Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
KTÜ – BÖTE<br />
2017
İÇİNDEKİLER
Giriş<br />
<strong>Bilişsel</strong> <strong>Mimari</strong><br />
İnsanların bilişsel sistemi bilgiyi, etkili bir şekilde özümsemek,<br />
işlemek ve bu bilgileri kullanmak üzere evrimselleşmiştir. İnsan<br />
öğrenmesini daha işlevsel hale getirebilmek için, bilişsel mimariyi<br />
dikkate almak ve bilişsel yapının işleyişini kolaylaştıracak olan tasarım<br />
ilkelerine başvurmak gerekir. Diğer organizmaların da sahip olduğu<br />
doğal bilgi işleme sistemlerinin temel özellikleri insan bilincinde de<br />
bulunmaktadır.<br />
Bu temel özelliklerin başlıkları aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır:<br />
Bilgi depolama ilkesi ve uzun süreli bellek<br />
Ödünç alma ilkesi ve bilgi transferi<br />
Bilginin oluşumu bağlamında rastgelelik ve bilgi yaratma<br />
Sınırlı değişim ilkesi ve kısa süreli bellek<br />
Çevreye uyum ve bağlantı kurma ilkesi
1. Bilgi Depolama İlkesi ve Uzun Süreli Bellek<br />
Bilgi depolama ilkesi, sistemin davranışlarının depolandığı birimdir. Bir<br />
başka deyişle çevreyi algılama ve yorumlama biçimidir ve uzun süreli bellekte var<br />
olan bilgilere göre değişmektedir.<br />
Örneğin; aynı sorunla daha önce karşılaşmış birey ile daha önce hiç<br />
karşılaşmamış olan bireyin davranış ve yaklaşımları farklıdır (deneyim / tecrübe).<br />
Ya da; ofiste çalışan müdürün hergün ofiste hissettiği ve gördüğü şeyler;<br />
hayatında hiç ofis ortamı görmemiş, şehir dışında büyümüş bir bireyin<br />
gördüklerinden farklıdır.<br />
Uzun süreli bellek, sadece hatırlamayı kolaylaştıran bir bilgi deposu değil,<br />
bilişsel problem çözme etkinliklerinde önemli olan çok işlevli<br />
ve örgütleme birimidir. Uzun süreli bellekte tutulan bilgi yeterli ve<br />
yetenekli olabilmek için önemli bir etkiye sahiptir. (1) Uzun süreli bellekte tutulan<br />
bilginin çeşit ve miktarı, bireyin farklı alanlarda iş görebilmesini kolaylaştırmaktadır.<br />
Uzun süreli bellek birbirinden bağımsız, ilgisiz ve parçalar halindeki<br />
kavramların birarada saklandığı, gerektiği zaman ise çağrıldığı bir bilgi havuzu değil;<br />
insanın bilişsel mimarisi ve problem çözmenin temelini oluşturan merkezi yönetim<br />
birimidir. Dolayısıyla öğretim tasarımcısının üzerinde durması gereken görevlerden<br />
biri, uygun bilginin uzun süreli belleğe aktarılmasını sağlamaktır.<br />
Bilgi<br />
Depolama<br />
İlkesi<br />
(1) bk.https://www.slideshare.net/ouzhaneker1/2hafta-bilisel-yk-kurami-ve-oklu-ortam-tasarimi,<br />
Uzun<br />
Süreli<br />
Bellek
2. Ödünç Alma İlkesi ve Bilgi Transferi<br />
Bir bilgi kaynağı sahip olduğu eski bigileri yenisi ile güncellemek zorundadır. Ödünç alma<br />
ilkesine göre uzun süreli bellekte tutulan anlamlı bilgilerin neredeyse tamamı diğer bireylerin<br />
uzun süreli belleklerinden ödünç alınarak transfer edilmektedir. (2) Her birey başkalarından<br />
bilgi almak ve kendi bilgilerini başkalarına aktarmak için özel mekanizmaya sahiptir. Bireyler<br />
diğer insanların yaptıklarını taklit edip, söylediklerini dinler ve yazdıklarını okurlar. Böylece bu<br />
bilgiler sonsuza kadar saklanmaktadır. (3) Uzun süreli bellekteki bilgilerinin çoğu<br />
diğer insanlardan alınmıştır.<br />
Bu ödünç alma süreci basit bir kopyala yapıştır işlemi değildir. Alınan her yeni<br />
bilgi, önceden uzun süreli belleğe alınmış olan bilgi ile birleştirilir. Bilginin ödünç alınması ve<br />
yeni bilginin uzun süreli belleğe transfer edilmesi sırasında yeniden örgütleme işlemi<br />
yapılmaktadır. Örgütleme işlemi, çok büyük miktarda bilginin kazanımı ve işlenmesini<br />
kolaylaştıran bir özelliktir. Ödünç alındığı sırada bilgiyi yeniden örgütlemek, bu örgütleme<br />
işleminin verimini değerlendirmek, değerlendirme sonucuna göre ise o bilgiyi saklayıp<br />
saklamama konusunda karar vermek insan bilincinin sahip olduğu önemli özelliklerdendir.<br />
Eğitim ve öğretimin önemli işlevlerinden biri, doğru bilginin kalıcılığını ve bireyler<br />
tarafından kolayca örgütlenebilmesini sağlamaktır. Ödünç Alma ve Bilgi Transferi ilkesi,<br />
öğretim tasarımcılarının önemle dikkat etmesi gereken görevler arasında sayılmaktadır.<br />
Şekil 1: Bilgiyi ödünç alma ve transfer etme<br />
Diğer bireylerden<br />
ödünç alınan<br />
alınan her yeni<br />
bilgi, önceden<br />
uzun süreli<br />
belleğe alınmış<br />
olan bilgi ile<br />
birleştirilir.<br />
Ödünç<br />
Alma<br />
Örgütleme<br />
Bilgi<br />
Transferi<br />
(2) bk. https://www.slideshare.net/ouzhaneker1/2hafta-bilisel-yk-kurami-ve-oklu-ortam-tasarimi,<br />
(3) bk. https://prezi.com/dbaknzgmtahz/copy-of-bilissel-yuk-kuram-ve-coklu-ortam-tasarm/
3. Bilginin Oluşumu bağlamında Rastgelelik ve Bilgi Yaratma<br />
Ödünç Alma süreci, sıfırdan bilgiyi oluşturmaktan farklı bir süreçtir. Bireyin içinde<br />
bulunduğu koşullar her geçen<br />
gün<br />
değiştiği için bilgiler de değişmektedir. Dolayısıyla<br />
bir önceki bilgi yetersiz kalmaktadır. Rastgele yaratım oldukça yavaş bir süreçtir. Hiçbir ön<br />
bilgi ve tecrübe yoksa yaratma ve örgütleme süreci tamamen rastlantısal şekilde<br />
gelişmektedir.<br />
Bireyin problem çözmeye yönelik adımları geliştirebilmesi için o problemi çözebilen<br />
bilgiye sahip olması gerekir. Problemi çözen bilgiden bilgiden yoksun olması durumunda,<br />
bireyin çözüm için deneme-yanılma yöntemine başvurması, uyguladığı yöntemin yeterli olup<br />
olmadığını değerlendirmesi öğrenmeye giden mantıklı bir yol olarak açıklanmaktadır. (4) Bu<br />
süreçte başarılı olan problem çözme deneyimleri yeni bilginin oluşmasına yol açmakta,<br />
oluşturulan bu yeni bilgi de daha sonra gereken durumlar için uzun süreli bellekte<br />
beklemektedir. Bu süreçte başarısız olan problem çözme deneyimleri ise uzun süreli belleğe<br />
saklanmakta, daha sonra benzer bir problemle karşılaşıldığında başarısız olan bu hamleler<br />
olası problemin çözüm seçenekleri arasında arka sıralarda yer almaktadır.<br />
Teknoloji temelli öğretim basamaklarında edilmesi<br />
gereken<br />
, ……..<br />
öğrenciyi problem çözme işleminde rehbersiz bırakmak yerine; öğrenme görevleri ..<br />
ile ilgili kritik görevleri öğrenciye doğru zamanda sunmak, diğer problem basamaklarında<br />
rehberlik etmek; öğrenci başarısı arttığında ise rehberliği azaltmak önemli bir yöntemdir.<br />
Bilgi yaratma,<br />
geçmişte<br />
öğrenilenlerin<br />
üstüne yeni<br />
bilgilerin inşa<br />
edilmesidir.<br />
Bilgi<br />
Oluşumu<br />
Rastgele<br />
Yaratım<br />
Şekil 2: Bilgi yaratma süreci<br />
(4) bk. https://www.slideshare.net/ouzhaneker1/2hafta-bilisel-yk-kurami-ve-oklu-ortam-tasarimi,
4.Sınırlı Değişim İlkesi ve Kısa Süreli Bellek<br />
Bilgi Yaratma<br />
Belleğin etkili bir şekilde çalışması için aynı anda işlenmesi gereken yeni bilgi<br />
sayısının sınırlı olması gerekmektedir. Tek seferde büyük ve kapsamlı değişiklikler<br />
yerine; küçük ve birbirini izleyen değişiklikler yapılmalıdır. Her bir değişiklik etkililik<br />
bakımından bilincimiz tarafından test edilmelidir. (5)<br />
Sınırlı değişim ilkesi ve kısa süreli bellek, öğretim tasarımcılarını fazlasıyla<br />
ilgilendiren ögeler arasındadır. Öğretim tasarımcısının kısa süreli belleğe dikkat etmesi<br />
gerekmektedir. Yeterli bilgi ve deneyim yoksa kısa süreli belleğin kapasitesi sınırlıdır. Bilim<br />
adamlarına göre kısa süreli bellek aynı anda yedi bilgiyi işleyebilmektedir. Eğer bilgiler<br />
arasında karşılaştırma ve bütünleştirme yapılırsa bu bilgi iki veya üçe düşmektedir. Kısa<br />
süreli belleğin işlev sınırlılığını dikkate almayan öğretim tasarımcılarının başarısız olması<br />
olası durumlar arasındadır.<br />
Eğitimde kısa süreli belleğin sınırlı kapasitesini en verimli biçimde kullanmak için<br />
bilgilerin parçalara bölünerek verilmesi, tekrar yapılması, bilginin belleğe kaydedilebilmesi<br />
için öğrenciye yeterli sürenin tanınması, önemli bilgilerin vurgulanması, kısa süreli belleğin<br />
etkin kullanımı için uygun stratejilerin kullanılması gerekmektedir.( Keles & Çepni,2006)<br />
Kısa süreli hafıza, bir<br />
kere kullanmak<br />
üzere bulundurulan<br />
bilgileri saklar ve bu<br />
belleğe saklanan<br />
bilgilerin sınırlı<br />
sayıda olması<br />
gerekmektedir.<br />
Sınırlı Bilgi<br />
Sayısı<br />
Kısa Süreli<br />
Bellek<br />
Şekil 3: Sınırlı Değişim İlkesi ve Kısa Süreli Bellek<br />
(5)<br />
bk. https://tayfuntyphoon.wordpress.com/2012/05/27/deneme/
5.Çevreye Uyum ve Bağlantı Kurma İlkesi<br />
Bilgi Yaratma<br />
Çevreye Uyum ve Bağlantı Kurma İlkesi, bulunduğumuz çevrede verimli bir<br />
şekilde iş görebilmek için bilgilerimizin nasıl kullanılacağını gösterir. Eğer bireyin<br />
yeni bilgileri nasıl kullanacağı hakkında hiçbir ön bilgi ve deneyimi yoksa,<br />
rastlantısal deneme-yanılmadan sonra etkililik testini uygulamak verimli olan<br />
öğrenme yoludur .<br />
Bireyin yeni bilgileri nasıl kullanacağına ilişkin gerekli ön bilgi ve merkezi bir<br />
yönetim sistemi varsa, yani yeni bilgiler daha önceden uzun süreli bellekte<br />
örgütlendiyse, bilgiyi uzun süreli bellekten kısa süreli belleğe işlemek için büyük<br />
miktarlarda veri aktarması gerekmektedir. Bilgiler daha önce örgütlenmiş<br />
olduğundan kısa süreli belleğin tekrar bir örgütleme, deneme- yanılma ve etkililik<br />
testi yapmasına gerek yoktur. Bunun için kapasite bakımından kısa süreli bellekte<br />
bir sınırlama yoktur.<br />
Örgütlenmiş olan bilgi, daha sonra karmaşık bir çevrede verimli olarak iş<br />
görmemiz için kullanılır. Tüm bilişsel mimari ilkeleri, bireyin yaşamış olduğu<br />
çevrede verimli bir şekilde iş görebilmesi için gerekmektedir. Çevre ile uzun<br />
süreli bellek arasında bağlantıyı kısa süreli bellek sağlamaktadır. Bu ilke, bireyin<br />
depolamış olduğu bilginin doğal çevreye uygun kullanılmasıdır. (6)<br />
Daha önceden<br />
edinilen bilgiler<br />
doğal çevreye uygun<br />
olacak şekilde tekrar<br />
şekillendirilip<br />
kullanılır.<br />
Depolanmış<br />
Bilgi<br />
Çevreye<br />
Uyum<br />
Bağlantı<br />
Kurma<br />
Şekil 4: Çevreye Uyum ve Bağlantı Kurma İlkesi<br />
bk. https://tr.scribd.com/presentation/106784186/coklu-ortam-tasar%C4%B1m%C4%B1-finalhaz%C4%B1rl%C4%B1k
BILISSEL MIMARI<br />
o Bilgi Depolama Ilkesi ve Uzun Süreli Bellek<br />
o Ödünç Alma Ilkesi ve Bilgi Transferi<br />
o Bilginin Oluşumu baglamında Rastgelelik ve<br />
Bilgi Yaratma<br />
o Sınırlı Degisim Ilkesi ve Kısa Süreli Bellek<br />
o Çevreye Uyum ve Baglantı Kurma Ilkesi<br />
KTÜ - BÖTE<br />
2017
Change language