Projektim dhe ndertim te rrjetave telekomunikuese TK

Projektim dhe ndërtim të
rrjetave telekomunikuese (TK)
1
Bsc. Adil Jusufi

Kapaciteti i kanalit
Nyquist-i dhe Shanon-i
Parametër shumë i rëndësishëm i kanalit transmetues është KAPACITETI i
cili tregon shpejtësin maksimale me të cilën mund të transmetohet
informacioni nëpër atë kanal.
Nyquist-i
C 2B(
b / s)
- tek transmetimi binar (dy nivele)
C
2Blog2 M(
b/
s)
- tek transmetimi me M nivele
ku C – kapaciteti i kanalit në bita për sekondë
B - është gjërësia e brezit frekuencor të kanalit
Kjo është shpejtësi teorike, me ç’rast supozohet se i tërë sistemi
është filtër idal
2

Shprehjen e Nyquist-it e ka modifikuar Shanon-i i cili duke marrë në
konsiderim edhe zhurmën, kapacitetin e kanalit transmetues e
përcakton me shprehjen:
C
Blog 2
(1
S
/
N)
(b/s)
…………………(1)
ku C – kapaciteti i kanalit në bita për sekondë
B - është gjërësia e brezit frekuencor të kanalit
S/N – Raporti i fuqive të sinjalit dhe zhurmës
Raporti sinjal-zhurmë (S/N) është shumë me rëndësi te transmetimi
i informacioneve digjitale, sepse ajo përcakton kufirin e epërm të
shpëjtësisë së transmetimit
Edhe pse te shpejtësia e fituar në bazë të barazisë së
Shanon-it mirret parasysh edhe zhurma prapë se prapë kjo
shprehje (1) paraqet kufirin maksimal teorik sepse
kapaciteti i kanalit i përcaktuar me këtë shprehje vlenë për
kanale pa gabime (error free)
3

Shembull 1:
Të caktohet kapaciteti i kanalit transmetues që ka brezin
frekuencor B=3kHz, ndërsa raporti sinjal-zhurmë është
S/N=2000
Zgjedhje:
Shembull 2:
C 3000log2(1
2000) 3000log2
2001
3000*10.96
3280( b / s)
3.28( kb/
s)
Të caktohet kapaciteti i kanalit transmetues që ka brezin
frekuencor 2.5kHz, ndërsa raporti sinjal-zhurmë është
(S/N) dB
4dB
4

Zgjedhje:
S
/ N antilog(
S / N)
antilog(4dB)
10000
dB
C
2500log2 (1 10000)
2500log2
10001
2500*13.28
33200( b / s)
Shembull 3:
Të caktohet kapaciteti i kanalit transmetues për linjen telefonike analoge.
5

Zgjedhje:
Vlerat tipike për linjën telefonike analoge janë:
B 3100Hz
S / N dB 3dB
C=…
6

Kahu i transmetimit
Në bazë të kahut të transmetimit të sinjalit, transmetimi mund të
jetë:
njëkahësh (simpleks)
dykahësh (dupleks) dhe
gjysmëdupleks
Transmetimi simpleks:
7

Transmetimi simpleks është transmetim tek i cili sinjalet
transmetohen në një kah. Një stacion transmeton kurse tjetri pranon
infrormacionet. Kjo d.m.th. se marrësi është vetëm marrës ndërsa
transmetuesi vetëm transmetues.
Transmetimi dupleks:
Te transmetimi dupleks të dy stacionet që komunikojnë mund të
transmetojnë infromacione njëkohësisht d.m.th. nëpër mediumin transmet
sinjalet transmetohen në të dy kahet. Pra në këto raste ekzistojnë dy kana
komunikuese. Shumica e sistemeve moderne janë sisteme duplekse.
Stacionet në të njëjtën kohë janë edhe dhënës edhe marrës
8

Transmetimi gjysmëdupleks:
Te transmetimi gjysmëdupleks të dy stacionet mund të
transmetojnë informacione por jo në të njëjtën kohë. Njëherë
transmeton njëri stacion (transmetuesi) e tjetri pranon informacione
(marrësi), pastaj ndrrohen rolet – transmetuesi bëhet marrës ndërsa
marrësi bëhet transmetues. Pra këtu përdoret vetëm një kanal
transmetues
9

Transmetimi serik dhe paralel
Transmetimi i të dhënave mund të bëhet në mënyrë:
serike dhe
paralele.
Te transmetimi serik bitat transmetohen në seri, një nga një,
ashtu siç gjenerohën
Shpejtësia e transmetimit në këto raste është e vogël - pak më e vogël
se shpejtësia e gjenerimit të bitave për shkak edhe të kohës së
udhëtimit të sinjalit nëpër mediumin transmetues
10

Transmetimi paralel nënkupton transmetimin e më shumë
bitave në të njëjtën kohë
Përparësi e transmetimit paralel është se të dhënat mund të
transmetohën shumë më shpejt
Shpejtësia e transmetimit paralel është më e shpejtë se ajo e
transmetimit serik për aq sa përçues përdoren
Transmetimi i të dhënave në largësi të mëdha bëhet kryesisht në
mënyrë serike, ndërsa për distanca më të vogla p.sh. brenda
kompjuterit dhe në mes të kompjuterit dhe paisjeve periferike
përdoret transmetimi paralel
11

Transmetimi asinkron dhe sinkron
Transmetimi asinkron
Te transmetimi asinkron simbolet prej të cilave përbëhet informacioni
transmetohen një nga një. Transmetimi i çdo simboli fillon me bitin START
dhe përfundon me bitin STOP. Biti START tregon fillimin e transmetimit,
ndërsa biti STOP përfundimin e transmetimit të një simboli.
Marrësi e përmban gjeneratorin e taktit themelor (Kllokun) i cili starton kur të
hetohet biti START dhe funksionon përderisa ka bita në simbol. Në këtë mënyrë
marrësi i dallon bitat e simbolit. Transmetimi asinkron përdoret te paisjet e
ngadalshme dhe për transmetimin e informacioneve të shkurtra. Shpejtësitë e
transmetimit janë prej 300 deri 9600 b/s
12

Transmetimi sinkron
Transmetimi sinkron përdoret për transmetimin e informacioneve të gjata. Të
dhënat ndahen në blloqe, të cilat quhen korniza. Bitat e një simboli transmetohen
menjëherë pas bitave të simbolit paraprak. Marrësi dhe dhënësi duhet të jenë të
sinkronizuar gjatë gjithë kohës së nevojshme për transmetimin e një kornize.
Sinkronizimi vendoset para se të filloj transmetimi duke dërguar simbolet ose
bajtat për sinkronizim. Nëse kjo nuk bëhet atëherë marrësi nuk është në
gjendje të caktojë se cili bit i pranuar është biti i parë, cili i dyti e kështu me
radhë.
Transmetimi sinkron është shumë më i shpejtë dhe më efikas se sa transmetimi
asinkron
13

Rëndësia e rrjeteve
telekomunikuese
Rrjete të ndryshme telekomunikuese janë të ndërlidhura në një sistem
global jashtëzakonisht kompleks dhe në vazhdimësi të ndryshueshëm.
Vetëm rrjeti telefonik i cili ka mbi 2 bilion lidhje fikse dhe celulare me
mundësi qasjeje universale mundëson lidhjen e secilit me secilin në globin
tokësorë.
14

Përveç kësaj shumë rrjete tjera janë të lidhura në rrjetin telefonik, kështu që
asnjë rrjet tjetër nuk e tejkalon kompleksitetin e rrjeteve telëkomunikuese.
Ndikimi i shërbimeve telekomunikuese në zhvillimin e një vendi është aq i
rëndësishëm sa që densiteti apo shtrirja e rrjetit telekomunikues shpesh
shërben si parametër për vlerësimin e shkallës së zhvillimit teknik dhe
ekonomik të një vendi.
Zhvillimi ekonomik i vendeve varet përveç tjerash edhe nga disponibiliteti i
shërbimeve efikase telekomunikuese.
Shembuj të shërbimeve që varen nga telekomunikimet:
E-learning
Transfere bankare
Pagesat me kartela
Rezervimet e biletave
Teletregtia etj.
15

Rrjetet telekomunikuese
Rrjetet telekomunikuese janë bashkësi e nyjeve komunikuese, mediumeve
transmetuese dhe stacioneve
- Stacionet në rrjet mund të jenë kompjuterë, shtypës, telefon dhe paisje
tjera komunikuese
- Nyjet komunikuese mund të jenë: sisteme komutuese, sisteme
amplifikuese, routera, sisteme për derigjim të rrjetit etj.
Detyrë e rrjetit telekomunikues është që t’u ofrojë shfrytëzuesve shërbime
të llojllojshme me kualitet dhe çmim të pranueshëm
Rrjeti komunikues nuk ka të bëjë me përmbajtjen e mesazheve por detyra e
rrjetit është që t’i transmetojë informacionet prej burimit deri te marrësi dhe t’iu
mundësojë shfrytëzuesve shfrytëzimin e informacioneve të rrjetit
Forma e lidhjes së stacioneve paraqet topologjinë e rrjetit
Dy stacione mund t’i shkëmbejnë informacionet e veta në formën më të
thjeshtë, nëse lidhen drejtëpërdrejti përmes mediumit transmetues
16

Mirëpo lidhja e drejtëpërdrejt e stacioneve në të shumtën e rasteve nuk është
praktikë për arsye se:
1. Stacionet mund të jenë shumë të larguara (me mijra kilometra) njëri prej
tjetrit dhe kjo lidhje e dedikuar do të kushtonte shumë shtrenjët. Lidhjet e tilla
ekzistojnë vetëm në raste të veçanta dhe ndryshe quhen edhe lidhje të nxehta.
Ato nuk kalojnë nëpër nyjën komutuese
2. Shumica e stacioneve kanë nevojë të komunikojnë me më shumë stacione
tjera (p.sh. të gjithë shfrytëzuesit e telefonit në botë dëshirojnë të komunikojnë
në mes veti etj.)
Që të përmbushet kërkesa e dytë, stacionet duhet të lidhen në mes veti (të
formohet rrjeti). Në rastet kur shumë stacione kërkojnë shumë lidhje
komunikuese, mënyra më e thjeshtë e lidhjes së tyre është që secili stacion të
lidhet me linjë të veçant me secilin stacion tjetër.
17

Nëse ekzistojnë N stacione, për realizimin e kësaj topolgjie
nevojiten:
N( N 1)
2
linja duplekse dhe secili stacion duhet t’i ketë (N-1) porta hyrëse-dalëse (I/O).
Meqenëse, shpenzimet për linja dhe ato për hardverin I/O rriten shum shpejt,
zbatimi i një topologjie të tillë nuk është praktike.
Shembull:
Nëse kemi 5 stacione:
a) Sa linja duplekse nevoiten për lidhjen e secilit stacion me secilin me
linjën e tij të veçant ?
b) Sa porta hyrje/dalje (I/O) duhet të ketë secili nga këta 5 stacione?
18

Zgjedhje:
a)
N(
N 1)
2
5* 4
2
20
2
10
Pra nevoiten 10 linja duplekse për lidhjen e 5 stacioneve
b)
(N-1) = 5-1=4
d.m.th. 4 porta I/O duhet të ketë secili stacion
19

Zgjidhja e këtij problemi arrihet duke i lidhur stacionet në rrjetin komunikues siç
shihet në figurë:
Rrjeti komunikues iu mundëson stacioneve shfrytëzimin e përbashkët të
resurseve p.sh. mediumin transmetues, paisjet e shtrenjëta, bazen e të
dhënave etj.
20

Rrjetet me komutim
Rrjetet komutuese përbëhen prej një bashkësie nyjesh të lidhura përmes
mediumit transmetues. Informacionet transmetohen prej burimit deri te caku
duke u komutuar nëpër nyjet e rrjetit
Më posht është treguar përbërja e një rrjeti të thjeshtë me komutim:
21

Shembull:
Nëse duhet dërguar një informacion prej stacionit A tek stacioni F atëher
informacioni dërgohet së pari te nyja 4. Pastaj informacioni mund të
rrugëtohet përmes nyjeve 5 dhe 6 ose përmes nyjeve 7 dhe 6 deri te
stacioni F.
22

Te rrjetat me komutim mund të vërehet se:
1. Disa prej nyjeve lidhen vetëm me nyje tjera (p.sh nyja 5, 7) dhe
funksioni i vetëm i tyre është komutimi i brendshëm i të dhënave. Disa nyje
tjera kanë nga një e më shumë stacione të lidhura në to. Këto nyje që
lidhen edhe me stacione përveç komutimit marrin të dhënat prej stacioneve
lokale dhe ju dërgojnë të dhëna atyre
2. Linjat të cilat i lidhin stacionet me nyje, kryesisht janë linja të
dedikuara për transmetim prej pike në pikë. Linjat në mes të nyjeve komutuese
janë linja të multipleksuara me teknikën FDM apo TDM
3.Topogjia e rrjetit mund të jetë e tillë që nyjet në mes veti janë
plotësisht të lidhura apo vetëm pjesërisht. Te rrjetat e mëdha lidhja kryesisht
është e pjesërishme. Mirëpo gjithmonë është e preferueshme të ekzistojnë më
shumë rrugë nëpër rrjet për çdo çift stacionesh ngase kjo e rritë sigurinë e
funksionimit të rrjetit
23

Komutimi i kanaleve
Teknikat e komutimit
Komunikimi me komutim të kanaleve bëhet në tri faza të cilat do t’i
shpjegojm duke iu referuar figurës së mëhershme
1. Vendosja e lidhjes – para se të transmetohet informacioni duhet të vendoset
lidhja prej stacionit burimor deri te marrësi, në parim prej skaji në skaj (end to
end). Për shembull stacioni A e dërgon kërkesen te nyja 4 dhe kërkon
vendosjen e lidhjes me stacionin E. Linja prej stacionit A deri te nyja 4 është
linjë e dedikuar, kështuqë një pjesë e lidhjes ekziston. Nyja 4 duhet t’a gjejë
shtegun e ardhshëm në rrugen kah nyja 6. Në bazë të informacionit të rrugimit
(komutimit), mundësisë së qasjes dhe kostos, nyja 4 e zgjedh linjën kah nyja 5
dhe e zë një kanal të lirë të sistemit FDM apo TDM. Nëpër këtë kanal e dërgon
informacionin komutues me të cilin kërkon lidhjen me nyjen E, dhe kështu
vendoset rruga e dedikuar prej stacionit A nëpër nyjen 4 deri te nyja 5. Në
mënyrë të ngjashme vendoset lidhja në mes të nyjes 5 dhe 6. Nyja 5 e zë një
kanal kah nyja 6 dhe brenda saj e lidhë atë kanal me kanalin prej nyjes 4. Nyja
6 e kompleton lidhjen deri te stacioni E. Në kompletimin e lidhjes hyn edhe
shqyrtimi i gjendjes së stacionit E (nëse është i gatshëm për të pranuar
informacioni apo është i zënë).
24

2. Transmetimi i informacioneve – Informacionet burimore mund të jenë digjitale
apo analoge. Informacionet sinjalizuese gjithëashtu mund të jenë analoge apo
digjitale pavarësisht prej informacioneve burimore.
Në cilindo rast rruga e komunikimit është kjo:
linja e dedikuar A – 4
komutimi brenda nyjes 4
kanali 4 – 5
komutimi brenda nyjes 5
kanali 5 – 6
komutimi brenda nyjes 6
linja e dedikuar 6 – E
Në përgjithësi, lidhja është duplekse, që do të thotë se të dhënat mund të
transmetohen në të dy kahet.
25

3. Ndërprerja e lidhjes – Pas përfundimit të transmetimit, lidhja ndërprehet.
Kjo ndodh zakonisht pas inicimit e njërit prej dy stacioneve që komunikojnë.
Sinjalet për ndërprerjen e lidhjes duhet të dërgohen te nyjet 4, 5, 6 në mënyrë
që të lirohen resurset e dedikuar.
Pra siç shihet te komutimi i kanaleve së pari vendoset lidhja prej
transmetuesit deri te marrësi, pastaj fillon transmetimi i informacioneve
burimore.
Kanali komunikues duhet të rezervohet në mes të çdo çifti nyjesh në rrugën
komunikuese, dhe çdo nyje duhet të jetë në gjendje t’a komutojë kërkesën e cila
i është paraqitur.
Komutimi i kanaleve mund të jetë joefikas, meqë kapaciteti i kanalit është i
dedikuar gjatë tërë kohës sa ekziston lidhja, edhe atëherë kur nuk
transmetohen informacione.
P.sh. te të folurit shfrytëzimi i kanalit komunikues është rreth 40%.
26

Komutimi i mesazheve
Teknikë tjeter e komutimit e cila është e përshatshme për transmetimin e
Informacioneve digjitale është komutimi mesazheve. Tek kjo teknike nuk është
e domosdoshme që të vendoset rruga e dedikuar në mes të dy stacioneve.
Nëse një stacion dëshiron ta dërgojë një informacion ai i bashkangjet mesazhit
adresën e cakut, pastaj informacioni transmetohet nëpër rrjet prej nyjes në
nyje.Në secilën nyje pranohet i tërë informacioni, memorohet dhe pastaj
transmetohet deri te nyja e ardhshme.
Tek rrjetat me komutim të kanaleve nyjet janë komutator elektronik të cilët
mënjëherë i transmetojnë bitat e pranuar ndërsa tek rrjetat me komutim të
mesazheve nyjet janë minikompjuterë univerzal me kapacitet të mjaftueshëm
të memories për vendosjen e informacioneve që vijnë në nyje. Në çdo nyje
informacioni vonohet për kohën e nevojshme të pranimit të të gjithë bitave
të informacionit dhe për kohën e pritjes për t’u transmetuar deri te nyja e
ardhëshme.
27

Shembull:
Le të supozojm se stacioni A dëshiron t’a dërgoj një informacion deri tek stacioni E.
Stacioni A ia bashkangjet në fillim adresën e stacionit E dhe dërgon tek nyja 4. Kjo
nyje e memoron mesazhin dhe e cakton rrugën e mëtejme të transmetimit (p.sh
kah nyja 5). Pastaj nyja 4 e vendos informacionin në rendin e pritjes kah nyja 5. Kur
linja 4-5 të jetë e lirë inormacioni (mesazhi) transmetohet tek nyja 5 e cila do t’a
transmetoj më tutje tek nyja 6, e kjo nyje përfundimisht e transmeton mesazhin
tek stacioni E. Kjo teknik e komunikimit njihet edhe me emrin “store and forward”
– ruaje dhe përcille.
28

Përparsit dhe mangësit
Te komutimi i mesazheve vijnë në shprehje disa përparësi në krahasim me komutimin e
kanaleve, si:
•Efikasiteti i linjës transmetuese është më i madh sepse kanali transmetues në mes
të dy nyjeve nuk është e dedikuar dhe aim und të shfrytëzohet për më shum
informacione,
•Nuk kërkohet që dhënësi dhe marrësi të jenë njëkohësisht të lirë sepse rrjeti
memorizon informacionin derisa të lirohet marrësi.
•Kontrollimi i gabimeve dhe eliminimi i tyre mund të bëhet ashtu që informacionet
numërohen dhe kopja e origjinalit arkivohet për ritransmetim eventual.
•Dy stacione me shpejtësi të ndryshme mund të lidhen në rrjet ngase secili stacion
lidhet me nyjen e vet me shpejtësi përkatëse.
Ndërsa mangësia themelore e kësaj teknike komutuese është se nuk mund të përdoret
për komunikim interaktiv (real time).
29

Komutimi i paketave
Duke kombinuar përparësitë e metodës së komutimit të kanaleve dhe ato
të komunikimit të mesazheve është krijuar teknika komunikuese me
komutim të paketave. Kjo teknikë është në shikim të parë shumë e
ngjajshme me komutimin e mesazheve mirëpo dallimi qëndron në vet
dallimin në mes të mesazhit dhe paketës. Mesazhi është i tërë informacioni
që gjeneron stacioni kurse paketa është pjesë e atij informacioni.
Gjatësia maksimale tipike e njësive të informacionit është prej një mijë deri
në disa mijëra bita. Kështuqë informacioni me gjatësi më të madhe se
gjatësia maksimale duhet të ndahet në njësi të vogla dhe ato të
transmetohen një nga një. Për të dalluar këtë teknikë nga ajo e komutimit
të mesazheve këto njësi quhen paketa. Dallim tjetër është se paketat nuk
arkivohen.
30

Ekzistojnë dy versione (teknika) të komutimit të
paketave:
•Datagram
•Kanali virtual
Tek teknika e komutimit me datagram cdo paketë është e pavarur (ngjajshëm se
te komutimi i mesazheve). Të supozojmë se stacioni A e ka një informacion prej tri
paketave të cilën dëshiron ta dërgojë deri tek stacioni E. Këto tri paketa stacioni A i
dërgon në nyjen 4. Për cdo paketë nyja 4 duhet të vendos kah ta rrugëtoj. Kur në
nyjen 4 vjen paketa e parë, nyja 4 e llogaritë se kah cila nyje e ka rendin e pritjes së
paketave më të shkurtë. Nëse nyja 4 e ka përcaktuar se rendi i paketave kah nyja 5
është më i shkurtë sesa rendi kah nyja 7 paketën e parë të stacionit A e vendos në
rendin e paketave për transmetim kah nyja 5.
31

Procedura e njëjtë përcillet edhe për paketat tjera. Mirepo p.sh. për paketën e tretë nëse
nyja 4 konstaton se rendi i saj është më i shkurt kah nyja 7 atëherë këtë paketë e
vendos në rendin për transmetim kah nyja 7. Pra paketat nuk udhëtojnë nëpër rrugë të
njëjtë kështuqë ndodh që paketa e tretë të arrijë në nyjen 6 para paketës së dytë. Kjo do
të thotë se në stacionin E paketat mund të arrijnë në radhitje tjetër nga radhitja e
gjeneruar. Kështu që është i nevojshëm rirreshtimi i paketave. Ky rirreshtim bëhet duke
lexuar nga balli i paketës numrin rendor të sajë, të cilin numër e ka vendosur burimi.
32

Tek komutimi i paketave me kanale virtuale së pari vendoset lidhja logjike e
pastaj transmetohen paketat. Le të ketë stacioni A një ose më shum informacione
për t’i dërguar tek stacioni E. Stacioni A së pari e dërgon paketën call request
(kërkesa për thirrje) tek nyja 4, me cka kërkon lidhje me stacionin E. Nyja 4 vendos
për rrugëtimin e kësaj pakete dhe të gjitha paketave tjera që pasojn, p.sh. kah nyja
5. Kjo nyje vendos për rrugëtimin e paketës call request dhe paketave tjera p.sh.
kah nyja 6. Nyja 6 e dërgon paketën call request tek stacioni E. Nëse stacioni E
është i gatshëm të pranoj thirrjen, ai e dërgon paketën call accept (pranohet
thirrja) tek nyja 6. Pastaj kjo paketë dërgohet mbrapa deri te stacioni A. Tani
stacioni A dhe E mund t’i shkëmbejnë informacionet nëpër lidhjen logjike (kanalin
virtual) të vendosur.
33

Çdo paketë e përmban numrin e kanalit virtual si dhe informacionin. Çdo
nyje e din se kah duhet t’i drejtojë paketat dhe nuk ka nevojë të vendos
për rrugë. Në këtë mënyrë cdo paketë prej stacionit A e dedikuar për
stacionin E kalon nëpër nyjet 4, 5, 6. Çdo paketë prej E e destinuar për
stacionin A kalon rrugën nëpër nyjet 6, 5, 4. Lidhjen e ndërprenë njëra
prej stacioneve duke e dërguar paketën clear request (kërkesa për
lirim).
34

Karakteristikë kryesore e teknikës komutuese me kanale virtual është se rruga
në mes të stacioneve vendoset para se të fillojë transmetimi i informacionit. Kjo
nuk do të thotë se ekziston rrugë e dedikuar si ishte rasti tek komutimi i
kanaleve.
Nëse dy stacione dëshirojn të shkëmbejnë informacione për një kohë më të gjatë
përparësi më të madhe ka përdorimi i kanaleve virtuale.
35

Rrjetat e ndermarrjeve (Enterprise Networks)
Definicioni i Rrjetave te Ndermarrjeve
Rrjetat e ndermarrjeve (Enterprise Networks) jane rrjeta te shperndara
gjeografikisht ne disa lokacione dhe qe i takojne nje kompanie.
Kjo mund te perfshije disa lloje te ndryshme te rrjetave dhe sistemeve te
ndryshme kompjuteristike.
Pra, rrjetat e ndermarrjeve nuk jane shume te vecanta dhe te ndryshme nga ato
kompjuteristike, ne esence jane rrjeta kompjuteristike qe mundesojne konektimin
e disa zyrave dhe departmenteve te nje kompanie ne menyre me te sigurt dhe me
qualitete te sherbimeve me te mire.
Definicioni me praktik do te ishte: Rrjetat a ndermarrjeve jane rrjeta qe perbehen
nga nje grup rrjetash lokale (LANs) dhe qe jane te lidhura ne mes veti permes
rrjetave te gjera/zgjeruara. Keto perbehen prej pajisjeve te nevojshme per te
realizuar kete lidhje, pra prej komutuesve (switches), rutereve (routers), gateways,
etj) dhe kontrollohen nga nje ndermarrje e madhe.
Qellimi kryesor i rrjetave te ndermarrjeve eshte mundesia per te ofruar sherbime
te sigurta qofte stafit apo edhe klienteve.
Rrjetat e ndermarrjeve ndryshe njihen edhe si rrjetat private te ndermarrjeve
(Enterprise Private Networks) pasi qe konsiderohen te mbyllura dhe jane me mire
te menagjuara per dallim prej atyre publike, siq eshte rasti me Internet.
36

Perparesite e Rrjetave te Ndermarrjeve
• Sigurojne mesazhet pasi qe i enkriptojne ato
• Rrjetat e ndermarrjeve jane me efikase dhe lehte te zgjerueshme
• Mundesojne te perdorin burimet informative the teknologjike (IT
resources) ne menyre me efikase dhe ne menyre me te centralizuar
•Mundesojne vazhdimsine e biznesit
37

Shtresat/nivelet e arkitektures se korporatave
Si organizohen shtresat e nje arkitekture te ndermarrjeve? Ka disa
propozime dhe veshtrime se si do te duhej, por supozohet se ne
pergjithesi ka kater shtresa te rendesishme te arkitektures se
korporatave duke filluar nga larte dhe duke shkuar poshte.
38

• Biznesi
•Te dhenat
o Eshte vete kompania qe perfshine:
• Misionin e kompanise
• Objektivat strategjike
• Rezultatet e pritura
o Eshte nje faktor me rendesi ne kuader te arkitektures se
korporatave dhe qe kerkojne te grumbullohen,
organizohen, ruhen me kujdes dhe te shperndahen
• Aplikacionet
o Aplikacionet poashtu jane shume te rendesishme dhe e
thjeshtojne punen e nje korporate shume.
o Keto mund te jene te zhvilluara enkas per kompanite
specifike (bespoke/customized) ose te jene te gatshme nga
rafti ’off-the-shelf‘ dhe qe me modifikime te vogla mund te
pershtaten per nevojat a kompanive perkatese
39

•Teknologjia
o Paraqet infrastrukturen teknologjike, si komputeret, rrjetat, telefonat etj
o Asnjera prej tri elementeve te meparshme nuk do te mund te realizohen
ne korporatat moderne pa perdorimin e teknologjise adekuate
40

Zhvillimi i Aplikacioneve
• Zhvillimi i aplikacioneve te ndryshme per rrjetat e ndermarrjeve
eshte nje aktivitet kompleks dhe involvon nje numer te madh te
gjuheve programuese dhe pajisjeve te ndryshme.
• Cdo sistem qe perdoret per zhvillimin e aplikacioneve ka gjuhet
e veta programuese per zhvillimin e interfejsave per shfrytzuesit
(GUI).
• Gjuhet e reja zhvillohen tere kohen per te adresuar kerkesat
e koheve te fundit dhe per te qene ne gjendje qe te konkurohet
ne treg.
41

Menagjimi i sistemit te te dhenave (Database Management)
• Menagjimi i sistemit te te dhenave eshte nje aktivitet tjeter ne
kuader te infrastruktures se rrjetave te ndermarrjeve i cili duhet te
zhvillohet ne ate menyre qe bahskpunoje ose te mbeshtetet nga
pjesa hardverike e sistemit dhe nga sistemet operative.
• Sistemi i te dhenave duhet te jete portabil, qe do te thot te mund te
bartet prej nje platforme ne nje tjeter dhe te ruaj kompatibilitetin.
• Gjuha e perbashket e sistemeve te te dhenave eshte SQL, por
qe mund te jete me dallime te vogla varesisht nga kompania
(vendor) qe e zhvillon kete sistem
• Sistemi i te dhenave duhet te jete ne gjendje te mbeshtese
operacione te ndryshme dhe te jete ne gjendje te dalloj/ndaje
operacionet e nje aktiviteti nga nje tjeter.
42

Aplikacionet krysore te ndermarrjeve
Rendesia e teknologjise informative per funksionimin e nje ndermarrje
eshte shume e madhe dhe zhvillimi i applikacioneve te ndryshme per
ndermarrjet eshte bere i domosodoshem.
Disa nga keto aplikacione jane dhene me poshte:
• Sistemi automatik i faturimit (Automated billing systems)
• Procesimi i pagesave (Payment processing)
• Sistemi i email-ave per marketing (Email marketing systems)
• Managjimi i kontakteve me palet (Customer Relationship Management-CRM)
• Planifikimi i burimeve/aseteve to ndermarrjeve (Enterprise Resource Planning ERP
• Informatat e nevojshme/intelligente per bizneset (Business Intelligence -BI)
• Planifikimi per vazhdimin e biznesit (Business Continuity Planning-BCP)
• Sistemi i mesazheve te ndermarrjeve (Enterprise Messaging Systems-EMS)
43

• Sistemi automatik i faturimit (Automated billing system)
Eshte nje aplikacion qe ju mundeson kompanive te pregadisin faturat ne menyre
automatike
Kjo mundeson rritje te efikasitetit te kompanive si dhe kursim te kohes
• Procesimi i pagesave (Payment Processing)
Eshte nje program/aplikacion qe perdoret nga kompanite e ndryshme per te
managjuar dhe manipualuar me transaksionet
Funksioni ketij aplikacioni perbehet nga dy pjese:
1. Pjese a pare procesuese (front-end processing) ka te beje me
verifikimin dhe lidhjen e kompanise me banken perkatese antar i
se ciles eshte shfrytzuesi
2. Pjese e dyte procesuese (back-end processing) ka te beje me
transferimin e pageses prej bankes tek kompania perkatese
44

• Sistemet e email-ave per marketing (Email marketing systems)
I mundeson kompanise te jete ne kontakt me klientet dhe te krijoje
kliente te ri duke i derguar email-at ne menyre automatike dhe ne kohe
te duhur.
• Managjimi i kontakteve me palet (Customer Relationship Management-CRM)
Eshte nje aplikacion qe mundeson jetsimin e strategjise se nje
kampanie per te menagjuar kontaktet me palet.
• Disa nga perparesite e CRM jane:
Rritja e efikasitetit te kompanise
Rritja e produktivitetit
Kujdesi per klientet
Ulja e kostos
Tregon aftesite e kompanise
45