Yasar_Coruhlu_-Turk_Mitolojisinin_Ana_Ha

TÜRK MlTOLOJlSINlN ANAHATLARI
dır. Ayrıca toplulukların ve kişilerin yaradılışında yardımcı olnmş, aile ocağına şekil
vermiş Ak Yayık olarak da anılır. Yine Inan'a göre Yayık rehberlik etmezse şıı­
man göklere çıkamaz. 39 Ancak bu durum tartışmalıdır; çünkü şamanın göğe çıkmasına
yardımcı başka tanrılar ve ruhlar da bulunmaktadır; Yayık'a atfedilen çeşitli
özellikler başka tanrılara da atfedilir.
Anohin, Altaylıların Yayık dediği tanrıdan daha ayrıntılı söz eder. O kötülükler­
den korumak, hayat vermek için insanların arasına gönderilmiştir ve onlarla birlik ­
te yaşar; bu nedenle Kutlay adıyla da anılır . Ülgen'le insanlar arasında aracılık ya­
parken şamanı kullanıp kullanmadığı sorusuna yanıt aramak yersiz olur; çürıkü in­
san lar arasında yaşıyorsa, bu aracıhkta şamana ihtiyaç yoktur. Bu da büyük bir ola­
sılıkla şaman unsurunun bu inamşa daha geç dönemde eklendiğini gösteriyor.
Öte yandan yine Anohin'in Yayık k11ldırma töreni dediği saçı töreni de ilgi çeki­
cidir. Tören ilkbaharda, davarların ve kısrakların Sağılan ilk sütüyle bulgurun ka­
nştınlrnasınd an oluşturulan lapanın saçılması şeklinde yapılır. Bunun baharın geli­
şini kutlama (Yeni Gün/Nevruz) uygulamalarıyla ilişkisi olduğu anlaşılmaktadır.
Nitek im bu törende de gelen yılın faydalı olması temenni edilir.
Anohin'in şu tespitinin de etnogı:allar ve sanat tarihçileri için önemli olduğunu
düşünüyorum:
Yaytk namma beyaz kumaştan rasvir (put) yapılır; bu puta beyaz şeritten baş, kulak, el,
ayak ve kuynık konulur. Ayaklarına kızıl şerit dikilir. Bu putlar (kuklalar) yimıi ya da
Olllz kadar olur. Hepsi beyaz kıldan örülen bir ipe sıralanarak evin arka tarafındaki iki
huş ... ağacı arasına gerilir.'1-0
Radloffun Altaylardan yapngı derlemelerde Anohin'in
aktardıklanyla uyuşma­
yan yerler vardır. Nitekim o beşinci katta en yüksek yaratan tann denen Kuday Ya­
yuçi'rıin bulunduğunda n söz eder ve Bay Ü lgen'in iki oğlundan biri olan Yayık'tan
daha sonra bahsedilir. Radlof Pun derlemesinde bu birinci oğuldan aynı zamanda
May-ana olarak söz edilmesi ilginçtir . Diğer oğulsa insanların hamisi ve piri sayı­
lan May-ata olarak belirtilir. Ülgen'in iki oğlunun yaşadığı yer göğün üçüncü katı­
dır ve burada aynı zamanda Türk mitolojisi için önemli bazı ögeler bulunur; örne­
ğin yaşaımn kaynağı olduğu kabul edilen, Radloff un deyimiyle Süt-ak-köl (göl) ile
onun yanında kutsal bir dağ olan Süro Dağı da burada bulunur. Söz konusu dağda
yedi Kuday, yani yedi tanrı yaşar. Bu tanrıların lebalan, Yayuçi (yaratan) denilen
39 A. i nan, Tarihte ve Bugün Şamanizm, s. 33-34.
"° A. v. Anohin, "Altay Şamanlığına Ait Makaleler," Makaleler ve lnce1emeler, çev. A. lnan, s. 415.
30