E-Dergi ( Köktürk Yazıtları)

ORHUN ABİDELERİ
Diğer iki âbidenin biraz daha
doğusunda bulunmaktadır.
Devrilmemiş, dikili, dört
cepheli iki taş hâlindedir.
Birinci ve daha büyük olan
VEZİR TONYUKUK ANITI
taşta 35, ikinci taşta 27 satır vardır. Bu âbide, İltiriş
Kağan'ın isyânına iştirâk eden ve o günden Bilge Kağan devrine
kadar devlet idâresinin baş yardımcısı olarak kalan,
VezirTonyukuk tarafından diktirilmiştir. Âbidede bu kudretli ve
tecrübeli müşâvir vezirin kendisi konuşmaktadır.
Orhun âbideleri, Göktürk Devletinin kuruluşundan yarım asır sonra, Türk
Beylerinin anayurttan uzaklaşarak, kendilerini Çin'in yumuşak ipeklerine
ve hileci siyasetine kaptırıp bozulduklarını anlatır. Eskisi gibi iyi ve bilgili
olmayan bu beylerin elinde Türk Devletinin nasıl sarsılıp yıkıldığını
aydınlatır. Bu yüzden tam elli yıl, Çin ilinde esir yaşayan doğu Türklerinin,
esirlik hayâtına alışamıyarak, durmaksızın isyan ettiklerini ve sonunda
muvaffak olduklarını, yeniden istiklâl kazandıklarını anlatır. Sekizinci
yüzyılda, Çinlilere karşı yapılan İstiklâl Savaşı kazanıldıktan ve Türk
bütünlüğü sağlandıktan sonra, bunların unutulmaması için diktirilmiştir.
Orhun Âbideleri çok yönlü vesikalardır. Şöyle ki: “Türk milletinin adının
geçtiği ilk Türkçe metin olup; taşlar üzerine yazılmış ilk Türk târihi; Türk
devlet adamlarının millete hesap vermesi; milletle hesaplaşması, devletin
ve milletin karşılıklı vazîfeleri; Türk nizâmının, Türk töresinin, Türk
medeniyetinin, yüksek Türk kültürünün büyük vesîkası; Türk askerî
dehâsının, Türk askerlik sanatının esasları; Türk feragat ve fazîletinin
büyük örneğidir.
Türk içtimaî hayâtının yüksek tablosu; Türk hitâbet sanatının şâheseri,
hükümdarâne edâ ve ihtişamlı hitap tarzı; Türk milliyetçiliğinin temel
kitabı; Bir kavmi bir millet yapabilecek eser; Türk yazı dilinin ilk örneği ve
başlangıcını mîlâdın ilk asırlarına çıkartan delil, Türk ordusunun
kuruluşunu ilk asırlara götüren vesîka; insanlık âleminin sosyal muhtevası
bakımından en mânâlı mezar taşlarıdır.
5 6