której stolicą miało stać się <strong>Opole</strong>. Jak pamiętamy,po śmierci Bolesława Krzywoustego,w 1138 r. Polska została podzielona na dzielnice.Śląsk przypadł wówczas seniorowi, którymbył Władysław II, ze względu na swe losyzwany później Wygnańcem. Mimo wielu starańi zabiegów, wygnanemu Władysławowi nieudało się powrócić do kraju, a dopiero w 1163r. zgodę na przyjazd jego synów wyrazili ichstryjowie. Otrzymali oni w posiadanie Śląsk,z tym, że starszy z nich Bolesław Wysoki objąłwładzę na późniejszym Śląsku Dolnym, zestolicą we Wrocławiu, a młodszy – Mieszko,zwany do niedawna Plątonogim, a obecnieLaskonogim – otrzymał ziemie na południeod przesieki (a więc te, które potem zostanąokreślone jako Śląsk Górny), ze stolicą przypuszczalniew Raciborzu. Obaj bracia nie pogodzilisię z utratą Krakowa na rzecz książątjuniorówi przez całe życie starali się odzyskaćwładzę zwierzchnią nad stolicą. Z tego też powoduwchodzili w różne koalicje, które miałyich przybliżyć do wyznaczonego celu. Czasamiwalczyli też między sobą. W trakcie jednegoz takich konfliktów, gdy przeciwko Bolesławowistanęli i jego brat Mieszko i syn Jarosław, zdecydowałsię on wyznaczyć swemu pierworodnemuosobną dzielnicę, którego stolicą miało byćwłaśnie <strong>Opole</strong>. Stało się to prawdopodobnieu schyłku XII wieku, na pewno zaś przed 1198r. W tym bowiem roku Jarosław objął godnośćbiskupa wrocławskiego, którą dzierżyłaż do swojej śmierci w 1201 r. Nie wiemy, czypo jego śmierci <strong>Opole</strong> wróciło do Bolesława,czy też przejął je wspomniany Mieszko. Sytuacjazmieniła się wraz ze śmiercią, w grudniu 1201r., Bolesława Wysokiego. Kilka miesięcy późniejdochodzi do walki pomiędzy kolejnymsynem Bolesława, Henrykiem Brodatym, a jegostryjem Mieszkiem Laskonogim. Wynik tejpotyczki jest dość zaskakujący. Otóż, mimo iżHenryk odniósł zwycięstwo, to on zobowiązujesię wypłacić stryjowi 1000 grzywien srebrai wspomagać go w dalszych walkach o Kraków.Na Śląsku utrzymano więc status quo: Henrykrządził Wrocławiem, a Mieszko Raciborzemi <strong>Opole</strong>m. Powstanie dziedzicznego księstwaopolskiego w 1202 r. uważa się za ostateczneprzekształcenie Polski z monarchii w dzielnicowąpoliarchię.Jak powstało <strong>Opole</strong>?Po śmierci Mieszka Laskonogiego, w 1211r. władzę w księstwie przejął jego jedyny synKazimierz. To on zadecydował o przeniesieniucentrum swej władzy na opolski Ostrówek.Biorąc przykład ze swojego wrocławskiegokuzyna, Henryka Brodatego, także Kazimierzpostanawia sprowadzić na terytorium swegoksięstwa „gości” (hospites) w celu osadzenieich na nowym prawie. Prawdopodobnie pierwszych„gości” osadzono w Opolu. Miejsce niezostało wybrane przypadkowo. NaprzeciwkoOstrówka, na drugim brzegu Odry mieliśmydo czynienia z pustką osadniczą. Możliwe, żeco jakiś czas teren ten stanowił miejsce wymianyhandlowej okolicznej ludności. Według niektórychbadaczy, na wspomnianej Górce miałaznajdować się drewniana świątynia (kaplica)założona przez św. Wojciecha. Nie znalezionowszakże jej śladów, a jedynie pozostałościpo dawnym cmentarzu. Był to więc obszar,który gwarantował rozwój nowego ośrodkamiejskiego. Ponieważ nie zachował się dokumentlokacyjny (prawdopodobnie nie byłnawet wydany, gdyż swoją wolę książę ogłosiłna wiecu), trudno określić dokładną datęlokacji. Wiemy, że nastąpiła ona między 1211a 1217 r. W tym ostatnim bowiem roku „goście”w Opolu są już potwierdzeni. Do nowo lokowanego<strong>miasta</strong> przesiedlono także ludność zamieszkującądo tej pory Ostrówek. Ten ostatnizaczął nabierać reprezentacyjnego charakterupo powrocie księcia Kazimierza z V wyprawykrzyżowej, z której dodatkowo przywiózł sobieżonę, pochodzącą prawdopodobnie z Bułgarii,o imieniu Viola.W centrum nowego <strong>miasta</strong> wyznaczonorynek, na którym postawiono dom kupiecki.W tym także czasie wytyczono w Opolu typowy,charakterystyczny dla miast śląskich układprzestrzenny, widoczny do dnia dzisiejszego,a więc prostokątny rynek, z narożnikowoodchodzącymi od niego ulicami, m.in. jednaszła w kierunku nowo postawionego kościołapod wezwaniem Świętego Krzyża (wezwanienawiązujące do przywiezionych z wyprawy krzyżowejprzez księcia relikwii Krzyża Świętego),kolejna w kierunku wzgórza zwanego Górką,jeszcze inna – w stronę Ostrówka. W 1228 r.podjęto decyzję o budowie murów miejskich,które ukończono kilkadziesiąt lat później.Na Ostrówku rozpoczęto budowę reprezentacyjnejsiedziby książęcej. Miała ona nawiązywaćdo tego typu budowli wznoszonychna zachodzie Europy, nowością było między innymiużycie cegły. Cylindryczna wieża nawiązywałazapewne do wież z Trnawy, przypuszczalnierodzinnego <strong>miasta</strong> księżnej Violi.W herbie <strong>miasta</strong> pojawia nam się od tegoczasu „pół orła, pół krzyża”. Jest to z jednejstrony nawiązanie do symbolu książęcegoorła, z drugiej do relikwii Krzyża Świętego.Patronem Opola został św. Wojciech. I tak jestdo dnia dzisiejszego.Pod rządami książąt opolskichDzięki Kazimierzowi I <strong>Opole</strong> w krótkimczasie stało się centrum życia politycznego, religijnego(siedziba archidiakonatu), kulturalnegoi gospodarczego całego Górnego Śląska.Politykę ojca kontynuowali jego dwaj synowie:III2010RENOWACJEI ZABYTKI5
Rynek Opolski został wytyczony w trakcie lokacji <strong>miasta</strong>,w I połowie XIII w. Charakterystyczne renesansowekamieniczki to efekt późniejszej przebudowy.Tak jak w średniowieczu, tak i w czasach współczesnych ryneksłużył przede wszystkim wymianie handlowej.Tu: dzień targowy w Opolu na początku XX w.Warto zwrócić uwagę na charakterystyczny strój kobiet śląskich.Przed II wojną światową w Opolu było 140 sklepów,z tego większość koncentrowała się wokół rynku.Tu: widok na dzisiejszą ul. Książąt OpolskichMieszko II, zwany Otyłym oraz Władysław.Pierwszemu <strong>Opole</strong> zawdzięcza fundacjękolegiaty (przy kościele św. Krzyża) oraz pierwsząpróbę osadzenia franciszkanów. Rychłaśmierć młodego księcia spowodowała, że częśćjego planów dokończył już brat Władysław.Dotyczy to także Opola. To właśnie za czasówWładysława I doszło do ponownej lokacji<strong>miasta</strong>, przypuszczalnie w latach 1246–1248.Sfinalizowana została też fundacja klasztorufranciszkanów. Książę zdecydował się przekazaćim przypuszczalnie ostatni duży wolnyplac w mieście, leżący tuż przy Rynku, na drodzewiodącej do zamku na Ostrówku. Naraziłsię przy tym mieszczanom, którzy mieli wobectego miejsca inne plany. W ten sposób jedynąniezagospodarowaną częścią <strong>miasta</strong> byłaGórka i jej okolice. Nie na długo wszakże, bowiemjuż w połowie lat osiemdziesiątych XIIIwieku, syn Władysława – Bolesław – zdecydowałsię osadzić tam dominikanów. Dzięki staraniomWładysława nastąpiło też wzmocnienieobronności <strong>miasta</strong> poprzez stworzenie fortyfikacji(wały, palisada i fosa), kontynuowanobudowę murów miejskich. O ich skutecznościmożna było się przekonać już w 1273 r., kiedyto udało się powstrzymać odwetową wyprawęksięcia Bolesława Wstydliwego na <strong>Opole</strong>.Władysław I był ostatnim księciem opolskim,który miał pod swoimi rządami całyGórny Śląsk. Przed swoją śmiercią wyznaczyłdzielnice swoim synom, wspomniany powyżejBolko został pierwszym księciem już tylkona Opolu.Za rządów Bolka I <strong>Opole</strong> nabrało swegorezydencjonalnego charakteru, który przetrwaprzez kilka następnych wieków. Ostrówek stałsię siedzibą rodziny książęcej. U schyłku XIIIwieku ukończono budowę zamku wraz z charakterystycznąokrągłą wieżą. W lochu tej wieżyprzetrzymywano przez jakiś czas uprowadzonegoz Krakowa wójta Alberta. Na początkuXIV wieku rozpoczęto budowę nowegokompleksu franciszkańskiego. Tu, najpóźniejw 1313 r., powstała kaplica św. Anny, zwanadzisiaj Piastowską, która wkrótce stanie sięnekropolią książąt opolskich (w samej kaplicy,jak i w jej podziemiach pochowanych jestw sumie 14 miejscowych władców). Niemalw tym samym czasie powstał prowizorycznykompleks klasztorny na Górce, na potrzebyosadzonych tam dominikanów.Następca Bolka I, również o imieniuBolesław, kontynuował politykę ojca dotyczącąupiększania <strong>miasta</strong>. Dotyczyło to zwłaszcza reprezentacyjnejsiedziby książęcej na Ostrówku.To za jego czasów wybudowano tam międzyinnymi tzw. „budynek bramny”, „wdowi dwór”(siedzibę dla księżnych opolskich) oraz stajnie,mogące pomieścić nawet 80 koni. W połowieXIV wieku dokończono też budowę fran-RENOWACJE6 I ZABYTKI III2010