TEKERLEME

Şimdi tüm bu bilgiler eşliğinde izlerken Merlyn’in Yaşar Kemal
ve edebiyatına olan ilgisini daha iyi anlamlandırabiliyorum.
1996 yılında Sipan-Komitas adlı bir Ermeni korosunun
belgeselini yapar. 1997’de Pera çevresindeki pasajları ve
burada yaşayan azınlıkların yaşamını konu alan Cite de Pera
belgeselini gerçekleştirir. 1998’de Harem: Kadınlar Okulu
adlı belgeseli yapar. 2002’de ise son filmi Boğaz’a Sürgün’ü
gerçekleştirir.
Boğaz’a Sürgün, Hitler’den kaçıp Türkiye’ye gelen ve Manyas
Kuş Cenneti’ni keşfeden zoolog Curt Kosswig’in yaşamını
anlatır.
Merlyn’in belgesellerini mekan, söyleşi yaptığı kişiler,
kullandığı alıntılar ve tarihsel olaylar alt başlığında datasal
parçalara ayırırsak ortaya bir grafik çıkıyor.
Merlyn bu grafiğe baktığında bana şöyle dedi:
‘‘Bu şemaya baktığımda, yaptığım sinema ekseninde hep ‘bir
arada yaşamanın’ olduğunu görüyorum. Nedenler ve özlemler
ise karışık.’’
Bence bu grafiğin bize söylediği en bariz şey; Merlyn’in
azınlıkların hikayesini anlatmayı tercih etmiş olmasıdır.
Azınlıklar ve yaşadıkları tarihsel olaylar; Koro’da Ermeni
Soykırımı, Hayal’de İstanbul’un göç alması ve azınlıkların
ayrılması meselesi, derici olan eski hayal oyuncularının yani
karagöz hacivatcıların Rum kökenli olması, Pera’nın sakinleri
ve 6-7 Eylül Olayları sırasında yaşadıkları, Hitler’den kaçarak
Türkiye’ye gelmiş olan Robert Anhegger'ın eşi olan ve Topkapı
Sarayı’nın Harem Dairesi dahil Anadolu’da önemli eski eserleri
tamir eden Mualla Anhegger-Eyüboğlu, Robert Anhegger ile
benzer kaderi paylaşan zoolog Curt Kosswig.
Bir göç hali; bir dışlanmışlık, ötede kalmışlık, hayata devam
etme çabası ve bu çabanın yarattığı hikayelerin çevresinde
dönmüştür Merlyn. Tekerleme’de değişen sokak isimleri, artık
yeri ve yurdu tanıyamama, bilindik coğrafyalarda kaybolma
hali değil midir?
Tekerleme filminin diyaloglarını kaleme alan şair İzzet Yasar
ile yaptığım söyleşide şöyle diyor:
Bir şey olmuş, bir çok şey değişmiş, sokak adlarına kadar.
Türkiye'ye yıllar sonra gelen kadın eski arkadaşlarının çoğunu
bulamıyor. Nerede oldukları belli değil. Kürklü adamları denize
atan öfkeli solcular kendileri kürk giyer olmuş. Ama beyin
fırtınasında Allah'a bile slogan üretebilen modern kapitalistler
olarak gene de devletle çelişkileri var: reklam kampanyasına
zorluk çıkaran bürokrasiyle mesela. Ve artık içki sofralarında
siyaset konuşulmuyor, üretim tarzı tartışmaları yapılmıyor.
Sokak isimleri üzerinden aklımı kurcalayan resmi tarihin
masal olmasını Gündüz Vassaf ile yaptığım söyleşide Gündüz
Bey şöyle dile getirdi:
Filmde sokakları görürken önce 'Hikaye Sokağı'nı görüyoruz
ardından da 'Sağlam Fikir' sokağını. Bu bize resmi tarih ile
resmi tarihin masal olmasını çok çarpıcı bir şekilde gösteriyor.
Üstelik inanır mısınız, bunlar gerçek sokak isimleri!
Ben tam bu noktada, Gündüz Bey’in söylediklerini aklımızda
tutarken bir parantez açmak ve size 15 saniyelik bir filmi
hatırlatmak istiyorum.
Yer Makedonya, sene 1905. Çekenler Manaki Kardeşler, sonra
bizim Sultanları da çekecekler. Despina nine örüyor, o örmeye
başlarken bizde de sinema tarihi başlıyor. Bizim tarihin, eski
Osmanlının ilk filmi.
Oysa Türkiye’nin resmi tarihi bunu böyle kabul etmiyor.
2014 yılında Türkiye Sineması’nın 100. yılını kutladığımıza
göre, kabul edilen ilk film bir Osmanlı Subayı olan Fuat Bey
tarafından 14 Kasım 1914'te çekilen şimdilerde Yeşilköy olarak
bildiğimiz Ayastefanos yakınlarındaki 93 Harbi'nin anısına
Ruslar tarafından inşa edilen Ayastefanos Rus Abidesi'nin
yıkılışının konu edildiği film.
1953 yılında Nurullah Tilgen tarafından ilk Türk filmi olduğu
ortaya atılmış, filmin hiçbir kopyasının bulunamaması ve
varlığına dair somut bir delilin olmaması nedenleriyle bu
iddiaya karşılık ilk şüphe de 1970 yılında Nijat Özön tarafından
dile getirilmiştir. Günümüzde bu filmin gerçekten var olduğuna
dair tek bir somut kanıt olmamasına rağmen resmi tarih
nedense Despina Nine’yi ve esasen Manaki Kardeşler’i pek
sevmemektedir.