Projekt për konservimin arkeologjik dhe paraqitjes muzeale të ...

PROJEKT ARKEOLOGJIKO-KONSERVUES PER QELLIME MUZEALEne mjedisin in situ: „DURRES, Lagja 3, rruga H. Troplini“Fig. 1Shoqeria “FAKLE” SHPK, me seli rruga “H. Mushketa, Lagja 12, Durres”eshte pajisur me leje ne sheshin e ndertimit (madhesi 372 m2), te lagjes 3 teqytetit te Durresit, ne krahun V-L te rruges “H. Troplini”, ne hapsiren midisdy ndertesave banimi dymbedhjetekateshe, te ndertuara vitet e fundit (fig. 1,2, 3).Punimet per hapjen e gropes se ndertimit ndeshen ne vitin 2007 ne rrenojaarkeologjike. Per shkak te tyre punimet e ndertimit u nderprene.Departamenti Arkeologjik i Durresit kreu ne muajt Maj-Korrik 2007 germimearkeologjike nen drejtimin e arkeologut Prof. Afrim Hoti. Relacioni i hartuarprej tij mbi rezultatet e germimit i eshte bashkengjitur ketij projekti. Atynjoftohet per daljen ne drite te disa njesive arkeologjike te periudheshelenistike, romane, bizantine dhe te mesjetes se hereshme (varre).AKeRshpkFig. 2 Fig. 31

Fig. 4Me rendesi te vecante eshte zbulimi i nje strukturemurore ne forme rrethi me diameter te jashtem 8,00 m edatuar ne shek. IV para Kr., funksioni i te ciles kambetur i hapur per interpretime (fig. 5). Gjithashtunjoftohet zbulimi i nje segmenti te kolektorit te ujravehigjeno-sanitare te qytetit antik ne drejtimin L-P.Siperfaqen e germimit e zene kryesisht mbetjet estrukturave ndertimore te nje banese romake, meprezencen e mundshme te nje banjoje dhe te nje numriambjentesh te saj ende te paidentifikuar nga anafunksionale (fig 4,6). Nje pjese e tyre ne anen lindore teoborrit te brendshem te baneses eshte supozuar sekane funksionuar si depo.Fig. 5Fig. 62AKeRshpk

Fig.7Gjendja e monumentit ne Gusht 2009Qysh me mbarimin e fushates se germimit ne Korrik 2007 nukishte treguar asnje lloj kujdesi per ruajtjen e materialit arkeologjikin situ. Thellesia e germimit kishte shkuar deri 4,30 m nen kuotene trotuarit te rruges „H. Troplini“ (+ 5,72 m ND) Siperfaqja egermimit ishte braktisur dhe ishte permbytur teresisht nga ujratnentokesore (fig. 7). Pervec kesaj, siperfaqja arkeologjike ishtebere vendi i bimesise se eger, te hedhurinave masive plehrashprej banoreve perreth dhe te prurjeve te fekaleve prejkanalizimeve te vjetra te demtuara ne qoshen V-P te sheshit tegermimit (fig. 8, 9).I gjithe materiali arkeologjik gjendej plotesisht nen pasqyren e ujitnentokesor (+ 1,70 m ND). Kornizat e mureve te ruajtura nelartesine me te madhe, gjendeshin krejtesisht te zhytur nenpellgun permanent te ujit nentokesor.AKeRshpkFig. 8 Fig. 93

Disa mbetje themelesh banese me murature te dobet, tendertuara mbi shtresa dheu mbushese , si themeli 116, 117, 120-4, 120-5 (fig. 10, 11), u gjenden te rrezuar nga prezenca evazhdueshme nen uje (Fig. 10). Nje pjese tjeter si themeli 103,119 (fig. 12, 13). kishin pesuar fraktura vertikale apo cvendosje tefaqeve te tyre nga vertikaliteti. Dobesia statike e tyre vinte ngakarakteri spontan i ndertimit te tyre, per nevoja sekondare dhe teperkoheshme ne integritetin e nderteses. Pasi u bedokumentacioni i tyre, keto struktura u larguan.Te gjitha strukturat dhe tabani i sheshit te germimit kishin marrenje shtrese lluce, qe paraqiste nje pune te posacme per pastrimine tyre, vecanerisht te fugave te strukturave ndertimore.Fig. 10Me gjithe vlerat e dukshmete disa njesive arkeologjikeantike te permendura melart, si struktura ndertimorerrethore, segmenti ikolektorit higjeno-sanitar teqytetit, etj, siperfaqja egermimit apo monumente tevecanta te saj nuk ishinvene ne mbrojtje shteterore,pra nuk jane vene edhe derime sot ne ruajtjen ligjore. Kyqendrim nuk ishte korrektnga institucionet perkatesedhe duhej urgjentishtreformuar.Fig.11Fig.124AKeRshpkFig.13

Zvarritja me se dy vjecare e shpalljes si monument kulture te vlerave te permendura me siper ngainstitucioni perkates mund te kete ardhur prej:- mungeses se vleresimit kopetent te vlerave arkeologjike-historike tegjetjeve in situ nga specialistet,- prej mungeses se idese per integrimin e tyre muzeal (selektimin), ose perruajtjen e tyre te perhershme (konservimin) ose per menyren e veniesne dispozicion te vizitoret (turizmi).- ose prej problemit gjithnje te veshtire se si do te ruhen ato nga veprimi iperhershem i ujrave nentokesore, nepermjet nje zgjidhjejeje ndertuese(arkitektonike)-konstruktive definitive (fig. 14).Shoqeria „FAKLE“ SHPK i beri nje oferteShoqerise „A.K.e R.“ Shpk, Tirane ne Korrik2009, per te paraqitur nga ana e saj, projektinarkeologjiko-konservues per ruajtjen e materialitarkeologjik in situ ne siperfaqen e ndertimit, meqellim te vizitushmerise muzeale. Kete kerkesee ka miratuar Agjensia e Sherbimit Arkeologjikprane MTKRS Drejtoria e ASHA-s me vendimine saj me date 20.07.2009. Per hartimin eprojektit, specialistet e Shoqerise “A.K. e R.”Shpk kryhen ne muajt Shtator-Tetor 2009punime vleresimi arkeologjiko-konservuese perqellime muzeale.Ne baze te legjislacionit, projekti eshte pergatiturper t’u paraqitur per miratim ne instancat KKRdhe KKA te Ministrise se Kultures.Fig. 145AKeRshpk

DETYRA E PROJEKTIT:A)Mbrojtja e substances arkeologjike in situnga prania e ujrave nentokesore u be detyrakryesore dhe imediate e projektit: Ajo u krye ne dyetapa clirimi:a) Largimi i pellgut te ujit nga kuota e pasqyres setij ( +1,70 m ND) deri ne thellesine e dyshemeseme kuoten me te ulet prej ndertimeve (+ 0,40 mND), qe i takonte te ishte thellesia e dyshemeveshtruar me tulla te dy ambjenteve midis mureve104 dhe 106/107. Largimi i kesaj mase uji te lire ukrye me pompa.(fig. 15,16, 17).Fig. 15Fig.16 Fig. 176AKeRshpk

Fig. 18 Fig. 19b) Largimi i ujrave nentokesore nen substancen arkeologjike prej kuotes + 0,40 m ND se dyshemese senderteses me kuote me te ulet, deri ne thellesine - 0,59 m ND, qe i takon rrafshit te siperm te shtresesgjeologjike dhe qe perkon me tabanet e themeleve te baneses 101. (fig.18, 19)7AKeRshpk

Largimi i ujrave u be sipas skemes bashkengjitur (fig. 20). Fillimisht u mendua per hapjen e nje pusiprovizor ne kuoten me te ulet te terrenit natyror te sheshit te ndertimit, e cila i takonte qoshes J-L tesaj. Per hapjen e pusit shkarkues u sakrifikua pjesa e demtuar e dyshemese 108-8. Problemi kryesorishte shkarkimi i ujrave me prurje te madhe dhe te pashtereshme qe vinte nga kolektori antik i ujravehigjeno-sanitare Njesia 5 me drejtimin nga qoshja V-P ne drejtim te lindjes. Per derdhjen e ketyreujrave ne pusin e ndertuar enkas, u desh te sakrifikoheshin edhe themeli i faqes lindore te murit104, 105 dhe 106, i cili ne te vertete ishte demtuar gjate punimeve ndertimore te vitit 2007 prej cpimitte plintave betoni.te pallatit.Rrjeti kanalizues per shkarkimin (largimin) eketyre ujrave u hap me punime dore nekanale te ngushta, te cilat u shfrytezuan siprerje profilesh per dokumentimin eshtresave te mbushura te dheut gjateantikitetit. Ne themelet 121, 122, 101, 124-2, 115 u cpuan ne nivelin e tabanit te tyre,vrima te ngushta te mjaftueshme vetem pershkarkimin e prurjes se ujit. Keto punimecuan ne tharrjen e plote te te gjithashtresave arkeologjike. Si ujrat nentokesoreashtu edhe ato te rreshjeve mblidhentashme ne pusin e ndertuar dhe largohennga nje pompe automatike. Keshtu u krijuankushtet e detyruara per gjurmiminarkeologjiko-konservues ne tere siperfaqene germimit deri ne thellesine e tabanit testrukturave ndertimore dhe shtresavearkeologjike.Fig. 208AKeRshpk

Por me agresivitetin e panderprere qe kauji i nentokes ne mjedisin e zones segermimit ne fjale, nuk ka asnje mundesiqe strukturat arkeologjike te mbijetojnedhe aq me pak te arrijne te vizitohen, panderhyrje radikale konservimi nga praniae ujit. Si zgjidhje e vetme per mbajtjen eperhershme te ujit nentokesor nen niveline tabanit te themeleve te nderteses upercaktua vetvetiu, ndertimi i njeplatforme betoni me kapacitethidroizolues, ne kuoten - 0,59 m ND ne tegjithe siperfaqen e germimit (fig. 21, 22,23).Fig.21 Njesite arkeologjike me tabanin e themeleve me te thelleFig.22Fig.239AKeRshpk

Pervec platformes betoni hidroizolues qe propozohetketu si e vetmja zgjidhje, eshte po aq e domosdoshmeqe platforma te mbyllet nga te gjitha anet e saj, po ashtume mure vertikale betoni ma kapacitet hidroizolues, prejkuotes - 0,59 m ND deri ne lartesine minimale +1,70mND. Duhet theksuar, se kjo zgjidhje shihet prej nesh si evetmja ne rastin konkret, per mbrojtjen e strukturavearkeologjike. (fig. 24, 25). Prej projektit te investitoritmesuam, se per ndertimin e nje pallati shumekatesh meapartamente banimi, ishte parashikuar ndertimi ithemeleve te tij me nje bateri (rrjete) te dendur plintashbetoni te perhapur ne te gjithe siperfaqen e germimit. Njepropozim te tille e kemi hedhur poshte, sepse, pervecdemtimeve te pashmangshme nga dendesia e plintave,ky lloj themeli nuk siguron hidroizolimin e strukturavearkeologjike per kushtet e konservimit dhe tevizitushmerise (muzeale) se tyre.Fig. 24Fig. 25Zgjidhja jone eshte e pavarur nga deshirat einvestitorit. Ajo ka te beje vetem me ruajtjen esubstances arkeologjike per qellime muzeale.Keshtu behet padashur e domosdoshme mbulimi ihapsires muzeale. Kjo perkon edhe me kerkesen,se nje grope e germuar ne tellesi deri 6, 31 m nennivelin e trotuarit te nje rruge te qendres se qytetitte Durresit (prej 5,72 m ND deri - 0,59 m ND), nukmund te lihet pa u mbuluar me strukturendertimore. Madje, skarpatet e sotem vertikale prejdheu te gropes se germimit ne kete lartesi jane njekercenim aktual i rrezikshem i stabilitetit tendertimeve perreth. Pikerisht keto kushte iu dhanearkitektit dhe konstruktorit si detyre nga ana jone,per projektin arkeologjiko-konservues per qellimemuzeale.10AKeRshpk

B) GJURMIMI ARKEOLOGJIKO-KONSERVUES dhe DOKUMENTACIONI SHKENCOR u krye gjate dhe paspunimeve per largimin e ujrave (fig. 26).- Fillimisht u be patrimi i strukturave murore nga efektet e qendrimit per nje kohe dyvjecare ne thellesine e ujit.Pastrimi i gureve, fugave dhe faqeve rrafshta te murene u be me mistri, fshese te ashper me qime plastike dhefurce te zakonshme.Me pas u be kruarja e kores se siperfaqes se dheut deri ne 3 cm trashesi, pasi ajo ishte baltezuar nen efektin egjate te ujit.- U ndertua rrjeti me kordinata topografike dhe u krye rilevimi me dore dhe me instrumenta “total station” i gjithesiperfaqes se germimit te dale nga punimet e vitit 2007, si dhe matja e kuotave absolute te lartesive sipas nivelitte detit. Dokumentacioni u shoqerua me digitalizimin e te gjithe matjeve dhe vizatimeve.Sistemi i dokumentacionit u zgjodh ai me “skeda” per cdonjesi arkeologjike.- Gjithashtu u be pershkrimi i gjendjes ekzistuese te tegjitha pjeseve arkeologjike dhe ndertimore. U hapen dhe udokumentuan nje sere sondazhesh te kufizuara pergjurmimin stratigrafik te pjeseve me te rendesishmedokumentare (me potence historike e arkitektonike). Upercaktua tabani arkeologjik dhe u krye dokumentimi ishtreses gjeologjike.-Me vemendje te vecante u zgjodhen dhe u dokumentuannje numer sondazhesh per sqarimin e situatavestratigrafike te strukturave ndertimore dhe njesivearkeologjike. Vecanerisht ne fokus u muar gjurmimi isiperfaqes se dyshemese Njesia 120, e cila paraqitej njefaze e fundit e baneses antike, shtresa e kalldremit 108-8dhe situata stratigrafike ne anen jugore te kanalit Njesia5.- U vendos ne terren gjurmimi dhe dokumentimi i plote idy profileve ne gjatesine e plote te siperfaqes se germimit,njeri ne drejtim veri-jug dhe tjetri ne drejtimin lindjeperendim.AKeRshpkFig.2611

C) VLERESIMI ARKEOLOGJIKO-KONSERVUES DHE MUZEALI) Vleresimi arkeologjik dhe arkitektonik u krye per te gjitha strukturatndertimore dhe shtresat arkeologjike (fig. 27).1. - U fiksuan njesite arkeologjiko-arkitektonike dhe vlera dokumentarehistorike te rendesishme, te cilat kerkojne ruajtjen e tyre te domosdoshmedhe vendin e tyre muzeal. Si te tilla u percaktuan qysh ne fazen e pare:- Fragmenti i Kanalit (kolektorit) te shkarkimit te ujrave (Njesia 5) teqytetit te Durresit ne kohen romake (fig. 28, 29) eshte segmenti me iplote qe ruhet nga kjo veper me vlera unikale per qytetin e Durresit.Fig.27Fig. 28Fig.2912AKeRshpk

- Struktura ndertimore rrethore ekohes helenistike (Njesia 3, diameter ijashtem 8,0 m) (fig. 30, 31), se cilesmegjithese nuk i eshte percaktuarfunksioni, eshte gjithashtu nje veperunikale, me veshjen e saj te jashtmehelenistike, por me trajtesen dhetekniken romane te brendise se saj.Fig. 30Fig. 3113AKeRshpk

- Mbetjet e baneses romakeme pikture murale (Njesia 7)midis strukturave ndertimorerrethore (Njesia 3) dheKolektorit te shkarkimit teujrave (Njesia 5). Muri jugor ikesaj banese eshte mbeshteturne faqen e strukturesndertimore rrethore ndersamuri verior i saj eshte pjeseintegrale e strukturave jugore teKolektorit (fig. 32, 33, 34).Fig. 34AKeRshpkFig. 32Fig. 3314

- Termat shtepiake te kohes romake(Njesia 6), ku perfshihet kanali i ujrave te saj(Njesia 114) dhe Pilastra (Njesia 113).Termat i takojne fazes se pare ndertimore,prej se ciles kane mbetur nje segment ivaskes ne forme kuadratike shtruar me pllakamermeri dhe gjurmet e mbeshtetjes sepaneleve vertikale prej mermeri te vaskes(muret e vaskes) (fig. 35, 36).Fig. 36Fig. 3515AKeRshpk

Fig. 37 - Faza e pare2- Percaktimi i njesive arkeologjikedhe te strukturave arkitektonike mevlera tipologjiko-historike, te tilla si:- Mbetjet e baneses romakobizantine(Njesia 4) me shtrirje ne tegjithe hapsiren qendrore te sheshit tegermimit, struktura e se cilet i janepjeserisht mbivene dhe pjeserishtmbeshtetur mbetjeve te njesivearkeologjike te permendura me siper.Banesa tregon qarte dy faza kryesorendertimi (fig. 37, 38, 39, 40).Fig. 39 - Faza e dyteFig. 40 - Faza e pareFig. 38 - Faza e dyte16AKeRshpk

Per arritjen e strukturave te fazes se pare te saj u gjykua e nevojshme te clirohej dyshemejae shtruar me guralece te vegjel e ambjentit Njesia 120. Prej saj u prene me sharre katerkampione ne forme katerkendeshe, te cilat do te vendosen ne telajo per t’u ekspozuar neambjentin muzeal te ardhshem (fig. 41).acdb e fFig. 41 Aspekte nga marrja e kampioneve te dyshemese me guraleca (Njesia 120)17AKeRshpk

Duhet vene ne dukje, se rreth 85% te strukturavendertimore te baneses i takojne themeleve te saj memurature te crregullt, te cilat nuk paraqesin vleramuzeale. Vlera njohese paraqitese permban vetemmuri romak 101 (fig. 42), i cili ka qene aksi i fazesorigjinale te baneses dhe ka mbetir i tille edhe paszgjerimit te saj ne anen lindore. Si rrjedhim mendohetse do te mjaftonte ruajtja e ketij muri, i cili rastesishtpozicionohet mire edhe per ndarjen funksionale qe dote merrte hapsira e madhe e salles muzeale. Per ketearesye rendesi iu dha dokumentimit tipologjik testrukturave te baneses ne teresi, vecanerisht atyrebizantine 104 dhe 105, per paraqitjen e saj shkencorene stendat e muzeut. (fig.43).Fig. 43Fig. 4218AKeRshpk

II. Vleresimi i aftesise per paraqitje muzeale u be per te gjitha gjymtyret e dala nga germimi. Qysh nefazen e pare u krye seleksionimi dhe menjanimi te mbetjeve, qe ne cdo rast nuk i permbushin kushtetper paraqitje muzeale, jo vetem nga paraqitja e dobet e tyre per ekspozim muzeal, por edhe ngadomethenia (konteksti) i tyre trasmetues historik te vizitori, si njesite arkeologjike 115, 116, 108-8, 109,pjeset lindore te njesive 106, 104, 105, njesite 117, 119, 117, 118, 115-7, 120, 120-6, 120-5, 120-4,120-10, 122, 121. Paraqitjae mesiperme u disktua ne vend dhe u aprovua per mbylljen e punimeve tefazes se pare.Me perfundimin punimeve arkeologjiko-konservuese per qellime muzeale te fazes se dyte, u gjykuanmenjanimi edhe per strukturat 124, dhe 120-3, te clat do te bejne te mundur ekspozimin e pikturesmurale te baneses romake njesia 7 dhe te fasades lindore te struktures ndertuese rrethore njesia 3.(fig. 44, 45)Fig. 44Fig. 4519AKeRshpk

- Vlera muzeale do te marrinedhe tre amfora te restaurura,te cilat u gjeten nen themelin enje muri te vendosuravertikalisht (fig. 46, 47, 48).Fig. 48Fig. 46 Fig. 4720AKeRshpk

-Stenda me vizatime dhe fotografi mbi njesite tipologjike(fig 49, mbi stratigrafie e shtresave arkeologjike (fig. 50,51) dhe punen e kryer do te vendosen ne brendine emuzeut te ardhshem, te cilat do te sqarojne historinesiperfaqes se germimit dhe historine e vet germimit.Fig. 50Fig. 49Fig. 5121AKeRshpk

D) PROJEKTI I NDERHYRJES KONSTRUKTIVE MBI NDERTIMIN E HAPESIRES MUZEALE NENGODINE PER MBROJTJEN E GJETJEVE ARKEOLOGJIKE Rr”H.Troplini”DURRESSipas studimit urbanistik pjesor te rruges H.Troplini te miratuar nga KRRT e Bashkise Durres ,dhe mepas miratimi i sheshit dhe te lejes se ndertimit per nje banese ngjitur me faqen kallkan te godinesekzistuese te ndertuar 2 vjet me pare.Sipas dokumentacionit perkates ,sheshi i ndertimit u pais ne Majte vitit 2007 me leje per germimet arkeologjike,te cilat u mbyllen ne Korrik 2007.Ne muajin Shtator-Tetor2009 Shoqeria “AkeR” beri vleresimin arkeologjiko-konservues per qellime muzeale ,duke caktuarobjektet dhe thellesite qe do te ruhen ne muzeun e parashikuar te ngrihet ne katet e nentokes senderteses se miratuar per ndertim .Perputhur me kerkesat e eksperteve te konservimit arkeologjik eshte hartuar projekti per betonimin eplatese beton/arme (bazamenti i godines) nga ku dalin kollonat konstruktive dhe duke e pershtaturprojektin per ruajtjen e ekspozimin me te mire te mundshem te ketyre vlerave te trashegimise (fig 52,53).Fig. 52 Fig. 5322AKeRshpk

Ambjenti i percaktuar per muze eshte konceptuar me hyrje te vecante nga jashte godines,pasi objektetmuzeale dalin edhe jashte konturit te ndertimit,por edhe keto do te ruhen me struktura me te lehta edhetrasparente (fig.54)Gjate ndertimit te kesaj faze ,punimet do te vrojtohen nga specilistet e monumenteve deri ne mbylljen eplote te projektit te salles muzeale.Projektuesit jane Ark.Hajdar Kovaci dhe Konstruktor ing.Jorgji Stasi.Fig. 5423