseng bọu simuẹ̌ su manga wal᷊eng pẹ̌kakal᷊iomanengangmědeạu měnamẹ dingangu měměbahẹ̌ si sire apangměmpạngimang si Kau e. 20 Kerene lai su tempon sahidinui Stefanus nipate, iạ sẹ̌saku e mal᷊aing ene sene, ringangukapuluku kerene. Hakịu kawe iạ e mělẹ̌hapa pakeangi sai-saing němate si sie.' 21 Kaiso Mawu e mal᷊aingnẹ̌bera si siạ, 'Dakọ e, watụ u Iạ kai sarung měndoloh'ikau kakoạ sol᷊ong tampạ marau anun sire apang bal᷊inetau Yahudi e.' " 22 Taumata e mang deng dụdaringihẹ̌si Paulus mahumbisara e, katewe su pěngěnsueěnguwawerane e, i sire kawe němpěheang sěngapangbotonge kaihạ e, "Měngkate pate taumata kerene.I sie tawe hinone ipẹ̌biahẹ̌!" 23 Apidu kapělẹ̌heangemaiha-ihạ, i sire němpěngalipẹ e kakingkaeng i sire,ringangu mapakạtontongu awul᷊ẹ̌ su winangaeng. 24 Tangukoměndaěngu wuntuang u Roma e nangorọ e tadeạui Paulus pakịsuẹ̌ e su wal᷊oarị mědeạu i sie sẹ̌suiangdingangu kạgesere mědeạu makakasingkạ u kawe unụetau Yahudi e kawe měmpěbẹ̌buheang kerene si sie. 25 Kaisu tempong i Paulus bọuten nilaikị baugu pakilimadẹ̌ e,i Paulus kai nẹ̌bera su pěrwira kụ nạung dụdarisị sene,"Botonge ngae měndal᷊imadẹ̌ sěngkatau kawanuan Romae kụ bědang tawe nisẹ̌sẹ̌suiang?" 26 Nakaringihẹ̌ ene,tangu pěrwira ene, nakoạ sol᷊ong anun koměndanguwuntuange kụ nẹ̌bera, "Kụ seng ini e sarung koatengi Tuang? Tau ini e kai kawanuan Roma!" 27 Tangu

RAROLOHANG 22.28–23.5 415koměndang ene nakoạ e sol᷊ong anun Paulus dingangunakiwal᷊o, "Kěnangko paul᷊ị, měnsangbe kawanuan Roma ikau e!" "Ore" angkuěng i Paulus, "iạ e kawanuan Roma."28 Koměndang ene saụewe nẹ̌bera, "Iạ e nakoạ kawanuanRoma, ual᷊ingu měmẹ̌maehẹ̌be pajakẹ̌ tawẹ sihingekal᷊awọe!" I Paulus simimbang, "Arawe iạ e piněhanạbekere anạ u wanuang Roma e." 29 Tangu orasẹ̌ ene laimanga sordado apangkewe mapulu měnaněsui si Paulusẹ̌e němpẹ̌sohọ dingangu koměndang ene mal᷊aing natakụbatụu i sie kawe seng něhapus'i Paulusẹ̌ e, sěmbal᷊iaui Paulus kawe anạ u wanuan Roma. 30 Koměndanguwuntuang bọu Roma e mapulu-pulu makakasingkạ uměnsang kawe unụe hakịu tau Yahudi e měngěnsilu sal᷊asi Paulus. Ual᷊ingu ene tangu sěngkariọěllone i sie nẹ̌kuimanga imang těmbonang e ringangu manga MěnggaghutaAgama e niapẹ̌komol᷊ẹ̌. Bọu ene i Paulus e nilukane wọuwěntunge, mase pinakiwawane niapararisị su těngon sirekěbị.23 1 Ene i Paulus němandạ e si sire měnggaghaghutae kụ nẹ̌bera, "Manga anạ u sěmbaụ kụ! Sarangsahěllo ini e iạ tawe nakapěndangu mamben tawẹsal᷊aku su těngon Duata su ral᷊ungu naungku mạanunpẹ̌bawiahẹ̌ku." 2 Piạ i Paulus nẹ̌bera kerene, ImangMawantugẹ̌ i Ananias něndolohu taumata kụ dụdarisị susěmběkang Paulus piněmeru mohong i Paulus. 3 Tangu iPaulus nẹ̌berạ e su imang mawantugẹ̌ ene, "Mawu Ruatae sarung měmeru si kau, taumata konang kụ měmẹ̌měllesusi! I kau kụkaiang sene mělẹ̌hukung u iạ tụtuhụtorat'i Musa, kutẹu kawe i kau sěsanu lụl᷊ampa toratẹ̌e, kụ měngẹ̌ngoro taumata tadeạu apěmẹ̌meru si siạ!"4 Taumata apang su sěmbẹ̌kang Paulusẹ̌ e nẹ̌bera si Paulus,"I kau měngkai kạsamede imang u Ruata Mawantugẹ̌!" 5 IPaulus simimbang, "O, iạ e wěga, manga anạ u sěmbaụ, u

RAROLOHANG 23.6–13 416i sie kawe imang mawantugẹ̌. Kahěngang bue su ral᷊unguBukẹ̌ Susi e piạ kạbawohẹ, 'Kumbahang i kau měngkaimanamedẹ̌ těmbonang u wansanu e.' " 6 I Paulus nakasilou sěmbahageang bọu manga měnggaghaghuta e kai wọui sire tau Saduki ringangu sěmbahageangkewe lai wal᷊ineute kai i sire wọu taumatang Farisi. Ual᷊ingu ene i sienẹ̌bera su měnggaghuta e, "Manga anạ u sěmbaụ! Iạ ekai tau Farisi, hěnton Farisi. Iạ e nilahukung sini ual᷊inguiạ mangimang u taumata apan seng nate e sarungbemẹ̌biahẹ̌ kapia." 7 Sarang i sie nẹ̌bera kerene, tau Farisiringangu tau Saduki e nanětạ e nẹ̌darendehẹ̌, hakịukomol᷊ang ene napahiạ duang kamonaěng. ( 8 Batụ uungkuěng u tau Yahudi e, taumata nate e seng tawesaụ mẹ̌biahẹ̌ kapia, dingangu tawẹ apa malạekatẹ̌ e,ringangkewe lai manga rohkẹ̌ e tawe apa; arawe tau Farisie mạngimang u sarungbe piạ kěbị tamai ene.) 9 Tangunẹ̌ganohạ e marehe. Pirang katau taumatang Farisi enakoạ mananěnro agama e němpẹ̌darisị kụ dudokạkahěnga-hěngang. Angkuěng i sire: "Tumuhụ kasingkại kami e, tau ěndaị e tawẹ sal᷊ane sarang kadidị-didị!Aramanung mamben těngadẹ̌ piạbe rohkẹ̌ arau malạekatẹ̌e kụ měbẹ̌bisaran sie!" 10 Pẹ̌dararendehẹ̌ ene nakoạe keren kasěllahe hakịu koměndang e natakụ kibasinẹu i Paulus kai sarung pẹ̌tatal᷊iwungang i sire pateěng.Kụ i sie něndolohu wuntuangu sordado e piněngal᷊ạ siPaulus wọu tal᷊oaran sire e ringangu pinẹ̌bawa si siesol᷊ong markasẹ̌. 11 Su hěbi tuhụ e Mawu Yesus dimarisị susěndihang i Paulus kụ nẹ̌bera u, "Pakatarimạ bue naungue! I kau e seng nẹ̌sahidin Iạ e su Yerusalem. I kau e hědonsarung mẹ̌sahidin ene lai su Roma." 12 Sěngkariọěllonemal᷊uka-l᷊ukadẹ̌ tau Yahudi e nanětạ e němpěngindorẹ. Isire němpẹ̌salu tawe kumaěng dingangu tawe manginung,kereu i sire tanakạpate si Paulus. 13 Piạ kal᷊imam pul᷊one su

RAROLOHANG 23.14–21 417kataune taumata e němpěngindorẹ. 14 I sire něngkakoạsol᷊ong anung manga imang těmbonange ringangu mangatěmbonang u tau Yahudi apidu nẹ̌bera, "I kami e sengnẹ̌salu sěngkapẹ̌salu u tawe kumaěng dingangu tawemanginung apa-apa kereu tawe nakạpate si Paulus.15 Ho, ini e manga anạ u sěmbaụ dingangkewen mangaměnggaghuta e mapiawe němpěndingọ u suratẹ̌ suapang koměndangu wuntuang bọu Roma e kụ pẹ̌dorongsi sie pẹ̌bawa si Paulus kapia pẹ̌těngong kamene,tabidạu i kamene mapulu saụ mananẹ̌sui perkaranepakaunsu-unsui. Kụ i kami e seng sadia waugu měmate sisie těntal᷊ang ta nạhumpạ u ini." 16 Arawe anạ u wawinengPaulusẹ̌ e nakaringihẹ̌ niusu kindorẹ ene. Tangu i sie nakoạe sol᷊ong markasẹ̌ e kụ něhabaru hal᷊ẹ̌ ene si Paulus. 17 IPaulus mase nẹ̌kuị e sěngkatau pěrwira kụ nẹ̌bera si sie,"Paringangko umbaseng ini e sol᷊ong anung koměndang;batụu i sie kai mapulu piạ u ipaul᷊ị e si sie." 18 Pěrwiraene němaringangke rariọ umbaseng ene sol᷊ong anungkoměndang kụ nẹ̌bera angkuěng, "Paulus, taumatanghukumang ene, nẹ̌kui si siạ, kụ nẹ̌dorong si siạ tadeạupěmẹ̌maringang rariọ umbaseng ini e sol᷊ong anun Tuang;u kai piạ u hinong takụ ihabarẹ̌." 19 Koměndang eneněngumbelẹ e l᷊imang dariọ umbaseng ene kụ nipakagheasol᷊ong sěndihang e kụ pinakiwal᷊oěng, "Kai maul᷊ị u apasi siạ i kau e?" 20 Dariọ umbaseng e simimbang u, "TauYahudi e seng sěngkapẹ̌gaghighilẹ̌ u mẹ̌dorong takadeạui Tuang pẹ̌bawa si Paulus apẹ̌těngon MěnggaghaghutaAgama e rịěllo, mẹ̌sul᷊ungu i sire mapulu saụ měněsuiperkarane pakaunsu-unsui. 21 Kai kumbahangbe i Tuangmahimang dorong i sire, batụu kai piạ kal᷊imam pul᷊onesu kataune taumata kapěkẹ̌kěmbunine mědeạu měhěgạsi sie sural᷊eng. I sire kěbị e seng němpẹ̌salu tawekumaěng dingangu tawe manginung kereu i sire tawe

RAROLOHANG 23.22–32 418nakạpate si Paulus. Kụ ini e i sire sembeng sadia; kụkate měngẹ̌ngampal᷊ẹ̌ sasimbang i Tuang samatang."22 Koměndang ene nẹ̌bera, "Kumbahang měhabarẹ̌ sisai-sai, u i kau kawe seng naul᷊ị u ini e si siạ." Bọu ene isire něndolohu rariọ umbaseng ene pinakapul᷊ẹ. 23 Bọue koměndang ene nẹ̌kuị e pěrwira ruang katau, mase isie nẹ̌bera si sire, "Diahiko sordado rua hasụ su katauneringangu těntara sụsake kawal᷊o e pitum pul᷊o su kataune,dingangu těntara piạ dal᷊eange rua hasụ su kataune kụapẹ̌bua l᷊ai sol᷊ong Kaisarea měntěhang hěbi pukul᷊ẹ̌ sio.24 Diahieko l᷊ai kawal᷊one i Paulus pakisakei, kụ tondakoi sie sarang mahumpạu anun Guběrnurẹ̌ i Feliks kụtawẹbe kurange apa." 25 Mase koměndang ene němohẹ usuratẹ̌ bawerane kere ini, 26 "Su mawu Guběrnurẹ̌ i Felikslẹ̌adateng, tabeạ bọ'i Klaudius Lisias! 27 Tau ini e sengnịsasamẹ u tau Yahudi kụ seng masarạ pateěng i sire kaimanga iạ tawe riměnta ringangu wuntuang u těntarakue kụ něngambang si sie; batụu iạ kai nakaringihẹ̌ u i siekai anạ u kawanuang Roma. 28 Ual᷊ingu iạ kai mapulumasingkạ u kai apa ngae sal᷊ane kụ ilẹ̌ěnsil'i sire si sie,mědeạu takụ iwawa sol᷊ong Pěnggaghutaěngu Agamangsire. 29 Kutẹu i sie nạung tawe nẹ̌koạbe apa-apa kụ i siehinong sigěsakengu papate arau itahungkụ. Laěnsil'i siresi sie kětạbeng ual᷊ingu piạ kal᷊ahěmpukange ringangutoratu agamang sire hala e. 30 Bọu ene iạ nipaul᷊ikangu kaipiạ karaki ral᷊akisẹ̌ bọu tau Yahudi e si sie. Hakịu saunengtakụ pinakiěntudẹ̌ i sie su anun Tuang Guběrnurẹ̌. Kụ iạe seng dimolohu apan němpěngěnsil'i sie apěbẹ̌bawapangaduhang i sire e mạanuewen sie si Tuang." 31 Tangumanga těntara e němpẹ̌karadiahangke munarang sire.I sire e němpěngal᷊ạ e si Paulus kụ němpẹ̌bawa si siehěbi ene lai sol᷊ong Anpatris. 32 Sěngkariọěllone i sirenapakawalan buntuangu sumasake kawal᷊o něnẹ̌pasu

RAROLOHANG 23.33–24.7 419raral᷊eng dingang i Paulus, kụ i sire hala e nẹ̌bal᷊ị kapiasol᷊ong markasẹ̌. 33 Ene wuntuangu těntara sumasakekawal᷊o e nahumpạ e su Kaisarea, i sire něhabaren suratẹ̌ene su guběrnurẹ̌, kụ bọu ene něnarakang i Paulus sisie. 34 Sarạeng guběrnurẹ̌ e nasuẹen basane suratẹ̌ e, isie nakiwal᷊o si Paulus, měnsang kai wọu apa asal᷊e. Ene isie nasingkạ e u i Paulusẹ̌ e kai wọu Kilikia asal᷊e, 35 ute isie nẹ̌berạ u, "Kerenẹ e! Iạ hědon mananẹ̌sui pěrkaranu,kụ kamageng u i sire apan němpẹ̌pangaduhang i kau eseng marěnta sini." Bọu ene i sie něngoro tadeạu i Pauluspakịaresẹ̌ su ral᷊ungu wal᷊en Datu i Herodes.24 1 Lima ěllo tuhụ e, Imang Mawantugẹ̌ i Ananiasringangu manga těmbonang u tau Yahudi e nakoạsol᷊ong Kaisarea nẹ̌dingangu sěngkatau pěngacara arengei Tertulus. I sire nẹ̌těngon Guběrnurẹ̌ i Feliks dinganguněhabaru pangaduhang i sire mạanun Paulus. 2 Piạ e iTertulus nikuiang sol᷊ong těngone, i sie něngěnsil'i Pauluskere ini, "I Tuang Guběrnurẹ̌ Lẹ̌adateng! Su l᷊iman tuang,banuang kami e rembeng měbẹ̌biahẹ̌ su pědarame.Dingangu ual᷊ingken katatahuěnnang tuang, ute selaingmal᷊awọ hal᷊ẹ̌ mapapia e kẹ̌koateng i pạnaghupiakawanuang kami. 3 Kěbị e mang tẹ̌tarimakeng i kamiringangu tatarimakasẹ dingangu pěngangarěga sěngapangkarangẹ e su pakụewe tampạ. 4 Kai tadeạu kumbahangbemẹ̌gagholọ u tempo l᷊awọ si tuang, ute iạ mělẹ̌harapẹ̌mal᷊owọko i tuang dembeng mẹ̌daringihẹ̌ pangaduhang ikami e kadodọ ini. 5 I kami e nakaěbạ tau ini e nạung kaiměnggaghohaeng makạsilakạ. Su apan tampạ i sie kaimakakạděntang ganohạ sutal᷊oaran tau Yahudi ringangui sie nakoạ pangahạ e suapang kakanoạu tau Nazaret. 6 Isie seng hakịu wọu l᷊ai něnal᷊ukạ napakal᷊amuhụ u Wal᷊emMawu e, hakịu nisamẹ i kami e i sie. (I kami e kai mapuluměhukung i sie tuhụewe toratu agamang kami e. 7 Kaiso

RAROLOHANG 24.8–17 420koměndang i Lisias e nangahon sie wọu l᷊imang kami,8 ringangu nangoro tadeạu apang měmpangạduhang epětẹ̌těngon tuang.) Kereu i tuang měnanẹ̌sui tau ini e,i tuang sěsane sarung makaringihẹ̌ bọ'i sie katul᷊idẹ̌ ewọu pakụ laěnsilẹ̌ ipạngěnsil'i kami e si sie." 9 TaumatanYahudi apan sene mal᷊aing měmpangěnsilẹ̌ dingang siPaulusẹ̌ e, ringangu mạnahuntěngadẹ̌ pakụ apangniweran Tertulus. 10 Mase guběrnurẹ̌ e něnida si Paulusmědeạu apěbẹ̌bera. Tangu i Paulus simimbang ungkuěng,"Iạ mạsingkạ u i tuang kai seng nakoạ mělahukungsu wanua ini e ringangu taunge karěngụ e. Hakịu eneiạ nakapěndang mal᷊uasẹ̌ maul᷊ịu sasimbangku e supahes'i tuang. 11 I tuang seng nakasẹ̌sui hala u taweněngalembo wọu mapul᷊o dua su ěllone nal᷊iu iạ e nakoạsol᷊ong Yerusalem kụ nẹ̌kal᷊iomaneng. 12 Dingangu tawenikẹ̌kaěbakeng u tau Yahudi e iạ mědẹ̌darendehi sai-saiarau napẹ̌komol᷊u taumata waugu pẹ̌gěnggohaeng suWal᷊em Mawu, arau su manga kanisa arau su tampạewesude su ral᷊ungu soa. 13 I sire mal᷊aing tawẹ u makal᷊ahẹu manga laěnsili sire ilẹ̌habarẹ̌ si tuang mạanun iạ e.14 Mambeng těngadẹ̌ iạ harusẹ̌be měngaku su těngontuang u iạ kawe měnẹ̌němba Ruatang i upung i kami etụtuhụewe těnrong Mawu Yesus kụ angkuěng i sirekawe nẹ̌sal᷊a. Arawe iạ e wědang mạngimang u pakụapang mạbawohẹ su ral᷊ungu Bukẹ̌ i Musa e ringanguBukẹ̌ u manga nabi e. 15 Mẹ̌sul᷊ungu i sire, iạ mal᷊aingpiạ pělaharapẹ̌ku ilẹ̌unsandehẹ̌ su Mawu Ruata u kěbịtaumata e sarung mẹ̌biahẹ̌ kapia wọu papatene --taumata mapapia arau taumata ewe lai raral᷊aị! 16 Hakịuene iạ měkẹ̌kul᷊ěte sěngapang botonge tadeạu ral᷊ungunaungku e wurẹ̌si su těngon Mawu e ringangu wurěsisu těngọewe lain taumata e. 17 Sarạeng nạung tawẹdise su Yerusalem mangạe pira taung, iạ nẹ̌bal᷊ị sene

RAROLOHANG 24.18–26 421nangěntudu roitẹ̌ kakěndagẹ̌ su kawanuaku ringanguwaugu měnarakangu sasěmba su Mawu Ruata. 18 Sutempong iạ kapěkẹ̌koạ e ene, i sire nakaěbạ e si siạ suWal᷊em Mawu, bọuten nanusi watangeng. Tawẹ apataumata l᷊awọ e ringangku, ringangu tawẹ apa l᷊ai ganohạsene su tempo ene. 19 Kětạembeng piạ tau Yahudi pirangkatau sene wọu propinsing Asia. Kawe i sire hinong enesini e waugu mẹ̌bawa pangaduhang i sire si tuang, kereu isire piạ pangaduhang ual᷊ingu laěnsil'i sire si siạ e. 20 Arauměngkate walạ i sire ini hala maul᷊ịu karal᷊akịku apạewengkinasilon sire, su tempon iạ e mapẹ̌těngon MěnggaghutaAgama e. 21 Kinaěbakeng i sire kětạbeng bawera sěmpědiini, kụ pinẹ̌bera su těngon sire u: Iạ e nịdaratẹ̌ sahělloini e, kai ual᷊ingu iạ mạngimang u taumata nate e saụbeiapẹ̌biahẹ̌ kapia." 22 Mase i Feliks kụ seng nakakasingkạl᷊awọ hal᷊ẹ̌ u těnrong Mawu Yesus, něngondọeng pěrkaraene, "Iạ e sarung mamutusu pěrkara ini," ungkuěnge,"kereu koměndang i Lisias seng marěnta." 23 Mase i sieněndolohen pěrwira kụ masasingkạ i Paulus tadeạupakịpaere apidewe lai pěgẹ̌gěllị u l᷊oahe pẹ̌kadodọ sisie ringangu kumbahangbe mẹ̌sědingu manga hapị eměmpěgěllị u apang gẹ̌gausange. 24 Ene nal᷊iụen piraěllo i Feliks diměnta, niringanengkeng kawinge isẹ̌sěbạsi Drusila; i sie sěngkatau tau Yahudi. Tangu i Feliksněngoro taumata piněngal᷊ạ si Paulus, bọu ene i Feliksdimaringihẹ̌ si Paulus měbẹ̌bisara mạanun pangangimangsi Kristus Yesus. 25 Kutẹu piạ i Paulus nanẹ̌pasu wisaranemạanung katul᷊idu naung dingangu pẹ̌tangkědangdingangu mạanun hukumang su Ěllong Kiamatẹ̌, i Feliksnatakụ e kụ bọu ene nẹ̌bera, "I kau e wotonge mapul᷊ẹini e. Iạ hědo saụ mẹ̌kui si kau mạeng piạ loahe." 26 Enei Feliks nạung kai mạnganbẹ̌ sarung makaěbạ doitẹ̌ ebọ'i Paulus. Ual᷊ingu ene hakịu i sie měngkate seng masau

RAROLOHANG 24.27–25.9 422měndolohu taumata apěngẹ̌ngal᷊ạ si Paulus mědeạumẹ̌bisara ringange. 27 Nal᷊iụen dua taung i Perkius Festusněngaweng si Feliks nakoạ guběrnurẹ̌. Kụ ual᷊ingu i Feliksmapulu měngal᷊ạ naung u tau Yahudi e, i sie měngkatewenapakawalan Paulus mạl᷊aaresẹ̌ su ral᷊ungu tahungkụ.25 1 Těllu ěllo samurin Festus natumpa su wanua ene,i sie nataraị sol᷊ong Yerusalem bọu Kaisarea. 2 Senemanga imang těmbonange ringangu manga těmbonangu tau Yahudi e měbẹ̌bawạ e pangaduhang i sire mạanunPaulus. I sire měngkate měmpělẹ̌loke si Festus, 3 tadeạuual᷊ingu kapian naunge si sire, i sie mapulu měndolohutaumata apẹ̌bawa si Paulus sol᷊ong Yerusalem; batụu isire kai seng sěngkapẹ̌dal᷊ahingidu mẹ̌těgạ měmate sisie suraral᷊engang. 4 Kai i Festus simimbangu, "Pauluskai reng mạl᷊aaresẹ̌ su Kaisarea; kutẹu iạ sẹ̌saku emal᷊aing tawẹ kararěngụ e sarung mẹ̌sul᷊e kạpia sene.5 Kụ balạete apạewen těmbonange sutal᷊oarang kameneaparẹ̌sungke ringangku e sol᷊ong Kaisarea kụ mapẹ̌daratẹ̌i sie sene, kereu mambeng kahěngang i sie seng bọunẹ̌koạ sěmbaụ pẹ̌sasal᷊a." 6 Bọuten nẹ̌tanạ su Yerusalemmangạ e reng bědang ual᷊u arau mapul᷊o ěllo, i Festusmẹ̌sul᷊e sol᷊ong Kaisarea. Sěngkariọěllone i sie naiangkesu kal᷊aianengu měnggaghuta e kụ něngoro tadeạu iPaulus e pakịpẹ̌tẹ̌těngon sie. 7 Ene piạ i Paulus e nasongọe, tau Yahudi kụ apan seng narěnta wọu Yerusalemněmpẹ̌darisị něliwung siạ, kụ nanětạ e nẹ̌pangaduhangumanga laěnsilẹ̌ mawawěhạ si sie. Kaiso i sire tawemakatahutěngadẹ̌ pangaduhang tamai ene. 8 Su ral᷊ungupẹ̌tatahutěndạ e, i Paulus nẹ̌bera, "Iạ e tawe nẹ̌kẹ̌koạpẹ̌sasal᷊a sarang sěmbaụ mạanun Torat'i Musa arausu Wal᷊em Mawu arau l᷊ai su kaisaru Roma e." 9 Kaiso iFestus e mapulu mangal᷊ạ naungu tau Yahudi. Tangu i sienakiwal᷊ọ e si Paulus, "I kau mapulu sol᷊ong Yerusalem

RAROLOHANG 25.10–18 423mědeạu pakighuta sene su těngoku mạanun mangapangaduhang ene?" 10 I Paulus simimbang, "Iạ e orasẹ̌ini rụdarisị mětẹ̌těngon měndaratẹ̌ u kaisaru Roma; kụkai sene hinone iạ e ghutaěng u pěrkaraku e. I tuangsẹ̌sane masingkạ u iạ tawẹ sal᷊aku su těngon tau Yahudi.11 Kereu iạ e seng limawang ta e ringangu piạ kakanoạkukụ hinong pahangengu papate, ute iạ e sembeng tawemẹ̌kurate pateěng. Kai kereu manga laaduhang i sire kawetawẹ katěngade, ute tawẹ u sarang sěngkatau wotongeměnarakangu iạ e si sire. Iạ e mẹ̌dorong makighutasu pěnggaghutaěngu kaisarẹ̌!" 12 Bọuten nẹ̌dal᷊ahintauringangu manga měnaněgune, i Festus nẹ̌bera, "I kau emědẹ̌dorong makighuta su pěnggaghutaěngu kaisarẹ̌,kụ i kau hinong mẹ̌těngong kaisarẹ̌." 13 Ta nararěnnạwọu ene Datu i Agripa rẹ̌duan Bernike nahunděnta suKaisarea mědeạu mẹ̌beran sal᷊amatẹ̌ si Festus. 14 Sarạengi sire seng mangạe pira ěllo sene i Festus něnualagupěrkarang Paulus su ratu i Agripa. Ungkuěng i Festus,"Sini kai piạ sěngkatau něntang i Feliks, taumatantahungkụ. 15 Piạ iạ nạung ene su Yerusalem, manga imangtěmbonange ringangu manga těmbonangu tau Yahudie němpẹ̌bawa pangaduhang i sire su tau ene ringangumědẹ̌dorong tadeạu iạ měměllọ u ponesẹ̌ si sie. 16 Kaiiạ e simimbang u tau Roma e tawe wotonge měngkateměnarakang kerene sěngkatau lẹ̌ěnsilang e pakihukung,kereu i sie bědaweng tawe nětẹ̌těngon měngangalakẹ̌i sie ringangu onggotangu l᷊oahe maul᷊ị u hinone. 17 Kụpiạ e i sire ramahi němpẹ̌děnta e, iạ e tawe něngampal᷊ẹ̌marěngụ. Sěngkariọěllone iạ měngkatewe apidu naiangsu kaderan pěnggaghaghutaěng kụ nangoro tadeạu tauene pakịbawa pẹ̌těngo. 18 Ene manga měngangalakẹ̌rimarisị e něhabaru pangaduhang i sire, kai i sire taweněmpěngalakẹ̌ u kakanoạ dal᷊akị sarang kadiongeng

RAROLOHANG 25.19–26 424sembaụ, kerẹewe iạ mạngiral᷊ing u sarung i kalakẹ̌ i sire.19 I sire kětạbeng nẹ̌gul᷊ewasu něnna ringange su hal᷊ẹ̌ uagamang sire hala ringangu mạanun sěngkatau arenge iYesus. Tau ene seng napohong, kaiso i Paulusẹ̌ e mangmatoghasẹ̌ mělẹ̌habaru tau ene wiahẹ̌. 20 Ual᷊ingu iạ etawe nakareạ hěngangku měnsang iạ e makahombangbetatualagu hal᷊ẹ̌ ene, kụ iạ e nakiwal᷊o si Paulus měnsang isie mapulu sol᷊ong Yerusalem kụ pakighuta sene hal᷊ẹ̌ upěrkara ene. 21 Arawe i Paulusẹ̌ kawe nẹ̌dorong něngapelẹ̌tadeạu i sie těbe mạtanạ su tahungkụ sarang pěrkaranei putusu Kaisarẹ̌. Ual᷊ingu ene iạ nẹ̌parenta tadeạu i sieměngkateko kal᷊aarese turusẹ̌, sarang iạ makareạ loaheměndolohi sie sol᷊ong anung kaisarẹ̌." 22 Mase i Agripanẹ̌bera si Festus, "Iạ sẹ̌saku e mal᷊aing mapulu rumaringihẹ̌tau ene." "Diọěllo i tuang makaringihẹ̌ si sie," ungkuěng iFestus. 23 Tangu sěngkariọěllone i Agripa rẹ̌duan Bernikeriměnta ringangu kawantugẹ̌ masaria. I sire nahunsuẹ̌su ral᷊ungu huangu pẹ̌gaghaghutaěnge sěngkapahunsuẹ̌dingangkewen manga těmbonangu wuntuangu mẹ̌sasekẹdingangkewen manga matatebonen soa ene. Ual᷊inguparentang Festus, tangu i Paulusẹ̌ e pakịsuẹ̌. 24 Mase iFestus nẹ̌bera, "Tuangku Agripa, ringangkewen apangnakomol᷊ẹ̌ kěbị e! Tau ini e seng bọu nikalakẹ̌ siạ kahiangkal᷊awọu tau Yahudi baẹ su Yerusalem arau l᷊ai sini. I sireměmpạmansagẹ̌ měpẹ̌patodiangu i sie tawe wotongepakawala wiahẹ̌. 25 Kaiso iạ e tawe nakasilo měnsang piạapa nikoạ e kụ makakahukung i sie ringangu hukumangupapate. Dingangu ual᷊ingu i sie sẹ̌sane nẹ̌dorong tadeạupěrkarane pakighuta su pěnggaghutaěngu kaisarẹ̌, kụ iạe seng němutusu mědeạu měndoloh'i sie sol᷊ong anunkaisarẹ̌. 26 Arawe iạ e wẹ̌dang ta nakạumpaedẹ̌ kasasahẹu i sie takụ surateng sol᷊ong anung kaisarẹ̌. Kai ual᷊inguene hakịu iạ nakiwawan sie nipẹ̌těngong kamene manga

RAROLOHANG 25.27–26.9 425mawu e, něngalembo kate si Tuan Datu Agripa lẹ̌adateng!Timonaku e ute tadeạu samurin pananẹ̌sui ini e piạbeikasuratẹ̌ si sie. 27 Batụ u tumuhụ pěndangku e, bal᷊inewesu tampạ e měndingọ u sěngkatau taumatan tahungkụ etawe nal᷊ahẹ měnsang kai apạ e sal᷊ane."26 1 I Agripa e nẹ̌bera si Paulus, "I kau e seng botongemẹ̌bisara manondan tul᷊idu watangeng." Tangu iPaulus něhengkẹen limane kụ něhabaru tul᷊ide kere ini,2 "I Tuan Datu Agripa lẹ̌adateng! Iạ e su pěndangengkumambeng nẹ̌barauntu nakapanondan tul᷊idẹ̌ku kụ sutěngon Mawu Ratu, mạanụeng kěbị pangaduhang ilẹ̌ěnsilutau Yahudi e si siạ; 3 kahumotong-motongange ual᷊inguMawu Ratu e masingkạ-singkạ u adatẹ̌ dingangu kakakoạu tau Yahudi e. Ual᷊ingu ene, iạ mědẹ̌dorong mal᷊owọkoi Tuang deng dumaringihẹ̌ tatualagẹ̌ku e pakapia-pia.4 Pakụ taumatan Yahudi e masingkạ u pěbawiahẹ̌ku ereng dokeng mangudạ. I sire masingkạ u rokeng iạ dengmangudạ e, iạ seng nẹ̌biahẹ̌ sutal᷊oarang kawanuaku esu Yerusalem. 5 Seng marěngụ i sire masingkạ u iạ. Kụkereu i sire mapulu, ute i sire wotonge makapangonggọ usasahidi u rokeng kal᷊imona iạ seng nẹ̌biahẹ̌ mẹ̌sul᷊ungu tauFarisi kụ tutuhụ pakụ atorang kal᷊ahěwange su ral᷊unguagamang kami. 6 Kụ ini e iạ dụdarisị sini mědeạu pakighutaual᷊ingu iạ mạngimang u pẹ̌kakakědo nikoạ u Ruata e sumanga i upung i kami. 7 Pẹ̌kakakědo ene lai lẹ̌anwangu hěnton sire mapul᷊o dua wọu kawanuang Israel hakịui sire měngkate měmpẹ̌tẹ̌tahamawu Ruata e ěllo hěbi.Kụ ual᷊ingkewe lai seng nẹ̌tatapengu iạ e mangimang upẹ̌kakakědo ene, mawu ratu, iạ e pạnokeěng u pẹ̌sasal᷊akahian tau Yahudi e. 8 Unụe wue manga anạ u sěmbaụtaumatan Yahudi e tawe makapangimang u Mawu Ruatae mapẹ̌biahu taumata nate? 9 Nạung iạ sẹ̌saku mal᷊aingmạngěnna u iạ harusẹ̌ mẹ̌koạ pakụ kakanoạ ipěndokạ si

RAROLOHANG 26.10–18 426Yesus tau Nazaret ene. 10 Kụ kai seng ěndaị ene takụ nikoạsu Yerusalem. Tangu piạ e suratu kawasa wọu mangaimang těmbonange, iạ e seng něnahungkụ u taumata l᷊awọapan masaa su Mawu Ruata. Iạ e mal᷊aing sěnsunduangu i sire ihukung pateěng. 11 Kasauange iạ manigěsạ sisire su manga kanisa, tadeạu měnihasa si sire mẹ̌sunial᷊uapang lẹ̌imangeng i sire. Karạu katẹ̌tịu naungku e si sire,hakịeweng mědẹ̌dangu manga soa wal᷊ine e iạ tamaiměnahusu si sire tamai sene." 12 "Ual᷊ingken mona enelai tangu iạ e nẹ̌bawa suratu kawasa wọu manga imangtěmbonange kụ nakoạ sol᷊ong Damsyik. 13 Kụ su tempongiạ kạdal᷊enge ěllo rangẹ, Tuang Mawantugẹ̌ e, iạ nakasilokotualagẹ̌ bọu l᷊angị namal᷊iu tualagu matangěllo. Tualagẹ̌ene simarang nělikụ si siạ dingangu manga ringangku.14 I kami kěbị e nasue něngkawatang su ěntana. Maseiạ e nakaringihẹ̌ ngihẹ̌ nẹ̌kui si siạ su werang Ibrani,'Saulus, Saulus! Kawe unụe i kau měngkate sěnniạmẹ̌děndariha si Siạ? I kau sẹ̌sanu sarungbe makapěndangmasakị, kereu i kau e měngkate hanesẹ̌ dụdokạ těnronMawunu e.' 15 Tangu iạ nakiwal᷊ọ e, 'Kai i sai i Kau eMawu?' Kutẹu Mawu e simimbahẹ̌, 'Iạ e kai i Yesuskụ nạung dẹ̌darihangu. 16 Pẹ̌bangungke kụ darisị! Iạ emẹ̌těngkatodẹ u watangengku si kau mẹ̌deạu měhengkẹ ikau makoạ mẹ̌tatangkiang si Siạ. I kau harusẹ̌be pěhabarẹ̌su taumata wal᷊ine apang kinasilonu sahěllo ini mạanungIạ dingangu apang sarung Takụ ilahẹ si kau su temporamahi kạděntane. 17 Iạ e sarung měnggeang i kauwọu kawanuang Israel dingangu wọu manga kawanuawal᷊ine kụ bal᷊inewe tau Yahudi. Iạ e sarung měndoloh'ikau kakoạ sol᷊ong anun sire kụ pěmekesẹ̌ matang sire,18 tadeạu i sire měmpẹ̌sěbang bọu kararěndung kụsumuẹ̌ su ral᷊ungu tualagẹ̌; tadeạu i sire makapěllọ bọukawasang setang, kụ bọu ene pẹ̌kawasaěngu Mawu Ruata.

RAROLOHANG 26.19–26 427Tangu ual᷊ingken pangangimang si Siạ e, kal᷊awọu rosansire sarung i kaampung dingangu i sire sarung makoạkawanuan Duata nikapile.' " 19 "Ual᷊ingu ene i Tuan DatuAgripa, iạ e mambeng su papasilo kụ seng takụ kinatarimạbọu Mawu Ruata ene. 20 Hatede iạ e mělẹ̌habaru inisu taumata e, tadeạu i sire němpẹ̌tobatẹ̌ bọu kal᷊awọurosan sire kụ manarakangu watangeng i sire su MawuRuata ringangkewen mapatodẹ su ral᷊ungu pẹ̌bawiah'isire u i sire seng němpẹ̌tobatẹ̌ bọu kal᷊awọu rosan sire.Iạ e mělẹ̌habaru ene, kahumotongange su Damsyik, bọuene su Yerusalem dingangu su kạguwạu Yudea, ringangusutal᷊oaran sire wal᷊ine tau Yahudi. 21 Tangu ual᷊ingu ene tauYahudi e měnamẹ si siạ su Wal᷊em Mawu ringangu mědeạuměmate si siạ. 22 Kai sarang orasẹ̌ ini e iạ tẹ̌těntanudang uRuata, hakịu iạ nakararisị sini mẹ̌sẹ̌sahidi su těngon pakụtaumata baẹbe ghaghuwạ arau l᷊ai rarodọ. Apan takụniwera ini e tạ u wal᷊ine wọu apan seng nitěbal᷊u manganabi ringang i Musa e; 23 kụ kai Ratu Mananal᷊amatẹ̌ kụnạung seng nikědon Duata e kai harusẹ̌ mẹ̌tatahang usunsara, ringangu makoạ taumata kahumotongangemẹ̌bangung kapia wọu kapapohong'E; tadeạu ual᷊ingu enei Sie makapěhabaru tualagẹ̌, mạanung kasasal᷊amatẹ̌ baẹsu taumatan Yahudi arau waẹbe lai su wal᷊ine tau Yahudie." 24 Ene i Paulusẹ̌ e kạpanondane tul᷊ide ene, i Festus enamansage, "Paulus, i kau kai seng nẹ̌pulu! Kasingkạ umal᷊awọ ene ute kai seng nakapẹ̌pulu si kau!" 25 Arawe iPaulus simimbangu, "Iạ e wal᷊inewe pulu, Tuang. Mangawaweraku takụ pinẹ̌bera e mambeng těngadẹ̌, dingangusimẹ̌bangbe wọu něnna mapia. 26 I Tuangku Agripasẹ̌sane e masingkạ-singkạ u hal᷊ẹ̌ ene. Kụ kai ual᷊ingu enehakịu iạ e wahani makapẹ̌bera mahatedẹ̌ su těngon Tuangsu tualage. Su pěndangengku tawẹu sarang sěmbaụ bọupakụ ene kụ tawe su kasingkạ i Tuang, batụu kěbị ene

RAROLOHANG 26.27–27.4 428wal᷊inewe nariadi su manga wěllẹ e kụ mạbawuni. 27 ITuan Datu Agripa lẹ̌adateng; i Tuang mangimang u apangkụ sarung ihabaru manga nabi? Su pěndangengku e iTuang mangimang!" 28 Mase i Agripa e něhengetang siPaulus, "Su ěnnanu e gampang tangú mapakariading iạe Sahani su ral᷊ung'u tempo kadodọ ini e?" 29 "Mal᷊ighạarau marěngụ," angkuěng i Paulus, "iạ e mẹ̌kal᷊iomanengsu Mawu Ruata, tadeạu i Tuang dingangu manga mawupakụ e kụ apang dimaringihẹ̌ si siạ sahěllo ini e makoạbekere iạ -- kamageng bal᷊ine, měnsang katewe lahapusẹ̌ini e tantu!" 30 Pěngěnsueěnge i tuang datu, guběrnurẹ̌dingang i Bernike, ringangkewelain kěbị apang bal᷊ineněmpẹ̌darisị. 31 Sarạeng seng sul᷊ikude, i sire nahumbisarasěmbaụ dingangu wal᷊ine, "Tau ini e tawe nẹ̌koạ mangaapa sạbarang kụ hinong makahombang hukumang papatearau itahungkụ." 32 Mase i Agripa nẹ̌bera si Festus, "Tauini e seng botonge i pěllọ, kereu i sie tawe měnuntụměngapelẹ̌ su pěnggaghutaěngu kaisarẹ̌."27 1 Lěpasewen naputusẹ̌ u i kami e mẹ̌buạ sol᷊ongItalia, i Paulus dingangu pirang katau taumatantahungkụewe lai wal᷊ine e nisarakang si Yulius, těmbonangu sordadong Roma kụ isẹ̌sěbạ, "Resimeng u kaisarẹ̌".2 I kami e simake kapal᷊ẹ̌ kụ narěnta wọu Adramium,bọu ene nẹ̌buạ dingangu kapal᷊ẹ̌ ene kụ hatede sengkate mẹ̌buạ sol᷊ong kewe manga pěmamal᷊angoěngsu raruruhang u propinsing Asia. I Aristarkhus, tauMakedonia e riměnta wọu Tesalonika, nẹ̌buạ l᷊airingang i kami e. 3 Sěngkariọěllone i kami e nahumpạenSidon. I Paulus měngkatewe kẹ̌kapiaěng i Yulius. Isie niapakawala nẹ̌wo manga hapị e tadeạu i siremakaonggọbeng apang kụ gẹ̌gausang e. 4 Bọu ene ikami e naněpaseng pẹ̌mamamundal᷊ 'i kami e. Ual᷊inguanging kawe pinẹ̌somahẹ̌ ute i kami e rimuruheng apeng

RAROLOHANG 27.5–12 429u tahanusang Siprus kụ diọ mal᷊ěmpị bọu anging. 5 Bọuene i kami e namihětong taghal᷊oang su l᷊anteh'u Kilikiaringangu Pampilia e, kụ nawunạ u Mira su Likia. 6 Senetangu pěrwira ene nakareạ e kapal᷊ẹ̌ bọu Aleksandriamẹ̌tẹ̌mona sol᷊ong Italia. Tangu i sie napěngal᷊ing i kami sukapal᷊ẹ̌ ene. 7 Gěnnang u manga pira ěllo karěngụ e kapal᷊ 'ikami e měngkate tụtondo mal᷊ongge-longge kụ kateweringangu tětehẹ̌ i kami e nakarangu soang Knidus. Bọuene ual᷊ingu anging kawe wẹ̌dang tawe nangindunụ,tangu i kami e tawe nakapaněpasu raral᷊eng i kami esol᷊ong pẹ̌tamonaěng i kami e kal᷊amona. Ene i kami enẹ̌senggọ e nẹ̌mona sěmběkang muhẹ̌ bọu tahanusangKreta simahe tonggeng Salmone kụ tadeạu sene i kami emal᷊ěmpị bọu anging. 8 Kụ kate lai sarang tětehẹ̌ i kaminakapẹ̌senggọ dimuruhẹ̌ apeng'u tahanusa ene, kụpěngěnsueěnge nasahampị e su tampạ sěmbaụ isẹ̌sẹ̌bạBelengange Maholẹ, mahampingu soan Lasea. 9 Su tempoene, Ěllong Kawawantugu Pẹ̌daramen tau Yahudi eseng napal᷊usẹ̌. I kami e seng nikailangengu tempo l᷊awọhakịu sembelaing bal᷊inewe tempone makapẹ̌senggọmatul᷊ende. Kai ual᷊ingu ene hakịu i Paulusẹ̌ e něngonggọu těgu ini e si sire, 10 "Manga anạ u sěmbaụ, supěndangengku e kai apạ e masaria hombange kereu i kitẹe mẹ̌senggọ turusẹ̌. I kitẹ e kai sarung marugi ghẹ̌guwạ,bal᷊inewe kětạeng su lurang i kitẹ dingangu kapal᷊ 'ikitẹ, kaiso kawe lai niawang kitẹ e mailang." 11 Arawepěrwira ene ěndọben nahimang su pilotọ dingangu sunangkodang kapal᷊ẹ̌ sul᷊ungu su manga wawerang Paulus.12 Pěmamal᷊angoěng sene e mambeng dal᷊akị su musungudunia matěho. Ual᷊ingu ene hakịu sasakeng kapal᷊ẹ̌ ekal᷊awokange němpaněgu mapiawe měsenggọ kapiamaněntangu pěmamal᷊angoěng ene ual᷊ingu i sire mapuluměnsang deng makarangu Feniks, kụ matanạ sene

RAROLOHANG 27.13–21 430karěngụewen musungu matěho. Feniks ute kai sawangepěmamal᷊angoěng su Kreta kụ tụtatěngo tahangengdingangu pol᷊oěng. 13 Su tempo ene angingu muhẹ̌ ekai tụụ masikome. Tangu manga sasakeng kapal᷊ẹ̌ emạngiral᷊ingu i sire e seng botonge saụ makapẹ̌senggọkapia. Tangu i sire němpamatungke wal᷊ango e kụ bọu enenẹ̌senggọ dimuruhe apengu tananusang Kreta. 14 Kaisotawe nararěnnạ wọu ene miụ e anging maihạ-ihạ isẹ̌sěbạanging u laesuikị kụ měngkate apa nẹ̌kalulu wọu rul᷊unge,15 kụ němukul᷊ewe kapal᷊ 'i kami e. Ual᷊ịeweng kapal᷊ẹ̌ e sengtawe makasomahẹ̌ tangu měngkate seng nịbawalangkami e kapal᷊ẹ̌ e walạewe kal᷊aonode iwawang anging.16 I kami e reng diọ nal᷊indung kadodọ, piạ i kami nasahewọu sěmběkang muhẹ̌ bọu tahanusang Kauda kadodọene. Sene tangu i kami e měngkatewe ringangu sigěsạnakaal᷊ạ bolotung kapal᷊i kami e. 17 Sarangke bolotu enenawatungke su kapal᷊ẹ̌, tangu kapal᷊ẹ̌ ene měngkatewenipahěkutangu tal᷊i papahěkụ pinělikụ bal᷊unangu kapal᷊ẹ̌e. Ual᷊ingkewelain mạtakụ u masiladẹ̌ kụ iěndụe sunapong Sirs mawawo ene, tangu senggọ e nirul᷊ungke,kụ kapal᷊ẹ̌ e měngkate niwala kararerehe su anging.18 Tangu anginge mangkeng mětẹ̌těngkaihạ, hakịeweng susěngkariọěllone lurangu kapal᷊ẹ̌ e nanětạ e irẹ̌děmme sul᷊audẹ̌. 19 Sěngkakarumahinge manga masanaeng kapal᷊ẹ̌ esaụewe němpẹ̌hipe manga apal᷊iwụ u kapal᷊ẹ̌ e, ringangul᷊iman sire hala e. 20 Ene, sarang manga karěngụ u piraěllo e i kami tawe makasasilo matangěllo arau wituing,dingangu anginge měngkate tatapẹ̌ mětẹ̌tungkihạ. Tangunadehọ nikasueěngken harapẹ̌ u i kami masal᷊amatẹ̌.21 Měngkai apa pira ěllo karěngụ e taumata e tawekumakaěng. Tangu i Paulusẹ̌ e měngkai rimarisị sutal᷊oaransire kụ nẹ̌bera, "Manga anạ u sěmbaụ! Kereu i kameneseng muhụ těguku e kụ tawe nẹ̌sakaeng bọu Kreta, ute

RAROLOHANG 27.22–32 431angkeěng i kitẹ e tawe kinahombangengu kěbị silakạdingangu kararugi ini e. 22 Kai ini e tangu iạ mal᷊aingmědẹ̌dorong sěngapang botonge tadeạu naung i kamenee pakaral᷊oahẹ̌ bue. Tawẹu sarang sěngkatau wọu i kamenekụ sarung mate; kai i kitẹ e kětạengbeng kailangengukapal᷊ẹ̌ ini e samatang. 23 Batụ u mẹ̌kěllaenge kai piạmalạekatẹ̌ bọu anun Mawu Ruata e takụ tẹ̌tahamawuang,kụ kai Ruata mạnaghuang si siạ, kụ diměnta su anuku.24 Malạekatẹ̌ ene nẹ̌bera si siạ angkuěng, 'Abe katakụ,Paulus! U i kau e sarung mẹ̌těngong kaisar. Kụ ual᷊ingukapian naungu Ruata e si kamene, kěbị taumata kụ apangsu kapal᷊ẹ̌ sěnggěsa e ringangu e sarung masal᷊amatẹ̌ual᷊ingu i kau.' 25 Ual᷊ingu ene, manga anạ u sěmbaụ, naungi kamene e pakaral᷊oahẹ̌ bue! Batụ u iạ e mangimangsu Mawu Ruata u, kěbị e sarung mariadi kere sengnipěhengetang'E si siạ. 26 Kai i kitẹ e sarung masampelẹ̌su apeng u tahanusane sěmbaụ." 27 Ene su kapul᷊o ěpạ uhěbine, i kami e mang dụdal᷊ěto su Laud'u Adria. Mangạ ekẹ̌kal᷊oarane masanaeng kapal᷊ẹ̌ e měpẹ̌pěndang u kai sal᷊ạe kakạdaninen dul᷊unge. 28 Tangu i sire něngul᷊uhen tal᷊i kụnịlaikitangu watu sasukạ dal᷊ungu sasị. Sěngkakasukạ eute kai maraning ěpạ u pul᷊o su metere karal᷊unge. Tawẹkararěngụ e wọu ene saụewe nisukạ ute kinareakengdal᷊unge tangu maraning těllun pul᷊o su metere. 29 I sire kaighụgěnggang u kapal᷊ẹ̌ e mạdiring masiladẹ̌ su himang,kụ i sire němpaměntul᷊u wal᷊ango ěpạ u waụ bọu petone,kapěkẹ̌kahumange mal᷊owọko lighạ maěllo. 30 Kutẹumanga masanaeng kapal᷊ẹ̌ e kai měmpělikosẹ̌ tumal᷊angbọu kapal᷊ẹ̌. Kụ i sire něngul᷊uheng bolotu su sasị měllewemẹ̌měntul᷊u wal᷊ango wọu monang kapal᷊ẹ̌. 31 Kai i Paulusẹ̌e nẹ̌berạ e su pěrwira ringangu manga sordado su kapal᷊ẹ̌,ungkuěng, "Kereu masanaeng kapal᷊ẹ̌ ini e tawe matanạ sukapal᷊ẹ̌ e ute i kamene kěbị e tawe maambang." 32 Ual᷊ingu

RAROLOHANG 27.33–42 432ene manga sordado ene němpěhěsạ e tal᷊ing laikị bolotue, kụ bolotu ene nionode. 33 Deng bědang masal᷊ěnibẹ̌ iPaulusẹ̌ e mạngansang si sire kěbị u pěmpẹ̌kaěng bue. IPaulus nẹ̌bera u, "Seng kapul᷊o ěpạ e su ěllone i kameneměngkate měmpěngẹ̌ngampal᷊ẹ̌ su kaghaghěngganengdingangu měmpẹ̌tẹ̌ngkědang tawe kumaěng sarangmanga apạ e. 34 Iạ e maněgu si kamene pěmpěngětọbue maning kadodọ. Ene kai mapia waug'i kamenetadeạu i kamene saụbe měngkatoghasẹ̌. Kụ i kamenekěbị e sarungbe maambang dingangu tawẹ kurange apa."35 Bọuten nẹ̌berang ene, i Paulus měngkatewe něngal᷊ạborotẹ̌ kụ bọu ene napatarimakasẹ su Mawu e su těngonsire kěbị. Bọu ene i sie něngangempangke borotẹ̌ pinahiạ sisire kụ nahungkaěng. 36 Tangu i sire kěbị e nawahansangkekapia ringangu nahungkaěng. 37 Kakěpal᷊u taumata sukapal᷊ẹ̌ e kai rua hasụ pitum pul᷊o ěnnung su kataune.38 Sarạeng kěbị seng něngkal᷊aedẹ̌, i sire něhipẹen lurang isire manga gandung e su sasị tadeạu kapal᷊ẹ̌ e mahaěng.39 Ene sarangke naěllo e, masanaeng kapal᷊ẹ̌ e nakasilọ ekatanaěng, kai i sire wěgawue měnsang kai tahanusangapa. I sire nakasilọ e wěngạ e sěmbaụ dingangu apenge.Tangu i sire kai mapulu měnonsol᷊u kapal᷊'i sire sene kereuwotonge. 40 Tangu manga tal᷊ing bal᷊ango e nasuẹen hěsạ esi sire pinakiwul᷊usẹ̌ su sasị. Manga tal᷊ịewe lahosẹ ul᷊ingemal᷊aing nịkakoạ kerene. Bọu ene i sire němpěmewẹensenggọ kilewerẹ̌ e tadeạu kereu anging tumiụ tangu kapal᷊ẹ̌e seng tumondo mẹ̌monạewe apeng. 41 Arawe kapal᷊ẹ̌kawe nasiladẹ̌ su towọe, monane tangu měngkatewemạtatětelẹ̌ kụ tawe kadiongeng kumanoạ, arawe kawepetone ute měngkatewe naghagholangu kawawẹ̌seng luạgaghaghuwạ e. 42 Manga sordado su kapal᷊ẹ̌ e piạ ol᷊angeměmpěmate kěbị apang taumatan tahungkụ e, ual᷊ingu isire matakụ kibasị u piạ u kumalang mědeạ dul᷊unge kụ

RAROLOHANG 27.43–28.7 433mahuntal᷊ang. 43 Kai arawe pěrwira e nametọ u ol᷊angi sire batụu i sie kai mapulu mangambang si Paulus. Isie něngoro apan tahakalange niapatumpa kal᷊imona kụniapakalang sol᷊ong apeng; 44 kụ i sire wal᷊ine ute hědoweapatol᷊e kụ apěhumbang u pěpal᷊ẹ̌ arau manga wěkangkapal᷊ẹ̌ e. Kětạengbeng kerene ral᷊enge tadeạu i kami kěbịe maambang sol᷊ong dul᷊unge.28 1 Ene sarang i kami naambangke kụ seng surul᷊unge,ute wuhụewe i kami e nasingkạ u tahanusaene kai nạung isẹ̌sěbạ Malta. 2 Taumatan tahanusaene měngkate maral᷊ahimumu si kami e. I sire kěbị eměngkate němpěnarimạ i kami e ringangu naung mal᷊uasẹ̌,němpẹ̌hunụe putung baug'i kami e, batụu kai seng nanětạdimasehẹ̌ dingangu wanua e měngkate hanesẹ̌ matěho.3 I Paulus nangomol᷊e manga kalu, ringangu naměllọenmanga kalu e su putung ene. Ene i sie kapẹ̌kẹ̌koạ e kerenee, sěngkianụe piạ těmpu sěmbua simẹ̌bang ual᷊ingutětịu putung ene, kụ něngiki l᷊imane. 4 Ene taumatantahanusa e nakasilọ e těmpu ene mětẹ̌mbalong su l᷊imanPaulus, i sire e nahumbisarạ e sěmbaụ dingangu wal᷊ineangkuěng, "Tau ini e kai tahapate, batụu manimbe i sieseng naambang bọu hombang su l᷊audẹ̌ e, kaiso mahangduatan Katul᷊idẹ̌ e mang tamapakawalan sie kạtatanạbiahẹ̌." 5 Arawe i Paulusẹ̌ e měngkatewe nẹ̌dal᷊ahipentěmpu ene kụ pinakatontonge su ral᷊ungu putung kụ tạkadiongeng tědụ e sarang kadidị-didị. 6 I sire mẹ̌ngěnnauta mararěnna l᷊iman Paulusẹ̌ e sarung sumahěnnụ arausěngkělěndịu katewe mawatang kụ mate. Kaiso sarangkenangampal᷊ẹ̌ marěngụ e i sire nakasilọ e u mang tawẹ suwụe ral᷊aị nariadi si sie, kụ něnnan sire nẹ̌bal᷊ui wọu ene i sirekatewe nẹ̌bera u i Paulusẹ̌ e kai ruata. 7 Tawẹ karaune wọutampạ ene piạ ěntana tataghuaneng i Publius, těmbonangu tahanusa ene. I sie měngkate mal᷊uasẹ̌ naunge něnarimạ

RAROLOHANG 28.8–17 434i kami e nakoạ sakene karěngụeweng těllu ěllo. 8 Sutempo ene i amang i Publiusẹ̌ e kai su kasasakitang,batụu nitanggaěngu lěhabẹ̌ dingangu sụsea mahamụ. IPaulusẹ̌ e tangu rimal᷊ingeko mamadẹ̌ esẹ masakị ene kụnẹ̌kal᷊iomaneng dingangu naněllidu l᷊imane si sie hakịu i sienul᷊e. 9 Ual᷊ingu piạ ene nariadi, ute kěbị apan masasakịsu tahanusa ene nahunděntạ e su anun Paulusẹ̌ e, kụ isire niapakaul᷊e. 10 I sire němpẹ̌gěllị e manga kakěndag'isire, ringangu su tempọeng i kami e měbuạ, i sire nasueněmpangěntudẹ̌ kěbịewe apal᷊iwụ hinong mawawa sikami e su raral᷊engang i kami e. 11 Nal᷊iun těllu wul᷊angsene, i kami e nẹ̌buạ e wọu tahanusa ene simake kapal᷊ẹ̌e bọu Aleksandria e karěngụewen musungu matěho e ikami němal᷊ango su tahanusa ene. Kapal᷊ẹ̌ e kai něpakẹu tul᷊adang, "Duata hindua i Kastor dẹ̌duan Poluks". 12 Ikami e němal᷊ango su soan Sirakusa kụ nẹ̌tanạ sene tělluěllo karěngụ e. 13 Bọu ene i kami e saụ něbuạ dimuruhẹ̌sarangke nawunạ u soan Regium. Sěngkariọěllone angingenanětạ e miụ bọu sěmběkan muhẹ̌, kụ namụ e ruaěllo tangu i kami e nahumpạeng soan Puoli. 14 Senetangu i kami e nakapẹ̌sombangken taumata mạngimangsu Mawu Yesus pira-pirang katau, ringangu ual᷊ingughaghaus'i sire, i kami e nẹ̌bua sol᷊ong Roma. 15 Mangaanạ u sěmbaụ su Roma apang kụ mạngimang su MawuYesus e nakaringihẹ̌ habaru kakakoạ i kami e, hakịu i sireněmpahunděnta sarang nidangu pasaru Apius dinganguwal᷊e kawawunakeng Tatěllu mědeạu maněnsomahẹ̌ sikami e. Ene i Paulus nẹ̌sombangke ringang i sire, i sienakitarimakasẹ su Mawu Ruata e, kụ saụewe natoghasẹ̌naunge. 16 Ene sarang i kami e narěntạ e su Roma e,i Paulus e niwala niapakatanạ su wal᷊e těntanine kụlẹ̌hapaěngu sordado sěngkatau. 17 Nal᷊iụeng těllu ěllo, iPaulus nakireạen matatebonen tau Yahudi e apangkewe su

RAROLOHANG 28.18–24 435tampạ. Kụ bọuten němpẹ̌komol᷊ẹ̌ i sire, i sie nẹ̌bera si sireangkuěng, "Manga anạ u sěmbaụ! Iạ e tawẹ sal᷊aku apa suwansang kitẹ e arau rụdokạ tundu kụ nạung ikẹ̌katarimạbọu i upung i kitẹ e. Kai maningbe kerene iạ e mangnịsasamẹ su Yerusalem, kụ nisarakang mạl᷊ahapusẹ̌ e, sutau Roma. 18 Sarạeng pěrkaraku e wọuten nịsasẹ̌suiange, ute i sire mapulu maměllọ u iạ e, watụ u iạ e tawenẹ̌koạbe pẹ̌sasal᷊a apa kụ hinong makapẹ̌hukungu papate.19 Kai ual᷊ingken tau Yahudi e rụdendehẹ̌, ute iạ e nasihasahinong měngapelẹ̌ u pěrkaraku e su pẹ̌gaghaghutaěngukaisaru Roma e. Iạ nẹ̌koạ kerene wal᷊inewe iạ piạpangaduhangku su bansaku hala e. 20 Kụ hakịu ene iạ kaimapulu mẹ̌sombang i kamene mẹ̌deạu reng makapẹ̌bisararingang'i kamene e; watụ u iạ kai nitahungkụ, ual᷊inguMěnanal᷊amatẹ̌ ku lẹ̌anwang u tau Israelẹ̌ e." 21 Mase isire nẹ̌bera si sie, "I kami e wẹ̌dangbeng tawe nakatarimạsuratẹ̌ kạdiongeng sěmbaụ, bọu Yudea mạanun mangaanạ u sěmbaụ. Dingangu tawẹ u kadiongeng wọu i kamenepai wọu ene kụ deng nakawawa habaru měbẹ̌běkengkau e arau měbẹ̌bisarang karal᷊akịu e. 22 Kaiso i kami emal᷊aing mapulu rumaringihẹ̌ měnsang kereapa kakakoạupěngangimangu e, u i kami kěbị e seng nakaringihẹ̌u taumata e mạnungkeang těnro lẹ̌umpaerangu e."23 Tangu i sire namoěngken ěllo sahěllo ringangi Paulusmědeạu mẹ̌sombang. Su ěllo nipoěng ene mal᷊awọtaumata nahunděnta sol᷊ong tampạ katatanakeng i Paulus.Bọu mal᷊ukadẹ̌ sarang bawěllo e i Paulus měnẹ̌nualagẹ̌dingangu měbẹ̌běkeng kakakoạ u Ruata e mẹ̌parentakere Ratu. Ual᷊ingken pěndaral᷊ẹ̌keng manga ayet'uBukẹ̌ i Musa e ringangu Bukẹ̌ u manga Nabi e, i Paulusnẹ̌tawakal᷊ị e sěngapang botonge mapěngimang i sire suMawu Yesus. 24 Piạ beng mạngimangu apang iwẹ̌berangPaulus, kaiso piạbe lai apang tawe měmpangimang.

RAROLOHANG 28.25–31 43625 Batụ u i sire měngkate tawẹ pẹ̌sasunduange, ute isire e němpěněntangken tampạ ene, sarangke i Paulusbọuten nẹ̌berang bawera kere ini si sire e, "Mambengnẹ̌tatal᷊ahino suapạeweng niwerang Rohkẹ̌ u Ruata e wọuNabi Yesaya su manga i upung i kamene! 26 Mawu Ruatae něhengetang, 'Dakọ e kakoạ sol᷊ong bansa ini: I kamenesarungbe sěnniạ dụdaringihẹ̌ kaiso tawe nakahěngang,i kamene měngkate sěnniạ tụngang, kaiso wěga wueměnsang apawue nariadi. 27 Batụ u něnnan bansa ini eseng něngkal᷊umu, tul᷊ing sire kai seng nẹ̌děhing dingangumatan sire kai seng pinẹ̌butane. Ini e nariadi, tadeạumatan sire kumbahang makasilo, ringangu tul᷊ing sirekumbahang makaringihẹ̌ ěndumangi sire kumbahangmakaěnna, ringangu kumbahangbe mẹ̌sul᷊e su anuku, Kụbọu ene kawe sarung makakaul᷊en sire wọu sakị i sire.' "28 Kasueěnge i Paulusẹ̌ e nẹ̌bera, "Manga anạ u sěmbaụ,harusẹ̌ masingkạ u habaru kasasal᷊amatẹ̌ kụ bọu anunDuata e orasẹ̌ ini e seng nipẹ̌dal᷊ahabarẹ̌ suapạewengbansa wal᷊ine sul᷊ikudu bansang Yahudi e. I sire e sarungdumaringihẹ̌!" 29 [Bọuten i Paulus nẹ̌bera kerene, tauYahudi e němpaněntangken tampạ ene kapědẹ̌darendehesěmbaụ dingangu wal᷊ine.] 30 Dua taung karěngụ e iPaulus nẹ̌tanạ su Roma, su wal᷊e kụ sẹ̌sewaěnge hala.Mal᷊uasẹ̌ i sie měnarimạ u kěbị taumata kụ mạhunděntaměmpẹ̌tẹ̌wo si sie. 31 Kụ tawẹ goẹ̌ e i sie mělẹ̌habarẹ̌si sire mạanung kereapa kakakoạ u Mawu Yesus Kristus.I Paulusẹ̌ e měkẹ̌koạ ene ringangbeng karal᷊oahẹ̌, tawẹkadiongeng apa makasahaghe.

ROMA1 1 Pakụ manga anạ u sěmbaụ ikẹ̌kěndagu Mawu Ruatasu Roma, dingangu apan seng nikuiangu Mawu Ruatamědeạu makoạ umat'E. Mawu Ruata seng namile ringanguněhengkẹ u iạ těntani mědeạu měhabar'u Injilẹ̌ bọuMawu Ruata. 2 Injilẹ̌ ene seng niriandin Duata su tempongkal᷊amona wọu manga nabin'E ringangu seng mạbawohẹsu ral᷊ungu Winohẹ Susi. 3 Injilẹ̌ ene mělẹ̌habar'u AhusuRuata, Mawung kitẹ i Yesus Kristus. Tuhụ mạtaumata, i Sieute kai hěnton Daud, 4 arawe kereu mạduata e ute i Siekai Ahusu Ruata. Ene ute nilahẹ u munarang kawasa tạsihinge lumium pẹ̌bawangung'E wọu papatene. 5 LumiunSie lai Mawu Ruata něgěllịu al᷊amatẹ̌ si siạ mẹ̌deạu makoạdarolohang, tadeạu iạ -- mangadatẹ̌ si Kristus -- manataapan taumata wọu pakụ banua tadeạu mangimangdingangu tumuhụ. 6 Kụ monang bawera wọu pakụbanua e ute i kamene lai apang su Roma e seng nikuiangmědeạu mariadi umat'i Yesus Kristus. 7 Ual᷊ingu ene iạnamohẹ u suratẹ̌ ini su manga anạ u sěmbaụ. KarimạkoMawu Ruata i Amang i kitẹ e ringangu Mawu Yesus Kristusmangonggọu al᷊amatẹ̌ dingangu karal᷊unsemahẹ̌ su mangaanạ u sěmbaụ. 8 Kahumotongange su ral᷊ungu areng iYesus Kristus iạ makitarimakasẹ su Mawu Ruata ual᷊ingui kamene kěbị manga anạ u sěmbaụ; batụu pakụ duniaseng nakaringihẹ̌ u manga anạ u sěmbaụ e nangimangkahěngang si Kristus. 9 Iạ hanesẹ̌ mẹ̌tẹ̌tahěndungsu manga anạ u sěmbaụ kereu iạ mẹ̌kal᷊iomaneng.Mawu Ruata e nakoạ sahidine u apan takụ niwera enemang kahěngang. Seng i Sie e Mawu Ruata kụ takụtẹ̌tangkianeng u kaguwạu naung dingangu mamombengu

ROMA 1.10–19 438Injilẹ̌ mạanun Ahus'E. 10 Iạ mẹ̌dẹ̌dorong sěngapambotonge su Mawu Ruata, mal᷊owọko i Sie mapakawalangiạ orasẹ̌ ini e mẹ̌wo si kamene. 11 U iạ mambengmapulu mẹ̌sombang i kamene tadeạu iạ makapěmahiạ ual᷊amatẹ̌ bọu Rohkẹ̌ u Ruata e makapěnoghasẹ̌ si kamene.12 Timonaku e kai ual᷊ingu i kitẹ kai seng sěngkapěngimangsu Mawu Yesus Kristus, ute i kitẹ e makapanoghasẹ̌sěngkatau su wal᷊ine. 13 Manga anạ u sěmbaụ! Iạ lụěnningutadeạu i kamene masingkạ u seng masau susul᷊ene iạmẹ̌kẹ̌karaki mẹ̌wo si kamene, kai měngkai hanesẹ̌ tạkasěhukange. Iạ lụěnningu tadeạu sutal᷊oarang kamenee munaraku reng piạ lětạe kerẹewe lai nạung munarakusutal᷊oaram bal᷊ine taumatan Yahudi su tampạ bal᷊ine e.14 U iạ kai hinong mapẹ̌darumangu injilẹ̌ su pakụ bansa,suapam makạěnna ringangu tamakal᷊aěnna, suapam piạsikol᷊ane ringangu apan tawẹ nẹ̌sẹ̌sikol᷊a. 15 Ual᷊ingu eneiạ měngkatewe lụěnning u mamombeng u Injilẹ̌ ene sikamene manga anạ u sěmbaụ kụ mạtanạ su Roma e lai.16 Iạ měngkai mạngimang kahěngang su Injilẹ̌ e ual᷊inguinjilẹ̌ e kai kawasan Duata makasal᷊amatẹ̌ kěbị taumatamangimang; kahumotongange su tau Yahudi, ringanguwansa wal᷊inẹ'ewe lai. 17 U kai ual᷊ingu Injilẹ̌ ene, MawuRuata e nanodẹ u kereapa ral᷊enge tadeạu pẹ̌kakauhutaumata ringangu Mawu Ruata e maul᷊ị kapia; dal᷊engeute kětạeng ual᷊ingu mangimang su Mawu Ruata, wọupanẹ̌takenge sarang pěngěnsueěnge. Ene mẹ̌sul᷊ungukere mạbawohẹ su ral᷊ungu Winohẹ Susi, "Taumata kụmangimang su Mawu Ruata sarang pẹ̌kakauhe ringanguMawu Ruata e měngkai saụbe makoạ mapia e, taumataene sarung mẹ̌biahẹ̌!" 18 Bọu sorga e Mawu Ruatananodẹu ral᷊angehe su pakụ dosa ringangu karal᷊akisutaumata, batụu karal᷊akisẹ̌ e kai makạsahaghe taumatata mẹ̌kiral᷊a těnron Mawu Ruata kahěngang. 19 Apang

ROMA 1.20–27 439kinasingkateng u taumata mạanun Mawu Ruata e sengnal᷊ahẹ su ral᷊ungu naung u taumata, u Ruata hala e sengnělahẹ u ene su taumata. 20 U ren dokeng Mawu Ruataněndiadi dunia, manga kakakoạu Mawu Ruata kụ taweikasasilo e ute kai kararuatan'E ringangu kawasan'E sengnikahěnganeng u taumata wọu pakụ apang kinoạ e.Hakịu taumata e seng tawẹ banggilu ikapangěmping supẹ̌sasal᷊an sire. 21 Taumata e masingkạu Mawu Ruatakatewe taumata e tawe měngangadat'i Sie kawe sěngkatauRuata ringangu tawe makitatarimakasẹ si Sie. Ral᷊iunetaumata e měmpạngěnnawe apan tạ kěhase; u sipirangi sire seng něngkarěndung. 22 I sire měpẹ̌pěndanguwatangeng i sire e seng tạ u wẹ̌gane, kutẹu i sire kawelongong. 23 Bal᷊inewe Ruata kakalẹ̌ sẹ̌sěmbaěng i sire,kaiso kawe manga patong mạngawẹ diadikang mẹ̌tate,kụ kai taumata, manga manụ u winalangeng, mangabinatang laede ěpạ, dingangu binatang tụtondo. 24 Ual᷊inguene Mawu Ruata e napakawalan sire nipakahimatụu kapulun naung i sire mědeạu mẹ̌koạ hal᷊ẹ̌ daral᷊aị,hakịu i sire měngkate měmpẹ̌kẹ̌koạ haghin lamuhụlawọ i sire. 25 Mawu Ruata tutune e, niawengang i sireringangu sěmbaụ kon. Bal᷊inewe Měndariadi e, kaisokawe riadikang ene e mundangu sẹ̌sẹ̌mbaěng dingangutětangkianeng i sire. Sěmbal᷊iau kawe Měndariadiene e hinon daloěng sarang marěngụ-děngụ! Aming.26 Ual᷊ingu taumata němpẹ̌koạ kerene, ute Mawu Ruatae němalan sire napẹ̌batụ u abul᷊in sire raral᷊aị. Mangawawinen sire selain tawe mawawulu'n manga esẹkerẹ'ewe tundune su taumata, kaiso kawe mạbulun lawọmanga wawine. 27 Manga esẹ e mal᷊aing kerene; i sireněmpamalan tundun esẹ su wawine tuhụ kakakoạ etutune, kutẹu kawe kẹ̌kasahigang'u lawọ esẹ. Manga esẹe měmpẹ̌kẹ̌koạbe apa makạsamedẹ̌ su l᷊awọ esẹ, hakịu i

ROMA 1.28–2.4 440sire makahombangke wawal᷊ise tuhụewe kakanoạ i sire e.28 Ual᷊ingu taumata e makạpěndang u seng tawahal᷊uasumasingkạ u Ruata, tangu Ruata e měngkatewe namalanněnnan sire hala nipakaghoghahẹ̌, hakịu i sire měngkaweměmpẹ̌kẹ̌koạ apan tawe wotonge koateng. 29 Naungi sire napenẹu kěbị kararal᷊akisẹ̌, tạ katul᷊ide, napenẹuanggang, karal᷊amuhụ, panananoi, kapulu mamate,mẹ̌dal᷊ia, měngakal᷊ẹ̌, dingangu měndesọ'u une. I sirepapuluang mẹ̌sampuhu taumata wal᷊ine, 30 měndal᷊aịarengu wal᷊ine; maobotẹ̌ dingangu tawẹ atorange,mạběnsingu Ruata ringangu matataghunalang u mohong.Pelesa mẹ̌koạ dal᷊akisẹ̌. I sire rụdokạ matamadẹ̌; i sire31 mạdiri katěguang; tawẹ saane, ringangu wẹ̌gawemẹ̌tatal᷊ěntụ u lawọ taumata. 32 I sire masingkạ u tumuhụtan Mawu Ruata, i sain mẹ̌kẹ̌koạ pakụ ene e hinompateěng. Maning kerene i sire mal᷊aing měmpẹ̌kẹ̌koạ laimanga hal᷊ẹ̌ ene dingangu lẹ̌lahimpuluang kereu piạ uwal᷊ine měmpẹ̌koạ kerene.2 1 Ual᷊ingu ene, manga anạ u sěmbaụ kai isai tangu ikau e hakịu i kau mapẹ̌sal᷊an taumata wal᷊ine? I kautawẹ apang hinong ikapẹ̌tahutěndạ baugu watangengu!U kamagengu i kau kawe mapẹ̌sal᷊an taumata wal᷊ine,kutẹu i kau sěsanu mẹ̌kẹ̌koạbelai kere kẹ̌koateng isire, ute i kau mělẹ̌hukung u watangengu hala. 2 I kitẹmasingkạ kereu Mawu Ruata mapakanawong hukumange si sai-saịewen kakanoạ e kerene ute, putusang uMawu Ruata e kahěngang. 3 Arawe i kamene, mangaanạ u sěmbaụ mal᷊aing měmpẹ̌kẹ̌koạ kal᷊awọu apanipạngěnsil'i kamene si sire wal᷊ine! Dingangu i kamenemẹ̌tẹ̌něnna u i kamene makatal᷊ang bọu hukumang uMawu Ruata e? 4 Arau i kamene kai tawe měngarěgangkakěndag'u Ruata, ringangu kakalạu ral᷊ungu naung orelai kasěllahu pẹ̌sasabar'E? Těngadẹ̌ i kamene masingkạu

ROMA 2.5–15 441Mawu Ruata e mělahẹu kapian naung'E ual᷊ingu iSie mapulu tadeạu i kamene mẹ̌tobatẹ̌ bọu kal᷊awọurosang kamene. 5 Kutẹu těmbọ i kamene kawe makakětịdingangu mạdiri měmal᷊ui. Ual᷊ingu ene i kamene halanakatambang kawěhạe hukumang su Ěllong Kiamatẹ̌kereu Mawu Ruata e mapakarěntan dal᷊angeh'E ringangumapakanawong hukumang maadilẹ̌. 6 U Mawu Ruata esarung mamal᷊isẹ̌ suapan taumata ituhụ su kakanoạe.7 Mawu Ruata mangonggọ'u pěbawiahẹ̌ tutune ringangukakalẹ̌ si sire apang makạkědang měmpẹ̌koạ hal᷊ẹ̌ mapiatadeạu makaěbạ kawawantugẹ̌, adatẹ̌, dingangu kakoạkakalẹ̌. 8 Arawe i sai-saing kětạeng kụkěndagu watangengeringangu madiri tumuhụ Mawu Ruata, kaiso kawe tụtol᷊ekaral᷊akisẹ̌ e, ute i sire ene e sarung makal᷊angehẹ̌ MawuRuata marasai. 9 Apan taumata mẹ̌kẹ̌koạ dal᷊akịe sarungmasunsara ringangu masigěsạ, kahumotongange su tauYahudi, kerene lai su manga wansa wal᷊ine. 10 Kai kěbịtaumata apang mẹ̌kẹ̌koạ mapia e sarung kapusakateng ukawawantugẹ̌ dingangu adatẹ̌ dingangkewen katatul᷊endewọu Mawu Ruata kahumotongange su tau Yahudi kerenelai si sire wansa wal᷊ine. 11 Batụu Mawu Ruata e mẹ̌koạkěbị taumata e mẹ̌sul᷊ung. 12 Taumatam banua wal᷊ine eněmpẹ̌dosa kụ bẹ̌gawen torat'u Yahudi. Kụ i sire ihukungsul᷊iung toratẹ̌. Arawe taumatan Yahudi němpẹ̌dosasamurin nakakasingkạ u toratẹ̌ e; ual᷊ingu ene i siresarung l᷊ai tuntukang u toratẹ̌ e. 13 Batụu taumata kụsaụ mẹ̌těngkapia ringangu Ruata, bal᷊inewe ual᷊ingu tauene seng masingkạ u toratu agaman Yahudi kaiso kaweual᷊ingu mẹ̌kẹ̌koạ apang kụ mạbawohẹ su ral᷊ungu toratẹ̌ e.14 Taumatam bansa wal᷊ine e wěgawen torat'u Yahudi. Kaikereu i sire su kapulun sire hala e měmpẹ̌kẹ̌koạbe apangilẹ̌atoru toratẹ̌ ute naung i sire hala e nẹ̌koạbe aha'nsire, maningbe i sire wěgan torat'u Yahudi. 15 Kakanoạ

ROMA 2.16–25 442i sire e měmpẹ̌nodẹu apan ilẹ̌ator'u toratẹ̌ mạbawohẹsu naung i sire. Kasingkạ u naung i sire e mal᷊aingměmpẹ̌sẹ̌sahidin hal᷊ẹ̌ ene, u i sire hala kạdingạ ipẹ̌sẹ̌sal᷊aringangu kạdingạ l᷊ai nẹ̌tatahino ual᷊ingu něnnan sire.16 Kerene sarung mariadi su ěllone kụ seng nitantu ene.Su ěllo ene -- tuhụewe Injilẹ̌ takụ nịbawombeng -- MawuRuata sural᷊ungken Yesus Kristus, sarung měhukungkal᷊awọu rahasian dal᷊ungu naung dingangu sipirangu kěbị taumata. 17 Kai orasẹ̌ ini e kereapạe i kamenemanga anạ u sěmbaụ? I kamene něngakuwen batangengi kamene tau Yahudi. I kamene mạngumbalang torat'uYahudi ringangu i kamene lụl᷊uasu pẹ̌kakauh'i kameneringangu Mawu Ruata. 18 I kau nakaěbạ manga těnrowọu ta ene, hakịu i kau mạsingkạ u kapulun MawuRuata e ringangu i kau masingkạ mẹ̌lakehu sude mapia.19 I kau e mạngiaking u i kau kai měngangahạ tau wutaringangu tualagẹ̌ baugi sire sumarěndung; 20 i kau emananěnro taumata l᷊ongong dingangu mananěnrotaumata wodo. I kau mangiaking u su ral᷊ungu torat'uYahudi e, i kau mạnaghuang pakụ kasingkạ dingangutěnro kahěngang. 21 I kau mạněnro taumata wal᷊ine; kụunụe i kau tawe mananěnro watangeng u hala? I kaumẹ̌sẹ̌sěding taumata mědeạu kumbahang mẹ̌tako, kụunụe i kau sẹ̌sanu mẹ̌tẹ̌tako! 22 I kau mạněnro taumatakumbahang mawuang, ral᷊iune i kau sẹ̌sanu nawuang! Ikau e mẹ̌bẹ̌binsịu mahang duata e, sumbal᷊iau kawe i kausẹ̌sanu měngẹ̌ngal᷊ạ manga apal᷊iwụ bọu wal᷊eng mahanduata. 23 I kau lụl᷊esạ u i kau mạnaghuangbe tora Musa,ral᷊iune kawe i kau něhinakang Duata mase tawe muhụhengetang'E. 24 Su ral᷊ungu Winohẹ Susi e mạbawohẹkere ini: "Ual᷊ingu i kamene taumatan Yahudi, ute arengu Mawu Ruata sẹ̌samedang sutal᷊oaran manga wansawal᷊ine." 25 Kamageng i kau matuhụ su torat'u Yahudi ute

ROMA 2.26–3.5 443sunat'u e mal᷊aing piạ gunane. Kai kereu i kau měngkatelai lụlampa toratẹ̌ ene, ute sunat'u e semben tawẹ ual᷊ine.26 Kereu sěngkatau wal᷊ine Yahudi e kụ tawe nisẹ̌sunatẹ̌, kaiměsẹ̌sěmpị torat'u Yahudi, kụ bal᷊inewe irekeng u MawuRuata e kere sěngkatau wọu nisunatẹ̌ ngae? 27 Kụ i sireapan ta nịsasunatẹ̌ e sarung mapẹ̌sal᷊ang kau sěngkatautau Yahudi u i kau kai mạnaghuang torat'u Yahudi ringangui kau kawe nisunatẹ̌, kutẹu i kau kawe limampa toratẹ̌ene. I sire tawe nisunatẹ̌, kutẹu i sire mẹ̌gěngganapẹ̌betorat'u Yahudi. 28 Batụu tau Yahudi patutune e, bal᷊inewekětạeng arenge tau Yahudi e dingangu taumata kụkahěnga-hěngang nisunatẹ̌ e bal᷊inewe taumata kụnisunatẹ̌ tuhụ mạbadang samatang. 29 Ral᷊iune tau Yahuditutune e, i sie kai piạ naungu Yahudi, ringangu sunatẹ̌tutune ute kai sunat'u ral᷊ungu naung nipẹ̌karadiahang uRohkẹ̌ u Ruata, wal᷊inewe kětạeng kạbawohẹ su ral᷊ungubukẹ̌. Taumata kerene tangu makatarimạ daralo wọuMawu Ruata, wal᷊inewe wọu taumata.3 1 Mạeng kerene, kai apa untune makoạ tau Yahudi?Dingangu apa ual᷊ine tumol᷊e atorang'u sunatẹ̌? 2 Kailawọ bue gunane! Kahumotong-motongange kai ual᷊ingusu tau Yahudi e Mawu Ruata nangumbalang kal᷊awọuhengetange. 3 Kai kereapa wue kereu sěnggạ tau Yahudie kawe tạ saane? Kụ apa ual᷊ingu ene Mawu Ruata emariadi tạ saane? 4 Tantu tala! Batụu nal᷊ahẹu MawuRuata e napenẹ u katěngadẹ̌, maniweng apan taumata ekakonang. Su ral᷊ungu Winohẹ Susi mạbawohẹ, "Tadeạu ikau matodẹbe adilẹ̌ su ral᷊ungu pakụ baweranu, ringangumakauntung kereu i kau ghẹ̌gutaěng." 5 Kai kereu kạadil'uMawu Ruata e mangkeng kakạl᷊ahẹ e, watụ u i kitẹmẹ̌kẹ̌koạ apan tạ katul᷊ide, kụ i kitẹ e kai mẹ̌berạeng apangae? U Mawu Ruata e tawẹ adile kereu i Sie měhukung ikitẹ? (Těngadẹ̌ kakiwal᷊o ini su tampạ e ituhụ mạtaumata.)

ROMA 3.6–20 4446 Mambeng tala! Batụu kereu Mawu Ruata e tawẹkatul᷊ide, ute kereapa wue i Sie makapěhukung u dunia ini?7 Kai kereu ual᷊ingu kakanoạ kụ tawẹ katul᷊ide, ute apangkụ matul᷊idẹ̌ e mạanun Mawu Ruata, mangkeng mạl᷊ětạhakịeweng i Sie rẹ̌daloěng, unụe taumata kụ mẹ̌kẹ̌koạdal᷊aị e wẹ̌dang iapẹ̌sẹ̌sal᷊a kere taumata warạdosa?8 Dingangu unụe i kitẹ tawe wotonge mẹ̌bera, "Mạpiangbei kitẹ mẹ̌koạ dal᷊aị tadeạu l᷊uměto apam mapia?" Těngadẹ̌piạ manga taumata kụ mělẹ̌hinakang siạ měbẹ̌bera uiạ e kai wọu nẹ̌bera kerene. Apan taumata kụ kerene sutampạ e ihukung u Mawu Ruata. 9 Ho! Kereapạ e ngae ikitẹ tau Yahudi e limembong kapiane wọu bansa wal᷊ine?Mamben tala! Sen takụ niwera u baẹ tau Yahudi kerenelai taumatan bansa wal᷊ine, kěbị mang mạsasěllung surosa. 10 Kere mạbawohẹ su ral᷊ungu Winohẹ Susi, "Tawẹusarang sěngkatau maadilẹ̌, 11 tawẹu sarang sěngkatau elai matahuěnna ringangu tawẹu sarang sěngkatau rengmẹ̌suba Mawu Ruata. 12 Kěbị taumata seng nẹ̌tẹ̌ngkarauwọu Mawu Ruata; kěbị e seng nailang. Tawẹu sarangsěngkatau mẹ̌kẹ̌koạ mapia mang tạ u sarang sěngkatau.13 Tinggol᷊ang i sire mẹ̌sul᷊ungu lẹ̌bing mạtatope; akal᷊i sirelụelehẹ̌ bọu lilan sire, dingangu wiwih'i sire sụsal᷊iwẹ̌bud'ulahinakang, mẹ̌sul᷊ungu wisan těmpu. 14 Mohong isire měngkatewe mạpenẹ u l᷊aane ringangu sěngkul᷊ẹ̌.15 Lempang i sire mahawesẹ̌ kereu tamai manigěsạdingangu měmate taumata. 16 Kawawinasa ringangukasasusa e sẹ̌sawuhang i sire suapan tampạ. 17 I siretawe makasasilo ral᷊eng u pẹ̌darame, 18 ringangu taweměngangadatẹ̌ Mawu Ruata." 19 Ini e i kitẹ masingkạ u kěbịapan mạbawohẹ su ral᷊ungu torat'u Yahudi e, tumange kaisi sire apan mạsasěllung su toratẹ̌ e. Kụ ual᷊ingu ene utetawẹu sarang sěngkatau l᷊ai makakoạ manga apa ringangupakụ dunia e kapěnuntukangu Mawu Ruata e. 20 Batụu

ROMA 3.21–28 445tawẹu sarang sěngkatau makạkoạ mapia ringangu MawuRuata ual᷊ingu tau ene mẹ̌kẹ̌koạbe apang kụ kẹ̌kaěbakengsu ral᷊ungu toratẹ̌. Kaiso toratẹ̌ ene kětạeng mẹ̌lẹ̌lahẹsu taumata u taumata e kai warạdosa. 21 Arawe iniMawu Ruata seng naněbọu ral᷊eng kereapa taumatamẹ̌sěngkapian Sie kụ dal᷊eng ene e tawẹ kal᷊ahěmpukangeringangu torat'u Yahudi. Manga bukẹ̌ i Musa ringangu bukẹ̌u manga nabi e mělẹ̌lahẹ u hal᷊ẹ̌ ene, 22 u Mawu Ruata emělẹ̌loahu taumata e mẹ̌sěngkapian Sie, kětạeng kereutaumata měmpạngimang si Yesus Kristus. Mawu Ruatae mẹ̌kẹ̌koạ ini waụgu kěbị taumata apam mạngimang siYesus Kristus; u kawe tawẹ pinẹ̌tatěntangenge: 23 Kěbịtaumata e seng nẹ̌dosa ringangu maraun Mawu Ruatakụ makasal᷊amatẹ̌ si sire. 24 Kẹ̌tạeng ual᷊ingu tatal᷊ěntụ uMawu Ruata sẹ̌sane kụ nilaonggọ matagẹ̌, pẹ̌kakauhutaumata ringangu Mawu Ruata e saụ makoạ mapia;kakakoạ e ute: taumata e niapakal᷊iwir'i Yesus Kristus.25 Duata e nanarakang i Kristus Yesus tadeạu ual᷊ingkenpapaten'E ute taumata e nipakal᷊iwirẹ̌ bọu pẹ̌sasal᷊a kereui sire mangimang si Sie. Mawu Ruata e mẹ̌kẹ̌koạ kerenetadeạu mapatodẹu kaadil'E. Watụ u tempo nal᷊iu, MawuRuata seng nẹ̌těngkasabarẹ̌ su kal᷊awọu manga rosantaumata, hakịu i Sie tawe něhukung i sire. 26 Araweorasẹ̌ ini i Sie kimanoạ e nẹ̌teghangu rosa pělahekangukạadil'E. Kakanoạ kerene mạnodẹu watangeng'E adilẹ̌;kụ apan taumata mạngimang si Yesus nilahẹ'E keretaumata kụ saụ nẹ̌sěngkapian Mawu Ruata. 27 Ual᷊inguene ute semben tawẹ dal᷊enge si kitẹ baugu l᷊umesạ.Unụe kerene? Apa nikaianenge ual᷊ingu i kitẹ měkẹ̌koạbeapang kạbawohẹ su torat'u agaman Yahudi? Bal᷊ine. Kaisoual᷊ingu i kitẹ e mạngimang. 28 Batụu nimbụe kai kere ini:I sain nilahẹ saụ mẹ̌sěngkapia ringangu Ruata, bal᷊ineweual᷊ingu i sie měkẹ̌koạ apang mạbawohẹ su ral᷊ung'u toratu

ROMA 3.29–4.7 446agaman Yahudi, kaiso ual᷊ingu i sie mạngimang si YesusKristus. 29 Arau Mawu Ruata ene Mawun tau Yahudisamatang? Wal᷊inewe i Sie Ruatan bansa lai wal᷊ine? Ore,těngadẹ̌ i Sie mal᷊ain Duatam bansa wal᷊ine. 30 U Ruatae mang sěmbaụ. I Sie kai napakariadin tau Yahudi saụnẹ̌sěngkapian Mawu Ruata ual᷊ingu i sire mạngimang.Dingangu i Sie lai napakariadin manga taumatam bansawal᷊ine saụ nẹ̌sěngkapian Duata; ene mal᷊aing ual᷊ingui sire mạngimang. 31 Kai ini e mangal᷊ene ual᷊ingu i kitẹmangimang si Kristus, i kitẹ měnděmme torat'u Yahudi?mamben tala wue! Sal᷊a anune ual᷊ingu pangangimang ikitẹ ene, i kitẹ měngarěgan toratẹ̌ ene.4 1 Mageng kerene, apạe ikawerang kitẹ mạanungAbraham, i upung u wanuang kitẹ e? Kereapạ eapang kinahombange? 2 Kereu manga hal᷊ẹ̌ apang kinoạee makariadiwe sarang Mawu Ruata měnarimạ i sie kụmakal᷊uasẹ̌ naungu Ruata, tangu piạbe pinẹ̌buakenge sisie waugu lumesạ. Kaiso i sie tawe makal᷊esạ su těngonDuata. 3 Su ral᷊ungu Winohẹ Susi mạbawohẹ, "I Abrahamnangimang su Ruata, dingangu ual᷊ingu pangangimangeini, i sie nitarimạ u Ruata nakoạ taumata makạl᷊uasẹ̌naung u Ruata." 4 I sain mělẹ̌hal᷊ẹ̌, makạtarimạ gadine;kụ gadine wal᷊inewe irẹ̌dekeng kere sěmbaụ gaghěllị,batụu ene kawe hakẹ̌ e. 5 Kutẹu piạbe taumata taweměngangumbala sutawakal᷊ine hala e, kaiso mạnarakanguwatangenge su Ruata kụ seng něliwirẹ̌ taumata warạdosawọu pẹ̌sasal᷊ane. Sural᷊ungken pangangimange ene eMawu Ruata manarimạ i sie makoạ sěngkatau makal᷊uasẹ̌naungu Ruata. 6 Kerene lai su sipirang i Daud; hakịu isie nakapẹ̌berang kariangkamang su taumata kụ kahianDuata e seng nitarimạ kere taumata makạl᷊uasẹ̌ naung'E,maningbe Mawu Ruata e tawe kumakělla manga kakanoạu taumata ene. I Daud nẹ̌bera kere ini, 7 "Kariangkamang

ROMA 4.8–14 447taumata apam pẹ̌sasal᷊ane niampungang dingangukal᷊awọu manga rosane niampungang u Mawu Ruata!8 Kariangkamang taumata apan dosan sire tawetatuntukang u Mawu!" 9 Apa pẹ̌kakariangkamang ěndaịtumange kẹ̌tạeng su manga taumata kụ tutuhụ atorangusunatẹ̌ samatang? Arau kai lai tumange su taumata kụtawe tumatuhụ atorangu sunatẹ̌ ngae? Seng nisěbạ i kamikal᷊imona, u i Abraham nitarimạ u Ruata kere sěngkataumakạl᷊uasẹ̌ naung'E, ual᷊ingu i Abraham mạngimang suRuata. 10 Kụ ange wue Mawu Ruata e mělahẹ u hal᷊ẹ̌ene? Kal᷊imona arau samurin Abraham nipakisunatẹ̌?Těngadẹ̌, těntal᷊ang i sie ren tawe nịsunatẹ̌ bal᷊inewe sengbọu. 11 I sie nisunatẹ̌ samuri, kụ sunatẹ̌ ene kětạeng keretaala u Mawu Ruata seng nanarimạ i sie kere taumatamakạl᷊uasẹ̌ naung u Ruata, ual᷊ingu mạngimang su MawuRuata. I sie nitarimạ u Ruata su tempon i sie wẹ̌dang tatumatuhụ atorangu sunatẹ̌ e. Kụ i Abraham nakoạ amangtuhụ marohkẹ̌ baugu kěbị apan mạngimang su Ruata,dingangu ual᷊ingu ene ute seng nitarimạ u Mawu Ruatakere taumata makạl᷊uasẹ̌ naung'E maningbe i sire tawetumatuhụ atorang u sunatẹ̌. 12 I Abraham mal᷊aing nakoạ iamang marohkẹ̌ baugu taumata tutuhụ ahan sunatẹ̌. Isie i amang marohkẹ̌ baug'i sire wal᷊ine kětạeng ual᷊ingu isire tutuhụ sunatẹ̌, kaiso kawe lai ual᷊ingu i sire mẹ̌bẹ̌biahẹ̌dingangu pangangimang su Ruata mẹ̌sul᷊ung i Abrahamsu tempong i sie wẹ̌dang ta tumatuhụ atorangu sunatẹ̌.13 Mawu Ruata nẹ̌kẹ̌do si Abraham dingangu pal᷊ahitene udunia ini e sarung mariadi pusakạ i Abraham. Mawu Ruatae nẹ̌kědo kerene bal᷊inewe ual᷊ingu i Abraham matuhụ sutorat'u Yahudi, kaiso kawe ual᷊ingu i sie mạngimang suRuata hakịu i sie nitarimạ u Ruata kere taumata makạl᷊uasẹ̌naung'E. 14 Kai kereu kětạeng ual᷊ingu apan tụtuhụ torat'uYahudi samatang makatarimạu apan seng nikẹ̌don

ROMA 4.15–22 448Duata, nal᷊ahẹu mangimang su Mawu Ruata e mambentawẹ kěhase marihutu ringangu pẹ̌kakakẹ̌don Duata emal᷊aing tawẹ lohone. 15 Torat'u Yahudi e makakạděntanghukumang u Mawu Ruata. Arawe kamageng beng tawẹtoratẹ̌ ute tawẹ apa ral᷊awang. 16 Kụ kědon Duata e nẹ̌buạbọu pangangimang u taumata su Ruata. Ene mariadisěmbaụ papaiang su pakụ hěnton Abraham u kědo enenionggọ si sire kere sěmbaụ gaghěllị matagẹ̌ kahian Duata,bal᷊inewe kětạeng si sire apan matuhụ su torat'u Yahudikaiso mal᷊aing baugi sire apan měmpangimang su MawuRuata mẹ̌sul᷊ung i Abraham mạngimang si Sie. Batụu iAbraham kai i amang i kitẹ kěbị tuhụ marohkẹ̌. 17 BatụuMawu Ruata e něhengetang kere ini si Abraham, "Iạ sengnapakariading kau i amang u kal᷊awọu umatẹ̌." KereneMawu Ruata e něngonggọ kědo ene si Abraham. Kụ iAbraham nangimang si Sie. I Sie kai Ruata kụ mạmiahẹ̌taumata nate; i Sie kai mal᷊aing Duata kụ kětạeng ual᷊inguměhengetang seng makariadi apan nạung tala makoạ piạ.18 I Abraham měngkatewe nalung mělẹ̌harapẹ̌ dingangumạngimang maning seng lai sal᷊a tạ harape. Ual᷊ingu ene isie nariadi i Amang u pakụ umatẹ̌. Kerẹe mạbawohẹ sural᷊ungu Winohẹ Susi: "Hitenu e sarung mahunnambangkal᷊awọe." 19 I Abraham su tempo ene masingkạ u i sieseng tawe měhite, watụ u seng tumanịu maghurangdingangu umure seng masandigẹ̌ mahasụ su taunge;kutẹu l᷊ai i Sara kawinge kawe wantọ. Kaiso pangangimangi Abraham tawe manga nělome. 20 I sie mang tatapẹ̌mạngimang dingangu tawe nẹ̌bimbong u kẹ̌don Duata.Kaiso pangangimang sahuneng nahunnambangkatoghase, hakịu i sie měngkate mědẹ̌dalo Ruata. 21 I siemangkewen mangimang u Ruata mapakasěhụ'u apanseng nikědon'E. 22 Hakịewen ene i Abraham nitarimạu Ruata nakoạ taumata kụ makạl᷊uasẹ̌ naung u Ruata.

ROMA 4.23–5.8 44923 Bawera, "nitarimạ kere taumata makạl᷊uasẹ̌ naung uRuata" mạbawohẹ bal᷊ine kětạeng baugi Abraham sẹ̌sane,24 kaiso mal᷊aing baugi kitẹ. I kitẹ mal᷊aing sarung itarimạmakoạ taumata kụ seng makạl᷊uasẹ̌ naung u Ruata, ual᷊ingui kitẹ mạngimang su Ruata kụ napẹ̌bangung i Yesus,Mawung kitẹ bọu papate. 25 I Yesus e seng nisarakangtadeạu pateěng ual᷊ingu kal᷊awọu rosang kitẹ; mase iSie niapẹ̌bangung kapia kahian Duata mědeạu i kitẹ emẹ̌sěngkapia saụ dingangu Ruata.5 1 Ini i kitẹ seng saụ nẹ̌sěngkapian Duata, ual᷊ingu ikitẹ nangimang. Kụ ual᷊ingu ene ute i kitẹ nẹ̌biahẹ̌ sural᷊ungu pẹ̌darame ringangu Ruata wọu Mawung kitẹ iYesus Kristus. 2 Ual᷊ingu i kitẹ mạngimang su Mawu Yesusute i Sie makạdiading kitẹ e makạpěndang kakěndaguMawu Ruata, kụ kai ual᷊ingu kakěndagẹ̌ ene e i kitẹ biahẹ̌tempo ini. Ual᷊ingu ene i kitẹ mạhul᷊uasẹ̌ ual᷊ingu i kitẹ piạbepělaharapẹ̌ u i kitẹ e sarung makatemang karal᷊uensangkụ nighěllị u Mawu! 3 Dingangu nangělembo wọu ene ikitẹ e kai lumiagẹ̌ u su ral᷊ungu kasasigěsạ, batụu i kitẹmasingkạ u kasasigěsạ e makạdiadi taumata maasagẹ̌,4 dingangu kal᷊aasagẹ̌ e makạdiadi taumata makạkědang;ini e kai makạděntang pělẹ̌harapẹ̌. 5 Pẹ̌laharapẹ̌ kereini e tawe mapakakěllohi kitẹ, batụu naung i kitẹ sengnilohoěng u Mawu Ruata ringangu kakěndag'E. MawuRuata něnganoạ ene ringangu karadiahangu Rohkẹ̌'E,kụ seng nighěllị si kitẹ. 6 Su tempọeng i kitẹ su ral᷊ungukaralome, i Kristus e nate waugi kitẹ kụ su temponemapia nantun Mawu Ruata; sěmbal᷊iau i kitẹ taumata ekai marau wọu anun Mawu Ruata. 7 Baugu pẹ̌sěngkatautaumata adilẹ̌ e mamben masigěsạ taumata mapulu mate.Aramanung baugu sěngkatau mapia, piạ lai taumatawahani mẹ̌tumpate. 8 Arawe Mawu Ruata nělahẹukakěndag'E si kitẹ su tempong i Kristus napohong baugi

ROMA 5.9–16 450kitẹ su tempong i kitẹ bědang taumata marosa. 9 Ini e i kitẹseng nẹ̌sěngkapian Duata ual᷊ingu kapapohong i Kristus;ual᷊ingu ene těngadẹ̌ i kitẹ e sarung iapakasal᷊amatẹ̌ laiwọu ral᷊angehu Mawu Ruata kahiang Kristus. 10 Kereusu tempong i kitẹ mẹ̌sẹ̌sẹ̌dụ u Mawu Ruata; i kitẹ eiapẹ̌damen Sie ual᷊ingkeng kapapohong u Ahus'E, apalai ini sarạeng pěkakauhi kitẹ dingangu Mawu Ruata enaul᷊ị kapia, tantu i kitẹ sarung iapakasal᷊amatẹ̌ lai ual᷊ingupẹ̌bawiahi Kristus. 11 Kụ limembo wọu ene tangu i kitẹmahul᷊uasẹ̌ lai su kapian Duata ual᷊ingu Mawung kitẹi Yesus Kristus. U kai ual᷊ingu i Yesus Kristus, orasẹ̌ inii kitẹ makạtemang pẹ̌kakauhi kitẹ mapia e ringanguMawu Ruata. 12 Dosa simuẹ̌ su ral᷊ungu dunia ual᷊ingusěngkatau, kụ bọu rosa ene siměpụe papate. Něnggạe,papate mẹ̌pasẹ̌ su pakụ taumata, batụu kěbị taumataseng nanawo su ral᷊ungu rosa. 13 Dokeng torat'u Yahudi ereng tawe nịgaghěllị, dosa e seng ene su ral᷊ungu dunia.Kai tangu rosa e tawe tatuntukang, ual᷊ingu tawẹ apatoratẹ̌ kụ botonge lampaěng. 14 Maning kerene, wọutempong Adam sarạewen tempom Musa e, papatenangawasa pakụ taumata. Sarangkatewe taumata kụtawe limawang kere kinoạ i Adam taumata kerene mal᷊aingnipẹ̌kawasaěngu papate. I Adam mal᷊aing tul᷊adangapang bọ'i Sie kụ sarung duměnta samurine. 15 Kai irẹ̌dua ene e tawe nẹ̌sul᷊ung; batụu laonggọ u Ruata enangělembong kasěllahe kereu isihing dingangu ral᷊awangkụ kinoạ i Adam. Dal᷊awang u sěngkatau nakawodaịtaumata l᷊awọ nihombangengu papate. Nangělembongkasěllahe lai něnggạ u tatal᷊ěntụ u Ruata ringangu laonggọkasasal᷊amatẹ̌ kụ nịgaghěllị su taumata kereng kakěpal᷊e,ual᷊ingu kapian naungu sěngkatau mangal᷊ene i YesusKristus. 16 Laonggọ u Ruata mal᷊aing nangělembongkasěllahe marau wọu rosan sěngkatau ene. Batụu samurin

ROMA 5.17–6.2 451sěngkatau nẹ̌koạ dal᷊awang ute simẹ̌bangke ponesẹ̌,"Nẹ̌sal᷊a". Kai sarạeng taumata lawọ e němpẹ̌dosa,narěntạe laonggọ bọu Ruata kụ mělẹ̌lahẹ, "Tawe nẹ̌sal᷊a".17 Ual᷊ingu ral᷊awang u sěngkatau, ute papate nẹ̌darakị suapan tampạ ual᷊ingu sěngkatau ene. Kai nangělembongkasěllahe lai něnggạe wọu apan nịkakoạ u sěngkatauwal᷊ine, mangal᷊ene i Yesus Kristus. Ual᷊ingu i Sie, MawuRuata měngkai napẹ̌dal᷊embon tatal᷊ěntụ'E su kakěpal᷊utaumata, kụ dingangu tạ bawaehe nakariadi si sire saụnipẹ̌sěngkapian Duata; i sire sarung mẹ̌kawasa su duniaini ual᷊ingu i Kristus. 18 Kụ kereapạewen dal᷊awang usěngkatau e něnggạe su kěbị taumata nihukung, kerenelai kakanoạ u sěngkatau kụ tụtol᷊e kapulun Mawu Ruata,něnggạe ute kěbị taumata mal᷊iwirẹ̌ bọu pẹ̌sasal᷊a ringangukaonggotangu pẹ̌bawiahẹ̌. 19 Kụ kereapạewen taumatal᷊awọ e nariadi taumata marosa ual᷊ingu sěngkatau tatumatuhụ, ute kerene lai lawọ taumata wotonge saụmẹ̌sěngkapian Mawu Ruata ual᷊ingu sěngkatau matuhụsu Ruata. 20 Něgěllịu torat'u Yahudi e kai Mawu Ruatasẹ̌sane. Kaiso mangkewelain kạpahunnamban tatuhụesu toratẹ̌ e kaiso i sire mangkewelain kạpahunnambandal᷊awang e ringangu němpẹ̌dosa su těngon Duata. Kaisomangkeng kạpahunnambane taumata němpẹ̌dosa,Ruata e mangkewelain limembong kakěndage, si sire.21 Ho! i kitẹ e harusẹ̌ mate ual᷊ingu i kitẹ e němpẹ̌dosa. KaiMawu Ruata e kụkěndagi kitẹ dingangu nẹ̌gěllị u ral᷊eng sikitẹ tadeạu saụ mẹ̌sěngkapian Sie. Kụ ual᷊ingu pẹ̌kakauh'ikitẹ dingangu Mawu Ruata e seng saụ mapia, tangu i Siemal᷊aing mangonggọu pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌si kitẹ su ral᷊ung i Yesus Kristus, Mawung kitẹ.6 1 Mạeng kerene, apạe ipẹ̌berang kitẹ e? Apa i kitẹměngkate mẹ̌kẹ̌koạ dosa tadeạu Mawu Ruata měngkaikuměndag'i kitẹ? 2 Tantu tala! Dosa e semben tawe lai

ROMA 6.3–13 452mẹ̌kawasa si kitẹ, kụ unụe wue i kitẹ měngkai hanesẹ̌měbẹ̌biahẹ̌ dingangu kapẹ̌kẹ̌koạe rosa? 3 Masingkạbue i kamene u su tempong i kitẹ nisahani e i kitẹniapakasěmbaụ dingang i Kristus Yesus? Ini e mangal᷊enei kitẹ niapakasěmbaụ dingangu papaten'E. 4 Dingangupananahani ene, i kitẹ e nilẹ̌bing dingang i Kristusdingangu sěngkakapate ringange, tadeạu kereapạewen iKristus nipẹ̌bangung bọu papate ual᷊ingu kawasang Amangkụ mawantugẹ̌, kerene lai i kitẹ makaral᷊eng su pẹ̌bawiahẹ̌buhu e. 5 Kereu i kitẹ seng nasěmbaụ dingang i Kristusbatụu i kitẹ sěngkakapate ringang i Sie, i kitẹ sarungmasěmbaụ dingang i Sie lai ual᷊ingu i kitẹ niapẹ̌bangungkapia mẹ̌sul᷊ungkewen Sie. 6 I kitẹ masingkạ u kakakoạ i kitẹtěbe e seng niapakapate sěngkakapate ringang i Kristussu kalu kuruisẹ̌ tadeạu kawasang kakakoạ i kitẹ marosa eseng nipakaghoghahẹ̌; kụ ual᷊ingu ene ute i kitẹ sembentawe ipẹ̌tahuěllangu rosa. 7 Kereu sěngkatau e kawe nate,ute taumata ene iapakal᷊iwirẹ̌ bọu kawasan dosa. 8 Kereui kitẹ seng nate ringang i Kristus, i kitẹ mangimang u ikitẹ lai sarung mẹ̌biahẹ̌ dingang'E. 9 U i kitẹ masingkạ ui Kristus seng nẹ̌bangung bọu papatene, dingangu i Siesembeng lai tawe mate; papate e seng tawẹ kawasanesu watangeng'E. 10 Papate kinahombangeng i Kristus ekai papate ual᷊ingu rosa. Ene samatang mariadi sěnsul᷊ewaugu sarang marěngụ-děngụ. Dingangu pẹ̌bawiahẹ̌niral᷊engang'E ini kai pẹ̌bawiahẹ̌ baugu Ruata. 11 I kameneharusẹ̌ lai mangěnna watangeng i kamene nate ual᷊ingurosa, kaiso pẹ̌bawiahẹ̌ su ral᷊ungu pẹ̌kakauhẹ̌ matoghasẹ̌dingangu Mawu Ruata e kai su ral᷊ung i Kristus Yesus.12 Abe lai mapakawalan dosa měngawasa pẹ̌bawiahuapan mẹ̌tate tadeạu i kamene abe kawe tumuhụ ěnning ikamene raral᷊aị. 13 Kumbahang lai i kamene měnarakang'ulaesu wadang i kamene su kawasan dosa baugu ipakẹ su

ROMA 6.14–21 453manga mona kụ daral᷊aị. Kaiso sarakangke watangengi kamene su Mawu Ruata kere taumata kụ seng nial᷊ingbọu papate sarang pẹ̌bawiahẹ̌. Sarakangke kạguwạuwatangeng i kamene su Mawu Ruata tadeạu ipakẹ baugumẹ̌koạ kapulun Duata. 14 Dosa tawe wotonge měngawasasi kamene, ual᷊ingu i kamene tawe saụ nẹ̌biahẹ̌ su al᷊ungutorat'u Yahudi e kaiso kai su ral᷊ungu kakěndagu MawuRuata. 15 Orasẹ̌ ini apạ e ghẹ̌sine? Botonge i kitẹ mẹ̌koạdal᷊akị, batụu i kitẹ seng bal᷊ine su al᷊ungu kawasan torat'uYahudi e kaiso kawe su al᷊ungu kawasan tatal᷊ěntụ uMawu Ruata? Mamben tala! 16 Masingkạ bue i kameneu kereu i kamene měmpanarakang u watangeng susěngkatau baugu kapulune ute i kamene kai ěllangu tau kụtẹ̌tuhukang i kamene ene -- běgạ e měnsang ěllangu rosakụ mẹ̌bẹ̌bawa si kamene sarang papate, arau kawe ěllangtutuhụ su Mawu Ruata kụ ual᷊ingu ene saụ mẹ̌sěngkapianDuata. 17 Kai tarimakasẹ su Mawu Ruata! Batụu nạungkal᷊amona i kamene nakoạ ěllangu rosa, kai ini e i kameneringangu kạguwạu naung tụtuhụ těnrong katěngadẹ̌ kụseng nighěllị si kamene. 18 I kamene seng niliwirẹ̌ bọu rosakụ tempo ini nakoạ ěllang baugu kapulun Duata. 19 Ual᷊ingupěngangěnnang kamene wědang lome ute iạ mẹ̌pakẹusasihing u pẹ̌tatahuěllang tadeạu nangělembo mal᷊ighạ ikamene makaěnna. Kal᷊amona i kamene němpěnarakangukạguwạu watangeng i kamene kere ěllang su manga hal᷊ẹ̌maral᷊amuhụ dingangu ral᷊aị baugu karaki raral᷊aị. Kerenelai orasẹ̌ ini, mal᷊owọko i kamene měmpanarakangukạguwạu watangeng i kamene kere ěllang baugu kapulunDuata mẹ̌tatal᷊ahinon manga monan Duata těntani. 20 Sutempong i kamene nipẹ̌tahuěllangu rosa, i kamene tawenipẹ̌kawasaěngu karakin Duata. 21 Su tempo ene kai apauntune nitarimạ i kamene wọu manga hal᷊ẹ̌ kụ orasẹ̌ iniikẹ̌kameang kamene měmpẹ̌koạ? Manga kakanoạ ene

ROMA 6.22–7.6 454kětạeng makawawa sarang papate! 22 Arawe orasẹ̌ ini ikamene seng niliwirẹ̌ bọu rosa kụ nariadi ěllang u Ruata.Kal᷊auntungu e ute i kau makapẹ̌biahẹ̌ susi waugu Ruata kụhal᷊ẹ̌ ene makaual᷊i wiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌. 23 Batụupapate e kai wawaehẹ̌ dosa; arawe pẹ̌bawiahẹ̌ tutuneringangu kakalẹ̌ dingangkewen Kristus Yesus Mawung kitẹe kai laonggọ kụ nionggọ u Mawu Ruata wawaehe.7 1 Manga anạ u sěmbaụku! I kamene kěbị sengmakakiral᷊a toratẹ̌. Kụ, i kamene masingkạ u kawasantoratẹ̌ su pẹ̌sěngkatau, mariadi kětạeng karěngụ utaumata ene wědang biahẹ̌. 2 Kere sěngkatau wawinekụ piạ kawinge ute mạl᷊aikị u toratẹ̌ su kawinge kětạengkarěngụu kawinge wědam biahẹ̌. Kereu tau esẹ kawingeseng nairị ute wawine ene mal᷊iwirẹ̌ bọu toratẹ̌ kụ mạngikịi sie su kawinge. 3 Kereu wawine ene měbẹ̌biahẹ̌ dinganguesẹ bal᷊ine su tempong kawinge wẹ̌dang biahẹ̌, ute wawineene ikawerạe nawuang. Kai kereu kawinge seng nairị utetumuhụ toratẹ̌ ute wawine seng nal᷊iu. Kụ kereu i sie saụmẹ̌kawingu esẹ bal᷊ine ute i sie tawe nawuang. 4 Kerenelai kakakoạ e si kamene, manga anạ u sěmbaụku. Tumuhụtorat'u Yahudi e i kamene seng nate, ual᷊ingu i kameneseng niapakasěmbaụ dingangu wadang i Kristus kụ nakoạtataghuaneng i Sie kụ seng niapẹ̌biahẹ̌ kapia wọu papate. ISie nipẹ̌biahẹ̌ bọu papate tadeạu i kitẹ mariadi piạ gunanewaugu Mawu Ruata su ral᷊ungu pẹ̌bawiah'i kitẹ. 5 Batụukal᷊amona i kitẹ měbẹ̌biahẹ̌ tụtuhụ kakakoạ u taumata.Su tempo ene manga ěnning u rosa e mạsongkahẹ̌ual᷊ingu piạ toratẹ̌ měkẹ̌karadiahang su watangeng i kitẹ.Kai ual᷊ingu ene hakịu i kitẹ e mẹ̌kẹ̌koạ manga apa-apamakạkạdiadim papate. 6 Arawe tempo ini i kitẹ tawelai naikị su torat'u Yahudi. I kitẹ seng nate su ral᷊ungutoratẹ̌ kụ nạung kal᷊amona mạngawasa si kitẹ. I kitẹ sengtawe mẹ̌tatahamawu kere kakakoạ u nạung, tuhụ toratẹ̌

ROMA 7.7–18 455kụ mạbawohẹ. Tempo ini i kitẹ e mẹ̌tẹ̌tahamawu tuhụkakakoạ e wuhu ilẹ̌ahạ u Rohkẹ̌ u Ruata e si kitẹ. 7 Mạengkerene, kai apạe ipẹ̌berang kitẹ? U torat'u Yahudi e ral᷊aị?Tantu tala! Kai toratẹ̌ ene e mạněnro si siạ mạanun dosa.Iạ e wẹ̌gawue měnsang anggange kai a, kereu tawẹ toratẹ̌mẹ̌bẹ̌bera, "Kumbahang měngkai maanggang." 8 Ual᷊ingutoratẹ̌ e dosa makạěbạ loahe waụgu mapasěpụ u kěbịhaghing ěnning kụ su ral᷊ungu naungku; batụu kereu tawẹapa toratẹ̌ ute rosa e mal᷊aing mate. 9 Iạ nạung kal᷊imonamẹ̌bẹ̌biahẹ̌ tawẹ toratẹ̌. Kai sarạeng piạ toratẹ̌, dosa enanětạ e nẹ̌biahẹ̌ 10 dingangu iạ e nate. Tangu toratẹ̌ enetětạe ipẹ̌tẹ̌mona waugu makaonggọu pẹ̌bawiahẹ̌, kutẹukawe nakarěntang papate si siạ. 11 Ual᷊ingu toratẹ̌ ene,dosa e nakaěbạ loahe něngakal᷊ẹ̌ dingangu němate siạ.12 Toratẹ̌ asal᷊e kai wọu Mawu Ruata kụ apạewen parentasu ral᷊ungu toratẹ̌ ene e rarěntane wọu Mawu Ruata,kụ kai adilẹ̌ dingangu mapia. 13 Ho, kiwuạu měnsangini e piạ mangal᷊ene, u mapia e makạděntam papatesi siạ? Tantu tala! Dosa e kai makạděntan papate ene.Dingangu měpakẹ'u mapia e dosa makạděntan papate sisiạ, tadeạu kakakoạ u rosa e ikasilo mal᷊ahẹ. Su ral᷊ungumanga parentang Mawu Ruata, nal᷊ahẹ kai apạ e karal᷊aịdosa e nạung! 14 I kitẹ masingkạ u torat'u Yahudi kaiasal᷊e wọu Rohkẹ̌ u Ruata; arawe iạ e kai taumata lome.Iạ seng niwal᷊ụ nakoạ ěllangu rosa. 15 U iạ sẹ̌saku tawemakaěnna kakanoạku. Apang ilẹ̌ěningku koateng, enetawe takụ koateng; arawe apang ipẹ̌bẹ̌binsịkue, katewemundangu ene kẹ̌koatengkue. 16 Ho, kereu iạ kawe mẹ̌koạmanga hal᷊ẹ̌ kere lụlawang dingangu kapuluku e uteene mangal᷊ene iạ e mạngakung torat'u Yahudi e mapia.17 Kụ, bal᷊inewe lai iạ tuhụ dal᷊enge mẹ̌kẹ̌koạ ene, kaisokawe rosa něngawasa watangengku. 18 Iạ masingkạ utawẹ manga apạe kụ mapia su ral᷊ungu watangengku,

ROMA 7.19–8.4 456mangal᷊ene su ral᷊ungu kakakoạku mạtaumata. U si siạ kaipiạ ěnningu mẹ̌koạ mapia, kutẹu iạ kawe tawe makaumal᷊ẹ̌měndal᷊eng u ene. 19 Iạ tawe mẹ̌kakoạ mapia apang kụtakụ i lẹ̌ěnning koateng; kaiso kawe mạbal᷊ị mẹ̌kẹ̌koạ apandal᷊aị kụ bal᷊inewe kapuluku e mẹ̌koạ. 20 Kereu iạ mẹ̌koạbeapam bal᷊ine su kapuluku mangal᷊ene ute wal᷊inewe iạmẹ̌kẹ̌koạ ene e kaiso kawe rosa nẹ̌kawasa watangengku.21 Ene, iạ něngal᷊ạe ghěsine ini; u kamạgeng iạ mapulụemẹ̌koạ mapia ute iral᷊aị e sembengkewe tụmbul᷊ẹ̌ si siạ.22 Dal᷊ungu naungku e měngkai lẹ̌lahimpuluangu torat'uRuata e, 23 kaiso, iạ e masingkạ u su ral᷊ungu watangengkue piạ lai toratẹ̌ bal᷊ine kụ nakoạ tumanggihe -- ute kaitoratẹ̌ mẹ̌děndokạ toratẹ̌ ilẹ̌akung laěnnaku e. Kai enehakịu iạ e kạl᷊aikị su torat'u rosa lụlambagẹ̌ batangengku e.24 Ho, kai kere ini e kakakoạku: iạ e tụtuhụ torat'u MawuRuata e ringangu laěnnaku, arawe kakakoạku mạtaumatae ute iạ kai mạsěllung su rosa. O kasiang silakạ bue iạ ini! Isai wue tangu mapulu mangambang siạ bọu wadang ini kụmẹ̌bawa siạ sarang papate? Tarimakasẹ su Mawu Ruata!I Sie mapulu mangambang si siạ ual᷊ingu i Yesus Kristus.25 (7:24)8 1 Orasẹ̌ ini selaing tawẹ apa pělahukung si sire kụměbẹ̌biahẹ̌ mạsěmbaụ dingang i Kristus Yesus. 2 Utorat'u Rohkẹ̌ u Ruata nakariading kitẹ mẹ̌bẹ̌biahẹ̌masěmbaụ dingang i Kristus Yesus, seng něliwirẹ̌ si siạ bọutoratẹ̌ kụ nakakoạ dosa ringangu papate. 3 Apang kụ taweikakoạ u toratẹ̌ ual᷊ingu i kitẹ kawe taumata lome ute eneseng kinoạ u Mawu Ruata. Mawu Ruata namatạ kawasandosa su ral᷊ungu lulun taumata rimolohu Ahuse sẹ̌sane, kụdiměnta su ral᷊ungu kakakoạ mẹ̌sul᷊ungu taumata marosa,mẹ̌deạu měndẹ̌dasẹ̌ kal᷊awọu rosa. 4 Mawu Ruata e nẹ̌koạene tadeạu kapulun'E ilahẹ su ral᷊ungu torat'u agamanYahudi ene wotonge ikakoạ su ral᷊ungu watangeng i kitẹ

ROMA 8.5–13 457kụ měbẹ̌biahẹ̌ tuhụ Rohkẹ̌ u Ruata kụ bal᷊inewe tụtuhụlulun taumata. 5 Apan taumata kụ měbẹ̌biahẹ̌ tuhụ luluntaumata e měngkai měmpẹ̌sẹ̌sipiru apang ilẹ̌ěnning ululun taumata. Kai arawe taumata kụ měbẹ̌biahẹ̌ tuhụRohkẹ̌ u Ruata, měngkai měmpẹ̌tẹ̌něnnang apangkụ ilẹ̌ěnningu Rohkẹ̌ u Ruata. 6 Kereu něnnanu enipẹ̌kawasaěngu lulun taumata, něnggạe ute papate.Arawe kamageng něnnanue nipẹ̌kawasaěngu Rohkẹ̌ uRuata, pul᷊ise ute pẹ̌bawiahẹ̌, ore lai pẹ̌darame ringanguRuata. 7 I saing kụ sipirange pẹ̌kẹ̌kawasaěngu luluntaumata, tangú taumata ene kai rụdokạ Duata; ual᷊ingutau ene tawe mẹ̌tatěngkasẹ̌llung su torat'u Ruata; kụi sie mamben tawe makakasěllung su torat'u Ruata.8 Taumata kụ apan mẹ̌bẹ̌biahẹ̌ tuhụ lulun taumata etawe makaral᷊uasẹ̌ nangu Ruata. 9 Kaiso i kamene tawenẹ̌biahẹ̌ tuhụ lulun taumata. I kamene nẹ̌biahẹ̌ tuhụRohkẹ̌ u Ruata -- kahěnga-hěngang nakoạ tumanggihe sural᷊ungu watangengu. Taumata kụ tawẹ Rohkẹ̌ i Kristus,tau ene wal᷊inewe tataghuaneng i Kristus. 10 Kai kereui Kristus biahẹ̌ su ral᷊ung'u watangengu, ute maningbewadangu sarung mate ual᷊ingu rosa, kaiso Rohkẹ̌ u Ruataměngonggọu pẹ̌bawiahẹ̌ si kamene, watụ u pẹ̌kakauh'uringangu Ruata e seng mapia. 11 Kereu Rohkẹ̌ u Ruata, kụněmiahẹ̌ si Kristus bọu papate e, wiahẹ̌ bue su ral᷊unguwatangengu e, ute i Sie kụ němiah'i Kristus bọu papateene, sarung měmiahẹ̌ lai wadangu kụ mẹ̌tate ene. ISie mẹ̌kẹ̌koạ ene ringangu Rohkẹ̌'E kụ biahẹ̌ su ral᷊ungi kamene. 12 Hakịu ene, manga anạ u sěmbaụ, i kitẹe kai piạ sasimbang i kitẹ, kai wal᷊inewe waugu luluntaumata, batụu tawe hinone i kitẹ mẹ̌biahẹ̌ tumol᷊ekapulune. 13 Kai kamagengu i kamene měbẹ̌biahẹ̌tụtuhụ lulun taumata, ute i kamene sarung mate; arawekamagengbe ringangu kawasan Rohkẹ̌ u Ruata e, i kamene

ROMA 8.14–23 458měngkai měmpạmatewe manga kakanoạ i kamenemarosa, kụ i kamene sarungbe mẹ̌biahẹ̌. 14 Taumatakụ apạewen lẹ̌ahakeng u Rohkẹ̌ u Ruata e ute mangaanạben Duata. 15 U Rohkẹ̌, kụ nionggọu Ruata si kamenee wal᷊inewe mẹ̌deạu i kamene makoạ ěllang hakịu ikamene mẹ̌bẹ̌biahẹ̌ su ral᷊ungu katatakutang. Kaiso Rohkẹ̌u Ruata e kawe mapakạdiading kamene makoạ mangaanạ u Ruata. Kụ dingangu kawasan Rohkẹ̌ u Ruata ene ikitẹ mẹ̌kẹ̌kui Mawu Ruata ene, "Amang, o i Amangku!"16 Rohkẹ̌ u Ruata e mạhundingangkewen rohkẹ̌ i kitẹe mẹ̌sẹ̌sahidi u i kitẹ e kai manga anạ u Ruata. 17 Ho!kereu i kitẹ e kawe manga anạ u Ruata, ute i kitẹ mal᷊aingtaghuang'E kụ sarung manarimạ u manga al᷊amatẹ̌ kụnisadian Duata su manga anạe. I kitẹ sarung manarimạdingangkewen Kristus apạeweng kụ seng nisadian Duata siSie; u kereu i kitẹ sěngkapẹ̌tatahang dingang i Kristus, i kitẹe sarung iapakawantugẹ̌ lai ringang'E. 18 Kal᷊awọu sigěsạkinahombangeng i kitẹ tempo ini, tuhụewe su ěnnakuute mang tawe ikapẹ̌sasihing dingangu kawawantugẹ̌kụ sarung ilahẹ si kitẹ. 19 Pakụ alang e měngkateměmpẹ̌kẹ̌ka tempone manga anạ u Ruata e ilahẹ. 20 Ualang e seng niwala nipakahupadẹ̌ e, wal᷊inewe ual᷊ingukapulune sẹ̌sane, kaiso kawe ual᷊ingu Ruata e napakawalakerene. Maning kerene tangu kai piạ l᷊ai ini lẹ̌harapeng:21 U su tempo sěnsul᷊e alange sarung ipakal᷊iwirẹ̌ bọukawasa kụ měnggoghahẹ̌ e ringangu sarung ipakal᷊iwirẹ̌dingang mase ipakawantugẹ̌-sěngkakawantugẹ̌ dingangumanga anạ u Ruata. 22 I kitẹ masingkạ u sarang orasẹ̌ini pakụ diadikange měngkai rụdal᷊umpasiang keresěngkatau mamadẹ̌ bawine masunsara su tempommělẹ̌hěnding. 23 Dingangu wal᷊ine kětạeng pakụ diadikangrụdal᷊umpasiang; kaiso i kitẹewe lai rụdal᷊umpasiang sural᷊ungu naung i kitẹ. I kitẹ seng něnarimạ Rohkẹ̌ u Ruata

ROMA 8.24–33 459nakoạ laonggọu Ruata kahumotongange, kaiso i kitẹbědang lai mạngampal᷊ẹ̌ Duata mapakal᷊iwir'u watangengi kitẹ kěbị dingangu mapakariading kitẹ manga anạ'E.24 Ual᷊ingu pělaharapẹ̌, ute i kitẹ iapakasal᷊amatẹ̌. Kai kereuapang kụ lẹ̌harapeng i kitẹ ene seng kinasilong kitẹ, uteene sembelain bal᷊ine harapẹ̌. U kai i sai tangu wẹ̌dangmělẹ̌harapẹ̌ sabarang kụ seng nikasilone? 25 Kụ kereu ikitẹ e kai mělẹ̌harapẹ̌ sabarang kụ tawe nikạsilong kitẹ,ute i kitẹ e měmpangampal᷊ẹ̌ be ringangu pẹ̌sasabarẹ̌.26 Kerene lai Rohkẹ̌ u Ruata e rụděnta lụontol᷊ẹ̌ si kitẹe kereu i kitẹ lome. Batụu i kitẹ e kai wẹ̌ga měnsangkereapa hinone i kitẹ e mẹ̌kal᷊iomaneng. Rohkẹ̌ ene sẹ̌sanemẹ̌těngon Duata ghụgahiorọ u kạguwạu ral᷊ungu naungbaụg'i kitẹ sarangkatewe taikawera. 27 Tangu Ruata ekai masingkạ u ral᷊ungu naung u taumata, makạěnnamonan Rohkẹ̌ e, batụu Rohkẹ̌ e mẹ̌kẹ̌kal᷊iomaneng suRuata waugu umat'E kụ matuhụ su kapulun Duata. 28 I kitẹmasingkạ u Ruata e mạngatorẹ̌ kal᷊awọu hal᷊ẹ̌, hakịu piạtẹ̌tal᷊e mapia su taumata kụkěndag'i Sie ringangu kinuiangmuhụ karakin'E. 29 I sire apan kinapilen Mawu Ruatamal᷊aing nantune rokeng tětạe tadeạu makoạ mẹ̌sul᷊ungdingangu Ahus'E, mangal᷊ene i Yesus Kristus. Ual᷊ingu eneute Ahus'E ene mariadi kahumotongange sutal᷊oaranglawọ anạ u sěmbaụ. 30 Kerene Mawu Ruata e nẹ̌kui sisire apan seng nilakeh'E kal᷊imona, kụ i sire kinuiang'Eene niapakakoạ saụ nipẹ̌sěngkapia ringang'E. Kụ i sireapang saụ nipẹ̌sěngkapian Duata e něngal᷊ạe wạgeange sural᷊ungu pẹ̌bawiah'u Ruata e sẹ̌sane. 31 Apạe ikawerangkitẹ orasẹ̌ ini mạanung kěbị ene? Kereu Mawu Ruata esusěmbẹ̌kang kitẹ ute i sai wue makarokạ si kitẹ? 32 Ahus'Esẹ̌sane tawe nital᷊ěntukang'E kaiso nisarakang'E waụgupandungang i kitẹ kěbị; lahạu i Sie tawe mangonggọupakụ sabarang bal᷊ine si kitẹ? 33 I sai wue makapěneheng

ROMA 8.34–9.4 460si kitẹ umatẹ̌ seng pinilen Duata, kereu Ruata sẹ̌sanenapakal᷊ahẹu i kitẹ e tawẹ pẹ̌sasal᷊a? 34 Piạ ngae taumatamapulu mapẹ̌sal᷊ang kitẹ e? I Kristus Yesus hẹ̌dowentumatawang si kitẹ e. I Sie kụ seng napohong, o kawe iSie lai niapẹ̌bangung kapia wọu papate, kụ ene ringanguRuata su tampạ makawasa. 35 I sai wue makasahaghesi Kristus kuměndagi kitẹ? Kụ kasasusa e makasahaghetangu, arau kasasěsẹ arau tatumbiagẹ̌, arau karal᷊unusẹ̌arau kakasiang arau hombang arau papate? 36 Su ral᷊unguWinohẹ Susi e kạbawohẹ kere ini, "Kanandung ěllọ e i kamie mẹ̌bẹ̌biahẹ̌ su ral᷊ungu hombang u papate ual᷊ing'i Kau.I kami e nịkakoạ kere rumba nantu potokang." 37 Tala!Katewe su ral᷊ungu pakụ ene tangu i kitẹ makahombangkal᷊auntung masukụ baugu i Sie kụ kiměndag'i kitẹ!38 Batụu iạ mạngimang kahěngang u su pakụ dunia, baẹpapate arau walạewe pẹ̌bawiahẹ̌, baẹ malaikatẹ̌ arauwalạewe mangangawasa, baẹ manga hombang kạdal᷊engearau walạewe mangạe hombang su tempo ramahi arauwalạewe lai hombang bal᷊ine; 39 baẹbe kakakoạ apa sul᷊angị arau walạewe kakakoạu manga apa su ral᷊unguěntana arau apa lai wal᷊ine, kěbị ene tawe makasahagheMawu Ruata kuměndag'i kitẹ, kere kụ seng nilahẹ'E sural᷊ung i Kristus Yesus, Mawung kitẹ.9 1 Apan takụ iwera ini e mamben těngadẹ̌ ual᷊ingu iạ ekai tataghuaneng i Kristus. Iạ e tawe mẹ̌kon. Dal᷊ungunaungku e kụ lẹ̌ahakengu Rohkẹ̌ u Ruata e mạnoghasẹ̌ siạlai u waweraku ini e kahěngang. 2 Iạ e mambeng mạsusanaungkue matědụ, 3 ual᷊ingu manga anạ u sěmbaụkuapang sěnggal᷊ipoho ringangku. Batụu waug'i sire, iạsẹ̌saku e něnal᷊udẹ̌ laanen Duata ringangu nipakaghěangbọu anung Kristus. 4 I sire kai umatẹ̌ pinile ringangu MawuRuata e napakariadin sire nakoạ manga anạ'E sẹ̌sane,dingangkewen nělahẹ u kawasan'E si sire. I Sie nẹ̌koạ

ROMA 9.5–16 461pẹ̌kakakẹ̌do ringang i sire kụ nangonggọ u toratẹ̌ si sire.Mawu Ruata e něhabarẹ̌ si sire kereapa i sire harusẹ̌mẹ̌tahamawu ringangu i sire seng lai nakatarimạu mangakědon'E. 5 I sire kai pal᷊ahiten i upung i kitẹ. I Kristus nuhụtaumata e asal᷊e kai wọu bansang sire. I Sie l᷊imembommarangẹ bọu kěbị. Dalo su Ruata sarang kakalẹ̌! Aming.6 Iạ e tawẹ dial᷊u mẹ̌bera u kědon Duata seng nasawehẹ̌;kai wal᷊inewe kěbị tau Israel kai umatẹ̌ pinilen Duata.7 Bal᷊inewe kěbị hěnton Abraham kai manga anạ u Ruata.Batụu Mawu Ruata něhengetang si Abraham, "Kětạenghěnton Ishak sẹ̌sane sarung isěbạ hitenu." 8 Mangal᷊eneute hěntong Abraham apan kụ něngkakoạ manga anạu Ruata, kai kětạeng hěntone apam piněhanạ ual᷊ingukẹ̌don Duata; kụ bal᷊inewe kěbị hitene. 9 Batụu kědonDuata e kai kere ini, "Su tempo seng nịpapoěng, Iạ esarung mẹ̌bal᷊ị, kụ i Sara sarung piạ anạ e esẹ sěngkatau."10 Dingangu ini lai: i Ribka něhěnding u anạ esẹ duangkatau wọ'i amange sěmbaụ kụ kai Ishak i upung i kitẹe. 11 Kal᷊imonan anạ darua ene pinẹ̌hanạ, Mawu Ruatae seng nanilakehu pilen'E waụgu katěpasenge. PinilenMawu Ruata e wal᷊inewe měngumbala suapan ikakoạutaumata kaiso mangumbala su kakuin Duata sẹ̌sane.Batụu su tempon anạ i Ribka i rẹ̌dua esẹ ene e wẹ̌dang tanakakoạ hal᷊ẹ̌ mapia arau hal᷊ẹ̌ dal᷊aị, 12 Mawu Ruata e sengněhengetang si Ribka, "Kụ iakange sarung mẹ̌tangkiangtuari." 13 Su ral᷊ungu Winohẹ Susi kạbawohẹ u Mawu Ruataněhengetang kere ini, "I Yakub e Takụ kěndageng arawei Esau e Takụ ipẹ̌binsị." 14 Apạe ikapul᷊is'i kitẹ orasẹ̌ ini?U Ruata ene tạ kal᷊aadile ngae? Semben nal᷊ahẹ u Ruatae mambeng adilẹ̌! 15 Batụu Mawu Ruata něhengetangsi Musa, "Iạ sarung mapakal᷊ahẹu al᷊amatẹ̌ si sain Takụpělahekangu al᷊amatẹ̌ dingangu Iạ sarung mapakal᷊ahẹutatal᷊ěntụ si saịewen Takụ pělahekang u tatal᷊ěntụ." 16 Kụ

ROMA 9.17–25 462putusang u Ruata ene wal᷊inewe iumbala su kapuluntaumata arau wọu saghedu taumata, kaiso su kapiannaungu Ruata sẹ̌sane su těngon taumata pinilen'E ene.17 Batụu su ral᷊ungu Winohẹ Susi e mạbawohẹ, "MawuRuata e něhengetang su ratun Misirẹ̌, 'Iạ e mapakariadingkau ratu tumbạu waugu mona sěmbaụ ini, mědeạuringang i kau, Iạ manodẹu kawasa-Ku mase mapakariadingareng-Ku ipẹ̌dal᷊ahabarẹ̌ su kaguwạu dunia e.' " 18 Kụ,Mawu Ruata e tụtal᷊ěntụ bue su pẹ̌sěngkatau, kereuMawu Ruata e mapulu kerene. Dingangu Mawu Ruata emakạkoạbe pěsěngkatau mẹ̌tẹ̌tungkětị u těmbọe kereuRuata e mapuluwe lai kerene. 19 Ho! I kau sarung mẹ̌berasi siạ, "Mạeng kerene unụe Mawu Ruata e wědangmapulu mapẹ̌sẹ̌sal᷊an taumata? Bal᷊inewe tawẹ u sarangsěngkatau makakapetọ u kapulun Duata?" 20 Arawe i kau!I kau e kětạeng taumata. Dingangu i kau tawe wotongewahani sumimbang su Ruata! Botonge ngae potẹ̌ ubungang makiwal᷊o su mẹ̌kakoạe, "Unụe i kau nẹ̌koạ siạkere ini?" 21 Mẹ̌kakoạ potẹ̌ u bungang e wal᷊inewe piạkawasane mamunara ěntana masurěkạ ene su kapulunnaung e? Bọu ěntana sěngkompeng ene tau e makakoạbepotẹ̌ u bungang haghine rarua: Sěmbaụ mal᷊ěnggihẹ̌arawe wal᷊ine e tawe tumanịe mal᷊ěnggihẹ̌. 22 Kerene laiapang kinoạu Ruata. I Sie měkẹ̌karaki mẹ̌deạu manodẹural᷊angeh'E ringangu mělahẹu kawasan'E. Kaiso i Siemang mẹ̌sẹ̌sabar'i sire apang hinong ihukung ual᷊ingunakakariadin Sie limangehẹ̌. 23 Mawu Ruata e mal᷊aingměkẹ̌karaki mědeạu makapělahẹu ral᷊uasẹ̌ mẹ̌dẹ̌dal᷊embonionggọ si kitẹ apan nital᷊ěntukang'E. I kitẹ e sengnisạdiang'E mẹ̌deạu manarimạ u ral᷊uasẹ̌ ene. 24 I kitẹ eseng nikuiang'E, bal᷊inewe kětạeng bọu tau Yahudi, kaisomal᷊aing bọu manga wansa wal᷊ine. 25 Batụu su ral᷊ungubukẹ̌ u Nabi Hosea, Mawu Ruata něhengetang, "I sai-sain

ROMA 9.26–10.2 463bal᷊ine umatẹ̌-Ku, sarun Takụ isẹ̌bạ, 'Umatẹ̌-Ku'. Bansa kụbal᷊ine Takụ ikěndagẹ̌, sarun Takụ isẹ̌bạ, 'Ikẹ̌kěndagẹ̌-Ku'.26 Dingangu su tampạ suapam pinẹbera su taumata, 'Ikamene wal᷊ine kawanua-Ku,' sene i sire e sarung isẹ̌bạmanga anạ u Mawu Ruata kụ biahẹ̌." 27 Nabi Yesayanẹ̌bera masěgadẹ̌ mạanun tau Israel u, "Manilaing tauIsraelẹ̌ e kakěpal᷊e kere ěnne su apeng, kaiso tumbạengmahal᷊i sarung masal᷊amatẹ̌; 28 batụu Mawu e sarungmal᷊ighạ měnawong hukumang baụgu ral᷊ohon dunia." 29 IYesaya mal᷊aing nẹ̌bera kere ini, "Mangawe andene RuataMakawasa e tawe něněntangu hitene si kitẹ e, ute nal᷊ahẹui kitẹ kěbị e seng nariadi kere Sodom dingangu Gomora."30 Kụ, nimbụe ute kai ini: Manga kawanuam bansa wal᷊inekụ bal᷊inewe tau Yahudi e tawe němpẹ̌tatumẹ̌gal᷊ẹ̌, tadeạupẹ̌kakauh'i sire ringangu Ruata e saụbe makoạ mapia. Kaiual᷊ingu i sire mạngimang, tangu Mawu Ruata saụewenangul᷊ị pěral᷊ahěmpukang i sire ringang'E nipakapia.31 Kasueěnge tau Yahudi e měngkate mẹ̌bẹ̌bangkailangutatuhụ toratẹ̌ tadeạu pẹ̌kakauhi sire ringangu Ruata e saụmaul᷊ị kapia. Kaiso i sire mang tawẹ ual᷊ine apa. 32 Unụe isire tawe nakarangu ene? Batụu i sire němpẹ̌koạ enee wal᷊inewe ual᷊ingu mạngimang su Mawu Ruata, kaisoual᷊ingu munaran sire hala. Hakịu ene i sire kai mạtanggasu, "Watu katatanggaěng". 33 Mạanun batu ene e tangu sural᷊ungu Winohẹ Susi e mạbawohẹ kere ini: "Tangangkoini: Su Sion seng Takụ nipěllokangu watu kụ sarungmakakasangkong taumata kụ i sie kai watu ghẹ̌guwạsěmbaụ kụ sarung makakariadi taumata manawo. Arawetaumata apan mạngimang si Sie tawe sarung mamea."10 1 Manga anạ u sěmbaụ! Kahumangku e mẹ̌deạubansaku e masal᷊amatẹ̌. Kụ iạ e ringangu kạguwạunaung měkẹ̌kal᷊iomaneng su Ruata e waug'i sire. 2 Iạbahani mẹ̌bera u i sire měngkate makěhagẹ̌ mẹ̌tahamawu

ROMA 10.3–13 464su Ruata. Arawe pẹ̌tatěngkaghising i sire e wal᷊ineweniwěnta su kasingkạ bọu Ruata. 3 I sire wẹ̌gaweng kakakoạu Mawu Ruata e měngul᷊ị kapia pẹ̌kakauhu taumata eringang'E. Kụ ual᷊ingu i sire mapulu tumol᷊e kakakoạ isire hala, ute i sire tawe sumasuměllung su kakakoạu nilahẹ u Ruata. 4 Toratẹ̌ seng nighanap'i Kristus. Kụapan taumata mạngimang si Kristus pẹ̌kakauhe ringanguRuata e seng naul᷊ị kapia. 5 I Musa e němohẹ, u taumataapan mẹ̌sěngkapian Duata ual᷊ingu toratẹ̌, ute taumataene sarung mẹ̌biahẹ̌ ual᷊ingu tụtuhụ toratẹ̌ ene. 6 Arawesu hal᷊ẹ̌ u kakakoạu taumata mẹ̌sěngkapian Duata eual᷊ingu pangangimang su Ruata e, Binohẹ Susi e nẹ̌berakere ini: "Kumbahang i kau mẹ̌bera su ral᷊ungu naungu,'Kụ kai i sai tangu masapuạ sarang sorga?' (mangal᷊enemẹ̌bawa si Kristus parěllusẹ̌), 7 arau 'I sai kai sarungduměllusẹ̌ su wanuan taumata nate?' (mangal᷊eneměhengkẹ si Kristus wọu papate)." 8 Timonane kai kereini, "Habarẹ̌ bọu Mawu Ruata ene kai marědu-rěduhikau; su mohongu ringangu su ral᷊ungu naungu." Ene ehabarẹ̌ kụ ilẹ̌habari kami; habar'u taumata kụ harusẹ̌mangimang. 9 Batụu kereu i kau mangakum mohongu, u "IYesus kai Mawu", kụ i kau mangimang su ral᷊ungu naunguu Mawu Ruata e seng napẹ̌bangung i Yesus wọu papate,kụ i kau sarung masal᷊amatẹ̌. 10 Ual᷊ingu naung e, taumatamangimang hakịu Mawu Ruata manarimạ i sie makoạtaumata mẹ̌sěngkapian Duata. Taumata ene mangakungmohonge, hakịu i sie ipakasal᷊amatẹ̌. 11 Su ral᷊ungu WinohẹSusi e mạbawohẹ, "Taumata mangimang tawe sarungkuměllohẹ̌." 12 Ene e nariadi su pakụ taumata, batụutawẹ pinẹ̌tatěntangenge sutal᷊oaran tau Yahudi ringanguwansa wal᷊ine. Duata mang sěmbaụ ene e kai Mawumpakụ taumata. I Sie mạngonggọu al᷊amate ipẹ̌dẹ̌dal᷊embosu kěbị taumata apan mědẹ̌dorong tul᷊ung si Sie. 13 Su

ROMA 10.14–21 465ral᷊ungu Winohẹ Susi e mạbawohẹ, "Pakụ apan měkẹ̌kuiMawu, sarung masal᷊amatẹ̌." 14 Kaiso kereapa taumatamakapẹ̌kui Mawu kereu i sire wẹ̌dang ta nangimang?Dingangu kereapạe i sire makapangimang su Mawu Ruatakereu i sire wẹ̌dang ta nakạdingihẹ̌ habarẹ̌ mạanun Sie?Dingangu kai makaringihẹ̌ habaru Mawu kereapa i sirekerẹu tawẹ u mělahabare? 15 Kai makahabaru apa i sirekerẹu i sire tawe nirolohẹ̌? Su ral᷊ungu Winohẹ Susi emạbawohẹ kere ini, "Kawe kapiane rarěntan taumataapam měmpẹ̌bẹ̌bawa habaru Injilẹ̌ bọu anun Duata!"16 Kaiso wal᷊inewe kěbị taumata měnẹ̌narimạ u Injilẹ̌ e.Batụu i Yesaya nẹ̌bera, "Mawu, i sai wue nangimang suhabar'i kami?" 17 Kai watụ u ene nakapangimang taumataual᷊ingu i sire makạdingihẹ̌ habarẹ̌, dingangu habarẹ̌e ikẹ̌karingihẹ̌, ual᷊ingu piạ taumata měmpẹ̌lẹ̌habar'iKristus. 18 Arawe iạ makiwal᷊o: Těngadẹ̌ bue i sire tawenakạdingihẹ̌ habarẹ̌ ene ěng? Nal᷊ahẹu wọu wue! Batụusu ral᷊ungu Winohẹ Susi e mạbawohẹ kere ini, "Tingih'isire seng meleng su kaguwạu dunia, manga waweransire seng natẹ̌pasu pondol᷊u dunia." 19 Iạ makiwal᷊okapia: Apa tau Israel ta nakaěnna ngae? Balako kakiwal᷊oene kahumotongange pakisimbahe si Musa. I Musanẹ̌bera, "Kere ini hengetang u Ruata, Iạ mapakariadingkamene piạ sasasingking su wansa sěmbaụ kụ bal᷊inekawanua ringangu Iạ sarung mapal᷊angeh'i kamene suwansa sěmbaụ kụ bodoe." 20 I Yesaya e limembo laingkawahanine. I sie nẹ̌bera, "Kere ini e hengetang u Ruata,'Taumata apan tawe němpẹ̌deạ si Siạ e seng nẹ̌sombanguIạ. Dingangu Iạ e manodẹu watangeng-Ku si sire apantawe makakiwal᷊ong Iạ.' " 21 Arawe waugu Israelẹ̌ e iYesaya nẹ̌bera u, "Kere ini hengetangu Mawu, 'KanandungIạ e mang mạnogor'u l᷊ima-Ku e su wansa sěmbaụ kụ tamal᷊ahimang dingangu mararendehẹ̌.' "

ROMA 11.1–11 46611 1 Iạ makiwal᷊o: Apa Ruata seng něnděmmẹukawanuan'E sẹ̌sane? Tantu tala! Iạ sẹ̌saku e tauIsrael hěnton Abraham, dingangu wọu asal᷊i Benyamin.2 Tala! Mawu Ruata tawe měnděmmẹ u kawanuan'E kụseng nipilen'E rokeng bọu tětạe. Manga anạ u sěmbaụmasingkạ apa mạbawohẹ su ral᷊ungu Winohẹ Susi emạanun Elia, piạ i sie nangaduhang u tau Israel su MawuRuata. I Elia nẹ̌bera, 3 "Mawu, taumata e seng němpamatemanga nabin'U ringangu němpěnggoghahẹ̌ manga tampạpananěmbaěng si Kau. Kate iạ sẹ̌saku ringangu i siremapulu měmpamate si siạ." 4 Apạe sasimbahu Ruatasi Elia? Ruata simimbangu, "Iạ seng naněntangu pituhiwu su kataune waugu watangeng-Ku sẹ̌saku. I sirewẹ̌dang tawe naněmba awẹ u Baal." 5 Kerene lai tempoini: Piạ manga pirang katau apan nipilen Duata ual᷊ingutatal᷊ěntụ'E. 6 I Sie němile si sire nuhụewe tatal᷊ěntụ'E kụbal᷊ine muhụ kakanoạ i sire. U kamageng u pinilen Duatae kai kahian kakanoạu taumata e ute tatal᷊ěntụ u Ruata ewal᷊inewe tatal᷊ěntụ patutune. 7 Kụ kai kereapạe tangu?Kawanuan Israel tawe nakaěbạ apang kụ dẹ̌deakengi sire. Kụ nakaěbạe kětạeweng i sire mahal᷊i apạewenpinilen Duata. Apam bal᷊ine e kal᷊awokang e nẹ̌tungkětịutěmbọ i sire su kakuin Mawu Ruata. 8 Batụu su ral᷊unguWinohẹ Susi e mạbawohẹ kere ini, "Mawu Ruata enapẹ̌tungkětịu naung dingangu něnnan sire; kụ sarangorasẹ̌ ini matan sire tawe makasasilo ringangu tul᷊insire tawe makararingihẹ̌." 9 I Daud mal᷊aing nẹ̌berau,"Balạe manga sal᷊iwang i sire nakoạbe sedẹ baug'i sirehala, ringangu nakoạbe wangka, kawawunsal᷊eng i sireringangu mawinasa! 10 Milumbạu matan sire marěndungtadeạu i sire tawe makasilo; ringangu milumbạko i sireměmpẹ̌bětụ sarang karěngụe." 11 Iạ makiwal᷊o lai: Piạ tauYahudi nanawo, apa ene nariadi tadeạu i sire mawinasa?

ROMA 11.12–19 467Mambeng tala wue! Kaiso ual᷊ingu i sire němpẹ̌dosa ute,ěndọbe wansa wal᷊ine nipakasal᷊amatẹ̌, hakịu tau Yahudie měmpẹ̌sẹ̌singking su wansa wal᷊ine. 12 Ual᷊ingu tauYahudi e němpẹ̌sal᷊a kụ tawe tumatuhụ kapulun MawuRuata, ute manga wansa wal᷊ine nial᷊amateng u Ruata.Něngalembo kate pẹ̌kakauhu taumatan Yahudi ringanguMawu e saụbe nakoạ mapia, nal᷊ahẹu al᷊amat'u Mawue sarung ipẹ̌dal᷊embo. 13 Kụ ini e mapiawe mẹ̌bisara sumanga anạ u sěmbaụ kụ bal᷊ine Yahudi! Karěngụe ini, keresěngkatau rarolohang baugu manga bansa wal᷊ine Yahudi,iạ e sěngapang botonge mang mẹ̌mewẹu pangkatẹ̌ku. 14 Iạmělẹ̌harapẹ̌u měnsang iạ deng makasingking su wansakue hala, mědeạu ringangu ral᷊eng ene iạ e makasal᷊amatẹ̌besěmbahageang bọ'i sire. 15 Ual᷊ingu i sire kai nirěmmẹu Ruata, ute pẹ̌kakauhu dunia ringangu Ruata e saụbenakoạ mapia; kerene lai kamagengu i sire itarimạ uRuata! Nal᷊ahẹu ene mẹ̌sul᷊ungu kere tau nate nẹ̌bangungkapia! 16 Kereu kempang u borotẹ̌ kahumotongange sengnịgaghěllị su Ruata ene mangal᷊ene kasěllahu borotẹ̌ kěbịe mal᷊aing nighěllị su Mawu Ruata e lai. Kụ kereu hamụ ukalu e kai tataghuaneng u Ruata, ene mangal᷊ene mangalelang e mal᷊aing tataghuaneng'E. 17 Sěmbahageang bọumanga lelang u kalun zaitun e -- kụ kai kal᷊awọu tau Yahudie -- seng nitěnto. Kụ su ěnnạ u piněněntoěng ene sinuanglelang u mahang zaitun, kụ kai manga anạ u sěmbaụapan bal᷊ine Yahudi. I kau nisuang sene mědeạu i kaumakatemang pakụ apan mapia wọu pẹ̌bawiahẹ̌ marohkẹ̌bọu apan tau Yahudi. 18 Ual᷊ingu ene kumbahangbe ikamene měmpamalan sire apan seng nịsasape kerelelange ene. I kamene harusẹ̌ pẹ̌tahěndung u i kamenekětạeng lelange lai. Kụ bal᷊inewe lelange kụ mangonggọukaěng su hamụe, kaiso kawe hamụe mangonggọu kaěngsu lelang e. 19 Kutẹu i kau sarung mẹ̌bera u, "Ore, kai

ROMA 11.20–26 468manga lelange ene nịpapotọ mědeạu iạ masuang sukalune!" 20 Ene kahěngang bue. Kai i sire nirěmmẹ ual᷊ingui sire kai tawe nangimang, arawe i kau e nitarimạ, ual᷊ingui kau nangimang. Kụ kumbahangbe měngobotẹ̌, ual᷊inguene; kaiso ěndokangbe i kau katakụ. 21 Kai kereu Ruatae tawe tumal᷊ěntụ měnděmmẹu tau Yahudi mẹ̌sul᷊ungumanga lelang e tutune ene ute abe panikạu i Sie sarungmakapěndang tumal᷊ěntụ kụ měnděmmẹ i kau! 22 Kụ sinie i kitẹ makasilo kai kereapa kapiane Ruata ringangu kainạung lai kerene kahẹ̌gise lai i Sie. I Sie mahěgisẹ̌ si sireapan němpẹ̌dosa, kaiso i Sie mapia naunge si kau -- asal᷊u ikau tatapẹ̌ měbẹ̌biahẹ̌ ual᷊ingu kapian'E. Mạeng tala, utei kau mal᷊aing sarung irěmmẹ. 23 Kụ mạanun manga tauYahudi ene, kereu i sire měmpěngědo měmpẹ̌tumanạtawe měmpangimang, ute i sire sarung itarimạ saụ; batụuRuata e kawasa měnarimạ i sire kapia. 24 I kamene kụ apanasal᷊e wal᷊ine wọu Yahudi, ute kai kere lelang u kalun zaitundul᷊u. Kụ kereu i kamene kawe tawe nẹ̌sěndal᷊engu kakakoại kamene kerene ute wotonge isuang su zaitun kahěngangrumakeleng kate tau Yahudi kụ isẹ̌sihing su lelang uzaitun kahěngang ene. Limembo laing kal᷊awọe su Ruatamapẹ̌sul᷊en sire su kalun zaitun kahěngang. 25 Manga anạ usěmbaụ! Iạ mělẹ̌harapẹ̌ i kamene kumbahang mẹ̌pěndangseng masingkạu kěbị-kěbị. Batụu piạ hal᷊ẹ̌ sěmbaụ kụikẹ̌kapulun Duata, kụ deng tawe nikẹ̌kasingkateng utaumata. Kụ kapuluku e tangu mědeạu i kamene masingkạu ini: Sěnggạ bọu taumatan Yahudi e mẹ̌tẹ̌tungkětịutěmbọ i sire, kaiso kakakoạ i sire kerene e kětạeng sarangkal᷊awọu taumata apam bal᷊ine Yahudi masue mahunděntasol᷊ong anun Duata. 26 Ual᷊ingu kawe kerene ute kěbịtaumatan Yahudi e sarung masal᷊amatẹ̌. Batụu su ral᷊unguWinohẹ Susi e mạbawohẹ kere ini, "Datu Mananal᷊amatẹ̌ esarung duměnta wọu Sion; i Sie sarung mangěmmụ pakụ

ROMA 11.27–12.1 469karal᷊aị bọu hiten Yakub. 27 Iạ sarung mangikị pẹ̌kakẹ̌doene ringang i sire, su tempong Iạ mangampung mangarosan sire." 28 Ual᷊ingu tau Yahudi mạdiri manarimạ uInjilẹ̌ bọu Ruata tangu i sire nakoạ sědụ u Ruata; kụ enekai mariadi kal᷊auntung su manga anạ u sěmbaụ apanbal᷊ine Yahudi. Kaiso ual᷊ingu pinilen Duata, ute mangatau Yahudi ene mang ikẹ̌kěndagu Mawu Ruata baugui upung i sire. 29 Batụu kereu Ruata e namile taumataringangu nangal᷊amatẹ̌ tau ene, Ruata e tawe mangul᷊eapang kụ seng nịkakoạ'E. 30 Nạung kangerẹ i kamenetawe tumatuhụ Duata. Arawe ini e Ruata seng nělahẹ u ikamene seng nal᷊iwirẹ̌ bọu pẹ̌sasal᷊a, u tau Yahudi tawetumatuhụ. 31 Kerene lai kal᷊awọu tau Yahudi ene. Orasẹ̌ini e i sire tawe tumatuhụ su Ruata, mẹ̌deạu i kamenemal᷊ahẹ bue mal᷊iwirẹ̌ bọu pẹ̌sasal᷊a. Kai i sire sarung laiiapakal᷊ahẹ batụu nal᷊iwirẹ̌ bọu pẹ̌sasal᷊a. 32 Batụu Ruataseng namalan pakụ taumata nipẹ̌kawasaěng u ral᷊awang,mědeạu i Sie makapělahẹ kakěndag'E si sire kěbị. 33 Kaiapạ e kawantugẹ̌ kakakalạ u Ruata! Mambeng masěllahẹ̌katatahuěnna ringangu kasingkạ'E! I sai wue makasẹ̌suimanga putusang'E! I sai wue makaěnna manga kakakoạu munaran'E? 34 Su ral᷊ungu Winohẹ Susi e mạbawohẹkere ini, "I sai wue nakaěnna ngirang u Mawu? I sai wuemakatẹ̌gu si Sie? 35 I sai wue wọu nangonggọu u apa-apasu Mawu hakịu makapanuntụ bawal᷊is'E?" 36 Kai Ruata eněndiadi pakụ sabarang. Pakụ ene asal᷊e kai wọu anunDuata kụ kai waugu Ruata. Dalo su Ruata sarang kakalẹ̌!Aming.12 1 Manga anạ u sěmbaụ! Mawu Ruata e měngkaimapia si kitẹ. Kai ene hakịu iạ mědẹ̌dorongsěngapam botonge tadeạu i kamene měmpaněmbanbatangeng i kamene makoạ sěmbaụ sasěmba wiahẹ̌ kụnatěntani waugu Ruata ringangu makạl᷊uasẹ̌ naung'E.

ROMA 12.2–8 470Pal᷊ahamawung kamene su Ruata e hinone kerene.2 Kumbahang měngkai tụtol᷊e kapulun dunia. Balạe Ruatamapẹ̌bal᷊uing kamene makoạ taumata wuhu, tadeạu ikamene mẹ̌bal᷊ui. Kụ ual᷊ingu i kamene makạkasingkạukapulun Duata apang kụ mapia ringangu makạl᷊uasẹ̌naung'E ringangu masukụ. 3 Mawu Ruata e sengnangonggọu al᷊amate si siạ. Kai ene hakịu iạ manasasi kamene kěbị: Kumbahangbe watangeng mangěnnalimembong karangẹ e wọu asa lẹ̌ěnaěng. Pěmpẹ̌pěndangbatangenge ringangu kasanạu naung; pasịpěndangbatangeng e tuhụ kuate nionggọu Ruata si sie kahiạenpangangimange si Yesus. 4 Badang i kitẹ e lawọ laese, apanlaese piạ munarane sěngkatau-sěngkatau. 5 Kerene lai ikitẹ. Maning i kitẹ kěbị e mal᷊awọ, kaiso i kitẹ e mạngawẹbadan sěmbaụ ual᷊ingu i kitẹ e nasěmbaụ kụ dingangiKristus. Dingangu i kitẹ e sěngkatau-sěngkatau piạpěral᷊ahěmpukange sěmbaụ suwal᷊ine kere manga l᷊aesewọu wadan sěmbaụ. 6 I kitẹ pẹ̌sěngkatau-pẹ̌sěngkatau enahiạ u manga al᷊amat'u pẹ̌tatangkiang kụ mẹ̌tẹ̌tatěntang.Manga al᷊amatẹ̌ ene nionggọ u Ruata si kitẹ nuhụewetatal᷊ěntụ'E. Batụu ene i kitẹ harusẹ̌ mẹ̌pakẹu mangaal᷊amatẹ̌ ene. I saing kụ piạ al᷊amat'u měhabarẹ̌'u Injilẹ̌ bọuRuata harusẹ̌ maněpas'u habarẹ̌ ene nuhụewe ikaumal᷊'uwatangeng e. 7 I saing kụ piạ al᷊amat'u mẹ̌tangkuangtaumata wal᷊ine, harusẹ̌ sěngapam botonge mẹ̌tangkuangtaumata wal᷊ine. I saing kụ piạ al᷊amat'u maněnro,harusẹ̌ sěngapam botonge maněnro. 8 I saing kụ piạal᷊amat'u manasa taumata wal᷊ine, harusẹ̌ sěngapambotonge manasa taumata wal᷊ine. I saim piạ al᷊amat'umangonggọ apa-apa tẹ̌taghuaneng e su taumata wal᷊inee, harusẹ̌ měmpẹ̌koạ ene ringangu kasěllahu ral᷊ung unaung kere hinone. I saing kụ piạ al᷊amat'u mangahạ,harusẹ̌ sěngapam botonge mangahạ. I saing kụ piạ

ROMA 12.9–20 471al᷊amat'u tumal᷊ěntụ u taumata wal᷊ine ute hinong mẹ̌koạene ringangu karal᷊uas'u naung. 9 Pẹ̌kakakěndagẹ̌ko tuhụkapian naungu. Kěngkawěnsing u apan dal᷊akị, dingangupěmpangumpaedẹ̌ su apang kụ mapia. 10 Mapiangbemanga anạ u sěmbaụ pẹ̌kẹ̌kakěndagẹ̌ sěmbaụ su wal᷊inepakapapia kerẹewe pẹ̌kakakěndagu pẹ̌sěntamahuariangsu wal᷊e sěmbaụ, dingangu pěmpẹ̌kakal᷊imonaměmpẹ̌papangadatẹ̌. 11 Pakararading měmpěhal᷊ẹ̌.Abe pěmpěmalasẹ̌. Pěmpamunara waugu Mawuringangu kuat'u Rohkẹ̌ u Ruata. 12 Mapiangbe i kamenepěharapẹ̌ su Mawu ringangu ral᷊uasẹ̌, pakasasabarẹ̌ sural᷊ungu susa ringangu pakakakědang mẹ̌kal᷊iomaneng.13 Pẹ̌papangontol᷊ẹ̌ su pandungang u manga taumatanSahani wal᷊ine, ringangu pěmpanarimạ manga anạ usěmbaụ tamba pangangimang kụ tawe nikakiral᷊angkamene, ringangu naung mal᷊uasẹ̌ su ral᷊ungu wal᷊enu.14 Pěmpẹ̌gause su Mawu Ruata tadeạu i Sie měngal᷊amatẹ̌taumata apan měmpẹ̌tẹ̌ngkaị si kamene. Ore, pẹ̌dorongtadeạu Mawu mangal᷊amatẹ̌ si sire, abe pěmpěngane.15 Pahul᷊uasẹ̌ dingangu taumata apan mạhul᷊uasẹ̌,kụ pěmpahunsangị dingang i sire apan mạhunsangị.16 Pěmpẹ̌biahẹ̌ pẹ̌sěngkanaung sěmbaụ su wal᷊ine. Abekawe měmpanodẹu naung marangẹ, kaiso pẹ̌tarangkombatangeng u ringangu taumata masasanạ pangkate. Abesasahingkạ bọu apang hinone. 17 Kereu piạu měmpẹ̌koạdal᷊aị si kamene abeko wal᷊ise ringangu ral᷊aị. Pěmpẹ̌koạapang kụ lẹ̌ěnnang mapia su kěbị taumata. 18 Bọusěmběkanu, pěhingidẹ̌ko sěngapam botonge mẹ̌deạumẹ̌biahẹ̌ marame ringangu kěbị taumata. 19 Manga anạu sěmbaụku! Kumbahang-bahang mamal᷊isẹ̌ une, balạeMawu Ruata pěhukung. Batụu su ral᷊ungu Winohẹ Susi emạbawohẹ, "Kai Iạ e měmal᷊isẹ̌. Iạ e sarung mělahukung eangkuěng u Mawu." 20 Katewe kereu sẹ̌dụ u e nahutung,

ROMA 12.21–13.7 472onggoteng beng kaěng e i sie; dingangu kereu narou, uteonggotengbeng inumang e i sie. Ual᷊ingu pẹ̌kakoạ i kamenekerene, ute i kamene mapakamean sie. 21 Abe pěmalambatangeng u pakawatạu apan dal᷊aị, kaiso mapiangbe i kaupěmatạko ral᷊aị dingangu kapia.13 1 Pẹ̌sěngkatau hinone matuhụ su těmbonang e,batụu tawẹ apa těmbonang u kawanua e kụ tanakaěbạ kawasane wọu Ruata. Dingangu pěmerenta orasẹ̌ini e mẹ̌děndal᷊engu kawasane ual᷊ingu parentan Duata.2 Kai ene hakịu taumata kụ lụlawang pěměrenta e iwerạeu mẹ̌sul᷊ungu lụlawang apang kụ seng ilẹ̌atoru MawuRuata. Kụ i saing mẹ̌kẹ̌koạ kerene sarung makahombanghukumang. 3 Batụu i saing kụ mẹ̌koạ mapia e tawahal᷊uasumatakụ su pěměrenta. Kětạeng i saing kụ mẹ̌koạ dal᷊aị ekawe hinong matakụ. Kereu i kamene mapulu tadeạu ikamene tawe matakụ su pěměrenta ute i kamene pẹ̌koạemapia, kụ i kamene sarung daloěng. 4 U pěměrenta ekai ěllang u Ruata kụ měmunara mạpakapiang kamene.Kai kamageng u i kamene měmpẹ̌koạ dal᷊aị, ute hinonei kamene matakụ si sie, u wal᷊inewe měngkai sia-siakawasane měhukungu taumata. I sie kai ěllang u Ruata, kụmapakạnawong hukumang u Ruata su manga taumataapang mẹ̌kẹ̌koạ dal᷊aị. 5 Kai ene hakịu i kamene hinongsumasuměllung su pěměrenta -- wal᷊inewe kětạeng ual᷊ingui kamene mạdiring ihukung, kaiso kai ual᷊ingken pěndangural᷊ungu naung i kamene. 6 Kụ kai ene mal᷊aing banggilukawe unụe i kamene mạmaehẹ̌ pajakẹ̌, batụu pěměrentae kai sawohị u Ruata kụ mẹ̌děndal᷊eng u munara ininatuntụ. 7 Kụ pěmpěmaehẹ̌ bue apang hinong baehangi kamene e su pěměrenta. Kụ pěmpěmaehẹ̌be pajakẹ̌,kereu i kamene hinong i pěmaehẹ̌ pajakẹ̌, dingangupěmpěmaehẹ̌be bea kereu i kamene hinong i pěmaehẹ̌bea. Pakahunggeẹ̌ bue si sire apang ilẹ̌lahunggeẹ̌,

ROMA 13.8–14.2 473dingangu pěngadatẹ̌ bue si sire apang hinong lẹ̌adateng.8 Kumbahang bue měmpangutang manga apa si sai-sai,sul᷊ikudu mẹ̌tahěndung kakěndagẹ̌ sěmbaụ su wal᷊ine. Kụ isaing kuměndagu kasanggidange, seng nakasukụ kal᷊awọutorat'i Musa. 9 Batụu torat'u Yahudi e, kai: Kumbahangmawuang, kumbahang mamate, kumbahang mẹ̌tako,kumbahang měnning u rarotong u kasanggidangu. Pakụene seng nasahiangkung dingangu toratẹ̌ bal᷊ine sengnakomol᷊ẹ̌ nakoạ sěmbaụ, "Kěndag'u kasanggidangu kerei kau kuměndagu watangengu." 10 I saing kuměndag'utaumata wal᷊ine e, tawe mẹ̌kakoạ dal᷊akị su tau ene. Kụ isaing kuměndagu kasanggidange ute kai taumata kụ sengnakasukụ pakụ tang agama. 11 Sul᷊ikudeweng kěbị ene ikamene masingkạ u tempo ini kai orasu i kamene hinongměngkapuko wọu pẹ̌takị. Batụu tempone mědeạu ikitẹ iapakasal᷊amatẹ̌ e seng limembong kasanggide orasẹ̌ini wọu tempong i kitẹ buhụe mạngimang. 12 Hěbi eseng kạkal᷊iune; kụ seng marani lai mạěllo. Kụ mapiawe ikitẹ měmpangẹ̌dọ mẹ̌koạ manga kakanoạ marěndung.I kitẹ e hinong měmpẹ̌papangaghidu watangeng i kitẹdingangu aghidu tualagẹ̌. 13 I kitẹ hinong měmpẹ̌koạmanga hal᷊ẹ̌ mawantugẹ̌ kere kẹ̌koateng u taumata suěllo mal᷊ětu; abe kawe mạhěmpal᷊iu měmpẹ̌sal᷊iwang,arau měmpẹ̌těngkiwukang. Abe pěmpẹ̌sahigẹ̌ arau tawẹadate. Abe pěmpẹ̌kakoka, arau lai abe pěmpẹ̌dal᷊ahirị.14 Balạe Mawu Yesus Kristus pěnantu apa hinong koatengi kamene. Ringangu kumbahang tumuhụ tabiet'u taumatamarosa makạsahowong pẹ̌bawatụ kapulung ěnningusahigẹ̌.14 1 Taumata kụ tawe maiaking suapang hinongpangangimange harusẹ̌be tarimạ dingangumapia sutal᷊oarang manga anạ u sěmbaụ. Kumbahangmẹ̌darendehẹ̌ dingange ual᷊ingu kapulun naunge. 2 Piạbe

ROMA 14.3–11 474taumata měpẹ̌pěndang u i sie wotonge kumaěngbalạewe apa kanengang. Kai piạbe lai taumata wal᷊inepangangimange lome; i sie měpẹ̌pěndang u i sie kětạengbotonge mẹ̌dukụ matagẹ̌. 3 I saing kụ kaěnge wahariawue ute abe mapakasanạu taumata apang kụ kụkaěngkaěng mạtuntụ e, abekowe lai mapẹ̌sal᷊an taumata apangkaěnge waharia e watụ u Mawu Ruata e seng něnarimạ isie. 4 Kụ i sai wue i kau hakịeweng i kau e měhukung uěllang u tau wal᷊ine? Měnsang ěllang ene mạbatang araurụdarisị bue, ute kai urusangu mawune. Kụ ěllang enemambeng sarung dumarisị matei, ual᷊ingu Mawu e kawasamapararisị i sie apakatei. 5 Piạ taumata makạpěndangu piạ sahěllo e limembong kapiane wọu manga ěllowal᷊ine, arawe taumata wal᷊inẹ e wue mẹ̌pěndang u kěbịěllo ene mang mẹ̌sul᷊ung. Balạe sěngkatau-sěngkataue pakasahẹkon pěndangu sěmbaụ-sěmbaụ. 6 I saing kụmẹ̌sẹ̌sěmpị u ěllo nantu e, tau ene měkẹ̌koạ kerene ewaụgu měngěngadatẹ̌ Mawu, ual᷊ingu i sie makitarimakasẹsu Mawu Ruata waugu kaěng ene. Kerene lai i saingkětạeng kụkaěng kaěng mạtuntụ e tau ene mal᷊aingměngěngadatẹ̌ Mawu ringangu makịtarimakasẹ su MawuRuata. 7 Tawẹ u sarang sěngkatau wọ'i kitẹ kụ mẹ̌bẹ̌biahẹ̌baugu watangenge hala ringangu tawẹu sarang sěngkatauwọ'i kitẹ kụ mate waugu watangenge hala. 8 Kereu i kitẹbiahẹ̌ ute i kitẹ e wiahẹ̌ baugu Mawu. Dingangu kereui kitẹ e mate, i kitẹ lai mate, waụgu Mawu. Kụ biahẹ̌arau mate, i kitẹ e tataghuanengu Mawu. 9 I Kristus sengnate ringangu nẹ̌biahẹ̌ kapia kai ene hakịu i Sie nakoạMawum pakụ taumata wiahẹ̌ dingangu waugu pakụtaumata nate. 10 Kụ manga anạ u sěmbaụ! Baugu apamapẹ̌sal᷊ang anạ u sěmbaụ kụ tamba pangangimang?Dingangu waugu apa i kau mapakasanạ i sie? I kitẹ kěbị esarung mẹ̌tẹ̌ngon Duata e mẹ̌deạu ihukung. 11 Su ral᷊ungu

ROMA 14.12–20 475Winohẹ Susi e mạbawohẹ, "Katěngadewen," angkuěng uMawu, "sěngkatau-sěngkatau sarung měmpẹ̌tumpěkuhẹ̌su těngo-Ku, kụ apan taumata sarung mangaku u Iạ ekai Ruata." 12 Kụ i kitẹ sěngkatau-sěngkatau hinong masịsimbang u pakụ kakanoạ i kitẹ su Ruata. 13 Ual᷊ingu enekuhạe i kitẹ mẹ̌tatokeng sal᷊a. Ěndokangbe pěmpẹ̌tatẹ̌tehẹ̌tadeạu i kamene tawe mẹ̌koạ apa-apa kụ makakoạsasal᷊ukạ su anạ u sěmbaụ tamba pangangimang kụmanawo su rosa. 14 Ual᷊ingu iạ nakauhẹ̌ dinganguMawu Yesus ute iạ mangimang kahěngang u tawẹkạdiongeng apa kụ nẹ̌buạ bọu lamuhụ, kaiso pẹ̌kakoạkerene kawe mal᷊amuhụ su pẹ̌sěngkatau kereu tau enemạngěnna u kawe mal᷊amuhụ. 15 Kai kamageng ual᷊inguapa ipẹ̌bẹ̌biahu kụ kai makatědụ naungu sěngkatau wọumanga anạ u sěngkataunu tamba pangangimang ute ikau sembeng lai tawe kiměndagẹ̌. Kereu i Kristus sengnapohong baugu pẹ̌sěngkatau, ute kumbahang i kaumapakawalan tau ene apakasilakạ u apang kẹ̌kanengangu.16 Hakịu ene kumbahang měmalang apang mapia sikamene itẹ̌něnna ral᷊akị su taumata wal᷊ine. 17 Kaikereu Ruata e měngatorẹ̌ biahu pẹ̌sěngkatau, apangbotonge kanengang dingangu inungange, ene wal᷊inewekahumotongange. Kahumotongange ute kai tau enetụtuhụ bue kapulun Mawu Ruata, piạ karal᷊enehu naungdingangu makạtarimạu ral᷊uasẹ̌ ilẹ̌onggọu Rohkẹ̌ u Ruatae. 18 I saing mẹ̌tẹ̌tangkiang si Kristus kerene ute tauene makạl᷊uasẹ̌ naung u Ruata ringangu lẹ̌adateng utaumata wal᷊ine. 19 Batụu ene monang kitẹ e měngkaisěnniạ makạkaděntan pẹ̌gaghaghighilẹ̌ dingangumẹ̌dẹ̌dal᷊ahengkeng. 20 Kumbahangbe, kawe ual᷊ingukakaěng, i kau kawe makaghoghahẹ̌be apan seng kinoạuRuata. Kěbị kaěnge tawẹ apawe pělline waugu kanengang.Kai kereu apang kanengangu makakariadin taumata wal᷊ine

ROMA 14.21–15.7 476mẹ̌baradosa, ute i kau e mamben nẹ̌sal᷊a. 21 Mapiawe abekinạ gẹ̌sin binatang arau měmpanginung anggorẹ̌ arauměmpẹ̌koạ katatanggaěng baugu anạ u sěngkatau tambapangangimang. 22 Balạe apang lẹ̌imangengu ene, koạ eene su těngon Duata samatang baugu watangengu. I sainmakạpěndang u tawẹ sangkonangu pẹ̌sasal᷊a suapangkụ nihino su naunge ute kariangkamang bue tau ene.23 Arawe i saing kụ pěndange mẹ̌bẹ̌bimbong baugukumaěng manga apa, kai samurine kimaěng bue kaěngene, ute tau ene ipẹ̌sal᷊an Duata; batụu tawe kinoạ e tuhụpangangimange mạanung apa kụ nihino ringangu nẹ̌sal᷊a.Kụ apạewen nịkakoạ su l᷊ikudu pangangimange ute rosa.15 1 I kitẹ apan těnga-těngadẹ̌ maiaking su apanglẹ̌imangeng i kitẹ e harusẹ̌be pakasabarẹ̌ suapang kabaratangu taumata kụ lome pangangimange.Abe kawe kětạeng mapakạl᷊uasu watangeng i kitẹ hala.2 Su sěmběkane i kitẹ sěngkatau-sěngkatau mambengmạpakal᷊uasu naungu l᷊awọ sěndinganeng i kitẹ, tadeạupangangimang e mahunnambang katoghase. 3 Batụu iKristus e tawe tumbạu měngẹ̌ngěnna tadeạu mapakapiambatangeng'E sẹ̌sane. Su ral᷊ungu Winohẹ Susi e mạbawohẹkere ini: "Kal᷊awọu tatelorẹ̌ e kụ niapẹ̌mona si Kau eseng nanawo si siạ." 4 Kěbị apam mạbawohẹ su ral᷊unguWinohẹ Susi e kai tadeạu pạněnro si kitẹ. Batụu těnronikatarimạ i kitẹ bọu Winohẹ Susi e makạkědang dingangumakạtoghasẹ̌ si kitẹ hakịu i kitẹ makapělẹ̌harapẹ̌ su Ruata.5 Karimạko Mawu Ruata kụ mạngonggọ u pẹ̌kakakědangdingangu lahiborẹ̌ su taumata e mẹ̌tul᷊ung i kamenemědeạu mẹ̌biahẹ̌ sěngkanaung matuhụ su kapulungKristus Yesus. 6 Dingangu sěngkanaung i kamene kěbịsěngkapẹ̌dalo Ruata, i Amangu Mawung kitẹ i YesusKristus. 7 Batụu ene karimạko manga anạ u sěmbaụměnarimạu sěmbaụ su wal᷊ine ringangu naung mal᷊uasẹ̌

ROMA 15.8–16 477kerẹewe lai i Kristus mal᷊aing mạnarimạ i kamene waụgukawawantug'u Mawu Ruata. 8 Kai pẹ̌tahěndungko, u iKristus seng bọu nẹ̌tangkiang tau Yahudi pělahekangu Mawu Ruata e saa su ral᷊ungu měngganapẹ̌ mangakẹ̌don'E su manga i upung i kitẹ. 9 Mawu Yesus mal᷊aingmapakariadin manga wansa wal᷊ine měmpẹ̌dalo Ruataual᷊ingu kapian naung'E si sire. Su ral᷊ungu Winohẹ Susimạbawohẹ kere ini, "Hakịu ene iạ sarung mẹ̌pudi siKau sutal᷊oaran manga wansa e, iạ sarung mẹ̌kantarịuraralo waụgu areng'U." 10 Piạ mạbawohẹ lai kere ini,"Pahul᷊uasẹ̌ko ringangu kawanuan Duata kụ pinilene, eipakụ bansa." 11 Dingangu ini lai, "Pěmpẹ̌dalo Ruata,ei pakụ bansa, kụ pakụ taumata pěmpẹ̌pudị si Sie!"12 Dingangu ini lai pinẹ̌beran Yesaya, "Bọu hěnton Isaisarung lumẹ̌to sěngkatau kụ sarung mẹ̌parěnta mangawansa; kụ kai si Sie pěharapeng u pakụ bansa ene."13 Mawu Ruata e kai tampạ pělẹ̌harapeng i kamene.Karimạko i Sie mamenẹ u naung i kamene ringangukal᷊awọu ral᷊uasẹ̌ dingangu ramenaung, ual᷊ingu i kamenemạngimang si Sie, tadeạu ual᷊ingu kawasan Rohkẹ̌ u Ruatai kamene mangkeng mẹ̌dal᷊embom pělaharape su Ruata.14 Manga anạ u sěmbaụku! Iạ maiaking u měngkate apal᷊awọ hal᷊ẹ̌ mapapia si kamene. I kamene mal᷊aing masingkạu haghim pakụ e ringangu makạpaněnro sěmbaụsu wal᷊ine e lai. 15 Arawe su manga hal᷊ẹ̌ mạtuntụe, iạmapẹ̌tẹ̌tahěndung si kamene pakaamumang su ral᷊ungusuratẹ̌ ini, batụu Ruata e seng nangonggọu tatal᷊ěntụ esi siạ munara ene. 16 I Sie seng napakariading iạ nakoạmẹ̌tatangkiang si Kristus Yesus tadeạu ikarolohẹ̌ su mangawansa wal᷊ine Yahudi. Dingangu iạ nakoạ kere imang kụmělẹ̌habaru Injilẹ̌ bọu Ruata, tadeạu apan taumata kụbal᷊ine Yahudi e měngkakoạ sasěmba su Ruata kụ ikatarimại Sie. Karimạko Rohkẹ̌ u Ruata e makakariading kamene

ROMA 15.17–27 478makoạ sěmbaụ sasěmba makạl᷊ahimpulu si Sie. 17 Kụual᷊ingu iạ seng nasěmbaụ dingang i Kristus Yesus, ute iạbotonge lumesạ u munaraku e waug'u Ruata. 18 Iạ bahanimẹ̌bisara kerene kětạeng mạanung apan seng nịkakoạ iKristus su ral᷊ungu iạ tadeạu apan taumata wal᷊ine Yahudimatuhụ su Ruata. Iạ e mẹ̌kẹ̌koạ ene ringangu kal᷊awọuwawera ringangkewelaing, kakanoạ, 19 ipẹ̌sẹ̌sarětạumanga haghin tanda ringangu manga hal᷊ẹ̌ makạdal᷊inaụ,kěbị ene ual᷊ingu kawasang Rohkẹ̌ u Ruata. Injilẹ̌ mạanungKristus e sen takụ nihabarẹ̌ kěbị su taumata nanětạ bọuYerusalem sarang Ilirikum. 20 Kapuluku e kai měhabar'uInjilẹ̌ bọu Mawu suapam piạ u tawe nakạdingihẹ̌ habar'iKristus e. Batụu iạ madiri mělanging munara su watupinẹ̌bukuang nipěllọu taumata wal᷊ine. 21 Su ral᷊unguWinohẹ Susi e mạbawohẹ, "Taumata apam bẹ̌dangtawe nakạdingihẹ̌ habaru mạanun Sie, ute sarungbemakasilo; dingangu i sire apam bědang tawe nakạdingihẹ̌ esarungbe makaěnna." 22 Kai ual᷊ingu ene hakịu iạ měngkaimạsahaghe mẹ̌wo si kamene. 23 Arawe ini e munaraku suapan banua ene seng nauadipẹ̌. Pira-pira taung karěngụeiạ měngkate mapulu mẹ̌wo si kamene. 24 Hědọengkereu iạ sumahe soanu suraral᷊engku sarang Spanyol, kụmal᷊owọko iạ deng makapẹ̌sombang i kamene kụ dengmakapẹ̌dal᷊uasẹ̌ kạdodọ tempo ringang i kamene. Bọuene iạ mẹ̌lẹ̌harapẹ̌ i kamene reng makatul᷊ung u iạ bauguraral᷊engku sarang Spanyolẹ̌ e. 25 Arawe orasẹ̌ ini e iạmapulu sarang Yerusalem tadeạu mẹ̌bawa lahuwụ baugural᷊ohon jamạat'u Mawu sene. 26 Batụu apan jěmaatẹ̌su Makedonia ringangu Akaya seng němpẹ̌gaghighilẹ̌mẹ̌gěllịu lahụwụ baug'u manga anạ u sěmbaụ kasiangsu tal᷊oaran jamạat'u Mawu su Yerusalem. 27 Dingangukaral᷊uasu naung i sire němpěmutus'u mẹ̌deạu mẹ̌koạene. Mamben těngadẹ̌ i sire hinom mẹ̌tul᷊ung u manga

ROMA 15.28–16.4 479anạ u sěmbaụ apang kasiang su Yerusalem ene; batụukai wọu tau Yahudi e, kụ apam bal᷊ine Yahudi e sennakatarimạ u kal᷊awọu al᷊amatẹ̌ bọu Ruata. Kụ apam bal᷊inetau Yahudi e hinone lai mẹ̌tul᷊ungu apan tau Yahudi eringangu kal᷊awọu al᷊amatẹ̌ bọu arětạe. 28 Kereu iạ sengměngganapẹ̌ hal᷊ẹ̌ku ini, kụ manarakang u kakěndagẹ̌ kụseng nakomol᷊ẹ̌ e si sire su Yerusalem, tangu iạ e kai makoạsarang banuan Spanyol isahe wọu soang kamene. 29 Kereuiạ duměnta su anung kamene, ute rụděntang al᷊amatẹ̌mẹ̌dẹ̌dal᷊embo wọ'i Kristus baug'i kamene. 30 Ual᷊ịemMawung kitẹ Yesus Kristus, ringangu ual᷊ịeng kakěndag'uRohkẹ̌ u Ruata, iạ mẹ̌dẹ̌dorong sěngapam botonge sikamene, karimạko i kamene mal᷊aing mẹ̌kal᷊iomanengsěngkapẹ̌kal᷊iomaneng masěgadẹ̌ dingangku su MawuRuata waugu iạ. 31 Pẹ̌kal᷊iomaneng mẹ̌deạu Ruata eměliung iạ bọu l᷊iman tau kapirẹ̌ apan su Yudea, ringangumẹ̌deạu hal᷊ẹ̌ku mẹ̌bawa roitẹ̌ kakěndagẹ̌ su Yerusalemikatarimạben dingangu naung mal᷊uasẹ̌ kahian dal᷊ohonjamạat'u Mawu sene. 32 Ual᷊ingu ene, kereu iapakawalanMawu iạ makakarěnta we anung kamene ringangu naungmal᷊uasẹ̌. Kụ iạ sarung mahiborẹ̌ dingang i kamene.33 Milumbạko Mawu Ruata e mangonggọu pẹ̌darame sutaumata, mahundingang si kamene kěbị. Aming.16 1 Iạ e kai mapulu mapakasingkạu wawineng kitẹi Febe. I sie měnẹ̌nongka mẹ̌tangkuang jamaatẹ̌su Kengkrea. 2 Tarimạko i sie makoạ sěngkatau ral᷊ohonjamạat'u Mawu. Mambeng kerene kakakoạu taumatamạngimang su Mawu e hinong měnarimạu sěmbaụsu wal᷊ine. Lẹ̌ontol᷊e wue i sie, kereu i sie mẹ̌gẹ̌gausẹ̌tul᷊umang bọ'i kamene, ual᷊ingu i sie sẹ̌sane seng nẹ̌tul᷊unglawọ taumata -- sul᷊iung iạ. 3 Pěmpaul᷊ịkon tabeạku siPriskila rẹ̌duan Akwila, manga hapịku kụ sěngkahal᷊ěkangbaug'i Kristus Yesus. 4 I sire maraning mairị ual᷊ingu

ROMA 16.5–16 480mapulu měngambang siạ. Iạ makitarimakasẹ si sire --kụ bal᷊inewe kětạeng sẹ̌saku kai kěbị jamaatẹ̌ maningbal᷊ine tau Yahudi e mal᷊aing makịtarimakasẹ si sire.5 Pěmpaul᷊ikon lai tabeạku su jamaatẹ̌ apan nakomol᷊ẹ̌ suwal᷊en sire. Tabeạku si Epenetus i kẹ̌kěndagẹ̌ku. Kai i sietau kahumotongange mạngimang si Kristus su wanuangAsia. 6 Tabeạku lai si Maria. I sie seng nẹ̌těngkasaghedẹ̌kahěngang baug'i kamene. 7 Pěmpaul᷊ịkon lai tabeạku siAndronikus rẹ̌duang Yunias. I sire e kai wansa sěmbaụdingangku mase lai nạung sěngkatahungkụ dingangku.Kal᷊imonang iạ mạngimang si Kristus, i sire e sen těbemạngimang. I sire piạ areng i sire sutal᷊oaram mangarasulẹ̌. 8 Tabeạ si Ampliatus kụ i kẹ̌kěndagẹ̌ku ual᷊ingu isie ringangkewen iạ e seng nasěmbaụ dingangu Mawu.9 Pěmpaul᷊ịkon tabeạku si Urbanus ringang i kitẹ e kụněmunara ringang i kitẹ baug'i Kristus. Dingangu tabeạkusi Atakhis i kẹ̌kěndagẹ̌ku. 10 Tabeạ si Apeles. Kasaane siKristus seng limětạ. Tabeạ lai su ral᷊ohon bal᷊en Aristobulus,11 dingangu si Herodion. Iạ e kai wansa sěmbaụ dingange.Tabeạku lai su manga anạ u sěmbaụ tamba pangangimangsural᷊ohon bal᷊en Narkisus. 12 Tabeạku si Trifena ringang iTrifosa kụ nẹ̌těngkasaghedẹ̌ nẹ̌tangkiang Mawu, ringangusi Persis i kẹ̌kěndagẹ̌ku e. I sie lai seng nẹ̌těngkasaghedẹ̌kahěngang baugu Mawu. 13 Tabeạ si Rufus dingang ininange, kụ si siạ e al᷊ingkai i ninangku sẹ̌saku. I Rufus kaitau pinilen Mawu kụ dẹ̌daloěng. 14 Pěmpaul᷊ịkon tabeạkusi Asinkritus, Flegon, Hermes, Patrobas, Hermas dingangukěbị anạ u sěmbaụ tamba pangangimang dingangkewensire. 15 Tabeạku si Filologus rẹ̌duan Yulia; si Nereusdingangu wawinene si Olimpas dingangu kal᷊awọu taumatamạngimang kụ dingangkewen sire. 16 Pěmpẹ̌papangadatẹ̌pakapapia, sěmbaụ su wal᷊ine al᷊ingkai anạ u sěmbaụSahani. Pakụ jamaat'i Kristus měmpẹ̌děndingọu tatabeạ

ROMA 16.17–25 481i sire su manga anạ u sěmbaụ. 17 Manga anạ u sěmbaụ!Iạ mědẹ̌dorong sěngapang botonge: Pěmpẹ̌teghangben sire apan makakạděntan pẹ̌sasitori ringangumakapẹ̌gěnggohaeng pangangimang u taumata su Mawu.Hal᷊ẹ̌ ene mẹ̌tẹ̌tatěntang u apan seng nitěnro si kamene.Pěmpẹ̌tal᷊ikudẹ̌ ben taumata kerene. 18 Batụu taumatakụ mẹ̌kẹ̌koạ kerene wal᷊inewe mẹ̌munara waug'i KristusMawung kitẹ, kaiso mědeạu makawatụ kapulun naungi sire hala. Ual᷊ingken bawodaị dingangkewen mangawawera mal᷊ěnggihẹ̌ e i sire měmpạngakal᷊ẹ̌ apan taumatakụ běgawen manga apa-apa. 19 Kěbị taumata sengmasingkạ u i kamene saa su těnrong Injilẹ̌ bọu Ruata.Kụ iạ mal᷊uasẹ̌ su hal᷊ẹ̌ u kakakoạ i kamene. Iạ mapulutadeạu i kamene mapapelẹesa su manga hal᷊ẹ̌ mapapia,ringangu longong, su manga hal᷊ẹ̌ daral᷊aị. 20 Mawu Ruatakụ nangonggọu karal᷊unsemahẹ̌ su taumata, sarungmal᷊ighạ měměllọ u setang su al᷊ungu kawasanu ringangumapakawinasa. Milombọko manga anạ u sěmbaụ hanesẹ̌lẹ̌al᷊amateng i Yesus Kristus Mawung kitẹ. 21 I Timous,hapịku, makịpaul᷊ịu tabeạ e si kamene, kerene lai i Lukius,i Yason dingangu i Sosipater, kụ tamba wansaku. 22 Kụnamohẹ suratẹ̌ ini e kai iạ i Terus. Iạ e měhabarentabeạu anạ u sěngkatau si kamene. 23 I Gayus něndohọentabeạ si kamene. Iạ mạnumpang su wal᷊ene ringangujamaat'i kami lai měmpẹ̌tẹ̌tahamawu lai sene. I Erastustěmbonang u urusang u roitu wahageang soa něndohongtabeạ si kamene. Kerene lai anạ u sěmbaụ i kitẹ i Kwartus.24 [Milombọko Mawung kitẹ i Yesus Kristus měngal᷊amatẹ̌si kamene kěbị. Aming.] 25 Daralo su Ruata! I Sie kawasamanoghasẹ̌ pangangimang i kamene mạtuhụ su Injilẹ̌ bọuMawu Ruata kụ takụ ilẹ̌habarẹ̌ mạanun Yesus Kristus. Iạmạngekeng habarẹ̌ ene e mạtuhụ kere ilẹ̌lahẹu Ruata esu hal᷊ẹ̌ u karakin Duata kụ seng hakịu ghěnnangu hasụe

ROMA 16.26–27 482su taunge karẹ̌ngụe tawe nịkasingkatengu taumata.26 Arawe ini, su parentang Duata kakalẹ̌, karaki ene sengniapakal᷊ahẹ dingangu niapakasingkạ su pakụ bansa,su ral᷊ungu manga winohẹ u nabi, tadeạu i sire kěbịmangimang dingangu matuhụ su Ruata. 27 Mang i Siesẹ̌sane Ruata, i Sie su wowon pakụ tahuěnna. Milombọkoi Sie iapakawantugẹ̌ marangẹ sarang marěngụ-děngụ sural᷊ung i Yesus Kristus! Aming. Adat'i kami, Paulus, ěllang iKristus Yesus

1 KORINTUS1 1 Manga anạ u sěmbaụ jamạat'u Mawu su Korintus!I kau seng nikuiangu Mawu Ruata e nakoạ umat'Eual᷊ingu i kau e kai tataghuaneng i Kristus Yesus, dingangupakụ taumata baẹ su tampạ sude apam měmpạněmbaMawung kitẹ i Yesus Kristus e kai Mawun sire ringanguMawung kitẹ l᷊ai. Iạ, i Paulus, dingangu anạ u sěmbaụi kitẹ i Sostenes, mẹ̌lẹ̌harapẹ̌ karimạko Ruata i Amangi kitẹ dingangu Mawu Yesus Kristus mẹ̌gěllịu al᷊amatẹ̌dingangu karal᷊unsemahẹ̌ si kamene. Iạ němohẹu suratẹ̌ini kere sěngkatau rarolohang i Kristus Yesus, nihengkẹ uRuata sẹ̌sane ringangu ual᷊ingu lai kapulun'E. 2 (1:1) 3 (1:1)4 Iạ sěnniạ makịtarimakasẹ su Mawu Ruata mạanungkamene, u i kamene seng nakatarimạ tatal᷊ěntụ bọu Ruatalimiun Yesus Kristus. 5 Ual᷊ingu i kamene e seng nakoạtataghuanengi Kristus, kụ pẹ̌bawiah'i kamene e kalạ supakụ sabarang. Kasingkạ i kamene su hal᷊ẹ̌ u pakụ emambem maral᷊ung-dal᷊ung, masene lai i kamene e mangpelesa maněnrong kasingkạ ene. 6 Ené e mělẹ̌lahẹuInjilẹ̌ mạanung Kristus e seng liměnạ su ral᷊ungu naungi kamene, 7 hakịbeng i kamene tawe kakawusangual᷊amatẹ̌ saral᷊ain manga sěmbaụ, těntal᷊ang i kamenereng měmpạngampal᷊ẹ̌ Mawung kitẹ i Yesus Kristusduměnta ringangu ikasilom pakụ taumata e. 8 I Kristussẹ̌sane sarung mapẹ̌biah'i kamene sol᷊ong pangěnsueěngetadeạu su tempong i Sie ruměnta kạpia e ute i kamenekaẹ̌bakengbe tawẹ apa sal᷊ane. 9 Mawu Ruata epạngimangengbe kahěngang. I Sie kai Ruata kụ seng nẹ̌kuisi kamene makoạ sěmbaụ dingangu Ahuse, i Yesus Kristus,Mawung kitẹ. 10 Manga anạ u sěmbaụ! Dingangu arengu

1 KORINTUS 1.11–20 484Mawung kitẹ i Yesus Kristus, iạ e mẹ̌dẹ̌dorong takadeạu ikamene mẹ̌sěngkanaung kěbị; tadeạu kumbahangbe piạpẹ̌sasilontahẹ̌ sutal᷊oarang kamene. Karimạko i kamenemasěmbaụ, sěngkanaung dingangu sěngkapẹ̌něnnạ.11 Batụu manga anạ u sěmbaụ bọu wal᷊eng Klo"e mẹ̌běkesi siạ u piạ pẹ̌bawul᷊o sutal᷊oarang kamene. 12 Hatede utekai piạu wọi kamene mẹ̌bẹ̌bera, "Iạ tumol᷊e si Paulus,"piạ lai měbẹ̌bera, "Iạ tumol᷊e si Apolos," i sire wal᷊inenẹ̌bera u, "Iạ tumol᷊e si Petrus," arawe wal᷊inẹewe lai utenẹ̌berạu, "Iạ tumol᷊e si Kristus." 13 Kụ unụewe i Kristusipẹ̌kakakempang! I Paulus tawe nate nighantong baug'ikamene! I kamene mal᷊aing tawe nisahani waụgu makoạmurit'i Paulus arau ěng? 14 Tarimakasẹ iạ e tawe něnahanisi kamene sarang sěngkatau, su l᷊ikud'i Krispus dẹ̌duangGayus. 15 Kumbahangbe piạu sěngkatau makapẹ̌berau iạseng bọu něnahani si sie makoạ tumatol᷊e si siạ. ( 16 Oretěngadẹ̌, i Stefanus dingangu ral᷊ohom bal᷊ene, těngadẹ̌kai iạ něnahani si sire. Ore lai su sěmbẹ̌kang ene e, sutahěndungku tangu semben tawẹ u wal᷊ine takụ nisahani.)17 I Kristus něndolohu iạ e wal᷊inewe ipěnahani taumata,kaiso kawe ipělẹ̌habar'u Injilẹ̌ bọu Ruata; kụ ene harusẹ̌bekoatengku wal᷊inewe ual᷊ingu, pande mahumbisaramạtaumata, tadeạu kawasam papateng Kristus su kalupiněnggantongang e tawe makoạ tạ kěhase. 18 Batụu sisai-saim mětẹ̌mona kawawinasa e, habaru kapapohongi Kristus su kalu piněnggantongang kai mạkoạ bẹ̌ke tạkěhase. Arawe si kitẹ apang ipakạsal᷊amat'u Mawu e,habarẹ̌ ene e kawe kere kakakoạ u Mawu měnodẹ ukawasan'E, 19 u su Winohẹ Susi e, Mawu e něhengetang,"Kapapandem mapapande e sarung Takụ gagholangeng,dingangu katatahuěnnam masasingkạ e sarung Takụ ipakaparung." 20 Kụ apawue gunane taumata pande e?Apawe gunane i sire masasingkạ e tangu? Apawe gunane

1 KORINTUS 1.21–28 485i sire tahapěnanẹ̌sui kasingkạ u dunia e? Mawu Ruata eseng niapakal᷊ahẹ u kapelesan dunia e mamben tạ l᷊ohonesěmatang. 21 U waẹbe kereapa kapanden taumata e,i sie tawe makakiral᷊a Mawu wọu kapandene sẹ̌sane.Kaiso ual᷊ingu Mawu Ruata e kai matahuěnna, tangu iSie wotonge měngambang si sai-saing kụ mạngimangsi Sie wọu habar'u Injilẹ̌ ilẹ̌habar'i kami e kụ kiral᷊ingkaitawẹ kěhase kahian dunia e. 22 Tau Yahudi e mẹ̌gẹ̌gausẹ̌tanda makạl᷊aherang makoạ alane, ringangu tau Yunanie mẹ̌gẹ̌gausẹ̌ kapelesan dunia ini. 23 Arawe i kitẹ e tangukětạeng sěmatang mělẹ̌habar'i Kristus kụ seng napohongsu kalu kuruisẹ̌. Habarẹ̌ ini e kai niměnggạ nakoạkatatanggaěng su tau Yahudi e, nikoạ kere habarẹ̌ niusẹ̌kahian sire wal᷊ine tau Yahudi e. Ringangu i sire wal᷊inetau Yahudi e mạngiral᷊ing ene e kai sěmbaụ katatungkọ.24 Kai arawe si sai-sain seng nikuiangu Mawu Ruata e --baewe tau Yahudi arau wal᷊ine Yahudi e -- habarẹ̌ ini e kaikere kakakoạ u Ruata měnẹ̌nodẹ u kawasan'E ringangukatatahuěnnan'E. 25 U kawawodoku Ruata e kai limembompelesa wọu kapelesan taumata e; dingangu karal᷊omenDuata e, kai limembong katoghase wọu katatatoghasutaumata. 26 Manga anạ u sěmbaụ! Kěnang pẹ̌tahěndungkerea kakakoạ i kamene su tempọen Duata e nẹ̌kui sikamene. Kětạbeng kadodọ (mahal᷊i) sutal᷊oarang kamene ematatahuěnna e, arau kawasa, arau matatebone tumuhụngirangu taumata e. 27 U mamben pinẹ̌tatudẹ Duatae němile apang lẹ̌ěnnaěng bodokẹ̌ kahian dunia ini,tadeạu ipěnumea mapapande. Ringangu Mawu Ruatae mal᷊aing němile apang lẹ̌ěnnaěng lome kahian duniaini, tadeạu apang matatuhasẹ̌ mal᷊ahasa e měngkamea.28 Mawu Ruata e němile apang lẹ̌ěnnaěng masanạ,mahina, ringangu mundangu kẹ̌koateng tawẹ mangal᷊enekahian dunia ini, tadeạu Ruata e mapakaghoghahu apang

1 KORINTUS 1.29–2.7 486lẹ̌ěnnaěng kapiaěng e kahian dunia. 29 Ual᷊ingu ene utetawẹ u sěngkatau makapěngobotu watangenge su těngomMawu Ruata e. 30 Duata sẹ̌sane e seng napakariadimmanga anạ u sěmbaụ e nasěmbaụ dingangi Kristus Yesus.Bọu anung Kristus, i kitẹ e niapakakoạ matahuěnna.Ringangu kai wọi Sie lai Ruata e napakariading kitẹnẹ̌sěngkapiam batangeng i kitẹ e kapia ringangu Mawu,napakariading kitẹ e umate sahị (tutune) ringanguněngambang si kitẹ e. 31 Kụ kai kerẹewe kạbawohẹ sural᷊ungu Winohẹ Susi u, "I saing kụ rụl᷊esạ e ute harusẹ̌berụl᷊esạ u apang kinoạ u Mawu."2 1 Manga anạ u sěmbaụ! Su tempong iạ duměnta suanunu ringangu něhabaru hingidu Mawu si kamene kụbědang ta nikẹ̌kasingkatengu dunia e, ute iạ e tawe nẹ̌pakẹu katatahuěnnan dunia e arau mẹ̌bẹ̌bisaram bisara kụasal᷊ewem mẹ̌bẹ̌bisara. 2 Batụu iạ seng mẹ̌karaki ringangukạguwạu ral᷊ungu naung tadeạu karěngụeweng iạ dingangikamene tangu, iạ e tawe měhabaru apa-apa, sul᷊ikudukětạeng mạanung Yesus Kristus; sěmatang mělẹ̌habarui Sie seng napohong su kuruisẹ̌. 3 Piạ e iạ ene ringang ikamene, iạ e kai lome ringangu ghimaghan takụ. 4 Habarẹ̌takụ nipaul᷊ị si kamene e tawe takụ nihabaru waweramakạbinsana tuhụ katatahuěnnan taumata. Iạ e naul᷊ịuene e mělẹ̌lahẹu Rohkẹ̌ u Ruata e kai kawasa. 5 Iạ nẹ̌koạkerene e takadeạu pěngangimangi kamene si Kristus etawe iwěnta su katatahuěnnan taumata e, kaiso kaweiwěnta su kawasan Duata. 6 Maningbe kerene, sutal᷊oarantaumata kụ pẹ̌bawiahu marohkẹ̌ e seng namu, iạ emambem mahumbisarang hal᷊ẹ̌ u katatahuěnna. Kaikatatahuěnna ini e wal᷊inewe katatahuěnnan dunia e,arau katatahuěnnam mangangawasan dunia tempo ini,kụ kawasane e sarung mapal᷊usẹ̌. 7 Katatahuěnna takụipạhumbisara e tawe kasingkatengu dunia e, kai Mawu

1 KORINTUS 2.8–16 487Ruata e seng něnadiang ene e waụgu karal᷊unsemahẹ̌si kitẹ e kal᷊amonan dunia e niriadi. 8 Tawẹu sarangsěngkatau wọu tal᷊oaram mangangawasa orasẹ̌ ini emasingkạ u katatahuěnna ene. U, kereu i sire kai sengmasingkạ ute, tantu i sire tawe sarung měnguruisẹ̌ Mawumawantugẹ̌ ene. 9 Su sěmběkane ute hal᷊ẹ̌ ene kai keremạbawohẹ su ral᷊ungu Winohẹ Susi, "Apang deng tạkinasilo arau reng tạ kinaringihu taumata e, dingangureng tạ kinaněnnan taumata e, ute seng sinadian Duatae waugu taumata apang kụkěndagẹ̌ e." 10 Arawe Ruatae seng napakal᷊ahẹ si kitẹ ual᷊ingken Rohkẹ̌ e. Rohkẹ̌ uRuata e něnanẹ̌sui pakụ e, sarạeweng apang hingiduRuata su kapapěnisange. 11 U masingkạ u ral᷊ungu naungupẹ̌sěngkatau e ute kai rohkẹ̌ u tau ene sẹ̌sane, arau ěng?Kerene wue hal᷊ẹ̌ u Mawu. Masasingkạ u ral᷊ungu naunguMawu Ruata e ute kẹ̌tabeng Rohkẹ̌ u Ruata sẹ̌sane!12 Dingangu i kitẹ e tawe nighělirangu rohkẹ̌ u dunia ini,kaiso kawe Rohkẹ̌ bọu anun Mawu Ruata, tadeạu i kitẹmakakasingkạbeng kěbị seng nịlaonggọ u Mawu Ruatae si kitẹ. 13 Ual᷊ingu ene e, kereu i kitẹ měnualagu pakụmạanun Duata e si sai-sai mạnaghuang Rohkẹ̌ u Ruata e,i kami e tawe maraul᷊ị tụtuhụ katatahuěnnan taumata,kaiso kawe tụtuhụ těnron Rohkẹ̌ u Ruata. 14 Taumata kụta mananaghuang Rohkẹ̌ u Ruata e tawe makatarimạ uapan nilahẹ u Rohkẹ̌ ene. Watụ u su taumata ene kěbị-kěbịene ute kai mẹ̌sul᷊ungu hal᷊ẹ̌ u katatungkọ. Tau ene tawemakaěnna, u ene kětạewen nipanda kere kakakoạ umarokẹ̌ sěmatang. 15 I sai-sain mạnaghuang Rohkẹ̌ u Ruatae makakoạ měngarẹ̌gam pakụ sabarang, kaiso tawẹusarang sěngkatau makapangarẹ̌gam batangeng'E. 16 SuWinohẹ Susi e, kạbawohẹ, "Kai i sai masingkạ u ngiranguMawu? Dingangu kai i sai makapěnasa si Sie? Kai i kitẹ ekinawuakengu ngirange mẹ̌sul᷊ungu si Kristus!"

1 KORINTUS 3.1–10 4883 1 Tumuhụ hinone iạ e tawe makawisara ringangikamene mẹ̌sul᷊ungu taumata piạ Rohkẹ̌ u Ruata.Iạ tumbạeng makapẹ̌bisara ringang i kamene kereringangu taumata kụ bẹ̌dang mẹ̌bẹ̌biahẹ̌ tụtuhụ ěnningudunia; kere ringangu manga rariọ bẹ̌dang sụsusu sural᷊ungu pěngangimang si Kristus. 2 Nạung, iạ kẹ̌taengmakạkaghěllị u kaěngu manga rariọ, bal᷊inewe kaěngutaumata matatěllang; u i kamene reng ta nạtoghasẹ̌ bauguene. Kai orasẹ̌ ini e i kamene delaing ta nạtoghasẹ̌, 3 ui kamene kai reng měbẹ̌biahẹ̌ tụtuhụ lulun taumata. Ukamageng i kamene wẹ̌dang piạ u sụsingking dingangumẹ̌dẹ̌dal᷊ia sěmbaụ dingangu wal᷊ine e, ute ene wal᷊ineweměnẹ̌nodẹu i kamene wẹ̌daweng tụtuhụ lulun taumata e,kere taumata wẹ̌gan Mawu Ruata? 4 Kereu piạu mẹ̌berau,"I kami tumol᷊e si Paulus," dingangu wal᷊ine e nẹ̌berau,"Iạ tumol᷊e si Apolos," ute ene wal᷊inewe mělẹ̌lahẹu ikamene taumatan dunia tangu? 5 Tumuhụ hinone utekai i sai tangu i Apolos ene? Dingangu kai sai tangú iPaulus? I kami e kẹ̌tạewem mẹ̌tatangkiang Mawu e, sengněmihing si kamene tadeạu mangimang si Kristus. I kamie kẹ̌tạben mẹ̌děndal᷊engu munara nilakehu Mawu e sikami sěngkatau-sěngkatau. 6 Iạ e mẹ̌sasuange ringangui Apolos měnaněbohe, arawe Mawu Ruata sẹ̌sane emapạtuwon sasuange. 7 Kụ kakal᷊imonaěnge ute kaiMawu Ruata, batụu kai i Sie napatuwo e. Mẹ̌sasuangeringangu měnaněbohe ute tawe sěngapa; 8 irẹ̌duae kai sěndẹ̌dagẹ̌. Sěngkatau-sěngkatau e sarungbeměnarimạu wuan saghede. 9 I kami e kai taumata lawọměmamunarane waụgu Mawu; ringangu i kamene eute kai kere waelu Mawu. I kamene lai e kai kere wal᷊enMawu. 10 Kụ ual᷊ingken kapande nionggọ u Ruata, iạe al᷊ingkai masasingkạ u bangunang e sen naměllọ upondasi waugu godoěng ene e, ringangu taumata wal᷊ine

1 KORINTUS 3.11–20 489e němangung godoěng suwowom pondasi ene. Apantaumata e harusẹ̌be tangang pakapia kereapa kakakoạ ei sie němangung suwowom pondasi ene. 11 U Mawu Ruatasẹ̌sane e seng naměllọ i Yesus Kristus samatang batupinamanggilangu ghọdoěng ene; kụ tawẹ apa pondasiwal᷊ine. 12 Piạben němangung su wowom pondasi enenẹ̌pakẹu wul᷊aeng, piạben nẹ̌pakẹu sal᷊aka, piạben nẹ̌pakẹuwatu intang-paramata, piạu l᷊ai nẹ̌pakẹu kalu, rěmpugẹ̌hẹ̌gu arau rahami. 13 Munarang sěngkatau-sěngkatau esarungbe lumětạ hẹ̌don su tempong i Kristus e ruměntakapia. U su ěllo ene e putunge sarung mapakal᷊ahẹuhal᷊ẹ̌ u sěngkatau-sěngkatau. Putunge sarung měnahịdingangu měnilakehu lětạ u hal᷊ẹ̌ ene. 14 Kereu wal᷊enirarisị u taumata su wowom pondasi ene e makẹ̌dangsu putung ene ute, taumata ene e sarungbe makatarimạu tatendenge. 15 Kai kereu hal᷊ẹ̌ e ene kawe matutungute i sie sarung kailangengu tatendenge, kaiso i sie utemaambang, katewehó mẹ̌sul᷊ungu taumata nakal᷊awesẹ̌bọu putung. 16 I kamene masingkạ bue watụ u i kamene ekawe Wal᷊em Mawu? Mase Rohkẹ̌ u Ruata e kawe mạtanạsu ral᷊ung'i kamene? 17 Kereu piạu měnggoghahẹ̌ Bal᷊emMawu, ute Mawu e sarung měnggoghahẹ̌ taumata ene. Uwal᷊en Mawu e kai natěntani waugu Mawu sẹ̌sane, kụ kai ikamene wal᷊e ene. 18 Kụ kumbahang bue piạu měngakal᷊ẹ̌batangenge. Kereu piạu wọi kamene makapěndangbatangenge matahuěnna tumuhụ ukurangu dunia e, utetaumata ene e harusẹ̌ makoạ taumata wodo, tadeạu isie kahěnga-hěngang matahuěnna. 19 U isaing itẹ̌kạmatahuěnna kahian dunia e ute kai wodo su matan Mawue. Su ral᷊ungu Winohẹ Susi mạbawohẹ, "Mawu e měnamẹtaumata matahuěnna e su ral᷊ungu kapanden sire hala e."20 Piạ l᷊ai kạbawohẹ kere ini, "Mawu e masingkạ u něnnantaumata matatahuěnna e ute kai něnnawe tawẹ

1 KORINTUS 3.21–4.6 490gunane." 21 Ual᷊ingu ene, kumbahangbe piạu sěngkataue rụl᷊esạ u taumata, u pakụ sạbarange seng nịlaonggọnakoạ tataghuanengu: 22 Paulus, Apolos, Petrus, duniaini, pẹ̌bawiahẹ̌ dingangu papate, tempo ini, arau temporamahi kạděntane, pakụ sabarange kai tataghuanengu.23 Dingangu i kamene e kai tataghuaneng'i Kristus, mase iKristus e kai tataghuanengu Ruata.4 1 Koạe i kami kere mẹ̌tatangkiang si Kristus, bahaniringangu mal᷊uasẹ̌ měhabaru manga hingidu Ruata ekụ bẹ̌dang ta nikẹ̌kasingkatengu dunia. 2 Kahumotongmotongangeghẹ̌gausang bọu mẹ̌tatangkiang kerene eute kai kasasaa su mawune. 3 Si siạ e, tawe makoạbeapa-apa kụ apạewen tẹ̌něnnaěng i kamene dingangui sai-sai mẹ̌tẹ̌něnnang iạ. Limembo katewe apan takụlẹ̌ěnnaěng mạanum batangengku e tawe mẹ̌kapurawue. 4 Iạ e tawe nakapěndang sal᷊aku balạewe měnsangsuhal᷊ẹ̌ sude, kai ene e wal᷊inewe mạul᷊ịu iạ mamben tạsal᷊aku. Kětạeng Mawu sẹ̌sane měnanantune měnsangbeiạ něsal᷊a arau tala. 5 Ual᷊ingu ene, puhinengu wẹ̌dangbal᷊ine tempone, kumbahangbe i kamene mẹ̌sasahawụměnantu sěngkatau-sěngkatau e piạ sal᷊ane ringangutala. Pěngampal᷊ẹ̌ko sarang darěntan Mawu e. Kai i Siehẹ̌dong mělahẹ u kěbị rahasia e mạbawuni su rěndunge.I Sie e kai sarung mělẹ̌ke pakụ ěnning mạdarěpehẹ̌su ral᷊ungu naungu taumata. Su tempo ene wuhụewesěngkatau-sěngkatau měnarimạu raralo wọu Mawu etuhụewe hinong ikatarimạ e. 6 Manga anạ u sěmbaụ!Baugu pandungang i kamene e, iạ e seng napakatarangupakụ ene si kanduang Apolos. Timonane e tadeạuwọu ahạ i kandua e ute i kamene makapẹ̌těnno apamangal᷊em bawera, "Pěmpěngumbelẹbe suapang kewepělatorang kụ piạ e." Mạdiringbe piạ u sěngkatau wọikamene e mẹ̌tẹ̌těngkarangẹ u naunge kapẹ̌lěhinakange

1 KORINTUS 4.7–15 491wal᷊ine. 7 I sai wue tangu mapakariading anạ u sěmbaụe limembo wọu wal᷊ine? Kụ pakụ sabarange wal᷊inewenitarimạu wọu anun Duata tangu? Kụ unụe mapulumẹ̌těngkarangẹ u watangeng, kụ apam piạ si kau eneal᷊ingkai wal᷊inewe sěmbaụ gaghěllị tangu? 8 Kahěngangbue i kamene semben tawe lai mẹ̌gausẹ̌ apa-apa! U ikamene e seng narotong! I kamene semben naratu!Dingangu i kami e tala wue. Limemboweng kapiaěngekereu i kamene kahěnga-hěngangbe seng nakoạ datu,tadeạu i kami e makapẹ̌parentawe ringang i kamene.9 Kai tuhụewe ngirangkue, i kami manga rarolohange,seng kinoạ u Ruata e wawialaěng su těngon taumata eringangu manga malaekatẹ̌. I kami e kai tabidạu taumatararal᷊akisẹ̌ kinanawoěngu hukumang papate su těngonl᷊awọ e ringangu wẹ̌bansagheng u dunia. 10 Ual᷊ing'i Kristuse, ute i kami e kai narekeng taumata wodo, kụ arawei kamene ute kai tau Sahani pande! I kami e kai lome,arawe i kamene e matoghasẹ̌! I kami e ipělẹ̌heghesẹ̌,dingang u i kamene rẹ̌daloěng. 11 Sarang orasẹ̌ ini ikami e nakahombangke karal᷊unusẹ̌ dingangu kararou;pakeang i kami e kate nal᷊ěmbe su wadang; taumata emanịgěsạ si kami, i kami e tawẹ tampạ i kami e tatapẹ̌;12 i kami e mạbaụ u munarang kami ual᷊ingu liaghang gae mědẹ̌deạ biahẹ̌. Kereu i kami ipakawontogẹ̌ e, i kami emamal᷊isu al᷊amatẹ̌, kereu i kami e ngkaitange ute, i kamimẹ̌těngkasabarẹ̌; 13 kereu taumata e mapakạdal᷊akis'ikami e, i kami e mamal᷊isu wisara al᷊usẹ̌. I kami e tawenangělembo wọu onasu dunia ini e, sarạeng tempo ini ei kami e wẹ̌dang mạdarekeng kere raral᷊indaěng. 14 Iạ enamohẹ u ini e si kamene bal᷊inewe waugu mapakameangkamene, kaiso kawe měnasa si kamene kere manga anạkututune. 15 Watụ u iạ e kai makoạ i amang i kamene,maningbe aramanung kere tau Sahani i kamene seng piạ

1 KORINTUS 4.16–5.3 492mananěnrone mapul᷊o hiwu su kataune. Su pẹ̌bawiahukere taumata kụ nasěmbaụ dingangi Kristus, iạ e nakoạ iamang si kamene, batụu kawe iạ e nẹ̌bawa Injilẹ̌ mạanungKristus e si kamene. 16 Batụu ene iạ e měgẹ̌gausẹ̌sěngapam botonge tadeạu i kamene e pěmpẹ̌těnokosi siạ e. 17 Baugu ene e iạ e sen něndolohi Timous sikamene. Mihino tumatol᷊e si Kristus, i sie al᷊ingkai anạkututune ikẹ̌kěndagẹ̌. I sie anạ botonge kapěngumbalaěng.I sie hědowe sarung mapětahěndung i kamene e suhal᷊ẹ̌u kakakoạ u pẹ̌bawiahẹ̌ kụ takụ tẹ̌tol᷊eěng sarang sennangimang si Kristus, kụ kai kakakoạ u pẹ̌bawiahẹ takụitẹ̌těnro suapan jamaatẹ̌ walạewe měnsang suapa.18 Pira-pirang katau wo'i kamene e seng něngkaobotẹ̌, u isire mạngěnnau iạ e tawe sarung duměnta anung kamene.19 Kai kereu Mawu e mapakawalang iạ e ruměnta kapia tạkạděngụ e sol᷊ong anung kamene. Hẹ̌dowen su tempo enee, iạ sarung l᷊ai makasilo apang kinoạ u taumata naungemarangẹ e; bal᷊inewe kětạu su waweran sire samatang.20 U kamageng Mawu Ruata e mẹ̌parenta su pẹ̌bawiahusěngkatau e, hal᷊ẹ̌ ene tangu mal᷊ahẹ bue supẹ̌wiahutaumata ene e, wal᷊inewe ual᷊ingu wawerane. 21 Kụpěmpěmilẹ e apawue lembong i kẹ̌kapulung kamene! Apai kamene mapulu iạ e ruměnta maněnro mahẹ̌gisẹ̌ araumasikome ringangu kakěndagẹ̌?5 1 Tuhụ hinone iạ seng nakahombang habarẹ̌ nasěsahẹ̌u sutal᷊oarang kamene e kai piạ pẹ̌sasundal᷊ẹ̌mạhěmpal᷊iu: Piạ u wọi kamene nẹ̌kapapuěng si mamaneuatạ. Taumata apam bẹ̌gang Mawu e mal᷊ain tawemẹ̌kakoạ kerene! 2 Maning kerene, kai mang bědangmarangẹ naung i kamene e. Sěmbal᷊iau i kamene kawehinong měngkasusa, ringangu mapasěbang i sire apangměmpẹ̌kẹ̌koạ ene e wọu tal᷊oarang kamene e. 3 U iạe maningbe marau tuhụ badange, kaiso tuhụ dokẹ̌

1 KORINTUS 5.4–11 493e ute ene wue sutal᷊oarang kamene. Kụ ene, iạ e kainěnawong putusang al᷊ingkai ene sutal᷊oarang kamene."Su arengu Mawu Yesus Kristus iạ maul᷊ịu i saing kụseng nẹ̌koạ karal᷊amuhụ e ute harusẹ̌ ihukung!" Kereu ikamene měmpẹ̌komol᷊ẹ̌ e ute mẹ̌sul᷊ungu iạ mal᷊aing enesutal᷊oarang kamene ringangu ual᷊ingu kawasan Mawungkitẹ i Yesus, 4 (5:3) 5 ute i kamene e hinong měnarakangkentau ene su setang tadeạu mapakawinasam badange,arawe himukude maambang su tempon Mawu e ruměntakapia. 6 Dal᷊esạ i kamene e mamben ta nẹ̌tatahino.Aramanung i kamene masingkạ u wawera, "Haesẹ̌ kạdodọe makạtuwo kěbị tapoěng nikaugẹ̌!" 7 Děmmẹko kal᷊amonahaesẹ̌ těbe, arau haesu rosa e, tadeạu i kamene mariadiwekal᷊aukangu tapoěng buhu, wurẹ̌si wọu l᷊ahaesu rosa těbekụ iạ e masingkạ batụu i kamene mambeng kerene. Batụu,pěmamantugu ěllong Paska'ng kitẹ e seng nasạdia, watụ ui Kristus seng nakoạ dombang Paska'ng kitẹ e karạ kaweselaing nihata. 8 Kụ mahịe i kitẹ měmantugẹ̌ sal᷊iwang i kitẹe ringangu borotẹ̌ ta nilẹ̌haesang, mangal᷊ene borotẹ̌engkasasusi ringangu pakụ apan nẹ̌tatahino su kapulunMawu Ruata. Kumbahang i kitẹ e měmantugẹ̌ ěllonPaskah e relaing mẹ̌pakẹ u borotẹ̌ piạ kabọ e těbe, kụ kail᷊ahaesu rosa e ringangu karal᷊amuhụ. 9 Su ral᷊ungu suratẹ̌kutamai nal᷊iu, iạ e nẹ̌sěding si kamene tadeạu i kameneabe pěmpẹ̌dalahapị dingangu tahapẹ̌sundal᷊ẹ̌. 10 Kai iạbal᷊inewe mạanung tahapẹ̌sundal᷊ẹ̌ arau mal᷊aanggangarau tahapěngakal᷊ẹ̌, arau tahapaněmba mahan duatakụ mamben bẹ̌gawen Mawu Ruata mạdihutu. Wal᷊ine!Iạ e wal᷊inewe mạul᷊ịu i sire; u kamageng i kamene kaweharusẹ̌ mẹ̌těngkaraun sire e, nal᷊ahẹ u i kamene e hinongmahunsěbang bọu dunia ini. 11 Su monaku e ute kai,i kamene kumbahang mẹ̌dahapị u taumatan Sahani ekụ mạngakum batangenge tau Sahani e, kaiso kawe

1 KORINTUS 5.12–6.7 494tahapẹ̌sundal᷊ẹ̌, arau maanggang, arau tahapaněmbamahan duata, arau puluange měndal᷊akisẹ̌ taumatawal᷊ine, tahawukang, arau l᷊ai tahatako. Kal᷊ingungkumaěng sěngkakaěng dingangu taumata ene e mambenkariẹ! 12 Těngadẹ̌ bue měhukungu taumata apam bal᷊inetau Sahani e wal᷊inewe hal᷊ẹ̌ku. Kai Ruata sẹ̌sane esarung měhukung i sire. Kai arawe mạanun dal᷊ohonjamaat'i kamene e, wal᷊inewe i kamene hala ngae hinongměhukung i sire? Su ral᷊ungu Winohẹ Susi e kạbawohẹ,"Tokol᷊e taumata ral᷊akisẹ̌ e wọu anung kamene." 13 (5:13)6 1 Unụe piạu wọu tal᷊oarang kamene wahani makoạsol᷊ong anum mělahukung kụ tawe měngangimangsu Mawu e mědeạu měngalakẹ̌ u manga anạ u sěmbaụtamba pangangimang, kereu i sie mẹ̌sitori ringangukasanggidange e? Unụe wue i sie tawe mẹ̌gaghausẹ̌masasusi e ipangurusẹ̌ sidarạ ene? 2 I kamene kai wẹ̌ga umasasusi e sarungbe měmpěhukungu dunia e? Kụ kereui kamene mambeng sarung iapěhukungu dunia ini, utekai tawe makaumal᷊ẹ̌ ngae měhukungu kal᷊awọu tal᷊udiki?3 Unụe i kamene kai wẹ̌ga u i kitẹ e kai sarung měhukungumanga malaekatẹ̌? Něngalembọ e wue ute katewe hal᷊ẹ̌u pẹ̌bawiahẹ̌ měllo-měllo e! 4 Tangu kereu suměpụ hal᷊ẹ̌kere tamai ene, ute měnsang i kamene měngalakẹ̌ u enesu taumata apang kụ tạ kal᷊aianenge su ral᷊ungu jamaatẹ̌?5 Mambeng makạmamea! Tantu sutal᷊oarang kamenemanga anạ u sěmbaụ e piạu pẹ̌sěngkatau e limembowematahuěnna makal᷊ěmmạ pẹ̌sasilontahẹ̌ sutal᷊oaran lawọdal᷊ohon jamạat'u Sahani! 6 Kaiso su sěmběkane piạkosěngkatau Sahani nakoạ sol᷊ong anun tau wal᷊ine Sahani ewaugu sěndinganenge Sahani! 7 Balakong mẹ̌pěrkarangbal᷊ine tau Sahanie; kai pẹ̌sasilontahẹ̌ sutal᷊oaran l᷊awọdal᷊ohon jamaatẹ̌ e sembelain nakoạ sěmbaụ kananawongkamene. Mạěndokangbe i kamene i koạ su tạ katul᷊idẹ̌,

1 KORINTUS 6.8–15 495arau kaakal᷊eng! 8 Kai i kamene hala e sal᷊a anunemapakariadin taumata wal᷊ine e tawẹ katul᷊ide. I kamenehala e mal᷊aing mapakaruging taumata wal᷊ine. Kụ tamaiene e mang kẹ̌koateng su manga anạ u sěmbaụ tambapangangimang! 9 I kamene kai wẹ̌ga u taumata kụ tatumatuhụ kapulun Duata e, sarung tawe makoạ dal᷊ohonjamaat'u Mawu? Kumbahang bue i kamene kaakal᷊eng!I sain měmpẹ̌sẹ̌sundal᷊ẹ̌, i sain měmpẹ̌nẹ̌němba mahanduata, nawuang, kụ mẹ̌kẹ̌koạ kakanoạ makạmea sutěngon sěndinganenge, 10 apan mětẹ̌tako, maanggang,tahawukaneng, apang měngkai puluang měndal᷊aịtaumata wal᷊ine, ringangu tahapěngakal᷊ẹ̌ bal᷊ine e -- pakụtaumata kerene e tawe kapusakatengu kararatuanguMawu Ruata e. 11 Pira-pirang katau sutal᷊oarang kamenenạung piạ lulune kerene. Arawe orasẹ̌ ini i kamenenipakal᷊ahẹ u wurẹ̌si wọu rosa. I kamene sen nitani nakoạtataghuaneng u Ruata, ual᷊ingu i kamene mạngimang suMawu Yesus Kristus dingangu ual᷊ingu kawasang Rohkẹ̌bọu Ruatang kitẹ e. 12 Piạ u nẹ̌bera u, "Iạ e wotongemakakoạ pakụ sabarang." Kai nihino si siạ e, wal᷊inewekěbị e piạ mangal᷊ene. Kụ manilaing iạ e makakoạbeapa-apa, kai iạ e tawe mapulu mapakawalam batangengkue walạ e piạ u mẹ̌kawasa. 13 Piạ u l᷊ai nẹ̌bera u, kaěnge kaiwaugu ang, dingangu ange nisadia gunang kaěng. Kaisokěbị e sarung iapakatadiseng Mawu Ruata e. Badangutaumata e tawe wotonge měngkai paketang baugukapulung pẹ̌sasundal᷊ẹ̌ e kaiso pianẹ e waugu pẹ̌tangkiangMawu. Dingangu Mawu e sarung mẹ̌paduli wadang ene.14 Kụ Mawu Ruata e seng napẹ̌biahu Mawu Yesus bọupapate, kerene lai Ruata e sarung mapẹ̌biahi kitẹ ual᷊ingukawasan'E. 15 Manga anạ u sěmbaụ masingkạ u watangengi kamene kai laesu wadangi Kristus. Kụ botonge ngae iạmakapěngal᷊ạ sěmbaụ bọu laesu wadangi Kristus mase

1 KORINTUS 6.16–7.5 496ipakakakoạ laesu wadangu sěngkatau tahapẹ̌sundal᷊ẹ̌?Mambeng kumbahang! 16 Arau aramanung i kamenewẹ̌dang bẹ̌ga u taumata apan mẹ̌dal᷊aụ u tahapẹ̌sundal᷊ẹ̌e, ute kai makoạ badang sěmbaụ dingangu tahapẹ̌sundal᷊ẹ̌ene! Kai su ral᷊ungu Winohẹ Susi kạbawohẹ u, "Irẹ̌dua enakoạ sěmbaụ." 17 Arawe taumata kụ mẹ̌těngkatakidẹ̌dingangu Mawu, ute Rohkẹ̌ u Ruata e ringangu rohkẹ̌e nakoạ sěmbaụ. 18 Pẹ̌těngkagheako wọu pẹ̌sasundal᷊ẹ̌e. Watụ u pakụ dosa wal᷊ine e kinoạ u taumata e,nariadiwe sul᷊ikudu wadangu tau ene. Kai arawe isainnẹ̌koạ pẹ̌sasundal᷊ẹ̌, ute mẹ̌sẹ̌sal᷊ang badange tutune.19 I kamene harusẹ̌be masingkạ u wadangi kamene e kaipẹ̌tatanakengu Rohkẹ̌ u Ruata. Rohkẹ̌ ene e mạtanạ sural᷊ungi kamene. Mase Mawu sẹ̌sane ene kai něngonggọu Rohkẹ̌ ene si kamene. Batangeng i kamene e wal᷊inewei kamene taghuange, ene kai tataghuangengu MawuRuata. 20 Ruata e seng němělli si kamene kụ seng nasuengbaehe. Ual᷊ingu ene ute, koạko wadang i kamene tadeạumapakawantugu Mawu Ruata.7 1 Iạ e reng mahumbisarang apang nịbawohẹ su ral᷊ungusurat'i kamene. Sěngkatau esẹ kụ tawe nẹ̌kawingemapia wue. 2 Mẹ̌deạu i sie tawe kawinsanaěngu mẹ̌koạapan tawe mẹ̌tatal᷊ahino, sěngkatau esẹ e mapiawe piạkawinge, ringangu apam bawine e mapiawe piạ kawinge.3 Kawing esẹ e harusẹ̌ měndal᷊engu pakụ munaransěngkatau esẹ su kawinge, ringangu marehokange harusẹ̌měngganapẹ̌ kal᷊awọu munarang sěngkatau wawine sukawinge esẹ e; sěngkatau-sěngkatau e měngganapẹ̌bemunarane sěmbaụ su wal᷊ine. 4 Marehokang e tawekawasa su wadang e hala; piạ kawasa su wadang e kawekawing e. Kerene lai esẹ e tawe kawasa su wadange hala; piạ kawasa su wadang e kawe marehokang e.5 Kumbahangbe mẹ̌těngkaghea sěngkatau wọu kawinge,

1 KORINTUS 7.6–13 497tuhụewe tundung pẹ̌sěngkawingang. Botonge supẹ̌sěngkakuhuange asal᷊u ruamběka e sěngkanaungbue.Kamạgeng kerene ute makapanuntụbe pẹ̌kakal᷊iomanengeringangu tawẹ konsange apa. Arawe wọu ene ute, ikamene e harusẹ̌ be pěmpẹ̌sul᷊e pěmpẹ̌tatamba tuhụtundung pẹ̌sěngkawingang. Kereu wal᷊inewe kereneute, kạdingạbe i kamene kasal᷊ukatengu setang, ual᷊ingui kamene tạ pẹ̌tangkẹ̌dange. 6 Iạ e mẹ̌bẹ̌bera kereini e wal᷊inewe kere měpẹ̌parenta, kaiso kawe tabidạusasal᷊ěnhọ. 7 Iạ něngalembom puluang kereu kẹ̌bịtaumata e makoạ kere iạ. Kaiso sěngkatau-sěngkataue kawe seng nahiạ u laonggọ u tatal᷊ěntụ si sie tutunewọu Mawu Ruata. Sěngkatau seng nilakehu kere ini,wal᷊ine e lai kerene. 8 Su taumata apan tawe někẹ̌kawingdingangu su manga wawine wal᷊u e, ute sasal᷊ěnhọku ekere ini: Mapiawe i kamene kạtatanạ sěsa kere iạ e. 9 Kaikereu i kamene tawe makapẹ̌ngkẹ̌dang ute i kamenepěmpẹ̌kawingke. U mapiawe i kamene měmpẹ̌kawingsul᷊ungu mẹ̌tatahangu ěnning sụsahoka. 10 Si sire apanbọu němpẹ̌kawinge ute, parentaku e kai kere ini: (Tuhụhinone e wal᷊inewe iạ nẹ̌gěllịu parenta ini e, kaiso kaweMawu). Sěngkatau wawine kụ seng bọu nẹ̌kawingeute kumbahangbe maněntangu kawinge. 11 Kereu i siekawe seng naněntang ute, kạtatanạbe tawẹ kawinge,arau pẹ̌piang kawinge. Dingangu sěngkatau esẹ e tawewotonge mapẹ̌tal᷊ein kawinge. 12 Si sire lai wal᷊ine utewaweraku -- ini e kai sasasaku hala wal᷊inewe Mawu e --u kereu sěngkatau taumatan Sahani e piạ kawinge tauwawine kụ ta mangangimang si Kristus, kụ kawinge enee mapulu mẹ̌dal᷊ahiking u kawinge Sahani e, ute tau esẹe abe panindo si sie. 13 Mase lai kereu sěngkatau wawineSahani e nẹ̌kawingu taumata kụ ta mangangimang siKristus, kụ kawinge (esẹ) ene e mapulu mẹ̌dal᷊ahiking

1 KORINTUS 7.14–21 498dingange, ute tau wawine ene kumbahang manindokawinge ene. 14 U tau esẹ ta mangangimange kawenitarimạ u Ruata e ual᷊ingu pẹ̌kakawinge ringangu tauwawine kụ seng nakoạ tataghuanengu Ruata. Kerenelai tau wawine ta mangangimange nitarimạ u Ruata eual᷊ingu pẹ̌kakawinge ringangu tau esẹ kụ seng nakoạtataghuanengu Ruata. U kereu wal᷊inewe kerene ute,manga anạ i sire e tantu kai manga anạ u tau kapirẹ̌ e,sěmbal᷊iu manga rariọ kawe nakoạ kere ralohon jamaatuMawu. 15 Kai kamageng u taumata ta mangangimangekai maněntangu kawinge (wawine) arau kawinge (esẹ)Sahani e, ute kumbahang mametọ si sie. U su hal᷊ẹ̌ inie ute baẹ bawine arau lai esẹ e walawe i sie, u MawuRuata e kawe mapulu tadeạu i kamene e apẹ̌biahẹ̌be supẹ̌darame. 16 U lahạu i kau sěngkatau wawine -- kụ sengnangimang su Mawu e -- kereapa wue i kau makakasingkạkahěngang u i kau tawe makaambang kawingu e? Kerenelai i kau sěngkatau esẹ Sahani e kereapa wue i kaumakakasingkạ mal᷊ahẹ u i kau tawe makaambang kawingue? 17 Sěngkatau-sěngkatau pěhingide wiahe tumuhụ ahạuMawu kerẹewe seng nilakehu Mawu e si sie su temponMawu Ruata e kimui si sie pěmpạngimang si Sie. Kụ enee takụ ilẹ̌atorẹ̌ kerene su pakụ jamaatẹ̌. 18 Umpamane,kereu piạu nisunatẹ̌ su tempon i sie nakatarimạu kakuinMawu e, tangu kumbahangbue tau ene makiul᷊ịu ěnạ upẹ̌sasasunatẹ̌ e. Kerene lai kamageng piạu ta nisẹ̌sunatẹ̌su tempong i sie kinakuiangu Mawu e ute kumbahangbue i sie makisunatẹ̌. 19 U watụ u tumuhụ atorangupẹ̌sasunatẹ̌ arau tala e mamben tạ mangal᷊ene apa.Kapiaěnge ute tumbạu tụtuhụ kal᷊awọu tam Mawu e.20 Sěngkatau-sěngkatau e mapiawe kạtatanạ měbẹ̌biahẹ̌kere nạung kakakoạu i sie seng nakatarimạu kakuin Duata.21 Kamageng su tempong i kau nikuiang kawe nạung

1 KORINTUS 7.22–31 499ěllang, ute abe kasusang ene. Kụ kamageng i kau sembenmakapẹ̌těngkal᷊iwirẹ̌, ute limemboweng kapiane. 22 Usěngkatau ěllang kụ seng nangimang su Mawu, ute kaitaumatang Mawu nipakal᷊iwirẹ̌. Dingangu sěngkatau kụseng nipakal᷊iwirẹ̌ e seng nangimang su Mawu e, ute kaiěllang i Kristus. 23 Mawu Ruata e kai seng němaehẹ̌ sikamene dingangu kai seng nasueng baehe, kụ ual᷊inguene ute, kumbahangbe i kamene mẹ̌těngkakoạ ěllangutaumata. 24 Kụ i kamene, manilaing kerea kakakoạ ikamene su tempon nikuiange kai i kamene e měngkatepakatanạ mẹ̌bẹ̌biahẹ̌ kerene kạdaringang su MawuRuata. 25 Mihinọewe su apan ta někẹ̌kawing. Su hal᷊ẹ̌ini e, iạ e reng ta něnarimạ u laoro apa wọu Mawu e.Kaiso kere sěngkatau kụ ual᷊ingken tatal᷊ěntụ u Mawu ekụ hinong pangimangeng ute iạ kai mapulu měngonggọusasal᷊ěnhọku. 26 Kereu mẹ̌patehẹ̌ kal᷊awọu susa ramahikạděntane, ute su pěndangengku e mạpiangbe balạekạtatanạ kere. 27 Kereu i kau e seng nẹ̌kawinge ute abekawe mẹ̌těngkapěllọ bọu kawing ene e. Kereu i kau ereng tawe nẹ̌kẹ̌kawing ute manịeng tawe mẹ̌kawing.28 Kai kereu i kau kawe nẹ̌kawinge ute wal᷊inewe rosa.Kerene lai kereu sěngkatau mahuala e mẹ̌kawing, utewal᷊inewe nẹ̌koạ dal᷊awang. Kětạengbeng i sire apanněmpẹ̌kawinge kai mẹ̌sombangu haghin sigěsạ. Kụ iạe kai mapulu tadeạu i kamene kai mal᷊iu wọu kal᷊awọuhaghin sigěsạ ene. 29 Timonaku e kai kere ini, manga anạ usěmbaụ: Tempong kitẹ e kai kadodọ. Těntal᷊ang ene ute,manětạ bọu někawinge ute pẹ̌biahẹ̌ko kere sěngkatau tanẹ̌kẹ̌kawing; 30 i sain sụsangị, ute tạbidạu mẹ̌bẹ̌biahẹ̌ tạsusan naunge; i sain rul᷊ẹ̌ge ute tạbidạu tạ karal᷊uase; isain seng bọu němpamělli e tạbidạu ta mananaghuangapa-apa; 31 dingangu i sain měngkai kạl᷊ausihẹ̌ su hal᷊ẹ̌u mạdunia e ute pěmpẹ̌biahẹ̌ko tabidạu tạ tasibung

1 KORINTUS 7.32–39 500kěbị-kěbị ene. U semben tawẹ kạděngụe dunia ini e, u sural᷊ungu kakakoạ e kere orasẹ̌ ini e ute sarungbe maparung!32 Kapuluku e tangu kai tadeạu i kamene mal᷊iu wọusigěsạ. I saing kụ tạ kawinge ute kai reng makapẹ̌sěmpị uněnnane su munaran Mawu e, u i sie mapulu makal᷊uasẹ̌naungu Mawu. 33 Arawe i saim piạ kawinge ute sarungbeměngkai mẹ̌tẹ̌něnnan hal᷊ẹ̌u dunia ini, batụu i siemapulu mapakal᷊uasu naungu kawinge; 34 kụ pul᷊ise utenaunge kai mạpahiạ. Sěngkatau wawine tạ kawingearau sěngkatau mahuala e, měngkai sarung mẹ̌sẹ̌sěmpịhal᷊ẹ̌ u Mawu e, u i sie měngkai lẹ̌lahimpuluanguwadange ore lai rohkẹ̌ e makoạ tataghuanengu Ruata.Kai arawe sěngkatau wawine kụ seng nẹ̌kawinge, utekai mạsasuagẹ̌ něnnane su hal᷊ẹ̌ u dunia ini, u i siemapulu mapakal᷊uasu naung u kawinge. 35 Iạ namohẹ upakụ ini e, kai waugu i kamene hala, wal᷊inewe mapulumẹ̌sẹ̌dingu ini ringangu mẹ̌sẹ̌ding u ene. Ěnningku etumbạben tadeạu i kamene makapanuntụ mẹ̌koạ apanmatatul᷊idẹ̌ e ringangu katěngadẹ̌ e ringangu tadeạu ikamene maamumang dingangu manalung mẹ̌sěmpị uněnnang kamene su Mawu e. 36 Kereu piạ u sěngkataumakạpěndangu ta makahino pẹ̌kakoạ e su kaghiange,kereu i sie tawe makapẹ̌ngkědangu kapulune, mase i sieseng makapěndangu hinong mẹ̌kawing dingangu wawineene, ute walạe pẹ̌kakoạ e apang kinapěndangenge kụmapia. I sie tawe nẹ̌sal᷊a kereu i sire mariadi mẹ̌kawing.37 Kai kereu pẹ̌sěngkatau e seng nẹ̌koạ putusange sural᷊ungu naunge kụ semben tawe mẹ̌kawing dinganguputusange wal᷊inewe nisihasa, tangu apang kụ kinoạ ene emapia, kamageng i sie tawe nẹ̌kawingu kaghiange, asal᷊ui sie natahutěngadẹ̌ bue su naunge. 38 Hatede, i sainnẹ̌kawing, mapiang koạ e, ringangu i sain tawe nẹ̌kawing,limembọeweng kapiane lai kakakoạ e. 39 Sěngkatau

1 KORINTUS 7.40–8.8 501wawine kụ seng nẹ̌kawinge mạkakauhẹ̌ dingangu kawingekarěngụeweng kawinge wiahẹ̌. Kereu kawinge sengnate ute, wawine ene sembeng makapẹ̌kawingu esẹkẹ̌kapulune, asal᷊u pẹ̌kakawing ene e kai pẹ̌kakawinguSahani. 40 Kai limemboweng kapiane kereu i sie sembentawe saụ mẹ̌kawing. Ene e pěndangkuwe sẹ̌saku, kai sunaungku ete wue mal᷊aing Rohkẹ̌ u Ruata e mẹ̌ngẹ̌ngahạ sisiạ.8 1 Su hal᷊ẹ̌ewen manga kaěng kụ ighẹ̌gěllị pạněmbamaha'n duata e. Kahěngang bue nạung kere nipẹ̌berantaumata u, "I kitẹ kẹ̌bị e seng něngkapande." Kaisokapande nakariadi taumata e naobotẹ̌, arawe kaikakěndagẹ̌ e mạmangung pẹ̌sěngkatau. 2 Taumata kụmạul᷊ịu i sie lawọ kasingkạe, ute tumuhụ hinone ute kaikasingkạ e tawẹ kararal᷊unge. 3 Arawe kai taumata kụtěnga-těngadẹ̌ kụ kěndagu Mawu Ruata e, ute i sie sukasingkạben Duata. 4 Su hal᷊ẹ̌ u kumaěng kaěng kụ sengnisěmba su mahan duata e, kai mělẹ̌lahẹ u barang tala.Dingangu i kitẹ mambeng lai masingkạ u Ruata e mangsěmbaụ; tawẹ u wal᷊ine. 5 Těngadẹ̌ bue mal᷊aing lawọisẹ̌sẹ̌bạ duata ringangu mawu; baẹ su l᷊angị arau su wowondunia. 6 Kai arawe si kitẹ e, Ruata e mang sěmbaụ. I Sie kaii Amang něndiadi pakụ. Kai waug'i Sie i kitẹ e mẹ̌bẹ̌biahẹ̌.Dingangu Mawu e kẹ̌tạbenlai sěmbaụ, kụ kai Yesus Kristus.Kai wo'i Sie pakụ sạbarange niriadi, ringangu kai ual᷊ing'iSie tangu i kitẹ e nakapẹ̌biahẹ̌ e. 7 Maningbe kerenee, wal᷊inewe kěbị makakasingkạ u ene. Piạben nạungkal᷊amona e nanarangbe mạněmba mahan duata. Kụual᷊ingu ene ute sarạeweng orasẹ̌ ini e ute i sire wědawenmakạpěndangu kaěng, kụ seng nisěmba su mahan duatae, kai kaěngu mahan duata. Tangu mạengu i sire kumaěngkaěng ene ute i sire makapěndangu kai limawang; batụupěngangimang i sire e wědang ta nạtoghasẹ̌. 8 U tumuhụ

1 KORINTUS 8.9–9.2 502hinone laidopẹ̌ hala e wědawen tawe makakasěgadẹ̌pẹ̌dal᷊ahěmpukang i kitẹ e ringangu Mawu Ruata e. Kereui kitẹ e kumaěng kaěng ene e i kitẹ tawe makahombangbe kal᷊auntung apa-apa. Susěmbẹ̌kane e kereu i kitẹ etawe kumaěng kaěng ene e i kitẹ mamben tawe marugi.9 Kaiso, pakaingatẹ̌ bue! Kumbahang bue sarang taumatawal᷊ine e manawo surosa -- ual᷊ingu pěngangimangewědawen ta nạtoghasẹ̌ -- u watụ u i kamene e měngkawewalạewe apa koateng. 10 Sumonakue kai kere ini: Andenei kamene apan matoghasẹ̌ supěngangimang e, kutẹukawe mạhungkaěng su ral᷊ungu wal᷊en pananěmbaěng sumahan duata e. Bọu ene pẹ̌sengkatau piạu makạsilo sikamene mạiang kụkaěng sene. Kereu pangangimang e tạtoghase, bal᷊inewe makawahani taumata ene kumaěngkaěng seng nisěmba su mahan duata ngae? 11 Kụ ual᷊inguene, tangu pěngangimang i kamene e makapanoghasẹ̌besi saing apan pěngangimange lome kụ napal᷊idẹ̌. Sumbal᷊iui Kristus e kawe napohong mal᷊aing baugu taumata kerene.12 Dingangu kereu i kamene měkoạ pẹ̌sasal᷊a su mangaanạ u sěmbaụ Sahani e -- ute i kamene e kai něnggolangpěngangimang i sire e kụ seng těbe lome -- tangu i kameneute nẹ̌sal᷊a su těngong Kristus. 13 Kai ene hakịu, kamagenglaidopẹ̌ e kawe makakatanggan anạ u sěmbaụ e, ute iạ esemben tawe kuminạ gěsi e sarang sěnsul᷊e. Madiriwengiạ makoạ katatanggaěng su anạ u sěmbaụku.9 1 Lẹ̌ěnaěng, iạ e wal᷊inewe taumatan karal᷊iwirẹ̌ ngae?Arau ěnnaěng iạ e kai wal᷊inewe rarolohang? Iạ e kaitawe nakasilo ho tangu! Si Yesus, Mawung kitẹ? Unụe i kamene kai wal᷊inewe lěnnạu munaraku e wauguMawu tangu? 2 Kamagengbeng i sire wal᷊ine e kawe tawemangakung iạ e kai rarolohang, ute mẹ̌těngkakadọdọ ikamene mangaku wue ene! U pẹ̌bawiah'i kamene tauSahani e ute kai taalang iạ e kai sěngkatau rarolohang.

1 KORINTUS 9.3–13 5033 Kereu taumata e měmpaněngkul᷊ẹ̌ si siạ, ute iạ kaisumimbang kere ini: 4 Iạ e kai tạ hinone makatarimạ ukakaěng dingangu lainung ual᷊ingu munaraku? 5 Iạ e kai tahinone mẹ̌bawa sěngkatau wawine kawingu taumatanSahani e sěngkaral᷊eng dingangku kere su manga tuarinMawu Yesus dingangu manga rarolohang bal᷊ine e, kere iPetrus? 6 Arau kai i kanduan Barnabas kapapianẹ e mědeạbiahẹ̌ hala e tangu? 7 Tawẹ bẹ̌ke sordado e mangongkosẹ̌batangenge sẹ̌sane su ral᷊ungu wuntuangu mẹ̌sasekẹ e!Tawẹ apa mělahěnsinuange mẹ̌suang anggorẹ̌ e su waelekụ tamakakaěng buane! Tawẹ apa mělal᷊ukadu domba e,kụ tawe měnganginung susu wọu manga dombane! 8 Iạe maul᷊ị u ini e wal᷊inewe kětạu itẹ̌tuhụ tundu ěllo-ěllo,kaiso kawe lai ual᷊ingu pẹ̌paul᷊ikangu Winohẹ Susi e.9 Su ral᷊ungu bukẹ̌ i Musa e kạbawohẹ u, "Kereu sapi ekapẹ̌dal᷊indane gandung pạnontongang buane wọu wul᷊iheute, kumbahangbe hakutang mohonge." Kai mẹ̌sẹ̌mpịsapi e tangu Mawu Ruata? 10 Arau kai ene ngae monanesi kitẹ? Těngadẹ̌ bue ene e niwohẹ baụgi kitẹ. U taumatamẹ̌bawaele ringangu měmamurẹ̌sine gandung e sembenghinone mẹ̌karadiahang dingangu pělaharapẹ̌ mědeạumakatarimạu sěngkamonaěng bọu něnggạ u hal᷊ẹ̌ e. 11 Ikami e seng něnawuhu wineng marohkẹ̌ si kamene.Tangu kamageng i kami e makapaměnsạ, bọu rarotong ikamene, ute měnsang i kami e mạnuntụ něngalembongkal᷊awọe wọ'i kamene? 12 Kamageng taumata wal᷊inee nakapẹ̌tambaweng kawasa ini e si kamene, ute kaiwal᷊inewe i kami e něngalembo l᷊ai piạ hakẹ̌ e wọu i siretangu? Kai iạ e wẹ̌dawen tawẹ nẹ̌pakẹu kawasa ene. Kaisoiạ e maěndokangbe měnal᷊udẹ̌ pakụ e sul᷊ungkeng iạ emakakoạ sasahaghe su pělahabaru Injili Kristus e. 13 Ikamene tantu masingkạ bue u isain měmunara su ghahedaněnarimạ u pẹ̌bawiah'i sire wọu ghaheda. Dingangu i sain

1 KORINTUS 9.14–21 504měngangurusẹ̌ sasěmba e, makareạbe wahageange wọusasěmba nisarakang sene. 14 Kerene lai Mawu e sengněnilakehẹ̌ u taumata apam měmpělẹ̌habaru hengetange hinong makaěbạ biahe wọu pělahabarẹ̌ ene. 15 Kaihoiạ mamben tawẹ nẹ̌pẹ̌pakẹ u tamai ene sarang kadidị.Dingangu iạ e namohẹ u ini e wal᷊inewe lai iạ piạ kapulutadeạu kěbị-kěbị ene e koateng si siạ e. U iạ ěndobemmate, sul᷊ungu kailangeng u apan makạl᷊ahimpulu si siạ e.16 U, kereu měhabaru Injilẹ̌ e, ute iạ tawe hinone lumesạ uwatangeng batụu Mawu Ruata e seng něngoro pẹ̌kẹ̌koạene. Kụ kaěngkěhang iạ e, kereu iạ tawe měhabaru Injilẹ̌e! 17 Andene kapuluwen naungku e měkoạbe ene ute iạe makaěbạbe tatendenge. Kai iạ něhabaru Injilẹ̌ e watụ ukai pẹ̌tatangkiang niumbala si siạ. Iạ e piněnarakanenguMawu Ruata e pěděndal᷊engu ene. 18 Kamageng kereneute, apa wue tangu tatendenge si siạ? Kai ini e tatendenge:U iạ e makapělunngihu Injilẹ̌ e tawe makakawěhạ sisai-sai kụ hinong měmaehẹ̌ si siạ, u iạ e tawe manuntụapa-apa kere sěngkatau mělahabaru Injilẹ̌ e. 19 Iạ inie wal᷊inewe ěllang i sai-sai; watụ u iạ e kai taumataměngkate kere ěllangu kěbị. Iạ e měkẹ̌koạ kere tadeạu iạ emakauntuwe sěngapang kakěpal᷊e waug'i Kristus. 20 Baugutau Yahudi e, iạ e mẹ̌těngkakoạ kere tau Yahudi e, tadeạuiạ makawitaugẹ̌ tau Yahudi baug'i Kristus. Baugu taumatamẹ̌bẹ̌biahẹ̌ tutuhụ torat'i Musa e, iạ e nẹ̌těngkasul᷊ungi sire al᷊ingkai wẹ̌dang mạsasěllung su toratẹ̌ maningbesěmbal᷊iau iạ e wal᷊inewe mạsasěllung su toratẹ̌. Iạměkẹ̌koạ kerene e tadeạu iạ e wotonge makawol᷊engsi sire makoạ tumatuhụ si Kristus. 21 Baug'i sire wal᷊ineYahudi e, iạ e mẹ̌těngkasul᷊ung kere sěngkatau wal᷊ineYahudi e, kụ tạ tora Musa. Iạ mẹ̌kẹ̌koạ kerene e tadeạuiạ makakawol᷊eng si sire makoạ tumatuhụ si Kristus. Kaisoene e wal᷊inewe mạanun iạ e ta tumatuhụ su manga tan

1 KORINTUS 9.22–10.3 505Duata; kaiso kai ual᷊ingu kakanoạ u kawasang hengetangiKristus. 22 Sutal᷊oaran taumata pangangimange lome e, iạe mal᷊aing mẹ̌tẹ̌těngkakoạ kere tau lome pěngangimangetadeạu iạ makawol᷊eng si sire makoạ tumatuhụ si YesusKristus. Hatede, iạ e měngkatewe mẹ̌tẹ̌těngkasul᷊ungu kěbịe mẹ̌deạu kěbị taumata e manimbeng sural᷊enge kereapatadeạu iạ e makapangambangbe sěmbahageange wo'isire. 23 Kěbị ene e takụ kẹ̌koatenge waugu Injilẹ̌ bọu MawuRuata e, tadeạu iạ e makatarimạ u al᷊amatẹ̌. 24 I kamenetantu masingkạ u su ral᷊ungu pẹ̌tatandungu mahuntal᷊angeute kěbị e mạhuntal᷊ang bue, kaiso kẹ̌tạeweng sěngkataumakapanarimạu pěreisẹ̌. Ual᷊ingu ene ute tal᷊angkopakatoghasẹ̌ sarang i kau makahombangbe pěreisẹ̌e. 25 I saing kụ makěhagẹ̌ mẹ̌nẹ̌naungu tandunge, kụmẹ̌tẹ̌ngkědang su kěbị haghi e. Ute i sie mẹ̌kẹ̌koạ enee ual᷊ingu i sie kai mapulu makisangẹ u bungang'i sainmakauntung, kai kawe bungang mal᷊ighạ malolang. Arawei kitẹ e kawe mẹ̌pẹ̌puhẹ̌dangu pakụ sạbarange u i kitẹe kawe mapulu makisangẹ u bungang tamalalolang.26 Kai ene hakịu iạ e tumal᷊angbe piạ monane matuntụ.Mẹ̌sul᷊ungu su tandingu koka, iạ e abe měngkai mạngokawinangaeng. 27 Iạ e měngkai mạnarakangkeng badangku esuahạ e matoghasẹ̌ sarạeng iạ e makatal᷊udẹ̌ e. Iạ mẹ̌kẹ̌koạkerene e watụ u iạ e tawe mapulu sarang mariadi usarangke iạ e wọuten němaringang taumata wal᷊ine eapatol᷊e pětandungange, kai iạ sẹ̌saku e kawe suhudang.10 1 Manga anạ u sěmbaụ! Kěnnangko i kamenepẹ̌tahěndung měnsang apa wue nariadi su manga iupung-ghaghurang i kitẹ e, su tempọeng i sire tụtuhụ siMusa. I sire kěbị e nitanurangu winawa e kụ nasal᷊amatẹ̌liměbạ Laudẹ̌ Mahamụ. 2 Makoạ tumatuhụ si Musa e, isire kěbị e nisahani su ral᷊ungu winawa ringangu su ral᷊ungulaudẹ̌ ene. 3 I sire kěbị e sěngkakaěng kaěng marohkẹ̌ e,

1 KORINTUS 10.4–13 5064 ringangu sěngkapěnginung inumang marohkẹ̌ e gahịesěmbaụ. I sire kěbị e němpěnginung bọu akẹ u watuhanibẹ̌ marohkẹ̌ e rụděndingang si sire; watu hanibẹ̌ enee ute kai i Yesus Kristus sẹ̌sane. 5 Maningbe kerene, MawuRuata e tawe karal᷊uase si sire kal᷊awokange, kụ kai enehakịu manga kasuang sire měngkai lụl᷊iwatang su wanual᷊inggi e. 6 Pakụ ene nariadị e mẹ̌deạu makoạ tateghang sikitẹ u kumbahang i kitẹ děntaěngu kapulu su hal᷊ẹ̌ dal᷊akisẹ̌e kere si sire. 7 Kerene lai kumbahangbe i kitẹ e mẹ̌subamahan duata kere kẹ̌koateng u sěngkamonaěng bo'i sire.Su ral᷊ungu Winohẹ Susi e mạbawohẹ, "U taumata lawọene e nanětạe nahungkaěng dingangu němpěnginung,mase němpẹ̌sal᷊aị e mạněmba mahan duata." 8 I kitẹe abe pěmpěkoạbe pẹ̌sasundal᷊ẹ̌ kere kẹ̌koateng usěngkamonaěnge wo'i sire. Watụ u, ruam pul᷊o tělluhiwu su kataune něngkate su ral᷊ungu sěhěllo ual᷊ingupẹ̌kakoạ kerene. 9 I kitẹ e tawe wotonge měmpěnal᷊ukạMawu e kerẹewe seng kẹ̌koatengu sěngkamonaěngbo'i sire nạung kal᷊amona e kụ i sire něngkateng kikingtěmpu maghaghiadẹ̌. 10 I kitẹ e wue abe pěmpẹ̌kurubụkere kẹ̌koatengu sěngkamonaěng bọ'i sire kal᷊amona e,hakịu i sire nipate kahian Malaekatu Papate. 11 Pakụene nariadie si sire makoạ tateghang kụ ikakiral᷊angtaumata wal᷊ine e. Dingangu kěbị ene niwohẹ lai tadeạumakoạ sasal᷊ěnhọ si kitẹ e. U i kitẹ ini e kai mẹ̌bẹ̌biahẹ̌su ral᷊ungu kasueěngu tempo. 12 I saim mẹ̌pẹ̌pěndangbatangenge rụdarisị matoghasẹ̌ e, pakapia wue mạdirimmawatang. 13 Apam bawitaugẹ̌ kẹ̌kahombangeng ikamene e měngkai seng milẹ̌hombang su apan taumatae. Kai arawe Mawu Ruata e mang saa su kědon'E. ISie ta mapakawalang kamene e sal᷊ukateng limembowọu kuat'i kamene. Su tempong i kamene kaẹ̌bakenguwawitaugẹ̌ e, i Sie sarungbe mangonggọu ral᷊enge si

1 KORINTUS 10.14–23 507kamene, tadeạu i kamene matoghasẹ̌ kụ makakẹ̌dangmẹ̌tatahangu sasal᷊ukạ e. 14 Ual᷊ingu ene ute, manga anạu sěmbaụ ikẹ̌kěndagẹ̌ e, i kamene kěnangko pěmpẹ̌binsịu pal᷊ahamawu mahan duata e. 15 Iạ e mẹ̌bẹ̌bisarawengkamene e kere su manga taumata matatahuěnna.Kěnnangko i kamene hala e pěmpẹ̌mbang baweraku ini.16 Piạ i kitẹ kạpěnginung e anggorẹ̌ kụ makịtarimakasẹsu Mawu Ruata e, ene wal᷊inewe mělẹ̌lahẹ u i kitẹ enasěmbaụ dingang'i Kristus su ral᷊ungu kapapohong'Etangu? Dingangu piạ e i kitẹ kapẹ̌papahiạem boratẹ̌mědeạu kanengang sěngkapahungkaěng, ene wal᷊inewemělẹ̌lahẹ u i kitẹ e nasěmbaụ su ral᷊ungu wadang i Kristustangu? 17 Ual᷊ingu kawe borotẹ̌ e man sěmbaụ, kụ i kitẹkěbị e mal᷊aing kimaěng bọu borotẹ̌ ene e, ute i kitẹmal᷊awọ ini e kai wadang sěmbaụ. 18 Pẹ̌kakěllạewe tauYahudi. I sire apang kimaěng kaěng makoạ sasěmbạ e, utekai i sire apang nakoạ tambang pananěmbaěnge. 19 Apawue ngae ene? Mahan duata arau lai kaěng sasěmbamahan duata e tawe mangal᷊ene apa-apa. 20 Apang nikoạsasěmba su panananěmbaěngu mahan duata e taweikasěmba su Mawu Ruata, kaiso kawe i sẹ̌sěmban siresu manga setange. Dingangu iạ e mạdiri kụ i kamenemasěmbaụ dingangu rohkẹ̌ dal᷊akisẹ̌. 21 I kamene e tawemakapanginung bọu ral᷊ohon lainumangu Mawu e, masekol᷊ai manginung bọu ral᷊ohon lainumangu manga setang. Ikamene tawe makakaiang mẹ̌tatamba kumaěng su medanMawu e masekol᷊ai mẹ̌tatamba kumaěng su medangmanga setang. 22 Arau kai mapulu apasingkingu Mawutangu? Arau kai limembong katoghase i kitẹ e wọu Mawutangu? 23 Piạu mẹ̌bẹ̌bera u, "I kitẹ e měngkai wotongemẹ̌koạ pakụ apang kapulung kitẹ e." Kahěngang bue!Kaiso wal᷊inewe kěbị kapulung kitẹ e piạ gunane. "Ikitẹ e měngkai wotonge mẹ̌koạ pakụ apang kapulung

1 KORINTUS 10.24–33 508kitẹ e," -- kaiso kawe wal᷊inewe kěbị kapulung kitẹ emakapětị pẹ̌bawiah'i kitẹ e. 24 Kumbahang bue piạusarang sěngkatau měngkai mẹ̌deạ kapiam batangengesẹ̌sane. Kai sěngkatau-sěngkatau e kai hinong pasịdeạgunang kasanggidange. 25 I kamene měngkai kẹ̌kinạ apangiwẹ̌bal᷊ụ su pasarẹ̌. Manịeng tawe sẹ̌suiang kal᷊imona,kereu piạ ěbạu ral᷊ungu naungu. 26 Batụu su ral᷊unguWinohẹ Susi e mạbawohẹ, "Dunia ini e ringangu pakụdal᷊ohone kai tataghuanengu Mawu." 27 Kereu i kameneghausang i sire ta mangangimange kumaěng, kụ i kameneměnarimạ gaghausẹ̌ ene, kụ pempěnarimạ e laidopẹ̌apạewen nisadia si kamene. Manịeng tawe kiwal᷊oěngměnsang kai wọu apa laidopẹ̌ ene tadeạu tawẹ apawekaral᷊umběhạ su naungu. 28 Kai kereu piạu mẹ̌bera sikamene u, "Laidopẹ̌ ini e kai seng nikoạ sasěmba sumahan duata," ute kumbahang kumaěng kaěng ene,watụ u mẹ̌panda kakakoạ u taumatane ringangu ral᷊ungunaunge. 29 Iạ bal᷊inewe mạul᷊ị u naungu, kaiso kaweral᷊ungu naungu tau ene. Aramanung piạu makiwal᷊o, "Kaiunụe karal᷊oahu naungku e kawe isukạbe su kasingkạ unaungu wal᷊ine? 30 Kereu iạ mẹ̌pakẹ u laidopẹ̌ e ringangutatarimakasẹ su Mawu Ruata, ute unụe taumata eharusẹ̌be mapẹ̌sal᷊ang iạ e su kakaěng ene e, sěmbal᷊iauiạ kawe seng nakitarimakasẹ u ene su Mawu Ruata?"31 Apawue koatengu e i kau kumaěng arau měnginunge-- ute koạ e pakụ ene e baugu makaralo arengu MawuRuata. 32 Pẹ̌biahẹ̌ko sěngapam botonge tadeạu i kautawe makoạ katatanggaěng su wal᷊ine; baẹbe i siretau Yahudi arau wal᷊ine Yahudi e kerene lai jamạat'uMawu. 33 Pěmpẹ̌biahẹ̌ko kere iạ. Iạ e mẹ̌tẹ̌tawakal᷊imạpakal᷊uasu naungu pakụ taumata e su ral᷊ungu pakụsabarang, tawẹbe monam baugu kapiam batangeng

1 KORINTUS 11.1–11 509hala e. Timonaku e kětạewen tạdeakengu i sire kěbị eiapakasal᷊amatẹ̌.11 1 Pěmpẹ̌těnoko sansahẹ̌ku, mẹ̌sul᷊ungkewen iạmětẹ̌těnno sansahi Kristus e. 2 Iạ e mambengmědẹ̌dalo si kamene u i kamene hanesẹ̌be mětẹ̌tahěndungsi siạ e, ringangu tụtuhụ těnro takụ ipạněnro si kamene.3 Kai iạ e mapulu tadeạu i kamene makạkasingkạu lai hal᷊ẹ̌sěmbaụ, kụ kai makoạ těmbonang u manga esẹ u utekai i Kristus, dingangu makoạ těmbonangu kawinge utekai esẹ e mase těmbonang i Kristus e kai Mawu Ruata e.4 Kereu sěngkatau esẹ e su tempon mẹ̌kal᷊iomaneng arauměhabaru hengetangu Mawu su těngon taumata l᷊awọ ekụ mẹ̌pakẹu tatakạ těmbọ e, ute tau ene makasamedẹ̌ siKristus. 5 Dingangu kereu sěngkatau wawine su tempommẹ̌kal᷊iomaneng arau su tempom měhabaru hengetanguMawu e su těngon taumata l᷊awọ, kụ tawe nẹ̌pakẹ u tatakạtěmbọe, tangu wawine ene e makasamedẹ̌ kawingemakoạ těmbonangu watangenge. Kerene ute tabidạentěmbọu tau wawine ene ute seng bọu nilungguhẹ̌. 6 Ukamageng sěngkatau wawine mạdiri mẹ̌pakẹu paporongeute mạpiangbe utạ e pakighunng. Arawe kamagengbesěngkatau wawine e těmbọe ilungguhẹ̌ arau utạ eghunngang, ute ene kai sěmbaụ lahinakang si sie. Kụual᷊ingu ene ute mapiawe i sie měnakạ těmbọe. 7 Mangaesẹ e maniweng tawe měnakạ těmbọe, u i sie kai awẹdingangu kawawantugu Mawu Ruata e. Arawe wawine ekai kawawantugu esẹ e, 8 u esẹ e tawe niriadi wọu wawine,kaiso kawe wawine e niriadi wọu esẹ. 9 Manga esẹ e tawelai niriadi waugu kapulun bawine, kaiso kai niriadi waugukapulung manga esẹ e. 10 Kụ kai ene, tadeạu mapakal᷊uasẹ̌naungu manga malaekatẹ̌ e, ute wawine harusẹ̌be pẹ̌pakẹu tambuhung su těmbọ makoạ kere taalan sie kaisu al᷊ungu kawasang kawinge. 11 Maningbe kerene e su

1 KORINTUS 11.12–22 510ral᷊ungu pẹ̌bawiah'i kitẹ tau Sahani e, wawine tawe mahaesẹ̌sane wọu esẹ e, ringangu esẹ e tawe mahae sẹ̌sane wọuwawine. 12 U maningbe wawine humotonge kai niriadiwọu esẹ, kai wọu ene esẹ e kai piněhanạ bọu wawine;mase kěbị e kai wọu anun Mawu Ruata. 13 Kěnangkomanga anạ u sěmbaụ hala měmpẹ̌mbangu hal᷊ẹ̌ ini e:Měnsang mapia wue sěngkatau wawine mẹ̌kal᷊iomanengsu Ruata su těngon l᷊awọ, kụ tawẹ paporonge? 14 Useng lawọ, mạsingkạ u, i kamene seng kinatěnroěngukamageng esẹ utạ e manandu e ute tawe hinone. 15 Kaiarawe su wawine ute utạ e kai nionggọ pẹ̌lẹ̌hěmbungtěmbọ dingangu utạ manandụ e kawe kawawantugẹ̌si sie. 16 Ho, kereu piạu mapulu mẹ̌darendehu hal᷊ẹ̌ini, iạ kětạeng makawerau waẹbe i kitẹ arau mangajamạat'u Mawu lai wal᷊ine, kěbị e mang sěntunduangsu jamaatẹ̌; sul᷊ikudu ene e mamben tala. 17 Su hal᷊ẹ̌ini e, iạ bal᷊inewe mẹ̌dalo si kamene. Pẹ̌kakakomol᷊upẹ̌kakal᷊iomaneng i kamene wal᷊inewe mapia něnggạe,kaiso kawe makạdal᷊akị si kamene. 18 Humotong-motongiạ nakaringihẹ̌ u su ral᷊ungu manga komol᷊ang kai piạ umẹ̌dararendehẹ̌. Kụ su pěndangku e habarẹ̌ ini e mambentěngadẹ̌. 19 U sembeng hinone suměpụ pẹ̌sasasěngkul᷊ẹ̌sutal᷊oarang kamene, tadeạu lumětạ kahěngang měnsang isai wue tau Sahani patutune. 20 Kai arawe su tempongi kamene mạtatampung ute, kẹ̌koateng i kamene ewal᷊inewe perjamuangu Mawu. 21 Batụu su tempongkạpahungkaěnge ute i kamene sěngkatau-sěngkatau eměmpẹ̌papul᷊aho měmpangal᷊ạ kaěnge sẹ̌sane, sarangbempiạu tawe makaěbạ apa-apa, kụ sěnggạe niwukangke.22 Unụe kere? Bal᷊inewe piạ bal᷊eng kamene tangu? Kụ ikamene makapahungkaěng dingangu makapanginungsene! Arau kawe i kamene mapulu měmpěndal᷊akisẹ̌jamạat'u Mawu mase mapakamean taumata kasiang? Kụ

1 KORINTUS 11.23–33 511kai mẹ̌berạeng apa tangu iạ e si kamene? Arau kai harusẹ̌pẹ̌dalo si kamene iạ e tangu? Tala! Haeng badangku eiạ mang tạ daloku si kamene. 23 U takụ ipạněnro sikamene ute, apạewen takụ tẹ̌tarimakeng bọu anun Mawue sẹ̌sane: batụu su hěbi ene piạ e i Yesus, Mawung kitẹe niakal᷊eng, i Sie tangu něngal᷊ạe borotẹ̌, 24 dinganguwọuten i Sie nakitarimakasẹ u borotẹ̌ ene su Mawu e,ute nịkakakempange, mase nẹ̌berau, "Ini e kai wadangkukụ nisarakang baugi kamene. Koạko ini e tatahěndungsi Siạ." 25 Kerene lai nasuẹeng kaěnge, ute něngal᷊ạepanganginumangu anggorẹ̌ e kụ nẹ̌bera, "Anggorẹ̌ ini e kaipẹ̌kakakẹ̌do'n Duata wuhu, su ral᷊ungu raha-Ku e. Suapangi kamene manginung ini e, ute koạko ini e ipẹ̌tahěndung siSiạ." 26 Kụ kasaụeweng i kamene kụkaěng borotẹ̌ dingangumạnginung anggorẹ̌ ini e ute i kamene mẹ̌lẹ̌habarukapapohongu Mawu e sarạeweng i Sie ruměnta e.27 Ual᷊ingu ene e, isaing kumaěng borotẹ̌ u Mawu eringangu manginung anggoru Mawu e kụ tawe nihino,ute i sie nẹ̌sal᷊a su těngom Mawu e kụ seng něnarakanguwadange ringangu rahane. 28 Kụ sěngkatau-sěngkatau eharusẹ̌be pamanikạbe watangenge kal᷊amona, buhụewei sie kaěng bọu borotẹ̌ dingangu panginung anggorẹ̌ supanganginumange. 29 U kereu taumata e kumaěng borotẹ̌dingangu manginung anggorẹ̌ kụ ta mẹ̌taaham badanguMawu e ute i sie makatarimạu papahangu Mawu e wauguwatangenge. 30 Hakịu ene mal᷊awọ bọu tal᷊oarang kameneapam masasakị dingangu lome sarangbelain mate. 31 Kaikereu i kitẹ e měmarikěsa watangeng i kitẹ kal᷊amona,i kitẹ tawe ihukungu Ruata. 32 Kai kereu i kitẹ kaweihukungu Ruata, i Sie sarung měnggeserẹ̌ si kitẹ, tadeạui kitẹ tawe ihukung sěngkakahukung dingangu dunia ini.33 Ual᷊ingu ene manga anạ u sěmbaụ kụ kereu i kameneměmpẹ̌komol᷊ẹ̌ kumaěng su perjamuang u Mawu e ute i

1 KORINTUS 11.34–12.10 512kamene e pěmpẹ̌papahẹ̌do wue. 34 Kereu piạu mahutung,ute i sie harusẹ̌be kaěng bọu wal᷊ene kal᷊amona. Kereu ikamene kawe tawe měngindakangu ini ute komol᷊angupẹ̌kakal᷊iomaneng i kamene e kai makarěntan hukumanguMawu e su watangengu e. Arawe suhal᷊ẹ̌ewe lai wal᷊ine ehẹ̌don takụ iatorẹ̌ mạeng iạ marěnta.12 1 Arawe kal᷊awọu laonggọ mararohkẹ̌ e. Mangaanạ u sěmbaụ, iạ mapulu tadeạu i kamenemakakasingkạ kahěngang-hěngang. 2 Pẹ̌tahěndungkewatụ u su tempong i kamene wẹ̌dawen tanakạkiral᷊a Mawue, i kamene kai kẹ̌kawọdaitangu tumol᷊e mahan duata moue. 3 I kamene harusẹ̌be masingkạ u taumata lẹ̌ahakenguRohkẹ̌ u Ruata e, tawe makawera u, "Kai wontogẹ̌su Mawu Yesus!" Kerene lai tawẹu sarang sěngkataumakawerau, "i Yesus e kai Mawu!" kereu taumata enee tawe ahakengu Rohkẹ̌ u Ruata. 4 Kai mẹ̌dẹ̌dal᷊ahaghilaonggọ Marohkẹ̌ e, kai kěbị e mang laonggọ u Rohkẹ̌mang sěmbaụ. 5 Dingangu kai mẹ̌dẹ̌dal᷊ahaghi hal᷊ẹ̌umẹ̌tangkiang Mawu e, kai Mawu tẹ̌tangkianeng ene e,kai mang Mawu sěmbaụ ene lai! 6 Kai mẹ̌dẹ̌dal᷊ahaghikakakoạu měkoạ munaran Mawu e, kai arawe měgaghěllịu katatoghasẹ̌ baugu ene suapan taumata e ute mal᷊aingMawu mang sěmbaụ. 7 Rohkẹ̌ u Ruata e nẹ̌karadiahangsu pẹ̌sěngkatau tuhụewe kakakoạe. 8 Su sěngkataue Rohkẹ̌ e mang mangonggọu kapelesane su hal᷊ẹ̌ umahumbisara matatahimadẹ̌. Su wal᷊inẹete wue Rohkẹ̌ene e mal᷊aing mạngonggọu kapelesa mạanun hal᷊ẹ̌umanualagu Ruata. 9 Rohkẹ̌ ene e mal᷊aing mạngonggọsu pẹ̌sěngkatau e kapělěsawe limembo tawẹ sihinge ewaụgu mangimang su Mawu Yesus Kristus; arawe kawesu wal᷊ine ute Rohkẹ̌ e mạngonggọu kawasa mapạkapiantaumata wọu sakịe. 10 Su pẹ̌sěngkatau e lẹ̌onggotangukawasa mẹ̌koạ munara makạdal᷊inaụ dingangu su wal᷊ine

1 KORINTUS 12.11–20 513ute kẹ̌kawahageaneng u kapelesa měnẹ̌bal᷊u mangahaghing karaking Mawu Ruata. Su pẹ̌sěngkataụ ete wal᷊inee Rohkẹ̌ ene e mạngonggọu kapelesa mapẹ̌dal᷊ahaedusude laonggọ bọu Rohkẹ̌ u Ruata e ringangu sudewal᷊ine wọu Rohkẹ̌ u Ruata e. Piạbeng kẹ̌kaonggotangukapelesa mẹ̌bisara su haghim bisara, ringangu piạbengnionggotangu kapelesa měnanualagu mangal᷊eng haghimmanga wisara. 11 Kěbị-kěbị e ikẹ̌karạdiahangu Rohkẹ̌mal᷊aing sěmbaụ ene; su pẹ̌sěngkatau-sěngkatau esemben nipẹ̌dal᷊ahaedewe muhụ kapulun Rohkẹ̌ esẹ̌sane. 12 I Kristus e kai mẹ̌sul᷊ungu wadangu taumata;badang ene sěmbaụ, kaiso kawe lawọ l᷊aese. Pakụ l᷊aeseene maningbe mal᷊awọ kaiso nakoạ sěmbaụ. 13 Kerene lai ikitẹ kěbị e, baẹbe tau Yahudi arau lai wal᷊ine Yahudi, mangaěllang arau wal᷊ine ěllang; i kitẹ kěbị e seng nisahaningRohkẹ̌ sěmbaụ ene tadeạu i kitẹ niapakasěmbaụ suwadang i Kristus e. I kitẹ kěbị e mal᷊aing nakahombangRohkẹ̌ sěmbaụ ene nasahiangkung. 14 Batụu wadanghětubẹ̌ e tawe tumbạeng nariadi wọu laese sěmbaụ, kaisokawe wọu l᷊aese mal᷊awọ. 15 Kereu laedẹ̌ e nẹ̌bera, "Iạ ewal᷊inewe l᷊ima, hakịu ene iạ e wal᷊inewe wahageanguwadang," kụ ene wal᷊inewe maul᷊ịu laedẹ̌ e wal᷊inewelaesu wadange. 16 Kụ kereu tul᷊i mẹ̌bera, "U iạ e wal᷊inewemata, hakịu iạ e wal᷊inewe laesu wadang," ene wal᷊inewelai mạul᷊ịu tul᷊i e kai wal᷊inewe laesu wadang. 17 Mangaweandene kạguwạu wadange tumbạeng mata e ute kereapawue wadange makaringihẹ̌? Arau kereu kạguwạu wadangetumbạeng tul᷊i, ute kereapa wue wadange makaimbu?18 I kitẹ nakasilo u Mawu Ruata e seng napẹ̌tatal᷊ahinongmanga laese ene e su wadang. Sěmbaụ-sěmbaụ pinělọsu pěmamělokange kahian Mawu Ruata e muhụewekapulune. 19 Kereu kěbị e kẹ̌tạeweng laese sěmbaụ, utekai sude isẹ̌sẹ̌ba badang? 20 Kụ mambeng mal᷊awọ laese,

1 KORINTUS 12.21–30 514kai wadange mang sěmbaụ. 21 Ual᷊ingu ene ute mata etawe makawera su l᷊ima, "Iạ e tawe mẹ̌gausẹ̌ si kau!"arau těmbọe mẹ̌bera su l᷊aedẹ̌, "Iạ e tawe mẹ̌gausẹ̌ sikau!" 22 Su sěmběkane manga laesu wadang kụ lẹ̌ěnnaěngkaral᷊omeěnge kawe limembong gẹ̌gausang i kitẹ e,23 ringangu manga laese lẹ̌ěnnaěng i kitẹ e riọ mal᷊ahinae ute kawe ene limemboweng arẹ̌gaěng. Manga laesuwadang tạ kal᷊aholẹ e kaiso kawe limembong kakěllaěngi kitẹ e. 24 Arawe manga laesu wadang kụ seng kẹ̌kasilomal᷊ěnggihẹ̌ e, semben tawe wahal᷊uasu naungang ikitẹ e. Mawu Ruata e seng něhundugẹ̌ badang i kitẹ ekereng kapiane hakịu manga laesu wadang apan diọ tawelaarẹ̌gaěnge kai sauneng mahunnambang lẹ̌arěgaěng.25 Ual᷊ingu ene tangu wadange tawe mapapahiạ; apanlaese tangu mahang pandaěng sěmbaụ dingangu wal᷊ine.26 Kereu piạ laese sěmbaụ matědu e, tangu kěbị laesewal᷊ine e ute mal᷊aing matědụ; kereu piạ laese sěmbaụdaloěnge ute, kěbị laese lai wal᷊ine e ute mal᷊aingmahul᷊uasẹ̌. 27 I kamene kěbị ute kai lawọ badangi Kristusmase i kamene sěngkatau-sěngkatau e mal᷊aing laesuwadang ene. 28 Kerene lai su ral᷊ung u jamaatẹ̌, MawuRuata e sen něnilakehu tampạ baug'u kal᷊awọu haghintaumata: Kahumotongange manga rarolohang; karuanemanga nabi, katěllune manga mananěnro, mase isire apam měmpẹ̌kẹ̌koạ tanda makạdal᷊inaụ, bọu ene isire apan nionggotang'u al᷊amatẹ̌ baugu mapakạpiammasasakị, arau waug'u mẹ̌tulung'u taumata wal᷊ine,arau waug'u měngangahạ e, arau lai waug'u mẹ̌bisararingangu kal᷊awọu haghim bawera makạdal᷊inaụ. 29 I sireene wal᷊inewe kěbị manga rarolohange, arau nabi arau laimananěnro. Wal᷊inewe kěbị piạ lakehu mẹ̌koạ munaramakạdal᷊inaụ, 30 arau waugu mapạkapian masasakị, arauwaugu mẹ̌bisara ringangu haghim bera makạdal᷊inaụ, arau

1 KORINTUS 12.31–13.8 515waugu měnungkangu kěbị bera e. 31 Ual᷊ingu ene ute,kěnangko i kamene pẹ̌tawakal᷊i sěngapam botonge tadeạumakahombang laonggọ u tatal᷊ěntụ kasěllahenge. Mase iạmanodẹu ral᷊eng delaing měmal᷊iun ene si kamene.13 1 Manilaing iạ makạberang kal᷊awọu haghim berantaumata, arau ringangu weram malaekatẹ̌ e kaikereu iạ e wẹ̌gaweng kuměndagu taumata wal᷊ine e, utepakụ baweraku ene e kere ngihu tạgonggong ngihenụneong kaiso tawẹ mangal᷊ene. 2 Dingangu manilaingiạ kinawuakengu kapande měhabaru hengetanguMawu, ringangu makaěnna pakụ kasingkạ mapapěnisẹ̌,dingangu masingkạu pakụ sạbarang dingangumạngimang masẹ̌ga-sẹ̌gadẹ̌ su Ruata e hakịu iạ makaal᷊ingbul᷊ude, kaiso kawe tạ kakěndagẹ̌ su taumata wal᷊ine uteangkeěng iạ e apawe tạ mangal᷊ene! 3 Maningbe lai pakụapan tẹ̌taghuanengku e, takụ ipakasuem bal᷊awuhe siạsu tau kasiange ringangu wadangku e takụ ipakitutung,kutẹu kawe tạ kakěndagẹ̌ e, ute kěbị-kěbị ene mambengtawẹ pul᷊ise apa. 4 I saing kụkěndagu sěndinganenge isie kai makẹ̌dang dingangu mapia naunge. I sie tawesumasingking, tawe mẹ̌bawisara tạ humpạe, tawẹobote. 5 I sie tawe měmamantugẹ̌, tawẹ bẹ̌tade, taweměnanihasa taumata wal᷊ine pạtol᷊e kapulune hala,tawe lumainụ, dingangu wěgawue měngindorẹ 6 I saingkụkěndagu sěndinganenge tạ karal᷊uase su kararal᷊akisẹ̌, isie tumbạben mal᷊uasẹ̌ su katěngadẹ̌ e. 7 I sie makẹ̌dangmẹ̌těngom pakụ sạbarange ringangu makěhagẹ̌mangimang u apang kapiaěnge su sěngkatau-sěngkataue; maningbe lai kereapa kakakoạu taumata mạngimangekai tawe kailangengu harapẹ̌ dingangu kakakědangměnal᷊udẹ̌ pakụ. 8 Tawẹ běke u kai piạ tempong taumatatawe mẹ̌kakakěndagẹ̌ e. Orasẹ̌ ini e piạ masasingkạměhabaru hengetangu Mawu, kụ sěnsul᷊e tempo e sarung

1 KORINTUS 13.9–14.2 516mangirul᷊e měhabaru ene. Orasẹ̌ ini e piạu mapapandemahumbisarang haghim bera, kai sarung měmpangirul᷊emẹ̌bisara su ral᷊ungu kal᷊awọu haghim bera ene. Orasẹ̌ inie kai piạu limembong masasingkạu kěbị tamai ene, kaisokěbị apang kasingkạ i sire e sarungbe kawul᷊enang. 9 Ukasingkạ i kitẹ dingangu kua kitẹ e kai waugu ipěhabaruhengetangu Mawu e mang mamporọ dingangu wẹ̌dangkurange lawọ. 10 Sarung mịdang tempone Mawu Ruata emapakariadin pakụ e masukụ dingangu apan ta nasukụe sarung iapakaghěngging. 11 Piạ iạ e nạung dariọ dengtal᷊awuọe, pẹ̌bawisaraku e kerẹewe pẹ̌bawisaran dariọden tal᷊awuọ e, pěndangku e kerẹewe pěndangu rariọden tal᷊awuọ e, pěngangěnnaku e kerẹewe pěngangěnnandariọ deng tal᷊awuọ. Orasẹ̌ inie iạ seng matěllang, utekakakoạku nạung iạ deng dariọ e semben nasue takụniwala. 12 Apang kinasilong kitẹ orasẹ̌ ini e ute tabidạengkěngkau kụkěngkunawadẹ̌ su kasinaěng. Kai sarungbei kitẹ makasilom matang badang i kitẹ hala ringangumal᷊ahẹ. Orasẹ̌ ini iạ e wẹ̌dang bẹ̌gang kěbị e, kaisosarungbe iạ masingkạ u kěbị kerẹewe Mawu Ruatae masingkạ u pakụ kakakoạu watangengku e. 13 Kụtempo ini e kai piạ hal᷊ẹ̌ tatěllu harusẹ̌ hinong dal᷊engangi kitẹ e ute kai: pangangimang, pělaharapẹ̌, dingangupẹ̌kakakěndagẹ̌. Kai kasěllahengu tatěllu ene ute kai mangkakěndagẹ̌ e.14 1 Pěmpẹ̌tawakal᷊iko i kamene, kuměndagusěndinganeng i kamene. Dingangupěmpẹ̌tatuměgal᷊ẹ̌ko l᷊ai měmpěnarimạu laonggọmararohkẹ̌ e, limembo kate mědeạu makapěnubuetẹ̌ sutaumata. 2 Taumata kụ mẹ̌bẹ̌bisaram bawera makạdalinaụe, taumata ene wal᷊inewe měbẹ̌bisara ringangu taumata, isie měbẹ̌bisara ringangu Mawu Ruata. Tawẹ apa taumatamakaěnna apan niwerane, watuụ Rohkẹ̌ u Ruata e

1 KORINTUS 14.3–10 517makạdiadin sie makạberang kal᷊awọu apang kětạengsu kasingkạ u Ruata. 3 Su sěmběkane ute taumata kụmakapěnubuetẹ̌ su taumata e, makapěnoghasẹ̌ si sire,waugu mamangung pěndang i sire, ringangu makapẹ̌gěllịulahiborẹ̌ e si sire. 4 I saing mẹ̌bẹ̌berang bera makạdal᷊inaụ,tumbạeng mạnoghasẹ̌ batangenge hala, arawe i saingmělẹ̌habaru hengetang bọu Ruata e makạtulung jamaatẹ̌e mạbangung. 5 Apạ e mapia kereu i kamene kěbị emẹ̌bẹ̌berang haghim bera makạl᷊aherang. Kai limembongkapiane e ute kereu i kamene makahabaru mangakal᷊awọu hingidu Ruata e. U i sain měhabaru injilẹ̌ e,limembong kasěllahe wọu i sain mẹ̌bẹ̌bisara ringanguhaghim bera makạl᷊aherange watụ u kai makạtualagẹ̌apan nịbawerane e, takadeạu su kal᷊awọu jamaatẹ̌ epiạbe ual᷊ine. 6 Kereu andene iạ duměnta su anunu kụiạ e makawera ringangu haghim bera makạl᷊aherange,ute apawu gunane si kamene e? Mamben tala sarangkadidị-didị! Nẹ̌tatěntangu, kereu iạ e mapal᷊ahẹupělahabaru Ruata e, arau iạ měnualagu apa-apa, mạanuenDuata e, arau iạ měhabaru hengetangu Mawu arau iạmaněnro. 7 Pakakasu musikẹ̌ e tawẹ himukude sarangkadodọ-dodọ, kere manga suling, dingangu kěcapi, ukereu manga notẹ̌ e tawe ipěnalang pakal᷊ětạ e, kereapawue taumata e makakasingkạ u měnsang kawe lagu sudeipẹ̌kẹ̌kantarị e? 8 Piạ haghine wal᷊ine: Kereu slompretẹ̌ eměngkate asal᷊e maụ, ute kai i sai wue mapulu mẹ̌sasadiamẹ̌sekẹ? 9 Kerene lai ual᷊ingu kasingkạ u makapẹ̌beranghaghim bera makạl᷊aherange. Kereu i kamene ringangukasingkạu e mẹ̌beram bawera tawe kal᷊aěnnaěnge,ute tawẹu sarang sěngkatau e makahěngang kai apanịbawerane. Kěbị apan niwerang kamene e sarungmailang su kinoaěng. 10 Su runia ini e měngkai makěpal᷊ẹ̌haghim bera e, kai tawẹu sarang sěmbaụ e tạ mangal᷊ene.

1 KORINTUS 14.11–19 51811 Kai kamageng iạ e tawe makaěnna wera iwẹ̌berangpẹ̌sěngkatau e, tangu i saịewen mẹ̌bẹ̌beram bera enee kai kere tau raghị su těngoku e; kerene lai iạ e si sie.12 Kerene lai i kamene, iạ masingkạu i kamene e mambempiạ kapulu makaěbạ laonggọ Marohkẹ̌ e. Kai něngalembowọu pakụ ene e, i kamene e pěmpẹ̌tatẹ̌gehẹ̌ buesěngapam botonge, tadeạu mẹ̌pakẹu kapelesa gunangmẹ̌tul᷊ung dingangu měmangung jamaatẹ̌ iapasombọ.13 Kai ene hakịu taumata apan měmpẹ̌bisaram beramakạl᷊aherange ute, harusẹ̌be mẹ̌dorong su Mawu Ruatae tadeạu onggotangbe lain kapelesa baụgu měnualaguapan niwerane ene. 14 U kereu iạ mẹ̌kal᷊iomaneng su weramakạl᷊aherang, rohkẹ̌ku e mamben měkẹ̌kal᷊iomaneng,kai arawe něnnaku e tawẹ hal᷊ẹ̌ e. 15 Kụ iạ e kai mẹ̌koạe apa tangu? Iạ e sarung mẹ̌kal᷊iomaneng u rohkẹ̌ku,kai iạ e mal᷊aing mẹ̌kal᷊iomanengu laěnnaku. Iạ e sarungmẹ̌kantarị u rohkẹ̌ku, kai iạ mal᷊aing mapulu mẹ̌kantarị ulaěnnaku e. 16 Kereu i kau makitarimakasẹ su Mawu Ruatatumbạben dingangu rohkẹ̌ u samatang, dingangu piạtaumata wal᷊ine kụ tawe makaěnna wawera makạdal᷊inaụkụ asal᷊e wọu Rohkẹ̌ u Ruata e, tangu taumata enetawe makawera u, "Iạ e akorẹ̌ bue" sukakal᷊iomanengtatarimakasẹ u ene; ual᷊ingu i sie wěga wue apang kụniweranu. 17 Maningbe kakal᷊iomaneng tatarimakasẹu su Mawu e mapia kahěngang, kaiso kakal᷊iomanengene e mamben tawẹ gunane su taumata wal᷊ine. 18 Iạ emakitarimakasẹ su Mawu Ruata u iạ sẹ̌saku e makạbisarasu haghim bera makạl᷊aherange lembong kapiane wọikamene kěbị. 19 Kaiso su ral᷊ungu manga komol᷊angujamaatẹ̌ e iạ e mapiang be mẹ̌bisara manga l᷊imangkamohong kụ kaěnnaěngu taumata e sul᷊ungke ringanguhiwune su kamohong e su wera makạl᷊aherang. Endọbengiạ mapulu kerene mědeạu makapěněnro taumata.

1 KORINTUS 14.20–26 51920 Manga anạ u sěmbaụ! Piawe makoạ kere manga rariọ,su hal᷊ẹ̌ u sipirange. Su hal᷊ẹ̌ u kararal᷊akisẹ̌ e ute i kamenekěngkakoạ'e kere manga rariọ deng tal᷊awuọ. Kai arawe suhal᷊ẹ̌ u něnna e, i kamene e kěngkakoạko kere taumataseng matěllang. 21 Su ral᷊ungu Winohẹ Susi e kạbawohẹkere ini, "Mawu něhengetang, 'Ual᷊ingu pẹ̌baweram beramakạl᷊aherange Iạ e sarung měhengetang su manga umatẹ̌ini e. Nangělembo kate ual᷊ingu taumata raghị e Iạ e sarungmělunnghẹ̌ su manga umatẹ̌-Ku; kai maningbe kerenee, i sire e tawe mapulu rumaringihẹ̌ bawera-Ku.' " 22 Kụtahawisarang haghim bera makạl᷊aherange kai taalantaumatawe tạ pangangimange, bal᷊inewe waugu taumatamạngimang. Mase tahapěhabaru hengetangu Mawu esu taumata u kai taalan taumata mạngimang, bal᷊inewewaugu taumata tạ pangangimange. 23 Ual᷊ingu ene ute,kereu su ral᷊ungu komol᷊angu jamaatẹ̌ e, kal᷊awọu ral᷊ohonjamaatẹ̌ e mẹ̌bisarang haghim bera makạl᷊aherange, kutẹuwọu ene riměntạe pirang katau wọu l᷊ikude, arau i sirewal᷊ine tau Sahani, nal᷊ahẹ u i sire sarung mẹ̌ngiral᷊ingu ikamene kai seng pulu kěbị! 24 Kai kamageng i kamenekěbị e měhabaru hengetangu Mawu, wọu ene e ruměntasěngkatau wal᷊ine tau Sahani e arau taumatan l᷊ikude,tangu apạewen nihabari kamene kěbị e sarung mělahẹukal᷊awọu rosan tau ene ringangu makariadin sie mẹ̌sasěsilurosane. 25 Pakụ apan kạbawuni su ral᷊ungu naungeipakal᷊ahẹ, hakịu i sie mẹ̌těngkasanạu watangenge kụmạněmba Ruata. I sie sarungbe měngaku u Ruata ekahěnga-hěngangbe ene sutal᷊oarang kamene. 26 Kụmanga anạ u sěmbaụ, kai apạ e ngae mangal᷊eng kěbị ene?Kereu i kamene měmpẹ̌komol᷊ẹ̌ maněmba Mawu e, utepiạem mẹ̌kẹ̌kantarị, piạem mạněnro, piạem mělẹ̌habaruapa-apa wọu Mawu Ruata, piạem mạhumbisara su weramakạl᷊aherang dingangu piạben lai měmpẹ̌nẹ̌nualagu

1 KORINTUS 14.27–37 520apan nịbawerane. Kaiso pakụ ene e harusẹ̌be koạ gunanmaněnro ringangu gunang kapapiang kěbị. 27 Kereupiạu mapulu mẹ̌bisara su wera makạl᷊aherange, ute kětạupẹ̌tahadua arau mětěngkal᷊awọ e pětahatěllung katauapẹ̌darol᷊osẹ̌ e. Dingangu harusẹ̌ piạu měnualagẹ̌ apannipẹ̌bisaran taumata mẹ̌bawisarane ene. 28 Kereu tạumakatualagẹ̌ e, tangu taumata apan mạhumbisarambera makạl᷊aherange ene e harusẹ̌be mẹ̌těngkarěmmasẹ̌su komol᷊ang ene. Balạe i sire pẹ̌bawisarane su ral᷊ungunaung i sire e su Mawu e. 29 Darua arau těllung katauměnanubuetẹ̌ e harusẹ̌be měhabaru hengetang enee těntal᷊angbe wal᷊ine měmpẹ̌mbangu apan niwerae. 30 Kai kereu hengetangu Mawu e kai riměnta susěngkatau wal᷊ine naiang su komol᷊ang ene, tangu i saingkạpẹ̌bẹ̌bisarane e ute harusẹ̌ měngirul᷊e. 31 Kụ ual᷊ingukawe tundune kerene ute, i kamene manga anạ u sěmbaụkěbị e, sěngkatau-sěngkatau e wotonge makapěhabaruhengetangu Mawu e; tadeạu kěbị e makapěnarimạ utěnro, ringangu sauneng matoghasẹ̌ su pěngangimang.32 Laonggọ bọu Rohkẹ̌ e waugu měnubuetẹ̌ e lẹ̌ul᷊ingangi sain němpěhabaru hengetang ene. 33 Duata e kai Ruatapuluang su atore; i Sie tạ karal᷊uase su hal᷊ẹ̌u pẹ̌sasilontahẹ̌.Kerẹe mạdiadi su ral᷊ungu pakụ jamạat'u Mawu,34 manga wawine e harusẹ̌be pěmpẹ̌těngkarěmmasẹ̌ sukomol᷊angu jamaatẹ̌. I sire taipakawala mẹ̌bisara. I siretaipakawala makoạ pangahạ e, kerẹewe tumuhụ toratẹ̌.35 Kereu i sire mapulu měngěndung manga apa, ute isire harusẹ̌be makiwal᷊o su kawingi sire su wal᷊e. U kaimakạsamedẹ̌ kereu sěngkatau wawine e mẹ̌bisara sural᷊ungu komol᷊angu jamaatẹ̌. 36 Arau kai manga simẹ̌bangbọu anung kamene, hengetangu Mawu Ruata e? Araukai kětạu nịdangu anung kamene ngae hengetang ene?37 Kereu piạu makạpěndangu kai piạ lakehu měnubuetẹ̌,

1 KORINTUS 14.38–15.9 521arau piạ laonggọ bal᷊ine bọu Rohkẹ̌ u Ruata e, ute tauene harusẹ̌be makapěndang batangenge u apan sengtakụ niwohẹ ini e ute kai laoron Mawu e. 38 Kai kereupiạu tamakatarimạu ini e ute kumbahangbe lai i sie itarimạ. 39 Kai ual᷊ingu ene ute, manga anạ u sěmbaụku,pěmpẹ̌těmpal᷊ungkangke tadeạu makapěnubuetẹ̌, kaikumbahangbe mẹ̌sẹ̌dingu apam mapulu mẹ̌bisaranghaghim bera makạl᷊aherang. 40 Kai kěbị e harusẹ̌be koạpakapia ringangu pakaatorẹ̌.15 1 Kụ ini e manga anạ u sěmbaụ, iạ mapulu tadeạui kamene saụbe makatahěndung kapia Injilẹ̌ nạungtakụ ilẹ̌habarẹ̌ si kamene. I kamene e němpěnarimạ,dingangu nangimang si Kristus ual᷊ingu Injilẹ̌ ene. 2 Kereu ikamene mangumbelẹbe masěgadẹ̌ su apan takụ ilẹ̌habarẹ̌e ute Injilẹ̌ e kai makasal᷊amatẹ̌ si kamene; tabeạukatewe i kamene mangimang ta makal᷊aěnna. 3 Apan takụnihabarẹ̌ su manga anạ u sěmbaụ e ute sembem bọutakụ nitarimạ. Kahumotongange ringangu kasariange utekerẹewe mạbawohẹ su ral᷊ungu Bukẹ̌ Susi e, iạ něhabarẹ̌si kamene u i Kristus e kawe napohong ual᷊ingu kal᷊awọurosang kitẹ; nilẹ̌bing; 4 kai wọu ene nẹ̌biahẹ̌ kapia suěllo katěllune. Ene e mal᷊aing kạbawohẹ su ral᷊ungu Bukẹ̌Susi. 5 Iạ e maul᷊ị lai si kamene u i Kristus saụ nẹ̌biahẹ̌kapia e mal᷊aing nanodẹ u watangenge si Petrus, ringangul᷊ai su manga rarolohange i sire mapul᷊o dua. 6 Bọu enenẹ̌těngkatodẹ u watangenge kapia si sire tumatol᷊ene limahasụ su kataune sěngkahindọ. Kal᷊awokange wo'i sire ewẹ̌dangbe wiahẹ̌ orasẹ̌ ini, kětạewen manga pirang katauseng nate. 7 Bọu ene i Kristus nẹ̌těngkasilo l᷊ai si Yakobusbọu ene su kěbị darolohange. 8 Su pěngěnsueěngekahěngang ute nẹ̌tumpasilọ e lai si siạ e -- kerẹ esěngkatau rariọ diměnta reng bal᷊ine tempone! 9 Iạ e kairarolohangu Mawu kasanakenge. Iạ e ta hinone ikasěbạ

1 KORINTUS 15.10–19 522darolohang, batụu iạ e kawe wọu nẹ̌ngkaị jamaatuMawu. 10 Kai ual᷊ingken tatal᷊ěntụu Ruata e ute iạ nakoạkere kakakoạku e su orasẹ̌ ini. Ringangu tawe nagholọbue Ruata e něngampung si siạ. Katewe pundangu iạ eněhal᷊ẹ̌ limembong kasẹ̌gade wọu pakụ darolohange laiwal᷊ine e. Kaiso ene e tumuhụ hinone e wal᷊inewe iạ, kaisokawe tatal᷊ěntụu Mawu Ruata e nahundingang u iạ. 11 Kụměnsangbe wọi sai-sai i kamene makatarimạu Injilẹ̌ ene-- walạewe wọu anuku arau rarolohang bal᷊inẹ e -- enee tawe makoạbe sangkural᷊ange. Kai kahumotongangeringangu kasariange ute i kami e makapěhabaru Injilẹ̌ene e ringangu i kamene mangimang bue. 12 Kereunihabari kami e kawe i Kristus seng saụ nẹ̌biahẹ̌ bọukapapohonge, unụe wọi kamene piạu mẹ̌bera u tau natee seng tawe saụ mẹ̌biahẹ̌? 13 Kamagengbe kahěngangtau nate tawe ipẹ̌biahẹ̌ saụ, ute mangal᷊ene i Kristus etawe saụ nẹ̌biahẹ̌ bọu kapapohonge. 14 Kụ kereu andenei Kristus tawe saụ nẹ̌biahẹ̌ bọu kapapohonge, ute tawẹgunane i kami měhabaru apa-apa ringangu tawẹ gunanelai i kamene měmpangimang, u pěngangimangu e tawẹapa pinamanggilange. 15 Limembo wọu ene ute nal᷊ahẹui kami e kinarapateng kai sahidi kon mạanun MawuRuata e, batụu i kami e něhabaru Mawu Ruata e sengsaụ napẹ̌biahi Yesus Kristus bọu kapapohonge, sěmbal᷊iauRuata e tawe saụ napẹ̌biahi Sie -- kereu kahěngang buetaumata nate e tawe saụ nipẹ̌biahẹ̌! 16 U kamageng taunate e tawe nipẹ̌biahẹ̌ saụ ute i Kristus tawe niapẹ̌biahẹ̌saụ bọu kapapohonge. 17 Dingangu kamageng i Kristus etawe nipẹ̌biahẹ̌ saụ ute pěngangimangu e kětạengbengipi samatang; kụ ene mangal᷊ene i kamene wẹ̌dang sural᷊ungu kakakoạu rosa e kụ seng tạu pěharapeng sidutu.18 Kụ mangal᷊ene lai ute taumatang Sahani apan seng nateute seng tawẹapa pělaharape. 19 Kereu pělaharap'i kitẹ si

1 KORINTUS 15.20–29 523Kristus kẹ̌tabeng nakětạ su pẹ̌bawiah'i kitẹ su dunia inie, tangu wọu pakụ umatẹ̌ su ral᷊ungu dunia ini e, utekai i kitẹ e limembong kạěngkěhang! 20 Kaiso karal᷊ahẹe iKristus seng niapẹ̌biahẹ̌ kapia wọu kapapohonge. Kai ini ewuạu taumata nate e kụ saụ niapẹ̌biahẹ̌ kapia. 21 Kai watụu papate e kai suwụu taumata sěngkatau e ute kerenelai mẹ̌biahẹ̌ kapia wọu papate e nionggọ su taumata emal᷊aing suwụu taumata sěngkatau e. 22 Kerẹewe kal᷊awọutaumata e nate nasowa sěmbaụ dingang'i Adam kerenelai kal᷊awọu taumata sarung ipẹ̌biahẹ̌ e, ual᷊ingu nasowasěmbaụ dingang'i Kristus e. 23 Kai sěngkatau-sěngkataue sarung ipẹ̌biahẹ̌ tumuhụ bihinge, humotong-motongi Kristus, bọu ene hẹ̌dowen i Sie saụ duměnta kapia,dumol᷊osewe wihingu taumata apan tataghuanengiKristus. 24 Samuring ene ute nahẹ̌puse dunia e. Su tempoene i Kristus e sarung mamatạ pakụ parenta, pakụkawasa ringangu pakụ kuatẹ̌, mase i Sie sarungbeměnarakangu kawasane kere sěngkatau ratu e, su Ruatai Amang i kitẹ. 25 I Kristus hinowen tatapẹ̌ mẹ̌pẹ̌parentasarangbeng Mawu Ruata e mapakariadin pakụ dokạ iKristus e mẹ̌samal᷊ẹ si Kristus. 26 Dokạ pangěnsueěngesarung ikawatạ, ute kai papate. 27 Su ral᷊ungu Winohẹ Susie kạbawohẹ kere ini, "Mawu Ruata e seng napakariadimpakụ sabarang nẹ̌samal᷊ẹ si Sie." Nal᷊ahẹ kere supẹ̌sasasěbạ u, "pakụ sabarang" ute Mawu Ruata emadal᷊iuwe su l᷊ikude, kụ napakariadin pakụ sạbarangenẹ̌samal᷊ẹ si Kristus. 28 Kai sarạeng kěbị-kěbị e sengnisěllunge su al᷊ungu parentạeng Kristus, tangú i Sie sẹ̌sanekụ Ahusu Ruata e, sarung mẹ̌těngkasěllungu watangengesu Ruata kụ seng napakariadin pakụ-sạbarange nẹ̌samal᷊ẹsi Sie. Tangu Ruata e mal᷊aing sarung sẹ̌sane mẹ̌parentakěbị e. 29 Kereu taumata nate e tawe iapẹ̌biahẹ̌ kapia,unụe wue piạ taumata nisahani e waugu taumata nate?

1 KORINTUS 15.30–39 524Kai apạ e ikapěharapẹ̌ bọu kal᷊awọu taumata kerene?Kereu mamben těngadẹ̌ taumata nate e semben tamẹ̌saụmẹ̌biahẹ̌ e, kai pẹ̌kapura wue tangu taumata isahaniwaugu taumata nate e? 30 Dingangu kai waug'u a l᷊ai i kamie měngkai tụtatěngo hombang sidutu? 31 Manga anạ usěmbaụ! Apang kal᷊aěllo iạ e mang mẹ̌dẹ̌dararagu sigẹ̌sạe waug'u iạ rụl᷊uasu pẹ̌bawiah'i kamene manga anạ usěmbaụ batụu i kamene kawe seng nangimang si KristusYesus, Mawung kitẹ. 32 Kamageng ene e kětạengbengkawe ual᷊ingu mạtaumata e samatang, apa wue untunesi siạ baug'u mẹ̌tawakal᷊i sěngapam botonge rumokạkal᷊awọu binatang dul᷊u su soa ini, su Efesus? Kereumamben těngadẹ̌ taumata nate e tawe saụ ipẹ̌biahẹ̌ kapia,ho, mapiawe i kitẹ tumol᷊e bungang'u wawera ini: "Hotedei kitẹ e kumaěngke ringangu měnginungke ringangumẹ̌daral᷊uase, watụ u rịěllo i kitẹ kawe sarung mate."33 Piawe kal᷊itoěng! Kereu i kamene měhapịu taumataral᷊akisẹ̌ e, kai makạdal᷊akisẹ̌ bahasa mapapia. 34 Kụ kuhạkowue mẹ̌koạ dal᷊akị. Kai apa makạmea kereu sutal᷊oarangkamene e kai piạ taumata kụ bẹ̌dang ta nakạkiral᷊aMawu Ruata. 35 Aramanung kai piạu makiwal᷊o, "Kaikereapạ e taumata nate ipẹ̌biahẹ̌ kapia? Kere apa ngaepẹ̌bawadange ionggọ si sire, sarạeng seng nẹ̌biahẹ̌ kapia?"36 Ei tau longong! Kereu i kau e mẹ̌suang bine su ral᷊unguěntana, bine ene e ren tawe tumuwo kereu ren tawe natekal᷊amona. 37 Dingangu wine nisuangu su ěntana ene e --aramanung kai wineng gandung arau wine wal᷊ine -- utekai wakị u wine ene samatang, wal᷊inewe kěbị sasuangekụ sarung tumuwo. 38 Hẹ̌dowem Mawu Ruata sẹ̌sanemangonggọu tatuwone tumuhụ ewe kapulune mẹ̌tatahinosu sasuange ene. Kụ suapạewen haghim bine seng nahiạu tatuwone muhụ ewe sasuange sěmbaụ-sěmbaụ.39 Badangu riạdikang sụsindạe wal᷊inewe kěbị mẹ̌sul᷊ung.

1 KORINTUS 15.40–50 525Taumata e wadange mẹ̌sẹ̌sul᷊ung arawe binatangepiạ gahịu wadange wal᷊ine; manga manụ e mal᷊aingbal᷊ine ghahịu wadange. 40 Kerene lai manga ral᷊ohonlangị dingangu dunia. Dal᷊ohon langị e sěmbaụ-sěmbaụnahiạ u kal᷊ěnggihe ringangu ral᷊ohon dunia e mal᷊aingkerene. 41 Kal᷊ěnggihu sěnnangu matangěllo e naněntaniwọu kal᷊ěnggihu sěnnangu wul᷊ang. Manga wituingemal᷊aing piạ kal᷊ěnggihe sẹ̌sane. Sal᷊ạanune apam bituingemẹ̌tẹ̌tatěntani lai kal᷊ěnggihe. 42 Kerene lai sarung taumatanate e mẹ̌biahẹ̌ kapia. Badange nilẹ̌bing ene e kaiwạdang mạhenẹ, arawe kụ bạdange nipẹ̌biahẹ̌ kapia eute kai wadang tawe mal᷊ahenẹ. 43 Su tempom badangene nilẹ̌binge ute wadang ene mahenẹ dingangu lome;arawe su tempong iapẹ̌biahẹ̌ kapia e ute kai wadangemal᷊ěnggihẹ̌ dingangu matoghasẹ̌. 44 Su tempon nilěbinge,ute wadang ene e kai wadang bọu dunia, arawe sarạengnẹ̌biahẹ̌ kapia e ute wadang ene e, kai wadang nionggọuRohkẹ̌ u Ruata. Piạ badang asal᷊e wọu dunia, piạbe laiwadang kụ asal᷊e wọu Ruata. 45 Su ral᷊ungu Winohẹ Susikạbawohẹ kere ini, "Taumata humotonge ute kai i Adam,nakoạ diadikang biahẹ̌," kai arawe i Adam kasamuriangeute kai Rohkẹ̌ namiahẹ̌. 46 Diměnta kakal᷊imonaěngeute kai ghẹ̌si, wal᷊inewe kai rohkẹ̌. Arawe rohkẹ̌ ute kairiměnta samuri. 47 I Adam humotonge ute kai nikoạ bọuawul᷊u ěntana, arawe i Adam karuane ute kai asal᷊e wọusorga. 48 Taumatan dunia ini ute kai mẹ̌sul᷊ungu i Adamkahumotong-motongange nikoạ bọu awul᷊u ěntana, arawetaumatan sorga e ute kai mẹ̌sul᷊ungu i Sie kụ diměnta wọusorga. 49 Kerẹewe lai i kitẹ orasẹ̌ ini e mẹ̌sul᷊ung i Adamnikoạ bọu awul᷊u ěntana e ute i kitẹ e lai sarung mariadikerẹewe i Sie kụ bọu sorga e. 50 Timonaku e ute mangaanạ u sěmbaụ kai: wadang kụ niriadi wọu ghěsi ringanguraha e, tawe makasuẹ̌ su Runian Duata Wuhu; ringangu

1 KORINTUS 15.51–16.3 526wadang kụ mahuta e tawe makoạ kakalẹ̌. 51 Kěnangkopatehe rahasia ini: Wal᷊inewe kěbị e i kitẹ sarung mate,kai i kitẹ kěbị e sarung mẹ̌bal᷊ui. 52 Watụ u hal᷊ẹ̌ ene ehẹ̌dowen mariadi sěngkělěndịu arau sěngkakondạ, piạe slompretẹ̌ e ipahěte su pangěnsueěnge. Batụu sutempọeng kinaringihẹ̌ ngihu slompretẹ̌ e, ute apan natee ipẹ̌biahẹ̌ kapia ringangu wadange kakalẹ̌, kụ i kitẹ kěbịe ipẹ̌bal᷊ui. 53 Wadang i kitẹ lụate e harusẹ̌be mẹ̌pakẹuwadang i kitẹ ta lumaate, ringangu wadangi kitẹ bọudunia e seng nẹ̌pakẹu wadang kụ bọu sorga e. 54 Kereuwadang lụate seng něluheng badang ta lumaate, ringanguwadang kụ bọu dunia e seng něluhen kakakoạu wadangkụ bọu sorga e, ute su tempo ene buhụewe naghanapẹ̌kere mạbawohẹ su ral᷊ungu Winohẹ Susi u, "Papate sengkinawatạ; kal᷊auntung seng nikahombangeng!" 55 "Eipapate, suapạe watạu e? Ei papate, suapạe wisanu?"56 Bisang papate ute kai rosa e, ringangu rosa e mạsẹ̌gadutoratẹ̌ e. 57 Kai tangu, tarimakasẹ su Mawu Ruata e; u i Siekai nangonggọu watạ e su Mawung kitẹ i Yesus Kristus.58 Ual᷊ingu ene, manga anạ u sěmbaụ kụ ikẹ̌kěndagẹ̌,pakakakuatẹ̌ dingangu pakatatoghasẹ̌ bue i kamene.Pěmpěhal᷊ẹ̌ko turusẹ̌ baugu Mawu e ringangu kạguwạural᷊ungu naung, u i kamene masingkạ u pakụ apang kinoại kamene waugu Mawu e tawe makoạ tạ gunane.16 1 Arawe hal᷊ẹ̌ u lahuwụ baụgu sěndinganeng tauSahani e iạ kai mạul᷊ịu koạko l᷊ai kere takụ niatorẹ̌ sukal᷊awọu jamaatẹ̌ su Galaa e. 2 Su ěllo humotong apangkamisae kěnangko i kamene kěbị e pěmpěnělẹ u roitẹ̌pẹ̌kạdodọ e tuhụ ewe ěbạ e. Komol᷊ẹ̌ko roitẹ̌ ene sarangiạ duměnta, tadeạu su tempo ene e semben tawahal᷊uasuměmpěngomol᷊ẹ̌. 3 Hẹ̌dowen iạ e seng marěnta, ute iạ esarung měndolohu taumata kụ seng kinapulung kamene.Iạ e kai mangonggọu suratu pawawa tatonda kakěndag'i

1 KORINTUS 16.4–15 527kamene e sol᷊ong Yerusalem. 4 Kụ Kereu patehangdembem mapia ute iạ mal᷊aing hinon taraị mahundingangkụ sěngkaral᷊eng dingangi sire. 5 Iạ e kai sarung mẹ̌wo sikamene, kereu matẹ̌pasu Makedonia, u iạ e mẹ̌kẹ̌karakisumahe wọu ene. 6 Botonge mariadi iạ e sarung mẹ̌tanạkạdodọ tempo ringangi kamene, arau aramanungsaral᷊aing pakal᷊iun musungu matěho e. Mal᷊iung enei kamene wotonge makapẹ̌sumbala si siạ manẹ̌pasuraral᷊eng sol᷊ong tampạ tuhụ e. 7 Iạ e tawe mapulu mẹ̌wosi kamene tumbạu mẹ̌totong mạtarang sẹ̌saheěng. KereuMawu e mapakawala ute, iạ deng mapulu mẹ̌tanạ diọmararěnna ringangi kamene. 8 Těntal᷊ang ene e iạ dengmatanạ su soa ini, su Efesus, sarang ěllong, "KatatěntunguRohkẹ̌ u Ruata." 9 Lawọ l᷊oahe sini waụgu munara piạkěhase, manịeng lawọ l᷊ai rụdokạ. 10 Kereu i Timouse marěnta e, ute sěmpike wue pakapia i sie, tadeạu isie marěpang bue sutal᷊oarang kamene, u i sie kai kereiạ mal᷊aing mẹ̌munara waụgu Mawu. 11 Kumbahangbesarang piạu tawe měndekeng i sie. Sumbalai wue i sietadeạu i sie makapaněpasu raral᷊enge mẹ̌sul᷊e kapia sol᷊onganuku tạ kurange apa, watụ u iạ e mạngampal᷊ẹ̌ darěntaneringangu manga anạ u sěmbaụ bal᷊ine. 12 Arawe anạ usěmbaụ i kitẹ i Apolos, měngkate seng apa piran sul᷊emạul᷊ị si sie tadeạu i sie ringangu manga anạ u sěmbaụbal᷊ine e měmpẹ̌wowe si kamene. Kai i sie wẹ̌dawen tawenakạpěndang maiaking u i sie kai harusẹ̌ lighạ tamai ini.Kai tangu kereu hẹ̌dowe piạ tempone, ute tantu sarungberuměnta. 13 I kamene pakaral᷊ukadẹ̌ bue, ringangupakatatoghasẹ̌ bue sural᷊engu pẹ̌bawiah'i kamenemamewẹ u tau Sahani. Pakawawahani wue ringanguměngkai pakakakuatẹ̌. 14 Apạeweng kẹ̌koateng i kamenee, koạbe ringangu pẹ̌kakakěndagẹ̌. 15 I kamene e masingkạbeng i Stefanus ringangu i sire sěmbal᷊eěng, u kai i sire

1 KORINTUS 16.16–24 528kakal᷊amonaěngu němpẹ̌sowa Sahani su wanuan Akaya.I sire ringangu kaguwạu naung němpẹ̌těngkasarakang supẹ̌tatangkiang jamạat'u Mawu. 16 Iạ e maul᷊ị si kameneringangu sěngapam botonge tadeạu i kamene tumol᷊ewepěmamihingu taumata kerene, ringang kewe lai i sirewal᷊ine sěhal᷊ěkang sěngkapẹ̌tangkiang si sire. 17 Iạ emal᷊uasẹ̌ su rarěntang Stefanus, Fortunatus dingangui Akhaikus. I sire mẹ̌sul᷊ungkelain gaghanng kamenewaụgu iạ. 18 I sire e kai seng nakal᷊uasẹ̌ naungku e, kerẹewei sire makạl᷊uasẹ̌ naung i kamene. Taumata kerene eharusẹ̌be lẹ̌arẹ̌gai. 19 Manga jamaatẹ̌ su Asia e něndohomben tạbeạ i sire si kamene. I Akwila rẹ̌duan Priskila eringangu jamaatẹ̌ apan němpẹ̌tampung su wal᷊en siree mal᷊aing němpěndohon tabeạ si kamene, ual᷊ingkempẹ̌kakauhu tau Sahani e. 20 Kěbị manga anạ u sěmbaụ sinie němpěndohon tạbeạ si kamene. Pěmpẹ̌papangadatẹ̌bue pakakakěndagẹ̌ lawọ tau Sahani. 21 Takụ l᷊ai takidangsini tabeạku takụ niwohẹ sẹ̌saku: Tabeạ bọu iạ, i Paulus. 22 Isain ta kumakěndagẹ̌ Mawu e kapiangbe i sie mawinasa!Maranatha -- Mawung kami e děntạe! 23 KarimạkoMawu Yesus měngal᷊amatẹ̌ si kamene. 24 Kakěndagẹ̌ku epahundingang i kamene kěbị nasěmbaụ dingangi KristusYesus e. Adat'i kami, Paulus

2 KORINTUS1 1 Manga anạ u sěmbaụ jamạat'u Mawu su Korintusdingangu kal᷊awọu kawanuan Duata su kaguwạuAkaya. Iạ e, i Paulus, darolohang i Kristus Yesus, nihengkẹual᷊ingu kapulum Mawu ringangu anạ u sěmbaụ i kitẹi Timous, 2 mělẹ̌harapẹ̌ u mal᷊owọko Ruata i Amang ikitẹ e ringangu Mawung kitẹ i Yesus Kristus mangonggọual᷊amatẹ̌ dingangu karal᷊unsemahẹ̌ si kamene. 3 Dalo suMawu Ruata, i Amang u Mawung kitẹ i Yesus Kristus.I Sie kai i Amang naunge mapia kahěngang, dingangu iSie kai Ruata kụ nangonggọu kuatu pangangimang sutaumata. 4 I Sie mạnoghasẹ̌ naung i kami suapan temponsigěsạ kụ lụhombang si kami, tadeạu ringangu toghasẹ̌ kụnikahombangeng i kami wọu Ruata e, i kami e mal᷊aingmakapěnoghasẹ̌ naungu kěbị taumata apang su ral᷊ungusigěsạ e. 5 Haghin sigěsạ kụ lụhombang si Kristus e sengmal᷊awọ lai kinahombangeng i kami. Kụ mal᷊aing su ral᷊ung iKristus e naung i kami nipakatoghasẹ̌. 6 Kamagengu i kamie hombangenge, ute ene kai waugu kal᷊aiakingu, waugukasasal᷊amatu. Kereu kal᷊aiaking i kami e nitoghaseng,tangu i kamene e mal᷊aing natoghasẹ̌ dingang hakịu ikamene makapẹ̌dẹ̌dararagẹ̌ su haghin sigěsạ kerẹeweseng lụhombang si kami e. 7 I kami e mang mạngiakingdingangu tawe ghiměgoẹ̌ mihino su manga anạ u sěmbaụ,batụu i kami masingkạu i kamene mal᷊aing měngkasigěsạdingang i kami. Kụ ual᷊ingu ene tangu i kamene mal᷊aingniapakatoghasẹ̌ dingang i kami. 8 Manga anạ u sěmbaụ! Ikami e mapulu tadeạu i kamene e masingkạ u sunsarakinahombangeng i kami e su Asia. Sigěsạ tẹ̌tal᷊udang ikami e mawěhạ tạ sihinge manědạ si kami, hakịu i kami

2 KORINTUS 1.9–16 530e seng tawẹ harapu wědang lai mẹ̌biahẹ̌; 9 pěndange utemẹ̌sul᷊ungu seng ninawoěng u ponesẹ̌ pateěng. Kaisohal᷊ẹ̌ ene nariadi kai tadeạu kumbahangbe i kamenemangumbala su kuatu watangeng hala, kaiso kawe suMawu Ruata kụ mạmiahẹ̌ taumata nate. 10 Kụ seng i Sieněliwiri kami e wọu ghěnggang masaria makapate e.Kụ mal᷊aing i Sie sarung mapakasal᷊amat'i kami e su ěllosamuri, u kai i Sie e pẹ̌ngumbal᷊erang i kami e. 11 I kami emal᷊aing mạngimang ual᷊ingu pẹ̌kakal᷊iomaneng i kamenesi kami e tangu Ruata e sarung mangambang i kami ekapia wọu silakạ. Kụ Mawu Ruata e sadia měngal᷊amatẹ̌si kami e kere sasimbang bọu kal᷊awọu kakal᷊iomanengbaug'i kami, kụ ual᷊ingu ene sarung mal᷊awọ taumatamẹ̌tahimokoin tatarimakasẹ su Mawu Ruata e. 12 I kamie lụl᷊esạ, batụu ral᷊ungu naung i kami e makạpangiaking sikami u pẹ̌bawiahi kami e su dunia ini -- kahumotongangeute kai pẹ̌dal᷊ahěmpukang i kami e ringang i kamene eseng kinoạ i kami e ringangu karaki matul᷊idẹ̌ dingangukawawurěsi e. I kami měkẹ̌koạ ene, bal᷊inewe ual᷊ingukapelesan taumata e, kaiso kawe ual᷊ingu katoghasẹ̌nionggọu Mawu Ruata. 13 Apang nịbawohẹ i kami e sikamene ute kai kětạeng mạanung apang ikawasa ringangukaěnnaěng i kamene. Orasẹ̌ ini e i kamene tawe makaěnnakahěngang, kai iạ e mělẹ̌harapẹ̌ u i kamene sarungbemakaěnna mapia-pia si kami. Ual᷊ingu kawe kerene, tangusu tempong Mawu Yesus sarung duměnta ute, i kamenerụl᷊iagi kami, kerẹewe lai i kami e mal᷊aing rụl᷊iagi kamene.14 (1:13) 15 Ual᷊ingu pangangiaking ene e tangu su tětạ e iạměkẹ̌karaki mapulu mẹ̌wo si kamene tadeạu i kamenemakahombang al᷊amatẹ̌ duan sul᷊e. 16 Iạ e kai měkẹ̌karakiu mẹ̌wo si kamene mạeng u iạ sol᷊ong Makedoniakụ saụ motong mạeng seng mẹ̌sul᷊e tadeạu i kamenemakatonda wue si siạ maněpasu raral᷊eng sol᷊ong Yudea.

2 KORINTUS 1.17–2.2 53117 Kaiso iạ e kai seng němal᷊ui kědoku e; kụ měnsang eneute mělẹ̌lahẹ u kapuluku nasal᷊unsuhẹ̌ e arau? Kụ piạ eiạ kapẹ̌lẹ̌hingide tangu, měnsang pělal᷊ahingidẹ̌ku e kaiual᷊ingu kapuluku hala, kụ sal᷊ạ e měběra u, "Ore", tawenararěnnạ sembengkewe nẹ̌bera u, "Tala"? 18 BauguMawu Ruata e kụ pangimangeng e, diandiku si kamenetangu wal᷊inewe, "Ore", ringangu, "Tala". 19 Batụu i YesusKristus, Ahusu Ruata e kụ seng nihabarẹ̌ si kamene kahianSilas, Timous, ringangkeweng iạ sẹ̌saku e wal᷊inewetaumata "Ore" ringangu "Tala". Kaiso kawe i Sie nakoạsasimbang u "Ore" wọu anun Duata. 20 Kụ kai limiunSie Ruata e seng něhengetang u, "Ore" su pakụ apangnikědon'E. Kai wọu ene pinamanggilangu wawerang kitẹ,"Aming" su Mawu Ruata ual᷊ingu i Yesus Kristus. I kami eměkẹ̌koạ kerene tadeạu Ruata e iapakawantugẹ̌. 21 Duatasẹ̌sane seng niapakakauhi kitẹ e matoghasẹ̌ dingang iKristus; kụ seng i Sie lai němile si kitẹ e samatang baug'iSie. 22 Baugu ene tangu, Ruata e seng něnarimạ i kitẹe nakoạ tataghuanenge ringangu nangonggọu Rohkẹ̌e su ral᷊ungu naung i kitẹ, nakoạ kere papaiang u i Siemang sarung mangonggọ u kěbị apan nikědon'E si kitẹ e.23 Duata e sahidiku -- watụ u i Sie kai masingkạ u ral᷊ohonnaungku -- u iạ e tawe nisěhụ sol᷊ong Korintus, u iạ etawe mapulu mapakasusan naung i kamene. 24 Iạ e tawemanihasa si kamene su hal᷊ẹ̌ u apan ilẹ̌iaking i kamene,batụu i kamene mambeng mạngimang matoghasẹ̌ siKristus. Iạ tumbạ u mapulu sěngkapěmunara ringang ikamene tadeạu i kamene mangkeng kakạl᷊unsemahe.2 1 Ual᷊ingu ene iạ e sen namutusẹ̌ u seng tawe saụduměnta su ral᷊ungu pẹ̌tawo kụ makạkěndungnaung i kamene. 2 U kamageng u iạ e kawe mapakasusannaung i kamene, ute i sai wue makakahiborẹ̌ naungku,kereu wal᷊inewe naung i sire kụ naunge seng bọu

2 KORINTUS 2.3–12 532takụ niapakasusa tangu? 3 Kai ual᷊ingu ene hakịu iạnakapěmohẹ u suratẹ̌ ene si kamene. Iạ e tawe mapulumẹ̌wo si kamene, kụ bọu ene kawe ipakasusang kamene,sěmbal᷊iau kawe i kamene hinong mapakal᷊uasu naungkue. Batụu iạ mạngiakingu kamageng u iạ e mal᷊uasẹ̌, tangukerene lai i kamene mal᷊aing mal᷊uasẹ̌ kěbị. 4 Iạ e něnuratẹ̌si kamene e, naungku e masusa ringangu mawěhạ, maseringangu tatědọ u ěllo mata mal᷊awọ. Kapuluku e tanguwal᷊inewe mapakasusan naung i kamene, kaiso kawetadeạu i kamene makahěngangu iạ kawe kụkěndag'ikamene. 5 Kereu piạu napakasusan naung, tangu hal᷊ẹ̌nikoạ e ene tawe nihino su watangengku, kaiso kawenihino su manga anạ u sěmbaụ kěbị arau mẹ̌těngkakadodọsu sěmbahageang bọu i kamene. U iạ e tawe mapulutumanị e mahasa su těngone. 6 Baugu taumata kerene,hukumang piněllọu kal᷊awokang e wọ'i kamene e, sengkapapiane. 7 Orasẹ̌ ini e i kamene hinong mẹ̌gěllịu ampungsi sie ore lai hinong bahansangeng tadeạu i sie tawetumanịe masusa kụ sarang měnsu naunge. 8 Ual᷊ingu eneiạ e mědẹ̌dorong, tadeạu i kamene saụko pěmpěnodẹu i kamene mamben těnga-těngadẹ̌ kụkěndag'i sie. 9 Iạe nakapanuratẹ̌ si kamene mědeạu měmẹ̌manikạ sikamene, měnsang i kamene hanesẹ̌be tutuhụ apan takụilẹ̌ahạ e. 10 Kereu i kamene mẹ̌gěllịu ampung su taumataapan seng nẹ̌sal᷊a si kamene ute, iạ e mal᷊aing mẹ̌gěllịuampung su taumata ene. U apan seng takụ niampungangkereu mambeng piạu hinong ampungang -- ene seng takụniampungang -- su těngon Kristus baugu kapiang kamene.11 Takụ kẹ̌koateng ene tadeạu setang e kumbahangbemakareạ loahe mědeạu mẹ̌kawasa si kitẹ; batụu i kitẹe masingkạbeng kal᷊awọu karakine. 12 Su tempon iạnahumpạ su Troas, mědeạu makapěhabaru Injilẹ̌ mạanungKristus e, Mawu e seng nanope ral᷊eng baugu iạ tadeạu

2 KORINTUS 2.13–3.5 533makapěmunara sene. 13 Arawe iạ e kai taghiawahẹ̌ batụutawe nẹ̌sombang u anạ u sěmbaụ i kitẹ i Titus paị sene.Tangu iạ e kai nẹ̌katạ u manga anạ u sěmbaụ sene masenakoạ sol᷊ong Makedonia. 14 Tarimakasẹ su Mawu Ruata!I Sie hanesẹ̌ mạngahạ i kami tadeạu apatol᷊e ghapaěngukal᷊auntung i Kristus batụu i kami nẹ̌biahẹ̌ nasěmbaụdingang'E. Duata e nẹ̌pakẹ i kami tadeạu wal᷊on habar'iKristus e makeke kere ral᷊uru mawěngi kụ lumiwung sukạguwạu weọ e. 15 Batụu i kami e kai tabidạu ral᷊urungkamania mawěngi, kụ nitutung i Kristus baugu Ruata.Suapan taumata kụ kapẹ̌tẹ̌monane kawawinasa e, i kamie mẹ̌sul᷊ungu ral᷊urung papate kụ mamihua; kai arawewaugu taumata apang mětẹ̌mona kasasal᷊amatẹ̌ e, i kamiini e kai mẹ̌sul᷊ungu ral᷊uru mawěngi kụ makạděntangpẹ̌bawiahẹ̌. Tangu i saị e ngae makaitụ parenta ini e?16 (2:15) 17 I kami e wal᷊inewe kere taumata l᷊awọ o kaweměkẹ̌koạ hengetang u Mawu e kere apal᷊iwụ ipạhumbal᷊ụ.Timonang kami e kai matul᷊idẹ̌, batụu i kami e kai nioronDuata. Kụ Duata sẹ̌sane e makạsilo u i kami e mạngekenghabarẹ̌ ene mẹ̌sul᷊ungu manga ěllang i Kristus e.3 1 Kụ měnsang ini kěllaěng e saụewe mẹ̌sul᷊ungu ikami e měmpẹ̌dẹ̌dalo watangeng i kami e ngae? Araukai měgẹ̌gausewe suratu makịdarumalo si kamene arauwọ'i kamene kerẹewe ghẹ̌gausangu taumata wal᷊ine?2 I kamene hala e kai suratẹ̌ daralo waug'i kami e, kụkạbawohẹ su ral᷊ungu naung i kami kụ kẹ̌kasingkatengdingangu ikẹ̌kawasang kěbị taumata. 3 I sire hala e sengnakasilo u i kamene al᷊ingkai suratẹ̌ nịbawohẹ i Kristus,kụ seng niringọ limiung kami. Suratẹ̌ ene wal᷊ineweniwohẹ u nta, kaiso kawe ringangu Rohkẹ̌ u Ruata kụbiahẹ̌; bal᷊inewe lai su watulei, kaiso su ral᷊ungu naungutaumata. 4 I kami e nẹ̌bera kerene ual᷊ingu kal᷊aiaking ikami e su Mawu Ruata su ral᷊ung i Kristus. 5 I kami e tawẹu

2 KORINTUS 3.6–14 534pamanggilange sarang kadodọ baugu mapakal᷊ahẹu ikami e makaumal᷊ẹ̌ mẹ̌koạ munara ini, kaiso kai Ruata eněgěllịu katoghasẹ̌ ene si kami e. 6 Kai i Sie nakaual᷊i si kamie wotonge makoạ mẹ̌tatangkiangu sěmbaụ pẹ̌dariandiwuhu kụ ilẹ̌umbala su Rohkẹ̌ u Ruata, bal᷊inewe su atorangkụ mạbawohẹ. U apang mạbawohẹ e kai makạual᷊i papate,arawe Rohkẹ̌ u Ruata e kai makạual᷊i pẹ̌bawiahẹ̌. 7 Sutempon pẹ̌dariandi makạpate e nikoạ dingangu nipakangsu watu, kawantugu Ruata e siměnnang mạtuahẹ̌ sughang Musa. Sěnnang'E měngkate apa kụkerong hakịukawanuang Israelẹ̌ e tawe makatohạ tumingang gangMusa, manilaing sěnnange su ghane e su orasẹ̌ eneseng mạnětạ kakạparunge su tempo ene. Tangu kereupẹ̌tataingu pẹ̌dariandi kụ makạbunạu papate ene niakuringangu niapakawantugẹ̌ kereng kasariane, 8 nal᷊ahẹ,u pẹ̌tataingu pẹ̌dariandi kụ nionggọu Rohkẹ̌ u Ruata e,nighuanng demben lai limembong kawantuge. 9 Kereupẹ̌dariandi kụ měhukungu taumata ene apạe kụkuhenabẹ̌,ute dumakelengke lai něngalembong kawantugepẹ̌dariandi kụ makạual᷊i taumata e měsẹ̌sěngkapian Duatae. 10 Botonge ikawera u apang kụ nạung mawantugẹ̌ e, utesen tawẹ kawantuge lai ual᷊ingu kawawantugu orasẹ̌ ini e.11 Kereu mangạ e apa kụ kědang e kětạeng sěngkatempo,seng kerene kawantuge, nal᷊ahẹ u manga apạeweng kakalẹ̌e mal᷊aing nangělembong kawantuge. 12 Ual᷊ingu i kami ekawe piạ pangangiaking kerene, tangu i kami e wahanimahumbera kerene. 13 I kami e wal᷊inewe kere i Musa kawemělẹ̌hěmbung gane ringangu tambuhung tadeạu tauIsrael tawe makasilo tualagu Mawu e kạkapurạ e ringangumapuạ bọu ghane. 14 Naung i sire e seng nambuhung.Kutẹu sarang orasẹ̌ ini naung i sire wědang kạtambuhungsu tempong i sire kapěbẹ̌basane manga bukẹ̌ u Pẹ̌dariandiTěbe e. Tambuhung ene hědong mal᷊ekesẹ̌ kereu taumata

2 KORINTUS 3.15–4.5 535e masěmbaụ dingang i Kristus. 15 Orasẹ̌ ini lai, kereu i sireměmpẹ̌basa manga bukẹ̌ i Musa, tangu tambuhungene mal᷊aing bědang mělẹ̌hěmbung něnnan sire. 16 Kaikereu pẹ̌sěngkatau e ruměnta mẹ̌těngon Mawu e,tambuhung ene mal᷊aing lekesang bọu ghan taumataene. 17 Tangu, Mawu kụ iwẹ̌bera sini e ute kai Rohkẹ̌u Ruata e. Kụ suapang Rohkẹ̌ u Ruata e ene, ute senemal᷊aing piạ karal᷊iwirẹ̌. 18 Orasẹ̌ ini e ghang kitẹ kěbị etawe nimbuhungang, hakịu i kitẹ e kai mạpasěnnangukakerong u Mawu Yesus. Kụ ual᷊ingu ene i kitẹ e měngkaihanesẹ̌ tẹ̌tal᷊imbuhuang pakạkoạ mẹ̌sul᷊ung i Sie; kụkakạděngụe i kitẹ e mangkeng kakạtualage. Kụ katatualagẹ̌ene tangu kai wọu Rohkẹ̌, mase Rohkẹ̌ ene ute kai Mawue.4 1 I kami e měkẹ̌koạ munara ini kai ual᷊ingu karal᷊ondonnaungu Mawu Ruata. Kai ual᷊ingu ene hakịu i kamie tawe ikasasuen něnna. 2 I kami e tawe tumatol᷊ekakakoạ u munarang kararěndung kụ makạmamea.I kami e mạdiri měmunara kụ mẹ̌pakẹu kapandeipangakal᷊ẹ̌ arau měmaleleng hengetangu Mawu. I kamie mẹ̌tangkiang Mawu ringangu naung burěsi kerẹewekapulun'E. Ual᷊ingu ene, i kami mělẹ̌harapẹ̌ u kěbị taumatae měngẹ̌ngarěgangbeng i kami e mapia su ral᷊ungukawawurẹ̌sin naunge. 3 Kereu Injilẹ̌ kụ ilẹ̌habar'i kami ewědang l᷊aing ta kinahěnganeng, ute kate i sire apangmětẹ̌mona kawawinasa e tawe nakạhěngang. 4 Mahangduata měngẹ̌ngawasa dunia ini e něhěmbung něnnansire apan tawe měmpangangimang. Kai i sie měnẹ̌nahaghesi sire tadeạu i sire tawe makasilo tualagu Injilẹ̌ e mạanungkasěllah'i Kristus, nakoạ kere awẹ u Ruata. 5 Habarẹ̌ kụilẹ̌humpạ i kami e wal᷊inewe wěke mạanung kami halae. Habarẹ̌ ene kai mạanung Yesus Kristus; u i Sie kaweMawu; kụ i kami e kai mẹ̌tatangkiang si kamene ual᷊ingu

2 KORINTUS 4.6–15 536i Sie. 6 Mawu Ruata e kawe něhengetang, "Apasarangkotualagẹ̌ e wọu marěndung e," Duata ene lai napasěpụu tualagẹ̌ e su ral᷊ungu naung i kitẹ e tadeạu něnnangkitẹ e matualagẹ̌ sarang makahěngang kawawantuguRuata kụ suměnnang su ghang Kristus. 7 Kaiso arětạmarohkẹ̌ e kereng kawantuge ene, kai mạdal᷊uhe suwatangeng i kami tạ arěgane ini kụ asal᷊e wọu ěntana.Ual᷊ingu ene nal᷊ahẹ e u kasěllahu kawasa ene kai suMawu Ruata, wal᷊inewe si kami. 8 I kami e lẹ̌aloěng bọupakụ beọ e, kaiso i kami e tawe nasěsẹ. I kami e niwingọe, kaiso tawe kinasueěngu něnna. 9 Lawọ dụdokạsi kami e kai tawe mawawala i kami hala. Dingangumanilaing i kami taghal᷊ẹ̌ pẹ̌pahangeng sarang i kamipakaěnsu, kaiso i kami e tawe mate. 10 Sěnniạ i kamimakạpěndang kapapohongu Mawu Yesus su watangengi kami, tadeạu pẹ̌bawiah'E mal᷊aing mariadi mal᷊ahẹ suwatangeng i kami. 11 Karěngụeweng i kami měbẹ̌biahẹ̌ e,i kami měngkate hanesẹ̌ gụgěnggangu pateěng ual᷊ingu iYesus, tadeạu ual᷊ingu kawe kerene ute pẹ̌bawiah'i Yesusmal᷊aing iapakal᷊ahẹ su watangeng i kami e mẹ̌tate ini.12 Ini e mělẹ̌lahẹu su watangeng i kami papate e kaikapẹ̌kẹ̌karadiahange, kaiso i kami e kai lụluasẹ̌ batụupẹ̌bawiahẹ̌ e kai kapěkẹ̌karadiahange su watangengi kamene. 13 Su ral᷊ungu Winohẹ Susi e kẹ̌kaěbakengbawera kere ini, "Iạ e mạngimang, kụ kai ual᷊ingu eneiạ měbẹ̌bisara." Kụ, mal᷊aing ual᷊ingu pěngangansangu pangangimang kerene, i kami e měbẹ̌bisara watụ ui kami e mạngimang. 14 I kami e mẹ̌ngiaking u Ruatakụ seng napẹ̌biahu Mawu Yesus kạpia, mal᷊aing sarungmapẹ̌biah'i kami e ringang i Yesus, kụ mẹ̌bawa si kitẹ esol᷊ong těngon'E. 15 Pakụ ene ute kai waug'i kamene.Batụu kakạl᷊awọe taumata makapěndang kakěndaguRuata, mal᷊aing kakạl᷊awọe kal᷊iomanengu tatarimakasẹ

2 KORINTUS 4.16–5.6 537ilẹ̌humpạ su Ruata; ual᷊ingu kerene tangu Mawu Ruata eniapakawantugẹ̌. 16 Kai ual᷊ingu ene hakịu i kami e tawelumaěnsu. Manilaing tuhụ mạbadang seng kakạsalobare,kai wọu sěmběkang pangangimang, i kami e hanesẹ̌tẹ̌tal᷊imbuhuang apang kal᷊aěllo. 17 Dingangu kasasusawetawe sěngapa kawěhạ e ini kinahombangeng i kami,kětạengbeng pẹ̌kadodọ tempo, kai sarung makaual᷊ikaral᷊unsemahẹ̌ tạ sihinge ringangu kakalẹ̌ si kami.Karal᷊unsemahẹ̌ ene limemboweng kasěllahe marau kereuisukạ su kasasusa ene. 18 U i kami e tawe mẹ̌sasasěmpịapang ikẹ̌kasilo e, kaiso kai apan ta ikasilo. Apang ikẹ̌kasiloe kětạengbeng sěngkatempo e rarage, arawe apan taikasilo e kai kakalẹ̌ sarang karěngụe.5 1 Batụu i kami e masingkạu kereu wal᷊e -- mangal᷊enewadang -- kụ pěbẹ̌bal᷊eěng i kitẹ su dunia ini eghoghaheng, Duata e sarung měndiahing pẹ̌bawal᷊eěngsěmbaụ baug'i kitẹ e su sorga, kinoạ u Mawu Ruata sẹ̌sanekụ mẹ̌daragẹ̌ sarang karěngụe. 2 Su ral᷊ungu wal᷊e orasẹ̌ initangu, i kitẹ e měkẹ̌kurate watụ u i kitẹ e mẹ̌kẹ̌karimangmapulu mẹ̌tanạ su ral᷊ungu wal᷊eng kitẹ e su sorga. 3 Bal᷊eene ute kai wadang i kitẹ kụ buhu. 4 Karěngụeweng i kitẹe mẹ̌tẹ̌tanạ su ral᷊ungu wal᷊e kụ bọu dunia ini e, i kitẹ eměkẹ̌kurate ual᷊ingu wawawaěng i kitẹ e kai mawěhạ.Bal᷊inewe ual᷊ingu i kitẹ e mapulu mẹ̌těngkapẹ̌llọ bọuwadang i kitẹ bọu dunia ini e, kaiso kai ual᷊ingu i kitẹe mapulu měluhem badang i kitẹ bọu sorga e, tadeạuwadang i kitẹ kụ botonge mate ini e ikawatạu pẹ̌bawiahẹ̌e. 5 Kụ napakasadiang kitẹ baugu ene ute kai MawuRuata sẹ̌sane, ringangu i Sie nangonggọu Rohkẹ̌'E si kitẹe kai nakoạ kere papaiang e. 6 Ual᷊ingu ene tangu naungi kami e měngkate sěnniạ matoghasẹ̌. I kami masingkạu karěngụeweng i kami wědang mạtatanạ su ral᷊unguwadang i kami ini e, ute i kami e marau wọu wal᷊e kụ

2 KORINTUS 5.7–16 538sarung pẹ̌tanakeng i kami e ringangu Mawu. 7 Batụu i kamie kai mẹ̌biahẹ̌ iwal᷊a su pangangimang si Kristus wal᷊ineweiwal᷊a su apang ikẹ̌kasilo, 8 kụ hakịu ene i kami e makědang.I kami e mạěndokangbe mẹ̌těngkapěllọ bọu wadang ikami ini e tadeạu makapẹ̌tanạ dingangu Mawu. 9 Ual᷊inguene i kami mẹ̌kẹ̌kulěte sěngapam botonge mědeạumakal᷊uasẹ̌ naunge, baewe su piạ i kami wědang supẹ̌bawal᷊eěng i kami e sini, arau paị sene. 10 Batụu nal᷊ahẹ ikitẹ kěbị e sarung ipẹ̌těngong pěnggaghutaěng i Kristus,kụ i kitẹ sěngkatau-sěngkatau e sarung makahombangbawal᷊ise tuhụewe kakanoạ e su dunia ini -- kakanoạ emapia arau lai ral᷊aị. 11 I kami masingkạben mangal᷊enematakụ u Mawu; ual᷊ingu ene hakịu i kami e mẹ̌tẹ̌tawakal᷊imělẹ̌lombang taumata mạanung kami, Mawu Ruata emasingkạ-singkạ i kami, kụ lẹ̌harapeng i kamene e mal᷊aingmasingkạbeng kami e sarang dal᷊ungu naung i kamene.12 Kai ini i kami e tawe mẹ̌gausẹ̌ tadeạu i kamene mẹ̌dalosi kami. I kami e kětạembeng mạul᷊ị u ral᷊enge mapia sikamene tadeạu rụl᷊uasi kami, tadeạu i kamene masingkạu kai kereapa i kamene hinon sumimbahẹ̌ su taumatakụ kětạeng měmẹ̌manda ghahị u taumata kụ bal᷊inewelulune. 13 Kereu i kami e kawe kakěllaěng seng longehẹ̌,ute kai ual᷊ingu waugu Mawu Ruata. Dingangu kereu ikami e kakěllaěngbe piạ naung i kami e ute kai waug'ikamene. 14 Kai kakěndagi Kristus e nẹ̌karadiahang sikami, ringangu i kami e masingkạ bue u kereu sěngkatauseng nate waugu kěbị taumata, ute ene maul᷊ị u kěbịtaumata e seng nate. 15 I Kristus e napohong baugu kěbịtaumata, tadeạu apam biahẹ̌ e, wal᷊inewe samatangměbẹ̌biahẹ̌ baugu watangenge hala, kaiso kawe waug'iKristus e seng napohong dingangu niapẹ̌biahẹ̌ kapiawaugu pandungang i sire. 16 Ual᷊ingu ene, i kami e tawemangangarẹ̌gan taumata e tuhụ ukurangu taumata. Watụ

2 KORINTUS 5.17–6.3 539u kahěngang bue i kami e wọu lai měngẹ̌ngarẹ̌gang Kristuse tuhụ mạtaumata, kai orasẹ̌ ini e semben talawue. 17 Isain seng nasěmbaụ dingang i Kristus e kai seng nakoạtaumata wuhu kahěnga-hěngang. Apan těbe e sengtawẹdise, watụ u kěbị e seng nariadi wuhu. 18 Kěbị enekai ual᷊ingu karadiahang u Mawu Kasěllahenge. LimiungKristus e Mawu Kasěllahenge napakapiang kitẹ kạpiaringang'E, bọu ene napěmunarang kitẹ tadeạu taumatawal᷊ine mal᷊aing mẹ̌sěngkapiang Mawu Kasěllahenge. 19 Ikami e mělẹ̌habarẹ̌ u limiu wọu anung Kristus e, Ruatanapẹ̌sěngkapian taumata e kapia ringangu watangeng'EDuata e nẹ̌koạ ene tawe něnuntụ kal᷊awọu pẹ̌sasal᷊anạung nikoạ u taumata waugu watangeng'E. Ringangu ikami e seng niorom Mawu Ruata e waugu pělẹ̌habaruhengetang ene. 20 Kụ i kami e kai rarolohang i Kristus.Wọu anung kami e Mawu Kasěllahenge hala naul᷊ị utatanatan'E. Su areng i Kristus, i kami e ghụgahiorọsěngapang botonge, u pěmpanarimạko laul᷊uhu takiahuRuata e mapẹ̌sěngkapiang kamene ringang'E. 21 I Kristus etawẹ dosane, kaiso Mawu Ruata e nědiadin Sie něnal᷊udẹ̌dosang kitẹ, tadeạu i kitẹ e saụbe mẹ̌sěngkapian Duata eual᷊ingu nakauhẹ̌ dingang i Kristus.6 1 Ual᷊ingu i kami e kai měsẹ̌sasumbala su hal᷊ẹ̌ uMawu Ruata e, ute i kami mělẹ̌harapẹ̌be sěngapambotonge si kamene, piawe i kamene mẹ̌gagholọ u kapiannaungu Ruata e. 2 Su ral᷊ungu Winohẹ Susi, Mawu Ruatae kai něhengetang, "Su tempon niapakawala e, Iạ sengnakaringihẹ̌ si kau, kụ su ěllọeng kasasal᷊amatẹ̌ e, Iạseng nẹ̌tul᷊ungi kau." Pẹ̌tahěndungko pakapia, sengini e tempone kụ niapakawala e. Kụ seng ěllo ini eipakasal᷊amatẹ̌! 3 I kami e tawe mapulu pẹ̌tatangkiang ikami e kawe ipẹ̌sal᷊a. Ual᷊ingu ene i kami e mẹ̌tawakal᷊itawe mẹ̌gěllịu alasange apa si sai-sai waugu mẹ̌koạ

2 KORINTUS 6.4–14 540ene. 4 Ral᷊iune su pakụ sạbarang, i kami e měnẹ̌nodẹui kami e kai manga ěllangu Mawu Ruata. Batụu Pakụhaghin sigěsạ e seng kinapěndangeng i kami e ringangupẹ̌sasabarẹ̌, 5 i kami e lẹ̌limareng, tẹ̌tahungkutang,dingangu pẹ̌tẹ̌tabuluang; i kami e mělẹ̌hal᷊ẹ̌ masěgadẹ̌,pẹ̌sěngkakuhuang e mạl᷊otahẹ̌ dingangu mạl᷊unusẹ̌.6 Kaiso měngkate ringangu naung burěsi, pelesa, naungmanandu, ringangu kapian naung, manodẹu i kami ekawe manga ěllangu Mawu. I kami e mạngumpaedẹ̌bekahěnga-hěngang su tatal᷊ěntụ u Rohkẹ̌ u Ruata, ringangupẹ̌kakakěndagẹ̌ tutune, 7 dingangu su pělahabaruhengetang u Mawu ore lai kawasan Duata e i kami kaimanga ěllangu Mawu Ruata. I kami e mẹ̌tẹ̌tumpaedẹ̌besu kapulun Duata nakoạ kere aghid'i kami e bauguipěnagheghe ringangu ipẹ̌tahutěndạ u watangeng. 8 Ikami e lẹ̌adateng, kaiso mal᷊aing lẹ̌hinakaneng, dẹ̌daloěngkaiso mal᷊aing tẹ̌tungkeaneng. Maningbe i kami ematul᷊idẹ̌ kaiso lẹ̌ěnsilangu tahapěngakal᷊ẹ̌. 9 I kami eikẹ̌koạ kere kẹ̌kawěgaěng kaiso kawe kẹ̌kasingkateng ukěbị taumata, tabidạu mẹ̌tate kaiso wědangbeng biahẹ̌.Maningbe i kami e tẹ̌ngkaitang, kaiso tawe mate.10 Maningbe naung i kami e iapakạsusa e kaiso měngkawemaral᷊uasẹ̌ lai. Kakěllaěngbe kasiang, kaiso i kami e kawemakạkalạ taumata l᷊awọ. Kakěllaěng i kami e tawẹ mangaapa-apa, kaiso tuhụ hinone kawe nạung mạnaghuangpakụ sabarang. 11 Manga anạ u sěmbaụ ikẹ̌kěndagẹ̌ suKorintusẹ̌! I kami e mangukahu pěndang pakatualagẹ̌ sikamene. Pakụ dal᷊ungu naung i kami e seng nasuengukahe. 12 I kami e tawẹ naung i kami e kạbawuni sikamene, kětạbeng i kamene e mạnuhěsẹ u ral᷊ungu naungi kamene e si kami. 13 Tangu iạ mẹ̌bisarạe kere su mangaanạku e hala. Kụ naung i kamene e apakal᷊oahẹ̌ko waugikami e. 14 Kumbahangbe mẹ̌papuhehghẹ u taumata

2 KORINTUS 6.15–7.4 541apan tawe mangangimang su Mawu Yesus; u kai tawehinone. Kereapa wue mapia e mẹ̌tatambang dal᷊aị!Tawe nariadi tualagẹ̌ e mẹ̌dal᷊aụ u kararěndung. 15 Tawemariadi i Kristus mẹ̌sěngkanaung u setang. Kai apa tangúsul᷊unge wọu taumatan Sahani ringangu wal᷊ine Sahani?16 Kai apa pěral᷊ahěmpukangu Wal᷊em Mawu ringanguwal᷊en mahan duata? I kitẹ e kai Wal᷊em Mawu, kụ kaiMawu Ruata wiahẹ̌. Mawu Ruata sẹ̌sane něhengetang,"Iạ e sarung mẹ̌tanạ sutal᷊oaran sire, dingangu mẹ̌biahẹ̌sěngkapẹ̌biahẹ̌ dingang i sire, Iạ e sarung makoạ Duatansire, kụ i sire e sarung makoạ umatẹ̌-Ku. 17 Ual᷊ingu ene,těntangke i sire apam běgang Mawu e, kụ pěnggeangkongbatangengu e wọu i sire. Kụ kumbahang-bahang mẹ̌dal᷊aụu karal᷊amuhụ, tadeạu Iạ e sarungbe měnarimạ i kamene.18 Iạ e sarung makoạ i Amang i kamene ringangu i kamenesarungbe mariadi manga anạ-Ku, kerene angkuěng uMawu Kasěllahenge."7 1 Manga anạ u sěmbaụ ikẹ̌kěndagẹ̌! Pakụ pẹ̌kakakědoe kai pẹ̌tẹ̌mona si kitẹ. Kụ i kitẹ e kěnangko mamurẹ̌siwatangeng i kitẹ e wọu pakụ apang nakal᷊amuhụ rohkẹ̌dingangu ghěsing kitẹ e. Kěnangko i kitẹ e mạtakụ u MawuRuata, tadeạu i kitẹ e makapẹ̌biahẹ̌be samatang baug'i Sieringangu masukụ. 2 Tarimạ bue i kami e su ral᷊ungu naungi kamene. I kami e tawe nẹ̌sal᷊a si sai-sai, ringangu tawẹusarang sěngkatau niakal᷊eng i kami e. I kami e mambentawe měngangahěbụ si sai-sai pědeakeng untune. 3 Iạ eměbẹ̌bera kerene wal᷊inewe mědẹ̌deạ aị u mapẹ̌sal᷊angkamene. Batụu, kerẹewe seng takụ pinẹ̌bera kal᷊amona,u mambeng masaria kakěndagi kami e si kamene,ringangu i kitẹ e kai hapị balạewe su pẹ̌bawiahẹ̌ ore lai sukakate. 4 Iạ e mạngumbala masaria si kamene, tapengul᷊ai lụl᷊uas'i kamene kahěnga-hěngang. Maningbe i kamimasau hombangengu susa sigěsạ! Kaiso i kami e měngkai

2 KORINTUS 7.5–11 542mạhibor'i kamene. Dal᷊uasẹ̌ku e mambeng masaria! 5 Piạ ei kami narěnta su Makedonia ute, i kami e mamben tawenakapangirul᷊e. Baẹbe wọu lẹ̌sabe sude, i kami e mangkẹ̌kaěbakengu sigěsạ; bọutewelain sěmběkane wal᷊inee pẹ̌dararendehẹ̌, dingangu wọu ral᷊ungu naung i kamihala e katatakụ. 6 Kaiso tarimakasẹ, batụu Mawu Ruata esěnniạ tạ ědone mapakạsarian naungu taumata kụ apangměngkạpěndụ; i Sie měnẹ̌nahimbologu rarěntan Tituse su naung i kami. 7 Naung i kami e mạhiborẹ̌ bal᷊ineweual᷊ingu i Titus seng narěntae, kaiso kawe lai ual᷊ingu i siemạul᷊ịu ral᷊uasu naunge ual᷊ingu i kamene. I sie něhabarẹ̌si kami u i kamene měkẹ̌karimang u mẹ̌sombang u iạ;u i kamene kai nẹ̌sasěsilu kakanoạ i kamene nạungkal᷊amona kụ su orasẹ̌ ini e i kamene mal᷊uasẹ̌ manumběkawọu iạ e. Hal᷊ẹ̌ ene tangu mapẹ̌dẹ̌dal᷊embong iạ e sural᷊uasẹ̌ku. 8 Maningbe suratẹ̌ku nakasusa naung i kamene,kai iạ e tawe nẹ̌sasěsilu nẹ̌koạ suratẹ̌ ene. Mambentěngadẹ̌ piạ iạ nakasilo u suratẹ̌ku e kai nakasusa naung ikamene -- u manịeng susan naung i kamene e tumbạengsěngkakuhuang -- kai iạ e mal᷊aing piạ sěsil᷊ẹ̌ku. 9 Kai ini esembeng mal᷊uasẹ̌ -- bal᷊inewe ual᷊ingu naung i kameneniapakasusa, kaiso kawe ual᷊ingu kasasusan naung ikamene e kawe makapěmal᷊ui kakanoạ i kamene. Ukasasusan naung'i kamene e nẹ̌sěndal᷊engbeng kapulunDuata. Kụ i kami e tawe měndugi si kamene. 10 Batụukasasusan naung kerene e kai makaual᷊i pěmamal᷊uinaung kụ makạkạděntang kasasal᷊amatẹ̌. Kụ taumata etawe sarung mẹ̌sasěsilu ene. Arawe kasasusan naungkụ sěndal᷊eng u kapulun taumata e makạual᷊i papate.11 Kěnang i kamene kakělla měnsang apa ual᷊ine si kameneual᷊ingu susan naung kụ natuhụ su kapulun Duata! Ual᷊ineute i kamene mambeng mětẹ̌tawakal᷊i mapakạlang ukaral᷊ěbuhẹ̌! I kamene měngkakoạ mẹ̌bawawinsị u rosa,

2 KORINTUS 7.12–8.4 543měngkạtakụ, lẹ̌lahimpuluang, mạhunnambang kěhage,sadia měhukungu apan němpẹ̌sal᷊a! Su ral᷊ungu pakụtal᷊imbukune ini i kamene semben nanodẹ u i kamene sengtawẹ sal᷊ane. 12 Kụ manịeng iạ seng bọu namohẹ suratẹ̌ene, iạ namohẹ tangu wal᷊inewe ual᷊ingu taumata kụ nẹ̌sal᷊aene. Wal᷊inewe lai ual᷊ingu taumata kụ nasigěsạ u pẹ̌sasal᷊aene. Iạ e nakapěmohẹ u suratẹ̌ ene tadeạu su těngonDuata e, i kamene semben nakahěngang hala u kai apạekạsariane ral᷊ungu naung i kamene miěbạ i kami. 13 Kai enehakịu naung i kami e měngkai mạhiborẹ̌. Sul᷊iun mạhiborẹ̌e, i kami e limembowen lai mạhiborẹ̌ makạsilo karal᷊uasunaung i Titus; naunge mạhiboreweng kamene kěbị e.14 Iạ e mang seng lụl᷊esạ i kamene si sie. Tarimakasẹ, u ikamene tawe napakamean iạ. Kěbị apang bọu iwẹ̌berangkami si kamene e mamben těngadẹ̌. Kerene lai apangilẹ̌lesạ i kami e mạanung kamene si Titus mambelaintěngadẹ̌. 15 Tempo ini e i sie mangkeng kạpahunnambangkakěndage si kamene, u i sie makạtahěndung kereapa ikamene kěbị e mapulu tumuhụ měngangahạ e ringangukereapa kakakoạ i kamene manarimạ i sie su adateringangu kasaane. 16 Iạ e mal᷊uasẹ̌ kahěngang u i kamenepạngimangeng bue su pakụ sabarang.8 1 Manga anạ u sěmbaụ, i kami e mapulu l᷊ai tadeạu ikamene makakasingkạ u kereapa kapiane Mawu Ruatasuapan jamaatẹ̌ su Makedonia. 2 I sire seng niwanikatengu mẹ̌tohạ u haghin sigěsạ mawawěhạ. Kaiso sutal᷊oarangkasasigěsạ ene, i sire mang maral᷊uasẹ̌ dingangu makěhagẹ̌měgěllịu laonggọ ipẹ̌tul᷊ung taumata wal᷊ine, maningbei sire masasusa wiahe. 3 Iạ bahaniwe makapẹ̌bera u, isire měmpẹ̌gẹ̌gěllịbe sěngapang ikaumal᷊'i sire sarangkatewe mạngělembo wọu ene. Tawẹu měngangoro,4 kai i sire mědẹ̌dorong sěngapang botonge měnsangmal᷊uasẹ̌ bue kereu i sire mangonggọu gaghěllị i sire su

2 KORINTUS 8.5–13 544jamaat'u Mawu e su Yudea. 5 I sire měmpạngonggọbelimembong kal᷊awọe wọu lẹ̌harapeng i kami e. I sirekahumotongange měnẹ̌narakangu watangeng i sire suMawu e, wọu ene ute si kami e lai, kerẹewe ikẹ̌kapulunDuata. 6 Ual᷊ingu ene hakịu i kami e měnẹ̌nahowong siTitus -- kụ seng němahětạeng hal᷊ẹ̌ ini e -- tadeạu i sieměněpasu hal᷊ẹ̌ mapia ini sutal᷊oarạeweng kamene lai.7 I kamene e maotelẹ̌ bue su pakụ sabarang: I kamenee maotelẹ̌ su pangangimang su měngukahu kasingkạdingangu mẹ̌gěllịu tahuěnna, su ral᷊ungkewen pakụmunara, dingangu su ral᷊ungkeweng kakěndag'i kamene sikami. Ual᷊ingu ene, kěnangko l᷊ai pakaotelẹ̌ i kamene sumunara mapia ini e. 8 Iạ e tawe měnanahowong u enekere sěmbaụ parenta. Kaiso ual᷊ingkewen mapatodẹ ukaghaghisingu taumata wal᷊ine mẹ̌tul᷊ungu sěndinganeng,iạ e mal᷊aing mapulu makakasingkạ u sarang apạekakěndag'i kamene. 9 Batụu i kamene masingkạ-singkạ u ikitẹ e limembowen tẹ̌tal᷊ěntukang i Yesus Kristus Mawungkitẹ e. I Sie kai kalạ, kaiso nẹ̌těngkakasiangu watangeng'Ewaugu kapiang kamene manga anạ u sěmbaụ, tadeạuual᷊ingu kakakasiang'E, i kamene něngkakalạ. 10 Tumuhụtěguku su hal᷊ẹ̌ ini ute semben su tampạ e i kamenemangěnsue apan seng nitětạ i kamene su taung nal᷊iu.Batụu kai i kamene kakal᷊imonaěng e nanětạ u hal᷊ẹ̌ ini.11 Kụ ini e tangu, mapiawe i kamene pěngěnsue hal᷊ẹ̌ene tuhụewe ikaumal᷊'i kamene. Kụ pakaghaghising bueměnguadipu munara ene, kerẹewe nạung i kamenemal᷊aing maghising němahẹ̌tang hingide. 12 Kereu ikamene mal᷊uasẹ̌ měmpangonggọ, tangu Mawu Ruata esarung sadia manarimạu laonggọ ene suapạeweng piại kamene, wal᷊inewe su talane. 13 Sạbanari u tawẹ apamapulu mapakal᷊iun taumata wal᷊ine e wọu tanggunange, kụ kawe mapakawěhạ i kamene. Kai ual᷊ingu i kamene

2 KORINTUS 8.14–23 545orasẹ̌ ini e riọbe nipěngal᷊amatenge, ute sembenghinone i kamene maontol᷊u tul᷊umang su nikakawusangi sire. Hědoweng kereu i kamene kakawusange, kụ isire rembeng ipěngal᷊amateng kụ ipědẹ̌dal᷊embo tangu isire sarungbe mẹ̌tul᷊ung i kamene. Kamagengbe kerenetangu ruamběka e lawọ be nitangkianeng. 14 (8:13)15 Su ral᷊ungu Winohẹ Susi e kạbawohẹ u, "Si sain lawọe tawe kinal᷊emboěnge, ringangu si saịewen mahal᷊i etawe kinakawusange." 16 Tarimakasẹ su Mawu Ruata enapakěhagi Titus mẹ̌sul᷊ung laing kami e su mẹ̌tul᷊ungi kamene! 17 Batụu i Titus e bal᷊inewe kětạeng tutuhụdorong i kami e samatang, kaiso i sie lai enẹ e kakěhagemapulu mẹ̌tul᷊ung i kamene hakịeweng kai i sie sẹ̌saneněmutusẹ̌ sarang nẹ̌dumang i kamene. 18 Niapataking isie tangu i kami e něndolohu sěngkatau wọu anạ u sěmbaụkụ měngkai su ralong kěbị jamaatẹ̌ ual᷊ingu munarane kaimạngekeng Injil'u Mawu Ruata. 19 Sul᷊iun ene ute, anạ usěmbaụ ene mal᷊aing seng nipile ringangu nitěbọu mangajamaatẹ̌ tadeạu tumaking si kami suraral᷊engang i kami.Batụu i kami e sarung dumal᷊eng manondan tatongka ene,tadeạu Mawu e wantughang dingangu i kamene makasilou i kami e sadia wue mẹ̌tul᷊ung. 20 I kami e měngkatematěmu-těmudẹ̌ tadeạu kumbahangbe piạu mapẹ̌sal᷊angkami e su hal᷊ẹ̌u mangěntudu laonggọ sěngarihang inie. 21 I kami e mapulu měmunara matul᷊idẹ̌ bal᷊inewekětạu su těngon Mawu e, kaiso su těngon taumata e lai.22 Nẹ̌sion Titus dingangu anạ u sěmbaụ ene, i kami emal᷊aing měndolohu anạ u sěmbaụ bal᷊ine. I kami e sengmasau mamanikạ si sie kai nal᷊ahẹu i sie hanesẹ̌ puluangmẹ̌tul᷊ung. Kụ ini e i sie limembọewen mapulu mẹ̌tul᷊ung ikamene watụ u i sie kai piạ pangangumbalane masaria sikamene. 23 Arawe i Titus tangu, i sie kai sěngkahal᷊ěkangdingangku, kụ mělẹ̌hal᷊ẹ̌ dingangku e waugu mẹ̌tul᷊ung

2 KORINTUS 8.24–9.6 546i kamene. Ringangu su hal᷊ẹ̌ewen mạanun dẹ̌duasěngkaral᷊eng dingange, ute i sire kai rarolohang u kal᷊awọujamaatẹ̌ e ringangu makoạ dal᷊uasẹ̌ baug'i Kristus. 24 Kụlẹ̌harapeng i kamene apakal᷊ahẹkon kakěndagi kamenesi sire, tadeạu pakụ jamaatẹ̌ e masingkạ u i kamenekụkěndag'i sire ringangu apạeweng ilẹ̌lesạ i kami sikamene mamben těngadẹ̌.9 1 Tumuhụ hinone seng tawahal᷊uasu iạ saụ měnuratẹ̌si kamene hal᷊ẹ̌ u tatongka kụ seng kạdingọe sol᷊ongjamaatẹ̌ su Yudea. 2 Iạ masingkạ u i kamene mambengmapulu mẹ̌tul᷊ung, dingangu iạ seng lụl᷊esạ i kamene sutau Makedonia. Iạ e nẹ̌bera si sire u seng dokeng taungtamai nal᷊iu manga anạ u sěmbaụ su Akaya e seng sadiamangonggọu tatongka. Dingangu kaghaghising i kameneselaing makạbal᷊insahẹ̌ igasu sěmbahageang kasariange wọu i sire. 3 Kụ orasẹ̌ ini iạ měndolohi Titus dinganguirědua anạ u sěngkatau ene sol᷊ong anung kamene tadeạuapang ilẹ̌lesạ i kami mạanung kamene ute wal᷊inewerụdato tawẹ gẹ̌sine. Kụ i kamene harusẹ̌be seng sadia,batụu iạ e nẹ̌bera si sire u i kamene mang seng sadiawaugu ene. 4 Iạ e ghụgěnggang u kamageng piạ i sirewọu Makedonia kụ tumol᷊e si siạ kereu iạ sol᷊ong anungkamene. Kụ kereu i sire makaěbạ u i kamene kai tawenạsadia, ute hal᷊ẹ̌be makamea si kami sarung, u kawe sengnaul᷊ị u i kami seng mạngumbalawe kahěngang si kamene.Dingangu i kamene hala e mal᷊aing sarung měngkamea.5 Kai ual᷊ingu ene hakịu iạ makạpěndangu hinong dumolohisire ene anung kamene e kal᷊imona waugu ipangurusẹ̌tatongka nạung seng nikědong kamene. Iạ e nẹ̌koạ enetadeạu kereu iạ e seng marěnta, tatongkang kamenee seng mạdariahi. Ual᷊ingu kawe kerene ute, nal᷊ahẹ enạung laonggọ i kamene nionggọben naung i kamenemal᷊uasẹ̌ wal᷊inewe ual᷊ingu nasihasa. 6 Pẹ̌tahěndungko!

2 KORINTUS 9.7–14 547I saing makěkidẹ̌ měnawon bine, mal᷊aing mahal᷊iikapěnsạ e. Arawe maral᷊awọ měnawon bine tangumal᷊aing maral᷊awọ ikapěnsạ e. 7 Sěngkatau-sěngkataue hinong měmpěngonggọ dingangu haěngu naunge.Kumbahangbe mangonggọ dingangu ria-ria arau ual᷊ingunasihasa, u Mawu Ruata e kụkěndagu taumata kụměmpạngonggọbe ringangu haěngu naung'E. 8 MawuRuata e kai kawasa mangonggọu al᷊amatẹ̌ ipědẹ̌dal᷊embo,tadeạu i kamene sěnniạ makạhombang bue apanggausang i kamene; kụ i kamene sarungbe mạhěmpal᷊iuměmpẹ̌koạ mapia ringangu mẹ̌kakěndagẹ̌ e. 9 Su ral᷊unguWinohẹ Susi e mạbawohẹ kere ini mạanun MawuRuata e: "I Sie měnẹ̌nawuhẹ̌ baugu taumata kasiang;karal᷊ondon naung'E kakalẹ̌ sol᷊ong karěngụe." 10 Mawue něndiahing bine waugu měnanawuhẹ̌ dingangkewenněndiahing kaěng baug'i kitẹ. I Sie lai sarung měndiahiringangu mapẹ̌dal᷊embong apang sẹ̌sawuhang i kamene,tadeạu kal᷊ondon naungu e mal᷊aing mahunnamba.11 Ual᷊ingu kerene ute i kamene sarungbe mẹ̌dal᷊embo sural᷊ungu pakụ sabarang hakịeweng i kamene hanesẹ̌bemakaonggọ dingangu kal᷊aěludẹ̌. Dingangu kal᷊awọulaonggọ i kamene seng pinẹ̌papahiạ i kami, kụ taumatal᷊awọ e měngkai makịtarimakasẹ su Mawu Ruata e.12 Batụu kakanoạ mapia kinoạ i kamene bal᷊inewe tumbạusarung makatongka kakakawusu ral᷊ohon jamaatu Mawusamatang, kaiso mal᷊aing sarung makaual᷊i tatarimakasẹ utaumata l᷊awọ e su Mawu Ruata e. 13 Kụ ual᷊ingu tul᷊umangkụ seng nodẹ i kamene e, mal᷊awọ tau Sahani su Yudeae sarung mẹ̌dalo Mawu Ruata batụu i sire nakasilokal᷊aiaking i kamene su Injilẹ̌ mạanung Kristus kụ tẹ̌tol᷊eěngi kamene e. Dingangu, i sire mẹ̌dẹ̌dalo Ruata e, ual᷊ingui kamene e mal᷊aěludẹ̌ měmpạmahiạ si sire ringangu sukěbịewe lai wal᷊ine e apạewen piạ i kamene e. 14 Tangu

2 KORINTUS 9.15–10.8 548i sire sarung mẹ̌kal᷊iomaneng i kamene ringangu naungi sire makěndagẹ̌ si kamene watụ u kapian naunguMawu Kasěllahenge si kamene. 15 Karimạko i kitẹ emaněmbang tarimakasẹ su Ruata bọu pẹ̌daral᷊embonpakụ kakěndag'E!10 1 Orasẹ̌ ini e iạ, i Paulus e kai piạu takụ ipaul᷊ị sikamene. Iạ ini e, angkuěng i sire e, kai masikomenaungku e kereu mẹ̌těngong kamene, arawe mạengmararau e wahani. Kụ ual᷊ingu kasasikome ringangukapian naung i Kristus, 2 ute iạ mẹ̌dorong sěngapambotonge kumbahang kawe sarang makasihasang iạ mẹ̌koạmatětogẹ̌ si kamene kamagengu iạ marěnta. Batụuiạ e měkẹ̌karaki mědeạu mẹ̌koạ mahasa si sire apangměmpẹ̌bẹ̌bera u pělahal᷊ẹ̌ i kami e kai piạ monanemạdunia. 3 I kami e těngadẹ̌ bue wědaweng měbẹ̌biahẹ̌su dunia e, kaiso i kami e tawe mẹ̌kakaradiahang kụmẹ̌ngumbala su monang mạdunia. 4 Manga aghidẹ̌ipẹ̌kẹ̌karadiahang i kami e wal᷊inewe aghidu duniaini, kaiso kai manga aghidu Ruata makawasa. Kụdingangu manga aghidẹ̌ ene i kami e měgěnggoghahẹ̌manga těndạ; ipěnẹ̌nighe kal᷊awọu pẹ̌dararendehẹ̌,5 dingangu ipạněnehẹ̌ kal᷊awọu těndạu kal᷊aobotẹ̌ nịbawětịbaugu ipẹ̌děndokạ kasingkạu mạanun Duata. I kamie měnẹ̌naweng něnnan sire e ringangu měmẹ̌matạsi sire tadeạu mẹ̌samal᷊ẹ̌ si Kristus. 6 Kụ kamageng u ikamene sembeng tụtuhụ dingangu kạguwạu naung ute ikami e seng sadia měhukungu apan tawe tumatuhụ. 7 Ikamene e kai hinong makahěngang mapia-pia kakakoạe tutune. Kereu piạu pẹ̌sěngkatau maiaking u i sie kaitataghuaneng i Kristus, ute i sie kai hinong měnal᷊ěnhọbatangenge ringangu masingkạ u i kami e mal᷊aingtataghuaneng i Kristus kerẹewe i sie. 8 Iạ e tawe mameakamageng iạ hinong limembong kasaune lumesạ u

2 KORINTUS 10.9–17 549kawasa kụ seng nionggọ u Mawu e si kami, u kawasa enenionggọe kai waugu ipạmětị si kamene, kai wal᷊inewetadeạu ipěnggoghahẹ̌. 9 Iạ mạdiri wue i kamene kawemạngěnnau suratẹ̌ku e kawe ipẹ̌matakụ si kamene.10 Taumata e měmpẹ̌bẹ̌bera u, "Apan surat'i Paulus emal᷊ahoto, ringangu mananěnggạ, arawe kereu i sie enesutal᷊oarang kitẹ, i sie masikome ringangu wisarane tawẹmangal᷊ene apa!" 11 I sire apang kerene hinong masingkạu kereu i kami e ene sutal᷊oarang kamene, pẹ̌kakoạ i kamie sěndal᷊eng dingangu apan nịbawohẹ i kami su apansurat'i kami e. 12 Sembeng nal᷊ahẹ u i kami e tawe wahanimanul᷊ung arau mẹ̌těngkahengkẹ u watangeng i kami esěntara ringangu apang kụ mẹ̌pẹ̌pěndang batangengemarangẹ. Kai apạ e kal᷊ongong i sire! I sire mẹ̌kẹ̌koạ sasukạhala kụ mạngukurẹ̌ batangeng i sire ringangu sasukạ i sire.13 I kami e wal᷊inewe kerene. Kereu i kami e mahul᷊esạ, ikami e tawe rumal᷊iu kětakenge. I kami e mạngětạewe sukětakengu munara seng nipoěngu Mawu Ruata waug'ikami e. Kụ i kamene mal᷊aing nataho su ral᷊ungu pẹ̌saraěngene. 14 Kụ kamagengu i kami mẹ̌wong Injil'i Kristussi kamene ute i kami e tawe lumiu wọu pẹ̌kẹ̌takengupělahal᷊ẹ̌kang i kami e. 15 I kami e tawe mẹ̌dalo watangengi kami ual᷊ingu saghedu taumata wal᷊ine kụ sul᷊ikudukẹ̌takenge tuhụ nipoěngu Mawu Ruata e si kami. Kaisoi kami e kawe mang su ral᷊ungu pẹ̌kẹ̌takenge kerẹeweseng nipoěngu Mawu Ruata e waug'i kami, ringangumạngiaking u i kamene mangkeng mạngumbala si Kristus,tadeạu i kami e wotonge makakoạ munara limembongkasěllahe sutal᷊oarang kamene. 16 Ual᷊ingu kerene utei kami e mal᷊aing makạpělẹ̌habaru Injilẹ̌ e su mangasoa wal᷊ine kụ tawahal᷊uasu harusẹ̌ lumesạu watangengual᷊ingu hal᷊ẹ̌ kụ seng nauadipẹ̌ su pělahal᷊ěkang u tau. 17 Sural᷊ungu Winohẹ Susi e kạbawohẹ, "I saing kụ mapulu piạu

2 KORINTUS 10.18–11.9 550ilesạ ute kěnangko lẹ̌lesạu apang seng nikoạ u Mawu e."18 U taumata rẹ̌daloěnge ute kai taumata kụ dẹ̌daloěnguMawu, wal᷊inewe taumata kụ mědẹ̌dalo watangenge.11 1 Kěnangko wala iạ deng mẹ̌kinau wodo kadodọ.Botonge arau ěng? 2 Iạ e mẹ̌kẹ̌kahumang ikamene, kerẹewe Mawu sẹ̌sane měkẹ̌kahumang ikamene. I kamene kai kere sěngkatau mahuala parawangkụ bědang tạ turạ e seng takụ nikẹ̌doěng u sarungipẹ̌kawing u sěngkatau kaghiang esẹ kụ i Kristus. 3 Kaiiạ e ghụgěnggangu naungu kawe sarung kaiwogang kụsarung tạ saane si Kristus e, kerẹewe i Hawa e kal᷊imonamal᷊aing nikawitaugang u tondoal᷊ị u těmpu e. 4 Batụuluhude i kamene měngkate maral᷊uasẹ̌ měmpanarimạu taumata měmpẹ̌děnta su anung kamene masemaněnro mạanun Yesus bal᷊ine-bal᷊inewe -- i Yesus takụipẹ̌pakasingkạ si kamene. Kụ i kamene mal᷊aing sadiarimaẹ rohkẹ̌ dingangu, "Injilẹ̌" nẹ̌tatěntang u Rohkẹ̌u Ruata ringangu Injilẹ̌ seng kinatarimạ i kamene wọikami. 5 Pěndangengku iạ e wal᷊inewe nakoạ su al᷊ungu"rarolohang" mawawaigẹ̌ ene! 6 Aramanung iạ kailongong mẹ̌dudato, kai su hal᷊ẹ̌ u kasingkạ ute wal᷊inewelongong. U ene seng takụ niapasilo si kamene su pakụmunara. 7 Su tempon iạ e mělẹ̌habaru Injilẹ̌ si kamene,iạ e tawe mẹ̌gaghausẹ̌ si kamene e apěnẹ̌newa si siạsarang kadodọ; kụ ual᷊ingu ene iạ e mẹ̌tẹ̌těngkasanạ uwatangengku. Iạ nẹ̌koạ kerene tadeạu mapakarangẹ ikamene. Kụ lẹ̌ěnnaěng ene kai sěmbaụ pẹ̌sasal᷊a wọuiạ si kamene ngae? 8 Su tempong iạ mẹ̌tẹ̌tangkiang sikamene, iạ e tẹ̌tangkianeng u manga jamaatẹ̌ bal᷊ine.Botonge ikawera u iạ e kai makạdugi manga jamaatẹ̌ enemědeạu makapẹ̌tul᷊ung si kamene. 9 Kereu su tempo eneiạ e kakawusange, iạ e tawe sarang sěnsul᷊e mapakasusangkamene sarang sěngkatau. Kěbị apang takụ gẹ̌gausang e

2 KORINTUS 11.10–19 551seng nital᷊ung u manga anạ u sěmbaụ bọu Makedonia.Iạ e mẹ̌tẹ̌teghang sěngapam botonge tadeạu iạ e tawemakasigěsạ si kamene baebe su ral᷊ungu kakakoạ kereapa,dingangu iạ e mang sarung hanesẹ̌ mẹ̌teghang tadeạu enemang mạtatanạ kerene. 10 Dal᷊esạku ini e mamben taweikarědasẹ̌ balạewe měnsang su weọ e sude su kaguwạuAkaya, batụu těnrong Kristus kụ kahěngang e kai si siạ.11 Unụewe iạ nẹ̌bera kerene? Kiwuạu kai ual᷊ingu iạ etawe kiměndag'i kamene ngae? Mawu Ruata e masingkạu iạ e kụkěndag'i kamene. 12 Apan takụ kẹ̌koateng ini emal᷊aing takụ koateng su tempo ramahi tadeạu manga"rarolohang" bal᷊ine e tawẹ dal᷊enge waugu mapakasěllahuwatangenge kụ měmpẹ̌berau i sire němpěmunaramẹ̌sul᷊ung i kami. 13 Taumata kerene ute kai mangamahang darolohang. I sire kai mělahal᷊ẹ̌ kụ měmẹ̌mul᷊inạtaumata ringangu mẹ̌tẹ̌těngkaambing kere mangararolohang i Kristus. 14 Abe karal᷊inaụ u i sire měmpẹ̌kẹ̌koạkerene, u setang sẹ̌sane mal᷊aing nakiral᷊uměmpingmạnihing malaekatu tualagẹ̌ e! 15 Tangu abe lai ral᷊inaụkereu manga mẹ̌tatangkiangu setang e makiral᷊uměmpingmạnihing manga rarolohang měmpẹ̌kẹ̌koạ kapulun Duatae. Susamurine i sire lai sarung měmpanarimạ u wawal᷊isetuhụewe kasarian pakụ apang kakakoạ i sire. 16 Kạpiaiạ mẹ̌bera u: Abe piạu mangěnna u iạ kai longong. Kaikereu i kamene kawe měmpạngěnna u kawe kerene, uteapakawalako iạ longong ini e deng lai lumesạ kạdodọ.17 Tangu! Iạ deng mẹ̌sěbạu ral᷊esạku, kaiso ini e wal᷊ineweMawu e něngoro si siạ pěbẹ̌berang ene. Su hal᷊ẹ̌ ini iạe kai kahěnga-hěngang mẹ̌bisara kere sěngkatau wodo.18 Mambeng mal᷊awọ taumata kụ lụlesạu manga hal᷊ẹ̌ umadunia, tangu iạ e mapulu l᷊ai lumesạ e. 19 Kụ i kameneměngkate maral᷊uasẹ̌ makakědang su těngon taumata kụl᷊ongong, batụu i kamene měpẹ̌pěndang batangeng e enẹ

2 KORINTUS 11.20–28 552e kapandene! 20 I kamene měngkate mạpakawala kereupiạu mẹ̌tahuěllang i kamene, arau manịgěsạ dingangumạngakal᷊ẹ̌ si kamene, arau měpẹ̌pěndang batangenge limembong karangẹ e wọ'i kamene ringangu wahaniměmeru si kamene. 21 Iạ e mamea mangaku u i kami etumanịe lome su měkoạ kerene. Kaiso apang kụ bahaniilesạu taumata wal᷊ine, iạ e wahani lai! (Iạ e měbẹ̌berakere sěngkatau longong.) 22 Tau Ibrani e i sire? Iạ emal᷊aing tau Ibrani. Tau Israel ngae i sire? Iạ e mal᷊aingtau Israel. Hiten Abraham i sire? Iạ lai kerene! 23 Mangamẹ̌tatangkiang si Kristus, tangu i sire? Daringihangeiạ e seng mẹ̌sul᷊ungu kinasueng'u něnna, kaiso iạ emambeng mẹ̌tangkiang limembong kapiane wọu i sirekěbị e! Iạ e mẹ̌kẹ̌karadiahang limembong kasěgade, iạ emasau itahungkụ, iạ e limembong kasaune pahangengdingangu masau masarạ mate. 24 Seng liman sul᷊e iạnipahangeng u tau Yahudi ringangu ral᷊uwagẹ̌ těllum pul᷊osio su sul᷊ene. 25 Těllun sul᷊e niwěbahu tau Roma; iạ selaingbọu niwahungang'u watu. Těllun sul᷊e iạ nikasiladeng ukapal᷊ẹ̌ su l᷊audẹ̌, dingangu sěnsul᷊e iạ e měngkate rụdal᷊ětosu l᷊audẹ̌ gěnnangu ruam pul᷊o ěpạ su kaorase. 26 Masausu sul᷊ene iạ e rụdal᷊eng su ral᷊eng makạgaghěnggang;ghụgěnggang u kal᷊ěbaěng, piạu mělingu; sombangbọu sěmběkan Yahudi arau l᷊ai wọu sěmbẹ̌kang bal᷊ineYahudi, silakạ su soane, silakạ sul᷊ikudu soa, silakạ sul᷊audẹ̌, ringangu wọu apan taumata kụ mạngakungbatangenge kere anạ u sěmbaụ lawọ taumatan Sahanisěmbal᷊iau wal᷊ine wue. 27 Iạ e měbẹ̌bal᷊insuagẹ̌ dingangumẹ̌kẹ̌karadiahang sěngapam botonge, ilẹ̌langgange, tawekumakaěng, tawe manganginung, masau mal᷊anng uang tạ l᷊ohone, dẹ̌dahěndongang ual᷊ingu tạ l᷊ahěmbungbadang dingangu tạ u pẹ̌tumanakeng. 28 Su sěmběkangkěbị ene, ěllo-ěllo iạ e mal᷊aing ghụgěnggangu kakakoạu

2 KORINTUS 11.29–12.6 553apan jamaatẹ̌. 29 Mạeng piạu mělome iạ e mal᷊aingmělẹ̌lome ringang. Kereu piạu mạnawo su ral᷊ungu rosa,naungku e mal᷊aing mạpěndụ dingang. 30 Tangu, kereu iạ ekai hinong piạ u ilesạ, tangu iạ e lụlesạ u apang mělẹ̌lahẹ ukaral᷊omeku e. 31 Duata, i Amangu Mawu Yesus masingkạu iạ e tawe mẹ̌kakon. Karimakọ arenge dẹ̌daloěng sarangmarěngụ-děngụ. 32 Piạ e iạ nạung su Damsyik, guběrnurẹ̌nạung měpẹ̌parenta sene kai su parentan Datu i Aretas,něndolohu manga sordado piněndiagạ tukadu soa ene kụpiněnamẹ siạ. 33 Kaiso su ral᷊ungu sambeka iạ e niul᷊uhẹ̌tanaẹ limiu lohange sěmbaụ su meselẹ̌ e. Kerene koạ esarang iạ nal᷊iwirẹ̌ bọu l᷊imang guběrnurẹ̌ ene.12 1 Mamben tawẹ untune kereu lumesạ. Kaiso iạ emang mapulu lumesạu apan nodẹ u Ruata e sisiạ su ral᷊ungu pẹ̌lal᷊ahẹ arau su ral᷊ungu papasilo. 2 Iạ emasingkạu tau Sahani sěngkatau kụ mapul᷊o ěpạ su taungetamai nal᷊iu e nihengkẹ sol᷊ong tampạ karangetange susorga. (Iạ e wěga wue měnsang badange kahěnga-hěngangnasapuạ arau ene samatang sěmbaụ papasilo -- kětạengMawu Ruata masingkạ.) 3 Sěnsul᷊ẹko l᷊ai saụ takụ ipaul᷊ị:Iạ masingkạ tau ini e niapakapuạ sol᷊ong Firdaus. (Iạe wěga měnsang kahěnga-hěngang badange nasapuạarau kai kětạeng sěmbaụ papasilo -- kětạeng MawuRuata masingkạ.) Kụ sene tau ene dụdaringihẹ̌ apangkụ ta ikaweran taumata ringangu apan tawe iapakawalaipakiwera su taumata. 4 (12:3) 5 Kai waugu taumata enee iạ e mapulu lumesạ, bal᷊inewe ual᷊ingu watangengku.Baugu watangengku e tumbạeweng kakakoạ kụ mělẹ̌lahẹukaral᷊omeku e, hinon takụ ilesạ. 6 Ungkuěng manga iạe mang mapulu l᷊ai piạu ilesạ, ute iạ e tawe mapulukětạeng makoạ taharụdato kụ kawe tạ katěngade.Kai iạ e mang mẹ̌ngkědang u watangeng, tadeạu tạapa taumata měngiral᷊ingu iạ kai limembo wọu apang

2 KORINTUS 12.7–14 554kinasilone takụ kinoạ, dingangu seng kinaringihe seng takụnibawera e. 7 Kaiso tadeạu iạ e tawe tumanịe mangobotẹ̌ual᷊ingu manga papasilo masasěllahẹ̌ ene, batangengkunighělirangu sakị su wadang kụ al᷊ingkai pal᷊akarạ usetang. Sakị ene niapahombang baugu ipěmahang si siạtadeạu iạ e tawe mẹ̌těngkarangẹ u naung. 8 Těllun sul᷊eiạ mẹ̌kẹ̌kal᷊iomaneng su Mawu tadeạu sakị ene al᷊akengbọu wadangku. 9 Kaiso Mawu e kai simimbang u, "Iạ ekụkěndagi kau ringangu ene e seng kapapiane waug'i kau;u kawasa-Ku e limembọeweng katoghase kereu i kau e sural᷊ungu karal᷊ome." Kai ual᷊ingu ene hakịu iạ e mạpiangbelumesạu karal᷊omeku, u kereu iạ e lome, ute hatede sutempo ene iạ makạpěndang u i Kristus e mạněntanudukatoghase si Siạ e. 10 Tangu iạ e měngkai lụl᷊uasu kal᷊awọukaral᷊omeku. Kerene lai iạ e mal᷊aing mal᷊uasẹ̌ kereuual᷊ingu i Kristus iạ e tẹ̌tongkeaneng, iạ e lẹ̌hombangenguwěhạ, pěsẹ̌sasahusuang, dingangu iạ e lẹ̌hombangengususa. U kamagengu iạ lome, ute seng su orasẹ̌ ene e iạmatoghasẹ̌. 11 Mamben těngadẹ̌ iạ seng nẹ̌těngkakoạkere taumata longong -- kaiso kai i kamene nakawodaị sisiạ nakoạ kerene. Tumuhụ hinone e kai i kamene hinongmẹ̌dalo si siạ. U manilaing iạ tawẹ mangal᷊ene apa, kaiiạ e tawe nanawo sarang kadodọ, su kal᷊awọu manga"rarolohang" baigẹ̌ ene! 12 Kal᷊awọu karal᷊inaụ dingangukakakoạ tawẹ sihinge ore lai manga munara masasěllahẹ̌e sen takụ nodẹ dingangu kasasabarẹ̌ si kamene bauguipělẹ̌lahẹ u iạ e kai sěngkatau rasulẹ̌. 13 Kai su hal᷊ẹ̌ sudei kamene nipal᷊andaěng kereu isukạ su manga jamaatẹ̌bal᷊ine? Mẹ̌těngkarangẹ kětạeng su kakakoạ ini: u iạ etawe naměhạ si kamene waugu pěngangongkosẹ̌ si siạ e.Iạ ampungẹ e su pẹ̌sasal᷊aku ene! 14 Kụ ini e seng katěllunsul᷊ene iạ sadia mẹ̌wo si kamene. Dingangu iạ e tawemapulu makasigěsạ si kamene, u takụ ilẹ̌lundang e ute

2 KORINTUS 12.15–21 555wal᷊inewe rarotong i kamene, kaiso kawe watangeng ikamene. U wal᷊inewe manga rariọ e hinong mẹ̌deạ biahughaghurange, kaiso kawe maghurange hinong mẹ̌deạbiahu pal᷊ahanạ e. 15 Ual᷊ingu ene tangú mal᷊uasẹ̌ bue iạ emanarakangu pakụ sabarang e waug'i kamene, sarangl᷊ai wadangku e takụ isarakang baug'i kamene. Kereu iạe kereng kakěndage si kamene, ute hinone wue ngae ikamene mahal᷊in tatal᷊ěntụ e si siạ? 16 Ho! I kamene emal᷊aing kimire u iạ e tawe sarang sěnsul᷊e nakasigěsạ sikamene. O kawe piạu měbẹ̌bera u iạ ini e mal᷊iewehẹ̌;u iạ e makạhombang untunge wọu i kamene ual᷊ingutahuakal᷊ẹ̌ku. 17 Makoạbe kereapa! Arau iạ e kai mạnawụuntunge wọu i sire takụ irẹ̌dolohẹ̌ si kamene tangu? 18 Iạe seng nendoloh'i Titus pinẹ̌wo si kamene, ringangu iạněndolohu anạ u sěmbaụ Sahani wal᷊ine ene niapatakingsi sie. Kụ kai mạngal᷊ạ untunge i Titus bọu i kamenengae? Kai i kandua e mělẹ̌hal᷊ẹ̌be monane mẹ̌sul᷊ungmase koạ u pělahal᷊ẹ̌ i kandua e mal᷊aing mẹ̌sul᷊ung.19 Aramanung su něnnang kamene i kami e kai mědeạumẹ̌tahutěndạu watangeng i kami su těngong kamene? Ikamene mambeng nẹ̌sal᷊a ěnna! Mawu Ruata e masingkạu kěbị iwẹ̌berang kami e ute kai tụtuhụ kapulung Kristus.Dingangu kěbị apan nikoạ i kami e kai waugu ipạmětịpẹ̌bawiah'i kamene marohkẹ̌. 20 Iạ e ghụgěnggang, u sutempong iạ mẹ̌wo si kamene sarung, takụbe kaẹ̌bakengi kamene e wal᷊inewe kere lẹ̌harapeng. Kiwuạu kaisarung piạu měmpẹ̌kakoka, mẹ̌sasingking, naung matětị,mal᷊aanggang, měmpẹ̌sasamedẹ̌, měmpẹ̌sẹ̌sasahowong,obotẹ̌ dingangu pẹ̌gaghaghohaeng. 21 Iạ kai ghụgěnggangu kamagengu su tempong iạ duměnta ute Mawu Ruatae sarung mapakasanạ'u iạ sutěngong kamene, dinganguiạ e sarung sumangị batụu mal᷊awọ sutal᷊oarang kamenee kụ nạung měmpědẹ̌dosa e tawe nẹ̌bal᷊ui ringangu tawe

2 KORINTUS 13.1–7 556něngědo wọu kakakoạ i sire lamuhụ, kotorẹ̌ dingangutawe su hinone.13 1 Seng katěllun sul᷊ene ini e iạ duměnta mẹ̌wosi kamene. Su ral᷊ungu Winohẹ Susi e kạbawohẹ,"Walạewe su hal᷊ẹ̌ sude, kai hinong tahutěngadeng urarua arau těllung katau sahidine, wuhụewe hal᷊ẹ̌ eneiaku." 2 Taumata nạung su tempo tamai e seng bọunẹ̌koạ pẹ̌sasal᷊a ringangu kěbịewe taumata wal᷊ine, sengbọu takụ lẹ̌habareng kal᷊imona su tempong iạ nẹ̌wo sikamene su karuan sul᷊ene. Kụ ini e tangu těntal᷊ang iạdeng maraung kamene, iạ maul᷊ị kapia u kamageng u iạsaụ duměnta kapia, ute tawẹ u sarang sěngkatau wọu isire kụ sarung mal᷊iwirẹ̌ bọu hukumang. 3 Tangu i kamenesarungbe makaěbạ kěbị sasahidi apang ikẹ̌kapulungkamene u i Kristus e kahěnga-hěngang mělẹ̌hengetanglụl᷊iu watangengku. Kereu i Kristus e mẹ̌karadiahang sikamene ute i Sie wal᷊inewe mělẹ̌londo, kaiso i Sie kaiměnodẹu kawasan'E sutal᷊oarang kamene. 4 Těngadẹ̌ buesu tempong i Sie nikuruisẹ̌, i Sie kai lome, kai arawe orasẹ̌ini e i Sie kai nẹ̌biahẹ̌ ual᷊ingu kawasan Duata. I kamimal᷊aing lome su ral᷊ungu pẹ̌bawiah'i kami kụ nasěmbaụdingang'i Kristus, kaiso kereu i kami mẹ̌těngong kamene, ikami e mal᷊aing sěngkakatoghasẹ̌ dingang i Kristus ual᷊ing'ukawasan Duata. 5 Kěnang i kamene pěmpanikạ batangengi kamene hala, měnsang i kamene kahěnga-hěngangbeměmpẹ̌bẹ̌biahẹ̌ mạbawanggilẹ̌ su pangangimang siKristus! Mamben těngadẹ̌ i kamene masingkạ u i KristusYesus e ene su ral᷊ung i kamene! -- nẹ̌tatěntangbengkereu i kamene kahěnga-hěngang tawe mangimang. 6 Iạmělẹ̌harapẹ̌u i kamene masingkạ bue u i kami e wal᷊inewetaumata tạ darage. 7 I kami e mẹ̌kẹ̌kal᷊iomaneng su MawuRuata mal᷊owọko i Sie mẹ̌tul᷊ung i kamene tadeạu tawemẹ̌koạ pẹ̌sasal᷊a. Bal᷊inewe waugu mạpasiala u i kami

2 KORINTUS 13.8–14 557e mambem pelesa měmunara, kai tadeạu i kameneměmpẹ̌koạbe apang ikẹ̌kapulun Duata e -- baẹbe kěllaěngi kami e ta nakawěbal᷊ẹ̌, kai tawẹ apa-apa! 8 U i kami etawe makakoạbe apa mẹ̌gul᷊ewasu katul᷊idẹ̌ e; i kami ehinongbe tumuhụ katul᷊idẹ̌ e. 9 Mal᷊uasẹ̌ bue kereu i kami elome, ringangu i kamene e matoghasẹ̌. I kami e mal᷊aingměkẹ̌kal᷊iomaneng tadeạu i kamene e měngkasukụ. 10 Kaiual᷊ingu ene hakịu iạ němohẹ u suratẹ̌ ini su tempong iạ ewědang tawẹ dise ringang i kamene. Ual᷊ingu ene tangu,kereu iạ e sarung duměnta ute tawahal᷊uasu iạ měhěgisẹ̌si kamene mẹ̌pakẹ u kawasa nionggọu Mawu e si siạ.Kawasa ene nionggọ e ipạmangung si kamene wal᷊ineweipẹ̌gěnggoghahẹ̌. 11 Samurine manga anạ u sěmbaụ,pakaral᷊uasẹ̌ bue i kamene, ringangu pěmpẹ̌tawakal᷊i wue ikamene měmpẹ̌těngkasukụ. Kụ tarimạko sasal᷊ěnhọku e.Pakasasěngkanaung bue ringangu pakaghaghighilẹ̌ bue.Mawu Ruata e kai pungu tatal᷊ěntụ dingangu pẹ̌darame esarung mahundingang i kamene. 12 Pěmpẹ̌papangadatẹ̌bue sěmbaụ dingangu wal᷊ine, su ral᷊ungu pẹ̌kakakěndagẹ̌e kerẹewe pẹ̌tatěnganạu sěmbaụ u taumatan Sahani.Pakụ umat'u Ruata e mạngimang e němpěndohongbetabeạ si kamene. 13 Mawu Yesus Kristus měngal᷊amatẹ̌ sikamene. Mawu Ruata e kụkěndag'i kamene, dinganguRohkẹ̌ u Ruata e mạněntanudẹ̌ si kamene sidutu! Adat'ikami, Paulus 14 (13:13)

GALATIA1 1 Manga anạ u sěmbaụ apan jamaatẹ̌ su kạguwạuGalaa; Iạ Paulus dingangu kěbị anạ u sěmbaụ Sahaniapan dingangku, mělẹ̌harapẹ̌ milombọko Mawu Ruatai Amang i kitẹ dingangu Mawu Yesus Kristus mangonggọu al᷊amatẹ̌ dingangu karal᷊unsemahẹ̌ si kamene. Iạnakoạ rasulẹ̌ e bal᷊inewe ual᷊ingu taumata arau ual᷊ingnihengkẹ u taumata, kaiso kai ual᷊ingu i Yesus Kristusdingangu Mawu Ruata i Amang i kitẹ kụ seng niapẹ̌biah'iSie kapia wọu kapapohong'E. 2 (1:1) 3 (1:1) 4 Tumol᷊ekapulun Duata i Amang i kitẹ, i Kristus e nanarakangu watangenge nakoạ sasal᷊iung kal᷊awọu rosang kitẹ,tadeạu i kitẹ ipakasal᷊amatẹ̌ bọu tempong karal᷊aị inie. 5 Dalo su Ruata sarang marěngụ-děngụ. Aming! 6 Iạdụdal᷊inaụ u manga anạ u sěmbaụ! I kamene nịkakuinDuata ual᷊ingu tatal᷊ěntụ i Kristus, arawe ini i kamenekawe kal᷊ighạe měmpẹ̌bilingu Ruata kụ tumol᷊e, "injilẹ̌"bal᷊ine, su l᷊ikudu Injilẹ̌ bọu anun Duata. 7 Tumuhụ dal᷊engeute, tawẹ, "injilẹ̌ bal᷊ine". Kětạeng piạu mělẹ̌habaru"injilẹ̌" mạanun Kristus si kamene ipẹ̌kẹ̌kakal᷊iu hakịewenmakạkoạ ganohạ si kamene. 8 Taumata kụ mělẹ̌habar'u"injilẹ̌" su l᷊ikudu Injilẹ̌ ilẹ̌habari kami e, ute walạe kere isie pakihukung u Ruata, maningbe lai tau ene kawe i kamihala arau kawe malaekatẹ̌ bọu sorga. 9 I kami seng bọunẹ̌bera kal᷊imona, kụ ini e tangu sěnsul᷊eko l᷊ai iạ mẹ̌bera:taumata mělẹ̌habaru, "injilẹ̌" bal᷊ine, su l᷊ikudu Injilẹ̌ kụseng kinatarimạ i kamene wọi kami e ute taumata enemạpiangbe nịlahukungu Ruata. 10 Kụ kiwụau ual᷊inguene tangú kai iạ mangạ e mělẹ̌harapẹ̌ ilẹ̌akun taumata?Mambeng tala! Iạ kětạeng mělẹ̌harapẹ̌ pěngangakun

GALATIA 1.11–22 559Duata. Apa měnsang iạ kai kạpẹ̌ngẹ̌ngal᷊ạ e naungutaumata tadeạu makal᷊uasẹ̌ naungu taumata? Kereu iạbẹ̌dang mẹ̌kẹ̌kọa kerene ute, wal᷊inewe ěllang i Kristus.11 Manga anạ u sěmbaụ harusẹ̌ masingkạ u Injilẹ̌ takụnihabarẹ̌ e wal᷊inewe wọu taumata. 12 Iạ e tawe manarimạu habarẹ̌ ene wọu taumata, ringangu tawẹ u sarangsěngkatau l᷊ai kụ naněnro si siạ. I Yesus Kristus sẹ̌sane enělahẹ u ral᷊ohon Injilẹ̌ ene si siạ. 13 Tantu i kamene sengnakaringihẹ̌ mạanung pẹ̌bawiahẹ̌ku nạung kal᷊imona keresěngkatau tumatol᷊e agaman Yahudi. I kamene masingkạukereapa kahẹ̌gise iạ mẹ̌koạ jamạat'u Mawu ringangukereapa kasẹ̌gade iạ mẹ̌deạu makapěminasa. 14 Su hal᷊ẹ̌u měndal᷊engu agaman Yahudi, iạ nangělembo wue wọukal᷊awọu taumatan Yahudi apạewen sěnnuwo ringangku.Iạ e makěhagẹ̌ bue su hal᷊ẹ̌ u manga tundung i upunggaghurang i kami. 15 Kai ual᷊ingu kapian naungu MawuRuata, i Sie namile si siạ kal᷊imonan iạ niwantelẹ̌ dingangunẹ̌kui si siạ tadeạu mẹ̌tangkiang si Sie. 16 Mawu Ruatanělahẹ u Ahus'E si siạ tadeạu Wal᷊o Mapia mạanung Ahus'Ebotonge takụ ihabarẹ̌ su apam bal᷊ine tau Yahudi. Sutempo ene iạ tawe nakoạ sol᷊ong anun sarang sěngkataumědeạu makitěgu. 17 Iạ e tawe lai nakoạ sarang anunsai-sai su Yerusalem apan seng kal᷊imona wọu iạ nakoạrasulẹ̌. Kai iạ e rimal᷊eng sarang banuang Arabẹ̌, masewọu ene nẹ̌sul᷊e kapia sol᷊ong Damsyik lai. 18 Těllu taungtuhụ e, iạ nakoạ sarang Yerusalem mẹ̌deạu mẹ̌sombangdingangi Petrus. Iạ nẹ̌tanạ dingange kětạu mapul᷊o l᷊imasu ěllone karěngụe. 19 Iạ tawe nẹ̌sombang dingangumanga rasul bal᷊ine, kětạewen i Yakobus anạ u sěmbaụu Mawu. 20 Apang kụ takụ niwohẹ ini e kai těngadẹ̌.Ruata e masingkạ u iạ tawe mẹ̌kon! 21 Bọu ene iạ nakoạsarang manga wanuan Siria ringangu Kilikia. 22 Sarangtempo ene manga jamạat Sahani su Yudea e wẹ̌dang tawe

GALATIA 1.23–2.8 560apidu nakakiral᷊a. 23 I sire kětạeng makạdingihẹ̌ taumataněmpẹ̌bera, "Taumata kụ nạung kạngerẹ mạnumbiagẹ̌ sikami, ini e mẹ̌lẹ̌habaru pangangimang kụ kạngerẹ nạungkapulune kawe winasaěng." 24 Tangu i sire němpẹ̌daloRuata ual᷊ingu iạ.2 1 Mapul᷊o ěpạ su taunge tuhụ e, iạ nẹ̌bal᷊ị sarangYerusalem dingangi Barnabas, masene nẹ̌bawa ko l᷊aisi Titus. 2 Iạ nakoạ sarang Yerusalem batụu Mawu Ruatae seng nělahẹ si siạ u iạ harusẹ̌ tamai. Kụ sural᷊ungkenpẹ̌sasombang natuntụ dingangu manga matatebonesene, iạ něnualagu Injilẹ̌ apan takụ ilẹ̌habarẹ̌ su taumataapạewen bal᷊ine Yahudi. Batụu iạ madiri tawakal᷊iku nạungkạngerẹ, dingangu orasẹ̌ ini e makoạbe tawẹ mangal᷊ene.3 I Titus, dingangku e kai sěngkatau taumatan Yunani,kai tawe nisihasa pạtol᷊e ahan sunatẹ̌ e, 4 maning laipiạ taumata měmpẹ̌nẹ̌nihasang hal᷊ẹ̌ ene. I sire kaitaumata němpẹ̌kěmbuni su ral᷊ungu ghal᷊ipohon kitẹ kụmakịkạ u kai anạ u sěmbaụ. I sire němpẹ̌těngkal᷊aụmapěni-pěnisẹ̌ mẹ̌deạu měmpẹ̌pahimang karal᷊iwir'i kitẹual᷊ingu i kitẹ kawe nakauhẹ̌ dingangi Kristus Yesus. Isire mapulu mapẹ̌bal᷊ị i kitẹ nạung kere kal᷊imona kereěllang, 5 kai i kami e tawe napakawala kadiongeng sarangkadodọ si sire, ual᷊ingu i kami mapulu měndiagạ tadeạuInjilẹ̌ e kạtatanạbe wurẹ̌si waugi kamene. 6 Maningkerene, tawẹ apawe manga hal᷊ẹ̌ buhu tẹ̌tuntukang bọuiạ kahian taumata apạewen ikẹ̌kapanda matatebone --kai si siạ ete wue měngkate mẹ̌sul᷊ung kereu i sire kawematatebone arau tala watụ u Ruata e tawe měmandagha. 7 Su sěmběkane, taumata kụ ikẹ̌kasilo matatěbone emạngaku, u Ruata seng dimolohu iạ mẹ̌deạu pẹ̌lẹ̌habaruInjilẹ̌ su wal᷊ine tau Yahudi, mẹ̌sul᷊ungu kere i Sie sengněngoro si Petrus baugu pěhabaru Injilẹ̌ ene su tauYahudi. 8 Watụ u Ruata e nangonggọ u toghasẹ̌ si Petrus

GALATIA 2.9–16 561baugu makoạ darolohang baugu tau Yahudi, ringanguměngonggọ u toghasẹ̌ l᷊ai si siạ makoạ darolohang bauguwal᷊ine tau Yahudi. 9 I Yakobus, i Petrus dingangi Yohanes,apang kakěllaěng nakoạ manga těmbonangu jamaatẹ̌něngaku u Ruata seng něngonggọu munara těntani inie si siạ. Tangu i sire něngumbelẹ lima ringangi Barnabasdingangku nakoạ kere taalan pẹ̌dal᷊ahapị. Mase i sireringangi kami mapulu mẹ̌sěngkanaung sarung měmunarasutal᷊oaran manga wansa wal᷊ine Yahudi ringangi siresutal᷊oaran tau Yahudi. 10 Kakěsạe rorong i sire ute kaimẹ̌deạu i kami iapạtangang tau kasiang kụ iạ mambengmal᷊uasẹ̌ mẹ̌koạ hal᷊ẹ̌ ene. 11 Sarạeng i Petrus diměntasu Anokia, iạ dimokạ si sie su těngone batụu kakanoạe nẹ̌sal᷊a. 12 Kahumotong-motongange i sie naiangkimaěng-sěngkakaěng dingangu manga anạ u sěmbaụbal᷊ine tau Yahudi. Arawe sarạeng taumata rarolohangi Yakobus narěnta, i sie napakaraung batangenge wọumanga anạ u sěmbaụ bal᷊ine tau Yahudi sembeng laitawe mapulu kumaěng dingangi sire, watụ u mạtakụu i sire kụ mapulu tadeạu kěbị taumata ipakisunatẹ̌.13 Manga anạ u sěmbaụ Yahudi lai wal᷊ine mal᷊aing mol᷊esěngkapěmělle kere i Petrus, hakịu i Barnabas mal᷊aingkẹ̌kawinsanaěngu pěmaměllen sire. 14 Kerene iạ makasilou kakanoạ i sire tawe sěndal᷊engu katěngadu Injilẹ̌ ene, iạnẹ̌bera si Petrus su těngong kakěpal᷊u taumata narěntasene, "Kamagengu i kamene taumatan Yahudi kai sengměbẹ̌biahẹ̌ kere wal᷊ine tau Yahudi, unụe wue i kameneměnihasawe taumata wal᷊ine mẹ̌biahẹ̌ kere tau Yahudi?"15 Těngadẹ̌ tumuhụ asal᷊ẹ̌, i kami kai tau Yahudi kụbal᷊inewe "taumata wal᷊ine Yahudi marosa". 16 Maning lai ikami masingkạ u taumata e mẹ̌sěngkapia ringangu Ruatakẹ̌taeng ual᷊ingu mangimang si Yesus Kristus, kai wal᷊ineweual᷊ingu měndal᷊engu toratẹ̌. I kami hala l᷊ai mạngimang si

GALATIA 2.17–3.3 562Yesus Kristus, mẹ̌deạu i kami mẹ̌sěngkapian Mawu Ruata,ual᷊ingken pěngangimang i kami ene, kai wal᷊inewe ual᷊ingui kami mẹ̌děndal᷊engu toratẹ̌. Batụu ual᷊ingu měndal᷊engutoratẹ̌ e, tawẹu sarang sěngkatau rembeng mẹ̌sěngkapianDuata kapia. 17 I kami e seng mẹ̌tẹ̌tatětehẹ̌ sěngapambotonge mẹ̌sěngkapian Duata supẹ̌bawiahẹ̌ masěmbaụdingangi Kristus. Kai kamagengu seng bọu měndal᷊enguene, kutẹu i kami e mang těbe "taumata marosa" mal᷊aingkere taumata wal᷊ine tau Yahudi, apa měnsang ini e ual᷊ingui Kristus nakawarạdosa si kami ngae? Nal᷊ahẹu mambengtala! 18 Kereu iạ měmětị saụ ahan toratẹ̌ kụ seng takụnighoghahẹ̌, ute iạ seng nakoạ taha l᷊ampa toratẹ̌. 19 Kaiiạ e seng nate su toratẹ̌ -- niapakapate waugu toratẹ̌ene sẹ̌sane -- mẹ̌deạu iạ makapẹ̌biahẹ̌ baugu Ruata. Iạseng nikuruisẹ̌ dingangkeweng Kristus. 20 Kutẹu ini ewal᷊ine lai iạ měbẹ̌biahẹ̌ kaiso i Kristus měbẹ̌biahẹ̌ sural᷊ungu watangengku. Biahẹ̌ ini takụ ipẹ̌bẹ̌biahẹ̌ ini ekai pẹ̌bawiahẹ̌ ual᷊ingu pangangimang su Ahusu Ruatakiměndagu iạ dingangu seng nẹ̌těngkasarakang bauguiạ. 21 Iạ tawe mẹ̌gagholọu tatal᷊ěntụ u Ruata e. Kereupẹ̌kakauhu taumata ringangu Ruata e mariadi mapia saụual᷊ingu měndal᷊engu toratẹ̌, ene mangal᷊ene kapapohong iKristus tawẹ gunane!3 1 Manga anạ u sěmbaụ taumatang Galaa! Ikamene mambeng longong! Kụ i kamene měnsangnikaraghusang i sai? Papateng Kristus su kuruisẹ̌ e sengtakụ saụ nitualagẹ̌ dingangu mal᷊ahẹ-l᷊ahẹ si kamene!2 Kěnangko pẹ̌habarẹ̌ si siạ hal᷊ẹ̌ sěmbaụ ini: Apa i kameneseng něnarimạu Rohkẹ̌ u Ruata ual᷊ingu měndal᷊engutoratẹ̌, arau kai ual᷊ingu i kamene nakaringihẹ̌ Injilẹ̌bọu Ruata ringangu mạngimang si Kristus? 3 Unụ e ikamene kerene kal᷊ongonge! I kamene seng němpanětạu pẹ̌bawiahẹ̌ buhu ringangu Rohkẹ̌ u Ruata, kawe ini

GALATIA 3.4–12 563i kamene mapulu mapakasukụ ene ringangu kuatuwatangeng hala? 4 Kụ kai tawẹ kěhase kěbị apan sengnikaěbạ i kamene tangu? Kawe unụe tawẹ gunane?5 Ruata e nangonggọ u Rohkẹ̌'E si kamene ringangunẹ̌koạ manga tanda makạl᷊aherang sutal᷊oarang kamene.Apa měnsang Duata e nẹ̌koạ ene ual᷊ingu i kameneněndal᷊engu toratẹ̌ arau ual᷊ingu i kamene nakaringihẹ̌Injilẹ̌ e kụ mangimang si Kristus? 6 Ene mẹ̌sul᷊ungu keremạbawohẹ su ral᷊ungu Winohẹ Susi mạanung Abraham --kere ini, "i Abraham mạngimang su Mawu Ruata, ringanguual᷊ingu pangangimange ene i sie nitarimạ u Mawu Ruataal᷊ingkai taumata makạl᷊uasẹ naungu Mawu Ruata." 7 Kụkěnangko i kamene pakaěnna u taumata kahěnga-hěnganghěntong Abraham ute kai taumata mạngimang suRuata. 8 Winohẹ Susi seng nakasilo rokeng kal᷊imona uRuata e kawasa mapakariadin bal᷊ine tau Yahudi e saụmẹ̌sěngkapian Duata, kereu i sire mangimang si Sie. Injilẹ̌ene nipakasingkạ dokeng kal᷊imona si Abraham su ral᷊ungukědo ini, "Su ral᷊ung i kau Ruata sarung měngal᷊amatẹ̌pakụ umatẹ̌ su wowon dunia." 9 I Abraham mạngimanghakịu i sie nial᷊amateng. Kerene lai pakụ taumata apangmangimang, sarung sěngkaal᷊amatẹ̌ dingangkewen iAbraham. 10 Apan taumata kụ mạngumbala su toratẹ̌e kěbị mẹ̌bẹ̌biahẹ̌ su al᷊ungu laane. Batụu su ral᷊unguWinohẹ Susi mạbawohẹ u, "I sain tawẹ saane měndal᷊engpakụ apan mạbawohẹ su ral᷊ungu bukẹ̌ u toratẹ̌ e, ianengDuata!" 11 Tawẹ u sarang sěngkatau mẹ̌sěngkapia ringanguRuata ual᷊ingu mẹ̌děndal᷊engu toratẹ̌. Hal᷊ẹ̌ ene seng nilahẹsu ral᷊ungu Winohẹ Susi, "Kětạeng isain mạngimang suRuata hakịu pẹ̌kakauhẹ̌ dingangu Ruata saụ makoạ mapiakụ sarung mẹ̌biahẹ̌!" 12 Kai toratẹ̌ e tawe kinaianengsu pangangimang. Su ral᷊ungu Winohẹ Susi mạbawohẹu i sain měndal᷊engu toratẹ̌ e, sarung mẹ̌biahẹ̌ ual᷊ingu

GALATIA 3.13–20 564toratẹ̌ ene. 13 Arawe i Kristus něliwirẹ̌ si kitẹ bọu anentoratẹ̌. I Sie nẹ̌koạ ene ringangu napakawalan batangeng'Enianeng, ual᷊ingu i kitẹ. Batụu su ral᷊ungu Winohẹ Susimạbawohẹ, "Kal᷊aane, si sain nate mạgaghantong sukalu." 14 I Kristus nẹ̌koạ kerene tadeạu al᷊amatẹ̌ nikẹ̌donDuata si Abraham nionggọ l᷊ai su apan bal᷊ine tau Yahudi.Ual᷊ingu ene i kitẹ mal᷊aing mạngimang su Ruata kụmakatarimạ u Rohkẹ̌ kụ nikẹ̌don Duata ene. 15 Mangaanạ u sěmbaụ! Mạpiangbe iạ mẹ̌pakẹ u kakakěllaěng bọuěbạu pẹ̌bawiahẹ̌ měllo-měllo. Kereu taumata měngikịupẹ̌kakakědo kụ kẹ̌do ene seng nitahuntěngareng utetawẹu sarang sěngkatau makaghoghahẹ̌ pẹ̌kakakẹ̌do ene,arau makapěnambang manga apa si sie. 16 Kal᷊awọu kẹ̌donDuata e nịkakoạ u Ruata waug'i Abraham dingangu wauguhěnton Abraham. Su ral᷊ungu Winohẹ Susi tawe nawohẹ"kai waugu taumata hěnton Abraham", kụ mangal᷊enetaumata l᷊awọ. Kutẹu mạbawohẹ sene ute, "dinganguwaugu pal᷊ahěntonu mangal᷊ene sěngkatau tudẹ", kụ kaii Kristus. 17 Kụ takụ sarung ipaul᷊ị sini kai ini: pẹ̌kakẹ̌donDuata seng nikoạ dingangu nitahutěngadeng kal᷊imona.Toratẹ̌ kụ nionggọ samurin ěpạ u hasụ těllum pul᷊o sutaunge tawe makaghoghahẹ̌ pěnanahuntěngadẹ̌ dingangumakarẹ̌dasẹ̌be kẹ̌don Duata ene. 18 Kai kereu laonggọ uRuata isẹ̌sangẹ su toratẹ̌ ute ene wal᷊inewe lai laonggọ sukẹ̌do. Ual᷊ingu Ruata seng nẹ̌kědo si Abraham, ute Ruata enangonggọ u ene si sie. 19 Kamageng kerene, kai wauguapa tangu toratẹ̌ e nionggọ? Sasimbange ute toratẹ̌ ene kainitamba tadeạu mělahẹu pěndal᷊ampang taumata. Toratẹ̌ene kětạeng mapakẹ sarạeng darěntan sěngkatau hitenAbraham kụ nisẹ̌bạ su ral᷊ungu kẹ̌don Duata si Abraham.Toratẹ̌ ene nionggọ u manga malạekatẹ̌ piạ měnaněpasesěngkatau taumata. 20 Kụ hinong piạ duang kamonaěng,buhụewe piạ sěngkatau mananal᷊oarane. Arawe Ruata

GALATIA 3.21–4.1 565e tawe mẹ̌gaghausẹ̌ mananal᷊oarane, watụ u kai i Siesẹ̌sane kimanoạ. 21 Kụ apa měnsang ene mangal᷊ene utetoratẹ̌ e mědẹ̌dokạ dingangu kẹ̌don Duata? Mambengtěngadẹ̌ tala! Kai kereu toratẹ̌ e nionggọ mẹ̌deạumakariadi al᷊amatẹ̌ su pẹ̌bawiahu taumata, tangu taumatae makapẹ̌sěngkapiawen Duata su ral᷊ungu toratẹ̌. 22 Kai sural᷊ungu Winohẹ Susi mạbawohẹ pakụ taumata e kai sual᷊ungu kawasan dosa. Ual᷊ingu ene, laonggọ kụ pinẹ̌kẹ̌dokụ niwěnta su pangangimang si Yesus Kristus nionggọsi sire apan měmpạngimang! 23 Těntal᷊ang ta nạděntatempone mangimang si Kristus, i kitẹ dẹ̌diagatengu toratẹ̌masěga-sěgadẹ̌; i kitẹ mẹ̌sul᷊ungu nịkakurung sarangpangangimang ene ilahẹ. 24 Dingangu kerene ute, toratẹ̌e nakoạ kere měnanitị si kitẹ sarang i Kristus duměntamẹ̌deạu mapakariadin kitẹ saụ mẹ̌sěngkapian Duataual᷊ingu i kitẹ mạngimang si Kristus. 25 Orasẹ̌ ini, ual᷊inguseng tempone taumata mangimang si Kristus ute i kitẹsemben tawe lai kangu toratẹ̌. 26 Ual᷊ingu i kamenemạngimang si Kristus Yesus, ute i kamene nasěmbaụdingangi Sie; kụ ual᷊ingu ene i kamene nakoạ manga anạ uRuata. 27 I kamene kěbị seng nisahani su areng i Kristus, kụi kamene seng něnarimạ u watangeng i kamene apạewenkakakoạ i Kristus sẹ̌sane. 28 Su ral᷊ungu ene ute sembentawẹ pẹ̌dal᷊ahaen tau Yahudi ringangu wal᷊ine Yahudi bọutal᷊oaran ěllang dingangu wal᷊ine ěllang, bọu tal᷊oarang esẹdingangu wawine. I kamene kěbị e nasěmbaụ ual᷊ingu iKristus Yesus. 29 Kereu i kamene tẹ̌taghuaneng i Kristus,ute i kamene kai hěnton Abraham. Kụ i kamene sarungmanarimạ u apang kụ nikẹ̌don Duata.4 1 Kai iạ e hinong manahuntěngadẹ̌ u karěngụ usěngkatau taghuang pusakạ e reng darodọ, ute hinongpiạ taumata měnẹ̌nahimata si sie ringangu mangurusẹ̌haghin pandungange sarang i sie makakarangu umure

GALATIA 4.2–13 566kụ nantung amange. I sie i kěkoạ mẹ̌sul᷊ungu sěngkatauěllang manịeng i sie tuhụ hinone kawe taghuangu pakụarětạ ene. 2 (4:1) 3 Kerene lai ringangi kitẹ: Karěngụ ui kitẹ deng ta nạtěllang, i kitẹ nịkakoạ ěllangu mangarohkẹ̌ apan mạngawasa dunia ini. 4 Arawe su temponemapia, Ruata e rimoloh'u Ahuse sarang dunia. Ahuseene niwantelu, sěngkatau wawine kụ nẹ̌biahẹ̌ su ral᷊ungukawasan toratẹ̌. 5 Ual᷊ingu ene, i Sie napakal᷊iwiru mangataumata měbẹ̌biahẹ̌ su al᷊ungu kawasan toratẹ̌; tadeạu ikitẹ lai makoạbe manga anạ u Ruata. 6 Ual᷊ingu i kamenekai manga anạ u Ruata, Mawu Ruata rimolohu Rohkẹ̌ uAhus'E mapasuẹ̌ su ral᷊ungu naung i kamene ringangunaungku, kụ Rohkẹ̌ ete měkẹ̌kui, "Amang, oh Amangku."7 Kutẹu, i kamene semben bal᷊ine lai ěllang, kaiso kaweanạ. Kụ ual᷊ingu i kamene kawe anạ u Ruata ute Ruatae sarung měgěllị u pakụ sạbarang apan nisadian'Ewaugu manga anạ'E. 8 Kangerẹ i kamene wẹ̌gan Duata,ene hakịu i kamene nakoạ ěllangu manga kawasa kụlẹ̌ěnang kere mahang duata, kai tumuhụ hinone wal᷊ineweRuata kahěnga-hěngang. 9 Arawe orasẹ̌ ini e i kameneseng masingkạ u Ruata, arau limembo l᷊ain kapiangeDuata e masingkạ i kamene. Kụ unụ e i kamene saụbe laimẹ̌sul᷊e su manga rohkẹ̌ u dunia ini apan lome ringangukasiang? Unụ e i kamene mapulu saụ ipẹ̌tahuěllangumanga rohkẹ̌ ene? 10 I kamene měsẹ̌sěmpị be mangaěllo sahị, manga wul᷊ang sahị dingangu manga taungsahị. 11 Iạ gụgěnggang, kiwuạ u pẹ̌tatěngkasaghedẹ̌kuwaugi kamene tạ pul᷊ise apa. 12 Manga anạ u sěmbaụ! Iạmědẹ̌dorong sěngapam botonge tadeạu i kamene makoạkere iạ. Ual᷊ingu iạ mal᷊aing seng nakoạ kere i kamene. Ikamene tawe němpẹ̌koạbe sal᷊a manga apa su těngoku.13 I kamene tantu reng makạtahěndung kai apạ e nakariadisi siạ dokeng tẹ̌tạe nakapěhabaru Injilẹ̌ e si kamene.

GALATIA 4.14–23 567Batụu kai ual᷊ingu iạ nasakị. 14 Su tempo ene i kamenetawe narěnngu iạ, maningbe kakakoạu wadangkuenakoạ sasal᷊ukạ masaria si kamene. Kaiso i kameneněmpanarimạbeng iạ tabidạen němpanarimạ u malaekatuMawu arau kere němpanarimạ i Kristus Yesus sẹ̌sane. 15 Ikamene měngkawe apa maral᷊uasẹ̌ kahěngang su tempoene. Arawe ini ute kai suapạ e karal᷊uasẹ̌ ene? Iạ masingkạu su tempo ene i kamene mambeng mapulu měmpělěsạmatang kamene hala mědeạu onggotang si siạ, kereu enewotonge ikakoạ. 16 Apa i kamene ini seng mẹ̌tẹ̌něnnangiạ kere sědụ, ual᷊ingu iạ mělẹ̌lahẹu katěngadẹ̌ si kamene?17 Manga taumata wal᷊ine ene měngkate makěhagẹ̌měmpẹ̌deạ si kamene, kutẹu manga monan sire kaweral᷊aị. I sire kětạeng mapulu maměsụ pẹ̌kakauhi kameneringangi kami, tadeạu i kamene tumol᷊e si sire ringangukakakěhagẹ̌. 18 Apạewe mapia, lombangeng su ral᷊ungumanga hal᷊ẹ̌ mapia, asal᷊ẹ̌ měngkate kerene kụ abe kawekětạu kamageng iạ ene ringangi kamene. 19 Manga anạkuikẹ̌kěndagẹ̌! Iạ orasẹ̌ ini nakapěndang matědụ ual᷊ingu ikamene. Iạ natatědụ kere sěngkatau wawine matědụ sutempon pamamantelu rariọ. Iạ měngkai masunsara, kereukakakoạ i Kristus wẹ̌dang ta nạsuang su ral᷊ungu watangengi kamene! 20 Iạ měngkate měkẹ̌karimangu mapulu enesutal᷊oarang kamene ini, mědeạu iạ makapẹ̌bisara sikamene ringangu ngihẹ̌ bal᷊ine, ual᷊ingu iạ seng běgaměnsang mẹ̌koạ apa lai ringangi kamene. 21 Manga anạu sěmbaụ apan mapulu mẹ̌biahẹ̌ su al᷊ungu kawasantoratẹ̌, kěnang pẹ̌daringihẹ̌ si siạ! Iạ sarung měhabarẹ̌si kamene apang hinone mạbawohẹ su ral᷊ungu bukẹ̌ uTora Musa. 22 Sene mạbawohẹ u i Abraham piạ anạ eruang katau: I ninang anạ e sěmbaụ kai sěngkatau ěllang,arawe i ninangu anạ bal᷊ine e taumatawe wal᷊ine ěllang.23 Anạ u wawine nakoạ ěllange piněhěndingbe su kapulun

GALATIA 4.24–5.3 568taumata. Arawe anạ u wawine wal᷊ine ěllange, naiwantelẹ̌ual᷊ingu nịkakědon Duata. 24 Ini wotonge ipakẹ makoạpapinintu. Bawine ruang katau ene, kai tabidạu papinintunkẹ̌do rarua; sěmbaụ e wọu Wul᷊udu Sinai -- ene e kai iHagar; manga anạ e piněhěnding kere ěllang. 25 Kụ i Hagarene kai Wul᷊udu Sinai su ěntanang Arabẹ̌. I sie mělẹ̌lahẹu soang Yerusalem dingangu kal᷊awọu tumanạ e orasẹ̌ini seng nakoạ ěllang. 26 Arawe Yerusalem su sorga enekai Yerusalem nal᷊iu kụ i sie kai i ninang i kitẹ. 27 Batụu sural᷊ungu Winohẹ Susi e mạbawohẹ, "Pahul᷊uasẹ̌ i kamenemanga wawine kụ tawe nẹ̌hanạ! Pahul᷊iagẹ̌ dingangupẹ̌tahimokoi ei kamene ta makapěndang kal᷊iking bawineměhěnding! U wawine něntangu kawinge makareạ anạlimembong kal᷊awọe wọu wawine měbẹ̌biahẹ̌ dingangukawinge." 28 Manga anạ u sěmbaụ! I kamene hala kaimanga anạ u Ruata nipěhanạ ual᷊ingu kẹ̌don Duata; ikamene mẹ̌sul᷊ung'i Ishak. 29 Su tempo ene anạ piněhanạsu kapulun taumata, mạnumbiagẹ̌ anạ piněhanạ ual᷊ingukapulun Rohkẹ̌ u Ruata. Kerene lai orasẹ̌ ini. 30 Kai apawue mạbawohẹ su ral᷊ungu Winohẹ Susi? Sene mạbawohẹkere ini: "Tokol᷊ẹ̌ko ěllang bawine ene ringangkewenanạ e, watụ u anạ u tau wawine ěndaịe sarung tawemakapěmusakạ dingangu anạ u tau wawine kụ bal᷊ineěllange." 31 Kụ manga anạ u sěmbaụ i kitẹ ini e wal᷊inewemanga anạ bọu sěngkatau ěllang bawine; i kitẹ e kaimanga anạ bọu wawine nal᷊iwirẹ̌ e.5 1 I kitẹ ini e seng nal᷊iwirẹ̌, u i Kristus seng něliwirẹ̌si kitẹ! Kụ ual᷊ingu ene ute pěmpẹ̌tumpaedẹ̌ sukaral᷊iwiru, kụ abe kawe saụ mapulu makitahuěllang.2 Ene ěng, kereu i kamene mẹ̌dorong makisunatẹ̌,ene mangal᷊ene i Kristus tawẹ gunane si kamene. Kụmẹ̌bẹ̌berang ini e kai iạ sẹ̌saku i Paulus. 3 Sěnsul᷊eko l᷊aiiạ mangonggọu ingate su taumata apan mẹ̌dẹ̌dorong

GALATIA 5.4–13 569makisunatẹ̌, u iạ kai hinong měndal᷊engu kaguwạu toratẹ̌!4 Kamageng i kamene mẹ̌tawakal᷊iwe mẹ̌sěngkapianDuata su ral᷊ungu toratẹ̌ ute, mangal᷊ene pẹ̌kakauhuringangi Kristus e seng nạběsụ. Kụ ual᷊ingu ene i kamenemẹ̌bẹ̌biahẹ̌ su l᷊ikudu tatal᷊ěntụ u Ruata. 5 Arawe si kami, ikami e mělẹ̌harapẹ̌ u ual᷊ingken tul᷊umangu Rohkẹ̌ u Ruatae ringangu iwěnta su pangangimang i kami si Kristus,Mawu e mapakawalang kami mẹ̌sěngkapia ringang'E.6 Batụu kereu i kitẹ seng nasěmbaụ dingangi KristusYesus, ute hal᷊ẹ̌u tumuhụ arau tawe tumuhụ atorangusunatẹ̌ e tawe lai makoạ sungkal᷊ene. Kụ kahumotongangekětạewen pangangimang si Kristus, kụ ene mal᷊ahẹ sural᷊ungu kakěndagi kitẹ su taumata wal᷊ine. 7 Kạngerẹi kamene nạungbe měbẹ̌bangkuadẹ̌ kerene kapiane!Kụ ini e kawe unụe i kamene seng tawe lai tumuhụkapulun Duata? Kai i sai tangu mạmitaugẹ̌ si kamene?8 Nal᷊ahẹu i sain nẹ̌koạ ene wal᷊inewe Ruata kụ seng nẹ̌kuisi kamene! 9 "Lahaesẹ̌ kạdodọ sarung makatuwo kal᷊awọughol᷊opung," angkuěngu taumata. 10 Manịeng kereneiạ deng bẹ̌dang mangimangu i kamene, sarung tawẹkanaung i kamene wal᷊ine; batụu i kitẹ seng nasěmbaụdingangi Kristus. Kụ iạ mangimangu isaiewen apanmapẹ̌bẹ̌bingọ u naung i kamene, sarung ihukungu Ruata.11 Iạ e wue manga anạ u sěmbaụ, unụe iạ měngkatehanesẹ̌ sẹ̌sẹ̌dukang kereu iạ bẹ̌dang mělẹ̌habaru ahansunatẹ̌ e ghẹ̌gaghal᷊eěng? Kereu iạ mambeng mělẹ̌habarẹ̌kerene, ute pělahabarẹ̌ku su hal᷊ẹ̌ u kuruis'i Kristus etawe makakal᷊ěton sangkural᷊ange. 12 Limembong kapianemanga taumata apan mapẹ̌kẹ̌kal᷊emboghang u něnnangkamene ene saunengke sẹ̌bang sěnsul᷊ẹ bọu jamaatẹ̌.13 I kamene seng nikuiang tadeạu makoạ taumatangkaral᷊iwirẹ̌. Kai abe kawe mẹ̌pakẹu karal᷊iwirẹ̌ ene tadeạuměngkate hanesẹ̌ mẹ̌kẹ̌koạ balạewe apa kapulung

GALATIA 5.14–24 570kamene koateng. Su sěmběkane, i kamene harusẹ̌mẹ̌kakakěndagẹ̌ dingangu mẹ̌tẹ̌tatondong tangkiang.14 Pakụ toratẹ̌ e seng nasahiangkung su ral᷊ungu wawerasěmbaụ ini e, "I kau e kěndagẹ̌kong kasanggidangukerẹewe i kau kuměndagu watangengu hala." 15 Arawekereu i kamene kawe mẹ̌kẹ̌kakahụ sěmbaụ dinganguwal᷊ine, ute pakapia wue, i kamene sarung mawinasasěngkawinasa. 16 Timonaku e kere ini: Balạe kere Rohkẹ̌u Ruata e mamihing si kamene ringangu kumbahangbeměmpẹ̌biahẹ̌ tumuhụ kapulun taumata. 17 Batụu kapuluntaumata e mědẹ̌darokạ dingangu kapulun Rohkẹ̌ u Ruata,dingangu kapulun Rohkẹ̌ u Ruata e mědẹ̌darokạ dingangukapulun taumata. I rẹ̌dua ene měngkate lawọ tawemahang pěloěng hakịu i kamene tawe makakoạ apangkụ ikẹ̌kapulung kamene. 18 Kai kereu Rohkẹ̌ u Ruata emangahạ si kamene, ute i kamene tawe pẹ̌kawasaěngutoratẹ̌. 19 Kapulun tabiatu taumata e mal᷊ahẹ su ral᷊ungumanga kakanoạ u pẹ̌sasundal᷊ẹ̌, karal᷊amuhụ, dingangutawe mělahino; 20 su ral᷊ungu pẹ̌tatahamawu su mahangduata, pẹ̌dal᷊ahopa, su ral᷊ungu pẹ̌sasasẹ̌du, pẹ̌kakakoka,sasingking, mal᷊ighạ mẹ̌pědu, měnẹ̌naung batangenghala; pẹ̌dararal᷊aị; pẹ̌tatawang, 21 dingangkewen pananoi,pẹ̌tatěngkiwukang, pẹ̌sasal᷊imbang, dingangu lai wal᷊ine.Su těngon pakụ ene iạ měmaghẹ maul᷊ị si kameneorasẹ̌ ini kerẹewe nạung seng takụ nipaul᷊ị lai kal᷊imonau apan taumata měmpẹ̌kẹ̌koạ kerene ute tawe makoạdal᷊ohon jamaatu Mawu. 22 Su sěmběkane, kereu Rohkẹ̌u Ruata mangahạ pẹ̌bawiah'u pẹ̌sěngkatau ute wuanekai: I sire mẹ̌kẹ̌kakěndagẹ̌, mẹ̌daral᷊uasẹ̌, maghaghighilẹ̌,makakẹ̌dang, dingangu mawawudi, maral᷊ahimumusěmbaụ su wal᷊ine, masaa, 23 naung i sire masasanạdingangu měngkai mẹ̌tẹ̌těngkaudupu watangeng. Tawẹapa toratẹ̌ mẹ̌sẹ̌sědingu manga hal᷊ẹ̌ kerene. 24 Taumata

GALATIA 5.25–6.9 571apan seng nakoạ tataghuaneng i Kristus Yesus, taumataene seng němate kakakoạ u taumatane ringangu pakụkapulun gẹ̌si ringangu ěnninge. 25 Rohkẹ̌ u Ruata sengnangonggọ si kitẹ pẹ̌bawiahẹ̌ buhu; ual᷊ingu ene i Siemal᷊aing harusẹ̌ měngawasa pẹ̌bawiahi kitẹ. 26 I kitẹ tawewotonge měngobotẹ̌, dingangu mẹ̌tatatědụ u ral᷊ungunaung, ringangu lai mẹ̌papangiri sěmbaụ su wal᷊ine.6 1 Manga anạ u sěmbaụ kereu pẹ̌sěngkatau ikẹ̌katangkạměkẹ̌koạ dosa ute kěnangko, i kamene apanmẹ̌bẹ̌biahẹ̌ tụtuhụ Rohkẹ̌ u Ruata, mamihing tau enepẹ̌sul᷊e su ral᷊eng mapia. Kụ i kamene harusẹ̌ mẹ̌koạ eneringangu kasasikome kụ diagate kumbahang sarang ikamene hala mal᷊aing kasal᷊ukateng. 2 Kěnangko i kameneměmpẹ̌sasumbala měmamasaěng bawawaěngu tau,tadeạu ual᷊ingu ene ute i kamene tụtuhụbe laorong Kristus.3 Kereu pẹ̌sěngkatau mạngěnna u watangenge kawekapiange, sěmbal᷊iau tala wue, ute tau ene mạngakal᷊ẹ̌batangenge hala. 4 Sěngkatau-sěngkatau pasịbanikạbatangenge hala měnsang kakanoạ e mapia arau ral᷊aị.Kereu mapia, i sie wotonge makapěndang lumesạ uhal᷊ẹ̌ ene. Kai semben tawahal᷊uasu isihinge su apangkẹ̌koatengu taumata wal᷊ine. 5 Batụu sěngkatau-sěngkatauhinong masịpasaěng bawawaěnge hala. 6 I saingmanarimạ u těnrong Kristus, kěnang pamahiạ dingangumananěnrone kěbị apan mapia si sie. 7 Kumbahang bekaakal᷊eng. Duata e tawe ikapẹ̌tataghunalang! Apan niasịe ene lai ikapěnsạ e. 8 Kamageng i sain měngasị tuhụkakanoạ u taumatane, i sie sarung maměnsạ u papatewọu kakanoạ e ene. Arawe kereu i sie měngasị tuhụ l᷊aahạu Rohkẹ̌ u Ruata, i sie sarung maměnsạu pẹ̌bawiahẹ̌tutune wọu Rohkẹ̌ u Ruata. 9 Ual᷊ingu ene, kumbahang ikitẹ masahe mẹ̌koạ manga hal᷊ẹ̌ mapia; u kamagengu i kitẹtawe měngẹ̌do mẹ̌koạ manga hal᷊ẹ̌ ene, sěnsul᷊e tempo

GALATIA 6.10–18 572i kitẹ sarung maměnsạ buane. 10 Kụ, karěngụewem piạloahe si kitẹ, ute kěnangko i kitẹ mẹ̌koạ mapia su kěbịtaumata, napal᷊iụ e su manga anạ u sěmbaụ i kitẹ tambapangangimang. 11 Kakěllako pakapia-pia bageang ini takụniwohẹ sẹ̌saku ringangu hurupe gaghaghuwạ. 12 Mangataumata kụ makịdarumalo ringangu manga hal᷊ẹ̌ u ghěsi,i sire e mẹ̌tẹ̌tatẹ̌tehẹ̌ manihasa si kamene tumuhụ atorupẹ̌sasasunatẹ̌. Arawe i sire měmpẹ̌kẹ̌koạ ene kẹ̌taengtadeạu i sire tawe tumbiagengu tau Yahudi ual᷊ingu kuruisiKristus. 13 I sire apan tụtuhụ pělatorangu sunatẹ̌ mal᷊aingtawe měndal᷊engu toratẹ̌. Kai i sire mapulu i kameneipakisunatẹ̌, tadeạu i sire makal᷊esạ u i sire matuhụ supělatorang ene. 14 Kai iạ měngkatewe mạdiri lumesạu apa, tumbạewen Mawung kitẹ Yesus Kristus sengnapohong nikuruisẹ̌. U watụ u i Sie kawe seng napohongnikuruisẹ̌ ute dunia e tawẹ lai mangal᷊ene apa-apa si siạ.Dingangu sutěngon dunia ini, iạ mal᷊aing tabidạu sengnate. 15 Nisunatẹ̌ arau tawe nisasunatẹ̌ ene wal᷊inewekahumotongange. Kahumotongange ute kai makoạtaumata wuhu. 16 Su taumata apan mẹ̌bẹ̌biahẹ̌ dingangusipirange ene, kụ kerene lai waugu pakụ umat'u Mawu,iạ mělẹ̌harapẹ̌ Duata sarung mangonggọ u pẹ̌darameringangu tatal᷊ẹ̌ntụ'E. 17 Mase, kumbahang delaing piạ usarang sěngkatau makasusa si siạ, batụu su wadangku piạmanga taalan iạ kai tumatol᷊e si Kristus. 18 MilumbạkoMawung kitẹ i Yesus Kristus měngal᷊amatẹ̌ manga anạ usěmbaụ. Aming. Adat'i kami, Paulus

EFESUS1 1 Kawanuang Duata su Efesus, apan matuhụ su MawuYesus Kristus! 2 Iạ e kai i Paulus, darolohang i KristusYesus ual᷊ingu kapulun Duata, mělẹ̌harap'u mal᷊owọkoRuata i Amang i kitẹ dingangu Mawung kitẹ i YesusKristus měngonggọu al᷊amatẹ̌ dingangu karal᷊unsemahẹ̌si kitẹ kěbị. 3 Dalo su Ruata, i Amang u Mawung kitẹ iYesus Kristus! I Sie něngal᷊amatẹ̌ mararohkẹ̌ apạewen piạsu sorga e si kitẹ, ual᷊ingu nasěmbaụ dingang i Kristus.4 Kal᷊amonan dunia ini niriadi, Mawu Ruata e sengněmile si kitẹ bọ'i Kristus ringangu monane tadeạu ikitẹ makoạ tataghuaneng'E ringangu tawẹ turạe sarungsu těngon'E. Ual᷊ingu kakěndagu Ruata, 5 tangu i Sieseng nisahẹ e reng kal᷊amona u wọ'i Yesus Kristus, i Siesarung měhengkẹ i kitẹ makoạ manga anạ'E sěsane.Ringangu sembeng kerene kapulune kẹ̌koateng'E. 6 Dalosu Ruata karangetange, u wọu Ahus'E ikẹ̌kěndagẹ e i Siemamben těngadẹ̌ kụkěndag'i kitẹ. 7 Batụu kapapohongi Kristus, i kitẹ e nịlaambang u Ruata, mangal᷊ene i Sieseng nẹ̌gěllịu ampung si kitẹ, bọu kal᷊awọu rosang kitẹe. 8 I Sie nẹ̌koạ kerene ual᷊ingu i Sie mamben těngadẹ̌kụkěndag'i kitẹ, dingangu kakěndagẹ̌ ene nipẹ̌dal᷊embonesi kitẹ něpakẹeng kapelẹesa ringangu katatahuěnna.9 Tumuhụ kapulun'E sẹ̌sane, Duata e kai měhabarural᷊irung u kapulun'E si kitẹ; batụu i Sie seng němutusẹ̌ ukapulun'E ene sarungbe ipakaghanape si Yesus Kristus.10 Kapulun'E ene ute tadeạu pakụ sạbarange baẹ susorga ringangu waẹbe lai su dunia, makoạ sěmbaụdingang i Kristus tabidạu těmbonange. Kụ hal᷊ẹ̌ ini e tangusarungbe ipakaghanapu Ruata e kereu semben nịdangu

EFESUS 1.11–19 574tempone. 11 Duata e mẹ̌koạ pakụ sạbarang e tumuhụbesukapulun'E ringangu putusang'E sẹ̌sane. Dokeng bọutětạe i Sie seng němile si kitẹ, u i Sie mapulu tadeạui kitẹ mariadiwe umat'E ual᷊ingu nasěmbaụ dingang iKristus. 12 Mal᷊owọko i kitẹ e makoạ kakal᷊imonaěngumělěharapẹ̌ su Mawu Yesus Kristus, mědalo Ruata ual᷊ingukawawantug'E tạ sihinge. 13 I kamene mal᷊aing seng nakoạumat'u Mawu su tempong kamene nakaringihẹ̌ bawerangkatěngadẹ̌ e, kai Injilẹ̌ mapakasal᷊amat'i kamene. I kamenemangimang su Mawu Yesus Kristus, ual᷊ingu ene Ruata eněngonggọu taalan tataghuanenge si kamene ute kaiRohkẹ̌'E kụ seng nikẹ̌don'E. 14 Rohkẹ̌ ene e kai papaiangtadeạu i kitẹ sarung měnarimạ apan seng kinẹ̌don Duatasu manga umat'E. Ini e makatambam pěngangiakingi kitẹ u Ruata e sarung měngambang umat'E. Dalo suRuata ual᷊ingu kawawantug'E. 15 Ual᷊ingu ene, nạungiạ deng nakaringihẹ̌ u i kamene mạngimang su MawuYesus, dingangu i kamene kụkěndagu pakụ umatuRuata, 16 iạ e tawẹ umpade mapatarimakasẹ su MawuRuata mạanung kamene. Iạ e mang hanesẹ̌ měsẹ̌sẹ̌bạarengu kereu iạ mẹ̌kal᷊iomaneng. 17 Iạ měkẹ̌kal᷊iomanengtadeạu Ruata Mawung kitẹ i Yesus Kristus, i Amangmawantugẹ̌ e, měngonggọu Rohkẹ̌'E si kamene. Rohkẹ̌ene e sarung mapakariading kamene pelesa ringangusarung mapakal᷊ahẹu Ruata si kamene hakịu i kamenemakakiral᷊a si Sie. 18 Iạ mẹ̌kal᷊iomaneng tadeạu Ruata emamuka ral᷊ungu naungu mapakatualagẹ̌; tadeạu i kamenemakaěnna u kai apa hinong kapěharapeng i kamene wọuRuata e kimui si kamene. Tadeạu l᷊ai i kamene masingkạukereapa kakěpal᷊e al᷊amatẹ̌ mapapia iapẹ̌dẹ̌dal᷊embo sengnisadian Duata e waugu umat'E, 19 dingangu kereapakasěllahu kuate Ruata němunara mạhěmpal᷊iung kawasanesu ral᷊ung i kitẹ taumata apam mạngimang. Kawasan Duata

EFESUS 1.20–2.7 575e tabidạeng kawasa tawẹ sihinge, 20 kụ pinẹ̌karadiahang'Esupiạ i Kristus niapẹ̌biahẹ̌ kapia wọu kapapohongeringangu nangonggọu kal᷊aianeng'E karangetange ringanguRuata e su sorga. 21 Kal᷊aianeng i Kristus e něngalembongkarangetange wọu pakụ kal᷊aianeng u těmbonangukawanua, pakụ měngangawasa, pakụ měnaněllange,pakụ manga mawu ringangu walạewe i saim piạ pangkatemararangẹ; baẹ i sire apan nẹ̌biahẹ̌ su orasẹ̌ ini, baewelaiapan nẹ̌biahẹ̌ su tempo ramahi kạděntane. 22 Duata enapakawatạu kěbị sạbarang su al᷊ungu kawasang Kristus,dingangu něngonggọi Kristus su jamaatẹ̌ e niapakakoạbọu pakụ sạbarang. 23 Jamaatẹ̌ e kai wadang i Kristus,niapakasukụ i Sie kụ něnukụ haghim pakụ su ral᷊ungukěbị.2 1 Nạung kạngerẹ i kamene nate tuhụ marohkẹ̌ual᷊ingu i kamene marosa ringangu lụlawang tanDuata. 2 Su tempo ene i kamene tụtol᷊e manga tundundunia ini; mangal᷊ene i kamene tụtuhụ těmbonang ukawasam binangaeng mal᷊oahẹ̌, kụ kai rohkẹ̌ ete ini mangbědang měkẹ̌karadiahang su taumata lụlawang Duata.3 Kal᷊amona i kitẹ kěbị e měngkai mẹ̌sul᷊ung i sire; i kitẹe měbẹ̌biahẹ̌ tụtuhụ kapulung kitẹ taumata, ringanguměbẹ̌batụ e pakụ kapulung gěsi ringangu něnnang kitẹ.Su tempo ene i kitẹ e kai taumata hinong makahombangdal᷊angehu Ruata lai kerẹewe lai i sire wal᷊ine. 4 Kaisoapạe kasariane karal᷊ondo'n naungu Ruata! I Sie kerẹengkakěndage si kitẹ, 5 hakịu su tempong i kitẹ nạung bẹ̌dangkinapateěng u rohkẹ̌ e kahiạen pẹ̌sasal᷊ang kitẹ e, ute iSie napẹ̌biah'i kitẹ e kapia ringang i Kristus. Kụ kẹ̌tabengual᷊ingu kapian naungu Ruata e i kamene apakasal᷊amat'iSie. 6 Ual᷊ingu i kitẹ e nasěmbaụ dingang i Kristus Yesus,Duata e měmiah'i kitẹ kapia ringang'E, tadeạu mapakaiangi kitẹ sěngkakaiang dingang'E su ral᷊ungu sorga. 7 Duata

EFESUS 2.8–16 576e mẹ̌koạ kerene tadeạu su tempọ e ramahi kạděntanetaumata e makasilo u kereapa kasěllahe kakěndagu Ruata.Kakěndagẹ̌ ene nilahẹu Ruata su kapian naung'E si kitẹnilahẹ e si Kristus Yesus. 8 Mawu Ruata e kụkěndag'ikamene, hakịu ene i Sie měngambang si kamene, watụ ui kamene mạngimang si Yesus. Kasasal᷊amat'i kamene ewal᷊inewe ual᷊ingu ěnạu munaranu sěmatang. Kaiso ual᷊ingual᷊amatu Mawu. Kụ tawẹu sarang sěngkatau makal᷊esạuene. 9 (2:8) 10 I kitẹ e kai riadikang u Mawu, niriadine sural᷊ung i Yesus Kristus, Mawu e něluhudẹ̌ si kitẹ tadeạui kitẹ mẹ̌koạbe hal᷊ẹ̌ mapapia nisadian'E waug'i kitẹ.11 Manga anạ u sěmbaụ bal᷊ine tau Yahudi! Pẹ̌tahěndungkokakakoạ i kamene nạung kangerẹ: I kamene nisěbạ,"taumata ta sasunateng", kahian tau Yahudi mẹ̌ngakumbatangeng i sire taumatan sunatẹ̌ (monane ute i sainseng piạ taalane nikoạ u taumata su wadang i sire). 12 Sutempo ene i kamene mamben tawe nasěmbaụ dingang iKristus, i kamene e kai taumata raghị tawe nasowa pinilenDuata. I kamene tawe nasowa su ral᷊ungu kal᷊ahěmpukangupẹ̌dariandi kinoạ u Ruata ringangu umat'E. I kamenenẹ̌biahẹ̌ su ral᷊ungu dunia ini e tawẹ harap'i kameneringangu tawẹ Duatang kamene. 13 Arawe ini ute, ual᷊ingu ikamene seng nasěmbaụ dingang i Kristus Yesus, i kamenenạungbe marau e seng niapakarani ual᷊ingu kapapohongi Kristus. 14 U i Kristus sẹ̌sane e kai pẹ̌darameng kitẹ. ISie napakasěmbaụ u tau Yahudi ringangu wal᷊ine Yahudinakoạ bansa sěmbaụ. Darěndung nakasara si sire e, kaipẹ̌sasitori e seng nitěnehi Kristus su pananarakanguwatangeng'E. 15 Torat'u agamang Yahudi ringangu tanelawọ ringangu manga haghing tundu e seng nirẹ̌dasiKristus tadeạu bansa rarua e makoạ sěmbaụ bansa'ntaumata wuhu, niapakasěmbaụ dingang'E. Kerene ral᷊eng iKristus nẹ̌koạ pẹ̌darame. 16 Ual᷊ingu kapapohong'E sukalu

EFESUS 2.17–3.6 577pinẹ̌kěhusẹ̌, i Kristus napakasěmbaụ u bansa rarua eringangu napẹ̌damen sire ringangu Mawu, hakịu nailangkepẹ̌sasědụ e. 17 Kai ene hakịu i Kristus diměnta měhabaruInjilẹ̌ mạanun pẹ̌darame ene si kamene; baẹ si kamenewal᷊ine tau Yahudi kụ nạung kal᷊imona maraun Duata,baewe su tau Yahudi maranin Duata. 18 Ual᷊ingu i Kristus ei kitẹ kěbị -- baẹ tau Yahudi baewe lai wal᷊ine Yahudi e --ual᷊ingu Rohkẹ̌ u Ruata e man sěmbaụ e nakakaranin Duatai Amang. 19 Batụu ene ute i kamene semben bal᷊inewe tauraghị arau taumatan likude. I kamene ini e kěbị seng lawọkawanuan Duata. I kamene e kai ral᷊ohom bal᷊em MawuRuata e. 20 I kamene lai nipararisị su wowon pondasipiněllọu manga rarolohange ringangu manga nabi, kụi Kristus Yesus nakoạ batu pinẹ̌bukuange. 21 U kai i Sienělanging bal᷊e ene kụ nakoạ Bal᷊en Duata nitani wauguMawu. 22 U pẹ̌bawiahẹ̌ e nasěmbaụ dingang i Kristus, ikamene mal᷊aing pẹ̌pěkang sěngkapětị dingangu wal᷊ine,makoạ bal᷊e sěmbaụ baugu Ruata; kụ sene Ruata ringanguRohkẹ̌'E mẹ̌tumanạ.3 1 Kai ual᷊ingu ene iạ, i Paulus nitahungkụ ual᷊ingu iKristus Yesus baugu pandungang i kamene wal᷊ineYahudi. 2 Mamben těngadẹ̌ i kamene semben nakaringihẹ̌u Ruata e ual᷊ingu kapian naung'E, seng něngonggọumunara ini si siạ baugu pandungang i kamene. 3 Duatae napakal᷊ahẹu ral᷊irung u monane mase nịlahabare sisiạ. (Mạanung hal᷊ẹ̌ ene sen takụ niwohẹ dasị suwowoneringangu manimbụ 4 kụ kereu i kamene mẹ̌basa utesarung kapangěnnaěngbeng kamene ral᷊irung mạanungKristus kerẹewe sen takụ kinaěnnaěng.) 5 Nạung kạngerẹe ral᷊irung ene e tawe nipẹ̌pakasingkạ su taumata, araweorasẹ̌ ini ute Rohkẹ̌ u Ruata e seng napakal᷊ahẹ su mangararolohange ringangu manga nabin'E. 6 Rahasia ene utekai ini: Bọu Injilẹ̌ ene, i sire wal᷊ine tau Yahudi mal᷊aing

EFESUS 3.7–17 578nakapěndang manga al᷊amat'u Mawu kụ nạung kal᷊imonanisadia kẹ̌tạbeng baugu tau Yahudi. Taumata apam bal᷊inetau Yahudi e seng nakoạ laesu wadang sěmbaụ dinganguměnẹ̌narimạ sěngkapěnarimạ apan nikẹ̌don Duata e siKristus Yesus. 7 Mawu Ruata e něngonggọu al᷊amatẹ̌ si siạkụ kai nakoạ mělahabaru Injilẹ̌. Iạ e nakatarimạ al᷊amatẹ̌e ual᷊ingkeng kawasan Duata pinẹ̌karadiahange si siạ.8 Sutal᷊oaran pakụ umat'u Mawu e iạ kakạdodokange.Kaiso kahian tatal᷊ěntụ u Ruata e, iạ e nighěllirang u hal᷊ẹ̌kuměhabar'u Injilẹ̌ si sire wal᷊ine tau Yahudi e mạanungkengkakalạ i Kristus e tawẹ kahěpusange; 9 dingangu l᷊aitadeạu ual᷊ingu iạ e tangu kěbị taumata e makakasingkạukereapa Mawu Ruata, Něndiadi dunia ini pakụ e,seng napakariading karakin'E reng kal᷊amona-monailẹ̌l᷊irung su dunia. 10 Timonan Duata e ute kai tempo ini ebọetewen jamaatẹ̌ kěbị apan mạngumpaedẹ̌ kawasa suwowon langị e masingkạben sipirang u Ruata mapapiasu pakụ haghine. 11 Mawu Ruata e měkẹ̌koạ kerenetụtuhụ karakin'E kakalẹ̌, kẹ̌koateng e ringangi KristusYesus Mawung kitẹ. 12 Dingangu pangangimang si Kristuskụ ual᷊ingu nasěmbaụ dingang'E, i kitẹ e nighěliranguloahe mẹ̌těngkasandigu Mawu Ruata ringangu kasěllahupangangimang. 13 Batụu ene, iạ e mědẹ̌dorong si kamene,kumbahangbe i kamene ghuměnggang u tatumbiagẹ̌si siạ ual᷊ingu i kamene, batụu pakụ tamai ene kaiwaugu mapakapiang kamene. 14 Ual᷊ingu ene ute iạ eněmul᷊angengke su těngon Amang. 15 Kai wọ'i Sie apanbalagẹ̌ su sorga dingangu l᷊ai su dunia nakatarimạ ukakakoạ e nitani. 16 Iạ e měkẹ̌kal᷊iomaneng mal᷊owọkoRuata limembong makěndagẹ̌ e mapakatoghasupangangimang i kamene ual᷊ingu Rohkẹ̌'E. 17 Mal᷊owọkoual᷊ingu i kamene mạngimang si Kristus, ute i Kristusmạtanạ su ral᷊ungu naung i kamene, dingangu pẹ̌bawiah'i

EFESUS 3.18–4.8 579kamene matoghasẹ̌ ual᷊ingu kakěndagẹ̌ e seng nẹ̌banua.18 Iạ měkẹ̌kal᷊iomaneng mal᷊owọko ringangkewengkěbị kawanuan Duata, i kamene makasěsui kai kerenekaral᷊unge ringangu kanandụe ringangu karangẹ eringangu kawěnahe kakěndag'i Kristus, 19 kụ dinganguakal᷊u taumata tawe makasěsui karal᷊unge. Karimạkoi kamene makakiral᷊a kakěndag'i Kristus e, takadeạu ikamene masukụ u kapapian Duata. 20 Dingangu kawasanDuata měngkai měkẹ̌karadiahang su ral᷊ungu watangengi kitẹ, Duata e makakoạ limembong kakěpal᷊e wọu apanggẹ̌gausang arau tẹ̌něnnang i kitẹ. 21 Karimạko Ruata emang bẹ̌bantughang bọu hěnto sarang hěnto su ral᷊ungujamaatẹ̌, ual᷊ingu i Kristus Yesus. Dalo su Ruata wọu kakalsarang kakalẹ̌! Aming.4 1 Kai ene hakịu iạ -- sěngkatau taumatan tahungkụ e,mạtatahungkụ u pẹ̌tatangkiang Mawu -- mědẹ̌dorongsěngapang botonge si kamene; pẹ̌biahe tuhụ kal᷊aianengukere sěngkatau seng nikuiangu Ruata. 2 Pakasasanạbue naung i kamene ringangu pakasasikome ringangupakananandu naung. Pěnodẹkong kakěndagu ringangupẹ̌tatatul᷊ung sěmbaụ dingangu wal᷊ine. 3 Pẹ̌tatětehẹ̌koringangu kạguwạu naung mẹ̌biahẹ̌ dingangu pẹ̌darametadeạu kasasěmbaụ ual᷊ingu Rohkẹ̌ u Ruata e tatapẹ̌bemạpapadul᷊i. 4 Kětạeweng badang sěmbaụ dinganguRohkẹ̌ sěmbaụ. Kerene lai i kamene kẹ̌kuiang baugupělaharapẹ̌ man sěmbaụ e. 5 Kětạeng sěmbaụ Mawu e,mang sěmbaụ pěngangimang mang sěmbaụ sasahani,6 kụ mang sěmbaụ Duata nakoạ i Amang u pakụtaumata. Kai i Sie Mawun sarul᷊uang apan munaranetụtausu kěbị, dingangu kawasa su ral᷊ungu pakụ. 7 I kitẹsěngkatau-sěngkatau e nakatarimạ u ghaghěllị tuhụewekakěpal᷊e nighěllị i Kristus. 8 Su ral᷊ungu Winohẹ Susi ekạbawohẹ, "Piạ i Sie nẹ̌těngkasapuạ sol᷊ong marangẹ e,

EFESUS 4.9–17 580i Sie kai nakawawa taumata nitaweng lawọ; dinganguněngonggọu manga laonggọ su taumata." 9 Ho, kereunịbawera, "I Sie nẹ̌těngkasapuạ" mangal᷊ene i Sie kụhumotonge seng limintụ sol᷊ong tampạ kasanakenge sudunia ini. 10 Kụ i Sie seng limintụ ene ute mal᷊aing i Sienẹ̌těngkasapuạ limembong karangẹ e wọu pakụ l᷊angịhakịewem pakụ sarul᷊uang e nal᷊oho su rarěntane. 11 Kaii Sie "mạngonggọu manga laonggọ su taumata", sěnggạnịlahengkẹ nakoạ manga rarolohang, sěnggạ nakoạmanga nabi; sěnggạ e wue ute nakoạ mělahabaru Injilẹ̌,dingangkewelai i sire wal᷊ine ute nihengkẹ e nakoạ mangamananěnro dingangu měmamadul᷊i jamaatẹ̌. 12 Ini ekinoạ'E tadeạu apang kawanuan Duata e niapakasukụe pinakapia tadeạu makatangkiang Mawu e ringangumakapělanging badang i Kristus e. 13 Ual᷊ingu ene ute i kitẹkěbị nariadi sěmbaụ ual᷊ingu pěngangimang mẹ̌sul᷊ungdingangu katatahuěnna mẹ̌sul᷊ung mạanung Ahusu Ruata.Kụ i kitẹ e nakoạ matatěllang kakạděngụe kạkasukụesu ral᷊ung i Kristus. 14 Tangu i kitẹ e ute wal᷊inewewědang kere manga rariọ tal᷊awuọ ipẹ̌darerehe ringanguipẹ̌daruruhu anging tamai ramahi kahian sěllihu haghintěnro měngakal᷊ẹ̌. I sire kai makapal᷊idẹ̌ taumata ual᷊ingupěngangakal᷊'i sire. 15 Kumbahang! Kai i kitẹ e harusẹ̌bemapakal᷊ahẹu katul᷊idẹ̌ dingangu ral᷊ungu naung napenẹukakěndagẹ̌, hakịu ene ute su ral᷊ungu pakụ munara e ikitẹ kakạděngụe mang kakạsukụe kere i Kristus, nakoạtěmbọ i kitẹ e. 16 Kai su ral᷊ungu pěngangahạ'E, pakụlaesu wadang ene e nahundugẹ̌ mapia, ringangu piạpẹ̌dal᷊ahěmpukang e sěmbaụ dingangu wal᷊ine ual᷊ingulensorange sěmbaụ-sěmbaụ. Kụ kereu apan laesuwadange měmunara tuhụewe hinone ute, pakụ badangeene sarung tumendang mase matoghasu pẹ̌kakakěndagẹ̌.17 Batụu ene su arengu Mawu, tangu iạ mẹ̌bera ringangu

EFESUS 4.18–29 581mẹ̌dorong ini sěngapam botonge; kumbahang buesaụ mẹ̌biahẹ̌ kere taumata wẹ̌gan Duata měngkatemědẹ̌dal᷊ahaghin něnna tạ kěhase. 18 Sipirang i sire eseng marěndung. I sire seng tawe makakiral᷊a pẹ̌bawiahẹ̌nionggọu Mawu Ruata, u i sire mamben těnga-těngadẹ̌tawẹ kasingkạ i sire apa-apa mạanun Mawu. Kakoạ i sirekerene ual᷊ingu kai runia těmbọ i sire makakětị. 19 I siresemben tawẹ pěndange mamea lai, hakịu i sire měngkatetụtuhụ abul᷊i ringangu mạhimatụ mawuang. 20 Arawe iKristus Yesus seng kinasingkateng i kamene e wal᷊inewekerene! 21 I kamene seng masingkạ i Sie! Kere tumatol᷊en'E,ute i kamene mal᷊aing seng nitěnroěng u kakakoạ u Ruatae tẹ̌taghuaneng'E! 22 Batụu ene i kamene e pěmpěluạkontaumata těbe ringangu pẹ̌bawiahẹ̌ těbe seng kakạgolangeual᷊ingu haghing kapulu makạpal᷊idẹ̌. 23 Karimạko ral᷊ungunaung dingangu něnnanu e pakasueko pakatal᷊imbuhu.24 I kamene pěmpẹ̌biahẹ̌ko tabidạu taumata wuhu niriadituhụ koạ u Ruata; ringangu tabiete suhinone matul᷊idẹ̌dingangu susi. 25 Ual᷊ingu ene manga anạ u sěmbaụ epakatatul᷊idẹ̌ko i kamene sěmbaụ dingangu wal᷊ine. Abekowe pěmpẹ̌kon, batụu i kitẹ e kawe lawọbe laesuwadang i Kristus. 26 Kamageng i kamene sawelang upẹ̌du, ute kumbahangbe měmpẹ̌sal᷊a. Pẹ̌dung kamenepiawe kasědakeng u ěllo, 27 tadeạu setang tawe makaěbạloahe. 28 Taumata nanarang mẹ̌tako e harusẹ̌be mangědomẹ̌tako. Su sěmběkane i sie harusẹ̌ mẹ̌těngkasaghedẹ̌tadeạu makahombang pẹ̌bawiahe ringangu katul᷊idẹ̌dingangu makaambangbe apang kẹ̌kawusange. 29 Magengi kamene měmpẹ̌bisara ute, kumbahang měngkaikạberane wawera maral᷊amuhụ. Pianẹ e měbẹ̌berambawera makạbangung dingangu makạonggọu tul᷊umang sutaumata wal᷊ine. Wawera kerene e sarungbe makakarěntankal᷊auntung su manga taumata apam makạdingihẹ̌ e.

EFESUS 4.30–5.6 58230 Kumbahangbe mapakasusan Rohkẹ̌ u Ruata e. I kameneseng nilaakun Rohkẹ̌, nikoạ tataghuanengu Ruata. Rohkẹ̌e mal᷊aing nakoạ taala u ěllong karal᷊iwirẹ̌ e sarungberuměnta waug'i kamene. 31 Hipeko kal᷊awọu kurang unaung, kindorẹ, dingangu pẹ̌du. Kumbahangbe měngkaiměmpěmansagẹ̌ dingangu měngkai mẹ̌darohang.Kumbahang měngkai lai piạ pěndangu pẹ̌bawinsị araupěndang kewe lai wal᷊ine sihinge. 32 Su sěmběkane ute,naung i kamene e pakapapiako ringangu pěmpẹ̌kakěndagẹ̌bue sěmbaụ su wal᷊ine ringangu pěmpẹ̌gaghěllịkongampung kerẹewe lai Mawu Ruata mal᷊aing něngonggọukal᷊aampung si kamene su ral᷊ung i Kristus.5 1 I kamene e kai manga anạ u Mawu Ruataikẹ̌kěndag'E, ual᷊ingu ene ute i kamene harusẹ̌bepěmpẹ̌tawakal᷊i tumol᷊e kakakoạ u Mawu e. 2 Pẹ̌bawiah'ikamene ute mal᷊owọko lohoěngu pẹ̌kakakěndagẹ̌ kerẹewei Kristus mal᷊aing kiměndag'i kitẹ. I Sie nẹ̌těngkaonggọuwatangeng'E waug'i kitẹ nakoạ kere sěmbaụ sasěmbaral᷊urune mawěngi makạl᷊ahimpulu naungu Mawu Ruatae. 3 I kamene kai taumatan Duata. Kụ pẹ̌sasundal᷊ẹ̌dingangu kakanoạ tawe mẹ̌tatahino, arau anggange tawehinong kaẹ̌bakeng sutal᷊oarang kamene. Kumbahangbesarang taumata wal᷊ine piạ alasange mẹ̌berau i kameneměmpẹ̌kẹ̌koạ tamai ene. 4 Tawe lai hinone i kamenemẹ̌bera manga wawera kotorẹ̌, beran pẹ̌sasundal᷊ẹ̌arau bawera tạ mangal᷊ene. Kaiso mạpiangbe i kamenemakitarimakasẹ su Mawu Ruata. 5 Kakěllako pakapapia:taumata kụ měngkai mẹ̌sẹ̌sundal᷊ẹ̌ arau měngkai piạkakanoạ e ta hinone, arau maanggang (piạ kakanoạ emẹ̌sẹ̌sihing e ute měngkate lai mẹ̌sul᷊ung u mạněmba l᷊aimahan duata), tangu i sie ene tawe makoạ laesu wadang iKristus dingangu Mawu Ruata e. 6 Kumbahangbe i kamenekaakal᷊eng u manga wawera tawẹ gěsine. Batụu kěbị-kěbị

EFESUS 5.7–20 583ene e makakoạ dal᷊angeh'u Mawu Ruata su taumataapan ta tumatuhụ si Sie. 7 Kụ kumbahang měngkaimẹ̌dal᷊ahapị u taumata kerene. 8 I kamene hala těngadẹ̌benạung marěndung. Kai arawe orasẹ̌ ini i kamene sembennariadi umatu Mawu, kụ i kamene ene su ral᷊ungutualagẹ̌. Ual᷊ingu ene ute i kamene harusẹ̌be pẹ̌biahẹ̌su ral᷊ungu tualagẹ̌. 9 U kai wọu tualagẹ̌ ene suměpụpakụ kakanoạ mapapia, adilẹ̌ dingangu matěngadẹ̌su kasingkạu Ruata. 10 Pẹ̌tawakal᷊iko měnanẹ̌sui apahinong makal᷊uasẹ̌ dal᷊ungu naungu Mawu kasěllahenge.11 Kumbahangbe mẹ̌koạ kakanoạ tawẹ kěhase kẹ̌koatenguapan sukararěndung. Susěmběkane ute, i kamene kěbịe pěmpěluạko apang kakanoạ ene. ( 12 Batụu kěbị apangkẹ̌koateng i sire supěnise ute ipạhumbisara e mal᷊aingmakạmamea.) 13 Kěbị apang kẹ̌kahinoěngu tualagẹ̌ esarung ikasilo mal᷊ahẹ. 14 Batụu kěbị apang ikasilo mal᷊ahẹe kai tualagẹ̌. Hakịu ene kai piạ bawerau, "Kapukọ e, ei kaumẹ̌tẹ̌kị e, ringangu pẹ̌bangungke wọu tal᷊oaran taumatanate. I Kristus sarungbe suměnnang si kau." 15 Batụu enepakapapia we kahěngang měluhudẹ̌ pẹ̌bawiah'i kamene.Ariẹbe kere pẹ̌bawiahu taumata wodo; kaiso pẹ̌biahẹ̌kokere taumata matatahuěnna. 16 Pakẹko tempo pakapia-pia suapam piạ loahi kamene, watụ u tempo ini ekai tempo ral᷊akisẹ̌. 17 Abe pẹ̌těngkawodong batangengkaiso pěnẹ̌něsuiko apang ikẹ̌kapulun Mawu. 18 Kụ abepẹ̌těngkiwukang u anggorẹ̌, batụu ene kai makasilakạsi kamene, kaiso kěngkapenẹkon Rohkẹ̌ u Ruata e ikamene. 19 Pěmpẹ̌sasahandaẹkon mazmurẹ̌ dingangukakantarị daralo ringangu kantari marohkẹ̌ su ral᷊ungupal᷊ahumbisarang kamene. Pakaral᷊uasẹ̌ko i kameneměmpẹ̌kantarịu kakantarị daralo su Mawu. 20 Pakasaukoringangu su hal᷊ẹ̌ewe lain manga apa-apa ute i kamenemang pakatatarimakasẹ su Ruata i Amang, su areng

EFESUS 5.21–33 584i Yesus Kristus Mawung kitẹ. 21 Mědeạu makaadatẹ̌si Kristus, ute pakasasuměllungko i kamene sěmbaụdingangu wal᷊ine. 22 Manga wawine, pakasuměllungko sukawing i kamene kerẹewe su Mawu e. 23 Watụ u mangaesẹ e kai těmbọu wawine e, kerẹewe lai i Kristus mal᷊aingnakoạ těmbọu jamaatẹ̌, kụ i Sie sẹ̌sane mal᷊aing DatunSal᷊amatẹ̌ baugu jamaatẹ̌ kụ nakoạ badange. 24 Kerẹewelai jamaatẹ̌e sụsasuměllung si Kristus kerene lai su pakụmunara e manga wawine e harusẹ̌be sụsasuměllungsu kawinge. 25 I kamene manga esẹ e, kẹ̌kěndagẹ̌bengkawing i kamene e, kerẹwe lai i Kristus kụkěndagu jamaatẹ̌dingangu nẹ̌těngkaonggọu watangeng'E waugu jamaatẹ̌ e.26 I Kristus nẹ̌koạ kerene e tadeạu i Sie makapamurẹ̌singjamaatẹ̌ e ringangu těnron'E bọu akẹ sahani e, tadeạusamurine i Sie makapěnarakangu pakụ ene su Ruata.27 Ringangu ral᷊enge kerene i Kristus e niapararisị u jamaatẹ̌mawantugẹ̌ dingangu tawẹ sangkural᷊ange su těngon'E,tawẹ turạ e arau tawẹ sungkal᷊ene apa-apa. 28 Kerene wuelai manga esẹ e harusẹ̌ kuměndagu kawinge kerẹwe laikuměndagu wadange sẹ̌sane. Manga esẹ kụ kụkěndagukawinge mangal᷊ene i sie kụkěndagu watangenge hala e.( 29 Tawẹu sarang sěngkatau taumata měbẹ̌binsịu ghẹ̌sinesẹ̌sane. Kaiso i sie mẹ̌pẹ̌padul᷊i ringangu mẹ̌děndiagạkerẹewe i Kristus mal᷊aing mẹ̌pẹ̌padul᷊i jamaat'E. 30 I kitẹmasingkạu ene, ual᷊ingu i kitẹ e kai laesu wadang i Kristus.)31 Su ral᷊ungu Winohẹ Susi e kạbawohẹ, "Kai ene hakịuesẹ e kai měněntang i amange ringangu i ninange kụmẹ̌těngkatakidẹ̌ dingangu kawinge kụ irẹ̌dua e makoạsěmbaụ." 32 Ayetẹ̌ ini e piạ mangal᷊ene maral᷊ung. Kụpituaku e tangu al᷊ingkai mạanung kal᷊ahěmpukang iKristus dingangu jamaatẹ̌. 33 Arawe ayetẹ̌ ene e mal᷊aingpiạ kal᷊ahěmpukange ringang i kamene: Kụ i kamenemanga esẹ sěngkatau-sěngkatau e pasịkěndagu kawinge

EFESUS 6.1–9 585kerẹewe lai i sie kuměndagu watangenge sẹ̌sane ringangui kamene manga wawine sěngkatau-sěngkatau e kěnangkopẹ̌tawakal᷊i měngadatẹ̌ kawinge.6 1 Manga rariọ! Makoạ tumatol᷊e si Kristus e kaiharusẹ̌ pakatatuhụ su ghaghurang i kamene u kaiene harusẹ̌ koateng i kamene. 2 "Pěngadatẹ̌ si amanguringangu si ninangu e" kai ta masěllahẹ̌ bọu MawuRuata ringangu někědo, 3 u: "Tadeạu i kau e mal᷊unsemahẹ̌dingangu maumburẹ̌ su dunia". 4 Manga anạ u sěmbaụnakoạ kere i amang! Kumbahang bue mẹ̌koạ mangaanạ i kamene sarang i sire měmpẹ̌bawal᷊uang. Kaisopěhikingbe si sire ringangu maatorẹ̌ dingangu těnroiwentěnron Mawu. 5 Manga anạ u sěmbaụ apan nakoạmẹ̌tatangkiang! Pakatatuhụko su mawung kamene sudunia e. Tẹ̌tuhukengben dingangu adate saa, ore lairingangu kạguwạu ral᷊ungu naung al᷊ingkai kere kakoạ ikamene si Kristus sẹ̌sane. 6 Kumbahangbe kẹ̌taeng mẹ̌koạkerene su tempong i kamene ikẹ̌kasilo e tadeạu kětạumakiralo su taumata. Kaiso i kamene kěngkakoạko keresěngkatau mẹ̌tatangkiang si Kristus kapẹ̌kẹ̌koạe kapulunMawu Ruata e ringangu kạguwạu naung. 7 Munarakẹ̌koateng i kamene kere sěngkatau mẹ̌tatangkiang e,koạkong kamene ringangu karal᷊uasu naung al᷊ingkaiMawu e tẹ̌tangkianeng i kamene wal᷊inewe kai kẹ̌tạengtaumata. 8 Pẹ̌tahěndungko u sěngkatau-sěngkataue waẹbe i sie ěllang arau taumata wal᷊ine ěllang e,sarung makahombang bawal᷊ise wọu Mawu e baụgumunara mapapia e kinoạ e. 9 Manga anạ u sěmbaụapan nakoạ manga mawu! I kamene kěbị e kěngkakoạkokerene su manga ěllang i kamene. Kumbahang měngkaiměmẹ̌matakụ. Pẹ̌tahěndungko u i kamene ringangumanga ěllang i kamene ene, lawọ mạnaghuang mawunesěmbaụ kụ kai Mawu Kasěllahenge ěnnạe su sorga. I

EFESUS 6.10–19 586Sie tawe měmamile gha. 10 Samurine ute, i kamene epakatatoghasẹ̌ko ual᷊ingu katatoghasẹ̌ kahombangengi kamene wọu kawasan Mawu, watụ u i kamene kainasěmbaụ dingang'E. 11 Pakẹko pakụ padualatupẹ̌seketang nighěllịu Ruata si kamene, tadeạu i kamenemakararagẹ̌ dumokạ kal᷊awọu kal᷊iewehu akal᷊u setang.12 Batụu i kitẹ e mẹ̌sẹ̌sekẹ bal᷊inewe rụdokạ taumata, kaisokawe rụdokạ pakụ kuatu setang e kụ měngẹ̌ngawasatempo ral᷊akisẹ̌ ini e. I kitẹ e kai rụdokạ kal᷊awọukuatu rohkẹ̌ dal᷊akisẹ̌ nẹ̌kawasa huangu winangaeng.13 Ual᷊ingu ene ute ini e pěmpẹ̌pakẹkom pakụ apal᷊iwụupẹ̌sěketang'u Ruata, tadeạu su ěllo ral᷊akisẹ̌ e i kamene emakaumal᷊ẹ̌ bue měmatạ kal᷊awọu sekẹ e. Dingangu tadeạusarangke i kamene mẹ̌kul᷊ẹ̌te makarangu pěhẹ̌pusangeute, i kamene mamben těbe matoghasẹ̌. 14 Pakaral᷊ukadẹ̌bue i kamene. Pẹ̌papẹ̌gongkong kasasaa su Mawu Ruatae i kamene tabidạem papehẹ, dingangu pěluhengkongkatul᷊idẹ̌ e kere pakeang i kamene uase. 15 Pakakěhagẹ̌ buei kamene měhabaru Injilẹ̌ e makawawa karal᷊unsemahẹ̌ sikamene makoạ kere sapatung kamene. 16 Mase měngkaisěnniạ tempo e pěmpẹ̌pakẹem pěngangimang su MawuRuata e kere aghidẹ̌ ipěnẹ̌nighe; ringangu pěngangimangene e makapěnẹ̌bu horom papitị piạ putunge wọ'i ral᷊akisẹ̌e. 17 Daekeko kasasal᷊amatẹ̌ e koạ kere sakape waja,ringangu hengetangu Mawu e koạ kere aghidẹ̌ bọu Rohkẹ̌u Ruata e. 18 Koạko pakụ ene e kapẹ̌kal᷊iomanengemẹ̌gẹ̌gausẹ̌ tul᷊umang bọu Ruata. Tinịa apạewen piạloahe, ute pěmpẹ̌kal᷊iomanengko kerẹewe laahạu Rohkẹ̌u Ruata e si kamene. Pakarariagạ bue i kamene ringangupakakakědang bue. Pakasau wue mẹ̌kal᷊iomaneng baụgupakụ kawanuan Duata. 19 Mase lai pẹ̌kal᷊iomanengbewaugu iạ, tadeạu su tempong iạ mẹ̌bisara ute iạonggotangbem Mawu e wawera mẹ̌tatal᷊ahino. Dingangu

EFESUS 6.20–24 587tadeạu iạ e wahani makapěhabaru lẹ̌lirung u Injilẹ̌ e.20 Ual᷊ingu Injilẹ̌ ene e iạ nakoạ sěngkatau rarolohangkụ orasẹ̌ ini e mạtatahungkụ. Pẹ̌kal᷊iomanengko wauguiạ e tadeạu wahani mahumbisaran Injilẹ̌ e, kerẹewehinone iạ makapẹ̌bisara. 21 I Tikhikus, anạ u sěmbaụ ikitẹ dingangu mẹ̌tatangkiang saa su ral᷊ungu Mawu e,sarung mapakasingkạu pakụ kakakoạku e si kamene,tadeạu i kamene makakasingkạu iạ dingangu munaraku.22 Kai ene hakịu iạ něndoloh'i sie si kamene pělẹ̌habarukakakoạ i kami si kamene kěbị, tadeạu mapakasariannaung i kamene. 23 Milumbạko Ruata i Amang, dinganguMawu Yesus Kristus mapakasěmbạu u pakụ jamaatẹ̌dingangu mẹ̌kakakěndagẹ̌ dingangu tatapẹ̌ mạngimang siKristus. 24 Mal᷊umbạko Ruata e měngal᷊amatẹ̌ si kamenekěbị kụkěndagu Mawung kitẹ i Yesus Kristus dingangukakěndagẹ̌ tawe lumaědusẹ̌. Adat'i kami, Paulus

FILIPI1 1 Manga anạ u sěmbaụ dal᷊ohon jamaat'u Mawupakụ mạtanạ su Filipi, kụ seng nasěmbaụ dingangiKristus Yesus. Kerene lai manga anạ u sěmbaụ pangahạdingangkewen mẹ̌tatangkiang jamaatẹ̌! Iạ i Paulus,dingangkewen i Timous, manga ěllang i KristusYesus, 2 mělẹ̌harapẹ̌ mal᷊owọko Ruata i Amang i kitẹdingangu Mawu Yesus Kristus mangonggọu al᷊amatẹ̌dingangu karal᷊unsemahẹ̌ si kamene. 3 Kasaụewen iạmẹ̌tẹ̌tahěndung si kamene, iạ makitarimakasẹ su Ruata.4 Dingangu masau su sul᷊ene iạ měkẹ̌kal᷊iomaneng baug'ikamene kěbị, iạ měkẹ̌kal᷊iomaneng dingangu karal᷊uasunaung. 5 Iạ makitarimakasẹ su Ruata ual᷊ingu rengdokeng bọu ěllo humotong sarang orasẹ̌ ini, i kameneseng nẹ̌tul᷊ungu iạ nangekeng Injilẹ̌ bọu Ruata. 6 Duatasẹ̌sane nanětạu hal᷊ẹ̌ mapia ene si kamene, dingangu iạmangiakingu i Sie sarung maněpasu hal᷊ẹ̌ ene sarạewenmasue su Ěllon Kristus Yesus duměnta kapia. 7 I kameneměngkate hanesẹ̌ ene su naungku. Mang kahěngang sutampạ e wue iạ piạ pěndangku kerene si kamene. Batụui kamene kěbị seng sěngkapěnarimạ dingangku, laonggọu Mawu Ruata kụ seng nionggọ siạ, baẹ su tempo iniiạ e ěndaung su ral᷊ungu tahungkụ baẹbe su tempon iạsu l᷊ikude waugu tumatawang dingangu mẹ̌tahutěndạuInjilẹ̌ ene. 8 Duata e masingkạ, u iạ mambeng dụdareạsi kamene dingangu pěndangu kakěndagu Mawu YesusKristus sẹ̌sane. 9 Kai ini e kakal᷊iomanengku waug'ikamene: karimạko i kamene mahunnamba kuměndaguRuata ore lai kasandigangu ringangu měngkai mạtambasu ral᷊ungu kasingkạ kahěngang dingangu matatahuěnna.

FILIPI 1.10–20 58910 Dingangu kerene i kamene masingkạ měmile apangkapiaěnge, takadeạu i kamene sarung mawurẹ̌si wọukaral᷊aị arau haghin laěnsilẹ̌, su ěllong Kristus duměntakapia. 11 Pẹ̌bawiah'i kamene sarung mẹ̌dal᷊embongkakanoạ mapapia kahěngang kụ kětạeng niual᷊i wọiYesus Kristus sẹ̌sane; tangu Ruata sarung iapakawantugẹ̌dingangu rẹ̌daloěng. 12 Iạ e mapulu i kamene masingkạu apang kụ seng nariadi si siạ, kai nakakal᷊awọtaumata rimaringihẹ̌ dingangu nangimangu Injilẹ̌ ene.13 Kasueěnge, kěbị měndariagạ istana ringangu taumatawal᷊ine su soa ene masingkạ u iạ nitahungkụ ual᷊ingu iạe mětẹ̌tangkiang si Kristus. 14 Dingangu pananahungkụsiạ e kai nakapangělembon pangangiakingu tau Sahanikal᷊awokange su soa ini su Mawu, nakapahunnambanbahanine měhabaru tan Mawu tawẹ goẹ̌ e. 15 Těngadẹ̌piạ pirang katau wọu tal᷊oaran sire kụ mělẹ̌habar'i Kristusual᷊ingu panananoi ringangu mapulu mẹ̌sitori, arawesěnggạ e wue ute mělẹ̌habarẹ̌beng Kristus su katul᷊ide.16 I sire ini měkẹ̌koạ kerene ual᷊ingu i sire kụkěndaguRuata ringangu iạ, batụu i sire masingkạ u Ruata sengněngonggọ u hal᷊ẹ̌ siạ baugu mělahẹ u Injilẹ̌ e kahěngang.17 Arawe sěnggạ e wue mělẹ̌habar'i Kristus e piạ monaneral᷊aị; i sire mělẹ̌habarẹ̌ e waugu pandungang i sire hala.Ual᷊ingu ene i sire mělẹ̌harapẹ̌ u makakoạ siạ limembongkasigěsạ e su ral᷊ungu tahungkụ. 18 Kaiso tawe mẹ̌kapura!Batụu maning kereapa, baẹ ene nikoạ dingangu monanemapia, baewe lai su monane kụ nẹ̌sal᷊a, kaiso i Kristusmang ipẹ̌dal᷊ahabarẹ̌ l᷊ai; kụ iạ e mal᷊uasẹ̌. Dingangu iạe tatapẹ̌ mẹ̌pẹ̌pěndang kerene, 19 batụu iạ masingkạ ukahiạeweng kakal᷊iomaneng i kamene ringangkewel᷊ainontol᷊u Rohkẹ̌ u Mawu Yesus Kristus e, iạ e iapakal᷊iwirẹ̌.20 Něngalembọewe lai takụ ilẹ̌ěnning dingangulẹ̌harapenge kai tadeakengu mambeng kumbahang

FILIPI 1.21–29 590iạ kawe tạ kěhase su munaraku e. Su sěmběkane iạmělẹ̌harapẹ̌ tadeạu apan tempo e, něngalembọ e su orasẹ̌ini, iạ mětẹ̌tumbahani ringangu kaguwạu kuatẹ̌ku -- bae iạbiahẹ̌ arau iạ mate -- i Kristus iapakawantugẹ̌. 21 Ual᷊ingusi siạ, monan biahẹ̌ku kětạeng i Kristus! Kụ papate kaiuntung. 22 Kai kereu ringangu pẹ̌bawiahẹ̌ su dunia ini,iạ makakoạ munara kụ l᷊imembon piạ mangal᷊ene, ute iạběga wue sude hinon takụ pileěng. 23 Iạ wẹ̌bol᷊engangbọu ruam běka. Iạ mẹ̌měning kahěngang maněntangudunia ini tadeạu tamai mẹ̌tanạ dingangi Kristus, kaiene e limembong kapiane; 24 kai waugu pandunganguute kai limembom mapia kereu iạ tatapẹ̌ mạtanạ sudunia. 25 Iạ mangiaking u hal᷊ẹ̌ ene. Kai ene hakịu iạmasingkạ u iạ matatapẹ̌ matanạ dingangi kamene kěbị,tadeạu makapẹ̌tul᷊ung si kamene mariadi něngalembongkakuate ringangu mahunnambang kal᷊uase su ral᷊ungupangangimang su Mawu. 26 Ual᷊ingu ene, kereu iạsarung mẹ̌sul᷊e su anung kamene, ute i kamene apanseng nasěmbaụ dingangi Kristus Yesus e sarung piạbelimembong kal᷊awọ e lai kakakoạku mědeạu l᷊umesạ uwatangengku. 27 Ho! Kapiange orasẹ̌ ini e pẹ̌bawiah'ikamene seng sěndal᷊engu kapulun Injilẹ̌ mạanun YesusKristus ene. Mageng kerene měnsang iạ makapẹ̌sombangdingangi kamene arau tala, iạ makaringihẹ̌ bue u i kamenematoghasẹ̌ su kasasěmbaụ dingangu sěngkapẹ̌tawakal᷊isěmatang, baugu mona ringangu ěnning sěmbaụ baugupangangimang mẹ̌takạewen dingangu Injilẹ̌ bọu MawuRuata. 28 Karimạkọ i kamene sěnniạ mang bawahani kụabe kěngkatakụ mẹ̌těngong kal᷊awọu rumarokạ si kamene.Ene kai kere ipělẹ̌lahẹ u i sire kai sarung ikawatạ, kụ ikamene sarung makauntung, ual᷊ingu kai Ruata sẹ̌sanemẹ̌gěllịu kal᷊auntung ene si kamene. 29 Batụu Ruata e sengnangonggọu tatal᷊ěntụe si kamene bal᷊ine kětạeng baugu

FILIPI 1.30–2.10 591mangimang si Kristus, kaiso lai waugu mẹ̌těngkasunsarawaug'i Kristus. 30 Ini e i kamene lai tumol᷊e si siạ su ral᷊ungupẹ̌sasekẹ mẹ̌sul᷊ung; mangal᷊ene ute kai pẹ̌sasekẹ nạungseng bọu nikasilong kamene takụ ipẹ̌sẹ̌sekẹ kal᷊imona,ringangu měngkai wědan takụ ipẹ̌sẹ̌sekẹ sarang orasẹ̌ ini,kerẹewe kinaringih'i kamene orasẹ̌ ini.2 1 I kamene matoghasẹ̌, ual᷊ingu i kamene nasěmbaụdingang i Kristus. Dingangu i kamene mạhiborẹ̌ual᷊ingu i Kristus kiměndag'i kamene! I kamene niahạuRohkẹ̌ u Ruata, ringangu i kamene lai měkẹ̌kakěndagẹ̌tapengu mětẹ̌tatal᷊ěntụ sěngkatau su wal᷊ine. 2 Ho!kěnangko i kamene kahěnga-hěngang makal᷊uasẹ̌naungku su manga hal᷊ẹ̌ ini: Pẹ̌biahẹ̌ko sěngkanaungdingangu l᷊awọ měkakěndagẹ̌ dingangu mona mẹ̌sul᷊ung.3 Abe pěmpẹ̌koạ manga apa ual᷊ingu sẹ̌sahěsekangupandungangu watangeng hala, arau makapangobotuwatangeng. Su sěmběkane karimạkọ i kamenesěngkatau-sěngkatau ringangu kasanạ u naung mangěnnau taumata wal᷊ine limembom mapia wọu watangeng.4 Kakěllako pandungangu taumata wal᷊ine; abe kětạengpandungangu watangeng. 5 Karimạko i kamene piạkanaunge kere Mawu Yesus Kristus. 6 Tumuhụ hinone iSie mẹ̌sul᷊ungu Mawu Ruata, kai i Sie tawe nakapěndangukakakoạ e marohkẹ̌ ene hinong tahutěndakeng'E. 7 Susěmběkane, i Sie maměllọ u kěbị mase makoạ mẹ̌sul᷊ungusěngkatau ěllang. I Sie nakoạ kere taumata kụ kěllaěngbiahẹ̌ bue mẹ̌sul᷊ungu taumata. 8 I Sie nẹ̌těngkasanạ uwatangeng'E kụ mẹ̌bẹ̌biahẹ̌ saa su Mawu Ruata sarangnapohong -- su kalu kuruisẹ̌. 9 Kai ual᷊ingu ene hakịuRuata něhengkẹ i Sie niapakarangẹ-dangẹ, dingangkewenněgěllị u kawasa si Sie limembo wọu pakụ kawasawal᷊ine. 10 Tangu waugu měngadatẹ̌ Mawu Yesus, kěbịdiadikang su Sorga ringangu su dunia, dingangkewe

FILIPI 2.11–19 592lai su al᷊ungu dunia sarung mẹ̌suba si Sie. 11 I sire kěbịsarung měngaku u Yesus Kristus e kai Mawu; kụ kamagengkerene Ruata i Amang niwantugang. 12 Batụu ene, mangaanạ u sěmbaụ kụ ikẹ̌kěndagẹ̌, kereapạewen i kamenehanesẹ̌ susasuměllung si siạ su tempon iạ ene sutal᷊oarangkamene, tangu limembọewe orasẹ̌ ini seng něgagheange,mal᷊owọko i kamene měngkai sumasuměllung si siạ. Ikamene seng niapakasal᷊amat'u Ruata, kụ pẹ̌tawakal᷊ikoturusẹ̌ tadeạu karal᷊unsemahu e masukụ. Koạko eneringangu adatẹ̌ ore lai tatuhụ su Ruata, 13 ual᷊inguRuata sẹ̌sane nẹ̌karadiahang su ral᷊ungu watangeng ikamene mědeạu i kamene mapulu ringangu makal᷊uasẹ̌naungu Ruata. 14 Hal᷊ẹ̌keko kěbị sạbarang dingangu tawẹkarubụ e arau sitorine. 15 Pẹ̌kakoạ i kamene kerene uteměnẹ̌nodẹ u i kamene kai manga anạ u Ruata kụ taweturạe, kụ měbẹ̌biahẹ̌ dingangu katul᷊idẹ̌ ore lai katěngadẹ̌sutal᷊oaran taumata raral᷊aị dingangu mararosa. Kụ sutempong i kamene měhabarẹ̌ si sire habarẹ̌ makaonggọ upẹ̌bawiahẹ̌, ute mal᷊owọko i kamene makoạ kere tualagẹ̌si sire simẹ̌nnang nanualagẹ̌ dunia e. Kamageng i kamenemẹ̌biahẹ̌ kerene ute, hẹ̌dowe piạ banggile si siạ baugumakạpěndang lumuasi kamene su tempon Mawu YesusKristus duměnta kapia. Ene ahane u munaraku e tawemagholọ kaiso piạbe kěhase. 16 (2:15) 17 Aramanung iạsarung pateěng kụ dahaku makoạ sasěmba su wowongapa nipaněmbang kamene su Ruata makoạ taala u ikamene mangimang si Sie. Kereu mang harusẹ̌ kerene, iạe makitarimakasẹ su hal᷊ẹ̌ ene ringangu sěngkapahul᷊uasẹ̌dingangi kamene. 18 Kerene lai, mal᷊owọko i kamenemal᷊aing makitarimakasẹ dingangu sěngkapahul᷊uasẹ̌dingangku. 19 Iạ mangimang u kai ringangu tul᷊umanguMawu Yesus, iạ e lighạ nakapěndoloh'i Timous sol᷊onganung kamene, tadeạu iạ e mahiborẹ̌ ual᷊ingu habarẹ̌

FILIPI 2.20–30 593mạanung kamene. 20 Kětạeng i Timous e kakěsạ etaumata sěngkanaungu iạ, dingangu těnga-těngadẹ̌mẹ̌tẹ̌něnnang kapapiang kamene. 21 Kěbị e lai wal᷊inekětạeng měsẹ̌sěmpị hal᷊ẹ̌ u watangeng hala, wal᷊inewewaugu pandungangu Mawu Yesus Kristus. 22 I kameneseng nakasilo alane u i Timous mamben něbaraguna. Isie seng nẹ̌těngkasaghedẹ̌ dingangku baugu pělahabar'uInjilu Mawu. I kandua e mẹ̌sul᷊ungu anạ dingangu iamange.23 Batụu ene, lẹ̌paseweng iạ nakakasingkạ u kereaparal᷊engu hal᷊ẹ̌ku e sarung maghanapẹ̌, ute iạ sarungměndoloh'i sie sol᷊ong anung kamene. 24 Iạ mangimangkai ringangu tul᷊umangu Mawu e, iạ sẹ̌saku e tawẹkaděngụe lai sarung mẹ̌wo si kamene. 25 Mihino su anạu sěmbaụ i kitẹ i Epafroditus kụ seng niroloh'i kamenebaugu iapẹ̌tul᷊ung siạ, iạ nẹ̌pěndangu mambeng hinoneměndoloh'i sie pẹ̌bal᷊ị anung kamene. I sie seng makingsiạ su ral᷊ungu munara ringangu pẹ̌kakarạdiahangku e.26 I sie rụdareạ i kamene manga anạ u sěmbaụ kěbịdingangu i sie měngkate su kaghaghěngganeng u i kameneseng nakahombang habarẹ̌ u i sie masakị. 27 Mangkahěngang i sie masakị hakịu marani mate. Kai Ruatae mal᷊ěntụ i sie; kụ bal᷊ine kětạ si sie, kaiso si siạ l᷊ai,tadeạu kumbahang iạ e tumanịu něngalembo masusal᷊ai. 28 Kai ene hakịu mangkeng kakạsariane lai ěnningkumědeạu měndolohi sie pẹ̌bal᷊ị sol᷊ong anung kamene,tadeạu i kamene sarung lai mahul᷊uasẹ̌ kapia kereu ikamene mẹ̌sombang dingange, kụ naungku e mal᷊aingmal᷊enehẹ̌. 29 Tangú, pěmpanarimạkon sie ringangukaral᷊uasu naung kere sěngkatau anạ u sěmbaụ tambapangangimang. Pěngarěgawen pakụ taumata kere i sie.30 Baugu pandungangu munarang Kristus, i sie maraninglai mate; i sie něnarakangu niawane baugu mẹ̌tul᷊ungu iạsu arengi kamene.

FILIPI 3.1–9 5943 1 Pangěnsueěnge, manga anạ u sěmbaụku, mal᷊owọkoi kamene mahul᷊uasẹ̌ ual᷊ingu i kamene seng nasěmbaụdingangu Mawu. Iạ tawe nakapěndang mawěhạ baugumělukạu apang kụ seng takụ niwohẹ si kamene kal᷊amona;baugu hal᷊ẹ̌ ene mapia waugu kasasal᷊amat'i kamene.2 Pakatateghang bue su taumata apam mẹ̌kẹ̌koạ daral᷊akị,taumata kụ hinone isěbạ asu. I sire mạnihasa tadeạutaumata isunatẹ̌. 3 Sěmbal᷊iau i kitẹ e taumata sengnanarimạ u sunatẹ̌ kahěngang, bal᷊inewe i sire. I kitẹmạněmba Ruata e kai ual᷊ingu laahạ u Rohkẹ̌ u Ruatasẹ̌sane, dingangu i kitẹ makitarimakasẹ ual᷊ingu i kitẹměbẹ̌biahẹ̌ nasěmbaụ dingangi Kristus Yesus. I kitẹ tawegumaghal᷊ě su manga pẹ̌kakakomol᷊ẹ̌ kụ tụtuhụ gěsi.4 Su hinone iạ botonge gumaghal᷊ě su manga komol᷊angene. Kai kereu piạ pẹ̌sěngkatau makapěndangu i sie piạaị e waugu ghumaghal᷊ě su komol᷊ang kụ tutuhụ gěsi,ute iạ něngalembọ e lai. 5 Iạ nisunatẹ̌ tempon umurẹ̌kuual᷊u ěllo. Iạ kinawantelẹ̌ kere sěngkatau tau Israelẹ̌bọu hiten Benyamin; iạ e tau Ibrani tutune. Su ral᷊ungusumasuměllung su torat'u agaman Yahudi, ute iạ kainasowa sěngkatau ral᷊ohong komol᷊angu Farisi e. 6 Sal᷊aanune iạ e kai limembong giange hakịu iạ e nanumbiagẹ̌jamaatẹ̌. Kereu nganeng bọu kěhịu torat'u agamanYahudi ute iạ e taumatawe mapia, tawe kasěngkul᷊ang.7 Kai ual᷊ingu i Kristus, tangu kěbị apang nạung kal᷊amonatakụ lẹ̌ěnnaěngu kai untung, ini e takụ nirekeng dugi.8 Bal᷊inewe kětạu manga hal᷊ẹ̌ tamai ene; kaiso pakụsạbarang kụ takụ lẹ̌ěnaěnge kětạewen makạdugi. Kụ takụtẹ̌taghuaneng tempo ini e kai něngalembong maarẹ̌ga: utekai makakiral᷊a si Yesus Kristus, Mawuku. Ual᷊ingu i Kristustangu iạ seng naměllọ u kěbị-kěbị e. Takụ lẹ̌ěnnaěngkěbị ene kai kětạeng kere onasẹ̌ tadeạu iạ botongemakahombang si Kristus, 9 dingangu kahěnga-hěngang

FILIPI 3.10–17 595nasěmbaụ dingangi Sie. Pẹ̌kakauhẹ̌ mapia ringangu Ruatae bal᷊inewe ual᷊ingu kakanoạku hala su hal᷊ẹ̌ u tatuhụ torat'uagama. Orasẹ̌ ini e iạ kai piạ pẹ̌kakauhẹ̌ ku mapia ringanguRuata, ual᷊ingu iạ mạngimang su Mawu Yesus Kristus. Kụpẹ̌kakauhẹ̌ mapia ene rarěntane kai wọu Ruata ringanguwọu pangangimang su Mawu Yesus Kristus. 10 Kakěsạ-kěsạe takụ ilẹ̌ěnning ute kai tadeạu iạ makakiral᷊a si Kristus,dingangu makahombang kawasam pẹ̌bawangung'E wọupapaten'E. Iạ mẹ̌měningu sěngkapẹ̌tatahang dingang'Ekụ makoạ mẹ̌sul᷊ungu i Sie su ral᷊ungu papaten'E. 11 Kụiạ e mělẹ̌harapẹ̌ u iạ sẹ̌saku sarung ipẹ̌biahẹ̌ kapia wọupapate. 12 Iạ e tawe nẹ̌bera u iạ seng nakaringkau enearau seng nasukụ. Kaiso iạ mangkewen mẹ̌tẹ̌tatětehẹ̌sarang makaal᷊ạ laonggọ kụ nisadiang Kristus Yesus. Kaiwaugu ene i Sie seng nakaal᷊ạ siạ kụ nakoạ tataghuaneng'E.13 Nal᷊ahẹ manga anạ u sěmbaụ, iạ tumuhụ hinone tawenakapěndangu iạ kawe seng nakaal᷊ạ pěreisẹ̌ ene. Kaisokai piạ sěmbaụ kụ hinon takụ koateng, mangal᷊ene iạmẹ̌mbul᷊eng apang su l᷊ikudẹ̌ku, ringangu mětẹ̌tatẹ̌tehẹ̌sěngapam botonge měndingkau apan su těngo. 14 Kaiene hakịu iạ měngkai tụtal᷊ang mẹ̌tẹ̌mona monapangěnsueěnge mědeạu makahombang kal᷊auntung,mangal᷊ene pẹ̌bawiahẹ̌ su ral᷊ungu sorga; kụ baugu ene eRuata kimui si kitẹ limiung Kristus Yesus. 15 I kitẹ kěbị kụseng matěllang tuhụ marohkẹ̌, ute hinong piạ pěndangunaung kerene. Kai kereu sutal᷊oarang kamene kawe piạpěndangu naung bal᷊ine, tangu Ruata e sarung lai mělahẹsi kamene. 16 Kaiso hal᷊ẹ̌ ini karimạko nẹ̌naungang: ikitẹ e harusẹ̌ tatapẹ̌ měbẹ̌biahẹ̌ tumol᷊e atorẹ̌ kụ sengkinatol᷊eěng i kitẹ sarang orasẹ̌ ini. 17 Manga anạ usěmbaụ kěbị! Pěmpẹ̌těnoko si siạ. I kami seng něgěllịupẹ̌tatěnoěng kahěngang, ual᷊ingu ene pěmpẹ̌tangangkopakapia i sai-saing kụ měmpẹ̌tẹ̌těno kakakoạ i kami e.

FILIPI 3.18–4.6 59618 Iạ e seng masau su sul᷊ene mạul᷊ị si kamene, dinganguini e iạ saụ měndahisẹ̌ kapia ringangu sasangị, u kailawọ taumata kụ pẹ̌bawiahe mẹ̌gěnggoghahẹ̌ mangal᷊enpapateng Kristus su kuruisẹ̌. 19 Pẹ̌bawiahu taumata kerenekasueěnge ute kawawinasa, batụu mahang duatan siree kai kapulung gẹ̌sin sire hala. Manga hal᷊ẹ̌ makạmeae, sěmatangkewen ilẹ̌lansị i sire; batụu i sire měngkatetumbạu mětẹ̌něnnang kal᷊awọu apam mětẹ̌tatahinondunia ini. 20 Arawe i kitẹ ute kai kawanuan sorga. Kụ kaiwọu ene lai Datu Mananal᷊amatẹ̌ si kitẹ e, Mawu YesusKristus kụ sarung duměnta. I Sie ete sěnniạ lẹ̌anwang.21 Badang i kitẹ e lome ringangu mahenẹ ini e sarungiwal᷊ui kahiang Kristus makoạ mẹ̌sul᷊ungu wadange hala kụmawantugẹ̌. I Sie makakoạ ene ual᷊ingu i Sie mạnaghuangkawasa waugu mapạsasuměllungu pakụ sạbarang.4 1 Batụu ene, manga anạ u sěmbaụ ku ikẹ̌kěndagẹ̌,kụ mal᷊owọko pẹ̌bawiah'i kamene těnga-těngadẹ̌mạngimang su Mawu. Naungku e rụdareạ i kamene!Kai seng i kamene ilẹ̌liagẹ̌ku ringangu makạl᷊uasẹ̌ si siạ.2 Baugu manga wawine i Euodia ringangu i Sinke!Iạ mẹ̌dẹ̌dorong sěngapam botonge tadeạu i ruasěngkanaung bue kere taumata tamba pangangimang.3 Su manga ringangku apan saa, iạ mẹ̌dorong lai tadeạui kamene mẹ̌tul᷊ung i rẹ̌dua wawine ene. I rẹ̌dua sengněmpěmunara masěgadẹ̌ baugu měhabar'u Injilu MawuRuata; mẹ̌sul᷊ung i Klemen dingangu kal᷊awọu taumatawal᷊ine apang sěngkapěmunara ringangku. Manga arengi sire ene su ral᷊ungu Bukẹ̌ u Taumata Wiahẹ̌. 4 Karimạkoi kamene hanesẹ̌ mạhul᷊uasẹ̌ ual᷊ingu i kamene sengměbẹ̌biahẹ̌ nasěmbaụ dingangu Mawu. Sěnsul᷊eko l᷊ai iạmẹ̌bera: Pahul᷊uasẹ̌ko! 5 Karimạko kěbị taumata e makasilokakanoạ i kamene apan naunge mapia. Batụu Mawu etawẹ kaděngụe lai sarung duměnta. 6 Abeko ghěnggangu

FILIPI 4.7–15 597apa. Su ral᷊ungu pakụ hal᷊ẹ̌, pěmpẹ̌kal᷊iomaneng dingangupěhabarẹ̌kon dorong i kamene su Ruata. Apang gẹ̌gausangi kamene e měngkai pakasaung habare su Mawu Ruataapidu makitarimakasẹ. 7 Tangu karal᷊unsemahẹ̌ bọu Ruatakụ tawe ikaněnnan taumata e sarung maněntanudẹ̌dal᷊ungu naung dingangu něnnang kamene apan sengnasěmbaụ dingangi Kristus Yesus. 8 Kasueěnge, mangaanạ u sěmbaụ nẹ̌naungengkong kamene kal᷊awọu hal᷊ẹ̌mal᷊aarẹ̌ga kụ hinong daloěng, mangal᷊ene ute pakụmunarang katul᷊idẹ̌. 9 Koạko apan seng niěndungang ikamene ringangu nikatarimạ bọu iạ; baẹ bọu mangawawera arau lai wọu manga kakanoạku. Mawu Ruatapuěngu pẹ̌darame, sarung mahundingang i kamene.10 Su ral᷊ungu pẹ̌bawiahẹ̌ku kụ seng nasěmbaụ dinganguMawu e, iạ e mal᷊uasẹ̌ kahěngang, batụu sarạeng sengkerẹeng karěnguẹ ini piạ e loahe kapia mẹ̌tẹ̌něnnambatangengku. Timonaku bal᷊inewe tadeạu i kameneseng niwul᷊eng iạ; i kamene mambeng měnẹ̌naung siạ,kaiso i kamene tawe makaẹ̌ba loahe waugu manodẹu ene. 11 Iạ měbẹ̌berang ini bal᷊inewe ual᷊ingu iạ e kaikinakawusange, batụu iạ sěmben nangěndung měngkatemal᷊uasu apang sembeng piạ e. 12 Iạ e sembeng bọunihombangengu kasasusam biahẹ̌, dingangkewelainmědẹ̌dal᷊embo. Iạ seng masingkạ u rahasiane waugutumatěngo kakakoạ e balạewe měnsang kerea; baẹ sutempom mědẹ̌dal᷊embo, arau kasiang, baẹ su tempommạhěmpal᷊iu, kurai kẹ̌kawusange. 13 Ual᷊ingkeng kawasa kụseng nighěllị i Kristus si siạ, ute iạ e matoghasẹ̌ tumatěngohaghim pakụ. 14 Arawe i kamene seng nẹ̌tul᷊ungu iạ sural᷊ungu kasasusaku; kụ apang kẹ̌koateng i kamene emambeng mapia. 15 Manga anạ u sěmbaụ tau Filipi! Ikamene hala masingkạ kahěngang u piạ iạ naněntanguMakedonia kal᷊amona, su tempon Injilẹ̌ ene takụ nihabarẹ̌

FILIPI 4.16–23 598kahumotongange, i kamene kakěsạ-kěsạ e nakatemanguntunge ringangu dugine ringangkewen iạ. 16 Piạ iạ suTesalonika kụ měgẹ̌gausẹ̌ tatal᷊ung, seng limembo wọusěnsul᷊e i kamene němpěndohong tatal᷊ung si siạ e.17 Ene wal᷊inewe mangal᷊ene iạ kětạu mapulu manarimạlaonggọ. Kapuluku e ute kai tadeạu iạ makasilo mangaual᷊ine kụ makakatambawe kal᷊auntung i kamene. 18 Iạseng něnarimạ u kěbị e -- sarang katewe limembo wọukasasukụ e! Kěbị apan laonggọ kụ nirohon kamene sisiạ, seng takụ kinatarimạ bọu i Epafroditus. Ini iạ sengnakaěbạ. Kěbị apạewen takụ gẹ̌gausang kal᷊awọu ghaghěllịbọi kamene ene kai kere dal᷊uru mawěngi wọu sasěmbakụ nisěmba su Ruata kụ nitarimạ u Ruata ringangu naungmal᷊uasẹ̌. 19 Mawu Ruata kụ takụ sẹ̌sěmbaěng, ute kaimědẹ̌dal᷊embong kakalạ e su ral᷊ungi Kristus Yesus, sarungmanukụ kěbị apang gẹ̌gausang i kamene. 20 Dalo su Ruatai Amangi kitẹ sarang marěngụ-děngụ. Aming. 21 Bunạkoadatẹ̌ku su kěbị apang kawanuan Duata kụ nasěmbaụdingangi Kristus Yesus. Dingangu tarimạko l᷊ai adatẹ̌ bọumanga anạ u sěmbaụ kụ ěndaung dingangku sini. 22 Kěbịkawanuan Duata su soa ini, kahumotongange i sire suistanang Kaisarẹ̌, něndohong adatẹ̌ si kamene. 23 KarimạkoMawu Yesus Kristus mangal᷊amatẹ̌ si kamene kěbị. Adat'ikami, Paulus dingangi Timous

KOLOSE1 1 Manga anạ u sěmbaụ dal᷊ohon jamạat'u Mawusu Kolose kụ saa su pẹ̌kakauhẹ̌ dingangi Kristus!Kere sěngkatau rarolohang i Kristus Yesus, -- kahiangkapulun Mawu Ruata e -- iạ nihengkẹ sěngkakahengkẹdingangu anạ u sěmbaụ i kitẹ i Timous, mělẹ̌harapumal᷊umbạko Ruata i Amang kitẹ e měngonggọu al᷊amatẹ̌dingangu karal᷊unsemahẹ̌ si kitẹ kěbị. 2 (1:1) 3 I kami sengnakaringihẹ̌ u i kamene mạngimang su Mawu Yesus Kristusdingangu i kamene kuměndagu pakụ dal᷊ohon jamaatẹ̌.Kai ene hakịu su tempong i kami měkẹ̌kal᷊iomaneng baụgikamene, i kandua e měngkate hanesẹ̌ makịtarimakasẹsu Ruata, i Amang u Mawung kitẹ i Yesus Kristus. 4 (1:3)5 I kamene mangimang dingangu i kamene kụkěndagẹ̌,u i kamene mělẹ̌harapẹ̌ apang kụ seng nisadia su sorgakahian Duata e waugi kau. I kamene seng nakaringihẹ̌mạanung hal᷊ẹ̌ ene, piạ e Wal᷊o Mapia kụ kahěngangnihabarẹ̌ si kau. 6 Habaru Mawu Ruata e nasawuhẹ̌ sukasěllahu dunia e mase pẹ̌bawiahu taumata e sěnniạlẹ̌al᷊amatengu habarẹ̌ ene, kerẹewe lai nạung pẹ̌bawiahunial᷊amateng piạ i kamene nakaringihẹ̌ hal᷊ẹ̌ u tatal᷊ěntụu Mawu Ruata e kụ kahěnga-hěngang nakaěnna. 7 Hal᷊ẹ̌ene ipẹ̌paul᷊ị si kamene kinahian Epafras, dingang i kamie ikẹ̌kěndagẹ̌. I sie kai taumatam munarang Kristus saaměmẹ̌munara e waugu pandungang i kitẹ. 8 Kai wọisie asal᷊e i kami e makadingihẹ̌ u kai kawasan Rohkẹ̌ uRuata e i kamene makakoạ mẹ̌kakakěndagẹ̌. 9 Kai enehakịu i kandua měngkai hanesẹ̌ měkẹ̌kal᷊iomaneng baugikamene nanětạewe rokeng bọu ěllo i kandua nakaringihẹ̌habaru mạul᷊ị i kamene. I kandua měkẹ̌kal᷊iomaneng su

KOLOSE 1.10–18 600Mawu Ruata e mal᷊owọko Rohkẹ̌ u Ruata e měngonggọukasingkạ dingangu katatahuěnna masukụ si kamenekai apạ e kapulun Mawu Ruata. 10 Ual᷊ingu ene ute ikamene makapẹ̌biahẹ̌ tumuhụ kapulun Duata, ringangusěnniạ makạl᷊uasẹ̌ naung'E, hakịben su pakụ munarae i kamene kapạmurukangbe pul᷊ise mapapia. Dingangukasingkạ i kamene mạanun Duata e mal᷊aing limembongkạpahunnambane. 11 Karimạko ual᷊ingu kawasangMawu Kasěllahenge, i kamene iapakatoghasẹ̌ hakịbengi kamene makatahang dingangu makakẹ̌dang su pakụsabarang, masasabarẹ̌ dingangu maral᷊uasẹ̌ 12 kụdingangu makitarimakasẹ si Amang. Batụu kai i Amangenapakariading kamene wotonge makatarimạ u apannisadian Duata e waugu taumatan'E su kararatuang'Ematualagẹ̌. 13 I Sie seng nělliung kitẹ bọu kawasangkararěndung kụ seng napěngal᷊ing i kitẹ su ral᷊ungukararatuangu Ahuse ikẹ̌kěndagẹ̌. 14 Ual᷊ingu Ahus'E enee i kitẹ niapakal᷊iu; mangal᷊ene ute kal᷊awọu rosang kitẹe seng niampungang. 15 I Kristus e kai gambarẹ̌ mal᷊ahẹbọu awẹ u Ruata kụ tawe i kasasilo; i Kristus e kai Ahusekaiakanenge, něngalembong kapiange wọu pakụ apanniriadi. 16 U kai wọi Sie Mawu Ruata e napakariadinpakụ su sorga ringangu su dunia, pakụ sạbarangikẹ̌kasilo ringangu tawe ikasasilo, nasowa l᷊ai su ral᷊ungekerẹewe pakụ rohkẹ̌ makawasa ringangu měpẹ̌parenta.Kasěllahu dunia ini e niriadi ual᷊ingu i Kristus dinganguwaugi Kristus. 17 Kal᷊amonan pakụ sabarang nariadi e,i Kristus semben těbe ene. Dingangu ual᷊ingu i Sie laihakịu pakụ sạbarange seng su tampạ e sěmbaụ-sěmbaụ.18 I Sie e těmbọu wadang'E, kụ kai jamaatẹ̌, batụu kaii Sie simbul᷊u pakụ laidopu jamaatẹ̌ e. I Sie kai anạkaiakanenge, kahumotong-motongange niapẹ̌biahẹ̌ kapiạwọu kapapohong'E, tadeạu sěmatangbe i Sie sẹ̌sane

KOLOSE 1.19–27 601nakoạ kasěllahengu pakụ. 19 Kai Mawu Ruata sẹ̌sanepiạ kapulune tadeạu pakụ sạbarang kụ kaěbakeng suMawu Ruata e, kaẹ̌bakengbe lai masukụ su Ahus'E. 20 Kụsu ral᷊ungu Ahusẹ̌ ene lai Mawu Ruatae mapakariadinpakụ sabarang piạ pẹ̌dal᷊ahěmpukange kapia ringang'iSie -- baẹbe pakụ apan su dunia, arau lai su sorga. MawuRuata e nẹ̌koạ kerene ual᷊ingu kapapohongu Ahuse su kalukuruisẹ̌. 21 Nạung kạngerẹ e i kamene marau wọu MawuRuata. I kamene rụdokạ ual᷊ingu lulu ringangu něnnangkamene raral᷊akisẹ̌. 22 Arawe ini ute, ual᷊ingu kapapohonguAhus'E, Mawu Ruata e nẹ̌koạ pẹ̌sasěngkapiang kameneringange nẹ̌saụ naul᷊ị. Ual᷊ingu kakakoạ kerene ute ikamene wotonge ipẹ̌těngon Duata e su ral᷊ungu kasasusi,malang dingangu tawẹ turạe. 23 Semben tantu i kameneharusẹ̌be tatapẹ̌ saa su pěngangimang dingangu rumarisịmatoghasẹ̌ su pěngangimang i kamene. Kumbahangbesarang i kamene měměllọu pělaharapi kamene kụ sengnionggọ si kamene su tempon nakatarimạ Injilu Ruata.Habarẹ̌ ene e seng pinẹ̌dal᷊ahabarẹ̌ su apan taumata e sukasěllahu dunia e. Kụ ual᷊ingu lai ene watangengku, i Paulushakịu seng nakoạ mẹ̌tatangkiang. 24 Orasẹ̌ ini e iạ mal᷊uasẹ̌mẹ̌tatahangu sigěsạ baụgu pandungang i kamene. Batụuual᷊ingu sunsarang badangku e, ute ipạnukụ e apang kụbẹ̌dang ipẹ̌dararagi Kristus baụgu jamaat'Ẹ̌, mangal᷊enewadang'E. 25 Duata e něndolohu iạ nakoạ mẹ̌tatangkiangjamaat'Ẹ̌ baụgu mạpakạpiang kamene. Iạ e mambenghinone maněpasu wal᷊on habarẹ̌ bọu Ruata e pakụ;26 mangal᷊ene habarẹ̌ e seng dingangu hasụ e su taungenal᷊iu ilẹ̌lirungu Ruata e su pakụ taumata kai orasẹ̌ ini eseng nilahẹ su manga umat'E. 27 Mawu Ruata e mapulumapakal᷊ahẹu kereapa kapiane ringangu kawawantugeral᷊irunge waụgu pakụ taumata. Rahasia ene ute kai: IKristus kai ene su ral᷊ungi kamene mangal᷊ene i kamene,

KOLOSE 1.28–2.7 602sarungbe kapusakatengu kawawantugu Ruata. 28 I Kristuse kai sarung ipẹ̌dal᷊ahabari kami su kěbị taumata. I kamie kai měngonggọu ingate ringangu mạněnro si sire kěbịe ringangu pakụ katatahuěnna. Timonang kami e utekai tadeạu sěngkatau-sěngkatau e ahakeng sol᷊ong anunMawu, tabidạen sěngkatau seng natěllang tuhụ marohkẹ̌,baụgu seng nasěmbaụ dingangi Kristus. 29 Tadeạumakakahumpạu ene ute iạ e měmunara kahěngang. Iạ emẹ̌tawakal᷊i sěngapam botonge ringangu kạguwạu kuatẹ̌kụ seng nionggọi Kristus si siạ dingangu nẹ̌karadiahang suwatangengku e ringangu kasasukụ u kawasan'E.2 1 Iạ e mapulu tadeạu i kamene e masingkạ měnsangkereapa katoghase iạ měbẹ̌bangkuadẹ̌ baụgi kameneringangu waugi sire su Laodikia ringangu pakụ apangběgang iạ. 2 Kěbị e takụ kinoạ tadeạu naung i siremawal᷊insahẹ̌ dingangu i sire mẹ̌kakakěndagẹ̌ hakịuene i sire masěmbaụ kahěnga-hěngang. Ual᷊ingu ene isire ute těnga-těngadẹ̌ makaěnna ringangu měngiakingore lai makakasingkạ u rahasian Duata e, kai i Kristussẹ̌sane. 3 I Kristus e kai nakawualagu pakụ sipirangmapia ringangu kasingkạ u Ruata nạung mạbawuni. 4 Iạmaul᷊ịu ini e tadeạu i kamene kumbahangbe kaakal᷊engi sai-saim biwihe mararěngang. 5 U manịeng badangkue maraung kamene, kai koạ e kere iạ ene sutal᷊oarangkamene. Iạ e měngkai mal᷊uasẹ̌ makạsilọ e si kamenesěngkanaung dingangu matoghasẹ̌ su pěngangimang siKristus. 6 Manga anạ u sěmbaụ kụ sen dimaẹ si KristusYesus Mawu e. Batụu ene i kamene pěmpẹ̌biahẹ̌bemạkakauhẹ̌ dingang'E, 7 ringangu měhamụ su ral᷊ungi Sie.I kamene e pěmpamětịkom pẹ̌bawiahi kamene ringangiKristus pěmamanggilange. Pakahunnambangkompěngangimang i kamene e si Kristus, tumuhụ apanseng nitěnrone si kamene. Kụ naung i kamene e

KOLOSE 2.8–16 603pakatatompẹko ringangu waweran tatarimakasẹ.8 Pakatateghang bue i kamene, kumbahangbe sarang piạuměmitaugẹ̌ si kamene, wěmbingang u těnrong mangakapanden taumata tạ mangal᷊ene, kětạeng makapal᷊idẹ̌.Manga kapanden dunia ene e wal᷊inewe wọi Kristus,kaiso kai wọu kapanden taumata samatang, dinganguwọu manga rohkẹ̌ u kawasan dunia. 9 Batụu pakụkakakoạ u Ruata e nẹ̌banua si Kristus su pẹ̌bawadang'E.10 Kụ ual᷊ingu mẹ̌biahẹ̌ nasěmbaụ dingangi Kristus, ikamene mal᷊aing nighělirangu pẹ̌bawiahẹ̌ masukụ. Batụu iKristus e kai těmbọ u pakụ rohkẹ̌ mạngawasa ringangumẹ̌paparenta. 11 Ual᷊ingu nasěmbaụ dingangi Kristus eute i kamene seng nisunatẹ̌, bal᷊inewe ual᷊ingu sunatẹ̌kinoạ u taumata, kaiso kawe ual᷊ingu suna Kristus kụ sengněliung kamene wọu kawasang kakanoạ marosa. 12 Batụusu tempong kamene nịsasahani, ute i kamene kai nilẹ̌bingdingangi Kristus; kụ mal᷊aing dingangu sasahani ene, ikamene nipẹ̌biahẹ̌ kapia ringangi Kristus ual᷊ingu i kamenemangimang kawasan Mawu Ruata seng napẹ̌biahi Kristuswọu papatene. 13 I kamene nạung nate tuhụ marohkẹ̌ual᷊ingu i kamene warạdosa, ringangu i kamene tawenisunatẹ̌ tuhụ gěsi. Arawe orasẹ̌ ini Mawu Ruata napẹ̌biahikamene ringangi Kristus. Mawu Ruata seng něngampungkal᷊awọu rosang kitẹ, 14 dingangu něndẹ̌dasẹ̌ pẹ̌sasal᷊angkitẹ kụ mẹmatakụ i kitẹ dingangu atorange mawawěhạ.Dingangu měnděkạ winohẹ ene su kalu piněnggantongan,Mawu Ruata e něndẹ̌dasem pakụ laěnsilẹ̌ si kitẹ. 15 Sukalu kuruisẹ̌ ene e i Kristus namatạ kal᷊awọu haghinrohkẹ̌ u mananěmbonang dingangu mangangawasa enasue něngkaěnsu. I sire nakoạ bawialaěng u l᷊awọ supiạ i Kristus měngẹ̌ngahạ i sire tabidạen tau kinatawengmạbawol᷊eng sutal᷊oaran wuntuangu nakauntung. 16 Kụkumbahang mapakawalan taumata e mapẹ̌sal᷊ang kamene

KOLOSE 2.17–3.4 604su hal᷊ẹ̌ u kakaěng dingangu pěnganginung, arau suhal᷊ẹ̌ewelain manga haribasarẹ̌ u agama arau ral᷊uasuwul᷊ang sumendạ arau ěllon Sawadẹ̌. 17 Kěbị tamai enee kětạeweng kěngkaung apan sarung duměnta, arawekaral᷊ahẹu wọu kěbị ene ute kai i Kristus! 18 Kumbahangbei kamene mapakawalam batangeng makịakal᷊ẹ̌ su taumataapang mẹ̌měllewe mẹ̌tẹ̌těngkasanạu naung dingangumẹ̌ngadatẹ̌ manga malaekatẹ̌. Taumata kerene ute kaiměngẹ̌ngobotu manga něnnane mạdunia ringangulụlansịu apan uade kinasilone hala, 19 hakịu semben tawemapulu měngumbala si Kristus nakoạ těmbọe. Su l᷊imangkawasang Kristus e, kạguwạu wadange mạpadul᷊i ringangumědẹ̌dalahěmpụ apan laese, tụtuwọen sasombọ u MawuRuata e. 20 I kamene seng nate ringangi Kristus, ringanguseng niliu wọu manga rohkẹ̌ u mangangawasa runia ini.Kụ, kawe unụe i kamene měbẹ̌biahẹ̌ kere taumata wẹ̌dangmakịkawasa su dunia ini? Kawe unụe i kamene měngkaikụkakoho su manga atorang kerene, 21 "Kumbahangmẹ̌temang ene", "Kumbahang měnenggẹhẹ̌ apa ini"?22 Kěbị atorang ene kai mang mạul᷊ịu apang paketang tawẹgunane. Ene kětạeweng kal᷊awọu atorang dingangu mangatěnro apan nịkakoạ u taumata. 23 Tamai ene těngadẹ̌beikẹ̌kasilo e kai munarang katatahuěnna, piạ e laansangetadeạu taumata e pạněmba malaekatẹ̌, mẹ̌těngkasanạu naung dingangu pamaman wadang, kaiso kěbị emamben tawẹ gunane waụgu ipěnal᷊udẹ̌ ěnningu ghẹ̌si.3 1 I kamene e seng niapẹ̌bangung kapia ringangi Kristus.Ual᷊ingu ene i kamene kai harusẹ̌be pěmpẹ̌gausẹ̌apan dasị su sorga, su piạ i Kristus měpẹ̌parenta ringanguMawu Ruata. 2 Pěmpěnẹ̌naungbe apan dasị sene ewal᷊inewe apan su dunia. 3 Batụu i kamene seng nate,kụ pẹ̌bawiahi kamene e mạdal᷊irung dingangi Kristus sural᷊ungu Mawu Ruata e. 4 Kụ simbul᷊u pẹ̌bawiahẹ̌ tutune

KOLOSE 3.5–13 605e ute kai i Kristus kụ mạeng i Sie sarung ikasilo e utei kamene e mal᷊aing sarung ipakal᷊ahẹ dingangi Sie sural᷊ungu kasasěllah'E! 5 Ual᷊ingu ene, pakasueko patekal᷊awọu kapulun dunia e mẹ̌nẹ̌naghal᷊i watangengue;kere pẹ̌sasundal᷊ẹ̌, karal᷊amuhụ, abul᷊i, ěnning dal᷊akisẹ̌dingangu anggang (batụu anggang e kai mẹ̌sul᷊ungupal᷊ahamawu mahan duata). 6 Manga hal᷊ẹ̌ kerene ekai makạsongkahẹ̌ dal᷊angehu Ruata su apan taumatata tumatuhụ si Sie. 7 Nạung humotong i kamene halae tụtuhụ be lai haghing kapulu kerene, su tempong ikamene su ral᷊ungu kawasane. 8 Arawe ini e ute i kamenepěmpěnděmmẹ u haghing kararal᷊akisẹ̌ bọu watangengu:kumbahang měngkai mẹ̌pědu, arau měndongka, arau piạpěndangu inụ su taumata wal᷊ine. Kumbahang mẹ̌dohangarau mẹ̌beram bawera kotorẹ̌. 9 Kumbahang měmpẹ̌konsěmbaụ suwal᷊ine, u pẹ̌bawiahẹ̌ těbe e ringangu pakụkakakoạ e sen nirěmmẹ i kamene. 10 Kụ i kamene inie kai sen taumata nionggotangu pẹ̌bawiahẹ̌ buhutẹ̌tal᷊ěmbuhuang hanesẹ̌ itẹ̌tuhụ awẹ u Měndariadinekụ kai Ruata. Timonane ute tadeạu i kamene makakiral᷊aRuata ringangu kasasukụ e. 11 Makoạ kere pul᷊ise wọuene ute nasuẹ e něngkailang pẹ̌dal᷊ahaedangu tau Yahudiringangu wal᷊ine Yahudi; nisunatẹ̌ dingangu tawe nisunatẹ̌;semben tawẹ apa pẹ̌dal᷊ahaedangu tau raghị dingangutaumata ral᷊akisẹ̌; arau ěllang dingangu wal᷊ine ěllang;batụu i Kristus kai mạnahiangkung pakụ sạbarangdingangu i Sie nasěmbaụ dingang i sire kěbị e. 12 I kamenee kai taumatan Mawu. Ruata e kiměndagi kamene maseněmile si kamene makoạ tataghuaneng'E tani. Ual᷊inguene i kamene harusẹ̌ pěmpělahẹu pẹ̌kakakěndagẹ̌,mẹ̌sěngkapiang anạ u sěmbaụ, kasasanạ u naung,sikome naung, ringangu makẹ̌dang su sigẹ̌sạ. 13 I kameneharusẹ̌ mẹ̌sasabarẹ̌ sěmbaụ dingangu wal᷊ine, dingangu

KOLOSE 3.14–22 606mẹ̌gaghěllị u ampung kereu piạ u měndesọ tunenaungsu wal᷊ine. Mawu e mal᷊uasẹ̌ měngampung si kamene, kụi kamene mal᷊aing hinom mẹ̌pẹ̌papangampung sěmbaụdingangu wal᷊ine. 14 Su wowon tamai ene, kěbị e ute:i kamene harusẹ̌be mẹ̌kakakěndagẹ̌ u kakěndagẹ̌ emạpakasěmbaụ i kamene makoạ masukụ. 15 Kariadikoapan sipirangu e měngkai mạtuntụ u pẹ̌darame nionggọ iKristus su ral᷊ungu naungu. U i kamene kai nikuiangu Ruatae makoạ laesu wadang sěmbaụ, tadeạu i kamene mẹ̌biahẹ̌su ral᷊ungu pẹ̌darame wọu anung Kristus e. Kụ i kameneměngkai pakịtarimakasẹ. 16 Karimạko hengetang i Kristusnapenẹu al᷊amatẹ̌ e měngkai luměnạ su ral᷊ungu naungi kamene. Kụ i kamene e pěmpẹ̌tatěnro wue sěmbaụdingangu wal᷊ine ringangu pěmpẹ̌tatẹ̌gu wue sěngapangkaudupe. Pěmpẹ̌kantarikon Mazmurẹ̌ dingangu raraloarau kakantarị mararohkẹ̌; pẹ̌kantarịko waugu Ruata,ringangu pěndangu tatarimakasẹ su naung i kamene.17 Nimbụe, pakụ apang kinoạ i kamene, arau mạbera e,hinong i koạ dingangu iwera su ral᷊ungu arengu MawuYesus. Kụ i kamene e pěmpẹ̌kal᷊iomanengko su MawuRuata i Amang bọi Yesus. 18 I kamene manga wawine e!Pakasasuměllung bue su kawingi kamene, u kawe kerenehinone kakakoạ u taumatan Sahani. 19 I kamene mangaesẹ! Kẹ̌kěndagẹ̌beng kawingi kamene. Abe ral᷊ahětumẹ̌koạ si sire. 20 I kamene manga rariọ e! Kai kerenemẹ̌koạ taumatan sahani e, harusẹ̌be pakararingihẹ̌ siamangu ringangu si ninangu, batụu kai ene makạl᷊uasẹ̌naungu Mawu Ruata. 21 I kamene manga i amange!Ariẹbe mapal᷊angehu anạ i kamene mạdiring kumondọnaung i sire. 22 I kamene mẹ̌tatangkiang e! Pakatatuhụ sumanga mawung kamene su dunia e su pakụ sabarang.Abe kawe kětạeng tụtuhụ su tempon i sire makạsilosi kamene, ual᷊ingu i kamene kawe kětạeng makiralo.

KOLOSE 3.23–4.8 607Tuhukeko i sire ringangu naung matul᷊idẹ̌, batụu i kamenematakụ u Mawu. 23 Hal᷊ẹ̌be sude nionggọ si kameneute, koạko ringangu kasěllahu naungu tabidạu i kameneměkẹ̌koạ baugu Mawu wal᷊inewe tumbạem baugutaumata. 24 Pẹ̌tahěndung u i kamene sarung makatarimạbawal᷊ise wọu Mawu. Apan sen nisadiam Mawu e waụgutaumatan'E, ute kai ene sarung gělirang si kamene. Batụumawu tutune ute kai tẹ̌tangkianeng i kamene, i Sie kaii Kristus sẹ̌sane. 25 Kụ isai-sai wue nẹ̌koạ pẹ̌sasal᷊a e,sarungbe manarimạ pakụ pẹ̌sasal᷊ane; batụu Mawu etawe měmamile gha.4 1 Manga anạ u sěmbaụ apan nakoạ mawu e!Pakapapiako měmpẹ̌koạ manga mẹ̌tatangkiangsi kamene tuhụewe katěngadẹ̌ dingangu kạadilẹ̌.Pětahěndung batụu i kamene kai piạ Mawu mansěmbaụ su sorga. 2 Pakakakěhagẹ̌ko měmpẹ̌kal᷊iomaneng,pakasasạdia, apidu kapẹ̌tarimakasẹ e su Ruata.3 Pěmpẹ̌kal᷊iomaneng laing kami e tadeạu Mawu Ruatae mangonggọben loahe mapia si kami makapěngekenghabaru hengetange mạanung lělirungi Kristus. Ual᷊inguhal᷊ẹ̌ ene e tangu iạ e orasẹ̌ ini kai mạtatahungkụ.4 Pěmpẹ̌kal᷊iomanengko tadeạu iạ e makatualagulělirung ene e pakal᷊ahẹ-lahẹ kerẹewe hinone. 5 Sural᷊ungu kal᷊ahěmpụ i kamene ringangu apan taumatata měmpangangimang e ute i kamene pěmpẹ̌biahẹ̌bepakatatahuěnna, pěmpẹ̌dẹ̌deạbe loahe pakapapia-pia.6 Karimạko pal᷊ahumbisarang kamene e hinowen měngkaimakạdal᷊uasẹ̌ dingangu makạbinsana. I kamene harusẹ̌bemasingkạ u kere apa i kamene hinong sumimbangkakiwal᷊on sěngkatau-sěngkatau e. 7 I Tikhikus, hapị i kitẹikẹ̌kěndagẹ̌, sarungbe měhabarẹ̌ si kamene katataingupẹ̌bawiahẹ̌ku e. I sie saa měmunara ringangi kamiwaụgu Mawu e. 8 Iạ něndolohi sie sol᷊ong anung kamene,

KOLOSE 4.9–17 608tadeạu i kamene makakasingkạ u kakakoạ u pẹ̌bawiahikami e ringangu i kamene měngkahiborẹ̌. 9 I Onesimussarung dumal᷊eng sěngkaral᷊eng dingangi Tikhikus; i sieanạ u sěmbaụ bọu tal᷊oarang kamene. I sie taumata saa,ringangu i kami kụkěndagi sie. I kanduang Tikhikus e kaisarung měhabarẹ̌ si kamene pakụ hal᷊ẹ̌ apan nariadi sutampạku ini. 10 I Aristarkhus mạtatahungkụ dingangkue, měndohong tabeạ si kamene. Kerene lai i Markus,anạ u tamahuari ringangi Barnabas. (I kamene sembennakatarimạ u tatanataku e paněnsomahẹ̌ si sie kereu i sieruměnta su anung kamene.) 11 Tabeạko l᷊ai bọi Yesus kụisẹ̌sẹ̌bạ l᷊ai si Yustus. Bọu tal᷊oaran tau Yahudi apan sengmạngimang su Mawu Yesus, kẹ̌tabeng i sire těllu halakụ orasẹ̌ ini e mělẹ̌hal᷊ẹ̌ dingangku mědeạu měndal᷊engmunaram Mawu Ruata. I sire mamben těngadẹ̌ nẹ̌tul᷊unguiạ. 12 Tabeạ bọu anung Epafras. I sie mal᷊aing taumatangkamene. I sie kai mẹ̌tatangkiang si Kristus Yesus, kụsịdutu mang mẹ̌kẹ̌kal᷊iomaneng maamumang baugikamene. I sie ghụgahiorọ sěngapam botonge su Ruatatadeạu pěngangimang i kamene matoghasẹ̌ dingangui kamene e kahěnga-hěngang mahunmadẹ̌, tadeạui kamene nalungbe masaa su kapulun Duata. 13 Iạe makasahidi sẹ̌saku u i sie seng něhal᷊ẹ̌ masěgadẹ̌baugi kamene ringangu waụgi sire su Laodikia ringanguHierapolis. 14 I Dokter Lukas, ikẹ̌kěndagi kitẹ, dẹ̌duanDemas, něndohon tabeạ si kamene. 15 Pěmpaul᷊ịkontabeạ i kami su manga anạ u sěmbaụ Sahani su Laodikia;ringangu su Nimfa, ringangu su ral᷊ohon jamaatẹ̌ apangměmpẹ̌kẹ̌kal᷊iomaneng su wal᷊ene. 16 Samurin suratẹ̌ini e iwasa sutal᷊oarang kamene e, ute wasako l᷊ai sujamạat'u Laodikia. Kerene lai i kamene hala harusẹ̌mẹ̌basa suratẹ̌ sarung dingotang bọu Laodikia, si kamene.17 Dingangu pěmpaul᷊ịko si Arkhipus, "Pakasueweng koạe

KOLOSE 4.18 609munara nionggọ si kamene gunang mẹ̌tangkiang Mawu."18 Tabeạku, i Paulus. Iạ sẹ̌saku e němohẹ wahageang ini.Abe kiwul᷊ei iạ e wědang mạtatahungkụ! Karimạko Mawue měngal᷊amatẹ̌ si kamene. Adat'i kami, Paulus

1 TESALONIKA1 1 Manga anạ u sěmbaụ jamạat'u Tesalonika, nakoạumat u Mawu Ruata i Amang, dingangu Mawu YesusKristus: I kami těllu, i Paulus, Silas dingangi Timousmẹ̌lẹ̌harapẹ̌ u mal᷊owọko Mawu e měngonggọu al᷊amatẹ̌dingangu karal᷊unsemahẹ̌ si kamene kěbị. 2 I kami e mangtaghal᷊ẹ̌ makịtarimakasẹ su Mawu Ruata ual᷊ingu i kamenekěbị. Suapan pẹ̌kakal᷊iomaneng i kami su Ruata ringangui Amang i kitẹ e, ute mang tawẹ pontode mẹ̌tahěndungsi kamene. I kami e měngkate hanesẹ̌ mẹ̌kẹ̌kal᷊iomanengi kamene. I kami mẹ̌tẹ̌tahěndung kereapa i kameneměnodẹu munaram pangangimang i kamene si Kristus,karadiahangu kakěndag'i kamene su taumata wal᷊inekụ mẹ̌tangkiang si sire, ringangu kereapa katoghasupělaharap'i kamene su Mawung kitẹ Yesus Kristus. 3 (1:2)4 I kami masingkạ, manga anạ u sěmbaụ u Ruata ekụkěndag'i kamene ringangu seng němile si kamene nakoạtataghuanenge těntani. 5 Batụu i kami e mělẹ̌habaru Injilẹ̌si kamene wal᷊inewe tumbạu ringangu wawera e, kaisomal᷊aing ual᷊ingu kawasa ringangu Rohkẹ̌ u Ruata. Dingangui kami e maiaking kahěngang su katul᷊id'u injilẹ̌ e. I kamenehala masingkạu kereapa pẹ̌bawiah'i kami e gunangkamene piạ i kamie ene sutal᷊oarang kamene. 6 I kamenetụtol᷊ewe laahạ i kami ringangu laahạ u Mawu. Maningbei kamene e tumanịu masigěsạ kai i kamene mambenněnarimạu naung mal᷊uasẹ̌ habarẹ̌ ipẹ̌paul᷊ị i kami e sikamene. Dal᷊uasẹ̌ ene ute kai nịlaonggọ u Rohkẹ̌ u Ruata.7 Ual᷊ingu ene ute i kamene kai nakoạ kakakěllaěng'u kěbịtaumatan Sahani su Makedonia ringangu Akaya. 8 Batụunanětạ bo'i kamene, habar'u mạul᷊ịu Mawu e seng nakeke

1 TESALONIKA 1.9–2.6 611sol᷊ong Makedonia ringangu Akaya. Dingangu wal᷊inewekětạu ene samatang; maal᷊ạ katewe habaru mạanungkereapa pangangimang i kamene su Mawu Ruata e sengnakeke suapan tampạ, hakịu i kami e sen tawahal᷊uasu laimẹ̌berang manga apa. 9 Kěbị taumata ene mẹ̌bẹ̌bisarangkereapa pěnanarimạ i kamene piạ i kami e nạung kal᷊imonae riměnta su anung kamene. I sire měbẹ̌bisarang kereapa ikamene naněntangu kal᷊awọu mahan duata kụ diměnta suanun Mawu wiahẹ̌ mang sěmbaụ mědeạu mẹ̌těngkasaasi Sie. 10 I sire mal᷊aing mạhumbisara měnsang kereapa ikamene mělẹ̌harap'u rarěntan Ahus'u Ruata wọu sorga, kụi Yesus, seng niapẹ̌biahẹ̌ kapia wọu kapapohonge. I Yesusene mal᷊aing něngambang si kitẹ bọu ral᷊angehu Ruata esarung.2 1 Manga anạ u sěmbaụ! I kamene hala masingkạ upẹ̌tawong kami si kamene e tawe makoạbe tawẹgunane. 2 I kamene masingkạ u kal᷊imonang kami eriměnta su anung kamene su Tesalonika, i kami sengnẹ̌tatahangu tangkaị dingangu sasamedẹ̌ su Filipi. Kaisomaningbe lawọ taumata rụdokạ si kami e, Ruatang kitẹe seng něgěllịu kawawahani baụgu pělẹ̌habar'u Injilẹ̌ sikamene wọ'i Sie. 3 Pěmamaringang i kami e si kamenewal᷊inewe ual᷊ingu ěnna nẹ̌sal᷊a; kerene lai wal᷊ineweringangu těgal᷊ẹ̌ dal᷊aị arau manga ipạngakal᷊ẹ̌. 4 Talawue! I kami e wal᷊inewe mạhumbisara sěmatang ipạmianaungu taumata, kaiso kai ipạmia naungu Mawu Ruata,mạmanikạ dal᷊ungu naung i kami. U i kami e kai narekengtaumata wotonge mamal᷊awuhu Injilẹ̌ e. 5 I kamene halamasingkạ u i kami e tawẹ sarang sěnsul᷊e měbẹ̌berangbawera papal᷊ano tul᷊i arau kai manga mẹ̌kẹ̌kal᷊irungukai piạ ambinge maanggang. Mawu Ruata e sahidine!6 I kami e mal᷊aing bal᷊inewe mẹ̌gẹ̌gaus'u makịdarumalosu taumata -- baẹ bọ'i kamene arau lai wọu wal᷊ine. U

1 TESALONIKA 2.7–14 612hinone kere sěngkatau rarolohang i Kristus, i kami ewotonge wue měnuntụ apa-apa wọ'i kamene. 7 Kai i kamie měngkate mẹ̌tẹ̌těngkasikome su tempọen mạdal᷊aụdingang i kamene, tabidạen sěngkatau ghaghurang bawineměndiagạ anạ e. 8 Ual᷊ingken kakěndag'i kami, i kami esạdia mangonggọ si kamene wal᷊inewe tumbạu Injilẹ̌ e,kaiso kawe lai pẹ̌bawiah'i kami e. Batụu mạhěmpal᷊iu wuekakěndag'i kami e si kamene. 9 Tantu i kamene bẹ̌dawenmakạtahěndung kereapa katoghase i kami mẹ̌tawakal᷊iringangu mẹ̌dẹ̌dal᷊ahingidẹ̌. Kaělloěng kahẹ̌biang i kami eměmẹ̌munara tadeạu i kami e tawe mapakasigěsạu sarangsěngkatau wọu tal᷊oarang kamene su tempong i kami emẹ̌lẹ̌habar'u Injilẹ̌ si kamene. 10 I kami e mẹ̌bẹ̌biahẹ̌ susi,matul᷊idẹ̌ dingangu tawẹ sěngkul᷊e nihino si kamene kụseng němpangimang si Kristus. I kamene e kai mẹ̌sasahidisi kami, kerene lai Mawu Ruata e. 11 I kamene masingkạu ikami e němpẹ̌koạbe si kamene sěngkatau-sěngkatau keresěngkatau i amang miẹ̌bạ anạ e. 12 I kami e mẹ̌nẹ̌nasa sikamene, i kami mẹ̌gẹ̌gěllịu laansang si kamene ringangui kami e měnẹ̌nahěsẹu tadeạu i kamene mẹ̌biahẹ̌ besěngapam botonge kerene hakịu makạl᷊uasẹ̌be naunguMawu Ruata. Batụu Mawu Ruata e seng nẹ̌kui si kamene,mědeạu makahombangbe wahageang i kamene sural᷊ungu kararatuangu Mawu Ruata e, ringangu sural᷊ungu kawawantuge. 13 Piạbe hal᷊ẹ̌ sěmbaụ lai wal᷊ine;makạkoạ si kami měngkate masau makitarimakasẹ suMawu Ruata. Kụ piạ e i kami mělẹ̌habar'u hengetanguMawu e si kamene kụ i kamene rimaẹ u hengetangene wal᷊inewe kere waweran taumata kaiso kawe kerehengetangu Ruata! Mawu Ruata e kạpẹ̌munarane sural᷊ungu watangeng i kamene apan mangimang si Kristus.14 Manga anạ u sěmbaụ, apang kinahombangengikamene mal᷊aing seng kinahombangengu manga jamạat'u

1 TESALONIKA 2.15–3.2 613Mawu e su Yudea nakoạ tataghuaneng'i Kristus Yesus.I kamene e nẹ̌tatahangu tatumbiag'u sěmbalaghengi kamene hala, kerẹewe semben nikahombangengumanga jamạat'u Mawu su Yudea e wọu sěmbẹ̌kan siretau Yahudi. 15 Tau Yahudi e seng němate Mawu Yesus,dingangu manga nabi e, apidewe lai mẹ̌nẹ̌numbiagẹ̌ sikami e. Kěbị taumata e seng nakoạ sědụ i sire, dinganguRuata e měngkatewe tawẹ karal᷊uase si sire. 16 Kutẹu i sireměngkatewe měmpẹ̌nẹ̌nahaghe si kami mạdiring i kamimakapaul᷊ị (u hengetangu Mawu Ruata e) su wal᷊ine tauYahudi habareng makasal᷊amatẹ̌ pakụ umatẹ̌ e. Ual᷊inguene ute taumatan Yahudi e sauneng mạhunnambangkal᷊awọe rosan sire. Kụ ini e pěngěnsueěnge ute i sirekahombangengu hukumangu ral᷊angehẹ̌ e wọu MawuRuata! 17 Arawe i kamene anạ u sěmbaụ, dokẹewengi kami e naghea ghěnnangu sěngkatempo wọi kamene-- naghea wọu mata e kaiso wal᷊inewe su naung -- kụ ikami e měngkai mẹ̌kẹ̌kul᷊ěte mẹ̌deạu makasilo ghangkamene! 18 I kami e mẹ̌kẹ̌karaki u mẹ̌wo si kamene e, kụiạ e seng něnal᷊ukạ sěnsul᷊e ruan sul᷊e kai setange měngkaiměnẹ̌nahaghe si kami e. 19 Kụ těnga-těngadẹ̌be mang ikamene kapangumbalaěng dingangu makạl᷊uasẹ̌ si kami. Uhẹ̌doweng kereu Mawu Yesus diměntạ e dingangu i kitẹmẹ̌těngon Sie e, ute i kamene sarung makoạ dal᷊uasi kami!20 Kụ mambeng i kamene makạl᷊uasẹ̌ dingangu makạl᷊iagẹ̌kami!3 1 Samurine, pẹ̌kakakang kami e, semben taweikapetọ baharia. Ual᷊ingu ene ute i kami měngẹ̌ngěnnau mapiawe těntang i kami hala su Atena, 2 těntal᷊angui kami něndolohu anạ u sěmbaụ i kitẹ i Timous. I siekai sěngkatau mẹ̌tatangkiang Duata sěngkapěmunararingangi kami měhabar'u Injil'i Kristus. I kami e něndoloh'iTimous anung kamene mẹ̌deạu i sie makatoghasẹ̌ si

1 TESALONIKA 3.3–10 614kamene ringangu měmahansang si kamene limembongkasẹ̌gade supangangimang su Mawu Yesus Kristus.3 Mageng kerene ute tawẹ u sarang sěngkatau wọ'ikamene kụ mahunsohọ u manga kal᷊awọu sigěsạ i kitẹe. I kamene hala masingkạu haghin sigěsạ e kai nasowasu ral᷊ungu hingid'u Mawu Kasěllahenge waug'i kitẹ.4 Su tempong i kami e wẹ̌dangben dingangi kamene,ute i kami e seng bọu něhabarẹ̌ si kamene kal᷊imonau i kitẹ e kai sarung masigěsạ. Kụ mambeng těngadẹ̌ene seng nariadi, kụ hal᷊ẹ̌ ene e mamben su kasingkại kamene. 5 Kai ene hakịu iạ něndoloh'i Timous, u iạkai masaria kapuluku e mědeạu makakasingkạu kaikereapa katatal᷊ěmbuhung pangangimangu si Kristus. Iạ eghụgěnggangu setange kai makareạ lẹ̌sabe makapěnal᷊ukạsi kamene hakịu kal᷊awọu saghed'i kami e makoạ tawẹkěhase. 6 Kụ ini e i Timous seng nawal᷊ị dingangu sengněhabaru ral᷊uasẹ̌ si kami e mạul᷊ịen pěngangimang ikamene si Kristus dingangu lawọ mẹ̌kẹ̌kakěndagẹ̌. Isie něhabarẹ̌ si kami u i kamene měngkawe sěnniạmaněntangu wạ e mapapia mạanụeng kami e su naungi kamene. Ringangu i kamene kai mapulu mẹ̌sombang ikami, kerẹewe lai i kami e mal᷊aing mapulu mẹ̌sombangi kamene. 7 Kai ual᷊ingu ene, hakịu manga anạ u sěmbaụ,su ral᷊ungu kal᷊awọu sunsara ringangu sigesạ i kami, i kamie mạhibor'u habar'u mạanung kamene. Pangangimang ikamene si Kristus e makạsaria naung i kami, 8 hakịu orasẹ̌ini e i kami makạpěndang u mamben těngadẹ̌ biahẹ̌,asal᷊u i kamene tẹ̌bewe rụdarisị matoghasẹ̌, nasěmbaụdingangu Mawu. 9 Mamben masaria tumbụ u ral᷊ungunaung i kami e makitarimakasẹ su Mawu ual᷊ingkenpakụ dal᷊uasẹ̌ kinahombangeng i kami su těngon Mawue batụu i kamene. 10 Ěllo hěbi e i kami ghụgahiorọ siSie ringangu kaguwạu ral᷊ungu naung, tadeạu i kami

1 TESALONIKA 3.11–4.6 615makapẹ̌sombang hala ringangi kamene ipanukụ apanggausang i kamene waugu mangimang si Kristus kerehinone. 11 Karimạko Ruata i Amang i kitẹ e, ringanguMawung kitẹ Yesus e měngahạ i kami sural᷊eng matenetadeạu makapẹ̌sombang i kamene. 12 Karimạko Mawue mapẹ̌dal᷊embong kamene mẹ̌kakakěndagẹ̌ sěmbaụdingangu wal᷊ine ringangu mạhěmpal᷊iu kuměndagupakụ taumata, sarạewen pẹ̌kakakěndag'i kamene emamben sauneng mahunnamba, mẹ̌sul᷊ungkewenpẹ̌kakakěndagi kami ringangi kamene. 13 Hakịu eneMawu e makapanguatẹ̌ naung i kamene, kụ hinongapakasusi ringangu tawẹ pẹ̌sasal᷊ang kamene su těngọenDuata i Amang i kitẹ, su tempon Mawung kitẹ i Yesusriměnta sěngkakarěnta ringangu pakụ taumata e nakoạtataghuaneng'E.4 1 Samurine, manga anạ u sěmbaụ, i kamie sengněngonggọu sansahẹ̌ si kamene kụ měnsang kereapahinong mẹ̌biahẹ̌ baugu makal᷊uasẹ̌ naungu Mawu.Kahěngang, orasẹ̌ ini i kamene seng mẹ̌bẹ̌biahẹ̌bekerene. Kaiso ini e ual᷊ingu kawasan Mawu Yesus i kamie mẹ̌gẹ̌gausẹ̌ sěngapam botonge si kamene ringangumẹ̌nẹ̌nahěsẹ tadeạu i kamene hinong lai limembomẹ̌kul᷊eteng hal᷊ẹ̌ ene. 2 U i kamene semben masingkạukal᷊awọu sasal᷊ěnhọ kụ seng kinaonggọ i kami e sikamene ringangu kawasan Mawu Yesus. 3 Ini e kai kapulunDuata: Tadeạu i kamene mẹ̌biahẹ̌ susi, mẹ̌těngkaraungpakụ pẹ̌sasasundal᷊ẹ̌. 4 Apang manga esẹ sutal᷊oarangkamene e kěngkasingkạko kai kereapa tadeạu mẹ̌biahẹ̌sěngkawingang makal᷊uasẹ̌ naungu Mawu ringangusu taumata. 5 Kumbahang mẹ̌biahẹ̌ měngkai tụtol᷊eěnning u abul᷊i sukawingu, kere kẹ̌koatengu tau kapirẹ̌běgang Mawu. 6 Ual᷊ingu ene ute, kumbahangbe piạusěngkatau makakoạ pẹ̌sasal᷊a su anạ u sěngkataune,

1 TESALONIKA 4.7–15 616arau lai makaakal᷊ẹ̌. U nạungbe i kami seng něhabarẹ̌mal᷊ahẹ si kamene u Mawu e sarungbe měhukungutaumata měmpẹ̌koạ manga pẹ̌sasal᷊a kerene. 7 MawuRuata e seng nẹ̌kui si kitẹ, kụ bal᷊inewe i kitẹ mẹ̌biahẹ̌ sural᷊ungu pẹ̌sasasundal᷊ẹ̌, kaiso kawe tadeạu i kitẹ mẹ̌biahẹ̌dingangu kakanoạ makạl᷊uasẹ̌ naung'E. 8 Taumata kụmạnuhudu těnro ini ute wal᷊inewe mạnuhudu taumata,kaiso kawe měnuhudẹ̌ Mawu Ruata kụ seng něngonggọu Rohkẹ̌ e Ruata si kamene. 9 Semben tawahal᷊uasu laii kami měnuratẹ̌ si kamene maul᷊ịu kereapa i kamenehinong mẹ̌kakěndagẹ̌ lawọ taumata mangimang.I kamene hala e seng nitěnroěngu Mawu hal᷊ẹ̌ umẹ̌kakakěndagẹ̌. 10 Kụ hal᷊ẹ̌ ini e seng nitodẹ i kamenesu kěbị apan měmpạngimang e su kaguwạu Makedonia.Kai arawe manga anạ u sěmbaụ, i kami e mẹ̌gẹ̌gausẹ̌besěngapam botonge, tadeạu pẹ̌bawiahi kamene e makoạbelimembong kapiane lai. 11 Pěmpẹ̌biahẹ̌ko marěmasẹ̌dingangu tawe rumal᷊aụ urusangu taumata wal᷊ine.Pěmpěmunarako mẹ̌deạ pẹ̌bawiah'i kamene hala,kerẹewe i kami e nạung kal᷊imona seng něngatorẹ̌ sikamene. 12 Kereu i kamene mẹ̌bẹ̌biahẹ̌ kerene, i kamenetawe měngumbala si sai-sai, dingangu taumata apantawe měngangimang si Kristus e sarungbe měngadatẹ̌si kamene. 13 Manga anạ u sěmbaụ, i kami mapulutadeạu i kamene makakasingkạu kai apa tuhụ hinonetaumata kụ apan seng něngkairị; tadeạu kumbahangbeměngkasusa naung i kamene kere taumata wal᷊ine tạpělaharape. 14 I kitẹ mangimangu i Yesus seng napohongkutẹu kawe nẹ̌biahẹ̌ kapia. Kai ene hakịu i kitẹ e mal᷊aingmạngimangu Mawu Kasěllahenge sarung mapẹ̌biahẹ̌kapia pakụ taumata seng něngkairị su ral᷊ung'i Yesus,tadeạu i sire mẹ̌biahẹ̌ dingang'E. 15 Su hal᷊ẹ̌ ene ute,kai ini těnron Mawu e ipaul᷊ị i kami e si kamene: Su

1 TESALONIKA 4.16–5.7 617tempong Mawu Yesus duměnta e, i kitẹ apan bẹ̌dangbiahẹ̌ e tawe makapěngal᷊imona taumata apan sengněngkairị kal᷊imona. 16 Hědọewe těmbonangu malaekatẹ̌ esarung mělunngihẹ̌ maihạ-ihạ, dingangu napirin Duatae ipahěte makoạ taalam parenta. Bọu e Mawu Yesushala e sarung lumintụ bọu sorga, ringangu apan taumatanSahani e kụ seng něngkairị e sarung ipẹ̌biahẹ̌ kal᷊imona.17 Bọu ene, i kitẹewe apam bẹ̌dang biahẹ̌ su tempo enesarung sěngkakapuạ dingangi sire su ral᷊ungu winawatadeạu makapẹ̌sombangu Mawu e su winangaeng. Bọuene ute i kitẹ makapẹ̌tanạbe ringangu Mawu e sarangkarěngụ-děngụe. 18 Hakịu ene, ute kěnangko i kamenepẹ̌tatatongka su hal᷊ẹ̌ u měmpanoghasẹ̌ pangangimangkapẹ̌pakẹen bawera ini.5 1 Manga anạ u sěmbaụ, semben tawahal᷊uasuměnurat'u kasasahẹ u tempong karariadin tamaiini. 2 U i kamene hala seng masingkạ mal᷊ahẹ u ěllondarěntan Mawu e sarung marěnta kere tahatakoruděnta hẹ̌bi. 3 Kai kereu piạ taumata mẹ̌bera: "Pakụesu karalenehẹ̌ dingangu tạ konsang apa," tangusěngkal᷊ěndị u i sire kinahombangengu kawawinasa, kụtawẹu sarang sěngkatau nal᷊iwirẹ̌. Kụ ene kai nariadisěngkělěndịu, mẹ̌sul᷊ungu tau wawine piạ kapapiasěngkianu hombangengu kal᷊iki. 4 Kai manga anạ usěmbaụ e wal᷊inewe taumata mẹ̌bẹ̌biahẹ̌ su ral᷊ungukararěndung, hakịbeng ěllo ene kai makạl᷊ahěkosẹ̌ sikamene kere rarěntan tahatako. 5 I kamene kěbị kaitaumatan tualagẹ̌; i kamene nasowa su ěllo matualagẹ̌.I kitẹ e wal᷊inewe taumata měbẹ̌biahẹ̌ su kararěndungarau nasowa ghal᷊ipohong hěbi marěndung. 6 Ual᷊ingu eneute i kitẹ tawe wotonge kahunkilang kere i sire wal᷊ine. Ikitẹ e kai hinong maral᷊ukadẹ̌ dingangu něnnang kitẹ ekawe hinong matualagẹ̌. 7 Su tempong hẹ̌bi e taumata

1 TESALONIKA 5.8–18 618měmpẹ̌tẹ̌kị, dingangu su tempong hẹ̌bi e lai taumatamẹ̌tẹ̌těngkiwukang. 8 Arawe i kitẹ ini e kai taumatanasowa su ěllo matualagẹ̌; ual᷊ingu ene ute něnnang kitẹe harusẹ̌be matualagẹ̌. I kitẹ harusẹ̌ mangimang su Mawuringangu kuměndagu taumata wal᷊ine ringangkewengmělěharapẹ̌ manalung u Mawu Ruata e sarungmakasal᷊amatẹ̌ si kitẹ. Kai ene e aghidẹ̌ kụ makaěllung sikitẹ su ral᷊ungu pẹ̌sasekẹ mẹ̌sekẹ u kararěndung. 9 MawuRuata e němile si kitẹ bal᷊inewe tadeạu ihukung, kaisotadeạu i kitẹ makahombang kasasal᷊amatẹ̌ bọ'u Mawungkitẹ i Yesus Kristus. 10 I Sie napohong baụgi kitẹ, tadeạu sutempong i Sie ruměnta kapia -- měnsangbe i kitẹ bẹ̌dangbiahẹ̌, arau kai seng nate -- kai i kitẹ e makapẹ̌biahẹ̌beringang'E. 11 Ual᷊ingu ene, pěmpẹ̌dal᷊ahiborẹ̌ dingangupěmpẹ̌tatoghasẹ̌, mẹ̌sul᷊ungkewen i kamene sengměkẹ̌koạ ene orasẹ̌ ini. 12 Manga anạ u sěmbaụ, i kamie mẹ̌dẹ̌dorong sěngapam botonge tadeạu i kamenepěmpangadatẹ̌ su taumata apan měmpěmẹ̌munarasutal᷊oarang kamene; mangal᷊ene si sire ewe apan nipilenMawu e mědeạu měngahạ dingangu měnasa si kamene.13 Kụ pěmpěngarẹ̌gangben sire pakapia-pia ringangukakěndagẹ̌ u mẹ̌tahěndungkewelai apa kinoạ i sire.Pěmpẹ̌biahẹ̌ko pakaghaghighilẹ̌ sěnniạ i kamene. 14 Ikami e mal᷊aing mẹ̌dẹ̌dorong, manga anạ u sěmbaụ,uriheko pakasikome i sain mạdiri měmpehal᷊ẹ̌; toghasekonaung u apang měngkạtakụ; pẹ̌tul᷊ungkon taumatahinong itul᷊ung dingangu pakakakědang mẹ̌těngongkěbị taumata. 15 Pakapapia wue tadeạu mạdirin piạumẹ̌mal᷊is'u ral᷊akị, ipěmal᷊isẹ̌ dal᷊akị e kaiso sěnniạ měngkaipěmpẹ̌tatumẹ̌gal᷊ẹ̌ měmpẹ̌koạ mapia sěngkatau susěngkatau l᷊awọ i kamene ringangu su kěbị. 16 Měngkaipahul᷊uasẹ̌ sěnniạ, 17 dingangu pěmpẹ̌kal᷊iomanengsidutu. 18 Su pakụ kakakoạ u pẹ̌bawiahẹ̌ e měngkai

1 TESALONIKA 5.19–28 619pakịtarimakasẹ sidutu su Mawu Ruata e, u kai enekẹ̌kapulune wọ'i kamene kere sěngkatau měbẹ̌biahẹ̌nasěmbaụ su ral᷊ungi Kristus Yesus. 19 Kumbahangbeměnguhung Rohkẹ̌ u Ruata e. 20 Kumbahangbe taweměngarěgang kal᷊awọu habarẹ̌ ilẹ̌onggọ u Rohkẹ̌ u Ruata e.21 Pakụ sạbarange měngkai pakạbanikate, ringangu apanmapapia e harusẹ̌ tẹ̌tol᷊ei. 22 Pẹ̌těngkagheangkom pakụhaghin kararal᷊akisẹ̌. 23 Karimạko Mawu Ruata sẹ̌sanee měngonggọ si kitẹ e karal᷊unsemahẹ̌, mạpakariadintaumata e kahěnga-hěngang mẹ̌biahẹ̌ sěmatang baụguMawu Kasěllahenge. Mal᷊owọko Mawu e měngkaimělẹ̌lukadẹ̌ si kamene sidutu baẹ su rohkẹ̌, himukudẹ̌ore lai su wadang i kamene, sarangkewen tawẹ turạesu tempọen Mawung kitẹ i Yesus Kristus e ruměntakapia. 24 Mawu Ruata e, kụ seng nẹ̌kui si kamene, sarungmapakariadin ene e watụ u i Sie kai masaa. 25 Doa i wuei kami e manga anạ u sěmbaụ! 26 Pěmpẹ̌papangadatẹ̌bekěbị pakasasuměllung lawọ anạ u sěmbaụ tau Sahani.27 Ual᷊ingu kawasan Mawu e, iạ mẹ̌dẹ̌dorong sěngapambotonge tadeạu i kamene mapẹ̌basan suratẹ̌ ini e supakụ anạ u sěmbaụ tamba pangangimang. 28 Mal᷊owọkoMawung kitẹ i Yesus Kristus e, měngal᷊amatẹ̌ si kamene.Adat'i kami, Paulus

2 TESALONIKA1 1 Manga anạ u sěmbaụ dal᷊ohon jamaat'u Tesalonika,nakoạ dal᷊ohon jamaatu Mawu Ruata i Amang i kitẹe ringangu Mawu Yesus Kristus! I kami těllu, i Paulus,Silas dingangi Timous, 2 ghụgahiorọu karimạko Ruatai Amang dingangu Mawu Yesus Kristus měngonggọual᷊amatẹ̌ dingangu karal᷊unsemahẹ̌ si kamene. 3 Manga anạu sěmbaụ, i kami e mang hinong hanesẹ̌ makitarimakasẹsu Mawu Kasěllahenge ual᷊ingu i kamene. Kụ mambenghinone i kami e mẹ̌koạ kerene, u i kamene mangkengkạpahunnambane mangimang si Kristus, ringangu ikamene mangkeng mẹ̌kakakěndagẹ̌ sěmbaụ dinganguwal᷊ine. 4 Kai ene hakịu kawe unụe i kami e měngkaimạhumbisarang kamene sěnniạ tempo, i kami mẹ̌womanga jamaat'u Mawu. Dingangu karal᷊uasẹ̌ i kamimẹ̌běkeng kamene u tatapẹ̌be makuatẹ̌ mangimangsi Kristus su ral᷊ungu tangkaị dingangu tatumbiagẹ̌kẹ̌kahombangeng i kamene. 5 Kụ seng sini e nal᷊ahẹu apạ e kạadile pělahukung u Ruata: I kamene sengnasunsara ual᷊ingu Runian Duata Wuhu, kụ ual᷊ingu enei kamene sarung i rekengbe makakasowa su ral᷊unge.6 Mawu Ruata e mẹ̌karadiahangu kạadilẹ̌. I Sie kaisarung měmal᷊isu susa su taumata apan napakasusangkamene. 7 Dingangu si kamene kụ apang orasẹ̌ ini elụlahunsusa -- kerene lai si kami e -- Ruata e kai sarungměngonggọu wawal᷊ise iapasindạ su tempon MawuYesus mẹ̌těngkatodẹ, lumintụ bọu sorga ringangu mangamalaekate makawasa, 8 ringangu putunge kạpahunděllịe. I Sie lumintụ měhukungu taumata tawe mapulumakakiral᷊a Mawu Kasěllahenge ringangu tawe tumuhụ

2 TESALONIKA 1.9–2.3 621habaru Injilẹ̌ mạanun Yesus Mawung kitẹ. 9 Manga umatẹ̌ene sarung makatarimạ u hukumangu kawawinasa sarangmarěngụ-děngụ, irěmmẹ sol᷊ong likude wọu ghal᷊ipohomMawu e ringangu wọu kawasan'E kụ mawantugẹ̌ e;10 pakụ ene sarung mariadi su ěllo i Sie marěnta kapiamẹ̌deạu raloěngu kěbị taumata mangimang. I kamene laisarungbe ene sutal᷊oarang umatu Mawu e, u i kameneseng nangimang hengetang ilẹ̌habari kami e si kamene.11 Kai ual᷊ingu ene hakịu i kami e měngkate hanesẹ̌mẹ̌kẹ̌kal᷊iomaneng i kamene. I kami e mẹ̌kẹ̌kal᷊iomanengtadeạu Mawu Ruata makakariading kamene e wotongemakapẹ̌biahẹ̌ tumuhụ kapulun'E; kụ kai waugu ene e iSie nẹ̌kui si kamene. Karimạko Mawu Ruata e, ringangukawasan'E makawatụ kapulun'E waugu mẹ̌koạ mapia,ringangu měnukụ kěbị munara kinoạ i kamene ual᷊ingumangimang si Kristus. 12 Hakịu ene Mawung kitẹ i Yesuswẹ̌bantugang ual᷊ingu i kamene, dingangu i kamenemal᷊aing bẹ̌bantugang kahian Yesus něnggạeng kapiannaungu Ruatang kitẹ dingangu Mawung kitẹ i YesusKristus.2 1 Su hal᷊ẹ̌ u rarěntang Mawung kitẹ i Yesus Kristus,dingangu hal᷊ẹ̌ u pẹ̌tatampung i kitẹ mẹ̌deạusěngkapẹ̌tanạ dingangu Mawu, ini e rẹ̌dorongangkue sěngapam botonge wọ'i kamene: 2 Kumbahangbei kamene měngkai lighạ měmpẹ̌bingọ dingangurěnděnganengu habaru seng tempone Mawu Yesusduměnta kapia. Aramanung habarẹ̌ ene kai nariadiwọu nubuetẹ̌ sembaụ arau wọu těnro sěmbaụ,arau wotongewe lai mariadi piạu mẹ̌bẹ̌berau i kamie wọu němohẹ kerene su ral᷊ungu suratẹ̌ sěmbaụbọu tal᷊oarang surat'i kami. 3 Maningbe lai kereapa,kumbahangbe i kamene sarang akal᷊engu taumata. Utěntal᷊angbe tawẹ nạhumpạu ěllone ene, hal᷊ẹ̌ ini e

2 TESALONIKA 2.4–13 622sembeng mariadi kal᷊imona: Mal᷊awọ taumata sarungmaněntangu pangangimange, mẹ̌sunial᷊'i Kristus ringangutaumata ral᷊akịe kawuakengu naraka e sarung sumẹ̌pụ.4 Tangu ringangu obote i sie sarung dumokạ dingangumẹ̌těngkarangẹ u watangenge su wowon pakụ apandẹ̌daloěngu taumata arau su kěbị apang isẹ̌sẹ̌ba Mawukahian taumata. Sal᷊a anune i sie kai sarung maiang sural᷊ungu wanalan Duata kụ mamokạ u i Sie kai Mawu.5 Pẹ̌tahěndungko u iạ kai wọu něhabarẹ̌ kěbị tamai enesu tempon iạ e wědang dingangi kamene. 6 Dingangu ikamene masingkạ u apa orasẹ̌ inie wědang makapetọ kěbịe. Hědowen su tempone nitantung Mawu Kasěllahenge,taumata ral᷊akịẹ ene sarung suměpụ. 7 Kakakuatu mẹ̌koạdal᷊akisẹ̌ ene seng nanětạ nẹ̌karadiahang supěnise, kaiwẹ̌dawen taghal᷊ẹ̌ kẹ̌kědal᷊eng. Hẹ̌doweng kamagengu isaing měnganguhunge seng iapakatạdịe, 8 ute wuhụeweikasilo taumata ral᷊akisẹ̌ ene. Tangu kamagengbe MawuYesus marěnta ute i Sie sarungbe měmate TaumataRalakị ene ringangu singongone wọu mohong'E ringangumapakawinasang kawantugu rarěntan'E. 9 Tau ral᷊akịesarung suměpụ kụ dingangu kuatu setang. I sie laisarung mẹ̌koạ haghin tanda makạl᷊aherang dingangumakạdal᷊inaụ napenẹu konne. 10 I sie sarung mẹ̌pakẹuhaghin bawitaugu kararal᷊aị makạkapal᷊idu taumata kụmakạbinasa. I sire kai sarung mawinasa u i sire tawemapulu měnarimạ dingangu tawẹ karal᷊uase su habarukatul᷊idẹ̌ bọu anun Duata e kụ makasal᷊amatẹ̌ si sire.11 Kai ene hakịu Mawu Ruata e maparěntang kawasamakapal᷊idẹ̌ si sire, hakịu i sire měmpangimang apambal᷊ine su katul᷊ide. 12 Bontọge ute kěbị apan taumatapapuluangu pẹ̌sasal᷊a ringangu tawe měmpangimangkatul᷊idẹ̌ e ute sarung ihukung. 13 Manga anạ u sěmbaụikẹ̌kěndag'u Mawu! I kami e mambeng hinong hanesẹ̌

2 TESALONIKA 2.14–3.4 623makitarimakasẹ su Mawu Ruata e waugu i kamene, watụu kai rongkeng bọu tẹ̌tạ e Mawu Ruata seng němile sikamene tadeạu ipakasal᷊amatẹ̌. U ene kai nariadi ual᷊ingukaradiahangu Rohkẹ̌ u Ruata si kamene napakariadingkamene ral᷊ohon jamaat'u Mawu e masasusi maseual᷊ingken pangangimang i kamene su habaru katul᷊idẹ̌ ewọu Ruata. 14 Baụgu ene Mawu Ruata e nẹ̌kuing kameneringangu injilẹ̌ ilẹ̌habar'i kami e si kamene. Mawu Ruatae měkẹ̌kui si kamene, u Ruata e mapulu tadeạu i kamenemẹ̌těngkal᷊aụ bue su ral᷊ungu kawawantug'u Mawungkitẹ i Yesus Kristus. 15 Hakịu ene manga anạ u sěmbaụdarisịko pakatoghasẹ̌ dingangu pěmpangumbelẹko turusẹ̌těnro nitěnrong kami si kamene, baẹ nitěnro ual᷊ingupal᷊ahumbisarang kami e ringangu l᷊ai ual᷊ingu pamamohẹ.16 Karimạko Mawung kitẹ i Yesus Kristus sẹ̌sane, ringanguRuata i Amang i kitẹ e měhiborẹ̌ dingangu manoghasẹ̌naung'i kamene, tadeạu i kamene makakoạ bueringangu makapẹ̌habarẹ̌ben munara mapapia. U Ruata ekụkěndag'i kitẹ e, ringangu ual᷊ingu kapian naung'E i Siemapạkakẹ̌dang i kitẹ e ringangu makạpělẹ̌harapu apangmapia. 17 (2:16)3 1 Pangěnsueěnge, manga anạ u sěmbaụ,pěmpẹ̌kal᷊iomaneng baụg'i kami. Pěmpẹ̌kal᷊iomanengtadeạu hengetangu Mawu e lighạbe mạsawuhẹ̌ dingangumatarimạbe mapia kerẹewe lai nạung seng nariadisi kamene. 2 Pẹ̌mpẹ̌kal᷊iomaneng lai tadeạu Mawue měngambang i kami e wọu taumata mal᷊ahěngịdingangu ral᷊akị. U wal᷊inewe kěbị taumata mạngimanghengetangu Mawu e. 3 Kai Mawu e saa. I Sie kai sarungmapakatoghas'i kamene ringangu maněntanudi kamenewọ'i Ral᷊akị. 4 Mase i kami e mangimangbe masěgadẹ̌ suMawu mạanung kamene, u i kamene e kai kapẹ̌kẹ̌koạe ringangu měngkate měkẹ̌koạ apang pakịkoạ i kami

2 TESALONIKA 3.5–16 624e si kamene. 5 Karimạko Mawu e měngahạ i kamenelimembom makaěnna u Mawu Ruata e kụkěndag'ikamene ringang'i Kristus e mạngonggọu naung makẹ̌dangsi kamene. 6 Manga anạ u sěmbaụ, su ral᷊ungu kawasangMawu Yesus Kristus, i kami e měngoro si kamene tadeạupěmpěnggeako i kamene wọ'i sire apan manga anạu sěmbaụ lụl᷊eohẹ̌ dingangu tawe tumatuhụ těnroitěnrong kami e si sire. 7 I kamene hala e masingkạu ikamene harusẹ̌be mẹ̌těno kakakoạ i kami e. I kami taweměmamalasẹ̌ nạung i kami e ene sutal᷊oarang kamene.8 I kami e tawe kumakaěng kaěngu taumata kụ taweměmamaehẹ̌. Kai ral᷊iune ěllo hẹ̌bi i kami e měmẹ̌munaramẹ̌bẹ̌bangung suagẹ̌ tadeạu i kami tawe mapakasusangi sai-sai wọu tal᷊oarang kamene. 9 I kami měkẹ̌koạ enewal᷊inewe ual᷊ingu i kami e tawe hinone měnuntụ tadeạu ikamene e kai mẹ̌tul᷊ung i kami, kaiso kawe ual᷊ingu i kamimapulu makoạ pẹ̌tatěnoěng si kamene. 10 Su tempong ikami wẹ̌dang sutal᷊oarang kamene e, i kami e něngonggọu atorang ini, "I sai-sain tawe mapulu měmpěmunaraute tawe wotonge mahungkaěng." 11 I kami mẹ̌bẹ̌berakere ini watụ u i kami e makạdingihẹ̌ u piạ taumatasutal᷊oarang kamene e mẹ̌pẹ̌paral᷊eong. I sire tawẹ hal᷊ẹ̌i sire tumbạu mẹ̌tẹ̌tasibung lụl᷊aụ urusangu taumatawal᷊ine. 12 Su ral᷊ungu kawasan Mawu Yesus Kristus i kamie mạngoro si sire ringangu mạngonggọu tẹ̌gu, tadeạui sire měhal᷊ẹ̌be matatapẹ̌ dingangu mědẹ̌deạbe wiah'isire hala. 13 Kai i kamene kumbahangbe mawoehẹ̌ mẹ̌koạmapia. 14 Aramanung hẹ̌dowem piạu tawe tumuhụ apangiwẹ̌berang kami su ral᷊ungu suratẹ̌ ini. Pakaingatẹ̌ buesu taumata kerene ringangu abe pěhapị i sie, tadeạu isie mamea wue. 15 Kai kumbahangbe i sie koateng keresědụ; kụ kětạeng panasa si sie kere su anạ u sěngkatau.16 Mawu e kai puěngu karal᷊unsemah'i kitẹ. Karimạko

2 TESALONIKA 3.17–18 625i Sie měngkai hanesẹ̌ mangonggọ u karal᷊unsemahẹ̌ sikamene su ral᷊ungu pakụ sabarang. Karimạko Mawu emahundingang i kamene kěbị. 17 Tabeạku, wọ'u iạ i Paulus.Iạ sẹ̌saku namohẹ u wahageang ini. Kụ ini e kai takụ nipělọtaala su kěbị suratẹ̌ku. 18 Mal᷊owọko Mawung kitẹ i YesusKristus měngal᷊amatẹ̌ si kamene kěbị. Adat'i kami, Paulus

1 TIMOTIUS1 1 I Timous, kai anạku tutune su ral᷊ungu Mawu! Suratẹ̌ini e kai wọu iạ, i Paulus, darolohang i Kristus Yesus ekahiạen parentan Duata e Mananal᷊amat'i kitẹ e ringangukahiạen parentang Kristus Yesus, pělaharapeng i kitẹ.Karimạko al᷊amatẹ̌, tatal᷊ěntụ dingangu karal᷊unsemahẹ̌bọu Ruata i Amang dingangu i Yesus Kristus Mawungkitẹ maněntanudẹ̌ si kamene. 2 (1:1) 3 Iạ e kai mapulutadeạu i kau e tatapẹ̌be mẹ̌tẹ̌tanạ su Efesus kerẹeweseng bọu takụ itẹ̌tal᷊umbaghẹ si kau nạung piạ iạ nakoạsol᷊ong Makedonia. Batụu su Efesus kai piạ pira-pirangkatau měmpěnẹ̌nawuh'u těnro tawẹ katul᷊ide, kụ ikau e harusẹ̌be pěmpẹ̌sěding i sire. 4 Paul᷊ikeko i sireu kumbahang i sire měngkai měnẹ̌naungu apan bioringangu kal᷊awọu manga wẹ̌keng asal᷊ẹ̌ tạ pangěnsueěnge.Kěbị-kěbị ene kětạeweng makạdiadin pẹ̌sasitori ringangutawẹ humpạe waugu mapakateing hingidu Ruata kụkětạeng kinakiral᷊a kinahian pangangimang. 5 Timonansasasaku ene ute kai waugu mapạsẹ̌bangu kakěndagẹ̌siměpụ bọu ral᷊ungu naung burẹ̌si ringangu kasingkạ unaung susi ringangu pangangimang tutune, kụ ual᷊ingu enei sire makạkěndag'u sěndinganenge. 6 Piạ taumata sěnggạseng němpělenga wọu ral᷊eng ene, dingangu něngkapal᷊idẹ̌su ral᷊ungu pẹ̌dararendehẹ̌ tạ kěhase. 7 I sire mapulumakoạ mananěnro agama, sěmbal᷊iau i sire hala tawemakal᷊ahěngang apang iwẹ̌beran sire ringangu kal᷊awọuapan tẹ̌tahutěngareng i sire. 8 I kitẹ e masingkạ u atoranguagama e kai mapia, kereu ipẹ̌pakẹbe ipẹ̌tatal᷊ahinongkakakoạ e. 9 Nal᷊ahẹu harusẹ̌be pẹ̌tahěndung u toratẹ̌e kai nikoạ bal᷊inewe waugu taumata mapapia e, kaiso

1 TIMOTIUS 1.10–17 627kai waugu taumata ta měndarekengu toratẹ̌, taumatararal᷊aị, taumata wẹ̌gan Mawu Ruata, taumata warạdosatawẹ agamane, taumata kapulune mạdunia, tahapěmatesi amange arau si ninange, arau tahapate kěbị e, 10 sumawawuang, tahapẹ̌koạ katatelorẹ̌ esẹ dingangu esẹ,bawine ringangu wawine, měnanangehẹ̌, kakonang,mase manga sahidi kon, ringangu i sai-saịewen mẹ̌kẹ̌koạbalạewe apan ta mẹ̌tatal᷊ahinon těnrong katul᷊idẹ̌.11 Tatěnro ene kaẹ̌bakeng su Injilẹ̌ ipakịsawuhẹ̌ sisiạ e, ute kai Injil'u Mawu Kasěllahenge mawantugẹ̌dingangu hinon daloěng. 12 Iạ e makitarimakasẹ si KristusYesus Mawung kitẹ seng něgěllịu kuatẹ̌ si siạ bauguipẹ̌tangkiang si Sie ringangu piạ u nangěnnau iạ e kaikapangumbalaěng su hal᷊ẹ̌ ene, 13 sěmbal᷊iau iạ e nạungkai taumata tahapěhodatẹ̌ dingangu tahapanumbiagẹ̌dingangu tahapẹ̌ngkaị si Sie. Kaiho iạ e mang nital᷊ěntụu Mawu Kasěllahenge watụ u su tempo ene iạ e wẹ̌dangta nangimang, kụ iạ bědangben bẹ̌ga měnsang apa takụkoateng. 14 Kai ral᷊iune iạ kawe nipẹ̌dal᷊embon tatal᷊ěntụ uMawung kitẹ. I Sie něngonggọu katoghasẹ̌ si siạ baugumangimang si Sie ringangu kuměndagu sěndinganengtaumata. Katoghasẹ̌ ene nionggọ si kitẹ kěbị apan sengnasěmbaụ dingangi Kristus Yesus. 15 Mamben těngadẹ̌bawera ini -- hakịu ene sembeng hinong itarimạ dingangukahěnga-hěngang -- "I Kristus Yesus diměnta su duniaini e měngambang apan taumata warạdosa." Kụ iạ etaumata warạdosa karal᷊akisange. 16 Kaiho kawe wauguene hakịu Ruata e kiměndagu iạ e tadeạu i Kristus Yesusmakapělahẹu kasěllahu pẹ̌sasabare si siạ, taumatakawaradosaěnge ini. Dingangu ini e nakoạ sěmbaụkakakěllaěng baugu pakụ taumata kụ sarung mangimangsi Sie ringangu makahombang pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangukakalẹ̌. 17 Mawu Ruata Datung pakụ tempo e hinong

1 TIMOTIUS 1.18–2.7 628pẹ̌subaěng dingangu raloěng sěnniạ tempo, u kai i Sie kụkakalẹ̌ dingangu ta ikasilo ringangu man sěmbaụ! Aming.18 Timous anạku! Hal᷊ẹ̌ ini takụ iumbala si kau, kereumẹ̌tahěndung hengetangu Mawu Ruata piněhengetangumanga nabi e su jamaatẹ̌ mạanum batangengu. Karimạkohengetang ene makoạ sinasạu su ral᷊ungu pẹ̌tatohạ upěmamunaranu e mapia. 19 Pẹ̌tohạe kụ pẹ̌tumpaedesu pangangimang kahěngang dingangu lai kasingkạural᷊ungu naung burẹ̌si. Piạkon sěnggạ e kai tawẹ agise sukasingkạu naunge wurẹ̌si hakịu pangangimangkewen siree kai něngkahědạ. 20 Bọu tal᷊oaran sire e kai i Himeneusdingangu i Aleksander. I rẹ̌dua e kai seng takụ nisarakangsu setang, tadeạu i sire měnětạ mangěndung měngědoměhodatẹ̌ Mawu Ruata.2 1 Kahumotong-motongange, iạ e mědẹ̌dorongsěngapam botonge tadeạu rorong, kakal᷊iomaneng,dingangu kakal᷊iomaneng manandu, orelai tatarimakasẹ edarumangko su Mawu Ruata e waugu pakụ taumata,2 baugu manga ratu ringangu kěbị taumata apang kụměmpẹ̌ngumpaedẹ̌ kawasa. Pěmpẹ̌gause tadeạu i kitẹmakapẹ̌biahẹ̌be sukaral᷊enehẹ̌ dingangu marěmasẹ̌baugu Ruata kerẹewe su adate. 3 Kai ene mapia ringangumakạl᷊uasẹ̌ naungu Mawu Ruata e Mananal᷊amatẹ̌ si kitẹe. 4 I Sie mapulu ute tadeạu kěbị taumata iapakasal᷊amatẹ̌dingangu masingkạu apan matul᷊idẹ̌. 5 U Ruata e kaisěmbaụ dingangu kětạeng sěmbaụ lai mananal᷊oara wělạuRuata ringangu taumata, kụ kai i Kristus Yesus. 6 I Siesěngkatau taumata kụ seng něnarakangu watangengetadeạu mapakal᷊iwir'u pakụ taumata e wọu kal᷊awọurosan sire. Ual᷊ingu ene ute Mawu Ruata e nělahẹutempone mapia, u i Sie mapulu tadeạu kěbị taumatamasal᷊amatẹ̌. 7 Kụ kai ene hakịu iạ nirolohe sol᷊onganun taumata, wal᷊inewe tau Yahudi e ipělẹ̌habarẹ̌ si

1 TIMOTIUS 2.8–3.4 629sire habaru mạanun pangangimang tutune. Kụ takụipẹ̌paul᷊ị ini e kai mambeng kahěngang, kai iạ e tawemẹ̌kon. 8 Iạ e mapulu tadeạu walạewe su tampạ sude,manga esẹ měmpẹ̌kal᷊iomaneng dingangu naung burẹ̌si,tawẹ pẹ̌dune arau tawẹ bul᷊one. 9 Manga wawine epěmpělěgahu watangenge su sarạe ringangu pẹ̌pakeangpakaudupẹ̌. Ariẹbe mẹ̌dal᷊ẹ̌gahu utạ mẹ̌sẹ̌sal᷊apidẹ̌ araumanga ral᷊ěgahẹ̌ bul᷊aeng, arau muara, arau pakeangmaral᷊ěgadẹ̌. 10 Su sěmběkane ute, manga wawine ekawe hinong mělěgahẹ̌ batangenge ringangu kakanoạmapapia kerẹewe hinone su wawine měkẹ̌kal᷊iomaneng suMawu Ruata. 11 Bawine harusẹ̌ měngěndung marěmasẹ̌dingangu makěhagẹ̌. 12 Iạ e tawe mapakawalan mangawawine měngkai maněnro arau mạngawasa manga esẹe, i sire harusẹ̌be marěmasẹ̌. 13 Batụu kai kakal᷊imonaěngeniriạdi ute kai i Adam bọu ene wuhụewe i Hawa. 14 Kụbal᷊inewe i Adam, kaiso kawe wawine e kinaakal᷊eng,hakịu limawang tan Mawu. 15 Maningbe kerene,wawine sarung maambangu pěmamantelẹ̌ anạ, asal᷊u isie ringangu kasasanạ u naung tatapẹ̌be mangimang siKristus, dingangu tatapẹ̌ kụkěndag'u taumata wal᷊ine kụmẹ̌biahẹ̌ samatang baugu Mawu Ruata.3 1 Těngadẹ̌ bue wawera ini, "I sai mělawị pangkatẹ̌těmbonangu jamaatẹ̌, ute i sie mẹ̌měnningu munaramawantugẹ̌." 2 Sěngkatau těmbonangu jamaatẹ̌ harusẹ̌besěngkatau tawe kasasěngkul᷊ang, kawingu wawinesěngkatau, makẹ̌dang, matahuěnna, ringangu maatorẹ̌,mahimumu dangenang u sake su wal᷊ene, ringangupelesa maněnro, bal᷊inewe tahawukaneng, 3 arautahapěndariha, kaiso tuhụ hinone i sie kai harusẹ̌ taumatanaunge maal᷊usẹ̌ dingangu puluang mẹ̌gaghighilẹ̌. Tawewotonge maanggang su roitẹ̌. 4 I sie pelesa měngatorẹ̌dal᷊ohon bal᷊ene, mamihing manga anạ e tadeạu

1 TIMOTIUS 3.5–16 630matuhụ dingangu maadatẹ̌ si sie. 5 U kamageng tawemakaatorẹ̌ dal᷊ohon bal᷊ene sẹ̌sane, kụ kai kereapa i siemangatorẹ̌ jamaat'u Mawu e? 6 Těmbonangu jamaatẹ̌tawe wotonge taumata wuhu nasahani, watụ u mạdiringi sie mẹ̌těngkaobotẹ̌, mase manawo su hukumangkere setang nạung kal᷊imona. 7 I sie kai harusẹ̌be mapiaarenge su kawanua; kai kamageng bal᷊inewe kerene,nal᷊ahẹu i sie kai tahumeangu taumata, dingangu maikịu sedẹ u setang. 8 Tumambangu hal᷊ẹ̌ u jamaatẹ̌ eharusẹ̌be lai sěngkatau mapia ringangu matul᷊idẹ̌,bal᷊inewe tahainung dingangu maanggang su roitẹ̌. 9 Isire harusẹ̌be měngumpaedẹ̌ masěgadẹ̌ dingangu naungburẹ̌si su těnrom pěngangimangu tau sahani e kụ sengnilahẹ u Mawu Ruata. 10 Kai i sire e mal᷊aing harusẹ̌bewanikateng kal᷊imona, kụ kereu i sire nal᷊ahẹu mambentawe kasasěngkul᷊ang ute, wuhụe i sire makapẹ̌koạ munaratumambang u jamaatẹ̌ e. 11 Kawing i sire mal᷊aing harusẹ̌taumata mapia, bal᷊inewe tahapẹ̌silontahẹ̌. I sire harusẹ̌bemasingkạ měndiagạ batangeng dingangu matul᷊idẹ̌ supakụ sạbarang. 12 Tumambangu jamaatẹ̌ e harusẹ̌bekětạeng sěngkatau kawinge. I sie harusẹ̌be masingkạmamihing manga anạe ringangu ral᷊ohom bal᷊ene pakapia.13 I sai-sain mẹ̌tẹ̌tangkiang mapia su jamaatẹ̌ e, sarunglahunggeětang mase měngkate wahani mahumbisaranghal᷊ẹ̌ u pangangimang i sire si Kristus. 14 Iạ e mělěharapẹ̌semben tạ karěngụe lai iạ sarung makapẹ̌wo si kamene.Kai maningbe kerene, iạ delaing manurat'u ini si kamene,15 tadeạu kamageng iạ e nal᷊ongge ute, i kau e sembengmasingkạ u kereapa i kitẹ harusẹ̌ mẹ̌biahẹ̌ kere anạu sěmbaụ su ral᷊ungu Mawu Ruata, kụ kai jamạat'uMawu Ruata e wiahẹ̌. Kụ kai jamaatẹ̌ ini e dihi měpudẹ̌kinaianengu katěngadu Mawu Ruata. 16 Tawẹu sarangsěngkatau makapẹ̌sunial᷊u kai apa kasaria lẹ̌lirungu

1 TIMOTIUS 4.1–8 631agamang kitẹ e: I Sie nělahẹu watangenge su ral᷊ungughěsin taumata, ringangu mapakal᷊ětạu katěngadẹ̌ suRohkẹ̌ u Ruata ringangu kinasilon manga malaekatẹ̌.Habare nipělunngihe sutal᷊oaran bansa, kụ i Siepinangimangeng su pakụ dunia ringangu nihengkẹ susorga.4 1 Rohkẹ̌ u Ruata mạul᷊ị masahẹ, u su tempomahi kaděntane, sarung piạ u měmpẹ̌sohọ bọupangangimang si Kristus. I sire sarung měmpẹ̌těngkatakidẹ̌su rohkẹ̌ makapal᷊idẹ̌ dingangu tụtol᷊e manga těnronsetang, 2 ilẹ̌habaru taumata tahapẹ̌kon mělle. Dal᷊ungunaung i sire e seng marěndung. 3 I sire mạněnrotaumata kumbahang mẹ̌kawing dingangu kumbahangkumaěng kaěng pinẹ̌pělli. Sěmbal᷊iau kaěng ene kaweniriadin Duata e ipakipěpẹ̌pakẹ piạ tatarimakasẹ e sisire apan seng němpangimang dingangu něngkasingkạu katěngadẹ̌ e kahěngang. 4 Pakụ apan niriadin Duatae ene kai mapia, kụ tawẹ u sarang sěmbaụ kụ hinongikadiri kamagengben seng nitarimạu ringangkewentatarimakasẹ su Mawu Ruata. 5 Batụu kai al᷊amat'u Ruatae ringangu kakal᷊iomanenge makạdiading kaěng eneipakạsusi. 6 Kereu i kau maněnro kěbị ene su mangaanạ u sěmbaụ mạngimang ute i kau sarung makoạmẹ̌tatangkiang si Kristus Yesus kụ měmẹ̌munara mapia.Dingangu i kau sarung mapakatawang pěndangu naungukahiạen hengetangu Mawu Ruata e ipạngimangengi kitẹ e ringangkewe lai manga těnrong katěngadẹ̌seng tẹ̌tol᷊eěngu sěngapan děngụe. 7 Pẹ̌teghangkongkal᷊awọu wěken tahayulẹ̌ tawẹ kěhase. Pẹ̌těngkawihingkowatangengu su pẹ̌bawiahu pangangagama. 8 Watụ upěmamiasang badange apawe kadidị gunane; arawepěmamiasang marohkẹ̌ e ute kawe mambeng mẹ̌baragunasu kěbị hal᷊ẹ̌, batụu kai kạl᷊aunidẹ̌ pẹ̌kakakědon pẹ̌bawiahu

1 TIMOTIUS 4.9–5.2 632orasẹ̌ ini e ringangu tempo ramahi sarung. 9 Kaihal᷊ẹ̌ ini těngadẹ̌ dingangu hinong itarimạ dingangupangimangengu kạguwạu naung. 10 Hakịu ene i kitẹe mẹ̌bẹ̌bangkuadẹ̌ dingangu mětẹ̌těngkasaghedẹ̌,batụu i kitẹ e mělẹ̌harapẹ̌be ringangu kạguwạu naungsu Mawu Ruata wiahẹ̌, i Sie kai Měngẹ̌ngambangpakụ taumata, nangělembo katewe su taumata apanměmpạngimang. 11 Těnroko kěbị ene ringangu orokotaumata pahuntol᷊e. 12 Kumbahangbe piạ u ta měndekeng ikau watụ u i kau kawe wědang umbaseng. Su sěmběkane,kakoạko pẹ̌tatatěnoěng baugu taumata mangimang sural᷊ungu waweranu ringangu kakanoạu, su kakakoạ i kaukuměndagu sěndinganengu ringangu mangimang suMawu Yesus Kristus, ringangu kasasusin pẹ̌bawiahu e.13 Těntal᷊ang ene, sarangbe iạ marěnta ute, i kau harusẹ̌bepěnggisingko mẹ̌basa Winohẹ Susi ipakiraringihẹ̌ sutaumata, pěmahansang dingangu pěněnro si sire.14 Kumbahangbe i kau mẹ̌bul᷊en tatal᷊ěntụ u Rohkẹ̌ uRuata kụ seng nionggọ si kau su tempon matamadujamaatẹ̌ e němpanělidu liman sire su těmbọu e, ringangumanga nabi němpělunngihu hengetangu Mawu Ruatae mạanun batangengu. 15 Kẹ̌koạ bue kěbị tamai eneringangu kaguwạu naung tadeạu sasombọu mal᷊ahẹ supakụ taumata. 16 Pakal᷊ukare wue watangengu e ringangutẹ̌tahimataiwe lai tatěnronu. Kěnangko pakasaa ikau mẹ̌koạ kěbị tamai ene watụ u ene ute i kau sarungmakaambang kurai watangengu, kurai lai manga taumataapan dụdaringihẹ̌ si kau e.5 1 Abe lẹ̌hěkare taumata limembon naiakang bo'ikau kaiso ahạko i sie pararingihẹ̌ manga waweranukere i sie i amangu. Kakoạko manga l᷊aumbaseng kereanạ u sěmbaụ, 2 dingangu manga wawine matamadẹ̌e tabidạewen měkẹ̌koạ si ninangu. Manga wawine

1 TIMOTIUS 5.3–12 633mal᷊ahuala e wue ute koạko kere tuarinu, kụ mangkewenpakaamumang. 3 Pakaadatẹ̌ su manga wawine wal᷊utạ mělahikinge. 4 Kai kereu manga wawine wal᷊u piạbemanga anạe arau pulunge, ute i sire ene kai kakal᷊imonamonaěngeharusẹ̌be onggotangu katatahuěnna u i sirehinong kumakělla ral᷊ohon bal᷊en sire tutune, ringanguměmal᷊isẹ̌ kapian mamadẹ̌ dingangu manga i upung isire. U kai ene makạl᷊uasẹ̌ dal᷊ungu naungu Mawu Ruata e.5 Bawine wal᷊u kụ kahěnga-hěngang sẹ̌sane, ringangu tawẹi sai-sai makapadul᷊i si sie, kụ kětạben mělẹ̌harapẹ̌ su MawuKasělahenge. Ěllo hěbi i sie měngkai měkẹ̌kal᷊iomanengsu Ruata mědẹ̌dorong tul᷊umange. 6 Arawe wawine wal᷊ukụ kětạben mapulu mẹ̌těngkasěnaěngu watangengeute mẹ̌sul᷊ungu seng nate manimbe i sie wẹ̌dang biahẹ̌.7 Habarẹ̌ko manga těnro ini e si sire, tadeạu i siremẹ̌biahẹ̌be ta kasasěngkul᷊ang. 8 Kai kereu piạ u tawemẹ̌papadul᷊i anạ u sěngkataune, nangělembo kate ral᷊ohonbal᷊ene sẹ̌sane ute i sie nẹ̌sunial᷊u pangangimange; i sielimembong karal᷊akise wọu taumata tạ pangangimange.9 Kětạben bal᷊u makatuhụ manga kal᷊awọu atorang ini ewotonge masowa su rol᷊ẹ̌ u manga wawine wal᷊u; umureharusẹ̌ mẹ̌těngkasanạ ěnnungu pul᷊o su taunge, nạungkětạben sěnsul᷊e mẹ̌kawing, 10 ikẹ̌kawạ u kere sěngkatauwawine seng nẹ̌koạ apan mapia e, kere andene; sengnẹ̌padul᷊i napakasarian manga anạe pakapia, maral᷊uasẹ̌mapanumpangu taumata mẹ̌tana su wal᷊ene, mẹ̌tangkiangtaumata apan mạngimang, dingangu lụontol᷊ẹ̌ apanmasasusa nimbụe seng nẹ̌koạ dingangu kạguwạu naungpakụ haghin munara mapapia. 11 Arịebe sowa su ral᷊ungurol᷊ẹ̌ u wawine wal᷊u mangangudạ. Batụu kamagengdẹ̌děntaěngken ěnning u mangudạ, ute i sire mapulumẹ̌kawing kapia, kụ měmpẹ̌tal᷊ikud'i Kristus. 12 Tangu isire kai nẹ̌sal᷊a watụ u nělandang kire nionggọ si sire.

1 TIMOTIUS 5.13–22 63413 Limembo kate lai i sire měgẹ̌gagholọu tempo ringangumasuẹ̌ masěbangu wal᷊e. Dingangu limembọewen karal᷊akịe ute kai i sire mẹ̌sẹ̌sampuhu tau wal᷊ine dingangu lụlaụurusangu tau ringangu mạhumbisarang hal᷊ẹ̌ hinong tawewotonge ipahumbisara. 14 Hakịu ene iạ mapulu tangutadeạu manga wal᷊u mangangudạ e pěmpẹ̌kawing kapia,makahombang anạ dingangu mangurusẹ̌ dal᷊ohom bal᷊ene,madirin makawodaị dokạ makareạ lěsạbe makapěnamedẹ̌arengi kitẹ e. 15 U kai piạ manga wawine wal᷊u sengněngkapal᷊idẹ̌ mol᷊e rohkẹ̌ dal᷊aị. 16 Kai kereu sěngkatauwawine tau sahani e kụ piạ manga anạ u sěmbaụ ewawine wal᷊u, ute i sie harusẹ̌be mẹ̌tul᷊ungu mangawawine wal᷊u ene; arịebe makawěhạ jamaatẹ̌ e. Tadeạujamaatẹ̌ e makaontol᷊ẹ̌ bue manga wawine wal᷊u sẹ̌sane kụtawe manga anạ u sěngkataune. 17 Měngangahạ jamaatẹ̌e, kụ měmẹ̌munarawe mapapia kere sěngkatau pangahạe ute hinong adatengu laadatẹ̌ dua haweng, nangalembọe si sire apan maghaghising měhabaru hengetangeringangu měmpaněnro. 18 Watụ u su ral᷊ungu WinohẹSusi, kạbawohẹ, "Sapi kapělẹ̌lindane gandung mapakạhondosu wakị u gandung bọu wul᷊ihe, kumbahangbehakutang mohonge." Kerene lai, "I sain masaghedẹ̌ e, i siehinong měnarimạ tatendenge." 19 Abe pěnarimạ laěnsilẹ̌su měngangahạ jamaatẹ̌, tabeạu katewe piạ sahidinerarua arau těllung katau. 20 I sain němpẹ̌sal᷊a e, pẹ̌berai sutěngong kal᷊awọu jamaatẹ̌, tadeạu i sire wal᷊ine e mal᷊aingmatakụ. 21 Su těngon Duata, i Kristus Yesus, dingangumanga malaekatẹ̌ pinile e, iạ mědẹ̌dorong sěngapambotonge tadeạu i kau tumol᷊e kěbị těnro ini tawẹpěngangantang si sai-sai, ringangu tawe mẹ̌sasěmběka.22 Abe lai kasasahawụ měnělidu lima su sěngkatau waụguihengkẹ makoạ mẹ̌tatangkiang Mawu Kasěllahenge.Kere u wal᷊ine nẹ̌sal᷊a, ute kumbahangbe mẹ̌těngkal᷊aụ

1 TIMOTIUS 5.23–6.7 635su pẹ̌sasal᷊a ene. Pakatanure watangengu e, tadeạupẹ̌bawiahu e katatanạbe susi. 23 Abe kětạung měnginungakẹ matagẹ̌, kaiso pěpakekon anggorẹ̌ pẹ̌kadodọmědeạu makaontol᷊ẹ̌be pělahenẹ kaěng su ang, batụupẹ̌sěngkakuhuang i kau e kai mạsakị. 24 Pẹ̌sasal᷊antaumata sěnggạe, kal᷊amonan tawe nikẹ̌kiwal᷊oěng supěnggaghutaěnge ute seng nawualagẹ̌. Arawe pẹ̌sasal᷊antaumata wal᷊ine ute hẹ̌do kẹ̌kasingkateng samuri.25 Kerene lai apang kakanoạ mapapia e ute apidu lụlětạ.Dingangu apạewen katataingu wal᷊ine kerene ute tawe laiměngkai kạbawuni.6 1 Kal᷊awọu tau Sahani kụ nakoạ ěllange, harusẹ̌masingkạu mawun sire adateng, tadeạu taumatae tawe mapakasamedu arengu Mawu Ruata e arautěnrong kitẹ e. 2 Manga ěllang kụ mawune tau Sahanie tawe wotonge ta měndekeng mawune ual᷊ingu i sirekawe lawọ tau Sahani. Sal᷊ạ anune i sire kai harusẹ̌mẹ̌tangkiang mawun sire lai limembong kapiane, umawun sire tẹ̌tangkianeng limembong kapiane enekai lawọ taumata mạngimang ikẹ̌kěndagẹ̌. Kai harusẹ̌kerene i kau maněnrong kěbị ini ringangu měnasa. 3 Isaịewen maněnro wal᷊ine wọu ene e kụ tawe sěndal᷊engdingangu těnron katul᷊idẹ̌ e wọu Mawung kitẹ i YesusKristus, kụ dingangu těnrong agamang kitẹ, 4 kaitaumata mal᷊aobotẹ̌ dingangu tawẹ kasingkạ e apa!Sakị e ute kai papuluang měmpẹ̌sasimbahẹ̌ dinganguměmpẹ̌darendehu manga wawera hakịu makakoạpananoi, pẹ̌bawul᷊o, pẹ̌sasamedẹ̌, antang dal᷊aị, 5 dingangupẹ̌sasasědụ tawẹ potọe. Daral᷊engu něnnan sire uteseng nahěpusẹ̌ kụ seng tawẹ hinone. I sire mětẹ̌monanmakalạ baugu pangangagamane. 6 Kerene wue u agamae makạonggọben kal᷊auntung masěllahẹ̌, kereu taumatae seng mal᷊uasu apan tẹ̌taghuanenge. 7 U tawẹ apa-apa

1 TIMOTIUS 6.8–16 636niwawang kitẹ e su dunia ini, dingangu tawẹ apa-apa laiisẹ̌sěbang i kitẹ bọu dunia ini! 8 Kụ kereu piạbe kaěngdingangu pakeang ute ene e seng kapapiane. 9 Arawetaumata kụ mapulu makalạ e, kai kẹ̌kasal᷊ukateng dingangumạl᷊awungu haghing kapulu wodo ringangu makạsilakạ.Kal᷊awọu kapulu ene e kai makạbonohu taumata e sukaghagholọ dingangu kawawinasa. 10 U kal᷊aanggangsu roitẹ̌, kai makakạděntang haghing kararal᷊akisẹ̌. Piạtaumata sěnggạ e mang měmpạnahusu roitẹ̌ hakịuseng tawe tumatuhụ těnron tau Sahani e, kụ i sirekẹ̌kahombangengken kal᷊awọu haghin sigěsạ makasunsaranaung i sire marasai. 11 Arawe i kau e kai taumatatẹ̌taghuanengu Ruata, kụ i kau e harusẹ̌be mẹ̌teghangukěbị ene. Pẹ̌tawakal᷊iko makoạ taumata maadilẹ̌ su silonDuata, měmunara waugu Mawu Ruata, pangimang siKristus, kụkěndagu sěndinganeng taumata, kakakědangsu susa, dingangu kasasikome naung. 12 Pẹ̌bangkuadẹ̌koringangu kạguwạu naung baugu mẹ̌biahẹ̌ kere sěngkatauSahani e tadeạu i kau makaghal᷊awe tatendengepẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌. Kai waugu ene Ruata enẹ̌kui si kau su tempong i kau něngaku su těngon taumatal᷊awọ u i kau mangimang si Kristus. 13 Kụ orasẹ̌ ini e, sutěngon Duata kụ puěngu pakụ pẹ̌bawiahẹ̌ e, ringangusu těngon Kristus Yesus kụ seng něngonggọu sahidingkatěngadẹ̌ su těngon Ponus Pilatus, iạ e mědẹ̌dorong iniwọ'i kau: 14 Sěmpike wue kěbị parenta ene pakanalungdingangu tawẹ turạe sarangkewe ěllon Mawung kitẹ iYesus Kristus ruměnta kapia. 15 Darěntane e ute sarungbeitantu su tempone mapia-pia kahian Mawu Ruata sẹ̌sane.U kai mangangawasa mang sěmbaụ; i Sie Mawantugẹ̌.Datum pakụ Datu, ringangu Mawung kal᷊awọu Mawu.16 I Sie sẹ̌sane tawe ikawatạ u papate, tangu i Sie kaiwiahẹ̌ mẹ̌bẹ̌banua su tualagẹ̌ ta kal᷊ahaungang i sai-sai.

1 TIMOTIUS 6.17–21 637Tawẹu sarang sěngkatau taumata reng bọu nakasilo,arau makạsilo. U kai si Sie adatẹ̌ dingangu kawasa sarangkakalẹ̌ e! Aming. 17 Baugu taumata apang kalạ su duniaini e, oroi tadeạu i sire abe pěmpěngobotẹ̌ dingangu abepěmpangumbala su kakalạ. I sire harusẹ̌be apangumbalasu Mawu Ruata kụ seng něngonggọu pakụ e si kitẹipẹ̌dẹ̌dal᷊embo e tadeạu i kitẹ makatemang bue. 18 Sasaikoi sire apẹ̌kẹ̌koạ mapia, apakakalạ su munara mapapia,mal᷊aělludẹ̌, dingangu apakạdal᷊uasẹ̌ mangonggọ.19 Dingangu ene ute apạngěmungke arẹ̌ta itẹ̌tamang isire makoạ sasadian tempo ramahi. Tangu waugu enei sire e sarung makahombang pẹ̌bawiahẹ̌ kakalẹ̌ e kụkai pẹ̌bawiahẹ̌ tutune. 20 Kụ apạewen seng niumbala sikamene, riagatewe pakapia, Timous! Pẹ̌teghangbenpẹ̌bawawisarang apa tạ kěhase ringangu pẹ̌dararendeh'uapa makạtal᷊ubambing kai isẹ̌sẹ̌ba, "Kasingkạ". 21 Ukai piạ taumata měmpẹ̌bera u i sire piạ kasingkạ ene,hakịu měmpẹ̌lẹ̌lenga wọu pangangimangu tau sahanikụ pangimangeng i sire kal᷊amona. Karimakọ Mawu eměngal᷊amatẹ̌ si kamene manga anạ u sěmbaụ. Adat'ikami, Paulus

2 TIMOTIUS1 1 Timous, anạku ikẹ̌kěndagẹ̌! Iạ, i Paulus němohẹ usuratẹ̌ ini e si kau, ringangu kụkạkindoạ u karimạkoRuata i Amang dingangu Mawung kitẹ i Yesus Kristusměngonggọu al᷊amatẹ̌, tatal᷊ěntụ dingangu karal᷊unsemahẹ̌si kau. Ual᷊ịeng kapulun Duata ute, iạ e nihengkẹnakoạ darolohang i Kristus Yesus dingangu nirolohẹ̌pělẹ̌habar'u pẹ̌bawiahẹ̌ kinẹ̌don Duata. Pẹ̌bawiahẹ̌ enekai kinatarimạ i kitẹ ual᷊ingu kasasěmbaụ i kitẹ e ringangiKristus Yesus. 2 (1:1) 3 Iạ makitarimakasẹ su Mawu Ruatatakụ nitangkianengu naung burẹ̌si kere nạung sengnawahẹ̌ta kal᷊amona wọ'i i upung. Iạ e měngkai hanesẹ̌makitarimakasẹ su Mawu Ruata apạeweng kasaune iạmakatahěndung si kau su ral᷊ungu kal᷊iomaneng, baẹěllo arau waẹbe hẹ̌bi. 4 Iạ e makạtahěndung kasasusandal᷊ungu naungu. Kai ene hakịu mang měkẹ̌kahumangu saụmẹ̌sombang i kau tadeạu naungku e měngkai mal᷊uasẹ̌.5 Iạ e nakatahěndungke pěngangimangu masěga-sěgadẹ̌si Kristus, kerẹewelai nạung pangangimangi nenẹ u iLois dẹ̌duan ninangu i Eunike. Kụ iạ e mạngiral᷊ingui kau e mal᷊aing mangimang kerene. 6 Hakịu ene iạ emapẹ̌tahěndung si kau tadeạu mapẹ̌biah'u tatal᷊ěntụlaonggọ u Mawu Ruata e si kau su tempong iạ e naněllịdul᷊imaku e su pusigu. 7 U Rohkẹ̌ u Ruata niapakawuạ uMawu Ruata si kitẹ e, wal᷊inewe, Rohkẹ̌ kụ makạkatal᷊osi kitẹ. Kaiso kawe Rohkẹ̌ napenẹu kakěndagẹ̌ dingangupẹ̌tangkẹ̌dang. 8 Ual᷊ingu ene tangu abe kameamẹ̌sahiding Mawung kitẹ e ringangu abe lai kameang iạe natahungkụ ual᷊ingu i Sie. Kaiso, kawe i kau ringangukuat'u Mawu Ruata, měngkai pẹ̌dararag'u sunsara

2 TIMOTIUS 1.9–18 639waug'u Injilẹ̌. 9 Duata e měngambang si kitẹ dingangumẹ̌kui si kitẹ e tadeạu makoạ taumatane sẹ̌sane. I Siemẹ̌kẹ̌koạ kerene wal᷊inewe ual᷊ingu apan seng kinoại kitẹ e, kaiso kawe ual᷊ingu ngirange hala ringangutatal᷊ěntụ'E nilahẹ'E wọ'i Kristus Yesus kal᷊amonan dunia ereng tawe nịdiadi. 10 Kụ orasẹ̌ ini e, Ruata e seng nělahẹutatal᷊ěntụ'E si kitẹ naparěntan Datu Mananal᷊amat'ikitẹ i Kristus Yesus. I Yesus e namatạ kawasan papateringangu napakal᷊ahẹu pẹ̌bawiahẹ̌ tutune e su ral᷊unguInjilẹ̌ ene. 11 Kai waugu měhabaru Injilẹ̌ e Ruata něnduịu iạ e nakoạ darolohang dingangu mananěnro. 12 Kaiene hakịu iạ nẹ̌tatahangu kěbị ini, kaiso iạ e těbewemạngiaking, u iạ e masingkạ-singkạbeng i sain takụpẹ̌ngimangeng. Iạ e mangimang bue u apạeweng sengniumbalane si siạ e, i Sie mang makariagạ u ene sarangĚllong Kiamatẹ̌. 13 Tuhukeweng kasěllahu naung těnrongkatěngadẹ̌ kụ seng takụ nionggọ si kau. Kụ i kau měngkaipạngumpaedẹ̌be pangangimang dingangu kakěndagẹ̌kụ seng nakoạ tataghuaneng i kitẹ ual᷊ingu nasěmbaụdingangi Yesus Kristus. 14 Dingangu tul᷊umangu Rohkẹ̌u Ruata e kụ seng biahẹ̌ su ral᷊ungi kitẹ e, ute měngkaipakal᷊ukare pakapia pakụ munara mal᷊aarẹ̌ga kụ sengniumbala si kau. 15 I kau masingkạ u pakụ taumatasu kaguwạu Asia e seng mal᷊ikudẹ̌ si siạ, su ral᷊ungei Figelius dingangi Hermogenes. 16 Kai arawe ral᷊ohonbal᷊en Onesiforus seng masau mapakahaěngu naungkue. Mal᷊owọko Mawu e mělahẹu kakěndag'E si sire.Manịeng iạ e su ral᷊ungu tahungkụ kai i Onesiforus tawemamameang kakakoạku. 17 Ene iạ narěntạe su Roma e,i sie měngkatewe nědeạ dal᷊engu makapẹ̌sombangu iạ.18 Dingangu i kau masingkạ u su Efesus, i sie měngkatewemẹ̌tẹ̌tul᷊ung siạ. Karimạko Mawu e mělahẹu kakěndag'E si

2 TIMOTIUS 2.1–13 640sie su ěllon Mawu e maparal᷊ang kaadile su pakụ umatẹ̌e.2 1 Anạku i Timous! Pẹ̌těngkakuatẹ̌kon tatal᷊ěntụnionggọ si kitẹ e, ual᷊ingkeng kasasěmbaụ i kitẹdingang'i Kristus Yesus. 2 Těnrọ e nạung seng kinaringih'uwọu iạ su těngọen lawọ e, sarakangko su taumatakapěngumbalaěng dingangu pelesa maněnro taumatawal᷊ine. 3 I kau e pẹ̌tatahangko l᷊ain sigěsạ dingang,kerẹ e sordadong Kristus Yesus masaa. 4 Sěngkatausordado kapẹ̌lẹ̌hal᷊ẹ̌ e, apawe tawe mẹ̌tatasibung hal᷊ẹ̌ uwiahẹ̌ e, u i sie měngkai mědẹ̌deạ u makapẹ̌tatahinongnaungu těmbonangu mẹ̌sasekẹ. 5 Sěngkatau mẹ̌tatandingtawẹu kapiange su ral᷊ungu tanding, kereu i sie tawetumuhụ manga atorange. 6 Tahapěngěntana kụ sengněhal᷊ẹ̌ masěgadẹ̌ e, seng i sie kahumotong-motongangemakaual᷊i wuane. 7 Sipireko apan takụ nibawera ene,batụu Mawu e sarung mangonggọ si kau katatahuěnnangkěbị ene. 8 Tahěndungeko ini: Injilẹ̌ takụ ilẹ̌habarẹ̌ enekai habarẹ̌ mạanun Yesus Kristus, hěnton Daud, kai iSie i Kristus kụ seng nẹ̌biahẹ̌ kapia wọu kapapohonge.9 Ual᷊ingu mělẹ̌habarẹ̌ Injilẹ̌ e, iạ tangu nakapẹ̌tatahangusigẹ̌sạ sarang l᷊ai nihapusẹ̌ kere taumata ral᷊aị. Kaiarawe hengetangu Mawu e tawe ikahapusẹ̌. 10 Kaiene hakịu iạ e makědang měnal᷊udẹ̌ kěbị ene baugupakụ taumata kụ seng pinilen Duata, tadeạu i siremal᷊aing makahombang kasasal᷊amatẹ̌ nionggọ su ral᷊ungi Kristus Yesus, rẹ̌děndinganengu kawawantugẹ̌ kakalẹ̌.11 Mamben těngadẹ̌ bawera ini, "Kereu i kitẹ e sengnate ringange, ute i kitẹ sarung mẹ̌biahẹ̌ l᷊ai ringang'E.12 Kereu i kitẹ e makẹ̌dang, i kitẹ e mal᷊aing sarungmẹ̌parenta ringang'E. Kereu i kitẹ e mẹ̌sunial᷊ 'i Sie, iSie lai sarung mẹ̌sunial᷊'i kitẹ. 13 Kereu i kitẹ e tawemẹ̌těngkasaa, i Sie tatapẹ̌ saa, u tawe mariadi kụ i Sie

2 TIMOTIUS 2.14–22 641mẹ̌darokạ dingangu watangeng'E sẹ̌sane." 14 Kěnangkoi kau e pẹ̌gěllịu ingate su apan taumata mạanunpakụ ini. Su těngon Duata e, sasaiko i sire tadeạu abepěmpẹ̌bul᷊on hal᷊ẹ̌ u manga wisara. Ene tawẹ gunane,sal᷊ạanune kai makạkal᷊emboghang si sai-sain dumaringihẹ̌.15 Kěnangko i kau pěhaghu sěngapan botonge, makoạtaumata kahěnga-hěngang pangumbalaěngu Ruata e.Pẹ̌bangkuadẹ̌ko tadeạu i kau e tawe mamean hal᷊ẹ̌ u ekaiso kawe maněnro pakatumang mangạ e těnrongkatul᷊idẹ̌ e wọu anun Duata. 16 Pẹ̌teghangkon mangawisara tạ gunane ringangu makahina Ruata. Kal᷊awọuwisara tamai ene tumbạeng makạkoạ taumata mangkengkapạhunnamban kararal᷊akise. 17 Těnrong mangataumata ene nẹ̌darěkẹ kere sakị kangker nẹ̌tondaisẹ̌. Bọutal᷊oaran sire piạko i Himeneus rẹ̌duan Filetus. 18 I sireseng němpělenga wọu těnrong katěngadẹ̌ dingangunakapẹ̌golang pěngangimangu sěnggạ. Ungkuěng i sireu pẹ̌bawangungu taumata nate e seng bọu nariadi.19 Kai laěmpahẹ̌ matoghasẹ̌ niěmpahu Ruata e taweikaghoghahẹ̌ baharia. Su wowone e kạbawohẹ kere ini,"Mawu e makạkiral᷊a tataghuanenge", dingangu "Taumatamẹ̌bera u i sie kai tataghuanengu Mawu, taumataene harusẹ̌be mangědo wọu pẹ̌kakakoạ pẹ̌sasal᷊a".20 Su ral᷊ungu wal᷊e masasaria e kẹ̌kaěbakeng mangaapal᷊iwụ mẹ̌dẹ̌dal᷊ahaghi. Piạben nikoạ bọu sal᷊aka arauwul᷊aeng, kaiso piạbe lai wọu kalu arau ěntana. Piạbenipẹ̌pakẹ baugu pandungangu wẹ̌bantugang, dingangupiạbe lai waụgu pandungang sen asane. 21 Taumata kụmẹ̌tẹ̌těngkawurẹ̌sim batangenge wọu pakụ kararal᷊akisẹ̌e, i sie sarungbe paketang baugu apam munara mapapia. Isie nakoạbe tataghuaneng těntani ringangu mẹ̌baragunasu mawune. I sie měngkai rẹ̌diahiang baugu apam munaramapapia e. 22 Pẹ̌teghangkon haghing ěnning u apan

2 TIMOTIUS 2.23–3.6 642mangangudạ e. Pěhaghuko pẹ̌bawiahẹ̌ tụtuhụ kapulunDuata, saa su apan těnrone ringangu kụkěndagusěndinganeng taumata ringangu mạnaghuang lenehẹ̌dingangu ramenaung. Pẹ̌biahe kerene ringangi sire apangkụkui makịtul᷊ung su Mawu e ringangu naunge wurẹ̌si.23 Abe tẹ̌tol᷊e su ral᷊ungu pẹ̌dararendehu apang longongbẹ̌gaweng apa-apa. I kau masingkạu kěbị ene tumbạengmakapẹ̌bẹ̌bul᷊o. 24 I saim mẹ̌munara waugu Mawu etawe hinone mẹ̌bul᷊o; i sie harusẹ̌be mahimumu su kěbịtaumata, ringangu pelesa maněnro ringangu masabarẹ̌.25 I sie harusẹ̌be ringangu masikome naunge maněnroapam puluang dumokạ; mal᷊owọko Mawu e mangonggọu l᷊oahe si sire ene mẹ̌deạu měmpẹ̌tobatẹ̌ bọu kal᷊awọurosan sire ringangu makakiral᷊a těnro kahěngang. 26 Kụkerene i sire němpẹ̌sasěsilẹ̌ kapia, ringangu nẹ̌těngkapěllọbọu sasaungu setang kụ měnaweng si sire ringanguměnihasa si sire apạtol᷊e kapulune.3 1 Tahěndungko ini: Su mangạ e ěllo pangěnsueěnge utekai sarung makahombang kasasusa l᷊awọ. 2 Taumata esarung kětạeng mẹ̌nẹ̌nuntụ pandungangu watangengehala, mapulu měngkakalạ, měngkạobotẹ̌ dingangupapuluang měnalangu mohong. I sire puluang měhinakangtaumata, dumokạ maghurang, bẹ̌gaweng makitarimakasẹ,dingangu mẹ̌bẹ̌binsị u munaram mararohkẹ̌. 3 I sire ewẹ̌gaweng pẹ̌kakakěndagẹ̌ susěndinganeng tawe mapulumẹ̌gaghaghěllị u ampung, puluang měndal᷊akisẹ̌ arenguwal᷊ine mawawětadẹ̌, mal᷊ahasa, ringangu tawẹ ěnningesu mapia. 4 I sire papuluang měhinakang, mal᷊aobotẹ̌dingangu naunge manimbu. I sire limembom papuluang sukakakoạ u dunia sul᷊ungu tụtuhụ Mawu Ruata. 5 Maningbeluhude měngẹ̌ngagama kaiso kawe měmpẹ̌sẹ̌sunial᷊umonan pěngangạgama e. Pẹ̌těngkagheako wọu anuntaumata kerene. 6 Piạu wọu tal᷊oaran sire e seng něnggal᷊isị

2 TIMOTIUS 3.7–15 643nahunsuẹ̌ su apam bal᷊e, kụ měmpẹ̌mitaugẹ̌ apammanga wawine něngkanawo su rosa kụ wẹ̌bawol᷊enganguhaghing ěnning. 7 Manga wawine ene měngkate apamasau makịtěnro, kai mang tawẹ u sěnsul᷊e makakiral᷊atěnro kahěngang e wọu anun Duata. 8 Kerẹewe lai iYanes dẹ̌duan Yambres rimokạ si Musa e nạung, kerenelai i sire rụdokạ těnron Duata. Tiněnnan sire e sengněngkagholang dingangu pěngangimang i sire e sengnasiladẹ̌. 9 Kaiso i sire tawe makahombang apa-apa,batụu kawawodon sire e sarungbe kasẹ̌suiangu taumatae pakụ, kerẹewe lai seng kinahombangeng i Yanesdẹ̌duan Yambres. 10 Kai i kau semben muhụ těnroku,kakanoaku e, ringangu monam biahẹ̌ku e. I kau sengnakasilo hala u kai kereapa iạ kahěnga-hěngangbemangimang su Mawu Yesus Kristus, ringangu kuměndagusěndinganeng taumata. I kau e mal᷊aing masingkạnaungku e ringangu kakakědangku e. 11 I kau e sengnakasilo si siạ tẹ̌tumbiageng dingangu iạ nasigěsạ. I kaumasingkạ kěbị apan nariadi si siạ su Anokia, su Ikonium,dingangu su Listra; ringangu i kau masingkạ apang kěbịtakụ kinahombangengku! Kaiso Mawu e něngambangsiạ bọu pakụ ene. 12 Mambeng kerene kěbị taumataapam mapulu mẹ̌biahẹ̌ mal᷊aagama ringangu mẹ̌biahẹ̌masěmbaụ dingangi Kristus Yesus e sarung tumbiageng,13 arawe apan taumata ral᷊akisẹ̌ e ringangu mal᷊aakal᷊ẹ̌ eute mangkeng kạpahunnambang akal᷊e. I sire mẹ̌ngakal᷊ẹ̌taumata wal᷊ine kaiso i sire hala e mal᷊aing kẹ̌kaakal᷊eng.14 Kai arawe mạanung i kau, Timous, ute kěnangko i kaupakatanạbe mạngumpaedẹ̌ těnro kahěngang kụ sengnitěnro si kau ringangu pạngimangengue masěgadẹ̌,u i kau masingkạ kai i sai mananěnronu. 15 I kau eharusẹ̌ pẹ̌tahěndung u reng dongkeng kadọdọ i kau eseng masingkạ u Winohẹ Susi. U Winohẹ Susi ene e

2 TIMOTIUS 3.16–4.7 644makạgěllịu l᷊aěnna gunang makahombang kasasal᷊amatẹ̌su pěngangimang si Kristus Yesus. 16 Kěbị apang kạbawohẹsu ral᷊ungu Winohẹ Susi, nipal᷊ohoěngben Duata ringangupiạbe pul᷊ise ipaněnrong katěngadẹ̌, baugu ipěnasaringangu ipaněngkul᷊ẹ̌ apan nẹ̌sal᷊a e ringangu ipěmihingtaumata e tadeạu mẹ̌biahẹ̌be su kapulun Duata.17 Dingangu Winohẹ Susi e i sain mẹ̌tangkiang MawuRuata e ipakasukụ su kěbị haghin munara mapapia.4 1 I Kristus Yesus sarung duměnta kapia su duniaini waugu měhukung taumata wiahẹ̌ dingangunate; ringangu i Sie sarung duměnta mẹ̌parenta keresěngkatau Ratu. Ual᷊ingu ene iạ mẹ̌kẹ̌kal᷊iomaneng i kausěngapam botonge su těngon Duata ringangu i KristusYesus: 2 Kụ i kau pěhabarẹ̌ko hengetangu Mawu e, kụsěnniạ i kau měngkai pěmẹ̌mahansang tadeạu i sireměmpẹ̌daringihẹ̌. Kụ i kau e pěngurihẹ̌ko taumata,pělahẹkom pẹ̌sasal᷊an sire, ringangu pěmahansangko sisire. Těnroiko i sire ringangu pẹ̌sasasabarẹ̌ e sěngapambotonge. 3 Batụu sarung midangu tempone taumata eselaing tawẹ u mapulu měnarimạ u těnrong katěngadẹ̌e. Kaiso i sire kawe masịtol᷊e kapulun sire hala, ringanguměnampungu manga mananěnro mạněnrọeweipạhimatụ děndengelu tul᷊in sire e. 4 I sire e kai sarungměhěping tul᷊in sire su katul᷊idẹ̌ e kụ katewe mẹ̌bihurumaringihẹ̌ manga wio. 5 Maningbe kerene, i kau e harusẹ̌pěngědal᷊u watangeng manilaing kakakoạ e kereapa.Pakakẹ̌dang su ral᷊ungu sigěsạ, pẹ̌koạko munaranu e keremělahabaru Injilẹ̌ e kụ pẹ̌karadiahangko munaranuesěngapang kapiane tuhụ ewe sěngkatau mẹ̌tatangkiangDuata. 6 Mạanum batangengku e, seng nịdang temponeiạ e mairị makoạ sasěmba su Ruata. U kate kadodọ tempoiạ e sarung maněntangu dunia ini. 7 Iạ e seng mol᷊e mapiasu pẹ̌tanungang kụ semben nidangu pinẹ̌kětakenge. Kụ iạ

2 TIMOTIUS 4.8–18 645e mamben tatapẹ̌ saa si Kristus sarang pěngěnsueěnge.8 Kụ ini e seng kạdariahi poroseěngu i sain nakauntung.Su Ěllong Kiamatẹ̌ e, Mawu, Mělahukung adilẹ̌ e sarungměnarakangu poroseěng ene si siạ e, ual᷊ingu iạ eněbiahẹ̌be nẹ̌sěngkapian Duata. Dingangu wal᷊inewetumbạu iạ makatarimạ u poroseěng ene, kaiso kawekěbịewe taumata apang mẹ̌kẹ̌karimangu rarěntan Mawue. 9 Pakarol᷊ạko ruměnta su anuku e, 10 u i Demasẹ̌ e kaiseng naněntangu iạ batụu kai kiměndagu dunia ini. I siekai nakoạ sol᷊ong Tesalonika. I Kreskes seng nakoạ sol᷊ongGalaa, ringangu, i Titus kai nakoạ sol᷊ong Dalmaa.11 Kětạeng i Lukas mẹ̌tẹ̌tanạ dingangku e. Pěněnsomahẹ̌kosi Markusẹ̌ e kụ paringangko i sie ramahi, u i sie kaimakasumbala hal᷊ẹ̌ku e. 12 Iạ seng něndolohi Tikhikusniapakakoạ sol᷊ong Efesus. 13 Kereu i kau e marěnta, uteapidẹ̌ko ramahi mantelẹ̌ku e takụ nitěntang su Troassu wal᷊en Karpus. Bawako l᷊ai manga bukẹ̌ku, napal᷊iụ ekatewe manga bukẹ̌ nikoạ bọu manga pising binatang. 14 IAleksander, kipungu witụ e seng nẹ̌koạ hal᷊ẹ̌ daral᷊aki-lakisẹ̌niěbạ siạ e. Mawu e sarung měmal᷊isẹ̌ si sie tuhụewekakanoạ e. 15 I kau sẹ̌sanu e harusẹ̌be lai pẹ̌teghang i sie,u i sie kai tumanị e rumokạ matědụ suhal᷊ẹ̌u pělahabarikitẹ e. 16 Su tempong iạ humotong-motong mělẹ̌habarẹ̌pẹ̌tatahutěndạem batangengku e, tawẹu sarang sěngkatautụtaking si siạ, u kěbị kai sen naněntangu iạ e. Mal᷊owọkoMawu Ruata e tawe mapẹ̌sal᷊an sire su hal᷊ẹ̌ ini e! 17 KaisoMawu e tụtaking bue si siạ. I Sie nangonggọu kuatẹ̌ hakịuiạ e wotonge makapěhabaru kěbị lohong Injilẹ̌ e, tadeạuikaringihẹ̌beng kěbị apam bal᷊ine tau Yahudi. Mase iạe mal᷊iwirẹ̌ bue wọu hombangu papate. 18 Kahěngangbue Mawu e sarung mělliung iạ bọu apang karakiraral᷊akisẹ̌ waugu iạ e. I Sie kai sarungbe mẹ̌bawa si siạiapakasal᷊amatẹ̌ su ral᷊ungu Kararatuangu Sorga. Bantugeko

2 TIMOTIUS 4.19–22 646i Sie sarang karěngụ e! Aming. 19 Tabeạku si Priskila rẹ̌duanAkwila ringangu su ral᷊ohon bal᷊en Onesiforus. 20 I Erastus ekai mạtanạ su Korintus, dingangu i Trofimus takụ nitěntangmasakị su Miletus. 21 Pẹ̌tawakal᷊iko sěngapam botongemẹ̌deạu makakarěnta kal᷊amonang musungu ral᷊ěnding.Tabeạ bọi Ebulus, i Pudes, i Linus, ringangi Klaudia si kau;ringangu wọu kěbị manga anạ u sěmbaụ mạngimang.22 Mal᷊owọko Mawu e mahundingang i kau. Mal᷊owọkoMawu e měngal᷊amatẹ̌ si kamene! Adat'i kami, Paulus

TITUS1 1 Anạku i Titus! Iạ e i Paulus, němohẹ u suratẹ̌ iniual᷊ingu sěngkatau ěllangu Mawu Ruata ringangurarolohang i Yesus Kristus. Iạ nịpapile ringangu nịdarolohẹ̌pẹ̌tẹ̌tul᷊ung taumata apam pinilen Duata e tadeạumatoghasẹ̌ su ral᷊ungu pěngangimang i sire tadeạumakakiral᷊a těnrong agamang kitẹ. 2 Těnro enepinamanggilange kai su pělaharapẹ̌ u i kitẹ e kai sarungmakatarimạu pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌. Duata eseng napẹ̌kẹ̌dom pẹ̌bawiahẹ̌ ene kal᷊amonam pěnanětạutempo mase lai Ruata e apawe wẹ̌ga mẹ̌kon. 3 Sutempone mapia-pia, Mawu Ruata e mạpakal᷊ahẹu kẹ̌don'Esu ral᷊ungu hengetang'E. Hengetang'E seng nisarakangsi siạ, kụ iạ hẹ̌dowe mapẹ̌dal᷊ahabaru ene ual᷊ingkenlaorom Mawu Ruata Měngangambang si kitẹ. 4 Titus,i kau e mambeng anạku kahěngang, u i kau ringanguiạ e lawọ be mạngimang si Kristus. Mal᷊owọko MawuRuata i Amang dingangi Kristus Yesus Datun Sal᷊amakitẹ e mangonggọu al᷊amatẹ̌ dingangu karal᷊unsemahẹ̌ esi kamene. 5 Iạ naněntang i kau su Kreta e tadeạu i kauipẹ̌lẹ̌hundugẹ̌ apan bẹ̌dang tawe nạhundugẹ̌. Kerenelai tadeạu i kau makapěnduị u penatua suapan soaipěngahạ jamaatẹ̌. Mase tahěndunge wue sasal᷊ěnhọkuini e: 6 Sěngkatau pangahạ u jamaatẹ̌ e kai tạ sěngkul᷊e,kawinge mang sěngkatau, anạ e harusẹ̌ seng mạngimangsi Kristus dingangu wal᷊inewe anạ tawe dusule ringangu takasasěngkul᷊ang. 7 U mananahimata jamaatẹ̌ e kai taumatamẹ̌tẹ̌tangkiang munaran Mawu, i sie tawe wotonge piạsungkal᷊ene. I sie tawe wotonge maobotẹ̌ arau maotohẹ̌dingangu maanggang su roitẹ̌. 8 I sie harusẹ̌be mal᷊uasẹ̌

TITUS 1.9–2.2 648měnarimạ u taumata su wal᷊ene, makěhagẹ̌ mẹ̌koạ mapia,makẹ̌dang, adilẹ̌, susi ringangu maudupẹ̌. 9 I sie harusẹ̌měngumpaedẹ̌ masěgadẹ̌ su těnro pạngimangeng,kerẹewe seng nitěnro si sie. Suwụe ute i sie wotongemaněnro taumata wọu těnro kahěngang dingangumapasilong pẹ̌sasal᷊ang sire rumarendehẹ̌ e. 10 Batụu kailawọ taumata mapulu rumokạ něngalembọ e i sire apannạung tụtol᷊e agamang Yahudi; i sire měngakal᷊ẹ̌ taumatawal᷊ine ringangu wisaran sire tạ lohone. 11 Mohongi sireharusẹ̌ sěnsingang, u i sire kai makạkoạ sidarạ sutal᷊oaranl᷊awọ anạ u sěmbaụ ual᷊ingu manga těnro ta mẹ̌tatahino.Měkẹ̌koạ kerene e ute kai kẹ̌tạu mědẹ̌deạ kal᷊auntungmakạsamedẹ̌. 12 Piạko nabin sire hala mal᷊aing bọu Kretae nẹ̌bera, "Tau Kreta e měngkate hanesẹ̌ mẹ̌kẹ̌kon,dingangu mẹ̌sul᷊ungu binatang dul᷊u makakombangtahapěhaghu malasẹ̌." 13 Apan niweran nabi e mambentěngadẹ̌. Kụ ene hakịu i kau e harusẹ̌ měnẹ̌gu si sirepakahěgisẹ̌; tadeạu i sire e tatapẹ̌ měngumpaedẹ̌ těnrokahěngang 14 masene semben tawe měngumbala sumanga wion tau Yahudi arau kal᷊awọu ta nikoạ u taumatatumatal᷊ikudu těnrong katěngadẹ̌ e. 15 Pakụ sạbarange mang burẹ̌si su taumata naunge wurẹ̌si. Arawe sutaumata naunge kotorẹ̌ dingangu tawẹ pěngangimange,tawẹu sarang sěmbaụ burẹ̌si e watụ u něnna ringangural᷊ungu naung i sire e kai seng nal᷊amuhụ! 16 I sireměmpạngakuwen sire u masingkạbem Mawu e, kaiarawe su kakanoạ i sire kawe mẹ̌sẹ̌sunial᷊ẹ̌. I sire kaimakạdarěnng dingangu tawe mapulu tumuhụ; i sire utekai taumata tawe makaraumal᷊ẹ̌ mẹ̌koạ mapia, walạewekerea.2 1 Arawe i kau, Titus, i kau e paněnrongkon těnromạtumang. 2 Pěnasako si sire manga esẹ maghagurange tadeạu i sire mẹ̌biahẹ̌ mẹ̌ngẹ̌dal᷊u watangeng, pelesa,

TITUS 2.3–13 649dingangu tadeạu i sire mangimangbe su Mawu Ruatakere hinone, nasukụ u kakěndagẹ̌ dingangu masabarẹ̌ susigẹ̌sạ. 3 Kerene lai sasai manga wawine maghaghurangetadeạu kalakuang i sire e mẹ̌tẹ̌tatal᷊ahino wue kere suhinone waugu taumata měbẹ̌biahẹ̌ nahae waugu Ruata. Isire tawe wotonge měhinakang taumata wal᷊ine, ringangutawe wotonge měngkai mạhimatụ měnginung inumangmakạbukang. I sire kai harusẹ̌ měněnrong hal᷊ẹ̌ mapapia,4 tadeạu i sire mal᷊aing makapaněnro manga wawinemangangudạ e kuměndagu kawinge ringangu anạ i sire,5 mạpelesa, mẹ̌biahẹ̌ susi, mạkoạ i ninangu ral᷊ungu wal᷊emapia marariringihẹ̌ su kawinge. Kamageng kerene tangutawẹ apa taumata kụ makạtongkeang habarẹ̌ bọu anunDuata. 6 Kerene lai sasaiko i sire mangangudạ tadeạu isire měngkapelesa. 7 Kụ i kau e pěnodẹkong kakanoạmapia su pakụ munara e makoạ kakakěllaěng. Kereu ikau maněnro harusẹ̌be pakatatul᷊idẹ̌ dingangu kạsěllahural᷊ungu naungu. 8 Pẹ̌pakẹkom bawera maral᷊uegha; kụtawe kasěngkul᷊ang i sai-sai, tadeạu apan lụl᷊awang si kauene e měngkamea ual᷊ingu tawẹ apa we kareakeng apararal᷊akị ikapaul᷊ị i sire mạanung kitẹ. 9 Mẹ̌tatangkiangekai harusẹ̌ pakasasuměllung su mawune ringangumakạdal᷊uasẹ̌ naunge su pakụ munara. I sire kumbahangměngkai ruměndehẹ̌, arau mẹ̌tako. 10 Kaiso kawe manodẹu kapia ringangu saa, takadeạu taumata e mẹ̌mantugẹ̌injilu Mawu Ruata Měngangambang si kitẹ e. 11 U Ruatae seng něnodẹ u tatal᷊ěntụ e waụgu měngambang pakụtaumata. 12 Tatal᷊ěntụu Ruata e mạněnro si kitẹ e tadeạui kitẹ e semben tawe mẹ̌biahẹ̌ lumawang kapulun Duatae ringangu tawe tumatuhụ ěnning mạdunia e. I kitẹtẹ̌těnroěng měbiahẹ̌ su dunia ini tadeạu mẹ̌biahẹ̌maamumang, adilẹ̌, dingangu saa su Ruata. 13 Kụ ini ei kitẹ kạpẹ̌ngẹ̌ngampal᷊e Ěllo lẹ̌anwang i kitẹ e; su Ěllo

TITUS 2.14–3.8 650ene dunia sarung makangang kawantug'i Yesus Kristus,kụ kai Ruata Kasěllaheng'E Ratu'n Sal᷊amat'i kitẹ e. 14 ISie seng něnarakangu watangeng'E waụgi kitẹ tadeạuměngambang si kitẹ bọu pakụ kararal᷊akisẹ̌ kụ něliungkitẹ bọu rosa ringangu sěmatang makoạ tataghuaneng'Esẹ̌sane, mase makěhagẹ̌ měkoạ mapia. 15 Těnroko pakụene, ringangu pěnasako arau pěngurihẹ̌ko rumararingihẹ̌si kamene ringangu piạ pěhěngkinge. Piawe piạupẹ̌sěngkatau ta měndekeng i kau e.3 1 Paul᷊ike wue ral᷊ohon jamaatu tadeạu i sire hinongpakasasuměllung su manga těmbonangu jamạatẹ̌dingangu těmbonangu kawanua, matuhụ dingangumakěhagẹ̌ su měkoạ apam mapia e. 2 Pẹ̌berako si sireu kumbahangbe i sire mapakaral᷊aị arengu wal᷊ine araumẹ̌darendehẹ̌ dingangi sai-sai, kaiso měngkai mahimumu.Karimạkọ i sire měngkai masasikome naung i sire sukěbị taumata. 3 U kạngerẹ e i kitẹ kai wodo, nipal᷊idẹ̌,dingangu tawe tumatuhụ. I kitẹ e kai nakoạ ěllangukal᷊awọu haghing abul᷊i ringangu ěnning mạdunia; ikitẹ e mẹ̌bẹ̌biahẹ̌ su ral᷊ungu karal᷊amuhụ dingangusasingking dingangu l᷊ai mẹ̌bẹ̌bawinsị sěmbaụ dinganguwal᷊ine. 4 Kai Mawu Ruata e Měngangambang si kitẹ enělahẹu kakěndagẹ̌ dingangu kapian naung'E si kitẹ. 5 ISie něngambang si kitẹ, bal᷊inewe ual᷊ingu i kitẹ e sengnẹ̌koạ mapia, kaiso kawe ual᷊ingu i Sie hala kiměndagikitẹ. I Sie mapakasal᷊ama kitẹ ual᷊ingu Rohkẹ̌ u Ruata,měngonggọ si kitẹ kal᷊aiwantelẹ̌ buhu ringangu pẹ̌bawiahẹ̌buhu ual᷊ingu panganguhasẹ̌ si kitẹ. 6 Mawu Ruata enaměmbingu Rohkẹ̌'E e si kitẹ bọ'i Yesus Kristus, DatunSal᷊ama kitẹ, 7 tadeạu ual᷊ingu tatal᷊ěntụ i Yesus, i kitẹsaụ mẹ̌sěngkapian Duata ringangu i kitẹ makahombangpẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌ lẹ̌anwang i kitẹ.8 Bawera ini e mambeng kahěnga-hěngang. Iạ e mapulu

TITUS 3.9–15 651tadeạu i kau e pẹ̌tengkatoghasẹ̌ su pakụ ene e tadeạutaumata mạngimang su Mawu e kahěnga-hěngangmẹ̌tawakal᷊i sěngapang botonge mẹ̌koạ hal᷊ẹ̌ mapapiaringangu piạ gunane waugu pakụ umatẹ̌. 9 Pěnggeakowọu pẹ̌daral᷊iang mohong tawẹ manga gunane,mẹ̌bawẹ̌keng asal᷊ẹ̌, pẹ̌bawawěsohẹ̌ dingangu pẹ̌daral᷊iangahang agama. Kěbị-kěbị e tawẹ gunane ringangu tawẹuntunge. 10 Taumata makạkạděntan pẹ̌sasitori su ral᷊ungujamaatẹ̌ e, riọko sěngkul᷊e sěnsul᷊e ruan sul᷊e; bọu enee kumbahangbe mẹ̌dal᷊ahapị i sie. 11 I kau e masingkạu taumata kerene e mambeng bagal᷊ẹ̌ dingangu wọupakụ dal᷊awange mělẹ̌lahẹu i sie nẹ̌sal᷊a. 12 Tạ kararěngụewọuten iạ něndolohi Artemas arau i Tikhikus suanunue,děntako pakarol᷊ạ sol᷊ong anuku su Nikopolis, batụu iạlụol᷊angu matanạ sene karěngụ u musungu wanua matěho.13 Sumbalai wue pakapia i Zenas mapapanden toratẹ̌ e,rěduang Apolos, tadeạu wotongewe i sire makapẹ̌buạdingangu tawe kakawusangu apa-apa. 14 Taumatang kitẹe harusẹ̌be měmpangěndung měmpẹ̌koạ mapia tadeạumakaghanapẹ̌be pakụ pandungang sẹ̌sal᷊imaekang.Kumbahangbue i sire sarang mẹ̌biahẹ̌ tawẹ gunane.15 Kẹ̌bị anạ u sěmbaụ apan dingangku e, něndohon tabeạsi kau. Habarẹ̌ko tabeạ i kami su manga hapị i kitẹ tambapangangimang. Mal᷊owọko Mawu e měngal᷊amatẹ̌ sikamene kěbị. Adat'i kami, Paulus

FILEMON1 1 Anạ u sěmbaụ kụ i Filemon, hapị ore lai ringang ikami! Iạ i Paulus, sěngkatau taumatan tahungkụ ual᷊ingi Kristus Yesus, dingangu anạ u sěmbaụ i kitẹ i Timous,němohẹ u surate ini si kau, 2 ringangu su jamaatẹ̌ kụmẹ̌tẹ̌tampung su wal᷊enu, ringangu l᷊ai su wawineng kitẹ,i Apfia ringangu hapị i kitẹ sěngkapẹ̌tawakal᷊i i Arkhipus.3 I kami mělẹ̌harapẹ̌ mal᷊owọko Ruata i Amang i kitẹe ringangu Mawu Yesus Kristus měngonggọu al᷊amatẹ̌dingangu karal᷊unsemahẹ̌ si kau. 4 Balạewe apang iạmẹ̌doa e iạ e mẹ̌sẹ̌sẹ̌bạ arengu ringangu makịtarimakasẹsu Ruata. 5 U iạ e nakaringihẹ̌ u i kau e kahěnga-hěngangmạngimang su Mawu Yesus dingangu kụkěndagu kal᷊awọukawanuan Duata e. 6 Iạ e mẹ̌kal᷊iomaneng u mal᷊owọkopẹ̌dal᷊ahapị i kitẹ lawọ taumata mạngimang sarungmakaual᷊i katatahuěnna limembong kasariane waugukal᷊awọu al᷊amatẹ̌ kụ tẹ̌taghuaneng i kitẹ e ual᷊ingunasěmbaụ dingang i Kristus. 7 Anạ u sěmbaụ kụ i Filemone, kakěndagu pakụ kawanuan Duata e, makal᷊uasẹ̌ si siạdingangu mạngonggọu wawahansang si siạ e! Kal᷊awọukawanuan Duata e seng němpahul᷊uasẹ̌ ual᷊ingu i kaue. 8 Ual᷊ingu ene, kere sěngkatau anạ u sěmbaụ tambapangangimang, iạ e wotonge wue měngoro si kau pẹ̌koạapang hinong koatengu e. 9 Kaiso ual᷊ingu iạ e kụkěndagikau, iạ e samatang mědẹ̌dorong. Iạ ini e sěngkatau sengmaghurang dingangu su orasẹ̌ ini e iạ kạl᷊aaresẹ̌ su ral᷊ungutahungkụ ual᷊ing i Kristus Yesus. 10 Iạ i Paulus měhumpạurorongku sěmbaụ si kau, mạanung Onesimus, anạku sural᷊ung i Kristus. Batụu su ral᷊ungu tahungkụ ini e iạ sengnakoạ i amang su marohkẹ̌. 11 Humotong i sie tawẹ gunane

FILEMON 1.12–22 653waug'i kau e, arawe orasẹ̌ ini e i sie piạ gunane, bal᷊inewetumbạeng baug'i kau, kaiso waugu iạ e lai. 12 Orasẹ̌ initaumata takụ ikẹ̌kěndagẹ̌ ene e takụ i ringọ si kau e kapia.13 Tumuhụ hinone iạ e mapulu měmaedẹ̌ si sie ringangkue kere pěngaweng si kau, tadeạu wotonge i sie paontol᷊ẹ̌ sisiạ, karěngụeweng iạ e mạtatahang su ral᷊ungu tahungkụini ual᷊ingu mělẹ̌habaru Hengetang u Mawu e. 14 Araweiạ e mạdiri mẹ̌koạ manga apa kereu i kau wẹ̌dang tawekimẹ̌kire. Iạ e limembong mapulu kereu i kau e mẹ̌koạberingangu naungu e mal᷊uasẹ̌; u iạ e mạdiri měnihasa sikau. 15 Aramanung i Onesimus kawe nẹ̌tal᷊ei wọ'i kau epạněntal᷊ang, tadeạu i kau e wotonge makareạ si sie kapiasol᷊ong karěngụe. 16 Orasẹ̌ ini e i sie wal᷊inewe kětạengsěngkatau makoạ ěllangu; kaiso kawe něngalembo wọuene. I sie e kai sěndinganengu tau sahani ikẹ̌kěndagẹ̌.I sie kai ghẹ̌guwạ gunane si siạ, něngalembọete si kau!Nal᷊ahẹ u i sie masaria gunane baẹbe i sie kere sěngkatauěllang arau katewe sěngkatau anạ u sěmbaụ su ral᷊unguMawu e! 17 Ual᷊ingu ene, i kau e mạngěnnau iạ kawe hapịlawọ taumatan Sahani e, ute tarimạko kapia i Onesimusmẹ̌sul᷊ungkeweng i kau e něnarimạ u iạ. 18 Kereu i siepiạ sal᷊ane arau piạ utange si kau e, ute walạ e iạ eměnal᷊udẹ̌ kěbị ene e. 19 Kụ, mapiawe iạ e měmohẹ halasini: Iạ i Paulus sarung měmaehẹ̌ pakasue-sue. (Nal᷊ahẹutawahal᷊uasu iạ e mapẹ̌tahěndung u i kau sẹ̌sanu e piạutangu e si siạ, kụ kai pẹ̌bawiahu wuhu e kere taumatanSahani.) 20 Ual᷊ingu ene, su arengu Mawu e kěnangkotul᷊ung iạ e, luase wue naungku e kere sěhapikang sural᷊ung i Kristus. 21 Iạ e měmohẹ u suratẹ̌ ini ual᷊ingu iạmaiaking u i kau e sarung mẹ̌koạ apang kụ nighausangku.Ore lai iạ masingkạ u i kau e sarung mẹ̌koạ něngalembowọu ene. 22 Těntal᷊ang ene, tul᷊ungko sadiai kamarẹ̌ bauguiạ e su wal᷊enu, u iạ e mělẹ̌harapẹ̌ Duata e rumaringihẹ̌

FILEMON 1.23–25 654bue kakal᷊iomaneng i kamene manga anạ u sěmbaụ pakụe ringangu mẹ̌bawa siạ kapia sol᷊ong anung kamene. 23 IEpafras, kụ ene ringangku e su ral᷊ungu tahungkụ ual᷊ingi Kristus Yesus, něndingọ u adate si kau e. 24 Tarimạkolai laadat'u manga ringangku: i Markus, i Aristarkhus, iDemas dingangu i Lukas. 25 Mal᷊owọko Mawu Yesus Kristusměngal᷊amatẹ̌ si kamene. Adat'i kami, Paulus

IBRANI1 1 Nạung su tempo kal᷊amona masau susul᷊ene MawuRuata e mělẹ̌hengetang su manga i upung i kitẹ epinakiwerane su manga nabi e ringangu haghing kakakoạe. 2 Arawe tempo samuri ini e i Sie mělẹ̌hengetang si kitẹe limiung Ahus'E. Limiung Ahus'E ini e Ruata něndiadilangị dingangu dunia pakụ. Dingangu Mawu e sengnapakasahẹ u Ahus'E ini e mal᷊aing kawasa managhuangpakụ. 3 Kụ kai i Sie makạsarěnsangu kawawantug'uRuata e sụsěnnang. I Sie kai awẹ u Ruata sẹ̌sane. Kụkawe mal᷊aing i Sie měpẹ̌padul᷊i kal᷊ahěmpukang u duniaini e ringangu hengetang'E makawasa. Bọuten i Sienakakariadin taumata e mal᷊iwirẹ̌ bọu kal᷊awọu rosan siree tangu, i Sie naintol᷊angke su kaderang paparentaěngsu Sorga sěngkakaintol᷊ang dingangu Mawu Ruata,Mangangawasa Karangetange. 4 Ahusẹ̌ ene nakaěbạkal᷊aianenge limembom marangẹ bọu malạekatẹ̌,dingangu areng nionggọ u Ruata si Sie mal᷊aing limembommaadatẹ̌ bọu areng nionggọ su malạekatẹ̌. 5 Tawẹusarang sěnsul᷊e Duata e něhengetang kere ini sarangl᷊ai su sěngkatau malạekatẹ̌, "I Kau e kai Ahusẹ̌-Ku; susěhěllo ini e Iạ makoạ i Amang'U." Tawẹ lai Mawu Ruatae něhengetang kere ini mạanun malạekatẹ̌ balạeweměnsang sude lai, "Iạ e sarung makoạ i Amang'E,dingangu i Sie sarung makoạ Anạ-Ku." 6 Kai su temponDuata e něndoloh'u Ahus'E kaiakanenge sol᷊ong duniaini, Mawu Ruata e něhengetang kere ini, "Kal᷊awọumalạekatẹ̌ e hinong mẹ̌suba Ahusẹ̌ ene." 7 Mạanụengmanga malạekatẹ̌ e Mawu Ruata e něhengetang kereini, "Duata e napakariading manga malạekat'E e nakoạ

IBRANI 1.8–2.3 656anging, dingangu manga mẹ̌tatangkiang'E nakoạ děllịu putung." 8 Arawe su Ahusẹ̌ ene Ruata něhengetang,"Kararatuang'U, e Mawu, kai kakalẹ̌ sarang karěngụe!Kararatuang'U e kai kararatuang maadilẹ̌. 9 I Kau epuluang bue su kạadilẹ̌, dingangu měbẹ̌binsị u apan tawẹkatul᷊ide; kụ kai ene hakịu Ruata, Ruatan'U e, němile si Kauringangu něngonggọ kal᷊aadatẹ̌ si Kau kụ makạkaděntandal᷊uasẹ̌, nangělembo wọu manga hapị'U." 10 Duata emal᷊aing něhengetang, "I Kau e, Mawu, kụ nạung su tětạe něndiadi dunia, ringangu i Kau sẹ̌sanu nẹ̌koạ l᷊angị.11 Pakụ ene sarung maparung, dingangu matěbe kerelakụ; arawe i Kau e mang tạ pěbawal᷊uine. 12 Kaguwạudunia ini e sarung ipẹ̌dal᷊ěkun'U kere lakụ, kụ hědọ esarung i Kau pěngawengu wal᷊ine. Arawe i Kau e mangtěbe kerene, ringangu pẹ̌bawiah'U e tawẹ kahěpusange."13 Mawu Ruata e tawe kadiongeng něhengetang su saranglai sěngkatau malạekatẹ̌ u, "Kaiangke su koaneng-Ku,sarangkewe manga rumarokạ si Kau e Takụ ipakaěnsu sutěngon'U." 14 Mạeng kerene, kai i sai wue tangu mangamalạekatẹ̌ e? I sire e kai manga rohkẹ̌ kụ mẹ̌tẹ̌tangkiangDuata, ringangu irẹ̌doloh'u Ruata tadeạu ipẹ̌tul᷊ung si sireapan sarung manarimạ u kasasal᷊amatẹ̌.2 1 Ual᷊ingu ene i kitẹ e hinong kahěnga-hěngangněngalembong mẹ̌tumpaedẹ̌ su manga těnro kụ sengkinaringih'i kitẹ, tadeạu kumbahang i kitẹ maněntangupangangimang i kitẹ e. 2 Manga hengetang kụ pinakihabarẹ̌su manga malạekatẹ̌ su manga i upung i kitẹ e nal᷊ahẹ umambeng kahěngang, kụ i sain tawe tumol᷊e arau tumuhụe sarung makaěbạ hukumang tuhụ kasěllahu ral᷊awange.3 Limembo kate kasasal᷊amatẹ̌ kụ napal᷊iung kasěllahewọu manga hengetang ene! Kereu i kitẹ e sarung tawemakakatal᷊ang bọu hukumang. Batụu kai Mawu sẹ̌sanekahumotong-motongange namohangu kasasal᷊amatẹ̌

IBRANI 2.4–11 657ene, ringangu i sire nạung kal᷊amona nakaringihẹ̌ e sengnapakal᷊ahẹ u katěngade si kitẹ. 4 Su sěmběkane, MawuRuata e mal᷊aing napakasěgadu sasahidin sire, kụ nẹ̌koạ ekal᷊awọu haghing hal᷊ẹ̌ makạdal᷊inaụ dingangu munarangkawasa ringangu apạmal᷊awuhẹ̌ manga l᷊aonggọ u Rohkẹ̌u Ruata e tuhụewe kapulun'E hala. 5 Manga malạekatẹ̌e tawe nakahombang kawasa wọu Mawu Ruata waugumẹ̌parenta dunia wuhu sarung duměnta, kụ kai dunia eipạhumbisarang kitẹ ini e. 6 Arawe su sěmběkane, piạ susěmbahageang u Winohẹ Susi e kạbawohẹ kere ini, "Apawue taumata e Mawu, hakịu i Kau mang mětẹ̌tahěndung sisie? Taumata e kětạengbeng taumata, kaiso kai mambengsẹ̌sěmpikang u! 7 Kětạeng gěnnangu sěngkatempo iKau napakasanạ i sie kadodọ bọu malạekatẹ̌. I Kau enangonggọu kal᷊aianeng mawantugẹ̌ dingangu maadatẹ̌si sie, 8 dingangu napakariadin sie měngẹ̌ngawasapakụ." Kụ kamageng u niwera u Mawu Ruata e něndiaditaumata "mangangawasa pakụ sạbarang", mangal᷊eneute tawẹ u tamasěllung su al᷊ungu kawasang taumata.Manilaing kerene, kaiso i kitẹ e tawe nakasilo ini e taumatamangangawasa pakụ sabarang. 9 Arawe i kitẹ e kai sengnakasilo Mawu Yesus e kawe kawasa! I Sie nipakasanạkadodọ bọu malạekatẹ̌ e gěnnangu sěngkatempo, tadeạuual᷊ingu kapian naungu Ruata e, i Sie kai nate waugu pakụtaumata. I kitẹ makạsilo si Sie orasẹ̌ ini e nighěllirangukal᷊aianeng mawantugẹ̌ dingangu maadatẹ̌, ual᷊ingu i Sieseng nẹ̌tatahang u sigěsạ sarang napohong. 10 Sembenghinone Ruata -- e něndiadi pakụ tuhụ kapulun'E sẹ̌sanenapakariadin -- Yesus mananal᷊amatẹ̌ masukụ ual᷊ingukasasigěsạ e. Dingangu ene tangu Ruata e makạboghetaumata l᷊awọ mědeạu ipakawantugẹ̌ dingangu MawuYesus. Batụu kai i Sie nanope ral᷊eng baug'i sire mědeạuipakasal᷊amatẹ̌. 11 Mawu Yesus namurẹ̌si taumata wọu

IBRANI 2.12–3.2 658manga rosan sire; kụ i Sie měmamurẹ̌sine ringangu i sireniwurěsin'E e lawọ piạ i Amang i sire mang sěmbaụ.Ual᷊ingu ene Mawu Yesus e tawe mamea mangakun sireene kere anạ u sěmbaụ'E. 12 Mawu Yesus něhengetangsu Mawu Ruata, "Iạ sarung měhabarẹ̌ si kamene mangaanạ u sěmbaụ mạanung Kau. Iạ e sarung mẹ̌dalo si Kausu ral᷊ungu komol᷊ang'i sire." 13 Mawu Yesus mal᷊aingněhengetang, "Iạ e sarung mangumbala su MawuRuata." Dingangu i Sie mal᷊aing něhengetang u, "Kai inie Iạ, dingangkewelain manga anạ kụ seng nionggọ uRuata e si Siạ." 14 Ual᷊ingu taumata apan nisěbạ'E anạene, kai riadikang taumata kụ mẹ̌tate tangu MawuYesus sẹ̌sane e nẹ̌těngkasul᷊ung i sire e kụ měbẹ̌biahẹ̌su ral᷊ungu kakakoạ u taumata. I Sie měkẹ̌koạ kerene,tadeạu ual᷊ingu kapapohong'E, i Sie mapạkawinasangsetang ěndaị mạngawasa papate. 15 Dingangu kakakoạene tangu i Sie měngambang taumata kụ su kanandumpẹ̌bawiahe ipětẹ̌tahuěllang ual᷊ingu katatakụ u papate.16 Nal᷊ahẹ e kai wal᷊inewe malạekatẹ̌ kụ nịlaambang'E,kaiso kawe hiteng Abraham. 17 Ini e mangal᷊ene u i Siehinom makoạ mẹ̌sul᷊ung dingangu manga anạ u sěmbaụ'Esu ral᷊ungu pakụ sạbarang. Kụ ual᷊ingu ene i Sie makoạImang Mawantugẹ̌ masaa ringangu matal᷊ěntụ. Ual᷊ingupẹ̌tatangkiang'E ene tangu rosan taumata e niampungang.18 Kụ ual᷊ingu i Sie sẹ̌sane nạung bọu nasigěsạ dingangunisal᷊ukateng, i Sie nakakaontol᷊ẹ̌be taumata apangkẹ̌kasal᷊ukateng, batụu i Sie hala e wọu kinasal᷊ukatengdingangu wọu nasigěsạ.3 1 Manga anạ u sěmbaụ tamba pangangimang kụseng kinakuiangu Ruata e lai! Kěnangko pẹ̌něnnapakaral᷊ung-dal᷊ung mạanun Mawu Yesus ini e! MawuRuata e rimoloh'i Sie samatang tadeạu makoạ ImangMawantugẹ̌ su ral᷊ungu agama kụ tẹ̌tol᷊eěng i kitẹ. 2 I Sie

IBRANI 3.3–13 659masaa su Ruata kụ seng němile si Sie waugu munaraene, mẹ̌sul᷊ungkewen nạung i Musa e kal᷊amona e saaměndal᷊engu munarane su wal᷊en Mawu e. 3 AraweMawu Yesus e hinone wue adateng limembong kasěllahewo'i Musa. Batụu i saing kụ nělanging bal᷊e e hinongmakahombang laadatẹ̌ limembong kasariane wọu wal᷊eene. 4 Těngadẹ̌ apạeweng bal᷊e e piạbem měndal᷊anginge,kaiso měndal᷊anging pakụ sabarange ute kai Ruata. 5 IMusa e kai taumata masaa mẹ̌tangkiang su ral᷊ungu wal᷊enMawu e ringangu maněpaseweng kal᷊awọu apang ipaul᷊ị uMawu Ruata e su tempo sarung duměnta e. 6 Kai arawe iKristus ute kawe saa kere sěngkatau Ahusẹ̌ mẹ̌tatal᷊ungBal᷊em Mawu e. Dingangu kai seng i kitẹ ini e Wal᷊emMawu, kereu i kitẹ e těbewe mal᷊aigasẹ̌ dingangu těbewemạngiaking u makahombangbe apang kụ lẹ̌harapeng i kitẹe. 7 Ual᷊ingu ene, mẹ̌sul᷊ungkewen niwerang Rohkẹ̌ u Ruatae, "Kereu su ěllo ini e i kamene nakaringihẹ̌be ngih'uMawu, 8 ute kumbahang měmpẹ̌tungkětị u naung ikamene kere manga i upung i kamene, piạ i sire rụdendehẹ̌su těngon Mawu, dingangu mạmanikạ Duata e su wanual᷊inggi. 9 'Sene, manga i upung i kamene měmpẹ̌nẹ̌nal᷊ukạsi Siạ dingangu měmpẹ̌mẹ̌manikạ Siạ,' angkuěng u MawuRuata, 'sěmbal᷊iau i sire seng nakasilo kakanoạ-Ku ěpạu pul᷊o su taunge karěngụ e.' 10 Hakịu ene Iạ limangehẹ̌si sire kụ Iạ něhengetang, 'I sire měngkate sěnniạtawẹ saane, ringangu masạgaěng tumuhụ kal᷊awọuta-Ku e.' 11 Iạ e limangehẹ̌ dingangu nẹ̌salu, 'I sire tawesarung makapahunsuẹ̌ su wanua ene kụ makapěngirul᷊esěngkapěngirul᷊e ringang-Ku.' " 12 Manga anạ u sěmbaụ,pakapia wue kumbahangbe su tal᷊oarang kamene piạ usěngkatau kụ naunge kereng karal᷊akise ringangu tawẹpangangimange, hakịu i sie tumal᷊ikudẹ̌ kụ mẹ̌těngkarauwọu anun Duata kụ biahẹ̌! 13 Kụ tadeạu tawẹu sarang

IBRANI 3.14–4.2 660sěngkatau wọu tal᷊oarang kamene kaakal᷊eng u rosa kụlumawang Duata, ute karimạko i kamene měmpẹ̌sẹ̌sasasal᷊awọ i kamene apang kal᷊aěllo e karěngụeweng i kitẹ dengbiahẹ̌ su tempo isẹ̌sẹ̌ba "Ěllo Ini" su ral᷊ungu Winohẹ Susi.14 I kitẹ kěbị e kai sěhapikang su ral᷊ungu karadiahangdingang'i Kristus, asal᷊eweng sarang pěngěnsueěnge ikitẹ e mẹ̌tẹ̌tumpaedẹ̌be masěgadẹ̌ su pangangimangkụ tẹ̌taghuaneng i kitẹ dokeng su tětạ e. 15 Kụ kai inie kạbawohẹ su ral᷊ungu Bukẹ̌ Susi, "Kereu su ěllo ini ikamene makạdingihẹ̌ ngih'u Ruata e, kumbahang ikamene mẹ̌tungketị u těmbọ i kamene kerẹewe manga iupung i kamene, piạ i sire rụdendehẹ̌ su těngon MawuRuata." 16 Ho, kai i sai-sai tangu nakaringihẹ̌ ngih'uMawu Ruata e kụ dimendehẹ̌ si Sie? Bal᷊inewe i sire kěbịapang niahạ i Musa niapasěbang bọu Misirẹ̌ e tangu?17 Kụ kai waug'i sai tangu, Mawu Ruata e limangehẹ̌gěnnangu ěpạ u pul᷊o su taunge karěngụ e? Kụ kai sengbaug'i sire apang mararosa e, apang něngkapate su wanual᷊inggi, arau ěng? 18 Piạ Mawu Ruata e nẹ̌salu kere ini,"I sire sarung tawe mahunsuẹ̌ su wanua ene mědeạumakapěngirul᷊e sěngkapěngirul᷊e ringang-Ku" -- i sai wuetangu tẹ̌monaěngu Mawu Ruata ěng? Timona'E ute kaiwaugu i sai-sain dụdendehẹ̌ Mawu Ruata e arau ěng?19 Kụ ini e nakaěnnạ e i kitẹ e u i sire tawe makapahunsuẹ̌,batụu i sire kawe tawe nangimang su Mawu Ruata.4 1 Ho, kědon Duata e wědangbeng kạtatanạ kereneringangu i kitẹ e sarungbe ipěngirul᷊e kerẹewe sukědon'E. Kụ i kitẹ e pakaral᷊ukadẹ̌ bue tadeạu kumbahangpiạ u sarang sěngkatau wo'i kamene kawe nasahẹ utawe nakateěng pangangirul᷊e kụ nikědon'E ene. 2 BatụuInjilẹ̌ e seng nihabarẹ̌ si kitẹ e mẹ̌sul᷊ungkewelai si sire.Kaiso waug'i sire e, habarẹ̌ ene tawẹ gunane. Batụu sutempong i sire nakaringihẹ̌ e, i sire tawe nangimang.

IBRANI 4.3–11 6613 Arawe i kitẹ apang němpangimange makahombangbeirul᷊ene kụ seng nikědong Mawu Ruata e. Ene nẹ̌tatal᷊ahinowue kerẹ ewe seng piněhěngetang u Mawu Ruata ekere ini, "Iạ e limangehẹ̌ dingangu nẹ̌salu, 'kụ i siretawe makapahunsuẹ̌ makapangirul᷊e ringang-Ku e.'" Duata e něhengetang kerene, sěmbal᷊iau kal᷊awọumunaran'E e sembeng nauadipẹ̌ dokeng i Sie něndiadidunia ini e. 4 Batụu mạanung ěllo kapitune tangu, kaipiạ kạbawohẹ su ral᷊ungu Bukẹ̌ Susi kere ini, "Su ěllokapitune Mawu Ruata e nangirul᷊e wọu pakụ munaran'E."5 Mạanụeweng hal᷊ẹ̌ ene tangu, nịbawohẹ lai kereini, "I sire mang tawe makapahunsuẹ̌ su wanua enemědeạu makapěngirul᷊e ringang-Ku e." 6 Kụ i sire nạungkahumotong-motongange nakaringihẹ̌ habaru Injilẹ̌ene, tawe nanarimạ u pěngangirul᷊eng ene ual᷊ingu i siretawe němpangimang. Mạeng kerene seng nal᷊ahẹ u piạtaumata wal᷊ine kụ botonge měnarimạ u pangangirul᷊eene. 7 Batụu Ruata e seng něnilakehu ěllo wal᷊ine lai,kụ isěsẹ̌bạ e "Ěllo Ini". Dingangu taunge kụ samurinDuata e měbẹ̌bisara mạanung hal᷊ẹ̌ ene si Daud sural᷊ungu ayet'e kụ kere seng niwera kal᷊amona, "Kereusu ěllo ini e i kamene nakaringihẹ̌ ngih'u Ruata e,kumbahangbe i kamene mẹ̌tungkětị u naung i kamene."8 Kai mangạewe i Yosua e seng nangonggọu temponesi sire ipangirul᷊e tuhụ kědon Duata e tangu, MawuRuata e sembelain tawe mahumbisarang ěllo l᷊ai wal᷊ine.9 Kụ baugu kawanuan Duata e bědambeng piạ kědongpěngangirul᷊e mẹ̌sul᷊ungkewelain pěngangirul᷊en Duata esu ěllo kapitune ene. 10 Ual᷊ingu taumata kụ manarimạpangangirul᷊e kụ nikědon Mawu Ruata e, si sie, sarung l᷊aimangirul᷊e wọu pakụ munarane, kerẹewe lai Mawu Ruatae. 11 Ual᷊ingu ene, i kitẹ e mẹ̌tawakal᷊iko kahěnga-hěngangmědeạu makapěnarimạu irul᷊e kụ nạung nikědon Duata

IBRANI 4.12–5.2 662e. Kumbahangbe sarang piạ u sěngkatau lai wọu i kitẹe kụ tawe makawunạ kerẹewe i sire nạung kal᷊amona,ual᷊ingu tawe nangimang su Mawu Ruata e. 12 HengetanguMawu Ruata e kai hengetang biahẹ̌ dingangu matoghasẹ̌;limembong kahorone wọu peda matane ruamběka.Bawera ene nụněnggạ sarang kẹ̌takengu lensorange supẹ̌sěmakengu himukụdẹ̌ dingangu rohkẹ̌, sarangkewengpẹ̌kětakengu lensorange ringangu ghěsin duhine,makakasingkạ maunsui něnna ringangu sipirangural᷊ungu naungu taumata e. 13 Tawẹ diadikang sarangsěmbaụ kụ mạbawuni su silon Duata e. Pakụ sạbarangemang landang dingangu kạbawualagẹ̌ su těngon'E.Dingangu i kitẹ e hinong mẹ̌tul᷊ungu sasimbang'i kitẹ e siSie. 14 Hakịu ene i kitẹ e hinong mangumbelẹ pakasěgadẹ̌su l᷊aakung pangangimang i kitẹ e. Batụu i kitẹ e kaimạnaghuang Imang Mawantugẹ̌ masěllahẹ̌, kụ sengnakasuẹ̌ sol᷊ong těngon Mawu Ruata -- kụ kai i Sie i YesusAhus'u Ruata. 15 Imang i kitẹ Mawantugẹ̌ ene, wal᷊ineweimang kụ tawe makapapěndang dingang kal᷊awọukasasigěsạ i kitẹ e. Ral᷊iune, i Sie kai seng nisal᷊ukateng sural᷊ungu pakụ sạbarang, mẹ̌sul᷊ungkewelain i kitẹ halae; kětạeweng i Sie kawe tawẹ dosane! 16 Ual᷊ingu enetangú, i kitẹ e mẹ̌tumbahaniko tumatěngo Mawu Ruata kụmẹ̌pẹ̌parentawe ringangu naung'E mapia e. Mawu Ruatae sarung kuměndag'i kitẹ dingangu měngal᷊amatẹ̌ si kitẹtadeạu i kitẹ e makahombangbe tul᷊umang kụ mẹ̌kětạbengtempone.5 1 Apạeweng imang mawantugẹ̌ nipile wọu tal᷊oarangtaumata e, kụ nihengkẹ makoạ mẹ̌tatangkiangDuata e kai nakoạ kere tuměllang i sire. Hal᷊ẹ̌ e ute kaiměnẹ̌narakangu manga ghaghěllị dingangkewen mangasasěmba e waugu kal᷊aampung u rosa e su Mawu Ruatae. 2 Imang mawantugẹ̌ ene e měngkatewe napenẹ u

IBRANI 5.3–12 663karal᷊ome kụ ual᷊ingu ene ute wotonge mẹ̌těngkasikomesu těngon sai-sai apạeweng běgang apa-apa ringangukinapal᷊idangu ral᷊enge. 3 Kụ ual᷊ingu i sie hala e kawe lome,ute i sie hinong měnarakangu sasěmba ringangu mangaghaghěllị, bal᷊inewe kětạeng ual᷊ingu rosan taumata e, kaisokawe ual᷊ingu rosane hala. 4 Tawẹ apa sarang sěngkatau kụmẹ̌těngkaruị u watangenge hala makoạ imang mawantugẹ̌e. Taumata makoạ imang mawantugẹ̌ e, kamagengu Ruatae mẹ̌kui si sie waugu ene e -- mẹ̌sul᷊ungkewe i Harun.5 Kerene lai i Kristus. I Sie tawe něnduị u watangenge halanakoạ Imang Mawantugẹ̌. Mawu Ruata e sẹ̌sane něnduị iSie. Duata e něhengetang si Sie, "I Kau e Ahusẹ̌-Ku; sahělloini, Iạ makoạ i Amang'U." 6 Su tampạ bal᷊ine e Mawu Ruatae mal᷊aing něhengetang, "I Kau e kai Imang sarang kakalẹ̌,mẹ̌sul᷊ungu Imang Melkisedek." 7 Su tempong pẹ̌bawiah'iYesus su dunia ini e, i Sie nẹ̌kal᷊iomaneng dingangukụkakindoạ piạ ngihe maihạ dingangu kạsangị e suMawu Ruata, kawasa měngambang si Sie wọu papate. Kụual᷊ingu i Sie kawe sụsasimpěllọ su Mawu Ruata ringangukal᷊awọu adatẹ̌ e, tangu i Sie rẹ̌daringihang. 8 Mawu Yesuse kai Ahus'u Ruata, kai manilaing kerene, i Sie kaweněngěndung nẹ̌těngkasaa wọu kasasigěsạ e. 9 Tangúsamurin Sie nipakariadi mananal᷊amatẹ̌ nasukụ, i Sie nakoạpungu kasasal᷊amatẹ̌ kakalẹ̌ baugu pakụ taumata kụmatuhụ si Sie, 10 dingangu Mawu Ruata e mal᷊aing nělahẹu i Sie kai sěngkatau Imang Mawantugẹ̌, mẹ̌sul᷊ungu ImangMelkisedek! 11 Su hal᷊ẹ̌ u kal᷊aianeng i Yesus nakoạ ImangMawantugẹ̌ e kai mal᷊awọ hinong i habar'i kami si kamene,kaiso kawe masusa pěnualagenge, watụ u i kamene kaimarěngụ makaěnna. 12 Tuhụ hinone kai seng tempone ikamene makoạ mananěnro, kutẹu i kamene kawe nạungdeng bědang měngěndung bọu wal᷊ine su hal᷊ẹ̌ u wal᷊ohutěnrong Mawu Ruata e humotong. I kamene reng

IBRANI 5.13–6.7 664bědang tawe makatarimạ u kaěng makakětị; u i kamenekai hinong bědang manginung susu samatang. 13 I sainbědang manginung susu e ute, mělẹ̌lahẹu i sie wědangtal᷊awuọ; deng tawẹ ěbạ e su kasingkạu mạparal᷊angapang nihino ringangu apang nẹ̌sal᷊a. 14 Kaěng makětị e kaiwaugu taumata matěllang e ual᷊ingkewen karal᷊embongěbạ i sire, kụ seng makakoạ mapẹ̌dal᷊ahaen sude mapiaringangu sude ral᷊akị e.6 1 Ual᷊ingu ene, tangú i kitẹ e měngal᷊ingko su mangatěnro tuhụ e mạanụeng kal᷊ahunmadu pẹ̌bawiahutaumatan Sahani, kụ abe kawe kětạeng měngindunụ sutěnrong agamang kitẹ humotonge. Kumbahang i kitẹ esaụ mělukạ u těnro kụ seng pinamal᷊ohẹ̌ e, u taumatae hinong mẹ̌tobatẹ̌ bọu mẹ̌koạ kal᷊awọu sạbarang haghitạ kěhase, kụ hinong mangimang su Mawu Ruata e,2 arau su wanggilu těnrong hal᷊ẹ̌ u pananahani araumạanung pěnaněllidu l᷊ima su taumata, arau mạanunpẹ̌bawangung u taumata nate e arau hukumang kakalẹ̌.3 Kereu Mawu e mapakawalang kitẹ e ute mahịe i kitẹdumakịkowe sol᷊ong manga těnro tuhụ e! 4 Batụu isai-saing kụ seng mal᷊ikudẹ̌ e, semben tawe ikawihingkapia. Nạung kal᷊imona e i sire seng su ral᷊ungu tualag'uMawu Ruata kụ sembeng nakateěng laonggọ e. I sire esembelaing balạewe kawasang Rohkẹ̌ u Ruata e. 5 I sirenasingkạ bọu kinapěndangeng i sire u hengetangu MawuRuata e kai mapia, kụ i sire seng nakatemang kal᷊awọutatal᷊ěntụ napenẹ u kawasa su tempo kạděntane. 6 Arawesamuring ene i sire kawe tumatal᷊ikudẹ̌! Kụ kawe makoạkereapa měmihing si sire kapia tadeạu saụ kapia mẹ̌tobatẹ̌bọu kal᷊awọu rosan sire. Batụu i sire kai kapẹ̌ngẹ̌nguruiseAhus'u Ruata e lai ringangu mạpakasamed'i Sie su těngonlawọ. 7 U ěntana kụ měnẹ̌něsụ akẹ u tahi e masaumahondosẹ̌ su wowone, kụ bọu ene mapatendangu

IBRANI 6.8–16 665manga sasuang piạ ual᷊ine waug'i sai-sain mělẹ̌hěnsinuange, ěntana ene al᷊amatengu Ruata. 8 Kai kereu ěntanaene kawe mapatuwong ěhe ringangu sumpinị, uteěntana ene tawẹ gunane, kụ sarung aneěngu Ruata kụsamurine ketewe pakasue ipakatutung. 9 Kai mangaanạ u sěmbaụ ikẹ̌kěndagẹ̌, manimbe waweraku kerene,kaiso i kami e mang mạngiaking i kamene. I kami emạngiaking u i kamene seng nakatarimạ u limembongkapiane, kụ kai kal᷊awọu al᷊amatẹ̌ kere nakoạ buạ ukasasal᷊amat'i kamene. 10 Mawu Ruata e wal᷊inewe Ruatatạ kaadile. I Sie tawe miwawul᷊eng munara kẹ̌koateng ikamene waug'i Sie, ringangu kakěndag'i kamene kụ sengnịtatodẹ i kamene si Sie su tempong nẹ̌tul᷊ungu mangaanạ u sěmbaụ tamba pangangimang, nạung kal᷊amonaringangu sarang orasẹ̌ ini. 11 I kami e měkẹ̌kahumangu mal᷊owọko i kamene sěngkatau-sěngkatau e měngkaisěnniạ mal᷊aigasẹ̌ sarang pangěnsueěnge, sarangkewe ikamene makahombang apạeweng lẹ̌harapeng i kameneene. 12 I kami e tawe mapulu i kamene kawe tawẹ agise.Kai i kami e kawe mapulu tadeạu i kamene měbiahẹ̌kere taumata makạtarimạ u apang nikědon Duata e,kahiangkewen pangangimang si Sie ringangu kahiangkakakědangu pěngangampal᷊i kamene. 13 Piạ e MawuRuata nẹ̌kědo si Abraham, i Sie kai nẹ̌salu u i Sie sarungmapakasěhụ u apang nikědon'E. Mase ual᷊ingu kawetawẹu limembong karangẹ e wọu Mawu Ruata, tangu i Sienẹ̌salu su areng'E sẹ̌sane. 14 I Sie něhengetang ungkuěng,"Iạ e nẹ̌kědo sarung měngal᷊amatẹ̌ si kau ringangumapakal᷊awọu hěntonu." 15 I Abraham něngampal᷊ẹ̌dingangu kakakědang, tangu i sie nakatarimạ u apangnikědon Duata e si sie. 16 Kamageng u taumata e mẹ̌salu,ute kawe mẹ̌salu su arengu taumata wal᷊ine kụ limembongkarangẹ e wọ'i sie, ute pẹ̌sasalu ene kai mapakasueng

IBRANI 6.17–7.4 666kal᷊awọu pẹ̌dararendehẹ̌. 17 Mawu Ruata e kai mapakasahẹsuapang taumata kụ měnẹ̌narimạ u kědon'E, u i Sie tawesarang měmal᷊ui karakin'E. Kai ual᷊ingu ene hakịu i Sienapakasěgadu pẹ̌sasalun'E su pẹ̌kakakědon'E. 18 Hal᷊ẹ̌darua ene tawe mawal᷊ui: Mawu Ruata e apawe tawẹběke měkẹ̌kon e su hal᷊ẹ̌ u pẹ̌kakědon'E ringangusalun'E. Ual᷊ingu ene, i kitẹ apang seng mạkakěllung suMawu Ruata e, ghẹ̌gěllirangu wawahansang masěgadẹ̌baugu mangumpaedẹ̌ pakasěgadẹ̌ su pělaharapẹ̌ kụ sengmạl᷊aěmpahẹ̌ su těngong kitẹ e. 19 Pělaharap'i kitẹ e kaikere wal᷊ango nakaị maral᷊ung-dal᷊ung dingangu nakoạpěngangumbelekang matoghasẹ̌ dingangu tawẹ konsangeapa su pẹ̌bawiah'i kitẹ e. Pělaharapẹ̌ ene nẹ̌tahatěpasural᷊anse su ral᷊ungu Huang Kasusiange su Wanalan Duatasu sorga. 20 Mawu Yesus seng něnul᷊ěntang dal᷊eng sol᷊ongtampạ ene waugu i kitẹ, ringangu selaing nasuẹ̌ senenakoạ Imang i kitẹ Mawantugẹ̌ e sarang marěngụ-děngụmẹ̌sul᷊ungu i Melkisedek.7 1 I Melkisedek ini e kai ratung Salem dingangu imangu Mawu Karangetange. Piạ e i Abraham nạung nawal᷊ịbọu pẹ̌seketang kụ nakawatạ e manga ratu e, i Melkisedekdiměnta naněnsomahẹ̌ dingangu něngal᷊amatẹ̌ si sie.2 Tangu i Abraham nẹ̌gěllịu sěngkapul᷊ong kapahiakengukal᷊awọu arětạ kinauntungange. (Areng Melkisedekmangal᷊ene kahumotong-motongange ute kai, "RatungKaadilẹ̌"; kụ ual᷊ingu i sie kai ratun Salem, tangu arengepiạ l᷊ai mangal᷊ene, "Ratung Karal᷊unsemahẹ̌".) 3 MạanungMelkisedek ini e tawẹ tatualage waebe su apa u i siepiạ i amange arau i ninange arau i upunge; tawẹ apa laiwẹ̌ken sie mạanung kal᷊aiwantele arau kapapohonge. Isie kai mẹ̌sul᷊ungu Ahusu Ruata; i sie kai imang sarangkarěngụ e. 4 Kụ i kitẹ nakasilọ e sini u kai nạung apạ ekasěllahe i Melkisedek ini e; hakịu i Abraham i upung i

IBRANI 7.5–13 667kitẹ e, něngonggọu sěngkapul᷊ong kapahiakengu arětạkinaěbakenge wọu pẹ̌seketang ene. 5 Su ral᷊ungu toratuagamang Yahudi e seng nipato u, manga imang hěntonLewi e hinong makaěbạ sěngkapul᷊ong kapahiakeng bọuěbạu kawanuan Israel, bọu anạ u sěmbaụ i sire halamaningbe i sire mẹ̌sul᷊ung lawọ pal᷊ahiteng Abraham. 6 IMelkisedek bal᷊inewe hěnton Lewi, kaiso i sie mal᷊aingměnẹ̌narimạ u sěngkatahạpul᷊ong kapahiakeng bọu pakụapan nikauntungang i Abraham dingangu něngal᷊amatẹ̌lai si Abraham ual᷊ingu i sie kawe seng kinawuakengu manga pẹ̌kakědon Mawu Ruata e. 7 Mamben tawekarendehang, u taumata kụ nial᷊amateng e kai limembongkasanạ e wọu taumata kụ něngal᷊amatẹ̌ si sie. 8 Mangaimang kụ apan nikawuakengu pẹ̌sěngkatahạpul᷊ongkapahiakeng e kai taumata kụ botonge mate. Arawetumuhụ Bukẹ̌ Susi e; i Melkisedek kụ seng něnarimạgaghěllị sěngkatahạpul᷊ong kapahiakeng e ene ute, kaitaumata těbe wiahẹ̌. 9 Botonge i kawera u, i Lewi -- e kaihěntone kụ manarimạ u sěngkatahạpul᷊ong kapahiakeng ewọu kawanuang Israel -- kụ mal᷊aing měmaehẹ̌ buạ e enelimiung Abraham su tempong i Abraham měmaehẹ̌ enesi Melkisedek. 10 Manilaing i Lewi wodang ta nilẹ̌hanạ,kaiso wotonge i kawera u i sie seng ene su kal᷊uwaeng iupunge i Abraham, su tempong i Melkisedek nẹ̌sombang iAbraham. 11 Su l᷊imang pěmamihingu manga imangu hitenLewi e, torat'u agamang Yahudi e nionggọ su kawanuangIsrael. Ual᷊ingu manga imang hiten Lewi nạung kal᷊amona etawe makakakoạ sěngapa wọu apang hinong koateng i siree, hakịu ene kai hinong piạ imang bal᷊ine, kụ mẹ̌sul᷊unguImang i Melkisedek, kụ sembeng bal᷊inewe lai niruị bọughal᷊ipohong hiten Harun! 12 Ho, kamageng u pangkat'umanga imange mẹ̌bal᷊ui, ute torat'u agamang Yahudie mal᷊aing hinong mẹ̌bal᷊ui. 13 Kụ monane sini ute kai

IBRANI 7.14–25 668Mawung kitẹ: i Sie kai wọu hěnto wal᷊ine, kụ bọu hěntoene tawẹu sarang sěngkatau měmẹ̌munara munarangsěngkatau imang. 14 Kěbị taumata e masingkạ u Mawungkitẹ e kai wọu hěntong Yehuda; ringangu i Musa e taweněsẹ̌sěbạ u hěnto ene su tempong i sie mạhumbisaranghal᷊ẹ̌ u manga imang. 15 Hal᷊ẹ̌ ipạhumbisara ini e mangkengněngalembong katualage lai, kahian sasasěpụ u sěngkatauimang bal᷊ine kere i Melkisedek. 16 I sie niruị nakoạimang, bal᷊inewe ual᷊ingu pinẹ̌buakenge wọu kal᷊awọuparentang taumata e, kaiso kawe nẹ̌bua bọu pẹ̌bawiahekawe kawasa e ringangu tawẹ pěhẹ̌pusange. 17 Batụusu ral᷊ungu Bukẹ̌ Susi e niwera u, "I Kau e kai imangsarang karěngụ e, mẹ̌sul᷊ungu Imang Melkisedek." 18 Kụorasẹ̌ ini e atorang těbe e seng nipakal᷊iu, batụu sengmal᷊ongkọ dingangu seng tawẹ gunane. 19 Torat'u agamangYahudi e tawe makakoạ sarang manga apa kụ masukụ.Ual᷊ingu ene hakịu i kitẹ orasẹ̌ ini e nighěllirangu sěmbaụpělaharapẹ̌ něngalembong kapiane; kụ kai ual᷊ingu enehakịu i kitẹ e makạkaraning Duata e. 20 Kutẹu l᷊ai pakụene rẹ̌děndinganengu l᷊ai sasalu wọu anun Duata e. Tawẹapa pẹ̌sasalu kerene su tempong manga imang bal᷊inee niruị. 21 Arawe Mawu Yesus e niruị nakoạ imange kaipiạ salune, su tempong Mawu Ruata e něhengetang siSie, "Mawu e seng nẹ̌salu, kụ i Sie seng tawe měmal᷊uikapulun'E, 'I Kau e kai imang sarang karěngụ e.' "22 Dingangu ene lai Mawu Yesus e nakoạ tatal᷊ung baugusěmbaụ pẹ̌kakakědo kụ limembong kapiane. 23 Piạkol᷊ai hal᷊ẹ̌ sěmbaụ: kụ manga imang bal᷊ine e kai mal᷊awọ,batụu i sire sěngkatau-sěngkatau e něngkairị, hakịu tawemakapěněpasu pangkat'i sire. 24 Kai arawe i Yesus e wiahẹ̌sarang karěngụ e, kụ pangkat'E kawe sěngkatau imangetawe nailasẹ̌ su taumata wal᷊ine. 25 Ual᷊ingu ene sarangkarěngụ e Mawu Yesus e makạsal᷊amatẹ̌ si sai-sai ruměnta

IBRANI 7.26–8.4 669su anun Mawu Ruata lumiun Sie, batụu i Sie e wiahẹ̌sarang karěngụ e mědeạu mapẹ̌darumangu kakindoạsu Mawu Ruata e waug'i sire. 26 Kụ i Yesus e tangu kaiImang Mawantugẹ̌ gẹ̌gausang i kitẹ e. I Sie kai susi;kụ si Sie tawe kaěbakeng pẹ̌sasal᷊a, arau rosa měnsanga. I Sie nitěntani wọu taumata waradosa e, ringangunihengkẹ sol᷊ong tampạ kụ něngalembong karangẹ ewọu manga l᷊angị e. 27 I Sie wal᷊inewe kere manga imangmawantugẹ̌ bal᷊ine e, kụ apang kal᷊aěllo e měngkaimạnarakangu sasěmbae ual᷊ingken dosang sire hala nạungkal᷊amona e, bọu e wuhụewe ual᷊ingu kal᷊awọu rosangsěngkawanuaěnge. Mawu Yesus e kětạengbeng sěnsul᷊eněnarakang u sasěmbane waugu sarang marěngụ-děngụ,piạ e i Sie něnarakang u watangeng'E hala nakoạ sasěmba.28 Torat'u agamang Yahudi e kai mělẹ̌hengkẹ u taumataapang tawe masasukụ ipakakoạ imang mawantugẹ̌. Kaisosamuring toratẹ̌ ene, Mawu Ruata e nẹ̌taingu pẹ̌kakědoneapidu nẹ̌salu u i Sie kai měhengkẹ u Ahuse makoạ ImangMawantugẹ̌, e kụ seng nikoạ Měnanal᷊amatẹ̌ kụ nasukụbaugu sarang karěngụ e.8 1 Banggilu pakụ pal᷊ahumbisara ini ute: I kitẹ kaimạnaghuang Imang i kitẹ Mawantugẹ̌ e kerene,kụ mạiang su koanengu Mawu Kasěllahenge su sorgakụ sěngkapẹ̌parenta ringang'E. 2 I Sie mẹ̌děndal᷊eng umunarang sěngkatau Imang Mawantugẹ̌ e su HuangKasusiange, kụ su ral᷊ungu Selong Mawu tutune, kụ nirarisịu Mawu e, wal᷊inewe ual᷊ingu kinoạ u taumata. 3 Apangimang mawantugẹ̌ e niruị baugu iapạngěntudẹ̌ sasěmbaarau laonggọ su Mawu Ruata. Kerene lai Imang i kitẹMawantugẹ̌ e; i Sie harusẹ̌be piạ manga apa-apa wauguisěmbane. 4 Mangạewe i Sie ene su dunia ini, ute i Sieangkeěng tawe nakoạ imang, batụu kai seng piạ imangkụ měngẹ̌ngěntudu sasěmba tuhụewe lakehu torat'u

IBRANI 8.5–11 670agamang Yahudi. 5 Hal᷊ẹ̌ kẹ̌koateng i sire manga imangtumuhụ dal᷊enge ute kětạeng sěmbaụ sul᷊unge ringangukěngkaung apạeweng su ral᷊ungu sorga e. Kụ ene sembengniul᷊ịu Mawu Ruata e, si Musa nạung kal᷊amona, piạ iMusa nạung mapulu měmětị Selong Mawu e. Mawuněhengetang si Musa kere ini, "Pakapia wue! Kěbị eharusẹ̌be koạ u tuhụewe umbaghane kere nitodẹ sikamene su wowong bul᷊ude." 6 Arawe orasẹ̌ ini tanguMawu Yesus e kinawuakengu pangkatẹ̌ imang limembongkawantuge marau wọuten nịkakoạ u manga imang ene.Batụu pẹ̌kakakědo nikoạ'E sutal᷊oarang Mawu Ruataringangu taumata ute kai pẹ̌kakakědo kụ něngalembongkapiane ual᷊ingu niwalang kědo waugu kal᷊awọu munaralimembong kapiane. 7 Mangạewe tawẹ apa sungkal᷊ene supẹ̌kakakědo humotong e, tangu seng hinong tawahal᷊uasupiạ pẹ̌kakakědo karuane. 8 Kai Mawu Ruata e sengnakaěbạ pẹ̌sasal᷊ang manga umat'E, hakịu Mawu Ruatae něhengetang, "Ene ěng, sarung mịdang tempone, Iạsarung mẹ̌koạ pẹ̌kakakědo wuhu su tau Israel dingangusu tau Yehuda. 9 Bal᷊inewe kere pẹ̌kakakědo kụ seng Takụnikoạ baugu manga i upung i sire, su tempong Iạ něngahại sire niapasěbang bọu ěntanang Misirẹ̌ e. I sire tawẹsaane su pẹ̌kakakědo Takụ kinoạ baug'i sire; kụ ual᷊inguene tangu Iạ tawe mẹ̌sasěmpị si sire. 10 Arawe orasẹ̌ initangu kai ini e pẹ̌kakakědo kụ sarung Takụ koateng baugukawanuang Israel, suapạeweng ěllo ramahi kạděntane,ungkuěngu Mawu: Iạ sarung mapal᷊ohong ta-Ku e suěndumang i sire, ringangu wohekang su naung i sire.Iạ sarung makoạ Duatan sire, ringangu i sire sarungmakoạ kawanua-Ku. 11 I sire ta wahal᷊uasu mẹ̌tatěnrolawọ sěmbalagheng, arau mẹ̌papaul᷊ị lawọ i sire anạ usěngkatau, 'Kasingkạko Mawu Kasěllahenge.' Batụu i sirekěbị, bọu ghaghuwạ sarang darodọ sarung masingkạ

IBRANI 8.12–9.8 671u Iạ. 12 Iạ sarungbe mangampung kal᷊awọu pẹ̌sasal᷊ansire, ringangu sembelaing tawe mẹ̌tahěndung kal᷊awọurosan sire." 13 Dingangu pěmamokạ u pẹ̌dariandi wuhu esěmbaụ, Duata nẹ̌koạ pẹ̌dariandi humotong ene nakoạmaghurang dingangu natẹ̌be; dingangu apang kụ sengmaghurang e sarung mal᷊ighạ lai maparung.9 1 Pẹ̌dariandi humotonge tangu piạbe lai mangaatorangu pal᷊ahamawu, dingangu piạbe lai wal᷊engpal᷊ahamawuang kụ nikoạ u taumata e. 2 Selo sěmbaụnirarisị kụ su wahageang těngone e isẹ̌sěbạ Huang Susi.Sene tangu piạ dal᷊aedu sol᷊o kạpapěllọ, dingangu piạ l᷊aimeda ringangu borotẹ̌ sasěmba su Mawu Ruata. 3 Suwahageang dal᷊unge, su sěmběkang dal᷊anse karuane,piạ huange isẹ̌sěbạ Huang Kasusiange. 4 Su ral᷊unguhuang e ene tangu piạ pananěmbaěng bọu wul᷊aengbaugu pěnanawungang buwụ, ringangu piạ l᷊ai PengPẹ̌dariandi natukusu papikunge wul᷊aeng. Su ral᷊ungu Peene piạ kuring bul᷊aeng kạpapěllọ lohong manna, těkingi Harun kụ seng nẹ̌tumbal᷊ẹ̌, dingangu pěpal᷊ẹ̌ batu raruapiněmohekangu tang Mawu mapul᷊o. 5 Su wowong Peene kai piạ Kerub darua, kụ kai riadikang piạ papanide kụmělẹ̌lahẹu rarěntang Mawu Ruata e. Papanidu riadikangdarua ene nawingkahẹ̌ su wowon tatakạ Pe e, tampạ ukal᷊aampungu rosa e. Kaiso kěbị ini e tawe ikapahumbisaraorasẹ̌ ini pakaunsui. 6 Kai kerene nạung kěbị seng niatorẹ̌e. Ěllo-ěllo manga imang mạhunsuẹ̌ su ral᷊ungu selowatuhu těngone mědeạu makapẹ̌karadiahangu munarangsire. 7 Apang sụsuẹ̌ su wahageang karal᷊ungange wọu seloe sěmatang imang mawantugẹ̌ e. Kụ tumbạeng lai sěnsul᷊esu ral᷊ungu sěntaung mẹ̌koạ kerene. Kụ mang harusẹ̌ piạdaha kạbawawa mědeạu isěmba su Mawu Ruata e bauguwatangenge ringangu waugu pẹ̌sasal᷊an sěngkawanuange nikoạ i sire ual᷊ingu tawe nakahěngang. 8 Dingangu

IBRANI 9.9–14 672atorange kerene, Rohkẹ̌ u Ruata e něnodẹ pinakal᷊ahẹ, ukarěngụeweng selo watuh'u těngo'e wědang dụdarisị,ute raral᷊engang sol᷊ong dalung'u Huang Kasusiang'Eene wědawen tawe niwẹbuka. 9 Ini e kai sasihing sukakakoạ u tempo ini; mangal᷊ene apạeweng laonggọdingangu manga sasěmba nipotọ pinaněmba Mawu Ruatae, tawe makakasukụ dal᷊ungu naungu taumata apangměmpẹ̌bẹ̌bawa sasěmba e. 10 Batụu kal᷊awọu tundu tamaiene kětạengbeng mětẹ̌tal᷊ahinong kakaěng, inumangdingangu kal᷊awọu haghing tundung pananusi. Kěbị-kěbị esamatang manga atorangu tụtuhụ gẹ̌si pakịsěmpike sarangtempone Mawu Ruata e managhupia katatal᷊ěmbuhu.11 Arawe i Kristus e seng diměnta kere rarěntang ImangMawantugẹ̌ e waugu haghing munara mapapia kụ sembentěbe ene. Selong Mawu kụ piạ i Sie mẹ̌kẹ̌koạ munarangsěngkatau Imang Mawantugẹ̌ e ute kai selo limembongkawantuge ringangu limembong kasukụ e. Ene wal᷊inewenikoạ u taumata; mangal᷊ene asal᷊e wal᷊inewe wọu dunianịkakoạ ini e. 12 I Kristus simuẹ̌ su Huang Kasusiangesu ral᷊ungu selo kětạeng sěnsul᷊e sarang karěngụe. Sutempo ene i Sie tawe nẹ̌bawa rahang kambing esẹ e araurahang pěgol᷊u sapi waugu sasěmba. I Sie kawe nẹ̌bawarahan'E sẹ̌sane, kụ ual᷊ingu ene i Sie tangu něliwir'i kitẹe sarang marěngụ-děngụ. 13 Dahang kambing dingangurahang sapi esẹ dingangu ahing sasěmba wọu pẹ̌gol᷊usapi, nipěnambusẹ̌ taumata apạeweng dal᷊akị tuhụatorangu agama e tadeạu i sire ene mawurěsi. 14 Kụkamagengu raha ringangu ahi ene makauhasẹ̌ karal᷊akịi sire tuhụ dal᷊engu agama, dumakeleng kate rahangKristus! Kụ ual᷊ingu kawe Rohkẹ̌ kakalẹ̌ e tangu, i Kristuse něnarakangu watangeng'E su Mawu Ruata nakoạ keresěmbaụ sasěmba kụ nasukụ. Dahane nanguhasẹ̌ dal᷊ungunaung i kitẹ e wọu tundung agama tawẹ kěhase, tadeạu

IBRANI 9.15–24 673i kitẹ makapẹ̌tangkiangbe Mawu Ruata kụ biahẹ̌ e. 15 Kaiual᷊ingu ene, i Kristus nakoạ Mananẹ̌pase waug'u sěmbaụpẹ̌dariandi wuhu, tadeạu isain sem bọu nikuiang u Ruatae wotonge makatarimạ kal᷊awọu al᷊amatẹ̌ kakalẹ̌ kụ sengnikědon Duata e. Pakụ ene wotonge mariadi ual᷊ingu kaiseng piạ u nairị, kụ kai i Kristus; kụ kapapohonge kawenakal᷊iwirẹ̌ taumata wọu kal᷊awọu pẹ̌sasal᷊a nikoạ i siresu tempong pẹ̌dariandi humotonge wědang kạdal᷊enge.16 Kereu piạ suratu pananilakehu pusakạ, ute harusẹ̌be laipiạ taalane u taumata kụ nẹ̌koạ suratẹ̌ ene kawe sengnairị. 17 Batụu surat'u pusakạ e tawe ikawal᷊i těntal᷊ang isain nẹ̌koạ suratẹ̌ ene wědang biahẹ̌. Suratẹ̌ ene ikawal᷊ikětạeng kereu tau ene e seng nate. 18 Ual᷊ingu enepẹ̌dariandi humotonge mal᷊aing hinong sěgadengu raha.19 Kahumotong-motongange i Musa e něhabaru kěbịtang Mawu Ruata su tau Israel. Bọu ene i Musa něngal᷊ạe raham manga anạ u sapi ringangu rahang kambing esẹ,bọu ene nilaukangu akẹ, mase nịtatambuse su Bukẹ̌ umanga Titang Mawu Ruata ringangu su kěbị apan tauIsrael kụ nipahị e ringangu rěmpugu hisop dingangumanga rukụ u domba kụ awạe mahamụ mahunggurang.20 Apidu kạkoạ e ene i Musa kapẹ̌berane, "Ini e kairahan sasěgadẹ̌ pẹ̌kakakědon Mawu Ruata e kụ hinongtuhukang i kamene." 21 Kụ dingangkewelaing kakakoạ emẹ̌sul᷊ung, i Musa e něnambusu raha ene lai su SelonMawu ringangu su pakụ kakoatengu pal᷊ahamawu e.22 Kahěngang bue, tuhụewe toratu agamang Yahudi e,seng masarạ pakụ sabarange ipakasusi ual᷊ingu raha e;mase rosa e kawe tumbạu ikaampung kereu piạ tatědọu raha e. 23 Dingangu kakoạ kerene e manga sabarangkụ mělẹ̌lahẹu apang su sorga e ipakasusi. Arawe wauguapang su sorga e hala gẹ̌gausang gaghěllị kụ limembongkapiane. 24 Batụu i Kristus e kawe tawe simuẹ̌ su Huang

IBRANI 9.25–10.4 674Kasusiange kinoạ u taumata, kụ samatang měnẹ̌nul᷊adangHuang Susi tutune. I Kristus hala e simuẹ̌ su sorga; kụsene, i Sie orasẹ̌ ini e matěngom Mawu Ruata e waugui kitẹ e. 25 Imang u Yahudi mawantugẹ̌ e taun-taungsụsuẹ̌ su ral᷊ungu Huang Kasusiange su ral᷊ungu Wal᷊emMawu měbẹ̌bawa rahang binatang haghine sěmbaụ.Arawe i Kristus tangu wal᷊inewe lai simuẹ̌ mědeạu masaumaněmbam batangeng'E. 26 Batụu angkeěng kai nạungmasau i Sie hinong nẹ̌tatahangu sunsara dokeng sutětạu karariading dunia ini. Kutẹu nạung orasẹ̌ ini e iSie kětạbeng sěnsul᷊e riměnta baugu měndẹ̌dasẹ̌ dosae ringangu měnarakangu watangeng'E hala. 27 MawuRuata seng nanilakehẹ̌ u taumata e tumbạeng sěnsul᷊emate kụ bọu ene ute ihukungu Mawu Ruata e. 28 Kerenelai i Kristus e kětạeng sěnsul᷊e nisarakang makoạ kereipěněbusẹ̌ dosan taumata l᷊awọ. I Sie sarung duměntakapia su karuan sul᷊ene, bal᷊inewe waugu měnal᷊udẹ̌ dosa,kaiso kawe waugu mapakasal᷊amat'u taumata apangmạngampal᷊ẹ̌ darěntan'E.10 1 Toratu agamang Yahudi e kětạeng mạngonggọukěngkaune kụkěngkunawadẹ̌ mạanung hal᷊ẹ̌ mapiasarung duměnta ringangu wal᷊inewe mạanung hal᷊ẹ̌ enetutune. Toratẹ̌ ene apawe tawe makakasukụ taumataapang dụděnta maněmba Ruata ringangu sasěmbangsire wẹ̌bawaěnge, manilaing taun-taung měngkai hanesẹ̌sidutu měnẹ̌narakangu sasěmba ghahị e sěmbaụ.2 Mangawe i sai-saing kụ měnẹ̌němba Ruata e mambengtěngadẹ̌ seng nipakawurěsi wọu rosa, tangu i siresembelaing tawẹ pěndang u piạ dosang sire kụ sasěmbae selaing tawe sarung ipěllọ. 3 Kutẹu luhude mangasasěmba ilẹ̌onggọ apang taung kawe mapẹ̌tahěndungu taumata su kal᷊awọu rosan sire, 4 batụu mambengtěngadẹ̌ dahang sapi ringangu rahang kambing esẹ e tawe

IBRANI 10.5–14 675makakarědasẹ̌ dosa e. 5 Hakịu ene su tempong i Kristusnarěnta su dunia, kụ i Sie něhengetang su Mawu Ruata,"I Kau tawe mẹ̌gaghausẹ̌ laonggọ dingangu sasěmba;kaiso i Kau e seng něndiahing badangu waugu Iạ. 6 I Kaue nạung tawẹ karal᷊uase su sasěmba nongkạ arau susasěmba waugu kal᷊aampungu rosa. 7 Tangu Iạ e nẹ̌bera,'Ěndaung Iạ, Mawu! Iạ e kai riměnta waugu mẹ̌koạ apangkapulun'U kerẹewe mạbawohẹ mạanung batangeng-Ku esu ral᷊ungu Winohẹ Susi.' " 8 Humotong-motong i Kristus eněhengetang, "I Kau tawe mẹ̌gaghausẹ̌ laonggọ dingangusasěmba; i Kau e tawẹ karal᷊uase su sasěmba binatangnongkạ dingangu su sasěmba waugu kal᷊aampungurosa." I Kristus něhengetang kerene, maningbe pakụsasěmba e nisarakang tuhụ ahang agamang Yahudi.9 Bọu e i Kristus něhengetang, "Ěndaung Iạ, e Mawu! Iạ ekai riměnta waugu mẹ̌koạ apang kapulun'U." Kụ MawuRuata e něndědasẹ̌ pakụ sasěmba nạung kal᷊amona e,kụ niawengangu sasěmba i Kristus. 10 I Yesus Kristus sengnẹ̌koạ apang ikẹ̌kapulun Duata e ringangu něnarakanguwatangeng'E hala nakoạ sasěmba. Dingangu sasěmbaene kụ nịkakoạ e sěnsul᷊ẹ baugu sarang marěngụ-děngụ,i kitẹ kěbị e niwurẹ̌si wọu rosa. 11 Apạeweng imangtau Yahudi měmpěmẹ̌munara apang kal᷊aěllo e,ringangu měngkai masau su sul᷊ene měmpěnarakangu sasěmba ghahịe mẹ̌sul᷊ung. Kaiso manga sasěmbaene mamben tawe makakarědasẹ̌ dosa e. 12 Kutẹu, iKristus kawe kětạeng sěnsul᷊e něnarakangu sasěmbawaugu kal᷊aampungu rosa, dingangu sasěmba ene kaiwaugu sarang marěngụ-děngụ. Bọuten nangěntudusasěmba ene i Kristus naiangko su koanengu MawuRuata kụ nẹ̌parenta sěngkapẹ̌parenta ringang'E. 13 Kụsu orasẹ̌ ini e i Kristus měngẹ̌ngampal᷊ẹ̌ sarang MawuRuata mapẹ̌subang dumarokạ si Sie. 14 Hatede, ringangu

IBRANI 10.15–25 676sasěmba sěmbaụ e, i Kristus mạpakasukụ u taumataapang seng niapakawurěsi wọu rosa. 15 Su hal᷊ẹ̌ enetangu, Rohkẹ̌ u Ruata e mal᷊aing nangonggọ u sasahidinesi kitẹ. Rohkẹ̌ u Ruata e něhengetang, 16 " 'Ini e kaipẹ̌dariandi sarung Takụ ikoạ dingang'i sire suapạewengěllo kụ sarung duměnta e,' ungkuěng u Mawu, 'Iạ esarung měměmbing u manga ta-Ku e apasuẹ̌ su ral᷊ungunaung i sire, ringangu mamohẹ su ěndumang i sire.' "17 Mawu Ruata e mal᷊aing něhengetang, "Iạ e sarungmẹ̌mbul᷊eng kal᷊awọu rosa ringangu kararal᷊akis'i sire."18 Kụ kal᷊awọu manga rosa e ringangu manga kararal᷊akisẹ̌e seng niampungang, kụ seng tawahal᷊uasu lai itondasasěmbang kal᷊aampungu rosa e. 19 Tangu, manga anạ usěmbaụ, ual᷊ingu kapapohongu Mawu Yesus, ute i kitẹe wahani sumuẹ̌ su Huang Kasusiange. 20 Mawu Yesusseng namuka ral᷊eng buhu sěmbua waugu i kitẹ, kụ kairal᷊eng makạonggọu pẹ̌bawiahẹ̌. Kụ dal᷊eng ene ute kaimatěpasu rarěndunge, kụ kai wadang i Kristus sẹ̌sane.21 Kụ i kitẹ orasẹ̌ ini e kai mạnaghuang sěngkatau imangmawantugẹ̌ e kụ mạngawasa su Wal᷊em Mawu Ruata.22 Ual᷊ingu ene ute i kitẹ e mahuhaungken naung i kitẹe matoghasẹ̌ su Mawu Ruata; ringangu pangangimangmatoghasẹ̌, dingangu naung seng nawurěsi wọu pěndangunẹ̌sal᷊a, ringangkewen badang kụ seng niwurěsing akẹmalang e. 23 I kitẹ e pẹ̌tumpaedẹ̌ko pakasěgadẹ̌ sul᷊aakung pělaharapi kitẹ, batụu Ruata kai kapangimangengdingangu i Sie sarung mapakasěhụ u kědon'E. 24 Dingangui kitẹ e riọko mẹ̌kakakělla, tadeạu i kitẹ lawọbemakapẹ̌bawahansang baugu kuměndagu sěndinganeng ikitẹ e ringangu mẹ̌koạbe hal᷊ẹ̌ mapia. 25 I kitẹ e měngkaipakakěhagẹ̌ mẹ̌komol᷊ẹ̌ sěngkapẹ̌komol᷊ẹ̌, dingangukumbahangbe měmpamalan pẹ̌kakakomol᷊ẹ̌ e kerẹ etundung sěnggạ. Sěmbal᷊iau i kitẹ kawe hinong limembong

IBRANI 10.26–34 677kasaane mẹ̌sẹ̌sasasa, batụu i kitẹ masingkạ u selaing tạkarěngụ e Mawu e sarung duměnta. 26 Batụu kamagenghabarẹ̌ tutune wọu Mawu Ruata e seng nihabarẹ̌ si kitẹ,kutẹu i kitẹ měngkawe sěnniạ mětẹ̌tatudẹ mẹ̌dosa e,ute semben tawẹ apa sasěmba saụ ipěndědasẹ̌ dosangkitẹ e. 27 Kětạeweng piạ dal᷊enge mang sěmbaụ matagẹ̌baug'i kitẹ e kụ tumatěngo pěngadilangu Ruata e ringanguputungu ral᷊angeh'E kụ makatutung kěbị apan taumatarụdokạ si Sie! 28 Taumata kụ tawe tumatuhụ ahan torat'iMusa e, ihukungu papate e tawẹ ampunge, kereu piạsahidine rarua arau těllung katau, kụ kinaěbakeng i siekawe piạ sal᷊ane. 29 Ene e limembong kawěhạ e hukumanghinong buạ u taumata kụ měnẹ̌nahida Ahusu Ruata e.Taumata ene tangu mạngěnna wal᷊inewe susi rahangpědarianding Duata e, kụ kai nạung kapapohong i Kristuskụ kawe namurẹ̌si wọu rosa e. I sie něhinakang Rohkẹ̌měngangonggọu al᷊amatẹ̌ e. 30 I kitẹ e masingkạ u kai isai tangu i Sie kụ něhengetang, "Iạ e sarung mamal᷊isẹ̌!Iạ e sarung měhukung!" dingangu i Sie lai nẹ̌bera u,"Mawu e sarung měhukung u kawanuan'E." 31 Apạ emakạtatakụ kereu manawo su l᷊imang Mawu RuataWiahẹ̌ e! 32 Pẹ̌tahěndungko kereapa kakakoạ u mangaanạ u sěmbaụ e nạung su tempo nal᷊iu e. Su tempo ene,sarạeng tualag'u Mawu Ruata e simarang si kamene e,i kamene měngkai sěnniạ mạsigěsạ; kaiso i kamenemang tatapẹ̌ měkẹ̌karadiahang masěgadẹ̌. 33 Kạdingạ ikamene makạhombang tatungkeang dingangu kẹ̌koatengbawialaěngu taumata. Kạdingạ l᷊ai i kamene mạsigěsạsěngkapẹ̌tatahang dingang i sire apang kẹ̌koatengkerene, 34 dingangu i kamene mal᷊aing makạpěndanglikibu taumatang tahungkụ. Dingangu su tempong kěbịapang tẹ̌taghuaneng i kamene pul᷊ahoěng, i kamenetangu měnarimạ u ene ringangu naung mal᷊uasẹ̌, batụu

IBRANI 10.35–11.5 678i kamene masingkạu i kamene wědang mạnaghuangsěmbaụ kụ limembong kapiane, kụ sarung mẹ̌daragẹ̌sarang marěngụ-děngụ. 35 Ual᷊ingu ene, kumbahangměngkapěndụ u naung i kamene, batụu kamageng ikamene těbewe mạngimang, tangu piạbe wawal᷊isemasěllahẹ̌ baugu ene! 36 I kamene hinong mẹ̌ngkědang,tadeạu i kamene e makakatuhụbe kapulung Duata eringangu makahombang kasasěhụ u kědon'E. 37 Batụusu ral᷊ungu Bukẹ̌ Susi e kạbawohẹ, "U seng kate kadodọtempone, tangu i Sie kụ sarung duměnta e seng tạkararěnane; i Sie seng tawe měnohọ u tempon darěntan'E.38 Dingangu umatẹ̌-Ku matul᷊idẹ̌ e sarung mangimangkụ mẹ̌biahẹ̌; kai kamageng u piạ u wọu tal᷊oarang sire esumohọ, tangu naung-Ku e tawẹ karal᷊uase si sie." 39 I kitẹini e wal᷊inewe taumata sụsohọ dingangu mạpal᷊idẹ̌. Kaisoi kitẹ e kawe taumata kụ mangimang su Mawu Ruata eringangu ipakasal᷊amatẹ̌.11 1 Pangangimang mangal᷊ene e kai taalangmạnaghuang kal᷊aiaking matoghasẹ̌ suapanglẹ̌harapeng, mangal᷊ene ute kai piạ karal᷊ahẹ u apansarung tawe ikasasilo e. 2 Ual᷊ingu pangangimang, tangutaumatang kal᷊imonane e makạl᷊uasẹ̌ naungu Mawu Ruatae. 3 Ual᷊ingu pangangimang, tangu i kitẹ e nakaěnnau dunia e kai niriading hengetangu Mawu; kụ apangikẹ̌kasilo e, mạdiadi wọu apang ta ikasasilo e. 4 Ual᷊ingupangangimang, tangu i Habel nangěntudu sasěmbanelimembong kapiane wọu sasěmbang Kain. Ual᷊ingupangangimange ene, i Habel nitarimạ u Mawu Ruatakere taumata mapia, batụu sembeng nal᷊ahẹ u MawuRuata e něnarimạ u sasěmbane. I Habel seng natekaiso kahian pangangimange ene, tangu i sie wẹ̌dangměbẹ̌bisara sarang orasẹ̌ ini. 5 Ual᷊ingu pangangimang,tangu i Henokh e tawe nate, kaiso kawe niapakasapuạ

IBRANI 11.6–12 679dingangu niapakakoạ sol᷊ong anung Mawu Ruata e. Tawẹusarang sěngkatau nakapẹ̌sombang i sie, watụ u i sieseng niapakasapuạ u Ruata e. Su ral᷊ungu Bukẹ̌ Susi emạbawohẹ u těntal᷊ang i Henokh e reng tawe nipakasapuạe, i sie kai makạl᷊uasẹ̌ naungu Mawu Ruata e. 6 Kereu tạpangangimang, ute tawẹ u sarang sěngkatau makal᷊uasẹ̌naungu Ruata e. Batụu i sain duměnta su anun Duata eharusẹ̌ mangimangu Mawu Ruata e ene, dingangu MawuRuata e mangonggọu wawal᷊ise su taumata kụ apangměmpědẹ̌deạ si Sie. 7 Ual᷊ingu pangangimang, tangu iNoakẹ̌ nipaul᷊ikangu Mawu Ruata e mạanung kal᷊awọu apasarung mariadi, kụ tawe ikasilon sie. I Noakẹ̌ e rụdaringihẹ̌Mawu hakịu i sie nělanging kapal᷊ẹ̌ sěnggěsa kụ samurinenạung kawe nakaambang si sie ringangu ral᷊ohon bal᷊ene.Ual᷊ingu kawe kerene ute dunia nihukung, arawe i Noakẹ̌hala e ute kahian pangangimange tangú narekengtaumata mapia. 8 Ual᷊ingu pangangimang tangu i Abrahamdụdaringihẹ̌ Mawu kụ piạ e Mawu kụkui si sie ringangurimoloh'i sie apạkakoạ sol᷊ong banua kụ nikědon Mawu e sisie. Bọu e i Abraham nẹ̌buạ kụ běga wue měnsang makoạsol᷊ong apa. 9 Ual᷊ingu pangangimang, i Abraham nẹ̌tanạkere taumata raghị su wanua nikědon Mawu e si sie. IAbraham nẹ̌tanạ sene su ral᷊ungu selo. Kerene lai i Ishakdẹ̌duan Yakub, kụ seng nakatarimạ u kědo mẹ̌sul᷊ung bọuanun Mawu e. 10 Batụu i Abraham kai kạpẹ̌ngẹ̌ngampal᷊esoa kẹ̌karakiang dingangu nilangingu Mawu Ruata e kụ piạbawěntane matoghasẹ̌ e. 11 Ual᷊ingu pangangimang, tangui Abraham nakahombang hitene wo'i Sara, maning kutẹui Abraham kawe seng tumanịu maghurang, dingangu iSara e sẹ̌sane wantọ. I Abraham mạngiaking u MawuRuata e sarung mapakasěhụ u kẹ̌don'E. 12 Manilaing iAbraham su tempo ene kere taumata wadange sengnipatene, kaiso i sie nakahombangke hitene mal᷊awọ,

IBRANI 11.13–22 680hakịu kahiang kal᷊awọe tangu seng ta kinarekenang --kere kal᷊awọu wituing su l᷊angị dingangu ěnne su apeng.13 Pakụ taumata ene těbewe měmpangimang sarangnate e. I sire tawe nakahombang kasasěhụu pẹ̌kakědonDuata e, kaiso kětạeweng měmpạmanda ringanguměmpạněnsomahẹ̌ bọu maraune. Kụ ual᷊ingu ene utei sire mạul᷊ịu i sire kětạeweng taumata raghị dingangumananumpang su dunia ini. 14 Taumata kụ měbẹ̌berakerene ute mạul᷊ị mal᷊ahẹ u i sire kai kạpědẹ̌deạ e soa kụsarung makoạ banuan sire tutune. 15 Bal᷊inewe soa kụseng něntang i sire e tẹ̌něnnaěng. Batụu kamagengkawe kerene ute, nal᷊ahẹ u seng lawọ loahe si sire kụmakapẹ̌sul᷊e kapia sol᷊ong banua ene. 16 Kal᷊ahẹ e tangu, isire kai měkẹ̌karimangu soa sěmbaụ limembong kapiane,kụ kai soa su sorga. Kai ene hakịu Mawu Ruata e tawemamea kereu i sire mẹ̌sěbạ i Sie Ruatan sire e, batụuRuata e seng něndiahing soa sěmbaụ baugu i sire e.17 Ual᷊ingu pangangimang lai, tangu i Abraham něnarakangi Ishak nakoạ kere sasěmba piạ i sie wẹ̌banikateng u Ruata.Seng si Abraham sẹ̌sane Mawu Ruata e nangonggọupẹ̌kakědon'E, kaiso i Abraham mambeng napakawalangmanarakangu anạ e mang tumbạu sěmbaụ ene. 18 MawuRuata seng něhengetang si Abraham, "U kai wọu i Ishakini e i kau sarung makahombang pal᷊ahite nạung Takụnikědo si kamene." 19 I Abraham mạngiaking u Ruata ekawasa mapẹ̌biah'i Ishak kapia wọu papatene e -- kụbotonge i kawera u i Abraham seng nakaul᷊e si Ishak kapiawọu papate. 20 Ual᷊ingu pangangimang, tangu i Ishakměkẹ̌kědong al᷊amatẹ̌ e si Yakub dẹ̌duang Esau waugutempo ramahi. 21 Ual᷊ingu pangangimang, tangu těntal᷊angdeng i Yakub bẹ̌dang biahẹ̌ i sie něngal᷊amatẹ̌ anạ i Yusup-- dingangu mẹ̌numěking su těking e kụ nẹ̌kal᷊iomanengsu Mawu. 22 Ual᷊ingu pangangimang, tangu i Yusup -- piạ

IBRANI 11.23–32 681e nạung maraning mairị -- měbẹ̌berang hal᷊ẹ̌ u sasěbangutau Israel bọu Misirẹ̌, apidu manatang hal᷊ẹ̌ u pěnanampạu maiet'i sie. 23 Ual᷊ingu pangangimang, tangu gaghurangi Musa namuning sie těllu wul᷊ang karěngụ e bọutensie piněhěnding. I sire nakasilo u i sie kai rariọ maholẹ,dingangu i sire tawe matakụ u parentan datu e. 24 Ual᷊ingupangangimang, tangu i Musa sarangke nasaria e, tawemapulu isěbạ ahus'u sangiangu ratung Misirẹ̌ e. 25 Isie ěndokangbe sěngkapẹ̌tatahangu sigěsạ dingangukawanuan Mawu Ruata e sul᷊ungu makauntung dal᷊uasurosa ghěnnangu sěngkatempo. 26 I Musa nakapěndang uněngalembong kaarěgane marau kụ makaěbạ sasamedẹ̌baugu Ratu Měnanal᷊amatẹ̌ nikědong Duata sul᷊ungumakaěbạ kal᷊awọu arětạ u wanuan Misirẹ̌ e, watụ u i Musakai mělẹ̌harapẹ̌ bawal᷊ise su tempo ramahi. 27 Ual᷊ingupangangimang, tangu i Musa naněntangu Misirẹ̌ tawẹkadiongeng takụ e su ral᷊angehu ratu. I Musa e měngkaimal᷊intoị měnẹ̌nuntụewe tẹ̌monaěnge, mẹ̌sul᷊ungu isie seng nakasilo Mawu Ruata kụ ta ikasasilo. 28 Ual᷊ingupangangimang, tangu i Musa nakapẹ̌koạ Paskah eringangu něngoro tadeạu pakịtambuseng daha su tukaduwal᷊en tau Israel, mạdiringu Malạekat'u Papate maminasamanga anạ'i sire laiakang. 29 Ual᷊ingu pangangimang,tangu tau Israel nakal᷊iu Laudẹ̌ Mahamụ, kụ i sire al᷊ingkairụdal᷊eng su ěntana mamara, arawe tau Misirẹ̌ e kaweniselohu l᷊audẹ̌ ene, piạ i sire měnẹ̌nal᷊ukạ lumiu. 30 Ual᷊ingupangangimang, tangú tau Israelẹ̌ nakakahaka meseluYerikho sarangke wọu taghal᷊ẹ̌ lẹ̌likutang i sire pitu ěllokarěngụ e. 31 Ual᷊ingu lai pangangimang tangú i Rahabbawine tahapẹ̌sundal᷊ẹ̌ ene tawe nikapate sěngkakapateringangu taumata apang dụdokạ Mawu Ruata e; batụui sie něnarimạbeng dingangu naung mal᷊uasẹ̌ si siremẹ̌papahimang tau Israelẹ̌ e. 32 Ho, iạ e wotonge lai

IBRANI 11.33–12.1 682měngkate hanesẹ̌ měbẹ̌bera, kutẹu tempoku e kawe tawemakaiangẹ. Batụu iạ bědang lai tawe něsẹ̌sěbạ i Gideon,i Barak, i Simeon, i Yea, i Daud, i Samuelẹ̌, ringangumangạewe nabi. 33 Ual᷊ingu pangangimang, tangu i sireseng nakawatạ manga kararatuange. I sire měmpẹ̌kẹ̌koạbeapang matul᷊idẹ̌ e hakịu i sire mambeng nakatarimạ uapang nikědon Mawu Ruata e. I sire napẹ̌kěmming ukal᷊awọu mohongu singa, 34 mạněbu putung masasaria,makạhọ bọu horong peda. I sire e kai lome, kutẹukawe matoghasẹ̌ supěseketange, hakịu makạbatạ mangawuntuangu tau raghị. 35 Ual᷊ingu pangangimang, tangumanga wawine saụ kapia nakahombang taumatansire kụ seng bọu nate. Piạben lai mapulu sunsaraěngsarang mate, ringangu madiri ipakal᷊iu, ual᷊ingu mapuluipẹ̌bangung kapia mědeạu makaul᷊ị pẹ̌bawiahẹ̌ sěmbaụ kụl᷊imembong kapiane. 36 Piạbeng lẹ̌heghesang, lẹ̌limadeng,lẹ̌hanteěng, dingangu piạ l᷊ai tẹ̌tahungkutang. 37 I sirenạung lẹ̌ěntungangu watu sarang pakạpate, piạben laipẹ̌pentehangu l᷊ahaghari, ringangu pẹ̌patengu peda. Isire měpẹ̌papalilị měmpẹ̌papedetu pising domba araupising kambing; i sire kai taumata kasiang, tẹ̌ngkaitangdingangu sẹ̌sigěsakeng. 38 Dunia ini e wal᷊inewe hinongpěmamanuaěng i sire. I sire kai měmpẹ̌papalilị sukěhu l᷊inggi ringangu su manga wawul᷊urange, arauměmpẹ̌tẹ̌tanạ su ral᷊ungu liang dingangu su ral᷊ungu mangalohangu ěntana. 39 Enẹ e kasariane watạ i sire kěbị ual᷊ingupangangimang i sire! Kaiso i sire tawe němpanarimạ uapang nikědon Duata e, 40 batụu Mawu Ruata e kai piạhingide limembong kapiane waug'i kitẹ e. Hingide utekětạeng dingang i kitẹ e, kụ i sire sarung ipakasukụ.12 1 Ho, ěndaibe i kitẹ hala e tẹ̌tal᷊iwungang u sahidikereng kakěpal᷊e! Ual᷊ingu ene tangu i kitẹ eměměllọkong kal᷊awọu apang mẹ̌měhạ si kitẹ e, dingangu

IBRANI 12.2–10 683rosa e sěnniạ měngkate mětẹ̌těnděkạ si kitẹ e. Kụ i kitẹ epakatatoelẹ̌ bue su pẹ̌tandungang tẹ̌tatěngoěng i kitẹ. 2 Kụmonang kitẹ e pakatuntụbe sol᷊ong anun Mawu Yesus,u kai i Sie namangung pangangimang i kitẹ e dingangunẹ̌padul᷊i wọu tětạe sol᷊ong pangěnsueěnge. MawuYesus mědẹ̌dararagu sigěsạ su kalu kuruisẹ̌! I Sie tawemẹ̌dariang mate su kalu kuruisẹ̌ e kawe apạ e makamea.I Sie kětạeweng mětẹ̌tahěndung karal᷊uasẹ̌ kụ sarungkapěndangeng'E su samurine. Orasẹ̌ ini e i Sie mạiangsu koanengu kal᷊aianengu Mawu Ruata, kụ mẹ̌pẹ̌parentasěngkapẹ̌parenta ringang'E. 3 Kěnnang pěngěnna kaikereapa sigěsạ u Mawu Yesus tụtatěngo ral᷊awangutaumata waradosa kụ kereng katědụ e! Ual᷊ingu enetangu abe pěmpẹ̌těngkal᷊omeng naung i kamene ringanguabe kěngkapěndụ. 4 Batụu su ral᷊ungu pẹ̌kakaradiahang ikamene mẹ̌sekẹ u rosa e, bědangbe lain tawe měsẹ̌sekẹsarang tẹ̌dokangu raha e. 5 Dingangu abe kiwul᷊ei sasasangMawu Ruata e, kụ seng nionggọ si kamene kere mangaanạ'E: "Anạ-Ku, pakake wue pakapia-pia těnrongMawu e, dingangu abe kěngkanawo naung'i kamene,kamagengu i Sie lumangehẹ̌ si kamene. 6 Batụu Mawue mạněnro apang taumata kụ ikẹ̌kěndag'E, dingangu iSie mẹ̌gěnggeserẹ̌ si sain-sain kụ niakun'E kere anạ'E."7 Kụ i kamene pěmpěnarimạ bue papahang u Ruata keresěmbaụ těnrong sěngkatau i amang. U sude wue mạdiadikụ anạ tawe papahangeng i amang? 8 Kereu i kamenetawe papahangeng kere kěbị manga rariọ bal᷊ine ini e, utei kamene wal᷊inewe anạ tutune, kaiso kawe anạ su wela.9 I kitẹ e kawe piạ i amang i kitẹ su dunia. I sie mạněnrosi kitẹ mase i kitẹ e mạngadatẹ̌ si sie. Kụ limembo miěbại Amang i kitẹ marohkẹ̌ su sorga e, nal᷊ahẹ u i kitẹ ehinong sauneng kumakoho si Sie tadeạu i kitẹ e mẹ̌biahẹ̌.10 Manga gaghurang i kitẹ su dunia e mạněnro si kitẹ su

IBRANI 12.11–18 684ral᷊ungu tempo piạ kětakenge, tuhụewe su pěndangengi sire kawe mapia. Arawe Mawu Ruata e mạněnro sikitẹ e kawe waugu kapiang kitẹ hala, mědeạu i kitẹ eipakasusi ringang'E. 11 Kahěngang bue, su tempong i kitẹ etẹ̌těnroěng, papahang ene tawe nẹ̌tatal᷊ahino su naungi kitẹ e, kaiso kai makạkasusa. Kai samurine ute, waug'ikitẹ kụ apang seng bọu nitěnroěng tangu, papahangene makapěbẹ̌biahẹ̌ si kitẹ e tụtuhụ kapulun Duata, kụmapěbẹ̌buam pěndangu karal᷊unsemahẹ̌ si kitẹ e. 12 Batụuene tangu ěndaị hengkẹ takiahu nělome e, ringanguhatedẹ̌ko wukunu kụkende ene! 13 Kụ pěmpahundal᷊engkosidutu sural᷊eng matene, tadeakengu laedu kempal᷊ẹ̌ etawe mẹ̌gaghal᷊isa, kaiso kawe sauneng mahunnambangkapiane. 14 Pěmpẹ̌tuměgal᷊ẹ̌ko pẹ̌darame ringangu kěbịtaumata e. Pědeạko kasasusi samatang baugu Mawue. Batụu tawẹu sarang sěngkatau makasilo Mawu ekereu i sie tawe měbiahẹ̌ kerene. 15 Pakatanure wuekumbahang sarang piạu sěngkatau sumẹ̌bang bọu kapiangtatal᷊ěntụ u Mawu e, tadeạu kumbahangbe piạ u makoạkere kalu makạkilu sutal᷊oarang kamene kụ makasahagheringangu makagholang taumata l᷊awọ e kahian daghuse.16 Pakatanure wue u kumbahang piạu mawuang arau piạ utawẹ pandungange su pẹ̌bawiahẹ̌ marohkẹ̌ e, kere nạungkẹ̌koateng i Esau. I sie nẹ̌bal᷊ụ u kal᷊aiakange, tumbạengual᷊ingu kaěng sělamạ. 17 I kamene masingkạu wọu ene iEsau mapulu makahombang al᷊amatẹ̌ ene wọ'i amange,kutẹu i sie kai nisuhudẹ̌. Batụu manilaing dingangu kakiại sie mědẹ̌deạ dal᷊engu měmal᷊ui pẹ̌sasal᷊ane, kai i sieseng tawe nakareạ loahe waugu ene. 18 Manga anạ usěmbaụ tawe riměnta tumatěngo munara sěmbaụ e keretẹ̌tatěngoěng u tau Israelẹ̌ e nạung. I sire tụtatěngoweapang hinong ikẹ̌kasaghipo, kụ kai Wul᷊ud'u Sinai ringanguputunge kụ kararamasage ruděllị e; i sire tụtatěngo

IBRANI 12.19–26 685kararěndung, kasasunaubẹ̌, dingangu rěllang; 19 i sirerụděndengelu wal᷊ěmbengu slompretẹ̌, dingangu ngihẹ̌měbẹ̌bera maihạ. Ene piạ e tau Israel nakaringihẹ̌ ngihẹ̌ene, i sire mědẹ̌dorong sěngapang botonge tadeạu ngihẹ̌ene kuhạ e relaing saụ mẹ̌bisarang sire. 20 Batụu i sireseng tawe makatahang dumaringihẹ̌ laorong ngihẹ̌ene. Batụu ngihẹ̌ ene kai měbẹ̌bera u, "Kěbị apangkụ měnẹ̌nenggehẹ̌ bul᷊ude ini e tawẹ ahane měnsangi sie binatang arau walạewe měnsang i sai lai, harusẹ̌ěntungeng batu sarang pakapate." 21 Apang kụ kinasilontau Israelẹ̌ e mambeng makạtatakụ sarang i Musa enakawera u, "Iạ e natakụ dingangu simal᷊ungkende!"22 Kaiso ral᷊iune, i kamene seng diměnta su wongko'n Siondingangu su soan Mawu Ruata wiahẹ̌ e, kụ kai i Yerusalemsu sorga e ringangkewen manga malạekatẹ̌ e hiwunekal᷊awọe. 23 I kamene němpẹ̌tol᷊e komol᷊ang u ral᷊uasẹ̌ --pẹ̌sasombangengu manga anạ u Ruata mal᷊aiakang e,kụ areng i sire e mạdarol᷊ẹ̌ su ral᷊ungu sorga e. I kameneriměnta mẹ̌těngon Duata e mělahukungu pakụ taumatae. I kamene tụtatěngong kal᷊awọu rohkẹ̌ u taumatamapia e, kụ seng niapakasukụ. 24 I kamene riměntamẹ̌těngon Mawu Yesus, Měnanal᷊oara waugu pẹ̌dariandiwuhu ene; i kamene mẹ̌těngon daha nipakatědọ kụmakaual᷊i apạeweng něngalembong kapiane i kaual᷊i wọurahan Habel. 25 Ual᷊ingu ene pakapapia wue i kamene,kumbahangbe sarang i kamene tawe mapulu rumaringihẹ̌si Sie kapělẹ̌hengetange. I sire kụ apan tawe mapulurumaringihẹ̌ si Sie riměnta su dunia ringangu měhabaruhengetang u Mawu e, tawe makakatal᷊angu watangenge.Dumakeleng kate i kitẹ ini kụ dụdaringihẹ̌ si Sie měbẹ̌berawọu sorga! Kereu i kitẹ tawe mapulu rumaringihẹ̌e, ute mal᷊iwirẹ̌be kereapa i kitẹ e! 26 Su tempo enetangu ngih'E nakapẹ̌gẹ̌gahẹ̌ dunia e. Kai orasẹ̌ ini e i

IBRANI 12.27–13.7 686Sie nẹ̌kědo, "Sěnsul᷊ẹko l᷊ai, Iạ e sarung mapẹ̌gẹ̌gahẹ̌ ewal᷊inewe kětạu runia e, kaiso kawe lai langị e." 27 Bawera,"sěnsul᷊ẹko l᷊ai e" mělẹ̌lahẹ u kaguwạu dunia seng nariadisarung kakiokang dingangu al᷊ingang, tadeạu mal᷊ěmbekate apang tawe makiọ. 28 Ual᷊ingu ene tangu, i kitẹpakitarimakasẹ bue su Mawu Ruata ringangu ual᷊ingu ikitẹ e nakatarimạ bọi Sie kararatuang sěmbaụ kụ taweghuminuẹ̌. I kitẹ e pakitarimakasẹ bue pẹ̌kal᷊iomanengsu Mawu Ruata, pakasasuměllung dingangu piạ takụ e,tuhụewe mẹ̌tatal᷊ahino su kapulun'E. 29 Batụu Ruatangkitẹ e kai mẹ̌sul᷊ungu putung makạhěngisẹ̌.13 1 Pakakakěndagẹ̌ko sidutu i kamene sěmbaụ suwal᷊ine lawọ taumatan Sahani anạ u sěngkatau.2 Abe ghoẹ̌ i kamene měnarimạ u taumata raghị suwal᷊eng kamene. Batụu pẹ̌kakoạ kerene, kai wọunariadi kụ piạ taumata kụ tawe nikahěnganeng kutẹukawe nạung něnarimạu malạekatẹ̌ su ral᷊ungu wal᷊ene.3 Pěmpẹ̌tahěndung apang mạtatahungkụ e, mẹ̌sul᷊ungu l᷊aii kamene kạtatahungkụ sěngkatahungkụ dingang i sire. Kụi sai-saịeweng balạewe koạ i kamene e, pẹ̌tahěndung bueu i kamene mal᷊aing kẹ̌koateng kerene. 4 Pakụ taumata eharusẹ̌ měnodẹ u lulune maadatẹ̌ su hal᷊ẹ̌ u pẹ̌kakawing,u kai ene hakịu pẹ̌sěngkawingang e harusẹ̌ pakasaasěmbaụ su wal᷊ine. Taumata taha pẹ̌sundal᷊ẹ̌ e ringangutaumata nawuang sarung ihukungu Mawu Ruata. 5 Piawepẹ̌bawiah'i kamene pẹ̌kawasaěngu ěnning su roitẹ̌ e,kaiso pěmpẹ̌kětạbeng apang piạ su watangengu. BatụuMawu Ruata e seng něhengetang, "Iạ e tawe sarungmapakawala arau sarung maněntang i kau." 6 Batụu ene ikitẹ e wahani makapẹ̌bera u, "Mawu e kai Mẹ̌tul᷊ungu iạ,iạ e tawe matakụ. Kaia koatengu taumata e si siạ?" 7 Abekiwul᷊ei manga měngangahạ si kamene e kụ mělẹ̌habaruhengetangu Mawu Ruata e si kamene. Kakěllaiko kereapa

IBRANI 13.8–17 687i sire měmpẹ̌biahẹ̌ e, ringangu kereapa i sire měngkairị e,ringangu pěmpẹ̌těnnoko pangangimang i sire e. 8 MawuYesus Kristus e těbewe mẹ̌sul᷊ung, baẹ kal᷊imona, orasẹ̌ini, ringangu sarang marěngụ-děngụ. 9 Kumbahang ikamene mangonggọu loahe su kal᷊awọu haghin těnromakạl᷊aherang kụ makapal᷊idẹ̌ si kamene. Naung i kitẹ eharusẹ̌be toghasengu kapian naungu Ruata e, u kai enee mapia, kumbahangbe kawe ual᷊ingu manga kal᷊awọuatorangu pal᷊ahungkaěng. I sai-sain nạung kal᷊amonae tutuhụ kal᷊awọu atorang ene e tawe makahombangual᷊ine apa. 10 I kitẹ e kai piạ pananěmbaěng i kitẹ sěmbaụpěmamělokangu sasěmba su Mawu Ruata. Dingangumanga imang kụ mětẹ̌tangkiang su ral᷊ungu selongpẹ̌kakal᷊iomanengang, ute tawe wotonge kuminạ sasěmbakạpapěllọ su wowon pananěmbaěng ene. 11 Dahangbinatang kụ isẹ̌sěmba kere laonggọ baugu ipěngampungdosa, kawe nịbawawang imang mawantugẹ̌ e sol᷊ongdal᷊ungu Huang Kasusiange arawe kasuangu binatangene e sẹ̌sane nitongkạ su l᷊ikudu raseng. 12 Kai ual᷊inguene hakịu Mawu Yesus mal᷊aing napohong su l᷊ikudupasěllangengu soa e waugu ipěmurẹ̌si umate wọu rosa eual᷊ingu rahan'E sẹ̌sane. 13 Ual᷊ingu ene tangu mahịe i kitẹe makoạ sol᷊ong anun'E sul᷊ikudu selo e mase manal᷊udẹ̌sasamedẹ̌ sěngkapěnal᷊udẹ̌ dingang'E. 14 Batụu su duniaini e tawẹ apa pẹ̌tatanakeng sarang marěngụ e waug'ikitẹ e; i kitẹ kai mědeạ pẹ̌tatanakeng kụ sarung damahi.15 Ual᷊ingu ene, lumiung Mawu Yesus e, i kitẹ e hinongsidutu mẹ̌dẹ̌dalo Mawu Ruata; u ene kai makoạ keregaghěllị tatarimakasẹ i kitẹ e si Sie kụ isěmbang kitẹe wọu wuạen biwihẹ̌ baugu mẹ̌dalo areng'E. 16 Abekiwul᷊eng mẹ̌koạ mapia e ringangu mẹ̌tatul᷊ung, batụukai ini e manga gaghěllị kụ makal᷊uasẹ̌ naungu Ruata e.17 Pakatatuhụ bue su manga parentang měngangahạ i

IBRANI 13.18–24 688kamene e, ringangu pakasasuměllung bue si sire. Batụu isire e sidutu měnẹ̌nahimata himukud'i kamene, dingangui sire e hinong mẹ̌těngong sasimbang i sire su MawuRuata e. Kamagengu i kamene matuhụ si sire e, ute i siremakapěmunarawe ringangu naung mal᷊uasẹ̌; arawe mạengu tala ute; i sire sarung piạ karal᷊umběhạ e měmpěmunarae kụ ene tawe makapẹ̌barauntu si kamene. 18 Sěnniạbepěmpẹ̌kal᷊iomaneng baug'i kami e, u i kami e mạngiakingunaung i kami e malang, batụu i kami e sidutu mangmapulu mẹ̌koạ ene tuhụewe katul᷊ide. 19 Kụ napal᷊iụewemakapědẹ̌dorong si siạ e sěngapang botonge, tadeạu ikamene měmpẹ̌kal᷊iomanengbeng iạ e. Pẹ̌kal᷊iomanengkotadeạu Mawu Ruata e karimakọ měngkai limembongkal᷊ighạ e mẹ̌bawa si siạ kapia sol᷊ong anung kamene.20 Mawu Ruata e seng namiahẹ̌ Mawung kitẹ i YesusKristus bọu papate. Ual᷊ingu papatene, orasẹ̌ ini e i Sie sengnakoạ Mělal᷊ukadẹ̌ Mawantugẹ̌ si kitẹ manga dombane.Papatene ene mal᷊aing mạněgadẹ̌ pẹ̌dariandi kakalẹ̌nikoạ u Mawu Ruata e ringang'i kitẹ. 21 Mal᷊owọko MawuRuata puěngu karal᷊unsemahẹ̌ e mapakasukụ i kamene eringangu pakụ apang mapapia e ghẹ̌gausang i kamene ewaugu mẹ̌koạ apang kapulun'E. Mal᷊owọko lumiun MawuYesus Kristus e, Mawu Ruata e mẹ̌karadiahang su ral᷊ungi kitẹ e, apạeweng ilẹ̌ěnning'E. Kụ apakaraloko i Kristus esarang marěngụ-děngụ! Aming. 22 Iạ mědẹ̌dorong tadeạui kamene měmpěnaung bue kal᷊awọu sasaku ini e ringangukasasabarẹ̌, batụu suratẹ̌ku ini e tawe tumanị e manandu.23 Kěngkasingkạ bue i kamene u anạ u sěmbaụ i kitẹ iTimous e seng niapasěbang bọu ral᷊ungu tahungkụ e.Kereu i sie seng damahi sol᷊ong tampạku ini e, i sie hědongtakụ paringaneng su tempong iạ mẹ̌wo si kamenesarung. 24 Paul᷊ịkong tabeạ i kami su apang měngangahạ sikamene ringangu su pakụ kawanuan Duata. Tarimạko l᷊ai

IBRANI 13.25 689tatabeạ u manga anạ u sěmbaụ bọu Italia. 25 Mal᷊owọkoMawu e měngal᷊amatẹ̌ si kamene manga anạ u sěmbaụpakụ.

YAKOBUS1 1 Manga anạ u sěmbaụ pakụ dal᷊ohon jamạat'uMawu nakeke su kaguwạu dunia! Tabeạ bọu iạ iYakobus ěllangu Mawu Ruata, ringangu ěllangu MawuYesus Kristus. 2 Manga anạ u sěmbaụ! Kereu i kamenemakạhombang haghi-haghin sasal᷊ukạ, ute měngkailẹ̌ěnnaweng kamene e ral᷊uasẹ̌. 3 Batụu i kamenemasingkạ, u kamagengu i kamene kạtatanabẹ mạngimangsu Mawu e su tempong i kamene kẹ̌kahombangeng usasal᷊ukạ, kụ ual᷊ine ute: i kamene makẹ̌dang. 4 Pakarariagạbue tadeạu kakakědangu naung i kamene e měngkaimạhunnamba sarangkewe i kamene těnga-těngadẹ̌měngkasukụ mase tawe kakawusangu apa. 5 Kereu piạusěngkatau wọu tal᷊oarang kamene e kawe riọ longong, utepẹ̌gausẹ̌ko su Mawu Ruata e i sie, kụ Duata e sarungbeměngonggọu kapapelesa si sie; batụu su taumatapẹ̌sěngkatau e Mawu Ruata seng nangonggọ dingangunaunge mal᷊uasẹ̌ nẹ̌papinunụ u kakěndagẹ̌ e. 6 Kaiso isain měgẹ̌gausẹ̌ e, harusẹ̌be mangimang; u i sie tawewotonge ria-ria. Batụu taumata ria-ria e kai mẹ̌sul᷊unguwělladẹ̌ tẹ̌ukang u anging tamai-ramahi. 7 Taumatakerene tangu něnnane tawe matatuntụ; i sie tawemakaěbạ ual᷊ine apa wọu kěbị apang kinoạ e. Ual᷊ingu enetangu abe pangiral᷊ingu kai makaěbạ apa-apa wọu anunMawu e. 8 (1:7) 9 Tau Sahani apang kasiang e pakaral᷊uasẹ̌bue kereu Mawu Ruata e měhengkẹ i sie. 10 Dingangutau Sahani apang kalạ e pakaral᷊uasẹ̌be lai kereu MawuRuata e mapakasanạ i sie. U taumata kalạ e sarungmapuạ kere wurạu pěpạ. 11 Su tempong matangěllọ esiměbangke ringangu pědise maihạ e, tangu pěpạ e sarung

YAKOBUS 1.12–21 691malolang, kụ burạ e mahondosẹ̌, mase kal᷊aholẹ e sarungmatadise. Kerene lai taumata kalạ e sarung maghạgol᷊ẹ̌su tempong i sie kạpěmunarane. 12 Kariangkamang isain makědang su tempom makạhombang bawodaị. Usarạeng i sie nakararagẹ̌ nẹ̌tatahang su ral᷊ungu wawodaịene tangu, i sie sarung makatarimạu tatendenge, kụkai pẹ̌bawiahẹ̌ nạung seng nikědom Mawu Ruata e sisai-saing kụkěndagu Ruata e. 13 Kereu pẹ̌sěngkatau ekẹ̌kasal᷊ukatengu wawodaị kerene ute, abe pẹ̌berau,"Sasal᷊ukạ ini e asal᷊e kai wọu anun Mawu," batụu Mawu etawe kasasal᷊ukatengu ral᷊aị, dingangu l᷊ai tawe měnal᷊ukạsi sai-sai. 14 Kaiso taumata e kẹ̌kasal᷊ukateng kereu i siewẹ̌bol᷊engang dingangu wẹ̌bitaugangu ěnning e ral᷊akị.15 Bọu ene, kamagengu ěnninge ral᷊akị ene tuhukang,ute měhanạ u rosa; kụ kamageng u rosa e naghurangke,ute katewe papate aị e. 16 I kamene piawe kaakal᷊eng, eimanga anạ u sěmbaụku ikẹ̌kěndagẹ̌! 17 Apang gaghěllịmapapia ringangu paporoseěng masasukụ e darěntane kaiwọu sorga, nipakatěntungu Ruata, Něndiadi pakụ tualagẹ̌su l᷊angị. I Sie kai Ruata ta mẹ̌bawal᷊ui, ringangu tawe laimakakarěntang kararěndung. 18 Kai ual᷊ingu kapulun'Ehala i Sie napakariading kitẹ manga anạ'E ual᷊ingukatěngadu hengetang'E. I Sie měkẹ̌koạ kerene tadeạu ikitẹ e makahombang tampạ kal᷊ěnggihange wọu pakụdiadikang'E. 19 Pakakakěllai wue ini e pakapia manga anạu sěmbaụ ikẹ̌kěndagẹ̌! Sěngkatau-sěngkatau e měngkaipakasasahawụ dumaringihẹ̌, kaiso pakatěmudẹ̌ mẹ̌beraringangu pẹ̌ngkědang bue mẹ̌pědu. 20 U taumata pědue tawe makakoạ munara mapia, kụ makal᷊uasẹ̌ naunguMawu e. 21 Ual᷊ingu ene tangu, hipeko kal᷊awọu apang lulumaral᷊amuhụ dingangu ral᷊akisẹ̌ e. Daekengkong kasasanạunaung, bawera nisuangu Ruata e su naung i kamene,batụu wawera ene kai makạtoghasẹ̌ pěngangambang

YAKOBUS 1.22–2.4 692si kamene. 22 I kamene kěngkakoạko tumatuhụ apanghengetangu Ruata, kumbahang kětạeng dumararingihe,batụu kai makạakal᷊ẹ̌ batangeng i kamene. 23 I saingmakạdingihẹ̌be hengetang u Mawu kaiso tawe mẹ̌kakoạene, ute kai mẹ̌sul᷊ungu taumata kapẹ̌mẹ̌mandane ghanesu kasěnaěng. 24 Sarạeng i sie nakasilọ e mapia-piawatangenge, mase rimal᷊engke kụ apidu niwul᷊eng ganeměnsang kai kerea nạung kakakoạ e. 25 Torat'u Mawue nasukụ dingangu piạ kuate mapakal᷊iwiru taumata.Kụ i sain měnẹ̌naněsui ringangu měnẹ̌naungbe mapiaringangu mẹ̌děndal᷊engben toratẹ̌ e, kụ bal᷊inewe kětạengdumararingihe kụ bọu ene kawe niwul᷊eng ene, utei sie sarung al᷊amateng u Mawu sural᷊ungken pakụmunara kẹ̌koateng e. 26 Kereu pẹ̌sěngkatau makạpěndangbatangenge maagama, kaiso wěgawe mangědahẹ̌ lilane e,ute i sie mạngakal᷊ẹ̌ batangenge; pěngangagaman tau enee tawẹ kěhase. 27 Pěngangagama wurěsi ringangu tutunetumuhụ ngirang'u Mawu Ruata, ute kai: mẹ̌tul᷊ungumanga rariọ kasisi ringangu manga wawine wal᷊u su sigěsại sire, ringangu mědẹ̌dariagạewelain batangeng tadeạukumbahangbe ipakagholọu dunia ini.2 1 Manga anạ u sěmbaụku! I sain mạngimang su MawuYesus Kristus, Mawu Kawantugange, kumbahangbei kamene mapẹ̌dal᷊ahaen taumata kụ kai měmẹ̌milegha. 2 U kereu piạ sěngkatau kalạ mělẹ̌luhen sinsingbul᷊aeng dingangu pakeange mal᷊ěnggihẹ̌ kụ diměnta sukomol᷊ang i kamene, bọu ene riměntako l᷊ai sěngkataukasiang něluhen pakeange naghaghonaị, 3 tangu i kamenekawe limembong kaadate su tau pakeange mal᷊ěnggihẹ̌e. I kamene kai manga mẹ̌bera si sie, "Tuang! Kaiangkosu kadera mal᷊ěnggihẹ̌ ini e." Arawe su tau kasiang utei kamene kawe měmpẹ̌berau, "Darisịko paise," arau"Kaiangko wawa su masanạ e." 4 Ual᷊ingu pẹ̌kakoạ kerene

YAKOBUS 2.5–15 693tangu, i kamene seng nẹ̌koạ pẹ̌dal᷊ahaedẹ̌ sutal᷊oarangkamene ringangu měngẹ̌ngarěgan taumata e tụtuhụněnnang kamene mal᷊amuhụ. 5 Pěmpẹ̌tahěndungko, ikamene manga anạ u sěmbaụ ikẹ̌kěndagẹ̌! Tau kasiang sudunia ini e, nipilen Duata apakạkalạ su pěngangimang.Taumata ene sarung makoạ dal᷊ohong kawanuanDuata mẹ̌sul᷊ungu nikědon Duata su taumata apangkụkěndag'i Sie. 6 Kai i kamene maal᷊ạ be měmpạnamedẹ̌taumata kasiang e, sěmbal᷊iau kawe makakalạ eměmpạnědạ i kamene ringangu mạnuhudi kamene sol᷊ongpěnggaghutaěnge. 7 Seng i sire ene měmpělẹ̌hodatẹ̌areng mawantugẹ̌ e niraekang i kamene wọu anun Duata!8 I kamene měmpẹ̌kẹ̌koạbe katul᷊idẹ̌ e kereu i kamenemẹ̌děndal᷊engben torat'u kararatuang kụ kẹ̌kaẹ̌bakengsu ral᷊ungu Bukẹ̌ Susi ini: "Kěndagu sěndinganengutaumata e kerẹewe lai kuměndagu watangengu e." 9 Kaikereu i kamene kawe mạmile gha ute, i kamene kaiměmpědẹ̌dosa, kụ torat'u Mawu e mělẹ̌lahẹu i kamenekai lụlampa ta. 10 I sain lumampa piạu sěmbaụ bọu pakụtang Mawu e ute limampa kěbị. 11 U i sain něhengetang,"Kumbahang mawuang," i Sie lai něhengetang u,"Kumbahang mamate." Kụ kamagengu i kamene tawenawuang, o kawe namate, tangu i kamene mal᷊aingrumal᷊ampa tang Mawu e. 12 Pěmpẹ̌berạe ringangupěmpẹ̌koạ e kere taumata kụ sarung gutaěng tuhụ tangMawu e kụ makal᷊iwirẹ̌ taumata. 13 U Mawu Ruata e tawemanodẹu tatal᷊ěntụ e si sain běgang tatal᷊ěntụ. Kaisotatal᷊ěntụ e limemboweng katoghase wọu pělahukunge!14 Manga anạ u sěmbaụ! Apa wue gunane taumatamẹ̌berau, "Iạ e taumata mạngimang," kereu i sie tawemanodẹu kakanoạ e? Botonge pangangimang kerenemakaambang si sie? 15 Kereu sěngkatau wọu manga anạ usěmbaụ tamba pangangimang měgẹ̌gausẹ̌ pakeang arau

YAKOBUS 2.16–25 694nikakawusangu laidopẹ̌ měllo-měllo e. 16 Apạ e gunane kụi kamene mẹ̌bera si sie: "Pěmpěluhẹ e pakeang i kamenepakatukusẹ̌ dingangu pěmpẹ̌kaěngke pakaral᷊aedẹ̌!" --kereu i kamene tawe měmpěngonggọu apang gẹ̌gausangegunang ipẹ̌biahẹ̌ e? 17 Kerene lai taumata mạngimang,kereu tawe ilahẹ su kakanoạ tangu, pangangimang enee tawẹ gunane. 18 Aramanung piạ u mẹ̌bera, "Piạbentaumata mạngumbala su pangangimange ringangu piạul᷊ai mạngumbala su kakanoạ e." Iạ e sarung sumimbangu, "Todẹko si siạ kereapa taumata makapěnaghuangpangangimang tawẹ kakanoạ e ringangu iạ e sarungmapakal᷊ahẹ dingangu kakanoạ u iạ e kai mạnaghuangpangangimang." 19 I kamene mạngimang u Ruata ekětạbeng sěmbaụ arau ěng? Kụ, manga setang e mal᷊aingmạngimang hakịu i sire kụkendeng takụ! 20 I kamenemambeng bodokẹ̌! Kụ apa měnsang hinong ipakal᷊ahẹsi kamene u tawẹ gunane piạ pangangimang kụ tawẹkakanoạ e? 21 Kakěllạewe si Abraham i upung i kitẹ. I sienitarimạbe mapia kahian Duata ual᷊ingu kakanoạ e kụ sutempong i sie něnarakang i Ishak, anạ e, su Mawu Ruatasu pananěmbaěng. 22 Sini e nal᷊ahẹ u pangangimangeharusẹ̌ ilahẹ dingangu kakanoạ tadeạu masukụ. 23 Ene utesěndal᷊engu ayetu Bukẹ̌ Susi e, "I Abraham mạngimangsu Mawu Ruata, kụ ual᷊ingu pangangimange tangu Ruatae něnarimạ i sie mẹ̌sul᷊ungu taumata měkẹ̌koạ kapulunDuata." Kai ual᷊ingu ene hakịu i Abraham nisěbạ, "HapịuMawu Ruata". 24 Kụ nal᷊ahẹ e ini, u taumata kụ nitarimạ uRuata mapia ual᷊ingu apan nikoạ e, kụ bal᷊inewe kětạengual᷊ingu pangangimange samatang. 25 Kakěllạe lai siRahab, bawine tahapẹ̌sundal᷊ẹ̌ ene. I sie nitarimạ u MawuRuata e mapia ual᷊ingu kakanoạ e, kụ piạ i sie něnarimạ umẹ̌kakakoto tau Israelẹ̌ e, su wal᷊ene ringangu nẹ̌tul᷊ung isire nipatal᷊ang u watangeng i sire e wọu ral᷊eng bal᷊ine.

YAKOBUS 2.26–3.11 69526 Kụ kerẹewe wadang kụ tawẹ rohkẹ̌ e ute kai wadangnate, kerene lai pangangimang tawẹ kakanoạ e ute kaipangangimang nate.3 1 Manga anạ u sěmbaụ! Abe raral᷊awọ bọu i kameneměngkakoạ mananěnro. I kamene masingkạ u ikitẹ apang něngkakoạ mananěnro e sarung ihukunglimembong kahěgise wọu taumata wal᷊ine. 2 I kitẹ kěbịe masau su sul᷊ene mẹ̌bal᷊insuhụ u pẹ̌kakoạ sal᷊a. Arawetaumata kụ tawe něsẹ̌sal᷊a su wawera e, i sie kai taumatanasukụ, kụ makạědahẹ̌ batangenge. 3 Kereu i kitẹ měhosẹtal᷊ing mohong u kawal᷊o tadeạu i sie tumol᷊ewe kapulungkitẹ e, tangu i kitẹ e makakoạ bue měngul᷊ing badangukawal᷊o e. 4 Kakěllạ e lai kapal᷊ẹ̌ e. Maningbe kapal᷊ẹ̌ ekereng kasariane kụ lantoěngu anging mal᷊aihạ e, kai i siemang kẹ̌kawaleleng u ul᷊ing dararidị e, tuhụewe kapulummananaghurihine. 5 Kerene lai lilang kitẹ e, maningbelilang kitẹ dararodọ e kaiso kawe makạpangobotu hal᷊ẹ̌gaghaghuwạ e. U kakěllạe wue kereapa kasariang kěhue, u kai mang matutungu putung dararidị e. 6 Lila emẹ̌sul᷊ungu putung. Su wadang i kitẹ e, i sie nakoạ keresimbul᷊u kararal᷊akisẹ̌ mạngekeng kararal᷊akisẹ̌ su kạguwạuwadang i kitẹ e. Kahian putungu naraka e, i sie makạkaraẹkaguwạu pẹ̌bawiah'i kitẹ e. 7 Kěbị haghim binatangdul᷊u ringangu manụ u winalangeng, binatang tụtondo,ringangu kinạ ikẹ̌kaharo, kụ sembeng nịlaharong taumata.8 Kai arawe lilan taumata e tawe ikal᷊aharong sai-sai. Lilae kai ral᷊akisẹ̌ dingangu tawe ikaal᷊ạ baharia, napenẹ urarone makạpate. 9 Lila e ikapẹ̌berang tatarimakasẹ i kitẹe su Mawu ringangu i Amang i kitẹ e, ringangu mal᷊aingikạpangane sěndinganeng taumata, niriadi muhụ awẹ uMawu Ruata e. 10 Bọu mohong sěmbaụ e sasěbangenguwaweran tatarimakasẹ dingangu l᷊aane. U hinong bal᷊inewekerene! 11 Měnsang piạ simbul᷊u akẹ mapạsal᷊iwěbudu

YAKOBUS 3.12–4.2 696akẹ tawagẹ̌ dingangu akẹ mapaị bọu simbul᷊ẹ̌ sěmbaụ?12 Manga anạ u sěmbaụ, kalun ara e tawe něbẹ̌buanzaitun, dingangu kalun anggorẹ̌ e tawe něbẹ̌buan ara.Simbul᷊u akẹ mapěhadẹ̌ e tawe mapasěbangu akẹtawagẹ̌. 13 Kereu piạu wọu i kamene pelesa ringangumawudi, i sie panodẹkong kapiane mẹ̌biahẹ̌ dingangumẹ̌koạ munara mapapia, rẹ̌děndinganengu kasasanạunaung dingangu kapapelesa. 14 Arawe kamagengu ikamene kawe sụsingking, naunge matědụ, mạnuntụmạngapia watangeng e, ute abe lesạ u kapapelesakerene, ual᷊ingu kakakoạ kerene ute kai mẹ̌sul᷊ungu ikamene měmẹ̌mal᷊intuị katěngadu hengetangu Mawu e.15 Kapapelesa kerene ute asal᷊e wal᷊inewe wọu sorga. I siekai wọu dunia asal᷊e, wọu abul᷊ing taumata ringangu wọusetang! 16 Su apang piạ pẹ̌sasasingking dingangu tabietusamatang kụkěndagu watangeng hala ute, sene mal᷊aingkaěbakeng piạ pẹ̌sasilontahẹ̌ dingangu haghing kakanoạdal᷊akisẹ̌ e. 17 Arawe taumata mạnaghuang kapapelesae kụ asal᷊e kai wọu marangẹ, kahumotong-motongangetangu i sie susi, bọu e maghighilẹ̌, masahimbuluang,dingangu mararingihẹ̌. I sie napenẹ u kakěndagẹ̌ dingangumakạual᷊i kakanoạ mapapia, tawe mananumběka ringangutawe měmamělle. 18 Mamben těngadẹ̌ u kapapia e kaiwuam bineng pẹ̌darame nisuang u taumata puluang supẹ̌darame!4 1 Kai wọu apa asal᷊u pakụ pẹ̌sasilontahẹ̌ dingangupẹ̌bawawul᷊o sutal᷊oarang kamene? Kai wal᷊inewe wọukal᷊awọu ěnning i kamene kụ měngkai hanesẹ̌ měsẹ̌sekẹ suwatangeng i kamene mědeạu makawatụ kapulun dunia! 2 Ikamene mẹ̌měnning, kaiso i kamene tawe nakahombang,hakịu i kamene tawe makahombang apa rẹ̌deakengi kamene hakịu i kamene měmpẹ̌bẹ̌bul᷊o ringanguměmpẹ̌kẹ̌kakoka. I kamene tawe makahombang apa-apa,

YAKOBUS 4.3–11 697watụ u i kamene tawe němpẹ̌gausẹ̌ su Mawu Ruata.3 Dingangu manimbe lai i kamene sembeng němpẹ̌gausẹ̌e, kaiso i kamene mambeng ta nakahombang, batụumonang gaghaus'i kamene e kai nẹ̌sal᷊a; batụu apanggẹ̌gausang i kamene e kai ipạhimatụ ěnning i kamenehala. 4 I kamene e kai taumata tạ saane! I kamene kaiwěga mạeng u i kamene mẹ̌dal᷊ahapị u dunia e, ute ikamene kawe rumokạ Duata? Kụ i saing mẹ̌dalahapị udunia ini, i sie mapakariading batangenge rokạ u Ruata.5 Abe pěngumbala u kai tawẹ mangal᷊ene baweramBukẹ̌ Susi e angkuěng, "Su ral᷊ungu watangeng i kitẹ eMawu Ruata e napẹ̌tanạu Rohkẹ̌ ěnninge matoghasẹ̌ e."6 Manilaing kerene, kai tatal᷊ěntụu Mawu e kụ nionggọ sikitẹ e něngalembong katoghase wọu ěnning rohkẹ̌ i kitẹe. Kai ual᷊ingu ene hakịu su ral᷊ungu Bukẹ̌ Susi e mal᷊aingkạbawohẹ, "Duata e rụdokạ taumata maobotẹ̌, arawewaugu apang masasanạ naunge tangu Ruata e kụkěndag'isie." 7 Ual᷊ingu ene tangu, pěmpẹ̌těngkasěllungko suMawu Ruata dingangu rokateko setang e, kụ i sie sarungtumal᷊ang bọu anung kamene. 8 Lẹ̌haungko su Mawu Ruatakụ Duata e mal᷊aing sarung humaung si kamene. Burěsikol᷊imang kamene e, ei kamene taumata waradosa e!Dingangu pakalangko ral᷊ungu naung i kamene e, apangnaunge mělẹ̌lelang! 9 Pěmpẹ̌sasěsilẹ̌ko kahěnga-hěngang,pěmpẹ̌sangị dingangu lẹ̌lahunsusa; pal᷊ahul᷊ěgeng kamenewal᷊uiko koạ dal᷊umpasiang! 10 Pěmpẹ̌těngkasanạkonbatangeng i kamene su těngon Mawu, tangu Mawusarung mapakarangẹ i kamene. 11 Manga anạ u sěmbaụ,kumbahang měngkai mědẹ̌dal᷊aheghesẹ̌ arau mapẹ̌sal᷊angsěmbaụ dingangu wal᷊ine. I sain měngkawe mělẹ̌heghesẹ̌dingangu mapẹ̌sal᷊ang anạ u sěmbaụ e lawọ tau Sahani e,ute i sie mělẹ̌heghesẹ̌ dingangu mapẹ̌sẹ̌sal᷊ang hengetanguMawu e. Dingangu kereu i kamene mapẹ̌sal᷊ang hengetang

YAKOBUS 4.12–5.4 698u Mawu, mangal᷊ene ute, i kamene tawe tumatuhụ mangahengetang ene, ringangu katewe makoạ mělahukunguhengetange. 12 Sěmbal᷊iau kai kětạeweng sěngkatau piạkawasane měhukungu taumata ringangu měnggaghutataumata e. I Sie kai Ruata kawasa mapakasal᷊amatẹ̌dingangu mapakawinasa. Kụ kai i sai i kamene tangu,hakịu i kamene mapulu mapẹ̌sal᷊ang lawọ sěndinganengue? 13 Manga anạ u sěmbaụ apang němpẹ̌berang: "Ělloini arau rịěllo i kami e sarung mẹ̌buạ sol᷊ong soa ini-ini,kụ deng mẹ̌tanạ sene sěntaung karěngụ e mahumbal᷊ụ,mẹ̌deạewe roitẹ̌" -- kụ pěmpẹ̌daringihẹ̌ko sasasaku ini.14 Apang kụ mariadi su ral᷊ungu pẹ̌bawiahi kamene riěllo e,i kamene hala e mal᷊aing běga! I kamene e tumbạeng kerepu ikasilo sěngkarial᷊ẹ̌, bọu ene mapuạ tadịe. 15 Hinonei kamene kai mẹ̌bera kerei, "Kereu Mawu mapakawalai kami e sarung mẹ̌biahẹ̌ kụ mẹ̌koạ ini arau ene." 16 Kaiarawe orasẹ̌ ini e i kamene kai maobotẹ̌ dingangu mal᷊ansị.Kěbị bisarang lansị kerene e, kai nẹ̌sal᷊a. 17 Ual᷊ingu enetaumata masingkạ u apang mapia e kụ hinong koatengekutẹu kawe tawe kakoatenge, tangu tau ene nẹ̌dosa.5 1 Manga anạ u sěmbaụ apang kalạ! Pěmpẹ̌daringihẹ̌kosasasaku. Pěmpahunsangị dingangu pěmpẹ̌kěndungu i kamene sarung makahombang sigěsạ! 2 Kakakalạ ikamene seng nahenẹ. Pakeang i kamene seng nasuengkinạ e su uane. 3 Bul᷊aeng dingangu sal᷊akang kameneseng natukusu taine; kụ taine tangu sarung makoạ sahidirumokạ si kamene ringangu sarung kumaěng gẹ̌singkamene kere putung. I kamene seng němpangěmmungarětạ su ěllo kasamuriange. 4 I kamene tawe němpamaehẹ̌sasewang mělahěnsinuang bael'i kamene. Kụ daringihekororong i sire! I sai-sain měmpạměnsạ bael'i kamene,měngkate ghụgahiorọ u mědẹ̌dorong tul᷊ung, kụ kakahiorọi sire e seng nikaringihu Mawu Ruata Makawasa.

YAKOBUS 5.5–13 6995 I kamene seng němpẹ̌biahẹ̌ masorogạ, dingangunakateěng kawawusang dunia ini. I kamene al᷊ingkaimětẹ̌těngkatawang batangeng měngẹ̌ngampal᷊ẹ̌ ěllongpamamotọ e. 6 I kamene němpěhukung dinganguněmpěmate taumata tawẹ sal᷊ane, kai i sire tawe rimokạsi kamene. 7 Ual᷊ingu ene, pakakakědang manga anạ usěmbaụku, sarang Mawu e ruměnta. Kakěllạ e kereapakararage sěngkatau mělahěnsinuange mělẹ̌hědo sarangěntanane měngonggọu ghẹ̌sine maarěga si sie. Kụměngkai mararagẹ̌ i sie rụdal᷊ahědo tahing musungukalalolang dingangu tahing musungu mẹ̌burạ. 8 Kụ ikamene pakakakědangko l᷊ai ringangu pěmpanoghasẹ̌koral᷊ungu naung'i kamene, u ěllon darěntang Mawu e sengmasandigẹ̌. 9 Kumbahangbe měmpẹ̌kurubụ dingangumětatatokeng sal᷊a, tadeạu i kamene tawe ihukunguMawu Ruata. Pẹ̌tahěndung! Mělahukunge seng dụdarisịsu těngon tukadẹ̌ kụ seng masarạ marěnta. 10 Manga anạu sěmbaụ, pẹ̌tahěndung manga nabi kụ měmpẹ̌bẹ̌bisararingangu arengu Mawu. I sire kai mararagẹ̌ dingangumakakědang su sigěsạ. Kụ pěngal᷊ạko si sire makoạpẹ̌tatěnoěng. 11 I sire isěsẹ̌bạ maral᷊unsemahẹ̌ batụu i siremakakědang. I kamene seng nakaringihẹ̌ kereapa kasabarei Ayub, dingangu i kamene masingkạ u kereapa wueMawu e kụ pangěnsueěnge něngal᷊amatẹ̌be si sie. BatụuMawu e měngkai matal᷊ěntụ dingangu kerẹeng kapianenaung'E. 12 Limembong kasariaěnge ute kai: Kumbahangmẹ̌salu, waẹbe maněbọ l᷊angị, arau l᷊ai maněbọ ěntana,arau walạewe mẹ̌salun sasalu wal᷊ine. Měngkate pẹ̌berau "Ore" kereu monan'u e kerene wue, ringangu "Tala"kereu monan'u e wal᷊inewe kerene; tadeạu i kamenee kumbahang kaěnsakeng u hukumang kahian Duata.13 Kereu sutal᷊oarang kamene piạ u lụl᷊ahunsusa, utemapiawe i sie pẹ̌kal᷊iomaneng. Kereu piạ u lụl᷊uasẹ̌ e, ute

YAKOBUS 5.14–20 700mapiawe i sie pẹ̌kantarị pẹ̌dalo Ruata. 14 Kereu piạ umasakị, ute mapiawe i sie pẹ̌kui manga těmbonang ujamaatẹ̌. Dingangu kěnangko manga těmbonange enemẹ̌kal᷊iomaneng i saing masakị ene ringangu měmuhanglana ringangu arengu Mawu. 15 Kakal᷊iomaneng iwẹ̌bunạsu Mawu ringangu pangangimang matoghasẹ̌ e, sarungmakakaul᷊e masasakị, dingangu mangampungbe pakụdosa kinoạ e. 16 Ual᷊ingu ene, pěmpẹ̌papangakungkongpẹ̌sasal᷊a lawọ i kamene, ringangu pěmpẹ̌kakal᷊iomanenglawọ i kamene, tadeạu i kamene ipakaul᷊e wọu kasasakị.Kakal᷊iomaneng i sain tụtuhụ kapulun Duata e, mambengmasaria kawasane. 17 I Elia, mal᷊aing taumata mẹ̌sul᷊ungi kitẹ. I sie měkẹ̌kal᷊iomanembeng kasěllahu ral᷊ungunaunge tadeạu tawe rumasehẹ̌ e, tangu tawe rimasehẹ̌gěnnangu těllu taung ěnnungu wul᷊ang. 18 Mase i sienẹ̌saụ e nẹ̌kal᷊iomaneng tangu langị e naparaseheng tahihakịu ěntana e nẹ̌gěllịeng lai ghěsine. 19 Manga anạ usěmbaụku! Kereu wọu i kamene piạu sěmbaụ kụ sembentawe tumatol᷊e lai těnrong Duata, bọu ene sěngkataulai wal᷊ine napẹ̌bal᷊ị u tau ene kạpia e su Mawu Ruata,20 pẹ̌tahěndungko ayetẹ̌ ini: Taumata apang nakapamal᷊ịu taumata waradosa wọu ral᷊enge nẹ̌sal᷊a e, taumata enenapakasal᷊amatu diwang tau waradosa e wọu papateringangu makạkaual᷊i rosang taumata lawọ e gěllirambengkal᷊aampung. Adat'i kami, Yakobus

1 PETRUS1 1 Manga anạ u sěmbaụ umatẹ̌ pinilen Mawu Ruata, kụnasawuhẹ̌ surarạganeng su wanuan Pontus, Galaa,Kapadokia, Asia ringangu Binia! Iạ e i Petrus, darolohang'iYesus Kristus, měkẹ̌kahumangu mal᷊owọko Mawu Ruatae měngonggọu al᷊amatẹ̌ dingangu karal᷊unsemahẹ̌mẹ̌dẹ̌dal᷊embo si kamene. I kamene e seng nipile nariadiral᷊ohon jamạat'u Mawu natuhụ suhingidu Ruata i Amang.Dingangu Rohkẹ̌ u Ruata e napakariading kamene jamaatẹ̌susi, nihae waugu Ruata, tadeạu i kamene tumuhụ si YesusKristus ringangu iapakasusin dahan'E. 2 (1:1) 3 Mahịe i kitẹmẹ̌dalo Ruata, i Amangu Mawung kitẹ i Yesus Kristus! I Sieměngkai kụkěndagi kitẹ hakịu ene i Sie něngonggọ si kitẹpẹ̌bawiahẹ̌ buhu, dingangu napẹ̌bangung i Yesus Kristuskapia wọu kapapohonge. Kai ini e nakatoghasẹ̌ pělaharapikitẹ. 4 I kitẹ mělẹ̌harapẹ̌ mědeạu makapěmusakạ kal᷊awọual᷊amatẹ̌ kụ seng niriahin Duata waugu umat'E, mangal᷊enekal᷊awọu al᷊amatẹ̌ mạdaresọ su sorga, hakịu tawemal᷊ahenẹ, arau tamawawuhụ dingangu tạ turạ e. 5 Kěbịene kai waụgi kamene, ual᷊ingu pangangimang i kamene suMawu Ruata e. Tangu i kamene kai rẹ̌diagatengu kawasanDuata e, tadeạu i kamene makatarimạbe kasasal᷊amatẹ̌seng mạdariahi sarung iapakal᷊ahẹ su ěllo pangěnsueěnge.6 Ual᷊ingu ene ute, pakaral᷊uasẹ̌ko i kamene, maningbeorasẹ̌ ini e kạdodọ tempo e reng rụl᷊ahunsusa e watụu i kamene kawe makạhombang haghin sasal᷊ukạe. 7 Timonane ute kai pělahekangu měnsangbekahěnga-hěngang i kamene e mạngimang su Mawuarau tala. Bul᷊aeng kụ mahenẹ̌ e mal᷊aing wẹ̌banikatenguputung. Kerene pangangimang i kitẹ e kai něngalembong

1 PETRUS 1.8–15 702kaarěgane wọu wul᷊aeng, kụ mal᷊aing harusẹ̌ banikatengtadeạu matoghasẹ̌. Kụ ual᷊ingu ene i kamene e sarungdaloěng dingangu lẹ̌lahunggeětang dingangu iapakarangẹsu tempọen darěntan Yesus kapia. 8 I kamene e kụkěndag'iSie, maniweng nạung kal᷊amona e i kamene e tawenakasilo. Dingangu i kamene mạngimang si Sie maningbeorasẹ̌ ini e i kamene tawe nakasilo. Kai ene hakịu i kamenee mạhul᷊uasẹ̌, dingangu makạpěndang dal᷊iagẹ̌ masariata ikawera. 9 Batụu monam pangangimang i kamenee seng kinarangang, kụ kai kasasal᷊amat'u himukudikamene e. 10 Kasasal᷊amatẹ̌ ini e kai tẹ̌kang dingangusẹ̌sẹ̌suiangu manga nabi e, ringangu i sire e mạněbal᷊utatal᷊ěntụ u Ruata e sarung mawuạ si kamene e. 11 I siree mẹ̌naněsui měnsang kereapa wue ringangu angerẹtempone hal᷊ẹ̌ ene mariadi, kere ipẹ̌sẹ̌sasěbạu Rohkẹ̌i Kristus kụ seng ene su ral᷊ungu naungu watangeng isire. Su tempo ene Rohkẹ̌ e nanẹ̌bal᷊u haghin sigěsạ kụkahombangeng i Kristus ringangu mạanung kawawantugekụ makarol᷊osẹ̌ e sarung si sire. 12 Su manga nabi eneMawu Ruata e něhabarẹ̌ u apang kinoạ i sire wal᷊inewewaugu pandungang i sire, kaiso kawe waugi kamene.Kụ kěbịewe apang kinaringih'i kamene mal᷊ahẹ bọumělahabaru Injil'i Yesus Kristus. I sire mělẹ̌habaru ene sikamene ute kai ringangu kawasan Rohkẹ̌ u Ruata niroloh'Ewọu sorga. Orelai manga malạekatẹ̌ e mal᷊aing mapulumakakasingkạu habarẹ̌ ikẹ̌keken sire ene. 13 Ual᷊inguene, pakarariagạko i kamene. Pakaral᷊ěndị dingangupěmpěharapẹ̌be pakanalung su tatal᷊ěntụ sarungmawuạ si kamene su tempon i Yesus sarung duměnta.14 Pakatuhụko su Mawu Ruata, kụ kumbahang měngkaitụtuhụ kapulun biahu nạung kal᷊imona těntal᷊angbe wẹ̌ganMawu Ruata. 15 Su sěmběkane, kaiso pakasusiko su pakụapang koatengu, kerẹewe lai Mawu Ruata e nẹ̌kui si

1 PETRUS 1.16–24 703kamene e kai susi. 16 Su ral᷊ungu Winohẹ Susi kạbawohẹ u,"Pakasusiko i kamene, u Iạ e kai susi." 17 I kamene mẹ̌sěbạDuata e kai i Amang su tempong kamene mẹ̌kal᷊iomanengsi Sie. Kụ Duata ene kai něhukungu taumata tuhụewekakanoạ u sěmbaụ-sěmbaụ tawe měmamile ghahị.Ual᷊ingu ene ute karěngụewen bẹ̌dang ene su dunia inie, ute i kamene pěmpěmantugẹ̌ko Mawu Ruata e sural᷊ungu pẹ̌bawiahu. 18 I kamene e masingkạ u apa sengpiněmaehẹ̌ baugu karal᷊iwir'i kamene wọu pẹ̌bawiahẹ̌tạ kahumpakenge seng niẹ̌king'i upung gaghurang ikamene. Bawaehe wal᷊inewe apang mahenẹ, kere sal᷊akaarau wul᷊aeng, 19 kaiso kawe sěmbaụ arětạ kaarěgaěnge;kụ kai watangeng'i Kristus sẹ̌sane nakoạ kere rumbanisarakang su Mawu Ruata e tawẹ sěngkul᷊e ringangu tawẹturạe. 20 I Kristus nipilen Duata e reng dongkeng duniatawẹ nạdiadi. Kụ su tempo kakạdanineng manga ěllopěhěpusangu dunia ini e, i Sie ruměnta su dunia e tadeạui kamene maambang. 21 Kai wọu anun Sie e i kameneharusẹ̌ mangimang su Mawu kụ seng napẹ̌bangung iSie kapia wọu kapapohonge ringangu mapạkawantugẹ̌.Kụ kai Ruata e pạngimangeng i kamene ringangu kai suMawu Ruata e lai pěmanggilangu pělaharap'i kamene.22 Ual᷊ingu i kamene kawe masaa su těnron MawuRuata ute i kamene hinong mẹ̌těngkawurẹ̌sing batangengdingangu i kamene hinong kuměndagu l᷊awọ taumatamạngimang dingangu karal᷊uasẹ̌. Ual᷊ingu ene tangu ikamene e pẹ̌kakakěndagẹ̌ko sěmbaụ dingangu wal᷊ine eringangu kasěllahu naungu. 23 Batụu limiung hengetang'uMawu Ruata kụ biahẹ̌ dingangu kakalẹ̌ e, i kamene sennikoạ taumata wuhu kụ bal᷊inewe piněhanạ u taumata,kaiso kawe wọu i Amang kakalẹ̌ e. 24 Su ral᷊ungu WinohẹSusi mạbawohẹ kere ini, "Pakụ taumata e tabidạurěmpugẹ̌, dingangu kěbị kawantugẹ̌ e tabidạu wurạu

1 PETRUS 1.25–2.8 704rěmpugẹ̌. Děmpugẹ̌ e mạlolang, dingangu wurạe laimạhondosẹ̌; 25 arawe hengetangu Mawu e mang tatapẹ̌sarang marěngụ-děngụ." Hengetange kai Injilẹ̌ kụ sengnihabarẹ̌ si kamene.2 1 Batụu ene, ute hipẹ e kal᷊awọu kararal᷊aị bọuwatangengu; kumbahang měngkai mělinga; ringangukal᷊awọu haghin pěmamělle. Kumbahang sumingkingdingangu kumbahang měhinakang bal᷊ine. 2 Kěnangko ikamene kěngkakoạ kere manga rariọ buhu piněhanạ,měngkai hanesẹ̌ mạdoun susu marohkẹ̌ tạl᷊aụe.Dingangu kerene i kamene sarung tumendang dinganguiapakasal᷊amatẹ̌. 3 Su ral᷊ungu Winohẹ Susi mạbawohẹkere ini, "I kamene seng nakapěndang hala kereapakapian Mawu e." 4 Batụu ene, děntạ e su anun Mawu, iSie kai tabidạu watu wiahẹ̌, batu kụ nirěmmẹu taumataual᷊ingu tawẹ gunane, kaiso pinilen Duata e kai kerewatu maarẹ̌ga. 5 I kamene e kai mẹ̌sul᷊ungu mangawatu wiahẹ̌. Tangu i kamene kěngkapuluko ipělangingBanalan Duata kụ paněmbaěngu sasěmba marohkẹ̌.Kamageng kerene ute i kamene měngkakoạbe mangaimang, měbẹ̌biahẹ̌ sěmatang baugu Ruata ringangu wọuanun Yesus Kristus e maněmban sasěmba mararohkẹ̌e makạl᷊ahimpulu Mawu Ruata e. 6 Ual᷊ingu su ral᷊unguWinohẹ Susi mạbawohẹ kere ini, "Iạ e kai seng němilebatu sěmbaụ maarẹ̌gae, Takụ nipěllọ su Sion kere watupinẹ̌bukuange; kụ i sain mangimang si Sie e sembentawe ipakamea." 7 Batu ene kai mamben maarẹ̌ga ewaụg'i kamene apan měmpạngimang e. Kaiso si sain taweměmpạngimang e, kinahinoěngu manga ayet'u WinohẹSusi kere ini, "Batu kụ kinạdiring manga mẹ̌kakoạ bal᷊e e,samurine kawe nakoạ batu pinẹ̌bukuange," 8 dingangu"Kai watu nakoạ kinatanggaěng, dingangu nikasangkonangkụ nakakanawo si sire." I sire něngkasangkong u i

1 PETRUS 2.9–16 705sire kai tawe měmpěngangimang hengetangu MawuKasěllahenge. Kerene seng nisahẹu Ruata i sire.9 Arawe i kamene kai wansa pinile, manga imangkụ němpẹ̌tangkiang datu e, wansa susi, nitěntaniwaugu Ruata, kinaual᷊i tataghuanenge sẹ̌sane. MawuRuata e němile si kamene ringangu nẹ̌kui si kamenenipasẹ̌bang bọu kararěndung mase ipasuẹ̌ su tualagemakạnaniange, tadeạu iapạmombengu habaru kapapian'Etawẹ sihinge. 10 Nạung deng kal᷊amona, i kamene ewal᷊inewe kawanuane, arawe orasẹ̌ ini e ute i kameneseng nakoạ kawanuan Mawu Ruata, nạung deng taweitatal᷊ěntụ ini e semben tẹ̌tal᷊ěntukang. 11 Manga anạ usěmbaụ ikẹ̌kěndagẹ̌! I kamene kai taumata raghị dinganguměnananumpang su dunia ini. Ual᷊ingu ene iạ mẹ̌dẹ̌dorongsěngapam botonge tadeạu i kamene kumbahangměngkai tụtol᷊e abul᷊ing taumata kụ měngkai masaumẹ̌sekẹ u himukudẹ̌. 12 Pakal᷊audupẹ̌ko měmpẹ̌biahẹ̌sutal᷊oaran taumata kapirẹ̌ kụ harusẹ̌be limembongkapiaěnge, hakịu kamageng i sire měmpěngantangu ikamene kai taumata ral᷊aị, pěngěnsueěnge ute i sire kawemakahěngangbe kapiang kamene, kụ sarung mẹ̌daloMawu Ruata e su ěllọen darěntan'E. 13 Baugu Mawue tangu, i kamene ute pakasasuměllungko su apantěmbonangu kawanua; walạewe měnsang su kaisarẹ̌nakoạ těmbonange kasariaěnge, 14 arau walạewe sumanga guběrnurẹ̌ kụ nitẹ̌bọu Kaisar ipěhukung taumataměkẹ̌koạ dal᷊akisẹ̌ dingangu waụgu ipẹ̌dalọewe apangkakanoạ e mapapia e. 15 Batụu Mawu Ruata e mapulutadeạu ual᷊ingkeng kakanoạu mapapia e tangu i kamenemakaghěmming pal᷊ahumbisaran taumata longong. 16 Ikamene pěmpẹ̌biahẹ̌ko kere taumata wal᷊ine ěllang, kaikumbahangbe makoạ l᷊ahěmbungu kakanoạ i kameneral᷊akisẹ̌, kaiso kakoạko kere sěngkatau ěllangu Mawu

1 PETRUS 2.17–25 706Ruata e. 17 Pěngarẹ̌gawem pakụ taumata e, kěndagẹ̌benmanga anạ u sěmbaụ lawọ taumatan Sahani. KatakụbenMawu Ruata e, ringangu pěngadatẹ̌ kaisarẹ̌. 18 Manga anạu sěmbaụ apan nakoạ mẹ̌tatangkiang, pakasasuměllungkosu manga mawung kamene, wal᷊inewe kětạu su apammapapia ringangu mal᷊ahimumu e, kaiso su apạewen laimaral᷊ahẹgisẹ̌. 19 Mawu Ruata e sarungbe měngal᷊amatẹ̌si kamene, kamageng i kamene makahěngangbe kapulunDuata, makakẹ̌dang mẹ̌tatahangu pẹ̌kakakoạu tawẹkatul᷊ide. 20 U kai apawue lembone kamagengu i kamenemakẹ̌dang mẹ̌tatahangu ral᷊imadẹ̌ tẹ̌tagheěng i kameneual᷊ingu pẹ̌sasal᷊a tangu? Kai arawe kereu i kamenemakẹ̌dang měnal᷊udẹ̌ sigẹ̌sạ lụhombang si kameneual᷊ingu pẹ̌kakakoạ apan matul᷊idẹ̌ e, tangu Mawu Ruatae měngal᷊amatẹ̌ si kamene. 21 Kai waugu ene ho, MawuRuata e hakịu nẹ̌kui si kamene. U i Kristus sẹ̌saneseng nẹ̌tatahang baug'i kamene, dingangu ual᷊ingu enetangu i Sie nangonggọu sěmbaụ kakakěllaěng tadeạui kamene tumol᷊e ěnnạu laed'E. 22 I Sie tawe nẹ̌koạdosa, ringangu tawẹ sarang sěngkatau l᷊ai makạdingihẹ̌i Sie měkẹ̌kon. 23 Piạ e i Sie rẹ̌dohangeng, i Sie taweněmal᷊isẹ̌ dingangu rarohang. Su tempon i Sie nisigẹ̌sạ, iSie tawe manga něngindorẹ; i Sie kětạewen něnarakangupěngangumbalane su Mawu Ruata, Měnggaghuta kụadilẹ̌ e. 24 I Kristus sẹ̌sane e němasaěng kakěpal᷊u rosangkitẹ e su watangeng'E su wowong kalu kuruisẹ̌ tadeạui kitẹ e mal᷊iu wọu kawasan dosa e ringangu mẹ̌biahẹ̌tumuhụ kapulun Duata. Kai ual᷊ingu manga lesẹ i Kristuse nakakapia si kamene. 25 Nạung i kamene e kere dombaněngkapal᷊idẹ̌ e, kai arawe su orasẹ̌ ini e i kameneseng niapẹ̌bal᷊ị kapia pạtol᷊e Měndal᷊ukadẹ̌ e ringanguMěnanahimata himukud'i kamene e.

1 PETRUS 3.1–9 7073 1 Kerene lai i kamene manga wawine, pakasasuměllungsu kawing'i kamene tadeạu kamagengu wọu tal᷊oaransire e piạ u tawe měmpangimangu hengetanguMawu Kasěllahenge, ute kakanoạ i kamene mapiae makakawal᷊uin sire kụ měmpangimang. Kụ sengtawahal᷊uasu i kamene mẹ̌berang apa-apa si sire, 2 ui sire e makạsilo kakanoạ i kamene wurẹ̌si ringangumal᷊aagimatẹ̌. 3 Karal᷊ěnggih'i kamene e abe kawe kětạengmělẹ̌l᷊ěnggihẹ̌ likude, mangạe pěnanal᷊apidẹ̌ utạ araupẹ̌papakẹu ral᷊ẹ̌gahẹ̌ bul᷊aeng, arau pẹ̌papul᷊awengupakeang maral᷊ěgadẹ̌. 4 Kaiso, ral᷊ěgahi kamene e kěnangkopasěpụ bọu ral᷊ungu naung, kapia ringangu kasasikomenaung dingangu marěmasẹ̌; ene ute kai kal᷊aholẹ takumakawusẹ̌ dingangu limembong kaarẹ̌gane tumuhụsilom matang Mawu Ruata. 5 Dingangu kakakoạ kereini ute su tempon nạung manga wawine mal᷊aagamamělẹ̌harapẹ̌ su Mawu Ruata mẹ̌těngkaholẹ u watangengute mẹ̌těngkasuměllung su kawingi sire. 6 I Sara e mal᷊aingkerene, i sie mararingihẹ̌ si Abraham dingangu makịtuangsi sie. Orasẹ̌ ini e i kamene kai nakoạ anạ i Sara, kamagengui kamene měmpẹ̌kẹ̌koạbe mapia ringangu tawe matatakụu walạewe apa. 7 Dingangu kerene lai i kamene manga esẹe, pěmpẹ̌biahẹ̌ko pakatatahuěnna su kawing i kamene,batụu i sire kawe wansa lome. Lẹ̌adate wue i sire, watụu i kamene kawe sarung sěngkapěnarimạu tatal᷊ěntụupẹ̌bawiahẹ̌ kakalẹ̌ bọu anun Duata. Kụ kẹ̌koạkong kameneho ene, tadeạu tawe makapetọ pẹ̌kakal᷊iomaneng ikamene. 8 Kasasueěnge ute: pakasasěngkanaungkoi kamene. Pěmpẹ̌kakakěndagẹ̌ko i kamene sěmbaụdingangu wal᷊ine e kerẹewe lawọ anạ u sěmbaụ. Kụpěmpẹ̌tatal᷊ěntụ bue ringangu pakasasanạ bue naung ikamene. 9 Kumbahangbe měmal᷊isẹ̌ dal᷊akị dingang'u ral᷊akịarau rarohang dingangu rarohang, kaiso pěmal᷊isẹ̌kon

1 PETRUS 3.10–18 708dingangu pẹ̌dorong al᷊amatẹ̌ bọu anun Duata. U kai Ruatae nẹ̌kui si kamene hatede, tadeạu i kamene měnarimạu al᷊amatẹ̌ bọu anun Sie. 10 Su ral᷊ungu Winohẹ Susimạbawohẹ kere ini, "I sain mapulu kuměndagu pẹ̌bawiahẹ̌e ringangu mapulu makasilo ěllo mapapia e, utepangẹ̌dahu lilane mẹ̌bisara wisara raral᷊akisẹ̌ e ringangupěmatal᷊u wiwihe mẹ̌bisara wisara kon. 11 I sie harusẹ̌mětěngkarau wọu kararal᷊akisẹ̌ e ringangu mẹ̌koạ mapia;kụ i sie pẹ̌tatuměgal᷊ẹ̌ kong kạguwạu ral᷊ungu naungewaụgu makahombang pẹ̌darame. 12 Batụu Mawu e manghanesẹ̌ mạnitị si sai-sain tụtuhụ kapulun'E dinganguMawu e měngkate hanesẹ̌ dudaringihẹ̌ kakal᷊iomanengi sire, kai arawe Mawu e rudokạ si sai-sain měkẹ̌koạdal᷊akisẹ̌ e." 13 I sai tangu mẹ̌koạ dal᷊akị si kamene, kereu ikamene makěhagẹ̌ měmpẹ̌koạ mapia? 14 Kaiso manilaingi kamene harusẹ̌ mẹ̌tatahangu sunsara ual᷊ingu pẹ̌kakoạmapia, kai i kamene mang masal᷊amatẹ̌! Abe kěngkatakụi sai-sai, ringangu abe ghěnggang. 15 Arawe su ral᷊ungunaung i kamene, ute kěnangko i kamene lụlohon sili suwowon adatẹ̌ su Mawu i Kristus sěntarangkeng kawantugukararatuangu Mawu. Dingangu i kamene měngkai sěnniạsadia sumimbahẹ̌ kěbị apang kakiwal᷊on taumata mạanụenpělaharap'i kamene. 16 Kai mapiawe koạ i kameneringangu kasasikome naung dingangu maadatẹ̌. Dingangukěngkalangko ral᷊ungu naung i kamene e tadeạukereu i kamene měngkai tẹ̌telorang ual᷊ingu i kameneměmpẹ̌bẹ̌biahẹ̌ mapia tụtol᷊e si Kristus e, tangu i sire apanměmpạnelorẹ̌ si kamene e měngkasamedu kakakoạ i sirehala. 17 Mạěndokangbe masunsaram pẹ̌kakoạ mapia --kereu ene kai kapulun Duata -- sul᷊ung'u masunsarampẹ̌kakoạ dal᷊akisẹ̌ e. 18 Batụu i Kristus sẹ̌sane mangkětạeng sěnsul᷊e nairị baugu sarang karěngụe ual᷊ingkendosan taumata -- u sěngkatau tawẹ sal᷊ane, nairị baugu

1 PETRUS 3.19–4.3 709taumata apan nẹ̌sal᷊a. I Kristus nẹ̌koạ kerene tadeạu i Siemakapamihing si kamene sol᷊ong anun Mawu. I Sie nipatetuhụ mawadang, kaiso kawe niapẹ̌bangung kapia tuhụmarohkẹ̌. 19 Su ral᷊ungu kakakoạ u rohkẹ̌ e i Sie rimal᷊engněhabaru hengetangu Mawu e su rohkẹ̌ mạtatahungkụ:20 kụ kai rohkẹ̌ u taumata apan tawe tumatuhụ suRuata e nạung su tempon Noakẹ̌. Su tempo ene Ruata eměngẹ̌ngampal᷊ẹ̌ dingangu kasasabarẹ̌ karěngụeweng iNoakẹ̌ kạkoạe kapal᷊e. Kětạewen taumata apang su kapal᷊ẹ̌e samatang -- kěbịe ual᷊ung katau -- kụ nipakasal᷊amatẹ̌bọu ralulung masaria ene. 21 Kụ, kakakoạ ene tangumakoạ kere tabidạu papinintung sasahani kụ orasẹ̌ ini emakaambang si kamene. Sasahani ini e wal᷊inewe tumbạuipạnguhasẹ̌ lěngkụ u awạ u apan tamararenọ e, kaiso kawemakoạ kere pẹ̌kakědong kamene su Ruata e wọu ral᷊ungunaung i kamene mapia e. Pěnanahani ene makaambangsi kamene ual᷊ingu i Yesus Kristus seng nẹ̌bangung kapiawọu kapapohonge, 22 ringangu seng nakoạ sol᷊ong sorgae. Kụ orasẹ̌ ini i Sie kawasa, mạiang su koanengu MawuRuata ringangu mẹ̌pẹ̌parenta pakụ malạekatẹ̌ e ringangupakụ mangangawasa ringangu pakụ kuatu mararohkẹ̌.4 1 Ual᷊ingu i Kristus seng nasunsara tuhụ mawadange,ute i kamene pěmpěnoghasẹ̌ben batangeng i kamenesu karaki kerene. Batụu taumata masunsara tuhụmawadange semben tawe mẹ̌koạ pẹ̌sasal᷊a. 2 Ual᷊ingu eneute i kamene pěněpasẹ̌kom pẹ̌bawiahi kamene su duniaini e tuhụ kapulun Duata e ringangu wal᷊inewe tụtuhụěnningu taumata. 3 Su tempo nal᷊iu, i kamene nạungberiọ marěngụ mẹ̌kẹ̌koạ apang kẹ̌koatengu taumata apamběgawe mẹ̌kiral᷊a Mawu. Mamben dal᷊akisẹ̌ pẹ̌bawiah'ikamene. I kamene nạung měngkate mạhimatụ sahigẹ̌,mẹ̌těngkiwukang, pẹ̌bawawusang kakaěng, dingangupěnganginung dingangu lai měmpạněmba mahan duata

1 PETRUS 4.4–12 710e makạdarěnng. 4 Orasẹ̌ ini e taumata apam bẹ̌ganMawu e, mạherangu i kamene e tawe tumatol᷊e mẹ̌biahẹ̌kere i sire, mẹ̌barạdosa tawẹ ědone. Kai ene hakịu i sireměmpẹ̌numea si kamene. 5 Kai tangu i sire e hẹ̌dowenhinong mẹ̌habaru sasimbah'i sire su Mawu Ruata kụ sengsadia měhukungu taumata wiahẹ̌ dingangu nate. 6 Kai enehakịu Injilẹ̌ e seng bọu nihabarẹ̌ lai su taumata apan sengnate. Timonane ute tadeạu i sire kụ seng nịlahukung tuhụmawadang -- kerene lai pakụ taumata e sarung ihukung-- makapẹ̌biahẹ̌ tuhụ marohkẹ̌, sěndal᷊engu kapulunMawu Kasěllahenge. 7 Pakụ sạbarange semben maraningpangěnsueěnge, ual᷊ingu ene ute i kamene kěnangkomasingkạ mangěnna watangeng dingangu pakal᷊aingatẹ̌,takadeạu i kamene makapẹ̌kal᷊iomaneng. 8 Kasariange ute:i kamene mamben pakaghaghughul᷊ẹ̌ měmpẹ̌kakěndagẹ̌sěmbaụ dingangu wal᷊ine, u kahiạen pẹ̌kakakěndag'ikamene e ute makahěmbungbe kal᷊awọu rosa. 9 Mal᷊owọkomạhandangenang bọu wal᷊e sěmbaụ sol᷊ong bal᷊e wal᷊inee tawẹ ěnggụe. 10 I kamene sěngkatau-sěngkatau eseng nakahombang gaghěllị mẹ̌tẹ̌tatěntang bọu MawuRuata e. Batụu ene, kere matataghul᷊imane mapapiasu apang gaghěllị u Ruata e, ute kěnangko i kamenepěmpẹ̌tanggụkon kapapelesa gaghěllị ene waugumakapia l᷊awọ. 11 Taumata apam mělahabaru injilẹ̌ e, uteharusẹ̌be pěhabaru injilu Mawu Ruata; i sain mẹ̌tangkiangtaumata wal᷊ine e, harusẹ̌be pẹ̌tangkiangu kuatẹ̌ bọuanun Mawu Ruata, tadeạu su ral᷊ungu pakụ sạbarange,Mawu Ruata e ipakawantugẹ̌ ual᷊ingu i Yesus Kristus.Kai i Sie piạ kawasane, ringangu hinong bantugangsarang marěngụ-děngụ. Aming. 12 Manga anạ u sěmbaụikẹ̌kěndagẹ̌! I kamene e orasẹ̌ ini e tumanịu masunsarawatụ u kai wẹ̌banikateng. Kaiso arịebe kěngkaherang,tabidạu piạ hombang nariadi nakananiang sutal᷊oarang

1 PETRUS 4.13–5.2 711kamene. 13 Sal᷊ạanune, kai pěmpahul᷊uasẹ̌ i kamene watụ ukawe nẹ̌těngkapẹ̌tatahang dingang'i Kristus. Tangu hědonsarung kawawantug'i Kristus e semben ilahẹ ute i kamenesarungbe měmpahul᷊uasẹ̌. 14 Barạuntu i kamene kereuheghesang ual᷊ingu i kamene nakoạ tumatol᷊e si Kristus. Enee kai tandane Rohkẹ̌ u Ruata mawantugẹ̌ e kai ene ringangikamene. 15 Kumbahangbe piạu sěngkatau sutal᷊oarangkamene e nasunsara kahiam pěmamate, arau tahatako,arau tahapẹ̌koạ dal᷊aị, arau kinahiang i sie měngkai rụl᷊aụurusangu wal᷊ine. 16 Kaiso kamagengu i kamene nasunsaraual᷊ingu i kamene kawe tau Sahani e ute kumbahangbueměngkameang ene. Pakitarimakasẹko su Mawu Ruatae, watụ u i kamene kawe měbẹ̌bawa arengi Kristus.17 Seng nịdangu tempone Ruata měhukungu dunia e.Dingangu kai tẹ̌tạ bọu ral᷊ohon jamạat'u Mawu e ihukungkal᷊imona. Kụ kereu Mawu Ruata e kai měhukung itětạbọi kitẹ e, ute kereapa wue kakakoạ i sire taumata apantawe měmpangimang Injilu Mawu Ruata e sarung? 18 Sural᷊ungu Bukẹ̌ Susi e kạbawohẹ kere ini, "Kereu taumatamapapia e sembeng tětehẹ̌ maambang, ute kereapawue sarung mariadi su taumata warạdosa e wẹ̌gamMawu!" 19 Ual᷊ingu ene, kereu piạ taumata nasunsaraual᷊ingu kapulun Mawu e kerene, ute kěnangko i sire enepěmpẹ̌biahẹ̌ pakatatul᷊idẹ̌ dingangu měmpěnarakanguwatangeng'i sire e su Mawu Měndariadi si sire. I Sie sarungmasaun sul᷊ene měngganapẹ̌ kẹ̌don'E.5 1 Iạ e měgẹ̌gausẹ̌ dal᷊ungu naung i kamene matamadujamaatẹ̌ e. Iạ němohẹ u ini e, wọu sěngkataumatatamadu jamaatẹ̌ sěngkapěmunara e ringangu keresěngkatau taumata kụ seng nakasahidi hala sunsarangKristus, dingangu apan sarung l᷊ai iapakawantugẹ̌,kereu kawawantug'i Kristus iapakatodẹ su taumata. Iạe mẹ̌dẹ̌dorong sěngapam botonge, 2 tadeạu i kamene

1 PETRUS 5.3–10 712rembem měmpělukadẹ̌ gapaěngu domba e kụ sengnisarakangu Mawu Ruata e si kamene. Pěmpělukadẹ̌ si siree ringangu karal᷊uasu naung kerẹewe ikẹ̌kaěnningu MawuRuata e wal᷊inewe ual᷊ingu nasihasa. Kumbahangbe laiměmpẹ̌koạ munarang kamene waugu mědeạ kal᷊auntung,kaiso kawe ual᷊ingu i kamene kahěnga-hěngang mapuluměmpẹ̌tangkiang. 3 Abe kěngkakoạ kere mangangawasasi sire apan seng nisarakang si kamene e, kaiso kariadikokakakěllaěng baug'i sire. 4 Dingangu su tempomMělal᷊ukadẹ̌ Mawantugẹ̌ e sarung duměnta e, i kamenesarungbe makatarimạ u paporongu kawantugẹ̌ e, kụtawe maral᷊ubesẹ̌. 5 Kerene lai apam mangangudạ.Pakasasuměllungko su matamadẹ̌ e. I kamene mangaanạ u sěmbaụ kěbị e harusẹ̌ mẹ̌těngkasanạ u watangengdingangu l᷊awọ mẹ̌tatangkiang dingangu kasasanạu naung.Batụu su ral᷊ungu Winohẹ Susi e kạbawohẹ kere ini,"Mawu Ruata e rụdokạ taumata mal᷊aobotẹ̌, dingangukụkěndagu taumata naunge masanạ e." 6 Batụu eneute, pẹ̌těngkasanạkong batangengu su al᷊ungu l᷊imanMawu Ruata makuatẹ̌ e tadeạu mapakarangẹ i kamenekamageng semben tempone. 7 Lěngkangko kal᷊awọukaghaghěnggang i kamene su Mawu Ruata, u kai i Siemẹ̌sasěmpị si kamene. 8 Pakarariagạ, pakaral᷊ukadẹ̌! Usetange kai rokạ i kamene. I sie kai mẹ̌sul᷊ungu singamědẹ̌daral᷊eng tama-ramahi kạpẹ̌munggal᷊ọe mẹ̌dẹ̌deạměnsang i saị e ikakinạe. 9 Pakatoelẹ̌ bue rumokạ si siee ringangu pangangimang masěgadẹ̌, batụu i kamenemasingkạu manga anạ u sěmbaụ taumatan Sahaniwal᷊ine e su kaguwạu dunia e mal᷊aing masigěsạ kerei kamene. 10 Arawe su l᷊ikudu i kamene masunsarapẹ̌sěngkatempo e, Mawu Ruata e sẹ̌sane e sarungmapakariadin kamene masukụ. I Sie sarung mapakateiringangu mapakatoghas'i kamene ringangu mapakasẹ̌gadi

1 PETRUS 5.11–14 713kamene. U i Sie e kai Mawu Ruata puěngu tatal᷊ěntụkụ seng nẹ̌kui si kamene mẹ̌deạu l᷊ai makapěndangkawawantuge kakalẹ̌ bo'i Kristus. 11 I Sie e kai taghuangukawasa e sarang kakalẹ̌. Aming. 12 Suratẹ̌ku manimbụ inie, takụ nipanuratẹ̌ si kamene ringangu tul᷊umang i Silas,kụ takụ kinapěndangeng u i sie kai anạ u sěmbaụ Sahanimasaa. Iạ e kai mapulu mẹ̌gěllịu wawahansang si kameneringangu manahuntěngadẹ̌ si kamene u ini e kai mambentatal᷊ěntụu Mawu Ruata e kahěngang. Kụ i kamene epěmpangumbelẹbe pakasasẹ̌gadẹ̌ su tatal᷊ěntụ ene.13 Manga hapị kụ jamaatẹ̌ sěmbaụ su Babilon, kụ mal᷊aingpinilen Mawu Ruata e, něndohon tabeạ si kamene; kerenelai su anạku i Markus ikẹ̌kěndagẹ̌. 14 Pěmpẹ̌papangadatẹ̌kosěmbaụ dingangu wal᷊ine napenẹu kakěndagẹ̌ e lawọ anạu sěmbaụ Sahani e. Mal᷊owọko Mawu e měngonggọukaral᷊unsemahẹ̌ si kamene manga anạ u sěmbaụ pakụ enakoạ tataghuaneng i Kristus. Adat'i kami, Petrus

2 PETRUS1 1 Manga anạ u sěmbaụ apan seng němpangimangmapia kere i kami! I Yesus Kristus e, kai Ruataringangu Ratu Měnanal᷊ama kitẹ, seng něnggonggọ upěngangimang kerene e si kitẹ batụu i Sie kai mẹ̌kẹ̌koạapang matul᷊idẹ̌ e. Suratẹ̌ ini e kai wọu anung SimonPetrus, sěngkatau ěllang dingangu rarolohangi YesusKristus. 2 Mal᷊owọko Mawu Ruata e měnggonggọual᷊amatẹ̌ dingangu karal᷊unsemahẹ̌ e si kamene kụiapẹ̌dal᷊embo, u i kamene e masingkạben Mawu Ruataringangu i Yesus Mawung kitẹ. 3 Ruata e seng nẹ̌pakẹu kawasane manilakehu pakụ sạbarang gẹ̌gausangbaụgu makawětị pẹ̌kakal᷊iomaneng. I Sie mẹ̌kẹ̌koạ ini ewọu pẹ̌kakiral᷊ang kitẹ si Sie kụ seng nẹ̌kui si kitẹ tadeạumal᷊aing makapěndang kereapang kasěllahe ringangukal᷊ahimumun'E. 4 Ual᷊ingu kakakoạ kerene ute Ruata emangonggọu al᷊amatẹ̌ tawẹ sihinge si kitẹ e ringangu apạe maarěga nạung seng nikedon'E. Kụ ual᷊ingu kal᷊awọual᷊amatẹ̌ ene tangu i kamene rembem makal᷊ẹ̌sọ bọukapulu raral᷊akisẹ̌ e makawinasa dunia ini ringangui kamene mal᷊aing kawuakengu kakakoạ u maruata.5 Ual᷊ingu ene, pẹ̌tatẹ̌gehẹ̌ko ringangu kaguwạu naungtadeạu pěngangimang i kamene e tẹ̌tuilangu kapiampẹ̌bawiahẹ̌. Sul᷊iung kapiam pẹ̌bawiahẹ̌ e, i kamenehinong piạ kasingkạ e, 6 kụ sul᷊iun piạ kasingkạ, ute ikamene harusẹ̌be lai piạ pẹ̌tangkẹ̌dang. Dingangu sul᷊iunpẹ̌tangkẹ̌dange ute kěnangko i kamene rěndinganengul᷊ai manoghasẹ̌ dal᷊ungu naung mẹ̌tatětol᷊u pakụ sạbarang.Katoghasu naunge rěndinganengko l᷊ain tatuhụ su kapulunDuata. 7 Dingangu pẹ̌bawiahẹ̌ tụtuhụ kapulun Duata

2 PETRUS 1.8–16 715harusẹ̌be lai muengkom pẹ̌kakakěndagẹ̌ su sěndinganengtamba pangangimang. Tuhụe pẹ̌kakakěndag'i kamenesu sěndinganeng tamba pangangimang muengkol᷊ainkakěndagẹ̌ su pakụ taumata. 8 Pakụ ene ute kai kakakoại kamene hinong gausang. Kereu kakakoạ tamai enekẹ̌kaěbakeng mědẹ̌dal᷊embo si kamene, ute i kameneiapakaghising dingangu makahombang lětạ e, kụ ikamene sarung makakiral᷊a si Kristus Yesus Mawung kitẹ elimembong kapiane. 9 Kai arawe i sai-sain tawe kaěbakengkakakoạ e kerene ute, silon matane e masul᷊akọ; isie tawe makasilo ringangu i sie niwul᷊eng kal᷊awọurosane nạung nal᷊iu e seng niapakawurẹ̌si. 10 Ual᷊inguene, manga anạ u sěmbaụ, pẹ̌tatẹ̌gehẹ̌ko l᷊imembongkatoghase tadeạu kakuin Duata e ringangu pilene nihinosu watangeng i kamene e mangkeng kạpahunnambangkasẹ̌gade. Kamageng i kamene měkẹ̌koạbe kerene, ute ikamene tawe mẹ̌tul᷊a. 11 Dingangu kerene ute i kamenesarungbe ghělirangu ral᷊enge makakasuẹ̌ su KararatuanguMawu kakalẹ̌ dingangu Ratu Měngangambang i kitẹi Yesus Kristus. 12 Ual᷊ingu ene, iạ e měngkai masausu sul᷊ene mapẹ̌tahěndungu tamai ene manịeng ikamene semben těbe masingkạ dingangu limembowenmạngimang su hengetangu Mawu Kasěllahenge sengkinatarimạ i kamene. 13 Karěngụeweng iạ deng biahẹ̌, iạe makạpěndangu hinong mapẹ̌tahěndung i kamene suhal᷊ẹ̌ tamai ene. 14 Batụu iạ masingkạ u tawẹ karěngụeiạ e sarung měněntangu dunia ini, u Mawung kitẹ iYesus Kristus semben něhabarẹ̌ mal᷊ahẹ si siạ. 15 Tanguiạ e mẹ̌tatěgehẹ̌ bue tadeạu samuring papateku e, ikamene mambeng hanesẹ̌ mẹ̌tẹ̌tahěndung kapia hal᷊ẹ̌tamai ene. 16 Su tempong i kami něhabarẹ̌ si kameneu kereapa kawantuge rarěntan Mawung kitẹ i YesusKristus, i kami e wal᷊inewe tụtol᷊e wio nilangingu taumata.

2 PETRUS 1.17–2.2 716Kawawantug'i Kristus e sembeng kinasilon matang kamihala. 17 I kami e nạung paị sene piạ i Sie lẹ̌adatengdingangu wẹ̌bantugangu Ruata i Amang. Ene piạ e ngihẹ̌bọu Kawantugange nawunling si Sie kere ini: "Inie kaiAhusẹ̌ku ikẹ̌kěndagẹ̌. I Sie makạl᷊ahimpulu si Siạ e!" 18 Ikami hala e nakaringihẹ̌ ngihẹ̌ ene e natěntung bọusorga e piạ i kami sěngkarěnta ringange su wowom bul᷊udesusi e. 19 Kai ene hakịu i kami e limembowen lai maiakinguhengetangu Mawu Ruata e nihabaru manga nabi. Kaikereng kal᷊ěnggihe kamagengu i kamene měmpạngiakinguwawera ene, u wawera ene kai kere sol᷊o sụsěnnangsu tampạ marěndunge mịdangu mal᷊ukadẹ̌ dingangutualagu kạdaděmahẹ̌ e suměnnang su ral᷊ungu naungikamene manga anạ u sěmbaụ. 20 Kaiso něngalembọewelai ute pẹ̌tahěndungko i kamene hal᷊ẹ̌ ini: HengetanguMawu e mạanung pěnaněbal᷊u apa sarung mariadị etawe ikapituan taumata sěmatang. 21 U mamben tawẹsarang sěnsul᷊e piạ taumata kụ ual᷊ingu kapulune sẹ̌sanemakapěhabaru hengetangu Mawu Ruata e mạanụenghal᷊ẹ̌ apa sarung mariadi. I sire ene kawe wẹ̌bal᷊ẹ̌bekanguRohkẹ̌ u Ruata e sěmatang, piạ i sie měhabaru hengetanguMawu Ruata e.2 1 Su tempo napaghohẹ̌ e sutal᷊oarang umat'u Ruatae piạ ko nahunsěpụ manga mahang nabi. Kerene laisutal᷊oarang kamene manga anạ u sěmbaụ sarung piạ usuměpụ manga mahang měnaněnro. I sire kai sarungmapasuẹ̌ u manga těnro nẹ̌sal᷊a, makawinasa taumata.Mase i sire e sarung mẹ̌sunial᷊u Měngangawasa kụ sengněliwir'i sire. Kụ ual᷊ing'u ene i sire e makakarěntangkawawinasa su watangeng i sire hala e, kụ sarungmihombang si sire e mal᷊ighạ. 2 Maningbe kerene,kai sarung mal᷊awọ taumata mahuntol᷊e měmpẹ̌těnokakakoạ u pẹ̌bawiahu mahang mananěnro wẹ̌bawaěngu

2 PETRUS 2.3–10 717abul᷊ing sire. Kụ kakakoạ u mahang mananěnro emakariadin taumata l᷊awọ e měmpěhodatẹ̌ Dal᷊enguKatěngadẹ̌ makakahumpạ u anun Duata. 3 Ual᷊inguanggang i sire tangú, manga mahang mananěnroe sarung měmpẹ̌bẹ̌kem běke lẹ̌langinang i sire halatadeạu makaěbạ untung i sire wọ'i kamene. Arawe kaweputusangu hukumang si sire semben těbe marěngụkạdariahi ringangu kawawinasan sire e seng nantu eměmpangampal᷊ẹ̌ si sire. 4 Manga malaekatẹ̌ baradosa emal᷊aing tawe ipakawalam Mawu Ruata ipakal᷊iwirẹ̌ bọuhukumange kaiso kawe irěmmẹ su ral᷊ungu naraka. I sireiwunsal᷊ẹ̌ su ral᷊ungu tịgal᷊ụ u kararěndung ipanguntangsene sarang Ěllon Pělahukung. 5 Kerene lai nạung dunia esu tempo kal᷊amona, Mawu Ruata e tawe napakal᷊iwirẹ̌bọu hukumang. Mawu Ruata e naparěntan dalulung suwanuan taumata ral᷊akisẹ̌ e su tempo ene. Kětạeng i Noakẹ̌dingangu ringange i sire pitung katau niapakasal᷊amatẹ̌,baugu i Noakẹ̌ mělẹ̌habaru hengetange mạanunpẹ̌bawiahẹ̌ mẹ̌tẹ̌tal᷊ahino su kapulun Duata. 6 Kerẹewe laikakakoạ e soan Sodom dingangu Gomora: Mawu Ruata enapakawinasan manga soa ene ringangu putung tadeạumakoạ tul᷊adang apa sarung mariadi su taumata ral᷊akisẹ̌.7 Kai arawe i Lotẹ̌ e naambang, baugu i sie e nakal᷊ahimpuluMawu Ruata; i sie nasunsara ual᷊ingu kakanoạ u taumatata mẹ̌tatal᷊ahino e kereng kal᷊amuhụ e. 8 Sutal᷊oarangkakakoạ u taumata kerene e i Lotẹ̌ taumata mapia ene eměbẹ̌biahẹ̌ su ral᷊ungu tědụ u naung, batụu měllo-mělloe i sie makạsilo ringangu makạdingihẹ̌ kakanoạ i sireral᷊akisẹ̌ e. 9 Kụ, Mawu e masingkạ u kereapa měngambangtaumata kụ měngkai tụtuhụ kapulun naung'E kereu i sirekawe tụtatěngo kal᷊awọu sasal᷊ukạ e. Dingangu Mawu emasingkạ u kereapa měndesọ u taumata ral᷊akisẹ̌ e mẹ̌deạu sigěsakeng su Ěllon Pělahukunge, 10 lembọete taumata

2 PETRUS 2.11–16 718kụ tụtol᷊e abul᷊in sire maral᷊amuhụ e ringangu měnẹ̌namedẹ̌kawasan Mawu Ruata. Kerẹeng kawahanine ringangukaobote manga mahang mananěnro e hakịu i sire etawẹ goẹ̌ e měmpěnamedẹ̌ diadikang mawawantugẹ̌ esarangkewe lai su sorga e! 11 Arawe manga malaekatẹ̌ kụlimembom matatoghasẹ̌ dingangu kawasa wọu mangamahang, mananěnro e tawe měmpěnanoke riạdikangmawawantugẹ̌ e ringangu manga waweran sasamedẹ̌e su těngon Mawu. 12 Arawe manga mananěnro ene ewal᷊inewe kal᷊oa! I sire e kai tabidạu binatang piněhanạkětạu waugu samekang dingangu pateěng. I sire tawenẹ̌něnna, kaiso kětạeng něngal᷊ạ kakakoạ ual᷊ingusamatang tumbạu tụtuhụ kal᷊oko, hakịu i sire měngkatekạdokạ e kal᷊awọu sạbarang tawe kal᷊aěnnaěng'i sire eringangu haghim bawera'n tatungkeang. Ual᷊ingu enekahian kakanoạ i sire hala e i sire sarung mawinasakere manga binatang dul᷊u. 13 Kai kere wawal᷊isu sunsarakinoạ i sire e, ute i sire mal᷊aing mẹ̌tatahangu sunsara.Sunaung i sire ute apan makạl᷊ahimpulu si sire utemẹ̌koạ balạewe apa kụ hinong makakasahe kapulu'mbadang i sire e. Kereu i sire makakaiang sěngkakaěngdingangi kamene su ral᷊ungu sal᷊iwange, ute lulun siree kai makạmamuta batụu i sire kai mẹ̌bẹ̌biwukanguabul᷊ing sire. 14 I sire tawe měngkawawui měmpẹ̌koạdal᷊akị e, ringangu puluang i sire měngkai měmpěmandawawine ral᷊akisẹ̌. Ringangu taumata apan němpangimangeringangu wẹ̌dan tawe tumanị u maiaking ute manglẹ̌lokeěng i sire. Dal᷊ungu naung i sire sen dimẹ̌kạ uanggang. I sire e kai taumata kinawontogang! 15 Batụui sire tawe tumol᷊e ral᷊eng matul᷊idẹ̌ e, hakịu i sire kaweněngkapal᷊idẹ̌. I sire kai němpẹ̌tol᷊e ral᷊eng tẹ̌tol᷊eěng iBileam anạ i Beor nạung. I Bileam ini e puluang kahěngangmakareạ doitẹ̌ bọu munaran sire su tawẹ adile. 16 Kaiso i

2 PETRUS 2.17–3.3 719sie nakahombang tatengko matědụ kahian kararal᷊akise,piạ e kalidene nakaweran ngihu taumata. Tangu nabiene nisihasa takadeạu měngẹ̌do wọu kakanoạ e puluene. 17 Manga mahang mananěnro e kai tabidạumatang akẹ kinamaraěng dingangu kere hiwụ niukanguanging maihạ. Mawu Ruata e seng něnạdian tampạ i sirewasagiạ. 18 I sire e němpẹ̌koạ pẹ̌kakakẹ̌don sire mal᷊aatahẹ̌tawẹ gẹ̌sine; abul᷊ing sire ipẹ̌pakẹ i sire apakạnawongtaumata wuhu-wuhu karal᷊iwirẹ̌ bọu ghal᷊ipohong apangněngkapal᷊idẹ̌ e. 19 Manga mahang mananěnro eneměmpẹ̌kẹ̌kědong karal᷊iwirẹ̌ si sire, sěmbal᷊iu i sire halae pinẹ̌tahuěllangu kawawinasa, u i saing ikẹ̌kawatạuapa-apa e, ute kai ěllangu apan nakawatạ e. 20 Taumatamakakiral᷊a Mawu ringangu Mananal᷊amatẹ̌ si kitẹ iYesus Kristus seng nal᷊iwirẹ̌ bọu manga kawasan duniakụ makạdal᷊akisẹ̌ taumata. Kai kereu samurine i siemasangkong kapia hakịu ikawatạu manga kawasa ene,tangu kakakoạu taumata ene sarungbe něngalembongkaral᷊akise wọu kal᷊amona. 21 Limembong kapiane taumatakerene e ta nakakasingkạ u ral᷊engu katul᷊idẹ̌ e wọu Ruata,sul᷊ungu i sire e masingkạ, kutẹu samurine kawe tawemapulu tumol᷊e tang Mawu Kasěllahenge si sire. 22 Apannikoạ i sire e mẹ̌lẹ̌lahẹ u hinong papasihing ini, "Asu esarung mẹ̌sul᷊e kumaěng mutane," dingangu "Wawi wọunirenọ e, mẹ̌sul᷊e mẹ̌těngkal᷊usị su pẹ̌tatonaěnge."3 1 Manga anạ u sěmbaụku ikẹ̌kěndagẹ̌! Kai ini esuratẹ̌ku karuane si kamene. Su ral᷊ungu suratẹ̌ daruaini, iạ e mẹ̌tẹ̌tawakal᷊i mạmangung kal᷊awọu pěndangunaung i kamene matalang. 2 Iạ mapẹ̌tahěndung i kamenesu manga těbal᷊u manga nabi nạung kal᷊amona e ringangutan Mawu, Ratu Mananal᷊amatẹ̌, nihabarẹ̌ si kamenewọu manga rarolohang. 3 Kahumotongange, i kameneharusẹ̌be mạsingkạ u su ěllo-ěllọ e pěhěpusange, sarung

2 PETRUS 3.4–12 720mahunsěpụ taumata apan pẹ̌bawiahe wẹ̌bal᷊ẹ̌bidanguabul᷊ing sahig'i sire. I sire e kai sarung měmpěheghesẹ̌si kamene, 4 kapẹ̌bẹ̌berane ungkuěng, "Uadewe Mawue nẹ̌kědou sarung duměnta! Kụ ini e kawe suapa i Sie?Manga i upung i kitẹ e seng nasue něngkairị, kaiso kěbịsạbarange měngkate lai těbe kere nạung dunia e nariadi!"5 I sire semben nẹ̌tatudẹ u tawe mapulu měngaku u nạungkal᷊amona e Ruata něndiadi langị dingangu dunia ual᷊inguhengetang'E. Dunia e niriadine wọu akẹ, 6 kụ dingangu akẹlai kụ kai wọu akẹ u ralulung masaria dunia tempo enenaelọ dingangu nawinasa. 7 Arawe langị dingangu duniaorasẹ̌ ini e, pẹ̌padul᷊iangu hengetangu Mawu Kasěllahengelai kạtatamang mẹ̌deạu sarung ipakawinasan putung.Orasẹ̌ ini langị dingangu runia wẹ̌daweng kạtatamangsarangkeweng ěllom pělahukungu taumata raral᷊akisẹ̌ ekụ iapakawinasa. 8 Arawe manga anạ u sěmbaụku, hal᷊ẹ̌sěmbaụ ini e kumbahangbe i kamene miwul᷊e: u su ral᷊ungusilom matang Mawu e, sahěllo e tawe pinẹ̌tatěntangengeringangu sěhiwu -- su taunge irẹ̌dua e měngkate mẹ̌sul᷊ungsi Sie. 9 Mawu e tawe marararěnna měngonggọu apanseng bọu nikẹ̌don'E, maningbe piạu mạngiral᷊ingu al᷊ingkaikerene. Kasueěnge, i Sie měngkate mẹ̌tẹ̌těngkasabarẹ̌su těngong kamene, batụu i Sie tawe mapulu piạusěngkatau mawinasa. Kapulune ute kai tadeạu kěbịtaumata e mẹ̌tobatẹ̌ bọu kal᷊awọu rosane. 10 AraweĚllon darěntan Mawu e sarung kere rarěntan tahatako.Su Ěllo ene, langị sarung maparung dingangu ngihurěllụ, masene kal᷊awọu apan su l᷊angị e masue maupungkatatutung, mase dunia ringangu pakụ apan su ral᷊ungesarung maparung. 11 Ual᷊ingu kěbị ene sarung masuemagholọ kerene kụ kereapa wue i kamene mẹ̌biahẹ̌?I kamene harusẹ̌ mẹ̌těngkasusi waugu Mawu Ruata,12 karěngụeweng i kamene měmpạngampal᷊ẹ̌ dingangu

2 PETRUS 3.13–18 721mẹ̌kẹ̌karakin darěntang Ěllon Duata. Su Ěllo ene langịsarung masue matutung, dingangu ual᷊ingken katatětị e,ute kal᷊awọu sạbarang su l᷊angị e sarung měngkatuno.13 Arawe i kitẹ e měngampal᷊ewe apan nikẹ̌don MawuRuata e, kụkai langị buhu ringangu dunia wuhu, su apansene piạ kal᷊aadilẹ̌e. 14 Hakịu ene manga anạ u sěmbaụikẹ̌kěndagẹ̌ těntal᷊angbe i kamene reng měmpạngampal᷊ẹ̌darěntan Ěllo ene e, pẹ̌tatẹ̌gehẹ̌kong kạguwạu naung ikamene mẹ̌těngkasusi ringangu tawẹ turạe su pẹ̌bawiahẹ̌e su těngon Mawu Ruata. 15 Pěllọ e pẹ̌kakakědanguMawung kitẹ e tabidạu ghaghěllịu loahe si kamene, tadeạumaambang. I Paulus, anạ u sěmbaụ i kitẹ ikẹ̌kěndagẹ̌e semben lai němohẹ kerene si kamene. I sie němohẹsuratẹ̌ ene muhụ tahuěnna nionggọ u Ruata si sie. 16 Sural᷊ungu pakụ surate, i Paulus měngkate masau měmohẹu ene. Mambem piạ hal᷊ẹ̌ pira-pirambaụ e masusakaěnnaěng su ral᷊ungu suratẹ̌ ene. Mase taumata apantawe makal᷊aěnna ringangu mal᷊ongkọ pangangimange,seng němpěmihu apan seng bọu nịbawohẹ i Paulus.Kerene lai kẹ̌koateng i sire su manga winohẹ bal᷊ine. Kěbịene kětạeng makawinasa si sire hala. 17 Arawe i kamenemanga anạ u sěmbaụ ikẹ̌kěndagẹ̌ e seng masingkạ u hal᷊ẹ̌ene. Ual᷊ingu ene tangu pakapapia wue, kumbahangbei kamene ikataweng sarang kapapal᷊idu taumata wẹ̌ganatorange kụ i kamene měngkanawo wọu tampạ tawẹkonsange apa. 18 Tangu kěnangko i kamene mangkengmakạpěndang tatal᷊ěntụ'i Yesus Kristus, Mawu ringanguRatu Mananal᷊amat'i kitẹ e, ringangu kěnangko i kamenemal᷊aing mangkeng makạkiral᷊a si Sie. Karaloko i Sie, orasẹ̌ini ringangu sarang marěngụ-děngụ! Aming. Adat'i kami,Petrus

1 YOHANES1 1 Lohon suratẹ̌ ini kai mạanung Hengetang makạgěllịupẹ̌bawiahẹ̌, kụ kai Hengetang nạung seng tẹ̌be enerokeng bọu tẹ̌tạe. Sembeng kinaringihi kami ringangusembeng kinasilom matang kami hala. I kami e sengnakasahidi, ringangu sem bọu nikahẹ̌gong limang kami.2 Piạ pẹ̌bawiahẹ̌ e niapakal᷊ahẹ, ute i kami mambennakasilo. Hakịu ene i kami makasahiding ene. I kami eměhabarẹ̌ si kamene habaru pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangukakalẹ̌, kụ pẹ̌bawiahẹ̌ e kai nạung dingangi Amang,kụ sembem bọu nipakal᷊ahẹ si kami. 3 Apang kụ sengkinasilong kami ringangu kinaringihi kami e, ene mal᷊aingilẹ̌habari kami e si kamene, tadeạu i kamene ringangi kamie makahěngang mangal᷊en mẹ̌biahẹ̌ masěmbaụ dingang'iAmang dingangu Ahus'E i Yesus Kristus. 4 I kami e namohẹu ini e mědeạu i kitẹ e kahěnga-hěngang masukụ u ral᷊uasẹ̌.5 Kai ini e habarẹ̌ kinaringih'i kami wọu Ahus'E ringanguilẹ̌habari kami e si kamene: Duata e kai tualagẹ̌, kụ mangtawẹ marěndunge sarang kạdidị-didị si Sie. 6 Kereu i kitẹmẹ̌berau i kitẹ mẹ̌biahẹ̌ masěmbaụ dingange, kutẹu ikitẹ kawe mẹ̌biahẹ̌ su ral᷊ungu kararěndunge ute i kitẹ ekawe měkẹ̌kon su wawera ore lai su kakanoạ. 7 Arawekereu i kitẹ mẹ̌bẹ̌biahẹ̌ su ral᷊ungu tualagẹ̌ kerẹeweMawu Ruata e kawe su ral᷊ungu tualagẹ̌, ute i kitẹ eměbẹ̌biahẹ̌be mạkakauhẹ̌ maghaghighilẹ̌ sěmbaụ suwal᷊ine mase rahan Yesus Ahuse e namurẹ̌siwe si kitẹbọu rosa e. 8 Mageng i kitẹ měberau i kitẹ tawẹ dosangkitẹ e, ute i kitẹ kai mạngakal᷊ẹ̌ batangeng i kitẹ. KụMawu e tawẹ dịe su ral᷊ungu naungi kitẹ. 9 Arawe kereui kitẹ měngakuwen dosang kitẹ su těngon Duata e, ute

1 YOHANES 1.10–2.8 723i Sie sarung mapakasěhụ u kẹ̌don'E ringangu mẹ̌koạbeapang kụ adilẹ̌. I Sie sarungbe měngampung dosangkitẹ dingangu mamurẹ̌si si kitẹ bọu pakụ kakanoạ ikitẹ nẹ̌sal᷊a. 10 Kamageng i kitẹ mẹ̌berau i kitẹ taweněmpẹ̌dosa, ute i kitẹ kai tabidạu mạnompol᷊u Mawu e kaimakon ringangu i kitẹ e tawe měndaresọ u hengetanguMawu e su ral᷊ungu naung i kitẹ.2 1 Manga anạku ikẹ̌kěndagẹ̌! Iạ e namohẹ u ini sikamene, tadeạu i kamene kumbahangbe měmpẹ̌dosa.Arawe kamageng piạ u němpẹ̌dosa e, ute i kitẹ kaipiạ tumatatawange sěngkatau, i Sie kai i Yesus Kristuskụ adilẹ̌ e, i Sie sarung mẹ̌kal᷊iomaneng baụgi kitẹ sutěngon Amang. 2 Bọu anung Mawu Yesus Kristus ene erosang kitẹ ampungang. Dingangu wal᷊inewe kẹ̌tạu rosangkitẹ ampungang. Dingangu wal᷊inewe kětạu rosang kitẹhala, kaiso kawe mal᷊aing rosam pakụ umatẹ̌. 3 Kereui kitẹ e matuhụ su tam Mawu Ruata e kai taalangi kitẹ makạkiral᷊a Ruata. 4 Taumata kụ mẹ̌bera u, "Iạmakạkiral᷊awe Ruata," kutẹu ral᷊iune kawe ta tumatuhụmanga tan'E ute tau ene kai konang, kụ Duata e tạdịesu ral᷊ungu naunge. 5 Arawe taumata kụ matuhụ suhengetangu Mawu Ruata, tau ene ute kụkěndagu Mawue ringangu masukụ. Kai ene taalang i kitẹ e nẹ̌biahẹ̌su pẹ̌kakauhen dingangu Ruata. 6 I sain mẹ̌berau i siekai nẹ̌biahẹ̌ nasěmbaụ dingangu Ruata e, i sie harusẹ̌betumol᷊e pakeli Kristus. 7 Manga anạ u sěmbaụ ikẹ̌kěndagẹ̌!Iạ nanurantung ini e wal᷊inewe sěmbaụ ta wuhu sikamene. Ini kai ta sen těbe nihabarẹ̌ si kamene, buhụ e ikamene nanětạ nangimang si Kristus; kụ kai hengetang uMawu e kụ seng kinaringih'i kamene. 8 Manịeng kerene,hengetang kụ takụ niwohẹ ini e mal᷊aing buhu. Batụukatul᷊ide ikasilo su watangeng i Kristus, arau sukakakoại kamene. U kararěndunge seng kakạpaghohe ringangu

1 YOHANES 2.9–18 724tualagẹ̌ kahěngang seng sụsěnnang. 9 I sain měbẹ̌beraui sie su ral᷊ungu tualagẹ̌ kutẹu kai wědang měbẹ̌binsịu anạ u sěmbaụ e, ute taumata ene kai su ral᷊ungukararěndung sarang orasẹ̌ ini. 10 I saing kụkěndagu anạu sěmbaụ e, ute měbẹ̌biahẹ̌ su ral᷊ungu tualagẹ̌ hakịu sisie tawẹ apa makawodaị taumata wal᷊ine kụ manawosu ral᷊ungu rosa. 11 Arawe i sain měmpẹ̌bẹ̌binsịu anạ usěmbaụ e, tau ene kai wědang su ral᷊ungu kararěndung.I sie rụdal᷊eng su marěndung, bẹ̌ga wue měnsang sol᷊ongapa, u kararěndunge kai makạkoạ si sie tamakasasilo.12 Iạ e manuratẹ̌ si kamene, manga anạ, u rosanu e sengniampungang ual᷊ingu i Kristus. 13 Iạ e manuratẹ̌ si kamene,manga esẹ (i amang), u i kamene seng masingkạ i Sie kụseng ene rokeng tětạe. Iạ mạmohẹ si kamene manga anạmangangudạ, u i kamene seng nakawatạ si ral᷊aị. 14 Iạměnuratẹ̌ si kamene manga anạ, u i kamene masingkạbenDuata i Amang. Iạ něnuratẹ̌ si kamene manga i amang, ui kamene masingkạ u Hengetange seng těbe ene rokengbọu tětạe. Iạ měmohẹ si kamene manga anạ mangangudạbatụu i kamene kai matatoghasẹ̌. Hengetangu Mawu eene su ral᷊ungu naung i kamene, ringangu i kamene sengnakawatạ si ral᷊aị. 15 Abe kěndagu dunia ini, arau walạeweměnsang apa su dunia ini. Kereu i kamene kụkěndagudunia e, ute i kamene tawe kuměndagi Amang. 16 Uapạewen su dunia ini e -- ikẹ̌kapulung gẹ̌si arau ěnningutaumata warạdosa e, ikẹ̌kasilo mase ilẹ̌ěnning dinganguilẹ̌lesạe -- pakụ ene e wal᷊inewe asal᷊e wọu anungAmange kaiso kawe wọu dunia. 17 Dunia e ringangu pakụdal᷊ohone ikẹ̌kaěnningu taumata e seng kakạpaghohe.Kai taumata tutuhụ kapulun Duata e, tatapẹ̌ ipẹ̌bẹ̌biahẹ̌sarang karěngụe. 18 Manga anạku, ěllong kiamatẹ̌ e sengmasandigẹ̌! Seng nipaul᷊i si kamene kal᷊imona u Sekẹ iKristus sarung duměnta, kụ orasẹ̌ ini e ute seng lawọ

1 YOHANES 2.19–27 725nahunsěpụ taumata apang sumekẹ si Kristus. Ene etandan seng marani ěllong kiamatẹ̌. 19 Manga rumarokạ siKristus e ute kai taumata apan seng němpaněntang i kitẹe, u i sire tuhụ hinone kai sembem bal᷊inewe taumatangkitẹ. Kereu i sire kai taumatam beng kitẹ e ute i sire mangtatapẹ̌ dingangi kitẹ. Kutẹu i sire kai seng něněntang ikitẹ, tadeạu mal᷊ahẹ u tawẹu sarang sěngkatau wọi sirekụ kahěnga-hěngang nasowa ringangi kitẹ. 20 Kai arawei kamene ute seng něnarimạ u Rohkẹ̌ u Ruata wọutenniwěmbing i Yesus Kristus. Kai ene hakịu i kamene kěbịe masingkạben těnron Duata e kahěngang. 21 Kụ iạnamohẹ u ini si kamene wal᷊inewe ual᷊ingu i kamenewẹ̌gawen těnro kahěngang, kaiso kawe seng ual᷊ingumasingkạ dingangu i kamene mal᷊aing masingkạ u tawẹapa kon su ral᷊ungu těnro kahěngang. 22 Nẹ̌kon eute kai taumata kụ seng nẹ̌bera si Yesus bal᷊inewe RatuMěnanal᷊amatẹ̌ kụ seng nikẹ̌don Duata e. Taumata enee kai Sekẹ i Kristus; i sie tawe mapulu mangakun Duatai Amang dingangu Ahusẹ̌. 23 I sain tawe měngakungAhusẹ̌ e, ute tawe měnarimạ i Amange lai. Arawe i saimměngakung Ahusẹ̌ e, ute mal᷊aing měnarimạ i Amang.24 U kai ene, hakịu habarẹ̌ dingih'i kamene rokeng tětạei kamene nangimang, ute harusẹ̌be riagate pakapia sural᷊ungu naung i kamene. Kereu i kamene mẹ̌sipirẹ̌ pakapiahabaru hengetang ene e, ute i kamene měngkate sěnniạměbẹ̌biahẹ̌ nasěmbaụ dingangu Ahusẹ̌ e ringangu iAmang. 25 Kụ kai ini e nikẹ̌dong Kristus sẹ̌sane si kitẹ e utekai pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌. 26 Iạ namohẹ u inikěbị si kamene mạanung i sire apang mẹ̌deạu měngakal᷊ẹ̌si kamene. 27 Kai waugi kamene hala e, i Kristus sengnaměmbingu Rohkẹ̌'E si kamene. Karěngụewen Rohkẹ̌'Eene ringangi kamene, ute seng tawahal᷊uasu piạ taumatawal᷊ine maněnro si kamene. U Rohkẹ̌'E e maněnro

1 YOHANES 2.28–3.7 726kěbị si kamene, mase kěbị apan nitěnro e kahěngangbal᷊inewe kon. Kụ i kamene kěbị e pakatatuhụ bue supakụ těnron Rohkẹ̌'E, ringangu pakatanạko i kamenemẹ̌biahẹ̌ masěmbaụ dingangi Kristus. 28 Kụ manga anạku,kěngkatanạko mẹ̌biahẹ̌ su pẹ̌kakauhẹ̌ dingangi Kristus, kụsu tempọen darěntan'E, i kitẹ e mẹ̌tumbahani mẹ̌těngonSie ringangu manịeng ta mẹ̌kěmbuni, ual᷊ingu mea. 29 Ikamene seng masingkạ u i Kristus měbẹ̌biahẹ̌ tụtuhụkapulun Duata. Ual᷊ingu ene ute i kamene harusẹ̌bemasingkạ u i saim měbẹ̌biahẹ̌ tutuhụ kapulun Duata e kaianạ u Mawu Ruata.3 1 Kakěllako kai kereapa Ruata e kụkěndag'i kitẹ, hakịui kitẹ e niakuwe kere manga anạ'E. U mambengkerene i kitẹ e kai manga anạ u Ruata. Kai ene hakịu runiaral᷊akisẹ̌ ini e wẹ̌gaweng kitẹ, batụu dunia e wẹ̌gawenDuata. 2 Manga anạ u sěmbaụ ikẹ̌kěndagẹ̌! Orasẹ̌ ini e ikitẹ kai manga anạ'u Mawu Ruata, kaiso kakakoạ i kitẹe ren tawẹ nạl᷊ahẹ. Kaiso i kitẹ e masingkạ u kamagengi Kristus e ruměnta, i kitẹ e sarung mariadi kere i Sie,u i kitẹ e sarung makasilo si Sie su ral᷊ungu kakakoạ ekahěngang. 3 Pakụ taumata apam piạ lẹ̌harapeng inisi Kristus, mẹ̌děndiagạ batangenge takadeạu mambentěngadẹ̌be susi, burěsi wọu rosa e kerẹewe i Kristus ekawe mal᷊aing susi. 4 Taumata kụ nẹ̌dosa e, limampatan Mawu; u rosa e kai ral᷊awang su manga tanMawu Ruata. 5 I kamene masingkạ u i Kristus diměntawaugu měndẹ̌dasẹ̌ dosan taumata, ringangu masingkạutawẹ dosa su watangenge. 6 Kěbị taumata kụ nẹ̌biahẹ̌nasěmbaụ dingangi Kristus, tawe hanesẹ̌ měbẹ̌baradosa.I sai měngkai měbẹ̌baradosa e, tawe nakạsilo si Kristusarau tawe nakạkiral᷊a. 7 Manga anạku, kumbahangmapakawalan sai-sai wue mapakapal᷊idi kamene. I saingměkẹ̌koạ kapulun Duata e kai anạ u Ruata kerẹewe i

1 YOHANES 3.8–17 727Kristus kawe Ahusu Ruata. 8 Kai arawe i saing měngkaiměbẹ̌baradosa e ute kai anạ u setang, u setange kaiměbẹ̌barạdosa reng dokeng bọu tětạe. Kai waugu ini eAhusu Ruata e riměnta mědeạu měnggoghahẹ̌ munaransetang. 9 I sai-saịewen nakoạ Ahus'u Ruata e tawe měngkaimẹ̌baradosa, batụu lulung Mawu Ruata e sẹ̌sane měngkaiene si sie. Ual᷊ingken Duata e kai i Amange, ute i sie e,tawe měngkai mẹ̌barạdosa. 10 Kai ini e pẹ̌kakiral᷊aěngumanga anạ u Ruata ringangu manga anạ u setang: i saintawe mẹ̌kakoạ kapulun Duata, arau ta kumakěndagu anạ usěmbaụ e, i sie wal᷊inewe anạ u Ruata. 11 Deng dokeng bọutětạe seng nipaul᷊ikangu habarẹ̌ ini e si kamene: I kitẹ eharusẹ̌ mẹ̌kakakěndagẹ̌ sěmbaụ su wal᷊ine. 12 Kumbahangbue i kitẹ makoạ kere i Kain, makoạ anạ u setang kụměmate tuarine sẹ̌sane. Unụe i Kain němate tuarine?Batụu apan nikoạ e kai nẹ̌sal᷊a, arawe apan kinoạu tuarinee kai nihino. 13 Ual᷊ingu ene manga anạ u sěmbaụku,abe kěngkaherang kereu taumatan dunia e mẹ̌binsị ikamene. 14 I kitẹ masingkạ u i kitẹ e seng simẹ̌bang bọupapate, bọu e něngal᷊ing sol᷊ong pẹ̌bawiahẹ̌ tutune. I kitẹmasingkạ u ene, u i kitẹ e kụkěndagu sěndinganeng ikitẹ. Taumata tawe kumakěndagẹ̌ e, ute i sie wẹ̌dang sukawasan papate. 15 Taumata kụ měbẹ̌binsị u anạ u sěmbaụe ute kai tahapěmate ringangu i kamene masingkạ utahapate e tawe kawuakengu pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangukakalẹ̌. 16 Kětạeng kere ini ral᷊enge i kitẹ makakasingkạumẹ̌kakakěndagẹ̌ e sěmbaụ dingangu wal᷊ine: i Kristusseng nanarakangu pẹ̌bawiah'E waugi kitẹ. Ual᷊ingu ene, ikitẹ e harusẹ̌be měnarakangu pẹ̌bawiah'i kitẹ e waugumanga anạ u sěmbaụ i kitẹ! 17 Mạeng pẹ̌sěngkatau kụmạnaghuang arětạ mạngělemboe kụ makasilo anạ usěmbaụe kinakawusang, kụ tawe mẹ̌tul᷊ung anạ u sěmbaụe ene, kụ kereapa wue i sie makapẹ̌berau i sie kụkěndagu

1 YOHANES 3.18–4.3 728Ruata? 18 Manga anạku! Kumbahang i kitẹ kětạengkụkěndagẹ̌ su wiwihẹ̌ arau kětạeng dingangu wawera.Karimạko i kitẹ e kuměndagẹ̌ben kakěndagẹ̌ tutune,ipakal᷊ahẹ su kakanoạ i kitẹ kahěngang. 19 Kai kerenekatatainge tadeạu i kitẹ e makoạbe rekenangu mangaanạ u Ruata e kahěngang, mase ral᷊ungu naung'i kitẹ emal᷊enehẹ̌ su těngon Duata. 20 I kitẹ masingkạ u kereu ikitẹ e iapakasal᷊an dal᷊ungu naung i kitẹ e, ute kasingkạ uMawu Ruata e nangělembong kasěllahe wọu kasingkạ ikitẹ e, u i Sie kai masingkạ u pakụ sabarang. 21 Kụ mangaanạ u sěmbaụku ikẹ̌kěndagẹ̌, kereu naungi kitẹ e tawemapẹ̌sal᷊ang kitẹ e, ute i kitẹ makapẹ̌těngomben Duatae ringangu karal᷊oahẹ̌. 22 Kụ apan dẹ̌dorongang i kitẹ siSie, sarungbe makahombang, batụu i kitẹ e matuhụ suapan tan'E mase měkẹ̌koạ apam makạl᷊ahimpulu ral᷊ungunaung'E. 23 Laorone si kitẹ e ute kai: I kitẹ e hinongmangimang su Ahus'E, i Yesus Kristus, kụ i kitẹ e harusẹ̌bemẹ̌kakakěndagẹ̌, kerẹewe semben ilẹ̌orong Kristus e sikitẹ. 24 Pakụ taumata apam matuhụ su manga tanDuata e, měbẹ̌biahẹ̌ mạkauhu Ruata, ringangu Ruata enasěmbaụ dingangi sire. Mase i kitẹ e masingkạu Ruatae kai wiahẹ̌, nasěmbaụ dingangi kitẹ, batụu i Sie sengnangonggọu Rohkẹ̌ e si kitẹ.4 1 Manga anạ u sěmbaụ ikẹ̌kěndagẹ̌! Kumbahangmangimang su pakụ taumata apang mạngaku umạnaghuang Rohkẹ̌ u Ruata e, kaiso wẹ̌banikatewekal᷊amona i sire tadeạu makakasingkạbe měnsang rohkẹ̌si sire e asal᷊e wọu Ruata wue arau kai tala. U kai mal᷊awọnabi kon seng nẹ̌sal᷊iawuhẹ̌ su apan tampạ. 2 Kai kere inie tadeạu i kamene makakiral᷊a wue měnsang ene Rohkẹ̌beu Ruata arau wal᷊ine? Taumata kụ měngakuwen YesusKristus e riměnta su dunia kere sěngkatau taumata, tauene e mạnaghuangbe Rohkẹ̌ e wọu anun Duata. 3 Arawe

1 YOHANES 4.4–12 729i saing kụ tawe měngakung hal᷊ẹ̌ ini mạanung Yesus e,tawe měnaghuang Rohkẹ̌ u Ruata e. Tau ene mạnaghuangrohkẹ̌ bọu Sekẹ i Kristus. I kau sen nakaringihẹ̌ u rohkẹ̌ enesarung duměnta, kụ orasẹ̌ ini i sie seng su ral᷊ungu duniaini. 4 Arawe manga anạku, i kamene kai tataghuanenguRuata. I kamene seng nakawatạ manga nabi konang,batụu Rohkẹ̌ su ral᷊ung'i kamene limembo kawasa wọurohkẹ̌ u apan taumata tataghuanengu dunia ini. 5 Manganabi konange mạhumbisaram manga hal᷊ẹ̌ u mạduniaringangu dunia e nakaringihẹ̌be waweran sire, batụu i siree kai tataghuanengu dunia. 6 Arawe i kitẹ e kai manga anạu Mawu Ruata; ringangu taumata kụ masingkạ u Ruatae rụdaringihẹ̌ bue wawerang kitẹ. Arawe kụ taumatawal᷊inewe tataghuanengu Ruata e, tawe rumararingihẹ̌si kitẹ. Kerene pẹ̌kiral᷊aěngu Rohkẹ̌ mạněnron těnrokahěngang, dingangu rohkẹ̌ makạpal᷊idẹ̌. 7 Manga anạ usěmbaụ ikẹ̌kěndagẹ̌! I kitẹ e mẹ̌kakěndagẹ̌ko sěmbaụdingangu wal᷊ine, batụu kakěndagẹ̌ e asal᷊e kai wọu MawuRuata. Taumata masingkạ kuměndagẹ̌ e ute kai anạ uRuata. 8 I sai-sain tawe kuměndagẹ̌ e, tawe makakiral᷊aRuata; batụu Mawu Ruata e kai makěndagẹ̌. 9 MawuRuata e niapakal᷊ahẹu i Sie kụkěndag'i kitẹ dinganguněndolohu Ahus'E mang sěmbaụ sol᷊ong dunia e, tadeạui kitẹ makahombang pẹ̌bawiahẹ̌ bọu Ahus'E ene. 10 Iniute kai kakěndagẹ̌: Bal᷊inewe i kitẹ seng kiměndaguMawu Ruata e, kaiso kawe Mawu Ruata e kiměndagikitẹ dingangu něndolohu Ahuse tadeạu wọi Sie i kitẹmakahombang kal᷊aampung u rosang kitẹ e. 11 Manga anạu sěmbaụ ikẹ̌kěndagẹ̌, kamageng Mawu Ruata e sengkerẹeng kakěndage si kitẹ e, ute i kitẹ mal᷊aing harusẹ̌mẹ̌kakakěndagẹ̌ sěmbaụ dingangu wal᷊ine. 12 Tawẹ usarang sěngkatau reng bọu nakasilo Mawu Ruata, kai kereui kitẹ e mẹ̌kakakěndagẹ̌ e, ute Ruata e nasěmbaụ dingangi

1 YOHANES 4.13–5.1 730kitẹ e kụ kakěndage nasukụ su ral᷊ungu watangeng i kitẹ.13 Ual᷊ingu Mawu Ruata e seng něngonggọ u Rohkẹ̌'E e sikitẹ, ute i kitẹ masingkạ u i kitẹ seng nẹ̌biahẹ̌ nasěmbaụdingangu Mawu Ruata, ringangu Mawu Ruata e nẹ̌biahẹ̌nasěmbaụ dingangi kitẹ. 14 I kami hala e seng nakapandaAhusu Ruata, ringangu i kami e mẹ̌lẹ̌habaru i Sie sengniroloh'i Amang e makoạ Datu Měnanal᷊amat'u dunia ini.15 I sai-sain mạngakun Yesus e kai Ahusu Ruata e, uteRuata e nẹ̌biahẹ̌ nasěmbaụ dingangu tau ene mase tauene mal᷊aing nẹ̌biahẹ̌ nasěmbaụ dingangu Mawu Ruata.16 I kitẹ hala masingkạ dingangu mạngimang u kakěndaguMawu Ruata e si kitẹ. Mawu Ruata e kai makěndagẹ̌. Isain pẹ̌bawiahe kai su kawasang kakěndagẹ̌ e, i sie kainakauhẹ̌ dingangu Mawu Ruata, mase Mawu Ruata enasěmbaụ dingangi sie. 17 Kakěndagẹ̌ e kai niapakariadinasukụ si kitẹ, tadeạu i kitẹ e piạ karal᷊oahu naung su ĚllonPělahukung. I kitẹ e kai sarung piạ karal᷊oahu naung, watụupẹ̌bawiah'i kitẹ su dunia ini e kai mẹ̌sul᷊ungu pẹ̌bawiah'iKristus. 18 I sain nakapěndang kakěndagu Mawu Ruatae, wẹ̌gawen takụ, u kakěndagẹ̌ nasukụ e kai makạtokol᷊ẹ̌kal᷊awọu haghin takụ. Kụ mal᷊ahẹ mạeng i saing kụ bẹ̌dangtawe nakạpěndang kakěndagu Mawu Ruata nasukụ ekereu i sie mạtakụ mẹ̌těngong Ěllom Pělahukunge. 19 Ikitẹ kiměndagẹ̌ e, watụu Mawu Ruata e seng kiměndag'ikitẹ kal᷊amona. 20 Kereu piạu nẹ̌berau, "Iạ kụkěndaguMawu Ruata," kai i sie wẹ̌ga kuměndagu anạ u sěmbaụe, ute i sie kai taumata konang. Batụu taumata kụ takumakěndagu anạ u sěmbaụ e ikẹ̌kasilo, mamben tawemakakoạ kuměndagu Mawu Ruata tai kasasilone. 21 Kutẹui kitẹ kai nakahombang ta ini wọi Sie: U i saing kụkěndaguMawu Ruata e, harusẹ̌be lai kuměndagu anạ u sěmbaụ e.5 1 I sain mạngimang u Mawu Yesus e kai RatunSal᷊amatẹ̌ nikědon Mawu Ruata e, ute i sie anạ u

1 YOHANES 5.2–14 731Ruata. I saing kụkěndagu sěngkatau i amang ute mal᷊aingkụkěndagu anạ e. 2 Kai kere ini katatainge i kitẹ masingkạu i kitẹ kụkěndagu manga anạ u Ruata: I kitẹ kụkěndaguMawu Ruata ringangu tụtuhụ kal᷊awọu tan'E. 3 Batụukuměndagu Ruata e mangal᷊ene tụtuhụ kal᷊awọu tan'E.Dingangu manga tan'E mahaěng bue si kitẹ, 4 batụu apananạ u Ruata e makạbatạ dunia ral᷊aị ini. I kitẹ e měmatạdunia e ringangu pěngangimang i kitẹ. 5 I sai kai makawatạdunia e? Kětạbeng taumata kụ mangimang si YesusAhusu Ruata e. 6 Kai i Yesus Kristus e riměnta su duniaringangu akẹ sasahani e ringangu rahang kapapohong'E.I Sie riměnta e wal᷊inewe kětạu ringangu akẹ sěmatang,kaiso kai ringangu akẹ dingangu raha. Mase Rohkẹ̌ uRuata e sẹ̌sane nangonggọu sasahidi u ene e mambengkahěngang, batụu Rohkẹ̌ e tawe mẹ̌kakakon. 7 Kai piạsahidi tatěllu: Rohkẹ̌ u Ruata, akẹ, dingangu raha -- isire těllu mạngonggọu sasahidi mẹ̌sul᷊ung. 8 (5:7) 9 I kitẹmangimang su sasahidin taumata, kaiso sasahidin MawuRuata e limembon lai katoghase. Kụ kai ene sasahidikụ seng nionggọ u Mawu Ruata e mạanung Ahus'E.10 Ual᷊ingu ene e, i sain mạngimang su Ahusu Ruata e,seng něnarimạ sasahidi ene su ral᷊ungu naunge; arawei sain tawe mangimang su Mawu Ruata e, seng nẹ̌sipiruRuata e kai tahakonang, u i sie kai tawe mangimangapan nipěhengetangu Mawu Ruata e mạanung Ahus'E.11 Kai ini sasahidi ene: Mawu Ruata e seng něngonggọsi kitẹ pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌, dinganguAhus'E kai pungu pẹ̌bawiahẹ̌ e. 12 I saing mạnaghuangAhusu Ruata, mạnaghuang pẹ̌bawiahẹ̌ ene: ringangu isaintawe managhuang si Sie, tawe managhuang pẹ̌bawiahẹ̌ene. 13 Iạ manuratẹ̌ si kamene měmpạngimang AhusuRuata e, tadeạu i kamene masingkạu i kamene sengněnaghuang pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌. 14 Mase

1 YOHANES 5.15–21 732i kitẹ e ringangu karal᷊oahu naung mẹ̌těngon MawuRuata, ual᷊ingu i kitẹ e měngiakingu i Sie mamben tumuhụapang kal᷊iomanengang i kitẹ e kereu piạ dorong i kitẹe mẹ̌tatahinowe su kapulun'E. 15 Batụu i kitẹ masingkạu i Sie rumaringihẹ̌ si kitẹ kereu i kitẹ e mẹ̌gẹ̌gausẹ̌ siSie, tangu i kitẹ e mal᷊aing masingkạ u i Sie měngonggọsi kitẹ e apan dẹ̌dorongang i kitẹ si Sie. 16 Kereu i kitẹmakasilo sěngkatau wọu sěndinganeng i kitẹ lawọ tauSahani e měkẹ̌koạ dosa kụ makakoạ i sie ta kailangengupẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌, ute i kamenepěmpẹ̌kal᷊iomanengke su Mawu Ruata; wọu ene MawuRuata e sarungbe měngonggọu pẹ̌bawiahẹ̌ ene si sie.Ini e nihinowe si sire apan dosane tawe makapẹ̌kapurasi sire wọu pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌. Kutẹukai piạ dosa makạkoạ sěbapẹ̌ u tau ene e kailangengupẹ̌bawiahẹ̌ e. Kụ baụgu ene ute iạ e tawe nẹ̌berau ikamene harusẹ̌be pẹ̌kal᷊iomaneng su Mawu Ruata.17 Pakụ kakanoạ ta nihino e kai rosa, kaiso piạbe rosa tamakal᷊ailang pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌ e. 18 I kitẹe masingkạ u pakụ taumata apan seng nariadi mangaanạ u Mawu e tawe měngkai hanesẹ̌ měbẹ̌baradosa,u Ahusu Ruata e měnaněntanude, dingangu i ral᷊aị etawe makakoạ manga apa-apa si Sie. 19 I kitẹ e masingkạu i kitẹ e kai tataghuanengu Mawu Ruata, manịengkạguwạu dunia ini e su al᷊ungu kawasan dal᷊aị. 20 I kitẹ emasingkạ u Ahusu Ruata e seng diměnta ringangu sengnangonggọu tatahuěnna si kitẹ, tadeạu i kitẹ makakiral᷊aRuata kahěngang. I kitẹ e mẹ̌biahẹ̌ nasěmbaụ dinganguMawu Ruata kahěngang dingangu mẹ̌biahẹ̌ masěmbaụdingangu Ahuse i Yesus Kristus. Kai ini e Ruata kahěngangdingangu kai ini e pẹ̌bawiahẹ̌ tutune ringangu kakalẹ̌.21 Manga anạku, pěmpẹ̌teghang u mahang duata e!

2 YOHANES1 1 Si Ninang pinilen Mawu Ruata ringangu manga ahus'iNinang. Suratẹ̌ ini e kai wọu iạ, těmbonangu jamaatẹ̌kụ kahěnga-hěngang kụkěndagi kamene. Bal᷊inewekětạu iạ, kaiso kai kẹ̌bị taumata masingkạu Mawu Ruatakahěngang, mal᷊aing kụ kěndag'i kamene. 2 Batụu MawuRuata e mětẹ̌tumanạ su ral᷊ungu naung'i kitẹ, dingangusarung hanesẹ̌ dingangi kitẹ sarang karěngụe. 3 Karimạko ikitẹ gělirang u al᷊amatẹ̌, tatal᷊ěntụ dingangu karal᷊unsemahẹ̌kahian Duata i Amang dingang'i Yesus Kristus Ahus'iAmang ene. Karimạko kěbị ene e taghuanengu naungi kitẹmatul᷊idẹ̌ dingangu ual᷊ingu kakěndagẹ̌. 4 Iạ e mambenglimuasẹ̌ kahěngang, nakakasingkạ u piạ manga ahus'iNinange měbẹ̌biahẹ̌ tụtuhụ těnron Mawu Kasěllahengekerẹewe seng nịlaorom Mawu kasěllahenge si kitẹ.5 Ual᷊ingu ene Ninang, iạ e měgẹ̌gausẹ̌ sěngapam botongetadeạu i kitẹ kěbị e mẹ̌kakakěndagẹ̌. Takụ ipẹ̌paul᷊ị ini ewal᷊inewe sěmbaụ ta wuhu; kaiso seng ta těbe nipaul᷊ịsi kitẹ dokeng bọu tětạu i kitẹ mạngimang. 6 Kuměndagẹ̌e mangal᷊ene mẹ̌biahẹ̌ tumuhụ tan Mawu kasěllahenge.Kụ ta seng kinaringih'i kamene dokeng bọu tětạe utei kamene harusẹ̌be mẹ̌biahẹ̌ mẹ̌kakakěndagẹ̌ sěmbaụdingangu wal᷊ine. 7 Lawọ tahapamitaugu ral᷊akị e sengnakeke su dunia e. I sire kai taumata tawe měngaku ui Yesus Kristus riměnta su dunia e tabidạu sěngkatautaumata. Taumata kerene ute kai tahapamitaugẹ̌ e kụkai Sekẹ i Kristus e. 8 Ual᷊ingu ene ute, pakapapia wue ikamene, mạdiring i kamene kailangengu wuan saghed'ikami e. Pẹ̌sal᷊imaẹ bue tadeạu i kamene makatarimạasẹ̌kinu wọu Ruata masukụ. 9 I sain ta mangangumbelẹ su

2 YOHANES 1.10–13 734těnrong Kristus, taumata ene tawẹ Duatane. I saịewentatapẹ̌ su ral᷊ungu těnrong Kristus, ute mạnaghuangbekurai Ruata i Amang kuraiewe Ruata Ahusẹ̌. 10 Ual᷊ingu enekereu piạu ruměnta ringangu měhabarẹ̌ si kamene těnrotai tatěnrong Kristus e, ute kumbahang bue měnarimạ utau ene su ral᷊ungu wal᷊enu arau mangonggọu adatẹ̌ si sire.11 U taumata měngadatẹ̌ su taumata kerene ute mal᷊aingtụtol᷊e ringangu tau ene su ral᷊ungu kakanoạ dal᷊akisẹ̌.12 Mal᷊awọ kahěngang hinon takụ ihabarẹ̌ si kamene,kaiso mapiangbe wal᷊ine ringangu suratẹ̌. Sukiral᷊ingkue iạ makapẹ̌wo ringangu makapẹ̌bisara hala ringang'ikamene, tadeạu naung i kitẹ e kahěnga-hěngangbemal᷊uasẹ̌. 13 Manga anạ u tuarin Ninang kụ pinilen MawuRuata e, mal᷊aing něndohong adatẹ̌ e si Ninang.

3 YOHANES1 1 Su anạ u sěmbaụ i kẹ̌kěndagẹ̌ i Gayus! Iạ etěmbonangu jamaatẹ̌, kụkěndagi kau kahěngahěngang,2 měkẹ̌kal᷊iomaneng karimạko i kau e měngkaimahuweka ringangu kěbị apan dingangue mapapiawue kerẹewe lai himukudu e měngkawe lai mapia.3 Iạ e mal᷊uasẹ̌ kahěngang piạ e pirang katau anạ usěmbaụ Sahani e narěnta kụ něhabarẹ̌ si siạ u kainạung kereng kasaane i kau su pẹ̌bawiahu su těngonDuata e kahěngang, batụu i kau e mambeng hanesẹ̌měbẹ̌biahẹ̌ tụtuhụ těnrom Mawu Ruata. 4 Tawẹapa wal᷊ine makạkoạ si siạ limembom mal᷊uasẹ̌ e,wọu makaringihẹ̌ u manga anạku e reng měbẹ̌biahẹ̌tutuhụ těnrom Mawu Ruata. 5 Anạ u sěmbaụku! Ikau mambeng masaa su ral᷊ungu munara kẹ̌koatenguwaugu sěndinganeng u tau Sahani, ore lai su tau Sahaniwẹ̌dan ta kinakiral᷊anue, mal᷊aing tẹ̌tangkianengu. 6 Isire nẹ̌sahidiwe lai kakěndagu e su jamaatẹ̌ su anungkami. Tul᷊ungko i sire tadeạu makatěpasẹ̌ben daral᷊eng isire ringangu tadeạu i sire makal᷊uasẹ̌be naungu MawuRuata, 7 waugu su raral᷊engangu mẹ̌tangkiang si Kristuse, i sire tawe mananarimạ apa-apa wọi sire tau kapirẹ̌ e.8 Ual᷊ingu ene i kitẹ apan tau Sahani e harusẹ̌ mẹ̌tul᷊ungumanga hapị lawọ Sahani kerene, tadeạu i kitẹ e mal᷊aingmakakatol᷊e mangeken těnrong katěngadu Ruata. 9 Iạe seng namohẹu suratẹ̌ manimbụ su jamaatẹ̌, kaiso iDiotrefes piạ kapulune makoạ těmbonange su ral᷊ungujamaatẹ̌ e tawe tumuhụ si siạ. 10 Hẹ̌dowen iạ marěntae, iạ sarungbe mapẹ̌tahěndungu pakụ apan nịkakoạe pakụ kararal᷊akisẹ̌ dingangu kon iwẹ̌berane maul᷊ị i

3 YOHANES 1.11–14 736kami e! Kaiso kěbị ene mang tawe nakạsahe kapulune.Ene, naung piạ manga hapị e tau Sahani kụ narěntạ e,ute i sie kawe tawe mapulu měnarimạ i sire. Katewe i siemundangu nẹ̌sědingu taumata apan mapulu měnarimạu manga anạ u sěmbaụ ene, ringangu i sie něndolohisire ene apasẹ̌bang bọu ral᷊ohon jamaatẹ̌ e. 11 Mangaanạ u sěmbaụ ikẹ̌kěndagẹ̌, kumbahang bue mẹ̌tatěnosural᷊akisẹ̌. Pẹ̌tatěnoko suapan mapapia. I sain měkẹ̌koạmapia e kai tataghuanengu Mawu Ruata. Ringangu i sainměkẹ̌koạ dal᷊akisẹ̌ e kai wẹ̌dang bẹ̌gang Mawu. 12 Kěbịtaumata e měsẹ̌sahiding kapiam pẹ̌bawiahi Demetrius.Saral᷊aing Mawu Ruata e měsẹ̌sahiding ene. I kami mal᷊aingměsẹ̌sahiding Sie, kụ i kau masingkạ u ipẹ̌paul᷊ị i kamiemamben těngadẹ̌. 13 Mal᷊awọ kahěngang hinon takụipẹ̌bera si kamene, kaiso iạ měpẹ̌pěndangu něngal᷊embommapia e kumbahangbe ringangu suratẹ̌. 14 Iạ mělẹ̌harapẹ̌lai tawẹ karěngụ e sarung mẹ̌sombang dingangu, kụ i kitẹemakapẹ̌bisarawe mẹ̌tẹ̌těngo. (1-15) Karimạko al᷊amatuMawu e měngkai wuạ u. Manga hapị u su tampạ ini eněndohong tabeạ si kau. Paul᷊ịko tabeạku su manga hapị ikitẹ kěbị e sěngkatau-sěngkatau.

YUDAS1 1 Manga anạ u sěmbaụ kụ seng nikuiang dinganguikẹ̌kěndagu Ruata i Amang, dingangu tẹ̌těntanudangbaugu Mawu Yesus Kristus. Kere sěngkatau mẹ̌tatangkiangsi Yesus Kristus e iạ -- i Yudas -- tuaring Yakobus,2 mẹ̌kẹ̌kahumang: Milumbạu Ruata e měngal᷊amatẹ̌,tatal᷊ěntụ dingangu karal᷊unsemahẹ̌ e kawuạ si kamenesu pẹ̌daral᷊embo. 3 Manga anạ u sěmbaụ ikẹ̌kěndagẹ̌! Iạe mạngiaking sěngapam botonge mapulu měnuratẹ̌ sikamene mạanung kasasal᷊amatẹ̌ kụ seng kinapěndangengi kitẹ e. Arawe orasẹ̌ ini e iạ nakapěndang sẹ̌sahěsekanguměnal᷊ěnhọ u suratẹ̌ ini e si kamene tadeạu i kameneměněpasẹ̌ben munarang pěngangimang kụ seng nionggọu Mawu Ruata e sěnsul᷊e sarang marěngụ-děngụ suapang umat'E. 4 Batụu ta nikahěnganeng i kitẹ e, kai piạu němpělikosẹ̌ nahunsuẹ̌ nẹ̌těngkal᷊aụ dingang i kitẹ.I sire e kai taumata ral᷊akisẹ̌ měngẹ̌ngal᷊intuing habarutatal᷊ěntụu Ruatang kitẹ, mědeạu makahombang lěsabuměnukạu abul᷊ing sire. Kụ i sire manuhudu Mawu YesusKristus, Měngangawasa mang sěmbaụ Mawung kitẹ.Ren dokeng kal᷊amona hukumang baug'i sire e sengnipěhengetang su ral᷊ungu Winohẹ Susi e. 5 Pakụ e sengsu kasingkạ i kamene. Kaiso iạ e mapulu mapẹ̌tahěndungi kamene mạanung kereapa Mawu mapakasal᷊amat'uumatu Israel bọu wanuan Misirẹ̌, kutẹu samurine kawemapakawinasang taumata apan tawe měmpangimangsutal᷊oaran sire. 6 Tahěndunge lai manga malạekatẹ̌kụ seng nahěmpal᷊iu wọu kawasang sire, hakịu i sirenaněntangu pẹ̌tatanakeng i sire. Mawu e něhapusẹ̌manga malạekatẹ̌ e ringangu hante kakalẹ̌ e, su tampạ

YUDAS 1.7–12 738u kararěndung su al᷊ungu wanua e. I sire kạl᷊ahapusẹ̌sene sarangkewen kanawoěngu hukumang si sire su Ěllomasěllahẹ̌ e sarung. 7 Kerene lai tahěndunge soan Sodomdingangu Gomora ringangkewen soa mạngělikụ e kụ apantumanạ e měmpẹ̌kẹ̌koạ apang kinoạu manga malaekatẹ̌ene. I sire měmpẹ̌kẹ̌koạ hal᷊ẹ̌ u pẹ̌sasasundal᷊ẹ̌ dingangukaral᷊amuhụ, hakịeweng i sire sẹ̌sigẹ̌sakengu hukumangunaraka kakalẹ̌, nakoạ tatahěndungang su pakụ taumata.8 Kerene lai apang wẹ̌bal᷊iawangu i sire měbẹ̌baradosangbadang i sire hala. I sire kai mapạkasanạu kawasang Duataringangu měnẹ̌namedẹ̌ tumanạu Sorga mawawantugẹ̌.9 I Mikhael sẹ̌sane mananěmbonangu malạekatẹ̌ e,tawe někẹ̌koạ kerene. Su tempon i sie mědẹ̌darendehusetang su ral᷊ungu pẹ̌sasitori mědẹ̌darendehu i sai sarungmakahombang bal᷊unangu wadang i Musa, i Mikhaele tawe wahani měhukungu setang dingangu mangasasamede. I Mikhaelẹ̌ e tumbạeng nẹ̌bera, "Mawue sarung mẹ̌buheang si kau!" 10 Kai ringangkewenmanga sasamedẹ̌ e i sire němpanelorẹ̌ apạeweng tawenikạěnnaěng i sire. I sire mẹ̌sul᷊ungu manga binatangtawẹ naunge, kụ tumbạeng masingkạ u pakụ e ual᷊ingukal᷊okone. Kaiso kawe ual᷊ingu ene makạbinasa si sire.11 Kạěngkěhang i sire! I sire seng mol᷊e raral᷊engang i Kain.Mědeạu i sire makaěbạ doitẹ̌, i sire nẹ̌těngkahumaguwatangeng i sire su wal᷊ang kapapal᷊idẹ̌ mẹ̌sul᷊ung i Bileam.Kụ i sire mal᷊aing nipakawinasa ual᷊ingu němpěnggohaengkere i Korah. 12 Su tempong i kamene měmpẹ̌sal᷊imbange, lulun sire e su tal᷊oarang kamene makạdarěnng.Batụu i sire e kai apạewe makakombang mahungkaěngeringangu tawe měngkamamea, ringangu tumbạengměngẹ̌ngěnna watangeng hala. I sire e kai tabidạu kerewinawa niụ u anging, kai tawe makakarasehẹ̌. I siree mal᷊aing kere kakaluang tawe mẹ̌bawua maning su

YUDAS 1.13–21 739musungu pẹ̌bawawua, kakaluang kụ hamụe seng niěbụdingangu selaing nahěgu-hěgu. 13 Mẹ̌sul᷊ungkewen luạmal᷊aihạ su sasị e mẹ̌děnduị'u sěbu, kerene lai i siremạpal᷊ěton sěbung kal᷊awọu kakanoạ i sire makạmea. Isire e kai mẹ̌sul᷊ung'u manga wituing mẹ̌pẹ̌palilị dinganguapan sen niriahiang'u tampạ e kahian Duata su ral᷊ung'ukararěndung kaěllikang'e sarang marěngụ-děngụ. 14 IHenokh hěnto kapitune wọu i Adam nạung kal᷊amona ewọu naněbal᷊u kakakoạ i sire. I Henokh nẹ̌berau, "Kakělla,Mawu e sarung duměnta ringangu manga malạekate susihiwune 15 baugu měhukungu pakụ taumata. Mawu esarung měhukungu taumata raral᷊akisẹ̌ e ual᷊ingu kakanoại sire mal᷊amuhụ. Dingangu i sire sarung měhukungutaumata waradosa e ringangu duruhaka e ual᷊ingu kal᷊awọuwawerane lahinakang iwẹ̌berane." 16 I sire e měngkate tạumpade kụkurubụ dingangu mapẹ̌sal᷊ang bal᷊ine e. I siremẹ̌bẹ̌biahẹ̌ tụtuhụ ewe kal᷊awọu ěnning i sire mararosae. I sire měngkate tụtahimorasu kakakoạ i sire hala e,ringangu mělẹ̌lewa taumata mědeạu makareạ untune.17 Arawe i kamene manga anạ u sěmbaụku ikẹ̌kěndagẹ̌,pẹ̌tahěndungko apang nạung seng nibawerang mangararolohangu Mawung kitẹ Yesus Kristus. 18 I sire seng naul᷊ịkal᷊imona si kamene u kakạsandigeng, ěllong kiamatẹ̌esarung suměpụ taumata mělaheghesẹ̌ si kamene, i siree apang měmpẹ̌bẹ̌biahẹ̌ tụtol᷊e kal᷊awọu ěnning i sirewaradosa. 19 I sire ini e kai taumata makạkoạ pẹ̌dal᷊ahae.I sire e tawe tumatatuhụ kawasang Rohkẹ̌ u Ruata e,kaiso kawe tụtuhụ kal᷊awọu ěnningu dunia e. 20 Arawe ikamene manga anạ u sěmbaụku, pakatal᷊ěmbuhu e weturusẹ̌ pẹ̌bawiahi kamene su laěmpahu pangangimang siYesus Kristus. Pěngangimang i kamene e mambeng susikahěnga-hěngang: Těntal᷊ang ene e pěmpẹ̌kal᷊iomanengbue su ral᷊ungu Rohkẹ̌ u Ruata e; 21 kụ pěmpẹ̌biahẹ̌ sidutu

YUDAS 1.22–25 740su ral᷊ungu kakěndagu Mawu Ruata karěngụeweng ikamene mạngampal᷊ẹ̌ kakěhangu Mawu Yesus KristusMawung kitẹ e kụ sarung mangonggọu pẹ̌bawiahẹ̌ tutuneringangu kakalẹ̌ si kamene. 22 Kụ baugu i sain naungetụtaghiawahẹ̌ e, ute i kamene pěmpenodẹkong tatal᷊ěntụe. 23 Kụ bẹ̌bol᷊engkong kamene sol᷊ong l᷊ikude taumata ewọu ral᷊ungu putung tadeạu i sire masalamatẹ̌. Su wal᷊inẹete wue ute i kamene pěmpanodẹbeng pẹ̌kakěndagẹ̌piạ takụe, kaiso pěmpẹ̌binsị u l᷊ai pakeang i sire kụ sengněngkal᷊amuhụ u ěnning i sire waradosa e. 24 Duata ekawasa maněntanudẹ̌ si kamene mědeạu kumbahang ikamene manawo, ringangu kawasa mangal᷊ạ si kamenesol᷊ong těngon'E mawantugẹ̌ e, ringangu ral᷊uasẹ̌ orelai tawẹ turạ e, 25 u kai i Sie Ruata, něnal᷊amat'i kitẹe su ral᷊ungu Mawung kitẹ i Yesus Kristus. Kai i SieRuata mawantugẹ̌, masěllahẹ̌, makawasa, ringangu piạpěhěngking'E dongkeng nạung kal᷊amona sarang orasẹ̌ ini,ringangu sarang marěngụ-děngụ! Aming.

PĚLAL᷊AHẸ1 1 Lohong bukẹ̌ ini e měbẹ̌běkeng apa iwẹ̌bokạ i YesusKristus mạanung mangạ e apa sarung mariadi. MawuRuata e napakasingkạ si Kristus tadeạu i Sie mapakal᷊ahẹsu manga ěllang'E apan seng tawẹ kararěngụ e harusẹ̌mariadi. I Kristus rimolohu manga malạekat'E sol᷊onganung Yohanes ěllang'E, apạul᷊ị u karariading kal᷊awọumunara ene si sie. 2 Tangu i Yohanes něběkẹen pakụapang kinasilone e; kụ seng ini e katataingu wěkenemạanun tang Mawu Kasěllahenge kụ nitoghaseng i YesusKristus lụliu pẹ̌sasahidin'E. 3 Kariangkamang taumatakụ mapẹ̌basa ringangu i sain mạpararingihu wal᷊ontěbal᷊u bukẹ̌ ini e mase matuhụ suapang kụ kạbawohẹsu ral᷊unge. Batụu tawẹ karěngụ e pakụ ini e sarungmariadi. 4 Manga anạ u sěmbaụ su kěbị jamaatẹ̌ pitusu ěntanang Asia! Iạ i Yohanes, měkẹ̌karalọ i kamenekěndagengu al᷊amatẹ̌ dingangu karal᷊unsemahẹ̌ bọuMawu Ruata -- i Sie kụ ene, kụ seng ene, dingangusěnniạ ene -- ore wọu kěbị rohkẹ̌ pitu kụ ene su těngonkararatun Duata, 5 ringangu wọu i Yesus Kristus, sahidisaa. Kai i Sie kahumotong-motongange niapẹ̌biahẹ̌ kapiawọu kapapohonge ringangu kai i Sie kawasang pakụdatun dunia e. Mawu Yesus kiměndag'i kitẹ, kụ ual᷊ingukapapohong'E, i Sie něliung kitẹ bọu pakụ dosang kitẹ,6 kụ něhengkẹ i kitẹ niapakakoạ kawanua těntani mangaimang, mẹ̌tatangkiang Duata, i Amang'E. Kai i YesusKristus ene mawantugẹ̌ dingangu kawasa sarang karěngụe. Aming! 7 Kakělla, i Sie riměnta mạdal᷊iwungu winawa!Kěbị taumata e sarung makasilo si Sie, sarangkewenlai i sire apan něněkạ si Sie. Pakụ bansa su dunia e

PĚLAL᷊AHẸ 1.8–18 742sarung lumungkang ual᷊ing i Sie. Ore, těngadẹ̌! Aming!8 "Kai Iạ e kahumotongang e ringangu pangěnsueěnge,"ungkuěngu Mawu Ruata e, kụ seng ene, dingangu kụene sěnniạ, Kụ Lembong Kawasa. 9 Iạ e kai i Yohanes,anạ u sěmbaụ u kụ ukure mẹ̌sul᷊ung'i kamene su ral᷊ungupěnanal᷊udẹ̌ susa kụ lụhombang su apan tumatol᷊e siKristus. I kitẹ e hinong makědang susigěsạ tarangkewesu sěngkatau umat'E tataghuaneng'E. Iạ e niwembang sutahanusang Patmos ual᷊ingu iạ mělẹ̌habaru hengetangu Mawu Kasěllahenge nitoghasengu sasahidin MawuYesus. 10 Su ěllon Mawu e, iạ kai nilohoěngu Rohkẹ̌ uRuata, bọu e iạ nakaringihẹ̌ ngihẹ̌ maihạ -- kere ngihunapiri -- mělẹ̌lunngihẹ̌ su likurangku. 11 Tingihẹ̌ enenẹ̌bera u, "Bohẹko apang ikasilonu, kụ dingọko bukẹ̌ enesu jamaatẹ̌ pitu ini: Efesus, Smirna, Pergamus, Tiara,Sardis, Filadelfia, ringangu Laodikia." 12 Ene iạ nẹ̌bihụ esol᷊ong likude namanda měnsang kai i sai mạmisara si siạe. Tangu iạ nakasilọ e ral᷊aedu sol᷊o nikoạ bọu wul᷊aengkal᷊awọe pitum baụ. 13 Sutal᷊oarang manga l᷊aedu sol᷊o enerụdarisị sěngkatau, kụ kẹ̌kasilo al᷊ingkai kere taumata. ISie nẹ̌pakẹ u kakingkaenge kụ kanandụe nịdangu l᷊aedẹ̌.Su sěbạ'E i Sie nẹ̌pakẹu tatukuse wọu wul᷊aeng. 14 Utạ'Emawira kere manga rukụ u domba, kawirane kere kapesẹ̌:Matan'E kụkuhenabẹ̌ kere putung; 15 l᷊aed'E lụhentẹ kerewitụ nitongkạ. Tingih'E kere ghal᷊ědụ u akẹ u tědunanggaghuwạ. 16 Liman'E koaneng mạngumbelẹ bituingpitu, mase wọu mohong'E nisěbangengu peda mahorosěmbaụ kụ horone su ruamběka. Gan'E kụkuhěnabẹ̌ kerematangěllo su ěllo mal᷊ětu. 17 Ené iạ nakasilọ e si Sie, kutẹuiạ kawe nělinsumagẹ̌ su těngon'E kere taumata nate. Ené iSie nanělideng liman'E koaneng si siạ e kụ nẹ̌bera, "Abekatakụ! Kai Iạ e panẹ̌takenge ringangu pangěnsueěnge.18 Seng Iạ e i Sie kụ biahẹ̌! Iạ e seng nate, kaiso kakěllako, Iạ

PĚLAL᷊AHẸ 1.19–2.7 743e wiahẹ̌ sarang marěngụ-děngụ. Iạ e mạngawasa papate,ringangu dunian taumata nate. 19 Ual᷊ingu ene, wohẹkoapang kụ kinasilonu, kụ apạeweng ene su orasẹ̌ ini e,ringangu apạewen sarung mariadi e. 20 Kai ini e rahasiangbituing pitu e kinasilonu su l᷊ima-Ku koaneng, dinganguwọu ral᷊aedu sol᷊o wul᷊aeng pitumbaụ e: Bituing pitu e kaimanga malạekatu jamaatẹ̌ pitu, dingangu ral᷊aedu sol᷊opitu e ute jamaatẹ̌ pitu ěndaị e."2 1 "Baugu malạekat'u jamaatẹ̌ su Efesus kere ini: Inie kai tatanatan Sie mạngumbelẹ bituing pitu sul᷊iman'E koaneng'E, kụ dụdal᷊eng sutal᷊oarang dal᷊aedu sol᷊owul᷊aeng pitumbaụ e. 2 Iạ e masingkạ u apang kẹ̌koatengi kamene: I kamene měmpělẹ̌hal᷊ẹ̌ masěgadẹ̌, dingangu ikamene e makakědang tạ sihinge. Iạ masingkạ u i kamenetawe mapulu mẹ̌gagholọ u ral᷊ungu naung i kamenesu taumata ral᷊akisẹ̌. Kutẹu taumata apang něngakungbatangenge kawe rarolohang, kutẹu nạung bal᷊ine wue,kụ seng niwanikateng i kamene, ringangu kinaẹ̌bakeng ikamene u i sire kai tahakonang. 3 I kamene marararagẹ̌dingangu i kamene nasigěsạ ual᷊ingu Iạ, kai naung ikamene e tawe něngkapěndụ. 4 Kai ini e sěngkul᷊ẹ̌-Kusi kamene: I kamene kai seng tawe kiměndag'u Iạ kerenạung su tětạ e. 5 Ual᷊ingu ene pẹ̌tahěndungko, kai sengapa karal᷊ung kananawong kamene! Pěmpẹ̌tobate bọukal᷊awọu rosang kamene ringangu pěmpẹ̌koạ e apangkẹ̌koateng i kamene kạngerẹ e. Mạeng tala ute, Iạ esarung duměnta kụ manawụ dal᷊aedu sol᷊ong kamenee wọu tampạ e. 6 Kai tangu piạ bue hal᷊ẹ̌ mapia wọu ikamene, u: I kamene měbẹ̌binsị u kakakoạ u mangatumatol᷊e si Nikolaus, kụ mal᷊ain Takụ ipẹ̌bẹ̌binsị e. 7 Isain makạdingihẹ̌ e, daringihẹ̌ko apan nipěhengetanguRohkẹ̌ u Ruata e suapan jamaatẹ̌! I sain nakawatạ, Takụiapakawala měmpẹ̌kaěng buang kalum pẹ̌bawiahẹ̌ kụ

PĚLAL᷊AHẸ 2.8–14 744su ral᷊ungu wawaelangu Ruata." 8 "Baugu malạekat'ujamaatẹ̌ su Smirna, bohẹko kere ini: Ini e kai tatanatawọ'i Sie kụ panẹ̌takenge ringangu pangěnsueěnge -- bọunate kụ nẹ̌biahẹ̌ kapia. 9 Iạ e masingkạu kasasigěsạ ikamene; Iạ e masingkạu kakakasiang i kamene kai tuhụhinone i kamene kai kalạ! Iạ masingkạu haghin lahodatẹ̌ipělẹ̌hodatẹ̌ si kamene kahiạen sire apan mạngakungbatangenge tau Yahudi e, kutẹu nạung bal᷊ine wue; i sire ekai kawanuang setang! 10 Abe kěngkatakụ u sigěsạ kụ katekadodọ tempo sarung tal᷊urang i kamene. Pẹ̌tahěndung, usetange, sarung mapasuẹ̌ u sěnggạ bọu i kamene sol᷊ongdal᷊ungu tahungkụ ipěnal᷊ukạ si kamene. I kamene sarungmẹ̌tatahangu sigěsạ su ral᷊ungu mapul᷊o ěllo karěngụe.Karimạko i kamene mẹ̌těngkasaa si Siạ sarang papate,mědeạu i kamene Takụ gělirangu pẹ̌bawiahẹ̌ tutuneringangu kakalẹ̌ mẹ̌sul᷊ungu laẹ̌kingu nakauntung. 11 I sainmakạdingihẹ̌ e pěmpěnaungko apang kụ ilẹ̌hengetangu Rohkẹ̌ u Ruata e su apang jamaatẹ̌! I sain nakawatạ,mambeng tawe sarung mẹ̌tatahangu sigěsạ sarang kạdodọual᷊ingu kapapohong karuan sul᷊ene." 12 "Baugu malạekat'ujamaatẹ̌ su Pergamus e, bohẹko kere ini: Kai ini tatanatawọ'i Sie kụ mạngumpaedẹ̌ barạ mahoro kụ horonesu ruam běka. 13 Iạ masingkạ u su apa katatanakeng ikamene, kụ nạung kai su tampạ u kararatuangu setang.I kamene e masaa si Siạ. Ore lai piạ i Anpas, sahidikusaa e, nipate su těngong kamene, su wal᷊oarị u setang,kụ su tempo ene i kamene mamben tawe nẹ̌sunial᷊u ikamene kawe mạngimang si Siạ e. 14 Kai maningbe sengkerene mang piạ hal᷊ẹ̌ pirambaụ kụ tawe Takụ iral᷊uasẹ̌bọu i kamene: Piạ pirang katau wọu tal᷊oarang kamenekụ tụtol᷊e apang itẹ̌těnron Bileam. I Bileam mạněnrosi Balak dal᷊engu mapakanawon tau Israel su ral᷊ungurosa; kụ mạngologẹ̌ si sire apạkaěng kaěng seng bọu

PĚLAL᷊AHẸ 2.15–22 745nisěmba su mahang duata ringangu měkẹ̌koạ manga hal᷊ẹ̌u kawawuang. 15 Kerene lai piạ bọu tal᷊oarang kamenetaumata kụ mạngumpaedẹ̌ su těnron manga tumatol᷊esi Nikolaus. 16 Ual᷊ingu ene, pěmpẹ̌tobatẹ̌ bue wọukal᷊awọu rosang kamene! Mạeng tala, ute tamararěnna Iạe sarung duměnta su anung kamene kụ měnekẹ si sireringangu peda su mohong-Ku. 17 I saim makạdingihẹ̌ epěmpěnaungko apang nipěhengetangu Rohkẹ̌ u Ruatae su apan jamaatẹ̌! I saim makawatạ sarungbe Takụiapakawala pakaěng manna kụ mạbawuni, ringangusěngkatau-sěngkatau e sarung makatarimạ u watu mawirapẹ̌sěmbaụ e wọu Iạ. Su watu ene kạbawohẹ areng buhu,kụ tawe kasingkateng i sai-sai su l᷊ikudu i sain nakatarimạe." 18 "Baugu malạekat'u jamaatẹ̌ su Tiara e, bohẹkokere ini: Kai ini e tatanata wọu Ahusu Ruata, kụ matan'Erụděllị kere putung, dingangu l᷊aed'E l᷊ụhentẹ kere tambaganitongkạ. 19 Iạ e masingkạ u kěbị apang nịkakoạ i kamene-- Iạ e masingkạ u i kamene kụkěndagu kasanggidangu, ikamene saa, i kamene měmẹ̌munara, dingangu i kamenemakakědang su sigěsạ e. Iạ e masingkạ i kamene orasẹ̌ini e němunara limembong kasaghede wọu kangerẹ.20 Kaiso kai ini e wěhạ u naung-Ku si kamene: I kameneseng kinaologang i Izebel, tau wawine kụ něngakungbatangenge rarolohangu Ruata e. Seng mal᷊awọ mangararolohang-Ku e lẹ̌akal᷊enge ringangu nitěnroěngukawawuang dingangu apạkaěng kaěng seng bọu nisěmbasu mahang duata. 21 Seng Takụ nionggotangu l᷊oahe si sieapẹ̌tẹ̌tobatẹ̌ bọu manga rosane, kaiso i sie tawe mapulumangědo mawuang e. 22 Pẹ̌tahěndung! Iạ e sarungmaměpạ i sie sarang masakị su ral᷊okaěnge. Sene i sieringangu apang nawuang dingange e sarung mẹ̌tatahangusigěsạ marasai. Kěbị ene e sarung Takụ koateng su orasẹ̌ini -- tabeạu katewe i sire měngědo měmpẹ̌koạ hal᷊ẹ̌

PĚLAL᷊AHẸ 2.23–3.3 746dal᷊akị dingange. 23 Manga tumatol᷊ene e sarung lai Takụpateěng tadeạu kěbị dal᷊ohon jamaatẹ̌ e makahěngang ukai Iạ e makạkasěsui něnna ringangu ral᷊ungu naungutaumata. I kamene sarun Takụ bal᷊isang tuhụ kakanoạ ikamene sěngkatau-sěngkatau. 24 Arawe i kamene wal᷊inesu Tiara e tawe mol᷊e těnro ral᷊akị ene, ringangu taweněmpangěndung manga kasingkạ u setang. Iạ mẹ̌bera uIạ tawe sarung měnambang bawawaěng kụ limembongkawěhạ e si kamene. 25 Kai arawe sarang darěnta-Ku esarung, i kamene harusẹ̌be tatapẹ̌ pěmpẹ̌tol᷊e apang kụseng těbe tẹ̌taghuaneng i kamene. 26 I sire apan nakawatạ,dingangu sarang pangěnsueěnge tatapẹ̌ měkẹ̌koạ apangkụ Takụ ikẹ̌kapulu e, sarun Takụ gělikangu kawasa kụmẹ̌sul᷊ungu Takụ tẹ̌tarimakeng bọu i Amang-Ku. I siresarung makatarimạ u kawasa wọu anu-Ku mẹ̌parentahaghim bansa ringangu těking uase, ringangu wauguipěnggolọ pakụ bansa e kere kuring ěntana. 27 (2:26)28 I sire sarung makatarimạ u wituing Ahusu ěllo e wọuIạ e. 29 I saim makạdingihẹ̌ e, pěmpěnaungko apangnipěhengetangu Rohkẹ̌ u Ruata e suapang jamaatẹ̌!"3 1 "Baugu malạekat'u jamaatẹ̌ su Sardis, bohẹko kereini: Kai ini e tatanata wọu i Sie kụ mạnaghuang rohkẹ̌u Mawu Ruata arěgang pitu ringangu wituing arěgangpitu e. Iạ masingkạ u apang nịkakoạ i kamene. Uadei kamene wiahẹ̌, sěmbal᷊iau kawe nate! 2 Ual᷊ingu ene,pẹ̌pětị e kụ toghasẹ e apang kụ bědang ene si kamenetěntal᷊ang ene e tawe nẹ̌tate kahěngang. Ual᷊ingu Takụkinahombangeng u apang kinoạ i kamene e, tawẹ usarang sěmbaụ kụ deng nasukụ su těngon Duata. 3 Tangu,tahěndungeko kapia apang kụ seng nitěnro si kamenekạngerẹ e ringangu apang kụ seng nikaringih'i kamene.Koạko ene ringangu pěmpẹ̌tobate wọu kal᷊awọu rosanu.Kereu i kamene tawe měmpẹ̌pětị, Iạ e sarung duměnta

PĚLAL᷊AHẸ 3.4–11 747su anung kamene e mẹ̌sul᷊ungu tahatako; kụ i kamenetawe makakasingkạ u angerẹ bue tempone Iạ duměnta.4 Kaiso su tal᷊oarang kamene su Sardis bědaweng piạtaumata kụ mětẹ̌tanudẹ̌ tadeạu pakeange tatapẹ̌ burěsi.I sire ene sarung dumal᷊eng sěngkaral᷊eng dingang-Kudingangu pakeang mawira, batụu i sire kai su tampạe waugu ene. 5 Baug'i sire apan nakawatạ e sarungluheěngu lakụ mawira manandụ. Areng i sire tawe Takụdẹ̌daseng bọu Bukẹ̌ u Taumata Wiahẹ̌. Kụ su těngongAmang-Ku ringangu manga malạekat'E Iạ sarung mẹ̌sahidiu i sire kai tataghuaneng-Ku. 6 I saim makạdingihẹ̌ e,pěmpěnaungko apang kụ ipělẹ̌hengetangu Rohkẹ̌ u Ruatae suapang jamaatẹ̌ e!" 7 "Baugu malạekat'u jamaatẹ̌ suFiladelfia, bohẹko kere ini: Kai ini e tatanatan Sie kụ susiringangu tuhasẹ̌. Kai i Sie mangangumbelẹ kakunsị kụtẹ̌taghuaneng'i Daud; kereu topeěnge, tawẹu sarangsěngkatau makakahěping e, ringangu kereu hěpingange,tawẹu sarang sěngkatau makatope. 8 Iạ e masingkạ uapang kẹ̌koateng i kamene. Iạ masingkạ u i kamenetawe tumanịe matoghasẹ̌; i kamene semben tụtuhụtěnro-Ku ringangu saa si Siạ. Baug'i kamene Iạ e sengněnope tukadẹ̌ sěmbaụ, kụ tawẹu sarang sěngkataumakapěhěping. 9 Pẹ̌tahěndung ini: I sai-saim makoạtaumatan setang e, manga tahakonang kụ mạmewẹuwatangenge tau Yahudi e, kaiso kawe wal᷊ine, sarun Takụkoateng sarang i sire mẹ̌suba su těngonu. Kụ i sire sarungmakakasingkạ u Iạ e kụkěndag'i kamene. 10 Ual᷊ingu ikamene semben muhụ parenta-Ku tadeạu i kamenepakal᷊aamumang, Iạ e sarung l᷊ai maněntanudẹ̌ si kamenesu tempong kasasigěsạ humombang su kaguwạu dunia.Hombang ene sarung mariadi waugu ipěmanikạ pakụumatẹ̌ su dunia e. 11 Iạ e lighạ duměnta! Lukadewepakapia apang kụ tẹ̌taghuaneng i kamene, tadeạu tawẹu

PĚLAL᷊AHẸ 3.12–20 748sarang sěngkatau makahampasẹ̌ bawalarẹ̌ kal᷊auntungi kamene su pẹ̌sasekẹ e. 12 I saim makawatạ e, sarunTakụ koateng kere rihi su ral᷊ungu Wal᷊en Duata-Ku Susie, kụ i sie sarung mẹ̌tumanạ sene sarang karěngụ e.Arengu Ruata-Ku, ringangu arengu soan Duata-Ku -- eYerusalem buhu kụ sarung matěntung bọu sorga, wọuanun Duata-Ku -- sarung Takụ bohekang su watangenge. Kerene lai areng-Ku wuhu e sarung Takụ bohekang suwatangenge. 13 I saim makạdingihẹ̌ e, pěnaungko apangkụ ilẹ̌hengetangu Rohkẹ̌ u Ruata e suapan jamaatẹ̌!"14 "Baugu malạekatu jamaatẹ̌ su Laodikia, bohẹko kereini: Kai ini e tatanatan Mawu Amin, Sahidi kụ saaringangu těngadẹ̌, simbul᷊u pakụ apan niriadin MawuRuata. 15 Iạ masingkạ u apan nikoạ i kamene; Iạ masingkạu i kamene wal᷊inewe matěho ringangu wal᷊inewe laimatětị. Tuhụ hinone i kamene e kai piạ u sěmbaụ bọurarua ene! 16 Kaiso i kamene kai masal᷊umighang; matětịbal᷊ine, matěho mal᷊aing bal᷊ine. Kai ual᷊ingu ene i kamenesarun Takụ i kuẹ luaěng bọu mohong-Ku. 17 Ungkuěngi kamene, 'I kami e kalạ dingangu tawẹu tala, i kami etawe kakawusangu apa.' Arawe i kamene wěga kawekasigěsạ e ringangu enẹ e makạtatal᷊ěntụ kakakoạ ikamene e! I kamene e kai kasiang, těntol᷊e ringangu wuta.18 Ual᷊ingu ene Iạ maněgu si kamene tadeạu i kameneměmělli wul᷊aeng bọu Iạ, mangal᷊ene wul᷊aeng sahị, tadeạui kamene makalạ. Pamělliko l᷊ai pakeang mawira wọu Iạtadeạu i kamene mẹ̌pakeang kụ měhěmbung kakakoại kamene těntol᷊e e ringangu makạmamea e. Dingangupamělliko l᷊ai undang kụ buha su matang kamene tadeạui kamene makasilo. 19 Apạeweng i kẹ̌kěndagẹ̌-Ku e,seng i sire Takụ sẹ̌sasaěng dingangu Takụ gẹ̌geserang.Ual᷊ingu ene ute, pẹ̌těngkaradingko i kamene ringangupěmpẹ̌tobatẹ̌ko wọu kal᷊awọu rosang kamene. 20 Kakělla!

PĚLAL᷊AHẸ 3.21–4.6 749Iạ dụdarisị su těngon tukadẹ̌ kụ mạnengkelẹ̌. Kereupiạ u makaringihẹ̌ ngihẹ̌-Ku, kụ manope tukadẹ̌; Iạ esarung sumuẹ̌ mẹ̌sombang i sie, Iạ e sarung kumaěngsěngkakaěng dingange kụ i sie kumaěng sěngkakaěngdingang-Ku. 21 I sire apan nakawatạ, sarun Takụ ipakawalamaiang su kararatuang-Ku sěngkakaiang dingang-Ku,kerẹewe Iạ sẹ̌saku mal᷊aing seng nakawatạ kụ orasẹ̌ ini emạiang dingang i Amang-Ku su kararatuang'E. 22 I saimmakạdingihẹ̌ e, pěmpěnaungko apan ilẹ̌hengetanguRohkẹ̌ u Ruata e suapan jamaatẹ̌!"4 1 Nal᷊iung ene iạ saụewe nakahombang papasilo.Iạ e nakasilo tukadẹ̌ sěmbaụ su sorga e natope.Bọu ene kinaringihẹ̌ko l᷊ai piạ ngihẹ̌ nạung seng bọuměmẹ̌misara si siạ kere ngihu napiri. Tingihẹ̌ eneněbera, "Endaị e awị sol᷊ong ini. Iạ e mapasilo si kau apakụ sarung mariadi." 2 Iạ e apidu nilohoěngu Rohkẹ̌ uRuata. Mase iạ nakasilọ e su sorga e kai piạ kararatuangsěmbaụ, kụ piạ sěngkatau mạiang su kal᷊aianeng e.3 Gane su sěnnang kere paramata Yaspis dinganguparamatan Sardis. Ene piạko rěndipahẹ̌ sěmbua awạe kamumụ něliwung kaderang kararatuang ene. 4 Enenělikụ nělimbolong kaderang kawawantugẹ̌ ene piạkol᷊ai kaderang kararatuang bal᷊ine kal᷊awọe ruam pul᷊o ěpạsu waụ e. Sene tangu nikaianengu těmbonange i sireruam pul᷊o ěpạ su kataune měmpělẹ̌luheng pakeang i siremawawira ringangu makotane wul᷊aeng. 5 Bọu kaderangkararatuang ene e naměsị e tualagẹ̌ měkẹ̌kilạ mase piạ engihu rěllụ měgẹ̌gaghal᷊ẹ̌dụ. Kụ su těngong kararatuangene e piako l᷊ai oborẹ̌ pitumbaụ kạdarikọ; kụ kai eneRohkẹ̌ u Ruata, arěgang pitu. 6 Mal᷊aing kẹ̌kaěbakeng sutěngong kararatuang ene e piạ apa kakěllaěng mạngawẹlaud'u kasěnaěng, malang kere galasẹ̌. Kạdal᷊ikụ sukaderang kararatuange, suapan sěndihange, piạ diadikang

PĚLAL᷊AHẸ 4.7–5.4 750ěpạ, kụ su těngone ringangu su l᷊ikude napěpidu mata.7 Diadikang humotong, kakěllaěng kere singa. Karuane,kere sapi esẹ. Katěllune piạ gane mẹ̌sul᷊ungu ghahịutaumata. Arawe kaěpạ e, kěllaěng kere manụ kamamaresẹ̌kạtěllạ e. 8 Kaěpạ u riadikang ene nahiạu panide pẹ̌tahạěnnung, mase napěpidẹ̌ dingangu su sěhaweng dal᷊ungenapenẹ u mata. Ěllo hěbi manga riadikang ene hanesẹ̌měkẹ̌kantarị tawẹ ědone, "Susi, susi, apakasusiko Mawu,Ruata Makawasa; kụ ene, ringangu seng ene, dinganguene sěnniạ." 9 Kaěpạ u riadikang ene e měmpẹ̌kẹ̌kantarịu kakantarị daralo, adatẹ̌ dingangu tatarimakasẹ si Siekụ mạiang su kaderang kararatuange, kụ kai i Sie kụbiahẹ̌ sarang karěngụe. Kụ su orasu manga riadikangene měmpẹ̌kẹ̌kantarị, 10 tangu i sire ruam pul᷊o ěpạměngangahạ e němpẹ̌těngkasumagẹ̌ su těngon taukụkaiang su kaderang kararatuange, mase němpẹ̌suba siSie kụ biahẹ̌ sarang kakalẹ̌ e. Bọu ene i sire e němpěneledumanga makotan sire e su těngong kaderang kararatuangeringangu nẹ̌bera, 11 "O Mawu, o Ruatang kami! Samatangi Kau Mawu e wotonge makatarimạ u raralo, adatẹ̌dingangu kawasa. U kai i Kau něndiadi pakụ sabarange,ringangu kai su ral᷊ungu kapulun'U l᷊ai pakụ e seng nariadidingangu nẹ̌biahẹ̌."5 1 Ené iạ nakasilo bukẹ̌ madarul᷊ung sěngkal᷊ěpa sul᷊iman Sie kụ mạiang su kaderang kararatuange. Bukẹ̌ene e napenẹ u wohẹ su ruamběka nịsasegelu segelẹ̌pitumbaụ. 2 Mase iạ e nakasilo malạekatẹ̌ sěngkataumatoghasẹ̌ kapělẹ̌lunngihe maihạ, "Kai i sai wotongemaměka manga segelẹ̌ ini ringangu měmingkahẹ̌ bukẹ̌ini?" 3 Kaiso baẹ su sorga ore lai su dunia e, araumanilaing su al᷊ungu dunia e, tawẹu sarang sěngkataukụ makawingkahẹ̌ bukẹ̌ ini, ringangu makasilo sol᷊ongdal᷊unge. 4 Tangu iạ e měngkatewe apa limungkang

PĚLAL᷊AHẸ 5.5–12 751marehe batụu tawẹ u sarang sěngkatau relaing botongemamingkahẹ̌ bukẹ̌ ene, ringangu makasilo sol᷊ong dal᷊unge.5 Mase sěngkatau wọu i sire měngangahạe nẹ̌bera sisiạ, "Abe sangị! Kakělla! Singa wọu walag'i Yehuda,pal᷊ahěnton Daud masěllahẹ̌ e, seng nakawatạ. I siewotonge měměka segelẹ̌ pitu e ringangu měmingkahẹ̌bukẹ̌ ene." 6 Bọu ene iạ e nakasilo Ahusu Domba sěmbaụdụdarisị sutal᷊oarang kaderang kararatuange, lẹ̌liwungangu riadikang biahẹ̌ ěpạ e ringangu kěbị pangahạ ene.Ahusu Domba ene kakěllaěng al᷊ingkai kere seng bọunipotọ. I Sie piạ sungene pitu ringangu matane pitu: kụkai rohkẹ̌ arẹ̌gam pitu wọu Mawu Ruata kụ seng nirolohẹ̌sol᷊ong kạguwạu dunia. 7 Bọu ene Ahusu Domba ene ehimaung, kụ něngal᷊ạ bukẹ̌ mạdarul᷊ung ene e wọu l᷊imakoanengu tau mạiang su kaderang kararatuange. 8 EneAhusu Domba e kapẹ̌kẹ̌koạ e kerene tangu, riadikangbiahẹ̌ ěpạ e ringangu manga měngangahạ e i sire ruampul᷊o ěpạ e němpẹ̌těngkasumage su těngone. I sirenahiạeng kěcapi lẹ̌umbelekang e ringangu wohogẹ̌bul᷊aeng lohone kamania kụ kai mangạ e kakal᷊iomaneng ukawanuan Duata e. 9 I sire měmpẹ̌kẹ̌kantarị u kantarị buhusěmbua: "I Kau e hinone makapěngal᷊ạ bukẹ̌ ene ringangumakapěměka manga segele. Batụu i Kau e kai seng nipate,ringangu kahiang kapapohongu'E, taumata wọu kěbịhěnto, wọu kěbị haghing bera, něgara ringangu wansa e,niwělliangu waug'u Ruata. 10 I Kau e seng napakariadinsire sěmbaụ bansa pamamileěng manga imang, tadeạu isire mẹ̌tangkiang Duatang kitẹ, dingangu mẹ̌parenta suwowon dunia e." 11 Kutẹu iạ nakasilo kapia. Iạ nakaringihẹ̌ngihu malạekatẹ̌ hiwune ringangu yutane kal᷊awọe. Isire mạhundarisị měmpělẹ̌liwung kaderang kararatuangdingangu riadikang biahẹ̌ ěpạ e ringangkewen mangaměngangahạ e. 12 Kụ i sire měmpẹ̌kẹ̌kantarị u ngih'i

PĚLAL᷊AHẸ 5.13–6.6 752sire mal᷊aihạ, "Ahusu Domba kụ nạung seng nipotọ e, suhinone wue makatarimạ u kawasa, kakakalạ, kapelẹesaringangu katoghasẹ̌ e; i Sie hinong adateng, bantughangdingangu hanesẹ̌ daloěng!" 13 Mase iạ nakaringihẹ̌ pakụdiadikang su l᷊angị, su dunia, su al᷊ungu dunia ringangu sural᷊ungu l᷊audẹ̌ -- nimbụ e pakụ diadikang su kaguwạudunia ini e -- měkẹ̌kantarị, "I Sie kụ mạiang su kaderangkararatuange, ore Ahusu Domba e, kai kal᷊ahumpakenguraralo, ringangu adatẹ̌, dingangu kawawantugẹ̌ dingangukawasa waugu sarang karěngụ e!" 14 Tangu riadikang ěpạe němpẹ̌simbahẹ̌, "Aming!" Kụ měngangahạ e mal᷊aingněmpẹ̌těngkasumagẹ̌ němpẹ̌suba.6 1 Bọu ene iạ nakasilo Ahusu Domba ene něměkasegelẹ̌ humotong bọu tal᷊oarang segelẹ̌ pitu e. Maseiạ nakaringihẹ̌ sěmbaụ bọu riadikang ěpạ ene nẹ̌berau,"Mahịe!" Tingihe al᷊ingkai ngihu rěllụ. 2 Ene iạ němandạe, kutẹu sěngkakakělla kawe piạ kawal᷊o mawira sěmbaụ.Sumasakene kai mạngumbelẹ papitị, kụ nighěllirangumakotane sěmbaụ. Kụ i sie rimal᷊eng mẹ̌sul᷊ungu taunakawatạ tamai manaweng batạ e. 3 Bọu ene AhusuDomba e něměka segelẹ̌ karuane kụ iạ e nakaringihẹ̌diadikang karuane nẹ̌bera, "Mahịe!" 4 Mase piạewekawal᷊o wal᷊ine sěmbaụ siměbang kapia. Kawal᷊o eneawạ e mahamụ. Sumasakene nighěllirangu kawasaiapạngal᷊ạ pẹ̌darame wọu wowon dunia, tadeạu taumata eměmpẹ̌papate. Kụ i sie nighěllirangu aghide peda masaria.5 Mase Ahusu Domba e něměka segelẹ̌ katěllune. Kụ iạe nakaringihẹ̌ diadikang katěllune nẹ̌bera u, "Mahịe!" Iạněmandạ e, sěngkakakělla kawe kawal᷊o mitung sěmbaụ.Sumasakene mạngumbelẹ mbangeng sěmparẹ̌. 6 Kụ iạe nakaringihẹ̌ piạ apa kụ daringihang mẹ̌sul᷊ungu ngihẹ̌lụěnggo wọu tal᷊oarang diadikang ěpạ ene. Ungkuěngungihẹ̌ ene e, "Gětung mapia sěliterẹ̌ e arěgang saghedẹ̌

PĚLAL᷊AHẸ 6.7–15 753su sahěllo, dingangu gětung gahị e wal᷊ine těllung literẹ̌ emal᷊aing arěgang saghedẹ̌ su sahěllo. Kaiso kumbahangbemẹ̌gagholọ u manga kalung zaitun dingangu waeluanggorẹ̌ e!" 7 Bọu ene Ahusu Domba e něměka segelẹ̌kaěpạ e. Kụ iạ e nakaringihẹ̌ diadikang kaěpạ e nẹ̌berau, "Mahịe!" 8 Iạ e mangang, katẹ u sěngkakakěllạ epiạ kawal᷊o sěmbaụ gane wilosẹ̌. Sumasakene arenge iPapate. Kụ bọu l᷊ikude i sie tẹ̌tol᷊eěng i Runiang Papatee marědu-rěduhẹ̌. Kụ irẹ̌dua e piněgělikangu kawasasu kaěpạ u ral᷊ohon dunia e, tadeạu i sire makapěmatelumiung pẹ̌sasasekẹ e, lumiung karal᷊unusẹ̌, lumiunsahindạ dingangu lumiun manga binatang dul᷊u. 9 Bọuene Ahusu Domba ene něměka segelẹ̌ kal᷊imane. Ene iạnakasilo su al᷊ungu pananěmbaěnge piạ manga himukudutaumata apan pinate ual᷊ingu i sire měmpanoghasẹ̌tatanatan Duata ual᷊ingu pẹ̌sasahidin sire. 10 I sire nẹ̌kiạenngihẹ̌ maihạ, "Mawu Kasěllahenge, susi ringangukahěngang! Delaing kạděngụ e, kụ i Kau Mawu wuhụ emanaghupia ral᷊ohon dunia kụ měhukung i sire ual᷊inguseng němate si kami?" 11 Sěngkatau-sěngkatau wọ'isire e nighěllirangu lakụ e mawira manandụ. Mase isire nipěngiloahẹ̌ kạdodọ, sarang seng namụ e mangaringangi sire apan munara sěmbaụ e ringangu mangaanạ u sěmbaụ i sire, sarung pateěng kere i sire. 12 Maseiạ nakasilo Ahusu Domba e něměka segelẹ̌ kaěnnunge.Tangu nělinuhe maihạ-ihạ. Matangěllo nẹ̌těngkaitungkekere hekạ kasahẹ̌, dingangu wul᷊ange nẹ̌těngkahamụkere raha. 13 Manga wituinge něngkahondosẹ̌ bọu l᷊angịsol᷊ong bowon dunia mẹ̌sul᷊ungu wuang ara mangangudạnighinggọu anging mal᷊aihạ. 14 Langị e napuạ kere karětasẹ̌nirul᷊ung kụ kěbị bawul᷊urange ringangu tatoarengenipẹ̌baweho wọu ěnnạ e. 15 Mase mararatun dunia e,ringangu masasariane, mawawahanine, mararotong,

PĚLAL᷊AHẸ 6.16–7.9 754dingangu mangangawasa, ringangkewelain taumatawal᷊ine e, baewe ěllang arau wal᷊ine, kěbị e měmpẹ̌kěmbunisu ral᷊ungu manga liang dingangu su manga kěllẹ u watungbul᷊ude. 16 Su manga wul᷊ude ringangu manga watu e,i sire lụěnggo u, "Kaěnsạ e si kami! Buniko i kami wọumatan Sie kụ mạdimạ su kaderang kawantugẹ̌ e, ringanguwọu ral᷊angehu Ahusu Domba e. 17 Ěllon gěnggange sengnarěnta, ini i sire seng měngukahu ral᷊angeh'i sire, kụtawẹu sarang sěngkatau makapẹ̌tatohạ su těngon sire!"7 1 Bọu ene, iạ nakasilo malạekatẹ̌ ěpạ u katau rụdarisịsu pungu anging ěpạ. I sire měmpěnẹ̌naghe angingěpạ su dunia e tadeạu kumbahangbe piạ anging tumiụsurul᷊unge arau su l᷊audẹ̌, arau su manga kakaluang.2 Mase iạ nakasilo malạekatẹ̌ bal᷊ine sěngkatau siměpụbọu sẹ̌bangengu ěllo e. I sie měbẹ̌bawa segel'u MawuRuata kụ biahẹ̌ e. Dingangu ngihe maihạ malạekatẹ̌ene nẹ̌kui malạekatẹ̌ ěpạ u katau kụ seng nakahombangkawasa, wọu Ruata baugu i pěnggolang dul᷊unge araul᷊audẹ̌. 3 Malạekatẹ̌ ene nẹ̌bera, "Hědoko wue měnggolangdul᷊unge arau l᷊audẹ̌ arau lai manga kakaluang, kereu ikami e ren tawe něnẹ̌nialan segelẹ̌ su rěhụ u mangamẹ̌tatangkiang Duatang kitẹ e." 4 Mase iạ nipaul᷊ikangu piạtaumata i sire 144.000 su kataune nialaěngu segelẹ̌ bọuRuata e su rěhụ i sire. I sire ene ute nial᷊ạ bọu kawanuanIsraelẹ̌ bọu hěnton sire mapul᷊o dua; 5 bọu apang hěntoe nial᷊ạ i sire pẹ̌tahạ 12.000 su kataune. Kụ kai wọuhěnton: Yehuda, Ruben, Gad, 6 Asyer, Naali, Manasye,7 Simeon, Lewi, Isakar, 8 Zebulon, Yusup, dingangu iBenyamin. 9 Bọu ene iạ němandạ e lai, sěngkakakěllanekawe nạung l᷊audu taumata e kụ tawẹ sihinge kakẹ̌pal᷊e --kụ tawẹu sarang sěngkatau makarekeng kal᷊awọe. I sire ekai taumata wọu pakụ umatẹ̌, hěnto wansa arau wera.Pakeang i sire mananandu sěmparesẹ̌ mawira dingangu

PĚLAL᷊AHẸ 7.10–17 755kapěnẹ̌dene manga kal᷊ěpang kalum palěm su l᷊imane,kụ i sire mal᷊awọ ene mạhundarisị tụtatěngo kaderangkawawantugẹ̌ e dingangu tụtatěngo Ahusu Domba e.10 Mase ringangu ngihe maihạ e i sire měmpělẹ̌ěnggahu,"Kasasal᷊amat'i kitẹ e rarěntane kai wọu anun Duatangkitẹ, mạiang su kadera mawantugẹ̌ e, dingangu wọuAhusu Domba ene!" 11 Kal᷊awọu malạekatẹ̌ e kai nạungmạhundarisị mělẹ̌liwung kaderang kawawantugẹ̌ eringangu manga těmbonange ringangkewen diadikang ěpạe. Manga malạekatẹ̌ e měngkatewe němpẹ̌těngkasumagẹ̌sutěngong kaderang kawawantugẹ̌ e, bọu e nẹ̌subaRuata. 12 I sire němpěberang, "Aming! Dalo su MawuRuatang kitẹ kasěllahenge ringangu pelesa. I Siehinong pẹ̌dal᷊emboěngu haghin daralo ringangupěmamantugẹ̌. I Sie kai kawasa, ringangu matoghasẹ̌sarang marěngụ-děngụ! Aming." 13 Sěngkatau wọu mangatěmbonange ene e nakiwal᷊o si siạ, "I sire němpěluhenglakụ e manandụ mawira ini e, i sai wue i sire dingangukai wọu apa rarěntane?" 14 "Iạ běga wue, tuang! I tuangsẹ̌sane masingkạ," ungkuěngku. Tangu i sie nẹ̌berạ e sisiạ, "Ini e kai i sire apang seng nasal᷊amatẹ̌ bọu kal᷊awọutatumbiagẹ̌ gaghaghuwạ. I sire seng bọu němpanguhasẹ̌lakụ i sire niapakawiran dahan Ahusu Domba e. 15 Hakịuene i sire mạhundarisị su těngong kaderang kawawantuguRuata e, ringangu měkẹ̌kal᷊iomaneng si Sie baewe ěllo arauhěbi su ral᷊ungu Wal᷊em Mawu. Dingangu i Sie kụ mạiangsu kaderang kararatuang'E sarung sumongo ringang isire mědeạu maněntanudẹ̌ si sire. 16 I sire semben tawesaụ makapěndang mahutung arau marou; matangělloarau pědisẹ̌ maihạ e semben tawe makahěngisẹ̌ si sire,17 batụu Ahusu Domba e kụ mạiang sutal᷊oarang kaderangkawawantugẹ̌ e sarung makoạ měngangahạ i sire. I Siesarung měngahạ i sire sol᷊ong simbul᷊u akẹ u pẹ̌bawiahẹ̌.

PĚLAL᷊AHẸ 8.1–10 756Kụ Duata e sarung mangěmụ kal᷊awọu akẹ u mata wọumatan sire."8 1 Ene, sarạeng Ahusu Domba ene e nělẹ̌kabe segelẹ̌kapitune e, tangu měngkate sěngkianụ e sorga ekiměndị mangawe měloarang kaorasẹ̌ děngụ e. 2 Maseiạ nakasilọe malạekatẹ̌, i sire pitung katau mạhundarisịsu těngon Mawu Ruata, kụ i sire nighělirangkennapiri pitumbua. 3 Sěngkatau malạekatewe wal᷊ine kụmạnal᷊endeng pěnanawungang buwụ wọu wul᷊aeng,himaung kụ dimarisị su těngon pananěmbaěng.I sie nighělirangu kamania mal᷊awọ, itakidewe sukakal᷊iomanengu manga kawanuan Duata tadeạu itawungsu pananěmbaěng bọu wul᷊aeng ěndaị su těngongkaderang kawawantugẹ̌ e. 4 Nihindọ u kakal᷊iomanengumanga kawanuan Duata e, pung buwụ rụděllị e tụowol᷊ẹ̌bọu limang malạekatẹ̌ kụ dụdarisị su těngon Mawu Ruatae. 5 Bọu ene malạekatẹ̌ e něngal᷊ạ e pananawungange, kụnitahoěngu putung bọu pananěmbaěnge, mase nikaesesol᷊ong bowon dunia. Tangu gimal᷊ědụ e rěllụ dingangunẹ̌kilạ mětẹ̌tawal᷊esẹ̌, dingangu nělinuhẹ̌. 6 Bọu ene, isire pitu manga malạekatẹ̌ e měmpạngumbelẹ napiri pitue, němpẹ̌dariahị e mẹ̌ụ napiri. 7 Malạekatẹ̌ humotongenẹ̌ụeng napirine, ute sěngkianụ e nirasehangu tahikompelẹ̌, dingangu putung laụ u raha sol᷊ong bowon dunia.Sěngkatěllung kapahiakengu dunia e nasuẹ e natutung;kerene lai sěngkatěllung kamonaěngu kakaluang e,dingangu apạewen děmpugẹ̌ melong e. 8 Mase malạekatẹ̌karuane nẹ̌ụ e napirine, tangu piạ e apa masaria-sariakụ kinasilo kere wul᷊ude rụděllị niwahung sol᷊ong l᷊audẹ̌.Sěngkatěllung bahageangu l᷊audẹ̌ e nakoạ daha, 9 kụ nate esěngkatěllung kapahiakengu riadikang su l᷊audẹ̌; kerene lainasuẹ e naupu sěngkatěllung kapahiakengu manga kapalẹ̌e. 10 Bọu ene malạekatẹ̌ katěllune nẹ̌ụeng napirine, tangu

PĚLAL᷊AHẸ 8.11–9.5 757wituing gẹ̌guwạ sěmbaụ, rụděllị kere utụ, nanawo wọul᷊angị, kụ nanawo su sěngkatěllung kapahiakengu mangasal᷊ụ dingangu manga simbul᷊u akẹ. 11 (Arengu wituingene ute, i "Mapaị".) Tangu sěngkatěllung bahageangewọu akẹ e napaị, dingangu mal᷊awọ-l᷊awọ taumata nairị upěnganginung akẹ mapaị ene. 12 Mase malạekatẹ̌ kaěpạe nẹ̌ụeng napirine. Tangu kinapěpele sěngkatěllungbahageange wọu matangěllo, sěngkatěllung bahageangewọu wul᷊ang, dingangu sěngkatěllung bahageange wọumanga wituing hakịu niwụ e sěngkatěllung bahageangewọu toghasu sěnnang i sire. Kerene lai sěngkatěllungbahageangu ěllo e marěndung, dingangu kerene laisěngkatěllung bahageange wọu hěbi. 13 Mase iạ nakasilo,tangu iạ e nakaringihẹ̌ piạ manụ kamamaresẹ̌ sěmbaụtụtěllạ marangẹ su winangaeng, kạěnggahe, "Silakạ!Silakạ! Silakạete pakụ umatẹ̌ su dunia kereu makaringihemalạekatẹ̌ tatěllu wal᷊ine e němpẹ̌ụ napirin sire sarung!"9 1 Bọu e malạekatẹ̌ kal᷊imane nẹ̌ụeng napirine, kụiạ nakasilọ e wituing sěmbaụ nanawo wọu l᷊angịsol᷊ong bowon dunia. Bituing ene nighělirangu kakunsị'ugal᷊ụ'u papate e. 2 Tangu wituing ene e nělekese gal᷊ụu papate e, kụ pu e siměbangke wọu ral᷊unge kerepun sunggilẹ̌ gagherẹ. Matangěllo ringangu winangaengnarěndungken pu wọu tạgial᷊ụ ene. 3 Mase wọu ral᷊ungupu e nahunsěbangke manga kal᷊imbotong kụ diměllusẹ̌sol᷊ong dunia e. Manga kal᷊imbotong ene nighěllirangukawasa mẹ̌sul᷊ungu kere nighěllị su manga wakunang. 4 Isire isẹ̌sěding měmate rěmpugẹ̌, arau manga kakaluang,arau mangạewe sasuang bal᷊ine. I sire kětạeweng botongetuměmbo taumata su apang děhụ e tawẹ segele wọuMawu Ruata. 5 Manga Kal᷊imbotonge tawe nipakawalaměmate si sire ene, kaiso kětạben pěmẹ̌man si siregěnnangu l᷊ima wul᷊ang. Giadu pananunsarang manga

PĚLAL᷊AHẸ 9.6–17 758kal᷊imbotonge mẹ̌sul᷊ungu ghiadu kiking bakunang.6 Su ghěnnangu l᷊ima wul᷊ang ene, i sire mětẹ̌tawakal᷊isarang měmpẹ̌kate, kaiso i sire mang tawe měmpẹ̌kate;i sire mapulu mate, kaiso papate e kai marau wọ'i sire.7 Kakakoạ u kal᷊imbotong e mạnihing kawal᷊o kụ seng sadiaměmpẹ̌sekẹ. Su těmbọ i sire kai piạ apa kere makotawul᷊aeng. Gan sire mẹ̌sul᷊ungu ghan taumata. 8 Utạ isire mẹ̌sul᷊ungu utạ u manga wawine, ringangu isin siremẹ̌sul᷊ungu isin singa. 9 Sěbạ i sire nihawengangu apamangawẹ lakụ uase. Tingihu papanid'i sire e mẹ̌sul᷊ungungihu ghapaěngu kareta wẹ̌bol᷊engangu kawal᷊o kụněmpěngalo su ral᷊ungu pẹ̌seketang. 10 Piạ tol᷊en sireringangu piạ sasipị e kere sasipị u wakunang. Kụ su tol᷊eneene e piạ toghase ipanunsara taumata su ghěnnangu l᷊imawul᷊ang. 11 Piạ datun sire kụ měpẹ̌parenta si sire, kụ datuene ute malạekatẹ̌ ěndaị mětẹ̌tal᷊ung gal᷊ụ u papate.Arenge su werang Ibrani e Abadon; dingangu su werangYunani e Apolion (kụ mangal᷊ene "Měnggaghoghahẹ̌").12 Silakạ humotonge nal᷊iụ e. Bọu ene piạko l᷊ai silakạdarua himombang. 13 Tuhụ e malạekatẹ̌ kaěnnunge nẹ̌ụe napirine. Tangu iạ e nakaringihe ngihẹ̌ nasẹ̌bang bọuwukung pananěmbaěng bul᷊aeng ěpạ e su těngon MawuRuata. 14 Tingihẹ̌ ene e nẹ̌bera su malạekatẹ̌ kaěnnungeu, "Lukako malạekatẹ̌ ěpạ kạl᷊aikị su Sal᷊ụ u Efrat e!" 15 Kụmalạekatẹ̌ ěpạ e nịdal᷊ukạ e. I sire seng niriahi nipẹ̌tatudẹbaugu orasẹ̌, ěllo, wul᷊ang dingangu taung ipạmatesěngkatěllung bahageange wọu pakụ taumata. 16 Iạ enipaul᷊ikangu kakěpal᷊u mẹ̌sasekẹ su wowong kawal᷊o e ruahasụ su yutane. 17 Kụ su ral᷊ungu papasilo, nganengku eute kai manga kawal᷊o ene ringangu manga sumasakene.Manga sumasakene měmpělẹ̌luhen lakụ uase awạemahamụ sal᷊a ruděllị birụ mẹ̌sul᷊ungu watung paramata,ringangu maririhẹ̌ kere malelang. Těmbọu manga

PĚLAL᷊AHẸ 9.18–10.6 759kawal᷊ọ e měpẹ̌papangawẹ u těmbọ u singa ringanguwọu mohonge sěsẹ̌bangengu putung, pu ringangumalelang. 18 Sěngkatěllung bahageange wọu taumatanate ual᷊ingu hombang tatěllu e; putung, pu ringangumalelang kụ sụsěbang bọu mohongu manga kawal᷊oene. 19 Katatoghasu manga kawal᷊o ene kai su mohong isire ringangu su tol᷊en sire. Tol᷊en sire e kai mẹ̌sul᷊ungutěmpu piạ těmbọ e. Kụ dingangu tol᷊en sire tangu kawal᷊oe mạnunsara taumata. 20 Kai lěmben taumata apan tanikapateng hombang ene, tawe lai měmpěněntangu koạu l᷊imang sire hala e. I sire tawe měmpangědo mẹ̌subamanga rohkẹ̌ dal᷊akisẹ̌ dingangu manga pakal᷊uang bọuwul᷊aeng, sal᷊aka arau tambaga, watu ringangu kalu kụtawe makasilo ringangu makaringihẹ̌, arau l᷊ai makaral᷊eng.21 I sire mal᷊aing tawe měněntangu kakanoạ i sire ral᷊akisẹ̌kere, pěmamate, daghusẹ̌, pẹ̌sasundal᷊ẹ̌ dingangu tako.10 1 Bọu e iạ nakasilo sěngkatau malaẹkatẹ̌ mal᷊intoịbal᷊ine limintụ bọu sorga. I sie mạl᷊ahěmbunguwinawa ringangu piạ děndipahẹ̌ sěmbua něliwungtěmbọ e. Gane sụsěnnang kere matangěllo, ringangul᷊aede kere rihi putung. 2 Su l᷊imane piạ bukẹ̌ dul᷊ungkadodọ mạbawingkahẹ̌. Laede koaneng mạtatahida susasị, arawe kaihi e mạtatahida su rul᷊unge. 3 Mase i sieněngěnggahu ngihe maihạ kere pěmamunggal᷊ọ u mangasinga. Sarangken malạekatẹ̌ ene wọuten nělunngihẹ̌ eute nisimbahengken děllụ pitum bua ringangu ngiheměgẹ̌gaghal᷊ědụ. 4 Sarạeng děllụ pitu ene e nẹ̌gaghal᷊ědụ,iạ mapulụ e mamohẹ, kai iạ nakaringihe ngihẹ̌ bọusorga nẹ̌bera, "Lěmping bue apan niweran děllụ pitue; kumbahang iwohẹ!" 5 Mase malạekatẹ̌ kinasiloku erụdarisị su l᷊audẹ̌ dingangu su rul᷊unge ene, něhengkẹl᷊imane koaneng sol᷊ong l᷊angị. 6 I sie nẹ̌salu su arenguMawu Ruata kụ biahẹ̌ sarang marěngụ-děngụ, něndiadi

PĚLAL᷊AHẸ 10.7–11.4 760langị, dunia ringangu l᷊audẹ̌ dingangu l᷊ohone pakụ.Malạekatẹ̌ e nẹ̌bera, "Tempone e sembeng tawe ikaědung!7 Kai kereu malạekatẹ̌ kapitune e měniụ napirine, uteMawu Ruata e sarung mapakasěhụ u hingidu rahasiane,kerẹewe seng nihabare su manga ěllange, mangạe nabie." 8 Bọu ene ngihẹ̌ kụ bọu takụ kinaringihẹ̌ bọu sorgae, nẹ̌saụ kapia nẹ̌bera si siạ, "Dakọ e al᷊ạ dul᷊ungu bukẹ̌mạbawingkahẹ̌ pai su l᷊imam malạekatẹ̌ kụ dụdarisị sul᷊audẹ̌ dingangu su rul᷊unge ene." 9 Tangu iạ e mal᷊aingnatamai sol᷊ong anun malạekatẹ̌ ene e, kụ mědẹ̌dorongtadeạu i sie mangonggọ u bukẹ̌ dul᷊ung kạdodọ ene si siạe. I sie nẹ̌bera, "Daekeko kụ kaěngko ini e. Su ral᷊unguangu e i sie sarung mapaị, arawe su ral᷊ungu mohongu e isie marěngang kere ghul᷊ang kaupang." 10 Iạ e měngkainangal᷊ạ bukẹ̌ dul᷊ung kadodọ ene e wọu l᷊imane kụ takụnịkakaěng. Su ral᷊ungu mohong tangu temange mang keretemangu gul᷊ang kaupang, kai sarạeng takụ niěllụ, tangusu ral᷊ungu ange kai memang mapaị. 11 Su samurine iạe niparentaěng, "Bokạko l᷊ai sěnsul᷊e hengetangu Mawue mạanun manga umatẹ̌ e, arau wansa, mangạ e wera,ringangu mangạ e mararatu e."11 1 Bọu ene iạ nighěllirangu kalu sěmpědi mạngawẹtěking sasukạ sěmbua, mase nioro u, "Dakọkopěngukurẹ̌ Bal᷊em Mawu ringangu pananěmbaěnge.Dekeneko měnsang kal᷊awọe taumata němpẹ̌kal᷊iomanengsu ral᷊unge. 2 Kai abe pěngukurẹ̌ děllahẹ̌ su l᷊ikudu Wal᷊emMawu e, batụu tampạ ene kai seng nionggọ su taumataapang tawe makakiral᷊a Mawu. I sire sarung měndaral᷊itạsoa susi e ghěnnangu ěpạ u pul᷊o dua su wul᷊ange karěngụe. 3 Iạ e sarung dumolohu sahidi-Ku e ruang katauapěluhem pakeangu mělutu, ringangu i sire sarungmamokạ u hengetang'u Mawu Ruata e 1260 su ěllonekarěngụ e." 4 Sahidi rarua ene ute kai kalun zaitun darua,

PĚLAL᷊AHẸ 11.5–12 761ringangu ral᷊aedu sol᷊o rarua su těngon Mawung kaguwạudunia e. 5 Kereu piạ u manal᷊ukạ si rẹ̌dua apẹ̌kẹ̌koạ dal᷊akị eute piạ putung suměbang bọu mohong i rẹ̌dua e ipaminasakal᷊awọu apan dumarokạ si rẹ̌dua e. Ual᷊ingu kakakoạkerene ute, pakụ taumata apang měmpěndal᷊aị si rẹ̌dua eute sarung ikapate. 6 I rẹ̌dua e mal᷊aing piạ kawasa wauguměhěping langị e tadeạu tawe rumasehẹ̌ karěngụewen irẹ̌dua e mạmokạ u hengetangu Mawu Ruata e. I rẹ̌duae mal᷊aing piạ kawasa waugu kěbị simbul᷊ẹ̌, ipamal᷊ui akẹipakakoạ daha. Dingangu si rẹ̌dua e mal᷊aing piạ kawasawaugu měmahang dunia e ringangu haghin sigěsạ,balạewe měnsang su tempo sude koateng tuhụ kapulundẹ̌dua e. 7 Sarạeng i rẹ̌dua seng natagapi pẹ̌sasahidindẹ̌dua e tangu, binatang kụ sarung sumẹ̌bang bọu gal᷊ụ upapate e sarung dumokạ si rẹ̌dua. 8 Tangu kasuang'i rẹ̌duae sarung mạdal᷊iwatedẹ̌ sutal᷊oarang dal᷊eng mawěnahẹ̌su soa ghaghuwạ e piạ e Mawun dẹ̌dua nịgaghantong.Sasaliling arengu soa ene ute Sodom arau Misirẹ̌.9 Taumata wọu pakụ něgara, hěnto, wera, ringanguwansa e sarung makasilo maiet'i rẹ̌dua e karěngụ u tělluěllo, ringangu tawe mapakawalan manga maietẹ̌ eneilěbing. 10 Tumanạu dunia e sarung mahul᷊uasu kakatensahidi rarua ene. I sire sarung měmpẹ̌sal᷊iwang dinganguměmpẹ̌daringọ u kakěngkunang batụu nabi rarua enee seng nakarěntang haghing papahang su kěbị taumatasu dunia. 11 Nal᷊iụen těllu ěllo ringangu sěmpotọ, piạ esingongong pẹ̌bawiahẹ̌ e wọu Ruata e, kapia saụ simuẹ̌ sural᷊ung'i rẹ̌dua nabi ene. I rẹ̌dua e nẹ̌bangung nahundarisị,hakịu kěbị taumata e nakasilo si rẹ̌dua e něngkatakụtawẹ sihinge. 12 Kụ Bọu e nabi rarua ene e nakaringihengihẹ̌ maihạ kụkui si rẹ̌dua e wọu sorga e, "Ěndaị eawị sol᷊ong ini!" Mase su těngọen dumarokạ si sire, irẹ̌dua e nẹ̌těngkasapuạ sol᷊ong sorga, mạl᷊ahěmbungu

PĚLAL᷊AHẸ 11.13–12.1 762winawa. 13 Tangu su tempo ene nělinuhẹ̌ kụ makạtatakụ.Kụ sěngkapul᷊ong kapahiakengu soa ene naopehẹ̌, kụ pituhiwu su kataune e něngkapaten linuhẹ̌ ene. I sire lai wal᷊inee mangkewen něngkatakụ tawẹ sihing'e, kụ bọu e i sirenẹ̌dalo kasěllahu Ruata e su sorga. 14 Hombang karuanee seng napaghohẹ̌. Kai kakěllako hombang katěllune eselaing mal᷊ighạ makatol᷊e. 15 Bọu e, malạekatẹ̌ kapitunenẹ̌ụ e napirine, tangu kinaringihe ngihẹ̌ mal᷊aihạ-ihạsu sorga měbẹ̌bera, "Kawasa waugu mẹ̌parenta dunia eorasẹ̌ ini kai seng su l᷊imang Mawung kitẹ dingangu RatuMananal᷊amatẹ̌ kụ ikẹ̌kědon'E. I Sie sarung mẹ̌parentasarang karěngụe!" 16 Tangu i sire ruam pul᷊o ěpạ mangatěmbonange kụ mạiang su kaderang kawawantug'isire su těngon Mawu Ruata e, němpẹ̌těngkasumagẹ̌kụ nẹ̌suba Ruata. 17 Ungkuěng i sire, "Mawu, RuataLimembong Kawasa, kụ ene ringangu seng těbe ene! Ikami makitarimakasẹ si Kau, batụu i Kau seng nangumbelẹkawasan'U masaria, ringangu seng nanětạ e nẹ̌parenta!18 Taumata apang běgang Mawu e, němpěnulu, u sengtempone i Kau mapasěbangu ral᷊angehu, ringangu sembentempone i Kau měhukungu taumata nate. Seng ini etempone měmal᷊awuhu wawalarẹ̌ saghedẹ̌ baugu mangaěllang'U manga nabi, dingangu su kěbị kawanuan'U apangměmpẹ̌kẹ̌kal᷊iomaneng si Kau, matěllang arau rarodọ.Seng ini e tempone mědeạu mapakawinasang apanmạminasa dunia e!" 19 Tangu, Bal᷊em Mawu Ruata su sorgae natopẹ e, kụ nikasilọ e Peng Pẹ̌dariandi e su ral᷊unge.Ene sěngkianụ e nẹ̌kilạ mědẹ̌dahenesang, dingangu piạngihu rěllụ měgẹ̌gaghal᷊ědụ dingangu mạbawengesẹ̌,apidu nělinuhẹ̌ dingangu piạ tahine kompelẹ̌ mal᷊awọ.12 1 Ene kinasilọ e su l᷊angị sěmbaụ tanda makạdal᷊inaụtawẹ sihinge. Kụ piạ e tau wawine sěngkatau kụmatangěllo e nakoạ kere pakeange, arawe rararisikange

PĚLAL᷊AHẸ 12.2–10 763su wowom bul᷊ang. Su těmbọ e piạ paporonge wituingmapul᷊o dua. 2 Bawine ene měbẹ̌bawa kapapia, kụ ual᷊inguseng tempone měhěnding, tangu i sie mạmansagukal᷊ikine. 3 Mase nakasilo kạpia apa makạdal᷊inaụ su l᷊angị.Piạ nagạ mahamụ gẹ̌guwạ-guwạ sěmbua kụ těmbọ epitu ringangu sungene mapul᷊o. Su apan těmbọ e piạmakotane pẹ̌sěmbaụ. 4 Dingangu tol᷊ene ipěmẹ̌mol᷊engsěngkatěllung kapahiakeng bọu manga wituing su l᷊angị,kụ iwẹ̌bahunge sol᷊ong dunia. Nagạ ene e rimarisị sutěngon tau wawine kụ seng tempone měhending e,mědeạu manelohẹ̌ dariọ e su kawawantele. 5 Masetau wawine ene něhěndingken sěngkatau rariọ esẹ kụsarung mẹ̌parenta pakụ umatẹ̌ dingangu těking uase.Arawe rariọ e kai niaho wọu tau wawine ene e, kụ bọuene nitonda su anun Mawu Ruata su těngong kaderangkawawantugẹ̌ e. 6 Tangu tau wawine ene e mal᷊angsol᷊ong banua tạ taune, su tampạ kụ seng nisadian Duataewaug'i sie. Sutampạ ene hikinang gěnnangu 1260 suěllone karěngụ e. 7 Ene su sorga e nariadị e pẹ̌sasekẹ. IMikhael dingangu manga malaekatẹ̌ e měmpẹ̌sẹ̌sekẹu nagạ ene. Nagạ ene měsẹ̌sekẹewe i siren malạekatẹ̌rụdokạ si Mikhael. 8 Kutẹu nagạ e kawe kinawatạ. I sieringangu manga malaekate seng taipakawala saụ mẹ̌tanạsu sorga e. 9 Nagạ masaria ene nirěmmẹ sol᷊ong l᷊ikude!Seng i sie nạung těmpu seng maghurang ene e isẹ̌sẹ̌basetang arau rohkẹ̌ dal᷊akisẹ̌, kụ měngẹ̌ngakal᷊ẹ̌ pakụdunia e. I sie nirěmmẹ su dunia sěngkarěmmẹ dingangumanga malạekate. 10 Mase iạ nakaringihe ngihẹ̌ maihạbọu sorga e měbẹ̌bera, "Seng ini e tempone Mawu Ruatae měngambang umat'E! Kụ orasẹ̌ ini e Mawu Ruata eněnodẹ u kawasan'E kere sěngkatau Ratu. Kụ orasẹ̌ inie Datu Mananal᷊amatẹ̌ kụ seng nipẹ̌kědone ene mal᷊aingměnẹ̌nodẹ u kawasane! Batụu apang mapẹ̌sẹ̌sal᷊an manga

PĚLAL᷊AHẸ 12.11–13.2 764anạ u sěmbaụ i kitẹ su těngon Mawu e ěllo hěbi, sengniapasěbang bọu sorga. 11 Manga anạ u sěmbaụ i kitẹ eseng namatạ u rahan Ahusu Domba e si sie, mase ual᷊inguhengetang kahěngang bọu Ruata e ipěkẹ̌kakeken sire. Isire sadia měnarakangu pẹ̌bawiah'i sire sarangbe lai mate.12 Ual᷊ingu ene pahul᷊uase sorga e ringangu kěbị apanmětẹ̌tumanạ su ral᷊unge! Kai kạěngkěhang bue rul᷊ungeringangu l᷊audẹ̌ e, batụu setange seng limintụ sol᷊onganung kamene kụ pědu marasai, u i sie kai masingkạ utempone e seng kate lai kadodọ." 13 Su tempong nagạene nakapěndang u i sie kai seng nirěmmẹ su dunia e, isie nanětạ e něnahusu tau wawine kụ seng něhěndingurariọ esẹ ene. 14 Arawe tau wawine e seng nighěllirangupapanidu kasiahe ghẹ̌guwạ duambẹ̌ka, tadeạu i sietuměllạ sol᷊ong katatanakenge su wanua l᷊inggi, su tampạu i sie sarung hikinang těllu taung dingangu měloarakarěngụe, kụ deng ikaingkạ bọu těmboěngu nagạ. 15 Tangunagạ e nanokal᷊eng akẹ mal᷊awọ-l᷊awọ bọu mohongeipẹ̌tẹ̌mona tau wawine e, tadeạu i sie iapakaonodẹ̌.16 Arawe dunia e kawe nẹ̌tul᷊ungu tau wawine e; kụ duniae gimanganga kụ nanelohẹ̌ kal᷊awọu akẹ siměbang bọumohongu nagạ e. 17 Nagạ ene nẹ̌bawal᷊uang marehe sutau wawine e, hakịu i sie měngkatewe tamai nangalohitene wal᷊ine wọu tau wawine ene, kụ pakụewe apangmararingihẹ̌ su hengetangu Mawu Ruata e, dinganguapạeweng měmpẹ̌sẹ̌sahiding Mawu Yesus dingangukawasane.13 1 (12-18) Mase nagạ ene rimarisị su apeng.(13-1) Bọu e iạ nakasilo piạ binatang sěmbaụěndaị siměpụ bọu ral᷊ungu sasị. I sie piạ sungenemapul᷊o ringangu těmbọ e pitu. Suapan sungene nahiạu makotane, dingangu suapan těmbọ e niwohekanguareng sěmbaụ sasamedẹ̌ su Mawu Ruata. 2 Binatang kụ

PĚLAL᷊AHẸ 13.3–11 765takụ kinasilo ene luhude měpẹ̌papangawẹ gahịu masangkambal᷊ọ, laede kere laedu běruang, dingangu sasimụekere sasimụ u singa. Mase binatang ene nionggol᷊angunagạ e kuate sẹ̌sane ringangu kaderang kawawantuge,ringangu kawasane masěllahẹ̌. 3 Sěmbaụ bọu binatangtěmbọe pitu ene kakěllaěng kere piạ lesẹ e gẹ̌guwạ-guwạ,kaiso sembeng naul᷊e. Kạguwạu dunia e měngkaterụdal᷊inaụ apidu kạpahuntol᷊ene binatang ene. 4 Kụ i sireměmpẹ̌sẹ̌suba su nagạ ene batụu i sie seng nẹ̌gěllịukawasane su binatang ene. Kụ i sire mal᷊aing měmpẹ̌sẹ̌subabinatang ene. Ungkuěng i sire, "Tawẹ apa kụ mẹ̌sul᷊ungubinatang ini! Tawẹu makatohạ mẹ̌sekẹ dumokạ si sie!"5 Binatang ene měngkate niwala mohonge měbẹ̌berawawera mal᷊aotohẹ̌ dingangu manungkeang Mawu. I sieniapakawala mẹ̌parenta karěngụ u ěpạ u pul᷊o dua suwul᷊ange karěngụ e. 6 Mase i sie nanětạ e něhinakangDuata dingangu mạnal᷊amạ arengu Ruata. Kerene lai tampạkatatanakengu Mawu Ruata, dingangu pakụ apạewengtumanạu sorga e nasuen tungkeange. 7 I sie mal᷊aingniapakawala rumokạ kawanuan Duata kụ apạmatạ si sire.Dingangu mẹ̌kawasa su wowom pakụ hěnto, wansa,ringangu wera, ringangu umatẹ̌ kụ seng nisarakang si sie.8 Binatang ene sarung subaěngu pakụ taumata apangměbẹ̌biahẹ̌ su wowon dunia, tabeạu ketewe taumataapang arenge seng kạdarol᷊ẹ̌ kal᷊amonan dunia niriadi e,su ral᷊ungu bukẹ̌ u taumata wiahẹ̌ tẹ̌taghuanengu AhusuDomba e kụ seng bọu pinotọ. 9 Ual᷊ingu ene, kereu ikamene makakoạ dumaringihẹ̌, ute pěmpẹ̌daringihẹ̌kohabarẹ̌ ini: 10 "Taumata kụ hinong itaweng, mang sarungtawengang. Dingangu taumata kụ hinong pateěngu papilị,mang sarung pateěng pilikang. Kai ual᷊ingu ene hakịukawanuan Duata e hinon mẹ̌dararagẹ̌ dingangu saa."11 Mase iạ nakasilo binatang sěmbaụ bal᷊ine siměpụ bọu

PĚLAL᷊AHẸ 13.12–14.2 766ral᷊ungu dunia. Piạ sungene rarua mẹ̌sul᷊ungu sungen anạu domba. Tingihe mẹ̌sul᷊ungu ngihu nagạ. 12 Su těngonbinatang humotong ene i sie měpẹ̌pakẹ u kawasa masariamal᷊aing kinahombange wọu binatang ene. Kaguwạudunia ringangu pakụ mětatumanạ e, sẹ̌sihasaěnguharusẹ̌ měmpẹ̌suba binatang humotong, kụ hempangeseng napia. 13 Binatang karuane e nẹ̌koạ e manga hal᷊ẹ̌makạdal᷊inaụ gaghuwạ. Su těngong kěbị taumata e i sienapakanawọen putung bọu langị sol᷊ong dunia e. 14 Kụkěbị taumata apang měmpěbẹ̌biahẹ̌ su wowon dunia elẹ̌akal᷊engu manga karal᷊inaụ kụ kẹ̌koatenge su těngonbinatang humotonge. Kụ i sire kěbị e niorone apẹ̌děndarisịu tul᷊adang binatang sěmbaụ kụ seng bọu nilesẹ u warạe, katewe mang těbe wiahẹ̌. 15 Binatang karuane eneniapakawala mapẹ̌biahu tul᷊ada e, hakịu tul᷊ada enewotonge mẹ̌bisara ringangu mamate kěbị taumata apantawe mapulu měmpẹ̌suba si sie. 16 Kěbị taumata e, baẹgaghuwạ arau rarodọ, kalạ dingangu kasiang, ěllang araukawanua, isẹ̌sihasan binatang ene mědeạu pěnẹ̌narimạu taala su l᷊imang sire koaneng arau su rěhụ i sire.17 Tawẹu sarang sěngkatau makapěmělli arau makapẹ̌bal᷊ụu apa-apa, kereu i sie tawẹ taalane; mangal᷊ene arengubinatang ene hala e, arau rekenangu arenge. 18 Sini ehinong piạ katatahuěnna. I saing kụ matahuěnna utemakarekeng mangal᷊eng dekenangu binatang ene batụurekenang ene kai arengu taumata sěngkatau. Dekenangetangu kai 666.14 1 Bọu e iạ nakasilo, kụ sěngkakakělla Ahusu Dombae rụdarisị su wowom Bul᷊ud'u Sion. Dingangepiạ i sire 144.000 su kataune kụ su apan děhụ i sire emạbawohẹ areng'E ringangu areng'i Amang'E. 2 Maseiạ nakaringihe ngihẹ̌ bọu l᷊angị kere ghal᷊ěgehu akẹu tědunang gaghuwạ dingangu kere gal᷊ědụ u rěllụ

PĚLAL᷊AHẸ 14.3–10 767maihạ-ihạ. Tingihẹ̌ ene ikẹ̌karingihẹ̌ kere ngihu kěcapikẹ̌kobikangu manga měnanalange. 3 Su těngong kaderangkawawantugẹ̌ dingangu riadikang ěpạ e ore mangamananěmbonange měmpělẹ̌likụ kadera e, i sire 144.000su kataune e měkẹ̌kantarị u kantarị buhu sěmbua. Kantarịene tawe ikaěndung i sai wal᷊ine, su l᷊ikudu i sire 144.000su kataune e kụ seng niapakal᷊iwirẹ̌ bọu dunia e. 4 Isire ene kai apang kụ tạ turạ e, mẹ̌sul᷊ungu parawang,batụu tawe němpěnẹ̌nenggehẹ̌ manga wawine. I siremạhuntol᷊ẹewe Ahusu Domba e balạewe sol᷊ong aparal᷊engange. Bọu kal᷊awọu pakụ umatẹ̌ e, i sire ene sengniapakal᷊iwirẹ̌ kere sasěmba kahumotongange su těngonDuata ringangu su Ahusu Domba e. 5 Tawe němpẹ̌kẹ̌kon isire; dingangu tawẹ sěngkul᷊e sarang kạdodọ si sire. 6 Maseiạ nakasilo malạekatẹ̌ bal᷊ine sěngkatau tụtěllạ marangẹ sul᷊angị. Malạekatẹ̌ ene e něhabaru Injilẹ̌ kakalẹ̌ e mědeạuihabarẹ̌ su taumata su dunia e waugu pakụ umatẹ̌,hěnto, wera ringangu wanua. 7 Malạekatẹ̌ ene mạmohangdingangu ngihe maihạ u, "Kěngkatakụbeng Mawu Ruata,ringangu pẹ̌daloko kasěllah'E. Batụu seng tempone MawuRuata e měhukungu taumata e. Pěmpẹ̌subako si Sie kụněndiadi langị, dunia, l᷊audẹ̌ dingangu pakụ simbul᷊u akẹ!"8 Malạekatẹ̌ karuane e nakatol᷊e malạekatẹ̌ humotongkạpẹ̌berane, "Seng nawatang! Soan Babelẹ̌ masaria e sengnawatang! I Sie seng nakakiwukang kěbị umatẹ̌ e ringanguakẹ u anggor'u abul᷊ing pẹ̌sasundal᷊ 'e!" 9 Malạekatewekatěllune nakatol᷊e malạekatẹ̌ darua e, kapạmokạenngihe maihạ, "Taumata apang kụ maněmba binatange ringangu tul᷊adane, dingangu piạ taalan binatangene su rěhụ dingangu su l᷊imane, 10 taumata ene sarungmanginung anggoru Ruata, mangal᷊ene anggoru ral᷊angehekụ seng niral᷊ing su ral᷊ungu lainumange, tạ golọ e sarangkadodọ! I sire kěbị ene sarung sigẹ̌sakeng su ral᷊ungu

PĚLAL᷊AHẸ 14.11–18 768putung dingangu malelang su těngon manga malạekatẹ̌susi dingangu su těngon Ahusu Domba e. 11 Tipunputung kụ manigěsạ si sire ene sarung hanesẹ̌ tụowol᷊ẹ̌sarang karěngụ e. Ěllo hěbi tawẹ potọ e i sire mạpahangmangal᷊ene i sire apang kụ měmpẹ̌sẹ̌suba binatang eneringangu tul᷊adane, kěbị taumata kụ piạ taalane arengubinatang ene." 12 Su ral᷊ungu kakakoạ ini, kawanuanDuata kụ mararingihẹ̌ su kěbị hengetangu Ruata ringangusaa su Mawu Yesus, hinong pakakakědang. 13 Mase iạnakaringihe ngihẹ̌ bọu sorga nẹ̌bera u, "Bohẹko ini:Manětạ bọu orasẹ̌ ini, kariangkamang taumata nate, kụmẹ̌tate těntal᷊ang kapẹ̌tangkiange Mawu e!" "Kahěngang!"ungkuěngu Rohkẹ̌ u Ruata e. "I sire sarungbe mangědowọu měhal᷊ẹ̌ mawěhạ, batụu pul᷊isu pẹ̌tatangkiang i siresarung duměndingang si sire." 14 Bọu e iạ mangang,tangu sěngkakakělla e kai piạ binawa mawira. Su wowombinawa ene piạ sěngkatau mạiang kakěllaěng mạngawẹtaumata. Su těmbọ'E piạ makotane wul᷊aeng, dingangusu l᷊iman'E piạ bawẹ̌base mahoro. 15 Bọu e malạekatẹ̌sěngkatau wal᷊ine nasěbang bọu ral᷊ungu Wal᷊em Mawu.Dingangu ngihe maihạ, i sie nangoro su tau mạiangsu wowon binawa ene. "Bẹ̌baseng gaghambesu e kụpěnsạ e, batụu kai seng tempone maměnsạ; dunia e sengmaghurang, hakịu sembeng botonge pěnsakeng!" 16 Tangui anu kụkaiang su wowon binawa e nangambesu l᷊aambes'Esu dunia e, tangu dunia e napěnsạ. 17 Bọu ene iạ nakasilọe sěngkatau malạekatẹ̌ bal᷊ine sěngkatau simẹ̌bang bọural᷊ungu Wal᷊em Mawu su sorga. I sie mal᷊aing nangumbelẹl᷊aambesẹ̌ mahoro sěmbua. 18 Bọu ene, malạekatẹ̌ bal᷊inesěngkatau e kụ piạ kawasane su putunge, riměntạ e wọupananěmbaěnge. Kụ dingangken ngihe maihạ, i sieněngorọ e malạekatẹ̌ měngẹ̌ngumpaedẹ̌ l᷊aambesẹ̌ enemahoro e angkuěng: "Bẹ̌baseng l᷊aambesu e ringangu

PĚLAL᷊AHẸ 14.19–15.6 769hěsạ e manga wuang kalung anggorẹ̌ e wọu pungenesu dunia e, u manga wuane e seng masasasạ!" 19 Tangumalạekatẹ̌ ene měngkate něngambesu l᷊aambese su duniae kụ něhěsạ manga wuang anggorẹ̌ e wọu kalune, bọuene niwahungke sol᷊ong tampạ u papěhasengu anggorural᷊angehu Ruata kụ sụsahoka e. 20 Manga wuang anggorẹ̌ene nipěha sul᷊ikudu soa, kụ bọu papěhaseng u anggorẹ̌ etangu piạe raha nelehẹ̌ kụ kere laelehu sal᷊ụ, karaune utetěllu hasụ su kilo metere, ringangu karal᷊unge maraningdua meterẹ̌.15 1 Bọu ene iạ nakasilo su l᷊angị piạ tandamakạl᷊aherang tawẹ sihinge kasěllahe. Tangu piạmalạekatẹ̌ pitung katau ringangu papahang kasamuriangekụ pitu haghine. Kụ seng ini e pangěnsueěngu tatompẹu ral᷊angehu Mawu Ruata e. 2 Mase iạ nakasilo apakụ kakěllaěng mẹ̌sul᷊ungu l᷊audẹ̌ kasěnaěng nẹ̌dal᷊aụ uputung. Iạ e mal᷊aing nakasilo si sire apan seng nakawatạbinatang e ringangu tul᷊adane, ringangu nakawatạtaumata apang arenge nialaěngu rekenang. I sireapan nakawatạ ene rụdarisị su wiwihu l᷊audu kaca,kạpangumbelẹ e kěcapi nionggọu Mawu Ruata e si sire.3 Kụ i sire němpẹ̌kantarịeng kakantarị i Musa ěllanguMawu e, ringangu kakantarị u Ahusu Domba e. Baweranekere ini, "Mawu, Ruata Limembong Kawasa, apạ ekasěllahẹ̌ dingangu makạdal᷊inaụ munaran'U! Datungpakụ umatẹ̌, apạ e kaadilẹ̌ dingangu katěngadẹ̌ kal᷊awọukakanoạu e! 4 I sai tangú tawe matatakụ i Kau, Mawu?I sai tangú tawe mapulu měhabar'u Kasěllah'U e? I Kausẹ̌sanu e susi. Kal᷊awọu umatẹ̌ e sarung mahunděntamẹ̌suba si Kau ual᷊ing'u kal᷊awọu kakanoạ'U adilẹ̌ sengkinasilong kěbị taumata." 5 Bọu ene iạ e nakasilo tentapětẹ̌těngkal᷊ahẹkangu Mawu e natope, ringangu Tenta'mMawu e ene su ral᷊unge. 6 Mase malạekatẹ̌ pitu e nẹ̌bawạ

PĚLAL᷊AHẸ 15.7–16.7 770e hombang pitu ene simẹ̌bang bọu ral᷊ungu Wal᷊en Duatae. Pakeang i sire e wọu hekạ leneng burẹ̌si mal᷊endạ.Dingangu i sire kai měpẹ̌papẹ̌gongu papěgong bul᷊aengsu rokon sire. 7 Bọu ene sěmbaụ bọu riadikang ěpạ ene eněngonggọu bokorẹ̌ bul᷊aeng pitum baụ si sire malạekatẹ̌pitu e napenẹ u l᷊ohon dal᷊angehu Mawu Ruata e, -- Duatae kụ biahẹ̌ sarang marěngụ-děngụ. 8 Tangu Bal᷊en Duatae, napenẹen pung kawawantugẹ̌ dingangu kawasangMawu Ruata. Kụ karěngụeweng hombang pitu e niwawansire malạekatẹ̌ pitu e wẹ̌dang tawe napaghohẹ̌ e, tawẹusarang sěngkatau kụ makasuẹ̌ su ral᷊ungu Wal᷊en Duata e.16 1 Mase iạ nakaringihe ngihẹ̌ maihạ bọu ral᷊unguWal᷊en Duata e měbẹ̌bera su Malạekatẹ̌ pitue, "Dakọe ringangu wosọ e ral᷊ohon bokoru ral᷊angehuMawu Ruata e, su dunia!" 2 Malạekatẹ̌ humotong tangurimal᷊engke kụ němosọen dal᷊oho'm bokor'e ene sudunia. Tangu nilẹ̌toěngkem bisul᷊ẹ̌ gaghuwạ dingangumaghaghiadẹ̌ su kěbị taumata apang kụ piạ taalambinatang e, ringangu taumata apam měmpěnẹ̌němbatul᷊adane. 3 Bọu ene malạekatẹ̌ karuane němosọendal᷊ohong bokorẹ̌ su l᷊audẹ̌. Tangu sasị e mal᷊aing nẹ̌bal᷊uinakoạ kere rahan taumata nate, kụ něngkapatẹ e pakụdiadikang apam měbẹ̌biahẹ̌ su l᷊audẹ̌. 4 Bọu ene malạekatẹ̌katěllune e němosọen dal᷊ohong bokorẹ̌ su manga sal᷊ụdingangu manga simbul᷊u akẹ, hakịu kěbị manga akene enakoạ daha. 5 Iạ nakaringihẹ̌ malạekatẹ̌ měngangawasaakẹ e nẹ̌bera, "Hukumang kụ seng nịpaponesu e,mambeng su kạadilẹ̌, Mawu Kasusiange, Duata kụ ene,ringangu seng těbe ene! 6 I sire seng napatědọu rahangumatu Mawu e ringangu raham manga nabi; kụ orasẹ̌ ini ei Kau e seng napěnginung i sire raha. Kụ mambeng hinonekerene e waug'i sire e!" 7 Mase iạ nakaringihẹ̌ ngihẹ̌bọu pananěmbaěnge nẹ̌bera, "Mawu, Ruata Makawasa,

PĚLAL᷊AHẸ 16.8–17 771kahěngang dingangu maadilẹ̌ manga putusang ninawonue!" 8 Bọu ene malạekatẹ̌ kaěpạ e němosọen dal᷊oho'mbokor'e su matangěllo, tangu matangěllo e mal᷊aingniapakawala měhěngisẹ̌ taumata ringangu lěhabe tawẹsihinge ene. 9 Taumata e nahěngisu tětịe mal᷊uwahang e,dingangu i sire měmpẹ̌ngẹ̌ngane arengu Ruata, kụ kawasasu wowom pakụ haghing papahang ene. Manilaing sengkerene, i sire mang tawe mapulu mẹ̌tobatẹ̌ bọu mangarosan sire, ringangu tawe mapulu mẹ̌dalo kasěllahu Ruata.10 Mase malạekatẹ̌ kal᷊imane e němosọen dal᷊oho'mbokor'e sol᷊on tampạ kal᷊aianengu binatang ene. Tangukasěllahu kararatuangu binatang ene, narěndungke, hakịutaumata e němpangikị e lilan sire e kahian katědụe. 11 Bọuene i sire němpangane Mawu Ruata su sorga kahiankatědụe ringangu kahian manga wisul᷊ 'i sire. Kaiso i siremal᷊aing tawe měmpẹ̌tobatẹ̌ bọu kal᷊awọu kakanoạ i sireraral᷊akisẹ̌ e. 12 Bọu ene malạekatẹ̌ kaěnnunge němosọendal᷊oho'm bokor'e su Sal᷊ụ u Efrat gẹ̌guwạ ene. Tangusal᷊ụ ene nal᷊ěsạ e hakịu manga ratu wọu sěmběkangdakị e, nakaral᷊eng bọu e. 13 Mase iạ nakasilo rohkẹ̌dal᷊akisẹ̌ tatěllu kere luhudu tumpaheạ. Sěmbaụ-sěmbaụtumpaheạ e sụsěbang bọu mohongu nagạ, bọu mohongubinatang, dingangu wọu mohongu mahang nabi. 14 Isire ene ute kai manga rohkẹ̌ dal᷊akị kụ měmpẹ̌kẹ̌koạkaral᷊inaụ. Rohkẹ̌ tatěllu ene něngkakoạ sol᷊ong anungkal᷊awọu ratu su kạguwạu dunia ringangu němpěngomol᷊ 'isire e mědeạu mẹ̌sekẹ su Ěllo masěllahẹ̌, mangal᷊ene ĚllonDuata Liungkawasa e. 15 "Pẹ̌daringihẹ̌ko! Iạ e kai ruměntakere tahatako! Kariangkamang i sain mělẹ̌lukadẹ̌ dinganguměsẹ̌sěmpị pakeange, hakịu i sie tawe rumal᷊eng těntol᷊eringangu ipakamea su těngon lawọ." 16 Bọu e manga rohkẹ̌ene napẹ̌tampungu mararatu e su tampạ kụ su werangIbrani e isẹ̌sẹ̌bạ Harmagedon. 17 Bọu ene malạekatẹ̌

PĚLAL᷊AHẸ 16.18–17.4 772kapitune e němosọeng bokore sol᷊ong kinoaěng. Tangukinaringihe ngihẹ̌ maihạ bọu kaderang kawantugẹ̌ e suWal᷊en Duata, kụ nẹ̌bera, "Seng naghanapẹ̌!" 18 Masepiạ e kilạ mědẹ̌dahenesang dingangu ngihu rěllụměgẹ̌gaghal᷊ědụ dingangu ghụgal᷊ěgehẹ̌, apidu nělinuhẹ̌kụ makạtatakụ. Bědawen ta nělẹ̌linuhẹ̌ kerene kaihạ edokeng su pěndariadi taumata e. Seng ini e linuhẹ̌ kụlembom makạtatakụ! 19 Soa ghẹ̌guwạ ene nạběka napahiạtatěllu, ringangu naghoghahẹ̌ kěbị soa su kaguwạu dunia.Tangu Mawu Ruata e nakatahěndungke soan Babelgẹ̌guwạe. Tangu Mawu Ruata e napěnginung i sie anggorẹ̌bọu bokoru anggor'u Mawu -- kụ kai anggoru ral᷊angeh'Ekụ měkẹ̌kakalulu e. 20 Pakụ tahanusa e měngkaparungdingangu pakụ bul᷊ude mal᷊aing masue miwu. 21 Tahingeisẹ̌ gaghaghuwạ, kụ běhạ e pẹ̌taha limam pul᷊o su kilone,mạhondosẹ̌ bọu l᷊angị milịhino su kěbị taumata. Tangu isire měmpẹ̌ngẹ̌ngane Mawu Ruata e, ual᷊ingu papahang utahi eisẹ̌ kụ makạtatakụ ene.17 1 Bọu e sěngkatau wọu tal᷊oarang malạekatẹ̌pitu mạngumpaedẹ̌ bokorẹ̌ pitu e himaung suanuku ringangu nẹ̌bera, "Boete, iạ e sarung měnodẹsi kau kereapa tahapẹ̌sundal᷊ẹ̌ gẹ̌guwạ ěndaị e sarungihukung, mangal᷊ene soa ghẹ̌guwạ ěndaị e kụ nipětị surěduhu manga sal᷊ụ. 2 Mararatun dunia e němpẹ̌sundal᷊ẹ̌dingange, kụ dal᷊ohon dunia e něngkiwukang ual᷊inguněmpanginung anggoru pẹ̌sasundal᷊e!" 3 Mase Rohkẹ̌u Ruata e limohọ e su watangengku, kụ malạekatẹ̌ enẹ̌bawa si siạ sol᷊ong kěhu l᷊inggi. Paise iạ nakasilo tauwawine sěngkatau mạiang su wowom binatang sěmbaụawạe mahamụ maghurang, kụ napěpidu wohẹ u arengu tatongkeang su Mawu Ruata. Binatang ene e těmbọepitu ringangu sungene mapul᷊o. 4 Tau wawine ene něluhenlakụ e kamumụ dingangu mahamụ maghurang, mase

PĚLAL᷊AHẸ 17.5–12 773lai nilẹ̌gaheng u manga ral᷊ěgahẹ̌ bul᷊aeng, paramata,ringangu muara. Limane ipělẹ̌hěgo lainumang bul᷊aengsěmběka napenẹ u katangkaị dingangu karal᷊amuhụ,ual᷊ing pẹ̌sasasundal᷊e. 5 Su rěhụ e piạ kạbawohẹ arengsěmbaụ kụ mangal᷊ene ute kai rahasia. Areng ene ute,"Babel Masěllahẹ̌, inangu kěbị apan tahapẹ̌sundal᷊ẹ̌dingangu taumata apan dal᷊akisẹ̌ su dunia." 6 Mase iạnakasilo tau wawine ene niwukangu rahan taumatanipate ual᷊ingu masaa su Mawu Yesus. Piạ e iạ nakasilowawine ene, iạ e měngkawe naherang-herang. 7 Tangumalạekatẹ̌ e něhengetang si siạ, "Kai unụe nakaherangsi kau? Mapiawe iạ měhabarẹ̌ si kau rahasian bawineene ringangu rahasiam binatang sẹ̌sakeěnge, kụ těmbọ epitu ringangu sungene mapul᷊o. 8 Binatang ene kạngerẹnạungbe wọu nẹ̌biahẹ̌, arawe orasẹ̌ ini e sen tawe saụmẹ̌biahẹ̌ kạpia. I sie tawe mararěna e sarung suměpụ bọutạgial᷊ụ u papate, kụ sarung makoạ sol᷊ong kawawinasa.Taumata apang měmpẹ̌bẹ̌biahẹ̌ su dunia, kụ arenge tawenikarol᷊ẹ̌ su ral᷊ungu Bukẹ̌ u Taumata Wiahẹ̌, kal᷊amonangdunia e ren tawe nịdiadi sarung dumal᷊inaụ kereu makasilobinatang ene. Batụu binatang ene nạung kạngerẹ e rengbọu nẹ̌biahẹ̌. Arawe orasẹ̌ ini e seng tawe saụ mẹ̌biahẹ̌,kapia kaiso i sie saụbe suměpụ kapia. 9 Ual᷊ingu ene ute kaihinong piạ kapelesa ringangu katatahuěnna. Kụ těmbọ pitue ute kai wul᷊ude pitu; kụ kai manga wul᷊ude kẹ̌kaianengutau wawine ene. Ringangu těmbọ pitu ene ute mal᷊aingmělẹ̌lahẹu Ratu i sire pitung katau: 10 kụ l᷊imang katau wọutal᷊oaran sire e seng něngkawatang, arawe sěngkatau utewědangben tawe nạděnta. 11 Kụ binatang kạngerẹ nạungměbẹ̌biahẹ̌, arawe orasẹ̌ ini seng tawe nẹ̌biahẹ̌, ute kairatu kaual᷊une. I sie ute mal᷊aing sěngkatau wọu ratu i sirepitu e, kụ orasẹ̌ ini e mětẹ̌mona kawawinasa. 12 Sungemapul᷊o kụ kinasilonu e ute kai ratu mapul᷊o kụ bẹ̌dang ta

PĚLAL᷊AHẸ 17.13–18.2 774nẹ̌nětạ němpẹ̌parenta. Kaiso i sire sarungbe iapakawalamẹ̌parenta kere sěngkatau ratu sěngkapẹ̌parenta ringangubinatang ene sěngkaorasẹ̌ karěngụe. 13 Tẹ̌gal᷊u ratumapul᷊o ini e kěbị nạung piạ monan e mẹ̌sul᷊ung; i sirekěbị e kai mạnarakangu katoghasẹ̌ dingangu kawasan siresu binatang e. 14 I sire kai sarung mẹ̌sekẹ dumokạ AhusuDomba e, Kaiso Ahusu Domba ringangu tumatol᷊enemasasaa e kụ seng nikuiang'E ringangu pinilen'E esarung mamatạ manga ratu e, batụu kai i Sie Mawungkěbị manga mawu, dingangu Ratung kěbị mararatu e."15 Malạekatẹ̌ ene mal᷊aing nẹ̌bera, "Akẹ nạung kinasilonue, piạ kẹ̌kaianengu wawine tahapẹ̌sundal᷊ẹ̌, ute kaimanga umatẹ̌, kawanua, ringangu wansa, ringangumanga haghing bera. 16 Sunge mapul᷊o kinasilonu eringangu binatang e, i sire kai sarung měmpẹ̌binsịutaha pẹ̌sundal᷊ẹ̌ ene. I sire sarung měmpangaho kěbịapang tẹ̌taghuanenge, ringangu mapakatěntol᷊en sie. Isire sarung mahungkinạ gěsine ringangu maminasangputung si sie. 17 Batụu Mawu Ruata e seng nanganoạnaung i sire baugu měmpěndal᷊engu antagu munaranDuata. Mawu Ruata e seng napẹ̌sěngkanaung i sire tadeạumanarakangu pěngangawasang sire su binatang ene,tadeạu binatang ene mẹ̌parenta sarạeweng karariadingapang kụ nipěhengetang u Mawu Ruata. 18 Bawine kụkinasilonu e ute kai soa ghẹ̌guwạ, kụ měpẹ̌parentamararatu e su dunia."18 1 Bọu e iạ nakasilo malạekatẹ̌ bal᷊ine sěngkataulimintụ bọu sorga. I sie piạ kawasane masaria,kụ něnggạ u sasombọ e nakatualagẹ̌ kasěllahu dunia.2 Dingangu ngihe maihạ, i sie nělunngihẹ̌ u, "Ene kụnanawọe Babel gẹ̌guwạ ene seng nanawo! Kụ orasẹ̌ inieseng nakoạ pẹ̌bawaesangu manga setang dingangu mangarohkẹ̌ dal᷊akị. Su ral᷊unge seng pěbẹ̌biahengu manga

PĚLAL᷊AHẸ 18.3–11 775haghing manụ makạdarěnng dingangu ikẹ̌kawěnsingutaumata. 3 Batụu pakụ umatẹ̌ e seng němpanginunganggoru igal᷊u pẹ̌sasundal᷊e. Mararatun dunia eněmpẹ̌sundal᷊ẹ̌ dingange, ringangu mal᷊ahumbal᷊ụ su duniae něngkakalạ u abul᷊in sire kụ taikakakědange." 4 Mase iạnakaringihẹ̌ko ngihẹ̌ bal᷊ine wọu sorga nělunngihẹ̌ u,"Sěbangko i kamene manga umatẹ̌-Ku e wọu ral᷊unge!I kamene abe pěmpẹ̌těno kal᷊awọu rosane, madiringumahukung sěngkakahukung dingange! 5 U rosane ekai seng nẹ̌bawilowoi sarang l᷊angị, kụ Mawu Ruata emẹ̌tahěndung pakụ pẹ̌sasal᷊ane. 6 Kụ pěmpẹ̌koạ e si siekerẹewe naụng i sie niěbạ i kamene; bal᷊isẹ e ruan sul᷊esi sie waugu kěbị apang kinoạ e. Lohoingkon inumanglainumange, kụ duan sul᷊e limembong katoghase wọuinumang kụ seng nisadiane waug'i kamene. 7 Gělirengkonsigěsạ dingangu susanaung i sie kụ kakěpal᷊eweng kasasariaringangu kakakalạ e kụ seng nigaghěllị e su watangengesẹ̌sane. U i sie měngkatewe hanesẹ̌ mẹ̌bẹ̌bera su ral᷊ungunaunge, 'Iạ ini e kai ratu wawine kụ mẹ̌pẹ̌parenta! Iạ ini ewal᷊inewe wal᷊u; iạ tawe sarung hombangengu kasasusa!'8 Kai ual᷊ingu hal᷊ẹ̌ ene, tangu kětạeng gěnnangu sahěllo isie sarung hombangengu sahindạ, susanaung, dingangukaral᷊unusẹ̌. Kụ i sie sarung ipakahěngisu putung, u kaimakawasa Mawu Ruata kụ měhukung i sie e." 9 Mararatundunia e apan tụtol᷊e lulun pẹ̌sasundal᷊ẹ̌ dingangu idal᷊uwawine ene sarung mahungkiạ dingangu mahunsangịu soa ene kereu i sire makasilo pu mědẹ̌dal᷊iwuwungbọu putung kụ něhěngisẹ̌ si sie. 10 I sire sarung dumarisịbọu maraune, batụu mạdiring masigěsạ dingang. I sireněmpẹ̌bera, "Pirua, sigěsạbe kasaria su soa kụ melengini -- soan Babelẹ̌ matoghasẹ̌! Kětạeng su ral᷊ungusěngkaorasẹ̌ hukumang si kau e seng niaparal᷊eng!"11 Kal᷊awọu manga mal᷊ahumbal᷊ụ su dunia e mal᷊aing

PĚLAL᷊AHẸ 18.12–19 776mạhungkiạ dingangu lụl᷊ahunsusa ual᷊ingu wawine ene, useng tạ u sarang sěngkatau l᷊ai deng měmpěmělli mangaapal᷊iwụ iwẹ̌bal᷊ụ i sire. 12 Tawẹu měmpamělli wul᷊aeng,sal᷊aka, paramata, ringangu muaran sire e, dingangul᷊ai hekạ leneng, hekạ kamumụ, sutera, ringangu hekạawạe mahamụ mahunggurang; kal᷊awọu haghing kalu kụmahal᷊i kaẹ̌bakeng, apal᷊iwụ nikoạ bọu sunge ringanguwọu kalu maral᷊ěgadẹ̌, bọu witụ, uase, ringangu marmarẹ̌;13 pising kalu manisẹ̌ manga rampa, haghin běngi, murdingangu kamania; anggorẹ̌ dingangu lana, tapoěngdingangu ghẹ̌tung, sapi ringangu domba, kawal᷊o ringangukareta, manga ěllang sarạewelaing himukudu taumata.14 Manga mal᷊ahumbal᷊ụ e němpẹ̌bera su manga wawineene, u "Pakụ apam mapulu taghuanengu e seng nasuetạdise, dingangu pakụ kakakalạ dingangu karal᷊epatu eseng nasue niwu. I kau e semben tawe makareạ kapia!"15 Manga mal᷊ahumbal᷊ụ e seng něngkakalạ ual᷊ingumạhumbal᷊ụ su soa ene kụ sarung mahundarisị bọumaraune, u i sire kai matakụ u kahinoěngu sigěsạ e.I sire sarung měmpahungkiạ, dingangu měmpělutu,16 mase mẹ̌bera ungkuěng: "Pirua, sigěsạbe kasaria su soameleng ini e! Tiniạ i sie mělẹ̌luheng pakeange leneng,hekạ kamumụ dingangu hekạ l᷊aka mahunggurang; niại sie mạpenẹu ral᷊ěgahe wul᷊aeng, paramata ringangumuara! 17 Kaiso samatang su ral᷊ungu sěngkaorasẹ̌děngụe, i sie seng kinailangengu pakụ kakakalạ eene!" Kěbị nakoda, mananumpang, dingangu sasakene,sarạeweng kěbị taumata kụ hambake su l᷊audẹ̌,mạhundarisị bọu maraune. 18 Kụ měmpạmansagẹ̌ sutempong i sire nakasilo pu tụwuạ bọu putung kụněhěngisẹ̌ soa ene. I sire měmpělẹ̌ěnggahẹ̌ u, "Bědawengtạ apa soa wal᷊ine kere soa ghẹ̌guwạ ini!" 19 Tangu i sireněmpěnawuheng awul᷊ẹ̌ su těmbọ i sire, kere taala u i sire

PĚLAL᷊AHẸ 18.20–19.2 777němpělutu, mase němpẹ̌sangị dingangu mạhunggungguiu, "Pirua, sigěsạbe kasaria su soa ghẹ̌guwạ ini! Kakakalạe seng nakakariading kěbị taumata apang mạnaghuangkapal᷊u l᷊audẹ̌ e něngkakalạ! Kaiso kětạeng su ral᷊ungusěngkaorasẹ̌, i sie seng kinailangengu pakụ sabarang e!"20 Ei sorga, Pěmpahul᷊uasẹ̌kong kaghagholangu soa ene!Ei kawanuan Duata, manga rarolohang, dingangu manganabi, pěmpahul᷊uasẹ̌! Batụu Mawu Ruata e seng něhukungi sie kere wawal᷊isẹ̌ su apang kụ kinoạ e waug'i kamene!21 Bọu ene, malạekatẹ̌ sěngkatau mal᷊intoị e něnapuạ ewatu sěmbaụ -- sariane kere watung papěhaseng gaghuwạ-- mase niwahunge sol᷊ong l᷊audẹ̌ apidu nẹ̌bera, "Kai kereikakakoạ e soam Babelẹ̌ kụ meleng e sarung bahungangepakaihạ sarạeweng tawe sarung ipẹ̌sombang kapia.22 Tingihu musikẹ̌ u měngangobị kěcapi, bọu mẹ̌kakantarị,bọu měnananiụ suling dingangu wọu měnaniụ napiri e,semben tawe sarung ikaringihẹ̌ kapia su ral᷊ungu! Tawesarung makaěbạ mělahal᷊ẹ̌ pelẹesa sarang sěngkatausene, dingangu ngihu watum papěhasenge tawe sarungikaringihẹ̌ kapia. 23 Taumata e tawe sarung saụ makasilolěhangu sol᷊o su ral᷊ungu; dingangu tawe sarung l᷊aimakaringihẹ̌ dameng sal᷊iwangu mẹ̌kakawing sene. Mangamal᷊ahumbal᷊ụ u e kai i sire apang matatoboi su dunia e,ringangu kahian daghusu e i kau nangakal᷊ẹ̌ pakụ bansasu dunia e!" 24 Babelẹ̌ e nịlahukung ual᷊ingu su ral᷊ungu soaene seng nikahombangeng dahang manga nabi, dahangkawanuan Duata -- nimbụe ute rahang kěbị taumata kụseng nipate su wowon dunia e.19 1 Samuring ene, iạ nakaringihẹ̌ ngihẹ̌měgẹ̌gaghal᷊ědụ kere ngihu taumata mal᷊awọ bọusorga kụ měmpěgẹ̌gio, "Pẹ̌dalọ e Ruata! Duatang kitẹe kai Ruata makasal᷊amatẹ̌; i Sie kai Ruata mawantugẹ̌dingangu kawasa! 2 Pělahukung'E kai adilẹ̌ dingangu

PĚLAL᷊AHẸ 19.3–10 778pelesa! I Sie seng něnawong hukumange su tauwawine tahapẹ̌sundal᷊ẹ̌ gẹ̌guwạ, kụ seng nakagholangdunia e ual᷊ingu pẹ̌sasundal᷊e. Mawu Ruata e sengněhukungu tahapẹ̌sundal᷊ẹ̌ ene, batụu i sie němatemanga ěllangu Mawu Ruata." 3 Mase ngihu taumatal᷊awọ e němpẹ̌gioewe kapia, "Pědalọ e Ruata! Tipungputung kụ něhěngisẹ̌ soa ghẹ̌guwạ ene sarung tumiwuạtawẹ ědone!" 4 Tangu manga těmbonange i sire ruampul᷊o ěpạ dingangu riadikang ěpạ mạdal᷊ikụ su kaderangkawawantugẹ̌ e němpẹ̌těngkasumagẹ̌ kụ němpẹ̌subaRuata e kụ mạiang su kaderang kawawantugẹ̌ e.Ungkuěng i sire, "Aming! Pědalọ e Ruata!" 5 Mase piạe ngihẹ̌ kinaringihẹ̌ bọu kaderang kawawantugẹ̌ eměbẹ̌bera u, "Pěmpẹ̌dalọ e Ruata, ei pakụ ěllanguMawu Ruata, ore kěbị taumata -- ghaghuwạ darodọ -- kụměmpẹ̌sẹ̌suba Ruata e!" 6 Bọu ene iạ nakaringihẹ̌ al᷊ingkaingihu ghapaěngu taumata kụ mal᷊awọ-l᷊awọ; ngihemẹ̌sul᷊ungu ngihu wělladẹ̌ měgẹ̌gaghal᷊ěgehẹ̌ dingangukere rěllụ měgẹ̌gaghal᷊ědụ. Iạ e nakaringihẹ̌ si sireměmpěbẹ̌bera u, "Pědalọ e Ruata! Batụu Mawu, Ruatangkitẹ limembong kawasa ene orasẹ̌ ini měpẹ̌parenta!7 Mahịe i kitẹ mahul᷊uasẹ̌ dingangu mahul᷊iagẹ̌; mahịei kitẹ mẹ̌dalo kawasane! Batụu seng tempone ěllongpẹ̌kakakawing kụ mạngumpaedẹ̌ areng Ahusu Dombae, ringangu kaghiang'E seng sadia waug'u pẹ̌kawing'E.8 Pakeange leneng mal᷊endạ kụ seng nionggọ si sieipakịluhe." (Pakeang leneng e ute kai kakakoạ mapapiakụ kẹ̌koatengu kawanuan Duata.) 9 Mase malạekatẹ̌ enẹ̌bera si siạ, "Pěmohẹko ini: 'Kariangkamang taumataapang nihaěngang sol᷊ong sal᷊iwangu pẹ̌kakawingu AhusuDomba e.' " Bọu ene malaekatẹ̌ e nẹ̌berako l᷊ai, "Kaiini e wal᷊ong hengetang matěngadẹ̌ bọu Ruata." 10 Iạ enẹ̌těngkasumagẹ̌ su těngon malạekatẹ̌ ene kụ mẹ̌suba,

PĚLAL᷊AHẸ 19.11–18 779kutẹu i Sie kai nẹ̌bera si siạ, "Kumbahang! Abe pẹ̌suba sisiạ, pẹ̌subạ e Ruata. Batụu iạ e mal᷊aing ěllang mẹ̌sul᷊ungu ikau ringangu mẹ̌sul᷊ungu kěbị anạ u sěmbaụ u kụ apangmạngumpaedẹ̌ matoghasẹ̌ su sasahidin Mawu Yesus e!"Batụu kai sasahidin Yesus ene e lụl᷊oho su taumata apamměmpěnẹ̌něbal᷊ẹ̌ e. 11 Bọu e iạ nakasilo sorga e natope,mase nakasilo kawal᷊o uhisẹ̌ sěmbaụ. Sumasaken'E eisẹ̌sěbạ si Masaa ringangu si Matěngadẹ̌. I Sie kai adilẹ̌měnawong hukumang dingangu su ral᷊ungu pẹ̌seketangkụ tẹ̌tal᷊udang'E. 12 Matan'E e mẹ̌sul᷊ungu rěllịu putungdingangu su těmbọ'E ute napenẹ u makotane. Kutẹu suwadang e kai piạ areng sěmbaụ kạbawohẹ; kụ kětạbengi Sie sẹ̌sane masingkạ u areng ene. 13 Lakụ manandụmạdal᷊uhe si Sie e seng bọu niuno su raha. Kụ i Sieisẹ̌sěbạ, "Hengetangu Ruata". 14 Buntuangu mẹ̌sasekẹ usorga e mạhuntol᷊e si Sie kụ mạhunsake kawal᷊o uhisẹ̌,dingangu pakeange leneng kụ mawira wurẹ̌si. 15 Bọumohong'E nisẹ̌bangengu warạ mahoro sěmbua, kụdingangu warạ ene i Sie namatạ manga wansa, kụ i Siesarung mẹ̌parenta si sire ringangu těking uase. I Siesarung měměhasẹ̌ anggorẹ̌ e su ral᷊ungu pěmaměhasenguanggoru ral᷊angehu Ruata Limembong Kawasa. 16 Su lakụ'Emanandụ dingang'u su palang'E kạbawohẹ areng ini,"Datun pakụ datu, ringangu Mawun pakụ Mawu."17 Mase iạ nakasilo malạekatẹ̌ sěngkatau rụdarisị suwowon matangěllo. Dingangken ngihe maihạ i sie kụkuikěbị manụ u winalangeng, kụ mạhuntěllạ su kinoaěng,"Mahiko pěmpẹ̌komol᷊ẹ̌ kụ mitụko sal᷊iwang gẹ̌guwạkụ niapakasěllahu Mawu Ruata! 18 Mahịe mahungkinạgěsing mararatu, gěsing manga těmbonangu sorodado,dingangu gěsing manga wawahani, mahiko pahungkinạgěsing manga sumasake kawal᷊o, ringangu gěsing mangakawal᷊one ringangu ghěsing kěbị umatẹ̌, matatěllang

PĚLAL᷊AHẸ 19.19–20.4 780arau reng dariọ, ěllang dingangu wal᷊ine ěllang!"19 Bọu e iạ nakasilo binatang ene, dingangu mararatundunia e ringangkewelaing buntuangu mẹ̌sasekẹ i sire,němpẹ̌komol᷊ẹ̌ mědeạu mẹ̌sekẹ dumokạ si Sie kụ sụsakekawal᷊o uhisẹ̌ dingangkelaing buntuang'u mẹ̌sasekẹ'E.20 Tangu binatang ene kinasamẹ e sěngkasamẹ dingangumahang nabi kụ seng nẹ̌koạ hal᷊ẹ̌ makạl᷊aherang enesu těngon binatang ene. (Dingangkeweng manga hal᷊ẹ̌makạl᷊aherang ene e tangu binatang ene nangakal᷊ẹ̌taumatạewe apang piạ taalan binatang ene, dingangumanga taumata kụ apang měmpạněmba tul᷊adangbinatang ene.) Mase binatang ene ringangu mahangnabi ene nirěmmẹ biahẹ̌ sol᷊ong dal᷊ungu l᷊audu putungkụ mědẹ̌daripěllau ringangu malelang. 21 Kụ buntuang'umẹ̌sasekẹ i sire nipateng barạ siměpụ bọu mohongusumasake kawal᷊o uhisẹ̌ ene. Tangu manga manụ enahunděntạ e kụ němpẹ̌kinạ gẹ̌sin sire nipate e kụměngkate apa rimarakua.20 1 Bọu ene iạ nakasilo malaẹkatẹ̌ sěngkataunatěntung bọu sorga. Su l᷊imane kạl᷊ahěgo kakunsịgal᷊ụ u papate ringangu hante masaria sěmbua. 2 Masei sie něnamẹ nagạ ene, kụ kai těmpu maghurang, -- kụnạung kai setang arau rohkẹ̌ dal᷊akị e -- kụ nihanteneghěnangu sěhiwu su taunge karěngụ e. 3 Bọu enemalạekatẹ̌ e něhipeng nagạ ene sol᷊ong dal᷊ungu gal᷊ụ ukawawinasa, mase nisukunge gal᷊ụ ene kụ nisegelange,tadeạu nagạ e sen tawe makapěngakal᷊ẹ̌ pakụ umatẹ̌ etěntal᷊ang tempo sěhiwu su taunge tanạpaghohẹ̌. Bọuene i sie harusẹ̌ ipěllọ gěnnangu kadodọ tempo. 4 Maseiạ nakasilo manga kaderang kawawantugẹ̌, dingangu isire apang kumakaiange sene, nionggotangu kawasawaugu měmpěnawong hukumang. Iạ e mal᷊aing nakasilohimukud'u taumata apan seng bọu nipotọ těmbọ i sire

PĚLAL᷊AHẸ 20.5–11 781puhinengu i sire mẹ̌sẹ̌sahiding Mawu Yesus, dinganguměmpěngẹ̌ngekeng hengetangu Ruata. I sire ene taweměmpěnaněmba binatang, arau mangạewe tul᷊adane. Isire e mal᷊aing tawe němpạnarimạu taalan binatang esu rěhụ arau su l᷊iman sire. Tangu i sire saụ němpẹ̌biahẹ̌kapia kụ němpẹ̌parenta kere sěngkatau ratu ringang'iKristus karěngụeweng sěhiwu su taunge. 5 Seng ini ekahumotongangu taumata nate e nipẹ̌bangung kapia.(Arawe taumata apang nate wal᷊ine ute tawe saụniapẹ̌biahẹ̌ kapia karěngụeweng sěhiwu su taunge.)6 Kariangkamang su taumata kụ apang niapẹ̌biahẹ̌ kapiaringang su pẹ̌bawangung humotonge. Su tampạ e wue isire makoạ tataghuanengu Ruata. Papate su karuan sul᷊enee tawe makapẹ̌kapura si sire. I sire kai sarung měngkakoạmanga imangu Mawu Ruata ringangu manga imang iKristus; kụ i sire sarung sěngkapẹ̌parenta ringange sěhiwusu taunge karěngụe. 7 Ene tempo sěhiwu su taunge nal᷊iụe, setang e sarung illěsọ bọu ral᷊ungu tahungkụ e, 8 kụi sie sarung dumal᷊eng měmitaugẹ̌ kal᷊awọu umatẹ̌ kụnasawuhẹ̌ su kaguwạu dunia e, kụ kai tau Gog dinganguMagog. Setang e něngomol᷊ 'i sire mědeạu mẹ̌sekẹ, kụdekenange ute enẹewe mal᷊awọ-l᷊awọ, kere kal᷊awọu ěnnesu apeng. 9 Tangu i sire měngkatewe němpẹ̌sal᷊iawuhẹ̌ sukạguwạu dunia e mase němpẹ̌liwung pẹ̌darasengangukawanuan Duata ringangu soa ikẹ̌kěndagu Ruata. Kutẹuputunge kai natěntung bọu l᷊angị kụ něnahabẹ̌ si siresarang nasue nupu. 10 Bọu ene setang kụ namitaugẹ̌ sisire e, niwahung sol᷊ong dal᷊ungu l᷊audẹ̌ putung dingangumalelang. Kụ kai ěndaịse tampạu binatang dingangumahang nabi e nihipe kakal᷊imonaěng e. I sire sarungsigěsakeng ěllo hěbi waugu sarang marěngụ-děngụ. 11 Eneiạ nakasilo kạderang kawawantugẹ̌ masaria sěmbaụkụ i Sie kụkaiang su wowone. Langị dingangu dunia e

PĚLAL᷊AHẸ 20.12–21.5 782mapaghohẹ̌ bọu těngone, hakịu seng tawe ikasasilo saụ.12 Dingangu iạ nakasilo taumata apang nate e, gaghuwạdarodọ, mạhundarisị su těngong kaderang kawawantugẹ̌ene. Tangu manga bukẹ̌ e niwingkahẹ̌. Mase bukẹ̌sěmbaụ l᷊ai wal᷊ine niwingkahẹ̌, kụ kai nạung Bukẹ̌ uTaumata Wiahẹ̌. Bọu e hukumang ninawo su taumatanate, nipẹ̌bewẹeweng kakanoạ i sire, muhụewe keremạbawohẹ su ral᷊ungu manga bukẹ̌ ene. 13 Bọu ene tangul᷊audẹ̌ e něnarakangu taumata nate apang su ral᷊unge.Papate ringangu Dunia'm Papate e mal᷊aing něnarakanguapan taumata nate kụ ene su ral᷊unge. Kụ kěbị apantaumata nate e ninawoěngu hukumang nipẹ̌bewẹewengkakanoạ i sire. 14 Bọu ene tangú Papate ringangu Dunia'mPapate e nirěmmẹ e su ral᷊ungu l᷊audu putung. (L᷊auduputung ini e ute kai papate su karuan sul᷊ene.) 15 Taumataapan ta nawohẹ arenge su ral᷊ungu Bukẹ̌ u Taumata Wiahẹ̌e, nirěmmẹ sol᷊ong dal᷊ungu l᷊audu putung.21 1 Mase iạ nakasilo langị buhu ringangu dunia wuhu.Langị humotong dingangu dunia humotonge kainěngkaghěngging, dingangu l᷊audẹ̌ e niwu. 2 Tangu iạe nakasilọ e soa susi e, mangal᷊ene Yerusalem buhu,natěntung bọu sorga bọu anun Mawu Ruata. Soa ene sengniriahi kere sěngkatau kaghiang bawine nilẹ̌gaheng bauguipěněnsomahẹ̌ kaghiang esẹ. 3 Mase iạ nakaringihẹ̌ ngihẹ̌bọu kaderang kawawantugẹ̌ mẹ̌bẹ̌bera maihạ ungkuěng,"Orasẹ̌ ini katatanakengu Mawu Ruata e kai sengsěngkapẹ̌tanạ dingangu taumata! I Sie sarung mẹ̌dasengdingang'i sire, kụ i sire sarung makoạ kawanuan'E. Duatasẹ̌sane sarung ene ringang i sire kụ makoạ Duatan sire. 4 ISie sarung měngěmụ ěllong mata wọu matan sire. Papatee semben lai tawẹ apa; kasasusa, sasangị arau kasasakịe seng sarung lai tawẹ apa. Apang nạung kal᷊imona eseng naghěngging." 5 Mase i Sie kụ mạiang su wowong

PĚLAL᷊AHẸ 21.6–13 783kaderang kawawantugẹ̌ e něhengetang, "Orasẹ̌ ini ekěbị seng Takụ ipakariadi wuhu!" I Sie něhengetangl᷊ai si siạ angkuěng, "Bohẹko ini, u kal᷊awọu hengetangini e kahěngang dingangu kapangimangeng." 6 Mase iSie něhengetang angkuěng, "Seng nasueng koạ e! Iạe kai kahumotongange ringangu pangěnsueěnge; Iạ ekai Mawu wọu panẹ̌takenge sarang pěngěnsueěnge.Apan Taumata kụ mạdou, sarung Takụ ipanginung tạbawaehe wọu simbul᷊u akẹ makạgěllịu pẹ̌bawiahẹ̌. 7 Isaing kụ makạuntung e sarung manarimạ u kěbị enewọu Anu-Ku. Iạ e sarung makoạ Mawune, ringangu i siesarung makoạ anạ-Ku. 8 Arawe i saing bahaning kainggạ,taha pẹ̌sunial᷊ẹ̌, matangkaị, tahapate, tahapẹ̌sundal᷊ẹ̌,tahapẹ̌bal᷊ikụ mata, tahapaněmba mahang duata,dingangu kěbị tahapẹ̌kon, sarung iwahung su ral᷊ungul᷊audẹ̌ putung dingangu malelang dụděllị, mangal᷊enepapate rial᷊ẹ̌ karuane." 9 Sěngkatau wọu tal᷊oarangmalạekatẹ̌ pitu kụ seng měngẹ̌ngumbelẹ bokorẹ̌ pitu kụnapenẹ u lohong papahang haghine pitu kasamuriangekụ diměnta su anuku ringangu nẹ̌bera u, "Boete! Iạ ereng manodẹ u Kaghiang bawine si kau, mangal᷊ene utemakoạ kawing'u Ahus'u Domba e." 10 Tangu Rohkẹ̌ u Ruatae nẹ̌karadiahang si siạ, kụ malạekatẹ̌ e němaringang sisiạ sol᷊ong pusigu wul᷊ude marangẹ-dangẹ. I sie něnodẹu Yerusalem si siạ, soa susi e, soa ene natěntung bọusorga, bọu Ruata e, 11 dingangu l᷊ahiansang ore kawantuguMawu Ruata. Soa ene kụkerong kere kakerongu watungparamata, kere watu'ng yaspis malang kere kasěnaěng.12 Meselẹ̌ marangẹ masuwenehẹ̌ něliwung soa e, piạpasěllangenge mapul᷊o dua kụ mạdariagạ su malạekatẹ̌mapul᷊o dua. Suapan pasěllangenge kạbawohẹ arenguapạeweng balagẹ̌ mapul᷊o dua e kawanuan Israel. 13 Piạpasěllangenge tatěllu kụ tụtatěngo apang pungu anging:

PĚLAL᷊AHẸ 21.14–23 784tatěllu su sěmběkan daki; tatěllu su sěmběkan muhẹ̌,tatěllu su sěmběkan sawěnahẹ̌, dingangu tatěllu susěmběkam bahẹ. 14 Meselu soa ene nipětị su wowombatu pondasi mapul᷊o dua. Suapang batu pondasi eniwohekangu arengu manga rarolohang u Ahusu Dombamapul᷊o dua e. 15 Malaekatẹ̌ kụ měbẹ̌bisara ringangku epiạ těkinge sasukạ nikoạ bọu wul᷊aeng, mědeạu ipanukạsoa ene, manga pasěllangenge ringangu mesele. 16 Soaene tangu nẹ̌buku ěpạ, kụ nandụ e mẹ̌sul᷊ungu wěnahe.Tangu malaekatẹ̌ ene něnukạ e soa e ringangu těkingsasukạ e; nal᷊ahẹ e nandụ e ute 2400 su kilone; běnaheringangu rangẹ e mẹ̌sul᷊ungu nandụ e. 17 Piạ e malạekatẹ̌e nanukạ meselẹ̌, nal᷊ahẹ e u kai marangẹ u meselẹ̌ eěnnungu pul᷊o su metere. Sasukạ kụ piněnukạ u malạekatẹ̌e ute kai sasukạ pinanukạ u taumata. 18 Meselu soa enịkakoạ bọu watu'ng yaspis, arawe soane hala e wọuwul᷊aeng sahị, malang kere kasěnaěng. 19 Manga watungpondasing soa ene e nilẹ̌gahengu pakụ haghing batuparamata. Batu pondasi humotonge nikoạ bọu watungyaspis, kụ karuane ute wọu watung nilam, katěllune wọuwatung yakut, kaěpạ e wọu watu zamrud, 20 kal᷊imanewọu watu baiduri Sepah, kaěnnunge wọu watun dělima,kapitune wọu watun ratna cěmpaka kual᷊une wọu watumberil, kasione wọu watun Topas, kapul᷊one wọu watungKrisopras; kapul᷊oěsane wọu watung Lazuardi; kapul᷊oduane wọu watung amethist. 21 Pasěllangeng mapul᷊o duae nariadi wọu muara mapul᷊o dua, apan tukade nikoạ bọumuara pẹ̌sěmbaụ. Dal᷊eng su soa ene nikoạ bọu wul᷊aengsahị, malang kere kasěnaěng kụkerong. 22 Iạ e tawenakasilo Wal᷊em Mawu su ral᷊ungu soa ene, batụu Wal᷊emMawu e ute kai Mawu sẹ̌sane. Duata Limembong Kawasa,ringangu Ahusu Domba e. 23 Soa ene ute tawe wahal᷊uasutualagengu matangěllo arau wul᷊ang, batụu kawawantugu

PĚLAL᷊AHẸ 21.24–22.6 785Mawu Ruata e mạnualagẹ̌, dingangu Ahusu Domba e kaisol᷊one. 24 Manga wansa su dunia e sarung dumal᷊engsu ral᷊ungu tualage, dingangu manga ratu e mal᷊aingsarung měmpẹ̌bawa kakakalạ i sire sol᷊ong dal᷊ungu soaene. 25 Manga pasěllangengu soa ene e sarung mawukakanandụeweng ěllo; tawe sarung hěpingang, batụu senetawẹ apa hěbine. 26 Kasěllahẹ̌ dingangu kakakalạ u mangabansa e sarung bawaěng sol᷊ong dal᷊ungu soa ene. 27 Arawetaumata kụ měmpẹ̌kẹ̌koạ hal᷊ẹ̌ kụ makạdarěnng, arautaumata kụ měmpẹ̌kẹ̌kon -- nimbụe walạewe apa kụkotorẹ̌ e, měngkatewe kumbahang-kumbahang masuẹ̌ sural᷊unge. Makakasuẹ̌ ute kětạeweng taumata kụ arengekạbawohẹ su ral᷊ungu Bukẹ̌ u Taumata Wiahẹ̌, bukẹ̌ uAhusu Domba e.22 1 Malạekatẹ̌ e mal᷊aing napatodẹ si siạ sal᷊ụ kụ akẹe makạonggọu pẹ̌bawiahẹ̌. Sal᷊ụ ene měngkatekụkuhěnabẹ̌ kere kasěnaěng dingangu mẹ̌lelehẹ̌ bọukaderang kawawantugu Ruata ringangu Ahusu Dombae, 2 sutal᷊oaran dal᷊eng su soa ene. Su wiwihu sal᷊ụ ene,su ruamběka e piạ kalu pungu pẹ̌bawiahẹ̌, kụ mẹ̌bẹ̌buamapul᷊o dua su sul᷊ene sěntaung, mangal᷊ene sěmbul᷊angsěnsul᷊e. Daung e ipěpẹ̌pakẹ baugu mạpakaul᷊en tědụu kěbị umatẹ̌. 3 Su ral᷊ungu soa ghẹ̌guwạ ene e tawekadiongeng kaěbakeng měnsang apạe kahinoěngulaaneng Duata. Kaderang kawawantugu Ruata e ringanguAhusu Domba ene sarung ene su ral᷊ungu soa ene. Mangaěllang'E sarung mẹ̌kal᷊iomaneng si Sie, 4 ringangu makasiloghan'E. Areng'E sarung bohekang su rěhụ i sire. 5 I siretawe wahal᷊uasu měgausẹ̌ sol᷊o arau tualagu matangěllo,batụu hěbi e semben tawẹ apa, dingangu kai Mawu Ruatasẹ̌sane sarung manualagẹ̌ si sire. Tangu i sire sarungmẹ̌parenta kere sěngkatau ratu e sarang kakalẹ̌. 6 Tangumalạekatẹ̌ e nẹ̌bera si siạ, "Manga wawera tamai ini e

PĚLAL᷊AHẸ 22.7–15 786mamben těngadẹ̌ dingangu kapangimangeng. MawuRuata kụ seng něngonggọu Rohkẹ̌'E su manga nabi e sengněndolohu malạekat'E něnodẹ su manga ěllang'E apa kụsarung lighạ mariadi." 7 "Pẹ̌daringihẹ̌ko ini e!" angkuěng uMawu Yesus, "Iạ e sarung lighạ duměnta! Kariangkamang isain tụtuhụ manga wawerang hengetang su ral᷊ungu bukẹ̌ini!" 8 Iạ i Yohanes seng nakaringihẹ̌ dingangu nakasilopakụ ini e. Sarangke iạ seng nakaringihẹ̌ dingangunakasilo ute iạ e naěnsạ e su těngon malạekatẹ̌ kụ sengněnodẹ u kěbị ene si siạ, dingangu iạ e měnaung mẹ̌subasi sie, 9 arawe i sie kawe nẹ̌bera si siạ, "Kumbahang!Abe pẹ̌suba si siạ! Pẹ̌subawe su Mawu Ruata! Batụu iạe mal᷊aing ěllang kere i kau, dingangu kere manga anạu sěmbaụ manga nabi ringangu kěbị taumata apangkụ mạhuntuhụ manga tatanata su ral᷊ungu bukẹ̌ ini!"10 Mase i sie nẹ̌bera kạpia, "Kumbahangbe mapakapěnisumanga wawerang hengetang kụ seng nitěbal᷊ẹ̌ sural᷊ungu bukẹ̌ ini, u seng masandigẹ̌ tempone pakụ inie sarung mariadi. 11 Taumata ral᷊akị e, balạe pẹ̌kakoạ eral᷊akị; taumata mal᷊amuhụ e walạ e apẹ̌těngkal᷊amuhụu watangenge; i sain tụtol᷊e kapulun Duata e, balạ ehanesẹ̌ apatol᷊e kapulun Duata, dingangu i sain hanesẹ̌měbẹ̌biahẹ̌ samatang baugu Ruata e, balạ e hanesẹ̌apẹ̌biahẹ̌ samatang baugu Ruata." 12 "Pẹ̌daringihẹ̌koini!" angkuěng u Mawu Yesus, "Sen tawe mararěngụ Iạsarung duměnta kụ mẹ̌bawa wawalarẹ̌ baugu mamal᷊isẹ̌apan taumata tuhụewe apang kụ seng nịkakoạ e. 13 KaiIạ e kahumotongange ringangu kasamuriange; Kai Iạe Mawu wọu panẹ̌takenge sarang pěngěnsueěnge."14 Kariangkamang i saing měngẹ̌nguhasẹ̌ lakụ e sarangmawurěsi hakịewen i sire iapakawala mahungkaěngbuang kalum pẹ̌bawiahẹ̌ dingangu sumuẹ̌ su ral᷊ungusoa ene lumawesẹ̌ pasěllangenge. 15 Arawe i saing kụ

PĚLAL᷊AHẸ 22.16–21 787měmpẹ̌kẹ̌koạ kal᷊awọu tangkaị, apang měpẹ̌pakẹu wal᷊ikụmata, tahapẹ̌sundal᷊ẹ̌, tahapate, tahapaněmba mahangduata, tahakonang, bae su wawera ore lai ringangukakanoạ e, kěbị i sire ene katatanakenge ute su l᷊ikudu soaene. 16 "Iạ e, i Yesus, seng bọu něndolohu malạekatẹ̌-Kusol᷊ong anung kamene tadeạu i sie makapaul᷊ịu mangahal᷊ẹ̌ tamai ini waugu karal᷊ambang manga jamaatẹ̌. Iạe kai hěnton Daud; kai Iạ e wituingu Raki kụ matuahẹ̌e." 17 Rohkẹ̌ u Ruata e ringangu kaghiang bawine eněhengetang u, "Wọete!" I sai-sain kụ nakaringihẹ̌ini e hinon lai mẹ̌bera u, "Wọete!" I saing kụ narou,pěmpẹ̌haungke! Dingangu i saing kụ dụdul᷊agẹ̌ e ute isie měngkate pěngal᷊ạ akẹ kụ makạonggọu pẹ̌bawiahẹ̌ ekụ tawẹ bawalare. 18 Baugu i sai-saing kụ makạdingihẹ̌bawerang hengetang su ral᷊ungu bukẹ̌ ini e, tangu iạ,i Yohanes, mạngonggọu tatal᷊umbaghẹ ini; kereu piạuměnamba su wawera tamai ini, ute Mawu Ruata e sarungl᷊ai měnamba hukumang su taumata ene ringangu haghinghombang kụ seng nilahẹ su ral᷊ungu bukẹ̌ ini. 19 Dingangukereu piạu měnggaing bọu wawerang hengetang tamai ini,ute Mawu Ruata e mal᷊aing sarung měnggaing bahageangekere seng nilahẹ su ral᷊ungu bukẹ̌ ini -- mangal᷊enewahageange wọu kalum pẹ̌bawiahẹ̌ e ringangu wọusoa susi e. 20 I Sie kụ něhumpạu kěbị habarẹ̌ tamai inie něhengetang, "Těngadẹ̌, Iạ e sarung lighạ duměnta!"Aming! Děntạ e, o Mawu Yesus! 21 Karimạko Mawu Yesuse mapẹ̌dal᷊embon tatal᷊ěntụ'E su kěbị kawanuan Duata e!

Alkitab Bahasa Sangir=============SangirLAI – 2003 Edition© 2003 LAIhttp://www.bible.is/copyright?base=SXNLAIN

Alkitab Bahasa Sangir 2003 - Download

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?