HISTORIA ADMINISTRACJI W GMINIE SIEMIĄTKOWO

Leszek Zugaj

HISTORIA ADMINISTRACJI W GMINIE SIEMIĄTKOWO

LUBLIN 2017

WSTĘP

W okresie I Rzeczypospolitej okolice współczesnej Gminy Siemiątkowo położone

były w powiecie raciąskim i staropolskim województwie płockim. Najmniejszą jednostką

administracji lokalnej były parafie katolickie. Siemiątkowo Koziebrodzkie należało do

rozległej parafii Radzanów. Poniżej fragment spisu podatkowego z 1578 roku:

Źródła Dziejowe Polski, tom XVI Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystyczny

opisana przez Adolfa Pawińskiego, tom V Mazowsze, Warszawa 1895, s. 85.

2

W XVIII wieku Rzeczypospolita chyliła się ku upadkowi. W 1772 roku miał miejsce

I rozbiór Polski. Próby reform zapoczątkowane przez Sejm Wielki w 1788 roku spowodowały

interwencję Rosji w 1792 roku i kolejny rozbiór kraju w rok później. Powstanie

kościuszkowskie z 1794 roku zakończyło się klęską. W 1795 roku nastąpił ostateczny rozbiór

I Rzeczypospolitej.

Okolice Siemiątkowa Koziebrodzkiego w 1793 roku, w ramach II rozbioru Polski,

włączono do Królestwa Prus.

Na przełomie 1806 i 1807 roku Prusy zostały rozgromione przez Cesarza Francuzów –

Napoleona. Prusy musiały zgodzić się na oddanie dużych obszarów II i III rozbioru Polski,

z których utworzono Księstwo Warszawskie. Te okolice włączono do departamentu

płockiego.

Podczas funkcjonowania Księstwa Warszawskiego po raz pierwszy wystąpił podział

na gminy. Na mocy dekretu księcia warszawskiego z 23 lutego 1809 roku utworzono gminy

wiejskie. Obszar gminy wiejskiej łączył się z obszarem majątku dworskiego. Minimalny

obszar gminy wynosił 10 dymów (10 domów). Stanowisko wójta pełnił zwyczajowo dziedzic

majątku. Oficjalnie był mianowany przez prefekta spośród obywateli gminy czytać i pisać

umiejących. Funkcję wójta mogła pełnić jedna osoba na obszarze kilku gmin wiejskich.

W każdej gromadzie wiejskiej wójt wyznaczał swoich pomocników – sołtysów 1 .

Wójt prowadził księgi ludności, wyznaczał podwody i kwatery dla wojska. Pełnił on

swoją funkcję bezpłatnie. Wójtami często byli też dzierżawcy, księża, a czasem nawet

kobiety. Wójtowie mieli prawo sądzenia ludności na swoim terenie. Ich władzy sądowniczej

podlegali mieszkańcy gminy oraz obcy złapani na gorącym uczynku 2 .

Najprawdopodobniej już wtedy powołano gminę Gradzanowo i wiele sąsiednich.

W 1815 roku władcy Europy uzgodnili powstanie Królestwa Polskiego z dużej części

dawnego Księstwa Warszawskiego. Nowe państwo znalazło się pod berłem cara Rosji.

Okolice Siemiątkowa Koziebrodzkiego należały odtąd do województwa płockiego,

które w następnych latach przemianowano na gubernię płocką.

W Królestwie Polskim pozostały, z pewnymi modyfikacjami, gminy wiejskie. Według

Konstytucji Królestwa Polskiego wójt, to było ostatnie ogniwo administracji krajowej. Do

jego obowiązków należało: tamować rozpowszechnianie czynów obrażających moralność,

prowadzić statystykę ludności, zasiewów zboża i bydła, rozkwaterować przyrzeczoną

1

Mencel T., Gmina dominalna w Królestwie Polskim przed uwłaszczeniem [w:] Gmina wiejska i jej samorząd,

pod red. H. Brodowskiej, Warszawa 1989, s. 107-108.

2

Tamże.

3

w przychodzie ilość wojska, wydawać zaświadczenia i paszporty, zapobiegać próżniactwu

i żebractwu, zatrzymywać dezerterów, przystawiać powołanych rekrutów do wojska,

przestrzegać, aby osoby przybywające do gminy wykazywały się właściwymi

zaświadczeniami, utrzymywać protokoły odebranych rozkazów rządowych i w ogóle czynić

zadosyć wszystkim poleceniom władz 3 .

Wójtem był z mocy prawa właściciel wsi. W swych czynnościach posługiwał się

pieczęcią urzędową. Był odpowiedzialny za zastępcę i sołtysów powołanych przez siebie na

wsiach. Każda wieś, osiedle i część wsi, jeżeli liczyło przynajmniej 10 dymów 4 , stanowiło

odrębną gminę. Kilka lub kilkanaście wsi należących do jednego właściciela mogło stanowić

jedną gminę. Wsie należące do różnych właścicieli i stanowiące odrębne gminy mogły być

połączone w jedną gminę 5 .

W Królestwie Polskim nadal istniały gminy Gradzanowo i sąsiednie gminy.

W 1859 roku władze przeprowadziły ważną reformę ustroju gminnego. Od tej pory

gmina musiała składać się z przynajmniej 50 dymów pod zarządem jednego wójta. Jeżeli

jeden właściciel ziemski posiadał co najmniej 50 dymów i miał odpowiednie kwalifikacje, to

zostawał wójtem. Mniejsze majątki ziemskie mogły być połączone w jedną gminę.

Właściciele ziemscy sami wybierali spośród siebie wójta i przedstawiali do zatwierdzenia

przez Komisję Rządową do Spraw Wewnętrznych. Jeżeli przedstawiony kandydat nie miał

kwalifikacji, właściciele musieli przedstawić inną osobę. W razie kłopotów ze znalezieniem

kandydata, wójta wyznaczała Komisja Rządowa na koszt właścicieli. Do pomocy wójt miał

radnych wybranych przez mieszkańców zatwierdzonych przez naczelnika powiatu. Od 1859

roku sołtysów wybierali już sami mieszkańcy 6 .

Po 1859 roku sąsiednie gminy wiejskie skupiono w większa gminę z ośrodkiem

w Gradzanowie.

3

Mencel T., Gmina dominalna w..., s. 109.

4

Dymami dawniej określano jeden dom, jedno ognisko domowe, jeden dym – jedna rodzina.

5

Tamże, s. 118-119.

6

Tamże.

4

Fragment Topograficznej Karty Królestwa Polskiego z 1839 roku

5

KRÓLESTWO POLSKIE 1863-1915

Lata 1859-1864 to okresie wielu zmian w podziale gminnym. Dawne niewielkie

jednostki gminne łączone w większe jednostki. Dodatkowo w 1863 roku wybuchło powstanie

styczniowe. Władze carskie w rok po wybuchu powstania przystąpiły do uwłaszczania ziemi

dworskiej, aby w ten sposób odciągnąć chłopów od walki. Ziemia dworska użytkowana przez

chłopów stała się ich własnością. W każdej wsi przystąpiono do wymierzania gruntów.

Powstały Tabele Likwidacyjne, oddzielne dla poszczególnych miejscowości, w których

dokładnie określono ilość gruntów każdego gospodarza. Powstały szczegółowe mapki

gruntów. Chłopi musieli spłacić otrzymaną ziemię, ale otrzymywali ją na własność. Zmieniło

to zupełnie stosunki własnościowe na polskiej wsi.

Drugą wielką reformą władz carskich w tym okresie było utworzenie zbiorowych

gmin wiejskich. Do tej pory funkcjonowały, niemal w całej Europie i w tym także

w Królestwie Polskim 7 , niewielkie gminy typu jednostkowego, każda większa wieś stanowiła

oddzielną gminę wiejską. Władze rosyjskie dokonały przełomu tworząc po 1864 roku duże

gminy – gminy zbiorowe, podobne wielkością do współczesnych tego typu jednostek

administracyjnych.

Warto dodać, że gminy jednostkowe na wielu obszarach Polski funkcjonowały aż do

1934 roku, natomiast na terenie Górnego Śląska aż do 1945 roku 8 .

7

Do 1859 roku.

8

Gminy jednostkowe funkcjonowały w zaborze pruskim i austriackim. W 1934 roku w całej II Rzeczypospolitej

przeprowadzono unifikację samorządu gminnego tworząc gminy zbiorowe z wyjątkiem województwa śląskiego.

Tam gminy zbiorowe powołano dopiero w grudniu 1945 roku.

6

Ukaz carski o urządzeniu gmin wiejskich w Królestwie Polskim z 2 marca 1864 roku

(Dziennik Praw Królestwa Polskiego, tom 62, rok 1864, s. 37)

7

Ukazy carskie z 1864 roku zupełnie zmieniły ustrój gospodarczy (poprzez nadanie

własności ziemi) oraz administracyjny na polskiej wsi. Tereny wiejskie uzyskały samorząd

niezależny od właścicieli ziemskich. Władze preferowały w urzędach gminy ludzi

chłopskiego pochodzenia. Gminę tworzyły zarówno grunty włościańskie (chłopskie), jak

i dworskie (folwarki).

Wszystkie powyższe wydarzenia spowodowały wielki chaos na wsi Królestwa

Polskiego. Tym bardziej, że w 1866 roku władze carskie postanowiły zreorganizować także

podział na powiaty i gubernie. W celu uporządkowania bałaganu administracyjnego na

przełomie 1866 i 1867 roku władze Królestwa Polskiego wydały rozporządzenie o podziale

administracyjnym kraju. Można je potraktować jako akt powołania gmin w Królestwie

Polskim.

Władze Królestwa Polskiego powołały, postanowieniem z 5 (17) stycznia 1867,

powołały gminę Gradzanowo w powiecie sierpeckim.

Według opisu gminy Gradzanowo z 1881 roku należała do powiatu sierpeckiego i do

sądu okręgu III w Raciążu. Liczyła ówcześnie 3 765 mieszkańców i obejmowała 13 083

morgi obszaru, w tym było 6 300 mórg gruntów włościańskich (chłopskich) i 7 008 mórg

gruntów dworskich. Według opisu do gminy należały wsie włościańskie (pisownia

ówczesna): Budy Siemiątkowskie, Gradzanowo-kościelne, Dzieczewo, Ziemiany, Łaszewo,

Nowa-wieś, Pijawnia, Siemiątkowo-Rogalne, Dąbki, Suwaki, Sokołowy, Kąt, Smólnia,

Siemiątkowo-Pańskie, Siemiątkowo-Koziebrodzkie, Chomęc, Julianowo, Wojciechowo

i Ossowa oraz liczne folwarki dworskie 9 . Jak widać granice dawnej gminy Gradzanowo

w dużym stopniu pokrywały się z dzisiejszymi. Zachodnie granice, północne

i częściowo wschodnie pokrywały się z obecnymi. Na wschodzie współczesna gmina

obejmuje także Wolę Łaszewską ówcześnie należącą do gminy Ratowo w powiecie

mławskim. Największe różnice obejmują południowe strony współczesnej Gminy, która sięga

bardziej na południe obejmując na przykład Gutkowo i Ossowe Drobińską – dawniej

w gminie Gutkowo oraz na przykład Budy Koziebrodzkie dawniej w gminie Koziebrody

(szczegóły opisowe i mapy patrz rozdział II Rzeczypospolita).

9

Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod red. F. Sulimierskiego, B.

Chlebowskiego, W. Wawelskiego. Tomy I-XIV. Warszawa 1880-1902, tom II, s. 790. Więcej szczegółów patrz

rozdział II Rzeczypospolita.

8

Nagłówek Dziennika Praw Królestwa Polskiego, 1867, s. 359.

9

Akt powołania gmin (Fragment Dziennika Praw Królestwa Polskiego, (wersja rosyjska),

s. 380)

10

Akt powołania gmin (fragment Dziennika Praw Królestwa Polskiego, (wersja polska),

s. 381)

11

Według ówczesnych norm prawnych dotyczących ustroju gmin ustanowiono organy

uchwałodawcze i wykonawcze. Organem uchwałodawczym było zebranie gminne, w którym

mogli brać udział wszyscy pełnoletni gospodarze – bez względu na wyznanie. Należało

jednak posiadać na terenie gminy przynajmniej 3 morgi gruntu. Do uprawnień zebrania

gminnego należało:

– wybór wójta gminy, ławników, pisarza i innych urzędników gminnych;

– uchwały we wszelkich interesach gospodarczych i innych dotyczących całej gminy;

– przeznaczenie środków opiekuńczych i na urządzenie szkół gminnych;

– ustanowienie działań i rachunków osób z wyboru w gminie pracujących;

– rozporządzanie nieruchomym majątkiem całej gminy;

– wybór pełnomocników do załatwiania spraw gminy;

– wyrzeczenie we wszelkich takich przypadkach, w których na zasadzie ogólnego

prawa lub innych postanowień zajdzie potrzeba wyrażenia zgody całej gminy lub

wypowiedzenia się 10 .

Gminą zarządzał wójt mianowany przez władze powiatowe na okres 3 lat spośród

dwóch kandydatów przedstawionych przez zebranie gminne. Był on także organem władzy

państwowej w gminie, posiadał ponadto uprawnienia policyjne i porządkowe (gmina

prowadziła areszt gminny). Wójt na bieżąco zarządzał gminą, rozstrzygał spory, poświadczał

dokumenty. Formalnie drugą osobą w gminie był pisarz gminny, chociaż często to właśnie on

faktycznie zarządzał gminą. Pisarz bowiem był osobą wykształconą, wójtowie bywali

niepiśmienni 11 . Pisarz zajmował się na bieżąco prowadzeniem dokumentacji gminnej,

obowiązkowo w języku rosyjskim. Gminy dzieliły się na tak zwane gromady-wsie. Organem

uchwałodawczym gromady było zebranie gminne, organem wykonawczym wybierany przez

zebranie sołtys.

10

Szumski J., Chłopi a gmina w guberni łomżyńskiej, „Studia Łomżyńskie”, tom IV, s. 40.

11

Tamże, s. 50.

12

Fragment administracyjnej mapy Królestwa Polskiego z początku XX wieku

13

Fragment mapy z Atlasu Geograficznego Ilustrowanego Królestwa Polskiego Jana

Bazewicza, Warszawa 1907.

Gmina Gradzanowo w rosyjskiej guberni płockiej i powiecie sierpeckim

funkcjonowała do wybuchu I wojny światowej.

14

I WOJNA ŚWIATOWA

Latem 1914 roku rozpoczęła się I wojna światowa. Wkrótce działania wojenne

wkroczyły na terytorium Królestwa Polskiego. Teren gminy Gradzanowo stał częścią

niemieckiej strefy okupacyjnej.

Nadal działały urzędy gminne z wójtem na czele, podległe całkowicie władzy

okupacyjnej. Nowością było to, że akta spisywano w języku polskim. Ówcześnie zadaniem

gmin było głównie zbieranie kontyngentów dla wojsk okupacyjnych. Władze niemieckie

zezwoliły jednak na działalność polskiego szkolnictwa.

Fragment Mapy Królestwa Polskiego przez P.A. Baracza z oznaczeniem dróg

żelaznych, bitych i zwyczajnych. Warszawa 1917.

15

OKRES II RZECZYPOSPOLITEJ

W wyniku I wojny światowej i upadku trzech zaborców (Rosja, Prusy i Austria)

odrodziło się państwo polskie – II Rzeczpospolita.

W sierpniu 1919 roku powołano województwo warszawskie wraz z powiatami

w starych granicach. Między innymi w tym województwie funkcjonował powiat sierpecki 12 .

Odrodzoną Polskę tworzono z czterech różnych jednostek państwowych (zabór

rosyjski, pruski, austriacki i Królestwo Polskie) o różnych tradycjach, językach urzędowych

i różnych ustrojach samorządu. Zewsząd zagrażali wrogowie. Początkowo władze

w Warszawie utrzymały w mocy odrębne dla dawnych zaborów ustroje samorządu lokalnego.

Jednak już w 1918 roku 13 dokonano pewnych modyfikacji ustroju gmin wiejskich

ustanowionego jeszcze w 1864 roku. Nadal głównym organem gminy pozostało zebranie

gminne, jednak odtąd mogli w nim uczestniczyć wszyscy pełnoletni obywatele gminy,

a nawet kobiety. 14 Wprowadzono zupełnie nowy organ gminny – radę gminy (rada gminna)

wybieraną przez zebranie gminne na okres 3 lat. Rada gminy składała się z 12 członków oraz

6 zastępców. Rada przygotowywała wnioski i budżet, zarządzała na bieżąco majątkiem

i funduszami gminnymi, kontrolowała wójta oraz pisarza gminy. Uchwały podejmowano

większością głosów. Wybory do rad gminnych zarządzał starosta, on miał też prawo zgłosić

do wojewody wniosek o rozwiązanie rady gminnej. Obradom rady gminy przewodził wójt.

Tak jak dawniej, wójt wybierany był na 3-letnią kadencję i zarządzał na bieżąco

gminą, reprezentował ją na zewnątrz, zawierał umowy w jej imieniu. Był bowiem także

przedstawicielem władzy państwowej w terenie. Wójta wybierało zebranie gminne,

zatwierdzał go starosta spośród dwóch kandydatów. Drugi zostawał podwójcim – zastępcą

wójta. Organem pomocniczym wójta był nadal urząd gminy. Co ciekawe, wójt nie urzędował

codziennie w urzędzie gminy, zaglądał do niego w miarę potrzeby. Zajmował się najczęściej

swoim gospodarstwem rolnym, bowiem pensje wójtów były dość niskie. Głównym

urzędnikiem był natomiast pisarz gminny, dobrze opłacany i mieszkający często w budynku

urzędu gminy na jego koszt. W standardowym urzędzie gminy w latach 20. XX wieku

pracowali także: dwóch lub trzech pomocników sekretarza oraz woźny.

Poszczególne wsie tworzyły tak zwane gromady wiejskie, czyli wspólnoty

12

Dziennik Praw Państwa Polskiego, 1919, nr 65, poz. 395.

13

Dekret Naczelnika Państwa z 27 listopada 1918.

14

Tamże, nr 18, poz. 48.

16

samorządowe mieszkańców jednej wsi. Organem gromady były zebrania wiejskie oraz sołtys,

wybierany przez zebranie gminne na okres 3 lat. Równocześnie wybierano podsołtysa –

zastępcę sołtysa. Zatwierdzał ich starosta spośród dwóch kandydatów. Jeden zostawał

sołtysem, drugi podsołtysem. Władze powiatowe miały spory wachlarz możliwości nadzoru

nad urzędnikami gminnymi (od wójta po sołtysa) i bez ich zgody trudno było objąć takie

stanowiska.

Dekret Naczelnika Państwa z 27 listopada 1918 roku

17

W 1921 roku w całym państwie przeprowadzono pierwszy spis powszechny. Dzięki

temu posiadamy dość sporo informacji o gminie Gradzanowo z tego okresu 15 .

Poniżej szczegółowe dane o gminie z 1921 roku:

Gmina Gradzanowo liczyła ówcześnie 548 domów i 3 846 mieszkańców. Wśród nich

było 2 685 katolików, 1 032 ewangelików, 31 osób wyznania mojżeszowego i 98 baptysów.

Pod względem narodowościowym notowano 3 605 Polaków, 220 Niemców, 19 Żydów

i 2 Rusinów 16 .

15

Skorowidz miejscowości Rzeczpospolitej Polskiej, województwo warszawskie, nakładem GUS, Warszawa

1925.

16

Tamże.

18

W sąsiedniej gminie Koziebrody w powiecie mławskim wyróżniano między innymi

miejscowości: Budy Osieckie Nowe wieś, Budy Osieckie Stare wieś, Budy Koziebrodzkie

wieś 17 .

W gminie Gutkowo w powiecie mławskim wyróżniano między innymi miejscowości:

Gutkowo-Fije wieś, Gutkowo-Wije wieś, Krzeczanowo wieś i folwark, Ossowa Drobińska

wieś i Ossowa Krzeczanowska wieś (dość duża) i Zaborze Krzeczanowskie wieś 18 .

Natomiast w gminie Ratowo w powiecie mławskim położone były Wola Łaszewska

wieś i folwark oraz Goszczk kolonia 19 .

Poniżej zdjęcia z czasopisma samorządowego „Przebój” 20

Po lewej zdjęcie wójta gminy Gradzanowo Czesława Kurkiewicza, po prawej zdjęcie

sekretarza gminy Józefa Rochowicza.

17

Tamże.

18

Tamże.

19

Tamże, s.

20

Przebój, Ilustrowane czasopismo samorządowe, nr 9 z 1930 roku, s. 31-32.

19

„Przebój” Ilustrowane czasopismo samorządowe, nr 9 z 1930 roku, s. 32.

20

Księga Adresowa Polski wraz z Wolnym Miastem Gdańskiem Dla Handlu, Przemysłu,

Rzemiosła i Rolnictwa 1929, Warszawa 1930.

21

Gmina Gradzanowo na przedwojennej mapiej wojskowej (opracowanie własne)

Według danych z II spisu powszechnego z 1931 roku gmina Gradzanowo obejmowała

92,4 km 2 obszaru, liczyła 603 domy mieszkalne i 4 194 mieszkańców 21 .

22

W latach 1933-1934 ujednolicono cały system administracji lokalnej w Polsce, do tej

pory funkcjonowały bowiem różne systemy, odziedziczone po państwach zaborczych.

Według nowej ustawy gminnej o częściowej zmianie ustroju samorządu

terytorialnego 22 z 23 marca 1933 roku funkcje uchwałodawcze przejęła całkowicie rada

gminna, zlikwidowano zebranie gminne. Wyboru radnych dokonywało kolegium złożone

z delegatów rad gromadzkich, sołtysów i podsołtysów wszystkich gromad. Istniał cenzus

wieku przy prawie wyborczym czynnym – 25 lat (wcześniej 21) i w prawie wyborczym

biernym wynoszący 30 lat. W gminach do 5 000 mieszkańców radnych było 12. Kadencja

radnych wynosiła 5 lat. W gromadach organem uchwałodawczym było zebranie gromadzkie.

Zbierało się pod przewodnictwem sołtysa lub jego zastępcy (podsołtysa). Podejmowało

uchwały dotyczące danej gromady (np. kwestie majątkowe), wybierało sołtysa i jego zastępcę

na 3-letnie kadencje. Wybrani musieli mieć ukończone 30 lat. Zebranie gromadzkie wybierało

radnych gromadzkich w liczbie od 12 do 30. Organem wykonawczym gromady był sołtys

oraz jego zastępca. Wybory zatwierdzał starosta powiatowy. Do sołtysa należało kierowanie

sprawami gromady, zarządzanie majątkiem, reprezentowanie gromady na zewnątrz.

Przewodniczył on także zebraniom. Należały do niego również sprawy bezpieczeństwa,

porządku publicznego, przestrzegania przepisów, doręczania pism sądowych, wykonywania

obowiązków związanych z poborem wojskowym.

W nowym ustroju gminnym utworzono nieznany wcześniej organ – zarząd gminy.

Przejął on część uprawnień dawnej rady gminy. Zarząd gminy funkcjonował na czele

z wójtem i podwójcim. W skład zarządu wchodziło też dwóch lub trzech ławników. To

właśnie zarząd gminy na co dzień sprawował władzę w gminie. Zarząd gminy przygotowywał

projekt budżetu, regulaminy, instrukcje urzędu, decydował o wydatkach. Kadencja członków

zarządu wynosiła 5 lat. Wójta oraz członków zarządu wybierała rada gminy w głosowaniu

tajnym.

Wójt był zwierzchnikiem całej gminy i aparatu urzędniczego. Miał prawo

reprezentowania gminy i podpisywania umów w jej imieniu. Dokumenty, w których były

zobowiązania finansowe gminy, należało opatrzyć podpisem jeszcze jednego członka zarządu

gminy. Wójt był reprezentantem administracji rządowej w terenie, wykonywał także zadania

zlecone przez rząd.

22

Dz.U. 1933, nr 35, poz. 294.

23

Na czele urzędu gminy stał sekretarz. Jako jedyny musiał mieć odpowiednie kwalifikacje.

Mianował go i zwalniał starosta powiatowy 23 .

W tym okresie przeprowadzono urzędowy podział gmin na gromady (sołectwa). Do

tej pory to gminy same określały liczbę i zakres terytorialny poszczególnych gromad.

W 1934 roku wojewoda warszawski podzielił gminę Siemiątkowo na następujące

gromady: Antoniewo, Chomęc, Dzieczewo, Gradzanowo, Juljanowo, Łaszewo, Łaszewo

Kolonja, Nowawieś, Rostowa, Siemiątkowo Koziebrodzkie, Siemiątkowo Rogalne, Suwaki,

Siciarz, Sokołowy Kąt, Ziemiany, Złeborki 24 .

W latach 1933-1934 wybierano na nowo władze gminne. W gminie Gradzanowo na

wójta powołano Stanisława Domańskiego. Był to ostatni wójt gminy przed II wojną

światową.

Wójt Stanisław Domański (archiwum UG Siemiątkowo)

23

Tamże.

24

Warszawski Dziennik Wojewódzki, 1933 nr 14 poz. 136.

24

Fragment Warszawskiego Dziennika Wojewódzkiego, 1933 nr 14 poz. 136.

25

W sąsiedniej gminie Koziebrody powołano między innymi gromadę (sołectwo): Budy

Koziebrodzkie (w składzie tylko wieś Budy Koziebrodzkie), Budy Osieckie (wieś Budy

Osieckie Stare) oraz Budy Osieckie Nowe (wieś Budy Osieckie Nowe) 25 .

W gminie Gutkowo wyróżniano między innymi gromadę Gutkowo (wieś Gutkowo

Fije i Gutkowo Wite), Krzeczanowo (wieś Krzeczanowo, folwark Krzeczanowo, wieś

Zaborze Krzeczanowskie i folwark Cyndaty), gromadę Ossowa Krzeczanowska (wieś

Ossowa Krzeczanowska i kolonia Budy Ossowskie) 26 .

W sąsiedniej gminie Ratowo powołano między innymi gromadę Wola Łaszewska

(wieś Wola - Łaszewska, folwark Wola Łaszewska, wieś Budy – Wolińskie i kolonia

Goszczk) 27 .

Powyżej fragment mapy Rzeczypospolitej z 1938 roku.

Gradzanowo była miejscowość Siemiątkowo Koziebrodzkie.

Siedzibą gminy

25

Tamże.

26

Tamże.

27

Tamże.

26

II WOJNA ŚWIATOWA

1 września 1939 roku wybuchła II wojna światowa. Wkrótce potem rozpoczęła się

okupacja niemiecka. Północne obszary Mazowsza włączono bezpośrednio włączono do III

Rzeszy. Wiązało się to z germanizacją, likwidacją polskiego samorządu. Niemcy pozostawili

polskie okręgi gminne pod przewodnictwem niemieckich wójtów. Pozostawiono także

powiaty. Dotychczasowe powiaty sierpecki, mławski i inne włączono do tak zwanej rejencji

ciechanowskiej pozostającej częścią niemieckiej prowincji Prusy Wschodnie.

27

LATA 1945-1954

W styczniu 1945 roku na teren gminy Gradzanowo wkroczyły wojska radzieckie.

W pierwszych dniach i tygodniach po wyzwoleniu władzę, zgodnie z prawem

próbowali przejąć przedstawiciele rządu londyńskiego. Jednak pod protektoratem Armii

Czerwonej faktyczną władzę przejął Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego,

komunistyczny organ ustanowiony w Lublinie. Wydawał on dekrety zmieniające polską wieś.

Jednym z pierwszych decyzji PKWN-u była reforma rolna. Wszelkie folwarki dworskie

uległy likwidacji. Na mocy dekretów nowych władz powrócono do przedwojennych

rozwiązań ustrojowych na poziomie gmin, powiatów i województw. Przywrócono zatem

powiat sierpecki w dawnych granicach i włączono go ponownie do województwa

warszawskiego.

Fragment mapy administracyjnej z 1946 roku 28

28

Rzeczpospolita Polska, mapa administracyjna, skala 1: 1 000 000, opracował H. Cytowski, Warszawa 1946.

28

Lubelski PKWN, jeszcze w 1944 roku, wprowadził nowe rozwiązania ustrojowe

w administracji lokalnej. Były to, wzorowane na radzieckich, „rady narodowe”. Ustrój rad

narodowych został określony w dekrecie z 11 września 1944 roku o organizacji i zakresie

działań rad narodowych 29 . Rady narodowe włączono do systemu samorządowych gmin

wiejskich, zastępując nimi rady gminy. Ostateczny kształt organizacji powojennego

samorządu lokalnego został określony na mocy dekretu z 23 listopada 1944 roku 30 . Rady

narodowe były narzędziem przejęcia kontroli na administracją lokalną. Formalnie jednak

nadal funkcjonował samorząd lokalny.

Gminne rady narodowe składały się z nie mniej niż 16 i nie więcej niż 36 radnych,

reprezentujących w miarę możliwości ludność poszczególnych wsi. Radnych jednak nie

wybierano w demokratyczny sposób, lecz powoływano (delegowano) ich przez legalne

organizacje polityczne i społeczne. Jednak tych „legalnych” partii i organizacji było bardzo

niewiele. W ten sposób organy przedstawicielskie w gminach przejęli wkrótce zwolennicy

nowej władzy. Uprawnienia gminnych rad narodowych były podobne jak przed wojną.

Na czele gminnej rady narodowej stało tak zwane prezydium złożone

z przewodniczącego, zastępcy i kilku członków. Była to nowość w systemie gminnym, przed

wojną nie znano takiego rozwiązania. Był to także organ uchwałodawczy zbierający się na

sesjach, tak jak gminna rada narodowa. Jego pozycja przypominała trochę zarząd gminy

i z czasem przejmowała jego kompetencje, natomiast przewodniczący gminnej rady

narodowej przejmował pozycję wójta. Przewodniczący prezydium jednak nie był etatowym

pracownikiem urzędu gminy 31 .

Organem wykonawczym powojennej gminy pozostał początkowo zarząd gminy,

jednak jego ranga spadła do roli wykonawcy uchwał gminnej rady narodowej i prezydium.

Systematycznie obniżono znaczenie wójta gminy.

W ówczesnym urzędzie gminy pracowali: sekretarz gminy, referent finansowopodatkowy,

referent wojskowy, referent gospodarczo-społeczny, drogomistrz, kancelista oraz

praktykant.

Organami pomocniczymi dla gmin pozostały gromady (sołectwa), jednak

zlikwidowano rady gromadzkie. Pozostał tylko sołtys wybierany przez ludność gromady.

29

Dz. U. 1944, nr 5, poz. 22.

30

Dz. U. 1944, nr 14, poz. 74.

31

Tamże.

29

Dane ze spisu powszechnego z 1946 roku (Powszechny sumaryczny spis ludności

z dnia 14 lutego 1946 roku, Warszawa 1947, s. 26.

30

Rok 1950 roku jest przełomowy dla dziejów polskiego samorządu. Wtedy to na mocy

ustawy z 20 marca 1950 roku O terenowych organach jednolitej władzy państwowej 32

zniesiono w Polsce samorząd terytorialny. Zlikwidowano wszelkie pozostałości

przedwojennego prawodawstwa samorządowego, likwidacji uległy nawet urzędy wójta

i starosty powiatowego. Przejęto w pełni wzorce radzieckie. Gminna rada narodowa podlegała

powiatowej radzie, ta natomiast wojewódzkiej rady narodowej. Na szczycie systemu rad

narodowych stała, od 1952 roku, Rada Państwa 33 . Wszelkie decyzje niższej rady narodowej

mogły być uchylone przez radę zwierzchnią.

W gminach wszelkie funkcje uchwałodawcze i wykonawcze przejęły rady narodowe;

gminne rady narodowe i prezydia. W prezydium zasiadali: przewodniczący, zastępca

przewodniczącego, sekretarz prezydium i członek prezydium. Ten organ przejął funkcje

dawnego zarządu gminy. Przewodniczący i sekretarz prezydium przeszli na stały etat

w urzędzie gminy (zwanym odtąd prezydium gminy). W tym okresie w funkcjonowały

referaty: ogólno-administracyjny, finansowy, spraw socjalnych i kulturalnych, wojskowy

i spraw rolnych.

Według danych z 1952 roku w skład gminy Gradzanowo wchodziły gromady

(sołectwa): Antoniewo, Dzieczewo, Gradzanowo, Łaszewo, Nowawieś, Nowopole, Pijawnia,

Rostowa, Siciarz, Siemiątkowo Koziebrodzkie, Siemiątkowo Rogalne, Sokołowy Kąt,

Suwaki, Wojciechowo i Ziemiany 34 .

W pierwszej połowie lat 50. XX wieku postanowiono w Polsce budować socjalizm

wzorem ZSRR. Podjęto nawet próby kolektywizacji wsi (spółdzielnie produkcyjne).

Sposobem na przeobrażenie polskiej wsi na wzór radziecki było ustanowienie małych

jednostek administracyjnych.

32

Dz. U. 1950, nr 14, poz. 130.

33

Wtedy to uchwalono konstytucję zastępującą nazwę Rzeczpospolita Polska na Polska Rzeczpospolita Ludowa.

34

Wykaz gromad Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej według stanu z dnia 1 lipca 1952 roku, Warszawa 1952, s.

36.

31

GROMADZKIE RADY NARODOWE 1954-1972

Jesienią 1954 roku zlikwidowano gminy wiejskie i powołano w ich miejsce

gromady 35 (nie mylić z gromadami - sołectwami z lat 1934-1954). 36

Gromady miały być niewielkimi jednostkami liczącymi maksymalnie 3 tysiące

mieszkańców. Z reguły obejmowały maksymalnie kilka wsi. W warunkach „galicyjskich”

była to często jedna duża wioska.

Na czele władz gromadzkich stała gromadzka rada narodowa - organ uchwałodawczy

– wybierana w wyborach powszechnych, ale z jedynej listy wyborczej Frontu Jedności

Narodu. Wybory do rad narodowych przeprowadzano: 5 grudnia 1954 roku, 2 lutego 1958

roku, 16 kwietnia 1961, 30 maja 1965 i 1 czerwca 1965. Kadencje trwały początkowo

3, od 1961 roku już 4 lata.

Organem zarządzającym było prezydium gromadzkiej rady narodowej na które

składali się: przewodniczący, zastępca, sekretarz prezydium i dwóch, trzech członków. 37

Z tego grona tylko przewodniczący i sekretarz prezydium stali się stałymi pracownikami.

Wszelkie sprawy urzędowe załatwiano w biurze gromadzkim. Był to z reguły

wynajęty dom w siedzibie gromady. Stałymi pracownikami w biurze gromadzkim byli:

przewodniczący, sekretarze prezydium i kilku pracowników - referentów. Pensje były bardzo

niskie, praca zaś niewdzięczna. Polegała głównie na ściąganiu podatków i obowiązkowych

dostaw od ludności. Niewielkie gromady nie były wstanie przeprowadzić żadnych większych

inwestycji bez pomocy ze strony powiatu. Wiele ważnych prac (na przykład drogowych)

wykonywano szarwarkiem poprzez obowiązkowe świadczenie pracy przez poszczególnych

mieszkańców gromady.

Do 1958 roku kompetencje gromad były bardzo ograniczone i sprowadzały się

w zasadzie do wykonywania poleceń władz powiatowych.

Gromady podzielone były na wsie, na których czele postawiono tak zwanych

"pełnomocników gromadzkich". Byli to przedstawiciele władz w poszczególnych wsiach.

Rok 1956 był przełomowy w historii Polski. Zakończył się okres wiernego

upodabniania kraju do ZSRR. Zrezygnowano nawet, z forsowanej wcześniej pełnej

kolektywizacji rolnictwa. W dwa lata później zmieniono ustrój gromadzki. Gromadom

35

Nie mylić z gromadami - sołectwami z lat 1934-1954, Dz. U. 1954, Nr 43, poz. 191.

36

Dz. U. 1954, Nr 43, poz. 191.

37

Tamże.

32

nadano większe uprawnienia 38 . Jednocześnie zaczęto łączyć gromady w większe terytorialnie

jednostki.

Tak jak poprzednio na czele gromady nadal stała gromadzka rada narodowa wybierana

w wyborach powszechnych jako organ uchwałodawczy. Gromadzka rada narodowa

powoływała komisje gromadzkie: mandatowa, rolna, mienia gromadzkiego, finansowobudżetowa

i kultury, oświaty i zdrowia.

Organem wykonawczym rady narodowej było nadal prezydium, jednak z tego grona

wyłączono sekretarza prezydium. Prezydium wspólnie reprezentowało gromadę na zewnątrz,

chociaż stałym pracownikiem gromadzkim pozostawał tylko przewodniczący. Cechą

charakterystyczną okresu od 1950 roku było mało wyraziste rozgraniczenie między organami

uchwałodawczymi i wykonawczymi. Kompetencje gromadzkich rad narodowych i prezydium

wzajemnie się przenikały.

W nowym systemie powołano ważne stanowisko sekretarza gromadzkiego

nadzorującego pracę biura gromadzkiego zatrudnianego na czas niezależny od kadencji 39 .

Było to wzorowane na przedwojennych sekretarzach gminy. Sekretarz nadzorował

pracowników biura gromadzkiego. Od końca lat 60. XX wieku w gromadach zatrudniano

także zootechnika i agronoma gromadzkiego.

Od 1958 roku w poszczególnych wsiach powołano ponownie sołtysów, w miejsce

dotychczasowych pełnomocników gromadzkich. Sołtysów, jak dawniej, wybierała dana wieś

na zebraniu wiejskim, jednak musieli oni uzyskać akceptację władz gromadzkich.

Wyżej opisany ustrój gromadzki działał do 1972 roku. System ten był jednak dość

mało efektywny.

W latach 1954-1972 na obszarze współczesnej Gminy funkcjonowały gromady:

38

Dz. U. 1958, nr 5, poz. 16 (tekst ujednolicony Dz.. U. 1975, nr 26, poz. 139).

39

Nie wchodził w skład prezydium.

33

GROMADA GRADZANOWO 1954-1958

W skład gromady Gradzanowo włączono dotychczasowe gromady: Gradzanowo ze

zniesionej gminy Gradzanowo oraz dotychczasowe gromady: Gradzanowo Zbęskie

i Gradzanowo Włościańskie ze zniesionej gminy Ratowo w powiecie mławskim 40 .

Z dniem 29 lutego 1956 roku z gromady Gradzanowo wyłączono część wsi

Gradzanowo Włościańskie włączając ją do gromady Radzanów z powiecie mławskim 41 .

Gromadę zniesiono z końcem 1958 roku. Wsie Gradzanowo Włościańskie

i Gradzanowo Zbęskie oraz kolonię Gradzanowo-Łąki włączono do gromady Radzanów

w powiecie mławskim, natomiast Gradzanowo Kościelne przyłączono do gromady

Siemiątkowo Koziebrodzkie 42 .

GROMADA KOZIEBRODY 1954-1972

W skład gromady Koziebrody przyłączono dotychczasowe gromady: Bielany, Budy

Koziebrodzki, Budy Milewskie, Budy Osieckie, Budy Osieckie Nowe, Budy Osieckie Stare,

Druchowo-Niedróż, Koziebrody, Malewo, Maławieś, Milewo, Osiek Parcele, Osiek

Piaseczny, Osiek Wielki i Osiek Włostybory ze zniesionej gminy Koziebrody oraz obszar

dotychczasowej gromady Niedróż Stary ze zniesionej gromady Raciąż 43 .

Z dniem 1 stycznia 1959 roku do gromady Koziebrody przyłączono wieś Milewko ze

zniesionej gromady Dobrosielice w powiecie płockim 44 . Dodatkowo z dniem 1 stycznia 1962

roku do gromady przyłączono także wieś Budy Piaseczne ze zniesionej gromady Kosemin 45 .

W takim kształcie terytorialnym gromada funkcjonowała do końca 1972 roku.

40

Dz. Urz. WRN Warszawa, 1954 nr 11 poz. 67.

41

Dz. U. 1958 nr 76 poz. 392.

42

Dz. Urz. WRN Warszawa, 1958 nr 12 poz. 217 oraz Dz. U. 1958 nr 76 poz. 392.

43


44

Dz. U. 1958 nr 76 poz. 392.

45


34

GROMADA KRZECZANOWO 1954-1959

W skład gromady Krzeczanowo w powiecie mławskim włączono dotychczasowe

gromady: Gutkowo, Krzeczanowo i Ossowa Krzeczanowska ze zniesionej gromady Gutkowo,

dodatkowo przyłączono także obszar gromady Łaszewo ze zniesionej gminy Gradzanowo

oraz także przedmieście Raciąż-Pólka z miasta Raciąż. Do gromady przyłączono też obszar

dotychczasowej gromady Wola Łaszewska ze zniesionej gromady Ratowo w powiecie

mławskim 46 .

Gromadę zniesiono z końcem 1959 roku, wsie Osowa, Raciąż-Pólka (w tekście Polka

Raciąż) włączono do gromady Raciąż, natomiast Łaszewo włączono do gromady

Siemiątkowo Koziebrodzkie. Pozostały obszar przyłączono do gromady Unieck 47 .

GROMADA NOWA WIEŚ 1954-1958

W skład gromady Nowa Wieś włączono dotychczasowe gromady: Antoniewo,

Dzieczewo, Nowa Wieś, Siciarz, Sokołowy Kąt i Suwaki oraz miejscowość Nowopole

z dotychczasowej gromady Nowopole ze zniesionej gminy Gradzanowo. Dodatkowo do

gromady przyłączono także obszar gromady Pozga ze zniesionej gminy Bieżun 48 .

Gromadę zniesiono z końcem 1958 roku. Wieś Pozga włączono do gromady Bieżuń

w powiecie żuromińskim, natomiast resztę gromady przyłączono do gromady Siemiątkowo

Koziebrodzkie 49 .

46


47

Dz. Urz. WRN Warszawa, 1959 nr 12 poz. 438-439.

48


49


35

GROMADA SIEMIĄTKOWO KOZIEBRODZKIE

W skład gromady Siemiątkowo Koziebrodzkie włączono dotychczasowe gromady:

Pijawnia, Rostowa, Siemiątkowo Koziebrodzkie, Siemiątkowo Rogalne, Wojciechowo

i Ziemiany oraz kolonia Siemiątkowo z dotychczasowej gromady Nowopole ze zniesionej

gminy Gradzanowo 50 .

Z początkiem 1959 roku do gromady przyłączono częściowo obszar zniesionej

gromady Nowa Wieś (Antoniewo, Dzieczewo, Nowa Wieś, Nowopole, Siciarz, Sokołowy

Kąt i Suwaki) 51 . Do gromady Siemiątkowo Koziebrodzkie przyłączono także obszar

zniesionej gromady Gradzanowo, czyli miejscowość Gradzanowo 52 .

Z początkiem 1960 roku do gromady przyłączono także obszar wsi Łaszewo ze

zniesionej gromady Krzeczanowo 53 .

W takim kształcie terytorialnym gromada funkcjonowała do końca 1972 roku.

50


51

Dz. Urz. WRN Warszawa, 1958 nr 12 poz. 217. Bez wsi Pozga

52

Dz. Urz. WRN Warszawa, 1958 nr 12 poz. 217 oraz Dz. U. 1958 nr 76 poz. 392.

53


36

Przewodniczący Prezydium GRN w latach 1973-1990

Lp. Nazwa

Gromady

Okres istnienia

gromady

Imię oraz nazwisko

Przewodniczącego

Zdjęcia

1 Gradzanowo 1954 - 1958

1. 1. Henryk Lichowicz

2. 2. Andrzej Pazik

3. Józef Szcześniak

2 Krzeczanowo 1954 - 1959

1. Dąbrowski

2. Władysław Wiśniewski

3. Stanisław Lewandowski

3 Koziebrody 1954 - 1972 1. Mieczysław Żołnowski

4 Nowa Wieś 1954 - 1958

1. 1. Jan Piórkowski

2. Stanisław Rejniak

Stanisław Rejniak

1. 1. Stanisław Rejniak

2. 2. Jan Wawrzyńczak

37

Stanisław Rejniak

5

3. 3. Antoni Kołecki

Siemiątkowo 1954 - 1972

Antoni Kołecki

38

Podział na gromady w 1955 roku (opracowanie własne)

39

Akt powołania gromadzkich rad narodowych w powiecie sierpeckim (Dz. Urz. WRN

Warszawa, 1954 nr 11 poz. 67)

40

Akt powołania gromadzkich rad narodowych w powiecie sierpeckim (Dz. Urz. WRN

Warszawa, 1954 nr 11 poz. 67)

41

WYKAZY RADNYCH GROMADZKICH

GROMADA GRADZANOWO

Kadencja 1954-1957 54 Kadencja 1958-1961 55

Lichowicz Henryk,

Szymański Adam,

Szarwiński Józef,

Szcześniak Józef,

Nowakowski Józef,

Rama Franciszek,

Pluciński Kazimierz,

Pazik Hieronim,

Zandarski Stefan,

Mysiakowski Stanisław,

Malarski Jan,

Kubczak Maria,

Sajewski Tadeusz,

Jaworski Jan,

Sajewski Tadeusz,

Lichowicz Henryk,

Nowakowski Leon,

Komorowska Zofia,

Witkowski Stefan,

Szczęśniak Józef,

Ogiński Jan,

Pazik Andrzej,

Łuczak Zygfryd,

Lubański Władysław,

Szczepański Władysław,

Kleniewski Feliks,


Charzyńska Irena

54

Dz. Urz. WRN w Warszawie, 1954, nr 12.

55

Dz. Urz. WRN w Warszawie, 1958, nr 2, poz. 7.

42

GROMADA KRZECZANOWO


Dąbrowski Antoni,

Banaszewski Ireneusz,

Lewandowski Bronisław,

Górecki Stanisław,

Lewandowski Wacław,

Młodzianowski Franciszek,

Milkie Henryk,

Wojciechowski Antoni,

Wagner Jan,

Wiśniewski Władysław,

Kozłowski Władysław,

Osmański Władysław,

Liszewski Bronisław,


Mroczkowski Franciszek

Liszewski Mieczysław,

Lewandowski Bronisław,

Mroczkowski Franciszek,

Górecki Stanisław,

Wierzbicka Maria,

Lewandowski Wacław,

Zabrocki Stanisław,


Wiśniewski Władysław,

Szczepkowski Czesław,

Adamski Władysław,

Betlewicz Bolesław,

Wojciechowski Antoni,

Wagner Jan,

Nowiciński Henryk,

56


57


43

GROMADA NOWA WIEŚ


Wierbol Antoni,

Dymek Władysław,

Piórkowski Jan,

Kwiatkowska Sabina,

Rochowicz Franciszek,

Ronewicz Mieczysław,

Świechowicz Mieczysław,

Rejniak Stanisław,

Murawski Mieczysław,

Ertman Adolf,

Gontarek Stanisław,

Gawliński Stanisław

Panuś Franciszek,

Jaroszewski Antoni,

Antoszewski Jan,

Rejniak Stanisław,

Nowakowski Tadeusz,

Paczkowski Alojzy,

Lewandowski Stanisław,

Ogrodowczyk Bronisław,

Erdman Adolf,

Rożbicki Antoni,

Murawski Mieczysław,

Bączek Izydor,

Wiśniewski Stanisław,

Cajc Gustaw,

Piórkowski Jan

58


59


44

GROMADA SIEMIĄTKOWO KOZIEBRODZKIE


Wawrzyńczak Jan,

Malinowski Wacław,

Jastrzębski Kazimierz,

Churski Antoni,

Nowicki Władysław,

Gerenc Stanisław,

Milewski Eugeniusz,

Lejman Adam,

Sajewski Lucjan,

Wąsik Regina,

Lorenc Jan,

Skrobińska Maria,

Lewandowski Stanisław,

Wagner Zefiryna,

Mendlewski Zygmunt,

Szustkiewicz Kazimierz

Sajewski Lucjan,

Wawrzyńczak Jan,

Werner Stanisław,

Malinowski Wacław,

Ludwikowski Andrzej,

Kurowski Damazy,

Pałuba Adam,

Grzanowski Stanisław,

Jastrzębski Kazimierz,

Chmurski Antoni,

Pałuba Michał,

Kurkiewicz Wacław,

Kołecki Antoni,

Mariański Ksawery,

Klonowski Józef

60


61


45

Kadencja 1961-1965 62 Kadencja 1965-1969 63 Kadencja 1969-1972

Wawrzyńczak Jan,

Szczepkowski Czesław,

Czarnecki Modest,

Krawczyk Mirosława,

Wagner Zefiryna,

Łuczak Zygfryd,

Kurowski Damazy,

Mieczkowski Adam,

Steczka Barbara,

Kopacz Jan,

Churski Antoni,

Pałuba Michał,

Jaroszewski Antoni,

Kraśniewska Stanisława,

Szerszeniewski Stanisław,

Panuś Franciszek,

Ogrodowczyk Bronisław,

Wierbol Antoni,

Strzeszewski Karol,

Ptaszek Henryk,

Fronczak Ryszard,

Ciucias Roman

Malinowska Helena,

Felczak Jan,

Prądzyński Adam Jan,

Łuczak Zygfryd,

Lewandowski Józef,

Oszmański Bronisław,


Kaliszewski Franciszek,

Puszcz Krystyna,

Ryczkowski Jan,

Churski Antoni,

Bądzyńska Jadwiga,

Pałuba Michał,

Kopacz Jan,

Baranowski Józef,

Kurowski Damazy,

Dąbrowski Adam,

Dąbrowski Franciszek,

Kalman Tadeusz,

Rejniak Stanisław,

Jaroszewska Kunegunda,

Chrabowska Regina,

Rakoczy Czesław,

Marchlewski Czesław,

Maciejewski Ryszard,

Ciucias Roman,

Nowicka Henryka

Łuczak Zygfryd,

Ludwińska Helena Barbara


Borowski Witold Stanisław,


Czarnomski Jan,

Jonczak Hieronim,

Churski Antoni,

Kołecki Antoni,

Wypysiński Alojzy Kazimierz,

Marcinkowska Urszula Daniela,

Pałuba Michał,

Kurowski Damazy,

Felczak Jan,

Zmysłowska Teresa,


Kowalski Kazimierz,

Pałuba Helena,

Paczkowski Alojzy,

Panuś Franciszek,

Ryczkowski Jan,

Jaroszewski Władysław,

Szwechowicz Stanisław,

Radomska Teresa,

Przybułek Antoni,

Bączek Izydor,

Wiśniewski Stanisław

62


63


46

GMINNA RADA NARODOWA SIEMIĄTKOWO KOZIEBRODZKIE 1973-

1990

Ważnym wydarzeniem było powołanie na nowo gmin, często w przedwojennych

granicach. Gminy te funkcjonują w większości po dziś dzień. Reforma weszła w życie

z dniem 1 stycznia 1973 roku 64 .

Ustanowiono wyraźny podział między funkcjami uchwałodawczymi i wykonawczymi

władz gminnych.

Na czele władz gminnych stała gminna rada narodowa wybierana w wyborach

powszechnych 65 . Był to organ dość liczny złożony z 20 do 50 radnych 66 . Gminna rada

narodowa była organem uchwałodawczym. Z tego grona wyłaniano prezydium GRN złożone

z przewodniczącego 67 , zastępcy i członków prezydium będących jednocześnie

przewodniczącymi komisji gminnych. Typowe komisje z tamtego okresu to: planu budżetu

i finansów, rolnictwa, oświaty kultury i spraw socjalnych oraz ładu

i porządku publicznego. Prezydium gminnej rady narodowej reprezentowało gminę na

zewnątrz, jednak przewodniczący nie pozostawał stałym urzędnikiem gminnym.

W gminach powołano także urzędnika wzorowanego na przedwojennym wójcie -

naczelnika gminy. Naczelnika powoływał i odwoływał wojewoda. Podlegał on służbowo

początkowo naczelnikowi powiatu, w następnych latach wojewodzie 68 . Postawiono na

fachowość, naczelnik najczęściej posiadał wyższe wykształcenie. W ówczesnych gminach

zyskał on spore uprawnienia, większe od dawnych przewodniczących gromadzkich rad

narodowych, co było z korzyścią dla gmin. Naczelnika początkowo powoływał na czas

nieokreślony przewodniczący wojewódzkiej rady narodowej na wniosek prezydium

powiatowej rady narodowej, zgłoszony po zaopiniowaniu przez gminną radę narodową.

Organem pomocniczym naczelnika gminy był urząd gminy, który dzielił się na trzy

zasadnicze piony: biuro urzędu gminy (z sekretarzem biura UG na czele), gminną służbę

rolną (z kierownikiem) oraz urząd stanu cywilnego (z kierownikiem USC na czele).

64

Dz. U. 1972, nr 49, poz. 312.

65

Wybory do rad narodowych przeprowadzono 9 grudnia 1973 roku, 5 lutego 1978 roku, 17 czerwca 1984 roku

i 19 czerwca 1988 roku. Najdłuższa była kadencja z lat 1978-1984, przedłużona z uwagi na stan wojenny.

66

W PRL-u bardzo wielką rolę przypisywano fikcyjnym wyborom. Jednocześnie im liczniejsza rada narodowa,

tym bardziej „demokratyczna”.

67

Od połowy lat 70-tych do 1980 roku przewodniczącym obligatoryjnie był I-szy sekretarz komitetu gminnego

PZPR.

68

Dz. U. 1972, nr 49, poz. 312.

47

Po raz pierwszy w okresie powojennym postawiono na fachowość, bowiem każdy

urzędnik gminny musiał posiadać przynajmniej średnie wykształcenie.

Większe terytorialnie gminy stanowiły w miarę samodzielne jednostki spełniające

większość funkcji potrzebnych ludności.

Jednostkami pomocniczymi gminy były sołectwa z sołtysami na czele, których

wybierało zebranie wiejskie. Sołtysów musiały jednak zatwierdzić władze gminne.

W 1972 roku powołano gminę Siemiątkowo Koziebrodzkie w powiecie sierpeckim.

W skład gminy włączono sołectwa: Antoniewo, Budy Koziebrodzkie, Dzieczewo,

Gradzanowo Kościelne, Gutkowo, Krzeczanowo, Łaszewo, Nowa Wieś, Nowe Budy

Osieckie, Nowopole, Ossowa, Pijawnia, Rostowa, Siciarz, Siemiętkowo Koziebrodzkie,

Siemiątkowo-Rogale, Sokołowy Kąt, Stare Budy Osieckie, Suwaki, Wojciechowo, Wola

Łaszewska i Ziemiany 69 . Gmina rozpoczęła działalność 1 stycznia 1973 roku.

69

Dz. Urz. WRN Warszawa, 1972 nr

48

Akt powołania gminy Siemiątkowo Koziebrodzkie (Dz. Urz. WRN Warszawa, 1972, nr ,

nr 20, poz. 407)

49

Gminy funkcjonowały początkowo w ramach powiatów. Jednak w 1975 roku system

powiatowy został zlikwidowany. Likwidacji uległy także duże województwa. W ich miejsce

powołano małe województwa w liczbie 49. Powiat sierpecki zlikwidowano, gminę

Siemiątkowo Koziebrodzkie włączono do nowo powołanego województwa

ciechanowskiego 70 .

Gminy działałaby bez większych zmian ustrojowych do 1984 roku. Dopiero wtedy

na mocy ustawy z 20 lipca 1983 roku o systemie rad narodowych i samorządu

terytorialnego 71 . Był to okres po stanie wojennym, kiedy to można zauważyć już pewne

próby wprowadzenia do Polski nowego, bardziej demokratycznego systemu. Formalnie

wprowadzono samorząd wiejski na poziomie sołectw. Ustawa pełna była frazesów

o samorządności, jednak zapisy były dość pokrętne i różnie je interpretowano. To właśnie na

podstawie tej ustawy powołano rady sołeckie i nadano sołectwom uprawnienia do

samodzielnego decydowania o funduszach. Była to nowość w systemie administracji lokalnej.

Wybory do rad sołeckich przeprowadzono jesienią 1984 roku, następne jesienią 1988 roku.

Do typowych komisji gminnych dołączono ówcześnie komisję ds. samorządności.

W 1983 roku zniesiono podział urzędu gminy na biuro, gminną służbę rolną oraz

USC. Reorganizację struktury wewnętrznej urzędów gmin przeprowadzono na mocy

rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 kwietnia 1984 r. 72 .

W miejsce dotychczasowego podziału urzędu przewidziano funkcjonowanie

referatów:

stanowisko pracy do obsługi rady narodowej;

referat gospodarki komunalnej, nadzoru budowlanego i komunikacji;

referat geodezji i gospodarki gruntami;

referat handlu i usług;

referat kultury i zatrudnienia;

referat planowania i finansów;

referat rolnictwa i gospodarki żywnościowej;

referat społeczno-administracyjny, spraw obronnych i ogólny;

referat zdrowia i opieki społecznej;

70

Dz. U. 1975, nr 17, poz. 92.

71

Dz. U. 1983, nr 41, poz. 185.

72

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 kwietnia 1984 r. w sprawie zasad organizacji i funkcjonowania

urzędów terenowych organów administracji państwowej (Dz. U. 1984 Nr 25, poz.124)

50

urząd stanu cywilnego;

samodzielne stanowisko pracy do spraw oświaty i wychowania - inspektor oświaty

i wychowania.

W latach 80. nastąpił też wzrost uprawnień gminnej rady narodowej w stosunku do

naczelnika gminy. W poprzedniej dekadzie władze zwierzchnie narzucały naczelnika,

następnie to gminne rady narodowe wybierały naczelnika, jednak pod ścisłym nadzorem

służb wojewódzkich. Wojewoda powoływał naczelnika, na wniosek gminnej rady narodowej.

System gminnych rad narodowych oraz organ administracji państwowej, jakim był

naczelnik gminy został zlikwidowany w 1990 roku, na podstawie ustaw uchwalonych przez

Sejm kontraktowy w dniu 8 marca 1990 roku (między innymi ustawy o samorządzie

terytorialnym 73 , która mimo wielokrotnych zmian, obowiązuje do chwili obecnej 74 ).

73

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz. U. z 1990 r. Nr 16, poz.95)

74

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016 r., poz.446)

51

WYKAZ RADNYCH GMINNYCH 1973-1990



Cichocki Józef,

Adamski Franciszek,

Jakubowski Jan,

Górniak Eugeniusz,

Dzieńkowski Henryk,

Cybulski Józef,

Wiśniewska Krystyna Bogumiła,

Gosik Janusz,

Borowska Barbara,

Korytowski Henryk,

Pazik Andrzej,

Wochnowicz Jan,

Łuczak Zygfryd,

Langowski Telesfor,


Bieńkowski Henryk,

Charzyńska Alina Wanda,

Sych Tadeusz,

Budka Stanisława,

Sadowsmi Edmund,


Churski Antoni,

Czarnomski Jan,

Kurowski Damazy,

Turowski Adam Aleksander,


Cybulski Krzysztof Józef,


Szałkowska Anna Ewa,

Kowalski Józef,

Sadowski Edmund,

Budka Stanisław,

Górniak Eugeniusz,

Łuczak Zygfryd,

Lorenc Elżbieta,

Żbikowski Stanisław,


Brzeziński Telesfor,

Kurowski Damazy,

Wiśniewski Ignacy,

Kowalski Kazimierz,

Kowalski Kazimierz,

Mroczkowski Jan,

Radomska Teresa,

Bączek Hieronim,

Bączek Izydor,

Sznajderowicz Józef,

Wilewska Elżbieta,

Kowalewski Józef,

Wiśniewski Stanisław,

Domański Józef,

Dąbrowski Jan,

Nawrocki Antoni,

Panuś Natalia,

Lewandowska Helena,

Domański Józef,

Panuś Franciszek,

Szczepkowski Stanisław

Rejniak Teresa Henryka,

Fabrykiewicz Aleksander,

Charzyński Adam,

Bączek Izydor,

Przeradzki Roman,

Jakubkiewicz Jerzy

75

Dziennik Urzędowy WRN Warszawa, 1973, nr 22, poz. 510.

76

Dziennik Urzędowy WRN Ciechanów, 1978, nr 1, poz. 1.

52


Komorowski Tadeusz,

Wasileski Jerzy,

Cichocki Józef,

Żmijewska Feliksa,

Wiechowski Rajmund,

Stefaniak Andrzej,

Chyczewski Andrzej,

Cichocki Kazimierz,

Wagner Stanisław,

Budka Bendykt,

Wochnowicz Jan,

Rutkowski Sylwester,

Kaliszewski Roman,

Charzyński Adam Benedykt,

Zabrodzka Barbara,

Borowski Jerzy,

Malinowski Lech,

Ronkiewicz Stanisław Kazimierz,

Turowski Adam,

Różański Jan,

Łuczak Zygfryd,

Turowski Adam,

Charzyński Adam,

Malinowski Lech Stanisław,

Borowski Jerzy,

Wochnowicz Krystyna,

Ronkiewicz Stanisław,

Kozłowski Marian Marceli,

Grodecki Roman,

Kaliszewski Wacław,

Gerenc Stanisław,

Kołecki Antoni,

Kukowski Szczepan,

Górniak Eugeniusz,

Kopacz Kazimierz,

Cegielska Barbara,

Kalinowska Maria,


Klimek Edmund,

Dramiński Kazimierz Andrzej,

Górniak Eugeniusz,

Gerenc Józef,

Lorenc Elżbieta,

Ludwikowski Andrzej,

Świątkowski Kazimierz,

Krupiński Adam Tadeusz,

Lorenc Elżbieta,

Ryfiński Bogumił,

Gosik Janusz,

Kukowski Szczepan Jan,

Kluczewski Jan,

Lisowsi Edward,

Gontarek Józef,

Staniszewski Andrzej Tadeusz,

Dąbrowski Ryszard,

Gontarek Józef,

Panuś Franciszek,

Szałkowski Jan,

Lisowski Edward,

Murawski Stanisław,

Liszewski Lech,

Bączek Stanisław,

Ambrochowicz Jan,

Krogulski Alojzy,

Rutkowski Michał,

Oryl Ryszard,

Bączek Izydor,

Rutkowski Michał,

Ptaszek Eugeniusz,

Rutkowski Edmund

Oryl Ryszard

77

Dz. Urz. Województwa Ciechanowskiego, 1984, nr 1, poz. 1.

78

Dz. Urz. Województwa Ciechanowskiego, 1988, nr 6, poz. 104.

53

WSPÓŁCZESNA GMINA SIEMIĄTKOWO

W dniu 27 maja 1990 roku weszła w życie nowa ustawa o samorządzie gminnym

z 8 marca 1990 roku 79 . Tego dnia przeprowadzono także pierwsze wolne wybory do rad

gminnych.

Wybory do rad gminnych przeprowadzano 19 czerwca 1994 roku (kadencja 1994-

1998), 11 października 1998 (kadencja 1998-2002), 27 października 2002 (kadencja 2002-

2006, tego dnia po raz pierwszy wybierano bezpośrednio wójtów gmin), 12 listopada 2006

(kadencja 2006-2010), 21 listopada 2010 roku (kadencja 2010-2014) oraz 16 listopada 2014

roku (kadencja 2014-2018).

Rok 1990 był wyjątkowy, bowiem kończyły działalność stare struktury gminne,

a zaczynały zupełnie nowe, już samorządowe. W nowym ustroju samorządowym funkcje

uchwałodawcze posiada rada gminy wybierana w wyborach powszechnych. Rada gminy

wybiera spośród siebie przewodniczącego i wiceprzewodniczącego.

Rada gminy decyduje o głównych kierunkach działalności gminy. Do jej wyłącznej

właściwości należało (w 1990 roku):

• uchwalanie statutu gminy

• wybór i odwołanie zarządu, stanowienie o kierunkach jego działania oraz

przyjmowanie sprawozdań z jego działalności

• powoływanie i odwoływanie sekretarza oraz skarbnika gminy

• uchwalanie budżetu gminy oraz przyjmowanie sprawozdań z działalności finansowej

gminy i udzielanie absolutorium zarządowi z tego tytułu

• uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

• uchwalania programów gospodarczych

• ustalanie zakresu działania sołectwo oraz przekazywania im składników mienia do

korzystania

• podejmowanie uchwał w spawach podatków i opłat w granicach określonych

w odrębnych ustawach

• podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, przekraczających zakres

zwykłego zarządu

79

Dziennik Ustaw z 1990 roku, nr 16, poz. 95.

54

W latach 1990-2002 organem wykonawczym gmin były zarządy gminne na czele

z wójtem wybieranym przez radę gminy. Do kompetencji zarządów gminy należało

w szczególności:

• przygotowywanie projektów uchwał rady gminy,

• określanie sposobu wykonywania uchwał,

• gospodarowanie mieniem komunalnym

• wykonywanie budżetu

• zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych

Zarządy gminy funkcjonowały w przeciągu trzech kadencji (1990-1994, 1994-1998,

1998-2002). Od jesieni 2002 roku organem wykonawczym w gminie jest jednoosobowo wójt

wybierany przez mieszkańców gminy w bezpośrednich wyborach.

Gmina Siemiątkowo Koziebrodzkie (od 2004 roku Siemiątkowo) do końca 1998 roku

należała do województwa ciechanowskiego, następnie weszła w skład województwa

mazowieckiego i powiatu żuromińskiego.

Obecnie w skład Gminy wchodzą sołectwa: Antoniewo, Budy Koziebrodzkie,

Dzieczewo, Goszczk, Gradzanowo Kościelne, Gutkowo, Krzeczanowo, Łaszewo, Nowa

Wieś, Nowe Budy Osieckie, Nowopole, Osowa Drobińska, Pijawnia, Rostowa, Siciarz,

Siemiątkowo, Siemiątkowo-Rogale, Sokołowy Kąt, Stare Budy Osieckie, Suwaki,

Wojciechowo, Wola Łaszewska i Ziemiany.

55

Zarządzający ( naczelnicy – wójtowie) gminą Siemiątkowo

w latach 1973 – 2017

Lp. Imię oraz nazwisko Lata

Zdjęcie

urzędowania

1 Naczelnik Gminy Siemiątkowo

mgr Zenon Zdrojewski

1973 - 1983

2

Naczelnik gminy Siemiątkowo

mgr Stanisław Sroślak

1983 - 1986

3 Naczelnik/Wójt Gminy Siemiątkowo

Kazimierz Klimek

1986 - 2002

56

4

Wójt Gminy Siemiątkowo

mgr Zenon Zdrojewski

2002 - 2006

5

Wójt Gminy Siemiątkowo

mgr Piotr Kostrzewski

2006 - 2018

57

Przewodniczący Rady Gminy Siemiątkowo

w latach 1973 – 2018

Lp.

Imię oraz nazwisko

Lata

urzędowania

Zdjęcie

1 Edmund Sadowski 1973 - 1980

2 Adam Charzyński 1973 - 1990

3 Kazimierz Jarzębowski 1990 - 1992

4 Stanisław Ludwikowski 1992 - 2002

5 Jan Domański 2002 - 2006

6 Elżbieta Lorenc 2006 - 2010

7 Dorota Lorenc 2010 - 2018

58

Sekretarze gminy (gromady) Siemiątkowo

w latach 1945 – 2017

Lata

Lp.

Imię oraz nazwisko

urzędowania

Zdjęcie

1 Eugeniusz Rudziński 1945 - 1950

2

Kazimierz Jastrzębski

1950 - 1985

3 Zygmunt Wiśniewski 1985 - 2007

4 Mirosław Różański 2007 - 2017

59

Aktualne kierownictwo Gminy Siemiątkowo

Lp. Imię oraz nazwisko Zdjęcie

1 Wójt Gminy Siemiątkowo

mgr Piotr Kostrzewski

2

Sekretarz Gminy

mgr Mirosław Różański

Skarbnik Gminy

mgr Monika Manista

3

4 Przewodniczący Rady Gminy Siemiątkowo

Dorota Lorenc

60

RADNI GMINY SIEMIĄTKOWO 1990-2018

Kadencja 1990-1994 Kadencja 1994-1998

1. Borowski Jerzy

2. Bączek Stanisław

3. Gad Józef

4. Grabowski Marek

5. Górniak Eugeniusz

6. Jarzębowski Kazimierz

7. Kierski Zbigniew

8. Klicki Stanisław

9. Klimek Kazimierz

10. Kozłowski Marian

11. Kukowski Szczepan

12. Ludwikowski Andrzej / Ludwikowski

Stanisław

13. Malinowski Lech

14. Murawski Stanisław

15. Orłowski Janusz

16. Potyrała Roman

17. Turowski Adam

18. Zdrojewski Zenon

1. Borowski Jerzy

2. Cichocki Kazimierz

3. Górniak Eugeniusz


5. Klimek Kazimierz

6. Klonowski Sławomir

7. Kołecki Jan


9. Kukowski Szczepan

10. Kwasiborski Witold

11. Ludwikowski Stanisław

12. Malinowski Lech

13. Nawrocki Antoni

14. Potyrała Roman

15. Prądzyński Adam

16. Turowski Adam

17. Wierbol Anna

18. Winkowski Jan

61


1. Cichocki Kazimierz

2. Domański Jan

3. Dzieńkowski Jacek

4. Jączak Zuzanna


6. Klimek Kazimierz


8. Ludwikowski Stanisław

9. Malinowski Lech

10. Prądzyński Adam

11. Przeradzki Tomasz

12. Ronkiewicz Stanisław

13. Sajewski Dariusz

14. Szczypa Wiesław

15. Turowski Adam

1. Bilicki Tomasz

2. Domański Jan

3. Dymek Tadeusz

4. Dzieńkowski Jacek

5. Jaworski Sławomir


7. Kostrzewski Piotr

8. Kurkiewicz Zbigniew

9. Lewandowski Krzysztof


11. Sajewski Dariusz

12. Ślepowrońska Teresa

13. Wróblewski Andrzej

14. Zgorzelski Leszek

15. Żółtowski Kazimierz

16. Wilewski Jan

17. Wyrzykowski Janusz

18. Zielumski Jerzy

62


1. Agaciński Zbigniew

2. Dymek Tadeusz

3. Jaworski Sławomir

4. Komorowski Zbigniew

5. Kurkiewicz Zbigniew

6. Kwiatkowski Cezary


8. Lorenc Dorota

9. Lorenc Elżbieta

10. Oszmański Stanisław


12. Rudziński Zbigniew

13. Staniszewski Andrzej


15. Żółtowski Kazimier

1. Bilicki Tomasz

2. Budka Benedykt

3. Dąbrowska Marianna

4. Dunikowski Krzysztof

5. Gajewski Sławomir

6. Kierska Henryka

7. Komorowski Zbigniew

8. Kwiatkowski Cezary


10. Lorenc Dorota

11. Oszmański Stanisław

12. Staniszewski Andrzej

13. Szlom Anna

14. Tometczak Henryk


63

Aktualni radni

Gminy Siemiątkowo

w kadencji 2014 – 2018

Lp. Nazwisko i imię Miejscowość Funkcja

1 Bilicki Tomasz Nowopole radny

2 Borowska Jadwiga Chrapoń Wiceprzewodniczący

Rady Gminy

3 Budka Benedykt Wola Łaszewska radny

4 Ciarciński Janusz Cyndaty radny

5 Dąbrowska Marianna Nowa Wieś Wiceprzewodniczący

Rady Gminy

6 Dunikowski Krzysztof Łaszewo radny

7 Gajewski Sławomir Siemiątkowo radny

8 Jesionowski Roman Pijawnia radny

9 Komorowski Zbigniew Krzeczanowo radny

10 Lorenc Dorota Chomęc Przewodniczący Rady

Gminy

11 Naguszewski Piotr Budy Koziebrodzkie radny

12 Radomska Teresa Siemiątkowo radny

13 Szlom Anna Gradzanowo Kościelne radny

14 Woźniak Krzysztof Siciarz radny

15 Wróblewski Andrzej Julianowo radny

64

Aktualni sołtysi

w gminie Siemiątkowo w kadencji 2015 - 2018

L.p. Nazwisko i imię sołtysa Sołectwo

1 Osiński Roman Antoniewo

2 Lewandowski Krzysztof Budy Koziebrodzkie

3 Lisowska Sabina Dzieczewo

4 Tabarkiewicz Janusz Goszczk

5 Kwasiborski Witold Gutkowo

6 Gorczyca Marian Gradzanowo Kościelne

7 Komorowski Zbigniew Krzeczanowo

8 Szumski Arkadiusz Łaszewo

9 Wiśniewska Małgorzata Nowe Budy Osieckie

10 Dramiński Paweł Nowopole

11 Dąbrowska Marianna Nowa Wieś

12 Kędzierski Henryk Osowa

13 Kurkiewicz Zbigniew Pijawnia

14 Grzybowska Wioletta Siemiątkowo-Rogale

15 Sikorski Stanisław Rostowa

16 Gawrońska Monika Siciarz

17 Winkowski Andrzej Sokołowy Kąt

18 Gołembiewski Tadeusz Siemiątkowo

65

19 Szczypa Wiesław Stare Budy Osieckie

20 Osowski Andrzej Suwaki

21 Wróblewski Andrzej Wojciechowo

22 Stefański Piotr Wola Łaszewska

23 Wagner Roman Ziemiany

66

Spis treści

WSTĘP ....................................................................................................................................... 2

KRÓLESTWO POLSKIE 1863-1915 ....................................................................................... 6

I WOJNA ŚWIATOWA .......................................................................................................... 15

OKRES II RZECZYPOSPOLITEJ .......................................................................................... 16

II WOJNA ŚWIATOWA ......................................................................................................... 27

LATA 1945-1954 ..................................................................................................................... 28

GROMADZKIE RADY NARODOWE 1954-1972 ................................................................ 32

GROMADA GRADZANOWO 1954-1958 ......................................................................... 34

GROMADA KOZIEBRODY 1954-1972 ............................................................................ 34

GROMADA KRZECZANOWO 1954-1959 ....................................................................... 35

GROMADA NOWA WIEŚ 1954-1958 ............................................................................... 35

GROMADA SIEMIĄTKOWO KOZIEBRODZKIE .......................................................... 36

GMINNA RADA NARODOWA SIEMIĄTKOWO KOZIEBRODZKIE 1973-1990 ........... 47

WSPÓŁCZESNA GMINA SIEMIĄTKOWO ........................................................................ 54

67

HISTORIA ADMINISTRACJI W GMINIE SIEMIĄTKOWO

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?