DİVAN EDEBİYATI

DİVAN EDEBİYATI DERS NOTLARI 

Hazırlayan 

Sedat ÖZTEKKELİ

DİVAN EDEBİYATI 

Sedat ÖZTEKKELİ 

Divan edebiyatı, Türklerin XIII. ve XIX. yy arasında Anadolu’da 

oluşturdukları İslâm kültürünün ortak özelliklerini yansıtan, büyük ölçüde Arap ve 

Fars (İran) edebiyatlarının etkisini taşıyan yazılı edebiyattır. Şairlerin eserlerini 

“Divan” adı verilen kitapta topladıkları için bu ismi almıştır. Son dönemlerde bu 

edebiyata “Klasik Türk Edebiyatı, Eski Türk Edebiyatı” gibi isimler de 

verilmektedir. 

1) DİVAN EDEBİYATININ KAYNAKLARI 

Divan edebiyatının, şiir ve nesir alanında beslendiği başlıca kaynaklar 

arasında dinî, toplumsal, kültürel kaynaklar yer almaktadır. 

Kur’an-ı Kerîm: İslâm’ın ana kaynağı olan ve Hz. Muhammed (s.a.v)’e Allah 

tarafından Cebrail aracılığıyla gönderilen kutsal kitaptır. 

Hadisler: İslâm Peygamberi Hz. Muhammed (s.a.v)’in sözleri, davranışları ile ilgili 

rivayetleri içine alır. Bunların tamamına sünnet adı verilir. Bu kaynaklardan 

hareketle şairler “hadis-i erbain (kırk hadis)” adı verilen eserler kaleme almışlardır. 

Kısas-ı Enbiya: Peygamberlerin kıssalarının anlatıldığı kitaplardır. Bunlar divan 

edebiyatında kendilerine yer bulmuştur. Yusuf u Züleyha, Nuh Tufanı, Hz. Âdem’in 

cennetten çıkarılışı, Hz. Musa’nın Firavun ile mücadelesi, Hz. Süleyman’ın 

mucizeleri: Hüttüt, Belkıs ve karıncalarla ilgili kıssalar bu edebiyatta işlenmiştir. 

Evliya Menkıbeleri: Kültürümüzde bulunan birçok velinin hayatıyla ilgili 

menkıbeler yer almaktadır. Bunlarda velilerin hayatlarından, öğütlerinden ve 

kerametlerinden söz edilmiştir. 

İran Mitolojisi: Özellikle İranlı şair Firdevsî’nin Şehname adlı eseri bu edebiyatın 

başlıca kaynakları arasındadır. 

Tasavvuf: Tasavvufî konuların işlendiği ürünler aracılığıyla bireylerin olgun insan 

olması yolunda ilerletilmesi amaçlanmıştır. 

Yerli Malzemeler: Divan şairleri, kendi dönemlerinin ahlak, âdet, gelenek ve hayat 

anlayışlarını tarihî olayların etkilerini eserlerinde kullanmışlardır. Özellikle XVIII. 

yy.dan itibaren ramazan ve bayram eğlenceleri, savaşlar, fetihler vb. birçok olay 

Divan edebiyatıyla ilgili eserlerde işlenmiştir. 

2) DİVAN EDEBİYATINDA AKIMLAR 

Türkî-i Basit Cereyanı: Basit Türkçe demektir. Ağırlıklı olarak Türkçe kelimelerden 

oluşmuş unsurlara kurulan manzumelerdir. XVI. yy.da Tatvanlı Mahremî, Aydınlı 

Visâlî, Edirneli Nazmî tarafından oluşturulmuş bir cereyandır. 

Akımın öncüsü Aydınlı Visâlî’dir. 

Arapça-Farsça sözcük ve tamlamalardan kaçınılmaya çalışılmıştır. 

Divan şiirindeki mazmunlar yerine Halk şiirinde mazmunlar tercih edilmiştir. 

Deyim, atasözü ve vecizelerden yararlanılmıştır. 

Aruz ölçüsü ve Divan şiiri nazım biçimleri kullanılmaya devam edilmiştir. 

Divan şiiri konuları ele alınmıştır. 

10. Sınıf Türk Edebiyatı “Divan Şiiri” ders notları. 

1

Mahallileşme Akımı: Divan şairlerinin Halk edebiyatından etkilenmeleri sonucu 

ortaya çıkmış bir akımdır. XVIII. yy.da ortaya çıkan bu akımın temel amacı İstanbul 

Türkçesini kullanmaktır. 

Şiirde İstanbul ağzına ve tabiatına yaklaşma hedeflenmiştir. 

XV. yy.da Necâtî’de ve XVI. yy.da Bâkî’de görülmüş en güçlü örneklerini ise 

XVIII. yy.da Nedîm ile vermiştir. 

Akımın kurucusu Nedîm’dir. 

Halk hayatı bu şiire dâhil edilmiştir. 

Şeyh Gâlip ve Nedîm bu akımın etkisiyle hece ölçüsü ile türkü yazmıştır. 

Divan şiirinin soyut dünyasından somut bir dünyaya geçilmiştir. 

İstanbul’un türlü semtleri, köşkleri, eğlenceleri, aşkları, insan çehreleri yalnız 

mesnevilerle değil gazel, şarkı, kaside gibi biçimlere de konu olmuştur. 

Temsilcileri; Nedim, Enderunlu Vâsıf, Bâkî ve Şeyh Gâlip’tir. 

Sebk-i Hindî: Hint tarzı, Hint üslubu anlamlarındadır. Divan edebiyatında XVII. 

yy.da etkili olmaya başlamıştır. İran’da ortaya çıkan bu akım Safevî baskısı nedeniyle 

İran’dan Hindistan’a kaçan İranlı şairlerce burada geliştirilmiştir. 

XVII. yy.da Divan şiirini etkilemeye başlamıştır. 

Bazı özellikleri ile sembolizm akımına benzer. 

Özellikler gazel tarzında etkili olmuştur. 

Uyak, ses ve kelime oyunlarıyla etkisini göstermiştir. 

Çözülmesi zor, karmaşık, mazmun ve anlatımlar, alışılmamış hayal oyunları 

alışılmamış benzetmeler, yapay bir dil en dikkat çeken özellikleridir. 

Açık bir söyleyiş yerine güç anlaşılır bir dil kullanılmış, şiirde anlam 

derinleştirilip kapalı hale getirilmiştir. 

Anlatımda, gerçekten çok hayal gücünden yararlanılması, insan mantığının 

zorlanmasına ve mübalağalı (abartılı) bir anlatıma yer verilmiştir. 

Şiirde hayalî kavramların, ıztırabın anlatıldığı yeni mazmunlar geliştirilmiş, 

bilmeceyi andıran mazmunlar kullanılmıştır. 

Anlam derinlere itilmiş, güç anlaşılır söyleyiş biçimi tercih edilmiştir. 

Neşâtî, Nâilî-i Kâdim, Fehîm ve Şeyh Gâlip önemli temsilcileridir. 

Encümen-i Şuarâ: XIX. yy.ın ikinci yarısında klasik zevki sürdüren şairler, Encümeni 

Şuarâ meclisini oluşturmuştur. Hersekli Ârif Hikmet’in Aksaray’daki evinde her 

salı toplanan encümenin amacı şiir yazmak isteyen gençlere yardımcı olmaktır. 

Sebk-i Hindî ekolünü takip etmişler; fakat yeni bir şey ortaya 

koyamamışlardır. 

Şiirlerine başlık vermişler, nazirecilik geleneğini devam ettirmişlerdir. 

Yeni tema anlayışına girmişler, ortak şiirler kaleme almışlardır. 

Kısa sürede dağılmışlardır. 

Leskofçalı Gâlip, Osman Şems, Hersekli Ârif Hikmet, Nevres, Üsküdarlı 

Hakkı Bey, Recaizade Celal, Salih Faik Bey, İrfan Paşa, Namık Kemal ve Ziya 

Paşa başlıca temsilcileri arasındadır. 

3) DİVAN EDEBİYATININ GENEL ÖZELLİKLERİ 

Arap ve İran (Fars) edebiyatının etkisiyle ortaya çıkmış, zamanla millî bir 

kimliğe bürünmüştür. 

Arapça, Farsça ve Türkçenin birleşmesinden oluşan Osmanlıca adı verilen 

Türkçe kullanılmıştır. 

2

Anlatılan konudan çok, anlatım biçimine önem verilmiştir. 

Soyut bir edebiyat olması nedeniyle düşünce ve duygular gerçekte 

olduğundan farklı biçimde anlatılmıştır. 

Sanat yapmak bir amaç olduğundan edebî sanatlardan bolca yararlanılmıştır. 

“Sanat, sanat içindir.” ilkesi benimsendiğinden toplumsal sorunlardan uzak 

durulmuştur. 

Medrese kültürüyle yetişen ve aydın zümreye seslenen nitelikler ağır 

basmaktadır. 

Nazım (şiir), her zaman nesrin önünde olmuş, nesirle sınırlı sayıda eser 

verilmiştir. 

Nesirle ilgili eserler arasında “tarihler, dinî metinler, münşeatlar, tezkireler, 

siyasetnameler” vardır. 

Nesirle ilgili eserlerde de sanat yapma amacı vardır. 

Anadolu’da XIII. yy.dan itibaren gelişmeye başlayan klasik edebiyatımız, XVI. 

ve XVII. yy.lar arasında en olgun dönemini yaşamış ve varlığını XVIII. yy.ın 

sonuna değin sürdürmüştür. 

Özellikle süslü nesirde seci adıyla anılan uyağa sıkça yer verilmiştir. 

4) DİVAN ŞİİRİNİN ÖZELLİKLERİ 

Nazım birimi beyit olup her beytin anlamı kendi içinde tamamlanır. 

Bütün güzelliğinden ziyade parça güzelliğine önem verilir. 

Şiirle “Divan” adıyla anılan kitaplarda toplanmıştır. 

Şiirlerin başlığı yoktur. Bunun için şiirler nazım biçimlerinin isimleriyle 

adlandırılmıştır. 

Şiirlerde tam ve zengin kafiye kullanılmıştır. 

Arapça ve Farsça kelimeler ile bu dillerin tamlamalarına sıkça yer verilmiştir. 

Şiirler; gazel, kaside, mesnevi, rubai, kıt’a adı verilen nazım biçimleri ile 

yazılmıştır. 

Bütün şiirler aruz vezni (ölçüsü) ile kaleme alınmıştır. 

Şiirlerde genellikle “aşk, şarap, sevgiliye duyulan özlem, din” gibi konular 

üzerinde durulmuştur. 

Daha çok aşk acısından duyulan mutluluk dile getirilmiştir. Kişisel sevinç ve 

acılara sıkça yer verilmiştir. 

Kavramlar “mazmun” olarak isimlendirilen kalıplaşmış sözlerle ifade 

edilmiştir. 

Şekil güzelliğini sağlamak için eş anlamlı kelimelerden yararlanılmıştır. 

Tasavvuf ile ilgili kavramlar geniş bir şekilde kullanılmıştır. 

Arap ve İran edebiyatının nazım biçimleri yanında Türklerin bu edebiyata 

kazandırdığı “şarkı” ve “tuyuğ” nazım biçimleri de kullanılmıştır. 

Nazirecilik (benzer şiir yazma) bir gelenek halini almıştır. 

5) DİVAN ŞİİRİNDE MAZMUN ve BAZI ÖRNEKLER 

Mazmun; anlam, kavram manalarına gelir. Divan edebiyatında bazı 

kavramları ifade etmek için kullanılan klişeleşmiş (kalıplaşmış) sözlere verilen addır. 

Nergis-gamze: göz. 

Keman-yay-hilâl-mihrab: kaş. 

Ok-tîr: kirpik. 

Gonca-leb-i la’l-mim: dudak. 

Serv-i hırâmân: uzun boylu salınan sevgili. Lale: yanak 

Yılan-zulmet-küfr-fitne: saç. 

Gül-meh-güneş-sultan: sevgili. 

3

Rakîp-ağyâr: sevgilinin diğer aşıları. İnci-dür: diş. 

Şem’-mum: sevgili 

Mecnun-pervane: âşık 

Sanem-nigar: sevgili. 

Sâkî: kadeh sunan, sevgili. 

6) DİVAN EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ 

Beyitlerle Kurulan Dörtlüklerle Kurulan Bentlerle Kurulan 

Gazel Rubai 1. Dörtlüler 

Kaside Tuyuğ Murabba 

Mesnevi 

Şarkı 

Kıt’a 

Terbi 

Müstezat 

2. Beşliler 

Muhammes 

Tardiye 

Tahmis 

Taştir 

3. Altılar 

Müseddes 

Tesdis 

4. Yedililer 

Tesbî’ 

Müsebba’ 

5. Sekizler 

Müsemmen 

Tesmin 

6. Dokuzlular 

Mütessa’ 

Tetsî’ 

7. Onlular 

Mu’aşşer 

Ta’şir 

8. Terkîb-bend 

9. Tercî’-bend 

Beyitlerle Kurulan Nazım Şekilleri 

Gazel 

Kadınlara aşıkâne sohbet etmek anlamındadır. 

Beyitler halinde yazılır. Beyit sayısı değişmekle birlikte en az 5 en fazla 15 

beyit arasındadır. 

Araplardan Farslara, Farslardan da Türk edebiyatına geçmiştir. 

Aruz ölçüsünün her kalıbı ile yazılır. 

Gazelin birinci beytindeki mısralar birbiriyle kafiyeli, sonrakilerin birinci 

mısraları serbest, ikinci mısralar birinci beyitle kafiyelidir. 

Uyak düzeni aa ba ca da ea şeklindedir. 

Gazelin ilk beytine matla (doğuş yeri), son beytine makta (kesildiği yer) 

denir. 

Makta beytine tac beyit adı da verilir. 

Matlanın altındaki beyte hüsn-i matla, maktanın üstündeki beyte hüsn-i 

makta adı verilir. 

Gazelin en güzel beytine “beytü’l-gazel” ya da “şah-beyt” denir. 

4

Şairin mahlası (lakabı) makta beytinde geçer. 

Beyitleri arasında anlam birliği bulunan gazellere “yek-ahenk” gazel denir. 

Her beyti aynı değer ve güzellikte olan gazellere ise “yek-âvâz” denir. 

Gazellerin özel bir adı yoktur. Genellikle redifleri ile adlandırılırlar. 

“görmüşüz”, “sana”, “söyler” redifli gazeller gibi. 

Gazelde en çok anlatılan konu kadın ve aşktır. Bunun yanı sıra sevgilinin 

güzelliği, çekiciliği, ona duyulan özlem, sevgilinin cefaları da anlatılır. İçki 

âlemleri, baharın verdiği neşe, talihin iyi veya kötü cilveleri, tasavvuf, hayat, 

dünya ve ahret hakkında hikmetlerde gazellerde ele alınan konular 

arasındadır. 

Musammat Gazel: Dize ortalarından uyaklı olan gazellere “musammat gazel” denir. 

Beyitler bu uyaklardan ayrılıp alt alta yazılacak olursa dörtlük halini alır. Uyak 

düzeni xaxa bbba/ccca/ddda/eeea şeklindedir. 

Gazel 

Tutalım ki ey semen-rû /gül-i nev-edâ imişsin a 

Hele anlaşıldı kim bu /katı bî-vefâ imişsin a 

Matla-Beytü’l-gazel 

Nedir ey dil âh u zârın/ neye müntec oldu kârın b 

Acebâ bilir mi yârin /kime mübtelâ imişsin a 

Hüsn-i Matla 

Dili bend edip o perçem/ eder âşıkânı derhem c 

Be-hey âfitâb bilmem/ ne kara belâ imişsin a 

Varıp âşiyânı yâra/ diyelim ol gül’-izâra d 

Bu çemende sen hezâra/ meger âşinâ imişsin a 

Dili eyleyip nişâne /eger ursa zahm-ı câna 

Sakın ol kaşı kemâne /deme keç-atâ imişsin 

e 

a 

Revişinden aldanırdım/ bilemez de hoşlanırdım f 

Kerem ü vefâ sanırdım/ sitem ü cefâ imişsin a 

Hüsn-i Makta 

Demiş idi Gâlip-i zâr /sakın olma bend-i dildâr g 

Yine oldu dil giriftâr /sen ne dil-rübâ imişsin a 

Makta-Taç Beyt 

(Şeyh Gâlip) 

Âşıkâne (Lirik) Gazel: Aşkın verdiği mutluluğu, sıkıntıyı, sevgiliden yakınmayı içli 

ve duygulu olarak anlatan gazellerdir. Fuzûlî. 

Hikemî Gazel: Ahlakla ilgili öğütler veren, türlü hayat görüşlerini yansıtan, özdeyiş 

tarzındaki gazellerdir. Nâbî, Neşati, Bağdatlı Rûhî. 

Şûhâne Gazel: Kadını ve aşkın zevklerini konu alan gazellerdir. Nedîm. 

Rindâne Gazel: İçkiyi, içki zevkini, hayata karşı kayıtsızlığı, yaşamaktan zevk 

almayı konu alan gazellerdir. Bâkî. 

5

Kaside 

Kastetmek, yönelmek anlamındadır. Arapça “kasada” kökünden gelir. 

Din ve devlet büyüklerini övmek ya da yermek (hicvetmek) amacıyla yazılan 

şiirlere denir. 

Aruz ölçüsünün bütün kalıpları ile yazılır. 

Kaside en az 31 en çok 99 beyit olur. Bunun dışında olan kasidelerde 

mevcuttur. 

Uyak düzeni gazelle aynıdır: aa ba ca da fa… 

Kasidenin ilk beytine matla, son beytine de makta adı verilir. 

Şairin mahlasının geçtiği beyte “tac-beyt” denir. Genellikle son beyitte yer alır. 

Fakat bunun dışında olan bir üst beyitlerde de bulunabilir. 

Kasidenin en güzel beytine “beytü’l-kasid” denir. 

Kasidenin Bölümleri 

Tam bir kasidede şu bölümler bulunur: 

a. Nesib ya da Teşbib: Kasidenin giriş bölümüdür. Genellikle 15-20 beyit 

arasında olur. Burada şair mevsimleri, bayram günlerini, felsefi bir konuyu ve 

daha başka konuları çeşitli yönlerden tasvir eder. Sanatsal yönü ağır basar. 

Genellikle kasideler bu bölüme göre adlandırılır. 

b. Girizgâh: Kasidenin ikinci bölümüdür. Şair mehdiye bölümüne geçerken 

burada söylediği beyit ya da beyitlere denir. Şair bunu ustaca söyler. 

c. Medhiye: Kasidenin sunulduğu kişinin övüldüğü bölümdür. Bu bölümün dili 

ağırdır. Sanatsal ifadelere bolca yer verilir. 

d. Tegazzül: “Gazel söyleme, gazel tarzında şiir yazma” anlamına gelir. 

Genellikle mehdiye bölümünden sonra bir fırsatını bulup kaside ile aynı ölçü 

ve uyakta gazel söylemektir. 

e. Fahriye: Kaside içinde şairin kendini övdüğü bölümdür. Şair burada mehdiye 

bölümünde olduğu gibi abartılı olarak kendini ve sanatını över. Ayrıca 

kendisinin diğer şairlerden üstün olduğunu belirtir. 

f. Dua: Kasidenin son bölümüdür. Birkaç beyit olur. Şair burada övdüğü 

kimsenin başarılı, uzun ömürlü ve talihinin iyi olması yolunda iyi dileklerde 

bulunarak dua eder. 

Kaside Çeşitleri 

I. Tevhid: Allah’ın varlığını birliğini anlatan kasidelerdir. 

II. Münacât: Allah’a yalvarmak, yakarmak için yazılan kasidelerdir. 

III. Naat: Hz. Muhammed (s.a.v)’i övmek için yazılan kasidelere denir. 

IV. Medhiye: Devrin önde gelen bir kişisini –padişah, paşa, şeyhülislam- övmek 

amacıyla yazılan kasidelerdir. 

V. Hicviye: Devrin yöneticilerini yermek amacıyla yazılır. 

VI. Mersiye: Bir kimsenin ölümünden duyulan üzüntüyü dile getirmek için 

yazılan şiirlerdir. Bu türün eski şiirimizde karşılığı “sagu”, Halk şiirindeki 

karşılığı “ağıt”tır. 

VII. Bahariye: Kasidelerin teşbib bölümünde baharın güzelliklerinin anlatıldığı 

şiirlerdir. 

VIII. Şitâiye: Nesib bölümünde kışın anlatıldığı kasidelerdir. 

IX. Iydiye: Bayramlarda sunulan ve bu zamanı anlatan kasidelerdir. 

X. Cülûsiye: Padişahın tahta çıkışını anlatan kasidelerdir. 

6

XI. Ramazaniye: Ramazan dolayısıyla yazılan ve nesib bölümünde ramazanı 

türlü yönleriyle anlatan kasidelerdir. 

XII. Rahşiye: Atın anlatıldığı kasidelerdir. 

NOT: Bunun dışında kasideler rediflerine göre de adlandırılabilir. “Gül Kasidesi, 

Su Kasidesi, Sünbül Kasidesi, Güneş Kasidesi, Sühan Kasidesi” gibi. 

Müstezat 

 

 

 

 

 

 

Sözlük anlamı “artmış, çoğalmış” demektir. 

Gazelin her dizesine kullanılan ölçüye uymak koşuluyla bir kısa dize 

ekleyerek oluşturulan nazım biçimine denir. 

Eklenen bu kısa dizeler “ziyade” denir. 

Ziyadelerin asıl dizenin anlamını tamamlar nitelikte olması gerekir. 

Müstezatta uzun dizeler “mef’ûlü/mefâ’îlü/mefâ’îlü/fe’ûlün” kalıbıyla; kısa 

dizeler de “mef’ûlü/ fe’ûlün” kalıbıyla yazılır. 

Genellikle gazel gibi kafiyelenir, fakat değişik şekilleri de mevcuttur. 

Müstezatlarda kısa dizeler (ziyadeler), dize sayılmadığı için iki uzun, iki kısa 

dize birleşerek bir beyit sayılır. 

Müstezad 

1. Ey şûh-ı kerem-pîşe dil-i zâr senindir a 

Yok minnetin aslâ 

b 

Ey kân-ı güher anda ne kim var senindir 

a 

Pinhân u hüveydâ 

b 

2. Sen kim gelesin meclise bir yer mi bulunmaz x 

Baş üzre yerin var 

x 

Gül goncasısın kûşe-i destâr senindir 

a 

Gel ey gül-i ra’nâ 

b 

3. Neylersen edip bir iki gün bâr-ı cefâya x 

Sabr eylede sonra 

x 

Peymâne senin hâne senin yâr senindir 

a 

Ey dil tek ü tenhâ 

b 

4. Bir bûse-i cân-bahşına ver nakd-i hayâtı x 

Ger kâ’il olursa 

x 

Senden yanadır söz yine bâzâr senindir 

a 

Ey âşık-ı şeydâ 

b 

5. Çeşmânı siyeh-mest-i sitem kâkül-i pür-ham x 

Ebrûları pür-çîn 

x 

Benzer ki bu dildâr-ı cefâ-kâr senindir 

a 

Bî-çâre Nedimâ 

b 

Mesnevi 

Sözlük anlamı “ikişer ikişer, ikili” demektir. 

Her beytin dizeleri kendi aralarında uyaklıdır. Beyitler arasında bir bütünlük 

vardır. 

Aruz ölçüsünün kısa kalıpları ile yazılır. 

7

Türk edebiyatına Fars edebiyatından geçmiştir. 

Divan edebiyatının en uzun nazım şeklidir. 

Türk edebiyatında hikâye ve roman işlevini görmüştür. 

Araplar mesneviye “müzdevice” adını verirler. 

Bâkî, Nedîm, Nef’î, ve Nâilî gibi şairler mesnevi nazım şeklini hiç 

kullanmamıştır. 

Uyak düzeni “aa/bb/cc/dd/ee…” şeklindedir. 

Bir şairin 5 mesneviden oluşan eserlerinin bütününe “hamse” adı verilirdi. 

Divan şiirinde hamse sahibi olmaya önem verilirdi. 

Hamse sahibi ilk sanatçı Nizâmî-i Gencevî (Genceli Nizâmî)’dir. Türk 

edebiyatında ilk hamse sahibi şair Ali Şir Nevaî’dir. Anadolu sahasında ilk 

hamse sahibi şair ise Hamdullah Hamdî’dir. Bunun dışında Taşlıcalı Yahyâ 

Bey, Nevi-zâde Ataî, Nergisî önemli hamse sahibi şairlerdir. 

Türk edebiyatında yazılmış ilk mesnevi ise Yusuf Has Hacib’in “Kutadgu 

Bilig” adlı eseridir. 

Mesnevinin Bölümleri 

a. Mensur ya da Manzum Dibace: Ön söz demektir. Genellikle mesnevinin 

yazılma amacı belirtilir. 

b. Tevhid 

c. Münacât 

d. Naat 

e. Mirâciye: Bazı mesnevilerde mirâciye yoktur. 

f. Medh-i Çihâr-yâr-ı Güzîn: Dört halifeye yazılan övgü demektir. Dört 

halifenin dışındaki din büyükleri de olabilir. Çoğunlukla mesnevilerde bu 

bölüm bulunmaz. 

g. Yapıtın sunulduğu kişiye medhiye: Genellikle zamanın padişahıdır. 

h. Sebeb-i Telif ya da Sebeb-i Nazm-ı Kitab: Yapıtın yazılış amacını ifade eder. 

i. Âğâz-ı Dâsıtan: Mesnevinin asıl konusunun başladığı yerdir. 

j. Hâtime: Son söz. Yapıtın bittiğini bildiren bölümdür. Burada mesnevinin bitiş 

tarihi, adı ve son söz söylenir. 

Konularına Göre Mesnevi Çeşitleri 

I. Aşk Mesnevileri: Leyla vü Mecnun (Fuzûlî), Yusuf u Züleyha (Hamdullah 

Hamdî), Hüsrev ü Şirin (Şeyhî), Şâh u Gedâ (Taşlıcalı Yahyâ Bey), Hüsn ü Dil 

(Yenipazarlı Vâlî), Şem u Pervâne (Zâtî), Vamık u Azrâ (Lami’î Çelebi), Yusuf 

u Zelihâ (Şeyyâd Hamza), Süheyl ü Nev-bahâr (Hoca Mes’ûd). Varka ve 

Gülşâh (Yusuf-ı Meddâh) 

II. 

III. 

IV. 

Kıt’a 

 

Dinî-Tasavvufî Mesneviler: Mesnevi (Mevlana), Usulnâme (Taşlıcalı Yahyâ 

Bey), Rebâbnâme (Sultan Veled), Vesiletü’n-Necât (Süleyman Çelebi), Hüsn ü 

Aşk (Şeyh Gâlip), Nakş-ı Hayâl (Âzerî), Hilye-i Saâdet (Hâkânî), Pendnâme 

(Güvâhî), Çarh-nâme (Ahmed Fakîh), Mantıku’t-Tayr (Gülşehri), Garibnâme 

(Aşık Paşa) 

Ahlakla İlgili Mesneviler: Hayriye (Nâbî), Cilâü’l-Kulûb (Cinânî), 

Alegorik Mesneviler: Hârnâme (Şeyhî), Mantıku’t-Tayr (Gülşehri), Hüsn ü 

Aşk (Şeyh Gâlip) 

Sözlük anlamı “parça, bölük, cüz”dür. 

8

En az iki beyitten oluşan nazım biçimidir. İkiden fazla beyitten oluşanlara 

“kıt’a-i kebire” adı verilir. 

Beyit sayısı 2-12 arasında değişir. 

Gazele benzer fakat matla ve makta beyti yoktur. 

Kafiye düzeni “ab/cb/db/eb…” biçimindedir. 

Genellikle mahlas kullanılmaz. 

Felsefî ve sosyal düşünceler, eleştiriler, hicivler kıt’a biçimiyle işlenebilir. 

Beyitler arasında anlam birliği bulunur. 

Kıt’a 

Kalem olsun eli ol kâtib-i bed-tahrîrin 

Çirkin yazı yazan kâtibin eli kesilsin 

Ki fesâd-ı rakamı sûrumuzu şûr eyler 

Ki yanlış yazması sûr’umuzu (düğün) şûr (kavga) eyler 

Gâh bir harf sukûtiyle eder nâdiri nâr 

Bazen bir harf eksiği ile nadir nâr (ateş) yapar 

Gâh bir nokta kusûriyle gözü kûr eyler 

Bazen bir nokta kusuru ile gözü kör eyler 

(Fuzûlî) 

Dörtlüklerle Kurulan Nazım Biçimleri 

Rubâi 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Divan edebiyatına Farsların kazandırdığı bir nazım şeklidir. 

Aruz ölçüsünün 24 özel kalıbı ile yazılır. Bunlar “ahreb” ve “ahrem” diye 

ikiye ayrılır. 

Rubailerin her dizesi ayrı ölçüde olabildiği gibi dört dize aynı kalıp (ölçü) ile 

de yazılabilir. 

Tek dörtlükten oluşur. 

Uyak düzeni “aaxa” biçimindedir. 

Dizeler arasında anlam birliği vardır. 

Rubâilerde daha çok felsefî konular, aşk, şarap, din, tasavvuf gibi konular 

işlenir. 

Rubâinin en büyük sanatçısı Fars şairi Ömer Hayyam’dır. 

Divan şiirinde rubâi yazma geleneği 14. yy.dan sonra başlamıştır. 

XVII. yy şairi Azmizâde Hâletî rubâi yazmayı meslek edinen şairdir. 

Günümüzde de rubâi yazma geleneği devam etmektedir. 

Rubâi 

Kimdir ki gamında nâle vü zâr etmez a 

Derdin sana nâle ile ızhâr etmez 

a 

Feryâdına hîç kimsenin yetmezsen 

x 

Feryâd ki feryâd sana kâr etmez 

a 

(Fuzûlî) 

Tuyuğ 

Divan edebiyatına Türklerin kazandırdığı bir nazım şeklidir. 

Tek dörtlükten oluşur. 

Uyak düzeni “aaxa” olması yönüyle rubâiye benzer. 

Halk edebiyatındaki mani nazım biçimiyle benzerlik gösterir. 

Aruzun “fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün” kalıbıyla yazılır. 11’li heceye denk gelir. 

9

Yalnızca Türk edebiyatında görülen bir şekildir. 

Rubâide işlenen konular tuyuğda da işlenir. 

Azerî ve Çağatay edebiyatlarında gelişmiştir. Anadolu sahasında pek itibar 

görmemiştir. 

Edebiyatımızda en çok tuyuğ yazmış şair Kadı Burhaneddin’dir. Bunun 

yanında Seyyid İmadüddin Nesîmî, İvaz Paşazâde Atayî ve Ali Şir Nevaî de 

tuyuğlarıyla tanınmıştır. 

Tuyuğ 

Dilberin işi itâb u nâz olur 

a 

Çeşmi câdû gamzesi gammâz olur a 

Ey gönül sabr et tahammül kıl ana x 

Yâre erişmek işi az az olur 

a 

(Kadı Burhaneddin) 

Bentlerle Kurulan Nazım Biçimleri 

Dörtlüler 

a) Murabba 

Dörder dizelik bentlerden oluşur. 

Uyak düzeni aaaa/bbba/ccca şeklindedir. 

En az 3 en fazla 7 bentten oluşur. 

Övgü, yergi, din, öğreticilik, aşk ve felsefî konular işlenebilir. 

Son bentte şairin mahlası geçer. 

Nedîm ve Namık Kemal bu türün önemli temsilcileridir. 

Murabba 

Perîşân hâlin oldum sormadın hâl-i perîşânım 

Gamından derde düştüm kılmadın tedbîr-i 

dermânım 

Ne dirsen rûzgârım böyle mi geçsin güzel hanım 

Gözüm cânım efendim sevdiğim devletlü sultânım 

Esîr-i dâm-ı aşkın olalı senden vefâ görmen 

Seni her kanda görsem ehl-i derde âşnâ görmen 

Vefâ vü âşnâlık resmini senden revâ görmen 

Gözüm canım efendim sevdiğim devletlü sultânım 

Değer her dem vefâsız çerh yayından bana bin ok 

Kime şerh eyleyem kim mihnet ü endûh u derdim 

çok 

Sana kaldı mürüvvet senden özge hîç kimsem yok 


Gözümden dem-be-dem bağrım ezip yaşım gibi 

gitme 

Seni terk etmezem çün ben beni sen dahi terk etme 

İgen hem zâlim olma ben gibi mazlûmu incitme 


Katı gönlün neden bu zulm ile bî-dâde râgıbtır 

Güzeller sen tegi olmaz cefa senden vâciptir 

Senin tek nâzenîne nâzenîn işler münâsiptir 


Nazar kılmazsan ehl-i derd gözden akıdan seyle 

Yamanlıktır işin uşşâk ile yahşı mıdır beyle 

Gel Allah'ı seversen bendene cevr eyleme lûtf eyle 


Fuzûlî şîve-i ihsânın ister bir gedâyındır 

Dirildikçe seg-i kûyun ölende hâk-i pâyındır 

Gerek öldür gerek ko hükm hükmün rây râyındır 


(Fuzûlî) 

10

) Şarkı 

Divan şiirine Türklerin kazandırdığı bir nazım şeklidir. 

Murabbadan doğmuş bir türdür. Bunun yanında Halk edebiyatındaki 

türkünün etkisiyle doğduğu söylenebilir. 

Uyak düzeni “abab/cccb/dddb” ya da “aaaa/bbba/ccca” şeklinde olabilir. 

Bestelenmek için yazıldığından bent sayısı en az 3 en fazla 5’tir. 

Betlerin hepsinde tekrarlanan dizeye “nakarat” denir. 

Şarkıda her bendin üçüncü dizesine “miyan” ya da “miyanhâne” adı verilir. 

Şarkıların en dokunaklı yeri burasıdır. 

Şarkılarda konu genellikle “aşk, sevgili, içki ve eğlencedir. 

Şair genellikle son bentte mahlasını söyler. 

Aruzun her kalıbı kullanılır, fakat müziğe daha iyi uyum sağlaması amacıyla 

daha çok “mef’ûlü mefâ’îlü mefâ’îlü fe’ûlün” kalıbı kullanılır. 

Şarkı türü Lale Devri’nde gelişmiş ve yaygınlaşmıştır. 

Şarkı türünün en büyük temsilcisi Nedîm’dir. Enderunlu Fazıl, Enderunlu 

Vâsıf, Şeyh Galip, Leyla Hanım, Osman Nevres ve son büyük temsilcisi ise 

Yahya Kemal’dir. 

Şarkı 

Fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilün 

Bir safâ bahşedelim gel şu dil-i nâ-şâde 

Gidelim serv-i revâmın yürü Sadâbâd’e 

İşte üç çifte kayık iskelede âmâde 

Gidelim serv-i revânım yürü Sadâbâd’e 

Gülelim oynayalım kâm olalım dünyâdan 

Mâ-yı tesnîm içelim çeşme-i nev-peydâdan 

Görelim âb-ı hayât aktığın ejderhâdan 


Geh varıp havz kenârında hırâmân olalım 

Geh gelip kasr-ı cinân, seyrine hayrân olalım 

c) Terbî 

 

Gâh şarkı okuyup gâh gazel-hân olalım 


İzn alıp cum’a namâzına deyü mâderden 

Bir gün uğrılıyalım çerh-i sitem-perverden 

Dolaşıp iskeleye doğru nihan yollardan 


Bir sen-ü bir ben-ü bir mutrıb-ı pâkîze-edâ 

İznin olursa eğer bir de Nedîm-i şeydâ 

Gayrı yârânı bu günlük edip ey şûh fedâ 


(Nedîm) 

Dörtlemek demektir. Bir gazelin her beytinin üstüne başka bir şair tarafından 

ikişer dize eklenerek yapılan biçimdir. 

Beşliler 

a) Muhammes 

Beşli anlamına gelir. 

Beş mısralık bentlerden oluşan nazım biçiminin ismidir. 

Uyak düzeni “aaaaa/bbbba/ccccd” ya da “aaaaa/bbbaa/cccaa” şeklindedir. 

Her konuda yazılabilir. Bent sayısı 4-8 arasında değişir. 

b) Tahmis 

Beşlemek demektir. Bir gazelin her beytinin üzerine üçer mısra eklenerek 

yapılan biçimdir. 

c) Taştir 

Bir gazelin beyitlerinin arasına üçer mısra koyarak yapılan tahmistir. 

d) Tardiye 

Muhammesin özel biçimidir. 

Yalnızca aruzun “mef’ûlü mefâîlün fa’ûlün” kalıbıyla yazılır. 

Uyak düzeni “bbbba/cccca/dddda” şeklindedir. 

11

Altılılar 

a) Müseddes 

Bentleri altı dize olan nazım biçimine denir. 

b) Tesdis 

Bir gazelin her beytinin üzerine dörder mısra eklenerek yapılır. 

Yedililer 

a) Müsebba’ 

Yedi mısralık bentlere verilen isimdir. 

b) Tesbi’ 

Bir gazelin her beytinin üzerine aynı ölçüde beşer mısra eklenerek yapılır. 

Sekizliler 

a) Müsemmen 

Sekiz dizelik bentlerden oluşan nazım şeklidir. 

b) Tesmin 

Bir gazelin her beytinin önüne aynı ölçüde altı dize eklenerek yapılır. 

Dokuzlular 

a) Mütessa’ 

Aynı ölçüde yazılmış dokuz mısralık bentlerden oluşan nazım şeklidir. 

b) Tetsi’ 

Bir gazelin her beytinin önüne yedi mısra eklenerek yapılan şekildir. 

Onlular 

a) Muaşşer 

On dizelik bentlerden oluşan nazım biçimidir. 

b) Ta’şir 

 

Bir gazelin beyitlerinin önüne aynı ölçüde sekiz mısra eklenerek yapılan 

biçimdir. 

Terkîb-bend 

Bentlerle kurulan uzun bir nazım şeklidir. 

Bent saysı 5-10 arasında değişir. 

Her bentte 10-20 dize bulunur. 

Bentleri oluşturan dizeler genelde gazeldeki gibi uyaklanır. Uyak düzeni aa xa 

xa xa xa xa bb/cc cx cx cx cx cx cx dd/ee ex ex ex ex ex ex ff ya da aa aa aa aa aa bb/cc 

cc cc cc cc cc dd/ ee ee ee ee ee ee ff şeklindedir. 

Aruz ölçüsüyle yazılır. 

Her bendin son beytine “vasıta beyti” denir. 

Vasıta beyti her bendin sonunda mutlaka değişir ve kendi arasında uyaklanır. 

Konuları genellikle “tarihten ve hayattan şikâyetler, dinî, tasavvufî, felsefî 

düşünceler, toplumsal eleştiriler ve mersiyelerdir. 

Vasıta beytinin üstündeki bentlere “terkîbhâne, kıt’a ya da bend” adı verilir. 

Bâkî’nin Kanuni Sultan Süleyman’ın ölümü üzerine yazmış olduğu ünlü 

Kanuni Mersiyesi terkîb-bend biçiminde yazılmıştır. 

Bağdatlı Rûhî ve Ziya Paşa bu nazım biçimini ustaca kullanmışlardır. 

Son bentte şairin mahlası geçer. 

12

Terîb-bend 

I 

Sanman bizi kim şîre-i engûr ile mestiz 

Biz ehli harâbâttanız mest-i Elest'iz 

a 

a 

II 

Vardım seher-i taât için mescide nagâh 

Gördüm oturur halka olup bir nice gümrâh 

c 

c 

Ter-dâmen olanlar bizi âlûde sanır lîk 

Bizi mâil-i bûs-ı leb-i câm u kef-i destiz 

x 

a 

Girmiş kimisi vahdete almış ele tesbîh 

Her birisinin vird-i zebânı çil ü pencâh 

x 

c 

Sadrın gözedüp neyliyelim bezm-i cihânın 

Pây-ı hum-ı meydir yerimiz bâde-perestiz 

x 

a 

Didim ne sayarsız ne alırsız ne satarsız 

K’aslâ dilinizde ne nebî var ne hod Allâh 

x 

c 

Mâil değiliz kimsenin âzârına ammâ 

Hâtır-şirken-i zâhid-i peymane-şikestiz 

x 

a 

Dedi biri kim şehrimizin hâkim-i vakti 

Hayretmek için halka gelir mescide her gâh 

x 

c 

Erbâb-ı garaz bizden ırâğ olduğu yeğdir 

Düşmez yere zîrâ okumuz sâhib-i şeştiz 

x 

a 

İhsânı ya pencâh u ya çildir fukarâya 

Sabreyle ki demdir gele ol mîr-i felek-câh 

x 

c 

Bu âlem-i fânîde ne mîr ü ne gedâyız 

Â’lâlara â’lâlanırız pest ile petsiz 

x 

a 

Geldiklerini mescide bildüm ne içindir x 

Yüz döndürüp andan dedim ey kavm olun âgâh c 

Hem-kâse-i erbâb-ı diliz arbedemiz yok 

Meyhânedeyiz gerçi velî aşk ile mestiz 

x 

a 

Sizden kim ırağ oldı ise Hakk’a yakındır 

Zîrâ ki dalâlet yoludur tuttuğunuz râh 

x 

c 

Biz mest-i mey-i mey-kede-i âlem-i cânız 

Ser-halka-i cem’iyyet-i peymâne-keşânız 

b 

b 

Tahkîk bu kim hep işiniz zerk ü riyâdır d 

Takliddesiz taâtiniz cümle hebâdır 

d 

(Bağdatlı Rûhî) 

Tercî’-bent 

Biçim ve uyak yönünden terkîb-bende benzer. 

Vasıta beytinin her bendin sonunda aynı kalması yönüyle terkîb-bendden 

ayrılır. 

Her bent, tercî’-hâne ve vasıta olmak üzere iki bölümden ayrılır. 

Tercî’-hâne vasıta beyitlerinin üstündeki beyitlerin bütünüdür. 

Bu biçim ile daha çok dinî konular işlenmiştir. 

Tercî’-bent yazmak, terkîb-bent yazmaktan daha zor görülmüştür. 

Tercî’ kelimesi “tekrar etme, geri çevirme, döndürme anlamlarına gelir. 

Her bendin beyit sayısı 5-10 beyit arasında değişir. 

Vasıta beytinin her bendin sonunda aynen tekrarlanması konu bütünlüğünü 

sağlar. 

Edebiyatımızda bu şeklin en başarılı örneklerini Enderunlu Fazıl, Şeyh Gâlip 

ve Ziya Paşa vermiştir. 

Tercî’-bent 

I 

Ey dil ey dil niye bu rütbede pür-gamsın sen 

Gerçi vîrâne isen genc-i mutalsamsın sen 

Secde-fermâ-yı melek zât-ı mükerremsin sen 

Bildiğin gibi değil cümleden akdemsin sen 

Rûhsun nefha-i Cibrîl ile tev’emsin sen 

Sırr-ı Haksın mesel-i Îsi-i Meryemsin sen 

a 

a 

a 

a 

a 

a 

II 

İnleyip sırrını fâş eyleme ağyâra sakın 

Düşme bilmezlikle varta-i inkâra sakın 

Değmesin âhların kâkül-i dildâra sakın 

Sonra Mansûr gibi çıkman olur dâra sakın 

Arz-ı acz etmeyesin yâreden ol yâra sakın 

Bulduğun gevher-i âlîleri bîçâre sakın 

b 

b 

b 

b 

b 

b 

Hoşça bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen 

Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen 

a 

a 

Hoşça bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen a 

Merdûm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen a 

(Şeyh Galip) 

7. DİVAN EDEBİYATINDA NESİR 

Divan edebiyatında edebi nesre terim olarak “inşâ” adı verilir. İnşâ yazanlara 

“münşî”, değişik nesir yazılarından meydana gelen eserlere ise “münşeât” adı verilir. 

13

Divan Nesrinin Özellikleri 

Türkçe cümle yapısına dokunulmamıştır. 

Cümlelere Arapça ve Farsça tamlamalar, yabancı fiil çekimleri, ön ve son ekler 

katılmıştır. 

Cümleler gereksiz yere uzatılmıştır. 

Noktalama işaretleri kullanılmamıştır. 

Düşünceden çok süse önem verilmiş, sanatkârane söyleyiş önemsenmiştir. 

Üslup güzelliğine önem verilmiş, söz sanatları bolca kullanılmış, duygu ve 

düşünceler uzun cümlelerle ifade edilmiştir. 

Seci adı verilen iç kafiye bolca kullanılmıştır. 

Divan edebiyatında nesir (düzyazı) üç türde incelenir. 

1. Sade Nesir 

Halk için yazılmış eserlerde kullanılan nesirdir. Bu nesrin en önemli özelliği 

süsten uzak ve anlaşılmasının kolay olmasıdır. Din, tasavvuf, ahlak ve tarihle ilgili 

bazı kitaplarda bu dil kullanılmıştır. Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme’si, Mercimek 

Ahmet’in Kâbusnâme’si, Kul Mehmet’in Kelile ve Dimne çevirisi, Erzurumlu 

Kadı Darir’in Kitab-ı Siyer-i Nebî’si, Eşrefoğlu Rumî’nin Müzekkî’n-Nüfûs adlı 

eserleri sade bir dille yazılmıştır. 

KÂBUSNÂME’DEN 

“Ve hem dükeli halka vâcibdür ki sözi eyü söyleyenler ve hem yahşi anlayanlar. İmdi ey oğul 

sen dahı sözin yahşisin söyle illâ yalan söyleme yalancı olma. Cehd eyle ki söz gerçekliğiyile 

mâruf ve meşhûr bilinesin. Şöyle ki eğer zaruret olup bir kez yalan söylersen dahı gerçeğe 

geçe. Pes ne söylersen doğrı söyle yalan söyleme. 

2. Orta Nesir 

Yer yer süslü nesir çizgisine kayan, ancak sade nesrin özelliklerini de tam 

olarak taşımayan nesir türüdür. Daha çok tezkirekerde, tarih kitaplarında ve 

vakanüvislerin (olayları günü gününe yazan) eserlerinde görülür. Naîmâ’nı Tarih 

Kitabı, Selanikli Mustafa’nın tarihi, Koçi Bey Risaleleri, Seydî Ali Reis’in 

Mir’atül-Memalik’i, Kâtib Çelebi’nin Mizânü’l-Hak’ı ve Düsturü’l-Amel ve 

Fuzûlî’nin Şikâyetnâme adlı eserleri orta nesirle yazılmıştır. 

KOÇİ BEY RİSALESİ’NDEN 

“İmdi ma’lûm-ı hümâyûn ola ki şer-i şerîfin bekâsı ilimledir ve ilmin bekâsı ulemâ iledir. Ol 

cihetden ecdâd-ı izâmları zamanında ilme ve erbâbına olan hürmet ve izzet bir devletde 

olmamıştır. Ve anlara olan riâyet semeresiyle nice âsâr-ı cemîle müşâhade etmişlerdir. 

İntizâm-ı hâl-i ulemâ, mühimmât-ı din ve devletdir. Bu esnada gayet muhtel ve müşevveş 

olup hâlleri diger-gûn olmışdur.” 

3. Süslü Nesir 

Düşüncenin ikinci plana atıldığı, ustaca söz söylemenin, sanatlı anlatımın ön 

plana çıktığı bir nesirdir. Süslü nesirde seci’lere çokça yer verilmiş, şiirsel bir dil 

kullanılmıştır. Teşbihi istiare, tenasüp, telmih gibi anlam sanatlarını kullanmayı 

önemseyen bu yazı türünde genellikle ahlakî ve edebî metinler oluşturulmuştur. En 

ünlü nesir örneğini Sinan Paşa Tazarrunâme adlı eseri ile vermiştir. Bunun yanında 

Veysî Dürretü’t-Tac, Nergisî Hamse, Hoca Saadettin Efendi Tâcü’t-Tevârih, Nâbî 

Tuhfetü’l-Harameyn adlı eserleriyle süslü nesir örnekleri vermiştir. 

TAZARRUNÂME’DEN 

“İlm okudum dünyâ içün ömrü geçürdüm hevâ içün. Tesbîh ederim zebândan duâ okurum 

lisândan. Her ne amelüm ki sâfî sanam görürem bir canibinden riyâ karışmış ve her ne fi’limi 

ki hâlis sanam bakaram bir tarafından hevâ girişmiş. Sakalum ağardı henüz uslanmadum kırk 

14

yıl oldu uyurum uyanmadum. Her gün derim erte ıslâha gelem her ay umaram gelesi ay 

salâha gelem. Böyle deyü günüm geçti. Uş uş deyü ömür geçti.” 

Nesir Türleri 

1. Tezkire: Çeşitli mesleklerden önemli kişilerin özellikle şairlerin hayatlarının 

anlatıdığı eserlere verilen isimdir. Türk edebiyatında bu türün ilk örneğini 

Ali Şir Nevaî Mecalisü’n-Nefais adlı eseriyle vermiştir. Anadolu sahasında 

yazılan ilk tezkire ise Sehî Bey’in Heşt-Behişt (Sekiz Cennet) adlı eseridir. 

Bunun yanında Latifî’nin Tezkiretü’ş-Şuarâ, Aşık Çelebi’nin Meşairü’ş- 

Şuarâ adlı eserleri de önemli tezkirelerdir. 

2. Sefaretnâme: Yabancı bir ülkeye elçi (sefir) olarak gönderilen bir görevlinin o 

ülke il ilgili izlenimlerini anlattığı kitaplardır. Yirmisekiz Çelebi Mehmed’in 

Paris Sefaretnâme’si bu türe örnektir. 

3. Münşeât: Düz yazı şeklinde yazılmış yazıları, mektupların bir arada 

bulunduğu eserlere verilen isimdir. 

4. Tarih-Vakayinâme: Geçmişteki belli bir dönemi anlatan kitaplara verilen 

isimdir. Devletin resmî tarihçilerine vakanüvis, onların yazmış olduğu 

eserlere de vakayinâme adı verilirdi. Âşık Paşazâde, Naîmâ, Peçevî Ahmed 

Cevdet Paşa, Kemal Paşazâde önemli Osmanlı tarihçileridir. 

5. Gazavatnâme: Ordunun düşmana yaptığı akınları, değişik savaşları, zaferleri 

ve bu savaşlardaki kahramanlıkları anlatan eserlere verilen isimdir. 

edebiyatımızda ilk örnekleri XV. yy.da verilmiştir. 

6. Siyer: Hz. Muhammed (s.a.v)’in doğumundan vefatına kadar yaşamını 

anlatmak için yazılan eserlere siyer denir. Bu kitaplar şiir şeklinde de olabilir. 

Süleyman Çelebi’nin Vesiletü’n-Necât adlı eseri şiir şeklinde önemli siyer 

kitabıdır. Veysî’nin Dürretü’t-Tâc’ı ve Lamiî Çelebi’nin Şevahidü’n- 

Nübüvve adlı siyer kitapları nesir tarzında yazılmıştır. 

7. Seyahatnâme: Gezilip görülen yerler hakkında yazılan eserlere verilen 

isimdir. Türk edebiyatındaki ilk gezi yazısı örneği Seydî Ali Reis’in Mir’atü’l- 

Memalik adlı eseridir. En önemli gezi yazısı örneği Evliya Çelebi’nin 

Seyahatnâme eseridir. 

8. Siyasetnâme: Devleti idare edenlere yöneticilik sanatı hakkında bilgiler veren 

eserlere siyasetnâme denir. Bu türün ilk örneği Yusuf Has Hacib’in yazmış 

olduğu Kutadgu Bilig adlı eseridir. Yine Selçuklu veziri Nizamülmülk’ün 

yazmış olduğu Siyasetnâme eseri de önemlidir. 

9. Surnâme: Sünnet, evlenme, tahta çıkma gibi nedenlerle yapılan şenlikleri 

anlatan eserlere verilen isimdir. Nâbî’nin ve Vehbî’nin surnâmeleri önemlidir. 

10. Letaifnâme: Fıkaraların, hicivlerin ve mizahî metinlerin bir araya getirildiği 

eserlerdir. 

11. Kıyafetnâme: Kişilerin dış görünüşlerinden ahlak ve karakter yapıları 

hakkında çıkarılan yargıları konu alan eserlerdir. Bu türün en önemli eserini 

Erzurumlu İbrahim Hakkı “Marifetnâme” adlı eseri ile vermiştir. 

12. Mecmûa: Divan şairlerinin seçme eserlerinin yer aldığı nazım ve nesir 

şeklinde yazılan elyazması metinlerdir. 

13. Şehrengiz: Şehri karıştıran demektir. Bir şehrin güzelliklerini, orada bulunan 

esnaf hakkında çeşitli bilgileri veren eserlerdir. Bu türün ilk örneği olarak 

Piriştineli Mesîhî’nin Edirne Şehrengizi kabul edilebilir. 

15

Divan Edebiyatı İle İlgili Diğer Türler ve Kavramlar 

1. Tehzil: Ünlü bir şiire, aynı ölçü ve uyakta şaka ve alay yollu yazılmış 

nazîredir. Buna hezl de denir. Mürekkepçî Hevayî ve Sürûrî hezeliyâtlarıyla 

tanınmıştır. 

Tehzil (Fuzûlî’nin Su Kasidesi’ne) 

Saçma ey Terkos gölünden tozlanan yollara su 

Kim bu denlü tozlanan yollara kılmaz çâre su 

Kıldı İsâ âkıbet âb-ı hayât-ı lutfunu 

Etse lâyıktır teşekkür Lütf-i Kırdar’a su 

Halkı sîr-âb eyleyen ihsân-ı bî-pâyânıdır 

Katre yokken çeşmelerden fışkırır hem-vârâ su 

Bir benim yalnız susuz kalmış bu bezm-i nûşda 

Yârdan su istesem mutlak sunar ağyâre su 

İçmemiştir neylesin şampanya ya şerbet değil 

Sâki-i bahtın elinden Seyfi-i bî-çâre su 

Orhan Seyfi Orhon 

2. Tazmin: Bir dize ya da beytin başka bir şairce herhangi bir nazım biçimine 

tamamlanmasına ve böylece yazılan şiire denir. 

3. Nazire: Bir şairin şiirine başka bir şairce aynı ölçü, uyak ve redifte yazılan 

benzerine nazîre denir. 

Gazel (Fuzûlî) 

Hayret et büt sûretin gördükte lâl eyler beni 

Sûret-i hâlim gören sûret hayâl eyler beni 

Gazel (Nedîm) 

Bûs-i la’lin şöyle sîr-âb-ı zülâl eyler beni 

Kim gören âb-ı hayât içmiş hayâl eyler beni 

Mihr salmazsın mana rahm eylemezsin munca kim 

Sâye tek sevdâ-yı zülfün pây-mâl eyler beni 

Men gedâ sen şâha yâr olmak yok ammâ n’eyleyem 

Arzû ser-geşte-i fikr-i muhâl eyler beni 

Tîr-i gamzen atma kim bağrım deler kanım döker 

Akd-i zülfün açma kim âşufte-hâl eyler beni 

Şâire söz bulmağa minnet yok ammâ n’eyleyim 

Âh kim bu hayret seni gördükçe lâl eyler beni 

Güldürür yâ ağlatır yâ lutf eder yâhud ‘itâb 

Hâsılı neylerse ol ruhsâr-ı âl eyler beni 

Ben kulun lâyık değildir vaslına ammâ yine 

İltifâtın ârzû-mend-i visâl eyler beni 

Ey Fuzûlî kılmazam terk-i tarîk-i aşk kim 

Bu fazîlet dâhil-i ehl-i kemâl eyler beni 

Gûyiyâ bilmez efendim bende-i dîrînesin 

Kim Nedîmâ bu mudur deyü suâl eyler beni 

4. Lügaz: Manzum bilmece demektir. Konu edinilen şeyin özelliklerini 

söyleyerek ne olduğunun bilinmesini istemek için düzenlenmiş şiirdir. 

5. Muamma: Gizli, güç anlaşılır, bilmece demektir. Edebiyatta ise bir ad 

sorulacak biçimde düzenlenmiş manzum bilmecedir. 

6. Hilye: Başta Hz. Muhammed (s.a.v) olmak üzere diğer peygamberler ve dört 

halifenin iç ve dış güzelliklerini, örnek davranışlarını anlatan eserlere denir. 

En önemlisi Hakânî Mehmet Bey’in 712 beyitlik Hilye’sidir. 

16

DİVAN EDEBİYATI SANATÇILARI 

XIII YÜZYIL 

MEVLÂNÂ CELÂLEDDÎN-İ RÛMÎ (1207-1273) 

Adı Muhammed, lakabı Celâleddîn’dir. 

Horasan’ın Belh şehrinde 1207’dedoğmuştur. 

Hayatı “hamdım, piştim, yandım” sözleri ile özetlemiştir. 

17 Aralık 1273’te Pazar günü ölmüştür. 

Uzun bir seyahatten sonra Konya’ya gelmiş ve Rûmî namıyla şöhret 

bulmuştur. 

Türk ve dünya edebiyatının önde gelen sanatçılarındandır. 

Tasavvuf düşüncesini halk zevkine uygun olarak hikâyeler yardımıyla 

anlatmaya çalışmıştır. 

Arapça, Farsça ve Rumca bilen şair bu dillerde şiirler söylemiştir. 

Şiirlerini Farsça yazmıştır. 

Konya’da Şems i Tebrîzî ile tanıştı ve aralarında büyük sohbetler başladı. 

Tasavvuf düşüncesini ilahî aşkla birleştirip şiirlerinde işlemiştir. 

Din, dil ve mezhep farkı gözetmeksizin bütün insanlığa seslenmiş, insanı 

insan olduğu için sevmiştir. 

ESERLERİ 

Mesnevî: Mesnevî-i Ma’nevî diğer adıdır. Hüsameddîn Çelebi’nin teşvikiyle kaleme 

alınmıştır. 1259 yılında başlanılan eser 1273 yılında tamamı bitirilmiştir. Üslubu son 

derece akıcıdır. Beyitler fazla özentili değildir. 25.000 beyit vardır içinde. 

Dîvân-ı Kebîr: Mevlânâ’nın çeşitli konularda söylediği şiirlerinin tamamı bu 

divandadır. Bu divanın dili Farsça olmakla beraber içinde Arapça, Türkçe ve Rumca 

şiirler de vardır. 50.000 beyitlik bir divandır. 

Rubâiler: Dîvân- Kebîr’de yer alan eser ekseriyetle ayrı bir eser olarak toplanmıştır. 

Fîhi Mâ Fîh: “Ne varsa içindedir” anlamına gelen eser, Mevlânâ’nın sohbetlerinin bir 

araya toolanmasıyla ortaya konmuş bir eserdir. 72 bölüm olan eserin 6’sı Arapça 

diğerleri ise Farsçadır. 

Mecâlis-i Seb’a: Mevlânâ’nın yedi vaazının veya öğüdünün not edildiği Farsça- 

Arapça mensur bir eserdir. 

Mektûbât: Başta Selçuklu hükümdarlarına ve devrin ileri gelenlerine öğüt vermek, 

kendisine sorulan dinî ve ilmî konularda açıklayıcı bilgiler vermek için yazdığı 147 

adet mektuptur. 

 

 

 

 

SULTAN VELED (1226-1312) 

Mevlânâ’nın oğlu ve Mevlevîlik tarikatının kurucusudur. 

1226 yılında Karaman’ın Larende ilçesinde doğmuştur. 

Şiirlerini devrin edebiyat dili olan Farsça ile yazılmıştır. Bunun yanında az da 

olsa Türkçe şiirler kaleme almıştır. 

Öğretici nitelikte tasavvufî şiirler yazmıştır. 

17

ESERLERİ 

Dîvân: Değişik türde nazım biçimlerinin yer aldığı şiirleri içinde barındırır. 

İbtidânâme: Velednâme olarak da bilinir. Mevlânâ’nın hayatı ve Mevlânâ âşıklarının 

ilk inançlarını gösteren en eski ve doğru kaynaktır. Önemli bir mesnevidir. 

Rebâbnâme: 1301’de yazılan eser nesir ve nazım karışıktır. Dili sade olan mesnevi 

8124 beyittir. Öğütlerden Hakk’ın sırlarından ve ayetlerden bahseder. 

İntihânâme: Sultan Veled’in son mesnevisidir. Manzum ve mensur olarak 

yazılmıştır. 

Maarif: Farsça mensur ve tasavvufî bir eserdir. 

 

 

 

 

 

 

ŞEYYAD HAMZA 

XIII-XIV yy. şairleri arasındadır. 

Şeyyad “sıvacı, kireçli bina yapan; yüksek sesle manzume okuyan” 

anlamındadır. 

Akşehir ve çevresinde yaşamıştır. 

Hem aruz hem de hece vezniyle yazılmış şiirleri vardır. 

Dinî-tasavvufî şiirler yazmıştır. 

Hece ile yazdığı şiirler pürüzsüz olmasına karşın aruzla yazdığı şiirleri 

kusurludur. 

Yusuf u Zeliha: Şeyyâd Hamza’nın 1529 beyitlik mesnevisidir. Kur’ân’daki Yusuf 

kıssasına dayanan dinî bir aşk hikâyesidir. 

Dâstân-ı Sultan Mahmûd: Gazneli Mahmûd ile bir derviş arasında geçen hikâyeyi 

konu alan 79 beyitlik bir mesnevidir. 

Ahvâl-i Kıyâmet: Konusunu bir hadisten alan dinî-didaktik bir mesnevidir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

HOCA DEHHANÎ 

Hayatı hakkındaki bilgiler sınırlıdır. 

Elimizde bulunan tek kasidesinden bildiğimiz Horasan’dan Anadolu’ya 

geldiği ve sultandan tekrar oraya dönmek istediğidir. 

I ya da III Alâeddin Keykubat döneminde Anadolu’ya gelmiştir. 

Din dışı konularda şiir yazdığından Klasik şiirin (Divan edebiyatı) 

başlangıcı onunla kabul edilir. 

Dehhânî’nin şiirleri bahar, gül, işret meclisleri gibi dünya zevklerini 

yansıtmaktadır. 

Şairin elimizde 1 kaside ve 7 gazeli bulunmaktadır. 

Şiirlerini Anadolu Türkçesi ile kaleme almıştır. 

İlim âlemine Fuad Köprülü tanıtmıştır. 

Sultanın isteği üzerine Selçuklu Şehnâmesi adlı 20 000 beyitlik bir eser 

yazmıştır. Farsça yazılan bu eser bugün elimizde değildir. 

AHMED FAKÎH (ö. 1221) 

Hoca Ahmed Fakîh veya Sultan Hoca Fakîh adları ile de tanınan sanatçının 

yaşamı hakkındaki bilgiler sınırlıdır. 

Ailesi Horasan’dan göç edip Konya’ya yerleşmiştir. 

18

Çarhnâme: Türkçenin ilk eserlerinden olduğundan dili kusurludur. Toplam 100 

beyittir. Dinî-tasavvufî mahiyetinde bir eserdir. 

Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-Şerîfe: 339 beyitten oluşan eser mesnevi nazım şekliyle 

yazılmıştır. Eserde Hacca giden şairin Kudüs, Mekke ve Medine ile oralarda ziyaret 

ettiği kutsal mekânlar anlatılmaktadır. 

 

 

 

XIV YÜZYIL 

GÜLŞEHRÎ (?-?) 

Hayatı hakkındaki bilgiler sınırlıdır. XIV asrın en eski şairidir. 

Sultan Veled’in isteği üzerine Kırşehir’de kurduğu tekkede Mevlevî tarikatını 

tanıtıp yaymaya çalışmıştır. 

Eski Anadolu Türkçesini şiirlerinde kullanmış ve eserlerine tasavvufa yer 

vermiştir. 

ESERLERİ 

Mantıku’t-Tayr: Kuş Dili anlamına gelen eser FeridüddinAttar’ın Mantıku’t-Tayr 

adlı eserinin Türkçeye tercümesidir. 5029 beyitlik bir mesnevidir. Gülşehrî konunun 

ana çerçevesine sadık kalarak Attar’ın pek çok hikâyesini kullanmamış, Kelile ve 

Dimne ile Kabusnâme’den hikâyeler almıştır. Eserde çeşitli türden kuşların Hüdhüd 

kuşunun başkanlığında padişahları olan Simurg’a ulaşır. Sembolik olarak kuşlar 

insanları; Hüdhüd aklı; Simurg ise Allah’ı simgeler. Bu yönüyle eser, temsilî yani 

alegorik bir özellik gösterir. 

Feleknâme: İlhanlı hükümdarı Gazan Han adına 1301’de Farsça yazılan bir 

mesnevidir. Konu tasavvuftur. Kur’ân’dan ve Mevlânâ’nın Mesnevi’sinden 

yararlanılmıştır. İslâm ve tasavvuf felsefesinin işlendiği eserde hayat ve ölüm 

üzerinde durulmuştur. 

Arûz-ı Gülşehrî: 16 varaklık bir eser olan kitapta çeşitli aruz kalıpları hakkında 

bilgiler verilmiştir. 

Kerâmât-ı Ahî Ervan: 167 beyitlik Türkçe bir mesnevidir. 

Kudûrî Tercümesi: 1307 yılında yazılmış olan eser Kudûrî’nin el-Muhtasar adlı 

eserinin manzum tercümesidir. 

 

 

 

 

 

 

ÂŞIK PAŞA (1272-1332) 

Asıl adı Ali olan Âşık Paşa mutasavvıf bir şairdir. 

Kırşehir’de doğmuş yine burada vefat etmiştir. 

Farsçanın konuşulduğu bir dönemde Türkçeyi savunmuştur. 

Eserlerini sade bir dille yazarak Türkçenin Anadolu’da bir edebiyat dili olarak 

yerleşmesinde önemli hizmetler görmüştür. 

Hem aruz hem de hece ölçüsü ile şiirler yazmıştır. 

Şiirlerinde Yunus Emre ve Mevlânâ’nın etkisi vardır. 

19

ESERLERİ 

Garibnâme: 1330’da yazılan eser yaklaşık olarak 11.000 beyittir. On bölümden 

meydana gelen eser dinî-tasavvufî ve öğretici bir eserdir. Halkı eğitmek maksadıyla 

yazılmıştır. Mesnevî on bab’a ve her bab on destana ayrılmıştır. 

Fakrnâme: 161 beyitlik tasavvufî bir mesnevidir. 

Vasf-ı Hâl: 39 beyitten oluşan mesnevi, “hâl”in çeşitlerini anlatır. 

Fürkâtnâme: Türk edebiyatında kaleme alınan “firâknâme”lerin ilkidir. 62 beyitten 

oluşan eser mecazî aşk üzerine kurulmuş ayrılıktan bahseder. 

Kimyâ Risâlesi ve Elifnâme adlı eserleride bulunmaktadır. 

AHMEDÎ (1334/5-1413) 

Asıl adı İbrahim, lakabı Tâceddin olan şair1334-5 tarihlerinde doğmuştur. 

Germiyanlı (Kütahya) olduğu sanılmaktadır. 

Mısıra gitmiş orada dinî ilimlerle birlikte tıp, astronomi, geometri gibi ilimleri 

öğrenmiştir. 

Yıldırım Bayezid’in hizmetinde bulunmuş, Timur’un yanında kalmıştır. 

Seksen yaşlarında Amasya’da ölmüştür. 

Eserlerini Eski Anadolu Türkçesi ile yazmış ve Türkçenin gelişmesine büyük 

katkılar sunmuştur. 

Kaside ve gazellerinin yanında birçok eser vermiştir. 

Türk şiirinde millî bir söyleş geleneğinin temelini atan büyük bir şairdir. 

XIV yy şairleri üzerine büyük tesirler bırakmıştır. 

ESERLERİ 

Dîvân 

İskendernâme: XIV. asırda yazılan mesnevilerin en önemlilerinden olup bu konuda 

yazılan mesnevilerin ilkidir. Eser, I. Bayezid’in oğlu Emir Süleyman’a sunulmuş 8000 

beyitlik bir mesnevidir. Ahmedî’nin en önemli eseridir. Nizâmî-i Gencevî’nin 

“İskendernâme”sine Anadolu’da yazılan ilk naziredir. Konusu Makedonyalı Büyük 

İskender’in doğu seferi ve doğu ülkelerini fethiyle ilgilidir. 

Dâstân-ı Tevârîh-i Mülûk-ı Âl-i Osmân: İskendernâme’nin içinde 334 beyitlik bir 

eserdir. Osmanlı tarihini anlatan ilk eser olma özelliğini taşır. 

Cemşîd ü Hûrşîd: Emir Süleyman’ın isteği üzerine yazılan mesnevi 1403’te I. 

Mehmed’e sunulmuştur. Eserde Çin Fağfuru’nun oğlu Cemşîd ile Rum Kayseri’nin 

kızı Hûrşîd arasındaki aşk anlatılmaktadır. 

Tervîhü’l-Ervâh: Tıp konusunda yazılmış bir mesnevidir. 

 

 

 

 

 

KADI BURHANEDDİN (1334-1399) 

Anadolu’da yaşayıp kadılık, vezirlik ve hükümdarlık etmiş âlim ve şair bir 

devlet adamıdır. 

Asıl adı Burhaneddin Ahmed olan sanatçı 1344’te doğmuş çok iyi bir eğitim 

almıştır. 

Kayseri’de kadılık yapmış, daha sonra Sivas’ta devlet kurup bu devletin 18 yıl 

hükümdarlığını yapmıştır. 

Babasıyla beraber gittiği Mısır’da İslâmî ilimler, astronomi ve tıp öğrenimi 

görmüştür. 

Kayseri’de hüküm süren Eratnaoğullarına vezirlik yapmış daha sonra Sivas’ta 

sultanlığını ilan etmiştir. 

20

1398’de Akkoyunlularla yaptığı mücadelede pusuya düşürülerek 

öldürülmüştür. 

Türk edebiyatına yeni teşbih ve mecazlar getirmiştir. 

Hem aruz hem de hece ölçüsüyle şiirler kaleme almıştır. 

Şairin tuyuğları önemlidir. Bunlarda cinaslara fazlaca yer vermiştir. 

Gazelleriyle de ün kazanan şair, gazellerinde gayet içten ve âşıkane olduğu 

görülür. 

Tuyuğ nazım şeklini Divan edebiyatına kazandırmıştır. 

Aşk şiirlerinin yanı sıra din ve tasavvuf ile ilgili şiirler de yazmıştır. 

Şiirlerinde mahlas kullanmamaktadır. 

Şiirlerinde Türkçeyi aruza uydurmakta güçlük çektiği görülür. 

Günlük konuşma dilini şiirlerinde kullanması onun şiirlerine ayrı bir özellik 

verir. 

Şiirlerinde beşeri ve maddi aşkı işlemiş ve maceracı, dövüşçü, savaşçı 

hayatının ve ruhunun izleri çok açık olarak şiirlerinde yansımıştır. 

Şairin tek eseri “Dîvân”dır. 

HOCA MES’ÛD (?-?) 

XIV. asrın önemli şairlerinden olan Mes’ud b. Ahmed’in hayatı hakkında 

bilgilerimiz azdır. 

İsminin Mes’ud olduğunu Ferheng-name-i Sa’dî isimli mesnevisinde 

zikretmektedir. 

Germiyan Beyliği sınırları içerisinde yaşadığı ve doğduğu sanılmaktadır. 

Eserlerinde vezin ve kafiye kusurları bulunmaktadır. 

Klasik şiir tekniğini iyi bilen şair, bu edebiyatın estetik anlayışı içerisinde 

şiirler yazmaktadır. 

Eserlerini bilinçli olarak Türkçe ile yazmıştır. 

ESERLERİ 

Süheyl ü Nevbâhar (Kenzü’l-Bedâyi): Hoca Mes’ûd’un 751/1350 tarihinde aruzun 

“fe’ûlün fe’ûlün fe’ûlün fe’ûl” kalıbıyla nazmettiği bir eserdir. Mesnevi olup 5703 

beyitten oluşmaktadır. Eserin asıl ismi Kenzü’l-Bedâyi’dir. Konusu; Yemen 

padişahının oğlu Süheyl ile Çin fağfurunun (imparator) kızı Nevbahâr arasındaki 

aşkı işlemektedir. Anadolu sahasında klasik tertibe göre düzenlenmiş ilk eser 

diyebileceğimiz bu mesnevi aynı zamanda edebî tasvirler bakımından parlak bir 

edebiyatın habercisidir. 

Ferheng-nâme-i Sa’dî: Sa’dî-i Şîrâzî’nin “Bostan” isimli eserinin muhtasar 

(kısaltılmış) bir tercümesidir. 1354 tarihinde aruzun “fe’ûlün fe’ûlün fe’ûlün fe’ûl” 

kalıbıyla yazılmış olup 1073 beyittir. Eser dinî ve ahlakî konularda öğütleri ve 

bunlarla ilgili hikâyeleri ihtiva eden didaktik bir mesnevidir. 

 

 

 

 

AHMED-İ DÂÎ (1355-1425) 

XIV. yy.ın ikinci yarısıyla, XV. yy.ın başında yaşamış olan, çok eser vermiş 

âlim bir şairdir. 

Asıl adı Ahmed mahlası Dâî’dir. Germiyanlıdır. 

Divan şiirinin kurucularında olan şair XV. yy.ın başında Nesîmî, Kadı 

Burhaneddin ve Ahmedî’den sonra divan sahibi dördüncü şairdir. 

Dönemin en çok eser veren şairidir. 

21

Anadolu ve Azer Türkçesine hâkimdir. 

Anadolu sahasında Çağatayca gazeller yazmış bu türün ilk şiirlerini yazmıştır. 

Üslubu açık ve akıcıdır. 

Hece ve aruz ölçüsünü birbirine yaklaştırmıştır. 

Arapça ve Farsça tamlamalardan kaçınmaya çalışmıştır. 

Sade bir dille aşk şiirleri kaleme almıştır. 

Gazellerini daha çok musammat olabilecek şekilde yazmıştır. 

Mülemma (şiirlerin mısralarının çeşitli dillerde yazılması) kasideler, kaside ve 

tercî’-bent şeklinde mersiyeler kaleme almıştır. 

Türk edebiyatında ilk müstezat (yedekli) kaside yazan şairdir. 

Şiirlerinde psikolojik derinlik dikkati çeker. 

Şiirlerinde nasihat verir. 

Nazire yazan ilk şairlerdendir. 

Türk edebiyatında nesir dilinin kuruluşuna büyük katkı sağlamıştır. Kısa 

cümleler kullanmıştır. 

ESERLERİ 

MANZUM ESERLERİ 

Türkçe Divan 

Farsça Divan 

Mu’tayebât 

Çengnâme: Eser Emir Süleyman adına yazılmış bir mesnevidir. Konusunu Sa’dî’den 

almıştır. 1446 beyitten oluşmaktadır. Eser çengin 24 teli ve Doğu musikîsinin 24 

makamına paralel olarak 24 bölüme ayrılmıştır. Saz ve sözden bahsedilen bu 

mesnevi sâkînâme özelliği de gösterir. Romantik bir yapısı olan eserde yer yer 

didaktik unsurlara da rastlanılır. Eserin bir diğer ismi de “Uşşâknâme”dir. 

Ukûdü’l-Cevâhir: Arapçadan Farsçaya manzum bir sözlüktür. 

Camasb-nâme: Bu eser İran şairlerinden Nasîrüddîn Tûtsî’nin gizli ilimlerden 

bahseden “yıldız-nâme” türündeki aynı adlı mesnevisinin genişletilmiş tercümesidir. 

Dâî’nin bu eseri bugünkü bilgilere göre Camasb-nâme’nin ilk tercümesidir. 

Vassiyet-i Nûşirevân-ı Âdil be-Püsereş Hürmüz-i Tâcdâr: Tamamen didaktik 

mahiyetteki 115 beyitlik bir mesnevidir. Adaletiyle meşhur Nûşirevân’ın oğlu 

Hürmüz’e hitaben verdiği öğütleri aktaran siyasetname özelliği taşıyan bir eserdir. 

Farsçadan tercümedir. 

MENSUR ESERLERİ 

Ebulleys-i Semerkandî Tefsirinin Çevirisi, 

Miftâhü’l-Cenne 

Kitâbü’t-Ta’bir-nâme Çevirisi 

Tercüme-i Eşkâl-i Nasır-ı Tûtsî 

Teressül: Münşeat türünde yazılmış ilk eserdir. 

Tezkiretü’l-Evliya Çevirisi 

Tıbb-ı Nebevî 

Vesiletü’l-Mülûk li Ehli’s-Sülûk 

Yüz Hadis Çevirisi 

22

XV YÜZYIL 

ŞEYHÎ (1371-1431) 

Germiyanoğulları Beyliği içinde yetişmiş şairin asıl adı bazı kaynaklarda 

Yusuf, bazılarında ise Sinan’dır. 

XV. asrın ilk yarısının en büyük şairidir. 

Ahmedî’nin öğrencisi olmuş, tahsilini ilerletmek için İran’a gitmiş tasavvuf ve 

tıpta derinleşmiş, göz hekimliğinde uzman olarak memleketine dönmüştür. 

Hekim Sinan olarak şöhret bulmuştur. 

Hacı Bayram-ı Veli’ye intisab (bağlanarak) ederek “Şeyhî” lakabını aldı. 

Memleketi Germiyan’da Attar (eczane) dükkânı açarak hekimliğe başlamıştır. 

Germiyan’ın Osmanlılara düğün hediyesi olarak verilmesi üzerine şair, Çelebi 

Mehmed ile II. Murad’a intisab etmiştir. 

Çelebi Mehmed’in Karaman seferi sırasında gözlerinin ağrıması üzerine Şeyhî 

tarafından tedavi edilmiş, kendisine Tokuzlu Köyü tımar olarak verilmiş ve 

padişahın hususi tabipliğine getirilmiştir. 

Kaynaklarda Osmanlı Devleti’nin ilk “reisü’l-ettibâ”sı (hekimbaşı) olarak 

gösterilir. 

Bir müddet sonra memleketine (Kütahya) dönen şair II. Murad sultan olunca 

onun adına Hüsrev ü Şirin adlı mesnevisin yazmış ve ona takdim etmiştir. 

Hayatının son yıllarını memleketinde geçiren Şeyhî 1431 yılında burada vefat 

etmiştir. 

Şeyhi Anadolu sahasında Klasik Edebiyatı ana hatlarıyla ortaya koyan ilk 

şairdir. 

Anadolu şairlerinin öncüsü anlamında “şeyhü’ş-şuarâ” ünvanıyla anılmıştır. 

Gazel ve kasideleri, mesnevilerine göre başarılı değildir. 

Şiirlerinde İran şairlerinden izler bulunmaktadır. 

Şöhreti sonraki yıllarda devam etmiştir. 

ESERLERİ 

Türkçe Divan 

Hârnâme: Hiciv ve mizah edebiyatımızın şaheseri sayılan bu mesnevi 126 beyittir. 

Bu mesnevi yazmasının sebebi Hasan Çelebi ve Âşık Çelebi’ye göre şöyledir: 

Hastalanan Çelebi Mehmed’i iyi etmesi üzerine; kendisine Tokuzlu Köyü tımar 

olarak verilir. Oraya giderken şair o köyün eski sahipleri tarafından yolu kesilir ve 

nesi var nesi yoksa hepsi elinden alınır. Bunun üzerine mezkûr (adı geçen) eserini 

yazar. Eserde bir eşeğin başından geçenler anlatışmış ve eşek “boynuz umarken 

kulaktan olmuştur”. 

Hüsrev ü Şirin: Türkçe yazılmış Hüsrev ü Şirin mesnevilerinin en güzelidir. 6944 

beyitlik bir eserdir. Şeyhî’nin ölümü üzerine tamamlanamayan eser yeğeni 

tarafından daha sonrada Rûmî adlı bir şairde son kısmını yazmıştır. II. Murad’ın 

isteği üzerine yazılmıştır. Eserin ana hikâyesi 11 bölümdür. İran hükümdarı 

Hürmüz’ün oğlu ile Ermen meliki Mehin Banu’nun yeğeni Şirin arasındaki aşk 

hikâyesi anlatılır. 

 

 

 

AHMED PAŞA (ö. 1497) 

XV. yy Divan Edebiyatı’nın en önemli şairidir. 

Edirne’de doğup Bursa’da vefat etmiştir. 

İyi bir öğrenim görmüş Bursa’da müderrislik, Edirne’de kadılık yapmıştır. 

23

Fatih Sultan Mehmed’in hocası ve sohbet arkadaşı olmuştur. 

Şair, kazaskerlik makamından sonra vezirlik rütbesine yükselmiştir. 

Hakkında çıkan bir takım dedikodulardan sonra gözden düşen şair hapse 

atılmış ve hakkında idam kararı verilmiştir. Şair bu durumda iken padişaha 

meşhur “kerem” redifli kasidesini sunmuş, bunun üzerine affedilen şair 

Bursa’ya sürülmüştür. 

Ahmed Paşa devrinde “sultanu’ş-şuarâ-yı Rûm” olarak anılmıştır. 

Şiirleri Anadolu, Rumeli ve Herat sarayına kadar yayılmıştır. 

Şekil güzelliğini ahenk ve edayı her şeyden üstün tutmuştur. 

Şiirlerinde yüksek bir lirizm vardır. 

Dil ve söyleyiş bakımından başarılı eserler vermiştir. 

Kendinden sonra gelen (Bâkî’ye kadar) bütün şairleri etkilemiştir. 

Kendinden önceki şairlere söylediği nazirelerle nazirecilik geleneğini 

başlatmıştır. 

Dikkat çeken bir diğer özelliği de tarih düşürmedeki başarısıdır. 

Şairin elde bulunan tek eseri “Dîvân”ıdır. 

NECÂTÎ BEY (ö. 1509) 

Ahmed Paşa’dan sonra yetişen bu yüzyılın en büyük divan şairidir. 

Asıl adı İsa, bir rivayete göre de Nuh’tur. 

Edirneli bir kadının yanına verilmiş, yetiştirilmiş devşirme kökenli bir şairdir. 

İyi bir eğitim gören şair daha sonra Kastamonu’ya gitmiştir. 

Burada hattatlık ile uğraşmıştır. 

Fatih’e bir şitaiye ve bahariye sunarak padişahın hayranlığını kazanmış, ona 

divan kâtibi olmuştur. 

Necâtî Bey divan şiirinin ilk orijinal şairidir. 

Şiirlerinde bol miktarda deyim, atasözü ve halk tabirlerini kullanmıştır. 

Daha çok mersiye ve gazelleriyle tanınmıştır. 

Klasik şiire hakiki şiir edasını veren ilk büyük şairlerden olup ünü her tarafa 

yayılmış ve döneminde üstat şair olarak tanınıp hürmet görmüştür. 

Şiirlerine sağlığında olduğu gibi ölümünden sonra da nazireler söylenmiştir. 

Özellikle Türkçe kelimeleri şiirlerinde kullanmıştır. 

Bugün elde bulunan tek eseri “Dîvân”ıdır. 

Şairin “Gül ü Nerûz, Leylâ vü Mecnûn, Risale-i Mihr ü Mah, Kîmyâ-yı Saadet 

Tercümesi, Câmiü’l-Hikâyât Tercümesi, Gül ü Hüsrev” gibi eserlerinin 

olduğu söylense de bunlar bugün elde değildir. 

SÜLEYMAN ÇELEBİ (ö. 1422) 

Ünlü “Mevlid”in yazarıdır. 

Hayatı hakkında fazla bilgiler yoktur. 

Bursa’da doğan şairin doğum tarihi 1346 y da 1351’dir. 

Bursa’da devrin ileri gelen âlimlerinden ilim tahsil etmiştir. Yıldırım 

Bayezid’in divan imamlığını yapmıştır. 

24

Vesiletü’n-Necât: 480 beyit olan mesnevi kendisinden önce ve sonra yazılan 

mevlitlerin en güzeli ve en başarılısıdır. XV. asır Eski Anadolu Türkçesi ile yazılan 

eser süslü ve yapmacık bir üslup taşımaktadır. Sade, açık ve anlaşılır bir dil 

kullanılmıştır. Şair eserini Bursa Ulu Cami’de imamlık yaptığı sırada olan bir olay 

üzerine kaleme almıştır. “İran’dan gelen bir vaiz bir vaazı sırasında Bakara sûresinin 

285. ayeti ile 253. ayetini karştırmış ve peygamberler arasında fark olmadığı, 

dolayısıyla Hz. Peygamber’in de Hz. Musa’dan üstün olmadığı şeklinde açıklamada 

bulunmuştur. Bu olaya çok üzülen Süleyman Çelebi eserini yazmıştır. Eser Hz. 

Peygamber’in diğer peygamberlere olan bütün üstünlükleri, en güzel kelimler ve en 

vecîz ifadelerle anlatılmıştır. 

HAMDULLAH HAMDÎ (1449-1503) 

Meşhur âlim Akşemseddin’in oğludur. 

Yazmış olduğu mesnevileriyle tanınmıştır. 

Hamse sahibi bir şairdir. Anadolu’da yazılan ilk hamse ona aittir. 

ESERLERİ 

Dîvân 

Hamseleri: 

Leyla vü Mecnûn 

Yusuf u Zülîhâ 

Kıyafetnâme 

Tuhfetü’l-Uşşâk 

Ahmediyye 

XVI YÜZYIL 

BÂKÎ (1526-1600) 

Asıl adı Abdülbâkî’dir. 1526’da İstanbul’un Fatih ilçesinde dünyaya geldi 

Gençliğinde saraç çıraklığı yapmıştır. 

İyi bir medrese eğitimi gören şair, dönemin ünlü alimlerinden dersler aldı. 

XVI. yy.ın usta şairlerinden Zâtî’nin Beyazıd Camii avlusundaki dükkanı 

İstanbul’daki şairlerin toplantı yeriydi. Bâkî, bu dükkana sık sık giderek hem 

gazellerini Zâtî’nin tenkidine sunmuş hem de Zâtî’nin şiirlerine söylediği 

nazirelerle kendi şiir dilini olgunlaştırmıştır. 

1555’te Kanuni Sultan Süleyman’ın Nahcivan Seferi dönüşünde kendisine ilk 

kasidesini takdim etti. 

Halep’te kadı naipliği yaptı. Şah Abbas’ın kütüphanecisi ve Mecmau’l- 

Havas’ın yazarı Sadıkî Kitabdâr ile burada tanıştı. 

1561’de danişmend olan şair, bir müddet sonra müderris oldu. Silivri, Pîrî 

Paşa ve Murad Paşa medreselerinde bu görevi yaptı. 

Anadolu ve Rumeli kazaskerliği görevlerinde bulunan şair çok arzu ettiği 

halde şeyhülislamlık makamına gelemeden 7 Nisan 1600 tarihinde vefat 

etmiştir. 

EDEBİ KİŞİLİĞİ 

Türk edebiyatının yetiştirmiş olduğu en büyük şairlerden biri olup kendisine 

verilen “Sultanu’ş-Şuarâ” unvanını asırlar boyu korumuştur. 

Bâkî’nin şöhreti Anadolu’yu aşıp Azerbaycan, İran, Irak, Hicaz ve Hindistan’a 

kadar ulaşmıştır. 

25

Bâkî, şiirde söyleyiş tarzında yenilik yapmış, imâle ve zihaf denilen dil 

kusurlarını en aza indirmiştir. 

Birçok kasidesi olmasına rağmen o öncelikle bir gazel şairidir. 

Gazellerinde hayatın zevklerini terennüm etmiş, insanın fani ömrünü elinden 

geldiğince aşk, içki ve eğlence meclislerindeki zevklerle gününü gün edip 

değerlendirmesini benimseyen bir felsefeye tercüman olmuştur. 

Şiirlerinde mahallî renkleri ve şahsiyetinin izlerini bulmak mümkündür. 

Tabiat tasvirlerinin güçlü olduğu Bâkî’nin şiirlerinde tasavvufî izlere de 

rastlanılır. Onun şiirlerinde tasavvuf kelimeleri birer araçtır. 

Şiirlerinde devrin musikisini bulmak mümkündür. 

İstanbul Türkçesini şiirlerinde başarılı bir şekilde kullanmıştır. 

Onun şiirlerinde İstanbul’dan çizgiler sıklıkla yer alır. Devrinin zengin hayatı 

ve görkemi onun şiirlerinde kolaylıkla hissedilir. 

Şiirlerinde zaman zaman halk söyleyişlerine yer verir. 

Divan şiirine bir söyleyiş kudreti ve rahatlığı kazandırmıştır. 

Kanuni Sultan Süleyman’ın Zigetvar Seferi’nde ölümü üzerine ünlü “Kanuni 

Mersiyesi”ni yazmıştır. 

ESERLERİ 

Türkçe Dîvân 

Fezâil-i Mekke: Arapçadan tercüme edilen bir eserdir. Sokullu Mehmed Paşa’nın 

isteği üzerine çevrilen eser cihadın faziletlerini anlatır. 

Fezâil-i Mekke: Arapçadan tercüme edilen eser, Mekke tarihinden ve Osmanlı 

sultanlarının orada yaptırdığı eserlerden bahseder. 

FUZÛLÎ (1483-1556) 

Asıl adı Mehmed, babasının adı ise Süleyman’dır. 

Irak’ta yaşayan Akkoyunlu Türkmenlerinin Bayat boyundandır. 

Doğum yerleri Hille, Necef, Kerbela gösterilmektedir. 

Kimsenin beğenmeyeceği düşüncesiyle “Fuzûlî” mahlasını seçmiştir. 

Tahsilinin ilk dönemlerinde Arapça ve Farsçayı bu dilde şiir yazacak kadar 

öğrenmiş ve kendisini yoğun olarak şiir için gerekli olan ilim tahsiline 

vermiştir. 

Şah İsmail’in Bağdat’a girmesi üzerine şaha Beng ü Bade adlı mesnevisini 

sunmuştur. 

Daha sonra Kanuni’nin Bağdat’ı fethetmesi üzerine padişaha kasideler takdim 

etmiştir. 

Fuzûlî, Bağdat’a gelen, Hayâlî Bey ve Taşlıcalı Yahyâ Bey gibi önde gelen 

Osmanlı şairleri ile burada tanışmıştır. 

1556 tarihinde Irak’ta baş gösteren veba salgınında hastalanıp vefat etmiştir. 


Âlim bir şair olan Fuzûlî şiir hakkındaki görüşlerini Türkçe Dîvân’ının ön 

sözünde “İlimsiz şiir temelsiz duvara benzer, temelsiz duvarda yıkılıp gider.” 

sözleriyle dile getirmiştir. 

Türkçe yazılmış eserlerinde Doğu (Azerî) Türkçesini kullanmıştır. 

Fuzûlî aşkı, ıstırabı, dünyevî zevk ve zenginliklerin boşluğunu ve ölüm 

düşüncesini olağanüstü bir lirizm ve sanat gücüyle ifade etmiştir. 

26

Şiirlerinde aşk acısından duyduğu mutluluğu dile getirmiştir. 

Türkçe şiirlerini Azerice yazan şair Divan, Tekke ve saz şairleri üzerine 

yüzyıllar boyu etkili olmuş, kendine özgü bir üslup oluşturmuştur. 

Şiirlerinde belki kendi zamanına kadar hiçbir şairin kullanmadığı mana 

incelikleri bulunur. 

Şiirleri ilk bakışta sadeliğine bakılarak kolayca anlaşılabilecek gibi görünen, 

derinleştikçe incelenen birer sehl-i mümteni örneğidir. 

Kasidelerinde söz sanatları, gazellerinde mana sanatları hakimdir. 

Gazel şairi olarak tanınır. 

Şiirlerinde mecazî ve hakîkî aşk yolunda ciddi tecrübeler geçirmiştir. 

ESERLERİ 

TÜRKÇE ESERLERİ 

Manzum Eseler 

Türkçe Dîvân: Bu eserin başında Fuzûlî şiir hakkındaki görüşlerini dile getirmiştir. 

Leyla vü Mecnun: Türk edebiyatında bu konuda yazılmış eserlerin en meşhuru ve 

en güzeli olup bir şaheser hüviyetindedir. 3098 beyit olan bu mesnevi 1536 yılında 

Bağdat ve Halep Beylerbeyi Üveys Paşa’ya sunulmuştur. Fuzûlî, bu eserini kaleme 

alma sebebini dibacede yer alan kıt’ada açıkça dile getirmektedir. Buna göre Fuzûlî, 

eserinde “mecaz yolu” olarak nitelendirdiği edebiyat vasıtasıyla ilahî hakikatleri ve 

sırları açıklamak istemiş, “Leylâ” ismi altında “Allâh’ın sıfatlarını”, Mecnûn” kimliği 

ile de “Allâh’ı arayan ve ona ulaşma yolunda meşakkatlere katlanan insanı” ifade 

etmeyi amaçlamıştır. Eserde platonik aşk anlatılır. 

Beng ü Bâde: Esrar iel şarabın karşılaştırlıp şarabın üstün tutulduğu 444 beyitlik 

Türkçe bir mesnevidir. Safevî hükümdarı Şah İsmail’e sunulmuştur. Bir rivayete göre 

Bade (şabap)’nin Şii Safevî hükümdarı Şah İsmail’i, Beng (esrar)’in ise Osmanlı 

padişahı Sultan II. Bayezıd’i temsil ettiği söylenmiştir. 

Terceme-i Hadîs-i Erba’în: Manzum kırk hadis tercümesi olan bu eser Molla 

Câmî’nin aynı adlı eserinin Türkçe tercümesidir. 

Sohbetü’l-Esmâr: Mesnevi tarzında yazılmış esrede, bir bahçedeki meyvelerin 

arasında geçen üstünlük tartışması alegorik (temsilî) bir dille anlatılmıştır. Eser 200 

beyitten oluşur. 

Mensur Eserler 

Hadîkatü’s-Süedâ: Hz. Hüseyin’in Kerbelâ’da şehit edilişinin anlatıldığı yer yer 

manzum parçaların bulunduğu mensur bir eserdir. 

Türkçe Mektuplar: Fuzûlî’nin bilindiği kadarıyla 5 mektubu vardır. Bunlardan en 

önemlisi “Şikayetnâme” ile şöhret bulmuş mektubudur. Fuzûlî, bu mektubunda, 

Nişancı Celâlzâde Mustafa Çelebi’nin kaleminden çıkmış “berât- hümâyun” ile 

Bağdat vilayeti gelirinin fazlasından kendisine devamlı verilmesi bizzat padişah 

tarafından emir buyrulan 9 akçeyi alamadığını Nişâncı’ya bildirmektedir. 

FARSÇA ESERLERİ 

Manzum Eserler 

Farsça Dîvân 

Sakînâme (Heft-câm): Farsça bir mesnevi olan eser 327 beyittir. Fuzûlî’nin tasavvufî 

düşünceleri ile musikî hakkındaki bilgilerini ortaya koyan bir eserdir. Musikî 

terimleri eserde bolca kullanılmıştır. 

Enisü’l-Kalb: Farsça bir eserdir.134 beyitlik bir kasidedir. 

27

Sıhhat ü Maraz (Hüsn ü Aşk-Rûh-nâme): Küçük bir mesnevi olan eser şairin tıpla 

ilgili bilgilerini işleyen tasavvufî ve alegorik bir eserdir. Eserde ruh ve beden ilişkisi 

ve ruhun bedene üstünlüğü tasavvufî görüşle dile getirilmiştir. 


Rind ü Zahid: Farsça mensur bir eserdir. İçerisinde değişik türde manzumelerde 

vardır. 

Risâle-i Mu’ammâ: Küçük bir risale olup isimler üzerine düzenlenen bilmece 

türünde Farsça bir eserdir. 

ARAPÇA ESERLER 

Manzum Eserler 

Arapça Dîvân 


Matlau’l-itikâd fî ma’rifetü’l-meb’de’ ve’l-me’âd: Kısa adı “Matlau’l-İtikad”tır. Şair 

bu eserde insanın başlangıcını (mebde’) ve sonunu (me’âdı) nereden gelip nereye 

gideceğini bilmekle inancının doğacağını ve gerçekleri anlayarak Allâh’a ulaşacağını 

anlatır. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

HAYÂLÎ BEY (ö. 1557) 

Asıl adı Mehmed lakabı “Bekar Memi”dir. 

Vardar Yenicesi’nde doğmuş, küçük yaşlarda şiir söylemeye başlamış bir 

şairdir. 

gençliğinde Edirneye gelen Baba Ali Mest-i Acemî adlı bir Kalenderî şeyhinin 

cazibesine kapılarak bu tarikata intisab etmiştir. Bu tarikatta tasavvuf 

bilgilerini öğrenmiştir. 

Kalenderilerin İstanbul’a gelmesi sırasında Hayalî Bey, Sarı Gürz Nureddin 

Efendi onu fark ederek aralarından alıp dönemin emniyet müdürü 

diyebileceğimiz Şehir Muhtesibi uzun Ali’ye teslim etmiştir. 

Şiirleriyle önce Defterdâr İskender Çelebi’nin daha sonra Sadrazam İbrahim 

Paşa’nın dikkatini çekti. Daha sonra Deli Birader Gazali ile Rodos Seferi’ne 

katıldı. Padişaha art arda sunduğu şiirleriyle büyük ihsanlar gördü. 

Şair 1557’de Edirne’de vefat etmiştir. 

XVI. yy.ın en kudretli şairleri olarak belirtilen Bâkî ve Fuzûlî ile birlikte 

anılmıştır. 

Bâkî yetişene kadar “Sultanu’ş-Şuarâ, Melikü’ş-Şuarâ” olarak anılmıştır. 

Şiirlerinde hakim olan düşünce tasavvuftur. 

Şiirleri coşkulu, akıcı, ince fikir ve hayallerle doludur. 

Şair aşkı ve rintliği şiirlerinde işlemiştir. 

İran şairleriyle eş değer bir mertebeye ulaşmıştır. 

Necâtî Bey’in yolunu tutarak şiirlerinde deyim ve atasözlerini bolca 

kullanmıştır. 

Şiirlerinde Usûlî ve Hayretî’nin üslubu kuvvetli bir şekilde görülür. 

Şairin tek eseri “Dîvân”ıdır. 

ZÂTÎ (1477-1546) 

XVI. yy.ın üstat şairi Zâtî Balıkesir’de doğmuştur. 

Asıl adı Bahşî ya da Satı olup Zâtî şeklinde mahlas almıştır. 

28

1546’da İstanbul’da yoksulluk içinde ölünce birkaç şairin aralarında 

topladıkları parayla Edirnekapı dışına gömülmüştür. 

Devlet büyüklerine yazdığı kasidelerle yaşamını sürdürmüştür. 

Şairin eğitimi yoktur, buna rağmen çok güzel gazeller yazmıştır. 

Remmalcilik (kum falı) yapmıştır, geçimini bunla da sağlamıştır. 

Dükkanında dönemin genç şairlerine hocalık yapmıştır. Bâkî’yi yetiştirmiştir. 

ESERLERİ 

Divan: 1700 gazellik ve 500 kasidelik bir divandır. 

Edirne Şehrengizi: 

Şem ü Pervâne: 5000 beyittten fazla bir mesnevidir. 

Letaif: Devrin ileri gelenleri ile aralarındaki nükteler yer alır. 

 

 

 

 

 

BAĞDATLI RÛHÎ (ö. 1605) 

Terkib-bendleriyle tanınan şairin asıl adı Osman’dır. 

Bağdat’ta doğmuş ve yine burada ölmüştür. 

Döneminin kusurlu ve eksik yanlarını, din ve ahlak sahasındaki ikiyüzlülüğü, 

kötülükleri işlemiş, sosyal eleştirinin ilk şairidir. 

Tek eseri “Dîvân”ıdır. 

En tanınmış manzumeleri Terkîb-bendi ve Tercî’-bend’dir. Şairin Terkîbbendine 

birçok nazire yazılmış bunun en meşhuru Tanzimat dönemi şairi Ziya 

Paşa’nın naziresidir. 

TAŞLICALI YAHYÂ BEY (ö. 1582) 

Arnavut asıllı olan sanatçı devşirme olarak İstanbul’a gelmiş yeniçeri 

ocağında eğitim görmüş ve yükselmiş bir şairdir. 

Şehzade Mustafa’nın katledilmesi üzerine yazdığı “Şehzade Mustafa 

Mersiyesi” ile meşhur olmuştur. 

Sade, akıcı bir üslup ile gazel ve kasideler yazmıştır. 

Mesnevileri ile tanınan şair, hamse sahibidir. 

ESERLERİ 

Dîvân 

Mesnevileri 

Şâh u Gedâ 

Usûlnâme (Kitâb-ı Usûl) 

Gencine-i Râz 

Gülşen-i Envâr 

Yusuf u Züleyha 

 

 

 

 

 

NEV’Î (1533-1598) 

Asıl adı Yahya olan sanatçı Malkara’da doğmuştur. 

Sultan III. Murad’ın hocalığını yapmıştır. 

Sade süsten uzak, kolay anlaşılır ve akıcı bir dili vardır. 

Hikmetli söz söylemeye düşkün olan şair, söz sanatlarına pek önem vermez. 

Nev’î manzum ve mensur olmak üzere 46 eser vermiştir. 

29

ESERLERİ 

Dîvân 

Manzum Kırk Hadis Tercümesi 

Hasb-i Hâl 

Keşfü’l-hicâb min Vechi’l-kitâb 

Netâyicü’l-fünûn 

Nevâ-yı Uşşâk 

LÂMİ’Î ÇELEBİ (1472-1532) 

Asıl adı Mahmud’tur. Câmî-i Rûm olarak anılmıştır. 

Tarikat ve tasavvuf yoluna girmiştir. 

Hayatı boyunca resmî bir vazife kabul etmemiştir. 

Manzum, mensur ve manzum-mensur karışık 30’a yakın eser yazmıştır. 

ESERLERİ 

Dîvân 

Şevâhi-dü’n-Nübüvve Tasavvuf Risâlesi Fâl Risâlesi 

Hüsn ü Dil Câbirnâme Fezâil-i Şi’r ü Şâirân 

Ferhâd-nâme 

Fethnâme-i Kal’a-i Moton 

Vîs ü Râhim 

Firâknâme 

Heft-peyker 

Nefahâtü’l-Üns (Fütuhü’l-Mücâhidîn) 

Şehrengîz-i Burusa 

Münâzara-i Bahâr ü Şitâ 

Vâmık u ‘Azrâ 

Şerh-i Dîbâce-i Gülistân 

Şem ü Pervâne 

Mevlid 

İbretnâme 

Maktel-i Hüseyn 

Şerefü’l-İnsân 

Gûy u Çevgân 

Miftâhü’n-Necât fî Havâsi’s-Süveri ve’l-Âyât 

KEMÂL PAŞA-ZÂDE (1468-1534) 

Türkçe, Farsça ve Arapça birçok eser kaleme almıştır. 

Şiirlerinde mahlas kullanmayan bir şairdir. 

Yavuz Sultan Selim’in teveccühünü kazanmıştır. 

Şeyhülislamlık makamına yükselmiş ölümüne kadar bu makamda kalmıştır 

ESERLERİ 

Dîvân 

Yusuf u Züleyha 

Tevârih-i Âl-i Osmân 

Nigâristân 

Dakâyıkü’l-Hakâyık 

 

 

 

 

XVII YÜZYIL 

NEF’Î (1572-1635) 

Asıl adı Ömer olup doğum yeri Erzurum’dur. 

İlk mahlası “zarara mensup” anlamında “Darrî” iken genç yaşlarında 

Gelibolulu Âlî’nin tavsiyesi ile “fayda ve menfaate mensup” anlamında 

“Nef’î” mahlasını kullanmıştır. 

Babası küçük yaşlarda ailesini terk etmiş bu da şairin mizacını etkilemiştir. 

Güçlü bir medrese eğitimi almıştır. 

30

I. Ahmed, II. Mustafa, II. Osman ve IV. Murad gibi şairlerin dönemini 

görmüştür. 

Divan şiirine heybetli bir söyleyiş kazandırmıştır. 

Divan edebiyatının en önemli kaside şairidir. 

Hiciv türünün en önemli şairidir. 

Gazellerinde de başarılıdır. 

Övgü ve yergilerinde ölçüsüzdür. 

Mübalağa onun şiiri için önemli bir sanattır. 

Şiirlerinde din dışı konuları işlemiştir. 

Dili oldukça ağırdır ama ahenklidir. 

Ahenge ve sese önem verir. 

Kasidelerinde canlı tasvirlere yer vermiştir. 

IV. Murad’ın takdirini kazanmış ve onun meclislerinde bulunmuştur. 

Kasidelerine fahriye bölümü ile başlamıştır. 

Gazelleri kasidelerine göre sade bir dille yazılmıştır. 

Bir rivayete göre vezir Bayram Paşa hakkında söylediği bir hiciv yüzünden IV. 

Murad’ın izni ile boğdurulmuş ve cesedi denize atılmıştır. 

ESERLERİ 


Farsça Dîvân 

Sihâm-ı Kazâ 


Farsça Sakî-nâme 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

NÂBÎ (1642-1712) 

Asıl adı Yusûf’dur. Urfalıdır. 

Genç yaşlarında arzuhalcilikle uğraşan şair aynı zamanda iyi bir eğitim 

almıştır. 

IV. Mehmed’in saltanatı yıllarında İstanbul’a gelmiştir. 

Şair Lehistan Seferi’ne katılarak Kamaniçe’nin fethi üzerine Fetihnâme-i 

Kamaniçe’yi kaleme almıştır. 

Edebiyatımızda düşünce şiiri çığırını açmıştır, daha çok didaktik şiirler 

yazmıştır. 

Hikemî Gazel’in edebiyatımızdaki en büyük temsilcisidir. 

Şiirlerinde okuyucusuna devamlı öğüt verip yol gösteren bir tavır takınmıştır. 

Devrin rüşvet, zulüm, hile, riyakarlık gibi tavırları şiirlerine yansımıştır. 

Şiirlerinde duygu ve hayaller azdır. 

Nâbî’ye göre şiir günlük hayatın içinde olmalı, hayattan kopmamalıdır. 

Şiirlerinin dili dönemine göre sadedir. 

Hacc farizasını yerine getirmek için Hacca giden şair, buradan dönüşünde 

Tuhfetü’l-Harameyn adlı eserini yazmıştır. 

Edirne’de düzenlenen muhteşem sünnet düğününde bulunarak Sur-nâme’sini 

yazdı. 

1701 yılında oğlu Ebulhayr için Hayriye adlı mesnevisini nazmetmiştir. 

1685’te bağlı bulunduğu Mustafa Paşa’nın ölümü üzerine Halep’e yerleşen 

şair uzun bir dönem burada kalmıştır. 

31

1710 yılında İstanbul’a dönmüş, iki yıl sonrada ölmüştür. 

ESERLERİ 


Dîvânçe-i Fârisî 

Tuhfetü’l-Harameyn: Mekke ve Medine’yi anlattığı eseridir. 

Hayriyye: Oğlu Ebulhayr Mehmed’e öğüt vermek için yazdığı didaktik bir eserdir. 

Hayr-âbâd: Ferîdüddin-i Attâr’dan kısmen tercüme olan bu eser sonu kavuşmayla 

biten bir mesnevidir. 

Sûr-nâme: Sultan Mehmed’in şehzadelerinin on beş gün süren sünnet düğünü, 

eğlence ve etkinliklerini anlatan bir mesnevidir. 

Hadis-i Erbâin: Molla Câmî’nin manzum kırk hadis tercümesidir. 

Zeyl-i Siyer-i Veysî: Nesir türünde yazılmış bir eserdir. Veysî’nin Hz. 

Muhammed’in (s.a.v) doğumundan Bedir Gazvesi’ne kadar yazdığı siyerine ek 

olmak üzere kaleme aldığı eseridir. 

Fetih-nâme-i Kamaniçe: Kamaniçe kalesinin alınması üzerine kaleme alınmıştır. 

ŞEYHÜLİSLÂM YAHYÂ EFENDİ (1552-1644) 

İstanbul’da doğan şair müderrislik, kadılık, Anadolu ve Rumeli Kazaskerlik 

görevlerinde bulunmuştur. 

Şeyhülislamlık makamına gelmiş İstanbul’da ölmüştür. 

Gazel nazım şeklinde üstat olarak tanınmıştır. 

Gazelleri zarif, şuh ve aşıkânedir. 

His, hayal alemi zengin olan sanatçı, söz oyunlarına, şekil sanatlarına pek 

önem vermemiştir. 

Dili zamanına göre bir hayli sadedir. 

ESERLERİ 

Dîvân 

Sâkî-nâme 

Nigâristân Tercümesi 

Manzûme-i Ferâiz Şerhi 

 

 

NÂİLÎ (1611-1666) 

Sebk-i Hindî’nin önemli temsilcisidir. 

Tek eseri “Dîvân”ıdır. 

NEŞÂTÎ (ö. 1624) 

Asıl adı Ahmed’tir. İlk şiirlerini Semendî mahlası ile yazmış daha sonra 

devrin şeyhülislamı tarafından kendisine Neşâtî mahlası verilmiştir. 

Sebk-i Hindî’nin önemli temsilcisidir. 

Gazellerinde engin hayal gücü, mübalağalı ifadeler, orijinal benzetmeler, 

mecazlar ve yeni manalar yer almaktadır. 

Nef’î’nin takipçisi olarak kabul edilir. 

ESERLERİ 

Dîvân 

Hilye-yi Enbiyâ 

Edirne Şehrengizi 

Şerh-i üşkilât-ı ‘Urfî 

Kavâ’id-i Devriye 

32


NEV’Î-ZÂDE ATÂ’Î (1582-1635) 

Asıl adı Atâullah’tır. XVI. yy şairi Nev’î’nin oğludur. 

Nüktedân, hoşsohbetli ve mizahtan hoşlanan bir adamdır. 

Tehzil yazmıştır. 

Mesnevileriyle tanınmış, hamse sahibi bir şairdir. 

ESERLERİ 

Dîvân 

Hamsesi: 

Sâkî-nâme 

Nefhatü’l-Ezhâr 

Sohbetü’l-Ebkâr 

Heft-hân 

Hilyetü’l-Efkâr 

XVIII YÜZYIL 

NEDÎM (1681-1730) 

İstanbul’da doğmuştur. Asıl adı Ahmed’tir. 

İyi bir öğrenimin ardından çeşitli medreselerde müderrislik yapmıştır. 

Nevşehirli Damat İbrahim Paşa tarafından korunan Nedîm, şiirleriyle devlet 

büyüklerinin ve özellikle de III. Ahmed’in takdirini kazanmıştır. 

1730’da çıkan isyan sırasında Sekban Ali Medresesi’nde bulunan şair bir 

rivayete göre ihtilal sırasında paniğe kapılarak evinin damından kaçmaya 

çalışırken düşüp bir diğer rivayete göre cinnet geçirerek vefat etmiştir. 

Mezar taşında “Ey Nedîm ey bülbül-i şeydâ n’içün hâmuşsun/Sende evvel 

çok nevâlar güft ü gûlar var idi” beyti yazılıdır. 


XVIII. yy Türk Edebiyatına şiirleriyle yeni bir çığır açmıştır. 

Revan’ın fethini hiç görülmemiş bir biçimde şarkı ile dile getirmiştir. 

Lale Devri’nin zevk ve eğlence dönemini şiirlerine başarıya yansıtmıştır. 

Onun şiirlerinde yer alan sevgililer gerçek hayattan alınmış gibidir. 

Dilde ve nazım biçimlerinde yenilikler denemiş, İstanbul’un eğlence 

dünyasını şiirlerine yansıtmıştır. 

Şiirleri aşıkâne ve rindâne tarzdadır. 

Beyitlerinin birçoğu sehl-i mümteninin örnekleridir. 

Süse düşmeden, rahat, zarif ve akıcı bir üslup ile şiirlerini yazmıştır. 

İstanbul’un günlük olaylarını ustalıkla anlatmıştır. 

Şiirlerinde zevk ve işreti işler, dinî konulara girmez. 

Şiirlerinde ses ile mana önemlidir, fakat ses mananın önüne geçer. 

Halk dili söyleyişlerini sıkça kullanmış, hece ölçüsüyle bir türkü yazmıştır. 

Kendisinden sonra yetişen birçok şairi etkilemiştir. 

Mahallileşme Akımı’nın kurucusu olarak kabul edilir. 

Edebiyatımızda şarkı türünün en büyük temsilcisidir. 

Münacat, naat gibi dinî kasideler ve mesnevi yazmamıştır. 

Gazel ve şarkı türünde başarılı olmuştur. 

33

Şiirlerinde İstanbul Türkçesini başarılı bir şekilde kullanmış, İstanbul şairi 

olarak bilinir. 

Damat İbrahim Paşa’nın kütüphanesinde çeviriler yapmıştır. 

Tek eseri şiirlerinin toplandığı “Dîvân”ıdır. 

ŞEYH GÂLİB (1757-1799) 

Asıl adı Mehmed’dir. Şiirlerinde önce Esad, daha sonra da Gâlib mahlasını 


Divan şiirinin son büyük temsilcisidir. 

Çocukluğundan itibaren Mevlevî bir atmosfer içinde yetişmiştir. Farsça 

öğrenmiştir 

Küçük yaşlardan itibaren şiirle uğraşmış ve üstat şairlere nazireler yazmıştır. 

24 yaşındayken bir divan oluşturacak kadar şiir yazmıştır. 

İstanbul’da Yenikapı Mevlevîhanesi’nde üç yıllık çileden sonra Mevlevî 

dedesi olmuştur. 

Şair henüz 42 yaşındayken ansızın rahatsızlanarak bir rivayete göre ise verem 

olarak vefat etmiştir. 


Sebk-i Hindî akımının edebiyatımızdaki en önemli temsilcisidir. 

Şiirlerine tasavvuf düşüncesi öenmli bir yer tutar. 

Fuzûlî’nin lirizmi, Bâkî’nin İstanbul Türkçesi, Nedim’in coşkulu edası ve 

Nâbî’nin güçlü fikirlerini bünyesinde toplar. 

Şairin temel kaynağı Mevlana’nın Mesnevi’sidir. 

Sebk-i Hindî ile yazdığı şiirlerinin dili oldukça ağırdır. Yabancı sözcük ve 

tamlamalarla yüklüdür. 

Üslubu güçlü semboller ve zaman zaman çözülmesi zor hayallerle doludur. 

Şiirlerinde ıstırap temasının önemli bir yeri vardır. 

Teşbih, istiare, mecaz, kinaye, telmih gibi sanatlara bolca yer vermiştir. 

Şiirlerinde halk söyleyişlerine ve deyişlerine de yer vermiştir. 

Sade dille şarkılar yazmıştır. 

Şiirlerinde ses ve söz güzelliğine önem vermiş, kendi bulduğu mecazlarla şiire 

yeni hayal gücü kazandırmıştır. 

Mahalli üsluptan etkilenerek, hece vezniyle bir şarkı ve sade Türkçeyle bir 

gazel yazmıştır. 

ESERLERİ 

Dîvân 

Hüsn ü Aşk: Nâbî’nin Hayr-âbâd adlı eserinden daha güzel bir eser yazılamayacağı 

söylenince Gâlip bu mesnevisini altı ay gibi çok kısa bir zamanda yazmıştır. 2042 

beyitten oluşan eser Hüsn ile Aşk arasında geçen aşk tamamen tasavvufî remizler ve 

sembollerle anlatılmıştır. 

ENDERUNLU FÂZIL (1759-1810 

Mesnevi tarzında yazdığı manzum hikayeleri ile tanınmıştır. 

Mahallileşme akımının önemli temsilcilerindendir. 

ESERLERİ 

Hubanname 

Zenanname 

34

Defter-i Aşk 

Çenginame 

SÜNBÜLZÂDE VEHBÎ (1719-1809) 

Maraş’ta doğan sanatçı, kadılık görevlerinde bulunmuş, ömrünün son yıllarını 

İstanbul’da geçirmiş ve burada ölmüştür. 

Kasidelerinde Nef’î’yi gazellerinde Bâkî ve Nâbî’yi taklit etmiştir. 

Şair daha çok mesnevileriyle tanınmıştır. 

Kolay söylenen sağlam ve kuvvetli bir dili vardır. 

ESERLERİ 

Lutfiyye: Oğluna öğüt vermek için yazmıştır. 

Tuhfe-i Vehbî 

Nuhbe-i Vehbî 

Şevk-engiz 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

XIX YÜZYIL 

KEÇECİZÂDE İZZET MOLLA (1785-1829) 

Devrin son üstadı olarak kabul edilen sanatçı, İstanbul’da doğmuştur. 

Kasideden çok gazel ve mesnevi alanında başarılı olmuştur. 

Hakkında sadrazam aleyhinde konuştuğu dedikodusu üzerine Keşan’a 

sürgüne gönderilmiştir. 

Sivas’a sürgüne gönderilmiş, burada zehirlenerek öldürülmüştür. 

Meşhur “Mihnet-keşân” mesnevisini bu sürgün yıllarında yazmıştır. 

Dîvân-ı Bahâr-ı Efkâr, Dîvân-ı Hazân-ı Âsâr, Gülşen-i Aşk adlı eserleri 

vardır. 

ENDERUNLU VÂSIF (ö. 1824) 

Asıl adı Osman olan sanatçı, Enderun Mektebi’nde yetiştiği için bu lakapla 

anılmıştır. 

Şiirlerinin bir kısmını yaktığı rivayet edilir. 

Nedîm’in etkisinde olan sanatçının dili sade, üslubu sade, içten ve doğaldır. 

Mahallileşme akımının bu yüzyıldaki temsilcisidir. 

Şiirlerinde İstanbul’un önemli bir yeri vardır. 

İstanbul Türkçesi başta olmak üzere İstanbul’un gezinti yerleri, halkın giyim 

kuşamı, binicilik, cirit ve ok atma gibi geleneksel yönleri onun şiirinin en 

çekici yönleridir. 

Şiirlerinin bir kısmı tehzil (alaya alma) türünün özelliğini gösterir. 

XIX. yy.da şarkı türünün en büyük temsilcisidir. 

En önemli eseri “Dîvân”ıdır. 

LESKOFÇALI GÂLİB (1828-1867) 

Asıl adı “Mustafa Gâlip” olan sanatçı Leskofça’da doğmuştur. 

Şiirde Namık Kemal’in hocası olarak kabul edilir. 

Sebk-i Hindî şiirlerinde etkilidir. 

Ağır bir üslubu vardır. 

35

DİVAN EDEBİYATI NESİRCİLERİ 

XV YÜZYIL 

SİNAN PAŞA (1438-1486) 

Süslü nesrin ilk ve en önemli temsilcisidir. 

Asıl adı Yusuf Sinaneddin’dir. Babası İstanbul’un ilk kadısı Hızır Bey’dir. 

Vazirlik rütbesi ile Fatih Sultan Mehmed’e hoca olmuştur. 

Edebiyatımızda yabancı kelime ve dil kurallarıyla örtülü divan şiiri 

mazmunlarından faydalanan; ahenge düşkün, süslü, secili nesrin en önemli 

temsilcisidir. 

Arapça eserler de yazmıştır. 

ESERLERİ 

Tazarrunâme: Edirne yazılmış bu eser süslü nesrin ilk örneğidir. Münacat tarzı bir 

eserdir. 

Maârifnâme: Ahlak ile ilgili bir kitaptır. 

Tezkiretü’l-Evliya: Evliyaların hayatları yer alır. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

MECİMEK AHMED (?-?) 

II. Murad adına “Kabusnâme” adlı eseri kalme almıştır. Bu eser Farsçadan 

Türkçeye çevirmiştir. Bu yüzyılda süslü nesrin karşısına Türk dilinin konuşma 

diline yakın, canlı, açık sade, kısa cümleli nesrini çıkarmış, Türkçeyi konuşma 

diline yaklaştırmıştır. 

Eser, Keykavus’un oğlu Geylan Şah’a siyaset, ahlak, hayat bilgisi, çeşitli ilim 

ve sanat konularında verilen öğütleri içerir. 

ÂŞIK PAŞA-ZÂDE (1400-1502) 

Amasya yakınlarındaki bir köyde doğmuştur. 

Ordu ile değişik savaşlara katılmıştır. 

Derviş Ahmed Âşıkî diye tanınmış XV asrı önemli bir tarihçisidir. 

Âşık Paşazâde Tarihi adlı bir eseri vardır. 

YAZICIOĞLU AHMED BİCAN (ö. 1465) 

Hayatı hakkında bilgi yoktur. Hacı bayram veli’nin öğrencisidir. 

Enverü’l-Âşıkîn, Dürr-i Meknun, Acaibü’l-Mahlûkât, Münteha, Bostanü’l- 

Hakaik adlı eserleri vardır. 

FİRDEVSÎ-İ RÛMÎ (1453-1512) 

Uzun Firdevsî olarak da anılır. 

Felsefe, şiir, tıp gibi pek çok konuya ilgi göstermiş, tarih ve edebiyat 

konularında kırk kadar kitap yazmıştır. 

Süleymannâme, Davetnâme, Silahşörnâme, Satrançnâme, Hayât u Memât, 

Vilayetnâme-i Hacı Bektaş Veli adlı eserleri önde gelir. 

XVI YÜZYIL 

SEHÎ BEY (1468-1548) 

Edirne doğmuştur. İstanbul’da çeşitli görevlerde bulunmuştur. 

Kanuni Sultan Süleyman’ın şehzadeliği sırasında divan katipliğini yapmıştır. 

Anadolu sahasında yazılan ilk şairler tezkiresi ona aittir. 

36

Dîvân’ı ve Heşt-Behişt adlı tezkiresi vardır. 

Heşt-Behişt adlı tezkiresini 1538 yılında tamamlayıp Kanuni’ye takdim 

etmiştir. 

Sekiz bölümden oluşan tezkire Anadolu’da yetişmiş 216 şairin yaşamı 

hakkında bilgiler vermektedir. 

LÂTİFÎ (1491-1582) 

Kastamonu’da doğmuştur. asıl adı Abdüllatif’tir. 

Mısır’dan Medine’ye gitmek için bindiği geminin batması sonucu vefat 

etmiştir. 

Anadolu sahasında yazılmış ikinci tezkire Lâtifî’ye aittir. 1546’da 

tamamlanan eser Kanuni Sultan Süleyman’a sunulmuştur. 

Tezkiretü’ş-Şuarâ adlı eseri 300’e yakın şair hakkında bilgi verir. 

Lâtifî’nin tezkiresinin dili Sehî Bey tezkiresine göre ağırdır. 

Eserleri Tezkiretü’ş-Şuarâ (Lâtifî Tezkiresi), Risale-i Evsâf-ı İstanbul, Füsulı 

Erbaa, Subhatü’l-Uşşâk ve Dîvân’dır. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ÂŞIK ÇELEBİ ( 1520-1572) 

Asıl adı Pir Mehmed’tir. Prizren’de doğmuştur. 

Nükteleri ve tehzil tarzında yazdığı şiirleri önemlidir. 

Dil ve edebiyatla ilgilenmiş, çeviri ve telif eserler vermiştir. 

Anadolu sahasında yazılmış üçüncü tezkiresi ile tanınmıştır. 

Meşairü’ş-Şuarâ, Bursa Şehrengizi, Zigetvername adlı eserleri vardır. 

Tezkiresinde 400’den fazla şair hakkında bilgiler vermiştir. 

Eserin dili süslü ve sanatlı ifadelerle doludur. 

SEYDİ ALİ REİS (1498-1563) 

Aslen Sinopludur. Küçük yaştan itibaren denizcilikle uğraşmış, Diyarbakır 

defterdarlığına tayin edilmiş, burada vefat etmiştir. 

Türk edebiyatının ilk gezi yazısı olarak kabul edilen Mir’âtü’l-Memalik adlı 

yapıtıyla tanınır. 

Denizcilik bilgilerini içeren Kitâbü’l-Muhit adlı bir eseri daha vardır. 

PİRİ REİS (1465/70-1554) 

Asıl adı Muhiddin Piri’dir. Gelibolu’da doğmuştur. 

Kitâb-ı Bahriye adlı eseri coğrafya alanında önemli bir eserdir. 

Amerika kıtasının da gösterildiği bir dünya haritası vardır. 

XVII YÜZYIL 

KÂTİB ÇELEBİ (1609-1656) 

Asıl adı Mustafa’dır. İstanbul’da doğmuştur. 

Babası asker olduğundan başta Bağdat Seferi olmak üzere birçok savaşa 

katılmıştır. 

Revan Seferi dönüşünde kendisini ilmi çalışmalara vermiştir. 

Arapça, Farsçanın yanında Latince ve Fransızca öğrenmiştir. 

Avrupa’nın o dönemdeki yeniliklerinin memlekete getirilmesi düşüncesini ilk 

defa ileri sürmüştür. 

Sosyal bilimler alanındaki çalışmalarıyla dünyaca tanınmıştır. 

37

Eserlerinde sade, süssüz, açık bir anlatım ve devrine göre yalın bir dil 


Coğrafya ve tarih olmak üzere birçok alanda eser vermiştir. 

En önemli eseri bibliyografya kitabı olan ve Arapça yazılmış olan Keşfü’z- 

Zünûn adlı eseridir. 

Eserleri 

Fezleke: Arapça yazılmış bir tarih kitabıdır. 

Cihan-nümâ: Coğrafya alanında yazılmış bir eserdir. 

Keşfü’z-Zünun: Arapça yazılmış bu eser bibliyografya kitabıdır. On beş bin kadar 

eserin konuları, yazarları ve bu eserler üzerine yazılmış not ve açıklamaları 

içermektedir. 

Mizanü’l-Hak: Eser dinî, ahlakî, hukukî ve estetik mevzularında en doğruyu 

seçebilmek için kurmaya çalıştığı bir hak terazisidir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

EVLİYA ÇELEBİ (1611-1680) 

Asıl adı Evliya’dır. İstanbul’da Unkapanı’nda doğmuştur. 

İyi bir eğitim görmüştür. 

Görev gereği elli yıl gibi uzun bir süre Anadolu, Suriye, Irak, Hicaz, Mısır, 

İran, Azerbaycan, Kırım, Rumeli, Balkanlar, Macaristan, İsveç, Rusya gibi 

ülkeleri ve birçok şehri yazmıştır. 

Evliya Çelebi’nin seyahata başlayışı, yine kendi zarif ifadesine göre, gördüğü 

bir rüyadan sonradır: Çelebi bir gece rüyasında Hz. Muhammed (s.a.v)’i 

görmüş ve çok heyecanlandığı için “şefaat yâ Resulallah” diyeceği yerde 

“seyahat yâ Resulallah” deyivermiştir. Fakat Hz. Muhammed (s.a.v), onu hem 

şefaâtle hem de seyahatla müjdelemiştir. Ayrıca Said ibn Ebî Vakkâs 

tarafından da kendisine gördüklerini yazması hatırlatılmıştır. Çelebi bu 

rüyasını, Kasımpaşa Mevlevî Şeyhi Abdullah Dede tabir ettirmiş ve onun 

tavsiyeleriyle önce İstanbul’da dolaşarak seyahatname yazmaya İstanbul’un 

zengin bir portresini çizerek başlamıştır. 

Tür edebiyatı için önemli olan ünlü “Seyahatname” adlı eseri yazmıştır. On 

ciltlik bir eserdir. eser konuşma diliyle yazılmıştır. konuşur gibi yazdığı için 

yer yer dil yanlışlıkları vardır. Eserde gezileri sırasında gördüğü her şeyi 

(tarihi, coğrafyası, iklimi, doğası, sanat eserleri, insanları, giyinişleri, dil ve 

dinleri, adetleri) yazmıştır. 

NAİMÂ (1655-1716) 

Asıl adı Mustafa’dır. Halep’te doğmuştur. İyi bir eğitim görmüştür. 

Devletin resmî tarihçisidir. 

Sadece tarihle ilgilenmemiş, şiir, astronomi, hatta kimya ile ilgilenmiştir. 

Asıl ün kazandığı saha tarihçiliğidir. Tarihçilik anlayışına ve tarih yazımına 

yeni bir anlayış getirmiştir. 

Olayları sebep-sonuç ilişkisi içerisinde değerlendirmiş, tahlillerinde insanın 

psikolojik derinliklerine inebilmiş, canlı tasvirler yapmıştır. 

Eserlerinde sade, doğal, canlı bir dil kullanmıştır. 

Tek eseri “Tarih-i Naimâ” adlı kitabıdır. 

 

PEÇEVÎ İBRAHİM (1574-1649) 

Macaristan’ın Peç Kasabası’nda doğmuştur. 

38

Tarih alanında yaptığı çalışmalarıyla tanınmıştır. 

“Peçevî Tarihi” adlı bir eseridir. 

NERGİSÎ (ö. 1635) 

Asıl adı Mehmed’tir. Saray Bosna’da doğmuş, eğitimini tamamladıktan sonra 

İstanbul’a gelmiş, müderrislik ve kadılık yapmıştır. 

Süslü nesrin en önemli temsilcisidir. 

Söz güzelliğini sadelikte değil, aşırı sanatlı ifadede görmüş, ağır bir dil 


Nesirlerinde zamanına kadar kullanılmamış ya da az kullanılmış, bilinmeyen, 

alışılmamış Arapça ve Farsça sözcükler kullanılmıştır. 

Yazmış olduğu şiirleri nesirlerine göre sadedir. 

Türk edebiyatında düz yazı şeklinde ilk hamseyi yazmıştır. 

Osmanlı coğrafyasındaki olayları, sosyal yaşamı bu eserlerinde başarılı bir 

şekilde anlatmıştır. 

ESERLERİ 

Hamseleri: Meşakku’l-Uşşâk, İksir-i Saadet, Nihâlistan, Kanunu’r-Reşad, El 

Akvamü’l-Müselleme fi Gazavati’t-Mesleme 

Horosnâme 

Münşeat 

 

 

 

 

VEYSÎ (1561-1627) 

Manisa’ya bağlı Alaşehir’de doğmuş, değişik yerlerde kadılık yapmıştır. 

Sade bir dille şiirler yazan sanatçı nesirleriyle tanınmıştır. 

Nergisî ile birlikte XVII. yy.ın en önemli süslü nesir temsilcisidir. 

En önemli eseri Hz. Peygamber’in hayatını anlattığı Dürretü’l-Tâc fi Sâhibü’l- 

Mir’ac adlı siyer kitabıdır. 

ESERLERİ 

Dürretü’t-Tâç fi Sâhibü’l-Mir’ac (Siyer-i Veysî) 

Hab-nâme 

Münşeat 

 

 

 

 

 

 

XVIII. YÜZYIL 

YİRMİSEKİZ MEHMET ÇELEBİ (Ö. 1732) 

Edirnelidir. Yeniçeri Ocağında yetişmiştir. 

1720’de Fransa elçisi olarak Paris’e gitmiş ve buradaki izlenimlerini kaleme 

almıştır. 

“Paris Sefaretnâmesi” önemli eseridir. Osmanlı’nın Avrupa ve Avrupalıya 

bakışını göstermesi açısından önemlidir. 

İBRAHİM MÜTEFERRİKA (1647-1745) 

Aslen Macar’dır. II. Viyana kuşatmasında esir düşmüş, İstanbul’a geldikten 

sonra Müslüman olmuştur. 

Vezirlerin emirlerini ilgili yerlere duyurma görevinde bulunduğu için 

kendisine müteferrika lakabı takılmıştır. 

Onu ünlü yapan yönü Osmanlıda Müslümanlar adına ilk matbaayı 

kurmasıdır. 

39

Bu matbaada ilk olarak Arapça-Türkçe bir sözlük olan Vankulu Lügati 

basılmıştır. 

Risale-i İslamiyye, Usûlü’l-Hikem fi Nizâmi’l-Ümem, Füyuzât-ı 

Mıknatisiye adlı eserleri vardır. 

MÜTERCİM ÂSIM (1755-1819) 

Gaziantep’te doğmuştur. Öğrenimini burada tamamlamıştır. 1789’da 

İstanbul’a gelmiş, burada padişah III. Selim’in dikkatini çekmiştir. Padişah 

tarafından kendisine medresede hocalık görevi verilmiştir. 

II Mahmud döneminde Selanik kadılığı görevinde bulunmuştur. 

Devletin resmi tarihçiliğini (vakanüvisliğini) yapmıştır. 

İstanbul’a geldikten sonra Tebrizli Hüseyin bin Halef’in “Burhan-ı Katı” adlı 

Farsça-Türkçe sözlüğünü Türkçeye çevirdikten sonra padişahın dikkatini 

çekmiş, Arapça ve Farsçadan yaptığı tercüme eserler kaleme almış, bu nedenle 

Mütercim Asım lakabıyla anılmıştır. 

Türk sözcülüğünün babası olarak anılır. 

ESERLERİ 

Okyanus Tercümesi (Arapçadan Arapçaya sözlük) 

Burhan-ı Katı (Farsça-Türkçe sözlük) 

Tuhfe-i Âsım (Arapça-Türkçe manzum sözlük) 

Âsım Tarihi 

Siyer-i Halebî 

40

DİVAN EDEBİYATI

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?