TIPTA UZMANLIK ÖĞRENCİSİ UYUM EĞİTİMİ KİTABI

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Uzmanlık Öğrencisi 

Eğitim Komisyonu 

TIPTA UZMANLIK ÖĞRENCİSİ 

UYUM EĞİTİMİ KİTABI 

Editörler 

Prof. Dr. Recep ÖZTÜRK 

Prof. Dr. Hakkı Oktay SEYMEN 

Prof. Dr. Kerim SÖNMEZOĞLU 

(27 Yazarın Katkısıyla) 

2016

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıpta Uzmanlık Öğrencisi Eğitim 

Komisyonu Etkinlikleri 

TIPTA UZMANLIK ÖĞRENCİSİ UYUM EĞİTİMİ KİTABI 

ISBN· 978-605-83150 

Fakülte Yayın No: 299 

1. Baskı Eylül 2016 

2016© Bu kitabın bütün hakları İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıpta Uzmanlık 

Öğrencisi Eğitim Komisyonuna, içeriğinde yer alan bilgi ve görsel materyal ile ilgili her türlü sorumluluk 

yazarlara aittir. Kitabın tamamı ya da bir bölümü yazılı izin alınmaksızın elektronik ya da mekanik 

yöntemlerle kopya edilemez, çoğaltılamaz ve yayınlanamaz. Kaynak olarak belirtilmesi koşuluyla alıntı 

yapılabilir. 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıpta Uzmanlık Öğrencisi Eğitim Komisyonu Üyeleri 

Prof.Dr. Kerim Sönmezoğlu(Başkan) 

Prof.Dr. Recep Öztürk 

Prof.Dr. Hakkı Oktay Seymen 

Doç.Dr. Özlem Serpil Çakmakkaya 

Doç.Dr. Serkan Teksöz 

Nükleer Tıp Anabilim Dalı 

Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı 

Fizyoloji Anabilim Dalı 

Tıp Eğitimi Anabilim Dalı 

Genel Cerrahi Anabilim Dalı 

Dr. Sina Ferahman (Asistan temsilcisi) Genel Cerrahi Anabilim Dalı 

Dilek Matbaacılık, İstanbul 

500 adet basılmıştır

Dekanın Önsözü 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi; misyon ve vizyonun gereği olarak eğitim, araştırma ve 

nitelikli sağlık hizmetlerinde ülkemizde öncü bir tıp fakültesi olmanın gayreti ile çalışmalarına 

aralıksız devam etmektedir. 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi; sağlık hizmetlerinde olduğu gibi, mezuniyet öncesi ve tıpta 

uzmanlık eğitiminde ülke genelinde en çok tercih edilen bir kaç tıp fakültesinden biridir. 

Fakültemizin öncelikle tercih edilmesinin ana nedeni güçlü ve tecrübeli öğretim üyesi kadrosu 

ile birlikte köklü bir geçmişe ve güçlü geleneklere sahip olmasıdır. 

Tıpta uzmanlık eğitiminde günümüzde ülkemiz ve dünyada önemli gelişmeler 

yaşanmaktadır. 88 anadal ve yan dala ulaşan tıpta uzmanlık alanları arasında gerekli 

ilişkinin sağlanıp devam ettirilmesi büyük önem taşımaktadır. 

Tıpta uzmanlık eğitimi için ülkemizin değişik tıp fakültelerinden mezun 

meslektaşlarımızın tercih ettiği fakültemizin değişik birimlerinde eğitime başlayan tıpta ana 

dal ve yan dal uzmanlık öğrencilerinin öncelikle başladığı birim, ardından kurumu için bir 

uyum eğitimi alması önemlidir ve "Tıpta Ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi 

Yönetmeliği"nin de gereğidir. 

Bu kapsamda fakültemizde yeni başlayan uzmanlık öğrencileri için genelde yılda iki 

kez olmak üzere uyum eğitimi verilmekte, gerekli temel eğitimler de ilgili programda ele 

alınmaktadır. Bu eğitimlerde uzmanlık öğrencileri her hekim için gerekli bilimsel ve idari 

bilgilerini güncellemekte ve uzmanlık dalları arasında ilişkilerin güçlenmektedir. 

Yetiştirdiğimiz hekim ve uzmanların "insanadeğer veren, insan odaklı çalışan, 

kendisini, ailesini ve tüm insanlığı seven, mesleki açıdan tam donanımlı bireyler olarak 

yetişen kişiler" olmasını sağlama hedefimize uyum eğitimleri önemli katkı sağlamaktadır. 

Yoğun bir sağlık hizmeti yanında,eğitim ve araştırma hizmetlerine de katkı veren tıpta 

uzmanlık öğrencileri için uyum eğitim programının uzun bir süreye yayılması imkansızdır. Bu 

nedenle, kısa bir eğitim sürecinde programda ele alınan konuları daha ayrıntılı bir şekilde 

kitap olarak hazırlayıp fakültemizde eğitime başlayan hekimlerimize sunmayı hedefledik. İlgili 

kitap bölümlerine web sitemizden de ulaşılabilecektir. 

Uyum eğitiminde anlatacağı konuyu kısa sürede kitap bölümü olarak hazırlayan 

öğretim üyelerimize, Tıpta uzmanlık eğitim komisyonu üyelerine ve kitap editörlerine katkıları 

için çok teşekkür ederim. 

Uyum eğitimi kursunun ve ilgili konuları ayrıntılı şekilde ele alan kitabın tıpta uzmanlık 

öğrencilerimize yararlı olmasını dilerim. 

Prof. Dr. Alaattin DURAN 

Dekan

Editörlerin ön sözü 

Tıpta uzmanlık eğitimi, mezuniyet sonrası değişik alanlarda uzmanlaşmayı 

hedefleyen ve mezuniyet öncesi tıp eğitiminin ardından yapılan bir eğitimdir. 

Tıpta uzmanlık öğrencilerinin, yedi temel alanda bilgi, beceri, tutum ve 

davranışların toplamı olan yetkinliklere sahip olması istenmektedir. TUKMOS 

tarafından her uzmanlık alanı için belirlenmiş olan yedi temek yetkinlik alanı; 

"Yönetici, Ekip Üyesi, Sağlık Koruyucusu, İletişim Kuran, Değer ve Sorumluluk 

Sahibi, Öğrenen ve Öğreten, Hizmet Sunucusu (klinik yetkinlikler ve girişimsel 

yetkinlikler)" olarak belirlenmiştir. 

Günümüzde 88 ana dal ve yan dala ulaşan tıpta uzmanlık alanları arasında 

güçlü bir ilişkinin olması, iyi bir entegrasyonun sağlanması çok önemlidir. 

Yukarıda belirtilen konulara katkı vermek amacıyla fakültemizde yılda iki kez 

tıpta uzmanlık öğrencisi uyum eğitimi programı yapılmaktadır. 

İlgili eğitim programlarına katılan meslektaşlarımıza her zaman ulaşacakları bir 

kaynak olması arzusuyla ele alınan konuların kitap haline getirilmesini Tıpta 

Uzmanlık Öğrencisi Eğitim Komisyonu olarak Dekanlığımıza arz ettik. Dekanlığımızın 

desteği, öğretim üyelerimizin fedakarlığı sayesinde elinizdeki kitabı hazırladık. 

Tıpta uzmanlık öğrencilerinin genelde ve Cerrahpaşa özelinde ihtiyacı olan ve 

eğitim programındaki ele alınan 24 konu 27 yazar tarafından kaleme alınmıştır. Kitap 

içeriğine aynı zamanda www.ctf.edu.tr adresinden ulaşılabilecektir. 

Yapacağınız eleştirileri dikkate alarak, eğitim programlarının içeriğini ve kitabın 

gelecek baskılarını zenginleştirmeyi hedefliyoruz. 

Çalışmalarımıza verdiği destek için Sayın Dekan Prof Dr Alaattin DURAN’a, 

kitaba bölüm yazarak katkı veren öğretim üyelerimize, Tıpta Uzmanlık Öğrencisi 

Eğitim Komisyonu'ndaki arkadaşlarımıza çok teşekkür ederiz. 

Kitabın, tıpta uzmanlık öğrencisi meslektaşlarımıza yararlı olmasını dileriz. 

Prof. Dr. Recep ÖZTÜRK 

Prof. Dr. H. Oktay SEYMEN 

Prof. Dr. Kerim SÖNMEZOĞLU

Yazarlar 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Prof. Dr. İbrahim Adaletli 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, 

Radyodiagnostik Anabilim Dalı 

Prof. Dr. A. Gökhan Akkan 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıbbi 

Farmakoloji Anabilim Dalı 

Prof. Dr. Ayten Altıntaş 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp 

Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Emekli 

ÖğretimÜyesi 

Prof. Dr. Gökhan Aygün 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Tıbbi 

Mikrobiyoloji Anabilim Dalı 

Prof. Dr. Zafer Başlar 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi İç 

Hastalıkları Anabilim Dalı 

Hematoloji Bilim Dalı, Kan Merkezi 

Sorumlu Hekimi 

Prof. Dr. Murat Bolayırlı 

Fikret Biyal Tıbbi Biyokimya 

Laboratuvarı 

Prof. Dr. Gürsel Çetin 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Adli 

Tıp Anabilim Dalı 

Prof. Dr. Oktay Demirkıran 


Anesteziyoloji ve Reanimasyon 

Anabilim Dalı 

Prof. Dr. Sergülen Dervişoğlu 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Tıbbi 

Patoloji Anabilim Dalı 

Prof. Dr. Ahmet Erözenci 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Üroloji 


Prof. Dr. H. Hüsrev Hatemi 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, İç 

Hastalıkları Anbailim Dalı Emekli 

Öğretim Üyesi 

Prof. Dr. İbrahim İkizceli 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Acil 


Prof. Dr. Özgür Kasapçopur 


Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları 

Anabilim Dalı, Cerrahpaşa Tıp 

Fakültesi, Klinik Araştırmalar Etik 

Kurulu Başkanı 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Prof. Dr. Dildar Konukoğlu 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıbbi 

Biyokimya Anabilim Dalı, Fikret 

Biyal Tıbbi Biyokimya Laboratuvarı 

Yöneticisi 

Prof. Dr. Mine Kucur 

Fikret Biyal Tıbbi Biyokimya 

Laboratuvarı 

Prof. Dr. Abdi Özaslan 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Adli 


Prof. Dr. Recep Öztürk 


Enfeksiyon hastalıkları ve Klinik 


Prof .Dr. Neşe Saltoğlu 


Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik 


Prof. Dr. H. Oktay Seymen 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi 

Fizyoloji Anabilim Dalı 

Prof. Dr. Abdullah Sonsuz 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi İç 

Hastalıkları Anabilim Dalı 

Prof. Dr. Kerim Sönmezoğlu 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi 

Nükleer Tıp Anabilim Dalı 

Prof. Dr. Yusuf Tunalı 


Anesteziyoloji ve Reanimasyon 


Doç. Dr. Özlem Serpil 

Cakmakkaya 


Tıp Eğitimi Anabilim Dalı 

Uzm. Dr. Yonca Senem Akdeniz 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Acil 


Uzm. Dr. Ayşe Kalyoncu Uçar 


Radyodiagnostik Anabilim Dalı 

Dr. Yılmaz Keskindemirci 

İ.Ü Hastaneleri Bilgi İşlem 

Direktörü, Cerrahpaşa Tıp 

Fakültesi Başhekim Yardımcısı 

Dr. Ahmet Murt 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, İç 

Hastalıkları Anabilim Dalı

İçindekiler 

1 Cerrahpaşa’lı Olmak 1-4 

Prof. Dr. H. Hüsrev Hatemi 

2 

3 

Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği 

ve Diğer İlgili Mevzuat 

Prof. Dr. Recep Öztürk 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Asistanlarının Bakış Açısı ile 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nde Uzmanlık Eğitimi 

Dr. Ahmet Murt 

5-17 

18-21 

4 Hekimin Sorunlarına Etik Yaklaşım 22-26 

Prof. Dr. Ayten Altıntaş 

5 Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği 27-34 

Prof. Dr. Özgür Kasapçopur 

6 Bilimsel Veri Tabanları ve Literatür Tarama 35-40 

Doç. Dr. Özlem Serpil Cakmakkaya 

7 İletişim 41-52 

Prof. Dr. Ahmet Erözenci 

8 

Temel Yaşam Desteği ve Otomatik Eksternal 

Defibrilasyon 


53-60 

9 İleri Yaşam Desteği 61-73 


10 Hastane Bilgi Yönetim Sistemi ve E-Reçete Uygulamaları 74-100 

Dr. Yılmaz Keskindemirci 

11 İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yerleşkesi 101-109 

Prof. Dr. H Oktay Seymen 

12 Akılcı İlaç Kullanımı 110-114 

Prof. Dr. A. Gökhan Akkan

13 Sıvı ve Elektrolit Tedavisi 115-144 

Prof. Dr. Yusuf Tunalı 

14 Hastane Enfeksiyonlarının Önlenmesi ve Kontrolü 145-155 

Prof. Dr. Neşe Saltoğlu 

15 Tıbbi Uygulamalarda Hekimin Hukuki Sorumluluğu ve 

Hasta Hakları 

Prof. Dr. Abdi Özaslan 

156-165 

16 Tıbbi Malpraktis, Adli Olguya Yaklaşım 166-178 

Prof. Dr. Gürsel Çetin 

17 Doğru ve Etkili Konsültasyon 179-185 

Prof. Dr. Abdullah Sonsuz 

18 Acil Durum ve Afet Yönetimi 186-195 

Prof. Dr. İbrahim İkizceli, Uzm. Dr. Yonca Senem Akdeniz 

19 Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi Tıbbi Biyokimya 

Laboratuvar Süreçleri 

Prof. Dr. Dildar Konukoğlu, Prof. Dr. Murat Bolayırlı, 

Prof. Dr. Mine Kucur, 

196-205 

20 Mikrobiyoloji Laboratuvarının İşleyişi 206-211 

Prof. Dr. Gökhan AYGÜN 

21 Patoloji Laboratuvarlarının İşleyişi 212-222 

Prof. Dr. Sergülen Dervişoğlu 

22 Kan Bankası İşleyişi - Kan Bankacılığı ve Transfüzyon 

Tıbbı 

Prof. Dr. Zafer Başlar 

223-231 

23 Radyoloji İşleyişi 232-244 

Uzm. Dr. Ayşe Kalyoncu Uçar, Prof. Dr. İbrahim Adaletli 

24 Nükleer Tıp İşleyişi 245-266 

Prof. Dr. Kerim Sönmezoğlu

Cerrahpaşa’lı Olmak 

Prof. Dr. H. Hüsrev HATEMİ 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı Emekli Öğretim Üyesi 

Cümleler, çocukluğumuzda başlayarak kalıplar hâlinde beynimize yerleşir. Her 

kalıp çözümlenebilir, analiz edilebilir. Fakat çok defa bu gereksizdir. Çünkü nasıl olsa 

o cümlenin, o bildirinin analizi de bilincimizde kayıtlıdır. Ancak, bir toplumu ortak 

olarak ilgilendiren bildirimlerde analiz gereklidir. 

İnsan olmak, Türkiye’li olmak, Ortadoğu’lu olmak ve daha birçok kavram, 

söylem veyâ bildirim, ara sıra da olsa, analiz gerektirirler. Bu gereklidir. Çünkü bir 

toplum, bir millet, bir okul, bir dernek üyeleri gibi bir başlık altında toplanmış 

bireylerin, ara sıra da olsa aralarındaki bağları analiz etmeleri, yanlış anlamalar ve 

dağılmalar olmaması için başvurulan bir yöntemdir. 

Cerrahpaşa’lı olmak: a) insanlığın bir üyesi olmak b) yüksek öğrenimli veyâ 

yüksek öğrenimli olmaya aday olmak c) sağlık bilimleri mensubu veyâ adayı olmak d) 

Bu eğitimi Cerrahpaşa Tıp Fakültesinde yapmak veyâ bu mesleği Cerrahpaşa Tıp 

Fakültesinde icra etmek şeklinde çözümlenebilir. Bu analizi bir de aksi yönden 

deneyerek doğrulayalım. 

Cerrahpaşa’lı olmak, 

a) İstanbul Üniversitesi mensubu veyâ öğrencisi olmak 

b) Türkiye’li olmak veyâ Türkiye Cumhuriyeti’nin misafiri olmak 

c) İnsanlığın bir üyesi olmak 

Bu çözümlemelerden amacımız şudur; Cerrahpaşa’lı olma mutluluğunu 

duyduğumuz kadar, ülkemizin ve bütün insanlığın bireyi olduğumuzu da 

unutmamalıyız. 

Türkiye’de Tıp Bilimi (Mesleği) 

Türkiye’de Eski Çağ, Ortaçağ ve bütün çağlarda hekimlik var olmuştur. Eski 

Çağ Tıp Mesleği Mezopotamya’da komşu olan Anadolu bölgelerinde, Urfa’da ve Hitit 

uygarlığında başlamıştı. Eskiçağın daha sonraki yıllarında Batı Anadolu ve Ege 

Adalarında daha yeni bir medeniyet ortaya çıktı. Hippokrat İstanköy adasında İsa’dan 

beşyüzyıl önce doğarak, Tıp mesleğinin en büyüklerinden oldu. Ortaçağ’da 

Anadolu’ya Doğu Roma İmparatorluğu hâkim oldu ve Doğu Roma hekimleri de 

Hippokrat ve Galenos’un yolunu izlediler. Oğuz Türklerinden olan Selçuklular, 

1071’de Anadolu’ya girdiler. Fakat felsefe geometri ve Tıp Bilimi (Mesleği) ile 

tanışmış olarak girdiler. Çünkü Malazgirt’ten iki yüz yıl kadar önce Türkler de 

Müslüman olmuş, Şamanizm ve Budizm’den İslâm Medeniyetine geçmekle, daha 

Asya içlerinde iken İranlılar gibi Akdeniz Medeniyeti üyesi olmuşlardı. Doğu Roma’nın 

Tıp, Felsefe, Geometri veyâ tek kelime ile “Medeniyeti” Selçuklular tarafından da 

devam ettirilmiş oldu. Mevlâna ve bütün İslâm düşünürleri ister Anadolu’da, ister 

Mısır’da, ister İran’da yaşasınlar Yunan filozoflarından ve eski Yunan Tıbbından 

haberliydi, aynı tıp mesleğini uyguluyorlardı. 

1

Batı için de durum aynı idi. Onlar da Farabi’ye “Alfarabi” İbn Sinâ’ya 

“Avicenna” Razi’ye “Rhazes” diyorlar, hem saygıyla anıyor hem de kitaplarını 

Arapçadan Latinceye çeviriyorlardı. 

Bu durum, 16 cı yüzyıl başlarına kadar sürdü. 15 ve 16 cı yüzyıllarda İslâm 

düşünce ve Tıp Mesleği, durağan bir görünüm almıştı. Hep eski ve klasikler 

okunuyor, gözlem ve incelemeye önem verilmiyordu. Bizim duraklama devrine 

girdiğimiz yıllarda Avrupa, Rönesans yaşamış ayrıca mikroskopun keşfedilmesi de 

insan dokularının daha iyi tanınmasına yol açmıştı. Böylece bizdeki Tıp uygulaması 

üç yüz yıl kadar, gerilerde kaldı. Harvey’in sirkülasyonu bulması, Osmanlıcada ancak 

yüz yıl sonra, yani 18 ci yüzyılda, Hekimbaşı Suphizade Abdülaziz’in sirkülasyon (kan 

dolaşımı) hakkında bir kitapçık hazırlayarak Saraya sunması ile duyulmuş oldu. 

19 cu yüzyıl başlarında Şânizâde Ataullah Efendi kendi çabasıyla ve ders 

alarak öğrendiği Fransızca ile Batı Tıp Kitaplarını getirterek okuyan, bir Anatomi 

kitabı yazan , hatta İstanbul Ayazağa köyünde, inekler üzerinde çiçek aşısı üretmeye 

çalışan çok dikkat çekici bir bilim adamıdır. 

Onun bu saydığımız gayretleri , İkinci Mahmut tarafından Tıp Mektebi 

açılmasından önce başlamış, Şânizâde, ülkesindeki bu yenilikler başlamadan 

ölmüştür. Türkiye’de birçok hastaneye Köroğlu dahil birçok şahsın adı verilirken bir 

seminer odasına bile Şânizâde adının verilmemiş olması, teessüf edilecek bir 

durumdur. 

1827’de İstanbul’da, öğretim dili Osmanlı Türkçesi olmak üzere bir Mekteb-i 

Tıbbiye açıldı. 1838’de daha ileri bir adım atılarak Mekteb-i Tıbbiye-yi Şâhâne (Royal 

School of Medicine) kuruldu. Bu bir askeri okuldu. Öğretim dili Fransızcaydı. Osmanlı 

Türkçesinde tıp öğrenimi için kitaplar yok gibiydi. 1870 yılında askeri tıp okuluna ek 

olarak Mekteb-i Tıbbiye-yi Mülkiye kuruldu. Öğretim dili Osmanlı Türkçesi idi. Bir yıl 

sonra Mekteb-i Tıbbiye-yi Şâhânenin öğretim dili de Türkçeleştirildi. 

İkinci Meşrutiyet devrinde, 1909 yılında Mülki ve Askeri Tıp Okulları 

birleştirilerek adına “Dârülfünun Tıp Fakültesi” dendi. 1933 Üniversite Reformundan 

sonra Haydarpaşa binasından İstanbul yakasına taşınan fakülte, İstanbul Üniversitesi 

Tıp Fakültesi adını aldı. 1967’de İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekanı Prof. Dr. 

Cihat Abaoğlu, Başbakan Süleyman Demirel ile görüşerek fakültenin İstanbul ve 

Cerrahpaşa olmak üzere iki ayrı Tıp Fakültesine bölünmesini sağladı. 

O yıl, başasistan olan ben, aradan geçen 49 yılda da bu bölünmeyi uygun 

bulmadım. “İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi” tarihi bir isimdi, Cerrahpaşa 

kampüsünde çalışanlar bir hafta içinde kendilerini 140 yıllık bir okul yanında yeni 

kurulmuş bir haftalık okulda buldular. 1967’den 20 yıl geçtikten sonra 1987’de 20 yıl 

kutlamaları yapılırken, o devirde Rektör olan Prof. Dr. Cem’i Demiroğlu’nu birkaç defa 

ziyarete gitmiş ve kutlama töreni kitapçıklarına “140+20” yıl yazılmasını ricâ ederek, 

kabul ettirebilmiştim. Sonraki yıllarda da bu böyle devam etti. Temennim bu 

geleneğin ilerde de devam etmesi veyâ daha iyisi, İstanbul ve Cerrahpaşa Tıp 

Fakültelerinin tekrar tek fakülte hâlinde birleştirilmesidir. 

Cerrahpaşa Hastahanesi ve Adı 

Cerrahpaşa adı, Sadrazam Cerrah Mehmet Paşa’nın, 16 cı yüzyılda bu semte 

Cerrahpaşa Camii’ni yaptırmasından gelmektedir. 1913 yılına kadar Cerrahpaşa 

adını taşıyan bir hastane yok iken, 1911’de İstanbul Şehremaneti, Takiyüddin Paşa 

2

Konağını satın alarak sadece erkek hastalara hizmet veren bir hastane açmıştır. 

1912 yılında konak yıkılarak, 150 yataklı ve şimdi “eski dekanlık” veyâ “müze” olarak 

anılan 150 yataklı kargir bina yapılmıştır. Şimdi Ortopedi binası olan eski Cerrahi 

Binası, 1933 Reformundan sonra başlanarak 1943’de bitirilmiştir. 

Cerrahi Anabilim Dalı 

Reformdan sonra Rudolph Nissen burada çalışmış. İkinci Dünyâ savaşının 

bitiminden sonra ayrılmıştır. 

Türkiye’de Cerrahi ve Ortopedi dallarında hizmet vermiş Prof. Dr. Burhanettin 

Toker, Cerrahpaşa’da çalışmıştır. Ord. Prof. Dr. Kâzım İsmail Gürkan, Ord. Prof. Dr. 

Fahri Arel burada çalışmıştır. Cerrahpaşa’da ayrı bir Ortopedi Kliniği yok iken, 

Ortopedi Kliniğinin Cerrahpaşa’da kurucusu olan Prof. Dr. Derviş Manizade burada 

çalışmıştır. 

1950’li yıllar bitinceye kadar Cerrahpaşa adını en çok duyuran, Cerrahi Kliniği 

ve Kâzım İsmail Gürkan’dır. 

Kadın Hastalıkları ve Doğum 

Çok uzun yıllar, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi kurulmadan önce Haseki 

Hastahanesinde Üniversite Kadın Doğum Kliniği vardı. Kürsü Başkanı Ord. Prof. Dr. 

Tevfik Remzi Kazancıgil vardı. O da Kâzım İsmail Bey gibi, hem Üniversitede hem 

halk arasında çok tanınmış bir isimdi. 1969’da vefat etti. Prof. Dr. Tahsin Artunkal, 

Prof. Dr. Rüknettin Tözüm, Prof. Dr. Rıza Onarır, Prof. Dr. Aykut Kazancıgil onun 

döneminde yetişmiş olarak onun eserini devam ettirdiler. 

Temel Bilimler 

Kültür tarihimizde iz bırakmış, 1986 da kaybettiğimiz Ord. Prof. Dr. Süheyl 

Ünver, Tıp Tarihi Anabilim Dalımızın ilk yöneticisi oldu. İstanbul Tıp Fakültesinin 

Patolojik Anatomi Profesörü Talia Bali Aykan, Mikrobiyoloji Profesörü Ekrem Kadri 

Unat, Fizyoloji Profesörü Meliha Terzioğlu da Fakülte ikiye ayrılınca Cerrahpaşa’yı 

seçtiler. Cerrahpaşa’nın adının duyurulmasına katkı yaptılar. 

İç Hastalıkları Kliniğimiz iki kliniğin birleşmesiyle oluştu. 1933-1967 arasında 

Haseki Hastahanesinde, ilk yöneticisi Prof. Dr. Âkil Muhtar Özden olan Tedâvi Kliniği 

vardı. Cerrahpaşa Hastahanesinde ise, ilk yöneticisi Prof. Dr. Neşet Ömer İrdelp olan 

I ci Dahiliye Kliniği bulunuyordu. 

1967’de, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi İstanbul Tıp Fakültesinden ayrıldığında, 

Tedâvi Kliniğini Ord. Prof. Dr. Sedat Tavat, 1 ci Dahiliye Kliniğini Prof. Dr. Osman 

Barlas yönetiyordu. 

1971’de Ord. Prof. Dr. Sedat Tavat emekli olduktan sonra yerine Prof. Dr. 

Reşat Garan getirildi. 1972’de Cerrahpaşa İç Hastalıkları binası tamamlanmamıştı. 

Bu sebeple iki klinikten Tedâvi Kliniği hâlâ Haseki’deydi. 

Aynı yıl iki klinik “Cerrahpaşa İç Hastalıkları Kliniği” olarak birleştirildi. Klinik 

direktörü Prof. Dr. Osman Barlas, onun Haseki’deki yardımcısı da Prof. Dr. Reşat 

Garan oldu. 1978’de iki klinik Cerrahpaşa’da şimdiki İç Hastalıkları binasında 

birleştiler. 

3

Bana, bugünkü toplantımız için verilen konu “Cerrahpaşa’lı olmak” Bu sebeple 

bütün bir Cerrahpaşa tarihinden bahsetmem mümkün de doğru da olmayacak. 

Cerrahpaşa’lı olmak, Cerrahpaşa'nın dününden haberli olmak, bugününde 

gayretli ve hem mesleksever hem vatansever olmak, Cerrahpaşa’nın geleceği için de 

hem ümitli hem iyi niyetli, hem vizyon sahibi olmaktır. Bir hocayı değerlendirirken 

onun spor kulübüne veyâ tanıdıklarına veyâ arabasının değerine mümkün olduğu 

kadar az önem vermeliyiz. 

1967’de Cerrahpaşa kurulduğunda, doçent veyâ profesör olanlardan çok 

azının özel arabası vardı. Ben asistan olarak kliniğe gelişlerimde, Aksaray Valide 

Camii önünden kalkan dolmuşlara binerek, Haseki’ye giderdim. Sıklıkla dolmuşun 

arka koltuğunda, benimle dirsek teması halinde bir hoca olurdu. En çok birlikte 

dolmuş yolculuğu yaptığım Hoca da Prof. Dr. Ekrem Kadri Unat idi. 

 

 

 

Şu halde 

Niye Londra veyâ Paris klinikleri gibi değiliz diye düşünmeyi bir kenara 

bırakarak onlarla bizim farkımız varsa çalışmakla düzeltmeye bakmalıyız. 

Tabii ki, böyle farklılıklar sâdece çalışma eksikliğinden kaynaklanmıyor. Şu 

halde, içinde yaşadığımız toplumun şartlarını daha iyi hâle nasıl getirebiliriz 

konusunda da düşünmemiz gerekir. 

Hiçbir tarihsel dönemimize hakaret etmemeliyiz. Bunun aksi olarak da, hiçbir 

tarihsel dönemimizi putlaştırmamalıyız. 

Son Söz 

1- Cerrahpaşa’lı olmaktan gurur duymalıyız. Ama bir Marmara Tıp Fakültesi 

mensubu da kendi fakültesi ile gurur duyarsa memnun olmalıyız. Biz tıp mensubuyuz, 

onlar da Tıp mensubu. Biz Türkiye vatandaşıyız onlar da öyle. Ayrıca hepimiz 

insanlık ailesinin bireyleriyiz. 

2- Yalnız gururla bir yere varılmayacağı için, güncel durumu düzeltmeye en 

büyük çabayı harcayacağız. 

3- Her insanda olması gereken insan sevgisi, cansız ve canlı doğa varlıklarına 

sevgi ve yardımlaşma gibi kavramlara bağlılığımızı kaybetmemeğe büyük özen 

göstereceğiz. 

4

Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği ve Diğer 

İlgili Mevzuat 

Prof Dr Recep ÖZTÜRK 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Enfeksiyon hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı 

Tıpta uzmanlık eğitimi, mezuniyet sonrası değişik alanlarda uzmanlaşmayı 

hedefleyen ve mezuniyet öncesi tıp eğitiminin ardından yapılan bir eğitimdir. 

Tıpta uzmanlık eğitimi, sadece kinik bilgi ve beceri değil, aynı zamanda 

memuriyet ve hekimlikle ilgili değişik mevzuat bilgilerinin öğrenildiği ve bizzat 

uygulandığı bir dönemdir. Tıpta uzmanlık öğrencileri, memuriyetle ilgili konular 

bakımından üniversitelerde 2547 sayılı yasa, Eğitim ve Araştırma hastanelerinde 

(ilgili hastaneler artık Sağlık Bilimleri Üniversitesi çatısı altında toplanmıştır) 657 sayılı 

Devlet Memurları kanununa bağlıdır; bu kapsamda sorumluluk, temel ve özlük hakları 

aynıdır. Bu nedenle her tıpta uzmanlık öğrencisinin ilgili yasalarda ve Türk Ceza 

Kanunu'nda kendilerini ilgilendiren hususlarda (aday memurluk, temel görevler, istifa, 

disiplin cezaları (uyarma, kınama, aylıktan kesme..; disiplin cezaları üniversitelerde 

Yükseköğretim Kurumları Yönetici, Öğretim Elemanı Ve Memurları Disiplin 

Yönetmeliği ile düzenlenmiştir) vd) ve bu kitapta başka bölümlerde ele alınan 

konularda (etik, deontoloji, hasta hakları, malpraktis vd) yeterli bilgi edinmesi şarttır. 

Bu yazıda Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği, uzmanlık 

öğrencilerine bakan yönüyle ayrıntılı olarak ele alınacak, diğer ilgili mevzuata özetle 

değinilecektir. 

Ülkemizde, tıpta uzmanlık hakkında ilk yasal düzenleme 1219 sayılı Tababet 

ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’un (yıl:1928) 9. maddesi ile bu 

yasaya istinaden hazırlanan Tababet ve İhtisas Vesikaları Hakkında Nizamnamedir 

(8 Mayıs 1929 ). Ardından değişik tarihlerde tüzükler hazırlanmıştır. 

Günümüzde, tıpta uzmanlık mevzuatı değişik yasa, yönetmelik ve TUK 

kararları çerçevesinde şekillenmektedir (Tablo 1) 

1. Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında 

663 sayılı Kanun Hükmünde Kararname 

Tıpta Uzmanlık Kurulu'nun (TUK) kuruluşu görev ve yetkileri bu kanunla 

düzenlemiştir (madde 22). İlgili kanun tıpta uzmanlık eğitimi ile ilgili iş ve işlemleri 

yürütmek görevini Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğüne vermiştir (madde 8k) 

2. 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu 

Tıpta ve diş hekimliğinde uzmanlık eğitiminde görev alabileceklerle ilgili 

hususlar bu kanunda ek madde 1 'de düzenlenmiştir. 

İş birliği ve ortak kullanım konusu bu kanunun ek 9. maddesi ile 

düzenlenmiştir: 

"Sağlık Bakanlığı ve bağlı kuruluşlarına ait kurum ve kuruluşlar ile üniversitelerin ilgili 

birimleri, karşılıklı olarak işbirliği çerçevesinde birlikte kullanılabilir " 

5

Tablo 1. Tıpta uzmanlık eğitimiyle ilişkili mevzuat (6 nolu kaynaktan) 

663 

Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşların Teşkilat ve Görevleri 

Hakkında 663 sayılı KHK, 02 Kasım 2011 

3359 Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu, 15 Mayıs 1987 

1219 

TUEY-2014 

1219 sayılı Tababet ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair 

Kanun , 11 Nisan 1928 

Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği - 26 Nisan 

2014 (9 Nisan 2015'te değişiklik) 

YTKİY Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği - 13.1.1983 

181 

Sağlık Bakanlığının Teşkilat Ve Görevleri Hakkında KHK - 

13/12/1983 

2547 Yükseköğretim Kanunu - 04.11.1981 

Mevzuat 

Hazırlama 

Mevzuat Hazırlama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik 

17.Şubat.2006 

Afiliasyon Birlikte Kullanım ve İşbirliği Yönetmeliği - 04.11.1981 

Sertifika Sertifikalı Eğitim Yönetmeliği - 04.02.2014 

926 

TUK Kararları 

926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu 

(GATA'da SBA sivil tabiplerin özlük haklarıyla ilgili) 

Akademik kurullar - Eğitim Planlama Kurulu (EPK) 

Uzmanlık eğitim rotasyonları 

Eğitici kimdir 

3. 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun 

Tıpta uzmanlık mevzuatına göre uzman olanlar diğer tabipler ve diş 

hekimlerinin meslek icra edebileceği sağlık kurum ve kuruluşları ilgili olarak kanunda 

madde 12 de düzenleme yapılmıştır. 

Tıpta uzmanlık ana ve yan dalları ve diş hekimliği ana dalları ile ilgili hususlar 

madde 14'de ve kanun ekinde ekli listelerde (Ek 1,2,3) düzenlenmiştir (ana ve yan 

dallar, eğitim süreleri, müfredatlar, uzmanlıklara giriş sınavları ve diğer uzmanlıkla 

ilgili hususlara atıf yapılmıştır) 

6

4. Sağlık Bakanlığının Teşkilat Ve Görevleri Hakkında 181 Sayılı Kanun 

Hükmünde Kararname 

Bu KHK ile Sağlık Bakanlığı kadrolarında üniversitelerde tıpta uzmanlık yapma 

ile ilgili hususlar (ek madde 4) ve yan dal uzmanlık sınavları ile ilgili hususlar (ek 

madde 5) düzenlenmiştir. 

5. 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu 

Bu kanunda tıpta uzmanlık, "Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı tarafından 

düzenlenen esaslara göre yürütülen ve tıp doktorlarına belirli alanlarda özel yetenek 

ve yetki sağlamayı amaçlayan bir yüksek öğretimdir" şeklinde tanımlanmaktadır. 

Akademik yükseltme gerektiren durumlarda tıpta uzmanlık doktora muadili olarak 

kabul edilmektedir. 

6. Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği (Resmi Gazete, 13.1.1983, 

No: 17927 Mükerrer) 

Yataklı Tedavi Kurumlarında çeşitli hizmetlerin uygulama esaslarını, 

personelin görev, yetki ve sorumluluklarını belirlemek amacıyla hazırlanmıştır. Bu 

yönetmelik pratik uygulamalardaki usul ve esasları içerdiğinden bilinmesi ve 

uygulanması önemlidir. Bu yönetmelikten bir madde alıntılamakla yetinelim: 

72. Madde: "Hasta yatağına yatırıldıktan sonra en kısa süre içinde ilgili tabibler 

tarafından muayenesi ve gerekli laboratuvar tetkikleri yapılarak bulguları dosyasına 

işlenir. Gerekli tedavi şekli tesbit edilerek tabelasına kaydedilir. Müşahadesi ilgili 

tabibler tarafından 24 saat içinde tamamlanır. Tabiblerden başka kimse müşahade 

alamaz. Müşahadeler okunaklı ayrıntılı olarak yazılır. Müşahadelerin vaktinde 

usulüne uygun alınıp alınmadığını hastane baştabibleri kontrol eder." 

Tıpta uzmanlık öğrencileri uzmanlıklarını belirtilen programlarda yaparlar. 

Programlar bir birimde veya birden fazla birimin (aynı veya ayrı kurumda) ortaklığıyla 

olmaktadır. "Programlardaki eğitim, Kurul (TUK) tarafından ilan edilen ve eğitim 

standartlarını da içeren çekirdek müfredatı karşılayacak şekilde olmak 

7 

 

 

7. Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği 

"Tıp ve diş hekimliği alanlarında uzmanlık eğitimi, uzmanlık belgelerinin 

verilmesi ve Tıpta Uzmanlık Kurulunun çalışma usul ve esaslarını düzenlemek 

amacıyla" hazırlanan Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği 

(TUEY), alanında en ayrıntılı mevzuat düzenlemesidir. 

Altı bölümde, 30 madde ve geçici beş maddeden oluşan TUEY'in son 

düzenlenmesi 26 04 2014 tarihli Resmi Gazetenin 28983 sayısında yayımlanmış, 

yönetmelikte 9.4.2015'te (RG:29321) değişiklik yapılmıştır. 

TUEY, 1) amaç, kapsam, dayanak, tanımlar ve kısaltmalar, 2)Tıpta Uzmanlık 

Kurulu, 3) programlar, eğiticiler ve uzmanlık öğrencileri, 4) uzmanlık eğitimi, 5) yurt 

dışında yapılan uzmanlık eğitiminin denklik işlemleri, 6) çeşitli ve son hükümler 

bölümlerinden oluşmaktadır. 

TUEY'in tıpta uzmanlık öğrencileriyle ilgili hususlarına aşağıda değinilecektir.

zorundadır(madde 8/1)". Program yöneticisi ile ilgili düzenlemeler TUEY 8. maddede 

yapılmıştır. 

Tıpta uzmanlık öğrencisi talep edilen program için, "eğitici, donanım ve portföy 

bakımından bilgi, mevcut uzmanlık öğrencisi sayısı, program yöneticisi ve 

uygulanmakta olan müfredat Tıpta Uzmanlık Kuruluna (TUK) bildirilir". 

TUEY'e göre "programlar çekirdek eğitim müfredatları ve standartlarına 

uygunlukları yönünden en az beş yılda bir denetlenmelidir(madde 9). Kurumların 

yıllık özdeğerlendirmelerini Uzmanlık Eğitimi Takip Sistemi (UETS) üzerinden TUK'a 

sunmaları" planlanmıştır. 

Bazı çalışmalar yapılmakla birlikte, UETS, planlandığı şekilde zamanında 

henüz faaliyete geçirilememiştir (TUEY geçici madde 2'de üç yıl içerisinde 

uygulamaya sokulması hedeflenmiştir). Ayrıca, TUK, henüz düzenli denetlemelere 

başlayamamış, ancak sorun bildirilen veya bu hususta duyum alınan bazı programlar 

için denetim ve değerlendirmeler başlatılmıştır. 

Denetimler sonucu yetersiz bulunan programların kapatılma süreci bu 

maddede (md 9) ele alınmıştır. 

TUEY, 10 maddede eğitimciler ile ilgili hususlar düzenlenmiştir. 

TUEY, 11. maddede uzmanlık öğrencisi ile ilgili hususlar düzenlenmiş olup 

maddenin tamamı aşağıda alıntılanmıştır. 

"(1) Uzmanlık öğrencisi; kurumlarındaki kadro unvanı ne olursa olsun, bu 

Yönetmelik ve ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde programlarda uzmanlık eğitimi 

gören, araştırma ve uygulama yapan kişilerdir. 

(2) Programlara yerleştirilen uzmanlık öğrencilerinin istihdam şekli, 

kurumlarının özel mevzuat hükümlerine tabidir. 

(3) Uzmanlık öğrencisi muayenehane açamaz, uzmanlık eğitiminin gerektirdiği 

durumlar dışında aylıklı veya aylıksız hiçbir işte çalışamaz, bu şekilde çalıştığı tespit 

edilen uzmanlık öğrencisinin ilgili eğitim kurumunca ilişiği kesilir. 

(4) Uzmanlık öğrencileri, uzmanlık eğitimi uygulamasından sayılmayan işlerde 

görevlendirilemez. 

(5) Uzmanlık öğrencilerinin nöbet uygulaması üç günde birden daha sık 

olmayacak şekilde düzenlenir. 

(6) Uzmanlık öğrencisinin programlarda, kurul tarafından belirlenmiş müfredat 

ve standartlarda (Ek ibare: RG-9/4/2015-29321) eğitim verilmesinin sağlanmasını 

isteme hakkı vardır. Nöbet, çalışma ve eğitim odaları gibi eğitsel ve sosyal 

gereksinimleri karşılayan altyapı ve diğer standartlar kurumca sağlanır. 

(7) Uzmanlık öğrencisi, programda bulunan bütün eğiticilerin gözetim ve 

denetiminde araştırma ve eğitim çalışmalarında ve sağlık hizmeti sunumunda görev 

alır, deontolojik ve etik kurallara uyar." 

8

TUEY 12. madde uzmanlık eğitimine giriş sınavları (TUS, DUS ve YDUS ) ile 

yabancı dil sınavı konusundaki düzenlemeleri kapsamaktadır. " Yabancı dil sınav 

sonuçları sınav tarihinden itibaren beş yıl süre ile geçerlidir." 

Uzmanlık eğitimine giriş sınavlarının sonuçları, yerleştirme ve uzmanlık 

eğitimine başlama konuları madde 13'de ele alınmıştır. 

"Tıpta uzmanlık eğitimi yapabilmek için tabip ya da tıp dışı meslek mensubu 

olarak eczacı, kimyager veya veteriner olmak (tıbbi biyokimya veya tıbbi mikrobiyoloji 

ana dallarında) ; .... yan dal uzmanlık eğitimi yapabilmek için yan dalın bağlı olduğu 

ana dalda uzman olmak şarttır." maddenin 1. fıkrasında belirtilmektedir. 

Sınavlarda yerleştirmeye esas mesleki bilgi puanının bazı hallerde % 2 

oranında düşürülmesi, mesleki bilgi sınav puanı eşit olanların yerleştirme usulü bu 

maddede düzenlenmiştir. 

Madde 13'de ÖSYM yerleştirmesi ile ilgili hususlar düzenlenmektedir. 

Yabancı uyrukluların ana dal veya yan dallarda uzmanlık eğitimi kuralları 

madde 14'te ele alınmıştır. 

Madde 15'te Bakanlıkça görevlendirme yoluyla uzmanlık eğitiminin diğer kamu 

kurum ve kuruluşlarında yaptırılması ele alınmıştır. 

Madde 16'da uzmanlık eğitiminde devamlılık, kurum ve dal değiştirme konusu 

ele alınmıştır. Bu maddedeki fıkraların hepsi güncel hayatla yakın ilişkili olduğun 

tamamı aşağıda alıntılanmıştır: 

"MADDE 16 – (1) Bu maddede belirtilen haller dışında uzmanlık eğitiminin 

kesintisiz sürdürülmesi şarttır. 

(2) Askerlik hizmeti, doğum sonrası ücretsiz izin ve diğer mücbir sebepler 

haricinde herhangi bir sebeple eğitime ara verenler veya kendi isteği veya fiiline bağlı 

olarak uzmanlık eğitimi sona erenler aynı programa devam edemez. 

(3) Uzmanlık eğitimine devam ederken yeniden girdikleri uzmanlık eğitimine 

giriş sınavında başarılı olanlar ile uzmanlık eğitimini bitirmeden ayrıldıktan sonra en 

geç bir yıl içinde yeniden sınava girerek başarılı olan uzmanlık öğrencilerinden; 

a) Uzmanlık eğitim dalı değişenlerin önceki uzmanlık eğitiminde geçen eğitim 

süreleri, yeni başlayacakları uzmanlık eğitimi süresinden sayılmaz. Ancak dalları 

değişen uzmanlık öğrencilerinin, önceki uzmanlık eğitimine ait süreleri ve rotasyonları 

yeni uzmanlık eğitimi dalındaki eğitim müfredatında da yer alıyor ise, yeni başladıkları 

kurumdaki program yöneticisi ve akademik kurulca kabul edildiği takdirde ve şekilde 

uzmanlık eğitiminin süre ve rotasyonlarından sayılır. 

b) Uzmanlık eğitim dalını değiştirmeksizin program değiştirenlerin yeni 

başlayacakları kurumdaki program yöneticisi ve akademik kurulca kabul edildiği 

9

takdirde ve şekilde, önceki uzmanlık eğitiminde geçen süreler, uzmanlık eğitiminin 

süre ve rotasyonlarından sayılır. 

(4) Uzmanlık öğrencilerinin uzmanlık eğitimlerini yerleştirildikleri programda 

tamamlamaları esastır. Ancak; 

a) Programda hastalık, vefat, istifa, emeklilik veya tayin gibi sebeplerle eğitici 

kalmadığı veya programın sahip olması gereken asgari nitelik ve standartları 

kaybettiği hallerde, programdaki uzmanlık öğrencileri uygun bir programda eğitim 

almak veya rotasyon yapmak üzere kurumları tarafından altı aya kadar 

görevlendirilirler. Bu görevlendirmenin yapılmadığı hallerde Kurul tarafından altı aya 

kadar re'sen görevlendirme yapılabilir. Bu görevlendirme süresi içerisinde ilgili 

programda eğitici istihdam edilemediği veya eğitime engel olan durumun ortadan 

kaldırılamadığı hallerde programlardaki uzmanlık öğrencisi Kurulun tespit edeceği 

programa, programın bağlı olduğu kurumun mevzuatına uygun olarak nakledilir. 

b) Uzmanlık eğitimine başlandıktan sonra ortaya çıkan (1) numaralı alt bentte 

açıklanan eş durumu ve (2) numaralı alt bentte açıklanan sağlık durumu 

mazeretlerinden dolayı eğitimlerine başka bir ilde devam etmek isteyenler, 

mazeretlerini bildirir belgeleri kurumları aracılığı ile Kurula gönderir. Kurul doğrudan 

doğruya veya 5 inci maddenin birinci fıkrasının (l) bendi uyarınca oluşturulan 

komisyonlar marifetiyle mazeretleri geçerli görülenleri tespit eder. Mazereti kabul 

edilenlerin uzmanlık eğitimine giriş sınavında almış olduğu puanın, geçiş yapılmak 

istenen programın aynı dönemindeki sınav taban puanına eşit veya bu puandan fazla 

olması şarttır. O dönemde ilgili program için kontenjan açılmamışsa ilgili programın 

uzmanlık öğrencisi aldığı son üç sınav taban puan ortalaması, bu yoksa son iki sınav 

taban puan ortalaması, bu da yoksa son sınav taban puanı esas alınır. Geçiş 

yapılmak istenen programa daha önce hiç uzmanlık öğrencisi alınmamış ise puan 

kriteri aranmaz. Bu şartları taşıyanların nakilleri ilgili mevzuatına göre yapılır. 

1) Eş durumu nedeniyle nakil talebinde bulunan uzmanlık öğrencileri; eşinin 

8/6/1984 tarihli ve 217 sayılı Devlet Personel Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri 

Hakkında Kanun Hükmünde Kararname kapsamına giren bir kurum veya kuruluşta, 

14/7/1965 tarihli ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4 üncü maddesinin (B) 

ve (C) fıkraları ile geçici pozisyonlar hariç olmak üzere memur kadrosunda veya diğer 

personel kanunlarına tabi olarak çalıştığını ve eğitim aldığı ilde eşinin kurumunun 

veya durumuna uygun bir kadronun bulunmadığını belgelemesi halinde, eşinin 

görevli olduğu ildeki uzmanlık eğitimini alabileceği kuruma, böyle bir kurum yoksa en 

yakın ile nakledilebilir. Eşlerden ikisinin de uzmanlık öğrencisi olması halinde 

kurumların kadro ve eğitim kapasitesi ve eşlerin tercihleri göz önüne alınarak uygun 

yerde aile birliği sağlanır. 

2) Sağlık durumu nedeniyle nakil talebinde bulunan uzmanlık öğrencileri; 

kendisinin veya kanunen bakmakla yükümlü olduğu eş, anne, baba veya 

çocuklarından birinin ortaya çıkan hastalığının o ilde tedavisinin mümkün olmadığını 

veya görev yerinin değişmemesi halinde bu kişilerin hayatının tehlikeye gireceğini 

sağlık kurulu raporuyla belgelemesi halinde, tedavinin yapılabileceği bir sağlık 

kurumunun bulunduğu veya kişinin sağlığının olumsuz etkilenmeyeceği bir ildeki ilgili 

uzmanlık eğitiminin verildiği kuruma nakledilebilir. İlgili kişilerin sağlık kurulu 

10

aporlarını Bakanlığın eğitim ve araştırma hastaneleri ya da Devlet üniversitelerinin 

uygulama ve araştırma merkezlerinden almaları zorunludur. Kurul, sağlık raporlarını 

gerekli gördüğü hallerde teyit için hakem hastaneye gönderebilir. 

c) 17 nci maddede tarif edilen UETS’de üst üste iki kez olumsuz kanaat notu 

alan uzmanlık öğrencisinin programı Kurulca değiştirilir. Yeni eğitim programında da 

üst üste iki kez olumsuz kanaat notu alan uzmanlık öğrencisinin hizmet süresi ne 

olursa olsun uzmanlık öğrenciliğiyle ilişkisi kesilir. Tekrar uzmanlık eğitimine giriş 

sınavına girip uzmanlık eğitimine başlayanlar hakkında üçüncü fıkra hükümlerine 

göre işlem yapılır. 

ç) Uzmanlık eğitimine başlandıktan sonra herhangi bir mazeret gözetmeksizin 

eğitimlerine başka bir ilde veya kurumda devam etmek isteyenlerin, aşağıdaki şartları 

haiz ve bir defaya mahsus olmak kaydıyla ilgili mevzuat çerçevesinde atamaya yetkili 

makam tarafından geçişleri yapılır: 

 

1) Geçiş yapılmak istenen kurumun kabulünü gösterir belge alınmış olması. 

2) Halen eğitim görülen kurumun onayının alınmış olması. 

3) Geçiş yapılmak istenilen kurumun kadro durumunun uygun olması. 

4) İlgili uzmanlık öğrencisinin uzmanlık eğitimine giriş sınavında almış olduğu 

puanın, geçiş yapmak istediği programın aynı dönemindeki sınav taban puanına eşit 

veya bu puandan fazla olması. O dönemde ilgili program için kadro açılmamışsa ilgili 

programın uzmanlık öğrencisi aldığı son üç sınav puan ortalaması, bu yoksa son iki 

sınav puan ortalaması bu da yoksa son sınav taban puanı esas alınır. Geçiş 

yapılmak istenen programa daha önce hiç uzmanlık öğrencisi alınmamış ise geçiş 

işlemi yapılmaz" 

Uzmanlık eğitiminin takibi ve değerlendirilmesi 17.maddede ele alınmıştır. Bu 

madde de tıpta uzmanlık öğrencilerinin günlük pratikte en sık karşılaşacakları 

konuları (yapmakta olduğumuz uyum eğitimi programı bu maddenin birinci fıkrası 

gereği yapılmaktadır. ayrıca, çekirdek ve genişletilmiş eğitim müfredatı,uzmanlık 

eğitimi karnesi, tez takibi, kanaat notu gibi hususlar bu maddede yer almıştır) 

içerdiğinden tamamı alıntılanmıştır.: 

"MADDE 17 – (1) Eğitim kurumları, program yöneticisi koordinasyonunda yeni 

başlayan uzmanlık öğrencisine, kuruma adaptasyon için kurumu tanıtıcı bilgiler verir, 

kanuni sorumlulukları, mesleki gelişimi, iletişim ve deontoloji ile ilgili uyum 

programları düzenler. 

(2) Uzmanlık eğitiminin takibi ve değerlendirilmesi Bakanlık tarafından 

elektronik ağ ortamı kullanılarak kurulan UETS çerçevesinde yapılır. UETS aşağıdaki 

unsurlardan oluşur: 

a) Çekirdek eğitim müfredatı: Uzmanlık eğitimi ihtiyaçlarının değerlendirme 

sonuçlarına dayanır. Belirlenen ihtiyaçları karşılayacak amaç ve hedefler ile bunları 

gerçekleştirecek asgari bilgi, beceri ve tutum kazandırmaya yönelik eğitim 

11

etkinliklerini içerir. Kurul tarafından hazırlanır ya da hazırlattırılır ve ihtiyaç 

duyulduğunda güncellenerek UETS’de ilan edilir. 

b) Genişletilmiş eğitim müfredatı: Programlar tarafından çekirdek eğitim 

müfredatını da kapsayacak şekilde hazırlanır, yıllık olarak güncellenir, Kurula bildirilir 

ve UETS’de ilan edilir. 

c) Uzmanlık eğitimi karnesi: Program, eğitime başlayan her uzmanlık öğrencisi 

için UETS içinde genişletilmiş eğitim müfredatına uygun bir karne oluşturur. Karne 

içeriğindeki eğitim ve uygulamaların çekirdek eğitim müfredatına ait olan kısmının 

uzmanlık eğitimi süresi içerisinde tamamlanması zorunludur. Bu karneye uzmanlık 

öğrencisinin eğitim sürecinde ulaştığı yetkinlik düzeyleri eğiticiler tarafından işlenir. 

Eğitim karnesi program yöneticisi tarafından altı ayda bir kontrol edilir varsa 

eksiklikler süresi içinde tamamlattırılır. Uzmanlık eğitimini tamamlayanlara kurum 

tarafından eğitim karnesinin onaylı bir örneği verilir. Karneler UETS içinde uzmanlık 

eğitimini tamamlayanlara ayrılan arşiv kısmında saklanmaya devam edilir. 

ç) Program yöneticisi kanaati: Program yöneticisi altı aylık dönemler halinde 

uzmanlık öğrencisinin göreve bağlılık, çalışma, araştırma ve yönetme yeteneği ile 

meslek ahlakı hakkındaki görüş ve kanaatini UETS’ye kaydeder ve kurum yöneticisi 

tarafından onaylanır. Uzmanlık eğitiminin altı aylık değerlendirme döneminin birden 

fazla program yöneticisi yanında geçmesi halinde, bu kaydı yanında en fazla süre 

geçirilen programın yöneticisi yapar. Bu değerlendirme sonucunda olumsuz görüş ve 

kanaat notu alanlar kurum yöneticisi tarafından yazılı olarak uyarılır. Üst üste iki kez 

olumsuz kanaat notu alan uzmanlık öğrencisinin bu durumu Kurula bildirilir. (Ek 

cümle: RG-9/4/2015-29321) Altı aylık dönemlerin hesaplanmasında uzmanlık 

eğitimine başlanılan tarih esas alınır. 

d) Tez çalışmasının takibi: Tez çalışması, tez danışmanı tarafından üç ayda 

bir değerlendirilir ve UETS’de ilgili kısma işlenir. 

e) Uzmanlık öğrencisi kanaati: Uzmanlık öğrencileri verilen eğitimi ve eğiticileri 

yıllık olarak nitelik ve nicelik açısından değerlendirir ve UETS’ye kaydeder. Bu 

değerlendirme, eğitimin niteliğini ve eğiticilerin bilgi, beceri ve davranışlarını kapsar. 

Kurum yöneticileri, bu değerlendirmelerin akademik kurulda görüşülmesini sağlar. 

f) Uzmanlık eğitimi süre takibi: Uzmanlık eğitiminden sayılmayan sürelerin 

takip edilebilmesi amacıyla kurum yöneticisi uzmanlık öğrencisinin bu sürelerinin 

UETS’deki ilgili alana işlenmesini sağlar. 

g) Denetim formu: Kurum ve programların denetiminde kullanılan formlar Kurul 

tarafından hazırlanır ve uzmanlık eğitimi takip sistemi içinde ayrılmış yerde 

yayımlanır. 

ğ) Uzmanlık eğitimi yeterlilik sistemi: Eğitim yeterliliği ve kapasitesinin 

hesaplanabilmesi için her kurum programlarının eğitici ve portföy ile ilgili bilgilerinin 

girilmesini ve her program için uzmanlık öğrencisi kontenjan talebinin oluşturulmasını 

sağlar." 

12

Madde 18'de "Uzmanlık ana ve yan dalları ile eğitim süreleri ve rotasyonlar" 

konusu ele alınmış olup tamamı alıntılanmıştır. 

"MADDE 18 – (1) Uzmanlık ana ve yan dalları ile eğitim süreleri 1219 sayılı 

Kanunun ekinde yer alan tıpta ve diş hekimliğinde uzmanlık dalları ve eğitim 

sürelerine dair ek-1, ek-2 ve ek-3 sayılı çizelgelerde belirtildiği şekildedir. Eğitim 

süreleri Bakanlıkça Kurul kararı üzerine üçte bir oranına kadar arttırılabilir. 

(2) Senelik izin ve bilimsel içerikli toplantılar için verilen izin süreleri hariç 

olmak üzere, uzmanlık eğitiminde fiilen geçmeyen süreler uzmanlık eğitimi 

süresinden sayılmaz. 

(3) Eğitim süreleri ve rotasyonların uzmanlık öğrencisinin yerleştirildiği 

programın bulunduğu kurumda tamamlattırılması esastır. Eğitime kabul belgesi 

sağlayan uzmanlık öğrencilerine program yöneticisinin ve yetkili kılınan akademik 

kurulların uygun görüşü alınarak yurt içinde veya yurt dışında başka kurumlarda 

uzmanlık eğitimi alması için tabi oldukları mevzuata göre bir yıla kadar izin verilebilir. 

Kurum içerisinde yapılamayan rotasyonlar bu süreden sayılmaz. Eğitimin yurt dışında 

yapılması sebebiyle müfredatın ve rotasyonların tamamlanamadığı durumlarda 

akademik kurullarca yurt dışında geçen süreyi aşmamak üzere uygun görülen süre 

uzmanlık eğitimi süresine eklenir. 

(4) Kurul tarafından belirlenip ilan edilen tamamlanması zorunlu rotasyon 

eğitimleri süreleri tamamlandığında o rotasyon ile ulaşılması istenilen hedeflere 

ulaşılıp ulaşılmadığı yönünden rotasyon eğitimini veren eğiticiler tarafından UETS 

üzerinden değerlendirilir. İstenilen hedeflere ulaşıldığı hallerde rotasyon eğitiminde 

yeterlilik elde edilmiş olur; aksi durumda yetersizlik nedeniyle rotasyon eğitimi 

tekrarlanır ve bu süre uzmanlık eğitimi süresine eklenir. Tekrarlanan rotasyon 

eğitiminde de yetersizlik durumunda ilk iki kurum dışında bir kurumda rotasyon 

eğitimi son kez tekrarlanır ve süresi uzmanlık eğitimi süresine eklenir. Bunda da 

yetersizlik alan uzmanlık öğrencisinin uzmanlık öğrenciliği ile ilişiği kesilir. Bunlardan 

tekrar uzmanlık eğitimine giriş sınavına girip uzmanlık eğitimine başlayanlar hakkında 

16 ncı madde hükümlerine göre işlem yapılır. 

(5) 16 ncı maddenin dördüncü fıkrası hükümleri çerçevesinde olumsuz kanaat 

notu aldığı için programı Kurulca değiştirilen uzmanlık öğrencisinin eğitim süresine bir 

yıl eklenir. 

(6) Uzmanlık öğrencileri, uzmanlık eğitimlerinde yapmak zorunda oldukları 

rotasyon alanlarının uzmanı iseler o rotasyonları yapmış sayılırlar. 

Madde 19'da uzmanlık öğrencilerinin uzmanlık tezi ve değerlendirilmesi 

konusu ele alınmış olup tamamı alıntılanmıştır: 

"MADDE 19 – (1) Uzmanlık öğrencisinin ana dalda uzmanlık eğitimi bitirme 

sınavına girebilmesi için tez hazırlaması zorunludur. 

(2) Uzmanlık eğitimi süresinin ilk yarısı içinde uzmanlık öğrencisine bir tez 

konusu ve tez danışmanı belirlenir. 

 

13

(3) Tez, en geç uzmanlık eğitimi süresinin bitiminden üç ay öncesinde asıl 

üyelerinden en az biri kurum dışından belirlenen ve en az üç asıl iki yedek üyeden 

oluşan jüriye sunulmak üzere program yöneticisine teslim edilir. 

(4) Jüri en geç bir ay içerisinde uzmanlık öğrencisinin tez savunmasını da 

alarak tezi inceler ve sonucunu yazılı ve gerekçeli olarak uzmanlık öğrencisi ile 

program yöneticisine bildirir. 

(5) Jüri tez çalışmasını yeterli bulmazsa, eksikliklerin tamamlanması ve gerekli 

düzeltmelerin yapılması için uzmanlık öğrencisine altı aylık ek bir süre verir. Bu 

sürenin uzmanlık eğitimini aşan kısmı uzmanlık eğitimi süresine eklenir. 

(6) Tezin ikinci defa kabul edilmemesi halinde, uzmanlık öğrencisinin uzmanlık 

öğrenciliği ile ilişiği kesilir. İlişiği kesilen uzmanlık öğrencisi iki yıl içinde uzman adayı 

olarak aynı kurumda tezini ya da uygun görülen yeni bir tezi tamamlayabilir. Bu süre 

içinde de tezini sunmayan veya tezi kabul edilmeyen uzman adayının uzmanlık 

eğitimi ile ilişiği kesilir. Bu şekilde ilişiği kesilenlerden daha sonra girdikleri uzmanlık 

eğitimi giriş sınavına göre uzmanlık eğitimine başlayanlar hakkında 16 ncı madde 

hükümlerine göre işlem yapılır. 

(7) Tez jürisinin teşkili, danışman tayini, tez sürecinin izlenmesi ve tezin 

değerlendirmesine yönelik prensipler Kurulca karara bağlanır." 

Uzmanlık eğitimini bitirme sınavı madde 20'de ele alınmış olup, madde 

aşağıda alıntılanmıştır 

"MADDE 20 – (1) Tezi kabul edilen, uzmanlık eğitimi süresini ve rotasyonlarını 

başarıyla tamamlayan, uzmanlık eğitimi karnesinin çekirdek eğitim müfredatını 

belirleyen kısmının tamamlandığı ilgili program yöneticisi tarafından onaylanan 

uzmanlık öğrencisi, uzmanlık eğitimini bitirme sınavına girmeye hak kazanır. Bu 

durum onbeş gün içerisinde sınav jürileri, sınav yeri ve tarihi belirlenmek üzere 

fakültelerde ve Bakanlığa bağlı sağlık tesisleri ve üniversitelere ait ilgili birimlerin 

birlikte kullanıldığı durumlarda dekanlığa, Adli Tıp Kurumunda kurum başkanlığına, 

eğitim ve araştırma hastanelerinde Bakanlığa veya Bakanlığın yetki devri yaptığı 

birime, UETS’ye kaydedilmek suretiyle bildirilir ve işlemleri tamam olanlar sınava 

alınır. Uzmanlık eğitimini bitirme sınavları UETS’de ilan edilen yer ve tarihte sınav 

jürilerince yapılır. 

(2) Jüriler, en az üç üyesi sınav yapılan daldan olmak üzere, uzmanlık dalının 

rotasyon alanlarının veya Kurulun uygun gördüğü dalların eğiticilerinden oluşmak 

üzere beş kişiden oluşur. Jürinin tamamı sınav yapılan dalın eğiticilerinden 

oluşturulabilir. Ayrıca iki kişi yedek üye olarak seçilir. Jüri üyeleri kendi aralarından bir 

başkan ve kâtip üye seçer. 

(3) Uzmanlık sınavı, aşağıda belirtilen biri mesleki bilgi, diğeri uygulama ve 

beceri sınavı olmak üzere iki aşamada yapılır. 

a) Mesleki bilgi sınavında aday, jüri tarafından seçilen vakanın anamnezini 

alarak muayenesini yapar, teşhis ve tedavisi hakkında yorumlarını sunar. 

 

14

Laboratuvar dallarında jürinin seçtiği konular üzerinde adayın yorumları alınır. 

Gerektiğinde materyal verilerek uygulamalar izlenir. Mesleki bilgi sınavı tek oturum 

halinde yapılır. Her üye adaya sorular sormakla yükümlüdür. Sorular içerik açısından 

adayın uzmanlık dalındaki bilgisini değerlendirmek amacıyla ilgili dalın çekirdek 

eğitim müfredatı çerçevesinde yöneltilir. 

b) Uygulama ve beceri sınavı, uzmanlık dalının özelliğine göre teşhis ve tedavi 

için gerekli olan müdahale ve ameliyatlar, laboratuvar, görüntüleme ve teknik 

uygulama ve becerileri ölçmeyi amaçlar. 

(4) Her bir jüri üyesi mesleki bilgi ile uygulama ve beceri sınavında ayrı ayrı 

yüz üzerinden puan verir. Sorulan sorular ve alınan cevaplar kâtip üye tarafından 

kaydedilerek jüri üyeleri tarafından imzalanır ve ek-1’de yer alan sınav tutanağına 

eklenir. 

(5) Mesleki bilgi sınavı ile uygulama ve beceri sınavında jüri üyelerinin verdiği 

puanların ortalamaları alınır ve ek-1’de yer alan sınav tutanağında belirtilerek 

üyelerce imzalanır. Ortalamaları her iki sınav için de ayrı ayrı altmış ve üzeri ise aday 

başarılı kabul edilir. Sınav sonucu jüri başkanı tarafından ilgili kurum vasıtasıyla 

Bakanlığa iletilir. 

(6) Girdikleri uzmanlık eğitimini bitirme sınavında başarı gösteremeyenler veya 

sınava girmeyenler altı ay içerisinde tekrar sınava alınır. Bu süre içerisinde uzmanlık 

öğrencilerinin kadrolarıyla ilişikleri kesilmez. Girdikleri ikinci sınavda da başarılı 

olamayanların veya bu sınava girmeyenlerin, uzmanlık öğrenciliği ile ilişikleri kesilir. 

Bu suretle uzmanlık öğrenciliği ile ilişiği kesilenlere, takip eden altı ay içerisinde jüri 

üyelerini ve yapılacağı kurumu Kurulun belirleyeceği iki sınav için başvuru hakkı 

verilir. Bu sınavlarda da başarılı olamayanlar veya sınavlara girmeyenlerin bu 

eğitimlerine bağlı hakları sona erer. Bunlardan tekrar uzmanlık eğitimine giriş 

sınavlarına girip uzmanlık eğitimine başlayanlar hakkında 16 ncı madde hükümlerine 

göre işlem yapılır." 

Uzmanlık eğitiminin tamamlanması madde 21'de uzmanlık belgelerinin 

düzenlenmesi ve tescili madde 22'de ele alınmıştır. İlgili maddeler aşağıda 

alıntılanmıştır. 

"MADDE 21 – (1) Uzmanlık eğitiminin tamamlanması için; 

a) Ana dal uzmanlık öğrencileri için tezin kabul edilmiş olması, 

b) Çizelgelerde belirtilen uzmanlık dalı ile ilgili uzmanlık eğitimi süresinin ve 

rotasyonların tamamlanmış bulunması, 

c) Uzmanlık eğitimi karnesinin çekirdek eğitim müfredatını belirleyen kısmının 

ilgili program yöneticisi tarafından onaylanmış bulunması, 

ç) Uzmanlık eğitimini bitirme sınavında başarılı olunması, şarttır." 

15

MADDE 22 – (1) Uzmanlık eğitimini bitirme sınavı sonuçları, uzmanlığın tescili 

için gerekli olan belgelerle birlikte en geç onbeş gün içinde, programın bağlı olduğu 

kurum yöneticisi tarafından Bakanlığa gönderilir. 

(2) Uzmanlık eğitimini başarıyla tamamlayanların uzmanlık belgeleri 

Bakanlıkça düzenlenir ve tescil edilir. 

(3) Uzmanlık eğitiminin bu Yönetmeliğe uygun olarak yapılmadığının tespiti 

halinde Bakanlıkça tescil işlemi yapılmaz, yapılmış ise iptal edilir. 

(4) Bu Yönetmelik hükümlerine göre verilen uzmanlık belgesinin şekli ve içeriği 

Bakanlıkça tespit edilir." 

Yurt Dışında Yapılan Uzmanlık Eğitiminin Denklik İşlemleri madde 23-26'da 

ele alınmıştır. 

27 madde'de uzmanlık yetkisinin kullanılmasına ilişkin olarak " Bu Yönetmelik 

hükümlerine göre uzmanlık belgesi almayanlar, hiçbir yerde ve şekilde uzmanlık 

unvan ve yetkisini kullanamazlar. Bu Yönetmelikten önceki mevzuata göre 

kazanılmış bulunan uzmanlık yetkisi ile ilgili haklar saklıdır." hükmü TUEY'de yer 

almıştır. 

Yönetmelik geçici maddeler ve değişik ve son hükümlerle birlikte sona 

ermektedir. 

Tıpta uzmanlık öğrencisini ağırlıklı olarak ilgilendiren mevzuat yukarıda 

özetlenmiştir. Ayrıca, mevzuatta olmayan hususlarda TUK kararları da mevcuttur. 

Her tıpta uzmanlık öğrencisinin TUEY ve diğer ilgili mevzuatı eğitime 

başlarken ayrıntılı şekilde okuması, bu yönetmelikteki hususlara uyum sağlamaları 

eğitimleri ve gelecekleri için çok yararlı olacaktır. TUKMOS çekirdek müfredatlarında 

yedi temel yetkinlikten birinin yöneticilik olarak belirlenmiş olduğuna dikkat edilmelidir. 

Bilindiği gibi kuralları bilmemek kişileri sorumluluktan kurtarmamaktadır. 

Haliyle uzmanlık programları ve ilgili kurum ve kuruluşlar sorumluluklarını 

üstlendikleri tıpta uzmanlık öğrencilerini ilgili mevzuat ve müfredat çerçevesinde 

yetiştirmekle sorumludur. 

16

Kaynaklar 

1. Sağlık Bakanlığı ve bağlı kuruluşlarının teşkilat görevleri hakkında kanun hükmünde kararname 

(http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/4.5.663.pdf, erişim tarihi, 28.08.2016) 

2. Sağlık hizmetleri temel kanunu (http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3359.pdf, erişim tarihi, 

28.08.2016) 

3. Sağlık Bakanlığının Teşkilat Ve Görevleri Hakkında 181 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ( 

http://www.tuk.saglik.gov.tr/pdfdosyalar/mevzuat/181khk.html, erişim tarihi, 28.08.2016) 

4.Tababet ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun 

(http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.1219.pdf, erişim tarihi, 28.08.2016) 

5.Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği 

(http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.19629&MevzuatIliski=0&sourceXmlS 

earch=t%C4%B1pta%20ve%20di%C5%9F%20hekimli%C4%9Findetuey-2014.pdf , erişim tarihi, 

28.08.2016 ) 

6.Tıpta uzmanlıkla ilişkili mevzuat (http://www.tuk.saglik.gov.tr/mevzuat.html; erişim tarihi, 28.08.2016) 

7.Uzmanlık Eğitimi Çekirdek Müfredatları (http://www.tuk.saglik.gov.tr/mufredatlar.html; erişim tarihi: 

02.09.2016) 

8.Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği 

(http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=3.5.85319&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch= 

YATAKLI%20TEDAV%C4%B0%20KURUMLARI%20%C4%B0%C5%9ELETME%20Y%C3%96NETM 

EL%C4%B0%C4%9E%C4%B0, erişim tarihi: 30.08.2016) 

9.Yükseköğretim Kanunu 

(http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.2547&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=, 

erişim tarihi, 28.08.2016) 

17

Asistanların Bakış Açısı ile Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nde Uzmanlık 

Eğitimi 

Dr. Ahmet MURT 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı 

Her bir uzmanlık alanında eğitim programlarının uyması gereken asgari 

standartlar ile öğrenim hedefleri ve eğitim sürecinin farklı senelerine göre 

seviyelendirilmiş çekirdek eğitim müfredatları Tıpta Uzmanlık Kurulu (TUK) tarafından 

belirlenmiş durumdadır. Her uzmanlık alanının çekirdek eğitim müfredatı, o alandaki 

akademisyenlerce oluşturulmuş kurullarca düzenli olarak güncellenmeli ve 

geliştirilmelidir ki, TUK’a bağlı Müfredat Oluşturma ve Standartları Geliştirme Sistemi 

(TUKMOS) bu amaca hizmet etmektedir. Her çekirdek müfredat, TUK web 

sayfasından kontrol edilebilir. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nde her bir anabilim dalı 

asistan karnelerini oluştururken bu çekirdek müfredatlar çerçevesinde bir kapsam 

belirlemeye çalışmakta olup, olası eksikler ve uyumsuzluklar açısından asistanların 

çekirdek müfredatları takip etmeleri yerinde olur. Bu sayede değerli öneriler 

geliştirilebilecektir. 

Asistanların görüşlerini uygun olarak bölümlerine ve fakülte kurullarına 

iletebilmeleri önem taşımakta olup, fakültemizin ilgili kurulları bu yönde olumlu 

örnekler geliştirmiş durumdadır. Her bir asistan arkadaşımızın kendi bölümü için 

önerilerini, eleştirilerini ve değerlendirmelerini uygun yöntemlerle kendi bölümü ile 

paylaşması faydalı olacaktır. Buna ek olarak fakülte asistan temsilciliği mekanizması 

ile öneriler fakülte kurullarına da iletilebilir. Birçok deneyim göstermiştir ki, bölüm içi 

ve fakülte geneli önerilerin birbirleri ile koordineli ve uygun sırada olmaları kabul 

görürlüklerini arttırmaktadır. 

Anabilim dallarının hemen hepsinde uzun yılların birikimi olarak uluslararası da 

kabul gören akademik kadro ve vaka çeşitliliği mevcuttur. Bu yönden bakıldığında 

fakültemiz, gerek hasta bakımı, gerekse eğitim ve araştırmalar açısından genel 

olarak avantajlı bir konumdadır. Yine de, asistanlar güncel değişiklikleri yakından 

izleyip geliştirme önerilerini bölümleri ile paylaşabilmelidirler. 

Asistan karnesi, asistanların süreç içerisinde kazanacakları bilgi, beceri ve 

tutumların hem bizzat kendilerince hem de eğiticiler tarafından takip edilmesini 

sağlayabilecek araçlardan bir tanesidir ve bölümlerimizde son birkaç yıldır 

uygulanagelmektedir. Asistan karnesi ile eğitim süreçlerinin takibi açısından 

asistanların da istekli olmaları önem taşıyan bir diğer husustur. 

Uzmanlık eğitimi veren kurumlarımızda asistanlar tarafından üstlenilmiş olan 

sağlık hizmeti sunumu yükü, eğitim süreçlerini engellemeyecek şekilde 

düzenlenmelidir. Sağlık hizmeti sunumu, asistan eğitiminin bir parçası olarak 

planlanmalı, eğitim sorumlularının asistanlara iş başında yapıcı geribildirim vermesi 

sağlanmalıdır. Tıbbi pratiğin kanıta dayalı uygulanması prensibi yol gösterici olmalı, 

eğitim sorumluları bu konuda asistanlara etkin danışmanlık sunabilmelidir. 

Bahsettiğimiz bu mekanizmanın etkili yöntemlerle hayata geçirildiği bir çok 

bölümümüz olmakla birlikte bu konuda da sürekli gelişim ilkesinden ödün vermeden 

iyileştirmeler yapılabilmelidir. 

18

Uluslararası birçok mülakat ve anketlerde gösterilmiştir ki; uzmanlık 

öğrencilerinin fiziksel ortam ile ilgili öneri ve temennilerinin dikkate alınması eğitimin 

daha verimli olmasını sağlamaktadır. Tıpta uzmanlık eğitimi veren kurum, eğitim 

alanların ihtiyaçlarını karşılayabilecek ortamı sağlamalı ve gerekli düzenlemeleri 

uzmanlık öğrencilerinden alınan geri bildirimler doğrultusunda yapmalıdır. Ayrıca, 

yeterli işlevsel kapasiteye sahip yardımcı sağlık ve destek personeli sayısı ve 

dağılımı sağlanmalıdır. Tıpta uzmanlık eğitimi alanlara hekimlik dışı (tıbbi sekreterlik, 

malzeme temini, …) işler yüklenerek eğitimlerine ait zamanın verimsiz kullanılmasına 

sebebiyet verilmemelidir. 

Uzmanlık eğitimi veren kurumlardaki norm kadro (asistan, yan dal asistanı, 

uzman, akademisyen) planlaması, asistanların eğitim ile ilgili ihtiyaçlarının iş yükü 

karşısında geri planda kalmasını engelleyecek şekilde yapılmalıdır. Buna ek olarak 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nin tarihi görevlerinden biri de ülkemize belirli kalitede 

akademisyen kazandıran bir kurum olmasıdır. Bu bilinç ile, asistanlarımızın temel 

bilimsel yeterliklerinin gelişmesi de geri planda bırakılmamalıdır. 

Asistanlar, tıpta uzmanlık eğitimi ile ilgili tüm kurumlarda ve kurullarda etkin ve 

aktif olarak temsil edilmelidirler. Asistanlar arasında etkin ve aktif bir paylaşımı 

oluşturacak iletişim ve temsiliyet ağı oluşturulmalıdır ve bu oluşumlar (anabilim 

dallarında ve fakülte genelinde) desteklenmelidir. Tıpta uzmanlık eğitimi ile ilgili her 

kademede (bölüm içi, kurumsal ve ülke genelinde) karar alma süreçlerine asistanların 

katılımının ve temsiliyetinin sağlanması önemlidir. Asistanlar kendi eğitim süreçleri ile 

ilgili inisiyatif alabilmeli, kendi kurumlarına ve merkezi düzenleyicilere görüş 

iletebilmelidir. İletilen bu görüşler mutlaka değerlendirilmeli ve asistanlara planlamalar 

ile ilgili şeffaf bilgiler sunulmalıdır. 

Eğitim kurumlarımız kapsamında, birimlerde ve kurum genelinde gerek 

bireysel gerekse bütünsel asistan temsiliyetinin sağlanması önemli bir gereksinimdir. 

Birimler, eğitim programlanması ve geliştirilmesi süreçlerinin uygun bileşenlerine 

asistanları dahil edebilmelidirler. Kurum genelindeki akademik ve yönetimle ilgili 

kurullarda asistan temsiliyeti geliştirilmeli, birim/bölüm temsilcileri ile genel temsilciler 

arasında iletişim kanalları ve eş güdüm içerisinde çalışma imkanları artırılmalıdır. Bu 

alandaki çalışmaların günlük rutin işleyiş arasında sıkışması, verimliliğin her açıdan 

düşmesine sebebiyet verebilir. Ülkemiz için geliştirdiğimiz önerilerden biri de, 

asistanların bütününün görüşlerinin temsilciler aracılığıyla ilgili kurullarda temsil 

edilmesinin yanında her asistanın bireysel olarak da görüş ve önerilerini 

yansıtabileceği kanalların arttırılmasıdır. Bu yönden bakıldığında da Cerrahpaşa Tıp 

Fakültesi’nin değerli bir birikimi ve tecrübesi vardır. 

Ülkemiz genelinde haftalık azami çalışma süresinin hekimler için 

belirlenmemiş olması önemli bir eksiklik olarak en fazla asistanları etkilemektedir. 

Yetkiyi elinde bulunduran kurul ve kurumlar bu konuda yapılmış uyku fizyolojisi 

çalışmalarını ve uluslararası standartları da göz önüne alarak bir çalışma 

yapmalıdırlar. Örneğin Avrupa Birliği’nin çalışma süreleri ile ilgili son düzenlemesi 

haftalık en fazla 48 saat çalışılabileceğine işaret etmektedir.Gerçekçi ve uygulanabilir 

çalışma saatleri asistan hekimler için ülkemiz şartları özelinde belirlenmelidir. 2014 

yılında yaptığımız geniş bir saha çalışmasında; ideal azami çalışma saatinin haftalık 

56 saat olmakla birlikte bu üst sınırın 72 saati aşmamasının uygun olacağı önerisini 

geliştirmiştik. Asistanların eğitim oturumlarında, bilimsel toplantılarda, kendi bilimsel 

19

araştırmalarında ve üstlendikleri idari görevlerde geçirdikleri zaman bu asgari toplam 

süreye dahil olmalıdır. 

Asistanlar nöbet tuttukları günlerde toplamda 32-36 saat kesintisiz çalışmak 

zorunda kalmaktadırlar. Hasta güvenliğinin güvenceye alınabilmesi için böyle bir 

durumda 16. saatin ardından en az 5 saatlik izole uyku zamanı ayrılması gerektiği, 

uyumaya elverişli rahat bir yerde 5 saat kesintisiz dinlenildikten sonra en fazla 30. 

saate kadar çalışmaya devam edilebileceği gösterilmiştir. Tabi ki çalışma koşulları ve 

asistan sayıları bazı bölümlerde bu düzenlemelerin yapılmasına imkan 

tanımayabilmektedir. Yine de düzenlemelerde bu unsur da göz önünde 

bulundurularak en uygun adımlar atılmaya çalışılmalıdır. 

Yabancı uyruklu asistanlar birincil olarak eğitim görmek amacı ile ülkemizde 

yer almakla birlikte sağlık hizmeti sunumunda ve nöbetlerde Türkiye Cumhuriyeti 

vatandaşları ile aynı çalışma koşullarına sahiptirler. Üretilen sağlık hizmeti 

karşılığında kurumlarımıza yapılan katkılarla dönmekte olan ek ödeme sisteminden 

ve tuttukları nöbetlerden mali katkı alabilmeleri durumu ne mutlu ki son birkaç yıl 

içerisinde güvenceye alınabildi. Bu grubun kendilerine özgü ihtiyaçları olabileceği de 

sürekli olarak göz önünde bulundurmamız gereken unsurlardandır. 

Uzmanlık eğitimi sürecinde asistanların bilimsel çalışmalarının teşvik edilmesi 

gerekir. Yapılması zorunlu tezler, bu amaca az ya da çok hizmet ediyor olmaları 

anlamında önemli bir öğretim metodu olarak da kabul edilebilirler. Tez, bir öğretim 

metodu olarak görüldüğünde uygun bir konu vakitlice belirlenerek asistanın kendi 

gelişim süreci ile uygun olarak kademeli olarak ortaya kaliteli bir ürün ortaya koyması 

sağlanabilir. Bu sayede asistan hem istatistiksel beceriler hem de bir bilimsel 

çalışmanın takibi açısından yetkinliklerini geliştirme fırsatını yakalayacaktır. 

Fakültemizde bu yönde de birçok olumlu örnek mevcuttur. 

Mevcut uygulama ile uzmanlık eğitimi programı sonunda yapılan tek bir 

sınavla eğitim çıktılarının değerlendirilmeye çalışılması kimi zaman yetersiz 

olabilmekle birlikte genel olarak fakültemizde eğitimini tamamlamış uzman 

adaylarının sınav başarıları gayet yeterli bir seviyededir. Bunu girilen ulusal ve 

uluslararası board sınavlarındaki başarı ile de görebilmekteyiz. Her bir asistan 

arkadaşın kendi uzmanlık alanındaki ulusal ve uluslararası board sınavlarını takip 

etmesi hem kendi eğitim süreçlerinin uygun şekilde tamamlanmasını sağlayacak hem 

de fakültemizi geliştirici ek bir adım daha olacaktır. 

Asistan karneleri ve asistan izlem portföyleri asistanların eğitim sürecindeki 

gelişimlerini takip edebilmek açısından değerli birer aracıdırlar. Çevirim içi karneler 

oluşturularak öğretim üyeleri ve asistanlar arasında akıcı bir iletişim sağlanabilir. Bu 

sayede becerilerin takibi ve değerlendirilmesi daha etkili olabilecektir. Bu konuda bazı 

aşamalar kaydedildiğinde gündeme gelebilecek bir diğer düşünce hastane 

otomasyon programı ile asistan karnesi arasında eş güdüm sağlanarak asistanların 

uyguladığı işlemlerin direkt olarak karneye kaydının sağlanması ve bu şekilde bir 

takibin oluşturulmasıdır. 

Resmi müfredatlara yön verecek olan çekirdek eğitim müfredatlarının çok fazla 

ayrıntıya yer verecek şekilde yapılandırılmaya çalışılması, bunlara uyulamamasına 

sebebiyet vererek genel olarak uygulanabilirliklerini olumsuz yönde 

etkileyebilmektedir. Bu nedenle bölümlere özgü müfredatların esas çekirdeği 

güvenceye alarak etkin şekilde oluşturulmasına yönelik bilinç oluşturulmalıdır. 

20

Asistanların kendi uzmanlık alanlarındaki bilgi ve becerilerinin gelişmesinin 

yanında tüm uzman hekimler için eş bir seviyeyi nitelendirecek genel yeterliklerin 

oluşturulmaya çalışılması da gereklilikler arasındadır. Bu yeterlikler kurumsal eğitim 

mekanizmaları ile kazandırılabileceği gibi, farklı anabilim dalları tarafından bir arada 

geliştirilmiş ortak eğitim oturumları da bu amaca hizmet edebilir. Yine, fakültemizdeki 

asistanların farklı bölümlerdeki zengin birikimin farkında olarak gerek bölümler arası 

konsültasyonlarla gerekse diğer bölümlerin ilan edilmiş eğitim programlarını takip 

ederek eksik kaldıklarını düşündükleri alanları geliştirebilecekleri aşikardır. 

Öğretim üyeleri ve eğitim sorumluları uzmanlık öğrencilere bilgi ve beceri 

aktarımının yanında iyi birer rol-model olabilmelidir. İyi bir rol model; bunlarla sınırlı 

olmamak üzere, iletişime açık, öğrenmeye / öğretmeye meraklı ve değerleri olan, 

düşündüklerini öğrencisi ile uygun şekilde paylaşan, öğrenen merkezli eğitimi 

hedefleyen, vakaları öğrencisi ile tartışmak için zaman ayıran, kendi kişisel ve 

profesyonel gelişimini sürekli devam ettiren, beraber çalıştıklarına saygı gösteren, 

çalışma kültürünün ve değerler sisteminin gelişmesi için mücadele eden öğretim 

üyesidir. Fakültemiz uzmanlık eğitiminin güçlü yanlarından belki de en öncelikli olanı 

örnek alınabilecek çok sayıda hocalarımız olduğu gerçeğidir. 

Kaynaklar: 

1.European Working Time Directive 

[http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=706&langId=en&intPageId=205] (erişim: 25 Ağustos 2016) 

2.Rethans J, Norcini J, Baron-Maldonado M, Blackmore D, Jolly B, LaDuca T, Lew S, Page G, 

Southgate LH. The Relationship between competence and performance: implications for assessing 

practice performance. Medical Education 2002; 36: 901 - 909 

3.Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği 

(http://www.tuk.saglik.gov.tr/mevzuat.html), 

4.Uzmanlık Eğitimi’nde Standardizasyon Çalıştayı Sonuç Bildirgesi. Genç Hekim Platformu, 2013, 

İstanbul 

5.Uzmanlık Eğitimi’nde Sorunlar ve Çözüm Önerileri Çalıştayı Sonuç Bildirgesi. Genç Hekim 

Platformu, 2013, Konya 

6.Uzmanlık Eğitimi Programları ve Asistanların Çalışma Şartları Çalıştayı Sonuç Bildirgesi, Genç 

Hekim Platformu, 2013, Ankara 

7.Uzmanlık Eğitimi Programları, Tezler, Çalışma Şartları ve Asistan Temsiliyeti Çalıştayı Sonuç 

Bildirgesi, Genç Hekim Platformu, 2013, İzmir 

21

Hekimin Sorunlarına Etik Yaklaşım 

Prof. Dr. Ayten ALTINTAŞ 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Emekli Öğretim Üyesi 

Tıbbi Etiğin durdurulamaz yükselişi, her geçen gün bir başka etik sorunun 

gündeme oturması, tıp etiği tartışmalarının yapıldığı toplantıların artması bir tek şeyi 

göstermektedir; Tıbbi suiistimallerin artmasını. Tıbbi suiistimallerin en basit 

açıklaması; Hekimin mesleğini uygulaması sırasında hastanın menfaatini esas ve en 

ön planda ele alması gerektiği halde kendi menfaatini ön planda tutmasıdır. Bu 

menfaat çok önemsiz bir hediyeden başlayıp hekimin hedeflediği maddi olanakların 

veya yükselme potansiyelinin basamaklarına kadar pek çok seviyede olabilir. 

Hekimin menfaatlerinin çeşitliliği o derece arttı ki ideal bir hekimin asla 

düşünemeyeceği kadar çok ve farklı bağlara sahip. Bu durumu özellikle ve sık olarak 

tıp dergilerine yansıyan suiistimallerde daha çok görüyoruz. Tıp eğitimi yapmak ve 

hasta olan insana yardım etmek amacı ile işe başlayan masum aday neden ve nasıl 

oluyor da kendini bu menfaat odağının içinde buluyor, çözüm nedir. 

Tıp etiği, hekimin –tıbbi kötüye kullanma sorunlarını Sağlık Hukuku’na 

bırakmış ve tıp uygulamaları sırasında ortaya çıkan değer sorunlarını tartışır hale 

gelmiştir. Bu değer sorunları etik tartışmaların esası kabul edilir. Tıp etiğinin amacı; 

biyoloji ve tıbbın uygulanışında ortaya çıkan etik sorunları tanıtmak, bu sorunların 

çözülmesi için gereken etik duyarlılığı kazandırmak, etik yaklaşım ve akıl yürütmeyi 

sistematik olarak öğretmek ve metodunu vermektir. Klinikte hekimin uygulaması 

gereken, pratik uygulama sahası olan bir disiplindir. 

Tıp etiğinin kavranması için öncelikle hekimin etik sorunları tanıması gerekir. 

Hekim tıp uygulamaları sırasında ortaya çıkan etik sorunları tanımaz veya göz ardı 

ederse çözüm çıkmazdadır. Etik sorunları bilmek, etiğin kavranması için en önemli 

adımdır. İkinci önemli adım ise hekimin mesleğini uyguladığı toplumun ve insanının 

değerlerini bilmesidir. Etik, amaç ve hedefi olan toplumsal değerler sistemidir. Bu 

değerler sistemi toplumu ve bireyi bağlayan, bir arada tutan ahlaki değerlerdir. 

Hekimin uygulamaları sırasında içinde yaşadığı toplumun değerlerini bilmesi ve bunu 

kavranması etik çözümde çok önemlidir ve hekimi korur. 

Etik Sorunlar 

Günümüzde hızla artan bilgi birikimi akıl almaz hızla büyüdü. Tıp bilgisi hem 

büyümüş, hem karmaşıklaşmış hem de bireylerden uzaklaşmıştır. Herhangi bir tıbbi 

bilgi artık o konuda ihtisası olandan başkasının anlayamayacağı şekilde detaylara 

inmiştir. Bu karmaşıklaşan bilgi ve uygulamaların her biri teknik, bilimsel ve etik 

sorunları beraberinde getiriyor. Yeni teknolojilerin tıbba uygulanması o kadar hızlı 

oluyor ki yan etkileri ortaya çıkıncaya kadar etik açıdan da kabul edilemez ciddi 

suçlar işlenmiş oluyor. 

Hızla gelişen yeni teknoloji tıbbı etkilediği gibi, tıp için yeni teknolojiler de 

üretilmekte. Bunun sonucunda büyük ölçüde teknoloji ve tetkik bağımlılığa 

sürüklenmiş gündelik tıp uygulamaları ön plana geçiyor. Her bir yeni uygulama pek 

22

çok etik sorunu da beraberinde getiriyor. Yeni bir teknoloji ve uygulaması için ortaya 

konan etik kurallar anında yetersiz oluyor. Hekimlerin de hastaların da kafası karışık. 

Giderek karmaşıklaşan ve ayrıntılara giden tıbbi bilgi yükü, uç dallardaki 

uzmanlıklar, tercihlerini, sistemlerden organlara, organlardan dokulara, hatta hücre 

çekirdeğine dek inebilen alt uzmanlık dallarından yana kullanan hastalar. Yüksek 

teknoloji ile ileri tetkik ve tedavi yöntemlerinin büyüsüne kendini kaptırmış hastalar, 

hekimin klasik tedavisinden mutlu değil. Parçalanmış, bütünsellik ve sürekliliğini 

yitirmiş hasta-hekim ilişkilerinin etik çözümlenmesinde çıkmazlar var. "Yanılsama" ve 

"sanallık" makasına sıkışma, "yanlış yönlendirilmeye açıklık", "kötüye kullanım" gibi 

sorunlar ortada. Hastane polikliniklerinin bekleme salonları, hastane çevresindeki her 

sokakta bulunan pek çok görüntüleme merkezi, ticarî yoğunluklu tıp ilişkileri içinde 

hastanın durumu etik sorunların başta gidenlerinden. 

Güven Duymanın Tılsımı 

Tarihin ilk devirlerinden beri hastanın hekimine güven duyması hekimin en 

önemli kuvvetidir. Hekimine güven duyan hastanın tedavisinde hekim daha 

başarılıdır. Güven duymanın etkisi plasebo deneyleriyle ispat edildi. İlaçların 

denenmesi sırasında plasebo etkili yani hiçbir ilaç olmadan verilen sıvının etkili ilaçla 

kıyası bize bu tılsımı ispat etti. İlaçsız ilaç %40 etkiliydi. Bu inanılmaz bir orandı ve 

eğer hekime güvenilir ve az da olsa etkili bir ilaç verse tedavi başarılı olacaktır. 

Hekimin tedavi edeceğine inanmak başarının yarısıydı. Bu bilimsel bilgi hastanın 

hekimine güven duyması ve onu tedavi edeceğine inanmasının önemini ortaya 

koyuyor. Hekimler bu çok önemli tılsımı kaybediyorlar. Hekime güven gittikçe 

azalıyor. Hekime güvenin azalması hekimlerin ön plana aldıkları kazanç ve çıkarlar, 

diğer hekimleri küçümseyen tutumlar ve bunun hastalara aktarılması, hastası ile çok 

kısa süre bir araya gelen hekimin bir robot gibi ilaç yazması olabilir. Devamlı değişen 

hekimler ve onları anlamadığını düşünen hastalar hastaneleri doldurmaya devam 

ediyor. 

Mesleki Sır’da yeni Sorunlar 

Hekimin hastanın sırrını tutacağı ve bu özel durumun sadece ikisinin arasında 

kalacağı konusu çok iyi uygulanan bir etik kural iken şimdi sorunlar yaşanıyor. Hasta 

ile ilgili bütün kayıtların elektronik ortamda tutulması ve bu kayıtların saklanması pek 

çok kolaylıklar getirmişken bu bilgiler yeterince gizli değil. Hastanın takip edilmesi 

sırasında bu bilgilerin diğer hekimler tarafından kullanılması, bilgilerin hastane 

bazında birleştirilmesi, ilişkili diğer hastaneler, Sağlık Bakanlığı hatta Dünyadaki diğer 

merkezlerin bu bilgilere ulaşması gündemde. Hastanın verilerinin kullanılması 

sorunları çok önemli etik sorunlar yaratıyor. Her geçen gün bunlar için önlemler 

alınsa da elektronik ortamdaki sağlık bilgilerine bir şekilde ulaşılıyor. Bu sebeple; Bilgi 

Teknolojileri Etiği, Sağlık Verileri Bilgi Etiği gibi sadece bu işle uğraşan etik 

uzmanlıklar var. 

Bir hekimin bir sigorta planına katılmasıyla, hastasının tıbbi kayıtlarını sigorta 

şirketinin değişik amaçları doğrultusunda kullanıma açma sorunları, halk sağlığı 

çıkarlarının, bireylerin gizlilik ve mahremiyet hakları ile dengelenmesindeki güçlük, 

“Veri pazarlaması” ve “Ticari uygulamalar” konusu ilk dikkati çeken etik sorunlardan. 

Hastanın tıbbi bilgilerinin ister kimlik bilgileri taşısın, ister taşımasın, piyasada bir mal 

olması meselesi, bu verilerin birey ya da kuruluşların alım satımına sunulması, 

23

hastanın mahremiyet ve gizliliğinin korunması konusunda özellikle hassas olduğu 

“duyarlı bilgi” meselesi önemli etik sorun getiriyor. 

Yaşam endüstrisi! İlaç Şirketleri 

Tıp uygulamalarında ilaç şirketlerinin yeri çok önemlidir. Hastaya sunulan 

güvenilir ilaçlar olmadan hekim bir şey yapamaz. Bu sebeple ilaç şirketleri hem 

ilaçlarını en iyi şekilde insanlara sunuyor, hem de yeni ilaçlar için araştırmalar 

yapıyor. Bu araştırmalar öylesine çoğaldı ve çeşitlendi ki hekimler bunları izlemeğe 

yetişemiyorlar ve ilaç şirketlerinin verilerini kullanıyorlar. Burada karşımıza o kadar 

etik sorun çıkıyor ki çözüm için çok çalışmak gerekiyor. İnsanlar üzerinde denemeler, 

çocuklar, yaşlılar, tutuklular, akli dengesi yerinde olmayanlar üzerinde yapılan 

denemelerin her biri etik sorunlarla dolu. Önemsiz gibi görülen çok önemli nokta da 

ilaç şirketlerinin klinik deneylerin tüm sonuçlarını yayınlamamalarıdır; yani 

denemelerdeki kötü neticeleri bildirmemeleri. Etik uzmanlarının tüm çalışmalarına 

rağmen araştırmalardaki tüm bilgileri öğrenemiyoruz. Sadece o firmanın sonucunu 

görebiliyoruz. İnanılması güç ama kanunlara göre şirketler, lisansı alınmış ilaçlarla 

ilgili araştırma bulgularını açıklamak zorunda değiller. 

Yeni yapılan ilaç araştırmalarının varlığını sorgulamak, niteliğini tartışmak, 

kısıtlanmasına dair imada bulunmak bile bağnazlık olarak algılanmaya başladı. Etik 

tartışmalarda hangi tarafın haklı olduğuna karar verebilmek için gerçek verilere 

ulaşamıyoruz. Bu bilgilere bilim adamlarının, sivil örgütlerin hatta bu ilaçlara lisans 

veren kurumların bile ulaşmaya hakları yok. Kalp krizi geçiren hastalara yıllarca 

verilen bazı ritim bozukluğu önleyici ilaçların 1990-2000 yılları arasında Vietnam 

savaşında ölenlerden daha çok insanın ölümüne sebep olduğu rapor ediliyor. Eğer 

ilaçların ölümcül olabileceğine dair kanıtlar daha önceden açıklanmış olsaydı facia 

önlenebilirdi. Bir İsveçli araştırıcı anti depresanlar hakkında hem yayımlanan hem de 

şirketin ilaç düzenleyici kurumlara sundukları raporları inceledi. Şirketlerin ilacı 

olduğundan daha iyi göstermeye çalıştıklarını gördü ve rapor etti. Oxford 

Üniversitesi’nden bir araştırıcının da hormon replasman tedavisinin etkilerinin aynı 

şekilde abartıldığını gösterdi. Araştırmaların şeffaf olmaması hekimin büyük bir 

handikapı. Kısa vadeli pazarlanabilirlik, uzun vadeli temel araştırmalardan daha 

önemli hale gelmiştir. 

Toplum mu? Birey mi? önde 

Bugün devam eden yeni tıbbın odak noktası “hasta” dır. Hastalanmamak 

üzerine yapılan çalışmalar arka planda kalmıştır. Genel Tıp ve Toplum Sağlığı ön 

planda tutulmayan uğraşlardan oldu. Kamunun sağlığı, bireysel tedavinin gerisinde 

kaldı. Günümüzde hâlâ, yeni ve yeniden baş gösteren bulaşıcı hastalıklar konusunda 

zayıf bir konumdayız. Toplumsal kaynakların adaletli olmayan bir biçimde tüketilmesi, 

temel sağlık göstergeleri toplum sağlığının ikinci plana atıldığını gösteriyor. Buradaki 

temel etik sorun toplumsal çıkarlarla bireyin çıkarının dengelenmesindeki güçlüktür. 

Birçok hastalıkta toplum mu, birey mi ön plana alınacak meselesi çok tartışmalıdır. 

Geçmişten günümüze gelişen tıbbın toplum sağlığında önemli aşamalar yarattığı 

söyleniyor ise de bunların doğru olmadığını istatistik bilgileri önümüze seriyor. 

Toplum sağlığı konusunda alınacak önlemler ise bireyin özerkliği, onamı ve 

mahremiyeti konusunda takılıp kalıyor. 

24

Sınırları bilmek, sınırları zorlamak 

Hekimin sorunlara etik yaklaşabilmesi sorunların bir çoğunu fark etmesi lazım. 

Toplumsal, bilimsel, kültürel boyutlarıyla hayatın kendisi de pazar yerine dönüştü. 

Bilim adamları piyasa şirketleri için çalışıyor. Yapay döllenmenin ticari bir işe 

dönüşmesi, üreme sağlığına ilişkin bilgiler, gebelik, kendiliğinden ya da istemli 

düşükler, yardımlı üreme tekniklerinin kullanımında pek çok etik sorun var. Akıl 

sağlığı, aile içi şiddet gibi davranışlar, alkol ve madde bağımlılıkları, toplumsal 

düzeyde bazı utandırıcı sorunlar, cinsel tercih, cinsel tutum ve davranışlar, HIV-AIDS, 

genetik hastalıklar, diyabet, astım, epilepsi, siroz, kanser teşhis ve tedavisinde 

piyasa ve piyasa-dışı alanların sınırları birbirine karıştı. Bu da ciddi etik sorunları 

getiriyor. 

İnsanın genlerine, fiziğine, dokularına, organlarına müdahale, mükemmel 

insanı yaratmaya yöneliyor. İnsanı mükemmelleştirmek, hayatı uzatmak konusunda 

büyük bir yarış var. İnsanlar bu konuda ümitlendiriliyor. Hekimlerin hastayı genetik 

olarak ayıklayarak mükemmelleştirmek için ortaya sürdükleri teklifler insanın 

karmaşık ruhi yapısını etkiliyor. Bu konuda felsefi ve genetik tartışmalar hiç bitmiyor. 

İnsanlara ölümsüzlük kavramı tohumları ekiliyor, büyük paralar bu konudaki 

araştırmalara yönlendiriliyor. Bu da tıp etiğinin yeni sorunları demektir. 

Çözüme Yönelmek 

Tıp etiği ile uğraşanlar ortaya çıkan sorunlarda tartışmalar açıyor, olaya her 

yönden bakıyor, çözüm için önerilerde bulunuyor ve kurallar meydana getiriyorlar. Bu 

kuralların uygulanmasında faydalar bulunduğu zaman sağlık kuralları haline geliyor 

ve hukuki yaptırımlara dönüşüyor. Etik kurallar uluslar arası kongrelerde ilan ediliyor 

ve sözleşmeler imzaya açılıyor. Tam bazı sorunları çözdük derken yeni etik sorunlar 

çıkıyor ve gene tartışmalar başlıyor. Hekimler bu karmaşık durumda nasıl hareket 

edecekler. 

Tıp uygulamalarında ortaya çıkan etik sorunlar genelde uluslar arası 

platformlarda karara bağlanan kurallar haline geldi ve her geçen gün bunlara yeni 

kurallar ekleniyor. Bu kurallara uyulmaması durumunda devreye o ülkenin hukuk 

müessesesi giriyor. Her şeye rağmen bu kuralların uygulanmasında da kuralları 

olmayan etik sorunlarda da hekim sorumluluğu var. 

Düzmece Değerler 

Tıp etiği değerler üzerine kurulur, yapı taşı o toplumun değer yargılarıdır. 

Bireyi ve toplumu bağlayan bir arada tutan, ahlakî ve etik değerlerdir. Her toplumun, 

milletin kendine has değer yargıları olsa da evrensel değerler her zaman insanı 

yönlendirmiştir. Hekimin sadakat, yararlılık, zarar vermeme, dürüst olma, yalan 

söylememe ve verdiği sözü tutma gibi geleneksel değerleri ortak ve değişmez etik 

değerler olarak evrensel doğrular olarak kullanılır. Geçtiğimiz yüzyılda akıl almaz bir 

şekilde bu değerlerin değiştiğini, doğru ve yanlışların inanılmaz şekilde yer 

değiştirdiğine şahit olduk. 

Kurallar üzerinde “hastanın sağlığı” en önde gelen değer olsa da uygulamada 

böyle değil. Hastanın müşteri gözüyle bakıldığı, şan, şöhret, paranın asıl geçer akçe 

olduğu bir gerçek. Hekim bu amansız yarışta yerini alabilmesi için değişen ve doğru 

gibi gösterilen değerlerin peşinde koşması gerektiğine inanıyor. Doğruların yerini 

25

düzmece ve piyasa doğruları! aldı. İyi hekimin ödüllendirilmesi, yanlış yapanın 

cezalandırılması mekanizması iyi işlemiyor. Uzun emeklerle ortaya konulan etik 

kurallara uymak hep ötekinden bekleniyor. Dünyada değişen “ iyi ve doğru” değerler 

yerini doğruymuş gibi görünen ve tam tersi olan değerlere bıraktı. Hekim de farkında 

olarak veya olmayarak bu değerlerin peşinde koşuyor. 

Hastaya Tarafsız Yaklaşmak 

Hekimin bütün bu etik yanlışlardan korunabilmesi gerekiyor. Önce sorunları 

fark edecek ve bu hızla akan suda kendini akıntıya kaptırmayacak. Bu çok zor olan 

ahlak yarışında ne kazanacak? Hekim kısa dönemdeki çıkarlarını bir kenara 

bırakacak olursa uzun vadede çok şey kazanacak. Bunun pek çok örneğini 

görüyoruz. Ufak hesaplar peşinde koşmayan ve hastanın sağlığını ön plana alan 

hekimler uzun vadede her zaman kazanıyorlar. Güvenilir hekim, çıkarını ikinci plana 

atan hekim, hastaya onun değerlerini kabul ederek yaklaşan hekim çevresinde 

hemen fark ediliyor. Etik değerleri bilmek ve bu değerleri kendi değerleri yapan 

hekimler her zaman tanınır ve aranır. Hekimin akıl ve iradesi ile etik değerlere önem 

vermesi gerekir. Böyle olduğu takdirde uymaları gereken etik kurallar onun için 

kolaydır. Hekim sorunlara etik yaklaşmak isterse önce o konuda yazılan sağlık 

mevzuatı sonra etik kurallara bakmalıdır. Bunlar şekillenmiş doğru yollardır. Bunların 

dışındaki durumlar için hastanın sağlığını ön plana alan “Bilinçli iyi niyet” çözüme 

götürecektir. 

Kaynaklar 

1. Altıntaş A. “Aile Hekimlerinin Etik Yaklaşımı” İstanbul. Hekimlik Uygulamalarının Adli Tıbbi 

Güncellemesi. 2012:113-119 

2. Altıntaş A.”Metabolik Hastalıkların Etik Yönü (Tıp Araştırmaları Açısından)”. Medikal Etik, 2013;11: 

83-89. 

3. Engelhardt DV. Tıbbin Gündelik Yaşamında Etik (Türkçesi Arın Namal). Nobel Tıp Kitabevleri, 

2000. 

4. Çobanoğlu N. Kuramsal ve Uygulamalı Tıp Etiği. Eflatun yayınevi Ankara 2009. 

5. Dünya Hekimler Birliği Tıp Etiği El kitabıTürk tabipler Birliği Yayınları. Çeviri Murat Civaner. 

İstanbul 2006.Universal Declaration on Bioethics and Human Rights. Bioethics Commitee Turkish 

National Commission for Unesco. İstanbul 2011. 

26

Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği 

Prof Dr Özgür KASAPÇOPUR 

İÜ. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları AD; 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu Başkanı 

İnsanoğlunun tarih sahnesine çıkışından bu yana, insanın doğa ile olan 

savaşımı, doğanın insanlaşması ve sırlarının çözülmesi süreci ile birlikte 

ortaya çıkan eylemler bilim başlığı altında incelenmektedir. Bilimle uğraşan 

bilim insanlarının çabaları ile ortaya çıkan bilimsel öğretilerin sonunda 

varılmak istenen nokta ise gerçeğe ulaşma, gerçeği bulma ve yaşanan 

hayatın değiştirilmesi ve insanileştirilmesidir. Bilimsel gerçeğin aranmasında 

ise çıkış noktası ortaya konulan varsayım ve bu varsayımda bulunan ve 

gizlenen özgünlüktür. Bilim insanı önce araştırma konusu ile ilgili özgün bir 

varsayım üretir, ondan sonra da olanca güç ve dürüstlükle bu ürettiği 

varsayımı kanıtlamaya ve bunun yanı sıra çürütmeye çalışır. Bunda gerçekten 

başarılı olduğunda ya da olamadığında ancak o zaman bilimsel gerçeğe 

ulaşabilir. Kendi verilerini ve düşüncelerini çürütmeye çalışmak olağanüstü bir 

dürüstlük gerektirir. Bu dürüstlük aynı zamanda yıllar içinde insanlığın 

deneyimleri ile oluşmuş olan etik kurallara da olağanüstü bir bağlılık 

gerektirir. Etik sözcüğü Yunanca karakter anlamına gelen “ethos” 

sözcüğünden kaynaklanır ve bireylerin birbirleri ile yaşam içinde nasıl iletişim 

kurabileceğini ortaya koyar. O nedenle de etik ve bilim tümüyle birbirlerinden 

ayrılmaz bir bütündür. Bilim yaparken ayrıca etik beklenmez. Etik olmazsa 

bilim de olmaz. 

Bilim insanının hiç kimseye borcu yoktur. Gelişmiş, insanileşmiş, 

kültürleşmiş ve dönüşmüş insanın yalnızca insanlığa karşı borcu vardır. 

Bundan ötürü de yapılan her işin insani bir anlamı olmalı ve bilimsel 

araştırmalar gerçekleştirilirken de bu kural asla unutulmamalıdır. Ayrıca, 

pozitif bilimlerde yapılan tüm çalışmalarda olgusallık, iç ve dış tutarlılık, eleştiri 

ve özeleştiri, genellik, öngörü, toplumsal gereklilik ve ütopyaya inanma 

mutlaka yer almalı ve esin kaynağı yaratmalıdır. Bunların tümünü düzenleyen 

de yüzyıllar boyunca oluşmuş olan etik kurallardır. 

Bilimsel bir tasarının hazırlanma aşamaları oldukça uzun bir süreçtir. 

Bu süreçte yer alan araştırıcı birçok farklı soruyu ardı ardına kendine sormalı 

ve birçok aşamadan geçirmelidir. Bu aşamaların tümünde de önceden 

insanlığın deneyimlerine dayanılarak belirlenmiş etik kurallar araştırmacının 

en önemli dayanağı olmalıdır. Bu aşamalar ardı ardına şu şekilde sıralanabilir: 

Öncelikle bilimsel ve mantıklı olan özgün bir sorunun sorulması zorunludur. 

Bunun ardından konu ile ilgili olan ön araştırmalar yapılmalı ve ilgili tıp 

kaynakçası taranmalıdır. Bu taramanın tamamlanmasının ardından ise konu 

ile ilgili hipotezler ve öngörüler belirlenmelidir. Hipotez ve öngörülerin 

belirlenmesinden önce konu ile ilgili var olan ve ulaşılabilmiş tüm kaynaklar ve 

belgeler dikkatlice okunmalıdır. Bunun ardından ise, gerekli parasal 

kaynakların bulunması ve izinlerin alınması, deneylerin yapılması, verilerin 

toplanması, verilerin değerlendirilip, sonuca varılması ve yaşam içinde 

geçerliliğinin ortaya konulması aşamaları da sırası ile gerçekleştirilmelidir. Bir 

27

ilimsel çalışmada, önemli olan gerçeği arama, kanıt sağlama, doğruluğu 

kanıtlama, önyargısız olma ve tarafsızlıktır. 

Tıp ise insanla ilgilenen bilimler içinde etiğe ve etik kurallara en çok 

uyulması gereken bilimdir. İnsanlığın ilk dönemlerinden beri hem insan 

vücudunun sırlarının çözülmesi hem de hastalıkların tedavisi insanların ve 

hekimlerin gündemini sürekli işgal etmiştir. Bu konu ile ve de ölümsüzlüğün 

bulunması ile ilgili çeşitli çalışmalar hep gündemde kalmıştır. Fakat ilk 

dönemlerde bu araştırmaları düzenleyen etik kurallar tam olarak ortaya 

konulamamıştır. Özellikle II. Dünya savaşı sırasında Nazi Almanya’sında 

yapılan araştırmalar Nuremberg mahkemelerinde savaş sonrasında mahkûm 

edilmiş ve bunu izleyerek yapılacak bilimsel tıp araştırmalarında uyulması 

gerekli kurallar Tıp Etiği başlığı altında toplanmış ve Nuremberg kodu 

oluşturulmuştur. 

Nuremberg Kodu 

— Kişinin gönüllü onayı kesinlikle gereklidir. 

— Deney toplumun iyiliği için olmalıdır. 

—Deney, hayvan çalışmaları ve hastalığın doğal seyrinin bilinmesine 

dayandırılmalıdır. 

—Deney, gereksiz hiçbir fizik, mental sorun ya da hasara yol 

açmamalıdır. 

— Deneyi yapan doktorun denek olduğu koşullar hariç, ölüm veya 

kalıcı sakatlığa yol açan deneyler yapılmamalıdır. 

—Deneyle karşılaşılan risk, deneyin sonuçlarının insanlara sağlayacağı 

yarardan fazla olmamalıdır. 

— Yaralanma, sakatlık ve ölüm olasılığına karşı gerekli hazırlıklar 

yapılmalı ve altyapı sağlanmalıdır. 

— Deney sadece bilimsel deneyimli kişiler tarafından yapılmalıdır. 

— Deney süresince denek çalışmayı istediği an sonlandırabilmelidir. 

— Eğer araştırmacı deneyin devamının yaralanma, sakatlık ve ölüm 

olasılığına sahip olduğuna kanaat getirirse deneyi durdurmaya hazır 

olmalıdır. 

Bu konuda en çok üzerinde durulan bir diğer çalışma ise 1932 ve 1972 

yılları arasında ABD’de sifilisli hastalar üzerinde yürütülen Tuskegee 

çalışmasıdır. Bu çalışmada yer alan sifilisli hastalar kendilerine hiç haber 

verilmeden tedavisiz bırakılmışlar ve hastalığın doğal gidişinin nasıl olduğu 

öğrenilmeye çalışılmıştır. Özellikle bu iki deneyim ve benzerlerinin ardından 

tıp alanında yapılacak araştırmalarda uyulacak kurallar 1964 Helsinki 

bildirgesi ile ortaya konulmuş ve İyi Klinik uygulamalar (GCP=Good Clinical 

practice) kılavuzu ile de koruma altına alınmıştır. Daha sonraki yıllarda tüm 

dünyada ve ülkemizde bu konu üzerindeki çalışmalar artmış ülkemizde ilk kez 

1993 yılında İlaç araştırmaları hakkında yönetmelik yayınlanmıştır. Bu 

yönetmeliğe göre hem tıp fakültesi hem de eğitim hastanelerinde yerel etik 

kurullar ve Sağlık bakanlığı bünyesinde Merkezi Etik kurul oluşturulmuştur. 

28

Daha sonra ise 2005 yılında yenilenen Türk Ceza yasasında 90. madde ile 

insan üzerindeki araştırmaların hiç birisinin etik kurul kararı alınmaksızın 

yapılamayacağı ve yapılır ise 1 ila 3 yıl arasında hapis ile cezalandırılacağı 

belirtilmiştir. 

İnsan üzerinde deney 

MADDE 90. 

(1) İnsan üzerinde bilimsel bir deney yapan kişi, bir yıldan üç yıla kadar 

hapis cezası ile cezalandırılır. 

(2) İnsan üzerinde yapılan rızaya dayalı bilimsel deneyin ceza 

sorumluluğunu gerektirmemesi için; 

a) Deneyle ilgili olarak yetkili kurul veya makamlardan gerekli iznin alınmış 

olması, 

b) Deneyin öncelikle insan dışı deney ortamında veya yeterli sayıda 

hayvan üzerinde yapılmış olması, 

c) İnsan dışı deney ortamında veya hayvanlar üzerinde yapılan deneyler 

sonucunda ulaşılan bilimsel verilerin, varılmak istenen hedefe ulaşmak 

açısından bunların insan üzerinde de yapılmasını gerekli kılması, 

d) Deneyin, insan sağlığı üzerinde öngörülebilir zararlı ve kalıcı bir etki 

bırakmaması, 

e) Deney sırasında kişiye insan onuruyla bağdaşmayacak ölçüde acı verici 

yöntemlerin uygulanmaması, 

f) Deneyle varılmak istenen amacın, bunun kişiye yüklediği külfete ve 

kişinin sağlığı üzerindeki tehlikeye göre daha ağır basması, 

g) Deneyin mahiyet ve sonuçları hakkında yeterli bilgilendirmeye dayalı 

olarak açıklanan rızanın yazılı olması ve herhangi bir menfaat teminine bağlı 

bulunmaması, gerekir. 

İnsan üzerinde yapılan araştırmalar iki ana başlık altında incelenmektedir: 

a- İnsanlar üzerinde yürütülen ilaç araştırmaları 

b- İnsanlar üzerinde yürütülen ilaç dışı araştırmalar 

Tüm bu araştırmalarda uyulması gereken en önemli ana kural hastadan 

elde edilen bilgilerin gizliliği ve çalışmada yer alan kişiye zarar verilmemesidir. 

Araştırma etiğinde uyulması gereken ana ilkeler aşağıda sıralanmıştır: 

1- Kişiye saygı 

2- Yararlılık (Öncelikle kişinin yararı, bunu izleyerek ise toplumun ve 

insanlığın yararı) 

3- Kötü davranmama 

4- Adalet 

29

5- Dürüstlük ve bütünlük 

Bunların ön planda tutulması ile birlikte çalışmadan elde edilecek 

verilerin gizliliği ön planda tutularak çalışmada yer alan kişilerden mutlaka 

aydınlatılmış ve bilgilendirilmiş onam alınmalıdır. Onam alınırken, çalışmaya 

katılan kişi, araştırmacı ve bir tanık onam sırasında bir arada bulunmalı ve 

belge ortak imzalanmalıdır. Eğer çalışmaya katılan kişi çocuk ya da zekâ 

açısından kısıtlı ise onam imzası vasisi tarafından da imzalanmalıdır. Onam 

belgesinde çalışmanın içeriği ve gidişi ile ilgili bilgiler ayrıntılı olarak 

verilmelidir. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir; Onam belgesinde: 

1- Araştırmanın amacı, yapısı ve süresi, 

2- Araştırma kapsamında yapılacak işlemlerin doğru bir şekilde 

açıklanması 

3- Çalışmadan beklenen bilimsel yararlar, 

4- Araştırmanın verebileceği sıkıntı ve kısıtlamalar, 

5- Çalışmada oluşabilecek olası riskler, 

6- Deneğe zarar verebilecek işlemlerin alternatifi, 

7- Çalışmaya alınacak kişinin çalışmaya katılmada, katılmamada ve 

araştırmanın herhangi bir aşamasında onamını geri çekmede özgür 

olduğu, 

8- Araştırmaya katılmamanın ya da çekilmenin hekim açısından bir 

önyargı oluşturmayacağı açıkça belirtilmelidir. 

Araştırmalarda özellikle Helsinki Bildirgesi ile koruma altına alınan 

bilimsel zorunluluklar ise aşağıda sıralanmıştır (Ek 1): 

1- Araştırma, bilimsel kurallara uygun olarak insanlarda denenmeden 

önce laboratuar ve hayvan deneyleri ile sınanmış olmalıdır. 

2- Araştırma konu ile ilgili uzmanlığı olan kişilerce yürütülmelidir. 

3- Hedeflenen amaç ile deneğin karşılaşacağı risk dengelenmiş olmalı ve 

deneğe gösterilecek özen bilime ve topluma gösterilecek özenden 

büyük olmalıdır. 

4- Araştırma, deneğin gizliğine saygı gösterilmesini ve bütünlüğünün 

korunması hakkını korumalıdır. 

5- Araştırmacı, araştırmanın zararlarının yararlarından fazla olduğunu 

fark ettiği anda araştırmayı sonlandırmalıdır. 

6- Araştırmanın yayınlanmasında doğru sonuçlar verilmelidir. 

7- İnsanlar üzerinde yapılacak her araştırma bağımsız bir kurulun 

onayına sunulmalıdır. 

Yapılacak olan ilaç dışı klinik araştırmalarda hazırlanan başvuru 

dosyalarında mutlaka sorumlu yürütücü tarafından hazırlanmış ve çalışmanın 

özetini ve esinlenilen kaynakları içeren yapılandırılmış öngörücü özet 

30

ulunmalıdır. Ayrıca, araştırıcıların hasta hakları yönetmeliği’ne ve iyi klinik 

uygulamaları ve iyi Laboratuar Uygulamaları Kılavuzlarına uyacaklarını belirtir 

imzaladıkları taahhüt belgeleri, Hasta ya da sağlıklı deneklerde planlanan 

araştırma sırasında deneklerde doğabilecek hukuki ve mali riskleri araştırmayı 

yürüten araştırıcının yüklendiğini belirtir imzalanmış belge de bulunmalıdır. 

Araştırmanın Bütçesi 

Araştırmanın bütçe formunda, giderler ayrı ayrı belirtilmeli ve kaynakları 

açık şekilde gösterilmeli ve araştırmayı destekleyen kaynak veya kuruluş 

bulunuyorsa bu desteği sağladığını belirtir yükümlülük belgesi bütçe formuna 

eklenmelidir. Üniversite Araştırma Fonunca desteklenen ya da belli 

kuruluşlarca karşılıksız olarak giderlerine katkıda bulanan araştırma 

projelerinin bütçe formunda bu durum açıkça belirtilmelidir. Bu projelerin 

bütçelerinden proje yürütücüsü ve yardımcılarına herhangi bir biçimde ödeme 

yapılamaz. Araştırma giderleri her hangi bir biçimde hastaya, ailesine, 

Fakülteye ya da Bağ-Kur, SSK, Emekli Sandığı gibi sağlık güvenlik 

kuruluşlarından birine yüklenemez. Araştırmanın gerçekleşmesi için belli bir 

bütçe gerekmiyorsa, ‘araştırmanın bütçesi yoktur” ifadesi bütçe formunda 

açıkça belirtilmelidir. 

Araştırmanın bitimi durumunda çalışma tam makale şeklinde yazılırken, gereç 

ve yöntemler bölümünde çalışma için gerekli iznin yerel etik kuruldan alındığı 

mutlaka belirtilmelidir. 

İlaç araştırmaları 

İnsanlarda görülen birçok hastalığın tedavisinde kullanılan ilaçların 

bulunması, elde edilmesi ve güvenli bir kullanım şekline dönüşmesi uzun bir 

süreci almaktadır. Doğal ya da sentetik yollar ile edilen kimyasal maddelerin 

ilaç şeklini almadan önce preklinik değerlendirmeleri yapılmaktadır. Bu 

değerlendirmeler başlangıçta deney hayvanları üzerinde yürütülmektedir. 

Daha sonra organ modellerinde de denenen ilaç adayı kimyasal maddelerin 

hayvanlar üzerinde akut ve kronik toksisite deneyleri yapılmakta ve bu süreç 

çoğunlukla 3–4 yıllık uzun bir süreyi almaktadır. Deney hayvanları üzerinde 

gerekli kullanımı tamamlanan kimyasal madde ilaç halini almış olup toplam 4 

faz halinde ilacın güvenilirlik, biyoyararlanımı ve tedavi edici dozları bulunup 

kullanıma ruhsatlı ilaç olarak sokulur. İlaç araştırmalarındaki değerlendirme 

fazları aşağıda özetlenmiştir: 

— Faz I: Sağlıklı gönüllüler üzerinde güvenlik ve toksisite 

yönünden uygun doz aralığının bulunduğu, ana amacın 

güvenilirlik olduğu ilaç çalışma fazıdır. İlaç hiçbir zaman hasta 

kişiler üzerinde kullanılmaz. İnsanlarda ortaya çıkacak etkileri 

görmek amacı ile doz aşamalı olarak arttırılır. Bu dönemde 

özellikle Faz II çalışmalar için ortalama doz hesaplanır. 

Ortalama 20–80 kişide bu çalışmanın yapılması yeterlidir. 

Nadiren, özellikle de onkolojik ilaçlarda hasta gönüllüler 

üzerinde Faz I çalışma yürütülebilir. 

31

— Faz II: Hedef hasta grubunda ilacın tedavi edici etkinliğini, 

güvenilir doz aralığını, yan etki profilini ve güvenliğini belirlemek 

için erken Faz IIa çalışmalar yapılır. Bu fazdaki ana amaç ilacın 

etkinlik ve güvenilirliğinin değerlendirilmesidir. Faz II 

çalışmaların kontrollü, çift kör ve randomize çalışmaya 

dönüşmesi ile geç Faz IIb çalışmalar ortaya çıkar. Faz II 

çalışmalarda çalışmaya mutlaka bir klinik farmakologda 

katılmalıdır. Faz II çalışmalar ortalama 100–300 hastada 

yürütülür. 

— Faz III: Faz I ve II’ de olumlu bulunan ilacın, ruhsatı alınana 

kadar olabildiğince geniş hasta grubunda ilacın etkinliğinin ve 

yan etkilerinin değerlendirilmesidir. Faz III çalışmalar ortalama 

2000–3000 hasta üzerinde çok merkezli ve çok uluslu 

çalışmalar şeklinde yürütülür. Ana amaç etkinliğin kanıtlanması 

ve ilaç yan etkilerinin gösterilmesidir. Bu aşamada ilaç etkinlik 

ve güvenilirlik açısından diğer tedavi edici ilaçlarla da 

karşılaştırılabilir. Faz 3b aşama ise ilacın ruhsat başvurusundan 

sonra ama onaydan önceki dönemde yapılan ilaç etkinlik 

değerlendirmeleridir. 

— Faz IV: Ruhsat almış ve kullanıma girmiş bir ilaçla yapılan geniş 

çaplı pazarlama ve gözetim çalışmalarıdır. Burada ilacın etkinliği 

geniş çaplı hasta gruplarında sınanır. Aynı zamanda burada ilaç 

yan etkilerinin belirlenmesi de amaçlanır. Bu çalışmalar ile farklı 

endikasyonlardaki ilaç kullanımları da belirlenir. Ama belirtilen 

endikasyon dışı ilaç kullanımları Faz III çalışma olarak 

değerlendirilir. Faz IV çalışmalardaki en önemli sorun ise gerçek 

çalışmalardan tohumlama çalışmalarının ayırt edilmesidir. 

İlaç araştırmalarının tümünde de hastalardan ayrıntılı ve günlük dilde 

yazılmış olan bir bilgilendirilmiş onam alınmalıdır. Onam ile birlikte ilaç 

çalışmalarında yer alan tüm hastalar sigorta şirketlerince oluşabilecek ilaç yan 

etkilerine karşı sigortalanmalıdır. 

İlaç araştırmalarındaki en büyük sorunu çalışmanın bütçesi 

oluşturmaktadır. Çalışmada kullanılan tüm ilaçlar çalışmayı destekleyen 

kurum tarafından hastalara sağlanmalıdır. Hastaların izleminde gerekli olan 

klinik ve laboratuar incelemeler yine destekleyici tarafından karşılanmalı fakat 

hastalara ek bir ödeme yapılmamalıdır. Araştırıcılara yapılacak olan 

destekleyici ödemeleri ise yine hastane döner sermayeleri aracılığı ile 

yapılmalıdır. Bu yolla ortaya çıkabilecek olan tüm olumsuz spekülasyonların 

önüne geçmekte olasıdır. 

Yayın etiği 

32

Bilimsel araştırmasını yukarıdaki etik kurallara bağlılıkla gerçekleştiren 

bilim insanı verilerin yorumlanması ve yazıya dökülmesi sırasında da etik 

kurallara bağlılığını sürdürmelidir. Çalışma sırasında saptanan veriler 

araştırıcıların öngördükleri ile uyuşmasa bile araştırıcı bulunan tüm bulguları 

tam bir dürüstlükle ortaya koymalıdır. Yazının yazılması sırasında çalışmaya 

katkı sunmayan kişilerin yazar listesine konulması öncelikle önlenmeli ve 

yazar listesine yalnızca katkı sunan kişiler eklenmelidir. Bilimsel 

araştırmalarda ve yazım aşamasında yapılabilecek olan etik dışı davranışların 

tümü Türkiye Bilimler Akademisi tarafından 2002 yılında yayınlan bir çalışma 

ile ortaya konulmuştur: 

— Disiplinsiz (Dikkatsiz veya özensiz) araştırma: Gerekli özen ve 

dikkat gösterilmeden düzenlenen, yürütülen ya da kaleme 

alınan çalışma 

— Yinelenen yayın (Duplication): Aynı bilimsel araştırmanın birden 

çok dergiye gönderilmesi durumu 

— Sahtecilik, saptırma veya aldatmaca (Falsification): Bilimsel 

verilerin istemli olarak her aşamada değiştirilmesi durumu. 

— Uydurmacılık (Fabrication): Yapılmayan bir araştırmayı masa 

başında yapılmış gibi göstermek ve/veya yapılmayan bir 

araştırmaya dayandırarak sahte bulgular ortaya koymak 

durumu. 

— Aşırmacılık (Plagiarism): Başkalarına ait olan araştırma 

verilerinin ve eserlerin kaynak bildirilmeden kendi araştırma 

verileri imiş gibi yayınlanma durumu. 

— Dilimleme (Salami slicing): Bir araştırmanın sonuçlarını, 

araştırmanın bütünlüğünü ve niteliğini bozmadan tek bir makale 

olarak yayınlamak olanaklı iken parçalara ayırarak iki veya daha 

çok sayıda yayın haline getirmek durumu. 

— Çıkar çatışması (conflict of interest): Mesleki sorumluluk ile 

resmi görevlerin ya da yazarlar ile editör ya da herhangi bir 

endüstriyel kuruluş arasında oluşan çıkar çatışmalarının 

belirtilmesi zorunludur. 

Bilim insanı araştırmasını yayınlarken oluşabilecek tüm bu etik 

ihlallerden özenle kaçınmalıdır. 

Sonuç olarak, etik kurallara şaşmaz bağlılıkla gerçekleştirilen tıp 

araştırmaları ile yüzyıllardan beri süregelen insanlığın gerçeğe ulaşma ve 

doğru bilgiyi bulma çabası artan bir ivme ile sürecek ve belki de doğanın yok 

olması değil insanlaşması süreci tamamlanabilecektir. 

33

Kaynaklar 

1- Çobanoğlu N. Tıp Etiği. İlke Yayınevi, 2007 

2- Ertekin C, Berker N, Tolun A, Ülkü D. Bilimsel araştırmada etik ve sorunları. TÜBA 

yayınları, 2002 

3- Hemminki E. Research ethic committees: Agents of research policy? Health Research 

Policy and Systems 2005, 3:6 

4- Kasapçopur Ö. Bilimsel araştırma ve yayın etiği. Cerrahpaşa Tıp Dergisi, 2007, 38:161-165 

5- Kasapçopur Ö. Araştırmalar ve etik. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi. Sürekli Tıp Eğitimi Kitapları, 

2005 

6- Medical research council. MRC Ethics Guide: Medical research involving children, 2004, 1- 

27 

7- Medical research council. Medical Research Council position statement on research 

regulation and ethics, 2004, 1-12 

8- Sweet DG, Halliday HL. Applications to a research ethics committee. Current Paediatrics, 

2004, 14:495–500 

9- Ülman YI. Bilimsel yayın etiği (Örneklerle bilimsel yanıltma türleri). Cerrahpaşa Tıp 

Fakültesi, Sürekli Tıp Eğitimi etkinlikleri Araştırmalar ve etik dizisi, 2006, 49–62 

10- Yazıcı H: Üniversitede özgün bilim üretimi, “Dünya’da ve Türkiye’de Bilim, Etik ve 

Üniversite” kitabında s.85, TÜBA Yayınları No.1, Ankara (1994) ve ANKEM Derg., 1994, 

8:352–4 

34

Bilimsel Veri Tabanları ve Literatür Tarama 

Doç. Dr. Özlem Serpil ÇAKMAKKAYA 

İÜ. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Eğitimi Anabilim Dalı 

Bilişim teknolojilerindeki ilerlemeler ve internet aracılığıyla ulaşılan bilgininin 

her geçen gün artması akademisyenleri bilgisayar teknolojilerini ve güncel veri 

tabanlarını yakından takip etmeye zorlamaktadır. İnternet üzerinden ulaşılan bilginin 

çok hızlı ve belki de kontrolsüz artışı tüm bilim dalları için güvenilir bilgi kaynaklarının 

seçilmesini gerektirmektedir. Bu seçicilik özellikle kanıta dayalı tıp uygulamalarında 

ve genç akademisyenlere kanıta dayalı tıbbın (Şekil 1) öğretilmesinde güvenilirliği 

kanıtlanmış bilgiye ve veri tabanlarına ulaşmak açısından önem taşımaktadır. 

Sacett ve arkadaşları kanıta dayalı tıp kavramını hekimlerin, hastalarla ilgili 

tıbbi kararlar verirken klinik tecrübelerinin yanı sıra bilimsel kanıtı da dürüst, açık ve 

mantıklı şekilde kullanmaları olarak tanımlamışlardır (Sackett ve ark., 1996). Bu 

durumda hekimlerin yıllar içinde kazandıkları klinik bilgi ve tecrübelerine ek olarak 

bilimsel kanıta ulaşma, eleştirel olarak değerlendirme ve sağlam bilimsel kanıtları 

kendi pratiklerine aktarabilme yeteneklerine de sahip olmaları gerekir (Akobeng, 

2005). 

Şekil 1. Kanıta Dayalı Tıp 

Ancak güvenilir bilimsel kanıta ulaşmak her gün tıp literatürüne onlarca yeni 

makalenin girdiği günümüzde çok da kolay olmamaktadır. Biyomedikal veri 

tabanlarının çokluğu kullanıcıları şaşırtmakta ve hangisinin daha güvenilir olduğunu 

bilememek ya da etkin arama yapma yöntemleri konusundaki tecrübe eksikliği zaman 

kayıplarına neden olabilmektedir. Hekimlerin uluslararası alanda kabul görmüş belli 

35

aşlı veri tabanlarını tanımaları ve bu veri tabanlarında etkin arama yöntemlerini 

kullanmalarıbu zaman kayıplarını engelleyecektir. 

Şekil 2. Veri tabanlarının hiyerarşik organizasyonu 

Şekil 2 de veri tabanlarının hiyerarşik olarak organizasyonu görülmektedir. Bu 

piramitte yukarıya doğru çıktıkça bilgiler daha çok eleştirel olarak değerlendirilip ve 

hazır hale getirilmektedir. En alt basamakta yer alan orijinal çalışma makalelerini 

PubMed, Embase gibi veri tabanlarında bulmak mümkünken, daha üst basamaklarda 

yer alan sentezler basamağı Cochrane gibi sistematik derleme ve meta-analizleri 

yayımlayan veri tabanlarını içermektedir. Bu sentezlerin özetlerine ise The Database 

of Abstracts of Reviews of Effects (DARE) gibi veri tabanlarından ulaşılabilir. En 

üstbasamağın bir altında özetler kısmı yer almaktadır. Bu basamak için verilecek en 

uygun örnek Up to Date veri tabanıdır. Tıp dünyasında kullanımı her geçen gün artan 

bu veri tabanı hekimlere teşhis ve tedavi konularında pratik bilgiler sunmaktadır. En 

üst basamak ise hastanın verilerinden yola çıkarak bilgisayar destekli olarak karar 

verilmesine olanak sağlayan sistemler bölümüdür. Sistemler henüz istenilen seviyeye 

erişmemiş ancak geliştirme çalışmaları devam etmektedir. 

Günümüzde Cochrane Birliği ve Cochrane kütüphanesi kanıta dayalı tıbbın en 

önemli kalelerinden birisi olarak görüldüğü için tıbbi veri tabanlarının tanıtımına 

Cochrane Kütüphanesi ile başlamak istiyorum. 

Cochrane Birliği (“Collaboration”) ve Cochrane Kütüphanesi 

Cochrane Birliği 1993 yılında ünlü epidemiyolog Archie Cochrane önderliğinde 

kurulan ve kar amacı gütmeyen uluslararası bir kuruluştur. Cochrane birliği 

kuruluşundan iki yıl sonra Cochrane Kütüphanesi olarak isimlendirilen ana veri 

tabanlarını oluşturmuştur (www.cochrane.org). Cochrane Kütüphanesi günümüzde 

kanıta dayalı tıbbın en önemli kaynaklarından biri olarak gösterilmektedir. Bu veri 

tabanı temel olarak 3 alt bölüme ayr›lmaktadır: 

“The Cochrane Database of Systematic Reviews” 

“The Cochrane Central Register of Controlled Trials (CENTRAL)” 

“The Cochrane Methodology Register (Methodology Register)” 

Bunlar içerisinde özellikle “The Cochrane Database of Systematic Reviews” 

isimli veri tabanı, yayımladığı tıbbi tedavi ve müdahalelerin etkinliğini inceleyen 

36

sistematik derlemeler aracılığı ile kanıta dayalı tıbba hizmet etmektedir. Günümüzde 

randomize kontrollü çalışmaların sentezleri yapılan sistematik derleme ve metaanalizler 

kanıt değeri en yüksek olan bilimsel çalışmalar olarak kabul edilmekte ve 

kanıta dayalı tıp piramidinin en üst basamağında yer almaktadır (Şekil 3). Cochrane 

Kütüphanesi kanıt değeri bu kadar yüksek olan çalışmaları desteklemesi ve 

yayımlaması bu veri tabanının neden önemli bir kaynak haline geldiğini 

açıklamaktadır. 

Cochrane Kütüphanesi önderliğinde sistematik derlemelerin hazırlanması çok 

titiz bir süreci gerektirir. Herhangi bir konu hakkında derleme hazırlamak isteyen 

yazarlar öncelikle akıllarındaki araştırma sorusunu Cochrane Birliğine iletirler, eğer 

daha önce benzeri bir soru sorulmadı ise bu soru Cochrane’in ilgili bölümlerinde 

çalışan araştırmacıların da yardımıyla geliştirilir ve derleme hazırlanmadan önce 

konuyla ilgili protokol yayımlanır. Bu protokol metodolojik olarak en ince ayrıntısına 

kadar incelenir ve sonrasında yazarlara geliştirdikleri araştırma sorusunun cevabını 

veren sistematik derlemeyi hazırlamak için 2 yıl süre tanınır. Sistematik derlemeler 

Cochrane Kütüphanesinde yayımlandıktan sonra belirli aralıklarla güncellenmektedir 

ve bir derleme güncellendiğinde eski versiyonu yayından kaldırılmaktadır. 

Şekil 3. Kanıta Dayalı Tıp Piramidi 

Web of Knowledge 

Web of Knowledge veri tabanı Bilimsel Bilgi Enstitüsünün (Institute for 

Scientific Information, ISI) temel veri tabanıdır (http://wokinfo.com). ISI 1958 yılında 

Dr. Eugene Garfield tarafından kurulmuştur ve 1963 yılında “Science Citation Index” 

(SCI) yayımlanmıştır. 

37

Tıp alanı ilgili olan en önemli indekslerden ikisi olan SCI ve SCI-expanded 

indeksleri Web of Knowledge kapsamında yer almaktadır. SCI’de SCI-expanded 

indeksine göre daha yüksek etki faktörlü dergiler bulunmaktadır. 

SCI'de bulunan dergi sayısı 2016 yılı itibariyle 3.746’dır. SCI-e indeksinde ise 

8859 dergi yer almaktadır. ISI’in temel veri tabanı olan Web of Knowledge 3 alt veri 

tabanına ayrılır. Bunlar sırası ile: “Web of Science”, “Biosis Citation Index” ve 

“Chinese Citation Index”dir. “Web of Science” uluslararası bilimsel atıf veri tabanıdır. 

Bu veri tabanı akademisyenlere atıf raporunun çıkarılması, h-indeksinin 

hesaplanması ve dergilere ait etki faktörlerinin gösterilmesi gibi kolaylıklar 

sağlamaktadır. Yıllık olarak açıklanan dergi atıf raporlarında Web of Science’da yer 

alan dergilerin etki faktörleri açıklanır. Etki faktörü; bir dergide iki yılda yayımlanan 

makalelere bu iki yılı takip eden yılda yapılan atıf sayısının iki yıllık toplam makale 

sayısına bölünmesi ile hesaplanır. İki bin on beş yılı verilerine göre SCI’de en yüksek 

etki faktörüne sahip olan dergi 144.8 puan ile “Cancer Journal for Clinicians” dir. Bu 

dergiyi ikinci sırada 55.8 etki faktörü ile “New England Journal of Medicine” izler. 

Medline ve PubMed 

Medline Birleşik Devletler Ulusal Tıp Kütüphanesi tarafından oluşturulan 

dünyanın en geniş kapsamlı ve en sık başvurulan biyomedikal veri tabanıdır 

(www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed). Medline kapsamında 5.500 adet dergi ve 18 

milyonun üstünde makale bulunmaktadır. Medline’a ulaşım PubMed arama motoru 

aracılığı ile çevrimiçi olarak gerçekleşmektedir. PubMed arama motoru ile Medline’da 

mevcut olan tüm dergi ve makalelere ulaşmak mümkündür. Bu kadar geniş kapsamlı 

bir veri tabanında arama yapmak bazı arama tekniklerinin bilinmesini 

gerektirmektedir. Aksi taktirde, sadece anahtar kelimeler sıralanarak yapılan 

aramalarda aranılan konuyla çok da ilgili olmayan uzun makale listeleri elde 

edilecektir. Birçok ülkede internet ulaşımının kolaylıkla sağlandığı hastanelerde bile 

sağlık personelinin biyomedikal veri tabanlarında etkin arama yapamadıkları, konu ile 

ilgili olarak gereğinden çok fazla ya da çok az sayıda makaleye ulaştıkları 

görülmüştür (Rosenberg ve ark., 1998). Bu nedenle dünyanın çeşitli üniversite ve tıp 

fakültelerinde, sağlık çalışlanları ve araştırmacılar için veri tabanlarında etkin arama 

tekniklerinin öğretildiği kurslar düzenlenmektedir. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nde de 

Tıp Eğitimi Anabilim Dalı’nın düzenlediği kurslarla tıp fakültesi öğrencilerine bu 

eğitimler verilmektedir. 

PubMed’de etkin literatür taraması yapmak isteyen bir kullanıcının Boolean 

mantığı ve operatörleri hakkında bilgi sahibi olması ve bunları kullanarak arama 

stratejileri geliştirmesi gerekir. Boolean mantığı 19. yüzyılda ünlü matematikçi George 

Boole tarafından geliştirilmiştir ve günümüzde arama motorları bu mantık sistemini 

kullanarak arama yapmaktadırlar (Bundy, 2010). Boolean operatörleri AND, OR ve 

NOT bağlaçlarından oluşur. Bu bağlaçlar arama için kullandığımız anahtar kelimeleri 

birbirleri ile ilişkilendirmemizi sağlarlar. PubMed’de yapılan aramalarda anahtar 

kelimeler küçük harflerle, AND, OR ve NOT bağlaçları büyük harflerle yazılmalıdır. 

PubMed’de etkin arama yapabilmek için karşılaşılan klinik durumun PICO 

formatına göre soru haline getirilmesi ve anahtar kelimelerin bu soruya uygun olarak 

seçilmesi gerekir. PICO İngilizce olarak: Patient (Hasta/popülasyon), Intervention 

(Müdahale/tedavi) , Comparison (Karşılaştırma) ve Outcome (Sonuç) kelimelerinin 

baş harflerinin bir araya gelmesi ile oluşur. PubMed’de tarama stratejisi geliştirirken 

38

her 4 bileşenden de anahtar kelime seçilip Boolean operatörleri ile bağlanırsa 

aranılan soru ile en yakından alakalı makalelere ulaşılabilir. 

PubMed’in önemli özelliklerinden birisi de “Medical Subject Headings” ya da 

kısaca MeSH veri tabanı olarak isimlendirilen, makaleleri tıbbi ana konu başlıklarına 

göre dizinleyen bir indeks sistemine ulaşımı sağlamasıdır. MeSH veri tabanında 

yapılan taramalarda anahtar kelimelerin ana konu olarak geçtiği makalelere 

dolayısıyla konu ile daha yakından ilişkili makalelere ulaşılacaktır. 

NCBI hesabı PubMed veri tabanının kullanıcılara sunduğu diğer bir kullanım 

kolaylığıdır. Bu hesap yapılan aramalara ait stratejilerin kayıt edilmesini, arama 

sonuçlarına saklanmasını ve arama sonuçlarına eklenen yeni makalelerden 

kullanıcıların e-mail alarmı ile belirli aralıklarla haberdar edilmesini sağlar. 

Scopus 

Scopus 2004 yılında kullanıma açılan geniş kapsamlı bir veri tabanıdır 

(www.scopus.com). Avrupa kaynaklıdır. Arama, arama stratejilerinin kaydedilmesi, 

arama sonuçlarına yeni eklenen makalelerden kullanıcının e-mail alarmı ile haberdar 

edilmesi özelliklerine sahiptir. Scopus araştırmacılara atıflarını takip etme ve h- 

indekslerini hesaplama olanağı sunmaktadır. 

Embase 

Embase (ExcerptaMedica) veri tabanı çok geniş bir veri tabanıdır 

(www.embase.com). İngilizce dilinde olmayan fazla sayıda dergi içermektedir (Peh ve 

Ng, 2010). Bu nedenle özellikle sistematik derleme çalışmalarında İngilizce olmayan 

literatüre ulaşmak açısından taranması önemlidir. Ulaşım kurumsal ya da bireysel 

üyelik gerektirmektedir. 

Sonuç 

Uzun yıllardır tıbbi bilgiye ulaşmada temel kaynaklar kitaplar ve alanında 

geçerliliği kanıtlanmış tıbbi dergiler olmuştur. Bilgisayar ve internet teknolojilerindeki 

ilerlemeler sonucunda birçok biyomedikal veri tabanı kullanıma girmiş ve çoğu zaman 

araştırmacılar tarafından bilgiye hızlı ulaşmak amacıyla tercih edilir olmuşlardır. 

Ancak bu veri tabanlarının çokluğu ve içeriklerinin genişliği nedeniyle ulaşılmak 

istenen bilginin diğerleri arasından seçilmesi ciddi zaman kayıplarına neden 

olmaktadır. Araştırmacıların güvenirliği kanıtlanmış veri tabanlarını yakından 

tanımaları ve bu veri tabanlarında etkin arama yapabilmek için gereken bazı teknikleri 

bilmeleri zaman kazandırıcı olacaktır. 

39

Kaynaklar 

1. Akobeng, A. K.: Principles of evidence based medicine. Archives of Disease in Childhood, 2005, 

90(8):837-840. 

2. Bundy, A.: Arguments about propositions. In: Budy, A (Ed). The computer modelling of 

mathematical reasoning (Digital edition, pp 13-52). Edinburgh: The University of Edinburgh, 

Informatics Forum, 2010 

3. Peh, WCG., and Ng, KH.: Effective medical writing. Singapore Medical Journal, 2010, 51(1):10-14 

4. Rosenberg, W. M., Deeks, J., Lusher, A., Snowball, R., Dooley, G., and Sackett, D.: Improving 

searching skills and evidence retrieval. Journal of the Royal College of Physicians of London, 1998, 

32(6):557 

5. Sackett, D. L., Rosenberg, W., Gray, J., Haynes, R. B., and Richardson,W. S. Evidence based 

medicine: what it is and what it isn't. British Medical Journal, 1996, 312(7023):71-72 

40

İletişim 

Prof. Dr. Ahmet ERÖZENCİ 

İÜ. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Üroloji Anabilim Dalı 

Bir senaryoyla başlayalım: 

Yıllardan beri varlığını demirbaş olarak gördüğümüz arkadaşımızın, 

aileden birinin, bir yakın dostun veya sadece adını bildiğimiz komşunun, iş 

yerindeki meslektaşımızın hasta olduğunu öğreniriz günün birinde. O kişi 

daha evvelden de hasta olmuştur: nezle olmuştur, grip olmuştur, akciğer 

enfeksiyonu geçirmiştir – ama bu kez hastalığı bize bildiren kişi, onun “hasta” 

olduğunu kısık sesle söylüyordur, sesinde gizemli bir tonlama vardır. O kadar 

gizemlidir ki bu tonlama, elimizde olmadan hastalığın ne olduğunu sorarız, 

korku ve merakla. Yanıt daha kısık bir sesle gelir: “Kanser.” 

İşte bunu öğrendiğimiz anda elindeki değerli tası kırmış ve içindekileri 

yere düşürmüş rolü yapması gereken kişinin kimliğine bürünürüz. Bu, ne 

yapılması gerektiğini bilmeme konumudur. Söylenen sözler klasik ve bir o 

kadar da yapaydır: 

“Nasıl yani?” 

Mantıklı düşünüldüğünde yanıtı olmayan bir sorudur bu. Sorulan, nasıl 

kanser olunduğu mudur, o kişinin nasıl kanser olduğu mudur, kanserin neden 

olduğu mudur, o kişinin neden kanser olduğu mudur, yoksa, “Hayır, o kanser 

olamaz, doğru değil söylediğin,” yargısının kısaltılmış hali midir? 

Veya, “Yapma yahu, ciddi misin?” sorusu. Burada yine o kişinin kanser 

olduğuna inanmazlık vardır. Ama sorunun yapısına gramer kuralları açısından 

bakıldığında, haberi veren kişiye inanmazlık olduğu ortaya çıkar. Yine mantıklı 

düşünülürse, tabii ki ciddi olacaktır, konuşulan dalga geçilecek veya yalan 

söylenecek bir konu değildir ki. 

Belki de bu durumda sorulacak en akılcı soru, “Kendisinin haberi var 

mı?” sorusudur. Yine ve bir kez daha mantıklı düşünüldüğünde, kişinin 

hastalığından ilk olarak kendisinin haberdar olması beklenir. Ama ülkemizde 

maalesef – çoğu konuda olduğu gibi- kanser konusunda da o denli yapaylık, 

rol yapma ve ileride göreceğimiz gibi, bunlar nedeniyle paylaşmaktan kaçma 

vardır ki, haberi alan kişinin, hastanın hastalığından haberi olduğunu 

doğrulamak istemesi doğal karşılanmalıdır. 

Aslında hastanın hastalığını bilmesinin, haberi alan kişiyi nasıl 

etkileyeceğini de öngörmek bir yerde çok güçtür. Dostum dediğiniz birinin 

kanser olduğu ama kendisinin bunu bilmediği haberini aldığınızı düşünün. 

Karşılaştığınızda, onun “kanser” olduğu bilgisi altında ezilecek, doğal 

davranmakta güçlük çekeceksiniz. Aksi olursa, yani haberi varsa, bu sefer 

41

klasik “Geçmiş olsun, nasılsın?” veya “Nasıl oldu?” veya “Çok üzüldüm,” 

dışında ne denebilir ki? Hasta, “İyiyim,” derse ne diyebiliriz, çok kötü olduğunu 

söylerse ne dememiz gerekir? 

Kaldı ki, iyilik veya kötülük hallerinin tanımı nedir? İyi olmak, kişinin 

gücünün yerinde olması, bankaya yürüyerek gidebilmesi, hoşlandığı fiziksel 

aktiviteleri yapabilmesi midir, yoksa kafa ve ruh sağlığının yerinde olması mı? 

Kötü olmak çok ağrısı olmak mıdır; kanserin adı, bilinmezliği, geleceği 

öngörememek kaygılarıyla kendini iyi hissetmemek mi? Hasta muhakkak 

üzülmüştür, ama bizim üzüntümüzle onun üzüntüsü aynı içerikte midir? 

Hastayla hastalığını, şikayetlerini, tanı konana kadar gittiği doktorlarda 

olanları, yapılan tetkikleri ve nihayet olayın adının nasıl konduğunu mu 

konuşmak gerekir yoksa hiçbir şey yokmuş gibi davranarak havadan sudan 

mı konu açmalı? 

“Nasıl oldu?” sorusuyla öğrenmeyi hedeflediğimiz, kişisel merakımızı 

gidermek, detayları öğrenmek ve olayı başkalarına naklederken salt, “O 

kanser,” demek yerine ayrıcalıklı bilgiye sahip olduğumuzu, dolayısıyla 

naklettiğimiz kişiden daha üstün olduğumuzu ortaya çıkartacak bir bilinçaltı 

suali midir, yoksa söyleyecek söz bulamadığımız için sorduğumuz ve yanıtını 

dinlemediğimiz bir basit soru mu? 

Görüldüğü gibi, hastalık denilen bir bilinmez sadece hastayı değil, onun 

çevresinde olan kişileri de etkiler. Etkileşim, hastaya olan yakınlığımıza göre 

değişir. Hasta uzaktan tanıdığımız biriyse, ilgi ve etkilenmemiz sadece sözel 

bazda kalır. Aileden biriyse tanının öğrenildiği gün itibariyle gündemi tümüyle 

işgal eden, çaresizliğin, bilinmezliğin, üzüntünün dışa vurumu olan 

gözyaşlarıyla devam eder. Aslında yakınlarımızın hastalığında değişik 

dışavurumlarla ortaya çıkan reaksiyonların ortak bir paydası vardır: hasta olan 

kişiye ulaşamamak. O ayrı bir boyuttadır artık, hastadır. Daha da ötesi 

“kanserdir.” 

Şimdiye kadar kimseye kötülük etmemiş bu kişinin nasıl olup da kanser 

olduğunu düşünmeye, kendimizle tartışmaya başlarız. Konunun uzmanı 

olmamamız nedeniyle hiçbir zaman bilmediğimiz ama kulaktan duyduğumuz, 

saçların dökülmesine, bulantılara, kusmalara, kilo kaybına, kimi zaman organ 

kaybına yol açacak o “vahşi” kanser tedavilerini nasıl kaldırabileceğini 

öngörmeye çalışırız. Hiç telaffuz edilmese de ölüm fikri de bir yerlerde vardır, 

belli bir gelecekte o kişi hastalığından ölecektir. Ölecek olmasına üzülme, 

kimin için ne zaman olacağı bilinmeyen bu olaydan çok önce başlar. 

Melodramatik bir yaklaşımla o bunları yaşarken, kendi “normal” yaşamımızı 

nasıl sürdüreceğimizi düşünürüz. “Keşke onun yerine ben kanser olsaydım,” 

cümlesine kadar varır bu yaklaşımlar. 

Belli bir noktada tedavi başlar, olasıdır ki ilk başlarda hasta kendini 

giderek daha iyi hissediyordur, ameliyatı atlatmıştır, tedavilerin yan etkileri 

beklendiği kadar fazla değildir. Bu noktada konuşmalar yön değiştirir, diğer 

akrabalarla konuşulurken, “Ah bilseniz ne kadar etkilendim, üzüntüden 

geceler boyu uyuyamadım, ağzıma lokma koymadım,” gibi cümlelerle herkes 

kendisinin ne kadar daha çok etkilendiğini kanıtlamaya çalışır. 

Yaşanan ikilem nedir? Yanıtı kimsenin tam olarak bilmemesine karşın 

şu söylenebilir: kesin doğruları olmayan bir yolda hastaya yakınlığımızla, 

42

kültürümüzle, birikimimizle en doğruyu bulmaya çalışmak. Peki bu nasıl 

gerçekleşebilir? 

Bu bölümde bahsettiğim “en doğru”nun iletişim üzerinden nasıl 

gerçekleşebileceğini anlatmaya çalışacağım. 

İletişim Türk Dil Kurumu sözlüğünde, ‘Duygu düşünce ve bilgilerin akla 

gelebilecek her yolla başkalarına aktarılması’, olarak tanımlanıyor. Aynı 

sözlükte iletişimle ilgili birleşik sözler de var: iletişim ağı, iletişim araçları, 

iletişim merkezi, iletişim ortamı, iletişim uzmanı gibi... 

Bunlardan iletişim araçlarına baktığımızda akla ilk gelenleri şu şekilde 

sıralayabiliriz: 

1. Bilişsel iletişim araçları: Sanal ortamda bilgi teknolojilerinin kullanımıyla 

yapılan iletişim (örnek: e-posta) 

2. Görsel-işitsel iletişim araçları: Göz ve kulağımıza hitap eden 

multimedya teknolojileriyle yapılan iletişim (örnek: televizyon, sinema) 

3. Telekomünikasyon iletişim araçları: Göz ve kulağımıza hitap eden 

elektromanyetik teknolojilerle yapılan iletişim (örnek: cep telefonları) 

4. Grafik iletişim araçları: Yazı ve çizgi ile yapılan iletişim ( örnek: 

gazeteler, mektuplar) 

5. Organizasyon iletişim araçları: Ekipler aracılığıyla gerçekleştirilen 

iletişim (örnek: fuarlar, konferanslar) 

6. Sanatsal iletişim araçları: Her türlü sanat faaliyeti ile yapılan iletişim 

(örnek: konser, tiyatro, animasyon) 

Dikkat edilirse, yukarıda sıraladığım iletişim araçlarının hemen hepsi, 

günümüz dünyasına uygun olarak teknik yollardan bahsediyor. Ancak biz 

doktorlar “insan”la ilgileniyoruz; hemen her gün onlarca hasta yaşam 

kalitelerini bozan bir takım şikayetlerle bize geliyor, dertlerine umar olmamızı 

istiyor ve biz bu hastalarla, doğaçlama tiyatro yapan oyuncular gibi, önceden 

hazırlık yapma olanağımız olmayan bir senaryo içinde konuşmak zorundayız. 

Dolayısıyla, bizlerin iletişim araçlarımız yukarıdakiler değil. Doktor olarak 

algılara, duygulara, belleğe hitap etme durumundayız; bunu yaparken de 

sadece kelimelerimizi ve vücut dilimizi kullanabiliriz. 

Yapılan çalışmalarda kişiler (aile, arkadaş, eş veya burada konumuz 

olan meslektaş, hasta, hasta yakını, yardımcı sağlık personeli) arası iletişimi 

kolaylaştıran veya zorlaştıran bazı faktörlerin olduğunu ortaya koyulmuştur: 

Geçmiş deneyimler: Geçmiş deneyimlerin yaşadığımız güne ışık 

tuttuğu bir gerçek. Deneyimlere sadece yaşadığımız olaylar olarak 

bakılmamalı; büyüdüğümüz aile ortamı, gerginlik olan veya sevgi dolu bir 

ortamda büyüyüp büyümediğimiz, aldığımız eğitim, kurduğumuz arkadaşlıklar, 

dostluklar ve nihayet başımızdan geçenler... 

Hastalıklar açısından bakarsak, kanser tanısı konan birinin bir yakını 

aynı hastalıktan ölmüşse, hele ölüm uzun ve sancılı bir süreç sonunda 

olmuşsa, günün birinde aynı tanıyla karşılaştığında doğal olarak kendisini 

onunla özdeşleştirir. Bu da korku ve paniğe yol açar. Dolayısıyla doktor olarak 

görevlerimizden biri, anamnez esnasında hastanın geçmiş deneyimlerini 

öğrenip böyle bir durum varsa, her hastanın tedaviye farklı yanıt verdiğini, 

43

olumsuz bir örneğin genellenemeyeceğini vurgulamak, hastayı geçmişten 

bugüne çekmek olmalıdır. 

Yaş: Erik Erikson’a göre insan gelişiminde sekiz değişik psikososyal 

dönem vardır: 

Bebeklik dönemi (0-18 ay): Bu dönemde bebek beslenme, giydirilme, 

altının temizlenmesi gibi eylemler nedeniyle anne babasına bağımlıdır. Şefkat 

ve sevgi görür. Ağladığı zaman kendisiyle hemen ilgilenilmesi, acıktığı zaman 

beslenmesi bebekte çevresine yönelik güven duygusunun gelişmesini sağlar. 

Erken çocukluk (2-3 yaş): Çocuk tuvaletini söylemek gibi bazı fiziksel 

eylemlerde beceri kazanır, bu da bir ölçüde kendine güvenmesini, kendini 

bağımsız hissetmesini sağlar. 

Okul öncesi (3-5 yaş): Çocuk oyunlar kurarak çevresini kontrol ettiğini 

hissetmeye başlar. Hayal gücünü olabildiğince kullanmaya başlamıştır. Bu 

dönemde ebeveyn çocuğu olabildiğince cesaretlendirmeli, örneğin tahta 

blokları üst üste koymayı beceremediğinde, “Bu kadar basit bir şeyi bile 

yapamıyorsun,” veya oyuncak askerini uçuran çocuklarına, “Saçmalama, 

insan hiç uçar mı?” gibi olumsuz cümleler kullanmak yerine destekleyici 

olmalıdırlar. Okul öncesi dönemde gereğinden fazla eleştirilen çocuklarda 

ileride suçluluk duygusu gelişebilir. 

Okul dönemi (6-11 yaş): Çocuğun sosyal çevresi genişler, beceri artar. 

Okuma yazmayı öğrenmesi, problem çözebiliyor olması kendine olan 

güveninin gelişmesine yol açar. Becerileri aileleri tarafından desteklenen 

çocukların kendilerine olan güvenleri artar; aksi şekilde davranılanlarda ise 

aşağılık duygusu, bir şey yapamama kaygısı ortaya çıkabilir. 

Ergenlik dönemi (12-18 yaş): Bireyin kişiliğini kazandığını, 

özgürlüğünün sınırlarını araştırdığı dönemdir. Erginliğe geçiş döneminde 

karakter değişiklikleri olabilir; artık çocukluktan çıkmakta olan birey ebeveyni 

tarafından kontrol edilmek istemeyebilir. Kişisel gelişimin en güç evrelerinden 

biri olan bu dönemde yumuşak ve anlayışlı yaklaşım, bireyin ileride kendine 

güvenen biri olmasına katkıda bulunacaktır. 

Gençlik dönemi (19-40 yaş): Burada kişinin odaklandığı, sosyal 

çevresinin de genişlemesiyle, yakın ve sevgi içeren ilişkiler kurmaktır. 

Kurduğu ilişkilerdeki sağlamlık, bireyin iş yaşamında da başarılı olmasına 

katkıda bulunan etmenlerden biridir. Dilediği yakınlıkta ilişki kuramayan kişi 

kaçınılmaz bir şekilde yalnızlığa itilir, sosyal olmayan, yalnız yaşayan bir 

karaktere bürünür. 

Erişkin dönemi (40-65 yaş): Bireyin kalıcı olmaya çalıştığı dönemdir. 

Bunu çocuk sahibi olarak (neslinin sürmesini sağlayarak) veya yaşadığı 

çevreye yararlı işler yaparak gerçekleştirebilir. Geride anımsanacak bir şey 

bırakmadıkları hissine kapılan kişilerde ise bu dönemde, yaşın da 

ilerlemesiyle birlikte, başarısızlık, geçen yılların boşa harcandığı duygusu 

vardır. 

Olgunluk dönemi (65 yaş – ölüm): Kişinin yaşamını sorguladığı, 

hesaplaşmasını yaptığı dönemdir. Bu hesaplaşmadan olumlu sonuçla çıkan 

kişilerde tatmin duygusu vardır, ölüm ve hastalıkları bile sakin bir şekilde 

karşılarlar. 

44

Bir hastanın seyir defterini de benzer bir şekilde ele alabiliriz: 

Tanının öğrenildiği dönem 

Hiç kimse kendini hastalığa hazırlayamaz. Yaşamdaki diğer olayların 

aksine hastalık öngörülemeyen bir olgudur; hastalarda doktorlarından 

şikayetlerinin önemsiz olduğunu duyma umudu vardır. Dolayısıyla tanı 

konulduğu zaman çoğu kişi beslenmek, giydirilmek için başkasına gereksinimi 

olan bebek gibidir, bir anlamda boşluğa düşer. Yalnız olmadığını hissetmek 

için, doktordan hastalık sonlanana kadar güvencesini duyumsamak ister. 

Tedavi başlamadan önceki dönem 

Tanı konmasıyla tedaviye başlanması arasındaki süreci erken 

çocukluk, okul öncesi ve okul çağı dönemlerinin bir bileşimi olarak görebiliriz: 

kafa karışıklığı dönemi. Tuvalet becerisini kazanması büyümekte olan çocukta 

nasıl güven artmasına neden oluyor, öte yandan giderek yaşının ilerlemesiyle, 

“Derslerine yeteri kadar çalışmıyorsun”, “Yemeğini bitirmezsen büyümezsin,” 

gibi söylemlerle bu güven nasıl sarsılıyor, ikilemde kalıyorsa; kanser hastası 

da, kendisine sunulan doktorun kendine sunduğu tedavi seçenekleri, aile 

bireylerinin, komşularının veya tanıdıklarının önerdiği bir başka doktora gitme, 

ikinci görüş alma, günümüzde çok moda olan alternatif tıp yaklaşımı, 

tamamlayıcı tedaviler, kanseri iyi ettiği söylenen besinlerin yenmesi gibi 

verilerle tam bir kafa karışıklığına sürükleniyordur. Burada hasta yakınları tabii 

ki iyi niyetle, yaşadıkları bilinmezlik ve çaresizlik içinde bir şeyler yapabilme 

güdüsüyle hareket etmektedirler, ancak hastanın ihtiyacı daha fazla kafa 

karışıklığı değil dinginliktir. Tabii ki herkes ikinci bir görüş alabilir, tabii ki 

değişik tedavi seçenekleri araştırılabilir ancak hasta doktoruna güveniyorsa, 

yapılması gereken tedavi sürecini başlatmak ve bu süreçte de hastanın 

yanında olunacağını vurgulanmaktır. 

Tedavi süreci 

Bu dönemi, ergenlik, gençlik ve erişkin dönemlerinin bileşimi, yani 

olgunluğa hazırlanma dönemi olarak ele alabiliriz. Sadece ameliyat olarak 

iyileşen hastalarda olgunluk dönemine geçiş daha kısa sürer, daha uzun 

süreli (örneğin kemoterapi) görenlerde ise, bu tedavilerin uzun olması 

nedeniyle geçiş de zaman alır. Ama ortak payda, ameliyat sonrasında veya 

ilaç tedavisine ara verildiği dönemlerde hastanın kendini iyi hissetmesi, 

olayların kendi kontrolünde olduğunu algılamasıdır. Yan etkiler veya 

enfeksiyon riski nedeniyle yaşam hareketliliği sınırlanmış olan hasta evinden 

çıkmaya, sosyal çevresiyle yeniden görüşmeye başlar. Bu süreç aynı 

zamanda çoğu hasta tarafından kendisiyle hesaplaşma, yaşamda neler 

yaptım, nerden nereye geldim ve geriye anımsanacak ne bıraktım 

sorgulamasının yapıldığı dönemdir. Doktorun ve yakınlarının desteğiyle bu 

sorgulama sürecinden, pişmanlık duyguları yerine, o ana dek yaptığı 

muhasebeden memnun olmasa bile, önümde daha yaşanacak yıllar var 

düşüncesiyle çıkan hasta, kendisine yeni hedefler koyabilir veya olduğu 

konumdan daha ileri nasıl gidebileceğini belirler. Bu açıdan bakıldığında her 

hastalık bilene yaşam felsefesi olarak çok şey öğretebilen bir hastalıktır. 

45

Kültür düzeyi ve sosyoekonomik durum: Hastanın kültür-eğitim 

düzeyi, sosyoekonomik durumu tanı konduğu zaman ortaya çıkan tepkilerde 

belirleyici bir rol oynar. Burada, iki ana grup ve tümüyle farklı davranış-tepki 

türü çıkıyor karşımıza: yukarıdakiler ve aşağıdakiler. 

a. Yukarıdakiler: Her ne kadar kültür düzeyi yüksek birinin doktoruyla 

daha kolay iletişime gireceği, kendisine anlatılanları daha kolay 

kavrayacağı ve dolayısıyla kanseri kabullenmesinin daha kolay olacağı 

beklenirse de, burada bir tezat söz konusudur. Kültürlü biri organlarının 

işlevini daha iyi bildiği için sonuçları öngörebildiğinden, hastalığın 

yaşamının nasıl etkileneceği yönünde olumsuz senaryolar yazacak ve 

bu da panikleme, korkma, depresyona girme, reddetme aşamalarının 

daha uzun süre yaşanmasına yol açacaktır. Bu durumda, doktor 

kendilerini ne kadar sabırla dinler, söyledikleri hakkında görüş belirtir, 

önerdiği tedaviyi sanki hastanın kendisi öneriyormuş gibi bir hava 

yaratırsa, o oranda aradaki iletişim artar ve hastanın gerek hastalığını 

gerekse tedaviyi kabullenmesi kolaylaşır. Oynanan ikili oyunda aslında 

hasta da artık kontrolün kendisinde olmadığını biliyordur, ama önemli 

olan şekilsel de olsa idareci konumunu korumasıdır. 

b. Aşağıdakiler: Kültür düzeyi düşük kişiler ise hastalıklarını daha rahat 

kabullenirler. Bu grup hastaların büyük bölümünün alt gelir grubundan 

olduğu da göze alınırsa, bir anlamda zaten yaşamları boyunca tek 

başlarına savaş vermişler, başlarına geleni kabullenmeyi 

öğrenmişlerdir. Hastalık halinde kendileriyle birlikte savaşacak 

doktorun olmasını memnuniyetle karşılarlar. Bu hastalarda doktorun 

çektiği zorluk, dediklerinin neredeyse sorgusuz kabullenmesi 

karşısında hastadan veri alamamasıdır. Hasta yaşamını, vücut 

bütünlüğünü doktora emanet etmiş durumdadır, kendisiyle ilgili 

kararların karşısındaki tarafından verilmesini bekler. Doktor bu 

durumda salt tedavi edici değil, öğretici bir kimlik de kazanmak 

durumundadır. Hastaya hastalığını, kendisinin iyi olmak için neler 

yapması gerektiğini anlatması gerekir. Bu sayede hasta da tedavisinin 

bir parçası olur, kendisi için bir şeyler yapması gerektiğini algılar. 

Cinsiyet-kişilik: Cinsiyetin de gösterilen tepkilerde belirleyici etmenler 

arasında olduğu söylense de gerçekte tepkileri belirleyen kişilik özellikleridir. 

“Erkek güçlüdür, yıkılmaz, ağlamaz,” klişesinin geçerli olmadığını hepimizin 

gerek yaşadıkları, gerekse bilimsel çalışmalar ortaya çıkardı. Kadın veya 

erkek, tüm insanlarda ortak payda duyguların ve bencillik, umursamazlık, 

özveri vs gibi karakter özelliklerinin olmasıdır. Fark, kimisinde bir özellik daha 

fazla ortaya çıkarken bir başkasında farklı bir yönün belirgin olmasındadır. 

Kimi duygularını kelimelerle ifade eder, kimi davranışlarıyla; kimisi de 

dışavurum özürlüdür, olumlu olumsuz her türlü duyguyu içine atar, kendi 

içinde yaşar. Bu bağlamda, doktorun hastayla konuşmalarında hastanın 

cinsiyetine bağlı olmaksızın vereceği tepki, toplumsal rollerini ne kadar 

benimsedikleri ve duygularını ne kadar ifade edebildiklerini anlayıp, ona göre 

konuşmaktır. 

46

Hastaların Korkularını Gidermek 

Türk Dil Kurumunun sözlüğünde korku dört ayrı şekilde tanımlanıyor: 

1. Bir tehlike veya bir tehlike düşüncesi karşısında uyanan kaygı duygusu; 

2 . Kaygı, üzüntü; 

3 . Kötülük gelme ihtimali, tehlike, muhatara; 

4 .(psikoloji) Gerçek veya beklenen bir tehlike ile yoğun bir acı karşısında 

uyanan ve coşku, beniz sararması, ağız kuruması, kalp ve solunum 

hızlanması gibi belirtileri olan veya daha karmaşık fizyolojik değişmelerle 

kendini gösteren duygu. 

İlk üç tanıma bakıldığında ortak paydanın tehlike/kaygı/kötülük/üzüntü 

olduğu ortaya çıkıyor ama korkuyu açıklayan anahtar kelimeler dördüncü 

tanımda yer alıyor: “gerçek ya da beklenen bir tehlike ile yoğun bir acı...” Yani 

korku tehlikeli bir olay karşısında ortaya çıkabiliyor, üzüntüyle birlikte olabiliyor 

veya üzülmeye yol açabiliyor, gerçekler korkutucu olabiliyor ve nihayet 

beklenen bir tehlike de korku ve ona bağlı tepkileri doğurabiliyor. 

Bu durumda sormamız gereken bir soru var: Hasta 

hastalık“gerçeğinden mi,” yoksa, “bilinmezinden mi” korkuyor? 

Sağlıklı olma duygusunun kaybedilmesinden doğan korku: Burada 

yaşanan ikilem, insanın sağlığını demirbaş olarak görmesinden 

kaynaklanmaktadır. Türk Dil Kurumu sözlüğünde sağlık, bireyin fiziksel ve 

ruhsal yönden tam bir iyilik durumunda olması olarak tanımlanırken, sağlıklı 

kelimesinin karşısında, benzer açıklamaların yanı sıra, bir başka betimleme 

de var: doğru, güvenilir, gerçek... Yani sağlıklılık hali gerçekse, sağlıksızlık, 

sağlığın kaybedilmesi durumunu da metaforik olarak gerçek olmayan, hakiki 

olmayan (durum, hal) olarak tanımlayabiliriz. Ve aslında herhangi bir hastanın 

korktuğu da tam olarak budur: kendi gerçeğini yitirme olasılığı... 

Bir insanın sağlıklı konumdan sağlıksız konuma gelme serüvenini hiç 

düşündünüz mü? Zaman içinde hepimizin öksürük gibi veya nedensiz bir ağrı 

gibi şikayetlerimiz olmuştur. Çoğu kez de geçer diye beklemiş veya evde 

bulunan ilaçlarla durumumuzu düzeltmeye çalışmışızdır, hatta bu saydıklarımı 

şikayet olarak dile bile getirmemişizdir. Kendisinde normal zamanlardan farklı 

olarak gözlemlediği rahatsızlık yaşam kalitesini etkilemeye başladığında, kişi 

bunun nedenini öğrenme isteğiyle doktora diğer ve o an itibariyle bambaşka 

bir süreç başlar. 

Öncelikle, kişi doktorun kendisini dinleyeceğini umuyordur. Ancak 

yapılan bir çalışmada, hastaların yüzde ellisinin doktorların sorunlarını ciddiye 

almadıkları kanısında olduğu ortaya çıkmıştır. Bir başka çalışmada yüzde elli 

durumda da doktor ve hastanın sorunun ne olduğu üzerinde anlaşamadıkları 

belirlenmiştir. Daha şaşırtıcı bir bulgu, konuşmaya başlamalarından ortalama 

on sekiz saniye sonra doktorların hastanın sözünü kestikleri yönündedir. 

Hastanın korkusunu gidermek için doktorların öncelikle hastayı 

dinlemeleri, söylemeye çekindiklerini ortaya çıkartacak şekilde soru sormaları 

gerekir. 

47

Dinlemek ve duymak 

Dinlemek bir sanattır. Herkeste, ama bilhassa doktorlarda olması 

gereken bir özelliktir ve beraberinde söylenenleri duyabilme yeteneğinin de 

olması gerekir. Her ne kadar dinlemek ve duymak koşut algılanan iki 

kavramsa da birbirlerinden farklıdırlar. İnsan karşısındakini dinlediğinde, 

konuşan kişinin söylediği soyut kavramları, kendi deneyimlerine göre yorumlar 

ve sonuca varır. 

Bir örnekle belirtmek gerekirse, birisi bir nedenden ötürü çok kızdığını 

söylediğinde, dinleyici olarak yaptığımız, kendimiz çok kızdığımızda neler 

hissettiğimizi anımsamak ve refleks olarak onun da aynı duyguları yaşadığını 

varsaymaktır. Bundan da öte, yine refleks olarak aynı durumda ben de kızar 

mıydım sorusunu kendimize sorar ve yanıt olumsuz gelirse, “Bunda da 

kızılacak ne var?” diye onun duygularını paylaşmama yönüne gideriz. 

Duyma yeteneği olan doktor ise, hasta duygulardan bahsettiği zaman, 

kendi deneyimlerinden sıyrılır ve kendini karşısındakiyle özdeşleştirmeye 

çalışır; yani karşısındakini dinlerken yargılayıcı değildir. Önyargılarından 

sıyrılmış ve bir anlamda beynini boşaltmış olarak dinliyor ve duyuyordur. 

Doktor, tanı aşamasında hastasıyla, gereğinde onun iç dünyasına 

girmeyi, kimi zaman yakınlarına bile söylemediği endişeleri, kuşkuları 

kendisine açmasına sağlayacak bir güven ilişkisi kurmalıdır. Bu açıdan da 

hastaya, kendisinin bir dizi hastası içinde altı haneli bir protokol numarasından 

ibaret biri olarak görülmediği güvencesini vermek, onun özel biri olduğunu 

hissettirmek önemlidir. Hasta zaten kendini özel biri olarak görüyordur. 

Yakalanma olasılığı milyarda bir olan bir hastalığa yakalanmış olduğunda 

hasta için bu oran artık bir anlam taşımaz, hasta olan kendisidir, dolayısıyla 

oran onun için yüzde yüzdür. 

Ağrı çeken bir hastaya, “Ama kan tetkikleriniz çok iyi durumda olmanız 

gerektiğini gösteriyor,” demenin anlamı yoktur. Hastayı ilgilendiren tetkik 

sonuçları olduğu kadar yaşam kalitesidir. Doktor, laboratuar ve röntgen 

sonuçları gibi nesnel veriler kadar, hatta onlardan da öte, hastanın 

yakınmalarına kulak vermeli, ruhsal durumuyla ilgilenmelidir; ilgi gördükçe 

hasta yaşadıklarını onunla paylaşmaya açık olur. 

Doktor, salt mesleği itibariyle bile olsa farklıdır. Hasta açısından 

bakıldığında hastalığa çözüm bulacak olan kişidir ve hasta –farkında olmasa 

da- doktordan hastalığının sadece fiziksel yönüne değil, yaşamakta olduğu 

sürecin her yönüne çözüm bulmasını beklemektedir. Dolayısıyla korkusunu 

söylediğinde, bunun nedenlerinin doktor tarafından açıklanmasını bekler. 

Hastalıklar nasıl reçeteye yazılan birkaç ilaçla tedavi ediliyorsa, duygusal 

çalkantısına doktorun birkaç maddelik öneriyle çare bulmasını bekler. 

“Endişelenmeye gerek yok,” cümlesini duymak istemez, tam tersine 

endişelerinde haklı olduğunu, geçerli nedenlerinin bulunduğunu ancak 

endişesinin tedavi edilebileceğini işitmek ister. 

Doktorun bu durumda hastasına vereceği en büyük güvence, 

yaşamakta olduğu duygusal karmaşada yalnız olmadığıdır. Hemen her 

hastasın benzer deneyimlerden geçtiğinin, bu deneyimlerin olayın doğal 

seyrinin bir parçası olduğunun, yaşamını korku, endişe, yanıtını kimsenin 

bilmediği sorulara endeksli sürdürmesinin tedaviye katkıda bulunmayacağının, 

48

olumsuz duygulardan kurtulmanın bir yerde zamana bağlı olduğunun, 

duygusal karmaşanın basit birkaç öneriyle bugünden yarına geçmeyeceğinin, 

ancak tedavi sürecindeki her aşamanın birlikte yaşanacağının, deneyimiyle 

kendisine yol göstereceğinin anlatılması hastayı bir ölçüde rahatlatabilir. 

Beden dilinin önemi 

Toplumumuzda hasta yakınları doktorun, hasta da hem doktorun hem 

de yakınlarının kendisinden bir şeyler sakladığı konusunda hâlâ ön yargılıdır. 

Her şey açıkça söylense bile bu düşünceden kurtulmak güçtür. Tanının 

öğrenilmesiyle birlikte zaten yaşanmakta olan duygu karmaşasına şüphecilik, 

kendine söylenenlere inanmama eklendiği takdirde yaşam hasta için daha 

çekilmez hale gelir. 

Doktorun ilk görevlerinden biri hastadaki olası şüpheciliği daha ortaya 

çıkmadan yok etmektir. Bunun için de yapması gereken şey çok basittir: 

konuşurken gözlerine bakmak. Söylenen ne olursa olsun –ister tedavinin yan 

etkileri, ister hastalığın ne kadar yaygın olduğu- göz teması kurularak yapılan 

konuşma sonucunda hasta kendisinden bir şeyin gizlenmediğinden emin olur. 

Daha da önemlisi, doktorun açık biri olduğunu, ona güvenebileceğini algılar. 

Bu algılama hastada, doktoruna soracağı sorulara doğru ve dürüst yanıtlar 

alacağı güvencesini oluşturur ki, karşılıklı güven zaten bir iletişimin temel 

öğesidir. 

Kullanılan dil 

İnsanlar arasındaki iletişimin temel öğelerinden biri kişilerin aynı dili 

kullanmasıdır. Bilinen bir fıkradır: Temel ve Dursun bankta otururken 

yanlarına bir yabancı yaklaşmış. İngilizce olarak gitmek istediği yere nasıl 

gidebileceğini sormuş. İkisi de İngilizce bilmediklerinden yanıtlayamamışlar. 

Yabancı aynı soruyu Almanca, Fransızca, İspanyolca tekrarlamış. Temel ve 

Dursun’dan yine yanıt alamamış ve söylenerek yanlarından ayrılmış. Temel 

Dursun’a dönmüş, “Bak,” demiş, “bir de dil bilmek önemli derlerdi. Adam onca 

dil biliyor ama derdini bir türlü anlatamıyor.” 

Hastayla konuşurken kullanılan dilin anlaşılır olması çok önemlidir ve 

burada görev doktora düşmektedir. Doktor mutlak surette açıklayıcı ve 

karşısındakinin anlayabileceği, yoruma yer bırakmayacak kelimelerle 

konuşmalıdır. Bir örnekle açıklamak gerekirse, tetkikleri inceledikten sonra 

hasta ve yakınlarına dönüp, “Mediastendeki genişleme vena cava superiora 

baskı yapıyor bu da vena cava superior sendromuna neden oluyor. Ayrıca 

konstitüsyonel semptomlarınızın olması, AST ve ALT’nizin elave olması 

ekploratris laparotomi yapılmasını gerektiriyor, sonrasında da büyük bir 

olasılıkla sitotoksik tedavi gerekir,” diye konuşulduğunda, doktor haricinde 

kimsenin bir şey anlamayacağı kesindir. 

Doktor öncelikle, şayet biliniyorsa ve tedavide etkisi varsa, hastalığın 

nedenlerini açıklamalıdır. Bu şekilde neden-sonuç ilişkisini irdeleyen bir 

yaklaşım, yaşamakta olduğu bilinmezlik içinde hastanın kanseri bir ölçüde 

anlamasına yardımcı olur. 

Doktor konuşmasında tedavi süresini, tedavinin yan etkilerini de 

olabildiğince açık olarak anlatmalıdır. Hasta yakınları genellikle kanser 

tanısıyla sarsılmış olan hastalarına daha fazla olumsuz haber verilmesini 

istemezler. Fiziksel açıdan zorluklara yol açacak yan etkilerin 

49

ahsedilmesinden hoşlanmazlar. Ama unutulmamalı ki, zaten hastalık 

bilinmezliğinin içine çekilmiş olan hastanın, tedaviyle ilgili olarak da bir 

bilinmezlik yaşaması halinde toparlaması daha güç olacaktır. 

Doktorun en önemli görevlerinden biri hastayı rahatlatmaktır. Bunun 

için de ilk adım hastaya destekleyici bir tutumla yaklaşmaktır. Destekleyici 

konuşmada doktor zaman ayıran, hastanın söylemek istediği her şeyi 

dinleyen kişidir. Hastalığı ayrıntılı olarak anlatır. Hastasını anlamaya çalışır. 

Empati duyduğunu hissettirir. Konusunda otorite olduğunu kesin bir şekilde 

ortaya koyar. Ama otoritesini hastayı sınırlama, soruları dinlememe yönünde 

kullanmaz. İyi, kötü, doğru, yanlış gibi sıfatlar kullanmayan, yargılayıcı 

olmayan, esnek bir yapıdadır. Böyle bir yaklaşım hastayı olduğu kadar hasta 

yakınlarını da rahatlatır. Daha da önemlisi doktorun onlardan kişilikleri 

hakkında veri almasını ve tedavi süreci uzadıkça nasıl davranacaklarını 

öngörmesini sağlar. 

Kelimelerin yorumlanması 

İletişimi belirleyen diğer bir önemli öğe kelimelere yüklenen 

anlamlardır. Kimi zaman aynı kelime iki kişi tarafından farklı yorumlanabilir. 

Söz konusu farklılık kişinin kültürü, deneyimleri, Türkçe bilgisi, ruh hali gibi 

etmenlere bağlıdır. 

Hastalar hastalık tanısını öğrendikleri aşamada inanmama, şaşkınlık, 

sorgulama benzeri duygu karmaşaları yaşarlar. Doktor hasta ve yakınları ile 

konuşurken, hastalığı ve tedaviyi anlatırken, ne kadar açık olsa da, 

söyledikleri karşısındakiler tarafından tam olarak duyulmayabilir. Bu nedenle, 

bilhassa tedaviden beklediği sonuçlardan bahsederken kesin konuşmaktan, 

“Bu tedaviyi olan hastaların yüzde sekseni iyileşti,” gibi bir cümle 

kullanmaktan kaçınmalıdır. Hasta doğal olarak kendisinin de iyileşen gruba 

dahil olacağını umar, ama, “Ya ben iyileşmeyen yüzde yirmiye girersem?” gibi 

bir soru sorduğunda, yanıt vermek çok güçtür. Bu soruyu dile getirmese de, 

kafasında düşünüyor olması bile ruh halini olumsuz etkiler. 

Yanlış anlamaya yol açan nedenlerden birisi de, hastayı hastalığı ve 

tedavi seçenekleri hakkında bilgilendirirken verilerin tümünü ortaya koymadan 

ondan karar vermesini beklemektir. Hastalığının tedavisinde ameliyat veya 

ilaç tedavisi seçenekleri olduğu söylenen bir hastadan, bu tedavilerden elde 

edilen sonuçlar arasında fark olup olmadığı, uzun dönemde hangisinin daha 

etkin olduğu belirtilmeden bir seçim yapması istendiğinde hasta tamamıyla 

ameliyat-ilaç kelimeleri üzerine odaklanacağı için göreceği fayda ikinci planda 

kalacaktır. 

Ameliyat kelimesi anestezi, bıçak, vücut bütünlüğünün bozulmasıyla 

özdeşleştirildiğinden tercih çoğu zaman ilaç tedavisinden yana olacaktır. Öte 

yandan belki doktor ilaç tedavisini sadece hastasını bilgilendirmek amacıyla 

söylemiştir. Hasta bir kez tercihini yaptıktan sonra değiştirmesini sağlamak 

çok güçtür. İkna olsa bile bu kez, “Acaba ilaçla iyi olamayacak kadar kötü 

müyüm?” ikilemini yaşamaya başlar. 

Yanlış anlaşılmayı önlemenin en etkin yolu, tekrarlamak ve verilen 

mesajın yerine ulaştığını, hastaya soru sorarak doğrulatmaktır. Konuşmanın 

belli yerlerinde söylenenleri hastaya tekrarlattıracak sorular yöneltmek, 

söylenenleri değişik kelimelerle yinelemek her zaman etkili ve yararlıdır. 

50

Gerektiğinde hastanın ilgilendiği olaylardan, günlük yaşamdan örneklemelerle 

yapılan konuşmalar, en açık tıbbi konuşmadan daha yararlı olabilir. Görüşme 

bittiğinde doktor mutlak surette hastaya ve yakınlarına öğrenmek istedikleri 

başka bir şey olup olmadığını sormalı, onları konuşmaya teşvik etmelidir. Bu, 

hem hastanın aklındakileri dile getirmesine yardımcı olur hem de doktorun 

karşısındakini dinlemeye hazır olduğunu hissettirir. 

Zaman ayırmak 

Zaman, doğru kullanıldığı takdirde, bedenimizle birlikte kontrolü 

elimizde olan tek tük yaşam öğesinden biri olmanın yanı sıra, aynı zamanda 

bir kimsenin karşısındakine verebileceği en kıymetli hediyedir. Rakamlarla 

tanımlanmasına karşın ölçülemeyen bir değerdir. Hal böyleyse, doktorun 

hastasına, yakınlarının sevdiklerine kaliteli zaman ayırmasını beklemekten 

doğal bir şey olamaz. 

Kaliteli zamandan kastım, senelerdir takip ediyor, kontrollerde sadece 

kan tahlillerinin sonucuna bakıyor, bu da beş dakika sürüyor olsa bile 

doktorun hastasına yaşamını soracağı, kendisini nasıl hissettiğini öğreneceği 

sohbet süresini ayırması. Böyle bir yaklaşım hastaya özel olduğunu 

hissettireceği gibi, örneğin kanser durumlarında, hastalığın materyal 

boyutunu, salt doktor-hasta bazındaki ilişkiyi geri plana atıp insancıl plandaki 

ilişkiyi ön plana çıkartacağından, uzun dönemde nüks veya metastaz 

nedeniyle ilave tedavi gerektiği durumlarda daha önceki bölümlerde söylenen 

duygusal çalkantıların en alt düzeyde olmasını, hastanın yeni koşullara 

kendini daha kolay uyumlamasını sağlayacaktır. 

Ortamın önemi 

Hastayla olan iletişimi engelleyen başka bir etmen de konuşmanın 

yapıldığı ortamdır. Gürültülü, telefonun çaldığı, sürekli olarak birilerinin girip 

çıktığı ortamda, her iki taraf –doktor ve hasta- istedikleri kadar iyi niyetli 

olsunlar, konuşma kesintilere uğrayacaktır. Bu durumda iletişimin istenen 

düzeyde gerçekleşmesi olanaksızdır. Nitelikli ve etkin iletişim için mekânsal 

özellikleri sağlamak doktorun yükümlülüğündedir. Ancak hasta ve yakınları da 

kendi açılarından verilen mesajların alınmasını engelleyen etmenleri ortadan 

kaldırma sorumluluğundadırlar. 

Burada kast ettiğim, olmadığı zamanlarda nasıl yaşadığımızı artık 

hatırlayamadığımız cep telefonlarının hem doktor hem de hasta yakınları 

tarafından kapalı tutulması veya görüşme esnasında çaldığında açılmaması 

gerektiği ve ayrıca doktorla görüşmeye güruh halinde gidilmemesinde, 

hastaya en fazla iki yakınının eşlik etmesinde yarar olduğu. Odada üç kişi de 

olsa, altı kişi de olsa doktorun söyleyecekleri farklı değildir. Altı kişinin 

söylenenleri anlama ve algılama yeteneğinin, üç kişininkinden daha fazla 

olduğu yönünde bir veri bulunmadığı gibi, kalabalık ortamlarda hasta doktor 

iletişiminin istenen düzeyde olmayacağı da kesindir. Doktor her ne kadar 

odadaki herkesle konuşsa da, esas ulaşmak istediği hastanın kendisidir. Daha 

da ötesi, fazla insan olduğunda hasta da kafasındaki –kimi zaman mahrem 

olabilecek- soruları doktora yöneltemediği gibi, nasıl olsa diğerleri dinliyor 

mantığıyla, doktorun söylediklerini tam anlamıyla duymayacaktır. 

51

Sonuç 

İletişim çok katmanlı bir edimdir ve sürekli, düzenli, sorunsuz bir iletişim 

için hiçbir zaman tek bir reçete yoktur. Hastayla olan iletişim zaman içinde, 

deneyim sonucu oluşur. Bu bölümde çok genel hatlarıyla özetlemeye 

çalıştığım konuyla daha derin ve detaylı bilgi almak isteyenler, doktor, hasta, 

hasta yakını arasındaki iletişimi konu edindiğimi Bir Türk Filmi Olarak Kanser 

(Ayrıntı yayınları, 2014) isimli kitabıma başvurabilecekleri gibi, aşağıda listesi 

bulunan kaynaklardan da yararlanabilirler. 

Kaynaklar 

1. Barraclough J.: Cancer and Emotions, Wiley press, 1994 

2.Berne E.: Games People Play, Harper Collins, 1968 

3. Dinççağ A.: Sevgili Doktorum, Anla Beni, 2003 

4. Tabak RS.: Sağlık İletişimi, 2003 

5. Siegel B.: Love, medicine and Miracles, Harper Collins, 1968 

52

Temel Yaşam Desteği ve Otomatik Eksternal Defibrilasyon 

Prof. Dr. Oktay DEMİRKIRAN 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Anezteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dalı 

Resüsitasyon Nedir? 

• Avrupa’ da her yıl binlerce kadın ve erkek kalp durmasından ölmektedir. Eğer 

Kardiyopulmoner resüsitasyon (KPR) derhal başlarsa ölüm sık olarak 

önlenebilir. KPR’ ın iki önemli bileşeni vardır: göğüs basısı (kan akışı için) ve 

kurtarıcı soluk (akciğerlere oksijen göndermek için). 

• KPR beyin ve kalp gibi yaşamsal organlara hasarı önleyebilir. 

• Birçok olguda tek başına KPR kalbi tekrar çalıştırmaz. İyi uygulanmış KPR 

(özellikle göğüs basısı) defibrilasyon uygulamalarını etkin kılar. 

OED nedir? 

• Kalp aniden durduğunda (kardiyak arrest) bunun nedeni “ventriküler 

fibrilasyon” olarak bilinen karmaşık bir ritmdir. Otomatik eksternal defibrilatör 

(OED) ventriküler fibrilasyonu geri çevirmek ve kalp fonksiyonunun tekrar 

düzenlemek üzere kontrollü elektrik şokları verir. 

• OED ile ritmin kesin dönüşümü ve takiben şokun verilebilmesi için OED 

pedlerinin pozisyonları önemlidir. 

Yaşam Zinciri 

Yaşamın kurtarılması bir dizi ardışık adımları içerir. Her bir adım sağ kalımı 

etkiler. Birbirine bağlı olan bu adımlar “Yaşam Zinciri” olarak bilinir. 

Erken haberleşme ve yardım çağrısı 

Dinlenmekle geçmeyen santral göğüs ağrısında kalp krizinden 

şüphelenmelidir. Ağrı kol, çene ve boğaza yayılabilir. Kişi kendini hasta, zayıf, halsiz 

hisseder ve bolca terler. Kalp krizi ya da kalp durmasından şüphe edildiğinde acilen 

ambulans çağırılmalıdır. Avrupa Birliği ülkelerinde aranması gereken numara 112 dir. 

Erken KPR 

Kardiyak arrest (kalp durması) söz konusu olduğunda göğüs basısı ve 

kurtarıcı solunuma derhal başlamak kazazedenin yaşam olasılığını iki kat artırır. 

Erken defibrilasyon 

Birçok olguda kalp durması, ventriküler fibrilasyon (VF) denen elektriksel 

düzensizliğe bağlı olarak gelişir. VF de tek etkin tedavi yöntemi elektrik şoku 

verilmesidir (defibrilasyon). Başarılı defibrilasyon olasılığı etkin KPR uygulaması 

dışında her dakikada %10 oranında azalır. Otomatik eksternal defibrilatör (OED) 

53

kullanımı ile sağlık çalışanları dışındakilerin de defibrilasyon girişiminde 

bulunabilmesi olası olmaktadır. 

Resüsitasyon sonrası bakım 

Başarılı resüsitasyonu izleyerek kurtarıcılar geri dönme şansını artırabilirler. 

Sağlık çalışanları dışındakiler için bilinci olmayan kazazedenin “recovery” 

pozisyonuna alınmasını içerir. Sağlık çalışanları içinse geri dönüşü sağlayacak ileri 

tekniklerin kullanılmasını içerir. 

Temel Yaşam Desteği 

Temel yaşam desteğinin iki temel bileşeni vardır: 

• Göğüs basısı 

• Kurtarıcı soluk 

Temel Yaşam Desteği 

Güvenli yaklaşım 

Kendimiz, kazazede ve diğer kurtarıcılar için herhangi bir tehlike olmadığından 

emin olunmalıdır. Elektrik, gaz, trafik gibi zararlardan korunmalıdır. 

 

Yanıt kontrolü 

Kazazedeyi omuzlarından dikkatlice sarsarak, yüksek sesle “Nasılsın?” diye 

sorunuz 

 

 

 

o Eğer yanıt veriyorsa 

Kazazedeyi bulduğunuz pozisyonda bırakınız. 

Sorunu bulmaya çalışınız. 

Düzenli aralıklarla kazazedenin durumunu yeniden değerlendiriniz. 

o Yanıt vermiyorsa yardım için bağırınız. 

Yardım için bağır 

• Eğer yakınınızda biri varsa yardımına ihtiyacınız olabileceğinden beklemesini 

isteyin. 

• Yalnızsanız yüksek sesle bağırmayı deneyin ve dikkat çekin, ancak 

kazazedeyi terk etmeyin. 

Hava yolu açıklığını sağla 

Şuuru kapalı hastada dil geriye düşer ve hava yolunu tıkar. Başın geriye itilip, 

alt çenenin öne doğru çekilmesi ile dilin soluk borusunun arka tarafından ayrılarak 

öne gelmesi sağlanarak hava yolu açılabilir. 

• Hastayı sırt üstü yatırınız. Bir elinizi kazazedenin alnına yerleştiriniz ve 

başını hafifçe geriye doğru itiniz. 

54

• Diğer elin iki parmağının uçlarını çenenin alt noktasına yerleştirerek 

çenesini kaldırınız. 

• Bu işlemlerin birlikte yapılması ile hava yolu açıklığı sağlanır. 

Solunum kontrolü 

Hava yolunu açık tutarak normal solunumun olup olmadığını kontrol ediniz. 

Bak: Göğüs hareketlerini izleyiniz. 

Dinle: Solunum seslerini duyabilmek için kazazedenin ağzını dinleyiniz. 

Hisset: Yanağınızda hava giriş-çıkışını hissediniz. 

BAK, DİNLE, HİSSET 

10 saniyeden daha uzun olmayan kontrol süresinde düzenli solunumun olup 

olmadığı kararını ver. 

Agonal solunum 

Kardiyak arrestten sonraki ilk birkaç dakikada, kazazede zorlukla veya sık olmayan, 

gürültülü bir “gasping” şeklinde soluyabilir. Bunu normal solunumlar ile 

karıştırmayınız. 

112’ yi ara 

Eğer kazazede yanıtsız ve normal solumuyor ise: 

Yalnız iseniz: 

• Ambulans için 112’ yi arayın ( eğer gerekli ise kazazedeyi bırakarak) ve 

• Olabildiğince çabuk OED’ yi getirin(varsa) 

Birisi ile birlikte iseniz: 

• Yanınızdakini ambulans için 112’ yi aramaya gönderin 

• Derhal OED’ yi getirmesini söyleyin (eğer varsa), siz bu arada CPR 

uygulamaya başlayın 

Arayan kişi, kendi adını, kazanın olduğu yeri ve kardiyak arrest 

kazazedeyi açıkça belirtmelidir. 

olan 

Eğer OED yoksa KPR uygulayın 

Eğer OED varsa, aktif edin ve kullanın 

TYD 

OED 

55

Göğüs kompresyonu uygulaması 

Göğüs kompresyonunu kazazede sırt üstü düz bir zeminde yatarken 

uygulayınız. Göğüs kemiğini ritmik olarak omurgaya doğru bastırınız. Bu işlem kan 

akımının kalpten vücuda doğru gidişini sağlar. 

• Bir elinizin topuk kısmını kazazedenin göğsünün ortasına yerleştiriniz 

• Diğer elinizin topuk kısmını ilk elinizin üzerine yerleştiriniz ve parmaklarınızı 

kilitleyiniz 

• Kazazedenin göğsü üzerinde dik olarak durunuz ve kollarınızı dirsek 

ekleminizden bükmeden tutunuz. 

• Göğüs kemiğini 4-5cm bastırınız. Ardından göğüs üzerindeki basıyı, eller ile 

hastanın göğüs arasındaki teması kesmeden tümüyle serbest bırakınız. 

Göğüs basısı için önerilen hız yaklaşık olarak 100/dk dır (saniyede 2 basıdan 

biraz daha az sıklıkta ). 30 göğüs basısı uygulayınız. 

• Yüksek sesle “bir ve, iki ve, üç ve------onbir,…” şeklinde sayınız. 

Kurtarıcı soluk verilmesi 

Göğüs basısı kurtarıcı soluklarla birleştirilmelidir. 30 göğüs basısından sonra 2 

kurtarıcı soluk veriniz. 

• Havayolunu açık tutunuz (baş geriye, çene yukarıya), başı geriye doğru iten 

elin parmakları ile burun deliklerini kapatınız. Diğer el ile çeneyi yukarıda 

tutarak ağzın açıklığını sağlayınız. 

• Normal bir nefes alınız ve dudaklarınızı kazazedenin ağız çevresine 

yerleştiriniz. Hava kaçağı olmadığından emin olunuz. Kazazedenin ağzına 

normal solunumda olduğu gibi 1 saniye süreyle üfleyiniz. Eğer olası ise 

hastanın göğsüne bakarak göğsünün her bir kurtarıcı soluk sırasında 

yükseldiğini gözleyiniz. 

Her soluk normal solunumdaki gibi kazazedenin göğsünün yeterince 

yükselmesini sağlamalıdır. 

• Başı geriye doğru itip, çeneyi öne doğru çekme manevrasını uygulamayı 

sürdürerek ağzınızı kazazededen uzaklaştırınız ve içindeki hava dışarıya 

çıkarken, göğüs kafesinin inişini gözleyiniz. 

Yeniden normal bir nefes alınız ve toplam iki solunumu tamamlamak için bir 

kez daha kazazedenin ağzından soluk veriniz. 

Eğer başlangıçtaki kurtarıcı soluğunuz normal solunumdaki gibi göğsün 

yükselmesini sağlayamazsa sonraki denemenizden önce: 

• kazazedenin ağzını kontrol ediniz ve görünür tıkanıklık varsa dışarı alınız. 

56

• başı geriye doğru itme ve çeneyi öne kaldırma manevrasının yeterli 

uyguladığınızı tekrar kontrol ediniz 

30 göğüs basısı ve 2 kurtarıcı soluk uygulamasını profesyonel yardım gelene 

ya da fiziksel olarak yorgunluktan tükenene dek uygulayınız. 

• Eğer solunum uygulayamayacak durumdaysanız veya isteksizseniz, sadece 

göğüs basısı uygulayınız. Eğer sadece göğüs basısı uygulanıyorsa, göğüs 

basıları sürekli ve 100/dk hızında olmalıdır. 

• Sadece kazazede normal solunuma başlarsa, bu durumu kontrol etmek için 

durunuz, aksi takdirde resüsitasyona ara vermeyiniz. 

Otomatik eksternal defibrilatör (OED) kullanımı 

OED yi aktive ediniz 

• Bazı OED ler kapağını açınca otomatik olarak aktive olurlar. Diğerleri için 

AÇMA (ON) düğmesine basmanız gerekmektedir. 

• Başka bir kurtarıcı varsa, siz OED yi aktive ederken diğeri kişinin göğüs basısı 

ve kurtarıcı soluk uygulamasını sağlayınız. 

• Hastanın göğsündeki elbiselerini çıkarınız. 

Pedleri çıkarınız 

 

• Pedleri paketinden çıkarınız 

• Pedlerin göğüs üzerindeki yerleri paketin üzerinde gösterilmektedir. Bir 

çoğunda yerleşim yerleri pedlerin üzerinde de gösterilmektedir. 

İlk pedi uygulayınız 

• Defibrilasyon pedlerinden biri sol kol altındaki boşluğa yerleştirilmelidir. 

İkinci pedi uygulayınız 

• Diğer ped, köprücük kemiği altında göğüs kemiğinin yanına yapıştırılmalıdır. 

Uzak durun 

• Analiz sırasında uzak durunuz 

• OED kalp ritmini analiz ederken hiç kimsenin dokunmadığından emin olunuz. 

Şok uygulayınız 

Şok gerekli ise: 

• Herkesin kazazeden uzak olduğundan emin olunuz 

• Şok düğmesine basınız. 

KPR başlayınız 

OED nin sesli komutlarını izleyiniz: 

57

• Eğer OED KPR başlamanızı öneriyorsa, derhal göğüs basısı ve kurtarıcı 

soluk uygulamasına başlayınız 

• Herhangi bir zamanda hasta normal solursa, KPR DURDURUNUZ, fakat 

pedleri kazazedenin göğsünde bırakınız. Eğer kazazede halen bilinçsiz ise 

“recovery” pozisyonuna çeviriniz. 

OED Kullanımında Önemli Noktalar 

Islak göğüs 

Aşırı terleme ya da suda kurtarma sonucunda bazı kazazedelerde göğüs ıslak 

olabilir. OED pedlerini uygulamadan önce göğüs hızla kurulanmalıdır. 

Kıllı göğüs 

Kıllı göğüs olduğunda OED pedlerinin iletisinde nadiren de olsa sorun olabilir. 

Böyle durumlarda yeterli temas için kılların bir kısmının tıraş edilmesi ya da kesilmesi 

gerekmektedir. Rutin olarak tıraş etmeyiniz, bu zaman kaybettirir. 

Flasterler 

İyi bir OED iletisi sağlamak için kazazedenin cildindeki flaster ya da diğer 

yapışık durumdaki materyalleri kaldırınız. Kazazedelerin bazıların göğsünde tedavi 

amaçlı peçler olabilir. Bunlar defibrilasyon sırasında yanık ya da kıvılcıma neden 

olabileceğinden çıkarılmalıdırlar. 

Pacemaker 

Bazı kazazedelerde kalp için “pacemaker” yerleştirilmiştir. Bunlar çoğunlukla 

göğüs duvarında, köprücük kemiğinin hemen altında cilt altında kolaylıkla 

görülebilmektedir. OED’ nin “pacemaker” üzerine değil yanına ya da altına 

yerleştirildiğinden emin olunuz. 

Mücevher 

OED pedleri ile kontak yapabilecek olan metal mücevherleri çıkarınız. 

Vücuttaki “piercing” gibi çıkarılamayan mücevherlerin olduğu durumlarda pedleri 

bunlardan uzak yerleştiriniz. 

OED ile birlikte bulundurulacaklar 

• Küçük havlu, örtüler 

• Tıraş bıçağı 

• Yüz maskesi (aşağıya bakınız) 

• Koruyucu eldivenler 

OED kullanırken güvenlik önerileri 

Kurtarıcının güvenliği 

Analiz sırasında, şarj sırasında ya da şok verirken kazazedeye dokunmayınız. Analiz 

sırasında kazazedeye dokunulması hareketlere yol açıp kazazedenin ritminin 

tanınmasını etkiler ve şok verilmesini geciktirir. 

58

Çevredekilerin güvenliği 

Çevrenin güvenliğinden emin olunuz. Analiz, şarj ya da şok verilmesi 

aşamasında hiç kimsenin kazazedeye dokunmadığından ya da yakınlarında 

olmadığından (örneğin yatağında) emin olunuz. “Uzak durun diye sesleniniz ve hiç 

kimsenin kazazedeye dokunmadığından emin olmak için bakarak kontrol ediniz. 

Defibrilasyon sırasında kıvılcım yaratacağından yüksek akımlı oksijen 

tehlikelidir. Oksijen kaynaklarını (oksijen eklenmiş yüz maskesi) defibrilasyon 

sırasında kazazededen uzaklaştırınız. 

“Recovery” pozisyon 

“Recovery” pozisyonu bilinci olmayan ancak normal soluyan hastada hava yolu 

açıklığını korumaya yarar. Dilin hava yolunu tıkamasını önler ve sıvıların ağızdan 

akmasını sağlar. 

• Kazazedenin gözlüklerini çıkarınız 

• Kazazedenin yanına diz çökünüz ve her iki bacağın düz olmasından emin 

olunuz 

• Size yakın olan kolu vücudu ile dik açı yapacak şekilde, dirsekten bükerek 

avuç içi yukarı bakacak şekilde yerleştiriniz 

• Uzaktaki kolu göğsü çaprazlayacak şekilde getirerek, el sırtı size yakın olan 

yanağa bakacak şekilde yerleştiriniz 

• Diğer elinizle, uzaktaki bacağı diz ekleminin üst bölümünden kavrayınız ve 

çekiniz. Ayak tabanını yere basacak şekilde yerleştiriniz 

• Kazazedenin yanağının yanında duran elini tutarak, kazazedeyi uzaktaki 

bacağını çekerek çeviriniz 

• Üsteki bacağı hem kalça hem de diz ekleminde dik açı oluşturacak şekilde 

ayarlayınız 

• Başı hava yolunun açık kalmasını sağlayacak şekilde geriye itiniz 

• Gerekirse, yanak altındaki eli başı eğik tutacak şekilde ayarlayınız 

• Solunumu düzenli olarak kontrol ediniz 

Hastalık geçişi 

Bazı kişiler resüsitasyon girişimi sırasında hastalık geçmesi olasılığından 

çekinirler. KPR uygulama sıklığına karşın, tek olgularda kurtarıcı soluk uygulaması ile 

hepatit B ya da HIV geçişi kaydedilmemiştir. 

Enfekte kanın hasarlanmış cilt ile teması sonucunda hastalık geçişi riski artar. 

Resüsitasyon sırasında kan, tükürük, burun sekresyonları, ter, göz yaşı ya da 

kusmuk ile temastan kaçınınız. Bunun için en çok kullanılan gereç yüz maskesidir. 

Alternatif olarak yüz örtüsü de kullanılabilir. Mendil etkin olmaz ve enfekte materyalin 

geçişini artırabilir. 

59

Hava yolu gereçleri 

Yüz maskesi 

• Transparan yüz maskesi ağız maske solunumunda kullanılır. 

• Tek yönlü valvi olup, kazazedenin ekspirasyon havası ile kurtarıcının teması 

önlenir 

• Maskenin transparan olması sayesinde kazazededen gelen kusmuk ya da kan 

görülebilir. Bazı maskelerde oksijen verebilmek için bir uç vardır. 

• Maske ile kazazedenin yüzü arasında hava akımını sağlamak için iki el tekniği 

önerilmektedir. 

Yüz örtüsü 

Yüz örtüleri silikon ya da plastik olup, kurtarıcı ile kazazedenin temasını 

engeller. 

Çocuklar 

Çocuklar erişkinlerde uygulanan yöntemle başarı ile resüsite edilebilirler. 

Ancak tek bir fark vardır ki, çocuklarda göğüs, genişliğinin üçte biri kadar 

bastırılmalıdır. 

Standart OEDler 8 yaş üzeri çocuklarda uygundur. 1-8 yaş arası çocuklarda, 

varsa özel (pediyatrik) pedler ya da pediyatrik uyumlu olanlar kullanılmalıdır. Eğer 

yoksa, OED olduğu gibi kullanılır. 1 yaş altı çocuklarda üretici firma tarafından güvenli 

olduğu belirtildi ise OED kullanılmalıdır. Üretici firma talimatlarına uyulmalı, özel 

çocuk pedleri kullanılmalıdır. 

Kaynaklar 

1. Koenraad G. Monsieurs KG, Nolan JP,. Bossaer LL, - Greif R, Maconochie lan K, Nikolaou NI, 

Perkins GD, Soar J, Truhlár A, Wyllie J,. Zideman DA,on behalf of the ERC Guidelines 2015 Writing 

Group. European Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation 2015 Section 1. Executive 

summary . Resuscitation 2015; 95: 1-80. 

2. Soar J, Nolan JP, Böttiger BW, Perkins GD, Lott C, Carli P, Pellis T, Sandroni C, Skrifvars MB, 

Smith GB, Sunde K, Deakin CD, on behalf of the Adult advanced life support section collaborators . 

Adult advanced life support Resuscitation 2015;95:100-147. 

60

İleri Yaşam Desteği 

Prof. Dr. Oktay DEMİRKIRAN 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Anezteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dalı 

Temel yaşam desteğini izleyerek ileri yaşam desteğinin uygulanması gerekir. Bu 

aşamada bir ekip çalışmasına gerek vardır ve tedavi sırasında ilaçlar da kullanılır. 

Hastane içi kardiyak arrestlerin tümünde şunlardan emin olunmalıdır: 

- kardiyopulmoner arrest hızla tanınmalıdır, 

- standart bir numarası ile yardım çağrılmalıdır, 

- Kardiyopulmoner resüsitasyon (KPR) derhal başlatılmlı ve eğer endike ise derhal 

(çoğunlukla 3 dakika içerisinde) defibrilasyon uygulanmalıdır. 

Hastane içi resüsitasyon neden farklıdır? 

Hastane içi kardiyak arest sonrasında kesin hareket planı birçok faktöre bağlıdır: 

- ortam (klinik / klinik dışı bir ortam, monitör olan/ olmayan bir ortam) 

- ilk uygulayıcının deneyimi, 

- uygulayıcı sayısı, 

- araç-gereç varlığı, 

- kardiyak arest ve tıbbi acillerde hastane yanıt sistemi, örneğin tıbbi acil ekibi, 

resüsitasyon ekibi gibi. 

Ortam 

Yoğun bakımda monitörize edilmiş ya da yakından izlenen hastalarda kardiyak arest 

hızla saptanır ve tedavi edilir. İdeal olarak, kardiyak arrest riski yüksek olan hastalar hızla 

resüsitasyon uygulamanın olası olduğu monitörlü bir ortamda izlenmelidirler. Hastalar, 

ziyaretçiler ya da çalışan ekip klinik dışı ortamlarda (örneğin araba parkı, koridorlarda) 

kardiyak arest ile karşılaşabilirler. 

61

İlk kurtarıcıların eğitimi: 

Tüm sağlık çalışanları kardiyak arresti tanıyabilmeli, yardım çağırabilmeli ve 

resüsitasyona başlayabilmelidirler. Personel ne konuda eğitim aldı ise bunu uygulamalıdır. 

Örneğin, yoğun bakım ve acil serviste çalışanlar nadiren resüsitasyon uygulayanlara göre 

daha deneyimlidirler. Kardiyak arreste yanıttan sorumlu olan hastane ekibi havayolu, 

solunum ve dolaşımın yönetimi konusunda değişik düzeylerde becerilere sahip olabilirler. 

Kurtarıcı sayısı: 

Eğer yalnız iseniz yardımın geleceğinden daima emin olunuz. Genellikle, diğer ekip 

yakın bir yerde olabilir ve aynı anda birkaç olayı üstlenmiş olabilirler. Hastane kadroları hafta 

sonları ve gece boyunca en düşük sayıda tutulma eğilimindedir. Bu durum hastaların 

monitörizasyonu, tedavisi ve sonuçlarını etkiler. Çalışmalar göstermiştir ki, hastane içi 

kardiyak arrestlerde sağ kalım oranları daha düşüktür. 

Ekipman bulunması: 

Tüm klinik alanlardaki personel, kardiyak arrest durumlarında hızlı resüsitasyonu 

sağlamak üzere resüsitasyon donanımı ve ilaçlara derhal ulaşabilmelidir. İdeal olanı 

kardiyopulmoner resüsitasyon için kullanılan donanım (defibrilatörler dahil) ve ilaçların düzeni 

hastanenin her tarafında standardize edilmelidir. 

Resüsistasyon donanımlarının kullanıma hazır olduğundan emin olmak için düzenli 

olarak kontrol edilmelidirler.Otomatik eksternal defibrilatörler (OED) kliniklerde, ekibin ritm 

tanıma becerisinin olmadığı klinik dışı alanlarda ya da nadiren defibrilatör kullanılan yerlerde 

bulundurulmalıdırlar. 

 

Resüsitasyon ekibi: 

Resüsitasyon ekibi sadece kardiyak arrest varlığında çağrılan geleneksel kardiyak 

arrest ekibi biçiminde olabilir. Bazı hastanelerde resüsitasyon ekibi (örneğin tıbbi acil ekip) 

hastalarda kardiyak arrest oluşmadan önce oluşan kötüleşmelerde çağrılır. 

Resüsitasyon ekibi üyeleri gerçek bir olaya gitmeden önce tanışma ve planlama için 

toplantı yapmalıdırlar. Birbirlerinin isimlerini öğrenmeli, resüsitasyon sırasında ekip 

çalışmasının nasıl artırılacağını tartışmalıdırlar. Ekip üyeleri her olay sonrasında resüsitasyon 

sırasında yaptıkları hakkında geri bildirimde bulunmalıdırlar. Bu ideal olarak olay sırasında 

veri toplanması için de yapılmalıdır. 

Kardiyak arrest sırasında monitörize edilen hastada belirlenen ritme göre ileri yaşam 

desteği uygulamaları farklılılar gösterir. Mönitörde gözlenen ritmlerin tanınması bu aşamanın 

önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. 

İleri yaşam desteği (İYD) algoritması kardiyak arrest tedavisi için standardize edilmiş 

bir yaklaşımdır (şekil 1). Bu tedavi International Liaison Committee on Resuscitation (ILCOR) 

önerisi tüm dünyada aynı şekilde uygulanmaktadır. Resüsitasyon ekibi elemanlarının tedavi 

sırasında bir sonraki adımı bilmesine ve hazırlanmasına olanak verir ve ekibinin etkinliğini 

arttırır. 

62

Kardiyak arrestle ilgili kalp ritimleri iki gruba ayrılır: 

1. Şok uygulanabilenler (ventriküler fibrilasyon/nabızsız ventriküler taşikardi 

(VF/VT) (şekil 2, şekil 3) 

2. Şok uygulanmayan ritimler (asistoli ve nabızsız elektriksel aktivite (NEA) 

(şekil 4) 

Bu iki grup aritminin tedavisindeki temel fark VF/VT hastalarındaki defibrilasyon 

gereksinimidir. Bunun dışındaki göğüs kompresyonları, hava yolu ve ventilasyon, venöz 

girişimler, adrenalin enjeksiyonu ve geri döndürülebilen nedenlerin belirlenmesi açısından 

her iki grup birbiriyle aynıdır. 

Kardiyak arrest sonrası sağkalımı belirgin olarak arttıran girişimler zamanında ve 

etkin KPR, kesintisiz ve etkin göğüs kompresyonları ve VT/VT’de erken 

defibrilasyondur.İlaçlar ve ileri hava yolu yöntemleri halen İYD algoritmasında bulunmalarına 

rağmen kesintisiz ve etkin göğüs kompresyonları ve erken defibrilasyonun yanında ikincil 

öneme sahiptir. 

Hastane içi hastane dışı kardiyak arrestlerin ortalama %25’inde ilk monitörize edilen 

ritim VF/VF’dir. 

Şok uygulanan ritimlerin tedavisi (VF/VT) 

1. Kardiyak arresti teyit edin- yaşam belirtilerini veya deneyimli iseniz solunum ve 

nabzı aynı anda kontrol edin. 

2. Resüsitasyon ekibini çağırın 

3. Kendinden yapışkanlı defibrilasyon/ monitörizasyon pedleri yerleştirilirken (biri 

sağ klavikula altına, diğeri orta aksiller çizgide V6 pozisyonuna) kesintisiz 

göğüs kompresyonları uygulayın. 

4. Ritim analizi için KPR’a ara verildiğinde yapılacakları planlayın ve ekiple 

paylaşın. 

5. Göğüs kompresyonlarına ara verin, EKG’de VF/VT’yi teyit edin. 

6. Görevli bir kişi defibrilatörün uygun enerji seviyesini seçip (ilk şok için 150-200 

j bifazik, takip eden şoklarda 150-360 j bifazik) şarj düğmesine basarken aynı 

anda göğüs kompresyonlarına kesintisiz olarak devam edin 

7. Defibrilatör şarj olurken göğüs kompresyonlarını yapan kişi dışındakileri ve 

oksijen kaynağını uygun şekilde uzaklaştırın. Hastaya sadece kompresyon 

uygulayan kişinin dokunduğundan emin olun. 

8. Defibrilatör şarj olur olmaz kompresyonları uygulayan kişiyi uzaklaştırın ve 

şoku uygulayın 

9. Ritmi yeniden değerlendirmeden ve nabzı kontrol etmeden 30:2 oranında KPR 

uygulamasına başlayın. 

10. İki dakika KPR sürerken ekip lideri ekibi KPR’a ara verilince yapılacaklar için 

hazırlar. 

11. Monitörden ritmi kontrol etmek için KPR’a kısa bir süre ara verin. 

12. VF/VT devam ediyorsa 6-11. adımlara göre ikinci şoku uygulayın. 

63

13. VF/VT devam ediyorsa 6-8. adımları tekrar edin ve üçüncü şoku uygulayın. 

Göğüs kompresyonlarına hemen devam edin ve 2 dakika KPR uygularken 1 

mg adrenalin IV ve 300 mg amiodaron IV verin. 

14. VF/VT devam ederse, 2 dakikalık KPR-ritim/nabız kontrolü-defibrilasyon 

döngüsünü tekrar edin. 

15. Birbirini izleyen şoktan sonra, IV olarak 1 mg adrenalini tekrar edin (ortalama 

3-5 dakikada bir) 

Şekil1. İleri yaşam desteği algoritması 

64

Şekil 2. Ventriküler fibrilasyon 

Şekil 3. Monomorfik ventriküler taşikardi 

Şekil 4. Polimorfik ventriküler taşikardi 

Ritm kontrolü sırasında kalp debisi oluşturacak organize bir ritm 

gözlenirse SDGD bulguları aranır: 

• Santral nabız ve mevcutsa end- tidal (ETCO 2 ) trasesi kontrol edilir. 

• SDGD bulguları varsa resüsitasyon sonrası bakıma başlanır. 

• SDGD bulguları yoksa (örneğin NEA) KPR’a devam edilir ve şok verilmeyen 

ritimler algoritmasına geçilir. 

Asistoli varlığında KPR’a devam edilir, şok uygulanmayan ritimler 

algoritmasına geçilir. 

Göğüs kompresyonlarına ara verilmesiyle şok uygulanması arasında geçen 

zaman en aza indirilmeli ve ideal olarak 5 sn’yi geçmemelidir. Uzun süreli 

duraklamalar spontan dolaşımın geri dönme şansını azaltır. 

Ritim kontrolü yapılmaksızın veya nabız palpe edilmeden göğüs kompresyonlarına 

devam edilir. Defibrilasyondan sonra, perfüzyon sağlayabilecek bir ritim oluşsa da 

nabzı hemen palpe edebilmek nadiren mümkün olabilir. Nabız kontrolü sırasında 

 

65

kaybedilen zaman, miyokard perfüzyonunu daha da bozar. Perfüzyon oluşturan bir 

ritim varlığında göğüs kompresyonu uygulamak, VF oluşma riskini arttırmaz. 

Adrenalin ilk dozu üçüncü şoku izleyerek uygulanır. 300 mg amiodaron da bu 

dönemde verilir. Spontan dolaşım geri dönüş (SDGD) bulguları olmadığını sürece ilaç 

vermeden önce nabız kontrolü için KPR’a ara verilmez. 

Kardiyak arrest devam ettiği sürece 2 siklusda bir (3-5 dakikada bir) adrenalin 

dozu tekrarlanır. Israrcı veya tekrarlayan VF/VT varlığında beş şoktan sonra 150 mg 

amiodaron daha verilir. Amiodaron bulunmadığı durumlarda alternatif olarak 1mg/kg 

lidokain kullanılabilir. Önceden amiodaronun verildiği durumlarda ise lidokain 

kullanılmaz. 

Şok verildikten iki dakika sonraki ritm kontrolünde ise (düzenli ve dar 

kompleksler) santral nabız palpe edilmeye çalışılır ve SDGD bulguları aranır. Ritim 

kontrolü kısa sürmeli ve yalnızca organize bir ritmin varlığında nabıza bakılmalıdır. İki 

dakikalık KPR periyodunda organize bir ritim de görülürse, hastanın SDGD 

düşündüren yaşam belirtileri göstermediği taktirde nabız palpe etmek için göğüs 

kompresyonlarına ara verilmez. Organize bir ritmin bulunmasına rağmen, nabzın 

hissedilip hissedilmediği konusunda şüphe duyuluyorsa KPR’ a devam edilmelidir. 

SDGD durumunda resüsitasyon sonrası bakıma geçilir. Hastanın ritmi asistoli veya 

NEA olara değişirse, aşağıdaki şok uygulanmayan ritimler algoritması 

uygulanmalıdır. 

Şoka dirençli VF/VT durumlarında, defibrilatör elektrodlarının yeri ve teması kontrol 

edilmelidir. Resüsitasyona başlama kararı alınan durumlarda yaygın olarak hasta 

VF/VT’de olduğu sürece resüsitasyona devam edilir. 

Asistoli ve ince VF arasında ayrım yapılamıyorsa defibrilasyon yerine 

kompresyon ve ventilasyon uygulanır. Asistoliden ayırt edilmesi güç olan ince VF’nin 

defibrilasyon ile perfüzyon sağlayan bir ritim oluşturması çok zordur. Kaliteli KPR 

uygulanması VF’nin frekans ve amplitüdünü arttırmak, defibrile edildiğinde perfüzyon 

sağlayabilen bir ritme dönmesini kolaylaştırır. İnce VF’den uygulan şoklar hem 

elektriksel etkiyle hem de koroner kan akımını kesintiye uğramasıyla miyokard 

hasarını arttırır. Ritim belirgin olarak VF ise defibrilasyon uygulanır. 

Şok uygulanmayan ritimler (NEA ve asistoli) 

Organize kardiyak elektriksel aktiviteye rağmen nabız palpe edilemediği 

durumlara nabızsız elektriksel aktivite (NEA) denir. Bu hastalarda çoğunlukla 

miyokardiyal kontraksiyonlar bulunmasına rağmen, bunlar palpe edilebilen nabız 

veya kan basıncı oluşturamayacak kadar zayıftır. NEA’nın tedavi edilebilecek geri 

döndürülebilen bir nedeni olabilir Altta yatan neden bulunup hızla tedavi edilmediği 

taktirde NEA ve asistolide sağkalım seyrektir. 

Asistoli, EKG’de elektriksel aktivitenin bulunmamasıdır. KPR sırasında EKG 

elektrodlarının bağlı bulunduğuna ve uygun monitör modunun seçili olduğuna dikkat 

edilmelidir. Kazanç (Gain) ayarı kontrol edilmelidir. EKG’de P dalgalarının olduğu 

asistolide kardiyak pacemaker ile tedavide başarı sağlanabilir. Gerçek asistolide ise 

bu şekilde başarı sağlanamaz. 

66

NEA ve asistoli tedavisi 

30:2 oranında KPR’a başlayın. 

İntravasküler yol açılır açılmaz 1 mg adrenalin IV verin. 

Güvenli hava yolu (trakeal entübasyon) sağlanıncaya kadar 30.2 KPR uygulayındaha 

sonra göğüs kompresyonlarına ventilasyon için ara verin. 

İki dakika sonra ritmi kontrole edin. 

Organize elektriksel aktivite varlığında nabzı ve/veya yaşam belirtilerini 

kontrol edin. 

Nabız ve/ veya yaşam belirtisi varsa resüsitasyon sonrası bakıma geçin. 

Nabız ve/veya yaşam belirtisi yoksa (NEA): 

• KPR’a devam edin. 

• 2 dakikada bir ritmi kontrol edin. 

• 3-5 dakikada bir (birbirini izleyen 2 dakikalık döngülerde) 1 mg IV 

adrenalin uygulayın. 

VF/VT varlığında algoritmanın şok uygulanabilen ritimler tarafına geçiş 

yapın. 

Asistoli veya agonal ritim varlığında: 

• KPR’ a devam edein 

• 2 dakikada bir ritmi kontrol ederek devam edin. 

• 3-5 dakikada bir (2 döngüde bir) 1 mg IV adrenalin uygulayın. 

KPR sırasında 

İnatçı VF/VT veya NEA/asistoli tedavisi sırasında kaliteli göğüs 

kompresyonlarının uygulanması, geri döndürülebilen nedenlerin (4H ve 4T) 

tanınması ve tedavisi, güvenli hava yolu ve vasküler yolun sağlanması önemlidir. 

30:2 oranında uygulanan KPR sırasında ventilasyon için kompresyona ara 

verildiğinde monitörde ritim görülür. Bu sırada ritim (algoritmanın şok verilebilen veya 

verilmeyen tarafında olmasına bakılmaksızın) VF ise defibrilasyon uygulanmaz, 2 

dakikalık uygulama bitinceye kadar KPR’ a devam edilir. Ritim VF olduğu 

bilindiğinden 2 dakika KPR sonrasında gecikmeden defibrilasyon uygulanması için 

ekip hazır duruma getirilir. 

Hava yolu güvence altına alınır alınmaz (trakeal entübasyon) göğüs 

kompresyonlarına ventilasyon için ara verilmeden devam edilir. Aşırı yorgunluktan 

kaçınmak için kompresyon uygulayıcıları her 2 dakikada bir veya gerekirse daha 

çabuk değiştirilmelidir. Elde varsa, KPR uygulaması ile ilgili geribildirim veren cihazlar 

kullanılır. Bazı cihazların, geribildirim verirken, yatak içinde uygulanan KPR’da altta 

kalan yatağın kompresyonların etkisini azalttığını dikkate almadığı unutulmamalıdır. 

Kardiyak arrest sonrasında sağkalımı kesin olarak artıran uygulamalar arreste şahit 

olanların uyguladığı hızlı ve etkin temel yaşam desteği (TYD), kesintisiz, yüksek kalitede 

göğüs kompresyonları ve VF/nVT için erken defibrilasyondur. 

67

Hava yolu ve ventilasyon 

Trakeal entübasyon konusunda deneyimli personelin bulunmadığı durumda 

balon-valf-maske veya tercihen supraglottik bir hava yolu cihazı (laringeal maske, 

laringeal tüp, i gel vb.) kullanılmalıdır. Supraglottik bir hava yolu cihazı 

yerleştirildiğinde ventilasyon sırasında kompresyonlara ara verilmez. Akciğerler 10 

dk. da 1 frekansla ventile edilir, hiperventilasyondan kaçınılır. 

Laringoskopi ve entübasyon sırasında göğüs kompresyonlarına ara 

verilmekten kaçınılmalıdır. Gerekli durumlarda tüp vokal kordu geçerken 10 saniyeyi 

geçmeyecek şekilde göğüs kompresyonlarına ara verilir. Göğüs kompresyonlarında 

kesintiye yol açmamak için entübasyon spontan dolaşım geri dönüş (SDGD) 

sonrasına kadar ertelenebilir. Entübasyondan sonra tüpün yeri ideal olarak 

kapnogramla doğrulanmalı ve tüp tespit edilmelidir. Hasta entübe edilir edilmez 

ventilasyon sırasında ara verilmeden 100-120/dak frekansla kompresyonlara devam 

edilir. 

 

İleri yaşam desteği sırasında dalga kapnografisi 

Dalga kapnografisi KPR sırasında end-tidal CO 2 ’in devamlı ve gerçek zamanlı 

izlemini sağlar.KPR sırasında end-tidal CO 2 değerleri düşüktür ve göğüs kompresyonları 

sırasındaki düşük kalp debisini yansıtır.Fark edilmeyen özefagus entübasyonunun önlenmesi 

ile ilgili açık yararına rağmen KPR sırasında dalga kapnografisinin izleminin sağkalımı 

iyileştirdiğine dair kanıt yoktur. KPR sırasında dalga kapnografisinin rolü: 

• Trakeal tüpün trakeadaki yerinin doğrulanması 

• KPR sırasında ventilasyon hızının izlemi ve hiperventilasyondan kaçınılmasının 

sağlanması. 

• KPR sırasında göğüs kompresyonlarının kalitesinin izlemi. End-tidal CO 2 değerleri 

kompresyon derinliği ve ventilasyon hızıyla ilişkilidir ve daha derin göğüs 

kompresyonları değeri yükseltecektir. Bu izlemin yönlendirici olup olamayacağı ve 

sağkalım üzerindeki etkisinin belirlenmesi daha fazla çalışma gerektirmektedir. 

• KPR sırasında SDGD sağlandığının belirlenmesi. KPR sırasında end-tidal CO 2 

değerinde artış SDGD sağlandığını gösterebilir ve SDGD sağlanan bir hastada 

gereksiz ve potansiyel olarak tehlike yaratacak olan adrenalin dozlarının 

verilmesini önleyebilir. Eğer KPR sırasında SDGD sağlandığı düşünülürse 

adrenalin uygulanmamalıdır. Adrenalin bir sonraki ritim kontrolü sırasında 

kardiyak arrest teyit edilirse verilmelidir. 

• KPR sırasında prognozun belirlenmesi. Düşük end-tidal CO 2 değerleri kötü 

prognoz ve düşük SDGD şansı belirtisi olabilir; ancak KPR sırasında herhangibir 

aşamada belirli bir end-tidal CO 2 değerinin tek başına KPR’ı sonlandırmak için 

kullanılmasını önermemekteyiz. End-tidal CO 2 değerleri yalnız KPR sırasında 

prognoz belirlenmesinde karar verme aşamasında çok yönlü yaklaşımın parçası 

olarak kullanılmalıdır. 

Vasküler girişim 

Henüz yapılmadıysa vasküler yol açılır. Periferik kanülle karşılaştırıldığında 

santral venöz kateterden verilen ilaçların dolaşıma geçiş zamanı daha kısa ve ilacın 

ulaştığı en yüksek konsantrasyon daha fazla olmasına rağmen santral venöz 

68

kateterin takılması için KPR’ a ara vermek gereklidir ve takılma sırasında bazı ciddi 

komplikasyonlar gelişebilir. Periferik venöz kanülasyon daha hızlı, güvenli ve kolay bir 

yöntemdir. 

Periferik ilaç enjeksiyonundan sonra ilacın santral dolaşıma katılmasını 

kolaylaştırmak için en az 20 ml serum fizyolojik verilmeli ve ekstremite 10-20 saniye 

süre ile yükseltilmelidir. Resüsitasyonun ilk 2 dakikasında vasküler yol açılmasza 

intraosseöz (IO) yol sağlanması düşünülmelidir Bu yöntem için tibia ve humerus 

kullanır ve her ikisi de sıvılar için eşit akım hızına sahiptirler. Resüsitasyon ilaçları 

intraosseöz yolla verildiklerinde yeterli plazma konsantrasyonlarına ulaşırlar. IO yolun 

güvenli ve sıvı replasmanı için uygun bir yoldur. 

Geri döndürülebilir nedenler 

KPR devam ederken bir yandan da bu kardiyak arreste yol açan nedenle 

düşünülmeli ve tedavi edilecebilecek olanlar edilmelidir. Akılda kolay kalabilmesi için 

bu nedenler ilk harflerin göre (H veya T) ikiye ayrılmıştır. 

4H: 

• Hipoksi 

• Hipovolemi 

• Hiperkalemi, hipokalemi, hipoglisemi, hipokalsemi, asidemi ve diğer metabolik 

bozukluklar 

• Hipotermi 

• Tansiyon pnömotoraks 

• Tamponad 

• Toksinler 

• Tromboz (pulmoner emboli veye koroner tromboz ) 

Dört H’ler 

Hipoksi riski akciğerler %100 oranda oksijenle ventile edilerek azaltılır. 

Göğüsün yeterince kalmasına ve solunum seslerinin bilateral eşit olmasına dikkat 

edilir. Trakeal tüpün bronşta veya özefagusta olup olmadığı kontrol edildir. 

Hipovoleminin neden olduğu nabızsız elektriksel aktivite çoğunlukla ciddi 

kanamaya bağlıdır. Kanamanın nedeni travmada olduğu gibi belirgin veya 

gastrointestinal kanama veya aort anevrizması rüptüründeki gibi gizli olabilir. 

İntravasküler volüm sıvı ve kanla düzeltilmeli ve kanamayı durdurmak için cerrahi 

yardım alınmalıdır. 

Hiperkalemi hipokalemi, hipoglisemi, hipokalsemi, asidemi ve diğer metabolik 

bozukların tanısı biyokimyasal testler veya böbrek yetersizliği gibi hastanın tıbbi 

öyküsüne dayanak konur. 

12 derivasyonlu EKG tanıya yardımcıdır. Hiperkalemi, hipokalesemi ve kalsiyum 

kanal blokerlerinin aşırı dozlarda kullanılması durumda intravenöz kalsiyum klorür 

uygulanır. Hipoglisemiyi önlemek için kan şekeri daima ölçülmelidir. 

69

Hipotermi, düşük sıcaklık ölçümlerinde düşünülmelidir. Özellikle kış aylarında 

evsizlerdeki kardiyak arrestlerde akla gelmelidir. 

Dört T’ler 

Tansiyon pnömotoraks, NEA’ye neden olabilir. Santral venöz kateter 

deneyimleri sonrasında oluşabilir ve tanı klinik olarak konur. Pnömotoraks bulguları, 

hava girişinde azalma, genişlemede azalma ve etkilenen bölgenin perküsyonunda 

hiperrezonans, etlkilenen bölgeden trakeal deviasyondur. Torakostomi veya iğne 

torakosentez ile dekompresyonu takiben hastaya göğüs tüpü takılır. 

Kardiyak arrest sırasında kardiyak tamponadın tipik bulguları olan genişlemiş 

boyun venleri ve hipotansiyon değerlendirilemediği için tanı koymak zordur. Penetran 

göğüs travması veya kardiyak cerrahiden sonra görülen arrestlerde tamponattan 

süphelenilmelidir. Bu durumda iğne perikardiyosentez veya resüsitatif torakotomi 

düşünülmelidir. 

Hastanın hikayesinin alınamadığı durumlarda, istemli veya istemsiz terapötik 

veya toksik madde kullanılmasının tespiti oldukça zordur. Ancak, bazı vakalarda 

laboratuvar yöntemleriyle tespit edilir. Uygun hallerde antidotlar kullanılabilir, fakat 

çoğunlukla destek tedavisi uygulanmaktadır. 

Tromboembolik veya mekanik dolaşım obstrüksiyonun en sık görülen nedeni 

masif pulmoner embolidir. Kardiyak arrest nedeninin pulmoner emboli olduğu 

düşünülüyorsa vakit kaybedilmeden trombolitik ilaçlar kullanılması düşünülmelidir. 

içerir: 

Defibrilasyon 

2015 ERC Kılavuzundaki defibrilasyon stratejisi önceki kılavuzdan biraz değişiklik 

• Erken, kesintisiz göğüs kompresyonlarının, şok öncesi ve sonrası verilen araların en aza 

indirilmesinin önemi bu kılavuzda ısrarla vurgulanmıştır. 

• Defibrilatör şarj olurken göğüs kompresyonlarına devam ediniz, göğüs kompresyonlarına 

5 sn’den fazla ara vermeden defibrilasyon uygulayınız ve defibrilasyondan hemen sonra 

göğüs kompresyonlarına tekrar başlayınız. 

• Kendinden yapışkanlı defibrilasyon pedleri manuel kaşıklara göre bazı avantajlara 

sahiptir ve mümkünse her zaman tercih edilmelidirler. 

• Defibrilatör veya otomatik eksternal defibrilatör (OED) temin edilip uygulanana kadar 

KPR’a devam edilmelidir, fakat defibrilasyon yalnız defibrilasyon gereksiniminin 

saptanması ve şarj edilme süresi kadar geciktirilmelidir. 

• Eğer başlangıçtaki VF/nVT ritmi şahit olunmuş ve monitörize arrest ise ve defibrilatör 

hızla temin edilebilirse (örn. kardiyak kateterizasyon) peşpeşe üç şok uygulaması 

düşünülebilir. 

• Defibrilasyon şok enerji düzeyleri 2010 kılavuzu ile aynıdır. Bifazik dalga formları için ilk 

şok düzeyi en az 150 J olmalı, ikinci ve takip eden şoklar 150-360 J düzeyinde 

uygulanmalıdır. Her defibrilatörde uygulanan şok enerji düzeyi için üreticinin önerileri 

dikkate alınmalıdır. Başarısız şok sonrasında ve tekrar fibrilasyon geliştiğinde şok 

enerjisinin artırılması uygun olacaktır. 

70

Şok öncesinde verilen aranın en aza indirilmesi için stratejiler: 

Göğüs kompresyonlarının durmasından şok verilene kadar olan gecikme (şok öncesi 

ara) en kısa tutulmalıdır; 5-10 sn gecikme bile başarılı şok şansını azaltacaktır. Şok 

öncesinde verilen ara, defibrilatör şarj edilirken göğüs kompresyonlarına devam edilerek ve 

iyi iletişim kuran ekip liderine sahip etkin bir ekiple 5 sn’nin altına indirilebilir.Defibrilasyon 

sırasında kurtarıcının hastayla temasını engelleyen güvenlik kontrolü hızla ama güvenle 

yapılmalıdır. Şok uygulandıktan sonra hemen göğüs kompresyonlarına başlanarak şok 

sonrası ara minimuma indirilebilir. Tüm manuel defibrilasyon sürecinin göğüs 

kompresyonlarına 5 sn’den az ara verilerek gerçekleştirilmesi mümkündür. 

Mekanik göğüs komresyon cihazları : 

2010 Kılavuzundan günümüze kadar geçen sürede yayınlanan ve 7582 hastayı 

içeren üç büyük RKÇ’da hastane dışı kardiyak arrestte rutin olarak otomatik mekanik göğüs 

kompresyon cihazlarının kullanılmasının belirgin avantajı gösterilmemiştir.Manuel göğüs 

kompresyonları yerine otomatik mekanik göğüs kompresyon cihazlarının rutin olarak 

kullanılmasını önermiyoruz. Hareket halindeki ambulansta uygulanan KPR, uzamış KPR 

(örn. hipotermik arrest) ve bazı özel durumlarda KPR (örn. koroner anjiyografi veya 

ekstrakorporeal KPR) sırasında olduğu gibi uzun süreli yüksek kalitede göğüs 

kompresyonları uygulanamıyorsa veya kurtarıcı risk altındaysa otomatik mekanik göğüs 

kompresyon cihazlarımanuel göğüs kompresyonlarına mantıklı bir alternatif olabilir.Cihazın 

yerleştirilmesi sırasında KPR’a ara verilmesinden kaçınılmalıdır. Mekanik KPR cihazlarını 

kullanan sağlık personeli kapsamlı beceri eğitimi ve düzenli eğitim tekrarlarından oluşan iyi 

yapılanmış, monitörize bir program dahilinde hareket etmelidir. 

Yaşam belirtileri 

KPR sırasında yaşam belirtileri (solunum eforu, hareket vb.) veya hasta 

monitöründe SDGD düşündüren bulguların varlığında (arteriyal kan basıncı veya 

ekspiratuar karbondioksit trasesinde ani yükseliş vb.) KPR’a kısa süre ara verilir ve 

monitör kontrol edilir. Organize ritim var ise nabız kontrol edilir. Nabız varsa 

resüsitasyon sonrası bakım ve/veya gerekli ise uygun periarrest aritmi tedavisine 

geçilir. Eğer nabız yok ise KPR’ a devam edilir. Kapnografi kullanılması ile göğüs 

kompresyonlarına ara verilmeden SDGD tanınabilir. SDGD halinde, ETCO2’de 

belirgin artış meydana gelir. 

 

Resüsitasyonun sonlandırılması ve ölüm tanısı 

Eğer resüsitasyon başarısız ise ekip lideri resüsitasyon ekibiyle KPR’u 

durdurmayı tartışmalıdır. KPR’u durdurma kararı klinik değerlendirme ve SDGD 

sağlama şansının dikkatlice değerlendirilmesine bağlıdır. KPR sonlandırıldıktan sonra 

ölüm tanısı onaylanmadan hasta 5 dakika boyunca gözlenir. 

Palpasyonla santral nabzın yokluğu 

71

• Oskültasyonla kalp seslerinin yokluğu 

Aşağıdaki kriterlerin bir veya daha fazlasının varlığı destekleyicidir: 

• EKG’de asistoli 

• İntraarteriyel basınç monitöründe pulsatil akımın yokluğu 

• Ekokardiyografide kontraktil aktivitenin yokluğu 

Bu süre içerinden kardiyak veya solunumsal aktivite gözlenirse, bir sonraki 

kardiyak arrest sonrasında 5 dakikalık süre yeniden başlatılır. Beş dakika süren 

kardiyorespiratuar arrest sonrasında; pupiller ışık refleksi, kornea refleksi kaybı ve 

supraorbital basınç uygulamasına yanıtın bulunmaması kontrol edilmelidir. Ölüm 

zamanı bu kriterlerin tespit edildiği an olarak kaydedilir. 

Özet 

Kardiyopulmoner resüsitasyona karşı farkındalık giderek artmaktadır. Avrupa’ 

da ERC’ nin öncülüğünde bir kardiyas arrest farkındalık günü düzenlenmiş ve 

sokaklarda ücretsiz halk eğitimleri yapılmıştır. 

Gelecek 16 Ekim 2014’ te düzenlenecek olan bu kampanya ile ilgili olarak 

ülkemizde Resüsitasyon Derneği bazı faaliyetler gerçekleştirecektir. 

Kaynaklar 

1. European Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation 2015 Section 1. Executive summary 

.Koenraad G. Monsieurs, Jerry P. Nolan, Leo L. Bossaer, Robert Greif, Ian K. Maconochie, Nikolaos I. 

Nikolaou, Gavin D. Perkins, Jasmeet Soar, Anatolij Truhlár, Jonathan Wyllie, David A. Zideman,on 

behalf of the ERC Guidelines 2015 Writing Group. Resuscitation 2015; 95: 1-80. 

2. Adult advanced life support. Jasmeet Soar, Jerry P. NolanBernd W. Böttiger, Gavin D. Perkins, 

Carsten Lott, Pierre Carli, Tommaso Pellis, Claudio Sandroni, Markus B. Skrifvars, Gary B. Smith, 

Kjetil Sunde, Charles D. Deakin, on behalf of the Adult advanced life support section collaborators. 

Resuscitation 2015;95:100-147. 

3.Cardiopulmonary Resuscitation with Automated External Defibrillator Provider Course Manual- ERc 

Guidelines 2010 Edition. ERC Editorial Belgium 2010. 

4. European Resuscitation Council Advanced Life Support Course Manual. 5th Edition. Belgium. 

5. International Liaison Committee on Resuscitation. 2005 International consensus on 

cardiopulmonary resuscitation and emergency cardiovascular care science with treatment 

recommendations. Resuscitation 2005; 67(2-3): 157-342. 

72

6. European Resuscitation Council. European Resuscitation Council guidelines for resuscitation 

2005. Resuscitation 2005; 67 (Suppl 1): S1-S190. 

7. First Aid, CPR and AED. Emergency Care and Safety Institute, Jones and Bartlett Publishers, 2007 

73

Hastane Bilgi Yönetim Sistemi ve E-Reçete Uygulamaları 

Dr. Yılmaz KESKİNDEMİRCİ 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Başhekim Yardımcısı 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesinde yürütülmekte olan Hastane Bilgi Yönetim Sistemi 

dönüşüm çalışmaları 13.08.2016 tarihinde tamamlanmış olup ilgili tarihten itibaren 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesinde tüm fonksiyonları ile İSHOP (İstanbul Üniversitesi 

Hastaneleri Otomasyon Projesi) kullanılmaya başlanmıştır. 

Aşağıda İSHOP Hastane Bilgi Yönetim Sisteminin kullanımıyla ilgili olarak 

kullanıcıların adaptasyonunu artırmak amacıyla ilgili fonksiyonların anlatımına yer 

verilmiş olup e-reçete uygulamaları hakkında da bilgi verilmektedir. 

1. POLİKLİNİK HASTA MUAYENE EKRANI 

1.1. HEKİM HASTA LİSTESİ 

Doktor sayfası üstünde hasta bilgilerine ulaşabilir. Hekim hasta listesi 

butonuna tıklayarak (1) Hasta arama listesi açılır. Veya kısayol F6 kullanılıp 

hasta listesine ulaşabilir. 

Şekil 1; Hekim hasta listesi 

Doktor İSHOP’ u açtıktan sonra F6 ( hekime gelen işler ) tuşuna Kısayol F6 ile 

açılan ekran aşağıda ki gibi gün içinde gelen hastalar listelenir. Seçtiğimiz 

hasta ile beraber gün içinde hastaların muayenesine başlanabilir 

74

Şekil 2; Hekim hasta listesi 

Açılan ekranda hasta kimlik no ve protokol no hasta adı ve soyadı birim ismi 

gibi üç farklı şekilde listeleme işlemi yapılabilir. Hasta dosyasına girdikten 

sonra ilk önce Muayene butonu tıklanır ve altında bulunan Medikal Özgeçmiş 

– Genel Muayene – Hasta Geçmişi – Konsültasyon – E Reçete – 

Görüntüler – Ölçümler – Ek Epikriz – Kan Ürünleri İstekleri – Bulaşıcı 

Hastalıklar – Allerjiler ikonları kullanılarak hasta muayene bilgileri 

doldurulmaya başlanacaktır. 

Şekil 3; Muayene 

75

1.1.1. MEDİKAL ÖZGEÇMİŞ: Hastanın geçmişteki öyküleri hikayesi ve geçirdiği 

hastalıklarının girildiği ekranıdır. 

Şekil 4; Medikal özgeçmiş 

1.1.2. GENEL MUAYENE: Hastanın tanısının gelişiyle ilgili şikayeti ve bulgularının 

girildiği ekrandır. Hastanın geçmiş muayeneleri hastaya işlenmiş eski tanıları ayrıca 

Doktorun kendisine özel hastaları için özel not alabileceği özel bölüm bu ekranda 

bulunmaktadır. 

Şekil 5; Genel muayene 

76

Şekil 6; Genel muayene 

1.1.3. HASTA GEÇMİŞİ: Hastanın hastanedeki gelişlerinin özetini görülebildiği 

ekrandır. 

Şekil 7; Hasta geçmişi 

77

1.1.4. KONSÜLTASYON: Diğer ilgili birimlere danışmak için konsültasyon isteklerinin 

yapıldığı ekrandır. 

Şekil 8; Konsültasyon 

1.1.5. E-REÇETE: Hastaya yazılacak olan reçetenin SGK Medulaya bildirildiği 

ekrandır. 

Şekil 9; E Reçete 

78

1.1.6. GÖRÜNTÜLER: Hastanın çekilmiş filmlerin görüntülerinin olduğu ekrandır. 

Şekil 10; Görüntüler 

1.1.7. ÖLÇÜMLER: Hastanın boy kilo bilgilerinin girildiği ekrandır. 

Şekil 11; Ölçümler 

79

1.1.8. EK-EPİKRİZ: Hastaya ek epikriz düzenlemek istediğimizde kullandığımız 

alandır. 

Şekil 12; Ek epikriz 

1.1.9. KAN ÜRÜNÜ İSTEKLERİ: Hastaya kan isteminin yapıldığı ekrandır. 

Şekil 13; kan ürünü istekleri 

80

1.1.10. BULAŞICI HASTALIKLAR: Hastanın varsa bulaşıcı hastalığının girildiği 

ekrandır. 

Şekil 14; Bulaşıcı hastalıklar 

1.1.11. ALLERJİLER ; Hastanın varsa Allerjisi girildiği ekrandır. 

Şekil 15; Allerjiler 

1.1.12. İŞLENEN HİZMETLER – Hastaya kısa yol hizmet arama butonu dahil hizmet 

ekleme - hizmet iptal - malzeme ekleme - malzeme iptal - paket ekleme ekranları 

bulunmaktadır 

Muayene butonunun altındaki bilgiler doldurulduktan sonra İşlenen Hizmetler 

kısmındaki bölüme geçilir. 

HİZMET EKLE: Eklenmesi gereken hizmetlerin bulunduğu (sut) listedir 

HİZMET İPTAL: Eklenen hizmeti iptal etmek için kullanılır 

81

MALZEME EKLE: Kullanılan malzemelerin eklenebilmesi için kullanılması 

gereken butondur 

MALZEME İPTAL: Eklenen fazla veya hatalı malzemeyi silmek için kullanılır 

PAKET EKLE: Paket hizmet ve muayeneleri toplu paket halinde eklemek için 

kullanılır 

 

PAKET İPTAL: eklenen hatalı veya fazla paketi silmek için kullanılır 

Şekil 16; İşlenen Tetkikler 

TETKİKLER ; Hastanın muayene ve hizmetleri girildikten sonra hastaya tetkik 

ve tahlil istemek için Tetkikler kısmı kullanılmalıdır. 

ilgili bölümden Laboratuvar – Radyoloji – Nükleer tıp – Patoloji – Genetik – 

Diğer Raporlar butonları hastalarımız üstüne işlenmek üzere ilgili 

ekranlarımızı kullanabiliriz. 

3a:LABORATUVAR: Labaratuar test isteklerinin yapıldığı ve sonuçlarının 

görülebildiği ekrandır 

3b:RADYOLOJİ: Radyoloji test isteklerinin yapıldığı ve sonuçlarının 


3c:NÜKLEER TIP: Nükleer tıp test isteklerinin yapıldığı ve sonuçlarının 


3d:PATOLOJİ: Patoloji test isteklerinin yapıldığı ve sonuçlarının görülebildiği 

ekrandır 

3e:GENETİK: Genetik test isteklerinin yapıldığı ve sonuçlarının görülebildiği 

ekrandır 

3f:DİĞER RAPORLAR: Hastanın eko –efor- eeg- emg vs. tetkiklerin rapor 

örneklerinin bulunduğu ekrandır 

82

Şekil 17; Tetkikler 

Hastanın tetkik işlemleri bittikten sonra gerek duyulursa Raporlar (4) kısmı na 

girerek ekle butonundan ilaç raporu, sağlık kurulu, iş görememezlik, istirahat 

vs. gibi medikal raporlar eklenebilir 

Şekil 18 ; Raporlar 

83

1.1.13. YENİ AKTİVİTE – ilgili ikondan hastaya EKG – EKO istekleri 

yapılabilmektedir. 

Şekil 19; Yeni aktivite 

FORMLAR – ilgili ikondan alt kırılımlarından ANAMNAZ FORMU – İLAÇ 

KULLANIM RAPORU – HİZMET DETAY BİLGİSİ – HASTA YÖNLENDİRME 

FORMU – EPİKRİZ YAZDIR bilgilerine ulaşılabilir ihtiyaca göre ilgili işlemler 

yapılabilir. 

Şekil 20; Formlar 

Son olarak Hasta üstünde tüm işlemler bittikten sonrası gerekirse hastaya 

yatış işlerini YATIŞ ikonu ile başlatabiliriz 

84

B.YATAKLI TEDAVİ SÜRECİ 

İSHOP MEDİKAL menüsü altında Yataklı Tedavi işlemlerinin gerçekleştirildiği 

modüldür. 

Şekil 21: MEDİKAL 

85

i. SERVİS 

Şekil 22: SERVİS 

1. İŞLEMLER 

Şekil 23: İŞLEMLER 

ii. YATAN HASTA LİSTESİ 

Yatan hasta listesinden (Medikal/Servis/Yatan Hasta Listesi) hasta listesine 

ulaşılabilir. 

Yatan hasta listesi Yatan hastaların listelendiği bölümdür. Yatan hastalar durum ve 

servisleri seçilerek listelenebilir. Adı, Soyadı, Protokol No, Tarih Aralığı, Servis, 

Durumu sorgulama seçeneklerinden biri ya da bir kaçına göre arama yapılabilir. 

86

Şekil 11: YATAN HASTA LİSTESİ 

 

Yatan Hasta Durum Bilgisi 

Yatan hastalarımızın aşağıdaki durum seçenekleri ile anlık olarak izlenebilmesi 

sağlanmıştır. 

Yatış Bekliyor: 

Servis Bekliyor: 

Yatıyor: 

Kurum İçi Sevk: 

Taburcu: 

Reddedildi: 

Yatış bekleyen hastalarımızı gösterir 

Servis bekleyen hastalarımızı gösterir 

Yatan hastalarımızı gösterir 

Kurum içerisinde bir başka servise sevk yapılan hastaları gösterir. 

Taburcu olan hastalarımızı gösterir. 

Yatış isteği reddedilen hastalarımızı gösterir. 

Ayrılmayı Bekliyor: Ayrılmayı bekleyen hastalarımızı gösterir. 

İzinli: 

İzin verilen hastaları gösterir. 

b. YATAN HASTA MUAYENESİ HASTA YATIŞ DOSYASI 

Doktorun hastanın kişisel bilgilerini görebileceği, medikal özgeçmişini girebileceği, 

muayenesini kaydetmek ve takip etmek için kullanacağı bölümdür. İlgili ekrandan 

epikriz alma, muayene detayları görme/değiştirme, reçete verme, konsültasyon 

talebinde bulunma ve sonuçlarını görme, tetkik isteme ve sonuçlarını görme poliklinik 

ve muayene raporlarını oluşturma ve görüntüleme işlemleri yapılabilir. 

i. MUAYENE 

Medikal özgeçmiş, Genel muayene, Konsültasyon, E-Reçete, Klinik Seyir, 

Konsültasyon, Ölçümler Enfeksiyon-Kolonizasyon, Alerjiler gibi alt bölümlerinden 

oluşur. 

Muayene İçerisindeki alt bölümler; 

87

1. MEDİKAL ÖZGEÇMİŞ 

Hastaların Soygeçmiş, Özgeçmiş, Alışkanlıkları, Alerjileri, Geçirdiği operasyonlar, 

Sürekli kullandığı ilaçlar, Kronik hastalıkları gibi bilgilerin girilebileceği yazı alanlardır. 

Doktor veya sekreteri veya sorumlu olduğu asistan doktor tarafından hastaya sorulan 

(daha önceden sorulmuş kaydedilmiş) bilgilerin alınıp kullanıldığı kısımdır. Eğer daha 

önceki muayenelerde alınıp kaydedilmiş veriler varsa doktor bu muayene için bu 

verilerden faydalanır. Gerektiğinde yeniden sorulur ve güncellenir. 

Medikal özgeçmişin alt bölümleri: 

Soy geçmiş: Hastanın ailesinde var olan hastalıkları özet olarak belirtiriz. 

Alışkanlıklar: Hastanın sağlığını etkileyebilecek alışkanlıkları. Bunlar 

güncellendiğinde örneğin sigara içen bir hastanın sigarayı bırakmasıyla x yılından y 

yılına kadar z yıl günde 2 paket sigara içiyordu şeklinde güncellenmesi gerekir. 

Alerjileri: Vücudun, aslında zararlı olmayan bazı maddelerden veya hava şartlarından 

etkilenmesi ya da psikolojik etkenler sonucu bazı maddelere aşırı reaksiyon 

göstermesidir. 

Örnek: Yiyecek, içecek, ilaç, vb. şeylere karşı olan reaksiyonları. 

Geçirdiği operasyonlar: Hastanın daha önceden geçirdiği ameliyatlar ve bunların 

sonuçları ile ilgili notlar. 

Sürekli kullandığı ilaçlar: Hastanın daha önceki doktorların tavsiyesi ya da kendi 

isteği ile sürekli olarak aldığı ilaçlar veya etken maddeler. 

Kronik hastalıklar: Hastanın belli bir tedavi ile sonlandıramadığı Kalp rahatsızlıkları, 

AİDS, Hepatit gibi hastalıklarıdır. Yazılım içinde başka bir yöntemle alınmadığı 

müddetçe bu bilgi ancak buradan kaydedilecektir. 

Şekil 12: GENEL MUAYENE 

88

2. GENEL MUAYENE 

Tanı ekle, Tanı kodları, Olay yeri, Hikayesi, Şikayeti, Bulgular, Öneriler, Notlar, Özel 

doktor notlarının girilebileceği bölümlerden oluşur. Genele muayene verisinin 

toplandığı bölümdür. Doktor muayenesini yaparken hastadan aldığı şikayeti bu 

bölüme yazar, hikayesini kaydeder ve değerlendirmesinden elde edilen bulguları bu 

bölüme yazar. Belirlediği ön tanıları girer, kesinleşen tanıları kesin tanı kaydıyla 

tekrar girer. Eğer tedavi süresince tedaviye ilişkin bir yorum oluşursa bunu notlar 

kısmına kaydeder. Hastanın tedavi sonrası uygulamasını istediği (bol sıvı tüketmesi, 

sık sık duş alma, kırmızı etten sakınma vb.) şeyler varsa öneriler kısmına bunları 

yazar. Bu bilgiler epikrizi (dosya özeti) raporunun temelini oluşturur. 

Şekil 13: GENEL MUAYENE 

3. TANI EKLE: 

Şekil 14: TANI 

sembolüne tıklayarak tanı listesini açabiliriz. Açılan listede tanı kodu ve ismine 

göre arama yapılır. 

% sembolü girilerek arama yapılabilir. %nezle ...vb 

89

Şekil 15: TANI 

Listeden seçilen tanının kodu tanı ekle kısmına getirilir. Sembolüne ya da 

klavyeden Enter tuşuna basılarak tanı kodları bölümüne ekleme yapılabilir. 

sembolü ICD kodları ekranını açar. ICD listesi üzerinde daha detaylı arama ile 

seçim yapmamız sağlanmaktadır. 

4. E-REÇETE: 

Yatan hastaya yatan ve taburcu reçetesi verildiği bölümdür. (Poliklinik tarafında 

detaylı anlatımı mevcuttur.) 

Şekil 16: E-REÇETE 

90

Şekil 17: E-REÇETE 

5. KLİNİK SEYİR: 

Hekimlerin Yeni butonundan hastayla ilgili gün gün görüşlerini yazdıkları bölümdür. 

Şekil 18: KLİNİK SEYİR 

6. KONSÜLTASYON 

İki farklı konsültasyon talebi vardır. Eğer kurumsal zaman planlaması yapılmış ise 

doktor ilgili birimde konsültasyona uygun olan doktordan konsültasyon çalışma 

zamanı talep iletilir. Detaylar için bkz.: kurumsal zaman planlaması . 

Konsültasyon: Konsültasyon ekranını açar. 

91

Seçilen birim altındaki kaynağa ait olan çalışma takviminden konsültasyon isteği 

yapılması sağlanır. 

Yapılan istek randevu modülü ile entegre çalışır. 

Şekil 19: KONSÜLTASYON 

*Yapılan konsültasyonlar aşağıda anlatılan Konsültasyon listesine düşmektedir. 

Konsültasyon listesi 

Birimlerden yapılan konsültasyonun listelendiği alandır. 

92

Şekil 22: KONSÜLTASYON LİSTESİ 

7. ÖLÇÜMLER 

Boy, ağırlık bilgisinin girilebileceği, iptal edilebileceği bölümdür. Girilen bilgiler 

değişim grafiğinden takip edilebilir. 

Şekil 23: ÖLÇÜMLER 

93

8. ENFEKSİYON / KOLONİZASYON 

Hastaya ait herhangi bir enfeksiyon bilgisi var ise Ekle bölümünden seçim yapılarak 

kayıt altına alınması sağlanır. 

Şekil 24: ENFEKSIYON / KOLONIZASYON 

ii. DOKTOR ORDER-TEDAVİ TABELASI 

1. DOKTOR İSTEKLERİ 

Ekle fonksiyon butonuna tıklanır. Açılan Hastaya yapılacak istekler penceresinden 

kullanılacak tedavi şekli seçilerek tamam butonuna tıklanır. 

Şekil 25: HASTAYA YAPILACAK İSTEK EKRANI 

94

Oluşan istek satırındaki Malzeme hücresinde 

sembolüne tıklanır. 

Malzeme seç fonksiyon butonuna tıklanarak kullanılacak tek kalem malzeme seçilir. 

Periyot, kullanım şekli, notlar vs. bilgileri girilir. 

*Birden fazla orderı ekleyebilmemiz için Toplu Ekleme modülüne tıklamamız 

gerekmektedir. Buradan ilgili ambarı seçip diğer bilgileri girdikten sonra kaydet 

dememiz yeterlidir. 

Şekil 26: DOKTOR İSTEK 

Yapılan orderları örneğin hafta sonları ve resmi tatillere kopyalayabilmemiz için 

Kopyala modülüne tıklayıp kopyalanacak günün orderlarını seçip belirtilen tarih 

aralığına kopyalama işlemini gerçekleştirebiliriz. 

Şekil 27: ORDER KOPYALAMA 

95

iii. KAN İSTEĞİ 

Ünite kan isteklerinin yapıldığı bölümdür. 

Şekil 34: KAN İSTEĞİ 

iv. SERVİS KAN İSTEKLERİ 

Servislerde yatan hastalara istenen kanları takip etmek için kullanılan ekrandır. 

Şekil 35: SERVİS KAN İSTEKLERİ 

96

v. SERVİS HİZMETLERİ 

Hastaya işlenen hizmetlerin ve malzemelerin takip edildiği bölümdür. Servis 

hizmetlerinde Hizmet Ekle ve Malzeme Ekle butonlarından hastaya Hizmet ve 

Malzeme ekleme işlemleri yapılır. 

Şekil 36: SERVİS HİZMETLERİ 

vi. TETKİKLER 

Laboratuvar, Radyoloji, Patoloji ’den yeni butonu ile tetkik istenebilir, istenmiş 

tetkikler onaylandıktan sonra aynı ekranda sonuçları görünür. Test sonucu girilmiş 

tetkikler iptal edilemez. 

Şekil 37: TETKİKLER 

97

Şekil 38: TETKİKLER 

Radyoloji ve Patoloji bölümlerinden de istekler aynı aşamalarla istenir. 

vii. AMELİYAT 

Yapılacak ameliyatların girilebileceği bölümdür. 

Şekil 39: AMELİYAT 

98

Ameliyatlar alanında sağ tıklayarak ilgili ameliyat seçimi yapılan bölümdür. 

Şekil 40: AMELİYAT 

viii. RAPORLAR 

Medikal Raporların eklenebileceği bölümdür. 

Şekil 41: RAPORLAR 

99

Şekil 42: MEDİKAL RAPORLAR 

100

İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yerleşkesi 

Prof. Dr. H. Oktay SEYMEN 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı 

Cerrahpaşa yerleşkesini üç düzlemi birbirine bağlayan üç yokuş olarak 

düşünebiliriz. Düzlemleri üst, orta ve alt olarak, yokuşları da A, B ve C biçiminde 

sıraladığımızda yerleşkenin üzerindeki binalara ve birimlere kolayca ulaşabiliriz (Şekil 

1, Tablo 1). 

Şekil 1: Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yerleşkesi krokisi 

101

Tablo 1: Cerrahpaşa Tıp Fakültesi yerleşkesi krokisindeki bina numaraları ile 

kullanan birim bilgileri 

1-Dekanlık 

2- Oditoryum 

3- Kız öğrenci yurtları 

4- Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı 

5- Tıp Kültür Birimi 

7- Radyasyon Onkolojisi 

8- Psikiyatri 

9- İngilizce Tıp Bölümü 

10- Nöroloji 

11- Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon 

12- Jinekolojik Onkoloji 

13- Kadın Hastalıkları ve Doğum 

14- Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları 

15- Acil Birimi (Giriş Katı- 1.Kat), Ortopedi (Kat 2) 

16- Ortopedi polikliniği 

17- Acil Hasta kabul 

18- Kütüphane (Giriş ve Kat 1, Öğrenci İşleri (Kat 1), Yeni Kurul Salonu, Öğrenci 

Kulüpleri, Tıp Eğitimi Anabilim Dalı. 

19- Otopark / Helikopter pisti 

20- Spor Salonu 

21- Yemekhane 

22- Halı Saha 

23- Amfiler (Giriş Katı ve Bodrum Kat), Deney Hayvanları Araştırma Laboratuvarı 

(Bodrum Kat) 

24- Deontoloji (Zemin), Farmakoloji (Kat 1), Halk Sağlığı (Kat 2), Histoloji ve 

Embriyoloji (Kat 3) 

25- Anatomi (Bodrum 3 ve 2), Biyokimya (Bodrum 1), Fizyoloji (Zemin), Mikrobiyoloji 

(Kat1), Tıbbi Biyoloji (Kat 2), Tıbbi Fizik (Kat 3), İstatistik (Kat 4), Öğrenci Kantini (Kat 

4) 

26- Patoloji (Bodrum 3 ve 2), Biyokimya (Bodrum 1), Biyofizik (Zemin), Mikrobiyoloji 

(Kat 1), Genetik (Kat 2) 

27- Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji (Kat 1), Geriatri (Kat 2), Nefroloji 

(Kat 3), Kardiyoloji (Kat 4), Gastroenteroloji – Hematoloji (Kat 5), Hepatoloji – 

Romatoloji (Kat 6) 

102

28- Hepatobilier Poliklinikleri (Zemin A), Gastroenteroloji – Endoskopi (Zemin), 

Nükleer Tıp (Kat 1), Endokrin – Diyabet (Kat 2), Genel Dahiliye (Kat 3), Kardiyoloji – 

Koroner YBÜ (Kat 4), Gastroenteroloji (Kat 5), Özel Servis (Kat 6) 

29- Hemostaz Laboratuvarı (Zemin), Nükleer Tıp (Kat 1), Onkoloji (Kat 2), Genel 

Dahiliye (Kat 3), Kardiyoloji (Kat 4), Hematoloji (Kat 5), Endokrin (Kat 6) 

30-32- Dermatoloji (Kat 1), Üroloji (Kat 2), Kulak Burun Boğaz Hastalıkları (Kat 3), 

Göz Hastalıkları (Kat 4, 5 ve 6) 

33- Çocuk Cerrahisi (Kat 1), Göğüs Cerrahisi (Kat 2), Endokrin Cerrahi (Kat 3), 

Gastrointestinal Cerrahi- Gorbon (Kat 4), Gastrointestinal – Gürkan Cerrahi (Kat 5), 

Meme Cerrahisi (Kat 6), Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi (Kat 7) 

34- Transplantasyon (Zemin), Çocuk Cerrahisi (Kat 1), Kalp-Damar Cerrahisi (Kat 2), 

Hepatopankreatikobiliyer Cerrahisi (Kat3), Gastrointestinal Cerrahi- Gorbon (Kat 4), 

Gastrointestinal – Gürkan Cerrahi (Kat 5), Meme Cerrahisi (Kat 6), Özel Cerrahi 

Servisi (Kat 6), Apeks Restaurant (Kat 7) 

35- Transplantasyon (Zemin), Çocuk Cerrahisi (Kat 1), Kalp-Damar Cerrahisi (Kat 2), 

Hepatopankreatikobiliyer Cerrahisi (Kat3), Gastrointestinal Cerrahi- Gorbon (Kat 4), 

Gastrointestinal – Gürkan Cerrahi (Kat 5), Özel Cerrahi Servisi (Kat 6), Plastik ve 

Rekonstrüktif Cerrahi (Kat 7) 

36- Cerrahi Binası Giriş, Kan Merkezi, Ağrı Bilim Dalı (Kat 1), Ameliyathane (Kat 2), 

Cerrahi Yoğun Bakım (Kat 2), MESEM Salonu (Kat 3), Cerrahi Poliklinikler (Kat 4), 

Cerrahi Endoskopi (Kat 4), Cerrahi Röntgen (Kat 4), Cerrahi Biyopsi (Kat 4), Öğretim 

Üyeleri (Kat 5-6) 

37-40- Radyoloji (Bodrum Kat), Göz Polikliniği (Giriş Kat), Üroloji Polikliniği, 

Dermatoloji Polikliniği, İç Hastalıkları ve Kardiyoloji Poliklinikleri 

42- Monoblok Giriş – Danışma 

43- Eczane 

44- Aile Hekimliği 

45- Nörolojik Bilimler Enstitüsü, Nöroşirürji, Nöroradyoloji 

46- Boşaltılmış Bina 

47- Çocuk Yuvası 

48-50- Cami 

51- Gasilhane 

53- Başhekimlik ve Bilgi İşlem 

54- Fikret Biyal Klinik Biyokimya Laboratuvarı 

55- PET Ünitesi ve Radyonüklid Tedavi Kliniği 

56- Hastane Müdürlüğü 

Üst Düzlem 

Üst düzlemde iki ana giriş kapısı bulunmaktadır. Yayaların giriş-çıkış yaptığı 

Ana giriş kapısı ve araçların giriş-çıkış yaptığı araçlı giriş kapısı. Üst düzlem bu 

103

kapılardan başlar. Üst düzlemin üzerindeki ana yapılar 1-22, 49, 50, 56 numaralı 

binaları içermektedir (Şekil 1, Tablo 1). 

Fakültemizin Dekan ve Yardımcılarının odaları, Fakülte Sekreteri, Personel 

İşleri Müdürü ve Büro elemanları ile Maaş Bürosu Şefliği ve ilgili Memurların 

bürolarının bulunduğu Dekanlık binası, Göğüs Hastalıkları binası, Kız öğrenci yurtları, 

Cem’i Demiroğlu Oditoryumu, Atatürk Anıtı, Hastane Müdürlüğü ve ilgili birimler, 

Yemekhane, Kütüphane, Acil Birimi, Hemşirelik Müdürlüğü, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 

Halk Bankası, Yanık Ünitesi, Yoğun Bakım, Ortopedi, İş Bankası, Burhanettin Toker 

Amfisi, Başhekimlik ve bağlı birimleri, Kadın Doğum Kliniği ve Jinekolojik Onkoloji, 

Nöroloji, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon, İngilizce Tıp Bölümü, Radyasyon Onkolojisi, 

Psikiyatri, Çocuk psikiyatrisi bu düzlemde yer alırlar. 

Resim 1: Araç giriş kapısı sonrası (A yokuşu) ilk kavşak 

104

Resim 2: A yokuşu araç giriş kapısı sonrası ilk kavşak 

Orta Düzlem 

İş Bankasının olduğu köşeden aşağı inen B yokuşunun bitiminde Orta 

Düzleme ulaşırsınız. Yokuş boyunca Çocuk Kliniğini, Garanti Bankası ve 

Başhekimliğin giriş kapısını göreceğiz. Çocuk kliniğinin altında Camii bulunmaktadır. 

Orta Düzlemin üzerindeki ana yapılar 23-42, ile 51 numaralı binaları içermektedir 

(Şekil 1, Tablo 1). 

105

Resim 3: B yokuşu orta düzlem kesişim yeri. 

Orta düzlemde Temel Tıp Bilimleri Bölümü, Dahili Tıp Bilimleri Bölümü ve 

Cerrahi Tıp Bilimleri Bölümünün ana giriş kapıları bulunmaktadır. 

Temel Tıp Bilimlerinin içinde Temel Tıp Bilimlerine ait Anabilim Dallarıyla, 

Patoloji, Farmakoloji, Halk Sağlığı gibi Cerrahi ve Dahili Bilimlere ait bölümler de 

bulunmaktadır (23-26). Öğrenci Eğitiminde çok önemli yeri olan Meliha Terzioğlu, 

Talia Bali Aykan ve Ekrem Kadri Unat Amfileri bulunmaktadır. 

Resim 4: Orta Düzlem – Dahili ve Cerrahi Anabilim Dallarının Polikliniklerin girişi 

Dahili Tıp Bilimleri Bloğunda Çeşitli bilim dallarına ait poliklinikler ve hastaların 

yattığı servisler bulunmaktadır (Nükleer Tıp Poliklinikleri, Gastroenteroloji, Genel 

Dahiliye, Gerontoloji, Hematoloji, Kardiyoloji, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik 

Mikrobiyoloji , Endokrinoloji Anabilim /Bilim Dalları... vb gibi). Yine öğrenci eğitiminde 

çok önemli yeri olan Celal Öker ve Reşat Garan Amfileri bu binanın giriş katında 

bulunmaktadır. 1. Kat koridorunun yola yakın tarafında tüm Dahili ve Cerrahi 

poliklinikler bulunmaktadır. Polikliniklerin altında Radyoloji Anabilim Dalının 

Ultrasonografi, MR, Tomografi çekimlerinin yapıldığı poliklinikler bulunmaktadır. Acil 

MR da bu bölümde çekilmektedir. 

Polikliniklerin alt düzlem tarafındaki binaları Cerrahi Bilimler Bölümünün 

kullanımındaki binalardır. Dahiliye binasına yakın olan binada sırasıyla; en altta 

Dermatoloji, Üroloji, KBB, Göz bölümlerinin servisleri bulunmaktadır. Son blok ise 

Genel cerrahi, Göğüs Cerrahisi, Kalp -Damar cerrahisi, Plastik ve Rekonstrüktif 

Cerrahi, Çocuk Cerrahisinin yataklı servislerini, Öğretim Üyeleri Odalarını, 2 öğrenci 

amfisini, MESEM salonunu, bodrum katta Ameliyathaneyi, üstünde Anestezi ve 

Yoğun Bakım Bölümlerini içermektedir. Kan Merkezi de bu binanın girişindedir. 

106

Alt Düzlem 

Alt Düzlemin üzerindeki ana yapılar 45-48 ile 54-55 numaralı binaları 

içermektedir (Şekil 1, Tablo 1). Ana blokların arka alt kapılarının açıldığı düzlemdir. 

Ayrıca, Nükleer Tıp (PET Laboratuvarı), Nöroşirürji Anabilim Dallarıyla, Nöro-radyoloji 

Bilim Dalının ve Merkez Laboratuvarlarının bulunduğu düzlemdir. 

Resim 5: Alt Düzlemde bulunan en önemli yapılardan biri olan Beyin Cerrahisi Binası 

Yokuşların Özellikleri 

A yokuşu, araç girişinden başlar alt düzleme kadar iner. B yokuşu ana 

binalarla kesilir. Alt düzleme ulaşmak için Dahiliye ile Temel Bilimler Binaları 

arasındaki parktan geçerek merdivenlerden inmek gerekir. C Yokuşu, Psikiyatri 

Anabilim Dalının yanından başlar, Kadın-Doğum ve Çocuk Klinikleri ile Nöroloji 

Kliniğinin arasından geçer, kot farkından dolayı merdivenlerle devam eder. 

Radyolojinin önünden Cerrahi Bloğunun girişinin önünden geçerek alt düzleme iner. 

Resim 6: C yokuşunun başlangıcı; Psikiyatri Binasının yanı 

107

Resim 7: C yokuşunun başlangıcı 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Asistanının TUS Sonrası Aklına Gelen Bazı Sorular 

- Kazandım başvurumu nereye yapacağım? (1, 18) 

- Acilin yeri neresidir? (15, 17) 

- Dekanlık binası neresidir?, Personel dairesine nasıl gidilir? (1 ) 

- Temel Tıp Bilimleri Bölümü nerededir? (25, 26) 

- ……… Anabilim dalı neresidir? (Şekil 1, Tablo 1) 

- Kan Merkezi nerededir? (37) 

- Ultrason veya tomografiyi nerede çektirebilirim? (37-40) 

- Akciğer filmini nerede çektirebilirim. Acil Biyokimya ve Merkez biyokimya tetkiklerini 

nerede yaptırabilirim (17, 54) 

- Mikrobiyolojik tetkikleri nereye verebilirim? (17) 

- Hastane enfeksiyon kontrol komitesi nerededir?(9) 

- Hemodiyaliz nerede yapılmaktadır? (43) 

- Kan gazı için alınan kanı nereye verebilirim? (18 acil biyokimya) 

- Maaşımı çekeceğim para çekebileceğim otomatlar nerede bulunur? (B yokuşunda)) 

- Büfe nerededir? (51’in önündeki parkta) 

- Yemekhane nerededir? (21) 

- Taksiyi nereden bulabilirim? (18’in A yokuşuyla kesiştiği köşenin altındaki taksi 

durağından) 

- PET Ünitesi nerededir? (55) 

- Hastane içi Ambulansı nereden isteyebilirim? (56) 

108

Kaynaklar 

1- Altıntaş A. Hastahaneden, Fakülteye Cerrahpaşa 44.yıl anısına. Müka Matbaacılık Ltd. Şti. İstanbul, 

Türkiye, Sayfa 262-263, Ekim 2011. 

2- http://yenicapacerrahpasa.org/fotograf_arsivi/detay/genel-fotograflar/11 

109

Akılcı İlaç Kullanımı 

Prof. Dr. A. Gökhan AKKAN 

İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıbbi Farmakoloji Anabilim Dalı 

“Akılcı İlaç Kullanımı” tanımı ilk olarak Dünya Sağlık Örgütü (WHO= DSÖ) 

tarafından 1985 yılında Kenya’nın Nairobi şehrinde yapılan konferansta yapılmıştır 

(1). Akılcı İlaç Kullanımı, hastanın kendisine hekim tarafından etkililik, güvenlik, 

uygunluk ve maliyet gözetilerek verdiği / reçetelediği ilacı önerilen dozda ve 

uygun sürede kullanması olarak da tanımlanabilir. 

Genel olarak kabul görmüş Akılcı İlaç Kullanımının ilkelerini 8 DOĞRU (8D) ile 

sıralayabiliriz: 

1. Doğru Hasta 

2. Doğru İlaç 

3. Doğru İlaç Şekli/Farmasötik Şekil 

4. Doğru Doz 

5. Doğru Zaman 

6. Doğru Yol 

7. Doğru Kayıt 

8. Doğru Yanıt 

O halde Akılcı İlaç Kullanımı kavramını yukarıda sayılan 8D’ye göre tekrar 

tanımlarsak: Akılcı İlaç Kullanımı, doğru hastada, doğru ilacı, doğru farmasötik 

şekil içinde, doğru dozda, doğru yoldan, doğru sürede uygulanmasıdır. 

Akılcı İlaç Kullanımının paydaşı sadece hekim ve hasta değil, ayrıca eczacı, 

hemşire ve diğer sağlık çalışanları, hasta yakınları, ilaç endüstrisi, ilaç depoları, resmi 

otorite, akademi ve geri ödeme kurumu ile diğer sağlık kuruluşları da paydaşlar 

arasında sayılabilir. 

Türkiye’de Akılcı İlaç Kullanımı ile ilgili ilk çalışmalar 1992 yılında Sağlık 

Bakanlığı tarafından başlatılmış ve bu konu ile ilgili gerekli insan gücünün 

yetiştirilmesi amacıyla 1997 yılında Hollanda’ya “Akılcı İlaç Kullanımı Eğitici Eğitimi” 

programına 6 uzman gönderilmiştir. Sağlık Bakanlığı ayrıca konu ile ilgili danışma 

kitap ve kaynak boşluğunu doldurmak amacı ile “Birinci Basamağa Yönelik Tanı ve 

Tedavi Rehberleri”(2) hazırlanmış ve ayrıca “Reçete Yazma Rehberi” (3) ve 

“Eğiticilere Yönelik Reçete Yazma Rehberi” (4) kitaplarının çevirilerini yaptırmıştır. 

Fakültemiz Tıbbi Farmakoloji (o zamanki ismi ile: Farmakoloji ve Klinik Farmakoloji) 

Anabilim Dalı da 1996 yılında Türkiye’de ilk olarak “Akılcı İlaç Kullanımı” başlıklı bir 

sempozyum düzenlemiş ve bir kitapçık bastırmıştır (5). Sosyal Güvenlik Kurumunun 

(SGK) en büyük gideri ilaç olduğundan, bu kurum da Birinci Basamakta Akılcı İlaç 

Kullanımı, Hekimlerin Akılcı İlaç Kullanımına Bakışı ve Toplumun Akılcı İlaç 

Kullanımına Bakışı(6) adlı kitaplarla kaynak oluşturulmasına katkıda bulunmuştur. 

Günümüze kadar çok sayıda yapılan “Akılcı ilaç Kullanımı Eğitici Eğitimi”‘nde 

110

eğitici olanlar binlerce hekim, eczacı ve diğer sağlık personeline Akılcı İlaç Kullanımı 

ile ilgili eğitimler vermiştir. Sağlık Bakanlığının talebi üzerine bugün tüm Tıp 

Fakültelerinin lisans ve lisansüstü programlarında mecburi olarak ayrı konu veya ders 

olarak yer almaktadır. Bakanlık sağlık personellerinin eğitimi dışında Akılcı İlaç 

Kullanımı farkındalığını arttırmak için anaokullarından, hapishanelere ve diğer kamu 

ve sivil toplum kuruluşlarına kadar çok sayıda sempozyumlar yapmaktadır. 

 

Refik Saydam Hıfzıssıhha Müdürlüğü tarafından yapılan alan çalışmalarda (7); 

İlaç kutu sayısı açısından bakıldığında tanıya uygunluk bakımından 

yaklaşık % 50’sinin akılcı olmadığı, 

İlaç maliyetlerine bakıldığında ise yine % 50’sinin akılcı olmadığı ortaya 

çıkmıştır. 

Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (EKİÖ /OECD) 2009 (8) raporuna göre 

Toplam sağlık harcamaları içinde ilacın payı gelişmiş ülkelerde %10’lar civarında 

iken Türkiye’de bu oran %46’dır. Görüldüğü gibi ilaca Ülkemizde gelişmiş ülkelere 

göre yaklaşık 4 kat daha fazla kaynak ayrılmaktadır. 2007 verilerine göre Türkiye’de 

yıllık kişi başı kullanılan 20 ilacın 3.5’u antibiyotiktir. Antibiyotiklerin dünyada da 

suistimal düzeylerinde reçetelendiği bilinmektedir. 2016 yılında ülkemiz 40 Avrupa 

ülkesi arasında antibiyotik kullanımında maalesef 1. sıraya yükselmiştir (9). Bu kabul 

edilebilir bir durum değildir. Dünyanın birçok ülkesinde antibiyotiklere karşı direncin 

bazı bakterilerde %90’lara ulaştığı rapor edilmiştir (10). İlaç advers etkilerinin ABD’de 

ölüm nedenleri arasında 4. sırada yer aldığı ve 2000 yılı itibariyle de ekonomiye 

maliyetinin yaklaşık 130 milyar dolar, günümüzde de 200 milyar dolardan daha fazla 

olduğu tahmin edilmektedir (11). En sıklıkla ve en masraflı advers olaylar; 

kanama, aritmi, hipotansiyon, ateş, diyare, kaşıntı, kusma, böbrek yetmezliği 

olarak bildirilmiştir. İlaç yan etkilerinin izlendiği ve Akılcı İlaç Kullanımının ayrılmaz bir 

parçası olan Farmakovijilans, ülkemizce Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu (TİTCK), 

İlaç Güvenliği İzleme ve Değerlendirme Şube Müdürlüğü, TÜFAM tarafından 

yürütülmektedir. Ancak ne yazık ki bu uygulama ülkemizce diğer gelişmiş ülkeler 

düzeyinde olmadığı da bir gerçektir. Örneğin, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıbbi 

Farmakoloji Anabilim Dalı Farmakovijilans Merkezlerinden biri olmasına rağmen son 

10 yılda tek bir advers olay bildirilmiştir. 

2010 yılında “Akılcı İlaç Kullanımına ilişkin çalışmaların derlenmesi, 

toplanması ve ülkenin ihtiyaçlarına, önceliklerine ve kaynaklarına uygun stratejik 

planlar haline getirilmesi için geniş kapsamlı ulusal politikalar belirlemek ve hayata 

geçirebilmek amacıyla” Akılcı İlaç Kullanımı Birimi, 2012 yılında da Türkiye İlaç ve 

Tıbbi Cihaz Kurumu Bünyesinde Akılcı İlaç Kullanımı, İlaç Tedarik Yönetimi ve 

Tanıtım Dairesi kurulmuştur. Başına da Anabilim Dalımızdan uzmanlığını alan bir 

meslektaşımız getirilmiştir. Halen de yine Anabilim Dalımızdan uzmanlığını almış 

başka bir meslektaşımız bu görevi yürütmektedir. Ayrıca İllerde koordinasyonu 

sağlamak amacıyla 81 ilde İl Sağlık Müdürlüklerinde Akılcı İlaç Kullanımı İl 

Temsilcisi bulunmaktadır. Hastane Hizmet Kalite Standartları gereğince, 

hastanelerde planlama yapmak ve faaliyetlerde bulunmak amacıyla Akılcı İlaç 

Kullanımı Ekipleri oluşturulmuştur (12). 

Akılcı olmayan ilaç kullanımları farklı şekillerde olabilir: 

• Çoklu ilaç kullanımı 

• İlaçların gereksiz ve aşırı kullanımı 

111

• Klinik rehberlere uyumsuz tedavi seçimi 

• Piyasaya yeni çıkan ilaçların uygunsuz tercihi 

• Uygunsuz kişisel tedavilere başvurulması 

• İlaç kullanımında özensiz davranılması (uygulama yolu, süre, doz..) 

• Gereksiz yere antibiyotik tüketimi 

• Gereksiz yere enjeksiyon önerilmesi 

• Gereksiz ve uygunsuz vitamin kullanımı 

• Bilinçsiz gıda takviyesi ve bitkisel ürünlerin kullanımı 

• İlaç-ilaç etkileşimleri ve besin-ilaç etkileşimlerinin ihmal edilmesi 

Akılcı ilaç kullanımı tanımında yer alan maddelerden herhangi birinin veya 

birkaçının karşılanamaması durumu, 

• Hastaların tedaviye uyuncunun azalmasına, 

• İlaç etkileşimlerine, 

• Bazı ilaçlara karşı direnç gelişmesine, 

• Hastalıkların tekrarlamasına ya da uzamasına, 

• Advers olay görülme sıklığının artmasına, 

• Tedavi maliyetlerinin artmasına neden olur. 

Ayrıca şunu da unutmamak gerekir ki hiçbir ilaç; 

• Çiğneme 

• Kırma 

• Bölme 

• Suda veya başka sıvıda çözmeye uygun olarak üretilmemiştir. 

Araştırmalar (13) hekimi akılcı olmayan reçetelemeye iten en önemli nedenlerin; 

• Hasta Baskısı 

• Zaman yetersizliği 

• Firma Tanıtım Elemanlarının Baskısı 

• Çok sayıda preparat ve jenerik varlığı olduğunu ortaya koymaktadır. 

Tanı ve Tedavi sürecinde Akılcı İlaç Kullanımı için: 

• Hastanın sorununun tanımlanması, 

• Hekim tarafından doğru tanının konulması, 

• İlaçlı veya ilaçsız, etkili ve güvenilir tedavinin tanımlanması, 

• Tedavinin gerçekleşebilirliğinin ve maliyetinin değerlendirilmesi, 

• Tedavinin başarısı ve hastanın uyuncunun değerlendirilmesi, 

• Eğer ilaçla tedavi uygulanacaksa uygun ilaçların seçimi, 

• Çoklu ilaç kullanımlarında etkileşimlerin öngörülmesi, 

112

• Her bir ilaç için uygun dozun ve uygulama süresinin belirlenmesi ve uygun 

reçetenin yazılması, 

• Bu aşamada güncel tanı ve tedavi kılavuzları esas alınması, 

• Hasta ve hasta yakını tedavi hakkında bilgilendirilmesi esastır. 

Normal olanın hiç kimsenin hekime danışmadan ilaç almamasıdır, ancak 

özellikle ; 

• Hamilelik ve emzirme dönemindeki kadınlar 

• Çocuklar 

• Yaşlılar 

• Böbrek ve karaciğer yetmezliği olan hastalar 

• Kronik hastalığı olanlar 

• İlaç ve besin alerjisi öyküsü olanların KESİNLİKLE ALMAMASIDIR. 

Akılcı İlaç Kullanımı, ilaçların üretiminden itibaren kullanımı sonrası atığının 

imhasına kadar her aşamada uyulması gereken “doğru”ları içerir. Her zaman 

önemsiz gibi görülen ilacın gerek eczane, depolarda ve gerekse evlerde saklama 

koşulları ile ilaçların dağıtımı sırasındaki uygun olmayan sevk zinciri (özellikle soğuk 

sevk zincirinin kırılması) Akılcı İlaç Kullanımının 8D’i doğru olsa bile yeterli tedaviyi 

önlemektedir. 

Dünya Sağlık Örgütü Akılcı İlaç Kullanımını teşvik etmek için 12 temel müdahale 

önermektedir (14): 

1. İlaç kullanım politikalarını koordine edecek ve bunların etkilerini izleyecek 

kurum (TİTCK) 

2. Eğitim denetim ve karar alma süreçlerinin desteklenmesine yönelik Klinik 

Tanı ve Tedavi Rehberlerinden yararlanma 

3. İlk seçenek tedavileri esas alan temel ilaçlar listesi oluşturma 

4. Bölgelerde ve hastanelerde ilaç ve tedavi kurulları kurma 

5. Mezuniyet öncesi müfredat programında probleme dayalı farmakoterapi 

eğitimi vermeyi sağlama 

6. Bir gereklilik olarak hizmet içi sürekli tıp eğitimleri düzenlenmesi 

7. Kurumsal çerçevede izleme, denetim ve geri bildirim sistemlerinin 

geliştirilmesi 

8. İlaçlar konusunda bağımsız (tarafsız bilgi) bilgi kaynaklarını kullanma 

9. Kamuoyunun ilaçlar hakkında eğitilmesi 

10. Etik olmayan mali girişimlerden sakınılması 

11. Uygun ve zorunlu düzenlemeleri hayata geçirme 

12. İlaçların ve personellerin mevcudiyetini güvence altına almaya yönelik yeterli 

devlet harcamalarının sağlanması 

113

NOT:Bu derleme esas olarak TİTCK, Akılcı İlaç Kullanımı, İlaç Tedarik 

Yönetimi ve Tanıtım Daire Başkanlığı Sunumlarından yararlanılarak 

hazırlanmıştır. 

Kaynaklar 

1. file:///C:/Users/GA/Downloads/s17054e.pdf (Therationaluse of drugs Report of the Conference of 

Experts Nairobi, 25- 29 November 1985) 

2. http://www.akilciilac.gov.tr/?p=436 (Birinci Basamağa Yönelik Tanı ve Tedavi Rehberleri) 

3. http://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/receteyazma.pdf 

4. http://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/egiticilereyonelik.pdf 

5. http://www.ctf.edu.tr/stek/bb11.htm (Akılcı İlaç Kullanımı, 1999) 

6. http://www.akilciilac.gov.tr/?cat=33 

7. http://www.akilciilac.gov.tr/wpcontent/uploads/2013/05/toplumun_akilci_ilac_kullanimina_bakisii.pdf 

8. http://www.oecd-ilibrary.org/social-issues-migration-health/health-at-a-glance-2009_health_glance- 

2009-en;jsessionid=1x3rj2v50x6m4.x-oecd-live-02 (Health at a Glance 2009 OECD Indicators) 

9. http://www.hurriyet.com.tr/antibiyotik-kullaniminda-avrupa-birincisiyiz-25145654 

10. file:///C:/Users/GA/Downloads/9789241509817_eng.pdf (ANTIBIOTIC RESISTANCE: MULTI- 

COUNTRY PUBLIC AWARENESS SURVEY. 2015) 

11. White et al, Counting the Costs of Drug-Related Adverse Events , Pharmacoeconomics, 1999, 

15(5):445-458 (file:///C:/Users/GA/Downloads/art%253A10.2165%252F00019053-199915050- 

00003.pdf) 

12. www.akilciilac.gov.tr 

13. Problems of Irrational DrugUse (file:///C:/Users/GA/Downloads/3_IrrationalSG.pdf) 

14. WHO Policy Perspectives on Medicines; September 2002 

114

Sıvı ve Elektrolit Tedavisi 

Prof. Dr. Yusuf TUNALI 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dalı 

Giriş 

Yaşamın kaynağı sudur. İnsanlarda, metabolik olaylar, elektrolit dengesi, 

asit/baz dengesi, koagülasyon, madde transportu su ortamı sayesinde gerçekleşir. 

Normal erişkin günde yaklaşık 1600 mL su alır ve çıkarır. Alınan suyun, 500 mL si 

içilen su, 800 mL yiyeceklerdeki su ve 300 mL’si oksidasyon sonucu oluşan sudur. 

Çıkarılan su dağılımı ise; idrar 500 mL, Cilt 500 mL, solunum yolu 400 mL ve dışkı 

200 mL şeklindedir. İdrar 1200 mosm/L kadar konsantre edilir. Yani 500 mL idrar ile 

600 mosm solüt (Na-K tuzları ve üre) atılır. Meyve ve sebzenin nerdeyse 

ağırlıklarının %100’ü sudur ve karbonhidrat içerikleri ayrıca oksidasyon ile su 

oluştururlar. Karbonhidrat ve yağların oksidayonu ile su ve karbonhidrat metabolik 

oluşum oranı yaklaşık 1:1 dir. 

Günlük su, elektrolit ve kalori gereksinimi 

Su 100 mL/100 cal (mL) 

Sodyum 3- 4 mEq/100 cal (mL) 

Potasyum 2 mEq/100 cal (mL) 

Klor 2 mEq/100 cal (mL) 

Glukoz 5 g/100 cal (mL) 

Sıvı-elektrolit denge bozuklukları çok yaygın olmasına karşın, tedavi sırasında 

altta yatan patofizyolojik mekanizmalar çoğunlukla dikkate alınmaz. Örneğin, plazma 

sodyum konsantrasyonu, sodyum balansı değişimleri ile değil, su alımı ve atılımı 

değişimleri ile düzenlenir. Özellikle hiponatremi primer olarak alınan suyun 

atılamaması, hipernatremi kaybedilen suyun yerine konulamaması, ödem ise 

sodyum ve su retansiyonu ile olmaktadır. Sıvı elektrolit dengesi aslında SU ve 

SODYUM dengesi ile ilişkilidir. 

Genel Prensipler 

Toplam Vücut Suyu (TVS) 

Yağsız vücut ağırlığına göre yüzdesi, yaşa (ve biraz da olsa cinsiyete, aslında 

kas ve yağ oranına) göre değişmektedir. Su yüzdesi, prematür yenidoğanda %80, 

terminde yenidoğanda %70-75, bebekte %65-70, puberte sonrası ise %60 

değerlerindedir. Yağ dokusu, kasa göre daha az su içerir. Örneğin TVS erişkin 

dönemde daha az kas dokusu olan kadında %50 iken erkekte %60’tır. Yağ dokusu 

artışı veya kas kaybı ile, TVS progressif olarak azalır. 

115

1) TVS, hücre membranı ile sınırlanmış şekilde, 

a) ekstrasellüler (ES) (%20xVA=14 L) 

1-interstisyel (İT) (%16xVA=11 L) 

2-intravasküler (İV) (4xVA= 3 L ve 

b) intrasellüler (İS) (%40xVA=26 L) olarak temel iki bölüme ayrılır. 

Bu iki bölümün birbirine göre büyüklükleri yine yaş ile değişim gösterir. 

Gençlerde TVS yaşlılardan fazla olduğu gibi ES bölüm, yenidoğan ve çocuklarda, 

erişkinlerden daha fazladır. Hücre membranı su için serbest geçirgen olmasına 

karşın elektrolitlere değildir. Böylece iki bölüm arasındaki solüt içeriği farkı devam 

ettirilir. Sodyum tuzları ve anyon olarak klor ve bikarbonat ES alanda, potasyum 

tuzları ve esas anyon olarak büyük moleküllü organik fosfatlar İS alanda yaygındır 

(Tablo-1). 

Tablo-1 Vücut Sıvı İçerikleri 

Ekstrasellüler Sıvı Volümü 

Normal erişkinde ES sıvı bölümü TVS’nın yaklaşık %33-40’dır. Büyük 

bölümünü sodyum ve su oluşturur. ES sıvı volümü, renin-anjiotensin-aldosteron 

aktivitesi ve sempatik sinir sistemi değişimleri ile idrar sodyum atılımı değiştirilerek 

düzenlenir. Bu sistem sodyum retansiyonunu artırırken, natriüretik peptid sekresyonu 

ise sodyum atılımını artırır. ES sıvı efektif arter kan volümünün sağlanması için çok 

önemlidir. 

116

Efektif Arter Kan Volümü 

ES sıvı hormonal olarak, volüme değil basınç değişimlerine duyarlı olan, renal 

afferent glomerüler arterioller (renin ile), karotid sinüs (sempatik aktivite ile), atrium 

ve ventriküler (natriüretik peptid ile) sensorlar aracılığıyla düzenlenir. Aslında çoğu 

durumda basınç ve volüm değişimleri, sodyum alımı veya sodyum kaybı 

(gastrointestinal veya renal) ile paraleldir (ör: diyare veya diüretik tedavi). 

ES sıvı volümü kaybı, doku perfüzyonunun azalmasına yol açar. Yine de ES 

sıvı volümü ve doku perfüzyonu değişimleri hep aynı yönde olmayabilir. Bunun en 

bilinen örnekleri kalp yetersizliğindeki ödem ve siroz sırasında oluşan assittir. Her iki 

hastalıkta da ES sıvı volümü artarken doku perfüzyonu (düşük kardiyak debi ya da 

vazodilatasyon nedeniyle) azalır. 

Azalmış efektif arter kan hacmi veya azalmış dolaşım volümü terimleri, kalp 

yetersizliği ve siroz durumundaki hipoperfüzyon ve artmış ES volüm arasındaki 

tutarsızlığı düzeltmek için kullanılmaktadır. Her iki hastalıkta da azalan doku 

perfüzyonu sodyum tutucu hormonları aktive edip ES sıvı volümünü artırırken, altta 

yatan hastalığa bağlı olarak doku perfüzyonu normale dönmez. 

İntrasellüler Sıvı Volümü 

İS sıvı volümü, normal erişkinde, TV suyunun %60-67’sidir. İS solütlerin en 

önemlisi potasyum tuzlarıdır. İS Potasyum tuzlarının miktarı, ES soyum tuzlarının 

miktarından daha fazla olduğu için, İS sıvı volümü, ES sıvı volümünden daha 

fazladır. İS sıvı volümündeki değişimler primer olarak, plasma tonisitesinde olan 

değişimler sonucu hücre içine ya da dışına olan su hareketleri ile gerçekleşir. 

Örneğin, serebral intrasellüler volüm, hiponatremi sonucu artarken, hipernatremi ile 

azalır. Akut plasma sodyum değişiklikleriyle olan, suyun bu hücre içi-dışı hareketliliği, 

nörolojik bulgulara neden olur. 

Osmotik, Onkotik ve Hidrostatik Basınçlar 

Vücut kompartımanlarında sıvı hareketlerini yöneten iki basınç vardır. Bunlar; 

osmotik ve hidrostatik basınçlardır. 

Osmoz: Yarı geçirgen bir membranın iki tarafı arasında, su moleküllerinin, 

yoğunluğu fazla olan tarafa her iki taraftaki katı konsantrasyonu eşit olana kadar 

yaptığı hareketidir. 

Osmotik Basınç: Su moleküllerinin hareketini sağlayan güçtür. 

Onkotik Basınç: Molekül ağırlığı 30.000 daltondan büyük katıların 

oluşturduğu basınçtır. Özellikle intravasküler ve intersisyel alanlar arası dengede 

önemlidir. 

Osmolarite: 1 L sıvıdaki solüt partiküller (mOsm/L) 

Osmolalite: 

kullanılmaktadır. 

1 kg sıvıdaki solüt partiküller (mOsm/kg) Pratikte bu değer 

Plasma Osmolalitesi (Posm) 

Posm, plazma suyunun, plazma solütlerine oranıdır. Plazma solütleri, sodyum 

tuzları, glikoz, üre ve daha az miktardaki diğer (potasyum, kalsiyum vb) iyonlardır. 

Posm normal değerleri 275-290 mOsm/kg dır. 

117

Posm: 2 x (Na) + (glukoz) / 18 + kan üre nitrojeni / 2.8 

Bu formüldeki 18 ve 2,8 rakamları, glikoz ve kan üre nitrojeni değerlerini 

mg/dL den mmol/L ye çevirmek için kullanılmaktadır. Yani bu değerlerin mmol/L 

olduğu ölçümlerde formüle bu rakamları yazmaya gerek yoktur. Aslında diabetes 

mellitus ve renal yetersizlik durumları haricinde glikoz ve üre değerleri oldukça küçük 

miktarlardadır ve asıl etki sodyum tuzlarına aittir. Hücre membranlarının çoğu su için 

geçirgen olduğundan, plazma ve ES osmolalitesi, İS osmolalite ile aynıdır. 

Tonisite: Bir sıvının osmotik basıncını plazmanınki ile karşılaştırmak için 

kullanılır. Hipotonik: Hücrelerin hacmini arttırır, İzotonik: Hücre hacmini etkilemez, 

Hipertonik: Hücre suyunun intravasküler alana çekilmesine ve hücrenin volüm 

kaybına neden olurlar. 

Plazma Tonisitesi 

Plazma tonisitesi, sıklıkla “efektif plazma osmolalitesi” olarak da adlandırılır. 

Osmoreseptörlerin kontrolündedir ve transsellüler su dağılımını belirler. Su, vücutta, 

nerdeyse tüm hücre membranlarını geçerek, düşük tonisiteli (fazla su içerikli) yerden, 

yüksek tonisiteli (düşük su içerikli) yere doğru hareket eder. Plazma tonisitesiyle, 

plazma osmolalitesi arasındaki en önemli fark, tonisitenin, suyun İS ve ES sıvı 

arasında dağılımını etkileyen, hücre membranlarını kolayca geçemeyen solüt 

konsantrasyonlarını yansıtmasıdır. Plazma osmolalitesi denklemi ise hücre 

membranlarından su geçişinde çok az etkisi olan üreyi de içerir. Diğer bir inefektif 

osmol de hızla hücre içine giren ve tonisite oluşturmayan etanoldür. 

Plazma Tonisitesi: 2 x (Na) + (glukoz)/18 (glikoz mg/dL ise) ya da 

Plazma Tonisitesi: 2 x (Na) + (glukoz) (glikoz mmol/L ise) 

Üre biriken patolojilerde, osmolalite artarken, üre inefektif osmol olduğu için 

tonisite değişmez. Böylece bu durum çok az transsellüler su hareketine neden olur. 

Oysa hiponatremi-hipernatremi ciddi transsellüler su hareketine neden olur. Üre 

artışı olan hiponatremik durumda, osmolalite artarken, tonisite düşecektir. 

Üre, kan beyin bariyerini sudan daha yavaş geçer. Böylece üre beyin için 

efektif osmol özellik kazanır. Bu durumun en yaygın örneği, üremik hastada yapılan 

hemodiyaliz sonrası plazma üre konsantrasyonunun hızla düşmesidir. Bu durumda 

ES üre, hücredeki üreden daha hızlı düşer. Plazma osmolalitesi, hücre içi 

osmolaliteden daha hızlı azalır ve suyun hücre içine hareketi görülür. Böylece beyin 

ödemi ve nörolojik bulguları izlenir. Buna “Diyaliz Disequlibrium Sendromu” denir. 

Üre ayrıca önceleri beyin ödemi ve göz içi basınç artışının tedavisinde de 

kullanılıyordu. Hala seyrekte olsa hiponatremi için bir seçenek olarak düşünülebilir. 

Ürenin hızla verilmesi sonucu, plazma ile beyin arasında osmotik gradient oluşur bu 

durumda su beyin dışına doğru hareket eder. Birkaç saat sonra üre elektrolit 

içermeyen su ile idrarda atılınca serum sodyum konsantrasyonu artmış olur. 

ES sıvıdaki elektrolit konsantrasyonu ve onkotik basınç birlikte İntravasküler 

Sıvı'nın (IVS) ve bir miktar da İnterstisyel Sıvı'nın (ITS) dengesinin sürdürülmesini 

etkileyecektir. İki kompartıman arasında protein konsantrasyonunda farklılık oluştuğu 

zaman bir onkotik basınç farkı oluşur ve bu durum membrandan sıvı ve küçük 

moleküllerin geçişiyle sonuçlanır. Total ozmotik basınçla kıyaslandığında onkotik 

basınç daha küçüktür, ancak bu IVS ile ITS arasındaki boyut farkının sürdürülmesine 

katkıda bulunan en önemli faktördür. ITS ve IVS kapillerlerle ayrılmıştır. Kapillerler su 

118

ve elektrolitler gibi küçük moleküllerin çoğuna geçirgendir, ancak plazma proteinleri 

gibi birçok makro moleküle karşı geçirgen değildir. Bu nedenle ITS kompartımanının 

elektrolit kompozisyonu, IVS ile aynıdır. Ancak protein kombinasyonu farklıdır, 

proteinler birincil olarak IVS'de daha yoğun olarak bulunur. Yüksek 

konsantrasyondaki plazma albuminleri ve proteinleri IVS'de daha fazla bulundukları 

için bir onkotik basınç farkı oluşturur ve sıvıyı ITS'den IVS'ye çeker. 

Osmotik basınca ek olarak, hidrostatik basınç da vücut sıvı kompartmanlarını 

etkiler. Hidrostatik kuvvet, damarlardaki kan sütunları tarafından uygulanan kuvvettir. 

Bu kuvvet arteriyoler tarafta daha yüksek, venüllerde ise daha düşüktür. Hidrostatik 

basınç, sıvının intravasküler alandan çıkarak, interstisyel alana girmesine neden 

olur. 

Starling hipotezine göre, kapiller filtrasyon hidrostatik ve onkotik güçler 

arasındaki fark olarak tanımlanır. 

Net sıvı filtrasyonu = K (Net hidrostatik kuvvetler-Net onkotik kuvvetler) 

K: Doku geçirgenlik katsayısı. 

Starling hipotezine göre, arteryel tarafta hidrostatik basınç en yüksek olduğu 

için onkotik basınçtan daha büyük olur ve net sıvı hareketi doku içerisine olur. Diğer 

yandan ise venüler alanda onkotik basınç baskındır ve sıvı hareketi damar içine 

doğru olur. Net hareket interstisyuma doğrudur ve sıvı fazlası lenfatikler yoluyla 

direne edilir. Hidrostatik basınç sıvıyı kapiller dışına iterken, onkotik basınç ise 

intravasküler alanda tutar; bundan dolayı IVS'nin idamesinde kapiller geçirgenlik 

önemlidir. Doku geçirgenlik katsayısı vücutta değişkendir. Histamin ve inflamasyon 

mediatörleri doku geçirgenlik katsayısını artırır. Damar membranı katı maddeler için 

daha geçirgen hale gelir ve onkotik ve hidrostatik basınçların net etkisi sıvıyı 

damardan interstisyel alana hareket ettirir. 

Starling yasasına göre, vasküler bariyer işlevinden sadece endotelyal hücre 

hattı sorumludur. Sıçan mikrodamar modelinde ödem olmaksızın interstisyel kolloid 

osmotik basıncın intravasküler osmotik basıncın %70 kadarı olduğu gösterilmiştir. Bu 

bilgi Starling yasasına uygun değildir. Her sağlıklı endotelyum transmembran 

sindekanlar ve heparan sülfat ve kondroitin sülfat yan zinciri içeren membrana bağlı 

glipikanlarla çevrilidir; tüm bunlar endotelyal glikokaliksi oluşturur. Bağlı plazma 

proteinleri, çözülmüş glikozaminoglikanlar ve hiyalüronan endotelyal yüzey 

tabakasını oluşturmak üzere glikokalikse yüklenir. Bu maddeler periyodik olarak 

yıkılır ve yapılır. Normal fizyolojik koşullarda endotelyal yüzey tabakasının kalınlığı 

yaklaşık 1 µm'dir ve kan plazmasının yaklaşık 800 mL'sini bağlar. Bu nedenle de 

plazma volümü dolaşan ve dolaşıma katılmayan olarak iki kısma ayrılır. Glikokaliks, 

bir moleküler filtre gibi rol oynar, proteinleri tutar ve endotelyal yüzey tabakasındaki 

onkotik basıncı artırır. Damar duvarı ve endotelyal yüzey tabakası arasında anatomik 

küçük bir boşluk vardır, burası hemen hemen proteinsizdir. Böylece vasküler engeli 

geçen sıvı kaybı endotelyal yüzey tabakasındaki onkotik basınç farkıyla 

sınırlandırılır. Starling'in klasik kuralı çift engel kuralı olarak modifiye edilir. 

Vasküler bariyeri sadece endotelyal hücre hattı değil, primer olarak endotelyal 

yüzey tabakası oluşturur. Endotelyal yüzey tabakası, kan ve doku arasındaki ilk 

temas yüzeyini oluşturur ve inflamasyon, koagülasyon gibi birçok olaydan etkilenir. 

Değişik ajanlar ve patolojik durumların glikokaliks yapıyı bozduğu ve endotelyal 

yüzey tabakasını incelttiği bazı çalışmalarda gösterilmiştir. Postiskemik 

119

eperfüzyonda heparan sülfatın döküntülerinin normalin 30 katına çıktığı 

gösterilmiştir. Çalışmalarda majör vasküler cerrahi geçiren hastalarda syndecan-1 ve 

heparan sülfat düzeylerinde artışlar olduğu gösterilmiştir. Tümör nekroz faktörü-alfa, 

sitokinler, proteazlar ve heparanaz gibi sistemik inflamatuvar yanıtın aktörlerinin 

endotelyal yüzey tabakasının kalınlığını azalttığı, lökosit adezyonunu ve 

transendotelyal geçirgenliği artırdığı bilinmektedir. İlginç olarak hipervolemi de 

glikokalikste yetersizliğe yol açabilir. Yetersizleşmiş glikokaliksin etkileri dramatiktir. 

İkincil bariyer etkisi ortadan kalkar ve transendotelyal geçirgenlik şiddetli şekilde artar 

ve ardından interstisyel ödem ortaya çıkar. Nelson ve arkadaşları, septik hastalarda 

glukozaminoglikan ve syndecan-1 düzeylerinin yükseldiğini ve ortalama 

glukozaminoglikan düzeylerinin daha yüksek olduğu hastaların yaşamadığını 

göstermişlerdir. 

Vücut Su ve Sodyum Dengesinin Regülasyonu 

Böbrekler, su ve sodyum dengesini, alınan tuzsuz su veya susuz tuzdan 

bağımsız olarak düzenler. Plazma tonisitesi ve efektif arter kan volümü, örneğin 

hipovolemik uyarının antidiüretik hormon salgılatması gibi çeşitli hormonlar 

yardımıyla sağlanır. 

Plazma Tonisitesinin Regülasyonu 

Plazma tonisitesi (efektif plazma osmolalitesi), osmoregülasyonda birincil 

öneme sahiptir. Plazma osmolalitesi ölçümü tonisiteyi etkilemeyen (hücre dışı-içi 

arasında su hareketine neden olmayan) yüksek konsantrasyonda solütleri (üre, 

etanol vb) de içerir. 

Plazma tonisitesine duyarlı osmoreseptörler hipotalamusta yerleşmiştir. Bu 

reseptörler, susama durumunda su alımını, su atılımı gerektiğinde ADH salınımını 

etkiler. 

ADH, serbest sıvı atılım hızını belirleyen primer fizyolojik etkendir. Böbrekler 

üzerine olan temel etkisi, meduller toplayıcı kanallar ve kortikal esas hücrelerin 

luminal membranlarından su geçişini sağlamaktır. Böylece, hipertonik intersitisyum 

ile oluşan yeni osmotik durum, eşitlik sağlanana kadar su geri emilimini artırır. 

ADH sinyali vazopressin 2 ile reseptörlere iletilir ve su geçirgenliği artışı ile 

sonuçlanan hücre içi süreç başlar. ADH’nun etkisi altında özgün su kanalları 

“aquaporin 2” içeren sitoplazmik veziküller hareketlenip luminal membran ile 

birleşirler ve uygun osmotik fark oluşana kadar su geri emilimine izin verirler. Bu 

durumda geri emilen su, ADH yokluğunda bile su geçirgen olan ve luminal 

membrandan daha fazla yüzey alanına sahip olan basolateral membranı geçerek 

hızla sistemik dolaşıma döner. ADH etkisi geçince, su kanalları, klatrin kaplı 

çukurlarda kümeleşir, endositozis ile luminal membrandan alınıp sitoplazmaya 

dönerler. Böylece su dengesindeki değişimler ile plazma tonisitesi ayarlanmış olur. 

Su retansiyonu ve hiponatremi durumunda primer koruyucu mekanizma ADH 

salınımının engellenmesidir. Hipernatremi ve su kaybı olan durumlarda ise esas 

koruyucu mekanizma susama uyarısıdır. Osmoreseptgörler plazma tonisitesinde 

%1’den bile az olan değişikliklere duyarlıdır. İnsanlarda, ADH salınımı için osmotik 

tetik değer yaklaşık 280-290 mosml/kg’dır. Bu düzeyin altında, dolaşan ADH miktarı 

çok azdır. 100 mosml/kg altındaki osmolalite değerlerinde idrar maksimum dilüe 

haldedir. Osmotik tetik değerin üstünde, progresif ve relatif olarak doğrusal ADH 

120

sekresyonu olur. Bu sistem, genellikle su alımındaki geniş dalgalanmalara rağmen, 

plazma osmolalitesinde en fazla %1 ila 2 oranında değişikliğe izin verir. 

Tablo-2 Vücut Su ve Sodyum Dengesinin Regülasyonu 

VOLÜM 

REGÜLASYONU 

OSMOREGÜLASYON 

Amaç ESS volüm kontrolü ESS volüm kontrolü 

Mekanizma 

Reseptörler 

Etki şekli 

Renal sodyum 

atılımının değişmesi 

Afferent renal arteriol 

Karotid baroreseptör 

Atrial gerilme resp. 

Renin-anjiotensin-ald. 

Sempatik sinir sist. 

ANP 

ADH 

Renal su atılımının değişmesi 

Susama 

Hipotalamik osmoreseptörler 

Susama 

ADH 

İnatçı su retansiyonunun neden olduğu hipoosmolalite ve hiponatremi, ADH 

salınımının baskılanmasındaki yetersizlik sonucu renal su atılımının bozulması 

(efektif arter kan volümünün azalması, kalp yetersizliği, siroz veya uygunguz ADH 

salınımı sendromu (SIADH) gibi) durumlarında veya ADH’dan bağımsız olarak su 

retansiyonuna neden olan ileri renal yetersizliklerde görülebilir. 

Diğer yandan, aşırı terleme gibi durumlarda ortaya çıkan su açığı dışardan su 

alımı ve retansiyonu ile sonuçlanır. Plazma tonisitesinin artması, ADH salınımı artışı 

ve susama artışı ile düzeltilir. Susama hissi, santral olarak (esansiyel olmayan ve 

sosyal içiciliği etkileyen kortikal alanlarda) düzenlense de dil kuruması gibi periferik 

duyarlı yapılarda vardır. Susuzluğun giderilmesi, aynı zamanda büyük volümlerde su 

yutulması ile uyarılan periferik orofarengeal mekanoreseptörler aracılığıyla da 

olmaktadır. 

Tersine, hipotonisiteye yanıtta primer mekanizma renal su atılımıdır. Susuzluk 

hipertonosite ve hipernatremi için esas savunma mekanizmasıdır. Genel olarak, 

hipernatremi susama hissi sağlam olan ve su alabilen hastalarda görülmez. 

Hipernatremi primer olarak, mental durumu etkilenmiş (yaşlı veya kritik durumdaki) 

hastalarda, susamada ne yapacağını öğrenmemiş yeni doğanlarda ve susaması 

olan ancak su alımına engel patolojisi olanlarda görülür. 

121

Efektif Arter Kan Volümünün Düzenlenmesi 

Vücut sodyum içeriğindeki değişimler, ES sıvı volümü ve efektif arter kan 

volümünü de etkiler. Efektif arterial kan volümü değişimleri 3 major basınç 

reseptörüne duyarlıdır. Bunlar, sistemik vasküler rezistans ve sodyum atılımını 

düzenleyen özel bir sistem ile aktive olurlar. 

Afferent glomerüler arteriolde (juxtaglomeruler hücreler) bulunan özelleşmiş 

hücreler renal perfüzyon basıncına duyarlıdırlar. Renal hipoperfüzyon durumunda 

aktive olan renin-angiotensin-aldosteron sistemi en önemli belirleyicidir. 

Karotid sinus ve aortada bulunan reseptörlerce düzenlenen sempatik sinir 

sisteminin aktivasyonu. Sempatik sinir sistemi aktivasyonu ayrıca renin salınımını da 

artırır. 

Kardiyak reseptörler, atrial (atriumda-ANP)) ve beyin (ventriküllerde) 

tarafından salınan natriüretik peptidlerin salınımını düzenler. 

Angiotensin II, norepinefrin, vazokonstrüktördürler ve aldosteron gibi sodyum 

rearbsorpsiyonunu artırırlar. Natriüretik peptidler vazodilatatörlerdir ve sodyum 

atılımını da artırırlar. 

Fazla sodyum alımına bağlı volüm artışında, natriüretik peptid salınımı 

artarken, renin-angiotensin-aldosteron sistemi baskılanır. Böylece idrarla sodyum 

çıkışı artar. 

Efektif arter kan volümünün azalması (hipervolemik hastalarda bile) reninangiotensin-aldosteron 

ve sempatik sinir sistemini aktive eder. Böylece, sodyum 

tutulumu artar, vazokonstrüksiyon olur, ES sıvı volümü ve sistemik arter basıncı 

devamlılığı sağlanır. Bu durumda ayrıca vazodilatatör, natriüretik peptidler ve 

prostoglandin gibi diğer hormonlarda artar. Bu karşı düzenleyici mekanizma ile 

vazokonstrüksiyon ve tuz tutulumu ılımlı düzeylere çekilmiş olur. Non-steroidal 

antienflamatuar ilaçlar gibi prostoglandin inhibitörü verilen siroz veya kalp 

yetersizliğindeki hastalarda tuz tutulumu ve renal yetersizlik görülebilir. 

Efektif arter volüm azalmasının tanısı, öykü, fizik muayene (postural 

hipotansiyon, deri turgor tonus azalması, ödem, assit vb) ve laboratuvar (laktat 

düzeyi, arter kan gazında baz açığı, idrar Na konsantrasyonunun renal Na kaybı 

olmaksızın 25meq/L altında olması-)-monitorizasyon (USG, doppler, Arter basıncı, 

kalp atım hızı, CO vb) ile konulabilir. Örneğin, ayakta ölçülen tansiyonda oturura 

göre 20 mmHg azalma ortostatik hipotansiyonu düşündürür. Bu durumda vücut 

ağırlığının %6-8’i kadar sıvı kaybı söz konusudur. Otonomik disfonksiyon yoksa veya 

antihipertansif ilaç kullanmıyorsa yanıt olarak kalp atım hızı artışı olur. 

ADH’nun Geç Etkisi 

Primer volüm düzenleyici hormonların rolüne ek olarak, non-osmolal volüm 

duyarlı reseptörler tarafından ADH salınımı da yapılır. Volüm reseptörleri, 

osmoreseptörlerden farklıdır. Az miktarda olan akut kayıplarda genellikle renin ve 

norepinefrin yanıtı yeterli olur ve ADH salınımının çok az etkisi vardır. Efektif arter 

kan volümü sağlanmasında akut değişimler yeterli olmazsa, nonosmotik olarak ADH 

salgısı artar. Distal nefronlardan vazopressin (V2) reseptör etkisi artan su emilimine 

ek olarak ADH V1 (vazopressin) reseptörler yoluyla vasküler rezistansı da artırır. 

ADH’nun bu ES sıvı volüm artışı ve arter basıncı yükseltici etkisi geçicidir ve suyun 

122

2/3 oranında osmotik olarak hücre içine geçmesiyle dengelenir. Su tutulumu ile 

ayrıca plazma sodyum değerlerinde de düşüş olur. 

Siroz ve kalp yetersizliği olan hastalarda hiponatreminin şiddeti, altta yatan 

hastalığın şiddetiyle orantılıdır. Hiponatremi olumsuz prognoz için bağımsız bir risk 

faktörüdür. 

Aslında pek çok patolojik durumda volüm ve tonositenin (osmolalite) birlikte 

düzenlenmesi gerekmektedir. 

Sıvı Tedavisinde Seçenekler 

Sıvı tedavisi seçenekleri, kristalloidler, kolloidler, hipertonik solüsyonlar ve O 2 

taşınma kapasitesi-koagülasyon bozukluğu durumlarında ise kan ve kan ürünleridir. 

Kristalloid ve Kolloidler 

Thomas Graham, 1861 de, sıvıları membran (parşömen=dm) içinden geçme 

yeteneklerine göre kristalloid-kolloid olarak ikiye ayırmıştır. Kolay geçenlere 

“kristalloid”, zor geçen (geçemeyen)lere ise “kolloid” (Yunanca kola: zamk) ismini 

vermiştir. Hücre içeren sıvılarla (kan ürünleri) viskozite artar, kalp debisi düşer, kan 

akımı azalır, doku O 2 açığı artar. Bu sıvılar volüm tamamlamada kullanılmamalıdır. 

Kristalloidler, elektrolit tuzlarının ve/veya glikozun suda çözünmüş halleridir. 

Çoğunlukla NaCl içerirler. Na ESS da yaygın olduğu için, kristalloidlerde ESS 

özellikle hücreler arası bölümde dağılır. ESS’nın %20’si plazmadır. Yani 

kristalloidlerin %20 si damar içi, %80’i hücreler arası kompartmanda dağılacaktır. 

Örneğin 1000 mL %0,9 NaCl verdiğimizde 275 (Plazma) + 825 (HA) = 1100 mL 

(Hipertonik olduğu için, Hİ’den su çeker) katkı sağlayacaktır. CO aynı düzeyde 

yükseltmek için kolloidlerin 3 katı kristalloid verilmelidir. 

Şeker solüsyonları belli bir volüm suda çözülen belli bir miktar D-glukoz 

(dekstroz) içerir. Bu solüsyonlar çoğunlukla %5 veya %10'luk olarak sunulur. 

İntravenöz olarak uygulandıkları zaman osmolalitelerinin yüksek olmasına karşın 

(%5DRL: 525, %5Dİzot:560 mOsm) hızla metabolize olurlar ve serbest su kadar 

etkindirler. Geçmişte, özellikle cerrahi hastalarda erken postop dönemde protein dışı 

kalori gereksinimini karşılayarak protein yıkımını azaltmak için kullanılmıştır. 

Günümüzde bu amaçla kullanımı gereksizdir. Klinikte idame sıvısı olarak kullanılırlar 

ancak vasküler alanda ozmotik basıncı sağlayacak iyonik maddeler içermedikleri için 

sıvıyı alanda tutamazlar ve intravasküler volüm replasmanında etkin değildirler. Bu 

nedenlerden dolayı resüsitasyon sıvısı olarak kullanılmamalıdırlar. Dekstroz 

solüsyonları tuz solüsyonlarıyla kombine olabilir. Kritik hastalarda glikoz kullanımı 

azalır, glikoz birikir, osmotik yük artar, hücre dehidratasyonu olur. Artmış CO 2 ve 

laktat üretimi (glikoz normalde %5, kritik hastada %85 laktat üretir), hipotonisite 

nedeniyle iskemik beyin hasarı artar. Kanıtlanmış yararı yoktur. Tek kullanım alanı 

hipertonisite tedavisi olabilir. Kristalloidlerin avantajları, ucuz olmaları, az yan etkileri 

olması ve fizyolojiye daha yakın olmaları olarak belirtilebilir. Ancak içeriklerine göre 

özellikle asit/baz dengesi ve tonisite üzerine olumsuz etkileri de vardır. 

%0.9 NaCl’ün Serum fizyolojik olarak alışılmış tanımlaması aslında doğru 

değildir. Plazma osm 285-295 ve pH:7.40 iken bu solusyonun osm: 308, pH:6.35 tir. 

Fazla miktarda verildiğinde, klor içeriğinin (154 meq/L) plazmadan fazla olması 

nedeniyle hiperkloremik metabolik asidoza neden olabilir. Bu durum Stewart'ın asitbaz 

denge hipoteziyle açıklanabilir. Bu teoriye göre plazma pH'sının ana belirleyicisi 

güçlü iyon (SID) farkıdır. 

123

SID= (Na + K + Ca + Mg) - (Cl + laktat) 

SID, yukarıdaki formüle göre katyonlar toplamından anyonlar toplamının 

çıkarılmasıyla hesaplanır. SID'ın plazmadaki sudan H+ ve OH- iyonlarının 

disosiasyonu üzerine güçlü elektrokimyasal etkisi vardır. Eğer SID azalırsa (örn. 

%0,9 serum fizyolojikteki klor yükü nedeniyle) daha sonra elektrokimyasal nötralite 

H 2 O'nun ayrışmasıyla ortaya çıkan H + iyonlarıyla sağlanır. Bu da sonuç olarak H + 

iyon konsantrasyonunun artmasına ve asidoz gelişmesine neden olur. Bu nedenle 

resüsitasyon sıvısı olarak %0,9 NaCl yerine dengeli tuz solüsyonları önerilmektedir. 

Ancak risk olasılığı açık olmasına karşın NaCl solüsyonunun mortalite ve morbidite 

üzerine etkisi gösterilememiştir. Bu durum gelişen ılımlı asidozun renal klor atılımıyla 

kompanse edilmesi ile açıklanabilir. Fazla klor ayrıca GİS ve renal fonksiyonları 

bozabilir. 

Tablo-3 Sık Kullanılan Kristalloid Solusyonların Özellikleri 

Dengeli tuz solüsyonları sodyum ve klor iyon konsantrasyonlarını azaltmak 

için başka elektrolitlerin eklenmesi ile kullanılır. %0,9 NaCl solüsyonlarından daha 

fizyolojiktir. En yaygın kullanılanları sodyum laktat (Hartmann'ın solüsyonu) ve laktatlı 

ringerdir. Her iki solüsyonun kullanımında da klorun yerini laktat alır, böylece 

hiperkloremik metabolik asidoz riski azalır. Bu solüsyonların içerdiği laktatın %70'i 

glukoneogenezisle glukoza ve %30'u da oksidasyon yoluyla bikarbonata metabolize 

olur. Diabetes mellituslu hastalarda laktatlı solüsyonlardan kaçınmak gerekir, ancak 

bu risk pek de kanıtlanmış değildir. Bikarbonat üretimi plazmanın hafif 

alkalinizasyonuyla sonuçlanır. Alkalinizasyon asidozun tamponlanması veya ek 

bikarbonatın böbreklerden atılımı yoluyla çözülür. Özellikle zorunlu asidik idrar 

üreten ve aşırı bikarbonatı atamayan kritik hastalarda yakın takip yapılmalıdır. Bu 

hastalar renal potasyum kaybının artmasıyla alkalotik olur. RL (275 mosm/L), %5 

124

DRL (525mosm/L), hücre içi sıvı artar. Beyin su içeriği ve KİB artar. Miyokard ödemi 

ve yapısal değişim izlenebilir. Karaciğer yetersizliğinde Laktik asidoz oluşabilir. 

İlaçları bağlayarak biyoyararlanımı azaltır. Kan ürünleri kullanımında sitrat Ca ile 

birleşerek pıhtılaşma oluşabilir. Dengeli Elektrolit Solusyonları (İsolyte vb): Plazmaya 

eşdeğer pH kazandıran tamponlama özellikleri vardır. Mg içerirler. Mg renal 

yetersizlikte birikip vazokonstrüksiyonu etkisiz hale getirip hipotansiyon yapar. 

Aşağıda sık kullanılan bazı örnekleri verilmiştir. 

İsolyte (320 mosm/L) ES kaybı yerine koyar. 

İso S (295 mosm/L) Asetat, glukonat içerir. ES alanda dağılır. 

İso M (400 mosm/L) ES +min kalori+K+Fosfat 

İso P (350 mosm/L) çocuk ES+min kalori 

Daha yüksek tuz konsantrasyonları (hipertonik tuz) intravenöz olarak 

kullanılabilir. %1.8 , 3, 5, 7.5, 10 yoğunlukta kullanılabilir. %3 (1026 mosm/L) ve %5 

(1710 mosm/L) hipovolemik şok için en yaygın kullanılanlardır. Bu konsantrasyonlar 

fizyolojik oranların çok üstünde sodyum ve klor içerir. İntravenöz uygulandığı zaman, 

hipertonisitesi interstisyel kompartımanlardan sıvının intravasküler alana çekilmesine 

ve verilen sıvıdan daha yüksek volümde sıvının kazanılmasına neden olur. 

Hipertonik tuzun hem travma hem de kritik hastalarda geleneksel kristalloidlerden 

daha yararlı olduğu gösterilememiştir. Kafa içi basıncı yükselmiş hastaların acil 

tedavisinde hipertonik tuz solüsyonu mannitol gibi büyük moleküllü solüsyonlardan 

daha yararlı olabilir. Hiponatremi tedavisinde de kullanılır. Her durumda hızlı 

iyatrojenik hipernatremiye karşı dikkatli olunmalıdır, bu durum ozmotik kan beyin 

bariyerinin bozulmasını da artırabilir. 

Bir Litre %7,5 solusyon, 1235 mL hacim artışı sağlar. 4 mL/kg veya 250 mL 

sabit hacim verilebilir; bu yaklaşık 1 L %5 albumine denk gelir. Hipovoleminin erken 

tedavisinde güvenli ve etkilidir. Kristalloid veya kolloidten üstünlük kanıtı yoktur. 

Travma olgularının hastaneye ulaşana dek geçen dönemlerinde kullanılabilir. 

Yeni bir sıvı olarak Hipertonik Salin belirtilebilir. HiperHES %7,5 NaCl + 2. Kuşak 

nişasta içerir. Acil volüm tamamlayıcıdır. Geçici etkiye sahiptir. 

Kolloidler 

Diffüzyon engelini kolay geçemeyen büyük molekülleri vardır. Böylece İV 

alanda daha uzun süre kalırlar ve plazma hacmini daha fazla artırırlar (%75-80 

plazmada dağılırlar). Kolloidlerin kan akımını (CO) artırmakta kan ürünleri ve 

kristalloidlerden daha üstün olduğu belirtilmiştir. Herbirinin plazma hacmine etkileri 

değişiktir. Etkinlikleri oluşturdukları kolloid osmotik basınca (COP) bağlıdır. 

COP=Onkotik basınç=suyu kendi tarafında tutma etkisidir. COP arttıkça, hacimde 

artar. Verilen sıvının COP’ı Plazma Onkotik basıncından fazla ise, plazma hacim 

artışı verilen sıvı hacminden fazla olur. Enfeksiyon riskleri yoktur. Hemodilüsyon 

(normovolemik) ve reolojik (vasküler fleplerin açıklığının devamı için) amaçlarla da 

kullanılmaktadırlar. Kolloidler doğal ve yapay kolloidler olarak 2’ye ayrılabilir. Buna 

göre çeşitleri; 

Doğal, Plazma protein bileşkesi %4-5, Albumin %5 - %20-25, TDP 

Yapay, Jelatin (Gelofusine), Dekstran (Rheomakrodeks, Makrodeks) ve 

Nişasta (450/0,7, 70/0,5-200/0,5-200/0,62 %6-10 HES ve 130/0,4 Volüven) En sık 

kullanılanları albumin ve nişasta grubudur. 

125

Albumin 

Normal koşullarda albumin intravasküler onkotik basınçtan sorumlu (%75’ni 

sağlar) temel moleküldür ve vasküler alanda ortaya çıkan protein kayıplarını 

düzenlemek için idealdir. İnsan plazması ya da plasentasından elde edilir. Doğal bir 

kolloid olarak albumin şiddetli allerjik reaksiyonlara ve immünolojik komplikasyonlara 

neden olabilir. Aynı zamanda taşıyıcı bir proteindir. Onkotik etkisi 12-18 saat sürer, 

yarılanma ömrü 10-15 gündür. Hipoproteinemi durumunda sıvının hücreler arası 

alandan İV alana çekilmesi amacıyla kullanılır. Dilüsyonel koagülopati yapabilir. Hızlı 

verilerse ani volüm artışıyla pulmoner ödem riski taşır. Albuminin kritik hastalıktan 

kaynaklanan hipovolemi tedavisinde uygun bir ajan olduğunu belirtilse de 

kristalloidlere göre bir üstünlüğü kanıtlanamamıştır. İzoonkotik albuminin tersine 

hiperonkotik albumin mortalitede artışa neden olmuştur. Bunlardan dolayı albumin 

hipovolemide rutin bir strateji olarak önerilmemektedir. Kafa travmalı hastalarda ise 

mortalitede artışa neden olabileceği iddia edilmektedir. 

Tablo-4 Sık Kullanılan Kolloid Solusyonların Özellikleri 

Jelatinler 

Sığır kollajeninden elde edilen polipeptidlerden üretilir. Jelatinin viskozitesini 

azaltmak için iki yöntem kullanılır. 

1. Hidroksilasyon ve süksinasyon (Gelofusine/Geloplasma/Isoplex/Volplex). 

2. Degradasyon ve azotla polijeline modifikasyon (Heamaccel). 

Jelatinler yaklaşık 35.000 Dalton boyutundadır. HES'den daha küçük bu 

moleküller kapiller porlardan da daha kolayca geçer. Sağladıkları plazma 

genişlemesi 1-2 saat kadardır. Allerjik reaksiyonlar 1/6000 oranındadır ve şiddetli 

126

anafilaksiye kadar varabilir. Trombosit fonksiyonlarını bozarak koagülopatiye neden 

olabilir, bu durumdan da Haemaccel içinde yüksek oranda bulunan kalsiyum iyonu 

sorumlu tutulur. Kardiyak cerrahi sırasında uygulanmasına bağlı olarak böbrek 

yetersizliği görülebilir ancak bunu gösteren geniş olguları içeren çalışmalar yoktur. 

Dekstranlar 

Dekstranlar yüksek molekül ağırlıklı laktik asit üreten bakterilerin 

şekillendirdiği dallı polisakkaridleri içerir. %0,9 veya %7,5 tuz solüsyonları içinde 

ortalama molekül ağırlıkları 40.000-70.000 Da arasındadır. Volüm genişletici 

özellikleri yanında antikoagülan olarak da kullanılırlar. Uygulanmaları plazma 

viskozitesini azaltır, trombosit agregasyonunda yetersizliğe yol açar ve Willebrand 

faktör düzeyinde azalmaya neden olur. Kullanılmaları renal yetersizlik sıklığında 

artışa, koagülopatilere ve allerjik reaksiyonlara neden olabilir. Kan grubu tayininde 

yanıltıcı olabilir. Klinik kullanımları çok azalmıştır. Yükselmiş kafa içi basınçta ve akut 

kan kayıplarında kullanılmalarında mannitol ve hipertonik tuzdan daha farklı sonuçlar 

göstermemişlerdir. 

Starç'lar 

Hidroksietil starç (HES= Hydroxyethyl starch) solüsyonları amilopektinden 

formüle edilmiştir, glukozun lineer bir polimeridir. Preparatları; Hetastarch 

(Amilopektin) (%6HES) (Haes-steril 200/0.5), Pentastarch (%10 Pentaspan), 

Voluven %6 (HES 130/0.4). Bunlar arasında en çok araştırma yapılanı Voluven’dir. 

130 kD moleküler ağırlık (Kolloid osmotik güç, farmakokinetik, doku ve plazma 

birikimi, periferik etki) 0,4 molar substitüsyon derecesi (hidroksietil molekül sayısı, 

yıkılma derecesi ve hızı) C2/C6 substitüsyon oranı 8’den büyük (farmakokinetik ve 

dinamik) özelliklerine sahiptir. Plazma ve doku birikimi daha az, eliminasyonu hızlı, 

koagülasyonu daha az etkiler. 

Üç karakteristiğiyle tanımlanır: 

Molekül ağırlığı (MW): Starç molekülleri değişik molekül ağırlığına sahiptir. 

HES solüsyonları ortalama molekül ağırlıklarıyla tanımlanır. Molekül ağırlığı 450 

kDa'dan daha büyükse yüksek molekül ağırlıklı, 200-260 kDa ise orta, 70-130 kDa 

arasında ise düşük molekül ağırlıklı olarak sınıflandırılır. Serum amilazlarıyla daha 

küçük (50 kDa) moleküllere metabolize edilerek, idrarla atılır. Kanda amilaz artar 

(N’in 2-3 katı). Daha büyük molekül ağırlıklı solüsyonların parçalanması daha uzun 

zaman alır ve plazmada daha uzun süre kalır. 

Substitüsyon (ikame) oranı (SR): Hidroksietil grupları, polimerdeki glukoz 

moleküllerinin C2, C3 ve C6 pozisyonlarında bulunur. Yüksek substitüsyonlu (0,6- 

0,7) moleküller düşük substitüsyonlu (0,4-0,5) olanlardan daha uzun sürede 

metabolize edilir. 

C2/C6 oranı: Eğer hidroksietil grubu C2 pozisyonunda ikame ediyorsa 

metabolizması C6'ya göre daha yavaş olur. C2/C6 oranı yüksek (> 8) olan moleküller 

düşük olanlardan daha yavaş metabolize olur. 

Başlangıçta kullanılan HES solüsyonları büyük molekül ağırlıklı ve büyük 

substitüsyon oranlıydı (450/0,6). Bu solüsyonların plazma genişletici özellikleri 24-36 

saate kadar uzuyordu. Yeni nesil ürünler ise küçük molekül ağırlıklı ve küçük 

substitüsyon katsayılı (130/0,4) ve bu solüsyonların plazma genişletici özellikleri ise 

4-6 saat kadardır. Kristalloidlerin aksine, kolloid ajanlar daha fazla fizyolojik 

etkileşime giren sentetik moleküller içerir. Yüksek ve orta molekül ağırlıklı 

127

solüsyonların faktör VIII ve von Willebrand faktörü düşürerek koagülopatilere yol 

açtığı gösterilmiştir. Düşük molekül ağırlıklı solüsyonlar asla bu etkiyi göstermez. 

Orta molekül ağırlıklı solüsyonların şiddetli sepsis veya septik şokta kullanılmasıyla 

renal yetersizlik görüldüğü öne sürülmüştür. Bu ürünler ayrıca kardiyak cerrahi ve 

renal transplant olgularında renal işlevlerin kötüleşmesine de yol açabilir. Erişkin 

cerrahi hastalar için intravenöz sıvı tedavisi rehberi (Guidelines on Intravenous Fluid 

Therapy for Adult Surgical Patients= GIFTASUP) molekül ağırlığı 200 kDa'dan küçük 

HES solüsyonlarını kritik hastalarda önermektedir. Sentetik kolloidlerin, nötrofillerin 

endotele ve akciğere adezyonunu inhibe ederek, inflamasyonu modüle ettikleri iddia 

edilmektedir. 

Kolloidlerin Yan Etkileri 

Anaflaksi: Bu etki için solusyonlar çoktan aza doğru, Jelatin, Dekstran, 

Albumin, HES şeklinde sıralanırlar. Ancak çalışmaların oldukça geçmiş yıllara ait 

olduğu ve yenilenen ürün içerikleriyle bu olasılığın azaldığı söylenebilir. 

Renal fonksiyon bozulması: Kolloidler kristalloidsiz verilirlerse artan osmotik 

yük nedeniyle renal yetersizlik olasılığı artar. Bu durum nişasta ve jelatinler ile daha 

az görülür. Dekstran, yüksek kolloid osmotik basınca neden olur ve hiperonkotik akut 

renal yetersizlik ile idrar çıkışı azalır. 

Tedavi İçin Kullanılan Sıvıların Fizyolojik Dağılımı 

Kristalloidler, katı durumdaki kristallerin suda çözülmüş şekilleridir. Bu 

moleküller küçük boyutlarından dolayı membranlardaki kanallar ve porlar yoluyla 

serbestçe geçer. Bu tür kanalları içeren membranlar yarı geçirgen membranlar 

olarak bilinir. Kapiller yatak yarı geçirgen bir membran olarak rol oynar. Küçük 

molekülleri içeren bir solüsyon hızla metabolize olur ve tüm vücut kompartımanları 

arasında kolayca hareket eder. Bu moleküller hızla metabolize olur ve serbest su 

haline gelir. Bu da sıvı kompartımanlarının osmotik basınçlarıyla uyumludur. Sıvının 

en büyük kısmı intrasellüler alana geçer ve intravasküler genişlemeye katkısı çok 

azdır. Kristalloid içeren bir sıvı başlangıçta intravasküler ve ekstravasküler 

kompartımanlara dağılır. Bu önce osmotik basıncı yükseltir ve hücre dışına sıvının 

çekilmesine yol açar. Ancak kısa sürede bu durum tersine döner ve sıvının bu 

dağılımı hızına bağımlı olarak hücre zarını geçerek içeri girer ve orada metabolize 

edilir. Transfer hızı hücre zarının kristalloid molekülüne karşı geçirgenliğine bağlıdır 

ve aktif süreçlerle molekülün hücreye alınımı artar. Bu osmotik basınç değişikliği 

başlangıçtaki intrasellüler kompartımandan suyun çekilmesini tersine çevirir. Bu 

nedenle bu solüsyonlar başlangıçta intravasküler kompartımanda etkin bir 

genişlemeye yol açar ancak bu etki hızla kaybolur. 

Kolloid solüsyonlar ise proteinler ve büyük şeker molekülleri gibi erimeyen 

daha büyük molekülleri içerdiği için intravasküler kompartmanda kalır. Bu moleküller, 

kapiller membranını geçemeyecek kadar büyük oldukları için kapiller alanda kalır. 

Kolloid onkotik basınç, sıvının ekstrasellüler kompartımanda dağılımına neden olan 

osmotiklerin aksine sıvıyı intravasküler alanda tutar. Sonuçta kolloid sıvıyı oluşturan 

moleküller metabolize edilebilir veya geniş kapiller porlardan kaçar ve üç 

kompartımana dağılabilir. Bu durum metabolizma hızına ve kapiller kaçak hızına 

bağlı olarak ortaya çıkar. 

128

Sıvı Kaybı Nereye Olur? 

1- İdrar üretimi ve terlemeyle ortaya çıkan kayıp aşırı derecede artmadığı sürece 

ince bağırsaklardan suyun geri emilimiyle karşılanır ve ekstravasküler sıvı 

volümünü etkiler. 

2- Cerrahi, travma ve şok esnasında kanama ya da vasküler kaçak gibi 

nedenlerle ortaya çıkan ek kayıplar ise intravasküler sıvı volümünü etkiler. 

Sonuçta sıvı kaybının birinci tipi intraselüler, interstisyel ve intravasküler alan 

arasındaki yavaş dağılım ile kompanse edilir ve sadece dehidratasyona neden olur. 

Sıvı kaybının ikinci tipi ise akut hipovolemiye yol açar. 

Sıvı tedavisinde, kullanılabiliniyorsa Gastrointestinal sistem (GİS) yolu, yani 

doğal yol kullanmalıdır. 

Sıvı Tedavisi 

Cerrahi ve YB Hastasının Mortalite-Morbidite ve Maliyetini Etkiler. 

Amaç 

İzoosmol intravasküler volüm, asid-baz dengesi, kan glikozu regülasyonu, 

koagülasyon faktörlerinin normal etkinliği, yeterli kardiyak debi, yeterli doku O 2 

sunumu-normal hücre fonksiyonu sağlanmasıdır. Özetle, en az yan etki ile ucuz 

yoldan YETERLİ DOLAŞIM BASINÇLARI (AKIMLARI!) ELDE ETMEKTİR. 

Sıvı resusitasyonu ile aerobik metabolizma ve yaşamsal organların O 2 kullanımı 

(VO 2 ) devam ettirilir. Öncelikle kalp debisi ve kan akımı korunmalıdır. Eritrosit 

açığının düzeltilmesi sekonder amaçtır. 

VO 2 : Q x Hb x 1,34 x (SaO 2 - SVO 2 ) 

Hipovolemi ve şok durumunda aşağıdaki olaylar bir domino taşı dizisi gibi birbirini 

izler 

Azalmış kan hacmi 

Azalmış CO 

Azalmış O 2 desteği 

Yetersiz dolaşım 

Yetersiz perfüzyon 

Yetersiz kapiller dolaşım 

Doku iskemisi-Organ (böbrek-intestinal) yetersizliği 

Endotoksin salınımı, Sistemik İnflamatuar Yanıt Sendromu. 

Dehidratasyon: 

Dehidratasyon, sodyum ve potasyumda orantısal olarak azalma olmadan TV 

suyunda azalma olması ve böylece sodyum konsantrasyonunun artışıyla 

sonuçlanmasıdır. 

Burada asıl kayıp serbest sıvıda (hissedilmeyen kaybın yerine konulmaması veya 

diabetes insipidus ile su kaybı) olmakta ve biyokimyasal bulgu olarak da sodyum 

miktarında artış saptanmaktadır. Su dengesinin yeniden sağlanması için kayıp suyun 

129

2/3' ü hücre içinden, 1/3'ü ise ES sıvıdan sağlanır. Böylece, 3L serbest su kaybı 

olduğunda, ES alanda 1L sıvı kaybı olur. 

Su kaybında en önemli regülasyon mekanizması susama hissidir. Su kaybı 

durumunda eğer susama hissi sağlamsa (şuur açık vb) hipernatremi sıklıkla 

görülmez. 

Tablo-5 Vücut Ağırlığının Yüzdesi Olarak Sıvı Kaybının Bulguları 

Hipovolemi Belirtileri (Vücut ağırlığı yüzdesi olarak kayıplarda) 

Belirtiler %5 %10 %15 

Mukozalar Kuru Çok Kuru Parşömen Gibi 

Bilinç Normal Letarjik Künt 

Kan Basıncı 

Değişikliliği 

(ortostatik) 

Hafif Var Belirgin 

İdrar çıkışı Hafif Az Az Belirgin Az 

Kalp hızı Normal/Artmış Artmış Belirgin Artmış 

Kan Basıncı Normal Hafif Azalmış Azalmış 

Tablo-6 Sıvı Kaybında Laboratuvar Bulguları 

Hipovolemide Laboratuvar Belirtileri 

Laboratuvar 

Hct 

Metabolik Durum 

Değişim 

Artar 

Artan Asidoz 

İdrar Özgül Ağırlığı >1,010 

İdrar Sodyum Kons. 450mOsmL -1 

BUN / Kreatinin Oranı >10:1 

130

Hipovoleminin değerlendirilmesinde tüm bu bulguların sınırlı değeri vardır. 

Örneğin, Arter Kan Basıncı, Non-invaziv yöntem ile ölçüldüğünde olduğundan düşük 

gösterir. Hacim kaybının miktarı ve şiddeti ile Kalp Dolum Basınçları (SVB, PKUB) 

arasında zayıf korelasyon vardır. Kan kaybında plazma ve eritrosit beraber 

kaybedillir. Bir oran olan hemotokrit başlangıçta değişmez. Hemotokrit azalması 

olaydan yaklaşık 8-12 saat sonra böbreklerden kompenzasyon için Na tutulumu ile 

başlar. Soluk Sonu CO 2 değerleri sıvı tedavisinden sonra artmaya başlar, CO artışını 

ve tedavinin işe yaradığını gösterir. Laktat değeri şokta 4 mmol/L üzerine çıkar. Mide 

mukoza pH sı 7,2’nin altına düşer. O 2 taşınma (DO 2 ) azalırken, O 2 alınma hızı 

(O 2 ER) artar. 

Tablo-7 Sıvı Kaybında Oksijenasyon Bulguları 

SaO 2 SVO 2 SaO 2 -SVO 2 

Normal %95↑ %65↑ %20-30 

Hipovolemi %95↑ %50-60 %30-50 

Hipovolemik Şok %95↑ %50↓ %50↑ 

Sıvı Tedavisi: 

Sıvı tedavisinin 2 temel komponenti vardır; İdame sıvı ve replasman sıvısı. 

İdame sıvı tedavisi, normal fizyolojik koşullar altında, idrar, terleme, solunum 

ve dışkı ile kaybedilen su ve elektrolitlerin yerine konulmasıdır. 

Replasman sıvı tedavisi ise, gastrointestinal, üriner, ciltten, kanama ve 

3.boşluk sıvısı gibi ekstra su ve elektrolit kayıplarını içerir. 

Burada, fonksiyonu (konsantrasyon ve dilüsyon yeteneği) normal olan böbrek, 

şiddetli kalp ve karaciğer yeteresizliği olmayan hastada sıvı tedavisi belirtilecektir. 

Sıvı tedavisinde trend zaman içinde değişiklikler göstermiştir. 

1960 öncesi – Sıvı kısıtlaması (Moore) 

1960 sonrası – Sıvı cömertliği (Shires) 

1970’ler – İnvaziv monitorizasyon 

1970’ler – Dopamin 

1970’ler – Kristalloid/Kolloid tartışmaları 

1980’ler – Glukoz riski (Lanier), Tonisitenin serebral etkileri (Todd) öncelikli 

tartışılan konular olmuşlardır. Özellikle verilecek sıvı miktarı ve kristalloid/kolloid 

tartışmaları en yaygın sorunları oluşturmuştur. Günümüzde ağırlıklı önem ise daha 

çok sıvı içeriklerine verilmektedir. 

Yetersiz veya fazla sıvı verilmesinin ölümcül sonuçları olabilir. Yetersiz sıvıda, 

susama, uyuklama, başdönmesi, bulantı ile başlayan sorunlar, laktik asidoz, akut 

131

öbrek yetersizliği ve çoklu organ yetersizliği ile sonuçlanabilir. Öte yandan fazla sıvı 

verilmesinde ise, periferik-periorbital ödem, GİS fonksiyonlarının bozulması, yara 

iyileşmesinin gecikmesi, pulmoner ödem, kalp yetersizliği ve koagülopati görülebilir. 

Tahmini günlük sıvı gereksinimin karşılanması için çeşitli formüller hazırlanmıştır. 

Aşağıdaki tabloda Holiday-Segar yaklaşımı yer almaktadır. 

Tablo-8 Holiday Segar (1957) Formülü 

Tablo-9 Cerrahi Girişim Sırasında Sıvı Tedavisi 

Cerrahi hastalarında yapılan çalışmalarda, sıvı kısıtlaması sonucu daha az 

komplikasyon, daha iyi GİS fonksiyonu ve daha kısa süre hastane yatışı elde 

edilmiştir (Bandstrup B Ann.Surg.2003). Kısıtlı Kristalloid+Kolloid önerilebilir. 

132

İdame Sıvı Tedavisi 

Bu durum, operasyon öncesi aç bırakılan, ya da bazı kritik hastalarda (şuuru 

kapalı, mekanik ventilasyonda vb) gerekli olacaktır. Hedef su ve elektrolit dengesini 

korumak ve beslenme gereksinimlerini sağlamaktır. 1-2 haftadan fazla süre ile 

yetersiz enerji-sıvı alımı olabileceği öngörülen hastalarda parenteral veya enteral 

beslenme planlanmalıdır. 

Serum Na konsantrasyonu, solüt ve su dengesini tahmin için en önemli 

veridir. Ancak volüm durumuyla ilgili bilgi vermez. Aslında hastanın günlük olarak 

tartılması, sıvı kazanç ve kaybı hakkında yeterli bilgi verir ama bu da her hastada 

uygulanamaz. Ayrıca hastada ödem oluşması volüm fazlalığının, deri turgor tonus 

azalması ise sıvı yetersizliğinin klinik bulgularıdır. 

SU: Hastanede yatan ateşi olmayan, yemeyen, fiziksel olarak inaktif olan her 

hastanın 1 L den az serbest (Elektrolitsiz) suya gereksinimi vardır. Çeşitli faktörler bu 

gereksinimi artırıp azaltabilir. 

Artıranlar: Ateş, terleme, yanık, taşipne, cerrahi direnler, poliüri, 

gastrointestinal anlamlı kayıplardır. Örneğin, vücut sıcaklığının 37 °C den her 1 °C 

artışı su gereksinimini 100-150 mL/gün artırır. 

Azaltanlar: Renal yetersizliğe bağlı oligüri, nemli hava kullanımı, ödemli 

durumlar, hipotiroidizm. Kritik hastalarda ADH artışı ile fazla suyun atılımı da 

bozulmuş olabilir. 

Elektrolitler: Elektrolit kayıplarının (esas olarak Na, K) çoğu idrar, az bir kısmı 

da cilt ve Gİ yol ile olur. Denge, alım ve idrarla elektrolit atılımı arasındaki değişimler 

ile devam ettirilir. Örneğin aşırı tuz alımında, renin-angiotensin-aldosteron aktivitesi 

azalıp ES sıvı artırılırken, natriüretik peptid salınımı ile de Na atılımı artırılır. 

Günlük, 1L civarında serbest su ihtiyacı olan bir erişkinde, 2 L/gün her 

litresinde 1/2 normal salin (3,4g), %5 dekstroz ve 20 mEq potasyum klorid içeren sıvı 

idame için yeterli olacaktır. Dekstroz solusyonun tonisitesini değiştirmez, 2 L yaklaşık 

olarak 400 kcal enerji verir. Özel durumlarda bu içerik değiştirilebilir. 

Örneğin sodyum azalması durumunda NaCl 9 gr/L ye çıkarılabilir. Ateş 

yükselmesi gibi durumlarda artan Na değeri için daha dilüe (Ör: 1/4 izotonik salin %5 

D) sıvı verilebilir. Potasyum azalması durumunda daha fazla K eklenebilir. Normalin 

üzerine çıkması normal renal fonksiyon varsa çok sık görülmez. 

Replasman Sıvısı Tedavisi 

Hedef, volüm ve/veya elektrolitlerde olan dengesizliğin düzeltilmesidir. 

Volüm açığı 

Total vücut açığını tahmin etmek için herhangi bir formül yoktur. Hastanın olay 

öncesi ve sonrasındaki kilosu biliniyorsa sıvı kaybı hakkında bir tahminde 

bulunulabilir. Arter kan basıncı, santral ven basıncı, idrar Na konsantrasyonu, idrar 

miktarı, bazal hemotokrit değeri gibi klinik ve laboratuvar bulguları volüm kaybını 

tahmin etmek için kullanılabilir. Bunların yanında, Arter kan gazı ölçümlerinden laktat 

değerleri ve baz açığı, ultrason ile değerlendirilen santral ven çapları önemli bilgiler 

verecektir. Ayrıca bunlarla yapılan sıvı tedavisinin sonuçlarını değerlendirmek de 

olanaklıdır. 

133

Replasman Hızı 

Sıvı replasman hızı, olayın şiddetine, süresine ve hastanın tolerasyonuna 

göre (kalp yetersizliği vb) ayarlanabilir. Örneğin, hipovolemik şok durumunda 1-2 L 

izotonik bir sıvı hızlı bir şekilde verilerek perfüzyon düzeltilmeye çalışılır. Daha 

sonrasında replasman hızı yukarda belirtilen örneğin arter basıncı düşüklüğü, idrar 

çıkışı, mental durum gibi klinik ve laboratuvar bulguları değerlendirilerek 

değiştirilebilir. 

Hafif ve ılımlı hipovolemi durumunda replasmanın çok hızlı olmasına gerek 

yoktur. Kayıp miktarının biraz üzerinde olacak şekilde açığa izin vermeyecek bir 

hızda replasman yapılmalıdır. Örneğin saatlik idrar miktarı, hissedilmeyen kayıp (30- 

50 mL/saat) ve diğer sıvı kayıpları (GİS vb) hesaplanıp hız saatlik olarak 

belirlenebilir. Başka bir yöntemde tahmin edilen kaybın 50-100 mL/saat üzerinde bir 

hızla verilmesidir. 

Replasman Sıvısının Seçimi 

Kayıp olan sıvının elektrolit içeriği, tonisitesi gibi özelliklerine göre replasman 

sıvısı da seçilmelidir. Örneğin, hipernatremi durumunda hipotonik solusyonlar, 

hiponatremi durumunda %0,9 NaCl veya %3 NaCl seçilebilir. Kullanılan sıvıların 

tonisitesini ve içeriğini bilmek tedavi yapan biri için zorunluluktur. Örneğin izotonik 

diye bilinen %0,9 NaCl aslında hipertoniktir ve fazla miktarda kullanımı ile 

hiperkloremik asidoza neden olabilir. 

Total Vücut Sıvı kaybının yüzdelerine göre önerilen replasman sıvıları 

aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. 

Tablo-10 Total Vücut Sıvı Kaybının Yüzdelerine Göre Replasman Sıvıları 

Volüm kaybı % 30 40 70 80 

Kristalloid + + + + 

Kolloid + + + + 

Eritrosit Süspansiyonu + + + 

Taze Donmuş Plazma + + 

Trombosit + 

Kanın viskozitesini eritrosit hacmi belirler, yani kristalloidler ile kolloidler hücre 

içermediğinden benzer akım hızı özelliklerine sahiptirler. Kristalloidler; hücreler arası 

boşluğa daha çok girerler ve İV alanı doldurmak için uygun değildirler. Kırk yıl kadar 

önce, kanamanın en önemli sonucunun HA sıvı kaybı olduğu ve bunu kristalloidlerin 

daha iyi karşıladığı iddia edilmişti. Kolloidler, fazla kanamada İV volüm tamamlamak 

134

için daha uygundur. Kristolloidleri daha fazla hacimde kullanmak gerekir. Kolloidler 

hipovolemik şoklu hastalarda sağkalımı artırmaz. Kollloidler kristalloidlerden yaklaşık 

3 kat daha pahalıdır. Her ikisi de ödem yapar, kristalloidlerde bu beklenen sonuçtur. 

Albuminin yarısı hücreler arası alana geçer. Bu geçiş, damar geçirgenliği arttığı için 

kritik hastada daha fazladır. Yine de hidrostatik basınç artmadıkça, ödem nadir 

oluşur. Plazma hacmini artırmak için kolloid kullanmak daha akılcıdır (Tablo-11). 

Tablo-11 Çeşitli İV Sıvıların Vücut Kompartmanlarında Dağılımı 

Kompartman %5D %0,9NaCl Kolloid 

İntravasküler + + +++ 

İnterstisyel ++ ++ Ø 

İntrasellüler +++ Ø 

Sıvı tercihlerinde uzun yıllar kristalloid mi?, kolloid mi? verelim tartışması 

sürmüştür. Günümüzde kolloidlerin özellikle renal yan etkilerinden dolayı 

kristalloidlerle beraber kullanımı ve kolloidin bileşimi günceldir. 

Sıvı tedavisinin değerlendirilmesi 

Kilo 

İdrar çıkışı 1ml/kg/st 

AKB ve KAH normal 

Cilt ve muköz membranlar kuru değil, hastada susuzluk hissi yok 

Hb, Hct, elektrolitler, KŞ, koagülasyon faktörleri normal 

Gastrik pHi 

Santral Ven Basıncı (SVB) = 15 mmHg 

Pulmoner Arter Kapiller Uç Basıncı (PAKUB) = 10-12 mmHg 

Kardiyak İndeks (CI) > 3 L/dk/m 2 

Oksijen Kullanımı (VO 2 ) > 100L/dk/m 2 

Kan Laktat değeri < 4 mmol/L 

Baz açığı: -3, +3 

Transtorasik veya transözefageal eko 

Hedefe yönelik sıvı tedavisi: Üç Hedef 

1. Santral ven oksihemoglobin satürasyonu (> %70) 

2. Oksijen Taşınması İndeksi (DO 2 i) (D O 2 i = Ca O 2 X CI X 10) (>600 

mL/min/m2) 

135

3. FTc (Düzeltilmiş akım zamanı) (< 0.35 sn.) olacak şekilde tedavi 

yönlendirilmelidir. 

Özet 

Ne kadar vermeliyiz? 

Yeteri kadar, fazlası zararlı 

Hangi sıvıyı kullanmalıyız? 

İdame sıvısı dışında, kaybedilen sıvının özelliğindeki sıvılar replasman için 

kullanılmalıdır. Daha az kristalloid, tedavinin bir kısmının kolloid olması olumlu 

etki yapıyor. Kan ürünleri verilmesine artık çok olumsuz bakılmamaktadır. 

Sıvı tedavimizi nasıl izlemeliyiz? 

Yeni monitörler daha iyi ve daha az zararlı ama susama ve idrar çıkışı altın 

standarttır. 

Su ve Sodyum Balans Bozuklukları 

Temel olarak 4 başlık altında toplanabilir. 

1- Hiponatremi (çok fazla su) 

2- Hipernatremi (çok az su) 

3- Hipovolemi (çok az sodyum) 

4- Ödem (su retansiyonu ile beraber çok fazla sodyum) 

Sodyum ve ona eşlik eden anyonlar (sıklıkla klor ve bikarbonat) plazmanın ve 

ES sıvının osmolalitesini belirleyen esas etkenlerdir. İS sıvının osmolalitesini 

belirleyenler ise potasyum ve ona eşlik eden anyonlardır. 

Su hücreler arasında serbestçe dolaşabildiği için ES ve İS sıvıların 

osmolalitesi benzerdir. Böylece plazma sodyum konsantrasyonu her iki bölüm 

arasındaki osmolaliteyi yansıtır. 

Plazma sodyumu = Na e + K e / Toplam vücut suyu , e: Değiştirilebilir. Toplam 

vücut sodyumunun yaklaşık %30’dur. Toplam vücut potasyumunun küçük bir bölümü 

kemik dokuda bağlı haldedir, değiştirilemez ve osmotik olarak inaktiftir. 

Hiponatremi 

Hiponatremi relatif olarak serbest suyun solütlere göre artığını gösterir ve 

sıklıkla plazma osmolalitesinde düşüşle beraberdir. Osmolalitenin 240 mosm/kg 

değerinin altına düşmesi nedenine bakılmaksızın yaşamsaldır. Sodyumun miktarı 

kadar düşüş hızı da bulguları belirler. Klinik ağırlıklı olarak nörolojik bulgulardan 

oluşur. 

Özellikle fazla miktarda hipotonik sıvılarla irrigasyon uygulanan transuretral 

prostat rezeksiyonu, histeroskopi gibi cerrahilerde de hiponatremi izlenebilir. Burada, 

uzayan cerrahi süresi, çok yüksekte tutulan irrigasyon solusyonu (basınç artışı), 

büyük kitle çıkarılması risk faktörleridir. 

Stupor, konvülsiyon, hipotansiyon gibi bulgulara neden olan acil hiponatremi 

durumlarında öncelik, hava yolu güvenliğidir. 

136

Başlangıç süresine göre hiponatremi akut (24 saat içinde gelişen, su 

entoksikasyonu), subakut (24-48 saat) ve kronik (48 saatten uzun sürede gelişen) 

olarak ayrılabilir. 

Ciddiyetine göre hiponatremi ise, hafif (Na: 135-130 meq/L), orta (Na: 129-121 

meq/L), ağır (Na: 120 meq/L altında) olarak bölümlenebilir. 

Tanı 

Plazma osmolalitesi 

İdrar osmolalitesi. Su atılımı mı bozuk (yüksek idrar osm)? Su alınımı mı fazla 

(düşük idrar osm)? 

Plazma osmolar gap = Hesaplanan - ölçülen osmolalite, değeri 10 mmol’den 

fazla ise plazmada ölçülemeyen osmol (mannitol, alkol vb) olduğunu gösterir. 

Plazma ürik asit düzeyi. Uygunsuz ADH salınımı sendromunda (SIADH), su 

retansiyonu ve volüm artışı sonucu hipoürisemi görülür. Tersine volüm kaybı olursa 

serum ürik asit düzeyi artarken, ürik asit atılımı da artar. Bunun tek istisnası, 

intravasküler volüm azalmasına karşın, serum ürik asit seviyesinin düşük kaldığı 

Serebral Tuz Kaybı Sendromudur. 

Renal, adrenal ve tiroid disfonksiyonları araştırılmalıdır. Hastanın kullandığı 

ilaçlar gözden geçirilmelidir. Hiponatremide etyoloji için anahtar noktalar plazma 

osmolalitesi ölçümü ve efektif total vücut su volümünün değerlendirilmesidir. 

En yaygın görülen hiponatremi Hipotonik Hiponatremidir. Hastada 

intravasküler volüm azalmış (ödemli veya ödemsiz) veya normal olabilir. Konjestif 

kalp yetersizliği, siroz, nefrotik sendrom, azalmış İV volüm ve ödemli durumlara 

örnektir. Övolemik hiponatreminin en önemli iki nedeni SIADH ve primer psikojenik 

polidipsidir. Bu durumlar idrar osmolalitesi ölçümüyle ayrılabilir. 

İzotonik Hiponatremi (Pseudo Hiponatremi): Şiddetli hiperlipidemi veya 

hiperproteinemi durumlarında görülür. Böylece plazmanın su olmayan 

komponentlerinde artış olursa, Plazma Na‘u düşer. 

Hipertonik Hiponatremi: Hiperglisemi veya mannitol verilmesi sonrası, hücre 

içi su osmotik farkla hücre dışına çıkar ve dilüsyon ile plazma Na azalır. 

Her 100 mg/dL glukoz artışı, Na da 1,6 mEq/L azalma (ya da her 62,5 mg/dL 

glukoz artışı, 1 mEq/L Na azalması) yapar. 

Düzeltilmiş PNa= Ölçülen PNa + plazma glukoz değişimi (mmol/L)/3 veya 

Düzeltilmiş PNa= Ölçülen PNa + plazma glukoz değişimi (mg/dL)/62 

Akut hipotonik hiponatremide ortaya çıkan nörolojik bulgular, hücre içine olan 

su kayması nedeniyle gelişen beyin ödemi nedeniyledir. Kronik hiponatremide 

nörolojik bulgular daha az görülür ve silik olabilir. Burada etken, Beyin dışına BOS 

içine olan ES sıvı hareketi ve hücrelerde oluşan solüt kaybı (Na, K) ile suyun tekrar 

hücre içine dönmesidir. Daha sonraki günlerde organik solüt kaybı da olur ve beyin 

boyutu değişir. Şiddetli hiponatreminin hızla düzeltilmesi (>12 mmol/L/gün) osmotik 

demiyelinizasyona (santral pontin miyelininozis) neden olur. 

Tedavi 

Şiddetli, akut, semptomatik hiponatremi acil bir durumdur. Tedavide İV 

hipertonik salin kullanılır. Hedefler Na’un, ilk 6 saatte

mmol/L/gün) hızla düzeltilmeye başlanması, plazma elektrolitlerinin sık izlenmesi ve 

hipertonik salin verilmesinin hasta bulguları düzelince kesilmesidir. 

Asemptomatik hiponatremide, Na daha yavaş (0.5mmol/L/saat) hızla 

düzeltilmelidir. Övolemik olan hiponatremide dikkatli yapılan su kısıtlaması da tedavi 

seçeneğidir. SIADH nedeni olabilecek ilaçlar kesilmelidir. 

Hipovolemik olan hiponatremik hastalarda, öncelik hiponatreminin normal 

salin ile düzeltilmesidir. İV volüm ve plazma osmolalitesi zaten ADH ile 

düzeltilecektir. 

Hiponatremi tedavisinde özellikle, akut başlangıç, düşme hızı, semptomların 

varlığı ve şiddeti önemlidir. 

Sağkalım 

Elektrolit balansının sağlanması ve altta yatan etkenin tedavisi yanında 

hiponatremi başlı başına bir bağımsız prognostik faktördür. Hiponatremik 

ensefalopatiye bağlı solunum aresti, beyin hasarı olabilir. Tedavi sırasında, 

hipertonik salin ile oluşabilecek kalp yetersizliği ve serebellar pontin 

demiyelinizasyon kötü prognoz gösterir (Tablo-12). 

Tablo-12 Hiponatremi Tedavi Algoritması 

138

Hipernatremi 

Plazma Na değerinin 145 mmol/L den fazla olmasıdır. Özellikle serbest su 

kaybettiren durumlarda izlenir. Hiperrefleksi, koma, nöbet aktivitesi görülebilir. Acil 

durumda tedavi, hiponatremide olduğu gibi, hava yolu güvenliği ve hemodinamik 

yönetimi içerir. 

Tanı: Plasma ve idrar osmolalitesi ölçümü yoluyla Hipotalamus (ADH)- renal 

aksın ilişkisi ortaya konulmalıdır. ADH sekresyonu bozulduğunda (santral diabetes 

insipidus (DI) ya da ADH’a yanıtsızlık (nefrojenik DI) olduğunda) plazma 

hipertonisitesine karşın idrar uygunsuz olarak hipotoniktir. 

Hipernatremide, azalmış, normal ya da artmış total vücut Na’una karşın relatif 

olarak azalmış su kaybı söz konusudur. 

Su defisiti= (Ölçülen Na-140)/140 X 0,6 X kg ya da, Su defisiti: TV suyuX 

serum (Na/140-1) 

Total Vücut Na (TVNa) azalması ile birlikte hipernatremi: Su+Na kaybı olur 

ancak su kaybı daha fazladır. Renal (loop diüretik kullanımı veya DI), ekstrarenal 

(diare ve kusma) 

Artmış TVNa ile birlikte hipernatremi: Daha seyrektir. Aşırı miktarda normalhipertonik 

salin veya NaHCO 3 verilmesi ile görülebilir. 

Normal TVNa ile birlikte hipernatremi: Relatif olarak serbest su kaybı daha 

fazladır. Ancak TVNa normal kalır. Etiyolojide, santral veya nefrojenik DI, 

hiperkalsemi, hipokalemi, lityum, demosiklin, amfoterisin B kullanımı olabilir. 

Akut hipernatremide sıvı hücre içinden ES alana alana geçer ve beyin 

büzülmesi görülür. Kronik hipernatremi, beyin hücrelerinde idiojenik osmollerin 

sentezi ile, sıvı tekrar hücre içine döner ve büzülme azalır. 

Tedavi 

Aslında temel prensipleri hiponatremi tedavisine benzerdir. Akut başlangıç, 

hızlı değişen, bulguların varlığı veya yokluğu ve şiddeti önemlidir. Elektrolit ve su 

denge bozukluklarını düzeltirken mutlaka bozulma süresi (hızı) dikkate alınmalı ve 

benzer sürelerde (hızda) düzeltilmelidir. 

Hedef, plazma volüm ve tonositesini düzeltmektir. 

Hipovolemik ve hemodinamisi bozulmuş hastalarda, ilk olarak izotonik sıvılarla 

volüm durumu düzeltilmelidir. Hemodinami stabil olduktan sonra, tonisiteyi düzeltmek 

için, enteral su verilmesi veya İV hipotonik sıvıların (%0,45 salin veya dekstroz 

sudaki) kullanılması gerekir. 

Düzeltme hızı sıklıkla 1 mmol/L/saattir ve ilk 24 saatte hesaplanan su 

açığının yarısından fazlası verilmemelidir. DI durumunda altta yatan nedenler 

düzeltildikten sonra, santral DI devamlılığında desmopressin verilmelidir. 

Sağkalım 

Hipernatremik ensefalopatisi olan hastalarda tedaviye yanıt genellikle 

yavaştır. Beyin ödemi riski taşıdığı için hipernatreminin hızlı düzeltilmesinden 

kaçınılmalıdır (Tablo-14). 

139

Tablo-13 Hipernatremide Tedavi Algoritması 

Tablo-14 : Sık Görülen Sodyum Denge Bozukluklarında Özellikler 

SIADH CSWS DI 

Serum Na ↓ ↓ ↑ 

İdrar Na ↑ ↑↑ ↑ 

Serum Osm ↓ ↓ ↓ 

İdrar Osm ↑ ↑ ↓ 

İdrar Oligüri Poliüri Poliüri 

SVB Normal/yüksek Düşük Normal/düşük 

Plasma ADH Yüksek Normal Düşük 

Mekanizma 

Tedavi 

Fazla ADH ile 

su retansiyonu 

Su kısıtlaması, 

Na verilmesi, 

Conivaptan, 

Demoklosiklin 

Na ve suyun 

aşırı 

sekresyonu 

Volüm 

verilmesi, Na 

verilmesi, 

Fludrokortizon 

Azalan ADH ile serbest su 

kaybı 

Susama varsa Su, 

%5 D-0.45 salin 

DDAVP (santral Dİ), 

Hidroklorotiazid (Nefrojenik Dİ) 

140

Potasyum Homeostazis Bozuklukları 

Hipokalemi: 

Hipokalemiye ait bulgular sıklıkla serum K düzeyi 3 mmol/L (3 mEq/L) nin 

altına düşünce görülür. 

Özellikle postop dönemde herhangi bir aritmi 

Asidozun hızlı bir şekilde düzeltilmesi (NaHCO 3 ile) 

Diüretik kullanımı ile 

Kusma, nazogastrik aspirasyonu, diyare 

Hipoventilasyon ile birlikte veya hipoventilasyonsuz kas güçsüzlüğü, miyalji 

Son dönem Karaciğer yetersizliği ve hepatik ensefalopati 

Beta stimulan inhaler/nebul (Ör: salbutamol) kullanımı 

Acil durumda hipokalemi ile hava yolu sorunu az görülür. Aritmi ve 

hipotansiyon gibi hemodinamik sorunlar ön plandadır. 

Tanı 

Öykü: 

Renal kayıp (Diüretik, hipomagnesemi, amfoterisin B, tikarsilin) 

Ekstrarenal kayıp (laksatif kullanımı, kusma, fistül, NG aspirasyon, K’un 

intraselllüler tutulumuna bağlı psödohipokalemi olan aşırı lökositozis (lösemi) 

Metabolik alkoloz varlığına bakılır (orta veya uzun süreli hipokalemi), 

EKG’de şiddetli hipokalemide düz veya ters T dalgası, ST segment 

depresyonu ve QT uzaması gibi bulgular izlenir. Voltaj azalması, QRS genişlemesi, 

PR uzaması ve ventriküler aritmi daha şiddetli hipokalemide görülebilir. 

Plazma Mg seviyeleri ölçülür. Hipomagnesemi renal K kaybına yol açar. 

Hipomagnezemi düzeltilmeden hipokalemi düzeltilemez. 

olur. 

Tip I ve II renal tübüler asidozis ekstrem hipokalemi nedenidir. 

24 saatlik idrarda K ölçümü renal ve ekstrarenal K kaybını ayırmada yardımcı 

Etyoloji 

Alımın azalması 

Hücre içine dağılım artışı (alkoloz, insulin, beta-2 adrenerjik agonist, 

hipotermi) 

Kaybın artışı (renal-ekstrarenal) 

Klinik Yaklaşım 

Tüm vücut K kaybı, plazma K konsantrasyonu ile korele değildir. Acil 

müdahale ciddi aritmi durumlarında gereklidir. 

Olanaklı ise gastrointestinal yoldan K tuzları ile replasman yapılabilir. Şiddetli 

hipokalemi ya da GİS’in kullanılamadığı durumlarda, İV yol tercih edilmelidir. 

141

Periferden 10 mmol/saat, santral yoldan ise 20 mmol/saat hız önerilebilir. EKG 

monitorizasyonu yapılmalıdır. Sık K ölçümü gerekir 

Dekstrozlu solusyonlar yerine salin içeren sıvılar tercih edilmelidir. Dekstroz 

insulin salgısını stimüle edip plazma K azalmasına neden olabilir. 

Alkalozda olan hastalarda KCl tuzu tercih edilmelidir. Asidotik ve/veya 

hipofosfatemik (diabetik ketoasidoz) hastalarda fosfat içeren K tuzları kullanılmalıdır. 

Etken olabilecek tüm ilaçlar durdurulmalıdır. 

Hipokalemi tedavisi yapılırken, hipomagnezemi de varsa düzeltilmelidir. 

Hastada K kaybettiren bir hastalık varsa uzun süreli oral K replasmanı 

yapılmalıdır. 

Sağkalım 

Hipokaleminin etkileri geçici ve geri döenüşlüdür. Kardiyak etki oluşan, şiddetli 

olgularda kötü sağ kalım olabilir. 

Hiperkalemi 

Hiperkaleminin klinik bulguları sıklıkla serum K düzeyi 6 mmol/L (6mEq/L) nin 

üzerine çıktığında görülür. Ancak 5 mmol/L değeri görüldüğünde de uyanık 

olunmalıdır. Etken, akut oligürik renal yetersizlik, şiddetli asidoz, politravma gibi 

rabdomiyoliz görülen hastalar, tümor lizis sendromu, digital entoksikasyonu, akut 

kardiyak bozulma ve asistolik kardiyak arrest, azalmış reflekslerle beraber olan 

generalize simetrik güçsüzlük olabilir. 

Hiperkalemiye ait bulguların görülme hızı ve şiddeti altta yatan nedene bağlı 

olarak değişir. Hızlı hücre nekrozu yapan (rabdomiyoliz, tümör hücre yıkımı) 

durumlar, ekstrasellüler şifte neden olan (metabolik asidoz, digital toksisitesi ve 

şiddetli insulin yetersizliği) durumlarda sıklıkla saatler içinde beliren akut hiperkalemi 

görülür.. Rabdomiyoliz durumunda renal fonksiyonlar değerlendirilmelidir, ayrıca 

serum Ca düşük fakat fosfat değerleri yüksektir. Potasyumun renal atılımını azaltan, 

akut renal yetersizlik, hipoaldestronizm, NSAİ ilaçlar gibi durumlarda K artışı daha 

yavaş (günler içinde) olur. 

Resüsitasyon 

Kardiyak aritmi görülen hiperkalemik hastalarda hemodinamik stabilite ve 

hava yolu güvenliği ön plandadır. 

Tanı 

Sıklıkla görülen Psödohiperkalemi diyebileceğimiz durum, kan alırken oluşan 

ven travması, hemoliz, uzamış ven turnikesi, kanın uzun süre bekletilmesi, lökositoz 

ve trombositoz gibi mekanik sorunlarda olabilir. Öyküsünde steroid kullanımı olan 

hastalarda, adrenal yetersizlik (hipotansiyon, hipoglisemi, hiponatremi) sonucu 

hiperkalemi görülebilir. Akut renal yetersizlik en sık görülen hiperkalemi 

nedenlerindendir. Serum kreatinin kinaz, kortizol düzeyleri, ACTH stimulasyon testi 

yapılabilir. EKG değişiklikleri hiperpotasemiye özgü olsa da, potasyum seviyesinden 

bağımsızdır. EKG’de erken bulgu sivri T dalgalarıdır. Uzamış PR aralığı, QRS süresi, 

AV iletim geçikmesi, ventriküler fibrilasyon veya asistoli görülebilir. 

142

Etyoloji 

Ekstrasellüler K şifti: Metabolik asidoz, insülin yetersizliği, ekzersiz, betaadrenerjik 

blokaj, digital toksisitesi. 

Atılım azalması: akut oligürik renal yetersizlik, ACE inhibitörleri, NSAİİ, 

trimetoprim/sulfametoksazol, heparin gibi ilaçlar, Tip IV renal tübüler asidoz, Na geri 

emilim bozuklukları (primer-sekonder hipoaldosteronizm). 

Klinik Yönetim 

Eğer hiperkalemi, kardiyak aritmi gibi bulgularla beraberse, hemen İV 

kalsiyum yapılmalıdır. Sıklıkla kullanılan doz, 10 mL %10 kalsiyum glukonattır. Bu 

doz toplam 30 mL’ye tamamlanabilir. Ancak, kalsiyumun, potasyumun fizyolojik 

antagonisti olduğu ve hiperkalemiyi anlamlı düzeltmeyeceği bilinmelidir. 

İV insülin, potasyum konsantrasyonunu yaklaşık 0,6-1 mmol/L (mEq/L) azaltır. 

Ancak insülinin K’u hücre içine alması mekanizması, glikozun hücre içine alınması 

mekanizmasından farklıdır ve sonuçta hipoglisemi olabilir. Sıklıkla kullanılan yötem, 

%50 dekstrozdan 50-100 mL ve hemen arkasından 10 Ü regüler insülin İV bolus 

verilmesidir. Ayrıca insülin/dekstroz (1 Ü / 5 gram ) karışımı şeklinde 20-30 dk da da 

verilebilir. 

İV yol sorun oluyorsa beta-2 agonist nebulize şekilde verilebilir. Kullanılan 

erişkin dozu, 10-20 mg/10dk şeklindedir. Salbutamol hiperkalemide, 

bronkodilatasyon için kullanılan dozdan 3-4 kat fazla uygulanabilir. Beta bloker 

kullanan hastalarda, hiperpotasemi için hücre içine kaydırıcı salbutamolol etkisi 

azalmış olabilir. 

Genellikle kritik hastalarda, insülin/dekstroz ve salbutamol tedavisinin birlikte 

uygulanması önerilir. 

Sodyum bikarbonat veya hiperventilasyon ile yapılan alkalinizasyon 

hiperkaleminin olumsuz etkilerini hızlı bir şekilde düzeltir. Son çalışmalarda 

bikarbonat tedavisi ile K düşüşü çok güvenli bulunmamış ve bu tedavinin ilk seçenek 

olarak değerlendirilmemesi gerektiği belirtilmiştir. Asidotik olmayan hastalarda 

bikarbonat kullanımının serum K düzeyleri üzerine etkisi çok azdır. 

Tüm bu başlangıç tedavilerinin yanında eğer kullanılabiliyorsa Gİ yolla, 

katyonik değiştirici reçineler veya lavman uygulamaları K düzeylerini düşürecektir. 

Renal fonksiyonları normal olan hastalarda, loop diüretikleri kullanılarak K 

atılımı artırılabilir. Renal yetersizliği olan hastalarda hemodiyaliz veya hemofiltrasyon 

uygulanabilir. Rabdomiyoliz olan travma hastalarında, miyoglobinin tübüller içinde 

çökmesine neden olan asit idrar oluşturduğu için furasemidden kaçınılmalıdır. 

Hiperkaleminin altta yatan nedenini değerlendirmek gereklidir. Örneğin, 

Spironolakton, amilorid, ACE inhibitörü ilaçlar kesilmelidir. Adrenal yetersizlik 

şüphesi olan hastalarda, tanı kesinleşene kadar steroid başlanması uygun olacaktır. 

Sağkalım: Hiperkalemi tanısı konulamaz ya da tedavi edilmezse fatal 

aritmilere neden olabilir. Hiperkalemi tedavi edildikten sonra prognoz altta yatan 

nedene bağlıdır. 

143

Kaynaklar 

1- Strens R.H.,, Emmett M., Forman JP. Maintenance and replacement fluid therapy in adults. 

www.uptodate.com Jul 2016 

2- Özcengiz D. Yoğun Bakımda Sıvı Tedavisi, Yoğun Bakım Dergisi 2012;10(1):29-39 

3- Venkataraman R. Critical Care Medicine, Apollo Hospitals, Chennai, India, Michael PINSKY 

Critical Care Medicine, University of Pittsburgh, Pittsburgh, USA Electrolytes and homeostasis. 2011 

Patient-Centered Acute Care Training (PACT) 

144

Hastane Enfeksiyonlarının Önlenmesi ve Kontrolü 

Prof. Dr. Neşe SALTOĞLU 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji AD 

Hastane enfeksiyonları (HE); hastanede edinilmiş/ sağlık bakımı ile ilişkili 

enfeksiyonlar olarak bilinmektedir. Hastanın hastaneye yatışında var 

olmayan/inkübasyon döneminde olmayan; hastaneye yattıktan en az 48 saatten 

sonra ortaya çıkan enfeksiyonlar hastane enfeksiyonları olarak kabul edilirler. Bu 

enfeksiyonlar cerrahi alan enfeksiyonlarında olduğu gibi taburcu sonrasında da 

görülebilir. 

HE morbiditeye, mortaliteye, antibiyotik kullanımının artmasına, direnç 

sorununa, hastanede yatış süresinin uzamasına ve hastanede ek maliyete neden 

olmaktadır. HE ları sıklıkla endemiktir, epidemik enfeksiyonlar salgınlar sırasında 

görülür. 

HE oranları ülkeden ülkeye, hatta hastaneden hastaneye göre farklık gösterir. 

Dünya Sağlık Örgütü tarafından ( WHO) HE larının Amerika ve Avrupada %5-10 

arasında olduğu, Sahra altı Afrika, Asya, Latin Amerikada ise %40 lara kadar çıktığı 

bildirilmiştir (1, 2). 

HE ları yaşlı, altta yatan hastalıkları olan, bağışıklığı baskılanmış ya da bu 

nedenle tedavi alan hastalarda ve yoğun bakım ünitelerinde izlenen hastalarda daha 

sık görülür. 

Amerika Hastalık Kontrol Merkezi (CDC) her yıl yaklaşık 2 milyon hastada HE 

geliştiğini ve tahminen 100.000 kadarının yaşamını kaybettiğini bildirmiştir. Bunların 

çoğunluğunun önlenebilir enfeksiyonlar olduğu ileri sürülmüştür. HE ABD'de yıllık 

ilave doğrudan 4.5 milyar dolar yük getirmektedir. 

HE infekte bir hastadan diğerine, sağlık personelinden, hastane 

ziyaretçilerinden çapraz kontaminasyonla; kontamine aletlerle, kontamine yüzeylere 

temasla çevreden, kontamine su ve yiyecekler ile de bulaşabilir. 

CDC tarafından HE'nın 13 tipi tanımlanmış ve 50 enfeksiyon alanına 

ayrılmıştır. Bu alanların en bilinenleri üriner kateter ilişkili üriner sistem enfeksiyonu ( 

KİÜSE), ventilatör ilişkili pnömoni (VİP), intravenöz kateter ilişkili kan dolaşımı 

enfeksiyonu (KİKDE), cerrahi alan enfeksiyonu (CAE) ve yumuşak doku 

enfeksiyonları, gastroenterit, menenjittir. 

HE birçok mikroorganizma ile meydana gelebilir, bununla birlikte bazı 

etkenlere daha sık rastlanmaktadır. Son yıllarda çok ilaca dirençli mikroorganizmalar 

(MDRO); metisilin dirençli S. aureus, vankomisin dirençli enterokok, ESBL pozitif E. 

coli ve K. pneumoniae , karbapenemaz yapan Gram negatif bakteriler, MDR P. 

aeruginosa, MDR Acinetobacter oranları özellikle gelişmekte olan ülkelerde olmak 

üzere tüm dünyada giderek artmaktadır. C. difficile ise özellikle gelişmiş ülkelerde 

145

önemli bir sorundur. 

HE larını önlemek için enfeksiyon kontrol stratejilerinin uygulanması esastır. 

HE ları sürveyans, enfeksiyon kontrol önlemlerinin alınması, uygulamaların 

kontrolü gibi yöntemler ile önlenebilir. Son yıllarda sıfır enfeksiyon kavramı 

tartışılmaya başlanmıştır (3, 4). HE oranlarının düşük olması hastane kalite 

göstergesidir. Hastane yöneticileri bu enfeksiyonları önlemek için çaba sarf etmelidir. 

HE sorununun çözülmesi ancak yönetimsel farkındalık ve toplumsal farkındalık ile 

mümkündür. Günümüzde HE nın komplikasyon mu malpraktis mi olduğu 

tartışmasına gelinmiştir. Bu nedenle HE ları gelişmesi hastane yönetime de 

sorumluluk yüklemektedir. 

CDC tarafından 2007 yılında yayınlanan raporda yılda 1.7 milyon hastada, 

her 100 yatışın 4,5inde enfeksiyon geliştiği ve 100.000 kişinin yaşamını kaybettiği 

bildirilmiştir. Hastanelerde bu konuda çalışmalar yapılması istenmiştir. 2005 yılında 

başlayan 100.000 yaşamı kurtar kampanyası, şimdilerde 5 milyon yaşamı kurtar 

kampanyası ile devam etmektedir. HE ile ilişkili ölümlerin tahmini %50sini oluşturan 

VİP, KİÜSE, ve KİKDE ve CEA 'na yönelik çaba gösterilmesi, bu amaçla kanıta 

dayalı uygulamaların bundle (demet, paket) uygulanması CDC tarafından önerilmiştir. 

Bu öneriler HE düşürmekle kalmayıp bazı aylarda sıfıra yaklaştırmıştır. Aslında, 

bunun gerçek anlamı HE önleyici önlemlere uyumsuzluğa sıfır tolerans noktasına 

gelinmesidir. Eğer önleyici önlemler hassas olarak, her zaman takip edilirse, 

enfeksiyonu önlemek için gerekli protokoller biliniyorsa ancak o zaman sıfır 

enfeksiyonlar mümkündür. Bununla birlikte, immun sistemi baskılanmış hasta gibi 

özel hasta gruplarında önlemlere rağmen enfeksiyon gelişebilir (5-7). 

HE sorununu çözmek için aşağıdaki öneriler sunulmuştur: 

• Temiz ve güvenli sağlık bakımı herkesin sorumluluğundadır. 

• Kamu bilinci ve sağlık bakım uygulayıcıları için eğitim HE önlemek için 

gereklidir. 

• Sağlık bakımında uygun el yıkama ve hastane ortamında hijyen uygulamaları 

HE önlemede gereklidir. 

• Ortaya çıkan sorunları değerlendirmek ve çözmek için ulusal bazda ve hedefe 

yönelik kılavuzlar ve çözüm önerileri geliştirilmelidir. 

• Antibiyotik yönetim programları olmalıdır. 

• Epidemik enfeksiyonlar hızlıca rapor edilmelidir. 

• Enfeksiyon oranlarının açıklanması konusunda şeffaf olunmalı; böylece 

hastalar hastaneye gelmeden önce bu konuda fikir sahibi olmalıdır. 

HE larının önlenmesinde tüm sağlık çalışanları ve hastane servisleri öncelikle 

bu enfeksiyonların oluşmaması ve kontrolu konusunda çaba göstermelidir. Ulusal 

düzeyde çaba ve kontrol devam etmelidir. Sağlık otoritesi HElarını önlemek amacı ile 

bir kontrol programı oluşturmalıdır. Bu amaçla T.C. Sağlık Bakanlığı 11 Ağustos 2005 

tarihinde “Yataklı Tedavi Kurumları Enfeksiyon Kontrol Yönetmeliği”(8) ile HE ları 

riskini azaltmak için her hastanede HEKK nin kurulması zorunlu kılmıştır. 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi HEKK 1993 yılında kurulmuş, HE yönetmeliğine göre 2005 

yılında revize edilmiştir. Günümüzde CTF Hastane Enfeksiyonları Kontrol Ana 

Komitesi; Enfeksiyon Hastalıkları ABD başkanı başkanlığında; CTF Başhekimi ve 

146

aşhekim yardımcısı, enfeksiyon kontrol uzmanı 2 öğretim üyesi, cerrahi birimlerden 

5 öğretim üyesi, dahili birimlerden 4 öğretim üyesi, YBÜ'lerinden 1 öğretim üyesi, baş 

eczacı, hemşirelik hizmetleri müdürü, enfeksiyon kontrol komitesinden 2 hemşireden 

oluşan 18 üyeden oluşmaktadır. Enfeksiyon Hastalıkları Kontrol Ekibi Alt Komitesi, 

Hastane Epidemiyoloji Alt Komitesi, Dezenfeksiyon ve Sterilizasyon ve Hastane 

Destek Hizmetleri Alt Komitesi, Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Alt Komitesi, 

Antimikrobiyal Yönetim Alt Komitesi olarak 5 alt gruba ayrılmıştır. Bu gruplarda farklı 

anabilim dallarından uzmanlar ayrıca görev yapmaktadır (9). 

Sağlık Bakanlığı yönetmeliği gereği yılda 3 kez ana komite toplantısı 

yapılmakta ve yıl sonunda faaliyet raporu yönetime sunulmaktadır. 

CTF HEKK nin faaliyetleri aşağıda yer almıştır: 

1. Sürveyans faaliyetleri 

Aktif sürveyans yapılan birimler; Tüm yoğun bakım üniteleri, cerrahi AD 

servisleri, hemato-onkoloji, tüm ameliyathaneler, tüm endoskopi üniteleri 

Tüm riskli ünitelerde çoğul dirençli bakteri sürveyansı (rektal, nazal taramalar) ile 

sorun belirlenen birimlerde de hedefe yönelik sürveyans (salgın vs) yapılmaktadır. 

Ayrıca sürveyans verileri ilgili birimlere geri bildirim toplantıları ile sunulmaktadır 

2. Eğitim faaliyetleri 

1. Sağlık Bakanlığı Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Sertifika Programı” Eğitimi; 

yılda 3 kez 

2. CTF 2. sınıf öğrencileri “Beceri Geliştirme Kursu” Eğitimi; her yıl 1 ay 

süresince haftada en az 3 defa 

3. Tüm hemşirelere yönelik eğitimler (sayıları her yıl değişmektedir.) 

4. Diğer sağlık çalışanlarına yönelik eğitimler (hastabakıcı, temizlik personeli, 

laboratuvarçalışanı vb) (sayıları her yıl değişmektedir.) 

HEKK tarafından 26 Enfeksiyon Kontrol Talimatı, sağlık çalışanları için 5 

farklı konuda kılavuz ve broşür, hasta-hasta yakını ve ziyaretçiler için de 4 farklı 

onuda kılavuz/broşür hazırlanmıştır. 5 adet izolasyon kartı ve Cerrahi antimikrobik 

profilaksi kılavuzu oluşturulmuş ve birimlere dağıtılmıştır. 

Ayrıca hazırlanan talimat ve kılavuzlar http://cerrahpasa.istanbul.edu.tr/hastane/hekk/ 

adresindeyayınlanmıştır. 

3. Danışmanlık faaliyetleri; Kurum içi ve kurum dışı gelen tüm sorulara yanıt 

verilmektedir. 

4. Sterilizasyon/dezenfeksiyon ile ilgili faaliyetler 

Hastaneye enfeksiyon kontrolüne ilişkin malzemelerin (Dezenfektan, antiseptik vs) 

muayene ve kabulü, takibi, kullanımına ilişkin bilgilendirme vd çalışmalar 

yapılmaktadır. 

Enfeksiyon Kontrolü ve Önlenmesi 

Enfeksiyon kontrol programları HE oranlarını azaltmayı ve önlemeyi hedefler. 

Enfeksiyon kontrolü ve önlenmesine bir bütün olarak bakılmalıdır. HE önlenmesi ve 

147

kontrolüne yönelik çok sayıda rehber geliştirilmiştir (10-16). Bu rehberler ışığında 

hastaneler HE ile ilgili tüm verilerini tartışmalı ve sorunlara çözüm için enfeksiyon 

kontrol stratejisi hazırlamalıdır . 

HE önleme programının önemli bileşenleri: (17-19) 

1. Aktif sürveyans (veri toplama, analiz ve geri bildirim, salgın analizi), 

2. HE'nın önlenmesi; el yıkama, uygun kateter ve ventilatör uygulamaları ve 

bakımı, izolasyon önlemleri, uygun antibiyotik kullanımının gözden geçirilmesi ve 

lokal antibiyotik direnç paternleri ile ilişkisini izleme, 

3. HEnın önlenmesi konusunda sağlık personeli ve hasta-hasta yakını 

eğitimleri, 

4. Sağlık çalışanı sağlığı özellikle kan yolu ya da solunum yolu ile 

bulaşabilecek etkenler açısından, takip ve immunizasyonu 

5. Enfeksiyon kontrol politikaları ve prosedürler geliştirmektir. 

1. Aktif Sürveyans 

HE larının önlenmesinde ve kontrolünda önemli bir yere sahiptir, bu 

programların mihenk taşıdır. Sürveyans hastanenin özelliklerine göre hedefe yönelik 

ya da hastane bazında geniş yapılabilir. Hastane bazında ve klinikler içerisinde 

oraya çıkan değişiklikler izlenmekte, buna yönelik olarak çözüm önerileri 

oluştrulmasına çaba gösterilmektedir. 

Sürveyans sisteminden beklenenler aşağıda sıralanmıştır (20): 

Güncel, basit, esnek olmalı, 

Veri kalitesi kabul edilebilir, maliyeti uygun olmalı, 

İş yükü en az ve zamanında geri bildirim sağlanmalı, 

Temsiliyeti olmalı, birim katılımını teşvik etmelidir. 

2. Hastane enfeksiyonunun önlenmesi 

Öncelikle HE açısından yüksek riski olan hastaları belirlemek gerekir. Bunlar; 

ileri yaş ( >70), YBÜnde 3 günden uzun kalış, şok, mekanik ventilasyon, immun 

sistemi etkileyen ilaç kullanımı, major travma, akut böbrek yetmezliği, koma, önceki 

antibiyotik kullanımı, kalıcı kateterleri içerir. 

Standart önlemler tüm yatan hastalar için gereklidir. İzolasyon önlemleri 

dirençli mikroorganizma ile enfekte ya da kolonize hastaya uygulanır. 

Bununla birlikte bunlara uyumda ve uygulamada sorunlar yaşanmaktadır. Bu 

programların başarısı için deneyimli sağlık bakım personeli, özellikle de hastaya 24 

saat bakım hizmeti veren deneyimli ve yeterli sayıda personele, özellikle de 

hemşireye ihtiyaç vardır (21). 

148

HE önlemede uygun el hijyeni uygulaması HE prevalansını azaltmada ve 

mikroorganizmanın yayılımını önlemede en önemli, basit, en az pahalı ve de yararı 

kanıtlanmış uygulamadır. Bununla birlikte yapılan gözlem çalışmalarında sağlık 

çalışanlarınca ihmal edildiği belirlenmiştir (22-24). 

El hijyeni; hastaya temastan önce, hastaya temas sonrası, aseptik işlem 

öncesi, vücut sıvılarına temastan sonra, hastanın çevresindeki eşyalara dokunduktan 

sonra sağlanmalıdır. Klorhekzidin-alkol karışımı el dezenfektanı idealdir. 

Steril prosedürlerde ve bütünlüğü bozulmuş deriye, muköz membranlara temasta 

steril eldiven giyilmelidir. 

İzolasyon. 

önemlidir. 

Kolonize/ infekte olan hastayı izole etmek bulaşı önlemede 

İnfekte/kolonize hasta için temas izolasyonu önlemleri alınmalıdır, solunum 

yolu için risk durumunda damlacık ve hava yolu izolasyon önlemleri de alınır (25). 

3. Eğitim: Hastane enfeksiyonlarını önlemek, kontrol etmek ve hastanın 

güvenliğini arttırmak için enfeksiyon kontrolü ve hastane hijyeni konusunda sağlık 

çalışanlarının eğitimi tüm programların merkezinde yer alır (26, 27). 

4.Sağlık çalışanını mesleki temas sonrası görülebilecek enfeksiyonlardan 

korumak. Hepatit A, B aşıları, influenza aşılaması, Su çiçeği, KKK aşıları gibi. Kazai 

temas sonrası danışmanlık hizmeti verilmesi ve temas sonrası en kısa zamanda 

profilaksi uygulama bunların bazılarıdır. 

5. Enfeksiyon kontrol programı ve prosedürler geliştirmek 

HE konusunda sağlık uygulamaları hasta güvenliği ve maliyet üzerine 

odaklanmalıdır. ABD'de 1980 yılında yapılan SENIC (Study of Efficacy Nosocomial 

Infection) programında enfeksiyonların %32sinin iyi planlanmış sürveyans ve kontrol 

programı olmaması dolayısı ile görüldüğü bildirilmiştir. Maliyet konusunda ülkeler 

arasında farklılıklar olmakla birlikte 2001-2004 yılları arasında HE'na atfedilen maliyet 

KİÜSE için 1006 (650-1361) dolar, vasküler KİKDE 36.441 (1882-107.156) dolar, VİP 

için 9.669 (7904-12.034) dolar, CAE için 25.000 (1783-134.602) dolar olarak 

bildirilmiştir (24). 

ABD gibi gelişmiş ülkelerde vasküler kateter ilişkili enfeksiyonlar, üriner kateter 

sonrası gelişen ÜSE, koroner cerrahi sonrası gelişen mediastinit gibi bazı HE larında 

ödemenin hastane tarafından yapılması önerilmiştir. Bu şekilde hastane 

yönetimlerinin HE kontrolüne daha fazla odaklanacağı düşünülmüştür. 

HE'unu önleme için genel öneriler (27) 

1. Hastadan hastaya geçişi önleme; uygun el yıkama, uygun eldiven kullanımı, 

uygun aseptik teknik, izolasyon stratejileri, uygun dezenfeksiyon, sterilizasyon, 

çamaşır yıkama 

2. Enfeksiyon için uygun çevresel risk faktörlerinin kontrolü, 

3. Hastaya özel immunizasyon, uygun beslenme gibi koruyucu yöntemler, 

4. İnvazif prosedürleri mümkün olduğunca azaltma, 

149

5. Optimum antibiyotik kullanımı, 

6. Enfeksiyon sürveyansı, salgınları saptama ve kontrol etme, 

7. Sağlık çalışanlarının hasta bakım pratiklerini arttırmak ve sürekli eğitim 

8. Sağlık çalışanlarında enfeksiyonu önleme 

Enfeksiyon kontrol ölçümleri; HE için risk altında olan hastaları belirlemek, el 

hijyenini gözlemek, bulaşı engelleyen standart önlemleri izlemek, VAP, KİKDE, 

KİÜSEnu azaltmaya yönelik stratejileri içermektedir (28). 

Son yılların güncel konusu bütünleşik önlem (paket/demet"(bundle") 

uygulamalarıdır. Bu uygulamalar HEnundan korunmada kanıt değeri yüksek birkaç 

uygulamanın bir demet şeklinde birlikte yapılmasını sağlamak esasına dayanır. 

A. Vasküler kateter ilişkili enfeksiyonları önleme demetleri ( paket/ 

bundle) 

1. İyi el hijyeni uygulamaları 

2. Kateter takılması sırasında maksimum bariyer önlemleri (kep, maske, steril 

eldiven, steril önlük) (IA) 

3. Kateter takılması ve bakımı sırasında kateter uygulanan alanın 

%0.5klorhekzidin+%70 alkolle cilt antisepsisi (IA) 

4. Kateter için en uygun alanın seçilmesi; (tünelsiz kateterler için subklavian 

tercih edilmeli) 

Kateter yerleşimi için üst ekstremiteyi tercih edilmeli (IA) 

5. Kateter alanını örten steril gaz veya steril, transparan, yarı geçirgen örtü 

kullan (IA) 

6. Gereksinimi sorgulayıp en erken sürede kateteri çıkarmak (29) 

Bu konudaki diğer öneriler aşağıda yer almıştır. 

Kateter yerleşimi üst ekstremite değilse en kısa zamanda değiştirilmelidir. 

SVK beş günden fazla kalacak ve ünitede KİKDE oranları yüksek ise sadece 

Klorhekzidin/gümüş sülfadiazin veya minosiklin/rifampisin kaplı kateterler 

kullanılabilir (2A) 

Kateter deneyimli bir ekip tarafından takılmalı, ultrason eşliğinde yerleşim 

olabilir. (IB) 

Kateter takılma tarihini not edilmeli, kateter alanı her gün kontrol edilmeli, 

kapalı sistem kullanılmalıdır. SVK rutin değişimi önerilmez, periferik kateterler 72-96 

saatten sık değiştirilmez (2A). ( Kan, kan ürünleri, yağlı emülsiyonlar hariç) 

(30). 

B. Üriner kateter ilişkili enfeksiyonu önleme demetleri (paket /bundle) 

150

1. İyi el hijyeni 

2. Kateterin takılması sırasında aseptik teknik kullanmak 

3. İyi perine bakımı, kateterin takılması sırasında ve sonrasında alanın rutin 

bakımı 

4.İrritasyonu ve biyofilm oluşumunu önlemek 

5.Sadece uygun endikasyonda kateter takılması ve hastada kateter İhtiyacını 

sorgulayıp, en erken dönemde kateteri çıkarmak 

Kapalı drenaj sistemi olmalı, idrar torbası mesane seviyesinin altında tutulmalı, 

ancak hiçbir zaman yere temas etmemeli, kateterler ancak bir tıkanıklık ya da 

enfeksiyon şüphesi varsa veya kapalı sistem drenaj bozulmuş ise değiştirilir. 

C. Ventilatör ilişkili pnömoniyi önleme demetleri ( paket/ /bundle) (31) 

1. Hastanın başını 30°C ile 45°C arasında tutmak, 

2. Peptik ülser profilaksisi, DVT profilaksisi 

3. 0.12% lik klorhekzidin solüsyonla günlük ağız bakımı 

4. Sedatifleri aralıklı uygulamak, mümkün olan en kısa sürede ekstübe etmek 

5. Seçilmiş hastalarda non-invazif pozitif basınçlı ventilasyon sağlama 

Diğer öneriler: 

Öncelikle intübasyon ihtiyacı değerlendirilmeli, kontrendikasyon yoksa oral 

intübasyon tercih edilmeli. "Kuff" basıncı >20 cm H 2 O üzerinde tutulmalı, kapalı 

endotrakeal sistem tercih edilmeli, MV tübünde biriken sekresyonlar periyodik olarak 

temizlenmelidir. 

D. Cerrahi ilişkili enfeksiyonları önleme demetleri ( paket/ bundle) (32) 

1. İnsizyon öncesi etkili profilaktik antibiyotiği bir saat içerisinde kullanmak 

2. Antibiyotiği en geç 24 saat içerisinde kesmek 

3. Cerrahi yapılacak alanda deri bütünlüğünün bozulmamasına dikkat etmek 

(kılların kesilmesi) 

4. Kardiyotorasik cerrahi sonrası ilk 48 saatte kan şekerinin 200mg/dL altında 

tutulması 

Hastalar önceden dirençli bakterilerle MRSA, VRE gibi ameliyat/işlem öncesi 

korunma için özel önlemler alınmalıdır. 

Son zamanlarda yapılan bir çalışmada cerrahi alan infeksiyonlarını önlemek 

adına "7 S bundle" olarak aşağıdaki öneriler sunulmuştur: (33) 

1. Güvenli ameliyat odaları; ameliyat sırasında çalışanların sayısını kontrol, 

havalandırma sistemi, odanın günlük ve her ameliyat bitiminde temizliğini sağlamak, 

oksijenizasyon, cerrahi profilaksi, foley sondasını ilk 48 saat içerisinde çıkarmak, 

etkin ameliyat tekniği, yara koruyucu ve yaranın kontaminasyonu engelleyici 

önlemler, temizlik-sterilizasyonun kontrolü, biyolojik indikatörler, aletlerin uygun 

151

saklanması 

2. MRSA ve MSSA için inceleme, (burun içinden örnek alınması, S. aureus 

ürer ise ameliyat öncesi 5 gün intranasal mupirosin (burun içine kullanıma uygun 

olmalı) ve cerrahi hemen öncesi klor hekzidinle banyo uygulamak) 

3. Ameliyat öncesi yıkanma; ameliyat öncesi gece ve ameliyat sabahı 

klorhekzidinle duş 

4. Cildin hazırlanması; Klorhekzidin+ alkol ya da iodofor+alkol 

5. Antimikrobiyal sütürler kulanılması, biyofilmi önleme 

6. Çevre kontaminasyonunu önleme; kirliliği azaltma 

7. Yara kapatma prosedürü; antimikrobiyal örtü 

Antimikrobiyal yönetim ekibinin rolü 

Antimikrobiyallere dirençli mikroorganizmalarla meydana gelen enfeksiyonların 

önlenmesi, gelişen enfeksiyonunun etkin antimikrobiyal ajanla tedavisi özellikle 

YBÜnlerinde izlenen hastalar için başta olmak üzere hayati önem taşımaktadır. HE 

kontrolü ve önlenmesinde antimikrobiyal yönetim için bir ekip oluşturulmalıdır. 

Kılavuzlar ve kanıt bazında öneriler ile lokal mikrobiyoloji ve direnç paternleri 

antibiyotik kullanımını iyileştirebilir. Antimikrobiyal kullanımı prospektif olarak 

izlenmeli, uygunsuz antibiyotik kullanımı hakkında ekip tarafından verilen geri 

bildirimle sorunun çözümüne katkıda bulunmalıdır. 

HE'nun önlemede yapılan hatalar aşağıda yer almıştır: 

1. El yıkamada ve alkol bazlı el dezenfektanlarının kullanımında sorunlar 

El yıkamada sıvı sabunun kuru ele alınması, uygun yıkama süresine ve 

yıkama talimatına uyulmaması, 

El antiseptiğinin ele yeterli miktarda alınmaması, yeterli sürede ovuşturmanın 

yapılmaması ve kurumasının beklenmemesi, 

Hastaya temas öncesi ve sonrası el hijyeni yapılmaması, 

2. Eldiven kullanımında yaşanan sorunlar 

Aynı eldivenle başka işlerin yapılması, 

Eldiven giymeden önce ve sonra el hijyeninin sağlanmaması, 

Gereksiz eldiven kullanılması, 

3. Hasta bakımı ile ilgili sorunlar 

Kullanılan ven valflerinin işlem öncesi silinmeden kullanılması, 

Flakonların ağzı açıldığında %70'lik alkolle silinmeden ilaç hazırlanması, 

Cilt antiseptiği kullanılırken cildin kurumasının beklenmemesi ve palpasyonla 

tekrar kontamine edilmesi, 

Üriner kateterizasyonda kapalı drenaj sisteminin sağlanamaması, 

İnvaziv gereçlerin varlığının her gün sorgulanmaması, 

4. İzolasyon ile ilgili sorunlar 

152

İzolasyon önlemlerinin bilinmemesi veya doğru uygulanmaması 

5. Çevresel kontaminasyon ile ilgili sorunlar 

Hastane temizliğinde kullanılan solüsyonların kullanım talimatına uyulmaması, 

Kullanılan aletlerin sterilizasyonu ve dezenfeksiyonundan önce ön temizliğinin 

etkin yapılmaması. 

Dezenfektanların kullanımının doğru yapılmaması (sulandırma, dezenfeksiyon 

düzeyine göre yapılmaması, değiştirme sıklığına uymamak, doğru 

dezenfektan olmaması) 

Hasta refakatçileri ve hasta ziyaretçilerinin HE kurallarına uyum sorunu, 

HE önlemek için neler yapılabilir? 

Hastane yöneticilerinin konuya ilgisi arttırılmalıdır. Hastane enfeksiyonları 

sonuçta yatış süresini uzatan, antimikrobiyal maliyeti ve direnci arttıran durumlardır. 

Önlemeye yönelik önlemler alınırken elbette bir maliyeti olacaktır. Ancak HE önleme 

sonucunda ortaya çıkan ekonomik kazancın hesaplanması, HE önlemenin getireceği 

karlılık ve daha önemlisi yaşam kalitesinde artış gündemde tutulmalıdır (34). 

HEKK si kliniklere geri bildirim vermekte, sorunlara çözüm önerileri getirmek 

için kliniklerle işbirliği yapmaktadır. Bununla birlikte kliniklerin de bu konularda 

maksimum uyum ve çaba göstermeleri ile bu sorunların ortadan kalkabileceği 

söylenebilir. 

Sadece belli alanlardaki personelle HE kontrolünün yürütülmesi olanaksızdır. 

Hastanede göreve başlayan her bir sağlık personeli HE nu önlemeye gönül 

vermelidir. Performans sistemi HE nundan koruma üzerinden değerlendirilmelidir. 

HE dan korunmada konunun öneminin herkes tarafından anlaşılması şarttır. 

El yıkama ile ilgili bir kampanya başlatılmalıdır, bu kampanyaya herkes destek 

vermelidir. 

Bulaş zincirinde yer alan yatan hasta, hasta refakatçisi, hasta ziyaretçisinin de 

HE ları hakkında bilgi sahibi olması, bilinçli hareket etmesi, hem sağlık personeline 

güç verecek, hem de HE önlemeyi iyileştirebilecektir. 

153

Kaynaklar 

1. World Health Organization. Prevention of hospital-acquired infections: a practical guide. Geneva: 

World Health Organization; 2002. http://www.who.int/csr/resources/ 

publications/whocdscsreph200212.pdf 

2. Menegueti MG, Canini SRMS, Bellissimo-Rodrigues F, Laus AM. Evaluation of Nosocomial Infection 

Control Programs in health services. Latino-Am. Enfermagem 2015;23(1):98-105. 

3. Carlet J, Fabry J, Amalberti R, Degos L. . The "zero risk" concept for hospital-acquired infections: a 

risky business! Clin Infect Dis 2009 Sep 1;49(5):747-9.. 

4. Denham CR, Angood P, Berwick D, Binder L, Clancy CM, Corrigan JM, et. al. Chasing zero: can 

reality meet the rhetoric? J Patient Saf. 2009;5(4):216-22. 

5. Mathur P. Hand Hygiene: Back to the Basics of Infection Control. Indian J Med Res 2011; 134.5: 611- 

620. 

6. Gould D. Skin Flora: Implications for Nursing. Nursing Standard. 2012 : 26(33) 48-56. 

7. The Chief Public Health Officer’s Report on the State of Public Health in Canada, 2013. Infectious 

Disease—The Never-ending Threat http://www.phac-aspc.gc.ca/cphorsphcrespcacsp/2013/infections-eng.php 

8. Sağlık BakanlığıYataklı Tedavi Kurumları Enfeksiyon Kontrol Yönetmeliği - 

www.resmigazete.gov.tr//2005/08/20050811-6.htm. 

9. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Enfeksiyon Kontrol Komitesi, yönergeler. 

http://cerrahpasa.istanbul.edu.tr/hastane/hekk/ 

10. Gould CV, Umscheid CA, Agarwal RK, Kuntz G, Pegues DA. Healthcare Infection Control Practices 

Advisory Committee. Guideline for prevention of catheter-associated urinary tract infections 2009. 

Infect Control Hosp Epidemiol. 2010 ;31(4):319-26. 

11. Klompas M, Branson R, Eichenwald EC, Greene LR, Howell MD, Lee G, et al. Strategies to Prevent 

Ventilator-Associated Pneumonia in Acute Care Hospitals: 2014 Update. Infect Control Hosp 

Epidemiol 2014;35(8):915-93. 

12. Rutala WA, Weber DJ, Society for Healthcare Epidemiology of America. Guideline for disinfection and 

sterilization of prion-contaminated medical instruments. Infect Control Hosp Epidemiol 2010; 31:107- 

17. 

13. Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee. General guidelines. 

http://www.cdc.gov/Hicpac/pubs.html 

14. Asia Pacific Society of Infection Control. Guidelines. July 2012. http://apsic.info/guidelines.php 

15. Australian commision on safety and quality in health care. http://www.safetyandquality.gov.au/ourwork/healthcare-associated-infection/ 

(. 

16. Türkiye Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans Ağı (UHESA). uhes.saglik.gov.tr 

17. Dancer SJ. Hospital cleaning in the 21st century. Eur J Clin Microbiol Infect Dis 2011; 30:1473-.81. 

18. Carling PC, Parry MF, Bruno-Murtha LA, Dick B. Improving environmental hygiene in 27 intensive care 

units to decrease multidrug-resistant bacterial transmission. Crit Care Med 2010; 38:1054-59. 

19. Centers for Disease Control and Prevention. Morbidity and mortality weekly report, CDC's vision for 

public health surveillance in the 21st century, vol. 61. Atlanta: Centers for Disease Control and 

Prevention; 2012. [Online] http://www.cdc.gov/ mmwr/pdf/other/su6103.pdf Stevenson KB, Moore J, 

Colwell H, Sleeper B. Standardized infection surveillance in long-term care: interfacility comparisons 

from a regional cohort of facilities. Infect Control Hosp Epidemiol 2005; 26:231-8. 

20. Khan HA , Ahmad A, Mehboob R. Nosocomial infections and their control strategies. Asian Pacific J 

Tropical Biomedicine. 2015 ; 5 (7): 509–514. 

21. Boyce JM, Pittet D, Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee, 

HICPAC/SHEA/APIC/IDSA Hand Hygiene Task Force. Guideline for Hand Hygiene in Health-Care 

Settings. Recommendations of the Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee and the 

HICPAC/SHEA/APIC/IDSA Hand Hygiene Task Force. Society for Healthcare Epidemiology of 

America/Association for Professionals in Infection Control/Infectious Diseases Society of America. 

MMWR Recomm Rep 2002; 51:1. 

22. World Health Organization. SAVE LIVES: Clean Your Hands: WHO's global annual campaign 

http://www.who.int/gpsc/5may/en/ 

154

23. Ellingson K, Haas JP, Aiello AE, Kusek L, Maragakis LL, Olmsted RN, ,et al. Strategies to prevent 

healthcare-associated infections through hand hygiene. Infect Control Hosp Epidemiol 2014; 35:937- 

60. 

24. Reed D, Kemmerly SA. Infection control and prevention: A review of hospital-acquired infections and 

the economic implications. The Ochsner J 2009; 9: 27-31. 

25. Brusaferro S, Arnoldo L, Cattani G, Fabbro E, Cookson B, Gallagher R, et al. Harmonizing and 

supporting infection control training in Europe . Journal of Hospital Infection 2015; 89 : 351-356. 

26. Prevention of hospital acquired infection. A practical guide, 2. edition. WHO, CDC. CSR/EPH:2002.12 

( http://www.who.int/emc). 

27. Mehta Y, Gupta A, Todi S, Myatra S, Samaddar DP, Patil V, et al. Guidelines for prevention of hospital 

acquired infections. Indian J Crit Care 2014; 18 (3): 149-63. 

28. Marschall J, Mermel LA, Fakih M, Hadaway L, Kallen A, O'Grady NP, et al. Strategies to prevent 

central line-associated bloodstream infections in acute care hospitals: 2014 update. Infect Control 

Hosp Epidemiol 2014; 35:Suppl 2: S89-107. 753. 

29. Lo E, Nicolle LE, Coffin SE, Gould C, Maragakis LL, Meddings J ,et al. Strategies to prevent catheterassociated 

urinary tract infections in acute care hospitals: 2014 update. Infect Control Hosp Epidemiol 

2014; 35:464-79. 

30. Klompas M, Branson R, Eichenwald EC, Greene LR, Howell MD, Lee G, ,et al. Strategies to prevent 

ventilator-associated pneumonia in acute care hospitals: 2014 update. Infect Control Hosp Epidemiol 

2014; 35:915-36. 

31. Anderson DJ, Podgorny K, Berríos-Torres SI, Bratzler DW, Dellinger EP, Greene L, et al. Strategies to 

prevent surgical site infections in acute care hospitals: 2014 update. Infect Control Hosp Epidemiol 

2014; 35: 605-27. 

32. Spencer M. 7S Bundle/SSI/Surgical Site İnfection Prevention/HAIs/Working toward zero. 

www.7sbundle.com. 

33. Shannon RP. Eliminating Hospital Acquired Infections: Is It Possible? Is It Sustainable? Is It Worth It? 

Trans Am Clin Climatol Assoc. 2011; 122: 103–11. 

155

Tıbbi Uygulamalarda Hekimin Hukuki Sorumluluğu ve Hasta 

Hakları 

Prof. Dr. Abdi ÖZASLAN 

İÜ. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı 

Hekimin hukuki sorumluluğunu ve hasta haklarını anlamak için konuya hekimlik 

mesleğinin tarihsel sürecini değerlendirerek başlamak doğru bir yaklaşım olur. 

Hekimliğin tarihsel sürecini üç döneme ayırabiliriz. 

1. Hipokrat öncesi (MÖ 460-370): Hekimliğin henüz bir meslek olmadığı 

dönemdir. Hekimlik; büyücüler, din adamları ve toplumun önde gelen kişileri 

tarafından yürütülmektedir. 

2. Hipokrat’tan 20. yy’a kadar: Hekimlik bir meslek olmuştur. Paternalist 

(Babacan) hekimdir. Hastasına gerekli gördüğü tedaviyi uygular. 

3. 20.yy. sonrası: Hekimlik mesleği bir ekip şeklinde yürütülebilecek boyutlara 

ulaştı. Tanı ve tedavide teknolojinin kullanımı, farklı tedavi seçeneklerinin olması, 

uzmanlaşma ve üst uzmanlık alanlarının oluşması, sosyal güvenlik ve sigorta 

şemsiyesi, medyanın konuya ilgisi sonucunda sağlık hizmeti oldukça karmaşık hale 

geldi. İnsan haklarındaki gelişmelerin de etkisi ile hasta hakları kabul edildi. Sağlık 

alanındaki bu gelişmeler sonucunda kişilerin bedenleri üzerinde karar verme hakları 

ön plana çıktı. Dolayısıyla babacan hekim anlayışının yerine hasta ile birlikte hasta 

için en iyisine ve doğrusuna karar veren hekim anlayışı oluştu. 

Hekimlerin hukuki sorumluluğunu anlamak için hasta hekim arasındaki ilişkinin 

yasal dayanağını ve bu ilişkideki tarafların yetki ve sorumluluklarını iyi bilmek gerekir. 

Hukuki anlamda, hasta ile hekim arasındaki ilişkinin “Vekâlet Sözleşmesi” olduğu 

kabul edilmektedir. Ancak kozmetik amaçlı bir tıbbi müdahale söz konusu ise “Eser 

Sözleşmesi”kapsamında bir ilişki kurulmuştur. 

Bu sözleşmelerin hukuken geçerli olabilmesi için; 

- Hekimlik yapma hak ve yetkisi, 

- Hastanın fiil ehliyeti, 

- Hastanın onamı olmalıdır. 

Hekimlik Yapma Hak ve Yetkisi 

Hekimlik yapma hak ve yetkisi tıp fakültesinden mezun olarak diploma almaya 

hak kazandığı andan itibaren başlar. Bu yetkinin yasal dayanağı Türk Ceza 

Kanunu’nun 26. md.sinin 1. fıkrasıdır. Başka bir ülkede tıp fakültesinden mezun 

olmuş bir kişinin ülkemizde hekimlik yapması için Yükseköğretim Kurulu’na 

başvurarak denklik belgesi alması gerekir. Denklik belgesi aldıktan sonra kişi hekimlik 

yapma hakkını elde edecektir. (Yurt dışında uzmanlık alanlar da aynı şekilde denklik 

almak zorundadır). 

Eğitim kurumu niteliğindeki sağlık kuruluşlarında hekimlerin yetki ve 

sorumlulukları alandaki uzmanlık ve akademik niteliği ile ilintilidir. Bir uzman 

hastasına karşı sorumlu iken, bir öğretim üyesi ekibinde çalışanların hizmet verdiği 

tüm hastalara karşı sorumludur. Uzmanlık alanında eğitim alan bir asistanın 

156

sorumluluğu ise kıdemi ile doğru orantılı olarak artmakla birlikte pratisyen hekim 

kadardır. 

Hastanın Fiil Ehliyeti 

Hukuksal anlamda bir kişinin kendisi ile ilgili karar verme yetkisi 18 yaşını 

doldurması ile başlar. Bunun yanında kişide akıl hastalığı ve zekâ geriliği gibi sağlık 

sorunları da olmamalıdır. Eğer kişi 18 yaşını doldurmamış ise ya da akıl hastalığı ve 

zekâ geriliği gibi bir durum söz konusu olduğunda kendisi hakkında kararı, velisi 

(anne, baba) ya da kendisine bakmakla yükümlü olan, velayetini taşıyan kişi verir. Fiil 

ehliyeti bulunan kişilerin izni doğrultusunda yapılan tıbbi müdahale sebebi ile vücut 

dokunulmazlığını ihlal eden kimseye ceza verilmez. 

İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi, Çocuk Hakları Sözleşmesi ve Hasta 

Hakları Yönetmeliği kapsamında hem çocukların, hem de akıl hastalığı ve zekâ 

geriliği bulunan kişilerin de karara katılımının sağlanması gerekir. Bu katılım çocuğun 

yaşı, akıl hastalığının etkisi ve zekâ geriliğinin düzeyi ile orantılı şekilde olmalıdır. Kişi 

sağlığına kavuşmak için fiil ehliyetini kullanırken baskı (tehdit ve zorlama)ve tesir 

(yönlendirme) altında olmamalıdır. 

Hastanın Onamı 

Bir hastaya tıbbi müdahalede bulunabilmek için sadece hasta olması yeterli 

değildir. Tıbbi müdahalenin hukuken geçerli olabilmesi için hasta onamına ihtiyaç 

vardır. Ancak hastanın hukuki ehliyetinde vurgulandığı üzere onamın geçerliliğinde 

etkili faktörler bulunmaktadır. Bunlardan birincisi yaş faktörüdür. Bir kişinin kendi 

bedeni üzerinde karar verme hak ve yetisi 18 yaşını doldurması ile başlar. Bu 

durumda 18 yaş öncesindeki hastalara tıbbi müdahalede bulunabilmek için yapılması 

gereken velisi ya da yasal temsilcisinin onamının alınmasıdır. Akıl hastalığı ve zekâ 

geriliğinde de veli ya da yasal temsilcinin iznine ihtiyaç vardır. Gerek yaş 

küçüklüğünde, gerek ise akıl hastalığı ve zekâ geriliğinde veli ya da yasal temsilcinin 

yanında hastanın da onamının alınması tedaviye uyum açısından ciddi katkı 

sağlayacaktır. 

Geçerli bir onamın olmadığı durumlarda yapılacak her işlem vücut 

dokunulmazlığının ihlali niteliğinde olduğundan suçtur. Hastanın onamını iki 

kategoriye ayırabiliriz. Birincisi anamnez alma, fizik muayene, invazif olmayan basit 

tetkikler ve yine invazif olmayan tedavilerde; hastanın hekime müracaatı onamının 

varlığı olarak kabul edilir. Dolayısı ile yapılacak müdahale hekim açısından hukuki 

sorun oluşturmaz. İkinci kategori ise, hastanın tanı ve tedavisinde invazif işlemlere 

gerek duyulmasıdır. Bu durumda hastanın müracaatındaki onam yeterli kabul 

edilmemektedir. Yapılacak invazif işlem veya işlemler ile ilgili olarak hastanın 

aydınlatılarak onamının alınması gerektiği hasta hakları açısından bu işin olmazsa 

olmazıdır (Hasta hakları yönetmeliği). 

Aydınlatılmış onamın alınması yükümlülüğü vekâlet sözleşmesi gereği hastanın 

tanı ve tedavisini gerçekleştirecek hekimdedir. Hastane klinikleri (cerrahi, üroloji, göz 

vb.) gibi birçok hekimin birlikte çalıştığı durumlarda yetkilendirilen bir hekimin hastayı 

aydınlatarak onam alması yasal anlamda sorun oluşturmayacaktır. Ancak birden 

fazla kliniğin (örneğin cerrahi + ortopedi vb.) aynı hastaya müdahalesi söz konusu ise 

her klinik kendi müdahalesi açısından aydınlatarak onam almak zorundadır. 

157

Aydınlatılmış Onamın İçeriği 

1. Hastanın tanısı: Hastanın başvuru şikâyetleri, muayene bulguları, tetkiklerde 

tespit edilen patolojiler vb. veriler doğrultusunda hekimin tanısı, 

2. Hastalığın tedavi seçenekleri: Tanı konulan hastalığın tedavisindeki 

seçenekler, bu tedavinin nerede kim ya da kimler tarafından yapılabileceği, 

3. Tedavi önerisi: Hekim kendi bilgi ve tecrübesi doğrultusunda hangi tedaviyi, 

nerede, nasıl, ne zaman uygulayacağı, 

4. Tedavi sırasında çıkabilecek riskler: Her tedavinin bir ya da birden çok riski 

olabilir. Hekim bu risklerin neler olduğunu, bu riskleri önlemek amacıyla aldığı ve 

alacağı önlemleri, 

5. Hekimin önerdiği tedavinin amacı ve bu tedavinin sağlayacağı yarar: Hekim 

tedaviye başlamadan önce tedaviyi ne amaçla yapacağı ve bu tedavinin sağlayacağı 

yarar, 

6. Hekimin önerdiği tedaviyi hastanın kabul etmemesi durumunda hastalığın 

yaratacağı sonuçlar konusunda hastanın istediği kadar aydınlatılması gerekir. 

Aydınlatılmış onamın invazif girişimler öncesi alınması gerektiği açıktır. Ancak 

acil bir müdahale söz konusu olduğunda ya da hastada şuur ve hareket serbestisi 

bulunmadığında hekimin aydınlatma yükümlülüğü ortadan kalkacaktır. Hekim, bu 

olgularda Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’na göre kişinin yaşama hakkını gözeterek 

gerekli invazif girişimi yapmak zorunda olduğunu unutmamalıdır. Zaten böyle 

durumlarda aydınlatılmış onam olmadığı için müdahalede bulunmayan hekime 

yönelik kişinin yaşama hakkını korumadığı için yasal işlem yapılacaktır. Hastanın 

onamının alınamadığı bu gibi durumlarda hasta kendine geldikten sonra hekim 

tarafından bilgilendirilmelidir. 

Aydınlatılmış onamın yazılı ya da sözlü olması hususunda net bilgi yoktur. 1219 

sayılı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’un 70. maddesi“… 

Büyük ameliyei cerrahiyeler için bu muvafakatin tahriri olması …” yazılı olması 

vurgulanır. Bunun dışında 2238 sayılı Organ ve Doku Alınması, Saklanması, 

Aşılanması ve Nakli Hakkında Kanun, 2827 sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun 

ile Tıbbi araştırmalarda yazılı olması gerektiği vurgulanır. Yasal bir zorunluluk olmasa 

da invazif tıbbi müdahale amacı ile alınan onamların yazılı olması hekimin kendisini 

savunması açısından önemlidir. Biz de bu nedenle yazılı olmasını öneriyoruz. 

Hastanın aydınlatılmış olması, aydınlatan hekime tedavi olmak zorunda 

olduğunu göstermez. Hasta, hekimin aydınlatması doğrultusunda sağlık açısında en 

iyi tedaviyi almak için istediği hekime ve sağlık kuruluşuna başvurabilir. Ancak bu 

başvurunun o sağlık kurumunun çalışma prensipleri çerçevesinde olması gerektiği 

açıktır. Aksi takdirde sistemde ciddi sorunlar yaratma ihtimali yüksektir. 

Hastaya tanı ve tedavisi ile ilgili gerekli aydınlatmayı yaptıktan sonra düşünerek, 

tartışarak ve sorarak karar vermesi hususunda hastaya ya da hasta adına karar 

verecek kişi ve kişilere zaman tanınması önemlidir. 

Kozmetik Amaçlı Tıbbi Müdahaleler 

Vekâlet sözleşmesi kapsamı dışında kabul edilmektedir. Nedeni ise insan 

sağlığı açısından bir zorunluluk olmamasıdır. Bu yaklaşım içerisinde kozmetik amaçlı 

müdahaleler vekâlet sözleşmesi kapsamındaki sorumlulukların üzerine daha ağır bir 

158

tür olan eser sözleşmesi kapsamında değerlendirilmektedir. Eser sözleşmesi 

kapsamındaki tıbbi müdahalelerde hasta ve hekim karşılıklı olarak oturup tartışarak 

karar verirler. Yapılacak işlemin niteliği, yeri, zamanı, ücreti vb. hususlarda tam bir 

anlaşma olmalıdır. Herhangi bir konuda anlaşmazlık sözkonusu olduğunda hekim 

kozmetik amaçlı tıbbi müdahaleyi yapmayabilir. Kozmetik müdahaleyi yapmayan 

hekimin bu davranışından dolayı herhangi bir hukuki sorumluluğu yoktur. Ancak tıbbi 

müdahalede bulunmayı kabul etmesi durumunda da hastanın isteğine birebir uymak 

ve sonucu garanti etmek zorundadır. Hastanın istediği sonucun gerçekleşmediği 

durumlarda ise hekime maddi ve manevi tazminat davası açılabilir. 

Sözleşmeler arasındaki farklılıklar 

Vekâlet Sözleşmesi Eser Sözleşmesi 

Sözleşmeyi yapan Doktor Doktor 

Başlangıç Hekimin karşısına geldiği an Hekimle anlaştığı an 

Tedavi başarı Garanti yok Garanti var 

Hastayı reddetme Yok* Var 

Sözleşmenin bitmesi Hastalığın tedavi sonu Sözleşme süreci** 

*Güven duygusu ortadan kalktığında hekimlik yapmamalı. (Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi) 

**Müdahalenin başlangıcında hangi şartlarda ne kadar süre belirtilmiş ise. 

Hekim Hasta İlişkisi 

Herhangi bir sağlık sorunu olan kişi bir sağlık kurumuna ya da bir hekime 

müracaat eder. Sağlık kurumundan içeri girdiği andan itibaren sağlık kuruluşu ile 

arasında, hekimin karşısına geldiği andan itibaren de hekim ile arasında vekâlet 

sözleşmesi gerçekleşmiştir. Hasta ile karşı karşıya gelen hekim o andan itibaren 

tıbbın ülkedeki gelişimi ve aldığı eğitim çerçevesinde ve çalıştığı kurumun olanakları 

ölçüsünde; bilgisini, becerisini, büyük bir özenle hastasını sağlığına kavuşturmak için 

kullanır. 

Hastanın tanı ve tedavisi sürecinde esas sorumlu hekimdir. Yardımcı sağlık 

personellerinin görev, yetki ve sorumluluklarını gereği gibi yapmasından da ilgili 

hekim sorumludur. Bu yaklaşımın mantığı da tıbbi müdahalenin esas sorumlusunun 

(Vekâlet sözleşmesinin tarafı) hekim olmasından kaynaklanmaktadır. 

Hekim kendisine müracaat eden hastayı kabul etmekle yükümlüdür. Görev, 

yetki ve sorumluluğu çerçevesinde hastasına sağlık hizmeti sunar. Ancak çalıştığı 

kurumun olanakları ya da bilgi, beceri ve uzmanlık alanı dışında kalan olgular da 

olabilir. Bu durumda, hekim hastasını uygun şekilde, tedavinin yapılabileceği bir 

merkeze sevk etmekle yükümlüdür. 

Hekim kendi bilgi ve becerisini aşan durumlarda başka hekimlerden 

konsültasyon isteyebilir. Konsültasyon ihtiyacı olduğunda bu durum öncelikle hastaya 

açıklanarak bilgilendirme yapılmalıdır. Konsültasyon isteyen hekim uzman veya 

pratisyen olabilir. Konsültasyonu yapan hekim konunun uzmanı olmak zorundadır. O 

alanda ihtisas yapan bir asistanın konsültasyon yapma yetkisi olmadığı gibi 

159

konsültasyon isteyen hekim de bunu kabul etmemelidir. Aksi takdirde her ikisi için de 

hukuki sorumluluk doğacaktır. 

Hekimin hastasını reddetme hakkı Tıbbi Deontoloji Nizamnamesinde 

vurgulanmaktadır. Hasta ile hekim arasında ilişkinin temelinde güven duygusu vardır. 

Eğer güven duygusunu ortadan kaldıracak bir durum varsa hekim hastasına tedavi 

vermeyebilir. Ancak tedavi vermeme hakkı hastayı terk etmek değildir. Hekim güven 

duygusu ortadan kalktığında, sağlık kuruluşu yönetiminin bilgisi ve onayı 

doğrultusunda hastanın tedavisini bir başka hekime devrederek çekilebilir. Fakat acil 

yardım, resmî veya insani vazifenin ifası söz konusu ise güven duygusu kalksa bile 

yaşama hakkını korumak için çekilemez. 

Özen Yükümlülüğü 

Hekimin hastasına karşı özen yükümlülüğü vekâlet sözleşmesinden 

kaynaklanmaktadır. Özenin iki boyutu vardır. Birincisi hastasının tanı ve tedavisinde 

özenli davranmak zorundadır. İkincisi hasta ile iletişimde özen göstermesi gerekir. 

Hastanın tanı ve tedavi sürecindeki özenin anlamı şudur. Çalıştığı yerin 

olanakları ölçüsünde bilgi ve becerisini kullanarak yapılması gerekenleri belirli bir 

dikkat ve titizlik içerisinde yapmasıdır. 

Hasta hekim iletişiminde özen, hastanın insan olmasından kaynaklanmaktadır. 

Buradaki özen eşe, aileye, arkadaşa vs. özenlerle karıştırılmamalıdır. Hekim hastaları 

arasında sosyal, ekonomik, siyasi, etnik köken vb. nedenlerle ayrım yapmıyorsa 

herkese eşit ve insani muamele yapıyorsa iletişim açısından gerekli özeni gösteriyor 

demektir. 

Özen yükümlülüğü sadece hekimde yoktur. Hastanın sağlık hizmetinde 

sorumluluk üstlenen tüm çalışanların da yükümlülüğüdür. 

Sadakat Yükümlülüğü 

Hekim hastasına karşı sadakat göstermelidir. Burada kastedilen sadakat kişinin 

eşine, ailesine, arkadaşına ya da ülkesine karşı olan sadakati ile karıştırılmamalıdır. 

Hekim bilgisini, becerisini ve deneyimini hastasının sağlığına bir an önce kavuşması 

için kullanıyorsa sadakat yükümlülüğünü yerine getirmektedir. 

Hasta Kayıtlarının Tutulması ve Saklanması 

Hekim hastasının sağlığı ile ilgili verileri yerinde ve zamanında kaydetmek ile 

yükümlüdür. Hastasına ait bu verileri hasta ya da ilgili kişiler usulüne uygun bir 

şekilde istediğinde orijinalini arşivinde tutmak şartı ile vermekle yükümlüdür. Yani 

böyle bir istem karşısında epikriz ya da dosya isteniyorsa onaylı bir fotokopisini 

vermelidir. Zaman zaman hasta dosyasının hastaya verilmesi gibi olgular ile 

karşılaşılmaktadır. Bu durum hekim açısından hukuki sorumluluk doğuracaktır. 

Çünkü yasa koyucu her hastanın aynı düzeyde eğitim, bilgi ve beceriye sahip 

olamayacağı öngörüsü ile hastayı korumak için veya hukuki bir değerlendirme 

sözkonusu olduğunda sağlıklı bir yargılama için bu yükümlülüğü hekime ve sağlık 

kuruluşuna vermiştir. Burada tersine bir yükümlülük vardır. Bu tersine yükümlülük 

hastanın hekime ya da sağlık kuruluşu aleyhine bir iddiası söz konusu olduğunda, 

iddianın doğruluğu veya yanlışlığının ispat sorumluğu hekimindir. Bu mantık 

çerçevesinde hasta dosyasının doldurulması ve saklanması ileride çıkabilecek 

iddialar karşısında hekimin kendini ve sağlık kuruluşunu kurtarabilecek tek 

dayanaktır. 

160

Sır Saklama Yükümlülüğü 

Hekimin ve sağlık kuruluşunun hasta ile ilgili bilgileri saklama yükümlülüğü 

hastanın kişilik haklarını korumak açısından çok önemlidir. Nedeni ise hastanın en 

yakınlarına (annesine, babasına, eşine, kardeşine, arkadaşına vs.) söylemediği özel 

hayatı ile ilgili bazı bilgileri hekimiyle paylaşmak zorunda olmasından 

kaynaklanmaktadır. Hekimin hastasının sırrını saklama yükümlülüğü ile ilgili çok ciddi 

yasal yaptırımlar bulunmaktadır. Bu yasal yaptırımlar doğrultusunda hekim ya da 

sağlık personeli her sorana hastası hakkında bilgi veremez. Hasta dosyasındaki 

bilgilere herkes ulaşamaz. Hasta ve hastalığı ile ilgili, ilgisiz kişilerle konuşamaz. 

Hastanın izni olmadan basın açıklaması vs. yapamaz. Hastanın izni olmadan 

verilerini, özellikle kimliğini ortaya koyacak şekilde bilimsel olarak kullanamaz. 

Özellikle son dönemde uygulamaya konulan dijital kayıtlar dolayısı ile verilerin 

mahremiyeti açısından ciddi sorunlar olduğu açıktır. Bu duruma karşı hekim ve sağlık 

kuruluşu gerekli önlemleri almalı ve her isteyenin kafasına göre hastaların verilerine 

ulaşmasını engellemesi gerektiği unutulmamalıdır. 

Tedaviyi Yürütme Güvencesi 

Vekâlet sözleşmesi kapsamında hekimin bir sorumluluğu da hastanın tedavisini 

yürüterek tamamlamaktır. Bu çerçevede hekim bilgi, beceri ve çalıştığı kurumun 

olanakları doğrultusunda hastasının kendisine başvurduğu sağlık şikayeti ile ilgili 

olarak tedavisini tamamlar. Hekim bilgi, beceri ve deneyimini aşan durumlar söz 

konusu olduğunda; 

1. Diğer doktorlardan ve uzmanlardan konsültasyon desteği alabilir. 

2. Uzmanlık alanı dışında bir sorun varsa ilgili uzmanlık alanındaki uzmana hastayı 

devredebilir. 

3. Çalıştığı kurumun olanaklarını aşan durumlarda ise hastanın durumuna uygun 

hizmet verebilecek bir sağlık kuruluşuna uygun şekilde transfer yapabilir. Bunlar 

hekimin hastasına karşı tedaviyi yürütme güvencesi kapsamında yükümlülüğüdür. 

Resmi Gazete Tarihi: 01.08.1998 Resmi Gazete Sayısı: 23420 

HASTA HAKLARI YÖNETMELİĞİ 

BİRİNCİ BÖLÜM 

Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar ve İlkeler (1-5. maddeler) 

İKİNCİ BÖLÜM 

Sağlık Hizmetlerinden Faydalanma Hakkı (6-14. maddeler) 

6- Adalet ve Hakkaniyete Uygun Olarak Faydalanma 

7-Bilgi İsteme 

8- Sağlık Kuruluşunu Seçme ve Değiştirme 

9- Personeli Tanıma, Seçme ve Değiştirme 

161

10- Öncelik Sırasının Belirlenmesini İsteme 

11- Tıbbi Gereklere Uygun Teşhis, Tedavi ve Bakım 

12- Tıbbi Gereklilikler Dışında Müdahale Yasağı 

13- Ötenazi Yasağı 

14- Tıbbi Özen Gösterilmesi 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

Sağlık Durumu İle İlgili Bilgi Alma Hakkı (15-20. maddeler) 

15- Bilgilendirmenin Kapsamı (Başlığı ile birlikte değişik: RG-8/5/2014-28994) 

16- Kayıtları İnceleme 

17- Kayıtların Düzeltilmesini İsteme 

18- Bilgi Vermenin Usulü (Değişik:RG-8/5/2014-28994) 

19- Bilgi Verilmesi Caiz Olmayan ve Tedbir Alınması Gereken haller 

20- Bilgi Verilmesini Yasaklama (Değişik:RG-8/5/2014-28994) 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 

Hasta Haklarının Korunması (15-20. maddeler) 

21- Mahremiyete Saygı Gösterilmesi 

22- Rıza Olmaksızın Tıbbi Ameliyeye Tabi Tutulmama 

23- Bilgilerin Gizli Tutulması 

BEŞİNCİ BÖLÜM 

Tıbbi Müdahalede Hastanın Rızası (24-31. maddeler) 

24-Hastanın Rızası ve İzin (Değişik: RG-8/5/2014-28994) 

25- Tedaviyi Reddetme ve Durdurma 

26-Rıza Formu (Başlığı ile birlikte değişik: RG-8/5/2014-28994) 

27- Alışılmış Olmayan Tedavi Usullerinin Uygulanması 

28- Rızanın Şekli ve Geçerliliği 

29- Organ ve Doku Alınmasında Rıza 

30- Aile Planlanması Hizmetleri ve Gebeliğin Sona Erdirilmesi 

31- Rızanın Kapsamı ve Aranmayacağı Haller (Başlığı ile birlikte değişik: RG- 

8/5/2014-28994) 

ALTINCI BÖLÜM 

Tıbbi Araştırmalar (32-36. Maddeler) 

32- Tıbbi Araştırmalarda Rıza 

162

33- Gönüllünün Korunması ve Bilgilendirilmesi 

34- Rıza Alınmasının Usulü ve Şekli 

35- Küçüklerin ve Mümeyyiz Olmayanların Durumu 

36- İlaç ve Terkiplerin Araştırma Amacıyla Kullanımı 

YEDİNCİ BÖLÜM 

Diğer Haklar (37-41. Maddeler) 

37- Güvenliğin Sağlanması 

38- Dini Vecibeleri Yerine Getirebilme ve Dini Hizmetlerden Faydalanma 

39- İnsani Değerlere Saygı Gösterilmesi ve Ziyaret 

40- Refakatçi Bulundurma 

41- Hizmetin Sağlık Kurum ve Kuruluşu Dışında Verilmesi 

SEKİZİNCİ BÖLÜM 

Sorumluluk ve Hukuki Korunma Yolları (42-47. Maddeler) 

42- Müracaat, Şikayet ve Dava Hakkı 

42/A – Hastanın Uyması Gereken Kurallar (Ek:RG-8/5/2014-28994) 

42/B – Hasta İletişim Birimleri, Hasta Hakları Kurulları, Sertifikalı Eğitim (Ek:RG- 

8/5/2014-28994) 

42/C – Kurulun Görevleri, Çalışma Usul ve Esasları (Ek:RG-8/5/2014-28994) 

43- Sağlık Kurum ve Kuruluşlarının Sorumluluğu 

44- Devlet Memuru veya Diğer Kamu Görevlisi Personelin Sorumluluğu 

45- Kamu Personelinin Sorumluluğunu Tespit Usulü 

46- Kamu Personeli Hakkındaki Müeyyideler 

47- Kamu Görevlisi Olmayan Personelin Sorumluluğu 

DOKUZUNCU BÖLÜM 

Son Hükümler 

48- Kurum ve Kuruluş Yetkililerinin Görevi 

49- Saklı Olan Hükümler 

Geçiş Hükmü 

GEÇİÇİ MADDE 1 – (Ek: RG-8/5/2014-28994) 

50- Yürürlük 

51- Yürütme 

163

Hasta Hakları İhlalini Önleme 

İnsan hakları ve bu doğrultuda oluşturulan hasta haklarını korumak ve 

geliştirmek devletin görevidir. Hasta hakları uygulamalarındaki eksiklikleri ve 

yanlışları tespit ederek sorumlulara gerekli eğitimi ve gereğinde cezayı vermek için 

yapılanma oluşturulmuştur. 

1. Hasta hakları iletişim birimleri: Hasta hakları birimi kurulmayan yerlerde 

bulunmalıdır. 

2. Hastane hasta hakları birimi: Kamu veya özel bütün hastanelerde kurulmak 

zorunda olan bir birim. Hastane içindeki hasta hakları ihlali başvurularını alıp 

dosya hazırlar. 

3. Hastane hasta hakları kurulu: Hasta hakları biriminden gelen raporları 

değerlendiren, sonuçlandıran ve hasta hakları uygulamalarının geliştirilmesine 

yönelik önerilerde bulunan ve söz konususınırlar içinde çalışır. 

4. Hasta hakları il koordinatörlüğü: İl sağlık müdürlüklerinde kurulur. 

5. Hasta hakları şubesi: Ülkedeki sağlık hizmetlerinin planlanması, 

değerlendirilmesi, uygulanması ve denetlenmesinin sağlandığı Sağlık Bakanlığı 

Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü Hasta Hakları Şubesinin sorumluluğundadır. 

Kaynaklar 

1. Özaslan A, Kolusayın Ö. (2011) Hekimin Yasal Zorunlulukları. Adli Tıp Ders Kitabı (içinde), 

İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları Rektörlük No:4898, İstanbul Üniversitesi 

Basım ve Yayınevi Müdürlüğü, İstanbul, s.13-37. 

2. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanun’un. 502, 503, 505, 506, 508, 511. md.si 

http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/02/20110204-1.htm.(Erişim tarihi. 15.08.2016) 

3. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanun’un. 470, 471, 474, 475, 476, 511. md.si 

http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/02/20110204-1.htm(Erişim tarihi. 15.08.2016) 

4. 27751 sayılı Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı’nın. Yurtdışı Yükseköğretim Diplomaları Denklik 

Yönetmeliği. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/11/20101106-11.htm(Erişim tarihi. 

15.08.2016) 

5. 8049 sayılı Türk Medenî Kanun’un 9-13. md.si 

https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k4721.html(Erişim tarihi. 15.08.2016) 

6. 5013 sayılı Biyoloji Ve Tıbbın Uygulanması Bakımından İnsan Hakları Veİnsan Haysiyetinin 

Korunması Sözleşmesi: İnsan Hakları Ve Biyotıp Sözleşmesinin Dair Kanun. 

https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5013.html.(Erişim tarihi. 15.08.2016). 

7. Çocuk Hakları Dair Sözleşme.http://www.unicef.org/turkey/crc/_cr23c.html(Erişim tarihi. 

15.08.2016). 

8. 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5395.pdf (Erişim 

tarihi: 15.08.2016). 

9. 28994 Sayılı Hasta hakları Yönetmeliği.http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/05/20140508- 

3.htm(Erişim tarihi. 15.08.2016) 

10. 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 17. 

md.si.https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa82.htm(Erişim tarihi. 15.08.2016) 

11. Tuğcu H. (2011) Acil Olgularda Hekim Sorumluluğu. (Koç S, Can M. editörler), Birinci Basamakta 

Adli Tıp, 2. Baskı, İstanbul Tabip Odası, İstanbul. S: 175. 

12. Hekimlik Meslek Etiği 

Kuralları.http://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php?option=com_content&id=65&Itemid=31(Erişim 

tarihi. 15.08.2016). 

13. Aydın E. Hekimin Sır Saklama Ve İhbar Yükümlülüğü. Katkı Pediatri Dergisi 2002; 22(3): 302-311. 

164

14. 1219 sayılı Tababet Ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’un. 

http://www.mevzuat.gov.tr/Metin1.Aspx?MevzuatKod=1.3.1219&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearc 

h=&Tur=1&Tertip=3&No=1219(Erişim tarihi. 15.08.2016) 

15. 2238 sayılı Organ Ve Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması Ve Nakli Hakkında Kanun’un. 

http://www.mevzuat.gov.tr/Metin1.Aspx?MevzuatKod=1.5.2238&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearc 

h=&Tur=1&Tertip=5&No=2238(Erişim tarihi. 15.08.2016) 

16. Tıbbi Deontoloji Tüzüğü. 

https://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php?option=com_content&view=article&id=52:tibbdeontolojt& 

catid=4:t&Itemid=31&1534- 

D83A_1933715A=7ad265df229daa4a05ea5abc5cdeebc2112dc819(Erişim tarihi. 15.08.2016). 

165

Tıbbi Malpraktis 

Prof. Dr. Gürsel ÇETİN 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı 

Tıbbi Malpraktis Kavramı 

Bu kavram, tıp mesleği mensuplarının mesleğini uyguladığı esnada ortaya 

çıkan hatalı, kusurlu, istenmeyen hareketleri için kullanılır. Dünya Tabipleri Birliği, bu 

kavramı “Hekimin tedavi sırasında standart güncel uygulamayı yapmaması, beceri 

eksikliği veya hastaya tedavi vermemesi ile oluşan zarar” olarak tanımlamaktadır. 

Tıbbi malpraktis, nadiren tek bir nedene bağlı olarak meydana gelebilirse de 

tıbbi bakım genellikle bir ekip işi olduğu için hata oluşumunda birden fazla faktör içe 

içe geçebilmektedir. Böyle bir durumda kişiden kaynaklanan hatalar ve eksiklikler 

yanında ekipten, sağlık kuruluşundan hatta sistemden kaynaklanan hata ve 

eksiklikler ortaya çıkabilmektedir. 

Minimum Standart Kavramı 

Tıbbi hizmetin sunumu esnasında hekimden, diğer sağlık personelinden ve 

sağlık kuruluşundan istenen, minimum bakım standartlarının altına düşmemesidir. Bu 

standartların ne olduğu, hizmeti veren hekimin kim olduğu ve hizmetin verildiği sağlık 

kuruluşunun neresi olduğuna, hastanın ve içinde bulunulan şartların durumuna göre 

belirlenecektir. 

Bu belirlemede genellikle “ortalama” hekim, sağlık personeli veya sağlık 

kuruluşundan bahsedilmekte ve sağlık hizmetini sunan hekim, sağlık personeli veya 

kuruluşun, aynı şartlarda hizmet sunan eşdeğerleri ile kıyaslama yapılmaktadır. 

Kimseden “en iyi” hekim, sağlık personeli veya kuruluş olması beklenmemekte ancak 

aynı seviye ve olanaklara sahip eşdeğerlerinin yaptığı ortalama uygulamalardan 

aşağı kalması da istenmemektedir. Şüphesiz böyle bir durumda ortalamanın 

aşağısında kalan bir uygulamada hastada bir zararın ortaya çıkması durumunda 

hukuki ve cezai sorumluluk ortaya çıkmaktadır. 

Minimum standartlar, her disiplin için hatta her sağlık kuruluşu için ayrı ayrı 

olarak belirlenebilir. Ancak bu standartlar uzun süre kalıcı olmayacak ve değişiklik 

gösterecektir. Özellikle ülkenin sağlık sisteminde meydana gelecek değişim, gelişim 

ve yenilikler, ulaşılan yeni olanaklar, bilimsel ve teknolojik gelişmeler bu standartların 

yükselmesine neden olacaktır. Bu standartların her uzmanlık alanı için ayrı ayrı 

olmak üzere uzmanlık derneklerince düzenlenmesi ve alanda kaydedilen ilerleme ve 

gelişmelere göre yenilenmesi en uygun olandır. 

Sözleşmeden Doğan Sorumluluk 

Hekim, hastasını karşısına alıp onun şikâyetlerini dinlemeye başladığında, 

hukuksal olarak aralarında varsayımsal bir sözleşme imzalanmış olur. Bu 

sözleşmeye göre hekim bütün bilgi ve becerisini hastası lehinde kullanacağını, ona 

gerekli özeni göstereceğini, sağlığına kavuşması için elinden geleni yapacağını ve bu 

esnada sırlarını saklayacağını taahhüt etmiş olur. Ancak hastasının kesinlikle iyi 

166

olacağını taahhüt etmez. Dolayısıyla hekim açısından hukuksal sorumluluk ortaya 

çıkabilmesi için bir zararın ortaya çıkması örneğin ölüm meydana gelmesi yeterli 

değildir. Taahhüt edilmiş olan şeylerin ortalama düzeyde yerine getirilmemiş olması 

gereklidir. Bu sözleşme, hukuksal olarak “vekâlet sözleşmesi” tarzında bir 

sözleşmedir. 

Buradaki özenin derecesi önemlidir. Tıbbi malpraktis davalarının önemli bir 

bölümünde özen eksikliğinden bahsedilmektedir. Elbette ki gösterilecek özenin 

derecesinin maksimum olması, hekimin hastaya en sevdiği birine örneğin çocuğuna 

göstereceği derecede özen göstermesi arzulanır. Ancak uygulamada sorumluluk 

ortaya çıkabilmesi için yukarıda belirtildiği gibi aynı şartlardaki ortalama bir hekimin 

göstereceği özenin gösterilip gösterilmediği araştırılır. 

Hekimlik uygulamalarında tamamen estetik amaçlı yapılan uygulamalarda ise 

farklı bir durum ortaya çıkmaktadır. Bu uygulamalarda “eser sözleşmesi” söz konusu 

olup sonucun iyi olacağı taahhüt edilmiş olabilir. Bu durumda sonucun taahhüt 

edildiği gibi sonuçlanmaması durumunda hukuksal sorumluluk ortaya çıkacaktır. 

Örneğin güzelleştirmeye yönelik bir meme operasyonu sonucu hastanın beklediği ve 

kendisine taahhüt edilen sonuç ortaya çıkmadığında farklı boyutta bir sorumluluk söz 

konusu olacaktır. 

Komplikasyon ve Kabul Edilebilir Risk Kavramları 

Hekimlik riskli bir meslektir. Sıklıkla uygulama esnasında hasta açısından 

ölüme kadar varabilen zararlı sonuçlar ortaya çıkabilir. Ancak hekim hukuksal olarak 

her zararlı sonuçtan sorumlu tutulmaz. Bu noktada hastanın hukuksal yola 

başvurması ile hukuksal sonucu farklı değerlendirmek gerekir. Dava açılmış olması, 

davanın yaptırımla sonuçlanacağı anlamına gelmez. Açılmış olan davaların önemli 

bir bölümünün cezai ve hukuksal açıdan yaptırımla sonuçlanmadığı görülmektedir. 

Tıbbi olarak komplikasyon ile hukuksal olarak kabul edilebilir risk kavramları aynı 

şeylerdir. 

Komplikasyon olarak ortaya çıkan zararlı bir sonuçtan dolayı hekim ve sağlık 

personeli sorumlu tutulamaz. Ancak bu noktada bir kavram karmaşasına düşmemek 

gereklidir. Hastanın bakımı esnasında ortaya çıkan zararlı bir sonucun komplikasyon 

olarak değerlendirilebilmesi için eksik ve hatalı bir tıbbi uygulamanın olmaması 

gerekir. Başka bir anlatımla komplikasyon, her şey doğru yapıldığı halde ortaya çıkan 

zararlı sonuçtur. 

Komplikasyonlar öngörülebilir veya öngörülemeyebilir. Öngörülebiliyorsa 

önceden gerekli önlemlerin alınmış olması gerekir. Aksi halde sorumluluk ortaya 

çıkacaktır. İster önceden öngörülebilsin isterse öngörülemesin ortaya çıkmış olan bir 

komplikasyonun zamanında tanınıp gerekli müdahalenin yapılması da önemlidir. Aksi 

halde yine sorumluluk ortaya çıkacaktır. 

Öngörülebilir komplikasyona yol açan bir tıbbi uygulamanın endikasyonu da 

önem taşır. Baştan tahmin edilebilen bir risk alındığına göre bu riskin alınmasına yol 

açan önemli bir gereklilik olmalıdır. Örneğin mide kanamasına yol açabileceği bilinen 

bir ilaç olan aspirin hastada yüksek dozda ve uzun süre kullanılacaksa, mide 

kanaması ortaya çıktığında sorumluluğun olmaması için kullanım endikasyonunun 

sağlam ve herkes tarafından kabul edilebilir olması, kullanılmadığında hastanın daha 

büyük riskler alacağının şüphesiz olması gerekir. Elbette ki kullanım esnasında 

kanama riskinin arttığını ortaya koyacak tetkik ve muayenelerin yapılması ve ortaya 

çıkan kanamanın erken tanınarak gerekli müdahalenin yapılmış olması şarttır. 

167

Kusur Kavramı 

Tıbbi kusur, ülkede tıbbın erişmiş olduğu seviye ve güncel kabul görmüş tıbbi 

uygulama standartları çerçevesinde ortalama bilgi düzeyi, bilgi, beceri, dikkat ve 

özene sahip bir hekimin göstereceği davranış şeklinin gösterilememesidir. Aslında 

kusur hukuki bir kavramdır ve kusurluluğu hukukçu tespit eder. Daha doğru olarak 

buna “tıbbi hata” denebilir. Böyle bir durum karşısında hekim, kusurlu veya hatalı 

tıbbi davranış sonucu hastada ortaya çıkan zararın ağırlığı oranında sorumlu 

olacaktır. 

Burada akla gelen ilk soru hekimin kusurlu veya hatalı bir tıbbi davranışının 

olup olmadığının kim tarafından ve nasıl tespit edileceğidir. Gayet açıktır ki bu tıbbi 

bir konudur. Dolayısı ile yine o alanda çalışan ve konunun uzmanı hekimlerce tespit 

edilmelidir. Nitekim uygulama da böyledir. Mahkeme, hekimin herhangi bir tıbbi 

hatasının olup olmadığı konusunda ilgili mevzuat çerçevesinde “bilirkişi” sıfatı ile yine 

hekimleri görevlendirmekte ve bu hekimlerin vereceği görüş doğrultusunda hareket 

etmektedir. Bu durumda tıbbi malpraktis davalarında önemli bir unsur olan bilirkişilik 

sisteminin iyi çalışması ve bu kişilerce doğru sonuçlara varılması büyük önem 

taşımaktadır. 

Değişen Şartlar Karşısında Kusurluluk 

Tıbbi malpraktis iddiaları karşısında hekimin sorumluluğu değerlendirilirken 

tüm olgularda aynı minimum standardın dikkate alınması mümkün değildir. Değişen 

şartlar, hekimin değerlendirilmesinde kullanılacak kriterleri de değiştirecektir. Bazen 

içinde bulunulan şartlar, hekimin ve sağlık kuruluşunun minimum standardın altına 

düşmesine yol açabilir. 

Bunun en tipik örneği; hekimin muayene etmesi gereken hasta sayısının fazla 

oluşudur. Kendi inisiyatifi dışında normalin üzerinde sayıda hasta bakmak zorunda 

olan bir hekimin hastasına göstereceği özen zorunlu olarak azalacaktır. Burada 

önemli olan bu tür bir olumsuzluğa yönelik önlemlerin alınmış olup olmaması veya 

girişimlerin yapılmış olup olmamasıdır. Böyle bir durumda ortaya çıkacak olan 

sorumluluğun sadece hekimle sınırlı kalmayacağı ve idarenin de sorumluluk altına 

gireceği açıktır. 

Ateşli silah yaralanması sonucu yapılan bir batın ameliyatında bağırsaklardaki 

deliklerden birinin atlanmasında operatörün kusuru değerlendirilirken delik sayısının 

göz önüne alınması gerekir. İki delikten birinin atlanması ile çok sayıda delikten 

birinin atlanması aynı kefeye konulmamalıdır. 

Kusurluluk değerlendirilirken hekimin ve sağlık kuruluşunun olanakları, 

tecrübesi, ünü ve unvanları dahi önemlidir. Aynı müdahale yapılırken ortaya çıkan bir 

olumsuzluk karşısında müdahaleyi devlet hastanesinde yapan bir uzmanın 

sorumluluğu ile müdahaleyi tıp fakültesinde yapan bir profesörün sorumluluğu aynı 

olmayacaktır. 

Paramedikal Kusurlar 

Hekimler, sadece yaptıkları tıbbi girişimlerdeki kusurlu davranışlarından ötürü 

sorumluluk altında kalmazlar. Tıbbi girişimde herhangi bir hata olmasa da mevzuata 

uygunsuzluk nedeniyle de kusurlu davranış söz konusu olabilir ve hukuksal 

sorumluluk ortaya çıkabilir. Örneğin on haftalıktan büyük bir gebeliğe tıbbi zorunluluk 

168

dışında kürtaj yapılması mevzuata göre yasaktır. Yapılan kürtaj tıbbi olarak bir hata 

içermediği hatta annede zarar bile ortaya çıkmadığı halde kusurlu bir davranış söz 

konusu olacaktır. 

Hiyerarşik Sorumluluk 

Tıbbi bakım, genellikle bir ekip halinde ve multidisipliner biçimde sunulduğu 

için özellikle eğitim ve araştırma hastaneleri ile tıp fakültelerinde hiyerarşik 

sorumluluk büyük önem arz etmektedir. Bu noktada standart bir hasta bakımında 

yetki ve sorumlulukların çok iyi belirlenmiş olması şarttır. 

Birçok tıbbi malpraktis davasında eğitim ve araştırma hastanesi veya tıp 

fakültelerinde, uzmanlık öğrencisi hekim veya hekimlerin tek başlarına sanık veya 

davalı konumunda oldukları görülmektedir. Böyle bir şey çoğu kez mümkün değildir. 

Asistan bir hekimin tek başına sorumluluğu, hastaya uzmanına haber vermeden yetki 

sınırları dışında tıbbi bakım vermesi durumunda söz konusu olabilir. Bu tür sağlık 

kuruluşlarında mevzuata göre tıbbi bakım uzman düzeyinde yapılmalıdır. Asistan 

veya uzmanlık öğrencilerinin sorumluluğu, kıdemi ne olursa olsun pratisyen hekim 

kadardır. 

Bir örnek verilecek olursa; bir tıp fakültesi hastanesinde acile göğüs ağrısı 

şikâyeti ile başvuran bir hastanın sadece asistan tarafından muayene edilmesi, 

tetkiklerinin istenmesi ve çıkan tetkiklerin normal olarak değerlendirilip hastanın 

önerilerle evine gönderilmesi, birkaç saat sonra da başka bir hastaneye kaldırılıp 

miyokart enfarktüsü teşhisi konması olayında; hem asistanın hem de idarenin 

hukuksal sorumluluğu olacaktır. Eğer işleyiş olarak asistan hastayı orada bulunan 

uzmanına danışması gerekirken danışmamışsa, tek başına sorumlu olacaktır. Ancak 

uzman olmayıp hastanın sorumluluğu sadece asistana bırakılmış veya uzman olsa 

bile asistana gerekli görmüyorsa uzmana danışmadan da bu tür bir hastayı evine 

gönderme yetkisi verilmiş ise idarenin de sorumluluğu olacaktır. 

Eğitim hastanelerinde asistan yetki ve sorumluluğunun en fazla hatalı 

kullanıldığı alanlardan biri konsültasyonlardır. Sıklıkla bir disiplin tarafından istenen 

konsültasyona başka disiplinin asistanının icabet ettiği görülmektedir. Bu durum, bir 

tıbbi malpraktis iddiası karşısında büyük sıkıntılara yol açmaktadır. İşin mantığı 

gereği konsültasyon hizmetinin uzman düzeyinde verilmesi gerekir. 

Örnek olarak acil gelen bir hastaya genel cerrahi uzmanının göğüs 

cerrahisinden konsültasyon istemesi verilebilir. Böyle bir durumda göğüs 

cerrahisinden konsültasyon veren hekimin asistan olması halinde yetki ve 

sorumluluğu pratisyen hekim kadar olacağı için konsültasyon isteyen hekimin yetki ve 

sorumluluğu daha fazla olacak ve bir hukuksal problem doğduğunda adeta ikinci bir 

hukuksal problem ortaya çıkacaktır. 

Kusursuz Sorumluluk 

Hukuksal olarak cezanın şahsiliği ilkesi olup herkes yaptığı kusurlu hareketten 

ötürü cezai olarak kendisi sorumlu olacaktır. Ancak hukuksal olarak veya tazminat 

yönünden, gerçek ve tüzel kişiler sorumlulukları altındaki kişilerin kusurlu 

hareketlerinden de sorumlu tutulabilir. Hiyerarşik düzen burada önemli olup dikkat 

edilmesi gereken bir noktadır. 

Örneğin bir hekimin kusurlu davranışı sonucu ortaya çıkan bir tazminat 

davasında hekimin görev yaptığı hastanenin klinik şefi, başhekimi veya yönetimi veya 

sağlık bakanlığı sorumlu tutulabilir. Böyle bir durumda kusursuz sorumlu gerçek veya 

169

tüzel kişi, tazminat ödemek zorunda kalırsa, gerçek kusurlu kişiye rücu davası 

açabilir. 

Aydınlatılmış Onam 

Hekimin yaptığı tıbbi müdahale ve girişimleri hukuka uygun hale getiren iki 

unsur vardır. Bunlardan birincisi hekimin tıp sanatını uygulama hak ve yetkisinin 

olması, ikincisi ise hastanın muayene için onamının, yapılacak tüm invaziv girişimler 

için ise aydınlatılmış onamının alınmasıdır. 

Aydınlatılmış onam alınmadan yapılan bir müdahale hukuken haksız fiil 

sayılacağı için yapılan müdahalenin hatasız olması hatta hastanın yararına olması 

durumunda bile hukuki sorumluluk söz konusu olacaktır. Aydınlatılmış onam konusu, 

hekimlerin çok dikkat etmesi gereken bir husustur. Ancak unutulmamalıdır ki yapılan 

müdahalenin hatalı olduğu bir durumda aydınlatılmış onam alınmış olması, hukuksal 

sorumluluğu ortadan kaldırmayacaktır. 

Aydınlatılmış onam alınması, çoğu kez hekimlerce ihmal edilmekte ve ya hiç 

alınmamakta veya usulüne uygun biçimde bir uygulama yapılmamaktadır. Bu çok 

yanlış bir harekettir. Hukuksal açıdan hekimin tartışmasız biçimde yenilgisine yol 

açan bir durumdur. Yapılan işin ayrılmaz bir parçası gibi kabul edilmeli ve asla ihmal 

edilmemelidir. 

Aydınlatılmış onamın tüm invaziv girişimlerde yazılı olması şartı aranmamakla 

birlikte alındığının ispat yükü hekime ait olduğu için yazılı olmasında büyük yarar 

vardır. Günlük iş yoğunluğunda kolaylık sağlaması bakımından her kliniğin yaptığı 

uygulamalar için ayrı ayrı aydınlatılmış onam formları hazırlaması ve hastaya hekim 

tarafından bu formlar üzerinden açıklama yapılması doğru bir davranış olacaktır. 

Aydınlatılmış onam genel olarak alınan bir olur değildir. Sadece bir müdahale 

için ve sınırlı olarak alınır. Hasta anestezi altında olacaksa ve müdahaleyi genişletme 

ihtimali söz konusuysa bu durum hakkında da aydınlatılabilir ve onamı alınabilir. Aksi 

halde hastanın bilinci kapalıyken müdahale esnasında yapılacak ek işlemler için 

tamamen kendi yararına olsa bile evliyse eşinden veya birinci derecedeki 

akrabalarından ek onam alınması gerekir. 

Onam konusunda uygulamada en fazla yapılan hata onamın kapsamının 

genişletilmesidir. Bu durumda fazladan yapılan işlemler haksız fiil sayılacaktır. Mide 

ameliyatı için aydınlatılmış onam alınmış bir hastada operatörün açmışken kısa 

sürede apandisite dönüşeceğini düşündüğü apandisi de alması doğru bir davranış 

değildir. 

Aydınlatılmış onam konusunda en çok yapılan hatalardan biri de genelde 

asistanlar veya hemşireler tarafından yazılı onam formlarının hastaya adeta ayaküstü 

bir şekilde imzalatılmasıdır. Buradaki amaç bu değildir. Yazılı form sadece ispat 

açısından önemlidir. Yapılması gereken, müdahaleyi yapacak olan hekimin 

müdahalenin sebeplerini, gerekliliğini, ortaya çıkabilecek olan komplikasyonları ve 

alternatifleri hastaya onun anlayacağı biçimde sözlü olarak anlatmasıdır. 

170

ADLİ OLGUYA YAKLAŞIM 

Giriş 

Öncelikle belirtmek gerekir ki her hekimin aynı zamanda bir “adli hekimlik” 

görevi vardır. Bu görev “adli tıp uzmanlığı” görevinden farklıdır ve “angarya” değil 

“asli” bir görevdir.(Bknz. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel 

Müdürlüğü’nün 22.09.2005 tarih, 13292 sayılı Genelgesi). 

Adli Olgu Kavramı 

Bir hekim için üç tür adli olgu söz konusu olabilir. 

1. Adli mercilerce (savcılık, kolluk, mahkeme) muayene için gönderilen olgular. 

2. Direkt olarak hekime veya sağlık kuruluşuna başvuran ancak bildirimi 

gereken olgular. 

3. Adli ölüm olguları. 

1. Adli Mercilerce Muayene İçin Gönderilen Olgular 

Adli mercilerce; kişinin vücudunda herhangi bir yaralanma olup olmadığının 

tespiti, yaralanma mevcutsa ağırlığının belirlenmesi, zorunlu gözaltı muayenesi, 

kişinin cinsel saldırıya veya cinsel istismara uğrayıp uğramadığının tespiti, kişinin akıl 

ve ruh sağlığının yerinde olup olmadığının tespiti, çocuğun işlediği fiilin hukukî anlam 

ve sonuçlarını algılama ve bu fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneğinin 

olup olmadığının tespiti, yaş tayini tespiti gibi çok farklı muayene talepleri olabilir. Bu 

taleplere gecikmeye mahal verilmeden ve ivedilikle cevap verilmesi zorunludur. 

Muayene Ortamı ve Kişiye Yaklaşım 

Şüpheli, sanık, tutuklu ve hükümlü konumundakiler dışında adli olguların 

muayene ortamı ve usulü normal hastalardan farklı değildir. Şüpheli sanık, gözaltı, 

tutuklu ve hükümlü olanların muayene usullerinde de bir farklılık yoktur. Ancak bu 

olguların muayenesi için sağlık kuruluşunda özel olarak dizayn edilmiş, kaçışın 

sadece kapı güvenliği ile sağlanacağı muayene odalarına ihtiyaç vardır. 

Muayene edilen kişi kim olursa olsun hekimin hastası konumundadır. 

Dolayısıyla hekimlik meslek etiği kuralları geçerlidir ve hekim temel olarak bu 

kurallara göre hareket etmelidir. Hekim, adli olguları potansiyel bir tehlike olarak 

görmemeli ve kesinlikle bir taraf olmadığını akıldan çıkarmamalıdır. Muayene edilen 

kişi kabullenilmesi güç, vicdanı yaralayan, ağır suçlar işlemiş bir kişi olabilir. Hekim 

bu noktada profesyonelce davranmalı, kişiyi yargılamamalı, hekimlik sanatının 

gerektirdiği duruşu göstererek sadece görevini yapmalıdır. 

Adli Olguda Anamnez ve Onam 

Adli olguların muayenesinde anamnez çok önemlidir. Ancak diğer olgulardan 

farklılık gösterir. Hastanın bazı şeyleri saklaması, bazı bilgileri çarpıtması veya yalan 

söylemesi, adli olmayan hastalara göre daha büyük ihtimal dahilindedir. Anamnez, 

kendi anlatımına göre değiştirilmeden not edilmelidir. Ancak muayene sadece 

anamneze göre yönlendirilmemeli, söylenen her şeyin veya verilen her cevabın 

doğru olmayabileceği göz önüne alınmalıdır. 

171

Adli olguya en baştan muayene ediliş amacı belirtilmeli ve muayene yöntemi 

ile ilgili bilgi verilmelidir. En baştan kendisinin söyleyeceklerinin ve/veya muayenede 

elde edilecek bulguların gizli kalmayacağı, bunların hazırlanacak raporda 

açıklanacağı ve en azından kendisini gönderen adli mercilerce görüleceği açıkça 

belirtilmeli ve aydınlatılmış onamı alınmalıdır. Adli rapor formlarında bu onamla ilgili 

ayrı bir bölüm vardır. 

Adli Olguda Rapor Tanzimi 

Adli olgular ile ilgili olarak rapor tanziminde, olgunun türüne göre farklı 

hazırlanmış rapor formlarının kullanılması esastır. Bu formlar elektronik ortamda 

doldurulabileceği gibi matbu formlar el yazısı ile de doldurulabilir. El yazısı ile 

doldurulacaksa yazının okunaklı olması gerekir. Formların tüm bölümleri eksiksiz 

olarak doldurulmalı, herkesin anlayamayacağı tıbbi terimler kullanılmamalı, 

kullanılması zorunlu ise parantez açılarak açıklaması yapılmalıdır. Kısaltmalardan 

kaçınılmalı, her kelime açık olarak yazılmalıdır. Gerek kişinin kendi sağlığı açısından, 

gerekse adli açıdan önem taşıyacak tüm konsültasyonlar istenmeli ve sonuçları rapor 

formundaki ilgili bölümlere kaydedilmelidir. 

Yaralanma Muayeneleri ve Raporları 

Mevzuatta vücutta meydana gelebilecek fiziksel, kimyasal ve ruhsal travmaya 

bağlı her türlü hasar “yaralanma” kavramına girmektedir. Zehirlenmeler ve sağlığın 

bozulmasına yol açan her türlü durum da bu kapsamdadır. 

Bu tür raporlarda lezyonlar tanımlanırken, boyutlar tahmini değil ölçülerek 

verilmeli, lokalizasyon topografik olarak belirtilmeli, ayrıntılı tanımlama yapılmalıdır. 

Yaralanmalarda düzenlenecek adli rapor formları mevcuttur. Bu formlar 

kullanılmalı ve raporların düzenlenmesinde; 

1) Ceza Muhakemesinde Beden Muayenesi, Genetik İncelemeler ve Fizik 

Kimliğin Tespiti Hakkında Yönetmelik, 

2) Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 22.09.2005 

tarih, 13292 sayılı Genelgesi, 

3) Yaraların Ağırlığının Değerlendirilmesi İle İlgili Kılavuz dikkate alınmalıdır. 

Gözaltı Muayeneleri ve Raporları 

Gözaltı muayeneleri, insan haklarının korunması, gözaltında kötü muamele ve 

işkencenin önlenmesine yönelik olduğu için bu muayenelerin mevzuata uygun ve 

uluslararası standartlarda yapılması şarttır. Aksi halde hem hekim hem de sağlık 

kuruluşu bakımından ağır hukuksal sorumluluklar ortaya çıkabilir. Bu muayeneler için 

düzenlenecek adli rapor formları mevcuttur. Bu formlar kullanılmalı ve raporların 

düzenlenmesinde; 

1) Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği, 

2) İstanbul Protokolü 

3) Ceza Muhakemesinde Beden Muayenesi, Genetik İncelemeler ve Fizik 

Kimliğin Tespiti Hakkında Yönetmelik dikkate alınmalıdır. 

Cinsel Saldırı-İstismar Muayenesi ve Raporları 

Bu muayeneler için düzenlenmiş muayene ve rapor formları mevcut olup bu 

formların kullanılması, bazı şeylerin eksik bırakılmaması ve unutulmaması açısından 

172

önemlidir. Bu tür muayenelerin multidisipliner biçimde yapılması, gerekli 

konsültasyonların istenmesi ve örneklerin toplanması çok önemlidir. Ruhsal 

muayenenin de eklenmesi şarttır. 

2. Direkt olarak hekime veya sağlık kuruluşuna başvuran ancak bildirimi 

gereken olgular: 

Bir kişi, hekime veya sağlık kuruluşuna hiçbir şeyden ve/veya kişiden şikâyetçi 

olmadan sadece “hasta” olarak başvurabilir ancak hekim ve/veya sağlık kuruluşu 

tarafından, kendisi istemese bile adli mercilere ihbarının yapılması gerekebilir. Türk 

Ceza Kanunu’nun 280. Maddesi, hekimler ve sağlık personeline bildirim yükümlülüğü 

getirmiştir. 

MADDE 280.– (1) Görevini yaptığı sırada bir suçun işlendiği yönünde bir belirti 

ile karşılaşmasına rağmen, durumu yetkili makamlara bildirmeyen veya bu hususta 

gecikme gösteren sağlık mesleği mensubu, bir yıla kadar hapis cezası ile 

cezalandırılır. 

(2) Sağlık mesleği mensubu deyiminden tabip, diş tabibi, eczacı, ebe, hemşire 

ve sağlık hizmeti veren diğer kişiler anlaşılır. 

Hangi Hastalar Bildirilmeli? 

Yukarıdaki maddeye göre hangi hastaların bildirilmesi gerektiği her zaman 

tartışma konusu olmuştur. Öncelikle belirtelim ki şikâyete bağlı olmadan savcılıkça 

re’sen soruşturmayı gerektirecek derecedeki ağır yaralanmalar, orijini ne olursa 

olsun, yani kasten yaralama, intihar girişimi ve tüm kazalar tereddütsüz bildirilmelidir. 

Bir yaralanma ilk aşamada 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 86/2. Maddesi 

kapsamında “Basit bir tıbbi müdahale ile giderilebilir nitelikte hafif” değilse bildirimi 

gerekir. 

Bir görüşe göre şikâyete bağlı derecedeki yaralanmalarda bildirime gerek 

yoktur. Yani bir yaralanma eğer (TCK) 86/2. Maddesi kapsamında “Basit bir tıbbi 

müdahale ile giderilebilir nitelikte hafifse” bildirim gerekmez. Çünkü bu derecedeki bir 

yaralanmada savcılığın soruşturma başlatması için kişinin şikâyeti gereklidir. Ancak 

burada çok dikkat edilmesi gereken bir durum vardır. TCK 86/3. Maddesinde şikâyete 

bağlı olmadan re’sen soruşturma başlatılacak durumlar sayılmıştır. Hekimin bu 

durumlardan bazılarını kesin olarak bilmesi mümkün değildir. Dolayısıyla 

yaralanmanın hafif olması bir “bildirmeme” kriteri olamaz. 

MADDE 86– (1) Kasten başkasının vücuduna acı veren veya sağlığının ya da 

algılama yeteneğinin bozulmasına neden olan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis 

cezası ile cezalandırılır. 

(2) Kasten yaralama fiilinin kişi üzerindeki etkisinin basit bir tıbbi müdahaleyle 

giderilebilecek ölçüde hafif olması halinde, mağdurun şikâyeti üzerine, dört aydan bir 

yıla kadar hapis veya adli para cezasına hükmolunur. 

(3) Kasten yaralama suçunun; 

a) Üstsoya, altsoya, eşe veya kardeşe karşı, 

b) Beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan 

kişiye karşı, 

c) Kişinin yerine getirdiği kamu görevi nedeniyle, 

173

d) Kamu görevlisinin sahip bulunduğu nüfuz kötüye kullanılmak suretiyle, 

e) Silâhla, 

İşlenmesi hâlinde, şikâyet aranmaksızın, verilecek ceza yarı oranında artırılır. 

Yukarıdaki maddeye göre hekim, niteliğine göre yaralanmanın “silahla” 

meydana gelip gelmediğine karar verebilir. Ancak diğer hususları belirleyebilmesi 

ancak hastanın vereceği bilgilere bağlıdır. Hastanın yalan söylemesi veya bazı 

şeyleri gizlemesi durumunda ve bunların sonradan ortaya çıkması halinde sağlık 

personeli bakımından bir sorumluluk ortaya çıkacaktır. 

Örneğin kafasındaki basit yaralanmanın “banyoda ayağı kayarak düşme” 

sonucu meydana geldiğini ifade eden bir kadın hasta ihbar edilmeyip olaydan bir ay 

sonra kocası tarafından dövüldüğü ortaya çıktığında ve savcılıkça soruşturma 

başlatıldığında, anamneze göre ihbarda bulunmayan hekim sorumluluk altında 

kalabilir. Bu nedenle tüm yaralanmaların ihbar edilmesi gibi bir zorunluluk ortaya 

çıkmaktadır. 

Aynı duruma intihar girişimlerine bağlı basit zehirlenmelerde de sıklıkla 

rastlanabilir. Hekimler, genellikle bu tür hastaları anamneze göre eylemi kendi 

gerçekleştirdiği ve klinik durumu da çok ağır olmadığı için bildirmeme yolunu 

seçmektedir. Oysa “intihara teşvik, ikna ve yardım” gibi bir suç vardır ve bu suçun 

soruşturulması gerekir. 

Bildirim Nereye Yapılacak? 

Bildirimin yapılacağı yer sağlık kuruluşunun bölge olarak bağlı olduğu 

savcılıktır. Ancak bildirim polis merkezlerine de yapılabilir. Sağlık kuruluşunda 

hastane polisi sistemi varsa, bu konuda yaşanacak sıkıntı da azalacaktır. Bu 

durumda yukarıda belirtildiği gibi tüm yaralanmaların hastane polisi kayıt defterine 

kaydının yaptırılması, ihbar yükümlülüğünün tereddütsüz biçimde yerine getirilmesini 

sağlayacaktır. Burada yaralanmadan kastedilenin kişinin fiziksel ve kimyasal 

etkenlerle, bedensel ve ruhsal olarak uğradığı her türlü zarar olduğu unutulmamalıdır. 

Hasta Bildirim Yapılmasını İstemiyorsa 

Adli nitelik taşıyan ancak sağlık kuruluşuna tedavi için başvuran ve bildirim 

yapılmasını da istemeyen bir hasta karşısında hekim ve diğer personelinin ne 

yapması gerektiği her zaman adli-tıbbi bir tartışma konusu olmuştur. 

Tıbbi açıdan hekimin bir muhbir olmadığı, temel görevinin kim olursa olsun 

hastaya şifa vermek olduğu, hastanın sırlarını saklamak gibi bir hukuksal 

yükümlülüğünün de olduğu, dolayısıyla TCK 280. Maddenin bunlarla çeliştiği 

belirtilmektedir. 

Adli açıdan ise kamu yararının korunması gerektiği, birçok suçta kişilerin 

bedensel zarar gördüğü, bunların tedavi için sağlık kuruluşlarına başvurduğu, adli 

mercilere başvurmamaları halinde kamu adına soruşturulması gereken birçok suçun 

gizli kaldığı, dolayısı ile sağlık personelinin suçu bildirme yükümlülüğünün sır 

saklama yükümlülüğünden daha üstün bir değer olduğu söylenmektedir. 

Bu tartışmalarda elbette ki her hekim ve sağlık personeli bir fikri benimseyebilir 

ve herkes bu fikre saygı duymak zorundadır. Ancak mevcut uygulamada geçerli olan 

TCK 280. Maddeye göre benimsenmiş olan görüş ne olursa olsun bir bildirim 

174

yükümlülüğü ve yükümlülük yerine getirilmediği durumda bir cezai yaptırım olduğu 

göz ardı edilmemelidir. 

Ortaya çıkabilecek en sıkıntılı durum, başvuran hastanın hayati tehlike ortaya 

çıkabilecek derecede bir yaralanmasının mevcut olup ihbar edilmesi halinde tedaviyi 

reddedip sağlık kuruluşunu terk edeceğini bildirmesi olabilir. Böyle bir durumda 

hekimin takınması gereken durum hakkında ceza maddesinde bir açıklama mevcut 

değildir. Kanaatimizce bu durumda etik ve deontolojik kurallar çerçevesinde hekimin 

birinci görevi hastaya müdahale etmek olmalıdır. 

Çocuk İstismarı Şüphesi Olan Olgulara Yaklaşım 

Hekimlerin çok dikkat etmesi gereken hususlardan biri de hastalık veya başka 

bir nedenle tıbbi bakımını yaptıkları çocuklarda rastlamaları muhtemel istismar 

olayıdır. Genellikle ebeveyni tarafından fiziksel, cinsel, ruhsal istismara uğrayan veya 

ihmal edilen çocuklar, başka sebep ve/veya şikâyetler ile sağlık kuruluşuna getirilirler. 

Bu çocukların tespit ve teşhis edilmesi çok önemlidir. Herhangi bir istismar türünden 

şüphe edildiğinde yapılması gereken; multidisipliner bir yaklaşımla tanıya gidilmesi ve 

gerekli bildirimlerin yapılmasıdır. 

3. Adli Ölüm Olguları 

Kendinde mevcut olan ve tanısı konmuş bir hastalık sonucu ölen, ölümü 

beklenen bir sonuç olan kişilerin dışında, yaşı ne olursa olsun ölümü beklenen bir 

sonuç olmayan, dıştan bir etki ile ölen veya kendi hastalığı sonucu ölmüş olsa bile 

ölümün ani olarak ortaya çıktığı veya ölüm anında son dönemin nasıl geliştiği 

bilinmeyen ölüm olguları adli nitelik taşımaktadır. Bunu şöyle sınıflandırabiliriz: 

Doğal Ölümler 

Ölüm beklenir bir durumdur. Kendinde mevcut ve tanısı konmuş bir hastalık 

veya yaşlılık sonucu ölüm gerçekleşmiştir. Herhangi bir şüphe, iddia veya şikâyet söz 

konusu değildir. Bu ölümlerde hekim tarafından defin ruhsatı düzenlenir. 

Zorlamalı Ölümler 

Ölümde direkt veya indirekt olarak bir dış etki rol oynamıştır. Bu ölümler 

cinayet, intihar veya kaza orijini ile meydana gelen ölümlerdir. Bu tür ölümler adli 

olgudur. Kesinlikle defin ruhsatı düzenlenemez. Adli merciler haberdar edilir. 

Ani Ölümler 

Aslında ölüm kişinin kendinde mevcut bir hastalık sonucu meydana gelmiştir. 

Herhangi bir dış etki söz konusu mevcut değildir. Kişinin bilinen veya bilinmeyen bazı 

hastalıkları da olabilir. Ancak ölüm beklenmeyen bir zamanda ve ani olarak meydana 

gelmiştir. Dünya Sağlık Teşkilatı, kesin tanısı konmamış ve belirtiler ortaya çıktıktan 

sonra 24 saat içerisinde meydana gelmiş ölümleri ani ölüm olarak kabul eder. Bu tür 

ölümler adli olgudur. Kesinlikle defin ruhsatı düzenlenemez. Adli merciler haberdar 

edilir. 

Şüpheli Ölümler 

Aslında ölüm kişinin kendinde mevcut bir hastalık sonucu meydana gelmiştir. 

Herhangi bir dış etki söz konusu mevcut değildir. Kişinin bilinen veya bilinmeyen bazı 

hastalıkları da olabilir. Ancak ölüm beklenmeyen bir zamanda meydana gelmiş ve o 

esnada yanında kimse yoktur. Dolayısıyla ölümden hemen önceki dönem hakkında 

175

ilgi yoktur. Bu tür ölümler adli olgudur. Kesinlikle defin ruhsatı düzenlenemez. Adli 

merciler haberdar edilir. 

Defin Ruhsatı Düzenlenmesi 

Hekimlerin en fazla hatalı uygulama yaptıkları konulardan biridir. Öncelikle 

kesinlikle ceset görülmeden ve muayenesi yapılmadan defin ruhsatı 

düzenlenmemelidir. Ölüm olgularında defin ruhsatı düzenlenirken formlar 

kullanılmalıdır. Özellikle ölüm nedeni yazılırken “kardiak arrest” “akciğer ödemi” gibi 

ölümün nedeni değil sonucu olan tanılar yazılmamalı ve ilgili mevzuata uygun bir 

işlem yapılmalıdır (Bknz. Mezarlık Yerlerinin İnşaası İle Cenaze Nakil Ve Defin 

İşlemleri Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik) 

Adli Ölü Muayenesi 

Adli mercilere yukarıda belirtilen ölüm türlerinden herhangi biri ile ilgili olarak 

bir ihbar yapıldığında; kolluk gerekli önlemleri aldıktan sonra olay yerine veya ceset 

bir hastanede ise oraya görevli Cumhuriyet Savcısı yanında bir hekim ile gelerek 

cesedin dış muayenesi yapılır. Ceset bir hastanede ise bazen bu işlem için o 

hastanede çalışan bir hekim de görevlendirilebilir. Bu aşamada görevli hekim bilirkişi 

sıfatı ile cesedi muayene eder, gerekli bilgileri alır ve kişinin kesin ölüm nedeninin 

belli olup olmadığı ve/veya otopsiye gerek olup olmadığı konusunda bir görüş beyan 

eder. Ceza Muhakemesi Kanununda bu husus açık olarak belirtilmiştir. 

Madde 86 - (1) Engelleyici sebepler olmadıkça ölü muayenesinden veya 

otopsiden önce ölünün kimliği her suretle ve özellikle kendisini tanıyanlara 

gösterilerek belirlenir ve elde edilmiş bir şüpheli veya sanık varsa, teşhis edilmek 

üzere ölü ona da gösterilebilir. 

(2) Ölünün adlî muayenesinde tıbbî belirtiler, ölüm zamanı ve ölüm nedenini 

belirlemek için tüm bulgular saptanır. 

(3) Bu muayene, Cumhuriyet savcısının huzurunda ve bir hekim 

görevlendirilerek yapılır. 

Burada en önemli nokta, otopsi yapılmasının gerekli olup olmadığına karar 

vermektir. Prensip olarak o anda ortada olmayan bazı iddia, şikâyet ve benzeri 

sorunların sonradan ortaya çıkabileceğini akıldan çıkarmamak gerekir. Genel olarak 

doğal ölümler dışındaki ölüm türlerinin hepsinde otopsi yapılması gerekecektir. Eğer 

otopsi yapılacaksa bunun için cesedin bu konuda deneyimli ve gerekli teknik 

donanıma sahip bir merkeze nakli önerilir. 

176

ADLİ OLGUYA YAKLAŞIM AKIŞ ŞEMASI 

ADLİ OLGU 

ADLİ MERCİ GÖNDERMİŞ 

ÖLÜM 

KENDİSİ BAŞVURMUŞ 

Uygun Resmi Yazı 

Doğal Ölüm 

İhbar 

Uygun Muayene Ortamı 

Ölü Muayenesi 

Uygun muayene ortamı 

Uygun Anamnez ve Onam 

Defin Ruhsatı 

Uygun Anamnez ve Onam 

Uygun Muayene 

Uygun Muayene 

Gerekli Konsültasyonlar 

Gerekli Tetkikler 

Zorlamalı Ölüm 

Ani Ölüm 

Şüpheli Ölüm 

Gerekli Konsültasyonlar 

Gerekli Tetkikler 

Rapor 

Rapor 

Uygun Rapor Teslimi 

Savcılığa İhbar 

Uygun Rapor Teslimi 

Savcı + Hekim 

Defin Kararı 

Ölü Muayenesi 

Otopsi Kararı 

Defin Ruhsatı 

Elbiselerin İncelenmesi 

Kimlik Tespiti 

Fotoğraf ve Video 

Uygun Bir Merkeze 

Sevk 

177

Kaynaklar 

1) Çetin G. Tıbbi Malpraktis(Yeni Yasalar Çerçevesinde Hekimlerin Hukuki ve Cezai Sorumluluğu, 

Tıbbi Malpraktis ve Adli Raporların Düzenlenmesi, Ed: Gürsel Çetin, Coşkun Yorulmaz), İ. Ü. 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri Sempozyum Dizisi-48, Yelken Matbaası, 

İstanbul, 2006, 31-42. 

2) Yorulmaz C, Kaya A. Tıbbi Malpraktisin Uzmanlık Alanlarına Dağılımı ve Karşılaşılan Nedenler 

(Hekimlik Uygulamalarının Adli Tıbbi Güncellemesi, Ed: Gürsel Çetin, Ahsen Kaya), İ. Ü. 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri Sempozyum Dizisi-78, Doyuran Matbaası, 

İstanbul, 2012, 9-21. 

3) Sağlık Bakanlığı Mezarlık Yerlerinin İnşası İle Cenaze Nakil Ve Defin İşlemleri Hakkında 

Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Resmî Gazete 19 Ocak 2013, Sayı : 28533, 

41. 

4) Adli Tabiplik Hizmetlerinin Yürütülmesinde Uyulacak Esaslar, Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık 

Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 22.09.2005 tarih, 13292 sayılı Genelgesi, 

5) Türk Ceza Kanunu’nda Tanımlanan Yaralama Suçlarının Adli Tıp Açısından Değerlendirilmesi, Ed: 

Sadullah Güzel, Yasemin Balcı, Gürsel Çetin (2005) Ed: Ümit Naci Gündoğmuş, Yasemin Balcı, H. 

Mehmet Akın (2013), Adalet Bakanlığı Adli Tıp Kurumu, İstanbul,2013. 

6) İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı, Aşağılayıcı Muamele veya Cezaların Etkili Biçimde 

Soruşturulması ve Belgelendirilmesi için El Kılavuzu (İstanbul Protokolü) 

https://www.ttb.org.tr/eweb/istanbulprot/istprotokolu.html(Erişim tarihi 19.08.2016). 

7) Fincancı K. Ş. Adli Olguya Yaklaşım, (Hekimlik Uygulamalarının Adli Tıbbi Güncellemesi, Ed: 

Gürsel Çetin, Ahsen Kaya), İ. Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri 

Sempozyum Dizisi-78, Doyuran Matbaası, İstanbul, 2012, s. 92-103. 

8) Adalet Bakanlığı Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği, Yayımlandığı Resmi 

Gazete: 01.10.1998, No: 23480, http://www.resmigazete.gov.tr/(Erişim tarihi 18.08.2016) 

9) Adalet Bakanlığı Ceza Muhakemesinde Beden Muayenesi, Genetik İncelemeler ve Fizik Kimliğin 

Tespiti Hakkında Yönetmelik Resmi Gazete Tarihi: 01.06.2005 Resmi Gazete Sayısı: 25832, 

http://www.resmigazete.gov.tr/ (Erişim tarihi 18.08.2016) 

10) Çetin G. Türk Ceza Kanunu Açısından Yaralar, Adli Tıp Ders Kitabı, İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp 

Fakültesi Yayını-281, İstanbul, 2011, 241-54. 

11) Yorulmaz C. Çocuk İstismarı ve Aile İçi Şiddet, Adli Tıp Ders Kitabı, İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi 

Yayını-281, İstanbul, 2011, 389-98. 

178

Doğru ve Etkili Konsültasyon 

Prof. Dr. Abdullah SONSUZ 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı 

Konsültasyon Türk Dil Kurumu sözlüğündeki karşılığı ile “Bir hastalığa tanı 

koymak veya hastalığı tedavi etmek amacıyla birden fazla hekimin görüş 

alışverişinde bulunması” şeklinde tanımlanmaktadır. Daha genel bir ifadeyle 

konsültasyon bir hastalık sürecinin yönetimindeki herhangi bir aşamanın aynı veya 

farklı uzmanlık ve çalışma sahalarındaki birden fazla doktor tarafından birlikte 

değerlendirilmesi ve görüş alışverişinde bulunulması şeklinde ifade edilebilir. Geçmiş 

yıllarda hekimlik pratiğinde çok büyük özen gösterilen ve kendine ilişkin kuralları 

bulunan bu uygulama günümüzde yazılı notlar üzerinden yapılan rutin bir 

değerlendirmeye hatta bazen elektronik hasta kayıtları üzerinden yürütülen sıradan 

bir işleme dönüşmüş görünmektedir. 

Bu değişiminin temelinde yatan en önemli faktör giderek artan ileri düzeyde 

uzmanlaşma ile birlikte doktorların ilgi ve üst düzey deneyim alanının daha dar bir 

konuyla sınırlanması, bunun yarattığı özgüven artışı çalışma koşullarından 

kaynaklanan sorunlardır. Bunun neticesi olarak konsültasyon bazen yasal bir 

zorunluluğu yerine getirmeye, ileride karşılaşılması olası medikolegal sorunlara karşı 

tebdir almaya, bazen ise aslında kendi yapması gereken bazı iş veya işlemleri başka 

bölüm veya uzmanlık alanlarından istemeye doğru, yanlış bir istikamete doğru 

yönelmiştir. 

Konsültasyonlarla İlgili Yasal Mevzuat 

Konsültasyon geleneğinin çok da olumlu yönde olmayan bu değişiminde etkili 

olan önemli bir neden konuya ilişkin yasal ve idari mevzuatın çok eski ve yetersiz 

olmasından kaynaklanan problemlerdir. Konsültasyonların düzenlenmesine ilişkin 

tüm kurum ve kuruluşları düzenleyen bütüncül bir üst düzey yasal mevzuat mevcut 

değildir. Var olan yasal düzenlemelere bakacak olursak: 

Tıbbi Deontoloji Tüzüğü: (Yürürlüğe Koyan Bakanlar Kurulu Kararnamesi: 

No.4/12578 - 13 Ocak 1960; Resmi Gazete ile neşir ve ilânı: 19 Şubat 1960 - Sayı: 

10436). 

Bu tüzüğün 24-30. maddeleri konsültasyonlarda uyulması gereken kuralları 

düzenlemektedir. Eski (55 yıl öncesine aitbir düzenleme olmasına rağmen halen 

geçerlidir. Bu tüzük “Tabip ve diş tabiplerinin, deontoloji bakımından riayetle mükellef 

oldukları kaide ve esaslar” içermektedir ve geçerlilik metninde belirtildiği gibi 6023 

sayılı Türk Tabipleri Birliği Kanununun 7 nci maddesi mucibince tabip odalarına 

kayıtlı bulunan tabip ve diştabipleri, bu nizamname hükümlerine tabidirler. 

Madde 24 – Hasta, konsültasyon yapılmasını arzu ederse, müdavi tabip veya 

diş tabibi bu talebi kabul eder. Müdavi tabip veya diş tabibi, konsültasyon 

yapılmasına lüzum gördüğü takdirde, keyfiyeti hastaya bildirir. Bu teklifin kabul 

edilmemesi halinde, müdavi tabip veya diş tabibi, hastasını bırakabilir. 

179

Bu Nizamnamenin yirmi birinci maddesinde yazılı sağlık tesislerinde, 

konsültasyonun hangi hallerde ve ne suretleyapılacağı, hastahaneler 

talimatnamelerinde gösterilir. 

Madde 25 – Konsültasyonlarda münakaşa ve müşavereler hasta ile 

etrafındakilerin duyup anlıyamıyacakları şekildeyapılır. Münakaşa ve müşavere 

esnasında, meslek vekarının muhafaza edilmesine dikkat olunur. Konsültasyona 

iştirak eden tabip veya diş tabibinin, bir meslektaşı himaye maksadı ile veya başka bir 

hissi sebeple, lüzumsuz metihlerden kaçınarak, kanaatini açıkça söylemesi lazımdır. 

Madde 26 – Konsültasyonda varılan neticeler, bir konsültasyon zaptı ile tesbit 

ve bu zabıt müştereken imza olunur. Konsültasyon neticesi, ayrıca, en yaşlı tabip 

veya diş tabibi tarafından hastaya bildirilir. Netice bildirilirken, hastanın veya 

yakınlarının maneviyatını bozacak veya kendilerini tereddüt ve şüpheye düşürecek 

müphem ve imalı sözler sarf edilmesi caiz değildir. 

Madde 27 – Konsültan tabip veya diş tabibi, yapılan tedaviyi uygun görmediği 

takdirde, kanaatını konsültasyon zaptına yazmakla iktifa eder. Yapılan tedaviye 

müdahalede bulunamaz. 

Madde 28 – Konsültan tabip veya diş tabibi ile müdavi tabibin kanaatları 

arasında aykırılık hasıl olur ve hasta, konsültan tabip veya diş tabibinin kanaatını 

tercih eder ise, müdavi tabip kendi görüşünde israr ettiği takdirde hastayı terk 

edebilir. 

Madde 29 – Konsültan tabip veya diş tabibi, hastanın israrlı talebi olmadıkça, 

hastayı tedavi edemez. 

Konsültan tabip veya diş tabibinin, konsültasyonu icab ettirmiş olan hastalığın 

devamı müddetince, müdavi tabibin muvafakati olmadan, hastanın yanına, aynı 

hastalık için, mesleki bir maksatla sonradan girmesi caiz değildir. 

Madde 30 – Yapılan konsültasyonda her tabip veya diş tabibi, ücretini ayrı ayrı 

alır. Ücretin, bir elden alınarak taksimi caiz değildir. Konsültasyon, müdavi tabibe, 

konsültan tabip veya diş tabibi gibi, ücret almak hakkını verir. 

Kamuda çalışan doktorların tabip odalarına üye olmalarını zorunlu olmaktan 

çıkaran yasal düzenlemelerden sonra tüzüğün hükümlerinin uygulanabilirliği 

konusunda bir belirsizlik doğduğu görülmektedir. Diğer taraftan bu günkü koşullarda 

uygulanabilirliği son derece güç olan biçimsel unsurlar taşıdığı da dikkate alınmalıdır. 

Ülkemizde yasal mevzuatın günümüz ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde 

düzenlenmesine ne kadar büyük bir ihtiyaç olduğunun örneği olarak dikkate 

alınmalıdır. 

Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği (Bakanlar Kurulu Kararının 

Tarihi: 10.9.1982, No: 8/5319 

Dayandığı Kanunun Tarihi: Yayımlandığı R. Gazetenin Tarihi: 13.1.1983, No: 

17927 Mük.) 

Madde 65 – Yataklı tedavi kurumunda yatan ve tedavi gören hasta veya ailesinden 

birisi, bir veya birkaç uzmanla konsültasyon yapılmasını istediği takdirde, müdavi 

konsültasyon tabibin muvafakatı, baştabibin müsaadesiyle ücretleri hasta veya 

sahipleri tarafından ödenmek şartıyla, istenen uzmanların hastayı görmesine 

müsaade edilir. Müdavi tabibin konsültasyona muhalefeti halinde, gereğine baştabib 

karar verir. Yapılan konsültasyonun neticesi müşahade kağıdına etraflıca yazılarak 

180

altı muayene eden tabibler tarafından imza edilir. Kurumun görevli tabibi, 

konsültasyon kararı çoğunluk ile de olsa, kendi özel görüş ve fenni kanaatine aykırı 

tedavi ve ameliyata zorlanamaz. Bu takdirde tedavi ve müdahale hasta veya 

sahibinin muvafakatı ile konsültasyona katılan uzman tabib tarafından yapılır. 

Madde 114 – Servis şef ve uzmanları... Herhangi bir hasta hakkında 

konsültasyon için diğer şubelerden gelen davetleri kabul ve görüşlerini bildirmek 

zorundadırlar. Aynı şubeden birçok uzman bulunan kurumlarda bu çeşit hizmetler 

baştabibin düzenleyeceği sıraya göre nöbetleşe yapılır. 

Madde 116 – Kendisine bir gün önceden verilecek ameliyat listelerine göre 

vak'aların niteliklerini ve ameliyat sürelerini göz önüne alarak günlük ameliyathane 

çalışma listelerini düzenler. Ameliyat olacak hastaların ameliyata hazırlanması için 

gerekli incelemeler ile konsültasyonların yapılmasını ve bu hastaların 

premedikasyonunu sağlar. 

Hasta Hakları Yönetmeliği: (Resmi Gazete Tarihi: 01.08.1998 Resmi Gazete 

Sayısı: 23420) 

Madde 9- Hastaya talebi halinde, kendisine sağlık hizmeti verecek veya 

vermekte olan tabiplerin ve diğer personelin kimlikleri, görev ve unvanları hakkında 

bilgi verilir. 

Mevzuat ile belirlenmiş usullere uyulmak şartı ile hastanın, kendisine sağlık 

hizmeti verecek olan personeli serbestçe seçme, tedavisi ile ilgilenen tabibi 

değiştirme ve başka tabiplerin konsültasyonunu istemek hakkı vardır. Personeli 

seçme, tabibi değiştirme ve konsültasyon isteme hakları kullanıldığında, mevzuat ile 

belirlenen ücret farkı, bu hakları kullanan hasta tarafından karşılanır. 

Özel Hastaneler Yönetmeliği: (Resmi Gazete Tarihi: 27.03.2002 Resmi 

Gazete Sayısı: 24708) 

Konumuzla doğrudan ilgili olmasa da özel hastanelerin konsültasyon 

işlemlerine ilişkin yasal mevzuat da aşağıda sunulmuştur. 

(Değişik:RG-23/9/2010-27708) Sağlık durumu aciliyet arz eden ve/veya başka 

kuruma sevki tıbben riskli olan hastalar için, tedavisini üstlenen tabibin talebi üzerine 

tıbbi görüş, destekleyici ve tamamlayıcı hizmet veya yardım alınması için 

konsültasyon hizmetine ihtiyaç duyulan dalda o ildeki öncelikle özel sağlık 

kurum/kuruluşlarındaki kadrolu hekimlerden olmak üzere konsültan hekim davet 

edilebilir. Konsültan hizmet bedeli hastane tarafından hizmet sunan kuruma ödenir. 

Bu şekilde hastaneye davet edilen konsültan hekimlerin isimleri ve uzmanlık dalları 

hakkında mesul müdür tarafından en geç beş iş günü içinde müdürlüğe bilgi verilir. 

Üniversite Hastaneleri / Sağlık Araştırma ve Uygulama Merkezlerindeki 

durum: 

Tıbbi Deontoloji Tüzüğü, Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğive 

Hasta Hakları Yönetmeliği, kapsamı bakımından Üniversite Hastaneleri / Sağlık 

Araştırma ve Uygulama Merkezleri için de bağlayıcı hükümler taşımaktadır. Bununla 

birlikte bu hastanelerin kuruluş ve çalışma esasları çoğu zaman daha özel 

181

düzenlemeleri gerekli kılmaktadır ve bu ihtiyaç yayınlanan hizmet yönergeleri veya 

daha alt birimlerin (Anabilim Dalı, Bilim Dalı) yaptığı iç düzenlemeler ile karşılanmaya 

çalışılmaktadır. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi için daha çok 2. seçeneğin geçerli 

olduğunu söyleyebiliriz. 

Türk Tabipleri Birliği Hekimlik Meslek Etiği Kuralları (Yayın Tarihi: 

01.02.1999) 

Danışım (Konsültasyon) ve Ekip Çalışması 

Madde 19-Danışım ve ekip çalışması sürecinin düzenli işleyebilmesi ve bir 

hekim hakkı olarak yaşama geçirilebilmesi için; 

a. Hasta izlemi sırasında, değişik uzmanlık alanlarının görüş ve uygulamalarına 

gereksinim doğduğunda, tedaviyi yürüten hekim durumu hasta ve/veya yakınlarına 

bildirmelidir. Konsültasyonu hastanın tedaviyi yürüten hekimi yazılı olarak ister. Yazılı 

istemde hastanın özellikleri, konsültasyon isteğinin nedenleri açık ve anlaşılır biçimde 

belirtilir. 

b. Konsültasyon sürecinde konsültan hekim de, hastanın sürekli hekimi gibi hastadan 

sorumludur. 

c. Konsültan hekim, alanında bilimsel ve teknik bilgiye sahip olmalıdır. 

d. Konsültasyon sonucunda, konsültasyonun gerekçesi ve sonuçları, açık ve anlaşılır 

biçimde bir tutanak ile belgelenir. 

e. Konsültasyonun sonuçlarından hastalar da yeterli ölçüde bilgilendirilir. 

f. Konsültasyonun sonucunda hastanın tedaviyi yürüten hekimi ile konsültan hekimin 

görüş ve kanaatleri arasında fark olur ve hasta konsültan hekimin önerilerini kabul 

ederse, hastanın tedaviyi yürüten hekimi tedaviyi bırakabilir. 

g. Konsültasyon istenen hekim davete uymak zorundadır. 

Değişik Koşullarda Konsültasyon Hizmetlerinin Yürütülmesi 

Burada her kurumun kendi imkan ve ihtiyaçlarına göre bazı düzenlemeler 

yapması en doğru olan yaklaşımdır. Tek bir modelin bütün koşullarda ihtiyaçları 

karşılaması beklenmemelidir. Bununla birlikte bir üniversite hastanesinde standart 

konsültasyon hizmetlerinin yerini tutacak veya bu sistemi destekleyecek başka 

mekanizmaların varlığı da bir gerçektir. Bu mekanizmalar arasında multidispliner 

hasta takip / tedavi poliklinikleri, hasta konseyleri, özel bazı hastalıklar veya hastalık 

grupları için oluşturulan sürekli poliklinikler, öğretim üyelerinin özel ilgi alanları ile ilgili 

olarak doğrudan hasta kabülleri sayılabilir ve bu alanda büyük bir imkan çeşitliliğini 

ortaya koyar. Ancak özellikle büyük ve eski kurumların sahip olduğu bu imkanların 

her yerde bulunamayacağı unutulmamalı ve standart konsültasyon hizmetlerinin 

belirli bir düzeyde devam ettirilmesinin önemi gözardı edilmemelidir. Standart 

konsültasyonların işleyişi ile ilgili temel prensiplere dönecek olursak bir kural 

olmamakla beraber bu tür konsültasyonlar 4 farklı başlıkta toplanabilir ve her birinin 

kendine göre kuralları ve öncelikleri mevcuttur. 

1. Günlük rutin konsültasyon hizmetleri 

2. Preoperatif konsültasyonlar 

3. İleri düzeyli konsültasyonlar 

4. Acil konsültasyonlar 

Günlük rutin konsültasyon hizmetleri yatan hastalar ve poliklinik hastaları 

için belirli kural ve prensiplere tabii olarak düzenlenmesi yürütülmesi önem 

182

taşımaktadır. Günümüzde hastanın talebi üzerine aynı uzmanlık sahasından başka 

hekimlerce yapılan konsültasyonlar yasal mevzuat içerisinde yer alıyor olsa bile 

özellikle kamu hastanelerindeki uygulamalar bakımından hemen hiç karşılaşılan bir 

durum değildir ve her tür konsültasyon genelde hastayı izleyen hekimin istek ve 

kararı ile talep edilmektedir. Görev yapılan kurumun konsültasyon için belirlediği özel 

prensipler bulunmadığı durumlarda bunun aşağıdaki kurallar içerisinde yürütülmesi 

yararlı olacaktır. 

Konsültasyon hastanın yatış nedeni ile doğrudan veya dolaylı olarak ilgili 

olabilecek konuları kapsamalıdır. Bazı durumlarda hastaların yattığı bölümlerde 

başka hastalıklarının tanı ve tedavisi için yapabileceği talepler konsültasyon olarak 

görülmemelidir. Örnek olarak kolesistektomi için yatırılmış bir hastada var olan 

hipertansiyon için operasyon ve operasyon sonrası sorunlar bakımından bir 

konsültasyon istenilmesi gerekli görülebilir. Ancak aynı hastanın hastaneye 

yatmışken bir de görme bozuklukları için muayene olma isteği ise konsültasyon 

kapsamında değerlendirilmemelidir. 

Konsültasyon genel muayene talebi değildir. Hasta hakkında gerekli bilgiler 

verilmeli ve neyin sorulmak istendiği açık olarak belirtilmelidir. 

Konsültan hekimin isteyebileceği bazı incelemeler için zaman tanınmalıdır, bu 

tetkikleri yaptırmak hastayı izleyen ve konsültasyon talep eden hekimin 

sorumluluğundadır. 

Hastada mevcut bir tıbbi problemin niteliği hakkında ayrıntılı bilgi sahibi 

olunmadığı veya hangi bulgu veya semptomun daha öncelikli olduğunun 

değerlendirilemediğidurumlarda spesifik konsültasyonların değil, anabilim dalları 

düzeyindeki daha kapsayıcı genel konsültasyonların istenilmesi doğru olacaktır. 

Örnek olarak dispne ve karaciğer enzim yüksekliği ile gelmiş bulunan bir hastada 

istenilecek konsültasyon sırası önce İç hastalıkları/Göğüs hastalıkları/Kardiyoloji, 

ardından gerekirse gastroenteroloji şeklinde olmalıdır. Buradaki sıralama bir yandan 

hastalık önem ve ağırlığına, diğer yandan ise hangi hastalığın hangi problemin 

nedeni olabileceğine göre belirlenmelidir. Yukarıdaki örneğe dönecek olursak bir 

karaciğer hastalığının solunum zorluğuna neden olması beklenilen bir durum 

değilken, konjestif kalp yetersizliğinin karaciğer fonksiyon bozukluğu oluşturmasının 

çok daha muhtemel olduğu gerçeğine dayanır. 

Bazı konsültasyonlarda uzun ve zaman alıcı incelemelere ihtiyaç duyulabilir. Böyle 

durumlarda hastanın konsültan hekimin kliniğine transferi için ısrarcı olunmamalıdır, 

bir hasta taburcu olana kadar kendisini yatıran hekimin sorumluluğu altındadır. 

Preoperatif konsültasyonlar önemli, ancak günlük uygulamalarda oldukça 

sorunlu bir konu durumundadır. Bu tür konsültasyonlar yatan veya ayaktan ameliyata 

hazırlanan hastalar için istenilebilir. Çeşitli zorunluluklar nedeniyle hastaların 

planlanan operasyonlardan çok kısa bir süre önce yatırılması veya polikliniklere 

gönderilmesi durumunda istenilen incelmeler için yeterli zaman kalmakta ve bazen 

operasyonların ertelenmesine neden olan sorunlar yaşanabilmektedir. Bu hastalarda 

konsültasyon istenilen bölümlerin ihtiyaç duyacağı incelemeler için mutlaka zaman 

tanınmalıdır. 

Preoperatif dönemde istenilen konsültasyonlarda talebin hangi birimden 

geldiği ayrıca önem taşımaktadır. Ameliyatı planlanan bir hastada mevcut tıbbi durum 

veya cerrahi tedavi ihtiyacı için değerlendirilme istenmiş olması muhtemel olabileceği 

gibi bu konuda bir talep olmaksızın doğrudan ameliyat süreci ve post op döneme 

183

ilişkin bir risk değerlendirmesi ve yönetimini de istemiş olabilir. Birinci türden bir istek 

çoğu defa operasyonu yapacak olan birimlerden gelirken ikinci tür değerlendirmeler 

ise daha çok anesteziyoloji ve reanimasyon uzmanlarınca istenilmektedir. 

Konsültasyonda her iki tarafın beklentisinin ve öğrenmek istediklerinin farklı 

olacağıdikkate alınarak değerlendirme yapılmalıdır. 

Bu tür konsültasyonlardaki sorunlardan birisi de dış merkezlerde ameliyat 

olacak olan hastaların talepleridir. Bu talebin yazılı isteğe dayanmadan doğrudan 

hastalar tarafından iletilen “doktorunuzdan ameliyat olmasında sakınca yoktur diye 

yazı getirin” şeklindeki bir ifade ile istenildiği örneklere dahi rastlanılmaktadır. Bu 

taleplerde mutlaka konsültasyon isteğinin yazılı olarak alınması konusuna özen 

gösterilmeli, cevabı da yazılı olarak sunulmalıdır. Hastalar aracılığı ile iletilebilecek 

bilgilerin çok büyük yanlış anlaşılmalara ve bu zeminde doğacak medikolegal 

problemlere zemin hazırlayacağı unutulmamalıdır. 

Preoperatif konsültasyonlarda yapılması planlanan cerrahi girişim açık ve net 

olarak anlaşılmalı ve medikal boyutu ile irdelenmelidir. Kendi sahanız ile sınırlı olmak 

üzere kesin kontrendikasyon oluşturan bir durum veya özel bir risk saptamış iseniz, 

bunu açık olarak belirtmiş olmanız doğrudur. Buna karşılık size özel olarak 

sorulmamış ise planlanan tedavi ile alternatif tedavi seçenekleri arasında bir 

değerlendirme yapmanız doğru olmayabilir, bu konu bir preoperatif konsültasyonun 

kapsamı dışında kalmaktadır. 

Bu konsültasyonlarda başka uzmanlıkların yetki ve karar sahası içinde kalan 

ifadelerden kaçınılmalıdır. Sizden bu şekilde istenmiş olsa bile bir preop 

değerlendirmede “......anestezi alması sakıncalıdır veya sakınca yoktur... “ şeklinde 

bir ifade kullanılması doğru değildir. Bu ancak anesteziyoloji ve reanimasyon 

uzmanının vereceği bir karardır ve sizden istenilen bu kararı vermeniz değil, ilgili 

uzmanın bu kararı vermekte ihtiyaç duyacağı tıbbi değerlendirmeleri yapmaktır. Bu 

kapsamda hastalığın tanımı, ağırlığı, karşılaşılması olası komplikasyonlar ve bunun 

altta yatan hastalıkta oluşturabileceği sorunlar, uygulanmakta olan tedavide bir 

değişiklik yapılması gerekip gerekmediği belirtilmelidir. 

İleri düzeyli konsültasyonlar bu tür konsültasyonlar büyük ölçüde belirli 

konularda spesifik hasta poliklinikleri, multidisipliner poliklinik çalışmaları veya bazı 

hastalık gruplarını özel olarak izleyen kişiler ile yürütülen konsültasyonlardır. Günlük 

klinik pratikte uzmanlık eğitimi görenlerin bu kapsamdaki görev ve sorumlulukları 

oldukça sınırlıdır ancak eğitimleri açısından bu faaliyetlerin bütünüyle dışında 

kalmaları doğru değildir. Bu tür hastalar ile ileride yakınlarda size yardımcı olabilecek 

eğiticileriniz olmaksızın karşılaşacağınızı unutmayınız. 

Acil konsültasyonlar günlük konsültasyonların bir alt türü olarak da 

düşünülebilir. Buradaki temel farklılık mesai saatleri dışında ve nöbet koşullarında da 

istenilebilmesi ve çoğu zaman daha kısa zamanda ve daha sınırlı bir inceleme ile 

karar verme mecburiyetinin varlığıdır. Acil konsültasyonlar normal yataklı 

servislerdeki hastalar için de istenmiş olabilir, ancak büyük çoğunluğunu acil 

servislerde yatan hastalar için istenilen konsültasyonlar oluşturur. 

Bu bölümlerde istenilen konsültasyonlarda zaman zaman sözel iletişimle 

gerçekleştirilmek zorunda kalınabilir. Bu gibi durumlarda yapılan görüşmeler ve 

alınan önerilerin mutlaka hasta dosyalarına işlenilmesi, önem taşımaktadır. 

184

Bütün konsültasyonlar için de kullanılabilirse de daha çok acil servislerdeki 

konsültasyon hizmetlerinin değerlendirilmesi için kullanılmış olan konsültasyonların 

5C’si (5 Cs of Consultation) yaklaşımı çoğu durumda geçerli olan temel ilkeleri 

barındırmaktadır. 

Contact 

Konsültasyon talebini başlatma 

Communicate 

Klinik probleme ve sorulara odaklanmış özlü bilgi aktarımı 

Core Question 

Cevaplanması gereken özel bir soru veya yapılması 

istenilen işlem için bilgi ve görüş sorulması 

Collaboration 

Konsültasyon isteyen doktor ile konsültan doktor veya 

doktorlar arasında hastalık sürecinin yönetimi veya spesifik 

bir sorunun çözümü için görüşmeler 

Closing the Loop Değerlendirmenin tamamlanıp konsültasyon sürecinin 

sonlandırılması 

Konsültasyon istemek de, konsültasyon yapmak da günlük hekimlik pratiğinde 

alıştığımızın dışında bir bakış açısı ve farklı bir hasta yaklaşımı gerektirir. Mezuniyet 

sonrası tıp eğitimi programlarında henüz yeterince yer almayan bu konu, doktorların 

hızla uzamanlaşması ve ileri uzmanlık alanlarına yönelmesi ile ileride daha da 

problemli bir hale gelmeye adaydır. 

Her şeyden önce, konsültasyonun uzmanlık eğitiminin önemli araçlarından 

birisi olduğunu ve hizmeti eğitime dönüştürmek için faydalanabileceğiniz eşsiz bir 

fırsat olarak kullanabileceğinizi unutmamalısınız. Eğitiminiz süresince bu konuda 

göstereceğiniz çabalar konsültasyonlardaki yetkinliğinizi artıracak ve bu durum 

ilerideki meslek yaşamınızda sizlere saygınlık ve güven kazandıran bir özelliğiniz 

olacaktır. 

Kaynaklar 

1. Kessler CS, Tadisina KK, Saks M, etal. The 5Cs of Consultation: Training Medical Students to 

Communicate Effectively in the Emergency Department. J EmergMed. 2015;49(5):713-21 

2. Goldman L, Lee T, Rudd P. Ten commandments for effective consultations. Arch Intern Med. 

1983;143(9):1753-5. 

3. Salerno SM, Hurst FP, Halvorson S et al: Principles of Effective Consultation: An Update for the 

21st-Century Consultant. Arch Intern Med. 2007;167(3):271-5. 

185

Acil Durum ve Afet Yönetimi 

Prof Dr İbrahim İKİZCELİ 

Uzm Dr Yonca Senem AKDENİZ 

İÜ. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Acil Tıp Anabilim Dalı 

Ülkemiz gerek coğrafi özellikleri bakımından gerek stratejik konumu açısından 

afet oluşma potansiyeli yüksek bir ülkedir.Özellikle geçtiğimiz günlerde yaşadığımız 

kanlı darbe girişimi ve öncesinde yoğunlaşan terör olayları ciddi can kaybı ve maddi 

zarara mal olmuştur. Bunların dışında deprem ve sel gibi doğa olayları geçtiğimiz 

yıllarda ülkemize çok ciddi zarar vermiştir. Bu yüzden afetlere hazırlık ve 

planlamaüzerinde hassasiyetle durulması gereken bir konudur. Özellikle Acil Tıp 

hekimlerine hastane içi ve dışında afetlere müdahale, önleme, hazırlık, planlama ve 

organizasyon aşamalarında büyük sorumluluk düşer. 

Acil Durum ve Afet Tanımı 

Doğal veya insan faaliyetleri sonucu oluşan olağanüstü bir olayın acil durum 

olabilmesi için insanların yaşam alanlarını, vücut bütünlüklerini tehdit etmesi veya 

faaliyetlerini kesintiye uğratıyor olması gerekir. Sağlık Bakanlığı hastane afet planı 

hazırlama kılavuzuna göre acil durum büyük, fakat genellikle yerel imkânlarla baş 

edilebilen çapta, ivedilik gerektiren tüm durum ve hallerdir. 5902 sayılı kanunda, 

“Toplumun tamamının veya belli kesimlerinin normal hayat ve faaliyetlerini durduran 

veya kesintiye uğratan ve acil müdahaleyi gerektiren olaylar ve bu olayların 

oluşturduğu kriz hali”olarak tanımlanmıştır. Özetle acil durum, toplumun tamamının 

veya belli kesimlerinin normal hayat ve faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan 

ve acil müdahaleyi gerektiren olayları ve bu olayların oluşturduğu kriz halini ifade eder. 

Acil durum beklenmeyen olay ve olaylar silsilesidir. Salgın hastalıklar, kitlesel 

yemek zehirlenmeleri, bomba ihbarı, endüstriyel kazalar, doğal olaylar ve afetler acil 

durum kapsamındadır. Acil durumlarda zaman en önemli unsurlardan biridir. Hızlı bir 

organizasyon yapılarak müdahaleye geçilmelidir ve her aşamada zamanla yarış 

halinde olmak gereklidir. Bunun için önceden hazırlanmış planlar çok önemlidir. Acil 

durum yönetimi, afetlerin önlenmesine veya ortaya çıkması durumunda etkilerinin 

azaltılması amacı ile önceden hazırlıklı olunmasına ve afet anında zararların 

azaltılmasına yönelik düzenleme ve önlemleri içerir. Eğer acil durumun niteliği bu 

amaç için örgütlenmiş olan mevcut organizasyon tarafından yönetilecek ve kontrol 

altına alacak mahiyeti aşarsa, kriz veya afet yönetimi aşamasına geçilecektir. 

Afet denildiği zaman aklımıza çoğu zaman deprem, sel, su baskınları, yangın 

gibi durumlar gelse de bunların dışında beklenmedik ve kaynakların kapasitesini aşan 

her türlü durum afet kapsamına girmektedir. Daha basit olarak bir sistemin müdahale 

ve yanıt kapasitesini aşan her türlü olay olarak tanımlanabilir. Bu müdahale ve yanıt 

kapasitesi farklı bölgelere göre, hatta aynı bölge içinde günün farklı saatleri ya da 

haftanın farklı günlerine göre de değişiklik gösterebilir. Büyük bir il merkezinde 3-4 

aracın karıştığı 4-5 ciddi durumda yaralının ve 7-8 hafif yaralının olduğu bir trafik 

kazası afet olarak kabul edilmez, ancak aynı kaza küçük bir ilçe merkezinde 

olduğunda afet olarak kabul edilebilir veya diyaliz ünitesi sadece gündüz çalışan bir 

186

hastane için gecenin geç saatlerinde acil servise başvuran ve acil diyaliz ihtiyacı olan 

bir hastanın başvurması da bu kapsama girer. Burada önemli olan mevcut kaynakların 

yeterliliğidir. Bu gibi olayların dışında üst düzey bir yöneticinin veya ünlü birinin acil 

servise gelmesi de kaynakların çoğunun buraya aktarılmasından dolayı afet olarak 

değerlendirilebilir. Düzgün bir tanım yapmamız gerekirse afet, toplumun tamamı veya 

belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal hayatı ve 

insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan, etkilenen toplumun baş etme 

kapasitesinin yeterli olmadığı doğa, teknoloji veya insan kaynaklı olaydır. Afet bir 

olayın kendisinden çok, doğurduğu sonuçtur. 

Afet Sınıflandırmaları 

Afetler dış ve iç olarak ikiye ayrılmışlardır. İç afetler hastane sınırları içinde 

gerçekleşirler, örnek olarak güç kesintisi, yangın, laboratuvar kazası, patlama, silahlı 

saldırı, sistem arızası, potansiyel bir saldırgan veya suçlunun hastaneye getirilmesi vb. 

sayılabilir. Dış afetler hastane dışında meydana gelir. Bunlara örnek olarak trafik 

kazaları, bombalama gibi terör olayları, endüstriyel kazalar, toplu zehirlenmeler vb. 

sayılabilir. Deprem, savaş gibi bazı afetler ise her iki tipi kapsayabilir. Afetler ayrıca 

doğal ve insan kaynaklı olarak da ikiye ayrılmışlardır. Bazı kaynaklarda etkilenen insan 

sayısına göre ayırım yapılmıştır. Bunların dışında da oluş şekilleri, büyüklükleri, tipleri, 

uyarı düzeyleri gibi birçok özelliğe göre sınıflandırmalar yapılmıştır. Ama daha önce de 

belirttiğimiz gibi önemli olan olağandışı duruma verilen cevabın yeterliliğidir. 

Verilen cevaba göreafetler üç seviyeye ayrılmıştır. Yerel olanaklar sorunu 

çözmede yeterli gelmişse I. Seviye, bölgesel yardım gerekmiş ise II. Seviye, devlet ve 

dış ülkelerin yardımı gerekmiş ise III. Seviye olarak tanımlanmıştır. 

Diğer bir model ise, "potansiyel hasara neden olan olay" (potential injury 

creating event - PICE) olarak tanımlanmıştır (Tablo 1). A kolonunda (birinci önek), ek 

yaralanmalar için risk varlığı olup olmadığı, B kolonunda (ikinci önek), yerel 

kaynakların durumu, yetersiz ise artırılması gerektiği (sistemi bozucu bir olay) ya da 

yeni baştan oluşturulması gerektiği (paralitik bir olay) belirtilir. C kolonu (üçüncü önek), 

olayın coğrafi yayılımını gösterir. Dış yardım gereksinimini Evrelendirme gösterir. Evre 

0, çok az ya da hiç gerekli olmadığı; Evre I, az oranda bir dış yardımın gerekli 

olabileceği ve yardımın alarmda beklemesini; Evre II, orta oranda dış yardım ihtiyacı 

olabileceği ve yardımın yedekte bekletilmesi gerektiği ve Evre III, yerel kaynakların 

tamamen yetersiz olduğu ve dışardan kaynak ve personel yardımının çağrılması 

gerektiğini gösterir. Örn. birkaç ölü ve bir düzine yaralının olduğu çoklu bir araç kazası 

büyük bir şehir için Evre 0 iken, küçük bir yerleşim yeri için Evre III olacaktır. Olayın 

dinamik ya da statik olmasını belirleyen asıl etmen, mevcut olan durumun çok yeni 

olması ve yaralı sayısının ve hastanelere etkisinin henüz belirlenememiş olmasıdır. 

187

Tablo 1. Potansiyel hasara neden olan olay (PICE) 

Önek PICE evresi Planlanan 

dış yardım 

ihtiyacı 

A B C 

Statik 

Kontrol 

altında 

Dış yardım 

durumu 

Yerel 0 Yok Aktif değil 

Dinamik 

Sistemi 

bozan 

Bölgesel I Az Alarmda 

Paralitik Ulusal II Orta Yedekte 

Uluslararası III Çok Gönderilmiş 

Afet Yönetimi 

Afet yönetimi, afetlerin önlenmesi, risk ve zararlarının azaltılması, afet sonucunu 

doğuran olaylara zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale edilmesi ve afetten 

etkilenen topluluklar için daha güvenli ve gelişmiş yeni bir yaşam çevresi 

oluşturulabilmesi için toplumca yapılması gereken topyekûn bir mücadele sürecidir. 

Bütünleşik afet yönetimi, mevcut ve muhtemel tüm afet tehlike ve risklerini, afet 

yönetiminin tüm temel evrelerini (önleme/zarar azaltma, hazırlık, müdahale, 

rehabilitasyon/iyileştirme) kapsayan, tüm sektörlerden (kamu, özel, sivil, akademik) 

kurum ve kuruluşların, toplumunafet yönetimi süreçlerine katılımını ve tüm kaynakların 

seferber edilmesini ifade eden bir yaklaşımdır. 

Başka bir ifade ile “Afet Yönetimi” kavramı her türlü tehlikeye karşı hazırlıklı 

olma, zarar azaltma, müdahale etme ve iyileştirme amacıyla mevcut kaynakları 

organize eden analiz, planlama, karar alma ve değerlendirme süreçlerinin tümünü 

kapsar. Bu nedenle, afet yönetimi çalışmaları bir bütündür ve birçok disiplinin bir arada 

uyumlu çalışmasını gerektirir. 

Modern Afet Yönetimi Sistemi’nde, Risk ve Zarar Azaltma, hazırlık, tahmin ve 

erken uyarı, afetler konusunda bilgi ve bilinç sahibi olmak gibi afet öncesi önleme ve 

korumaya yönelik olan çalışmalara “risk yönetimi” denilirken; etki analizi, müdahale, 

iyileştirme, yeniden yapılanma gibi afet sonrası hayatı ve işleyişi düzeltmeye yönelik 

olarak yapılan çalışmalara ise “kriz yönetimi” adı verilir (Şekil 1). Öncelikle şehir, bölge 

ve ülke genelinde bir bütün olarak olası zarar azaltma ve hazırlık gibi risk yönetimine 

yönelik çalışmalar yapılmazsa afet sonrası kriz yönetimi hızlı, ucuz ve etkin yani 

başarılı olamaz. 

Günümüzde afet yönetimi, risk ve zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve 

iyileştirme gibi 4 ana evreden oluşur. Ancak bu evreler, tahmin ve erken uyarı, afetlerin 

anlaşılması, etki ve ihtiyaç analizi ile birlikte yeniden yapılanma gibi alt evreleri de 

kapsar (Şekil 1). Risk yönetimi afet öncesi, kriz yönetimi de afet sonrası faaliyetlerin 

çalışma sistemini belirler. 

188

Şekil 1.Afet yönetimi döngüsü 

Hem afet, hem de kriz yönetimi zarar azaltmayla başlar. 

Afet yönetiminin her aşamasında da planlama, risk azaltma, vb. çalışmalar 

vardır ve bu aşamalar her zaman birbirini takip etmek zorunda olmadığı gibi, genellikle 

birbirinin içine girerler. Özellikle de risk yönetimi, afet yönetim sisteminin her evresinde 

ortaya çıkabilecek yeni riskleri de dikkate alabilmelidir. Yeniden inşa faaliyetleri ise 

mutlaka gelecekteki tehlike ve riskleri önlemeyi veya etkilerini en aza indirmeyi 

amaçlamalıdır. 

Afet yönetiminin tüm evreleri, bir bütünlük içerisinde ele alınıp, afet öncesi, 

sırası ve sonrasında etkin bir şekilde uygulanmalıdır. Bu evrelerin, doğrusal olarak 

ilişkili değil, döngüsel bir ilişki yapısı gösterdiği unutulmamalıdır. Afet olmadan hazırlıklı 

olma ve zarar azaltma çalışmaları etkin bir şekilde uygulanmalıdır. Afet sırasında 

yapılan müdahale ve afet sonrasındaki iyileştirme çalışmalarının ardından, elde edilen 

tecrübelere dayanarak, tekrar başa dönülerek hazırlıklı olma ve zarar (risk) azaltma 

evrelerine geçilmelidir. Şekil 1’de verilen dört evreli afet yönetimi döngüsü, her 

aşamada yapılan faaliyetlerin, bir sonraki aşamada yapılması gereken faaliyetlerin 

başarısını etkileyeceğini de anlatır. Bu nedenle de afet yönetimi sistemi, kapsamlı, 

entegre veya bütünleşik afet yönetimi olarak adlandırılır. 

Sonuç olarak afet yönetim sistemini, afet öncesi (afet risk yönetimi), afet sonrası 

(afet kriz yönetimi) şeklinde ikiye ayırmak mümkündür. Risk yönetimini de risk azaltma 

189

ve hazırlık; kriz yönetimi de müdahale ve iyileştirme aşamaları ile tanımlayabiliriz. Bu 

durumda afet yönetiminin dört ana evresi şu şekilde tanımlanabilir: 

 

 

 

 

Risk azaltma: Tehlikelerin oluşturacağı riskleri ve afetlerin ortaya çıkacak 

zararları azaltma ve/veya yok etmek için atılan stratejik adımlar, projeler 

Hazırlık: Planlama, standart talimatnamelerin (prosedürler) oluşturulması, 

eğitim, tatbikat, koordinasyon çalışmaları 

Müdahale: Can ve mal kurtarma çalışmaları 

İyileştirme: Afet öncesinden daha iyi bir duruma dönmek için atılan adımlar. 

Süreklilik göstermesi gereken bu faaliyetler, afetler halkası veya zinciri denilen 

aşağıdaki şekilde daha kolay incelenebilir (Şekil 2) 

Şekil 2. Afet Yönetiminin dört ana evresi 

Hastane Öncesi Acil Tıbbi Sistemlerin Protokolleri 

Her hastane bulunduğu bölgenin afet planları içinde yer almalı ve geliştirilen bu 

planları mutlaka bilmelidir. Hastane öncesi hizmet veren merkezler de hastanelerin 

hizmet kapasitesini bilmelidir. Örneğin, hastane öncesi hizmet veren merkez, hangi 

hastanenin ne sayıda ve ciddiyette hasta ve yaralılara bakabileceğini önceden 

bilmelidir. Hastaneler ve bölgeler arası anlaşmalar da, ortaya çıkabilecek daha büyük 

afetler öncesinde destek amacı ile kesinlikle yapılmalıdır. 

Hastane Öncesi Afet Alanının Organizasyonu 

Afet alanı birkaç farklı alana bölünerek organize edilir. Komuta noktası hareket 

alanının merkezidir ve komuta eden kişi bu alanda bulunur. Ambulans, personel ve 

malzemelerin olay yerinin dışındaki bir destek alanında yerleştirilmelidir. Eğer 

helikopter gibi bir hava taşıma yöntemi kullanılacaksa, hızla güvenli bir alan (H işareti 

190

ile) belirlenmelidir. Yaralıların toplanacağı alanlar ve ölülerin toplanacağı morglar tespit 

edilmelidir. 

Afet Yanıtının Evreleri 

Aktivasyon, uygulama, hafifleme ve düzelmedir. Aktivasyon fazı, olayın ilk fark 

edildiği ya da bildirildiği zamanı gösterir. Uygun kişi ve birimler olaydan haberdar edilir 

ve ilk yanıt oluşturulur. Uygulama döneminde, olay yerinin değerlendirilmesi ve 

komutanın organizasyonu yapılır. Ek olarak arama ve kurtarma işine başlanılır. Bu 

dönemin ikinci evresi triaj, stabilizasyon ve hastaların taşınmasıdır. Hafifleme 

döneminde, olay yerindeki tehlikenin ve yaralıların son müdahalelerinde bulunulur. 

Düzelme fazı olay yerinden ayrılma ile başlar. Daha sonra normal işlevlere dönülür, ve 

son olarak, verilen hizmet yorumlanır ve kurtarıcıların psikolojik desteği sağlanır. 

Hastane Afet Planı 

Bir hastanenin acil durum ve afet karşısında yapması gerekenleri planlama ve 

uygulama sorumluluğu hastane afet yönetim birimine aittir. Bu birim hastane 

yöneticileri ve çalışanlarından oluşmalıdır. Birimin görevi afet öncesinde, afet sırasında 

ve afet sonrasında hastanenin ve alt birimlerinin sürece hazırlanmasını düzenlemek ve 

izlemektir. Ayrıca kurum içindeki tüm birimler ve dış kurumlar arası haberleşmeyi 

sağlar, düzenler ve kontrol eder. Hastane Afet Planı Aktivasyonu yönetim birimi 

başkanı tarafından yapılır ve sonlandırılır. 

Hastane afet yönetim birimi alt birimleri şunlardır; 

Hastane afet yönetim kurulu 

Kurumlar Arası Afet Koordinasyon Kurulu Başkanı 

Hizmet Birimi Başkanı 

Destek Birimi Başkanı 

Hastane Müdürü 

Hemşirelik Hizmetleri Müdürü 

Enfeksiyon Kontrol Komitesi Başkanı 

Çevre Yönetim Birimi Başkan 

Kurumlararası Afet Koordinasyon Kurulu 

Destek Birimi 

İnsan Kaynakları 

Eğitim ve Tatbikat Birimi 

Taşınır Mal 

Finans-Satın Alma 

‣ Genel İdari Hizmetler 

‣ Alt Yapı Teknik Hizmetler 

‣ Haberleşme Hizmetleri 

‣ Ulaşım Hizmetleri 

‣ Yemekhane Hizmetleri 

‣ Güvenlik Hizmetleri 

‣ Biyomedikal Hizmetler 

‣ Halkla İlişkiler 

Sanitasyon 

191

Bilgi İşlem ve Dokümantasyon hizmetleri 

Hizmet Birimi 

Acil Tedavi Hizmetleri 

Yataklı Tedavi Hizmetleri 

Poliklinik Hizmetler 

Laboratuvar Hizmetleri 

Kan Merkezi Hizmetleri 

Diyaliz Hizmetleri 

Teşhis ve Görüntüleme Hizmetleri 

Psikososyal Destek Hizmetleri 

Afet öncesinde afet yönetim birimi alt birimlerin görev tanımlaması yapılır ve 

çalışacak kişiler belirlenir. Görevleri doğrultusunda eğitim almaları sağlanır ve saha 

tatbikatları yapılarak eğitim pekiştirilir. Afet eylem planı doğrultusunda iş akışı 

oluşturulur ve duyurulur. Gerekli malzeme, donanım ve cihazlar belirlenir ve temin 

edilir. Acil durumlarda alt birimlerin güvenli ve etkin çalışabilmesi için alternatif görev 

yerleri belirlenir. Toplanma yerleri belirlenir, haberleşme sistemi oluşturulur ve görevli 

kişilerin iletişim bilgilerinin güncel tutulması sağlanır. Aktif kullanılmayan cihazların 

bakımı ve kalibrasyonu rutin olarak yaptırılır. Gerekli doküman ve formlar hazırlanır ve 

tüm bunların denetlenmesi sağlanır. 

Birim olası tehlikeleri değerlendirmek, afet planlarını güncellemek, eğitimleri 

planlamak, tatbikat yapmak, ülkede yaşanan olaylara göre afet planını düzenlemek 

için rutin olarak toplanmalıdır. 

Afet sırasında ilk 2 saatte (I. Aşama) birim başkan yönetiminde toplanır, 

görevlendirmeler alınır, görev tanımları okunur, alt birim sorumluları görevlendirilir. Afet 

eylem planı uygulamaya konur. Durum bildirir raporlar ve kayıtlar toplanır. Destek 

hizmetlerinden araç-gereç, ilaç, su, gıda vs. hakkında son durum bilgileri alınır ve 

başkana rapor edilir. Sonrasında ikinci aşamada (2-12 saat) birimler arası 

bilgilendirmeye devam edilirken hastanenin güvenlik durumu, tıbbi kapasitesi ve iş 

gücü akış planı gözden geçirilir. Sorumlular tarafından belirlenen ihtiyaçlar karşılanır. İl 

Afet Koordinasyon kurulundan güncel bilgiler alınır ve son duruma göre afet eylem 

planı gözden geçirilir. Tüm bunlar başkana rapor edilir. Son aşama olan üçüncü 

aşamada (12 saat sonrası) birimler arası bilgilendirmeler, emniyet ve güvenlik analizi 

devam eder. Gelen raporlar değerlendirilir, bunların doğrultusunda yeni raporlar 

hazırlanır. Gelinen aşamalar değerlendirilir ve kritik sorunlar için çözüm arayışına 

gidilir. Sağlık kurumunun hasar görmesi veya kapasitesinin yetersiz hale gelmesi 

durumunda başkan ile birlikte gerekli girişimlerde bulunulur ve son duruma göre afet 

eylem planı yeniden düzenlenir. Kurum içi ve dışı iletişim koordine ve kontrol edilir. 

Görev devri durumunda yeni yetkiliye bilgi verilmelidir. Olağanüstü durumu 

sonlandırma aşamasında ise; normal işleyişe dönüş sağlanır. Donanım ve 

malzemelerin toplanır, kontrol edilir ve varsa eksikler tamamlanır. Müdahale sonrası 

faaliyetler planlanır. Kayıtlı belgeler toplanır. Değerlendirme toplantıları yapılarak 

gerekli revizyonlar belirlenir. Faaliyet Raporu ve Gelişim Planı yazılır. Müdahale 

sonrası toplantı ve faaliyetlere katılım sağlanır. Stres yönetimi gerçekleştirilir. Basın 

yayın organları aracılığı ile halk bilgilendirilir. Etkilenenlere psikososyal destek 

sağlanır. Bağlı bulunan üst yönetici son durum hakkında bilgilendirilir. 

192

Triaj 

Afet sırasında alandaki karışıklığı önlemek için triaj yapmamız gereklidir. Triaj 

Fransızca’da seçmek, ayıklamak, sınıflandırmak anlamına gelen “trier” fiilinden köken 

alır. Önceleri kahve tanelerinin kalite ve boyutlarına göre ayrılması için kullanılmıştır. 

Triaj, acımasız gibi görünen ancak akla dayalı kuralları olan, zor bir sistemdir; tıp 

alanında ilk kez Napolyon savaşlarında, yetersiz sayıdaki sağlık kaynakları nedeni ile 

ciddi şekilde yaralanmış askerleri ölüme bırakarak ve daha hafif yaralı olanlara 

müdahale ederek yeniden savaş alanlarına geri dönmelerini sağlamak için 

uygulanmıştır. II. Dünya Savaşından sonra triaj, tıbbi girişim sonrası savaş alanına geri 

dönme olasılığı yüksek olanları belirlemek için kullanılan “süreç” anlamına kavuşmuş; 

bu gelişme, savaşa geri dönecek askerler için tıbbi kaynakların arttırılmasına neden 

olmuştur. Öncelik daha kurtarılabilir hastalara verilmiştir. Son olarak, Kore ve Vietnam 

Savaşlarında bu kavram, yaralı asker ya da bireyler arasında “öncelikli olanların 

belirlenmesi” olarak kullanılmıştır. 

Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliğine göre triaj; çok sayıda hasta ve yaralının 

bulunduğu durumlarda, bunlardan öncelikli tedavi ve nakil edilmesi gerekenlerin tespiti 

amacıyla, olay yerinde ve bunların ulaştırıldığı her sağlık kuruluşunda yapılan hızlı 

seçme ve kodlama işlemidir. Günümüzde acil servislerde kullanılan triaj sistemlerinin 

amacı hastaları şikayetlerive başvuru şekillerine göre hızlı bir ön değerlendirme ile 

müdahale önceliklerine göre sınıflandırmaktır. Bu sistem gerçekten acil durumda olan 

hastaların acil serviste daha çabuk değerlendirilebilmesini sağlar. 

Triaj, acil servislere başvuran hastaların aciliyetinin belirlenmesi amacıyla 

kullanılabildiği gibi; çok fazla kişinin etkilendiği ve afet olarak adlandırılan durumlarda 

daha etkili bakım vermek amacıyla, etkilenenlerin sınıflandırılması için de 

kullanılmaktadır. Afet triajındaki yaklaşım acil servistekinden farklıdır. Tıbbi olanaklar 

kısıtlı olduğu için tedaviden fayda görme olasılığı yüksek olan hastalara öncelik verilir. 

Amaç daha çok sayıda insan için daha çok şey yapmaktır. Kurtulma şansı düşük 

hastalara müdahale yapılmaz. Gerçek afet durumlarında, kardiyopulmoner 

resusitasyon uygulanmamalıdır. 

Az sayıda yaralının olduğu ve tıbbi olanakların kısıtlı olmadığı durumlarda, triaj 

sırasında CRAMS skorlaması kullanılabilir. Bu skorlamada: dolaşım; solunum; batın; 

motor; ve konuşma değerlendirilir. Altı ve daha düşükskorlu yaralılar ciddi olarak kabul 

edilir. 

Fazla sayıda yaralının olduğu durumlarda daha basit ve hızlı bir triaj tekniği olan 

START (Simple Triaj and Rapid Treatment) yöntemi daha uygundur. Bu teknikte 

hastanın solunum, dolaşım ve bilinç durumunun hızlı bir şekilde değerlendirilir. "Basit 

Triaj ve Hızlı Tedavi" yönteminde önce yürüyebilen tüm yaralılar çağırılır ve olay 

yerinden uzaklaşmaları sağlanır. Bu hastalar “yeşil” olarak kabul edilir diğer hastalara 

bakıldıktan sonra tekrar değerlendirilmek üzere ayrı bir alanda bekletilirler. Sonrasında 

kalan hastaların solunum, dolaşım ve bilinç durumu hızla değerlendirilerek Kırmızı 

(acil), Sarı (bekleyebilir), Siyah (ölü) olarak üç gruba ayrılırlar. Bu tip durumlarda 

girişim olarak sadece ciddi dış kanamalara direkt bası ve hava yolunun açılması 

yapılabilir ve genelde yaralıların hastanelere transferi yapılır. Genellikle hastaneye 

renk-kodlu triaj etiketleri ile ulaştırılan hastaların hastane personeli tarafından yeniden 

değerlendirilip, yeniden triajları yapılır. Alandaki triyajı yapılan hastalar sık aralarla 

tekrar değerlendirilmelidir. 

193

Çok fazla ölü ve yaralının olduğu ve tıbbi imkanların çok kısıtlı veya hiç olmadığı 

büyük afetlerde SAVE (Secondar Assessment of Victim Endpoint) triaj sistemi 

uygulanmalıdır. Bu sistem, son derece yetersiz kaynakların bulunduğu ortamda hangi 

hastanın verilecek olan tedaviden daha çok yarar görebileceğinibelirlemek için 

tasarlanmıştır. START metodu ilebirleştirildiği zaman, kesin tedavinin gecikeceğiçok 

sayıda hastanın olduğu her türdeki olaydayararlı bir yöntemdir. Bu metot, özellikle afet 

alanında hızlatedavinin başlandığı ancak birkaç gün içindeuygun tedavi merkezlerine 

gönderilemeyecekolan hastaları değerlendiren sağlık ekiplerininkullanması için 

planlanmış bir yöntemdir. Bu yöntemde hastalar üç ayrı kategoriyeayrılmaktadır:1- Ne 

yaparsan yap ölecek olanlar2- Tedavi edilse de edilmese de iyileşecekolanlar3- 

Yetersiz saha tedavisinden bile faydagörecek olanlarBu yöntem ile yalnızca tedaviden 

faydagöreceğine inanılan yaralılara temel bakım ve destek tedavisi verilmelidir. SAVE 

metodunu kullanarak, hastalar bu üç kategoriye ayrılırlar ve kaynaklar uygun bir 

şekilde kullanılır. Hastayı hangi gruba koyacağımızın kararı, bugüne kadar mevcut 

olan hayatta kalma ve morbiditeistatistiklerinden çıkartılmaktadır. Örneğin, üç 

kazazedenin göğüs tüpü ihtiyacı olduğu, ancak yalnızca iki tüpün kaldığı bir durum 

düşünelim. İkisinin tek taraflı, üçüncü kazazedenin ise bilateral pnömotoraksı var. 

Böyle bir durumda SAVE triaj yöntemine göre, agresif girişimler bilateral göğüs 

yaralanması olan yaralıya yapılmamalı, diğer iki hasta kurtarılmalıdır. Triaj sırasında, 

acil transporttan daha fazla yarar görecek olan hastalar "öncelikli" olarak işaretlenirler 

ve ilk önce bu hastalar sevkedilirler. Bu hastalar, tıbbi sorunları olup hastanede 

kolayca tedavi edilebilecek ancak sahada ölüm riski olan yaralılardır. Buna en iyi 

örnek, intrabdominal kanaması nedeni ile ameliyat olması gereken bir hasta olabilir. 

Bunların dışında yaralının çok küçük veya çok yaşlı olması, altta yatan hastalık 

varlığı, çoklu yaralanma olup olmaması prognozu kötü etkileyeceğinden dolayı triaj 

sırasında dikkat edilmelidir. 

Travma dışı meydana gelen astım krizi, kalp yetmezliği gibi acil hastalıklar çoğu 

zaman ciddi derecede olmamaları durumunda alanda bile tedavi edilebilirler. Üst 

solunum yolu enfeksiyonu, alt üriner sistem enfeksiyonu ve gut gibi diğer daha az acil 

problemler tedavi gerektirmeyebilir; bu hastalar ilk olarak gözlemalanına 

yönlendirilebilirler. Bu kişiler kaynaklar yeterli olursa daha sonradan tedavi edilebilirler. 

Personel kaynaklarını en yüksek seviyeye çıkarmak için, sağlık ekibine yararlı 

olabilecek özel becerileri olan kişiler, gözlem alanına yönlendirilmek yerine tedavi 

alanına yönlendirilmelidirler. Bu kişilerin tedavisi sonrasıekibe katılması verilen hizmeti 

güçlendirecektir. Önkol kırığı olan bir hekimin kolunun atellenmesi buna bir örnektir. 

Etkin personel sayısının artırılması, verilen yanıtın bütününü de etkileyecektir. Triajda 

asıl amaç, daha çok kişiye en yüksek düzeyde yarar sağlamaktır. 

Kaynaklar 

1- Eryılmaz M, Dizer U. Afet Tıbbı. Ünsal Yay. Ankara, 2005 

2- Tintinalli Acil Tıp, kapsamlı bir çalışma kılavuzu. Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul, 2013; 27-61 

3- Erkal T, Değerliyurt M. Türkiye’de Afet Yönetimi. Doğu Coğrafya Dergisi, 2009; 22:147-164 

4- Kadıoğu M. Afet ve Acil Durum Yönetimine Giriş. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 

Yayınları, 2014; 1-22 

5- Oktay C. Afetlerde Hastane Öncesi Müdahale ve Triaj. Std 2002,11(4); 136-139 

6- Işık Ö, Aydınlıoğlu HM, Koç S, Gündoğdu O. Afet Yönetimi ve Afet odaklı Sağlık Hizmetleri 

Okmeydanı Tıp Dergisi, 2012;28(ek sayı 2) :82-123 

194

7- Öztürk N, Türkiye’de Afet Yönetimi: Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Çağdaş 

Yerel Yönetimler, Cilt 12, sayı 4, 2003;12(4): 42-64 

8- Vatan F, Salur D. Yönetici Hemşirelerin Hastanelerdeki Deprem Afet Planları Konusundaki 

Görüşlerinin İncelenmesi. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, , 2010; 

3(1):32-44 

9- Lök U, Yıldırım C, Al B, Zengin S, Çavdar M. Şahinbey Araştırma ve Uygulama Hastanesi 

Hastane Afet Planı. Akademik Acil Tıp dergisi, 2009;3(8): 38-46 

10-Sağlık Bakanlığı Hastane Afet Planı Hazırlama Kılavuzu 

11-Kocaeli İli 112 Acil Yardım Birimlerinde Çalışan Personelin Marmara 

12-Çakmak H, Er AR, Öz YC, Aker AT. Depreminden Etkilenme ve Olası Afetlere Hazırlık 

Durumlarının Saptanması. Akademik Acil Tıp dergisi 2010;2;83-8 

195

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi Tıbbi Biyokimya Laboratuvar 

Süreçleri 

Prof. Dr. Dildar Konukoğlu* 1,2 , Prof.Dr. Murat Bolayırlı* 1 , Prof. Dr. Mine Kucur* 1 

*İÜ. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı 

1 Fikret Biyal Tıbbi Biyokimya Laboratuvarı 

1.2 Fikret Biyal Tıbbi Biyokimya Laboratuvarı Yöneticisi 

Giriş: Son yıllarda tıp teknolojilerindeki hızlı gelişmeler, farklı cihaz ve test 

panellerini laboratuvarların yaygın kullanıma sunmuş olup, tıp uygulamalarında yeni 

yaklaşımlar gündeme gelmiştir. Kanıta dayalı tıp uygulamaları bunlar arasında en 

güncel olanlardan birisidir. Günümüz hekimlik uygulamalarında hekimin kanaatine 

bağımlı klasik yöntem yerine, kanıta dayalı yöntemler tercih edilmektedir. 

Laboratuvar testlerinin; tıbbi kararın verilmesinde, tedavi planının devamında veya 

değiştirilmesinde, tedavi etkinliğinin değerlendirilmesinde, tedavi sonrasında hastanın 

izleminde en az %60-70 oranında katkısı bulunmaktadır. Bu yüksek etki oranı 

laboratuvar tarafından sunulan hizmetlerin devamlı göz önünde olmasına neden 

olmaktadır. Klinik karar vermenin ve hasta bakımının laboratuvar hizmetine kuvvetli 

olarak bağımlı olması, laboratuvar tıbbının kalite standartları oluşturmasına neden 

olmuştur. Bu bölümde fakültemiz laboratuvarımızın tarihçesi ve biyokimya 

laboratuvar süreçleri ve işleyişleri ele alınmıştır. 

Fikret Biyal Tıbbi Biyokimya Laboratuvarının Tarihçesi: 27 Temmuz 1967 

‘de üniversite senatosu kararı ile resmen kurulan Cerrahpaşa Tıp Fakültesinde 

laboratuvar hizmetlerinin güncel teknoloji ile tek merkezden verilmesi ilk kez 1971 

tarihinde gündeme getirilmiştir. Laboratuvarın kurulması 1973 yılının ocak ayında 

gerçekleşmiş ve yönetici olarak Prof. Dr. Fikret Biyal seçilmiştir. Türkiye’nin ilk 

biyokimya analizörleri İstanbul Tıp Fakültesi ile birlikte Merkez Araştırma 

Laboratuvarımız da bu yıllarda kullanılmaya başlanmıştır. 1980 yılı Eylül ayında 

dahiliye monobloktaki yerine taşınan laboratuvarın, 2002 yılında fakültenin farklı 

birimlerinde bulunan laboratuvarların tek bir yönetim altında toplanması kararı ile 

hizmet ve yetki alanı genişletilmiştir. Günde 2000-2500 hastaya 365 gün 24 saat 

hizmet veren Laboratuvar modern donanımına 2003 yılında ulaşmıştır. Kaliteden 

ödün vermeden çağdaş teknolojiler kullanarak hizmet veren Fikret Biyal Merkez 

Araştırma Laboratuvarı’nın, kurulduğu günden günümüze kadar görev alan 

yöneticileri sırası ile; Prof.Dr.Fikret Biyal (1973-1987), Prof.Dr.Vecdet Tezcan (1988- 

1994), Prof. Dr. Birsen Ülkü (1994-1996), Prof. Dr. Gülten Aktuğlu (1996-2000), 

Prof. Dr. Münire Hacıbekiroğlu (2000-2007), Prof. Dr. Emel Zengin Ulakoğlu (2007- 

2009) ve Prof. Dr. Dildar Konukoğlu (2009- devam ediyor) olmuştur. Laboratuvarımız 

2011 yılından itibaren zorunluluk nedeni ile monobloktaki yerinden ayrılmış olup özel 

olarak yapılmış laboratuvar binasında hizmet vermektedir. Vizyonumuz, 

laboratuvarımızın insan ve hasta haklarına saygılı, çağdaş ve teknolojik donanıma 

sahip, dinamik, yenilikçi ve araştırmacı yapısı ile ulusal ve uluslararası düzeyde 

referans laboratuvar olarak kabul edilmesi ve yüksek kalite standartlarına 

ulaşmasıdır. Misyonumuz, sağlık ve eğitim sektöründe en üst düzeyde klinik 

laboratuvar hizmeti sunmak, sağlık kalitesini artırmak, çalışanların değişimlere, 

gelişmelere ve yeni teknolojilere uyumunu sağlamak, bilgi ve becerileri artırarak 

196

sürekli iyileşme ve kalitenin yükseltilmesi çalışmalarında bulunmak, referans 

laboratuvar olarak hizmet etmek, bilimsel çalışmalara destek olmak ve klinisyenlere 

laboratuvar sonuçlarının yorumlanmasında konsültasyon hizmeti vermektir. Vizyon 

ve misyonlarımız çerçevesinde laboratuvar süreçlerimiz şekillendirilmekte ve sürekli 

geliştirilmektedir. 

Laboratuvar Süreçleri: Sağlık hizmetlerinin sunumunda önemli bileşenlerden 

olan klinik laboratuvarların temel amacı klinisyenlere hastalıkların tanı, tedavi ve 

takipleri için test sonuçlarını doğru, güvenilir ve zamanında vermektir. Bu nedenle 

test isteminden başlayarak sonuçların raporlanıp klinisyene ulaşmasına kadar geçen 

süreçteki değişkenlerin ve etkilerin bilinmesi, laboratuvar uzmanları ve klinisyen 

açısından gerekli olup disiplinler arası işbirliğini gerektirmektedir. 

Laboratuvarda süreçleri temel olarak 3 aşamada incelenir: 

1- Preanalitik evre: Testin klinisyen tarafından istenmesiyle laboratuvarda 

analiz edilmesine kadar geçen süreçtir. 

2- Analitik evre: Laboratuvarda analizin yapıldığı evredir. 

3- Post analitik evre: Testin sonuçlanmasından klinisyene ulaşmasına kadar 

geçen süreçtir. Bu aşamalara bağlı olarak klinik laboratuvardaki hata kaynakları 

preanalitik, analitik ve postanalitikolmak üzere sınıflandırılır. Laboratuvar hatalarının 

yaklaşık %68’inin preanalitik, %20’sinin post analitik ve sadece %12’sinin analitik 

evrede olduğu tespit edilmiştir. Laboratuvar test değerlerine etki eden değiştirilebilir 

ve değiştirilemez birçok faktör bulunmaktadır. 

Şekil 1.Laborauvar süreçleri 

Preanalitik süreç 

Örnek kabulü ve örnek alımı: Laboratuvarlarımızda resmi tatiller dışında rutin 

testler için örnek kayıt ve örnek kabulü, poliklinik ve yatan hastaları için; 08.00 - 

15.30 saatleri arasındadır. Yarım günlük resmi tatil günlerinde ise bu saatler 08.00- 

197

10.30 olarak belirlenmiştir. Cerrahi ve çocuk acil biyokimya laboratuvarında ise 

test numuneleri 365 gün, 24 saat boyunca kabul edilmektedir. Servisler, Acil ve 

Yoğun bakım birimlerinde yatan bebek, çocuk ve erişkin hastaların numuneleri 

kendi birimlerinde alınır. Test istekleri hastane bilgi sistemine girildikten sonra testlere 

göre uygun tüp/numune kaplarına örnekler alınır ve pnömatik sistem/personel ile 

laboratuvara gönderilir. Poliklinik hastalarından kan alma işlemi merkezi kan alma 

ünitemizde saat 08.00- 15.00 arası yapılmaktadır. Saat 12.30’dan sonraki 

müracaatlarda testin özelliğine göre kan alma işlemi yapılmaktadır. 

Laboratuvarımıza, hastane bilgi işlemine kaydı yapılmış (İSHOP) ve ilgili hekim 

tarafından test girişleri yapılmış hastalar ve barkodlu numuneleri kabul edilmektedir. 

Oral glukoz tolerans testi ve ter testi gibi bazı özel testler için laboratuvarımızdan 

randevu alınması gereklidir. Preanalitik süreçte test örneklerinin doğru zaman ve 

doğru şekilde alınması gereklidir. Biyokimya testlerinin bir çoğu için 10-12 saatlik 

gece açlığı gereklidir. Kan gazları analizleri ilk yarım saat içinde yapılmalıdır. İdrarın 

biyokimyasal analizleri 24 saatlik idrar toplamayı gerektirir ve klirens testleri için 24 

saatlik idrar toplamasının bitiminde kan örneklerinin alınması gereklidir. Tam idrar 

analizi için tercih edilen aç karnına sabah erken saatlerde verilen örneklerdir. İdrarda 

VMA (vanilmandelik asit), HVA (homovanilik asit) ve 5-HIAA (5-hidroksi indol asetik 

asit), metanefrinler testleri için özel diyet uygulanmalıdır. Örnek red kriterleri istenen 

testlere bağlı olarak değişir. Uygun koşullarda gelmeyen yada yetersiz numune 

gelmesi durumunda hastanın hekimi/gönderen merkez bilgilendirilir ve numunenin 

tekrarı istenir, gelen numuneler tekrarı mümkün değilse veya beyin omurilik yada 

perikart, plevra eklem içi sıvı gibi alınması zor olan ve miktarı yetersiz olan örnekler 

ise çalışmaya alınır ve sonuç kısmında bu durum belirtilir. Örnekler aşağıdaki 

nedenlerden dolayı red edilir; 

 

 

 

 

 

 

 

 

Hastane otomasyon sistemine istenen test girişi yapılmamış örnekler, 

Ad ve soyad gibi kimlik bilgilerinin bulunmadığı, örnek tanımının yapılmadığı, 

hatalı yapıldığı örnekler, hatalı etiketlenmiş örnekler, 

Hemolizli kan/ pıhtılı kan içeren örnekleri, 

Uygun olmayan koruyucu (antikoagulan) kullanılan örnekler veya antikoagülanlı 

tüplere belirtilen miktardan eksik veya fazla alınan örnekler (hemogram 

koagulasyon testleri için), 

Uygun tüplere veya örnek kaplarına alınmayan örnekler, 

Kırık, çatlak kap ile gönderilen örnekler; örneğin kap veya enjektörün dışına 

sızmış olması 

Steril kapla gönderilmesi gereken örneklerin steril olmayan kapla gönderilmesi, 

Laboratuvara uygun transfer koşullarında gelmeyen örnekler; Örneklerin 

laboratuvara uygun ısı koşullarında ulaşmamış olması, örneklerin önerilen 

sürelerin dışında bekletilmiş olması, 

Özellikle ilaç düzeyi ve gün-içi sirkadiyen ritm gösteren parametreler için, 

gereken uygun zamanda alınmamış örnekler, 

 

Uygun biçimde toplanmamış (eksik yada fazla) 24 saatlik idrar örnekleri veya kirli 

örnek kabına alınmış veya adet döneminde toplanmış idrar, 

198

Uzun süre beklemiş veya örnek kabının dışına taşmış ve ağzı kapatılmamış 

kapta gönderilen veya incelemeye yetmeyecek miktarda az olan gaita örneği, 

Hastalar 24 saatlik idrar toplamaya başlamadan önce aşağıdaki konularda 

bilgilendirilmelidir 

• Normalden biraz daha az sıvı içip , alkol içmemesi (normal: 1,5-2 Litre/24saat), 

• Toplama süresince idrar kabı soğuk ve karanlık ortamda saklaması, 

• Toplama kabına idrar eklediğinizde koruyucu madde kullanılacaksa bu madde ile 

karışması için iyice çalkalaması, 

• Toplama zamanının bitişinin not edilmesi, 

• İdrarın bekletilmeden laboratuvara getirilmesi, 

• İdrarda ölçülecek test için koruyucu madde gerekiyorsa laboratuvara danışılmak 

üzere yönlendirilmesi (Bazı testler için; okzalat, sitrat, VMA, HVA, 5-HIAA, 

katekolaminler, metanefrinler, serotonin, idrara koruyucu bir madde eklenmesi 

gerekmektedir. Laboratuvardan temin edilen bu koruyucu madde idrar kabının 

dibine boşaltılır, daha sonra idrar tarif edildiği şekilde toplanır) 

İdrarda VMA (vanilmandelik asit), HVA (homovanilik asit) ve 5-HIAA (5- 

hidroksi indol asetik asit), metanefrinler testlerini etkileyen faktörler; Akut stres 

ve ağır egzersiz, 24 saat idrar toplama kurallarına uyulmaması, 3 gün öncesinden 

itibaren ve örnek toplanma süresince aşağıda belirtilen gıdalar ve ilaçlar kullanılması 

(Yasaklanan yiyecek ve içecekler: Muz, kolalı içecekler, kahve, çay, çikolata, vanilya 

(dondurma vs.), domates, portakal, ananas, alkollü içecekler, erik, patlıcan ve ceviz) 

ve ilaçlar (asetaminofen, aspirin, MAO inhibitörleri, metildopa, levodopa, 

fenotiyazinler, promazine, reserpine, kafein, lityum, eritromisin, tetrasiklinler, 

aminofilin ve diğer birçok ilaç) dır. 

Laboratuvar sonuçlarını etkileyen tanısal ve tedaviye dair işlemler; 

Operasyonlar, infüzyonlar ve transfüzyonlar, delme, enjeksiyon, biyopsi, palpasyon, 

tam vücut masajı, endoskopi, diyaliz, fiziksel ve mental stres, uygulanan fonksiyon 

testleri (OGTT, TRH uyarı testler…), immunosintigrafi, kontrast maddeler, ilaçlar, 

iyonize radyasyon maruziyetidir. Hastaların tetkik öncesi önce ağır ve zorlayıcı 

egzersizden kaçınması, kan vermeden önce yarım saat kadar dinlenmesi, düzenli 

kullandığı ilaçları var ise kesilmeden önce doktora danışması gereklidir. Tanısal ve 

tedaviye yönelik herhangi bir girişim mutlak laboratuvara bildirilmelidir. 

Kan örneklerinin alım işlemi 

Kan örnekleri; arteryal, venöz ve kapiller olabilir. En sık venöz kan örnekleri tercih 

edilmektedir. Antekubital fossadaki medial kubital ven sıklıkla tercih edilir. Kan 

alınacak bölgenin palpe edildikten sonra, mikroorganizmalardan arındırılması için 

antiseptik kullanılmalıdır. Antiseptik olarak %70 isopropil ya da etil alkol 

kullanılmalıdır. Bu esnada yapılan el hareketleri yukarıdan aşağı ya da merkezden 

dışarı olacak şekilde olmalıdır. Aynı bölgeler tekrar tekrar silinmemelidir. Alkol 

ölçümü için numune alınırken alkol bazlı olmayan (klorhekzidin gibi) dezenfektanlar 

kullanılmalıdır. Damar içindeki basıncı artırmak için venöz girişim öncesi turnike 

uygulanmalıdır. Damar içindeki basıncın artması venin palpe edilmesini (elle 

hissedilmesini) kolaylaştırır. Turnike, damara girilecek olan yerden 10-15 cm. (4-6 

parmak) yukarıdan uygulanmalıdır. Damara girildikten sonra turnike çözülmelidir. İlk 

numune tüpüne kan akışı başlar başlamaz turnike hemen çözülmeli ve hasta 

199

yumruğunu açmalıdır. Turnikenin uzun süre bağlı tutulması hemokonsantrasyona ve 

numunede hemolize neden olur. Hemoliz ve hemokonsantrasyon bazı analizler için 

hatalı sonuçların alınmasına neden olur. Turnike bir dakikadan kısa bir sürede 

çözülmelidir. 

Kan alımında günümüzde yaygın olarak vakumlu kan alma sistemleri ve vakumlu 

kan alma tüpleri kullanılmaktadır. İğneler ölçü numaralarına (G; gauge) göre 19G- 

23G arası sınıflandırılmakta ve farklı renklerde kodlandırılmaktadırlar. Genellikle 19- 

22 G, iğne uçları tercih edilmektedir. Erişkinlerde 20 G iğne ucu kullanılmaktadır. 

Çocuklarda kelebek set uygulamaları da yaygındır. Uygun kan tüplerine kan örnekleri 

alınmalıdır. Katkı maddesi içeren tüpler (EDTA, sitrat, heparin v.b.) üretici firma 

tarafından belirtilen hacimlere kadar ve kan/katkı maddesi oranının doğruluğundan 

emin olunana kadar doldurulmalıdır. Tüplerin üzerinde alınması gereken hacimden 

az ya da fazla örnek alınması test sonuçlarında hatalara yol açmaktadır. Vakumlu tüp 

eğer karıştırılmaz ise gözle görülebilen ya da görülmeyen pıhtı oluşup, analizin yanlış 

sonuçlanmasına neden olacaktır. Tüpler, numunelerde hemolize neden olacağından 

şiddetle çalkalanmamalıdır. Servislerde genellikle enjektör sistemleri kullanılarak kan 

alınmaya devam edilmektedir. Enjektör ile kan alma işlemi sırasında ve enjektör 

ucundaki iğne çıkartılmaksızın kan örneğinin tüplere transfer edilmesi durumunda 

numune hemoliz olabilmekte ve antikoagülanlı tüplere eksik ya da fazla örnek 

konulabilmektedir. Özellikle intravenöz sıvı giden damarlardan kan alınması 

hemokonsantarasyon veya hemodilüsyona neden olabilmektedir. Hastanın klinik 

durumu ile uyumsuz düşük ya da yüksek sonuçlar elde edilebilmektedir. Mastektomi 

geçirmiş hastalarda, kollarında hematom vs. olan hastalarda el sırtından, ayak 

sırtından kan alınabilir. Tablo 1 de kan alma tüpleri ve sıralamaları gösterilmiştir 

Tablo 1. Kan alma tüpleri ve kan alma sırası 

Kapak rengi Tüp /Katkı maddesi Altüst çevirme 

sayısı 

Sarı Kan kültürü Hafifçe altüst 

edilir 

Değişken/kırmızı Katkısız cam veya plastik serum Gerek yok 

tüpü 

Eser element, ilaç düzeyi 

Açık mavi Sodyum sitrat (Koagülasyon 3-4 

testleri) 

Siyah Sodyum sitrat (Sedimentasyon) 3-4 

Sarı/kırmızı Serum tüpü/ Jelsiz 

5 kez 

Rutin biyokimya, hormon, 

seroloji, ilaç düzeyi 

Sarı/kırmızı Serum tüpü/ Jelli 

5 kez 

Rutin biyokimya, hormon, 

seroloji 

Yeşil Heparin (kan gazı analizi) 8-10 

Pembe/mor EDTA (kan sayımı, tam kan 8-10 

analizleri, HbA 1 c, bazı ilaç 

düzeyleri analizi) 

Gri Sodyum florür (glukoz analizi) 8-10 

200

Analitik süreç (testlerin analizi ve sonuçlandırılması) 

Fikret Biyal Tıbbi Biyokimya Laboratuvarı 200’e yakın farklı testin çalışıldığı 

geniş bir test menüsüne sahiptir. Laboratuvarımız bu test menüsünü sağlayabilecek 

gelişmiş, tüm dünyada referans olarak değerlendirilen sistemlerle çalışmaktadır. 

Klinik laboratuvarlara gelen örnekler yapılacak analizlerden önce cihazların güvenilir 

sonuçlar verebilmesi için gerekli bakım işlemleri düzenli olarak yapılır ve laboratuvar 

uzmanı tarafından takip edilir. Günlük bakım işlemleri sorumlu laboratuvar elamanları 

tarafından yapılmakla birlikte daha büyük bakım işlemleri ilgili firma teknik 

elemanlarınca sağlanmaktadır. Günlük rutin hasta çalışmasına geçilmeden önce 

test sonuçlarında olası sistemik veya rastlantısal hataları yakalayabilmek için “iç 

kalite kontrol” çalışmaları yapılır. Her sabah, analiz oncesi cihazların kontrolü ve en 

az iki seviyeli kontrol serumları verilerek "internal kalite kontrol" calısmaları yapılır. 

Sonuclar kabul edilebilir degerlerde ise hasta numuneleri calısılmaya baslanır. 

Sonuclar kabul edilebilir degerlerin dısında ise calısma baslatılmaz ve gerekli 

kalibrasyon veya baska teknik girisimler yapılarak cihaz calısmaya uygun hale 

getirilir. Laboratuvar, iç kalite kontrollerine ek olarak, dış kalite kontrol (EQAS) 

programına da üye olup, uluslararası düzeyde de analitik değerlendirmeye 

katılmaktadır. 

Laboratuvarımız da bulunan analitik sistemlerin laboratuvar bilgi sistemi (LIS) 

ile bağlantısı sağlanmış olup, cihazlar hastalar ile ilgili bilgileri ve çalışacakları testleri 

ISHOP sisteminden otomatik olarak alırlar. Cihazlar tamamladığı analizlerin 

sonuçlarını otomatik olarak LİS’e gönderir. LİS’ de hastaların tüm sonuçları toplanır, 

bu sonuçlar önce ilgili laboratuvar ekibi tarafından değerlendirilir, uygun bulunan 

sonuçlar onaylanır. Çalışan onayı almış sonuçlar ikinci basamak onayı için ilgili 

uzmanın onayına sunulur. Uygunsuz sonuçlarla ilgili olarak, özellikle yatan hastalar 

için ilgili servisle temasa geçilir. Preanalitik ve analitik hata kaynakları ya da fizyolojik 

test sonuçlarını etkileyebilecek interferanslar değerlendirilerek doğru sonuca 

ulaşılmaya çalışılır. Panik değer listesine ait bir test sonucu bulunursa, analiz süreci 

gözden geçirilip, gerekiyor ise test tekrarlanır. İlgili klinikle temasa geçilerek bu 

sonucun hasta için beklenen bir değer olup olmadığı sorgulanır ve kayıt altına alınır. 

Postanalitik süreç- Raporlama 

Test sonuçları LİS’te teknisyen ve biyokimya uzmanı tarafından onaylanır. 

Uzman onayından sonra test sonuçları otomatik olarak ISHOP’a aktarılır. Bundan 

sonra sonuçlar, ilgili klinik/poliklinik birimler tarafından hastane otomasyon sisteminde 

görülebilir. Test sonuçları, laboratuvar sonuç alma biriminde, tüm klinik ve 

servislerden, ve internet ortamından (sonuc.ctf@edu.tr adresinden) takip edilebilir ve 

raporlanabilir. Yatan hastaların rutin test raporları aynı gün içinde (saat 15.00 den 

sonra), poliklinik hastalarının ise ertesi gün saat 13.00 den sonra alınabilir. Acil 

laboratuvarlarında sonuçlar testin özelliğine göre 1-2 saat içinde raporlanmaktadır. 

Özel testler için laboratuvar ile görüşülmesi gereklidir. Geç çıkan testler hakkında 

hastalara numune kabulü veya alımı sırasında bilgi verilir ve sonuç alma kağıdı 

üzerine not edilir. 

Analiz öncesi değişkenlerin test sonuçlarına etkisi: Laboratuvarımızın 

kalite politikasının temel hedefi; hasta ve klinisyenlere doğru, güvenilir, zamanında 

sonuçları ulaştırabilmemizdir. Bunu sağlayabilmek sadece laboratuvar ekibinin uygun 

201

koşullarda numune alması, hızlı transportu ve doğru analizi yeterli olmayacaktır. 

Hekimler ve diğer sağlık personelimizin laboratuvar sonuçlarını etkileyebilecek çok 

sayıda analiz öncesi faktörün olabileceği konusunda bilgilendirilmesi gerekmektedir. 

Bu faktörlerin etkilerinin hastadan test istemi aşamasında, uygulamada ve sonuçların 

değerlendirilmesi aşamasında göz önünde bulundurulması laboratuvarda hata 

oranlarında azalma ortaya çıkaracaktır (Tablo 2 ve 3). 

Tablo 2. Analiz öncesi değişkenlikler 

Değiştirilemez faktörler 

• Irk 

• Yaş 

• Cinsiyet 

Değiştirilebilir faktörler 

• Yükseklik 

Stres 

• Mevsim 

Sigara kullanımı 

• Sıcaklık 

Açlık 

• Beslenme 

Seyahat 

• Vücut ağırlığı Alkol 

• Kas dokusu 

İnfüzyon 

• Aktivite 

Pozisyon 

• Günlük ritim 

İlaçlar 

• Gebelik 

Yerleşim Bölgesi 

Tablo 3. Hasta ile ilişkili test sonuçlarını etkileyen faktörler 

Yaş 

Cinsiyet 

Gebelik 

Postür 

Egzersiz 

Stres 

Beslenme 

Yüksek proteinli beslenme 

Sigara 

Alkol 

Yüksek Ateş 

Menstruel periyot 

Etkilenen test 

Alkalen fosfataz 

Gonadal steroidler 

Tiroksin (total) 

Proteinler, enzimler 

AST, LDH, Kreatin kinaz ,üre, kreatinin, glukoz 

Lökosit , hemoglobin, hematokrit ,albumin, protein, 

Sodyum, potasyum , kalsiyum 

Prolaktin, kortizol, ACTH 

Glukoz, trigliserit, üre, amonyak, ürik asit, alkali 

fosfataz 

Üre, amonyak, ürik asit 

Lipitler,proteinler, B 12 vitamini, CEA 

Laktat, ürik asit, trigliserid, HDL, GGT, MCV 

Lipidler, kalsiyum, ürik asit 

CA-125, FSH, LH 

Hemoliz, lipemi ve ikter: Anlamlı derecede hemoliz yada lipemi görünen 

numuneler belli parametrelerin analizi için uygun değildir. İkterik numuneler 

çoğunlukla özel bir hastalığın sonucu olarak ortaya çıkar (hepatit gibi). Eğer 

numuneyi analiz etmek kaçınılmazsa ve yeniden numune alınması imkansızsa, 

sonuçlar “hemolizli yada lipemik örnek’’ dikkat notu ile birlikte verildiği gibi hemolik 

indeks değerleri ile de verilebilmektedir (Tablo 4). 

202

Hemoliz: Hemoliz, eritrositlerin parçalanmasıdır. Hafif, orta veya ileri derecede 

olabilir. Serumda hemoglobin konsantrasyonu 20 mg/dL'nin üzerinde olursa hemoliz 

gözle tespit edilebilir (Şekil 2). Hemoliz olması durumunda hücre içindeki 

konsantrasyonları hücre dışındakinden yüksek olan maddelerin serumdaki 

konsantrasyonları anormal yüksek bulunur (Özellikle potasyum ve magnezyum 

olmak üzere aldolaz, asit fosfataz, LDH enzimleri ile fosfor). Hemoliz, aynı zamanda 

400-500 nm dalga boyunda okunan test ölçümlerini etkileyebilir. 

Tablo 4. Bazı testlerde sık karşılaşılan interferanslar 

Test Adı Hemoliz Lipemi Bilirubinemi 

(ikter) 

Albumin ++ 

Alkali fosfataz + ++ 

Alanin amino transferaz ++ 

Aspartat aminotransferaz ++ 

Bilirubin ++ ++ 

BUN ++ 

Demir ++ 

Ferritin + 

Fibrinojen + 

Folik asit ++ 

Fosfor ++ 

Klor ++ 

Kolesterol + + + 

Kortizol ++ 

Kreatinin + ++ 

LDH ++ 

Potasyum ++ ++ 

Protrombin zamanı + + 

Paratiroid hormon + 

T3 + 

T4 + 

TSH + 

Trigliserid ++ 

Ürik asit ++ 

Şekil 2. Hemolizli serum örneği 

Hemolize sebep olan durumlar 

Uzun süreli turnike uygulanması 

Tüpü aşırı sallama/çalkalama 

203

Enjektöre hızlı çekiş, karıştırma ve enjektörden tüpe hızlı bir şekilde 

boşaltma 

Soğutma yada ısıtma 

Tamamlanmamış santrifüj 

Serum ayrılması için tam kan olarak uzun süre bekletme (2 saatten fazla ) 

Hematomlu bölgeden kan alınması 

Kan alma bölgesinin kuru olmaması 

Parmak ucundan kan alınırken parmağı sıkmak 

Lipemi : Kanda anormal miktarda yağ bulunmasıdır. Sonuçları etkileyen en 

önemli neden hastanın aç olmamasıdır, bu durumda özellikle glukoz, trigliserid, alkali 

fosfataz, üre, amonyak ve ürik asit etkilenir. 

Testlerin tekrar istem/tekrarlama periyotları: Biyokimyasal parametrelerin 

belirli yarı ömürleri vardır. Bu süreden önce testin tekrarlanması hastalığın takibi 

açısından fayda sağlamayacağı gibi ülke ekonomisine de ek yük getirecektir. Bu 

nedenle klinisyenler tarafından her testin minimum tekrarlanma süresinin bilinmesi 

oldukça önemlidir (Tablo 5). 

Tablo 5. Testler ve tekrar aralıkları 

Üre, Kreatinin 

Test 

Karaciğer fonksiyon testleri (parasetamol intoksikasyonu, akut 

hepatit ve akut kolestaz için geçerli değildir) 

Lipit Profili; Kolesterol, trigliserid, HDL-Kolesterol 

FSH, LH, prolaktin, testosteron, östradiol, seks hormon 

bağlayıcı globulin TSH, serbest T 4 , serbest T 3 

Demir , Ferritin 

Protein Elektroforezi, immunoglobulinler, kriyoglobulin 

Tümör belirteçleri (-feto protein, CA 125, CA 19.9, CA 15.3, 

CEA, PSA) Progesteron, renin, aldosteron, paratiroid hormon, 

IGF-1, büyüme hormonu 

B 12 vitamini, folik Asit, HbA1c 

D 3 vitamini 

Tekrar 

Periyodu 

1 Gün 

3 Gün 

13 Gün 

14 Gün 

28 Gün 

28 Gün 

60 Gün 

90 Gün 

Referans değerler: Uzun yıllar boyunca kullanılan normal değerler 

tanımlaması, normal tanımının toplumdan topluma değişebilmesi üzerine artık 

kullanılmamaktadır. Günümüzde kullanılan referans değerler; herhangi bir sağlık 

problemi olmayan bireylerden elde değerlerin %95’ ini içeren grubu temsil eder. Bu 

değerlerin sayesinde hasta sonuçlarının değerlendirilmesi, tanı ve uygun tedavinin 

oluşturulması sağlanır. Çeşitli faktörlere bağlı olarak bu değerler hastadan hastaya 

204

varyasyonlar gösterebilir. Laboratuvarın artan test sayısını karşılamak için yöntem 

değiştirdiği durumlarda metoda veya hazırlanan kitlerin solüsyon içeriklerindeki 

değişikliklere bağlı olarak referans aralığı da değişebilir. 

Panik değerler: Örneklerin çalışılması esnasında normal değerlerin dışında 

sonuçlar ile karşılaşılabilir ve bu sonuçlar vakit kaybedilmeden ilgili kliniğe bildirilir 

(Tablo 6). Bazı testler için uluslararası kabul edilebilir referans aralığı dışında kalan, 

hasta için kritik öneme sahip panik değerler belirlenmiştir. Bildirim kayıt altına alınır. 

Tablo 6. Panik değer tablosu 

Test Adı Birim Düşük Panik 

Değer 

Yüksek Panik 

Değer 

ALT / AST U/L > 1000 

Anyon gap mmol/L > 30 

APTT Saniye >150 

Bikarbonat (CO 2 ) mmol/L < 10 > 40 

Bilirubin, yetişkin/yeni doğan mg/dL > 15/13 

D-dimer mg/dL >2 

Fosfor mg/dL < 1 > 8,9 

Fibrinojen mg/dL 700 

Glukoz -BOS mg/dL < 40 > 200 

Glukoz mg/dL < 40 > 450 

Glukoz, yenidoğan mg/dL < 30 > 325 

Hematokrit-yetişkin/ yeni doğan % < 20/33 > 60/70 

Hemoglobin-yeni doğan % < 9.5 > 22 

Hemoglobin-yetişkin % < 7 > 20 

Kalsiyum mg/dL < 6 > 13 

Kalsiyum, iyonize mmol/L < 0,75 >1,6 

Klor mmol/L < 80 > 120 

Kreatin kinaz U/L > 1000 

Kreatinin mg/dL > 7.4 

Laktat dehidrojenaz U/L > 1000 

Lökosit /mm 3 < 2000 >30000 

Magnezyum mg/dL < 1 > 3.5 

Miyoglobin, serum mg/dL > 110 

Üre mg/dL < 5 > 160 

Potasyum mmol/L < 2.8 > 6,5 

Protein g/dl < 3,4 > 9,5 

Protrombin zamanı saniye >35 

INR > 5,5 

Sodyum mmol/L 160 

Tam idrar tahlili 

+3 pozitif glukoz 

+3 pozitif keton 

Serbest T 4 ng/dL > 3.5 

Troponin ng/mL > 0,1 

Trombosit sayısı /mm 3 < 40000 > 1 000 0000 

Ürik asit mg/dL > 13 

205

Mikrobiyoloji Laboratuvarının İşleyişi 

Prof. Dr. Gökhan AYGÜN 

İÜ. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı 

Günümüzde tıp; laboratuvar uygulamalarından çok daha fazla faydalanan bir 

yapıya doğru ilerlemektedir. Laboratuvar uygulamaları ise teknolojik gelişmeler 

ışığında daha hızlı, daha güvenilir, daha karmaşık ve bazen yorumu daha zor bir 

yapıya doğru evrilmektedir. Tüm bu gelişmeler ışığında öncelikle ideal sonuca 

ulaşabilmek açısından “iletişim” en önemli parametre olmaya devam etmektedir. 

Özellikle Mikrobiyoloji Laboratuvarları ile klinisyenler arasında en önemli sorunlar 

“iletişim eksikliği” nedeniyle ortaya çıkabilmektedir. Burada önceliklerin farklılığı, iş 

yoğunluğu, laboratuvarlarda farklı eğitim ve disiplinden insanlar olması başlıca 

faktörlerdir. Özellikle laboratuvarlar, ideal iletişim ortamı yaratabilmek için çaba 

göstermelidirler. Fakat unutulmaması gereken nokta; “ iletişim”in karşılıklı bir süreç 

olduğudur. Bu noktada önce laboratuvarda yapılan işlemlerden bahsedilerek sonuca 

ulaşmak için klinisyenden beklentiler anlatılacaktır. 

I- Mikrobiyoloji Laboratuvarında Yapılan İşlemler: 

a- Mikroskopik incelemeler: Örnekler boyalı ya da boyasız olarak mikroskop 

altında incelenebilir. Dışkıda parazit, sıvılarda lökosit, deri kazıntısında 

mantar elemanları en sık uygulanan boyasız incelemelerdir. 

Bakteriyolojide Gram boyama ise temel mikrobiyolojik test konumundadır. 

Hızlı ve son derece faydalı bilgiler vermesi nedeniyle etkeni belirlemek 

mümkün olabilir. Hastanedeki ciddi enfeksiyonlarda Gram boyası çok 

önemli bir yol gösterici olacaktır. Laboratuvar rutin uygulamasında 

gecikmeler yaşanabileceği için olgunun önemini iletmek klinisyenin 

sorumluluğudur. 

Mikobakteri tanısı için aside dirençli boyama (ARB, EZN) , parazitler için 

Giemsa boyası, bağırsak protozoonları için iyot, trikrom boya sık 

kullanılan diğer incelemelerdir. Karanlık alan mikroskopisinde spiroketleri 

araştırmak, floresans mikroskobu ile hem özel etkenleri araştırmak ve 

hem serolojik incelemeler yapılması mümkün olmaktadır. 

b- Mikroorganizmaların üretilmesi (Kültür): Bakteriyolojik incelemelerde 

temel yöntem olarak kullanılmaktadır. Bu şekilde etken bakteri üretilmesi 

dışında örnekteki yoğunluğu da araştırılmış olur. Ayrıca elde edilen 

bakteriden tanımlama, antibiyotik direnci gibi ileri incelemeler 

yapılabilmektedir. Kültür, tanımlama ve antifungal direnç tayini mantarlar 

içinde yapılabilmektedir. Virusların üretilmesi için hücre kültürleri ve 

deney hayvanları gerekmekte şu an birimlerimizde bu konuda çalışma 

yapılamamaktadır. 

c- Antijen ve antikor deneyleri: Serolojik incelemeler adıyla da anılan bu 

testlerde genelde etkene karşı gelişen antikorların tayini amaçlanır. Bu 

antikorların varlığı için kullanılan metotlar çeşitlilik gösterir. Lam 

aglütinasyon, lateks aglütinasyon, tüpte aglütinasyon, floresans kullanan 

yöntemler vardır; ancak en sık kullanılan yöntem ise enzimle işaretli 

kitlerin kullanıldığı ELISA yöntemidir. Bu yöntem ile birçok etkene yönelik 

206

antijen ve antikor tayinleri standart bir tanı haline gelmiştir. Serolojik 

tanımda etkene özel IgM sınıfı antikorlar aranabildiği gibi antikor artışı da 

tanısal olabilmektedir. Bazen kronik olguları akut olgulardan ayırabilmek, 

nüksleri tanımlayabilmek için avidite yöntemleri de geliştirilmiştir. Teknik 

yönü önemli olabilen bu testlerin yorumunda laboratuvarla iletişim 

sağlamak önerilen bir yaklaşımdır. 

Son dönemde hızlı antijen testleri de giderek artan bir öneme sahip 

olmuştur. Özellikle boğazda S.pyogenes antijen testi, idrarda Legionella, 

pnömokok antijen tayini, Helicobacter pylori tanı kitleri en sık kullanılanlar 

olmuştur. Antijen testlerinin çok önemli kullanım bulduğu bir alan fırsatçı 

mantarlar konusu olmuştur. Bugün invaziv aspergillozis tanısında 

galaktomannan, invaziv kandidiyaz tanısında mannan, invaziv fırsatçı 

mantarlar için beta-D-glukan ve kriptokok için kapsül antijenleri en sık 

kullanılan antijenler haline gelmiştir. 

d- Moleküler mikrobiyoloji: Son yılların en hızla gelişen konusudur. Çok 

çeşitli yöntemler, yeni hızlı cihazlar büyük bir hızla artış göstermektedir. 

Özellikle viroloji konusunda temel yaklaşım konumuna gelmiştir. Viruslar 

dışında güç ve geç üreyen bakteriler (Mycobacterium vd), hızlı tanı ve 

hızlı direnç tanısında ve elbette salgın araştırmalarında standart yöntem 

olarak tanımlanır hale gelmiştir. Rutin inceleme dışı bir etken 

düşünüldüğünde bu bölümden bilgi ve öneri alınması çok faydalı 

olacaktır. 

II- 

Klinisyenden Beklentiler: 

a. İdeal bir mikrobiyolojik istekte; hastanın kimlik bilgileri, örneğin alındığı 

alan, hastaya ait özel durum, tarih-saat ve sonucu etkileyecek 

uygulamalar var ise (antibiyotik vb) laboratuvara ulaştırılmalıdır. Ayrıca 

klinisyen-laboratuvar iletişimini sağlayacak bilgiler (istek yapan doktor, 

telefon numarası, klinik) de mutlaka yer almalıdır. Bu işlem standart istek 

kağıtları kullanılarak yapılabilirken günümüzde bilgisayar ekranları ile 

yapılmaktadır. 

b. Örnekler ancak doğru zaman ve yerden alınır ve ideal zamanda 

laboratuvara ulaştırılırsa sonuç verebilir. Genel kural hastalığın aktif 

olduğu bölgeden tercihen doku, apse örneğinin ve özellikle tedavi 

başlamadan alınması önerilir. Özel bir kaç durum dışında sürüntü 

örnekleri uygun olmayacaktır. Unutulmaması gereken bir diğer temel 

nokta; mikrobiyolojik testlerin canlılar üzerinde uygulandığıdır. Uygun 

zaman diliminde işleme alınmaz ise canlılar ölürler ya da yapılarını 

değiştirirler. Bu yüzden alınan uygun örnekler uygun şartlarda saklanır ve 

laboratuvara ulaşır ise uygun sonuç alınabilir. 

Genel olarak bakteriyolojik tetkikler en geç iki saat içinde çalışmaya 

alınmalıdır. Viral incelemelerde 24 saate yakın sürelerde gecikme tolere 

edilebilir. Anaerobik incelemeler ise 15-30 dakikada yapılmalı ya da özel 

transport ortamlarına örnek alınmalıdır. Düz kan örnekleri serolojik 

inceleme için hemolize meydan vermeden ayrılan serumlarla yapılır. Bu 

şekilde ayrılan serum buzdolabında güvenle saklanabilir. (Uygun 

örnekler ve özel şartlar tabloda özetlenmiştir) 

c. Tüm örneklerin bulaşıcı olduğu gerçeğini unutmadan örnekler alınmalı ve 

gönderilmelidir. İdeal olan örneklerin profesyonel ekip tarafından alınması 

207

ve laboratuvara ulaştırılmasıdır. Servislerde alınan örneklerin 

laboratuvara ulaştırılmasında sorunlar devam etmektedir. İdeal şartlarda 

olmayan, dışarı bulaşan, sterilitesi bozulmuş, delici-kesici özelliği bulunan 

kaplarda örnekler gönderilmemelidir. 

d. Özel örnekler alınırken bilgi hatta onam alınması gerekebilir. Örnek alımı 

konusunda bilgilendirilen hatta alınan örneklerin takibi yapıldığında çok 

daha başarılı sonuçlar alındığı belirlenmiştir. Örneğin balgam örneği 

yerine tükürük örneği gönderilmesi, orta akım idrarın tam olarak 

anlatılamaması önemli zaman kaybı, tanıda yanlışlık ve gecikmelere yol 

açmaktadır. 

e. Örnekler tedavi başlamadan önce alınıp laboratuvara ulaştırılmalıdır. Bu 

konuda ideal bir yaklaşımın gelişmesi etkenlerin tanımlanmasını ve 

tedavinin çok daha uygun olmasını sağlayacaktır. Tedavi altında örnek 

alınıyor ise laboratuvara uygulanan tedavi konusunda bilgi verilmelidir. 

f. Rutin dışı bir etken konusunda çalışma yapılacaksa ya da örnek alımı 

konusunda bazı kısıtlılıklar yaşanıyorsa mutlaka laboratuvar ile iletişim 

kurulmalıdır. “ Hangi örnek, hangi kap, hangi yöntemler kullanılabilir gibi” 

soruların yanıtları laboratuvardan alınmalıdır. 

g. Steril bir örnek alınması sırasında asepsi kurallarına uyum kilit öneme 

sahiptir. Derinin antiseptiklerle temizlenerek örneğin flora ile kontamine 

olmadan alınması çok önemlidir. Çünkü çok az sayıda bakteri bile 

bulaşsa üreme olacak ve test sonuçları yanlış çıkacaktır. Bu konuda en 

sık yaşanan sorun kan kültürlerinin kontaminasyonudur. Bu yüzden kültür 

için kan örneği alınması çok titiz bir çalışma gerekir. İyot-alkol 

kullanılmasında sıklıkla iyot kurumadan hemen işlem yapılarak ya da 

antisepsi sonrası yeniden palpe edilip kontamine edilerek kontaminasyon 

yaşanmaktadır. Bu yüzden mümkünse prematüre bebekler dışında kan 

kültürü alırken cilt antisepsisinde alkol-klorheksidin kullanılması 

önerilmektedir. 

h. Uygun şekilde alınmayan ve ya laboratuvara uygun şartlarda ulaşmayan, 

gereğinden çok bekleyen, barkod ve kimlik bilgilerinde sorun olan 

örnekler çalışılmazlar. Ayrıca sonuçlarının yorumu yanıltıcı olacağından 

dolayı; Foley sonda ucu, kusma örneği, kolostomi içeriği, loşia örneği, 

sonda torbası idrarı, 24 saat biriktirilmiş idrar ya da balgam örneği kültürü 

yapılmaz. Florası olan bölgelerden anaerop kültür rutin olarak yapılmaz. 

Ayrıca aynı gün içinde tekrarlanan idrar, balgam kültürü gibi örnekler de 

çalışılmazlar. 

Sonuç olarak mikrobiyoloji laboratuarları ancak laboratuar ve klinisyen işbirliği 

ve iletişiminin en üst seviyede sağlandığında faydalı olacaktır. 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Merkez Tıbbi Mikrobiyoloji Laboratuarı bünyesinde, 

Bakteriyoloji, Mikoloji, Parazitoloji, Viroloji ve Moleküler Mikrobiyoloji, Mikobakteri 

Laboratuarı bulunan kapsamlı hizmet ve eğitim laboratuarı bünyesinde bir 

laboratuardır. Ayrıca Hastane Enfeksiyon Kontrol Komitesi Laboratuarı olarak hizmet 

veren, finansmanı başhekimlik/dekanlık tarafından karşılanan bir laboratuarı da 

bünyesinde barındırmaktadır. Tıbbi Mikrobiyoloji Merkez Laboratuvarı bulunduğu 

birimde 7/24 hizmet sunmaktadır. 

208

Tablo- Mikrobiyoloji laboratuvarında yapılan testler 

ÖRNEK ALINMA ve ULAŞTIRMA SAKLANMA ÖZEL UYARILAR 

Apseler Mümkünse enjektörle aseptik 

olarak alınmalıdır. 

Mümkünse 

enjektörle 

gönderilmemelidir. En ideal yol 

özel transfer sişeleridir fakat her 

zaman sağlanması mümkün 

değildir. Anaerop isteniyorsa 

ucu lastik tıpayla kapanarak 

gönderilebilir. 

Eküvyonla alınıyorsa en az iki 

eküvyona alınmalı ve taşıma 

besiyeriyle ulaştırılmalıdır 

En kısa sürede 

laboratuvara ulaştırmalı 

ve çalışılmalıdır. 

Apsenin yeri ve bekleniyorsa özel 

etkenler (F.tularensis, Brucella spp, 

Bartonella henselae (kedi tırmığı 

hastalığı etkeni))mutlaka bildirilmeli 

Kan 

(Hemokültür) 

Steril vücut sıvıları 

(Plevra, eklem sıvısı, 

perikard sıvısı assit 

sıvısı) 

Kateterler 

Beyin omurilik sıvısı 

(BOS) 

Göz, kulak, burun 

sürüntüsü 

En az iki şişe örnek alınmalıdır. 

Son yıllarda en az iki set (dört 

şişe) önerilmektedir 

Kateter varsa bir örneğin 

kateterden alınması gerekir ve 

bu tüp üzerinde belirtilmelidir. 

Çok lümenli kateterlerde her 

lümenden örnek alınmalıdır. 

Steril enjektörle alınabilir. 

(Otomatize kan kültürü şişesine 

hasta başı ekim yapılabilir) 

Steril olarak çıkarılıp uç kısımları 

steril makasla kesilip gönderilir 

Hücre sayımı,ekim ve diğer 

testler için steril 

2-3 kaba ayrı ayrı alınmalıdır. 

İdeal mikrobiyolojik inceleme için 

en az 10 mL örnek alınması 

önerilir 

Eküvyonla alınmalı , en az iki 

örnek alınmalıdır. En az bir 

örnek transport besiyerine 


Kornea, vitröz sıvı gibi örneklerin 

hasta başında sıvı besiyerine 

alınması uygun olur. 

Sinüzit, otitis media Aspirasyon örnekleri almak 

gerekir 

Boğaz sürüntüsü Uygun bölgelere sürülen bir 

eküvyon yeterli. 

Antijen tayin edilecekse iki 

eküvyona örnek alınmalıdır 

En kısa zamanda 

laboratuvara 

ulaştırılmalıdır 

Otomatize kan kültürü 

şişeleri eğer hemen 

ulaştırılamıyor ise oda 

ısısında bekletilmelidir. 

Asla buzdolabı ya da 

etüvde tutulmamalıdır 

En kısa zamanda 

laboratuvara 

ulaştırılmalıdır 

En geç 2 saat içinde 

çalışılmalı 


çalışılmalıdır. 

En geç 2 saat içinde 

incelenmelidir. 

Apse gibi davranmak 

gerekir 

Grup A streptokok 

kültürü için oda ısısında 

bekletmek fayda 

sağlayabilir 

Deri antisepsisinde tercihen alkolklorheksidin 

kullanmalı 

Eğer iyot /alkol kullanılıyorsa iyotun 

kuruması beklenmeli (1-2 dakika) 

Şişeye ekilmeden önce 

dezenfekte edilmelidir 

şişenin ağzı 

Otomatize kan kültürü şişelerine alınış 

saatleri yazılmalıdır 

Önerilen miktar: 

Erişkin : 10 mL 

Çocuk: 2-5 mL 

Bir miktar örnek (+4 o C’de) 

saklanmalıdır. 

Foley sonda ucunun kültürü önerilmez 

İntravasküler kateterler dışı kateterlerde 

standart öneriler yoktur 

Ponksiyonla alınır . Öncesinde KİBAS , 

göz dibinde ödem yönünden 

değerlendirme unutulmamalıdır. Bir 

kısım örnek (+4 o Cde) saklanmalıdır. 

Burun kültürü MRSA taşıyıcılığı dışında 

çok fayda sağlamaz 

Sinüzit ve otitis media tanısında sürüntü 

kültürleri önerilmez. Otitis eksterna için 

kulak sürüntü örneği kullanılabilir. 

Dil,diş ve yanaklara dokunmamaya 

özen gösterilmelidir 

209

İdrar Orta akım idrarı alınmalı ve 2 

saat içinde çalışılmalı. 

Balgam Öksürük ile gelen pürülan 

balgam değerlendirilebilir. 

Kaliteli olmayan örnekler 

çalışılmayacağı için mutlaka 

laboratuara gönderilmeden önce 

klinikte görülmelidir. 

Gecikecekse 24 saat 

buzdolabında 

saklanabilir. 


değerlendirilmeli 

Kısa süreler için (4 o C’de 

) bekletilebilir. 

Sondalı hasta ise laboratuvara 

bildirilmeli ve örnek sondadan asepsi 

kurallarına uyularak enjektörle 


Bebeklere torba bağlanarak alınan 

idrarlar kontaminasyon riski nedeniyle 

önerilmez. 

Endotrakeal aspirat ve bronkoalveolar 

lavaj örnekleri mutlaka laboratuara 

bildirilmeli, seyreltildi ise üzerinde 

yazılmalıdır. 

Bu örnekler kantitatif olarak 

çalışılacaktır. 

Vaginal akıntı Klinikte alınmalı, en az iki 

eküvyonla örnek alınmalı ve en 

kısa zamanda laboratuvara 

ulaştırılmalıdır. 

Üretral akıntı En az iki eküvyonla örnek 

alınmalı ve en kısa zamanda 

laboratuvara ulaştırılmalıdır. 

Dışkı 

Serolojik İnceleme 

için kan örneği 

Moleküler/ 

Virolojik incelemeler 

için örnekler 

Prostatit şüphesinde prostat 

mayii incelenmelidir. 

Temiz, ağzı kapaklı bir kapta 

laboratuvara ulaştırılmalıdır. 

Transport besiyerleri faydalıdır. 

Ekim en kısa sürede 


Sarı kapaklı düz tüplerde kan 

gönderilmelidir. 

Mutlaka laboratuardan bilgi 

alınmalıdır. Her kit için özel 

yöntem hatta özel kaplar ile 

alınan örnek gerekebilir. 

Hızlı değerlendirme çok 

önemlidir. 

Hızlı değerlendirme 

çabuk ekim çok 

önemlidir. Gonokok 

kurumaya çok duyarlıdır. 

(hasta başı ekim önerilir) 

Buzdolabında 

saklanabilir. 

Clostridium difficile toksin 

testleri için bazı kitler buz 

üzerinde transportu 

önermektedir. Hastanede 

gelişen ya da antibiyotik 

kullanımı ile ortaya çıkan 

ishal olgularında ilk 

inceleme toksin 

araştırma olmalıdır. 

Eğer beklemesi 

gerekiyorsa kanın 

hemoliz olmasını 

önleyerek serum 

ayrılmalı 

ve 

buzdolabında 

bekletilmelidir. 

Boyama yöntemleri tanısal yaklaşımda 

daha değerlidir. 

Hızlı incelenemezse Trichomonas 

vaginalis infeksiyonları atlanabilir 

Akıntı yoksa üretral sürüntü ya da ilk 

akım idrar faydalı olabilir. Sperm 

önerilmez. 

Chlamydia infeksiyonu için özel 

eküvyonlarla örnek alınıp transport 

sisteminde laboratuvara ulaştırılmalıdır. 

Salmonella, Shigella cinsi özel bir etken 

düşünülüyorsa mutlaka laboratuar 

bilgilendirilmeli ona yönelik özel kayıtlar 


Hasta izlenecekse laboratuara 

bilgilendirilmesi ve bir miktar serumun 

saklanması sağlanmalıdır 

Rutin dışı bir etkene ait inceleme 

planlanıyor fakat sonuç alınamıyor ile 

bu birim ile iletişim kurulması önerilir! 

Mantar incelemeleri 

için örnekler 

Parazitolojik 

İncelemeler 

örnekler 

için 

Deri, saç tırnak, örneklerinin 

mümkünse mikrobiyoloji 

laboratuarlarında deneyimli 

personel tarafından alınması 

önerilir. 

Fırsatçı mantar için alınacak 

örnekler diğer örneklerdeki 

önerilere uygun olarak 

laboratuara ulaştırılmalıdır 

Rutin dışkıda parazit tetkiki için 

en az üç ayrı örnekte inceleme 

gerekir 

Amip aranacaksa hemen 

incelenmelidir. 

Selofanlı lam ile inceleme için 

laboratuardan özel lam ve bilgi 

alınmalıdır 

Evde ya da klinikte 

alınan örnekler 

buzdolabında 

bekletilebilir 

Dışkı 

buzdolabında 

bekletilmelidir. 

210 

örnekleri 

Fırsatçı mantarlar için serolojik testler 

için laboratuardan bilgi alınarak uygun 

örnekler gönderilmelidir. 

Parazit olduğu düşünülen yapılar, 

artropodlar (kene, bit,…) temiz ve ağzı 

kapalı bir kap ile laboratuara 

ulaştırıldığında işlem yapılmaktadır.

Bakteriyoloji laboratuarı rutin bakteriyolojik incelemeler dışında mikoplazma, 

ureaplazma kültürleri, gereğinde spiroket kültürlerinin de yapılabildiği bir alt yapıya 

sahiptir. Ayrıca anaerobik bakteriyolojinin bulunduğu önemli merkezlerden birisi 

konumundadır. Rutin dışkı kültürü dışında Vibrio, Campylobacter, Yersinia, gibi özel 

etkenler de çalışılabilmektedir. Rutin çalışmada bu etkenler olmadığından laboratuar 

ile iletişim sağlanması önerilir. Mikobakteri laboratuarında rutin kültür metotları 

dışında, otomatize kültür sistemi (MGIT) ve moleküler hızlı tanı testleri de 

yapılabilmektedir. Seroloji bölümünde rutin serolojik testler dışında ELISA yöntemi 

ağırlıklı hemen tüm etkenlere ait testler çalışılabilmektedir. Ayrıca floresans antikor 

yöntemi ile yapılan testler de bu birimde uygulanabilmektedir. Kitlerin sağlanması ile 

ilgili yaşanabilen sorunlar nedeniyle rutin dışı bir istek yapmadan önce birime 

ulaşmak faydalı olacaktır. Parazitoloji ve mikoloji birimlerinde tüm etkenlere özgü 

direkt inceleme ve kültür çalışmaları yapılabilmektedir. Serolojik incelemeler (hidatik 

kist, amip antikorları, galaktomannan, kriptokok antijeni,…) yapılabilen diğer 

incelemelerdir. Moleküler Mikrobiyoloji ve Viroloji bölümünde PCR, real-time PCR, 

otomatize moleküler sistemler, sekans cihazları bulunmaktadır. Bu birim rutin 

hizmetler dışında (CMV, HIV, HBV, HCV,…) bu etkenlere ait direnç testlerinin 

çalışılabildiği önemli merkezlerden birisi konumundadır. Ayrıca Herpes viruslar, 

Solunum yolu virusları gibi multipleks kitler ile birçok etkeni aynı anda saptayan 

testler de bulunmaktadır. Bu arada bu laboratuar parazitoloji, mikoloji, bakteriyoloji 

birimlerine etken tanımlama, epidemiyolojik ilişkileri saptama, komite laboratuarında 

saptanan etkenleri ileri inceleme konularında da ciddi destekler sağlayabilmektedir. 

Hücre kültürü ve virus üretimi birimi şu an bulunmamaktadır. 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nde Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastalıkları 

Anabilim Dalı bünyesinde de bir hizmet/eğitim laboratuarı yer almaktadır. Bu 

laboratuar hastanede yatan hastaların kültürlerini çalışan gelişmiş bir bakteriyoloji 

laboratuarıdır. Ayrıca temel mikoloji, parazitoloji ve seroloji testleri de 

yapılabilmektedir. Özellikle Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastalıkları 

asistanlarının eğitiminde çok önemli yeri olan hematoloji, immunsupresif tedavi gören 

ve yoğun bakım birimi hastalarına ait kültürlerin çalışıldığı 7/24 hizmet veren ve 

konsültasyonların etkinliğini arttırmak amacıyla dizayn edilmiş bir laboratuar olarak 

hizmet vermektedir. 

Kaynaklar 

1. Aygün G. Klinik mikrobiyoloji laboratuarında klinik ve laboratuar iletişiminin önemi. Klinik Gelişim 

2007; 20(4): 48-52. 

2. Miller JM. A guide to specimen management in Clinical Microbiology. ASM Press Washington 

D.C.1999. 

3. Öztürk R. İnfeksiyon hastalıklarında laboratuar tanı. Klinik Gelişim 2007; 20(4): 19-35. 

4. Rappuoli R. From Pasteur to genomics : progress and chalenges in infectious diseases. Nature 

Medicine 2004; 10: 1177-85. 

211

Patoloji Laboratuvarlarının İşleyişi 

Prof. Dr. Sergülen DERVİŞOĞLU 

İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıbbi Patoloji Anabilim Dalı 

Tarihi açıdan bakıldığında cerrahi patoloji 1870 yılında Berlin Üniversitesi'nden 

Carl Ruge tarafından biyopsilerin değerlendirilmesi ile mutlak gerekli bir tanı aracı 

olarak ortaya atılmış bir branştır. 1889'da Alman Cerrahi Kongresi'ndeki malign tümör 

şüpheli olgularda mikroskopik tanının gerekliliği vurgulanmış, kısa süre sonra da 

dondurucu mikrotom (kriyostat) keşfedilerek operasyon sırasında acil tanıya olanak 

veren frozen section (taze dokudan dondurularak kesit alma işlemi) uygulanmaya 

başlanmıştır. 

Bu tarihi gelişimini sürdüren patoloji, cerrahi patolojinin dışında pek çok alt 

dala ayrılarak, günümüze klinikle sıkı işbirliğini sürdürmek zorunda olan, aynı 

zamanda tıp eğitiminde temel tıp dersi olarak da işlevini koruyan çok önemli bir temel 

bilim-klinik bilim ara geçiş bilimi olmuştur. Eğitim işlevi nedeniyle temel bilimler 

binasında yer almakla beraber cerrahi bilimlere bağlı bir anabilim dalıdır ve artık Tıbbi 

Patoloji Anabilim Dalı olarak adlandırılmaktadır. 

Kelime olarak tam tercüme edildiğinde patoloji; hastalık bilimi (Yunanca'dan 

pathos: rahatsızlık, hastalık, logos: bilim) anlamını taşır. 

Patoloji; hücreler, dokular, organlar ve sonuçta bir bütün olarak tüm 

organizmada zarar verici uyarıların yapısal ve işlevsel sonuçları üzerine eğilir. 

Geleneksel bir yaklaşımla genel ve sistemik/spesifik (organlara/sitemlere özgü) 

patoloji temel gruplarına ayrılır ki bu eğitim kısmını kapsar. Rutinde ise öncelikle 

cerrahi patoloji, sitopatoloji, hematopatoloji, fötal/neonatal patoloji, otopsi patolojisi, 

moleküler patoloji gibi alt grupları vardır. Cerrahi patoloji de günümüzün ilerleyen 

koşullarında organ ve sistemlere özgü alt gruplara (nöropatoloji, pediatrik patoloji, 

jinekopatoloji, endokrin patoloji, dermatopatoloji, üropatoloji vb) ayrılarak daha detaylı 

inceleme ve gelişime olanak vermiştir. 

Hastalıkların dört ana konusu patolojinin inceleme alanı içine girer. Bunlar 1- 

Neden (etiyoloji), 2-Gelişim mekanizması (patogenez), 3-Hücre ve organlardaki 

yapısal değişiklikler (morfoloji) ve 4-Morfolojik değişikliklerin fonksiyonel önemi (klinik 

anlamlılık) dir. 

19. yüzyılda modern patolojinin babası olarak anılan Rudolf Virchow'un 

belirttiği gibi doku zararının hemen hepsi, öncelikle hücrede moleküler düzeyde 

yapısal değişiklikler oluşturur. Patolog zaman içinde dokudaki zararla oluşan 

normalden sapmaların tüm sonuçlarını biyopsinin alındığı andaki doku örneğine, ışık 

mikroskopu ile bakarak saptar ve yukarıda belirtilen dört ana konuyu süzgeçten 

geçirerek elde ettiği maksimum bilgiyi bir rapor halinde klinik hekime sunar. Bu 

bilginin hasta adına sağlıklı bir biçimde elde edilebilmesi için, hastayı takip eden, 

biyopsiyi uygulayan klinik hekim ve incelemeyi yapan patoloğun karşılıklı iletişim 

içinde çalışmaları gerekmektedir. 

Günlük rutini bir laboratuvar işleyişine dayalı olan patolojide teknik işlemler 

laboratuvarda değişik makineler ve patoloji teknisyenleri tarafından yürütülür. 

Materyalin incelenmesinde belli aşamalarda uzmanlık öğrencisi doktor ve uzman 

patologlar ile öğretim üyeleri devreye girer. Tüm aşamalar tamamlandıktan sonra 

212

patolojik değerlendirme ve nihai patoloji raporunun yazılması en azından uzman 

patolog tarafından yapılır. Uzmanlık öğrencisi ya da asistanın patoloji raporunda 

karar imza yetkisi yoktur. Sadece parçanın ilk makroskopik incelemesini ve 

örneklemesini yapan sorumlu hekim olarak patoloji raporunda imzası vardır. Bir 

patoloji laboratuvarının ürünü patoloji raporudur ve ana hedef: eksiksiz, doğru ve 

zamanında patoloji raporu çıkarmaktır. 

Dokuların mikroskopta incelenebilir hale gelmesi için birtakım işlemler 

gereklidir. Mikroskop başındaki incelemeden önceki basamaklar çok önemlidir. 

Bunlar patoloji teknisyenleri tarafından yapılır. Patologların en büyük yardımcıları 

teknisyenleridir ve işin mutfağını oluştururlar. Bu adımlardaki titizlik direk tanıyı 

etkiler. Bu işlemler en azından bir gece süren işlemlerdir. PATOLOJİ SONUÇLARI 

BİLGİSAYARDAN ÇIKMAZ!!!!! 

Patoloji bölümüne gelen materyallerin geçirdiği aşamalar; tespit/fiksasyon, 

makroskopik inceleme-örnekleme, doku takibi, doku gömme, kesit alma ve boyamakapamadır. 

Doku tespiti/fiksasyon dokuların o andaki görünümünün ısı, nem ve enzimlerin 

etkisiyle değişmesini, bozulmasını önlemek amacıyla yapılır. Tespitsiz dokulardaki 

hücreler bir süre sonra bakterilerin ve içerdikleri sindirici enzimlerin etkisiyle otolize 

uğrar, morfolojik özelliklerini yitirir ve tanısal amaçlı incelemelerde kullanılamayacak 

duruma gelir. Tespit / fiksasyonun amacı otolizi ve bakteriyel kolonizasyonu önlemek, 

dokuların şekil ve boyutlarının değişmemesini sağlamak, doku takibi ve boyanma 

işlemleri için dokunun uygun pozisyona getirilmesi ve dokuların, komponentleri 

değişmeden, canlıdaki özelliklerine en yakın biçimde kalmasını sağlamaktır. Tespit 

işlemi biyopsi alımı ile poliklinik ya da ameliyathanede başlamalıdır. Bu işlemi 

yapacak kişi klinisyendir. 

Fiksasyon için özel sıvılar kullanılır. Doku ve organlar kendi hacimlerinin 10-20 

katı kadar tespit sıvısı içinde bırakılır. En yaygın kullanılan formalin, seyreltik 

formaldehit solüsyonudur. Tespit süresi dokunun türü ve kalınlığına göre birkaç saat 

(karaciğer iğne biyopsisi) yada birkaç hafta (beyin) değişir. Alkol dokuyu çok 

sertleştirip kesit artefaktına yol açacağından tercih edilen bir tespit solüsyonu değildir. 

Rutin histopatolojide olguların çoğunda yaygın olarak kullanılan fiksatif nötral 

tamponlu formaldehittir. Ancak elektron mikroskopi, histokimya ve immunohistokimya 

gibi özel incelemelerde özel fiksatifler gerekebilir. 

Materyali patolojiye gönderirken klinik hekime düşen görev materyalle birlikte 

patolojiye parça gönderme istek kağıdında hasta hakkındaki maksimum bilgiyi 

vermektir. Bunlar; yaş, cins, hastalığa ait anamnez, klinik şikayetler, laboratuvar 

bulguları ve klinik ön tanı gibi ana bilgilerdir. Müsküloskeletal sistemle ilişkili 

hastalıklarda patolojik tanı için gerekli olduğundan lezyonlu bölgenin radyolojik filmleri 

(direk grafi, BT, MR ve PET raporları ile birlikte) gönderilmelidir. 

Bir diğer önemli nokta, cerrahi yöntemle çıkarılan her materyalin atlanmadan 

makroskopik olarak ne kadar selim ya da nonspesifik görünse de incelenmek üzere 

patoloji laboratuvarına gönderilmesi gereğidir. Günümüzde hala önceden eksize 

edilip patolojik incelemesi yapılmamış bir nevus hikayesini sorarak saptadığımız 

malign melanom metastazlı hastalarımız olabilmektedir. 

Cerrahi yöntemle çıkarılan materyalin patoloğa gönderilme biçimi de önem 

taşır. Özellikle küçük biyopsi materyalleri gazlı beze sarılarak gönderildiğinde, 

213

üzerinden bir kaç saatlik süre de geçmişse, doku sıvısı gazlı bez tarafından 

emildiğinden doku kısmen ya da tümüyle kurumuş halde patolojiye ulaşmaktadır. Bu 

durum kuruma nedeni ile doku takibinde güçlükler ve sonuçta teknik artefaktlar 

oluşturarak doğru tanıya ulaşılmasında sorun yaratmaktadır. Küçük biyopsi materyali 

eğer zaman kaybetmeden yakın laboratuvara gönderilecekse serum fizyolojikle dolu 

ağzı geniş bir şişe içinde (serum fizyolojik parçanın tamamını kaplamalı) 

gönderilebilir. Süre uzunsa formalin fiksatifine konmalıdır. İdeal olan her parçanın 

formalin solüsyonu içinde ve boyutu parçanın boyutuna uygun, ağzı geniş cam ya da 

plastik kaplarda gönderilmesidir. Dar ağızlı şişeye taze iken sıkıştırılan parça formol 

ile sertleşince şişeden çıkarılmada zorluk oluşturmaktadır. Burada da parçanın 

büyüklüğü ile orantılı şekilde sıvı parçanın tamamını örtmeli hava ile temas 

kesilmelidir. Gazlı bez gibi plastik eldiven içinde de parça gönderilmesi uygun 

değildir. Aynı gün laboratuvara ulaştırılamayacak ekstremite amputasyonu gibi, 

büyük parçaların iyi çalışan bir buzdolabında (buzluk kısmında değil!) ağzı sıkıca 

kapalı bir naylon torba içinde bir gece beklemesinde büyük bir sakınca olmasa da 

tercih edilmemeli ve piyes derhal patoloji laboratuvarına ulaştırılmaya çalışılmalıdır. 

Uzun süren ameliyatlarda önceden patoloji bölümü ile konuşularak parçaya özgü 

gerekli nakil koşulları saptanmalıdır. Öte yandan mide, kolon akciğer gibi mukoza 

içeren organlar için buzdolabında saklanması ile gelişecek soğuk iskemi 

sonraki immunhistokimya, FISH işlemlerinde yalancı pozitif yada negatif 

sonuçlara neden olduğundan buzdolabında bekletme sakıncalıdır. Temel hedef 

parçanın en kısa zamanda patoloji laboratuvarına ulaştırılması olmalıdır. Parça 

gönderilirken istek kağıdı ile birlikte materyallerin alındığı yerler materyal üstüne ve 

istek kağıdına kodlanmalıdır. Materyal üzerine flastere hasta adı ve kod yazılırken 

tercihen kurşun kalem kullanılmalıdır. Tükenmez kalem formol temasında 

silinebileceğinden karışıklıklara yol açabilmektedir. Rezeksiyon/amputasyon 

materyalleri fiksatife konmadan hızlı bir şekilde ulaştırılmalıdır. Gerekirse özellikli 

yerler işaretlenmeli (cerrahi sınırlar vb) ve örnekleme sırasında patologla birlikte 

olunabilmelidir. Daha önce de belirtildiği üzere patoloji laboratuvarına biyopsiler 

uygun miktarda formol içinde, ağzı geniş ve kapaklı kaplarda, ayrı dokular, ayrı kaplar 

içinde kapların üzerinde hasta bilgileri yazılı olarak gönderilir. 

Patoloji laboratuvarına ulaşan parça patolog ya da patoloji asistanı tarafından 

makroskopik özellikleri ile tarif edilip, usulüne uygun diseke edildikten sonra, lezyonlu 

ve lezyonsuz bölgelerinden örnekleme yapılır. Kritik cerrahi sınırlar takip solüsyonları 

ile silinmeyen özel boyalarla işaretlenerek boyanır. Alınan örnekler biyopsi numaraları 

ile birlikte özel kasetlere konularak gece boyunca değişik çözeltilerden geçecekleri 

otomatik doku takip makinelerine takılır. Bu aşama öncesindeki disseksiyon önemli 

olup, her organda ve lezyonda ayrı özellikler taşıdığından, diseksiyonun patolog 

tarafından yapılması gerekmektedir. Cerrahi operasyon sonrasında parçanın 

klinisyen tarafından kesilmesi, cerrahi sınırların saptanmasında ve özgün 

diseksiyonun uygulanmasında güçlük oluşturmaktadır. 

Dokuların, bir takım kimyasallar içinde bekletilerek, bozulmadan işlem 

yapılmasını ve saklanmasını sağlayan takip işleminden geçirilmesi gerekmektedir. Bu 

süre minumum 24 saat olup, kemik içeren materyallerde örneğin testere/bıçak ve 

mikrotomla kesilebilmesi için parçanın büyüklüğüne göre nitrik ya da formik asitle 

işlem gerekmektedir. Asit takip süresi parça büyüklüğüne ve sklerotik olup 

olmamasına bağlı olarak değişkendir. Bazen bir haftaya kadar çıkabilir. Takip 

sonrasında dokular, parafin içine gömülür. Bu gömülmede dokunun mikroskopta 

214

görülmek istenen açıya göre yatırılması dokudan dokuya farklılık gösterir ve özellik 

taşır. 

Parafine gömülmüş doku mikrotom dediğimiz aletle, 2-4 mikronluk kesitler 

yapılacak şekilde kesilir.Bu kesitler lamlar üzerine alındıktan sonra boyama işlemi 

yapılır. Rutin kullanılan boya hematoksilen-eozindir. Boyanan lamlar lamel ile 

kapandıktan sonra mikroskopta incelenecek hale gelir. 

Tüm bu işlemler için geçen süre parçadan parçaya değişmekle birlikte, 

ortalama 24 saattir. Kemikli dokularda ise parçanın boyutuna göre asit ile işlem bu 

süreyi spesimenin boyutuna göre bir haftaya kadar uzatabilir. 

Patoloji laboratuvarındaki temel incelemeler ; 

1-Tüm ameliyat materyallerinin histopatolojik incelemesi, 

2-Ameliyat olmaksızın, biyopsi örnekleme materyallerinin incelenmesi, 

3-Özellikle meme, tiroid gibi organlarda uygulanan ince iğne aspirasyon 

biyopsisi (İİAB) materyallerinin sitopatolojik incelemesi, 

4-PAP SMEAR (Serviksin örneklenmesi ve serviks kanserlerinin erken 

teşhisini sağlayan sitopatolojik inceleme, 

5-Otopsidir. 

Biyopsi türleri; organ (iğne biyopsileri), insizyonel biyopsi(lezyonun bir kısmı), 

eksizyonel biyopsi (lezyonun tamamı (tamamı), punch biyopsi, shave biyopsi, açık 

cerrahi biyopsi, organ rezeksiyonları ve amputasyonlardır. Giderek gelişen non 

invaziv tekniklerin de artışı ile biyopsi sayıları yıllar içinde çarpıcı bir şekilde yükselişe 

geçmiştir. 

Otopsi sayısı biyopsinin aksine geçen yıllarla görüntüleme tekniklerindeki 

ilerlemelerle giderek azalmıştır. Şu anda büyük kısmını fötal otopsiler 

oluşturmaktadır. 

215

Patolojik incelemesi yapılan tüm biyopsi örnekleri ve otopsiye ait lam ve 

bloklar raporları ile birlikte arşivlenerek saklanır. Bunun bir amacı geriye dönük 

medikal araştırmaların yapılabilmesidir. Diğer önemli bir gerekçe de hastaların ya da 

hekimlerin bu materyalle ilgili geriye dönük taleplerinin olabilmesidir (Örneğin askerlik 

216

muafiyeti için hastalığın ispatı ya da diğer adli durumlarda) . Tanının kesine yakın bir 

şekilde raporlanarak hastaya verilen bir branş olması nedeniyle de farklı bir özelliğe 

sahip olan patoloji belki de günlük rutini sırasında en çok kaynak kitap ve literatüre 

başvurulmasını gerektiren bir branştır. 

Günümüzde diagnostik sitolojik teknikler patolojinin önemli işlevleri arasına 

girmiştir. Sitopatoloji artık bir alt bilim dalı haline gelmiştir. Hastaya minimum düzeyde 

zarar vererek elde edilebilen sıvılarda, hücre düzeyinde incelemeler yapılarak tanıya 

ulaşılabilir. 

Sitolojik materyal, dışarı açılan vücut sıvılarından (balgam, vajinal yayma, 

idrar, mide sıvısı, lavaj, yıkantı suyu vb) elde edilebileceği gibi yüzeye yakın 

kitlelerden (meme, yumuşak doku, tiroid vb) ve doğal vücut boşluklarından (plevra, 

periton, batın sıvısı vb. ) iğne aspirasyonları ile sağlanabilir. Ayrıca artık radyolojik 

girişimsel tekniklerin yardımı ile, ultrason ve bilgisayarlı tomografi eşliğinde daha 

derin yerleşimli lezyonlardan da sitolojik materyal elde edilebilmektedir. 

Patoloji laboratuvarına gönderilen sıvılar alındığı enjektörün ağzı kapatılarak, 

ağzı kapalı bir santrifüj tüpüne konur. Flaster ya da etiket ile hastanın adı soyadı, 

tarih yazılarak hızla, direkt laboratuvara gönderilir. Beklemek zorunda ise (1-2 saat) 

buzdolabı kapağında saklanabilir. Daha uzun süre beklemesi gerekiyorsa yarı yarıya 

alkolle karıştırılıp dışarıda tutulabilir (1 gün). 

Patoloji laboratuvarlarına smearler / yaymalar lama yayıldıktan sonra üzerine 

saç spreyi sıkılarak (konvansiyonel yöntem) ya da 5-10 dk alkol içinde bekletilerek 

(sıvı bazlı) fikse edilir. Lamın üzerine ya da yapıştırıldığı kağıda (yayılan yüz üstte 

kalacak şekilde) hasta ismi yazılarak gönderilir. 

Aspirasyon materyalleri lam üzerine püskürtülerek gerekirse bir lamel yardımı 

ile ince yayılmalı ve %95'lik alkolle fikse edilmelidir. Yayma işlemi yapılırken lamel 

lam üzerine 45 derece eğimle tutulup, bir yöne çekilerek sıvının yayılması 

sağlanmalıdır. Lamel yok ise, püskürtülen sıvı iki lam arasında, lamlar geniş yüzeyleri 

ile birbiri üzerinden fazla bastırmadan kaydırılarak da yayılabilir. 

Hem patolojik, hem sitolojik materyalin gönderilmesi sırasında klinik hekimce 

atlanılmaması gereken bir diğer önemli nokta materyalin konulduğu şişe ya da kabın 

üzerine hastaya ait isim, yaş gibi bilgilerin yazılmasıdır. Bu işlem günlük rutini yoğun 

olan laboratuvarlarda doğabilecek karışıklıkları önlemek açısından basit, ancak kimi 

zaman yaşamsal bir önlemdir. Ayrıca bir kaç ayrı bölgeden örnekleme yapıldı ise bu 

parçalar kendi aralarında numaralandırılıp, numaraların karşılığında alındığı yerlerin 

istek formunda belirtilmesi de gerekmektedir. 

Biyopsi ve sitoloji materyallerinin değerlendirmesi patoloğun en önemli 

görevlerinden biridir. İnsizyonel biyopsi ya da iğne biyopsisinde lezyonun bir kısmı 

çıkarıldığından yöntem tanı amaçlı yapılsa da gönderilen örnek tanı için yeterli 

olmayabilir. Eksizyonel biyopside lezyonun tamamı bir miktar normal doku ile birlikte 

çıkarıldığından burada tanı ile birlikte tedavi de amaçlanmıştır. Boyutu küçük ve 

yerleşim yeri kolay ulaşılabilir bölgelerde eksizyonel biyopsi tercih edilir. Derin 

yerleşimli, büyük boyutlu lezyonlarda ise insizyonel ya da iğne biyopsisi almak, tedavi 

planlamasını lezyonun ya da tümörün tipine göre yapmak daha doğru bir yaklaşımdır. 

Biyopsi alımı sırasında soğuk bıçak, koter, iğne veya endoskopik yöntem 

kullanılmaktadır. Bu sayılanlar içinde oluşturacağı mikroskopik artefaktlar, boyanma 

güçlüğü ve dokudaki zarar açısından tanıyı en çok zorlaştıran yöntem koterdir. 

217

Biyopsi işlemi sırasında dikkat edilmesi gereken ve doğru tanıya ulaşmada 

patoloğun işini kolaylaştırıp, dolayısı ile en kısa zamanda hastaya faydalı olmasını 

sağlayan kurallar aşağıdaki gibidir; 

1-Lezyon büyükse, bir kaç ayrı alandan örnek alınarak lezyondaki değişik 

paternlerin değerlendirilmesi sağlanmalıdır. Bazen tanı koydurucu elemanların fokal 

olabileceği unutulmamalıdır. 

2-Ülserli lezyonda merkezden alınacak biyopsi sadece nekroz ve iltihabi yanıt 

içereceğinden tanıya yardımcı olmayacaktır. Bu durumda, en iyi bilgi verecek olan 

ülserin periferindeki hem normal, hem lezyonlu alanı kaplayan bir biyopsi örneğidir. 

Ancak burada aşırı perifere gidip tamamen normal doku örneklemesinden 

kaçınılmalıdır. 

3-Biyopsi, tümör ve stroma ilişkisini gösterecek kadar derin olmalıdır. 

Karsinomlu epitelin altındaki stroma ayrılma eğiliminde olduğundan, dokunun 

manipülasyonu sırasında dikkatli olunmalıdır. 

4-Derin yerleşimli lezyonlar bazen kronik iltihap, hiperemi, fibrozis, 

kalsifikasyon, metaplastik kemik yapımı gibi belirgin periferik doku reaksiyonu 

içerebileceğinden biyopis tamamen periferden alındığında tanının verifikasyonu 

sağlanamayabilir. Benzer şekilde derin yerleşimli bir lenf düğümü malign tümör ile 

invaze iken komşu yüzeyel yerleşimli bir lenf düğümü sadece reaktif nonspesifik 

hiperplazi gösterebilir. Burada klinik bulgular ön plana geçtiğinden, patoloji raporu 

selim bile olsa, klinik şüphe kuvvetli ise biyopsi tekrar edilmelidir. Bu tür öneriler 

genellikle patoloji raporunda epikriz olarak belirtilmektedir. 

5-Biyopsi birkaç parça halinde alındı ise bunların hepsi ihmal edilemden proloji 

laboratuvarına gönderilmelidir. Bazen makroskopik olarak önemsiz gibi görülen küçük 

bir doku parçası mikroskopik tanıda çok önemli olabilir. 

6-Çıkarılan biyopsi materyali bir bütün hainde patoloğa gönderilmelidir. 

Patolojide her parçanın kendine özgü makroskopik inceleme ve disseksiyon şekilleri 

olduğundan parçanın bütünlüğü bozulmamalıdır. Özellikle bir kaç ayrı merkezde 

incelenmesi amacı ile bölünerek gönderilen materyal tanı güçlükleri yaratmakta, 

değişik alanları farklı merkezlere giden biyopsi parçaları, heterojen yapıları nedeni ile 

farklı tanılar alabilmekte, bu da hasta adına zaman kaybı oluştururken tanıyı koyan 

patologları da ayrı ayrı zorlamaktadır. Bunun çözümü, tek bir merkeze bütün halinde 

gönderilen biyopsi materyalinin, gerektiğinde lam ve bloklar üzerinden 

konsültasyonunun yapılmasıdır. 

7-Özellikle endoskopik forsepslerle alınan biyopsilerde sonradan artefakta yol 

açabileceği için dokunun ezilme ve sıkışmasından mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. 

Patolojinin günlük rutininde bir önemli işlev de frozen/ dondurma kesitidir. 

Ameliyat sırasında ameliyathanede bir uzman, bir asistan patologla tutulan bir nöbet 

sırasında gelen tüm materyallere uygulanır ve gereğinde masa başında cerrahla 

karşılıklı fikir alış verişini gerektirir. Frozen kesit inceleme rutin takip işlemi yerine 

dokuyu dondurarak çok kısa sürede inceleme yöntemidir. Ameliyathanede, istendiği 

takdirde, frozen inceleme dediğimiz, dokuyu anında dondurarak tanı vermek 

suretiyle, ameliyatı yönlendirir. Kriyostat denilen özel mikrotomlarda doku kuru buz 

(karbondiokist gazı ile dondurularak yapılır ve ortalama 15-20 dakika sürer. Frozen 

işleminde patolog zamana karşı yarışır. Burada klinisyene düşen patoloğun 

üzerindeki baskıyı azaltmaktır. Gerekli klinik bilgiyi eksiksiz vermek sorunu çözebilir. 

218

Ayrıca ne çıktı diye sürekli sormak zaten durumun aciliyetinin farkında olan patoloğu 

sıkıntıya sokup sadece zamanın uzamasına katkı sağlamaktan başka işe yaramaz. 

Frozen işleminin bazı limitasyonları vardır. Bunlar: 

Limitli özel boya ve teknikler 

Konsültasyon yokluğu 

Donma artefaktları 

Kuruma artefaktları 

Örnekleme hatası (cerrahtan ve bizden kaynaklanan) 

Yağ dokusunun donmasının zor olmasından kaynaklanan kesilme güçlüğü 

Kesitin kalitesiz oluşu 

Öte yandan deneyimli el ve iyi cihaz kesit kalitesinin optimal olduğu koşullarda 

parafin kesitlere yakın bir kesit elde edilebilir. 

Patolog makroskopik inceleme ve örnekleme ile gönderilen doku ve sıvı 

materyalleri değerlendirerek laboratuvardaki teknik işlemlerden sonra ışık mikrokobu 

ile inceler ve koyduğu tanı ve gereğinde hastalıkla ilgili detayları içeren bilgileri 

patoloji raporu haline getirir. 

Patolojide tedaviyi yönlendirmede ek tetkikler de vardır. Kanserli hastaların 

tedavilerini belirleyecek bir takım tetkikler yapabilir. Kanserli hastaların tedavileri 

sırasında, tedaviye verilen cevabı belirlemek amacıyla bir takım incelemeler yapabilir. 

Örneğin meme kanseri için yapılanlar tabloda özetlenmiştir. 

Bu tür immünohistokimyasal ve moleküler patolojik ileri ek incelemeler akciğer 

karsinomları, kolon karsinomları, melanom, tiroid karsinomları ve sarkomlar gibi diğer 

malign tümör gruplarında da uygulanmaktadır. 

219

Patoloji raporu yalnızca bir tanı içerebileceği gibi, bir ayırıcı tanı veya öneriler 

listesi biçiminde de olabilir. Patolog, tıbbi konsültasyon ve danışma mekanizmasının 

bir parçasıdır; bu nedenle hasta ile ilgili bütün klinik bulgular ve değerlendirmeler 

hakkında bilgilendirilmelidir. 

Patoloji raporunun bölümleri: kimlik, klinik bilgi, makroskopik bulgu, 

mikroskopik bulgu, patolojik tanı, ek incelemeler, istenirse resimler, epikriz ve Dr. 

ismi-imzasından oluşur. 

Patoloji raporu neleri içermeli? (içerebilir?) 

Biyopsi yeterli mi? 

Hastanın hastalığı ne? 

Ön tanılar ile uyumlu mu? 

Tümör mü? 

Malign mi? 

Grade (derece)’i ne? 

Evre’si ne? 

İnvazyonu ne aşamada? 

Prognozu nasıl? 

Ne tedavi verelim? 

Verdiğimiz tedaviye cevabı ne? 

Mikroskopik tanı subjektif bir incelemedir. Patolog tüm klinik bilgiler ve cerrahi 

bulgular ışığında mikroskopiyi yorumlarsa tam anlamını bulur. 

Cerrahi patolojide kullanılan özel teknikler 

Özel boyalar, enzim histokimya, doku kültürü, histometri, elektron mikroskopi, 

immunohistokimya, akım sitometrisi, moleküler patoloji, onkogenler, mikrodiseksiyon, 

insitu hibridizasyon, sitogenetik, polimeraz zincir reaksiyonu, DNA sıralama 

(sequencing) ve DNA mikroarray'dir. 

Rutin hematoksilen eozin boyası dışında kullanılan başlıca histokimyasal 

boyalar PAS (glikojen, mantar, parazit, bazal membran), mikroorganizmalar için; 

Gram, Zielh-Neelsen, grocot-hekzamin gümüş argentafin, argirofilik boyalar 

(nöroendokrin hücreler, retikülin lifler, melanin, kalsiyum, masson, fontana), amiloid 

boyaları (kongo kırmızısı, krezil viyole), Oil red O, sudan siyahı (Yağ), Musikarmin, 

alsian mavisi, kolloidal demir (müsin boyaları), Verhoeff-van Gieson (elastik lif) dur. 

Histometri yönteminin kullanıldığı alanlar proliferasyon indeksi, nükleer grade, 

displazi derecelendirmesi ve hormon reseptör analizidir. 

İmmunohistokimya-immunfloresan; hücre ve dokudaki antijenleri göstermek 

amacıyla immünolojik prensiplerin kullanılmasıdır. Tavşanda/farede üretilen bir 

antikoru floresan ile işaretleyip dokudaki antijen ile birleşmesini sağlamak başlıca 

amaçtır. Antijenik bölgeleri (epitop) ortaya çıkarmak için çeşitli adımlar kullanılır 

(proteolitik enzimler, mikrodalgada ısıtma, basınçlı ısıtıcı...) 

Başlıca tanısal immünohistokimyasal belirteçler Keratin (epitel), Vimentin 

(mezenkim), LCA, CD3,20,23... (lenfoid), Desmin, aktin, myoglobin (kas),CD34 

(endotel), S100 (periferik sinir), GFAP (astrosit),HMB 45, Melan A (melanosit), 

Kromogranin, sinaptofizin, CD56 (nöroendokrin) dır. Tedaviyi yönlendirici olanlar ise 

ER, PR, Her2/neu (meme ca), C-kit (GIST) ve Ki-67 (proliferasyon belirteci) dir. 

220

Son yıllarda patolojinin işlevi haline gelen sitogenetik inceleme tümörlerde alt 

tipleme yapar, histolojik olarak farklı tümörlerdeki bağlantıları ortaya çıkarır, alt 

tiplerdeki özel histolojik değişikliklere ışık tutar, metastatik bir tümörde primeri 

bulmaya yardımcı olur ve tümör sınıflaması, nedenleri ve kanser-ilişkili genler için 

ipucu sağlar. Sitogenetik olarak delesyon, amplifikasyon, inversiyon, translokasyon 

ve nokta mutasyonlar araştırılır. Bunun için 0,5 gr doku steril transport sıvısı içinde bir 

hafta doku kültüründe tutulup lam üstüne yerleştirilir ve kromozomlar ayrılıarak 

Giemsa ile boyanır (floresan teknikler de kullanılabilir- FISH). Başlıca özgün 

translokasyon gösteren sarkomlar tabloda gösterilmiştir. 

Moleküler patolojide ise onkogen ve tümör baskılayıcı genler, 

mikrodiseksiyon,filtre hibridizasyon, in situ hibridizasyon, interfaz sitogenetik ve 

polimeraz zincir reaksiyonu (PZR, PCR) yöntemleri ile araştırılır. Bizim bölümümüzde 

rutinde interfaz sitogenetik uygulamaktayız. Elimizdeki FISH probları dokuya 

uygulanabilmektedir. Bölümde metafaz FISH çalışılmamaktadır. 

Günümüzde en sık uygulanan örnekler: Akciğer Karsinomu: EGFR mutasyon 

analizi, ALK-EML-4 translokasyonu, ROS-1 translokasyonu, MET1 mutasyon analizi; 

Kolon-Rektum Karsinomu: KRAS/NRAS mutasyonu, BRAF mutasyonu, MikroSatellit 

instabilite testi, MLH-1 Metilasyon testi; Malign Melanom: BRAF mutasyonu, CKiT 

mutasyonu; Mide Karsinomu: HER2 testi (İHK/FİSH-SISH) 

Günümüzde tıbbın ilerlemesi ile patoloji de hızla ilerlemekte, her geçen gün 

yeni teknikler geliştirilmektedir. Ama hasta hizmetinde en önemli adım klinikopatolojik 

sıkı işbirliği ile çözülmektedir. Ancak bu işbirliği parça alımı, gönderimi sırasındaki 

tüm önlemlere rağmen histolojik tanıdaki limitasyonlar göz ardı edilmemelidir. Alınan 

materyaller değerlendirme için çeşitli nedenlerle yetersiz ya da elverişsiz olabileceği 

gibi, patolog tarafından ayırıcı tanıya alınan antitelerin morfolojisinde çarpıcı 

örtüşmeler olabilir. Patologların kesin son sözü söyleyeceği dogması doğru olmayıp, 

klinisyen de patologdan her zaman tek bir yanıt beklememelidir. Tanıda çoğu kez 

siyah beyazlar yanında gri zonlar da vardır. Pek çok tanı epikrizle ve deskriptif olarak 

221

çıkabilmektedir. Burada amaç hastaya en az zararı vererek, mümkün olan en kısa 

zamanda, en olası tanıya ulaşmak olmalı, sıkı bir klinikopatolojik işbirliği ve 

gerektiğinde karşılıklı konsültasyonlar ile bu güçlükler aşılmalıdır. 

Kaynaklar 

1- Barış YS. Biyopsinin Patolojik Değerlendirmesi. Multidisipliner Yaklaşımla Kemik ve Yumuşak Doku 

Tümörleri. Ed. Dabak N. Bayt Ltd. 2013: 75-81. 

2- Dervişoğlu S. Patolojinin işlevi, işleyişi, sorunların aşılmasında klinikopatolojik işbirliği. Aile Hek 

Derg 1997; 1(4): 201-3. 

3-Dervişoğlu S, Uygun N, İlvan Ş. ve ark. Tanı güçlüğüne yol açan 133 mezenkimal tümörde 

retrospektif olarak tip tayini çalışması. Türk Onkoloji Dergisi 1995; 10 (39): 52-4. 

4-Dervişoğlu S, İstanbul Üni. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Patoloji tanıtım dersi notları, 2015 

5- Keebler CM. Cytopreparatory Techniques. Comprehensşve Cytopathology: Ed. Bibbo M. 1.baskı, 

Philadelphia, WB Saunders, 1991: 881-906. 

6- Mackay B, Ordonez NG. Techniques in surgical pathology. Practical Surgical Patholoy. Ed. 

Karcıoğlu ZA, Someren A. Massachuttes, The Collamore Press. 1985; 1-7. 

7-Nezelof C, Seemayer JA. The history of pathology: an overview. Anderson's Pathology. Ed. 

Damjanow I, Linder J. 10. baskı. St. Louis, Mosby, 1996: 1-11 

8- Robbins & Cotran Pathologic Basis of Disease, Cellular injury and adaptation, 9. baskı, 2015 

9- Rosai J. Introduction. Rosai and Ackerman's Surgical Pathology. Ed. Rosai J. 10. baskı. St Louis, 

Elseiver, Mosby, 2011 

10-Türkmen İ. İstanbul Medipol Üniversitesi Tıp Fakültesi patolojiye giriş dersi notları, 2015 

11-Wick MR, Mills SE. Surgical Pathology. Anderson's Pathology. Ed. Damjanow I, Linder J. 10. 

baskı, St. Louis, Mosby, 2011 

222

“Kan Bankası İşleyişi”- Kan Bankacılığı ve Transfüzyon Tıbbı 

Prof. Dr. Zafer BAŞLAR 

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, Hematoloji Bilim Dalı, Kan Merkezi 

Sorumlu Hekimi 

Transfüzyon, ya bizzat uygulanması ya da komplikasyonlarının tanınması / 

giderilmeye çalışılması nedenleriyle tıbbın hemen her dalında bir şekilde karşılaşılan 

bir tedavi yöntemidir. Kan ya da kan bileşenlerinin transfüzyonu ile pek çok hayat 

kurtarıldığı gibi kimi zaman da yapılan transfüzyonlar dolayısıyla bazı hayatlar 

kaybedilebilmekte ya da ciddi sorunlar oluşabilmektedir. Bu nedenle, bu tedavi 

yönteminin endikasyonları, uygulama özellikleri ve yan etkileri çok iyi bilinmeli ve 

transfüzyon kararı alınırken tüm bu yönler iyi değerlendirilmiş olmalıdır. 

Kan, tek kaynağı insan olan bir tedavi aracı olmaya devam etmektedir. Kanın 

elde edilmesi sadece ülkemizde değil tüm dünyada önemli bir sorundur; karşılıksız, 

gönüllü bağış esas olarak kabul edilmekte olup, amaç, güvenli ve yeterli kan 

teminidir. Bunu bağışçının sağlığını koruyup alıcının da sağlığını ek tehlikeye 

sokmadan yapabilmek hedefinde Dünya Sağlık Örgütü’nün genel amaçlı belgeleri ile 

paralel olarak (bizim de parçası olmaya çalıştığımız) Avrupa Birliği’nin konu ile ilgili 

direktiflerine göre üye ülkeler, insan kanı ve plazması için yeterliliği sağlamak adına 

gerekli tedbirleri almalıdır. Bu amaçla gönüllü kan ve plazma bağışını teşvik etmek ve 

gönüllü bağışlardan gelen insan kanı ve plazma ürünlerinin kullanımı ve üretimini 

gerçekleştirebilecek önlemleri almak zorundadır. Bu kapsamdaki ulusal mevzuat 

içinde kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı ile ilgili en önemli olanlar 11/4/2007’de 

kabul edilen 5624 sayılı “Kan ve Kan Ürünleri Kanunu”, 04.12.2008 tarihli ve 27074 

sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Kan ve Kan Ürünleri Yönetmeliği” ile bunların 

öngördüğü ve değişen aralıklarla güncellenmekte olan “Ulusal Kan ve Kan Ürünleri 

Rehberi” ve 07.05.2004/7456 sayılı “Transfüzyon Komitesi Çalışma Esasları ve 

Görevleri Hakkındaki Bakanlık Genelgesi” olarak sayılabilir. 

Yürürlükteki mevzuata göre, ayaktan ve yataklı tüm sağlık kuruluşlarının bir 

kan merkezi (resmi adıyla “transfüzyon merkezi”) olması ve belirli bir bölgedeki tüm 

sağlık kuruluşlarının tüm kan ihtiyaçlarını karşılayacak olan bir “bölge kan merkezi” 

olması gerekmektedir. İlgili mevzuatın öngördüğünden farklı olarak kurumumuz kan 

merkezi, resmi adıyla “süreli bölge kan merkezi” statüsünde olup çalışma şekli bir 

transfüzyon merkezinden tamamen farklıdır. Statümüzde değişiklik olup transfüzyon 

merkezi olarak çalışmaya başlayana kadar kan vericilerini kendimiz temin edip kan 

almak ve elde edilen kan ve ürünlerle ilişkili tüm testleri kendimiz yapmak 

durumundayız. 

Kısıtlı bir kaynaktan sağlanmış olan bu değerli ürünün sağlıklı vericiden uygun 

şekilde elde edilmesi ve değerlendirilmesi ile hedefi olan hastaya transfüze edilene 

kadar iyi koşullarda saklanılıp kullanılacağı noktaya uygun şekilde ulaştırılması ve 

amaca uygun şekilde kullanılması, transfüzyonun erken dönem ve uzun vadeli 

sonuçlarının izlenmesi süreci bir çok tıp disiplininin kesişim noktalarını içeren ve 

giderek daha fazla bağımsız ve özelleşmiş bilgi barındıran, ülkemizde (henüz) kabul 

edilmemiş olmakla birlikte pek çok ülkede ayrı bir uzmanlık dalı olan “kan bankacılığı 

ve transfüzyon tıbbı” adıyla anılmaktadır. Kan bankası (kan merkezi) işleyişi, verici 

(bağışçı, donör) seçimi (+ kazanılması), flebotomi ve aferez, kan bileşenlerinin eldesi, 

kan ve bileşenlerine uygulanan testler, kan ve kan bileşenlerinin saklanması, 

223

transfüzyon öncesi uygunluk testleri, transfüzyon reaksiyonu sonrası testler ile kalite 

kontrol çalışmaları gibi parçaları içermektedir. 

Kan merkezinde vericiden alınmış olan kan, ya tam kan veya tam kandan elde 

edilen bileşenler / ürünler olarak kullanılır (Tablo 1). Bir ünite kandan, bir dizi santrifüj 

etme basamağı ve/veya dondurma süreci sonrasında (gerekirse her biri ayrı kişiler 

için farklı amaçlarla kullanılabilecek) çeşitli bileşenler elde edilebilmektedir. Bazı kan 

bileşenleri, torba kanının değil de, aferez cihazları sayesinde, vericinin kanının 

işlenerek ayrıştırılması yoluyla da elde edilebilmektedir. Uygun olduğunda, tam kan 

yerine kan bileşenleri ile tedavinin, hastaya ihtiyacının olmadığı bileşenlerin 

sunulmaması, transfüzyon reaksiyonu riski ile hastalık etkeni bulaşması riskinin 

azalması, daha az ünite kan ile daha çok hastanın ihtiyacının giderilebilmesi gibi pek 

çok üstünlükleri mevcuttur; ayrıca, tam kanın içindeki trombositler ve pıhtılaşma 

faktörleri giderek etkinliklerini yitirdiklerinden hemostazı sağlama açısından tam kan 

çoğunlukla iyi bir kaynak olamamaktadır. 

TABLO 1- Tam kan ve kan bileşenleri 

Ürün Özellikleri Saklama-Raf ömrü 

Tam kan 1 ünite = 480-550 ml 1-6°C de 21-35 gün* 

(ort. 450 ml kan + 63 ml solüsyon) 

Htc % 35-45 

Eritrosit 1 ünite = 250-300 ml, 1-6°C de 21-42 gün* 

süspansiyonları Htc % 65-80 

Trombosit Basit süspansiyon: 1 Ü = 40-70 ml, Oda ısısında 3-5 gün 

süspansiyonları > 5 x 10 10 / ml trombosit 

Aferez ürünü: 1 Ü = 200-300 ml, Oda ısısında 5-7 gün** 

> 3 x 10 11 / ml trombosit 

Taze dondurulmuş 1 ünite = 180-300 ml, < -25°C de 3 yıl 

plazma 

1 Ü/ml faktör ve 200-400 mg fibrinojen 

* Koruyucu-antikoagülan solüsyona göre değişir 

** Torbanın plastiğine göre değişir 

Transfüzyonda ilkeler 

Bu yazıda güvenli ve etkili bir transfüzyon uygulaması ile ilgili bazı önemli 

noktalar özetlenmeye çalışılmıştır. Bununla birlikte, en etkili önlemin, gereksiz 

transfüzyonlardan kaçınmak olduğu unutulmamalıdır. 

Aynı ABO-Rh grubundan transfüzyon yapılmalıdır. Ancak, transfüzyon ihtiyacı 

kesin ve uygun gruptan kan temin edilemiyorsa ya da grup tayini, çapraz 

karşılaştırma için bile beklenemeyecekse O grubu kan kullanılabilir. O grubu kanın, 

kız çocukları ile menopoza girmemiş kadın hastalar için Rh negatif olması tercih 

edilirken diğer kadın ve erkek hastalar için Rh faktörü önemli olmayabilir (Tablo 2). 

224

TABLO 2 - Transfüzyon öncesi uygunluk için rehber 

Eritrosit Plazmadaki Uygun kan grupları 

antijeni antikor Alıcı plazma Alıcı hücreler 

Alıcının kan grubu 

A A Anti-B A, O A, AB 

B B Anti-A B, O B, AB 

O O Anti-A, Anti-B O O, A, B, AB 

AB A, B - AB, A, B, O AB 

Rh-pozitif D - Rh +, Rh - Rh dikkate alınmaz 

Rh-negatif - - / Anti-D Rh - Rh dikkate alınmaz 

(immünize ise) 

Tam kan 

Alıcının kan grubundan olmalı 

Eritrosit süspansiyonu Alıcının plazması ile uyumlu olmalı 

Plazma 

Alıcının hücreleri ile uyumlu olması istenir 

Trombosit süspansiyonu Alıcının hücreleri ile uyumlu olması istenir, ancak, uyumlu gruptan 

bulunamıyorsa herhangi bir gruptan olabilir 

Hayati risk olan acil durumlar dışında, transfüzyon öncesi, çapraz karşılaştırma 

(cross-match) yapılmalıdır. Alıcının plazmasında verilecek eritrositlere karşı antikor 

varsa (en önemlisi ABO uyuşmazlığı) aglütinasyon görülecektir. Aglütinasyon gerçek 

bir uyuşmazlık dışında, hiperglobülinemi durumlarında görülen psödoaglütinasyon, 

soğuk aglütininlerden ileri gelen otoaglütinasyon, ürünün bakterilerle kontamine 

olması sonucunda her türlü serumla aglütinasyon (panaglütinasyon) gibi nedenlerle 

de oluşabilir. 

Transfüzyon öncesi yapılması gerekli olan kontroller (hastanın kimliği, 

hastanın ve vericinin kan grupları, kan ürününün serolojik testlerinin yapılıp 

yapılmadığı, çapraz karşılaştırma yapılıp yapılmadığı ve sonucu, son kullanma tarihi, 

kan ürününün görünüşü) bir kez daha gözden geçirilerek uygun kan ürününün 

doğru hastaya verileceğinden emin olunmalıdır. 

Transfüzyon tekniği 

Kullanılacak olan damar yolu amaca uygun özellikte olmalıdır: akışın rahat 

olduğu bir periferik ven en uygunu olmakla birlikte kateter yerleştirilmiş bir santral ven 

de kullanılabilir; damar yolunda daha önce giden bir başka tedavi olmuşsa yol 

fizyolojik serum ile yıkanmalı / açık tutulmalıdır. Transfüzyon yapılacak torbada 

eritrosit var ise 18 G veya daha geniş iğne kullanılmalıdır; daha küçük iğnelerle 

eritrositler mekanik olarak zedelenebilirler. Tüm transfüzyonlarda her zaman duruma 

uygun bir filtre kullanılarak torba içindeki olası agregatların dolaşıma geçmeleri 

önlenmelidir. Torbanın içine veya setine yalnızca fizyolojik serum veya % 5’lik 

albümin güvenle katılabilir; % 5 dekstroz gibi solüsyonlar hipotonik olduklarından 

eritrositlerde hemolize yol açarlar, kalsiyum içeren solüsyonlar da pıhtılaşmaya 

neden olurlar, bu koşulda kullanımlarının güvenli ve etkili olduğu bilinmediği sürece 

torba içine ilaç katılmamalıdır (farklı pH değerleri hemolize neden olabilir ya da ilaç 

etkinliğini yitirebilir). Yoğun transfüzyonlar, kan değişimi, soğuk aglütinin hastalığı, 

225

infüzyon bölgesinde ısıtılmamış ürün ile vazospazm gelişmesi gibi özel durumlar 

dışında kanın ısıtılması gerekmez. Isıtma, oda ısısında veya 37°C su banyosunda 

yapılmalı; kontrolsüz, ısısı bilinmeyen ısı kaynakları kullanılmamalıdır. Başlangıçta 

kan çok yavaş verilmelidir; ilk 5-10 dakikada yan etki gözlenmezse hız biraz arttırılır, 

ilk 30 dakikada sorun gelişmemişse hız 200-400 ml/saate çıkarılabilir. Eritrosit 

süspansiyonu ve tam kan transfüzyonunun süresi mümkünse 4 saatten uzun 

olmamalıdır, daha uzun sürelerde bakteri kontaminasyonu riski artmaktadır. 

Transfüzyon süresince hasta yakın gözlem altında tutulmalı ve vital bulgular (nabız, 

soluk sayısı, arter kan basıncı) ve vücut sıcaklığı düzenli aralıklarla ölçülerek 

kaydedilmelidir. 

Transfüzyon endikasyonları 

Transfüzyon kararı verirken durumun değerlendirilmesi iyi yapılmalı ve 

transfüzyonun beklenen yararının olası zararlarından daha çok olacağından emin 

olunmadan transfüzyon yapılmamalıdır. Endikasyonlar, 1) akut kanamalarda kan 

kaybının ( = eritrosit + hacim kaybının ) yerine konulması, 2) eksik kan 

bileşenlerinin ( eritrosit, trombosit, lökosit, plazma proteinleri, pıhtılaşma faktörleri 

gibi) yerine konulması ve 3) kan değişimi ve vücut dışı dolaşım uygulanması olarak 

üç ana grupta toplanabilir. 

Kanama 

Akut kanama durumlarında kanama miktarı ve transfüzyon ihtiyacı açısından 

kan sayımı yerine hastanın klinik olarak değerlendirilmesi daha anlamlıdır. Tahmin 

edilen ya da ölçülen kayıp total kan hacminin % 20-30’una kadar ise muhtemelen 

yalnız kristalloid veya kristalloid ve kolloid solüsyonlar ile damar içi hacim 

tamamlanabilecektir. Daha büyük kayıplarda ise eksiğin bu şekilde giderilmesi yeterli 

olmayacak ve doku oksijenlenmesini sürdürebilmek için eritrositlerin de yerine 

konması gerekecektir. Bu amaçla tam kan ya da eritrosit süspansiyonu (konsantresi) 

kullanılabilir; ancak, tam kan kullanımı ciddi kanamalar, kan değişimi, vücut dışı 

dolaşım ile sınırlandırılmalı, uygun isteklerle kan merkezleri kan bileşenlerinin elde 

edilmesine yönlendirilmeli ve böylelikle kaynaklar ve mevcut rezervler daha çok 

hastanın faydalanacağı biçimde kullanılabilmelidir. 

Anemi 

Anemili bir hastanın değerlendirilmesinde aktif, devam eden bir kanama olup 

olmadığı (ve varsa) hayatı tehdit edici özellikte olup olmadığı, acilen transfüzyona 

gerek olup olmadığı, aneminin akut ya da kronik olup olmadığının açıklanmaya 

çalışılması gereklidir. Etyolojisi aydınlanmamış anemili bir hastaya transfüzyon 

yapılması gerekli görülecekse (aneminin transfüzyon sonrası açıklanabilmesi için) 

transfüzyon öncesine ait kan örnekleri ve çevresel kan yaymaları alınarak 

değerlendirilmeli ve tetkikler hemen yapılamayacaksa uygun şekilde saklanmalıdır. 

Oksijen taşıma kapasitesini arttırmak amacıyla transfüzyon kararı verilirken 

eritroid değerler (hemoglobin, hematokrit, eritrosit sayısı) yanı sıra hipoksi 

semptomları, intravasküler hacim ile hastanın kardiyovasküler ve pulmoner 

durumunun da dikkate alınması gerekmektedir. Bir ölçü olarak Hb düzeyi 10 g/dl’ nin 

üstünde ise transfüzyonun nadiren endike olabileceği, 7 g/dl’ nin altında ise genellikle 

endike olduğu, 7-10 g/dl arasındaki değerlerde diğer verilere göre karar verilmesinin 

uygun olacağı düşünülebilir. Bu amaç için tam kan değil de eritrosit konsantresi 

kullanılması uygundur. Bir ünite tam kan veya bir ünite eritrosit süspansiyonu (70 

kg’lık ortalama bir erişkinde) Hb’i 1 g/dl, Htc’i % 3 arttırır. 

226

Trombositopeni-Trombosit işlev bozukluğu 

Trombosit sayısı 5.000-20.000/ mm 3 ise kanama belirtisine bakılmaksızın, < 

50.000/mm 3 ise kanama varsa veya invazif bir girişim söz konusu olacaksa trombosit 

konsantresi verilebilir. > 20.000/mm 3 ise profilaktik olarak verilmemeli, > 50.000/mm 3 

ve aktif kanama varsa büyük olasılıkla faydalanmayacağı düşünülerek verilmemeli ve 

başka neden aranmalıdır. Trombosit sayısını, bir ünite basit trombosit süspansiyonu 

4-5.000/mm 3 , bir aferez ünitesi trombosit ise 20-50.000/mm 3 arttırabilmektedir 

Koagülasyon faktör eksikliği 

Taze dondurulmuş plazma (TDP), K vitamini eksikliği, oral antikoagülan doz 

aşımında hayatı tehdit eden kanamalarda, ağır karaciğer hastalığı, yaygın damariçi 

koagülopati (YDK) gibi çok etkenli koagülopatinin hızlı düzeltimi, koagülasyon 

faktörleri veya doğal inhibitörlerin eksikliklerinde (spesifik konsantrelerin olmadığı 

durumlarda) yerine koyma tedavisi için, plazmaferez / plazma infüzyonu yapılan TTP- 

HÜS vb. özel durumlarda, kardiyopulmoner bypass cerrahisinde, yoğun 

transfüzyonlarda dilüsyonel koagülopatiye bağlı kanamaların tedavisi / profilaksisinde 

ya da acilen operasyon yapılacaksa, PZ / aPTZ’nın uzadığı (>1.5xN) durumlarda 

mikrovasküler kanamalarda kullanılabilir. 

Transfüzyonla ilişkili ve önlenebilir riskin büyük kısmının tam olarak uygun 

olmayan ya da klinik olarak onaylanmamış endikasyonlarda TDP kullanımından ileri 

geldiği düşünülmektedir. Sıvı hacmini arttırmak, albümin düzeyini yükseltmek, immün 

yetersizliği düzeltmek, total parenteral nütrisyon yerine alternatif tedavi olarak, 

formüle bağlı refleks replasman için plazma kullanımı uygun değildir. 

Standart TDP hazırlandığı şekilde ya da mikrobiyolojik arınma amacıyla 

muamele edildikten sonra kullanıma sunulur. Normalde plazmada bulunan tüm 

hemostaz proteinleri (koagülasyon faktörleri ve doğal inhibitörler) mevcut olup, 0.7- 

1.0 Ü / ml faktör içerir. Plazmanın, alıcının eritrositleri ile ABO uyumlu olması gerekir. 

Ancak, normal şartlarda içerdiği eritrosit miktarı çok az olduğundan çapraz 

karşılaştırma gerekmez. Rh uyumu kız çocuklarında ve menopoz öncesi kadınlarda 

önemlidir. Rh uyumsuz TDP transfüzyonu sonrası torba başına 50 Ü anti-D Ig 

verilebilir. Uygulanmadan önce, 37 o C’de 30 dakika içinde eritilmeli ve tercihen hemen 

ya da en geç 4 – 24 saat içinde hastaya verilmelidir. Eritildikten sonra geçen süre 

uzadıkça bakteri bulaşması olasılığı artmakta ve labil koagülasyon faktörlerinin (FV 

ve FVIII) aktivitesi azalmaktadır. 

Uygulanacak doz hastanın kinik durumuna göre değişebilmekle birlikte 10-15 

ml / kg uygun bir başlangıç önerisi olabilir. Sonraki dozların miktarı ve zamanlaması 

için endikasyona, hastanın klinik yanıtına ve laboratuar göstergelerine göre karar 

verilmelidir. Uygulanacak hızı da gereksinim ve hastanın kardiyovasküler durumu 

belirleyecektir. Bir ünite plazmanın faktör düzeylerini % 2-3 civarında arttıracağı kabul 

edilebilir. 

Transfüzyonun yan etkileri 

Transfüzyon tedavisinin kimi kaçınılabilir, kimi önceden kestirilemeyen birtakım 

yan etkileri olabilmektedir (Tablo 3). Bunlar değişik ağırlıkta ve zamanlarda ortaya 

çıktıklarından gerçek oranları bilinmemekle birlikte yaklaşık olarak transfüzyonların % 

20 sinde yan etki ortaya çıktığı ve 100.000 transfüzyondan birinde de ölüme neden 

olduğu düşünülmektedir. 

227

Transfüzyon yan etkilerinin bir kısmı immünolojik bir kısmı da başka yollarla 

oluşmaktadır. İmmünolojik temeli olan yan etkiler transfüzyon reaksiyonları olarak 

bilinirler. Bu reaksiyonların bir kısmı transfüzyon sırasında veya bittikten sonraki 

birkaç saat içinde gelişen erken tip, bir kısmı ise izleyen gün ve haftalarda ortaya 

çıkan geç/gecikmiş tip reaksiyonlar şeklinde olmaktadırlar. 

TABLO 3- Transfüzyon yan etkileri 

Komplikasyon 

Nedeni / Etkisi 

İmmünolojik mekanizmalarla oluşanlar 

A- Erken tip reaksiyonlar : 

Hemolitik reaksiyon 

Anafilaktik reaksiyon 

Pulmoner reaksiyon 

Ürtikeryal reaksiyon 

Febril reaksiyon 

B- Geç tip reaksiyonlar : 

Hemolitik reaksiyon 

Postransfüzyon purpura 

Graft versus host hastalığı 

Alloimmünizasyon 

İmmünmodülasyon 

Alıcıdaki/üründeki eritrosit antikorlarından ileri gelir 

Üründeki Ig A ya karşı oluşur (IgA eksikliği olanlarda) 

Alıcıdaki/üründeki lökosit antikorlarından ileri gelir 

Üründeki plazma proteinlerinden ileri gelir 

Üründeki lökositlerden ileri gelir 

Alıcıdaki eritrosit antikorlarından ileri gelir 

Alıcıdaki trombosit antikorlarından ileri gelir 

Üründeki aktif lenfositlerden ileri gelir (İmmünitesi zayıf 

alıcılarda) 

Daha sonra sorun oluşturabilir (Hemolitik reaksiyonlar, 

febril reaksiyonlar, kan/organ uygunluğunu saptamada 

güçlük, yenidoğanın hemolitik hastalığı, akut akciğer 

hasarı, allerjik reaksiyon, posttransfüzyon purpura, 

trombosit/granülosit transfüzyonlarına verimin azalması, 

alloimmün neonatal trombositopeni/nötropeni) 

İmmünsupresyon oluşabilir 

İmmünolojik temeli olmayanlar 

Bakteriyel sepsis 

Ürünün kontamine olmasından kaynaklanır 

Dolaşım yüklenmesi Tam kan ile, özellikle yaşlılarda gelişebilir 

Transfüzyonla geçen Vericiden gelen enfeksiyon etkenlerinden ileri gelir 

hastalıklar 

Demir birikimi Kronik transfüzyonlarla oluşur 

Yoğun transfüzyon Isı, pH ve metabolik değişikliler ile dilüsyondan 

sorunları kaynaklanır 

Farklı transfüzyon reaksiyonlarının belirtilerinin değişkenliği dolayısıyla hangi 

tip reaksiyonunun söz konusu olduğunu kesin olarak anlamak zor olsa da mevcut 

228

sorunların giderilmesi gerekmektedir (Tablo 4). Transfüzyon reaksiyonlarında en çok 

rastlanılan belirtiler titreme, ateş ve ürtikerdir. Bunlara bakılarak reaksiyonun nedeni 

veya ağırlığının kestirilebilmesi mümkün değildir. Bundan dolayı transfüzyon 

sırasında ve bitiminden sonraki birkaç saat içinde gelişen belirti ve bulgular varlığında 

bunların en önemli transfüzyon reaksiyonundan ileri geldiği kabul edilmelidir. 

TABLO 4 - Bazı transfüzyon reaksiyonlarında görülebilen belirti ve bulgular 

Akut hemolitik reaksiyon 

Huzursuzluk, anksiyete, şiddetli titreme, vücut ısısının hızla 

yükselmesi, baş ağrısı, bel ağrısı, bulantı, kusma, taşikardi*, 

kan basıncında düşme*, yaralardan ve ponksiyon yerlerinden 

kan sızması*, hemoglobinüri, oligüri(* işaretli belirti ve 

bulgular, özellikle anestezi altındaki hastalarda anlamlı 

olabilir) 

Febril reaksiyon 

Allerjik reaksiyon 

Üşüme, vücut ısısının yavaşça artışı, bulantı, kas ağrıları 

Kaşıntı, döküntü, kabarıklıklar, yüzün şişmesi, solunum 

sıkıntısı 

Akut transfüzyon reaksiyonundan şüphelenildiğinde: 

1-Transfüzyon hemen durdurulur. 

2- Kateter / iğne yerinde bırakılarak fizyolojik serum infüzyonuna başlanılır. 

3- Hızlı bir fizik muayene yapılarak vücut sıcaklığı, nabız, arter kan basıncı ve 

soluk sayısı kaydedilir; kalp ve akciğer oskültasyonu yapılır; deride kabarıklıklar 

aranır; anormal kanama belirtileri araştırılır. 

4- Hastadan yeni kan örnekleri alınır. 5- İdrar örneği alınır, alınamıyorsa idrar 

sondası yerleştirilebilir. 

6- Pulmoner semptomlar belirginse yatakta akciğer grafisi çekilir. 

7- Durumun ilk değerlendirmesi yapılmaya çalışılır. 

7- Transfüzyon bitmemişse çapraz karşılaştırma ile hasta ve torba kanının kan 

grubu tayinleri tekrarlanır. 

8- idrar örneğinde hemoglobin aranır. 

9- Reaksiyon sonrası hastadan alınan yeni kan örneklerinde; biyokimyasal 

incelemeler (özellikle bilirubin, LDH, haptoglobin), kan sayımı (özellikle trombosit ve 

retikülosit sayıları), hemostaz çalışması ( fibrin-fibrinojen yıkım ürünleri, fibrinojen 

düzeyi, trombin-protrombin-aktive parsiyel tromboplastin zamanları), antiglobülin 

testleri yapılır. 

10- Plazma/serum hemoliz açısından değerlendirilir; intravasküler hemoliz 

oluşmuş ise, plazma ilk saatlerde serbest hemoglobin varlığından pembe, daha sonra 

ise methemalbüminemi nedeniyle kahverengi görünecektir. 

229

Ancak, hemolizin, ABO uyuşmazlığı dışında, verilen ürünün plazmasında 

bulunan antikorlar, üründe çok miktarda yaşlanmış eritrosit olması, ürüne eklenen ilaç 

ya da intravenöz sıvılar, ürüne bulaşan bakteriler, vericide eritrosit enzim eksikliği 

olması, ürünün fazla ısıtılması, ürünün donması, ekstrakorporeal dolaşımda 

eritrositlerin mekanik travmayla karşılaşması gibi başka nedenlerinin de olabileceği 

unutulmamalıdır. 

Transfüzyonu durdurarak hasta yakın gözlem ve izleme alındığında, oluşan 

yan etki(ler)in gidişi de komplikasyonun tipi hakkında fikir verebilir. Yeni belirti ve 

bulgu eklenmiyor ve hasta klinik olarak daha kötü olmuyorsa hafif bir reaksiyon (febril 

reaksiyon, hafif allerji gibi) olasılığı artacaktır. 

Hemolitik olduğu düşünülen bir transfüzyon reaksiyonunun tedavisinde neler 

yapılabilir? Sıvı infüzyonu ile hipovolemi, hipotansiyon ve akut böbrek yetersizliği 

önlenmeye çalışılır. Yeterli idrar çıkışı sağlanamazsa furosemid veya mannitol 

uygulanabilir; bunlarla da başarılı olunamazsa diyaliz gündeme gelecektir. Diğer 

yandan YDK tablosu açısından izlenen hastada erken dönemde heparin, kanama 

eğilimi belirlenirse taze dondurulmuş plazma ve trombosit verilmesi düşünülebilir. 

Reaksiyonun anafilaksi olduğu düşünülüyorsa adrenalin, kortikosteroid ve 

antihistaminik uygulanmalı ve genel destekleyici tedaviler sürdürülmelidir. Reaksiyon 

daha küçük ölçekli bir allerjik reaksiyon ise antihistaminik ve kortikosteroid tedavi 

yapılması yeterli olacaktır. 

Söz konusu tablo febril reaksiyon olarak değerlendirilebiliyorsa antipiretik ve 

antihistaminik ile kontrol altına alınabilecek ve gerekiyorsa transfüzyona devam 

edilebilecektir. 

Bakteri kontaminasyonu (diğer yan etkilerden farklı bir tabloya neden olarak 

ayırt edilebilecek) ve hızla gram negatif etken kökenli septik şok yönetimi yapılması 

gerekecektir. 

Transfüzyonun diğer erken tip yan etkilerinden olan dolaşım yüklenmesi 

tablosu genel olarak akut sol kalp yetersizliği gibi tedavi edilmelidir (Daha çok 

kardiyak ya da pulmoner rezervi azalmışlarda, yaşlı hastalarda, derin kronik anemisi 

olanların ilk transfüzyonlarında, kısa sürede yoğun transfüzyon yapılanlarda özellikle 

de transfüzyon hızlı yapıldığında görüldüğünden bu hasta gruplarında transfüzyonun 

hızı ve yoğunluğuna biraz daha dikkat edilmelidir.) 

Yoğun transfüzyonlarda sorunlar 

Hastaya 24 saat içinde en azından total kan hacmi kadar veya üç saat içinde 

total kan hacminin % 50’den fazlasının veya dakikada 150 ml’den çok veya 10 

üniteden çok tam kan ya da 20 üniteden çok eritrosit şeklinde sık transfüzyon 

yapılması gibi, farklı biçimlerde tanımlananabilen massif / yoğun transfüzyonlarda 

birtakım özel sorunlar gelişebilmektedir. 

Kanın beklemiş kan olmasından dolayı hiperpotasemi, asidoz, hiperamonyemi 

gelişebilmekte, özellikle bu tür değişikliklere uyarlanması zor olan renal / hepatik 

rezervi azalmış hastalarda önem kazanmaktadırlar. Çok miktarda beklemiş soğuk 

kanın ısıtılmadan verilmesi sonucu hipotermi ve buna bağlı olarak aritmiler 

gelişebilmektedir. Kan ürününün pıhtılaşmasını önleyen sitratın yoğun olarak verilmiş 

olması özellikle hepatik rezervi azalmış hastalarda toksisite yaratabilmektedir. Yoğun 

transfüzyon dolayısıyla dilüsyona uğrayan trombositler ve koagülasyon faktörleri 

nedeniyle de hemorajik diyatez gelişebilmektedir. 

230

Bu sorunları karşılamak üzere yoğun transfüzyon yapılacak olan ya da 

yapılmış olanlarda kan ürünlerinin en azından bir kısmının uygun şekilde ısıtılması, 

her 2-2.5 L transfüzyon başına 40-50 mEq sodyum bikarbonat verilmesi, ilk 2 L’den 

sonra her litre başına 10 ml %10 kalsiyum glukonat verilmesi uygun olabilir. Kanama 

eğilimi açısından hastanın ve mümkünse trombosit sayısı ile koagülasyon profilinin 

izlenmesi, kanama eğilimi gözlendiğinde ya da sayı düşük / testler bozulmuş 

olduğunda eksik olan bileşenin yerine konması düşünülmelidir. Genel bir ölçü olarak 

trombosit sayısı: 50.000 / mm 3 altında ve kanama varsa, trombosit sayısı: 30.000 / 

mm 3 altında kanama yok ama cerrahi girişim sürecekse, trombosit sayısı: 20.000 / 

mm 3 altında kanama olmasa da => trombosit süspansiyonu protrombin / aktive 

parsiyel tromboplastin zamanı uzamış, fibrinojen düzeyi 100 mg/dl altında ve kanama 

varsa => taze dondurulmuş plazma verilebilir. 

Kurumumuzda çalışan / çalışmaya başlayacak olan ve transfüzyon isteğinde 

bulunabilecek her hekim, transfüzyon tıbbı hakkındaki temel bilgilerini güncellemeli; 

kurumunun kan merkezinin işleyişi ve yapılan çalışmalar hakkında asgari bilgiyi 

edinmeli; uzmanlık dalı ile ilgili transfüzyon özelliklerini ve izlediği gelişmeleri kan 

merkezi / transfüzyon komitesi ile paylaşmalı; hastası için isteyeceği kan 

bileşen(ler)inin uygun zamanda ve miktarda temin edilebilmesi için kan merkezi ile 

işbirliği yapmalı ve hemovijilans açısından (transfüzyonun erken ve geç izlemi, yan 

etkilerin gereğinin ve geri bildirimlerinin yapılması gibi) üstüne düşenleri yapmalıdır. 

Transfüzyonun, gerçekten gerekli olduğu zaman yaşama döndürebilen ama 

önemli oranda morbidite daha az olarak ta mortalite nedeni olabilen bir tedavi olduğu 

hep akılda tutularak, transfüzyon yapılması kararında kolaya kaçılmaması (iyi) tıbbi 

uygulamanın bir gereği olmalıdır. 

Kaynaklar 

1.McCullough J . Transfusion Medicine, 3rd Edition, Wiley-Blackwell, 2012. 

2.Murphy MF, Pamphilon DH. Practical Transfusion Medicine, 4th Edition, Wiley-Blackwell, 2013. 

3.Ülkü B, Soysal T. Herkes İçin Transfüzyon Tıbbı, İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Sürekli Tıp Eğitimi 

Etkinlikleri, Sempozyum Dizisi Yayın No:44, 2005. (http://www.ctf.edu.tr/stek/bb44.htm) 

231

Radyoloji İşleyişi 

Uzm. Dr. Ayşe KALYONCU UÇAR 

Prof. Dr. İbrahim ADALETLİ 

İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Radyodiagnostik Anabilim Dalı 

Radyoloji: İyonizan radyasyon içeren ya da diğer enerji kaynaklarıyla çalışan 

görüntüleme yöntemleri(konvansiyonel radyografi, floroskopi, anjiyografi, mamografi, 

ultrasonografi, Doppler ultrasonografi, bilgisayarlı tomografi, manyetik rezonans 

görüntüleme, kemik dansitometri) kullanılarak temelde hastalık tanısına yönelik 

çalışmalarda bulunan uzmanlık disiplinidir. Ayrıca radyoloji bu görüntüleme 

yöntemleri eşliğinde tanıya yönelik ve tedavi amaçlı işlemleri de kapsar (Girişimsel 

Radyoloji). Yani radyoloji iki ana bölümde ele alınır. Birincisi teşhis radyolojisi, 

ikincisi tedavi radyolojisidir. Bu alanda uğraşan uzmanlaşan kişilere radyolog denir. 

Radyolojinin tarihine bakıldığında; 1895 yılında X ışınlarının W. Conrad 

Röntgen tarafından keşfinden hemen sonra 1896 yılında Pierre ve Marie Curie’nin 

Radyumu bulması ile gelişmeler birbirini takip etmiştir. A Henry Becquerel doğal 

radyoaktivite ve Uranyum’u; 1898 ‘de Villart Radyum’dan çıkan ışınların X ışınları ile 

aynı özellikleri taşıyan foton ışınları olduğunu göstermiş, 1919 yılında ise Rutherford 

yapay radyoaktiviteyi bulmuştur. Bu gelişmeler gerek fizik gerekse tıp dünyasında 

büyük devrim yaratmış ve bugünkü atom çağının temelini atmıştır. Bu ışınların film 

üzerinde iz bırakması ve fluoroskopik ekranlarda görüntü meydana getirmesi sağlık 

alanında da kullanılmasına yol açmıştır. 19. yüzyılın sonu 20. yüzyılın başlarında bu 

gelişmelere paralel olarak hekimler ve fizikçiler X ve Gama ışınlarını gerek tanı 

gerekse tedavide kullanmaya başlamışlardır. Almanya’da keşfedilen X ışını kısa 

sürede Dünya’da yankı bulmuştur. Yirminci yüzyılın hemen başlarında tıbbi pratiğin 

içinde yer bulan bu radyolojik tanı yöntemleri, giderek artan bir ivme ile gelişmiş ve 

artık modern tıp ve sağlık hizmetinin ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Önceleri 

sadece X ışını tekniklerinden oluşan radyolojik görüntüleme yöntemleri, 20. yüzyılda 

yaşanan ve günümüzde de artan bir hızla süren inanılmaz teknolojik gelişmeler 

paralelinde ultrasonografi, manyetik rezonans görüntüleme ve diğer ileri görüntüleme 

yöntemlerini de içine alarak dev bir kapsama kavuşmuştur. Söz konusu teknolojik 

çeşitlenmenin yanı sıra, modern tıpta yaşanan baş döndürücü buluşlar ve üst 

uzmanlaşmalar, doğal olarak radyoloji alanını da etkilemiştir. Giderek gelişen bu 

bilim dalında hızla artan gelişmeleri takip edebilmek ve tüm vücuda ait normal 

anatomi, patolojilerin görüntüleme özellikleri, ayırıcı tanı, tanı ve tedavi yöntemleri 

gibi geniş ölçüde bilgi gereksinimi radyolojide spesifik uzmanlaşma ihtiyacını 

doğurmuş ve bu nedenle alt bilim dalları geliştirilmiştir. Bu alt bilim dalları hakkında 

aşağıda bilgi verilmiştir: 

Girişimsel Radyoloji Bilim Dalı: 1970’li yıllarda, ultrason ve tomografinin 

kullanıma girmesiyle giderek yaygınlaşmaya başlayan girişimsel radyolojik 

yöntemlerin spektrumu, son yıllarda çok genişlemiştir. İğne-kateter ve stent 

sistemleri (yani vücut içine teşhis ve tedavi amacıyla ilerletilen ve gereğinde 

yerleştirilen çeşitli ince borucuklar), sadece teşhiste değil tedavide de önemli, 

devrimsel nitelikte gelişmeler sağlamıştır. Günümüzde, tüm tedavilerde ve tüm 

232

cerrahi işlemlerde giderek artan oranda “minimal invazif” yöntemler kullanılmaktadır. 

Bu yöntemlerin anafikri, hastalara, mümkün olduğunca daha az zarar veren, 

hastanede daha az kalmasını-yatmasını sağlayacak, daha kısa sürede iyileşebilen 

daha küçük delik veya kesiklerle teşhis veya tedavinin yapılabilmesidir. Girişimsel 

radyolojik yöntemlerin çoğu, eski cerrahi yöntemlere kıyasla çok daha hızlı-güvenlietkin 

niteliktedir. Maliyet olarak da genellikle klasik cerrahi yöntemlerden daha 

avantajlıdır. Çoğu ameliyat için gerekli olan narkoz alımı, genellikle girişimsel 

radyolojik işlemlerde söz konusu değildir. Hasta çok daha hızlı sürelerde taburcu 

olup, gündelik yaşamına dönebilir. Bu işlemlerin ortak özelliği, görüntüleme 

yöntemleri eşliğinde yapılmasıdır, yani işlem sırasında röntgen ışınları, ultrason veya 

tomografi kılavuzluğu kullanılır. 

Girişimsel işlemler, damarla ilgili olanlar (vasküler) ve damar dışındaki 

girişimler (non-vasküler) olarak başlıca ikiye ayrılır. Damarla ilgili olarak, kalp 

dışındaki tüm damar sorunlarında (tıkanma, daralma, baloncuk oluşumu-anevrizma, 

doğumsal veya kaza sonucu oluşan damar hasarları, varisler, vb.) hem teşhis, hem 

de tedaviye yönelik işlemler yapılır.Damar dışı girişimler ise başlıca şu başlıklar 

altında incelenebilir: Biyopsiler , drenajlar (Abse ve benzeri sıvıların vücut dışına 

boşaltılması), skleroterapiler (kist büzüştürme), tümör ablasyonu (tümör yakma 

tedavisi) gibi. 

Nöroradyoloji ve Baş-Boyun Radyolojisi Bilim Dalı: Nörolojik ve Başboyun 

bölgesi hastalıklarında görüntüleme çok temel tanı ve tedavi yönlendiricisi 

haline gelmiştir. Bu bilim dalında çalışan radyologlar, nörolojik ve baş-boyun bölgesi 

hastalıklarına özgü görüntüleme seçenekleri, bulguları ve ayırıcı tanı özellikleri 

konusunda uzmanlaşmışlardır. 

Pediatrik Radyoloji Bilim Dalı: Çocuk hastalıkları gibi çocukların 

görüntülenmesi de özel bilgi ve tecrübe gerektirir. Bu bilim dalı da bu gereksinime 

cevap verir. 

Abdomen Radyolojisi: Bu dalda uzmanlaşanlar karaciğer, dalak, böbrekler, 

safra kesesi, pankreas, sindirim yolları, ve genital organlarla ilgili hastalıklardaki 

görüntüleme konusuna odaklanmışlardır. 

Toraks Radyolojisi: Bu konuda özel bilgisi olan radyologlar, özellikle akciğer 

ve kalp hastalıklarındaki görüntüleme ile ilgilenirler. 

Muskulo-skeletal Radyoloji: Kemik ve kaslarla ilgili hastalık durumlarında 

gerekli radyolojik tetkikleri yönlendiren ve yorumlayan bölümdür. 

Meme Radyolojisi:Meme ilgili hastalık durumlarında gerekli radyolojik 

tetkikleri yönlendiren ve yorumlayan bölümdür. 

Kardiyovasküler Radyoloji: Kalp ve ana vasküler yapılarda kesitsel 

görüntüleme gerektiren hastalık durumlarında gerekli radyolojik tetkikleri yönlendiren 

ve yorumlayan bölümdür. 

Acil Radyoloji: Aciliyet gerektiren durumlarda acil servise yakın lokasyonda 

hizmet veren, gereken radyolojik tetkiklerin ivedilikle elde olunmasını ve 

yorumlanmasını sağlayan bölümdür. 

233

Radyolojide Modaliteler 

1.Konvansiyonel Röntgen- Direk grafiler 

2.Floroskopi ve skopi (Baryumlu grafiler) ; 

3.Anjiyografi (DSA) 

4.Mammografi ya da Dijital Mammografi 

5.Ultrasonografi 

6.Renkli Doppler Ultrasonografi (Color Doppler) 

7.Bilgisayarlı Tomografi (BT) 

8.Manyetik Rezonans Görüntüleme (MR) 

Radyolojik İncelemeler: Oldukça geniş bir listeye sahip olup hepsi için 

ayrıca belirtilen standardize edilmiş kodlamalarla belirtilmektedir. 

Radyografik Tetkikler 

Normal Tek-İki- Üç- Dört Yönlü Film (İlgili anatomik bölge için) 

Caldwell Grafi: Özellikle ethmoid ve frontal sinüsleri göstermek için çekilir. 

Schüller Grafi: Mastoid hücrelerin havalanmasını gösteren grafidir. 

Atlantoaksiyel eklemi en iyi göstermek için ağız açık pozisyonda ön arka grafi 

çekilir. 

Rhese grafisi: Optik forameni en iyi gösteren standart grafidir. 

Karpal tünel için el-bilek bölgesinin grafisi. 

Yan dekübitis grafiler: Küçük pnömotoraks kavitelerini gösterebilmek için 

çekilir 

Kontrastlı Floroskopik Tetkikler 

Floroskopi radyolojinin en eski ve en temel bölümlerinden biridir. Günümüzde 

de, oldukça yaygın olarak sindirim sistemi, idrar yolları, kadın üreme organları ve 

vücudun daha birçok bölümünün incelenmesinde kullanılmaktadır. 

Floroskopi, X ışını kullanılarak çekilir. Normal filmlerde görülemeyen yapılar 

kontrast madde denilen ilaçlarla boyanarak görünür hale getirilir. Kontrast maddeler, 

baryum ve iyot gibi radyoopak maddeler içeren ilaçlardır. Kontrast maddeler, 

uygulanacak incelemenin türüne göre, hastaya içirilerek, lavman yapılarak, idrar 

sondası yoluyla veya enjeksiyonla verilir. Kontrast madde verilmesini takiben, 

incelenen organdoktor tarafından ekranda izlenerek çeşitli pozisyonlarda filmler 

çekilir. 

Hasta, inceleme sırasında az miktarda radyasyon alır. Ancak bu tetkiklerin 

faydası, az miktardaki radyasyonun zararlarının yanında çok fazladır. Çekimi yapan 

doktor ve teknisyenler, radyasyona her gün maruz kalmamak için koruyucu bir 

bölmenin arkasında oturarak veya kurşun önlük giyerek kendilerini korurlar. 

234

Gastrointestinal Sistem Kontrastlı İncelemeleri 

Defekografi 

Fistülografi 

Faringografi 

Faringo-Ösofagografi 

Ösofagografi 

Ösofagus-Mide-Duodenum(ÖMD) 

Ösofagus-Mide-Duodenum(ÖMD)Çift Kontrast 

Mide-Duodenum 

Mide-Duodenum Çift Kontrast 

İnce-Barsak Pasaj 

Enteroklizisle İnce Barsak Tetkiki 

Mide Duodenum + İnce Barsak Tetkiki 

ÖMD + İnce Barsak Tetkiki 

Kolon 

Kolon Çift Kontrast 

Oral Kolesistografi 

IV Kolesisto-Kolanjiografi 

T-Tüp Kolanjiografi 

Sialografi 

PoşGrafisi 

Üro-Genital Sistem Kontrastlı İncelemeler 

IV Pyelografi(IVP) 

IV Pyelografi(IVP) + Post voiding 

IV Pyelografi(IVP) (Kısa Zamanlı) Dakikalık İVP özellikle hipertansiyon için 

çekilir. 

Retrograd, Assendan Pyelografi 

SistografiRetrograd 

Sistografi (Dolu, Miksiyonda, Boş) 

Voiding Sisto-Üretrografi 

Retrograd Üretrografi 

Üretro-Sistografi, Retrograd-Assendan 

Histero-Salpingografi 

Radyolojik Girişimler 

Perkütan Vasküler Embolizasyon Girişimleri 

İnce İğne Aspirasyon Biopsisi (Herhangi Bir Görüntüleme Yöntemi Eşliğinde) 

Ösefagus Dilatasyonu 

Perkütan Abse Drenajı 

Perkütan Bilier Drenaj 

Perkütan Biler Stent Konması 

Perkütan Gastrostomi 

Perkütan Nefrostomi (Tek Taraf) 

Perkütan Kist Ponksiyonu 

Perkütan Safra Kesesi Drenajı 

Perkütan Sistostomi 

Perkütan Sisto-Üretrografi 

235

Perkütan Transhepatik Kolanjiografi 

Perkütan Transluminal Anjioplasti 

Perkütan İntravasküler Stent Konması 

Periferik Aterektomi 

Periferik Laser Anjioplasti 

Perkütan Üreteral Stent Konması 

Perkütan Üreter Stenoz Dilatasyonu 

Dakriyosistografi 

Floroskopik Muayene 

Artrografi 

Mammografi 

Mammografi meme yumuşak dokusunun röntgen ışınlarıyla 

görüntülenmesidir. Genel amaçlı radyoloji tüplerinde değişiklikler yapılarak hastanın 

daha az radyasyon alması sağlanmıştır. Mammografi tüplerinde kullanılan ortalama 

voltaj 20-35 KV olup, klasik röntgen tüplerinden düşüktür. Kullanılan cihaza bağlı 

olarak otururken veya yatarken memenin değişik yönlerden görüntüleri alınır. Çekim 

esnasında memenin komprese edilmesine bağlı rahatsızlık hissi oluşabilir. 

Mamografi belli yaştan sonra tarama testi olarak, memede bir kitle ele geldiğinde, 

meme başında akıntı görüldüğünde, meme başının çekintiye uğramasında, meme 

derisindeki değişikliklerde, meme biopsisinde lokalizasyon amacıyla kullanılabilir. 

Mamografinin meme kanserinin erken teşhisinde bir tarama testi olarak önemi 

büyüktür. Amerikan Kanser Derneği 40-49 yaşları arasında 2 yılda bir, 50 yaşın 

üzerinde her yıl mamografi çekilmesini önermektedir. 

Anjiyografi (Dijital Substraksion Anjiografi) 

Anjiyografi vücut damarlarının görüntülenmesi demektir. Damar içine röntgen 

ışınlarını diğer dokulara göre daha fazla emen ve kontrast madde olarak tanımlanan 

ilaç verilerek, DSA denilen röntgen cihazları yardımıyla gerçekleştirilir. Anjiografi 

işlemleri için hızlı film değiştiricileri kullanılır. Anjiyografi sayesinde organları 

besleyen damarlar görüntülenerek damar hastalıkları veya bu damarlardan beslenen 

organlara ait tanı koydurucu bilgiler edinilir. Teşhis amaçlarının yanında tedavi 

amaçlı da kullanılabilir. Anjiyoplasti bunun klasik bir örneğidir. Bu sayede cerrahi 

tedavi gerektiren birçok hastalık, cerrahi ve genel anestezinin riskleri olmaksızın 

tedavi imkanı bulmaktadır. 

Anjiografik Tetkikler: 

Aortografi Arkus 

Aortografi Torakal 

Aortografi Abdominal 

Aortografi Pelvik(Bilateral İliak) 

Çolyak Arteriografi ve Arteriel Portografi 

Selektif Renal Arteriografi (Tek Taraf) 

İnferior Mesenterik Arteriografi 

Superior Mesenterik Arteriografi 

Pelvik Arteriografi 

Üst Ekstremite Arteriografi(Tek Taraflı Brankial) 

236

Alt Ekstremite arteriografi(Tek Taraflı Femoro-Popliteal) 

Bilateral Alt Ekstremite Arteriografisi 

Transplant Renal Arteriografi 

Pulmoner Arteriografi 

Nonselektif Serebral Arteriografi 

Selektif Serebral Arteriografi(4 Sistem) 

Selektif Karotid Arteriografi(Tek Taraf) 

Selektif Karotid Arteriografi Bilateral 

Selektif Vertebral Arteriografi 

Spinal Arteriografi 

Orbital Venografi 

Intraarterial D.S.A.(Herbiri) 

Alt Ekstremite Venografi(Tek Taraf) 

Bilateral Alt Ekstremite Venografisi 

Üst Ekstremite Venografi (Tek Taraf) 

Bilateral Üst Ekstremite Venografi 

Hepatik Venografi 

Sürrenal Venografi 

İnferior Vena Kavografi 

Süperior Vena Kavografi 

RenalVenografi ve Renal Ven Kan Örneklemesi 

Splenoportografi 

Bilgisayarlı Tomografi İncelemeleri 

Bilgisayarlı tomografi x-ışını kullanılarak vücudun incelenen bölgesinin 

kesitsel görüntüsünü oluşturmaya yönelik radyolojik teşhis yöntemidir. İnceleme 

sırasında hasta bilgisayarlı tomografi cihazının masasında hareket etmeksizin yatar. 

Masa manuel ya da uzaktan kumanda ile cihazın ''gantry'' adı verilen açıklığına 

sokulur. Cihaz bir bilgisayara bağlıdır. X-ışını kaynağı incelenecek hasta etrafında 

360 derecelik bir dönüş hareketi gerçekleştirirken oyuk ya da ''gantry'' boyunca 

dizilmiş dedektörler tarafından x-ışını demetinin vücudu geçen kısmı saptanarak elde 

edilen veriler bir bilgisayar tarafından işlenir. Sonuçta dokuların birbiri ardısıra 

kesitsel görüntüleri oluşturulur. Bigisayarlı tomografi cihazlarında kolimasyon ile 

radyasyon demeti istenilen boyut ya da kesit kalınlıklarında sınırlanır. Oluşturulan 

görüntüler bilgisayar ekranından izlenebilir. Bilgisayarlı tomografi diğer x-ışın 

incelemelerine göre bazı avantajlara sahiptir. Özellikle organların, yumuşak doku ve 

kemiklerin şekil ve yerleşimini oldukça net gösterir.Günümüzde giderek yaygınlaşan 

çok kesitli BT cihazları ile reformat görüntüler elde edilerek daha fazla bilgi 

sağlanabilmektedir. 

Yapılacak incelemenin türüne bağlı olarak hastaya kol damarlarından kontrast 

madde enjekte edilebileceği gibi kontrast madde içmesi de istenebilir.Hastadan, 

bağırsakları daha net göstererek radyoloğun filmleri daha iyi değerlendirmesini 

sağlayacak bir sıvı olan oral kontrast madde içmesi ya da rektal yoldan kontrast 

uygulanması gerekebilir. 

İncelemeler hastalarının klinik bulguları göz önüne alınarak her bir hasta için 

ayrı ayrı planlanır. Bundan dolayı yapılan BT incelemesi daha önce yaptırmış 

olduğunuz bir BT incelemesinden farklıysa ya da inceleme sonunda ek görüntüler 

237

alma ihtiyacı duyulmuşsa endişelenmemek gerekir. Başlangıcından bitimine kadar 

çekim süresi ortalama 15 dakikadır. 

Bilgisayarlı Tomografide Tetkikler: 

Üst Abdomen BT 

Pelvis BT 

Tüm Abdomen BT 

Dinamik BT (Herhangi Bir Bölge) 

Boyun BT 

Nazofarinks BT 

Larinks BT 

Temporomandibuler Eklem BT 

Servikal– Torakal- Lumbosakral BT 

Ekstremite BT 

Sakro-iliak Eklem BT 

Kalça Eklemi BT 

BT Eşliğinde Girişimsel Tetkik 

Beyin BT(Aksiyel veya Koronal veya Sagital) 

Hipofiz BT 

Orbita BT 

Temporal Kemik BT 

Paranasal Sinusler BT(Aksiyal ve Koronal) 

Sisterno BT 

Toraks BT 

Myelo-BT 

Manyetik Rezonans Görüntüleme İncelemeleri 

Yeni görüntüleme teknolojileri arasında en etkileyici olanlardan biri manyetik 

rezonans görüntüleme ya da kısaca MRG veya MR'dir. MRG ağrısız, allerjiye yol 

açacak ilaç verilme zorunluluğu olmayan ve x-ışını gibi zararlı olabilecek araçlar 

kullanmayan bir tanı tekniğidir. Hasta güçlü bir elektromanyet içeren bir silindirin 

içinde yatarken, vücuttaki hidrojen atomlarının enerji salmasına yol açan radyo 

dalgaları gönderilerek işlem gerçekleştirilir. Mıknatıs etkisi ile hareket eden binlerce 

atoma ait bilgi bir bilgisayara gönderilir ve incelenen alanın oldukça kaliteli bir resmi 

elde edilir. Manyetik rezonans görüntüleme yönteminde hasta iyonizan radyasyon 

almaz. MRG incelemeni sürenin değişkenliği incelenecek olan alanın yerine ve 

hastalık hakkında toplanması gereken bilgi miktarına bağlıdır. 

İyonizan ışın olmaması ve yumuşak dokuları en ayrıntılı görüntüleyen yöntem 

olması yannda fonksiyonel bilgi sağlaması ve birçok ileri MR uygulaması ile birçok 

alanda temel tanı yöntemi konumuna gelmiştir. 

Bu üstün görüntüleme teknolojisinin kullanılamayacağı hastalar da vardır ki 

bunların başında vücudunda metal protez bulunanlar gelir çünkü magnet bu metalleri 

yerinden oynatabilir. Bu gibi hastalar arasında kalp pili olanlar, beyin ameliyatı ile 

beyin damarlarına klips takılmış kişiler, metal kalp kapakçıkları olanlar ve iç kulak 

protezi olanlar yer alır. 

238

MR’nin harekete çok duyarlı olması nedeniyle küçük çocuklarda anestezi 

verilmesi gerekir. 

Klostrofobili kişilerde sedasyon, bazen de anestezi gerekebilir. Ancak bu 

sorun kapalı tüneli olmayan açık ("open") MR ile de çözülebilir. 

MR Tetkikleri: 

Üst Abdomen MR 

Pelvis MR 

Tüm Abdomen MR 

Boyun MR 

Nazofarinks MR 

Larinks MR 

Temporo-Mandibuler Eklem MR 

Meme MR( 

Prostat MR(Transrektal Coil ile)(Coil Hariç) 

MR-Angiografi(Her hangi bir bölge) 

Kalp MR(Kardiyak Sine-MR) 

Sakro-İliak Eklem MR 

Kalça Eklemi MR 

EkstermiteMR 

Beyin MR 

Hipofiz MR 

Orbita MR 

Paranasal Sinüsler MR 

Toraks MR 

Servikal- Torakal-Lumbo-Sakral Vertebral Kolon MR 

Ultrasonografi 

Ultrason, insan kulağının işitemeyeceği kadar yüksek frekanslı ses dalgalarını 

kullanarak iç organları görüntüleyen bir tanı yöntemidir. Ultrasonda radyasyon 

kullanılmaz. Bu nedenle gebelerde ve bebeklerde rahatlıkla kullanılabilir. Cihazdan 

gönderilen ses dalgaları, hasta vücudundan yansıdıktan sonra gene aynı cihaz 

tarafından algılanır. Yansıma farklılıkları organdan organa değişir. Bu nedenle farklı 

yansımaların olduğu yapılar, farklı görüntüler verirler. Normal yapılar içindeki bir ur 

ya da kist, ses demetlerini farklı yansıttığı için farklı yapıda gözlenir ve tanı konulur. 

Görüntü oluşturulması sırasında "prob" hasta vücudunda gezdirilirken, altında kalan 

bölümün kesit görüntüleri, hareketli organlar gibi ekranda kayar. Bu esnada radyolog 

tanı koyar. 

ULTRASONOGRAFİ TETKİKLERİ 

Üst Abdomen US 

Pelvik US 

Tüm Abdomen US 

Parotis Bezi US 

239

Submandibuler Bez US 

Omuz Eklemi US 

Kalça Eklemi US 

Meme US 

Tiroid US 

Toraks US 

Skrotal US 

Transrektal US 

Transvaginal US 

Transfontanel US 

Obstetrik US 

Renkli Doppler İncelemeleri 

Doppler Ultrasonografi yöntemi ile bir organın veya damarının kan akımını 

incelenebilir. Kan akımının miktarı, akımı engelleyen yapı varlığı, akımın normal 

yönde olup olmadığı değerlendirilebilir. Akan kanın miktarı ile ilgili ölçümler 

yapılabilir. Cihazın çalışma prensibi, sesin hareket eden yapılardan yansırken 

frekans değişikliği göstermesidir. Doppler incelemeleri, normal ultrasonografi 

cihazları ile yapılır. Ancak bunlarda farklı bilgisayar donanımı mevcuttur. 

RENKLİ DOPPLER TETKİKLERİ: 

Renkli-Doppler US Karotis 

Renkli-Doppler US Meme 

Renkli-Doppler US Abdominal 

Renkli-Doppler US Pelvik 

Renkli-Doppler US Skrotal 

Renkli-Doppler US Penis 

Renkli-Doppler US Ekstremite (Tek Taraf) 

BilateralVertebral Arter Renkli Doppler İncelemesi 

Alt Extremite arter-venleri Renkli Doppler İncelemesi 

Üst Extremite arter-venleri Renkli Doppler İncelemesi 

Portal Ven Sistemi Renkli Doppler İncelemesi 

Renal Renkli Doppler İnceleme 

Obstetrik Renkli Doppler İnceleme 

Dinamik Ultrasonografi 

Abdominal Aorta Renkli Doppler İncelemesi 

Troid Renkli Doppler İncelemesi 

Kitle Lezyonu Renkli Doppler İncelemesi 

Bütün görüntüleme yöntemlerinin birbirlerine göre avantaj ve dezavantajları 

vardır. İncelenecek bölgeye, tetkikin istenme sebebi olan hastalığa göre en uygun 

tetkik farklılık gösterebilir. Bazen en klasik yöntem olan röntgen problemi anlamaya 

yeter iken bazen ultrasonografi-doppler ultrasonografi, kesitsel, skopik ya da 

angiografik incelemelere gereksinim duyulabilir. Kimi patolojilerde ileri incelemeler 

gerekmekte ya da bazen de birkaç modalitenin birlikte kullanımı problem çözücü 

240

olabilmektedir. Bu durum, tetkiki isteyen hekim tarafından çoğu zaman bilinir, 

gerektiğinde radyoloğun önerisine başvurulabilir ve tetkik istemi amaca göre yapılır. 

Elde olunan görüntüler eski yöntemlerle film baskısı şeklinde 

değerlendirilebileceği gibi günümüzde oldukça yaygınlaşan görüntülerin saklanması, 

geri çağrılması, dağıtımı ve sunumuna olanak veren Görüntü Arşivleme ve İletişim 

Sistemleri (PACS- Picture Archiving Communication Systems) ile de depolanabilir. 

PACS sistemlerinin iki temel kullanım alanı vardır: 

Baskıyı ortadan kaldırmak: PACS sistemleri, film arşivleri gibi kâğıt tabanlı 

medikal görüntüleri ortadan kaldırmaktadır. Dijital yedekleme birimlerinin 

ucuzlamasıyla, PACS hem maliyet açısından hem de saklama alanı açısından film 

arşivlerinden daha avantajlı hale gelmiştir. Aynı sağlık merkezinde çekilen 

görüntülere anında erişim sağlanabiliyor olması PACS'ın film arşivlerine olan bir 

diğer üstünlüğüdür. 

Uzaktan erişim: PACS, geleneksel yöntemlerle mümkün olmayacak sağlık 

merkezi dışından görüntülere erişebilmeyi ve raporlayabilmeyi mümkün hale 

getirmiştir. Teleradyoloji sistemleri sayesinde farklı lokasyonlarda bulunan hekimler 

aynı görüntülere ve aynı bilgilere aynı anda ulaşabilmektedirler. 

Hastadan radyolojik tetkik isterken klinik hekime düşen görev istediği tetkiki 

net belirtip istek kağıdında hasta hakkındaki maksimum bilgiyi vermektir. Bunlar; yaş, 

cins, hastalığa ait anamnez, klinik şikayetler, laboratuar bulguları ve klinik ön tanı 

gibi ana bilgilerdir. Bir diğer önemli nokta karşılaştırma ya da tanıya yardımcı olarak 

kullanılabilecek yapılmış eski ya da yeni tarihli tetkiklerin de hasta ile birlikte 

gönderilmesidir. Bazen klinisyen tarafından net belirtilmemiş bir tetkik istemi günlük 

yoğun işleyişte sıkıntı oluşturmakta ve eksik ya da gereksiz çekimlere neden 

olmaktadır. Bazen de karşılaştırma gereken tetkiklerde başta bu gereklilik 

bildirilmeyip, ayrıca eski tetkikin değerlendiren radyoloğa ulaşmaması durumunda 

hasta sonuç almaya geldiğinde mağduriyet yaşamakta ve raporu hazır olan film 

karşılaştırma için radyolojiye ikinci kez iş yükü oluşmaktadır. 

Radyoloji departmanı gerek iş yoğunluğu nedeniyle, gerekse hastaların tetkik 

öncesi hazırlığı gerektiğinden randevu ile çalışmaktadır. Randevu süreleri istenen 

tetkike göre ve istenen modalitedeki yoğunluğa göre değişmektedir. Raporlama 

süresi ortalama 5 iş günüdür. Bu süre ek çekim ya da hasta hakkında ek bilgi 

gerektiren durumlarda uzayabilir. Ancak aciliyet arzeden ve yatan hastalara 

tetkiklerin hem çekiminde hem de raporlamada öncelik verilmektedir 

Radyologların en büyük yardımcıları teknisyenleridir ve işin mutfağını 

oluştururlar. Teknisyenler hasta çekimlerini gerçekleştirirler. Bu adımlardaki titizlik 

direkt olarak tanıyı etkiler. 

Radyolojide ihtiyaca göre teknisyen ya da radyolog tarafından servisler, yoğun 

bakım, ameliyathane ve acil serviste de hasta başı hizmet verilmekte, bu gibi 

durumlarda tetkik isteyen hekimin planlama açısından radyolog ya da teknisyenle 

iletişim içinde olması gerekmektedir. 

Radyolojik tetkiklerin çekiminde önemli bir problem iyonizan radyasyon 

kullanımıdır. Ultrasonografi/ renkli Doppler Ultrasonografi ve Manyetik Rezonans 

Görüntüleme dışında tetkikler iyonizan radyasyon kullanarak elde edilir. Radyasyon, 

canlı organizmalar üzerinde olumsuz biyolojik etkilere neden olmaktadır. Bu zararlı 

241

iyolojik etkiler radyasyon miktarı ve maruziyet süresi ile ilişkilidir. Tanısal radyolojide 

maruz kalınan iyonizan radyasyon sitokastik etkiler oluşturur. Bu etki son derece 

nadirde olsa kanser riski düşük dozlarda bile ortaya çıkabilir. Ancak bunun 

kanıtlanması güçtür. Tedavide kullanılan yüksek doz iyonizan radyasyon ise 

deterministik etki gösterir. İnsanda belli doz seviyeleri için kan ve kromozom hasarı 

oluşumundan ani ölüme kadar oluşabilecek etkiler net olarak ortaya konabilir. Ancak 

insanlarda kanser veya genetik hasar oluşturacak eşik radyasyon dozunun ne 

olduğu bilinmemektedir. Bu nedenle tıbbi uygulamalarda iyonizan radyasyon içeren 

tetkiklerin bilinçli kullanımı önemlidir. Bazı deneysel ve epidemiyolojik çalışmalarda 

eşik doz tahmin edilmeye çalışılmıştır. Yapılan araştırmalarda radyasyon güvenliği 

konusunda hastaların ve hekimlerin bilgilerinin yetersiz olduğu ve her yıl yüzlerce 

gereksiz tetkik gerçekleştirildiği belirtilmiştir. Bu nedenle iyonizan radyasyon içeren 

bir tetkik istendiğinde hasta iyi sorgulanmalı, daha önce aynı ya da başka bir 

merkezde benzer bir çekim yapılıp yapılmadığı öğrenilmeli ve gereksiz tetkik istemi 

ve tekrarından kaçınılmalıdır. Ayrıca gebe hastalarda ilk üç ay, bebeğin x-ışınına en 

hassas olduğu dönemdir. Çünkü, x-ışınının hızlı büyüyen dokulara zararlı etkileri 

daha fazladır. Bu nedenle, gebelik olasılığı bulunan hastaların x-ışını kullanılarak 

yapılan incelemelerden uzak durması gerekir. 

Radyolojik tetkiklerin çekimlerinde diğer önemli bir sorun kontrast madde 

kullanımı gerekliliği ve hastada bunun için endikasyon ve / veya kontrendikasyon 

olup olmadığının bilinmesidir. Günlük pratikte çok fazla kontrastlı tetkikin istendiği 

ancak tetkik isteyen hekimlerin bu konudaki bilgilerinin yetersiz olduğu 

görülmektedir. 

Kontrast madde; Organ ve dokuların içine ya da çevresine verilerek, 

karşıtlık-zıtlık oluşturup bu organ ve dokuların görünür hale gelmesi için, dokuların 

morfolojisi ve fonksiyonları hakkında bilgi elde etmek için kullanılan kimyasal 

bileşiklerdir. Radyolojide kontrastı belirleyen asıl olay, x-ışınına maruz kalan 

maddenin x-ışınını absorbsiyon derecesidir. (atom numarası-konsantrasyon-kalınlık) 

Kontrast maddeler yüksek absorbsiyona yol açarak işlev görür ve oluşan görüntüde 

dansite farklılığı yaratır. Kullanılan kontrast maddeler elde olunacak tetkike göre 

farklı türlerdedir: 

Baryum türü kontrast maddeler; genellikle ağız veya makattan verilerek mide 

barsak sisteminin incelenmesinde kullanılır. Bu kontrast maddeler, sindirim borusu 

tarafından emilmeden doğrudan makat yoluyla atılırlar. 

İyotlu kontrast maddeler; anjiyografide olduğu gibi atar damar veya ilaçlı 

böbrek filmi (ekskretuar ürografi) veya bilgisayarlı tomografide (BT) olduğu gibi toplar 

damar yoluyla uygulanabilir. Bu kontrast maddeler, böbrekler yoluyla atılır. Noniyonik 

tipte olanların kullanımı daha iyi tolere edilir. Hastada İyotlu Kontrast madde 

uygulamasına engel oluşturabilecek durumlar bilinmeli ve klinisyen fayda/zarar 

gözeterek radyolog ile iletişimde olmalıdır. Risk oluşturan durumlar: Örneğin hastanın 

böbrek fonksiyonu, normal olmalıdır. Kan kreatinin düzeyi, böbrek fonksiyonunu 

gösteren genel bir göstergedir. Kreatinin düzeyi 1.5 mg/dl’ye kadar olan hastalarda 

kontrast madde kullanımı böbrek fonksiyonu üzerine olumsuz bir etki oluşturmaz. 

Renal fonksiyon bozukluğu olan hastalarda endikasyon kontrast nefropatisi açısından 

gözden geçirilmeli ve ille de gereklilik söz konusuysa sonrasında diyaliz gereksinimi 

göz önünde bulundurulmalıdır. Yaşlı hastalarda gerekmedikçe iyotlu kontrast madde 

kullanılmamalı ve kullanılacaksa yeterli hidrasyon sağlanmalıdır. Ayrıca Multiple 

242

Myelom tanılı hastalar renal fonksiyonları nedeniyle benzer risk altındadır. Bazen 

inceleme öncesinde aşırı sıvı alınması yapılarak kontrast maddenin atılımı 

kolaylaştırılabilir. Metformin türü antidiyabetik ilaç kullanan şeker hastalarının bu 

ilaçlarını tetkikten en az 24 saat önce bırakmaları istenir. Diğer ilaçların kullanımında 

bilinen herhangi bir sorun yoktur. Feokromasitoma olarak bilinen böbrek üstü bezinde 

yerleşerek salgıladıkları hormon ile klinik bulgu veren tümörü olan hastalarda iyotlu 

kontrast madde enjeksiyonu ani tansiyon yükselmesi ve çarpıntı ile seyreden kriz 

tablosuna neden olabilir. Bu hastalarda, çok gerekli olmadıkça iyotlu kontrast madde 

verilmez. Klinik olarak kontrast madde uygulamasının gerekli olduğu durumlarda bu 

hastaların özel tedavi ile kontrast madde uygulamasına hazırlanması gerekir. İyot 

eksikliği söz konusu olduğunda veya hipertroidi durumlarında iyotlu kontrast madde 

uygulamalarına dikkat edilmelidir. İyotlu kontrast maddelerde bulunan iyot molekülü, 

genellikle bağlı durumda olduğu için bir sorun yaratmasa da, uzun süre beklediği için 

kısmen bozulan kontrast maddelerde iyot atomları serbestleşerek vücut tarafından 

kullanılacak hale gelebilir. Böyle bir durumda hastanın bir endokrinolog kontrolüne 

girerek klinik olarak izlenmesi gerekir. Alerjik durumlar; iyotlu kontrast maddeler 

genellikle emniyetli olarak bilinmekle birlikte allerjik bünyeye sahip hastalarda yan 

etkiler oluşturabilirler. Allerjik yan etkiler, bulantı-kusma, kaşıntı ve ürtiker gibi hafifi 

tipte olabileceği gibi bazen anaflaktik şok gibi şiddetli kinik tablo da oluşturabilir. 

Hastanın allerjik bünyeye sahip olup olamadığı inceleme öncesinde sorgulanmalı ve 

çekimi yapacak teknisyen ve ilgili radyoloji uzmanı bu durumdan haberdar edilmelidir. 

İşlem sırasında veya enjeksiyon sonrasında hasta bir rahatsızlık hissederse dikkatli 

olunmalı ve bir süre gözetlenmelidir. Gebelerde ve emzirenlerde de 

kullanılmamalıdır. 

Gadolinium içeren kontrast maddeler: Manyetik Rezonans incelemesinde 

kontrast etkisi oluşturması amacıyla kullanılır. İyotlu kontrast maddelere kıyasla 

allerjik yan etkileri daha azdır. Eskiden böbrek fonksiyonu bozuk olan hastalarda BT’ 

ye alternatif olarak bilinmekte iken glomeruler filtrasyon oranı düşük hastalarda 

nefrojenik sistemik fibrosis riski nedeniyle kullanılması istenmez. Gebelerde de 

kullanılmamalıdır. 

Radyolojide bütün bu incelemeler sonunda amaç eksiksiz, doğru ve 

zamanında patoloji raporu çıkarmaktır. 

Radyoloji raporunun bölümleri 

Radyolojide raporlama işlemi, radyolog ile klinisyen arasındaki en önemli 

iletişim aracıdır. İncelemenin tümünü özetleyen ve bir belge niteliği taşıyan radyoloji 

raporu inceleme amacını en üst düzeyde karşılayacak şekilde hazırlanmalıdır. 

Radyoloji raporu, aynı zamanda, karar süreçlerinde bir dayanak olarak 

kullanıldığından, yazan kişi ve o bilgilere göre hareket edecek olan klinisyen için 

yasal açıdan bağlayıcı bir belge niteliğindedir. Bu nedenlerle radyoloji raporu belirli 

kurallara uyularak hazırlanmakta ve standardize edilmektedir. Hastanın ADI- 

SOYADI, KİMLİK ve/veya PROTOKOL NUMARASI, TETKİK İSTEM VE RAPOR 

YAZIM TARİHİ belirtildikten sonraTETKİK ADI, Hemen sonrasında, tetkikin yapılış 

nedenini belirten klinik bulgular ile aranan patolojinin tanımlandığı “KLİNİK 

BULGULAR VE ÖN TANI” , uygulanan teknik, yani’ TEKNİK PROTOKOL’, tetkik 

konsültasyonu amacıyla değerlendiriliyor ise, “TETKİKİN YAPILDIĞI MERKEZİN 

ADI”, “TETKİKİN YAPILDIĞI ve değerlendirildiği TARİH” ve “RAPORLANDIRMA 

243

GEREKÇESİNİN VURGULANMASI”nı içerir. Tetkik sırasında protokol belli bir 

nedenden dolayı değiştirilmiş, bir nedenden dolayı tetkik kalitesi olumsuz 

etkilenmişse durumun gerekçesi bu bölümde belirtilir. Örneğin, kronik böbrek 

yetersizliğine bağlı kreatinin seviyesi yüksek olan bir hastadaki IV yolla iyotlu 

kontrast madde verilememesi burada açıklanabilir. “BULGULAR” kısmında belirli bir 

sıra ile tanımlanma önemlidir. Bu sıra, tetkik türüne veya kişinin tercihine göre 

değişebilir. Ancak, lezyonlar tanımlanırken metrik ölçümlerle sayısal olarak, eski 

incelemeler varsa kıyaslanarak yapılır. İzlenen bulgular kısa ve net cümlelerle uygun 

bir terminoloji ve yalın bir dil kullanılarak anlaşılır şekilde tanımlanır. Gözlenen her 

bulgu önem düzeyine bakılmaksızın raporda tanımlanır. Tetkikte izlenen bulgular, 

acil tedavi gerektiren bir tabloyu işaret ediyorsa, incelemeyi isteyen hekim, telefon 

veya başka bir hızlı iletişim aracı ile durumdan haberdar edilir. 

Bir lezyona ait bulguların tanımlanmasında akılda kolay kalması nedeniyle 10 

önemli başlık oluşturulabilir. Buna göre bir lezyonun tanımlamasında onun bölgesel 

yerleşim yeri, boyutları, kenar özellikleri, iç yapısı, içeriği ve dağılımı, tanı aracına 

göre ekojenitesi, dansitesi ya da intensitesi, vasküler özelliği, komşuluk ilişkileri, 

neden olduğu ikincil sorunlar belirtilir. Tüm tanımlamalarda uluslararası kabul 

görmüş ortak terminoloji kullanılmaya özen gösterilir. Bulgular kısmının sonunda, 

izlenen bulguların radyolojik anlamını gösteren “SONUÇ/YORUM” kısmında 

bulgular, azalan önem sırasında göre özetlenerek tanısal karşılıkları ve varsa ayırıcı 

tanı/ları belirtilir. Varsa çözüme yönelik ileri tetkik veya algoritmik yaklaşımla ilgili 

öneriler uygun bir dille vurgulanır. 

Yukarıda tanımlanan aşamalar tamamlandıktan sonra raporun altına en 

azından raporu yazan radyologun “ADI” ve “SOYADI” bilgilerinin bulunduğu kısım 

yer alır. Raporlama işlemi, raporu yazan kişinin raporu kendisinin yazdığı, 

değerlendirdiği ve geçerli olduğunu gösteren “İMZASI” ile sonlandırılır. 

Uzmanlık öğrencisi ya da asistanın radyoloji raporunda karar imza yetkisi 

yoktur. Sadece tetkikin ilk incelemesini ve değerlendirmesini yapan hekim olarak 

raporda imzası vardır. 

Günümüzde tıbbın ilerlemesi ile radyoloji de hızla ilerlemekte, her geçen gün 

yeni teknikler geliştirilmektedir. Günlük işleyişte hastada tetkik isteminden, tetkikin 

doğru elde edilmesi ve en doğru raporun yazılabilmesine ve bunların eldesi 

sırasında hastanın maksimum faydası ve gereksiz radyasyon ve kontrast maddenin 

kullanılmamasına kadar her aşamada klinik ile radyoloji iletişimi büyük önem arz 

etmektedir. 

Kaynaklar 

1. Ceydli N. Radyolojik Görüntüleme Tekniği, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Ana Bilim Dalı, İzmir, 

2000 

2. Kaya T, Adapınar B, Özkan Y, Temel Radyoloji Tekniği, Nobel Kitabevi, İstanbul, 1997 

3. Kumaş A. Radyasyon Fiziği ve Tıbbi Uygulamaları, Palme Dağıtım Ankara, 2006 

4.Tuncel E. Diagnostik Radyoloji, Ders Kitabı, U.Ü.T.F. Yay. Nu:2 U.Ü. Basımevi, 1983 

244

Nükleer Tıp İşleyişi 

Prof. Dr. Kerim SÖNMEZOĞLU 

İÜ Cerrahpşa Tıp Fakültesi Nükleer Tıp Anabilim Dalı 

Nükleer tıp, canlı vücudu içerisine tek başına veya hedefe taşıyıcı moleküller 

ile işaretlenmiş (radyofarmasötik) şekilde verilen radyonüklidlerin bozunması 

esnasında yaydıkları ışınları kullanarak tanı ve tedavi yapabilen bir bilim dalıdır. 

Dolayısıyla nükleer tıp hem klinik hem de laboratuar uygulamaları içeren bir branştır. 

Diagnostik uygulamalarda canlı vücudundan gelen gama ışınlarının eksternal 

aygıtlarla (gama kamera, gama prob, PET tarayıcı vb gibi) sayılması ve/veya 

görüntülenmesi esas iken, terapötik işlemlerde beta ve alfa ışınlarının hedef canlı 

dokuda oluşturduğu yıkıcı etkiden (DNA harabiyeti) yararlanılmaktadır. Günümüzde 

nükleer tıp uygulamaları daha çok tanı ve sintigrafik görüntüleme amaçlı olsa da 

özellikle son on yıl içerisinde çeşitli kanserlerdeki terapötik uygulamaların payı önemli 

ölçüde artmıştır ve yakın gelecekte daha çok artmaya devam edecek gibi 

görünmektedir. 

Kısa tarihçe 

1896 yılında Fransız araştırmacı Henri Becquerel Uranyum tuzlarından gizemli 

ışınların yayıldığını fark etmiştir. Yaklaşık iki yıl sonra Polonya’lı bilim adamları Marie 

Curie ve eşi Pierre Curie Uranyum ile yaptıkları deneyler sırasında Becquerel’in 

tanımladığı görünmez ışınları doğrulamışlar ve deneylerin sonucunda Polonyum ve 

Radyum elementlerinin oluştuğunu keşfederek radyoaktivite kavramını 

tariflemişlerdir. Takip eden yıllarda radyoaktivitenin insan sağlığında kullanımı ile ilgili 

ilk çalışmalar yapılsa da nükleer tıp biliminin doğmasına neden olan esas gelişme II. 

dünya savaşındaki atom bombası ile ilgili çalışmalar sırasında İyot (I)-131 izotopunun 

keşfedilmesi olmuştur. Hem beta hem de gama ışıması yapan I-131’in kısa zaman 

içerisinde hipertiroidi ve iyi diferansiye tiroit kanserindeki tedavi edici etkisinin 

anlaşılması nükleer tıp biliminin gelişmesine ivme kazandırmıştır. Öte yandan gama 

ışıması yapan radyonüklidlerden gelen radyasyonun eksternal deteksiyon cihazlarıyla 

sayılabilmesi ve böylece radyonüklidi içeren molekülün vücuttaki farmakokinetiğinin 

izlenebilir olması, değişik patofizyolojik olayların tanısında “radyoaktif izleyici” 

konseptini doğurarak tanısal nükleer tıp uygulamalarının yaygınlaşmasına neden 

olmuştur. 1950 yılında gama ışınlarının hedef organdaki dağılımını kağıt üzerine 

haritalayabilen “Rektilineer Tarayıcı”ların geliştirilmesi ile görüntülü tanısal nükleer tıp 

uygulamaları “sintigrafi” mümkün olmuştur. 1960 yılında Hal Anger adlı araştırmacı 

tarafından günümüzde kullanılan geniş görüş alanlı kameraların protipini (Anger 

kamera) geliştirmiş ve daha geniş alanı görüntüleyebilen modern sintigrafik 

görüntülemeye geçişi sağlamıştır.1980’li yıllarda hastanın etrafında dönerek 

volümetrik veri toplayabilen gama kameraların geliştirilmesi ile tomografik 

rekonstrüksiyon yapabilen ve derin dokularda daha iyi lezyon kontrastı sağlayan 

“SPECT” (Single-Tek Foton Emisyon Kompüterize Tomografi) teknolojisi devreye 

girmiştir. 

Diagnostik nükleer tıp uygulamaları içerinde Pozitron Emisyon Tomografi 

(PET) görüntüleme özel bir yer tutmaktadır. Fiziksel prensipleri 1970’li yılların 

başında ortaya konan ve ilk insan uygulaması 1976 yılında yapılan PET 

görüntüleme, başlarda bir beyin görüntüleme modalitesi olarak dizayn edildiği için, 

uzun seneler boyunca tüm dünyada sayılı araştırma merkezlerinde sınırlı kalmış bir 

245

yöntem olarak tanınmıştır. PET’in pahalı bir teknoloji olmasının yanı sıra, aynı yıllarda 

Bilgisayarlı Tomografi (BT) ve daha sonra Manyetik Rezonans (MR) görüntülemenin 

geliştirilmesi ile beyin görüntülemedeki klinik gereksinimin tümüyle karşılanması bu 

duruma neden olmuştur. Ancak 1990’lı yılların sonundan itibaren PET 

görüntülemenin kanser tespitinde etkili olduğunun anlaşılması ile birlikte, son yirmi 

yıldır rutin klinik PET görüntüleme uygulamalarında halen devam eden çok önemli 

oranlarda artış olmuştur. Aslında tipik bir sintigrafik görüntüleme yöntemi olan PET, 

kullanılan radyonüklidlerin farklı fiziksel özelliklere haiz olması ve bu nedenle 

görüntüleme aygıtlarının da farklı olması ile konvansiyonel uygulamalardan 

farklılaşmaktadır. 

Türkiye’de ve Cerrahpaşa Tıp Fakültesinde Nükleer Tıp Biliminin 

gelişmesi 

Türkiye’de nükleer tıp tarihi merhum hocamız Prof. Dr. Suphi Artunkal’ın 1952 

yılında Haseki Tedavi Kliniği’nde kurduğu ülkemizdeki ilk “Radyoizotop Laboratuarı” 

ile başlar. Ülkemizde ilk kez radyoiyot tedavisi uygulanmaya başlanan bu 

laboratuvarda o dönemin koşullarında yapılan bazal metabolizma ölçümü, tiroid iyot 

tutma testi ve yağ absorpsiyonu gibi testlere, 1965 yılında “rektilineer tarayıcı” 

cihazının kurulmasını takiben karaciğer, böbrek, beyin ve tiroid’e yönelik çeşitli 

sintigrafik görüntülemeler eklenmiştir. Haseki Tedavi Kliniği Radyoizotop Laboratuarı, 

1971 yılında Cerrahpaşa Nükleer Tıp Enstitüsü’ne dönüştürülmüş ve Prof. Dr. Suphi 

Artunkal, Prof. Dr. İrfan Urgancıoğlu ve Prof. Dr. Vensan Seyahi bu kurumda 

görevlendirilmişlerdir. Daha sonra sırasıyla Prof. Dr. Tarık Kapıcıoğlu, Doç. Dr. 

Gündoğdu İlter ve 1976 yılında Prof. Dr. Hüsrev Hatemi, Radioimmunoassay 

Laboratuvarı sorumlusu olarak enstitünün akademik kadrosuna katılmışlardır. Kurucu 

hocamız Prof. Dr. Suphi Artunkal’ın 1977 yılında yaş haddinden emekli olması ile 

birlikte enstitü müdürlüğünü üstlenen Prof. Dr. İrfan Urgancıoğlu ülkemizdeki nükleer 

tıp biliminin ve Cerrahpaşa Nükleer Tıp Anabilim Dalı’nın gelişmesine önemli 

katkılarda bulunmuştur. 1952 senesinden itibaren 26 yıl Haseki Tedavi Kliniğinde 

hizmet veren Radyoizotop Laboratuarı ve Nükleer Tıp Enstitüsü 1978 yılında 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Kürsüsünde şimdiki yerine taşınmış ve 

1982’de çıkarılan “Üniversitelerde Akademik Teşkilat Yönetmeliği” ile birlikte Nükleer 

Tıp Anabilim Dalı olmuştur. Anabilim dalımızda, aynı zamanda Prof. Urgancıoğlu 

döneminde 1985 yılında Radyofarmasi Bilim Dalı da kurulmuştur. Prof. Dr. 

Urgancıoğlu’nun 1993 yılında emekli olmasından sonra sırasıyla Prof. Dr. Tarık 

Kapıcıoğlu (1993), Prof. Dr. Çetin Önsel (1994-1997), Prof. Dr. İlhami Uslu (1997- 

2011), Prof. Dr. Bedii Kanmaz (2011-2014) ve Prof. Dr. Kerim Sönmezoğlu (Haziran 

2014-halen) Anabilim Dalı Başkanlığı yapmıştır. 

1997 yılından itibaren başta Prof. Dr. Uslu olmak üzere tüm öğretim 

üyelerimizin katkıları ve sağlanan bağışlarla anabilim dalımızın fiziki alt yapısı ciddi 

anlamda modernize edilmiş, alt katı PET görüntüleme, üst katı 15 tek kişilik odalı 

servis olan iki katlı ek binamız inşa ettirilmiş ve temin edilen yeni cihazlarla iş 

kapasitesi önemli ölçüde arttırılmıştır (Resim 1). İlaveten aynı dönemde Avrupa 

Birliği, TÜBİTAK ve üniversitemizin araştırma fonu kaynakları ve hayırseverlerden 

sağlanan özel bağışlarla radyofarmasi laboratuvarımız büyük çapta modernize 

edilmiş ve özel ekip yetiştirilerek, ülkemizde ilk kez başta radyopeptidler olmak üzere 

majistral (in-house) radyofarmasötikleri üretebilen bir laboratuar alt yapısı kurulmuş 

olup, TC Sağlık Bakanlığı İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü’nden alınan özel izinle 

2010 yılından itibaren bu laboratuarda kendi ekibimiz tarafından üretilen hem tanı 

hem de tedavi amaçlı majistral radyofarmasötikler başarıyla hastalarımıza 

246

uygulanmaktadır. Tüm bu gelişmelerin sonucunda anabilim dalımız, uzun yıllardır 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nin en çok gelir getiren bölümü konumuna gelmiştir. 

Resim 1. Nükleer Tıp Ek Bina (PET Ünitesi ve Radyonüklid Tedavi Kliniği) 

Cerrahpaşa dışında Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nin de Türkiye’deki 

nükleer tıbbın gelişmesine önemli katkıları olmuştur. Bu kurumda Prof. Dr. Fevzi 

Renda ve arkadaşları 1955 yılında radyoizotop laboratuarı kurmuşlar ve ilk “rektilineer 

tarayıcı” yı alarak sintigrafik çalışmalara başlamışlardır. Bu kurumun Kalkınma 

Bakanlığı Projesi ile 2016 yılında kurduğu ve kamu sektöründe bir ilk olan “Siklotron 

ve Radyokimya Laboratuvarı Kompleksi” ulusal nükleer tıp tarihimiz için diğer bir 

önemli adım olmuştur. 

Türkiye’de ilk PET cihazı 2000 yılı sonlarında İstanbul-Yeşilköy International 

Hospital’de kurulmuştur. Yine aynı dönemde ilk siklotron cihazı özel sektör tarafından 

TUBİTAK Gebze Teknoparkında hizmete açılmıştır. Hemen akabindeki dönemde 

İzmir Şifa Hastanesi’nde kendi siklotronunu ve PET cihazını devreye sokmuştur. 

Kamu’da ilk PET (PET/BT) cihazı 2004 yılında Gazi ve Cerrahpaşa Tıp 

Fakültelerinde kurulmuştur. İlk PET/MR cihazı ise 2016 yılında Gazi Üniversitesi Tıp 

Fakültesinde kurulmuştur. 

Radyonüklid ve Radyofarmasötikler 

Çekirdeklerinde nötron/proton oranının fazlalığı nedeniyle kararsız olan ve 

dışarıya enerji vererek kararlı hale gelen elementlere radyonüklid (radyoizotop) 

denmektedir. Radyonüklidler kararlı hale geçerken (bozunma) çeşitli radyoaktif ışınlar 

(gama, Auger, X) ve/veya enerji yüklü subatomik partiküller (beta, alfa) yayarlar. 

Radyoaktif ışınlar ve partiküller iyonlaştırıcı radyasyonu oluşturur. Radyonüklidler 

doğada bulunabildikleri gibi yapay yollarla da üretilebilirler. Günümüze dek 1000’in 

üzerinde radyoaktif element tanımlanmıştır. 

247

Yarı ömrü, yaydığı enerji seviyesi ve/veya partikül tipi, bir radyonüklidin temel 

fiziksel özelliklerini temsil eder. Medikal uygulamalarda tanı amacıyla düşük (100-300 

keV) enerjili gama ışını yayan radyonüklidler kullanılırken, tedavi amacıyla ortayüksek 

enerjili (tercihen > 1 MeV) beta veya alfa partikülü yayan radyonüklidler tercih 

edilmektedir. Gama ışınları (ve X ışınları) yüksek frekanslı elektromanyetik dalga 

karakterindedir ve ışık hızında hareket ederler. Bu ışınların dokudaki penetrasyonları 

ve erişim mesafeleri yüksektir; genelde çok düşük (< 50 keV) enerjili olmadıkça veya 

çok yoğun bir doku ile karşılaşmadıkça, vücutta lineer olarak hareket ederler ve 

geçtiği ortamda eksitasyon veya iyonizasyon yaparak, önemli oranda bir enerji 

transferi yapmadan çok büyük oranda vücuttan kaçarlar ve böylece çeşitli deteksiyon 

cihazları ile tespit edilebilirler. Beta ve alfa ışınları ise yüksek enerjili partiküler 

karakterdedirler ve ağır kütleleri nedeniyle doku içerisinde çok kısa mesafe (betalar 

1-5 mm; alfalar < 1 mm) katederek tüm enerjilerini ortama transfer ederek hücrelerde 

öldürücü etki gösterirler. 

Diagnostik anlamda ilk insan çalışmaları Polonyum, Radium gibi radyonüklidler 

ile yapılmış olsa da, bu amaçla gerçek manada yaygın kullanım alanı bulan ilk 

radyonüklid I-131 olmuştur. Ancak I-131’in fiziksel özellikleri (8 gün yarı-ömür, 364 

keV gama enerjisi) diagnostik kullanım için suboptimaldir. Bu nedenle fiziksel 

özellikleri daha iyi olan ve beta emisyonu yapmayan I-125, I-123, In-111, Ga-67, Tl- 

201 ve Tc-99m gibi radyonüklidler klinik nükleer tıp uygulamaları için kullanılmıştır. 

Bunların içerisinde I-123 ve Tc-99m sintigrafik görüntüleme açısından en iyi fiziksel 

özelliklere sahip radyonüklidler olarak ön plandadır. 13 saatlik yarı-ömrü ve 159 keV 

gama enerjisi ile sintigrafik görüntüleme için ideal fiziksel özellikler taşıyan I-123’ün 

üretiminin yüksek teknoloji gerektirmesi ve pahalı olması nedeniyle özellikle 

gelişmekte olan ülkelerdeki kullanımı sınırlı kalmıştır. Buna karşılık, 6 saatlik yarıömrü 

ve 140 keV saf gama emisyonu yapan Tc-99m’un keşfedilmesi sintigrafik 

görüntüleme için çok önemli bir adım olmuştur. Bir metal grubu element olan Tc-99m, 

biyolojik girginliği açısından nispeten dezavantajlı olmakla birlikte muhtelif bağlaç 

moleküllerle çeşitli taşıyıcı moleküllere işaretlenebilmektedir. Üstelik Mo-99m’den 

gelen bir ara ürün olduğu için bu radyonüklid jeneratör biçiminde de dizayn 

edilebilmektedir. Böylece bir kez alındığında 10-15 gün süre ile Tc-99m sağılabilen 

bu jeneratörler Türkiye gibi kendi nükleer reaktörü olmayan ülkeler için çok önemli bir 

lojistik avantaj sunmaktadır. Bu nedenlerden dolayı sintigrafik görüntülemede tüm 

dünyada Tc-99m ana radyonüklid olarak yerini almıştır. 

PET görüntülemede ise konvansiyonel sintigrafiden farklı olarak, pozitron 

ışıması yapan radyonüklidler kullanılmaktadır. İnsanda en sık kullanılan pozitron 

yayıcı radyonüklidler olarak Flor (F)-18, Karbon (C)-11, Nitrojen (N)-13, Rubidium 

(Rb)-82, Oksijen (O)-15 ve Galyum (Ga)-68 söylenebilir. Genel olarak dairesel 

partikül hızlandırıcı (siklotron) sistemlerde yapay olarak üretilen ve çok kısa yarıömürlü 

olan bu radyonüklidler içerisinde F-18, diğerlerine göre daha uzun yarı ömürlü 

(110 dakika) olması ve nispeten kolay ve bol miktarda üretilebilmesi nedeniyle en 

yaygın kullanılan ve deneyim kazanılmış radyonüklid olarak söylenebilir. Pozitron 

yayıcılar çekirdekten pozitif yüklü bir elektron (pozitron) fırlatarak radyoaktif 

bozunmaya uğrarlar. Bahsi geçen bu pozitron partikülü çok kısa zaman içerisinde 

ortamdaki gerçek negatif bir elektron ile çarpışarak iki kütlenin yok olması sonucu 

birbirine 180 derece zıt hareket eden herbiri 511 kEV enerjide bir çift gama ışını 

oluşur. Bu reaksiyona “pozitron yokolması” veya “pozitron annihilasyonu” olayı denir 

ve tüm pozitron yayıcı radyonüklidlerde elementer için orijine bağlı olmaksızın bu 

gerçekleşir. PET’de esas olan çekirdekten çıkan pozitron partikülünün deteksiyonu 

248

değil, pozitron annihilasyonu sonucu oluşan gama ışın çiftinin detekte edilmesidir. Bu 

amaçla konvansiyonel gama kameralardan daha farklı dizayn ve deteksiyon 

materyaline sahip PET tarayıcılar kullanılmaktadır. 

Tedavi amaçlı en önemli radyonüklidler arasında I-131, Yitrium(Y)-90, 

Lutesyum (Lu)-177, Samaryum (Sm)-153, Radyum (Ra)-223 ilk sırada yer 

almaktadır. Fosfor (P)-32 ve Stronsiyum (Sr)-89 tarihsel süreçte yerini almış ancak 

artık terkedilmiş tedavi edici radyonüklid elementlere örnek oluşturur. Bir 

radyonüklidin tedavi edici olabilmesi için beta veya alfa emisyonu yapması gereklidir. 

Bir önceki cümlede belirtilen radyonüklidlerin büyük çoğunluğu beta yayıcısı iken 

sadece Ra-223 alfa emisyonu ile radyonüklid tedavilerde kullanılmaktadır. Aynı anda 

hem beta hem de gama ışıması yapan I-131, Lu-177 ve Sm-153 hem tanıda (düşük 

dozda) hem de tedavide (yüksek dozda) kullanılabilmekte ve bu özellikleri ile hedefe 

yönelik tedavi planlama açısından açısından önemli bir avantaj göstermektedirler. 

Medikal kullanımdaki radyonüklidler genellikle nükleer reaktörlerde veya 

siklotron sistemlerinde üretilirler. Bu tarz ileri nükleer teknoloji ancak gelişmiş bazı 

ülkelerde mevcuttur. Bu nedenle genel anlamda ülkemizde olduğu gibi çoğu nükleer 

tıp merkezleri özellikle tedavi amaçlı radyonüklidleri ithal etmek durumundadır. Çok 

kısa yarı ömürlü olan pozitron yayıcı radyonüklidlerin ise nakli mümkün olmadığından 

bunların üretimi için gerekli olan medikal amaçlı küçük (bebek) siklotronların PET 

görüntüleme merkezlerinin içerisinde veya en azından yakın bir konumda 

konuçlandırılmış olması gerekmektedir. Ülkemizde, İstanbul, Ankara, İzmir ve 

Adana’da hemen tamamı özel sektöre ait ticari siklotron merkezleri bulunmaktadır. 

Yakın bir zamanda Ankara Üniversitesi ve Hacettepe üniversiteleri kendi siklotron 

birimlerini kurmayı başarmışlardır. Radyoaktif bozunma silsilesinde ara (kız) ürün 

olarak ortaya çıkan bazı (metastabl haldeki) radyonüklidlerin “Radyonüklid jeneratör” 

olarak hazırlanması mümkün olabilmektedir. Bir radyonüklid jeneratör içerisindeki 

ana üründen oluşan kız ürün, ana ürün belli bir miktarın altına düşene kadar, düzenli 

aralıklarla fiziksel veya kimyasal metodlarla ayrıştırılarak sağılabilmektedir. Mo99- 

Tc99 jeneratörü bu alandaki en iyi örnektir ve nükleer tıbbın gelişmesi ve sintigrafik 

tetkiklerin yaygınlaşmasında çok önemli rolü olmuştur. Yine son dönemlerde 

geliştirlen Ge68-Ga68 jeneratörü de siklotron sistemine bağımlı olmaksızın pozitron 

yayıcı bir ürün olan Ga-68’in elde edilebilmesi açısından çok önemli bir mihenk taşı 

olmuştur. 

Gerek tanı gerekse tedavi amacıyla kullanılan radyonüklidler, genellikle 

kendilerini istenen hedefe taşıyabilen uygun moleküller (organik veya inorganik) ile 

bağlandıktan sonra radyofarmasötik haline getirilerek kullanılırlar. Buna karşın 

hedefe gidebilecek özellikte kimyasal yapıya sahip bazı radyonüklidler (örneğin 

sodyum iyodür formundaki radyoiyotlar veya F-18 içeren sodyum florid) herhangi bir 

ek molekülle işaretleme yapılmadan da kullanılabilmektedir. Radyofarmasötikler ve 

radyonüklidler eser miktarda kimyasal etken içerdiklerinden vücut içerisinde hiçbir 

fizyolojik değişiklik oluşturmadan hareket ederler. Bir radyonüklidin başka bir 

molekülle birleştirilmesi için her iki tarafın da kimyasal yapısının bu bağlanmaya izin 

vermesi gereklidir. Bağlanmanın etkin olması ve invivo ortamda ayrışmaya 

uğramaması radyofarmasötik üretiminde en temel parametre olarak karşımıza 

çıkmaktadır. Dolayısıyla her radyonüklid her moleküle istenen etkinlikte bağlanamaz. 

Bu nedenle çeşitli klinik uygulamalarda farklı radyonüklidlerle işaretli 

radyofarmasötikler kullanılır. Bazen özellikle Tc-99m, In-111 ve Ga-68 gibi metal 

grubu radyonüklidlerin çeşitli moleküllere bağlanmaları için bağlaç moleküllerin 

(DTPA, EDTA, DOTA vb gibi) kullanılması gerekmektedir. Radyofarmasötik 

249

geliştirilmesi ilaç üretim kategorisinde kabul edilir ve genellikle Eczacılık biliminin 

içinde kabul edilen “Radyofarmasi” bilim dalının işidir. 

Sintigrafik görüntüleme biçimleri ve kullanılan ekipmanlar 

Hemen her organ sisteminde tanısal nükleer tıp uygulamaları mevcuttur. 

Tanısal nükleer tıp uygulamaları a) İn-vitro testler; b) Görüntülemesiz in-vivo tanı 

testleri, c) Sintigrafik görüntülemeler olarak üç grupta irdelenebilir. 

İn-vitro testler 

Bu uygulama daha çok “radioimmunoassay” tekniği ile yapılan laboratuvar 

analizlerini kapsamaktadır. Başta hormon düzeyleri olmak üzere çok çeşitli 

analizlerde çığır açan ve uzun yıllar çok yaygın olarak kullanılan bu yöntem 

şimdilerde yerini önemli oranda ELISA tekniğine bırakmış olsa da halen çeşitli testler 

için kullanılmaktadır. Radioimmunoassay tekniğinde düşük enerjili gama ışını yayan 

I-125, yaygın olarak kullanılmaktadır. 

Görüntülemesiz in-vivo tanı testleri 

Sintigrafik görüntülemeye gerek kalmadan sadece radyoaktivite miktarı 

sayılarak yapılan tanı testlerini kapsamaktadır. En sık kullanılan örnek Tiroit Uptake 

Testi’dir. Burada hastaya ağız yoluyla verilen eser miktarda radyoiyot’un farklı zaman 

dilimlerinde tiroit bezinde yüzde yakalanma oranları hesap edilir ve bu durum hastaya 

verilecek tedavi dozu miktarını tayin etmede kullanılır. C-14 üre nefes testi, renal 

GFR hesaplama, dalak sekestrasyon çalışması, eritrosit yaşam süresinin saptanması 

ve kan volümü tayini uygulamaları görüntülemesiz yapılan diğer nükleer tıp tanı 

testleri olarak sayılabilir. Diğer bir örnek de ameliyathanede kullanılan “Gama Prob” 

uygulamalarıdır. Gama prob uygulamalarında, lenf akımı araştırılan bir tümör 

içerisine yada bilinen bir lezyonun içerisine direkt injeksiyon ile eser miktarda 

radyofarmasötik verilerek ameliyat esnasında hedefin daha kolay bulunması 

amaçlanır. Bu yöntem en sık meme kanserlerinde ve malign melanomlarda sentinel 

lenf nodu bulmada ya da normal şartlarda ameliyatta lokalizasyonu zor olabilecek 

lezyonların kolayca çıkarılması için kullanılmaktadır. 

Sintigrafik Görüntülemeler 

Hastadan yayılan gama ışınlarının dış aygıtlarla detekte edilerek vücut - hedef 

doku içerisindeki dağılımlarının haritalarak görüntüye dönüştürülmesini kapsayan 

işlemlerdir. Herhangi bir uzaysal açıdan hastadan gelen gama ışınları iki-boyutlu 

olarak toplanması planar sintigrafik görüntüleme olarak isimlendirilirken, veriler üçboyutlu 

(hacimsel) toplanıp matematiksel rekonstrüksiyon yöntemleri ile üç-boyutlu 

(kesitsel) görüntüler elde edildiğinde SPECT görüntüleme söz konusu olmaktadır. 

Pozitron yayıcı radyonüklidlerle yapılan sintigrafi işlemi ise PET adını alır ve bu 

durumda da mutlaka hacimsel veri toplanarak matematiksel rekonstrüksiyon ile 

kesitsel görüntüler elde edilir. PET tarayıcılarda, pozitron annihilasyonu sonucu 

oluşan gama foton çiftinin koinsidens deteksiyon teknolojisi ile elektronik olarak tespit 

edilebilmesi nedeniyle foton toplama etkinliği konvansiyonel gama kameralardan 

daha yüksek olur ve bu durum PET görüntülerinin uzaysal rezolusyonunun daha 

yüksek olması ile sonuçlanır. Uzaysal rezolusyonun iyi olması kliniğe daha küçük 

lezyonların detekte edilebilir olması şeklinde yansır. Uzaysal rezolusyon pratik olarak, 

normal şartlarda bir görüntüleme sisteminin görebileceği en küçük lezyon boyutu 

250

olarak da tanımlanabilir. Yeni nesil bir SPECT kamerada uzaysal rezolusyon ~ 10 

mm iken, bir PET sisteminin rezolusyonu ~ 5 mm civarındadır. 

Gerek planar gerekse SPECT ve PET görüntülemeler ya belirli bir vücut 

bölgesine yönelik olarak yada tüm vücut görüntülemeleri şeklinde yapılabilir. Aslında 

hem gama kameraların hem de PET tarayıcıların görüş alanı kısıtlıdır (15-25 cm 

arası). Tüm vücut görüntüleme yapılırken çoklu vücut bölümlerinden toplanan 

verilerin yazılımlar ile birleştirilerek ekrana / filme tüm vücut görüntüleri olarak 

yansıtılması söz konusudur. Planar sintigrafilerde ayrıca dinamik ve statik 

görüntüleme biçimleri söz konusudur. Statik görüntüleme herhangi bir uzaysal 

düzlemden (anterior, posterior, lateral veya oblik) belirli bir sayım toplanana kadar 

veya belirli bir zaman dilimi dolana kadar yapılan veri toplanmasını ifade etmektedir. 

Dinamik görüntülemede ise kinetik bir olayın (kan akımı, renal klirens, safra akımı vb 

gibi) takibi söz konusudur ve bu durumda izlenen reaksiyonun hızına uygun kısa 

zamanlı ardışık planar görüntüler ile belirli bir zaman süresince veri toplama söz 

konusudur. Önce dinamik çalışma yapılması koşulu ile izlenen patofizyolojik 

reaksiyonun özelliğine göre dinamik ve statik görüntülemeler kombine 

edilebilmektedir. Ayrıca bu kombinasyonlara gerektiğinde belirli bir bölgenin veya 

bölgelerin SPECT görüntülemeleri de eklenebilir. Örneğin üç fazlı kemik 

sintigrafisinde önce dinamik çekimlerle şüpheli alanın perfüzyonuna-kanlanmasına, 

sonra statik görüntüleme ile osteoblastik aktivitenin şiddetine bakılır. İlaveten pelvis, 

lomber omurga ve diz gibi derin ve anatomisi komplike alanlarda SPECT 

görüntüleme de eklenerek daha detaylı morfolojik bilgi alınması amaçlanabilir. Diğer 

bir özel sintigrafik görüntüleme modu da “gated” (tetiklenmiş) çalışmalardır. Bu durum 

en yaygın kardiyak çalışmalarda kullanılır. Burada sintigrafik veri toplama işi 

EKG’deki R-R aralığı ile eşlenir ve R-R aralığının değişik dilimlerinde toplanan veriler 

birbirinden ayrı işlemlendiğinde sistol ve diastol fazlarına özgü farklı görüntüler elde 

edilebilir. Hangi durumda ne tür görüntüler alınacağı ulusal ve uluslararası nükleer tıp 

kılavuzlarında detaylı olarak belirlenmiştir. 

Nükleer tıpta kullanılan cihazlardaki önemli bir güncel gelişme de BT 

entegrasyonudur. Bu hibrid sistemler, gama kameralara BT entegre edilince 

SPECT/BT; PET kameralara BT entegre edildiğinde ise PET/BT adını almaktadır. 

Günümüzde SPECT/BT entegrasyonu opsiyonel iken, tüm PET sistemleri BT entegre 

edilmiş durumdadır. Ayrıca 2012 yılından itibaren MR entegre edilmiş PET sistemleri 

(PET/MR) ticari olarak satılmaktadır. 

Entegre PET/BT veya SPECT/BT sistemlerinde BT’nin iki temel işlevi 

bulunmaktadır. Bunlardan birincisi ve en önemlisi hasta vücudundan gelen gama 

ışınlarının farklı doku katmanlarından geçerken kaybettiği enerji miktarının 

(atenüasyon sorunu) tahmin edilmesi ve toplanan verilerin buna göre düzeltilmesidir. 

X-ışınları ve gama ışınları benzer karakterde (ancak enerjileri farklı) elektromanyetik 

dalga oldukları ve doku içerisinde aynı kinetiğe sahip oldukları için BT’de yapılan x- 

ışın transmisyon verilerinden hesaplanabilen attenüasyon oranları, hasta tıpatıp aynı 

pozisyonda olduğu sürece gama ışınlarının atenüasyonunu tahmin etmede ve 

böylece atenüasyon problemi düzeltilmiş sintigrafik görüntü elde etmede 

kullanılabilmektedir. Atenüasyon düzeltilmesi yapıldığında birim doku içerisindeki 

radyoaktivite konsantrasyonunun kantifikasyonu yapılabilmekte ve buna bağlı 

kantitatif-semikantitatif indeksler (Standart Uptake Değeri-SUV, Total lezyon glikolizis 

oranı-TLG ve Metabolik tümör volümü-MTV vb gibi) hesaplanabilmektedir. Bu tür 

indeksler ise hastalık şiddetinin takibinde ve tedaviye yanıt belirlenmesinde sintigrafik 

görüntüleme için önem taşımaktadır. BT’nin sintigrafiye ikinci katkısı ise sağladığı 

251

morfolojik detay haritası ile farklı renk kodlarında eşdeğer sintigrafi kesitleri ile 

çakıştırıldığında (füzyon görüntü), sintigrafik lezyonların yerini daha doğru olarak 

belirlemeye yardımcı olmasıdır. Böylece sintigrafik görüntülemenin temel 

eksikliklerinden birisi olan anatomik enformasyon kısıtlılığı aşılabilmektedir. 

SPECT/BT ve PET/BT görüntülemede BT verilerinin düşük ışınlama dozunda ve 

intravenöz kontrast kullanılmadan (non-diagnostik BT) yapılması gerek atenüasyon 

düzeltme gerekse morfolojik detay sağlayan füzyon görüntü oluşturma açısından 

yeterlidir. Böylece hastaya göreceli olarak daha düşük radyasyon dozu verilmesi 

mümkün olmaktadır. Ancak bu tarz (non-diagnostik) elde edilen BT görüntülerinden, 

detaylı ve klinik etkinliği yüksek bir BT raporu elde edilemez. Öte yandan günümüzde 

kullanılan klinik kılavuzların hemen tamamında çeşitli hastalıklara olan tanısal 

yaklaşımında başta diagnostik BT olmak üzere radyolojik görüntüleme yöntemleri 

sintigrafik (SPECT veya PET) görüntülemeden önce yer almaktadır. Dolayısıyla çoğu 

durumda sintigrafiye yollanan hastalarda gerekli olabilecek diagnostik BT verisi elde 

edilmiş durumdadır. Bu durumda istisnai durumlar haricinde SPECT/BT veya PET/BT 

yapılan hastalarda diagnostik BT parametreleri ile çalışmak hastaya daha fazla 

radyasyon vermekten öteye gidemeyecektir. Üstelik ülkemizde ve Avrupa’nın büyük 

kısmında olduğu gibi nükleer tıp ve radyolojinin tamamen bağımsız bilim dalları 

olması durumunda aynı veriden birlikte ve/veya çift raporlama yapmak sonuç verme 

süresini uzatacağından pratik bir uygulama olmayacaktır.Dolayısıyla gerek PET/BT 

gerekse SPECT/BT sistemlerinde BT’nin esas rolü sintigrafik görüntülemeye 

yardımcılık-kılavuzluk yapmaktır. Bu yöntemlerden elde edilen verilerden ayrı bir BT 

raporu istemenin endoskopik ultrasonografide veya endobronşial ultrasonografide 

ayrıca bir ultrason raporu ya da radyoterapide hedef alan belirlemek için yapılan BT 

simülasyonlarından ayrı bir BT raporu istemekten bir farkı yoktur. PET/MR’da ise 

durum biraz daha farklıdır. Bu yöntemde MR, yine PET’e morfolojik kılavuzluk ve 

atenüasyon düzeltme yardımı yapmaktadır. Ancak ilaveten yumuşak dokularda 

sağladığı eşsiz lezyon kontrastı ve beraberinde getirdiği önemli fonksiyonel 

parametreleri nedeniyle özellikle belirli endikasyonlar için tanısal doğruluğa yapacağı 

katkı göz ardı edilemeyeceği için ayrıca raporlanmayı (radyolog tarafından) 

gerektirmektedir. 

Sintigrafik görüntülemenin klinik kullanımı 

Hemen her organ sistemi için kullanılan sintigrafik tanı testleri mevcuttur. Tüm 

bu testler hakkında detaylı bilgi vermek bu kitabın amacını aşmaktadır. Yine de 

kabaca özetlemek gerekirse son 20 yıl içerisinde onkolojik amaçlı sintigrafik 

uygulamaların belirgin olarak yaygınlaştığı söylenebilir. Özellikle PET görüntülemenin 

sağladığı yüksek rezolusyonlu metabolik görüntülemenin BT entegre sistemlerde 

(PET/BT) daha keskin lokalize edilebilmesi ve tanımlanabilmesi nedeniyle onkolojik 

PET/BT uygulamaları ciddi anlamda artmıştır. Bu alanda rutin radyofarmasötik olan 

FDG’nin yanı sıra, FDG’nin başarısız olduğu tümörlerde işe yarayan Ga-68 DOTA- 

TATE (nöroendokrin tümörler), Ga-68 PSMA (prostat kanseri), F-18 DOPA (meduller 

tiroit kanseri ve diğer nöroektodermal tümörler), F-18 Kolin (prostat kanseri, paratiroid 

adenomu), F-18 FLT (tümör proliferasyonu), F-18 NAF (osteoblastik kemik 

metastazları) ve F-18 MISO (tümör hipoksisi) gibi radyofarmasötiklerin geliştirilmesi 

ile birlikte onkolojik PET/BT görüntülemelerin daha da artacağını tahmin etmek zor 

değildir. FLT, NAF ve F-MISO haricindeki bahsedilen bu radyofarmasötiklerin tümü 

anabilim dalımızda majistral ilaç olarak üretilebilme ve hastalarımıza 

uygulanmaktadır. 

252

Bu bölümün sonunda rutin klinik uygulamada kullanılan başlıca sintigrafik 

görüntülemelerin listesini ve uygulama kurallarını içeren ve TC Maliye Bakanlığı 

tarafından yayınlanan Sağlık Uygulama Tebliği (SUT)’un Ek 8 tablosunun nükleer tıp 

uygulamaları içeriği ve PET uygulamaları ile ilgili açıklamaları içeren Ek2/D-1 

bölümleri verilmiştir. Bu bölümlerde sintigrafik testlerin geri ödemesi ile ilgili kısıtlama 

ve ek koşullar klinik pratiğinizde nükleer tıp testlerini isterken işinize yarayacak 

önemli ip uçlarını vermektedir 

Radyonüklid tedaviler 

Radyonüklid tedavi servisimizde (PET binası üst katı) tiroit kanserlerinde 

yüksek doz I-131 tedavisi, nöroektodermal tümörlerde (nöroblastoma, malign 

feokromositoma gibi) I-131 MIBG tedavisi, karaciğer metastazlarında invaziv radyoloji 

ekibi ile birlite hepatik arterden Y-90 mikroküre tedavisi, metastatik nöroendokrin 

tümörlerde Lu-177 DOTA-TATE tedavisi, prostat kanserlerinde Lu-177 PSMA 

(prostat spesifik membran antijen) tedavisi ve Ra-223 tedavisi, kemik metastazlarının 

palyasyonunda kullanılan Sm-153 tedavisi ve Y-90 kolloidlerle radyosinovektomi 

tedavileri uygulanmaktadır. Bu tedavilerin büyük bir kısmı hastaların çevreye 

radyasyon vermesini önlemek için genellikle bir veya bazen iki gece yatış gerektirir. 

Hastanın bir metre mesafeden yaydığı radyasyon dozu 5 röntgen/saat’in altına 

düştüğünde birkaç gün için bazı basit koruma önlemleri tavsiye edilerek hasta 

taburcu edilir. 

Tedavi için belirlenen doz belirli bir limitin altında ise (örneğin I-131 tedavisinde 

16,5 mCi) hastanın tedavisi ayaktan uygulanabilir ve yine birkaç gün süre ile bazı 

korunma tedbirleri tavsiye edilerek yatış yapılmadan evine gönderilir. Örneğin 

hipertiroidide I-131 tedavisi, prostat kanserinin kemik metastazlarına yönelik Ra-223 

tedavisi ve radyosinovektomi tedavisi yatış olmadan ayaktan uygulanabilmektedir. 

Radyasyon korunması 

Bağımsız bir kurum olan “Uluslar arası Radyasyon Korunması Komisyonu 

(ICRP), insan sağlığına zararlı olabilen radyasyon korunması için çeşitli kuralları 

tanımlanmıştır ve zaman zaman güncellemektedir. Şu an itibarıyla ICRP’nin 1965 

yılında yayınladığı tavsiye kuralları geçerlidir. Buna göre radyasyon çalışanları için 

yıllık müsaade edilen radyasyon dozu 5 yılda toplam 100 mSv (10 rem) (yıllık 

ortalama 20 mSv) geçmemesi tavsiye edilmektedir. Halk için ise bu sınır 1/10 olarak 

belirlenir. Genetik mutasyon olasılığını asgariye indirmek için belirlenen bu dozlar 

aslında insan sağlığı için maksimum müsaade edilebilen limitlerin çok altındadır. 

Radyasyondan korunmada temel paremetreler mesafe, zırhlama ve süredir. 

Mesafe en etkin ve en ucuz yoldur. Radyasyonun şiddeti mesafenin karesi ile ters 

orantılı olarak azalır. Zırhlama, radyasyon kaynağı (hasta) ile araya bariyer 

konulmasını ifade eder. Bariyerin hangi materyalden oluşacağı radyasyonun tipine ve 

enerjisine göre değişir. Alfa ve beta ışınları ince bir plastik veya tahta ile kolayca 

durdururken, gama ışınları ancak kurşun ve tungsten gibi yüksek yoğunluklu 

materyaller ile durdurulabilir. Gelen radyasyonun şiddetine göre zırhlama 

materyalinin kalınlığı belirlenir. Radyasyon ile çalışılırken önceden planlama 

yapılması ve mümkün olduğunca hızlı çalışılması maruziyet süresini azaltacağı için 

radyasyon korunması için diğer önemli bir parametredir. 

253

Radyasyon çalışanları çalışırken belirli kurallara uymak ve özel materyaller 

kullanmak zorundadır. Bunların başında koruyucu kurşun, önlük ve eldiven kullanımı 

gelmektedir. Bu materyaller sadece radyasyon alanlarında kullanılmalı, radyasyonsuz 

ortamlara geçerken çıkarılmalıdır. Her radyasyon işçisinin maruz kaldığı radyasyonu 

ölçmek için Türkiye Atom Enerji Kurumu (TAEK)’ten kendi adına tescillenmiş yaka 

dozimetrisini takması zorunludur. Radyoaktif maddeler koruyucu zırhların olduğu, 

havası sürekli temizlenen özel ortamlarda tutulmalı ve taşınması gerekiyorsa kurşun 

veya tungsten materyalden yapılmış kutu / çanta içerisinde bu konuda eğitimli kişiler 

tarafından taşınmalıdır. Hastanın kullanmış olduğu radyoaktif bulaşan materyaller 

özel atık alanlarında radyonüklidin yarı ömrüne uygun süre bekletildikten sonra 

normal tıbbi atıklara eklenmelidir. 

Radyonüklid işlem yapılan bir hasta, üzerindeki radyasyon düzeyi toplum 

sağlığına tehdit oluşturmayan düzeye indikten sonra nükleer tıp kliniğinden 

çıkmasına izin verilir. Dolayısıyla başka bir serviste yatan ve sintigrafik işlem yapılan 

bir hastanın yatağına döndükten sonra radyasyon korunması için özel bir tedbir 

alınmasına veya hastanın izole edilmesine gerek yoktur. Ancak ilk birkaç saat için 

(örneğin Tc-99m radyonüklidi kullanılan işlemlerde 6 saat) bazı basit kuralları 

uygulamak çevrenin aldığı radyasyon dozunu asgariye indirmek için faydalı olabilir. 

Örneğin bu süre içerisinde hasta tuvaleti kullandığı zaman iki kez sifon çekmeli veya 

bol su dökmelidir. Yakınları ile çok yakın temastan (örneğin aynı yatakta yatma) 

kaçınmalıdır. Hasta diğer hastalarla birlikte aynı koğuşta kalabilir, ancak arada 2 

metrelik bir mesafe olması faydalıdır. Hastanın hekimi, hemşiresi veya hasta bakıcısı 

hastaya gerekli olan tüm tıbbi işlemleri uygulayabilir, ancak mümkün olan en kısa 

sürede bu işlemler tamamlanmalı ve hasta ile çok yakın mesafede fazladan zaman 

geçirilmemelidir. Tüm işlemler eldiven kullanılarak yapılmalı, hasta vücut salgı ve 

sıvılarının bulaşmasından kaçınılmalı; herhangi bir bulaş varsa bulaş olan giysi ve 

materyaller hemen değiştirilmeli; cilt veya mukozaya bulaş olmuşsa o bölge bol su ile 

yıkanmalıdır. 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Nükleer Tıp Anabilim Dalı ile ilgili temel bilgiler 

Yerleşim 

Anabilim dalımız İç Hastalıkları Monoblok1. kat A ve B blokları (yaklaşık 1800 

m 2 ); ayrıca Samatya giriş kapısı karşısında (Gasilhane’nin önü) tamamen 

hayırseverlerin yardımlarıyla anabilim dalımıza kazandırılan ek binada (1700 m 2 ) 

hizmet vermektedir (Resim-1). 

Akademik kadromuz 

Anabilim dalımızda 5 adet profesör (4’ü hekim, biri fizik uzmanı), 1 adet doçent 

ve 1 adet uzman hekim bulunmaktadır. Kıdem sırasına göre öğretim üyelerimiz: Prof. 

Dr. İlhami Uslu, Prof. Dr. Haluk B. Sayman, Prof. Dr. Kerim Sönmezoğlu, Prof. Dr. 

Levent Kabasakal, Prof. Dr. Mustafa Demir (Sağlık Fizikçisi) ve Doç. Dr. M. Sait 

Sağer’dir. Ayrıca şu an itibarıyla toplam 3 adet uzmanlık öğrencimiz bulunmaktadır. 

Nükleer tıp, hekim dışı nitelikli yardımcı sağlık personelin istihdam edilmesi gereken 

bir branştır. Hizmetin yürütülebilmesi için hekimlerin yanı sıra sağlık fizikçileri, 

radyofarmasistler ve radyokimyacılar, sağlık teknikerleri (Sağlık Meslek Yüksek 

Okulu Radyoloji ve Nükleer Tıp Programlarından mezun), hemşireler ve laborantların 

ekipte bulunması gereklidir. Anabilim dalımızda 3 sağlık fizikçisi, 3 radyofarmasistradyokimyacı’nın 

da içinde olduğu toplamda 76 personel çalışmaktadır. 

254

Ekipmanlarımız 

Anabilim dalımız her türlü nükleer tıp tetkikini yapabilecek kapasitede, birçoğu 

bağış yoluyla alınmış, çağdaş cihaz donanımına sahiptir. Bunlar: 

• 3 adet çift detektörlü, 1 adet tek dedektörlü gama kamera 

• 2 adet SPECT/BT kamera 

• 2 adet PET/BT 

• 2 adet kemik dansitometresi 

• 1 adet konvansiyonel intraoperatif gama prob ve 1 adet intraoperatif PET-gama 

prob 

• 2 adet tiroit ultrasonografisi 

Radyofarmasi Laboratuvarlarımız 

Ülkemizde ilk örnek olan ve 2010 yılında cihazları Avrupa Birliği COST projesi 

ile fiziki alt yapısı tamamen modernize edilen, özel koşullara haiz (D sınıfı temiz oda) 

hastane içi (in-house) radyoaktif ilaçların sentezlendiği laboratuvardır. Bu 

laboratuarda Ga-68 izotopu ile işaretli octreotide türevleri (örneğin Ga-68 

DOTATATE) ve Ga-68 PSMA sentezlenerek ve gerekli kalite kontrol testleri yapılarak 

nöroendokrin tümörlü ve prostat kanserli hastaların tanısında kullanılmaktadır. Ayrıca 

aynı ilaçlar beta emisyonu yapan Lu-177 ile işaretlenerek diğer tedavilerin yararsız 

olduğu hastalarda tedavi amacıyla da kullanılmaktadır. Ana radyofarmasi laboratuvarı 

haricinde ek binamızda ülkemizde ticari ürün olarak temin edilemeyen F-18 ile işaretli 

radyofarmasötiklerin sentezlenebilmesi için BAP projesi ile C sınıfı temiz oda 

koşullarına ve kalite kontrol birimine sahip diğer bir radyofarmasi laboratuarı son 

dönemde kurulmuştur. Bu laboratuarda şu aşamada araştırma amaçlı F-18 kolin ve 

F-18 DOPA radyofarmasötikleri üretilmekte ve proje kapsamındaki hastalara 

uygulanmaktadır 

Radyofarmasi laboratuvarı içerisinde ayrı bir kan ürünü işaretleme birimimiz 

bulunmaktadır. Bu bölümde steril şartlarda hastadan alınan kan örneğinden ihtiyaca 

göre eritrositler veya lökositler ayrıştırarak uygun radyonüklidlerle işaretlendikten 

sonra infeksiyon görüntüleme amaçlı (işaretli lökosit sintigrafisi) veya gastrointestinal 

kanama yerini belirlemede (işaretli eritrosit sintigrafisi) ya da kan havuzu 

görüntülemede kullanılmaktadır. 

Radyonüklid tedavi servisimiz 

Ek binamızın ikinci katında yüksek doz radyonüklid tedavilerin uygulanması 

için oluşturulmuş, tüm yüzeylerine radyasyon sızdırmazlığı sağlayan kurşun plakalar 

döşenmiş, özel atık depolama sistemine sahip, TAEK’ten tüm radyonüklid tedaviler 

için lisans belgesine haiz olan ve Avrupa’da bile nadir rastlanabilen,15 (tek kişilik) 

odalı örnek bir servistir. Servisimizde uygulabilir tüm radyonüklid tedaviler 

yapılabilmektedir. 

Poliklinik ve multidispliner konseylerimiz 

Endokrinoloji kökenli hocalarımız tarafından kurulmuş olan anabilim dalımız, 

tarihi gelişimi süresince ülkemizdeki diğer nükleer tıp bölümlerinden kısmen 

farklılaşarak aynı zamanda etkin bir Tiroidoloji Kliniği olarak da hizmet vermektedir. 

Haftanın üç günü hastane otomasyon sistemine açık tiroit polikliniğimizde sorumlu 

öğretim üyesinin gözleminde uzmanlarımız ve asistanlarımız tarafından hasta 

bakılmaktadır. Bu poliklinikte başta tiroit kanserleri ve hipertiroidiler olmak üzere 

çeşitli tiroit hastalarının ilk muayenesinden tüm sintigrafik görüntülemelerine; 

255

eraberinde ultrasonografi incelemesine, ilaveten şüpheli tiroit nodüllerinden ve 

boyun lenf bezlerinden ince iğne aspirasyon biyopsisinin yapılmasına kadar tanıda 

gerekli olan tüm işlemler ardışık olarak uygulamaktadırlar. Böylece tiroit 

polikliniğimize başvuran bir hasta en geç iki gün içerisinde tüm muayenesi ve 

tetkikleri yapılmış, tanısı konmuş ve tedavisi düzenlenmiş olarak evine 

gönderilebilmektedir. Ayrıca hipertiroidili hastaların tedavisi için kullanılan yaygın bir 

yöntem olan ayaktan düşük doz I-131 tedavisi de bölümümüzde hekimlerimiz ve 

fizikçilerimiz tarafından poliklinik şartlarında çok yaygın olarak uygulanmaktadır. 

Geçmişi 30 yılı aşan diğer bir poliklinik hizmetimiz de RIP (Radyoiyot 

Polikliniği)’dir. Her Çarşamba günü yapılan bu aktivitede, radyoiyot tedavisi 

planlanan yeni hastalar ve daha önce radyoiyot tedavisi uygulanmış hastalar tüm 

öğretim üyeleri ve uzmanlarımız tarafından bizzat değerlendirilmektedir. Endokrinoloji 

Bilim Dalı ve Endokrin Cerrahisi birimi haricinde dış randevuya kapalı olan bir 

uygulamadır. 

2015 yılında açtığımız diğer bir poliklinik uygulamamız TRT (Targeted 

radyonüklid terapi) konseyidir. Her Salı saat 11:00’de bölümümüzdeki tüm öğretim 

üyelerinin ve beraberinde isteyen klinisyenlerin katıldığı, randevuya açık bu konseyde 

Lu-177 DOTA-TATE, intrahepatik Y-90 mikroküre, Lu-177 PSMA, ve 

radyosinovektomi yapılacak hastalar değerlendirilmekte ve takip edilmektedir. Bu 

konseye ilaveten ayrıca iki haftada bir Cuma günleri sabah 8:00’de daha komplike 

durumdaki aynı grup hastaların görüşüldüğü Tıbbi Onkoloji Bilim Dalı ile birlikte 

yürüttüğümüz ortak bir konseyimiz de bulunmaktadır. 

Diğer bir tarihi aktivitemiz ise her Cuma saat 11:00’de yapılan Cerrahi 

Konseyi toplantımızdır. Nükleer Tıp, Endokrin Cerrahisi, Endokrin Bilim Dalı, Çocuk 

Endokrinolojisi ve Patoloji Anabilim dalı öğretim üyelerinin katıldığı, randevuya açık 

bu konseyde cerrahi tedaviye aday gösterilen veya cerrahi uygun olmadığı için yada 

cerrahi tedaviden yarar görmeyeceği düşünülen veya cerrahi tedaviden sonra 

tamamlayıcı tedavi için nükleer tıp RIP polikliniğine devredilmesi planlanan hastalar 

değerlendirilmektedir. 

PET / MR projemiz 

2000 yılında geliştirilen PET/BT’nin onkolojide standart görüntüleme olması 

sonrasında 2010 yılında yüksek yumuşak doku kontrastı gösteren bazı 

endikasyonlarda (baş-boyun tümörleri, beyin tümörleri, karaciğer tümörleri, jinekolojik 

kanserler ve prostat kanserleri gibi) daha iyi sonuç verebileceği öngörülen MR ile 

entegre edilmiş PET cihazları (PET/MR) üretilmeye başlanmıştır. Bu sistemin diğer 

bir avantajı da hastaya verdiği radyasyon dozunun PET/BT’ye göre daha az 

olmasıdır. Bu nedenle özellikle pediatrik hastalarda daha çok kullanılacağı tahmin 

edilmektedir. 

2012 yılında PET görüntüleme biriminin mevcut olduğu ek binamızın 

büyütülmesi esnasında bu alanda dünyadaki gelişmeler göz önüne alınarak PET/MR 

için gerekli olan yaklaşık 100 m 2 büyüklüğünde alan her şeyi hazır durumda rezerve 

edilmiştir. Ancak üniversitemizin bütçesinin çok pahalı olan bu cihazı finanse 

edemeyecek durumda olması nedeniyle başka finans kaynakları araştırılmış ve 

neticede TC Sağlık Bakanlığı Hudut ve Sahiller Genel Müdürlüğünün mali gücünün 

bu cihazı almaya yeterli olduğunun anlaşılması üzerine proje bu kurumun ve Sağlık 

Bakanlığının yetkililerine aktarılmış ve bu cihazın Marmara Bölgesine hizmet sunması 

için Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Nükleer Tıp Anabilim Dalı seçilmiştir. Nitekim söz 

256

konusu kurum 5 Eylül 2016 itibarıyla ihale sürecini tamamlamıştır. Cihazın 3 ay 

içerisinde birimimize kurulması planlanmaktadır. 

İletişim numaralarımız 

Nükleer tıp danışma : 21009 

Bilgi-işlem : 21879 

Nükleer tıp randevu : 21010 

Asistan odası : 22983 

Rapor değerlendirme : 22982 

Sorumlu teknisyen : 21187 

Gama Prob sorumlusu : 21010 

Rapor sekreterliği : 22974 

Rapor-Sonuç dağıtım : 21010 

Başhemşire : 22707 

Anabilim Dalı Sekreterliği : 21938 

Öğretim Üyeleri Sekreterliği : 21938 

PET danışma (Ek bina) : 22705 

PET randevu-rapor dağıtım : 22706 

PPET sorumlu asistan (Ek bina) : 22702 

PET sorumlu teknisyen(Ek bina) : 22704 

SPECT/BT sorumlu teknisyen : 22985 

Radyonüklid tedavi servisi : 22708 

Nükleer Tıp Anabilim Dalı’na hasta gönderen hekimlere mesajlar 

Sintigrafik tetkikler esas olarak vücut içerisindeki patofizyolojik değişiklikleri 

takip ettikleri için hasta ile ilişkili çoklu faktörlerden etkilenebilir. Hastadaki diğer aktif 

veya geçirilmiş majorhastalıklar, vücudundaki protezler, geçirdiği ameliyatlar–kazalarmajor 

travmalar, bazen kullandığı ilaçlar, görmekte olduğu tedaviler veya yakın 

geçmişte yapılan diğer tedaviler sintigrafik görüntülemelerde farklı varyasyonlara 

neden olabildiklerinden sintigrafi yorumlanırken bilinmesi gerekli faktörlerdir. Bu 

nedenle hasta gönderen klinisyenin istem oluşturulurken bu gibi faktörleri belirtmesi 

sintigrafinin sağlıklı yorumlanabilmesi için elzemdir. Ayrıca sintigrafiden istenen asıl 

hedefin ve tanısal yaklaşıma katkı isteniyorsa pretest hastalık olasılığının mümkün 

olduğunca net olarak bildirilmesi önem taşımaktadır. Örneğin kanser nedeniyle takip 

edilen bir hastada nüks/metastaz araştırma amaçlı FDG-PET istendiğinde isteyen 

hekimin elindeki kanıtları ve pretest olasılığını nükleer tıp hekimine sunması gerekir: 

“tümör belirteçleri mi yükseldi”, “diğer görüntülemelerde nüks/metastaz şüpheli bir 

bulgu mu var”, “muayenede şüpheli bir bulgu mu var”, “hastada açıklanamayan bir 

semptom mu gelişti”, “sadece sosyal endikasyon mu (hasta talebi gibi) söz konusu” 

gibi detaylar; ya da hastanın son dönemde geçirdiği başka bir hastalığın bu 

faktörlerinden biri veya birkaç tanesine etki etme olasılığının belirtilmesi ve eldeki 

delillerin bize sunulması gibi faktörler sintigrafi sonucunun doğru olarak 

yorumlanmasını sağlamak açısından bizim için önem taşımaktadır. Örneğin, pretest 

hastalık olasılığı düşük (

myokard perfüzyon sintigrafisi daha iyi sintigrafik görüntüleme kalitesi ve daha 

yüksek doğruluk sağladığı için Tc-99m MIBI radyofarmasötiği ile gerçekleştirilir (istek 

kağıdında Talyum testi yazılsa bile). Halbuki aynı hastada esas endikasyon “canlı 

doku araştırması” ise durum tersine döner ve bu hastalarda Tl-201 klorid (dokuda 

redistribüsyon göstermesi nedeniyle) ile yapılan myokard perfüzyon sintigrafisi daha 

iyi bilgi verir. Ne yazık ki ülkemizin şartlarında hasta çoğu zaman tetkiklerin bir 

kısmını dış merkezlerde yaptırdığından, bizlerin bu bilgilere hastane otomasyon 

sisteminden ulaşabilme şansı da olmamaktadır. “Lütfen unutmayınız ki bizler de en 

az sizler kadar yoğunuz ve siz ne istediğinize gereken önemi vermezseniz bazen 

istemiyerek de olsa size sunacağımız rapor ve yorumlar yüzeysel ve/veya yetersiz 

olabilecektir” 

Nükleer tıp işlemleri için önemli olan diğer bir konu da hasta hazırlığıdır ve bu 

konuda hastayı gönderen klinisyenlerin desteğine ihtiyacımız bulunmaktadır. Her ne 

kadar randevu verilirken hastaya veya yakınına anlatılsa ya da randevu formunun 

içerisine yazılsa da hastalarımızın önemli bir kısmının, işlem için gerekli olan hazırlığı 

yapmadığı veya eksik yaptığı gözlenmekte ve bu da bazen işlemin yetersiz 

yapılmasına ya da ertelenerek zaman kaybına yol açmaktadır. Bu nedenle sintigrafik 

tetkiki ve/veya radyonüklid tedaviyi talep eden hekimin de bu konuda hastayı ve 

hasta yakınlarını ikaz etmesi yararlı olacaktır. Yatan hastalarda da hazırlık sürecinin 

takip edilen hemşirelerin gözetiminde tutulması yararlı olabilecektir. Bu konuda en sık 

karşılaştığımız örnekler olarak; aç olunması gerekli işlemlere tok olarak veya şekerli 

içecekler içilerek gelinmesi, ilaç kesilmesi gereken işlemlerde ilaçların yeterli süre 

kesilmemiş olması, tetkik için önerilen kontrast maddenin yeterince içilmemiş olması, 

yapılması gereken diyetin yapılmaması vb gibi sayılabilir. Yine bilinen veya 

bilinmeyen diabetik hastaların kontrolsüz glukoz düzeyleri ile FDG-PET tetkikine 

yollanması, aşırı klostrofobisi olan hastaların veya pediatrik hastaların sedasyon 

planlanmadan tetkike gönderilmesi diğer sık karşılaştığımız örneklerdir. Bizi zorlayan 

diğer durum da diğer branşlardan destek almamız gereken işlemlerdir. Örneğin 

sedasyon gereken durumlarda anestezinin ayarlanması, lomber ponksiyon ve eklem 

içi enjeksiyon gibi durumlarda ya da genel durumu (yakın izlenmesi gereken) kötü 

hastalarda ilgili hekimin veya sağlık personelinin randevu saatinde hasta başında 

bulunmasının sağlanması bazen oldukça sıkıntılı olabilmektedir. Bu gibi durumlarda 

da ilgili klinisyenin desteği işimize kolaylaştıracaktır. 

Bilindiği gibi ülkemizdeki sağlık hizmetleri çok büyük oranda SGK kurumu 

üzerinden halkımıza sağlanmakta ve bu durumda yaptığımız tüm tıbbi işlemlerin 

parasal karşılığı bu kurum tarafından sağlanmaktadır. Haliyle ödeme yükü çok ağır 

olan SGK kurumumuz kapsamına aldığı sağlık hizmetlerini disipline etmek ve bazı 

suistimalleri engellemek adına, bazen tıbbi görüşlerimize ters olsa da hepimizin 

uymakla yükümlü SUT’da belirtilen kurallar silsilesini ortaya koymaktadır. Bu nedenle 

hepimiz branşımız veya yakın ilişkide olduğumuz diğer branşların işlemleri ile ilgili 

SGK kurallarını bilmek ve uygulamak durumundayız. Aksi taktirde yetersiz 

endikasyon, gereksiz uygulama vb gibi bazı nedenlerden ötürü verdiğimiz hizmetlerin 

bir kısmının karşılığını alamama, bazen de kurumu zarar uğratmaktan dolayı hesap 

verme gibi hoş olmayan durumlarla karşılaşmamız mümkün olabilmektedir. Nitekim 

örneğin nükleer tıp geri ödeme işlemleri her dönem yaklaşık %5-10 oranında 

kesintiye uğramaktadır. Bu bağlamda nükleer tıp için basit örnekler vermek gerekirse; 

haklı gerekçe ortaya konulmadan önce asgari üç ay geçmeden PET görüntüleme 

tekrarı istenmesi, yine yetersiz gerekçe ile kısa sürede aynı hastaya farklı 

radyofarmasötiklerle çoklu sayıda PET görüntüleme istenmesi, SUT tebliğinde izin 

verilen endikasyonlar haricinde işlem yaptırılması, gerekçe açıklanmadan aynı amacı 

258

taşıyan tetkiklerin (örneğin kemik metastazı araştırmak için kemik sintigrafisi ve NAF 

ile PET) kısa zaman aralığı içinde yapılması, yeterli endikasyon oluşmadan 

radyonüklid tedavilerin uygulanması vb gibi örnekler sayılabilir. 

Yukarıdaki paragraflardan da anlaşılacağı üzere ilişkili olan medikal branşlar 

arasında dialog ve iletişim etkin sağlık hizmeti sunmanın temel şartlarından birisi 

olarak gözükmektedir. Bu bağlamda tüm nükleer tıp çalışanları tüm meslektaşlarımız 

ile iletişime açıktır. Tüm hekimlerimiz hastanemiz içerisinde düzenlenen multidispliner 

konseylere elde geldiğinde katkıda bulunmaktadır. Ayrıca istediği sintigrafik tetkik 

veya tedaviyi yerinde birebir değerlendirmek ve tartışmak isteyen hekimlerimize 

kapımız ardına kadar açıktır ve açık olacaktır. 

Kaynaklar 

1. Sorenson JA, Phelps ME . Physics in nuclear medicine. Second edition.. Grune&Stratton, Inc. 

Orlando, 1987 

2. Mettler FA, Guiberteau MJ. Essentials of Nuclear Medicine Imaging. Fourth Edition. WB Saunders 

Company, Philedelphia, 1998. 

3. Önsel Ç.Nükleer Tıp Ders Kitabı. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi 40. Yılda 40 Kitap Serisi. İstanbul 

Üniversitesi Yayın No:273., 2009 

4. Demir M. Nükleer Tıp Fiziği ve Klinik Uygulamaları, 2014, Bayrak Matbaası, Ankara. 

Tablo 1. SUT Ek 8’deki Nükleer Tıp Uygulamalarını içeren tablo 

Kod Solunum Sistemi Açıklamalar 

800.620 Akciğer perfüzyon sintigrafisi, planar 

800.640 Akciğer Perfüzyon Sintigrafisi, SPECT Akciğer perfüzyon sintigrafisi, planar’a eklenir. 

800.641 Akciğer Perfüzyon Sintigrafisi, Kantitatif 

800.660 Akciğer Ventilasyon Sintigrafisi, Planar (Aerosol) Ventilasyon seti ayrıca fatura edilir. 

800.661 Akciğer Ventilasyon Sintigrafisi, SPECT (Aerosol) Akciğer Ventilasyon Sintigrafisi, Planar’a (Aerosol) eklenir. 

800.670 Akciğer Ventilasyon Sintigrafisi, Planar (Technegas) 

800.671 Akciğer Ventilasyon Sintigrafisi, SPECT (Technegas) Akciğer Ventilasyon Sintigrafisi, Planar’a (Technegas) eklenir. 

Santral Sinir Sistemi 

800.680 Beyin Perfüzyon SPECT (Tc-99m HMPAO) 

800.681 Beyin Perfüzyon SPECT (Tc-99m ECD) 

800.682 Beyin Perfüzyon SPECT, iktal çalışma (Tc-99m ECD) 

800.690 Beyin PET BT ayrıca fatura edilemez 

800.710 Konvansiyonel Beyin Sintigrafisi Dinamik ve/veya statik 

800.720 Sisternografi (In-111 DTPA) Lomber ponksiyon ayrıca fatura edilir 

800.730 Sisternografi (Tc-99m DTPA) Lomber ponksiyon ayrıca fatura edilir 

800.735 Beyin Reseptör Çalışması, SPECT (I-123 IBZM) Nükleer Tıp Uzman hekiminin yer aldığı üç imzalı rapor ile 

800.740 VentrikülerŞant Açıklığının Araştırılması 

Kardiyovasküler Sistem 

800.750 Miyokard Perfüzyon SPECT (Tl-201) 

800.755 Miyokard Sempatik İnervasyon Sintigrafisi (I-123 MIBG) Nükleer Tıp Uzman hekiminin yer aldığı üç imzalı rapor ile 

800.760 Radyonükli dVentrikülografi (MUGA), istirahat 

800.770 Radyonüklid Ventrikülografi (MUGA), SPECT RadyonüklidVentrikülografi (MUGA), istirahat’e eklenir. 

800.781 Miyokard Perfüzyon SPECT, reinjeksiyon (Tl-201) Miyokard Perfüzyon SPECT (Tl-201)'e eklenir 

800.800 Miyokard Perfüzyon SPECT, GATED (Tc-99m kompleksleri) Miyokard Perfüzyon SPECT (Tc-99m kompleksleri)’ne eklenir. 

800.810 Miyokard Perfüzyon SPECT, GATED (Tl-201) Miyokard Perfüzyon SPECT (Tl-201)'e eklenir. 

800.830 Miyokard Perfüzyon SPECT (Tc-99m kompleksleri) 

800.840 Miyokard PET, viabilite çalışması BT ayrıca faturalanamaz 

800.841 Miyokard PET, perfüzyon çalışması BT ayrıca faturalanamaz. N-13, Rb-82 veya O-15 ile. Ek-8B'ye bakınız. 

800.851 Radyonüklid Venografi 

800.860 Radyonüklid Ventrikülografi (MUGA), Stres 

800.861 Radyonüklid Ventrikülografi (MUGA), Stres SPECT Radyonüklid Ventrikülografi (MUGA), Stres’e eklenir. 

800.862 Farmakolojik STRES Dobutamin, adenozin ve dipiridamol kullanılarak yapılan farmakolojik stres için 

800.863 Miyokard Attenüasyon düzeltme geçerlidir. Miyokard perfüzyon Miyokard perfüzyon sintigrafisine sintigrafisine eklenir. eklenir. 

259

İskeket Sistemi 

800.870 Artrosintigrafi 

800.880 Kemik Sintigrafisi, Üç Fazlı 

800.890 Kemik Sintigrafisi, Tüm Vücut 

800.900 Kemik Sintigrafisi, SPECT Tüm Vücut veya Üç Fazlı Kemik Sintigrafisine eklenir. 

800.901 Kemik PET Ek-8/B'ye bakınız. 

800.902 Anatomik korelasyon iskelet sistemi uygulamaları için SPECT-BT cihazları için geçerlidir. Kemik SPECT'e eklenir. 

Endokrin Sistem 

800.920 Perklorat kovma testi 

800.930 Adrenal Korteks Sintigrafisi (I-131 Norkolesterol) 

800.940 Paratiroid Sintigrafisi, Dual Faz (Tc-99m MIBI) 

800.942 Paratiroid Sintigrafisi, SPECT (Tc-99m MIBI) Paratiroid Sintigrafisi, Dual Faz’a (Tc-99m MIBI) eklenir. 

800.950 Tiroid Sintigrafisi 

800.951 Tiroid ince iğne aspirasyon biyopsisi, görüntüleme yöntemleri eşliğinde 

800.960 Tiroid Uptake Çalışması (Tc-99m Perteknetat) 

800.970 Tiroid Uptake Çalışması (I-131) 

800.971 Anatomik korelasyontiroid ve paratiroid sintigrafileri için Tiroid ve paratiroid sintigrafisi ile birlikte yapılan korelatif USG uygulamaları için 

Gastrointestinal Sistem 

geçerlidir. 

800.990 Gastrointestinal Kanama Çalışması (Tc-99m Kolloid) 

800.991 Gastrointestinal Kanama Çalışması (Tc-99m RBC) 

800.995 Gastrointestinal Protein Kaybı Çalışması 

801.010 GastroösefajialReflü Çalışması 

801.020 Hepatobiliyer Sintigrafi 

801.030 Karaciğer Dalak Sintigrafisi, Planar 

801.031 Karaciğer Dalak Sintigrafisi, SPECT Karaciğer Dalak Sintigrafisi, Planar’a eklenir. 

801.040 MekkelDivertikülü Araştırması 

801.050 Mide Boşalma Çalışması 

801.060 Ösefagus Transit Çalışması 

801.070 Tükrük Bezi Sintigrafisi 

801.080 Üre Nefes Testi, C-14 

Genitoüriner Sistem 

801.090 Böbrek Sintigrafisi, Dinamik (Tc-99m DTPA) 

801.091 Böbrek Sintigrafisi, Dinamik (Tc-99m MAG-3) 

801.092 Böbrek Sintigrafisi, Dinamik (Tc-99m EC) 

801.110 Böbrek Parankim Sintigrafisi, SPECT (Tc-99m DMSA) Böbrek Parankim Sintigrafisi, Planar’a (Tc-99m DMSA) eklenir. 

801.120 GFR Ölçümü, İn vitro (Tc-99m kompleksleri) 

801.121 GFR Ölçümü, Kamera Metodu (Tc-99m kompleksleri) Dinamik Böbrek sintigrafisine eklenir. 

801.122 GFR Ölçümü, İn vitro (Cr-51 EDTA) 

801.140 Böbrek Sintigrafisi, ACE İnhibitörlü (Tc-99m MAG-3) Çift çalışma. 

801.141 Böbrek Sintigrafisi, ACE İnhibitörlü (Tc-99m DTPA) Çift çalışma. 

801.150 VezikoüreteralReflü Sintigrafisi, Direk 

801.160 VezikoüreteralReflü Sintigrafisi, İndirek Dinamik Böbrek sintigrafisine eklenir. 

801.170 Böbrek Parankim Sintigrafisi, Planar (Tc-99m DMSA) 

801.180 Testis Sintigrafisi 

Enfeksiyon Görüntüleme 

801.190 Enfeksiyon Odağı Araştırması, İşaretli Lökosit 

801.191 Enfeksiyon Odağı Araştırması, SPECT Tüm vücut enfeksiyon odağı çalışmalarına eklenir. 

801.200 Enfeksiyon Odağı Araştırması (Tc-99m HIG) 

801.210 Enfeksiyon Odağı Araştırması (Tc-99m Nanokolloid) 

801.211 Lökosit İşaretlemesi İşaretli Lökosit ile yapılan enfeksiyon odağı araştırmasına eklenir. 

Nükleer Hematoloji 

801.220 Dalak Sekestrasyon Çalışması 

801.230 Eritrosit Yaşam Süresi Saptanması 

801.240 Eritrosit/Plazma/Total Kan Volümü Tayini 

801.260 Hepatik Arter Perfüzyon Çalışması 

801.271 Hemanjiom görüntüleme, SPECT, işaretli eritrosit ile 

801.280 Kemik iliği sintigrafisi 

801.290 Lenfosintigrafi 

801.310 Selektif Dalak Sintigrafisi (Tc-99m işaretli denatüre eritrosit) 

Nükleer Onkoloji 

801.330 Tümör Görüntüleme, Tüm Vücut (Tc-99m V-DMSA) 

801.331 Tümör Görüntüleme, SPECT (Tc-99m V-DMSA) Tc-99m V DMSA tümör görüntülemesine eklenir. 

260

801.340 Tümör Görüntüleme, Tüm Vücut (Ga-67) 

801.341 Tümör Görüntüleme, SPECT (Ga-67) Ga-67 tüm vücut taramasına eklenir. 

801.350 İyot-131 Tüm Vücut Tarama, Tanısal 

801.351 İyot-131 Tüm Vücut Tarama, Tedavi Sonrası 

801.360 Tümör Görüntüleme, Tüm Vücut (In-111 Oktreotid) 

801.361 Tümör Görüntüleme, SPECT (In-111 Oktreotid) In-111 Oktreotid ile tümör görüntülemesine eklenir. 

801.362 Tümör Görüntüleme, Tüm Vücut (Tc-99m işaretli peptid) 

801.363 Tümör Görüntüleme, SPECT (Tc-99m işaretli peptid) Tc-99m işaretli peptid ile tümör görüntülemesine eklenir. 

801.364 Onkolojik PET (Ga-68 peptid) Ek-8/B'ye bakınız. BT ayrıca fatura edilemez. 

801.370 İntraoperatif Gama Prop Uygulaması 

801.380 Tümör Görüntüleme, Tüm Vücut (I-131 MIBG) 

801.381 Tümör Görüntüleme, SPECT (I-131 MIBG) I-131 MIBG sintigrafisine eklenir. 

801.382 Tümör Görüntüleme, Tüm Vücut (I-123 MIBG) 

801.383 Tümör Görüntüleme, SPECT (I-123 MIBG) I-123 MIBG sintigrafisine eklenir. 

801.390 Tümör Görüntüleme, Tüm Vücut (Tc-99m Kompleksleri ile) 

801.391 Tümör Görüntüleme, SPECT (Tc-99m Kompleksleri ile) Tc-99m MIBI veya Tc-99m tetrofosmin ile tümör görüntülemesine eklenir. 

801.400 Radyoimmünosintigrafi, Tüm Vücut Bir ve/veya daha fazla görüntüleme dahil. Nükleer Tıp Uzman hekiminin yer aldığı üç 

801.401 Radyoimmünosintigrafi, SPECT imzalı Bir ve/veya rapor daha ile fazla görüntüleme dahil. Nükleer Tıp Uzman hekiminin yer aldığı üç 

801.410 Sentinel Lenf Nodu Çalışması 

imzalı rapor ile. Radyoimmun sintigrafiye eklenir. 

801.420 Meme Sintigrafisi Bölgesel ve /veya SPECT 

801.430 Tümör Görüntüleme, Tüm Vücut (Tl-201) 

801.431 Tümör Görüntüleme, SPECT (Tl-201) Tl-201 tümör görüntülemeye eklenir. 

801.440 Onkolojik PET (F-18 FDG) Ek-8/B'ye bakınız. BT ayrıca fatura edilemez 

261

SUT EK-2/D-1 

POZİTRON EMİSYON TOMOGRAFİ (PET) GÖRÜNTÜLEME KLİNİK UYGULAMALARI 

A) ONKOLOJİK TÜM VÜCUT F-18 FDG PET (SUT KODU 801.440) 

Bu bölüm pozitron yayıcı radyoizotoplar kullanılarak PET kamera (tarayıcı), kombine PET/BT tarayıcı veya koinsidens gama 

kameralarda yapılan tanısal görüntüleme işlemlerini kapsar. 

801.440 kodlu “Tüm vücut F–18 FDG-PET” inTablo 1’de belirtilen”Onkolojik amaçlı tüm vücutF–18FDG-PET 

endikasyonları”kapsamındabedelinin ödenebilmesi için aşağıdaki tanım ve şartlara uygun biçimde istenilmesi ve yapılması gereklidir. 

1. Klinik endikasyonlar ile ilgili şartlar: 

a) Tanı amaçlı F–18 FDG PET(PET) çalışmalarıgenellikle diğer yöntemlerle tespit edilen malignite şüpheli kitlelerde 

(soliterpulmonernodül gibi) metabolikkarakterizasyon amacıyla kullanılır. Bu tür endikasyonlarda PET sonuçlarının invaziv bir 

tanısal işlemin yapılmasını önlemeye yardımcı olması esası aranır. Ya da PET sonuçlarının invaziv tanısal bir işlem için yol 

gösterici olması (örneğin heterojen ve büyük kitlelerde ya da yeri belirlenemeyen tümörlerde biyopsi yerinin belirlenmesi) tanı 

amaçlı PET kullanımı için gereklidir. Bunların dışındaki tanısal uygulamalarda ve özellikle kanser tarama amaçlı PET kullanımı 

halinde bedelleri ödenmez. Kanser şüpheli kitlelerde metabolik karakterizasyon amaçlı PET çalışması yapılabilmesi için kitle 

boyutunun (en uzun çap) asgari 1(bir) cm olması gereklidir. 

b) Evreleme, kanser tanısı almış hastalarda hastalığın yaygınlığının belirlenmesini ifade eder. PET sadece fluorodeoksiglukoz 

(FDG) afinitesi yüksek kanserlerde (Tablo 1) evreleme amacıyla kullanılabilir. Evreleme amaçlı PET yapılması için hastada 

kemoterapi(KT) ve/veyaradyoterapi (RT) tedavilerine başlanmamış olması şartı aranır. Evreleme amaçlı PET endikasyonu olan 

ve RT uygulanması düşünülen tüm tümörlerde aynı zamanda RT planlama endikasyonu ile de PET uygulanabilir. Ancak RT 

planlama amaçlı PET uygulamalarının kombine PET/BT tarayıcılarda yapılması şartı aranır. 

c) Yeniden evreleme, kanserin ilk tedaviden sonraki takip aşamasında herhangi bir nüks (rekürrens) saptanması veya rekürrens 

lehine bulgular olması durumunda başka metastazların olup olmadığını araştırmaya ya da hastalığın yaygınlığını göstermeye 

yönelik bir ifadedir. Histolojik olarak kanıtlanmış rekürrens tanısı olmadan PET ile yeniden evreleme yapmak için ya diğer 

görüntüleme yöntemleri ile rekürrens veya rezidüel kitle gösterilmesi, ya da tümör belirteçlerinde rezidüel veya rekürrens 

hastalık düşündürecek ölçütlerde yükselme tespit edilmesi şartları aranır. Bunların haricinde rekürrens ve/veya metastaz 

potansiyeli yüksek olan orta-yüksek dereceli malign melanomlarda ilk 3 (üç) yıl ve yüksek grade’linon-Hodgkinlenfomalardailk 2 

(iki) yıl takipte yukarıda belirtilen şartlar aranmaksızın yılda bir kez olmak üzere rekürrens/metastaz kontrol amaçlı rutin PET 

endikasyonu konabilir. 

d) Tedaviye yanıtın değerlendirilmesi, KT veya RT’nin tamamlanmasından sonra tümörün verdiği yanıtı araştırmaya yönelik bir 

ifadedir. Bu amaçla PET endikasyonu konması için kemoterapi tamamlandıktan sonra en erken 2 (iki) hafta, radyoterapi 

tamamlandıktan sonra ise en erken 3 (üç) ay geçmiş olması gereklidir. 

e) Kemosensitivitenin belirlenmesi, sadece KT ile tedavi edilen ve alternatif KT protokolleri uygulanabilecek kanserlerde, tümörün 

uygulanan KT protokolüne erken dönemde (1-3. kür sonrası) verdiği yanıtı araştırmaya yönelik bir uygulamadır. Bu amaçla PET 

uygulanabilmesi için tedaviye başlanmadan önce PET ile evreleme çalışmasının da yapılmış olması gereklidir. 

2. Diğer şartlar: 

a) PET çalışmasının tekrar yapılabilmesi için bir önceki PET çalışmasından sonra asgari 3 (üç) ay süre geçmiş olma şartı 

aranır.Ancak kanser tedavisi yanıtının belirlenmesi amacıyla ve nüks şüphesi nedeniyle erken dönemde yapılacak PET 

çalışmaları için bu şart aranmaz. 

b) Onkolojik amaçlı PET çalışmalarında tüm vücut tarama yapılır. Tüm vücut PET görüntüleme, kafa tabanı ile uyluk üst 

kısımlarına kadar olan mesafeyi kapsar. Beyin metastazlarının gösterilmesinde PET’in duyarlılığı düşük olduğu için standart 

onkolojik amaçlı PET çalışmasında kraniyal bölgenin görüntülemeye dahil edilmesi şart değildir. Metastaz potansiyeli çok 

yüksek olan malign melanom,nöroblastom ve multipl myelom gibi malignitelerde tüm vücut görüntülemesine kraniyal bölge ve 

alt ekstremiteler dahil edilmelidir. Ayrıca klinik muayene veya diğer görüntüleme yöntemlerinde kraniyal veya periferik alt 

ekstremite tümörü veya metastaz şüphesi olan olgularda da kraniyal bölge ve periferik ekstremiteler görüntülenmelidir. 

c) Tüm vücut PET çalışmalarında aynı seansta beyine veya myokarda yönelik görüntülemeler yapılsa dahi ayrıca fatura 

edilemezler. 

d) PET raporlaması nükleer tıp uzmanlarınca yapılır. 

e) PET sonuç raporunda tetkik endikasyonununaçık olarak (ICD 10 kodu ile) belirtilmesi gereklidir. 

B) BEYİN PET (SUT KODU 800.690) 

Tablo 2’de ifade edilen klinik durumlarla 800.690 kodlu “Beyin PET” işleminin bedelinin ödenebilmesi için gerekli endikasyonlarını, 

açıklamaları ve sınırlamaları kapsamaktadır. 

C) MYOKARD PET, viabilite çalışması (SUT KODU 800.840) 

Tablo 3’te ifade edilen klinik durumla ilgili 800.840 kodlu “Miyokard PET, viabilite çalışması” işleminin bedelinin ödenebilmesi için 

gerekli klinik endikasyonlarını, açıklamaları ve sınırlamaları kapsamaktadır. 

262

D) ONKOLOJİK PET (Ga-68 ile işaretli bileşikler) 

Bu bölüm pozitron yayıcı radyoizotoplar kullanılarak PET kamera (tarayıcı), kombine PET/BT tarayıcı veya koinsidens gama 

kameralarda yapılan görüntüleme işlemlerini kapsar. 

801.364 kodlu “Ga-68 ile işaretli bileşikler” kapsamında bedelinin ödenebilmesi için Tablo 4’te ifade edilen klinik durumlar ve 

aşağıdaki tanım ve şartlara uygun biçimde istenilmesi ve yapılması gereklidir. 

3. Klinik endikasyonlar ile ilgili şartlar: 

a) Tanı amaçlı Ga-68-peptid PET (PET) çalışmaları hastalıklara spesifik görüntüleme yöntemidir. Ga-68-peptidler günümüzde 

somatostatin reseptörü içeren tümörlerde (Ga-68 ile işaretli octreotidpeptidleri) ve prostat spesifik antijen içeren tümörlerde (Ga- 

68-PSMA) kullanılmaktadır. Bu nedenle histopatolojik tanısının konmuş olması veya hastalığın varlığının kuvvetli şüphesi 

olması gerekir (karsinoidsendrom tanısı, kalsitonin yüksekliği, insülinoma tanısı, PSA yüksekliği gibi). Bu tür endikasyonlarda 

PET sonuçlarının invaziv bir tanısal işlemin yapılmasını önlemeye yardımcı olması esası aranır. Ya da PET sonuçlarının invaziv 

tanısal bir işlem için yol gösterici olması (örneğin heterojen ve büyük kitlelerde ya da yeri belirlenemeyen tümörlerde biyopsi 

yerinin belirlenmesi) tanı amaçlı PET kullanımı için gereklidir. Bunların dışındaki tanısal uygulamalarda ve özellikle kanser 

tarama amaçlı PET kullanımı halinde bedelleri ödenmez.. 

b) Evreleme, kanser tanısı almış hastalarda hastalığın yaygınlığının belirlenmesini ifade eder. Ga-68-peptid PET sadece 

somatostatin reseptörü veya PSMA antijeni içeren tümörlerde (Tablo 4) evreleme amacıyla kullanılabilir. Evreleme amaçlı PET 

endikasyonu olan ve RT uygulanması düşünülen tüm tümörlerde aynı zamanda RT planlama endikasyonu ile de PET 

uygulanabilir. Ancak RT planlama amaçlı PET uygulamalarının kombine PET/BT tarayıcılarda yapılması şartı aranır. 

c) Yeniden evreleme, kanserin ilk tedaviden sonraki takip aşamasında herhangi bir nüks (rekürrens) saptanması veya rekürrens 

lehine bulgular olması durumunda başka metastazların olup olmadığını araştırmaya ya da hastalığın yaygınlığını göstermeye 

yönelik bir ifadedir. 

d) Tedaviye yanıtın değerlendirilmesi, KT veya RT’nin tamamlanmasından sonra tümörün verdiği yanıtı araştırmaya yönelik bir 

ifadedir. Bu amaçla PET endikasyonu konması için kemoterapi tamamlandıktan sonra en erken 2 (iki) hafta, radyoterapi 

tamamlandıktan sonra ise en erken 6 hafta geçmiş olması gereklidir. 

4. Diğer şartlar: 

a) PET çalışmasının tekrar yapılabilmesi için bir önceki PET çalışmasından sonra asgari 3 (üç) ay süre geçmiş olma şartı aranır. 

Ancak kanser tedavisi yanıtının belirlenmesi amacıyla ve nüks şüphesi nedeniyle erken dönemde yapılacak PET çalışmaları 

için bu şart aranmaz. 

b) Onkolojik amaçlı yapılan Ga-68 PET çalışmalarında tüm vücut tarama yapılır. Tüm vücut PET görüntüleme, kafa tabanı ile 

uyluk üst kısımlarına kadar olan mesafeyi kapsar. Prostat kanserinde tüm vücut görüntülemesine kraniyal bölge ve alt 

ekstremitelerdahil edilmelidir. Ayrıca klinik muayene veya diğer görüntüleme yöntemlerinde kraniyal veya periferik alt ekstremite 

tümörü veya metastaz şüphesi olan olgularda da kraniyal bölge ve periferikekstremiteler görüntülenmelidir. 

c) PET raporlaması nükleer tıp uzmanlarınca yapılır. PET ile birlikte tanısal BT yapılması halinde BT raporlaması radyoloji uzman 

hekimince yapılır. 

d) PET sonuç raporunda tetkik endikasyonunun açık olarak (ICD 10 kodu ile) belirtilmesi gereklidir. Nöroendokrin tümörler vücutta 

herhangi bir organdan köken alabileceği için primer tümörün lokalizasyonuna göre ICD-10 kodunun raporlanması 

gerekmektedir. 

e) Somatostatin reseptör durumunun belirlenmesi ve/veya radyonüklid tedavi için hasta seçimi, somatostatin pozitif-tümörlere 

yönelik tedavilerde ve hedefe yönelik Y-90, Lu-177 gibi terapötik işaretli bileşikler ile tedavisi planlanan hastalarda, Ga-68 ile 

işaretli bileşikler kullanılarak tedaviye uygun hasta seçilmesini sağlamak amacıyla kullanılır. 

Radyonüklid tedavi sonrası yanıt değerlendirme, hedefe yönelik Y-90, Lu-177 gibi terapötik işaretli bileşikler ile tedavi gören 

hastalarda tümörün verdiği yanıtı araştırmaya yönelik bir ifadedir. Bu amaçla PET endikasyonu konması için radyonüklid tedavi 

tamamlandıktan sonra asgari 3 (üç) ay geçmiş olması gereklidir. 

E) Kemik PET (F-18 NaF) 

Tablo 5’te ifade edilen klinik durumlarla ilgili 800.901 kodlu “Kemik PET (F-18 NaF)” işleminin bedelinin ödenebilmesi için gerekli 

klinik endikasyonlarını açıklamaları ve sınırlamaları kapsamaktadır. 

263

TABLO 2- ONKOLOJİK TÜM VÜCUT F-18 FDG-PET ENDİKASYONLARI “801.440 Tüm vücut F-18 FDG-PET” kodu için geçerlidir” 

Klinik Durum ICD-10 kodu PET endikasyonları Açıklama ve sınırlamalar 

Lenfoma (Hodgkin hastalığı ve non-Hodgkinlenfoma-NHL) C81 – C85 

Evreleme 

Yeniden evreleme FDG tutmayan düşük grade’li NHL olguları hariç 

Tedaviye yanıt 

FDG tutmayan düşük grade’li NHL olguları hariç 

Kemosensitivite FDG tutmayan düşük grade’li NHL olguları hariç 

Evreleme 

Breslow kalınlığı ≥0.76 mm ve/veya Clarklevel ≥ III olgularda geçerlidir 

Malign melanom 

C43 

Yeniden evreleme 


Beyin tümörleri 

C71 

Tanı 

Diğer yöntemlerle netice elde edilemeyen 1 cm’den büyük kitle lezyonların metabolikkarakterizasyonu 

Yeniden evreleme Radyasyon nekrozu-rekürren/rezidiv tümör ayırımı 

Tanı (primer odak Metastatik servikal lenf nodu varsa geçerlidir 

Baş-boyun kanserleri (tiroid tümörleri hariç) 

C00 – C14-C32 arama) Evreleme 



- İyi differansiyetiroid tümörlerinde tiroidektomi ve radyoiyotablasyon tedavisi sonrası takipte tüm vücut iyot- 

Tiroid kanserleri C73 Yeniden evreleme 

Meme Kanseri 

Akciğer (Küçük hücreli dışı ve küçük hücreli) 

Plevralmalignite (Mezotelyoma) 

Mediasten-timus-kalp tümörleri 

C50 

C34 

C45 

Özefagus kanseri C-15 

Mide kanseri C-16 

Kolorektal kanser 

İnce barsak tümörleri 

Gastrointestinalstromal tümör 

Karaciğer ve safra yolları tümörleri 

Pankreas 

Over kanseri 

Serviks kanseri 

Endometrium kanseri 

Vulva-vagen kanserleri 

Böbrek kanserleri 

Böbreküstü bezi kanserleri 

Mesane-üreter kanserleri 

Penis ve diğer erkek genital kanserleri 

C37 – C38 

C18 – C21 

C17 

C26 

C22 – C24 

C25 

C56 

C53 

C54 – C55 

C51 – C52 

C64 – C65 

C74 

C66 – C67 

C60 

Evreleme 



Tanı 

Evreleme 



Tanı 

Evreleme 



Tanı 

Evreleme 



Evreleme 



Evreleme 



Evreleme 



Tanı 

Evreleme 



Evreleme 



Tanı 

Evreleme 



Tanı 

Evreleme 





Evreleme 



Evreleme 



Evreleme 





Tanı 

Evreleme 





Evreleme 



264 

131 tarama tetkiki negatif olan ve serum tiroglobulin düzeyi artması durumunda uygulanır 

- Meduller kanserde tiroidektomi sonrası takipte diğer görüntüleme yöntemlerinin açıklayamadığı kalsitonin 

ve/veya CEA düzeyleri yükselmelerinde uygulanır. 

Soliter pulmoner nodül değerlendirme (≥1cm) 

Kalsifiye olmayan plevral kalınlaşmalar ve/veya açıklanamayan efüzyonların değerlendirilmesi 

Şüpheli kitlelerde metabolik karakterizasyon 

Şüpheli kitle gösterilmesi durumunda uygulanır 

Karaciğer metastazlarında primer odak aramada geçerli 

BT veya MR’da pankreasta kitle varsa uygulanır 

CA 125 yükselmiş ise uygulanır 

BT veya MR’da 1 cm’den büyük kitle varsa

Testis kanserleri 

C62 

Evreleme 



Primer kemik tümörleri 

C40 – C41 

Evreleme 



Multiplmyelom veya plasmasitom 

C90 

Evreleme 



Tanı 

Biyopsi alınması zor kitlelerde metabolik karakterizasyon 

Yumuşak doku sarkomları 

C49 

Evreleme 



Nöroblastom 

M9500 

Evreleme 



Primeri bilinmeyen metastatik tümörler C80 Tanı Primer tümör aranması 

Paraneoplastik sendrom D48.9 Tanı Malign etyoloji aranması 

TABLO 3. BEYİN F-18 FDG-PET ENDİKASYONLARI “800.690 beyin F-18 FDG-PET kodu için geçerlidir” 

Klinik durum ICD kodu PET endikasyonu Açıklama ve sınırlamalar 

Dirençli (Refrakter) Epilepsi Nöbetleri 

Alzheimer Hastalığı 

Bunama 

Parkinson hastalığı 

Sekonder parkinsonizm 

Parkinsonizm, başka yerde sınıflanmış 

hastalıklarda 

Bazal ganglionların diğer dejeneratif 

hastalıkları 

Ekstrapiramidal bozukluklar ve hareket 

bozuklukları, başka yerde sınıflanmış 

hastalıklarda 

G40 

G30 

F02 

G20 

G21 

G22 

G23 

G26 

Epilepsi 

belirlenmesi 

odağının 

Cerrahi yapılması planlanan hastalar 

Tanı Tüm yaş grupları için 3. basamak sağlık hizmet 

sunucusundan sağlık kurulu raporu alınması şartı aranır 

TABLO 4. MİYOKARDFDG-PET ENDİKASYONLARI“800.840 miyokard PET (F-18 FDG ile) kodu için geçerlidir” 

Klinik durum ICD 10 Kodu PET endikasyonu Açıklama ve sınırlamalar 

Miyokard Canlılığı (Viabilite) 

I20 - I25 

Enfarkt dokusunda miyokard 

canlılığının belirlenmesi 

Revaskülarizasyon ya da 

transplant öncesi miyokard 

canlılığının tayini 

Miyokard perfüzyon SPECT ile tanı 

koyulamayan veya şüpheli sonuç 

alınanhastalarda 

265

TABLO 5. ONKOLOJİK PET (Ga-68 ile işaretli bileşikler) ENDİKASYONLARI “801.364 Onkolojik PET(Ga-68 ile işaretli bileşikler) kodu 

için geçerlidir” 

Klinik Durum ICD-10 kodu PET endikasyonları Açıklama ve sınırlamalar 

Nöroendokrin tümörler (Herhangi bir 

organdan köken alan veya primeri 

bilinmeyen nöroendokrin tümörler, 

karsinoid tümörler, paratiroid kanseri) 

Medüller tiroit kanseri 

Papiller ve folliküler tiroit kanseri 

Paraganglioma, ganglionöroma 

feokromasitoma, ganglionöroma 

Nöroblastoma 

Prostat Kanseri 

Primer 

tümörün 

köken aldığı 

organa göre 

(C00-C75, 

C80) 

C73 

C73 

C74-C75 

C74.9 

C61 

Tanı (Primer Odak Arama) 

Evreleme 


Lu-177 Y-90 oktreotid 

tedavi planlaması 

- Klinik - biyokimyasal olarak karsinoid 

sendrom tanısı olan ve diğer görüntüleme 

yöntemleri ile odak saptanamayan hastalar 

- Klinik - biyokimyasal olarak insulinoma tanısı 

olan ve diğer görüntüleme yöntemleri ile odak 

saptanamayan hastalar 

- Primer tümör aranması 

- Nöroendokrin tümör (grade 1-2) tanısının 

histopatolojik olarak konulduğu hastalar 

- Histopatolojik tanı ile uyumlu olarak tümör 

belirteçlerinde tedrici yükselme olan hastalar 

Evreleme 

Kalsitonin yüksekliği gereklidir 

Tedaviye Yanıt 

Lu-177 / Y-90 oktreotid 

tedavi planlaması 

Kalsitonin yüksekliği gereklidir 

I-131 tarama tetkiki negatif olan, F-18 FDG 

Evreleme 

PET negatif olan ve serum tiroglobulin düzeyi 

artması durumunda uygulanır 

I-131 tarama tetkiki negatif olan, F-18 FDG 


PET negatif olan ve serum tiroglobulin düzeyi 

artması durumunda uygulanır 

Lu-177 oktreotid tedavi 

planlaması 

Tiroglobulin yüksekliği olmalıdır 

Tanı 

Primer odak arama için 

Evreleme 


Histopatolojik olarak tanı konulan hastalar 


Lu-177 tedavi planlaması 

Evreleme 



Histopatolojik olarak tanı konulan hastalar 

Lu-177 / Y-90 tedavi 

planlaması 

Evreleme 

Gleason skor 7 veya üstü olan ve diğer 


görüntüleme yöntemlerinde (Kemik 

Sintigrafisi, BT, MR vb.) şüpheli lezyon 


bulunmalıdır. Sadece 3. Basamak resmi 

sağlık hizmet sunucularında yapılması 

halinde ödenir. 

TABLO 6. Kemik PET (F-18 NaF) ENDİKASYONLARI “800.901 Kemik PET (F-18 NaF) kodu için geçerlidir” 

Klinik durum ICD 10 Kodu PET endikasyonu Açıklama ve sınırlamalar 

Kesin Tanı almış Onkolojik Hastalar C00-D48 Tanı 

Kemik Sintigrafisi ile kemik metastazı 

açısından karar verilemeyen, klinik ve 

radyolojik olarak şüphenin devam ettiği 

durumlarda, en az biri nükleer tıp uzmanı 

ve ilgili klinisyen olmak üzere en az 3 hekim 

tarafından hazırlanan sağlık raporu olması 

şartı aranır 

DİĞER 

Aşağıda belirtilen çalışmaların geri ödeme kapsamında olması için, bir üniversite veya eğitim hastanesinden alınan, biri nükleer tip uzmanı, 

biri ilgili klinisyen hekim olmak üzere en az 3 hekim tarafından hazırlanan gerekçeli raporun olması şartı aranır. 

1) Klinik olarak hastaya yapılmasının faydalı olacağı düşünülen, ancak Tablo 1, 2, 3 ve 4’te belirtilmeyen onkoloji veya onkoloji dışı 

endikasyonlarla yapılan tüm vücut F-18 FDG veya Ga-68 işaretli bileşikler ile yapılan PET çalışmaları [Tüm vücut F-18 FDG-PET 

(801,440), Onkolojik PET(Ga-68 ile işaretli bileşikler) (801.364)] 

2) Miyokard perfüzyon PET (O–15, Rb-82 veya N-13 amonia ile) (800.841) 

266

TIPTA UZMANLIK ÖĞRENCİSİ UYUM EĞİTİMİ KİTABI

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?