Kraków

Kraków (łac.: Cracovia, niem.: Krakau, jid.: ‏,רקָארק "Kroke") – miasto położone w 

południowej Polsce nad Wisłą, drugie w kraju pod względem liczby mieszkańców [1][5] i 

powierzchni [1] , stolica Polski do 1795 r. i miasto koronacyjne oraz nekropolia królów Polski, od 

1000 roku nieprzerwanie stolica diecezji krakowskiej (jednej z pięciu w ówczesnej Polsce), a od 

1925 archidiecezji i metropolii, od odzyskania niepodległości w 1918 r. miasto wojewódzkie (od 

1998 r. siedziba władz województwa małopolskiego), jest także centralnym ośrodkiem 

metropolitalnym aglomeracji krakowskiej i Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego. W zapisach 

historycznych Kraków jest uznawany za główne miasto historycznej Małopolski. Leży na 

obszarze Bramy Krakowskiej, Niecki Nidziańskiej i Pogórza Zachodniobeskidzkiego. 

W Krakowie znajdują się główne siedziby m.in.: Polskiej Akademii Umiejętności, Narodowego 

Centrum Nauki, Instytutu Nafty i Gazu - Państwowego Instytutu Badawczego, Instytutu 

Zootechniki - Państwowego Instytutu Badawczego, Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury [6] , 

dowództwa Sił Specjalnych RP będące jednocześnie jednym z kilku dowództw sił specjalnych 

NATO [7][8] , Centrum Operacji Lądowych – Dowództwa Komponentu Lądowego [9] , Polskiego 

Związku Narciarskiego [10] , Centrum Eksperckiego Kontrwywiadu NATO [11] . 

W mieście działają placówki kulturalne o znaczeniu i statusie narodowym m.in. Narodowy Stary 

Teatr, Muzeum Narodowe, Panteon Narodowy [12] , Archiwum Narodowe [13] , Biblioteka 

Jagiellońska, Instytut Książki [14] , Centrum Operacji Specjalnych [15] , Narodowe Centrum Rugby [16] . 

Miasto na prawach powiatu pełni funkcję centrum administracyjnego, kulturalnego, edukacyjnego, 

naukowego, gospodarczego, usługowego i turystycznego. Kraków jest drugim co do wielkości, po 

Warszawie, rynkiem nowoczesnej powierzchni biurowej [17] (ponad milion metrów kwadratowych 

powierzchni biurowej) [18] , a także jednym z kluczowych węzłów kolejowych w Polsce. 

W Balicach pod Krakowem znajduje się drugi co do liczby obsługiwanych pasażerów rocznie port 

lotniczy w Polsce [19] , a który ponownie obsługiwał będzie połączenia transatlantyckie [20] . 

Spis treści 

[ukryj] 

 

 

 

 

 

 

 

1Położenie 

o 1.1Podział administracyjny 

2Środowisko naturalne 

o 2.1Klimat 

o 2.2Struktura użytkowania terenu 

o 2.3Przyroda 

• 2.3.1Parki i ochrona przyrody 

• 2.3.2Rezerwaty i pomniki przyrody 

• 2.3.3Użytki ekologiczne 

• 2.3.4Uzdrowiska 

• 2.3.5Zanieczyszczenie powietrza 

3Toponimia 

4Historia 

o 4.1Średniowiecze 

o 4.2Dzieje nowożytne (XVI – XIX wiek) 

• 4.2.1Kraków po przeniesieniu dworu królewskiego 

• 4.2.2Austro-Węgry i Galicja 

o 4.3XX wiek 

• 4.3.1Początek XX wieku i dwudziestolecie międzywojenne 

• 4.3.2Okupacja hitlerowska 

• 4.3.3Historia najnowsza 

o 4.4Kalendarium współczesnych wydarzeń (XX – XXI wiek) 

5Demografia 

6Polityka i administracja 

o 6.1Miasta partnerskie 

7Gospodarka

o 7.1Usługi biznesowe 

8Transport 

o 8.1Drogowy 

o 8.2Kolejowy 

o 8.3Zbiorowy transport miejski 

• 8.3.1Metro 

o 8.4Lotniczy 

• 8.4.1Lotniska 

• 8.4.1.1Port lotniczy Kraków-Balice 

• 8.4.1.2Lotnisko Kraków-Pobiednik Wielki 

• 8.4.2Lądowiska 

• 8.4.2.1Lądowisko Rakowice-Czyżyny 

• 8.4.2.2Lądowiska sanitarne 

• 8.4.2.3Lądowisko śmigłowcowe 

9Architektura 

10Bezpieczeństwo publiczne 

o 10.1Opieka zdrowotna 

11Edukacja 

o 11.1Jednostki ogólnopolskie 

o 11.2Główne jednostki naukowe-dydaktyczne 

o 11.3Główne jednostki badawcze 

o 11.4Komercjalizacja badań naukowych 

• 11.4.1Krakowski Park Technologiczny 

• 11.4.2Węzeł Wiedzy i Innowacji EIT w Krakowie 

• 11.4.3Laboratorium badawcze Towarzystwa Maxa Plancka 

12Turystyka 

o 12.1Ruch turystyczny w Krakowie 

o 12.2Główne atrakcje turystyczne Krakowa 

o 12.3Trasy turystyczne w Krakowie 

13Kultura 

o 13.1Teatry 

o 13.2Muzea i galerie 

o 13.3Biblioteki 

o 13.4Muzyka w Krakowie 

o 13.5Kina w Krakowie 

o 13.6Krakowskie tradycje i imprezy kulturalne 

o 13.7Filmy i seriale kręcone w Krakowie 

• 13.7.1Filmy 

• 13.7.2Seriale 

o 13.8Pomniki w Krakowie 

14Media 

o 14.1Prasa 

o 14.2Stacje radiowe 

o 14.3Stacje telewizyjne 

15Religia 

16Sport 

17Osoby związane z Krakowem 

18Zobacz też 

19Przypisy 

20Bibliografia 

21Linki zewnętrzne 

Położenie[edytuj]

Błonia krakowskie, widok z Kopca Kościuszki 

Kraków jest położony w południowej Polsce, w środkowo-zachodniej części województwa 

małopolskiego nad Wisłą; na jego terenie znajdują się ujścia wiślanych 

dopływów: Białuchy (dolny bieg Prądnika), Rudawy, Dłubni, Drwiny Długiej i Wilgi. Kraków 

znajduje się w miejscu zbiegu kilku krain geograficznych: Bramy Krakowskiej, Kotliny 

Oświęcimskiej, Kotliny Sandomierskiej, Pogórza Zachodniobeskidzkiego, Wyżyny Krakowsko- 

Częstochowskiej. Położenie Krakowa sprawia, że jest on bazą dla wycieczek w polskie góry, czy 

wypadów do malowniczej Jury Krakowsko-Częstochowskiej. 

Miasto ma rozciągłość południkową 18 kilometrów i równoleżnikową 31 kilometrów [21] . 

Z Krakowem sąsiadują gminy: Igołomia-Wawrzeńczyce, Kocmyrzów- 

Luborzyca, Koniusza, Liszki, Michałowice, Mogilany, Niepołomice, Skawina, Świątniki 

Górne, Wieliczka, Wielka Wieś, Zabierzów, Zielonki. Gminy te należą do trzech powiatów 

sąsiadujących z Krakowem: krakowskiego, wielickiego oraz proszowickiego. 

Podział administracyjny[edytuj] 

Dzielnice Krakowa 

Osobny artykuł: Podział administracyjny Krakowa. 

W XIV w. w Krakowie były 22 ulice, w 1866 już w mieście i na przedmieściach – 113, w 1880 

– 135, w 1909 – 161, a w 1926 – 457 ulic. 

Od 27 marca 1991 roku Kraków podzielony jest na 18 dzielnic samorządowych 

oznaczonych cyframi rzymskimi. W roku 2002 Rada Miasta Krakowa uchwaliła formalne 

przydzielenie krakowskim dzielnicom nazw, obok cyfr (np. Dzielnica I Stare Miasto). Nazwy te 

obowiązywały dotąd potocznie. 

Ratusz d. miasta Kazimierza (1578, 1876 r.)

Powszechnie używany jest historyczny podział miasta z lat 1951–1975 na 6 dzielnic 

administracyjnych: Stare Miasto, Zwierzyniec, Kleparz, Grzegórzki, Podgórze, Nowa Hutalub 

podział na 4 dzielnice, obowiązujący od 1975: Śródmieście, Podgórze, Krowodrza, Nowa 

Huta. 

W Krakowie nazwy dzielnic pochodzą w większości od nazw miast, wsi, jurydyk, folwarków, 

osad itp., tworzących kiedyś oddzielne jednostki osadnicze, a na przestrzeni wieków 

włączanych w granice administracyjne miasta. 

W ujęciu lokalnym Kraków i sąsiadujące miejscowości tworzą aglomerację krakowską. W 

ujęciu regionalnym mówi się o Krakowskim Obszarze Metropolitalnym (KOM), natomiast w 

ujęciu ponadregionalnym Kraków jest biegunem wzrostu oddziałującym na sąsiadujące 

województwa – śląskie, świętokrzyskie oraz podkarpackie [22] . 

Środowisko naturalne[edytuj] 

Wydłużoną równoleżnikowo oś miasta stanowi dolina Wisły. Sieć rzeczną tworzy Wisła, jej 

prawy dopływ Wilga oraz dopływy lewe: Rudawa, Białucha, Dłubnia, Sanka i inne. 

(do opracowania: stosunki wodne, rzeźba terenu, budowa geologiczna, klimat) 

Klimat[edytuj] 

Rekord ciepła: +38,4 °C (30 czerwca 1833) [23] 

Rekord zimna: −38,1 °C (Mydlniki, 10 lutego 1929), −35,5 °C (Rakowice, 10 lutego 1929), 

−33,1 °C (Obserwatorium Astronomiczne UJ, 10 lutego 1929) [24] 

Rekord opadów: 313 mm (lipiec 1903) [25] 

Wartości średnie dla kolejnych miesięcy roku: 

Średnia temperatura i opady dla Krakowa 

[ukryj]Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna 

Średnie 

temperatury w 

dzień [°C] 

Średnie 

dobowe 

temperatury 

[°C] 

Średnie 

temperatury w 

nocy [°C] 

1.2 3.0 7.8 14.4 19.8 22.3 24.6 24.1 18.9 13.9 6.9 2.1 13,3 

−2.1 −0.6 3.5 8.9 14.2 16.9 19.0 18.5 14.0 9.2 3.5 −0.9 8,7 

−5.3 −4.2 −0.9 3.4 8.5 11.5 13.4 12.8 9.0 4.5 0.0 −3.8 4,1 

Opady [mm] 37.5 29.7 40.2 46.4 81.2 86.4 87.9 75.7 62.4 43.2 42.1 38.8 671,5 

Średnia liczba 

dni z opadami 

16 16 15 13 15 15 15 13 12 13 16 17 175 

Źródło: Światowa Organizacja Meteorologiczna [26] 

Struktura użytkowania terenu[edytuj]

Wisła oraz Most 

Dębnicki i bulwaryze Wzgórza 

Wawelskiego 

Użytki rolne w mieście (2005) [27] 

Rodzaj Powierzchnia % 

Grunty orne 8272 ha 79,96% 

Struktura użytkowania gruntów (2005) [27] 

Rodzaj Powierzchnia % 

Użytki rolne 10 345 ha 31,65% 

Lasy i grunty leśne 1172 ha 3,59% 

Pozostałe grunty i nieużytki 21 167 ha 64,76% 

Razem (Σ) 32 684 ha 100% 

Łąki 1500 ha 14,50% 

Pastwiska 370 ha 3,58% 

Sady 203 ha 1,96% 

Użytki 

rolne (Σ) 

10 345 ha 100% 

Przyroda[edytuj] 

Parki i ochrona przyrody[edytuj] 

Osobne artykuły: Parki w Krakowie, Bulwary Krakowa i Kąpieliska w Krakowie. 

Planty – park miejski otaczający Stare Miasto 

Dolinki Krakowskie

Zalew Zakrzówek 

W Krakowie znajdują się 43 parki, które łącznie zajmują ok. 397 ha [28] , co stanowi nieco 

ponad 1% całkowitej powierzchni miasta. 

W Krakowie znajduje się 5 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 48,6 ha (0,15% 

powierzchni miasta) [29] . Na obszarze miasta Krakowa znajdują się niewielkie zielone 

obszary wchodzące w skład Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych. Zespół ten 

zajmuje się ochroną terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej m.in. fragmenty 

parku Bielańsko-Tynieckiego, Tenczyńskiego oraz Dolinek Krakowskich, wraz z ich 

otulinami. Ponadto ostoja przyrodnicza Jury Krakowsko-Częstochowskiej wchodzi w 

skład programu CORINE biotopes ze względu na swoją florę, faunę, geomorfologię i 

krajobraz. 

Zachodnia część Krakowa stanowi tzw. Obszar Krakowski i podlega polskiej sieci 

ekologicznej, a część obszaru miasta usytuowana jest w zasięgu korytarza 

ekologicznego rzeki Wisły. Rzeki, ich doliny oraz zbiorniki wodne to jedne z 

najciekawszych z przyrodniczego punktu widzenia miejsc w Krakowie. W południowej 

części stoków wzgórz wapiennych oferują one warunki do rozwoju roślinności 

ciepłolubnej muraw i zarośli kserotermicznych. 

Rezerwaty i pomniki przyrody[edytuj] 

Osobny artykuł: Pomniki przyrody w Krakowie. 

Nazwa 

rezerwatu 

Powierzchnia 

Przedmiot ochrony 

Bielańskie Skałki 

1,73 ha 

spontaniczne procesy sukcesji biocenoz leśnych na skalistym, 

dawniej pozbawionym lasu terenie 

Bonarka 

2,29 ha 

rezerwat geologiczny, uskoki geologiczno-tektoniczne, 

powierzchnie abrazyjne, odsłonięte utwory jurajskie, kredowe 

i trzeciorzędowe 

Panieńskie Skały 

6,41 ha 

wąwóz jurajski z wychodniami skał wapiennych, naturalny las 

bukowy i grądowy. 

Skałki 

Przegorzalskie 

1,38 ha skała z roślinnością kserotermiczną 

Skołczanka 

36,77 ha 

zrębowe wzgórze wapienne ze zróżnicowanymi biocenozami, 

stanowisko fauny środowisk kserotermicznych, w tym 

rzadkich i zagrożonych gatunków owadów

W Krakowie znajduje się 260 pomników przyrody, większość z nich to 

drzewa [30] . Źródło Świętojańskie w Tyńcu oraz głaz narzutowy przy ulicy 

Spółdzielców są pomnikami przyrody nieożywionej. 

Użytki ekologiczne[edytuj] 

Kopiec Kościuszki i krakowskie Błonia, w tle Las Wolski 

Uroczysko w Rząsce – teren częściowo położony w gminie Kraków, a częściowo 

na terenie Zabierzowa, zajmuje około 59 ha. Celem utworzenia użytku była 

ochrona fiołka bagiennego – gatunku zagrożonego wyginięciem, który w roku 

2001 został wpisany na listę Polskiej czerwonej księgi roślin. Użytek chroni także 

pozostałość ekosystemów leśnych oraz wodnych na tym terenie. 

Łąki Nowohuckie – teren o powierzchni około 57 ha. Użytek ten został 

uchwalony w 2003 roku przez Radę Miasta Krakowa, położony jest w 

pobliżu Placu Centralnego. Utworzony został w celu ochrony półnaturalnych 

zbiorowisk roślinnych (łąk podmokłych) w dolinie Wisły. 

Staw Dąbski – teren o powierzchni 2,53 ha. Użytek ten został uchwalony w 2010 

roku przez Radę Miasta Krakowa [31] , położony jest w dzielnicy Dąbie, w 

sąsiedztwie Galerii Kraków Plaza. Głównym przedmiotem ochrony jest 

ekosystem stawu wraz z rzadkimi gatunkami zwierząt, np. szczeżują wielką 

(Anodonta cygnea) i różanką (Rhodesus sericeus) – symbiotycznymi gatunkami 

małży i ryby, wymienionymi w Polskiej czerwonej księdze zwierząt. 

Dolina Prądnika – teren o powierzchni 14,145 ha utworzony uchwałą Rady 

Miasta Krakowa nr LX/782/08 z dnia 17 grudnia 2008 r. [32] Położony jest wzdłuż 

rzeki Prądnik od ul. Górnickiego do granic miasta Krakowa. Głównym celem 

powołania użytku jest zachowanie naturalnie meandrującego koryta 

rzeki Prądnik, wraz z siedliskiem m.in. 19 gatunków ssaków (m.in. borowca 

wielkiego, bobra i wydry) oraz 51 gatunków ptaków (m.in. pliszki górskiej – 

jedyne stwierdzone miejsce występowania w Krakowie). 

Staw przy ul. Kaczeńcowej – teren o powierzchni 0,82 ha, utworzony uchwałą 

Rady Miasta Krakowa z dnia 19 grudnia 2007 roku. Jest to staw położony w 

dolinie rzeki Dłubni w Nowej Hucie – Bieńczycach. Utworzony został dla ochrony 

ostoi kilkudziesięciu gatunków ptaków, motyli, mięczaków.Ochronie podlega 

staw wraz z otoczeniem. 

Rozlewisko potoku Rzewnego – teren o powierzchni 2,77 ha, utworzony został 

uchwałą Rady Miasta Krakowa z dnia 19 grudnia 2007 roku. Powstał dla ochrony 

trzech rodzajów siedlisk: leśnego (las mieszany i ols), łąkowego i szuwarowego. 

Obszar ten stanowi ostoję wielu gatunków ptaków, wśród których liczną grupę 

stanowią ptaki drapieżne i sowy. Znajduje się pomiędzy cmentarzem w Borku 

Fałęckim, a ul. Jeleniogórską i obejmuje część doliny niewielkiego Potoku 

Rzewnego. 

Uroczysko Kowadza – teren o powierzchni 1,82 ha, utworzony został 

uchwałą Rady Miasta Krakowa z dnia 17 grudnia 2008 roku. Powstał dla 

ochrony muraw kserotermicznychz fauną rzadkich gatunków owadów. Znajduje 

się w Tyńcu przy ul. Świętojańskiej. 

Las w Witkowicach. 

Uzdrowiska[edytuj]

Osobny artykuł: Uzdrowiska w Krakowie. 

Na terenie Krakowa znajdują się 2 uzdrowiska (w obu znajdują się parki): 

 

 

W Swoszowicach – na jego terenie znajdują się dwa źródła wody leczniczej 

Zdrój Główny i Napoleon, które dostarczają unikatowych wód mineralnych 

bogatych w anion siarczanowy, anion wodorowęglanowy, kation 

wapniowy, kation magnezowy. Zawartość siarki w wodach 

klasyfikuje Swoszowice na 5. miejscu na świecie, a 4. w Europie. W 

uzdrowisku leczy się także schorzenia reumatyczne za pomocą kąpieli z 

wykorzystaniem wód siarczanych i borowiny. 

W uzdrowisku Mateczny wykonywane są zabiegi odnowy biologicznej, 

balneologii. 

Zanieczyszczenie powietrza[edytuj] 

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Kraków został 

sklasyfikowany jako jedenaste najbardziej zanieczyszczone miasto Unii 

Europejskiej [33] . 

Położenie geograficzne utrudnia wentylację miasta, przez co spowija je smog, 

szczególnie w sezonie grzewczym. Kraków znajduje się w czołówce rankingu 

europejskich miast z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem. Krakowskie 

powietrze zanieczyszczone jest przede wszystkim pyłem PM10 i PM2,5 oraz 

toksycznym benzo(a)pirenem. Skutkiem zanieczyszczenia pyłem, poza 

oczywistymi konsekwencjami zdrowotnymi, jest zauważalne zmniejszenie 

przejrzystości powietrza w mieście [34] . 

Źródłem zanieczyszczeń są przede wszystkim piece na paliwa stałe (34%) i 

napływ pyłu spoza miasta (36%), ale także przemysł lokalny (17%) oraz 

samochody (13%) [35] . Piece grzewcze odpowiadają także za 68 proc. emisji 

rakotwórczego benzo(a)pirenu, którego – jak wynika z wyliczeń Krakowskiego 

Alarmu Smogowego – wdychana przez Krakowian ilość w ciągu roku jest taka 

sama, jak w przypadku wypalenia ok. 2500 papierosów [36] . 

Z badań przeprowadzonych przez naukowców Collegium Medicum Uniwersytetu 

Jagiellońskiego oraz Columbia University w Nowym Jorku wynika, że mieszkanki 

Krakowa, które w okresie ciąży były eksponowane na PM2.5 powyżej 35 µg/m³, 

rodziły dzieci z masą urodzeniową niższą średnio o 128 gramów, mniejszą 

długością ciała oraz mniejszym o przeciętnie 0,3 cm obwodem główki. W zimie, 

mieszkańcom Krakowa zaleca się skracanie czasu przebywania na otwartym 

powietrzu oraz odradza się wysiłku fizycznego, na przykład biegania [37] . 

Miasto zwiększyło budżet na walkę ze smogiem, uchwalono także przepis 

zakazujący spalania węgla w piecach grzewczych. Zakaz miał wejść w życie w 

2018 r., jednak w sierpniu 2014 r. został uchylony przez Wojewódzki Sąd 

Administracyjny w Krakowie. 

Toponimia[edytuj] 

Za pełny tytuł miasta przedstawia się Stołeczne Królewskie Miasto Kraków. 

Pomimo coraz większej kosmopolityzacji, Kraków pozostaje nadal 

depozytariuszem polskiego godła [styl do poprawy] . Jako jedyne miasto w Polsce ma 

prawo używać w herbie godła Państwa Polskiego. Taka możliwość, według 

symboliki heraldycznej, przysługuje jedynie miastom i regionom stołecznym [38] . 

Autorem pierwszego źródła piśmiennego, w którym w 966 pojawia się Kraków 

jest Ibrahim ibn Jakub. W dokumentach łacińskich w 973 występuje w 

formie Cracoua. 

Językoznawca Jerzy Nalepa twierdzi, że rdzeń krak oznacza odgałęzienie 

rzeczne [39] .

Według legendy zapisanej w końcu XII wieku przez Wincentego Kadłubka nazwa 

Krakowa pochodzi od imienia księcia Kraka, natomiast w legendach czeskich 

występuje postać księcia Kroka. 

Do historycznej funkcji Krakowa odnosi się jego pełna nazwa [40] – Stołeczne 

Królewskie Miasto Kraków usankcjonowana prawnie przez Radę Ministrów, jak i 

wcześniej przez naczelne władze państwowe II Rzeczypospolitej, które używały 

tej nazwy w swoich aktach prawnych [41][42] . Również nazwy skróconej, tj.: st. król. 

miasto Kraków, st.kr. miasto Kraków albo stoł. król. miasto Kraków. Niektóre z 

tych aktów prawnych obowiązują do dzisiaj [43][44] . Na arenie międzynarodowej 

Kraków postrzegany jest jako „duchowe i naukowe serce Polski” [45] . 

Panorama centrum miasta nocą 

Osobny artykuł: Carrodunum. 

Historia[edytuj] 

Przywilej lokacyjny Krakowa z 1257

Widok Krakowa w Kronice Hartmanna Schedla, 1493 

Panorama Wawelu pod koniec XVI w., ilustracja w Civitates Orbis 

Terrarum Brauna i Hogenberga. 

Przysięga Tadeusza Kościuszki na rynku w Krakowie – 24 marca 1794 r. – 

obraz Franciszka Smuglewicza 

Przybycie Józefa Poniatowskiegodo Krakowa – 14 lipca 1809 r. – obraz Michała 

Stachowicza

Plac Jana Matejki powstał w XIX w. w okresie modernizacji i przebudowy miasta 

Kraków w 1912 roku na jednej z pierwszych fotografii barwnych w historii Polski. 

Sukiennice w 1938 

Osobne artykuły: Historia Krakowa, Kalendarium historii Krakowa i Benedyktyni 

świętokrzyscy w Krakowie. 

Kraków jest jednym z najstarszych miast Polski, z wieloma 

wartościowymi obiektami architektonicznymi. Działa w nim wiele 

instytucji i placówek kulturalnych gromadzących bezcenne zabytki. W 

przeszłości miasto należało do Ligi Hanzeatyckiej zrzeszającej 

najważniejsze ośrodki handlowe w Europie. 

Do 1795 r. Kraków był formalnie stolicą Polski, a do 1611 r. 

siedzibą władców państwa polskiego. W latach 1596–1795, czyli do III 

rozbioru Polski, jako stolica Rzeczypospolitej [46] funkcje stołeczne dzielił 

z Warszawą, która stała się miastem rezydencjalnym króla [47][48] . 

Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego [49] . Miasto 

posiadało prawo do czynnego uczestnictwa w akcie wyboru króla [50] . 

Średniowiecze[edytuj] 

Najstarszy ośrodek osadniczy znajdował się m.in. na 

obronnym Wawelu i był jednym 

z grodów w plemiennym państwie Wiślan. Ziemie Wiślan mogły przez 

pewien czas, w ostatniej ćwierci IX w., znajdować się pod

władaniem Państwa Wielkomorawskiego, nie ma jednak na to 

bezpośrednich dowodów. W X w. (najprawdopodobniej w latach ok. 960 

– ok. 986) Kraków wszedł w zależność od Czech, rządzonych przez 

pierwszych władców z dynastii Przemyślidów. Była to zależność luźna, 

natury trybutarnej i nie pozostawiła wyraźniejszych śladów w tradycji 

historycznej, a niektórzy historycy kwestionują w ogóle panowanie 

czeskie nad Krakowem w tym okresie. Około 990 gród znalazł się w 

granicach państwa piastowskiego, stając się jedną z głównych siedzib 

królestwa (łac. sedes regni principalis) [51] ; próby dokładnego ustalenia 

czasu wcielenia do państwa Piastów oscylują pomiędzy 987 a 989. 

Pierwsza wiarygodna pisemna wzmianka o Krakowie pochodzi z 

dokumentu Dagome iudex z ok. 992. Nad Wisłą obok Wawelu, 

niewielkim wzgórzu z jurajskiego wapienia, według legendy stała 

niegdyś świątynia pogańska, na miejscu której zbudowano następnie 

kościół romański pw. św. Michała Archanioła. Co najmniej od 1000 w 

Krakowie znajdowała się siedziba biskupstwa, a za 

panowania Kazimierza Odnowiciela Kraków stał się główną siedzibą 

książęcą. 

W okresie rozbicia dzielnicowego Kraków był siedzibą księcia seniora, z 

czasem jednak książęta krakowscy stracili faktyczne zwierzchnictwo nad 

innymi władcami piastowskimi. W 1241 miasto zostało zniszczone 

podczas najazdu mongolskiego. Mogło to zadecydować o 

niepowodzeniu pierwszej lokacji Krakowa, którą najprawdopodobniej 

planowano na początku XIII wieku. W dniu 5 czerwca 1257, wzorując się 

na Wrocławiu [52] , książę Bolesław V Wstydliwy, jego matka Grzymisława 

i żona św. Kinga nadali miastu przywilej lokacyjny na prawie 

magdeburskim w Koperni koło Pińczowa. Zasadźcami byli 

trzej wójtowie: Gedko Stilvoyt, Jakub z Nysy i Dytmar Wolk z Wrocławia. 

Nowo wytyczone miasto zostało zasiedlone głównie przez przybyszów 

ze Śląska i Niemiec, co tłumaczy fakt posługiwania się językiem 

niemieckimprzez mieszczaństwo krakowskie do XVI w. Wtedy też 

powstał charakterystyczny szachownicowy układ miasta, w który 

wpasowano zachowane elementy wcześniejsze (ul. Grodzka, kościół 

Mariacki). Pomiędzy Krakowem a Wawelem istniała osada Okół, 

dawne podgrodzie, która została wcielona do Krakowa przez 

króla Władysława Łokietka po buncie wójta Alberta. 

W 1320 roku w katedrze wawelskiej koronowano Władysława Łokietka, 

kończąc symbolicznie okres rozbicia dzielnicowego. Odtąd, aż do 1734, 

Kraków był miejscem koronacji królów Polski. 

W XIV wieku na przedmieściach Krakowa powstały dwa kolejne miasta: 

na południu Kazimierz (1335) i na północy Kleparz (1366). 

Jako stolica jednego z mocarstw europejskich w XV i XVI wieku, Kraków 

rozwijał się pod względem architektonicznym, handlowym, 

rzemieślniczym, kulturalnym i naukowym. Kompleks zamkowy na 

Wawelu przebudowano i rozbudowano w stylu renesansowym. 

Odnowiono powstały w 1364 r. uniwersytet. Zbudowany został 

również Barbakan razem z okręgiem murów miejskich. 

Dzieje nowożytne (XVI – XIX wiek)[edytuj] 

Kraków po przeniesieniu dworu królewskiego[edytuj] 

Po unii polsko-litewskiej i powstaniu Rzeczypospolitej Obojga 

Narodów Kraków znalazł się na uboczu wielkiego 

państwa. Sejmy i elekcjenowych monarchów odbywały się pod 

Warszawą, położoną mniej więcej w połowie drogi między 

stolicami Korony i Litwy.

Od 1596 rozpoczął się proces przenoszenia dworu 

królewskiego Zygmunta III Wazy z Krakowa do Warszawy, zakończony 

ok. 1611 r. Warszawa uzyskiwała tytuł miasta rezydencjalnego Jego 

Królewskiej Mości, jednak Kraków do ostatniego rozbioru Polski 

pozostawał formalną stolicą Rzeczypospolitej [53][54][47][48] . Katedra na 

Wawelu pozostała miejscem koronacji i pochówków królów Polski, zaś 

Kraków – stołecznym i królewskim miastem, w którym funkcjonowały 

pozostałe instytucje stołeczne takie jak np. skarbiec koronny. Nawet w 

czasach późniejszych wezyr turecki Kara Mustafa, pisał w 

korespondencji do związanego z Wilanowem Jana III Sobieskiego: 

„zniszczę Twój Kraków...”. 

Wraz z upadkiem Rzeczypospolitej rozpoczął się upadek Krakowa. 

Zniszczenia wojenne mocno nadszarpnęły pozycję miasta i zahamowały 

jego rozwój. Po raz pierwszy Kraków został zniszczony przez obce 

wojska w 1655, podczas „potopu szwedzkiego” (przedmieścia ucierpiały 

jednak mocno już w 1587, podczas próby zdobycia miasta przez 

arcyksięcia Maksymiliana III Habsburga). W latach 1656–1657 nastąpiło 

kolejne oblężenie miasta, tym razem bronionego przez Szwedów. 

Austro-Węgry i Galicja[edytuj] 

W XVIII w. Kraków był zdobywany przez 

wojska pruskie, szwedzkie, austriackie i rosyjskie. 24 marca 1794 

na rynku krakowskim przysięgę Narodowi złożył naczelnik Tadeusz 

Kościuszko rozpoczynając tym samym powstanie. 

15 czerwca 1794 r. do Krakowa wkroczyły wojska pruskie. Prusacy 

obsadzili Wawel i założyli tam składy wojskowe. Wtedy to dokonał się 

rabunek polskich klejnotów i insygniów koronacyjnych ze skarbca 

koronnego, które zostały przewiezione do Berlina, a następnie 

częściowo włączone do skarbca pruskiego oraz przetopione lub 

spieniężone na potrzeby wojenne. Prusacy opuścili Kraków w 1795 

roku [55] . 

Po III rozbiorze Polski Kraków zajęli Austriacy. Aleksander Rożniecki – 

dowódca kawalerii uczestnicząc w wojnie austriacko-polskiej, 

począwszy od Raszyna, z oddziałem – forpocztą, dotarł do Krakowa 14 

lipca 1809 r. (dzień przed ks. Poniatowskim) i przełamał ostatni opór 

Austriaków przed zwycięskim wkroczeniem księcia. 

Mapa Wolnego Miasta Krakowa (1815–1846) 

14 października 1809 r., na mocy traktatu z Schönbrunn, Kraków i 

Podgórze zostały przyłączone do Księstwa Warszawskiego jako stolica 

departamentu. W 1813 r. został siedzibą rządu Księstwa 

Warszawskiego. [56] W latach 1815–1846 stanowił stolicę niewielkiego 

powierzchniowo, formalnie niepodległego państwa – Rzeczypospolitej 

Krakowskiej. W tym okresie rozpoczęła się gruntowna modernizacja i 

przebudowa miasta, które wciąż tkwiło w średniowiecznym 

układzie urbanistycznym. Zburzono większość murów miejskich, 

zasypano fosę, na miejscu której powstał park – Planty. Po powstaniu 

krakowskim, zorganizowanym przeciwko dominacji austriackiej, ale i

faktycznie przeciwko trzem zaborcom naraz (czyli tzw. „państw 

opiekuńczych” Rzeczypospolitej Krakowskiej), miasto zostało w 1846 r. 

zaanektowane przez Austrię, w której granicach pozostawało aż do 

1918. Nazwę Rzeczpospolita Krakowska zastąpiono nową: Wielkie 

Księstwo Krakowskie. Odtąd cesarz austriacki używał tytułu Wielki 

Książę Krakowa. 

W 1850 wielki pożar zniszczył ok. 10% powierzchni miasta. 

XX wiek[edytuj] 

Początek XX wieku i dwudziestolecie międzywojenne[edytuj] 

Nowy ratusz (Magistrat) d. miasta Podgórza, które do 1915 roku było 

samodzielnym miastem. 

W początku nowego stulecia zaszły w Krakowie poważne zmiany – 

również w infrastrukturze technicznej miasta. 14 lutego 1901 r. – za 

prezydentury Józefa Friedleina – otwarto miejskie wodociągi wówczas 

imienia Franciszka Józefa. Zbiornik na wodę zbudowano u 

podnóża kopca Kościuszki, 49 m nad poziomem Rynku. woda spływała 

do miasta rurą o średnicy 70 cm i wypełniała sieć wodociągową o 

długości 66 kilometrów. Początkowo, w liczącym 80 tys. mieszkańców 

Krakowie, przypadał statystycznie w ciągu doby jeden litr wody 

wodociągowej na osobę [57] . 

12 lipca 1903 r. Kraków nawiedziła powódź – największa od 1813. 

Stan Wisły w mieście osiągnął 4 m 52 cm. Zagrożony zerwaniem 

był most Podgórski, woda zagroziła też gazowni miejskiej. Od Podgórza, 

przez tereny Zawiśla, Zwierzyniec, Błonia krakowskie, aż do Nowej Wsi 

i Łobzowa powstało ogromne rozlewisko z połączonych wód 

Wisły, Wilgi i Rudawy. W zalanych dzielnicach komunikacja odbywała 

się łodziami i tratwami. Pod wpływem tej klęski żywiołowej postanowiono 

przeprowadzić regulację Rudawy w połączeniu z wytyczeniem jej 

nowego koryta. Projekt został zrealizowany w latach 1903–1910. Nowe 

ujście Rudawy zostało umieszczone pod kątem prostym do Wisły, 

skutkiem czego odcięta została część zabudowań klasztoru 

Norbertanek. Zburzono też ostatni w Krakowie młyn. Znacznym 

zmianom uległo również bezpośrednie otoczenie klasztoru – powstał 

nasyp i grobla z nową drogą oraz wysoki most. Przemiany te 

spowodowały liczne protesty miłośników zabytków [58] . W latach 1910– 

1915 ogłoszono i częściowo wprowadzono plan regulacyjny Wielkiego 

Krakowa, w ramach którego włączono w granice administracyjne 

Krakowa znajdujące się w jego otoczeniu miasta, osady i wsie. 

W 1915 nastąpiło połączenie Krakowa z Podgórzem, miastem 

założonym w 1784 na przeciwległym brzegu Wisły. 

6 sierpnia 1914 r. wyruszyła z Krakowa I Kompania Kadrowa z Józefem 

Piłsudskim na czele. Było to pierwsze polskie wojsko od czasów 

rozbiorów Polski. I Kompania przekroczyła granicę Kongresówki z 

zamiarem wyzwolenia pozostałej części Rzeczypospolitej.

W początku 1918 r. wzmogły się w Krakowie nastroje 

niepodległościowe, czego wyrazem była manifestacja w dn. 20 stycznia. 

Sytuację pogorszyło ogłoszenie 11 lutego postanowień traktatu 

brzeskiego. Demonstracje rozpoczęły się 12 lutego od zdemolowania 

konsulatu pruskiego, a 18 lutego odbyła się wielka manifestacja 

protestacyjna na Rynku Głównym. Strajk podjęli kolejarze, którzy 

zatrzymali w okolicach Chrzanowa pociąg z wojskiem skierowanym do 

miasta przez zaniepokojone władze austriackie. Na ogrodzeniu parceli 

na rogu Rynku Głównego i ul. św. Jana oraz na drzewach wzdłuż linii A– 

B pojawiły się plakaty z napisami godzącymi w zaborcę, które zdjęto 

dopiero pod groźbą użycia broni. 12 października, w odpowiedzi na 

manifest Rady Regencyjnej, krakowska Rada Miejska odbyła uroczyste 

posiedzenie, podczas którego w pełni poparła jego treść. 15 

października delegaci polscy w wiedeńskim parlamencie złożyli 

deklarację, iż odtąd uważają się za obywateli wolnej i zjednoczonej 

Polski. Wydział Krajowy zwołał następnie w Krakowie posłów 

sejmowych i do Rady Państwa, którzy 28 października powzięli uchwałę 

głoszącą, że ziemie polskie w obrębie byłej monarchii austriackiej należą 

już do Państwa Polskiego, oraz że dla ziem tych tworzy się Komisję 

Likwidacyjną [59] . 

28 X 1918 powstała w Krakowie Polska Komisja Likwidacyjna 

z Wincentym Witosem na czele i przejęła pełnię władzy w mieście. 

Kraków, w wyniku masowej akcji rozbrajania żołnierzy austriackich stał 

się pierwszym (obok Tarnowa) wolnym od władzy zaborczej miastem 

Rzeczypospolitej. 31 października po południu pojawiły się w mieście 

afisze informujące krakowian o tym radosnym fakcie [59] . 

W dwudziestoleciu międzywojennym, tuż po odzyskaniu niepodległości, 

polskie władze centralne uznały wawelski zamek za gmach 

reprezentacyjny Rzeczypospolitej, oddany do użytku Naczelnika 

Państwa, a następnie dla Prezydenta RP – 

uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 1921 r., zespół 

urbanistyczny na Wawelu stał się jedną z oficjalnych Rezydencji 

Prezydenta Polski. Do dzisiaj zachował się apartament Prezydenta 

RP Ignacego Mościckiego. 

Najstarsza część przedwojennego gmachu Biblioteki Jagiellońskiej (1931– 

39), utworzonej w roku 1364

Kopiec Piłsudskiego (1938 r.) – największy z czterech istniejących do dziś 

krakowskich kopców, usypany w latach 1934–1937 

Jesienią 1923 roku, w wyniku pogarszającej się sytuacji ekonomicznej i 

konfliktów społecznych, doszło w Krakowie do krwawych starć ulicznych. 

5 listopada proklamowano strajk generalny. 6 listopada pod budynkiem 

Kasy Chorych (Dom Robotniczy) przy ul. Dunajewskiego o godz. 9:00 

doszło do pierwszych starć z policją (rannych zostało 20 policjantów). 

Później uzbrojony tłum zaatakował kordon policyjny i wojskowy, 

spychając funkcjonariuszy ku ul. Szewskiej. Doszło do otoczenia i 

rozbrojenia kompanii wojska. Uzbrojeni w zdobytą broń demonstranci i 

bojówkarze ruszyli ul. Szczepańską na Rynek i obsadzili Planty. W 

godzinach przedpołudniowych doszło już do regularnych walk z użyciem 

broni palnej. Ostrzelany został szwadron ułanów wysłany w rejon ul. 

Dunajewskiego. Z okien domów i zza filarów Sukiennicostrzelano inny 

szwadron, stojący na Rynku obok Odwachu. Wojskowa komenda miasta 

wysłała do walki trzy samochody pancerne. Jeden z nich, pozbawiony 

wsparcia piechoty, został zdobyty przez demonstrantów. Koło południa 

strzały zaczęły cichnąć. Cała zachodnia część miasta znalazła się pod 

kontrolą strajkujących. W budynku Kasy Chorych przetrzymywano jako 

jeńców rozbrojonych i rannych żołnierzy. W warunkach chaosu i braku 

informacji władze poleciły wojsku i policji zaprzestania ognia i wycofania 

się z ulic. Przystąpiono do negocjacji. Strajkujący unieruchomili 

gazownię i elektrownię, w wyniku czego już o godz. 17:00 miasto 

zaczęło pogrążać się w zupełnych ciemnościach. Walki w Krakowie, 

zwane powstaniem krakowskim spowodowały śmierć 14 oficerów i 

żołnierzy; rannych zostało 101 wojskowych i 38 policjantów. Po stronie 

demonstrantów padło również 14 zabitych. Zginęły też 4 przypadkowe 

osoby cywilne, a kilkadziesiąt zostało rannych. Ponadto zabito 61 koni, a 

70 raniono [60] . 

W 1936 roku demonstracje robotnicze i strajki okupacyjne w zakładach 

pracy doprowadziły do rozruchów w wyniku, których zabito 6 osób a 

ranne zostały 22 osoby [61] . 

Okupacja hitlerowska[edytuj] 

Osobne artykuły: Getto krakowskie i Plaszow. 

Wojska niemieckie zajęły miasto 6 dni po rozpoczęciu II wojny 

światowej. W nalocie na krakowskie lotnisko Rakowice–Czyżyny 

uczestniczyło 150 samolotów Luftwaffe [62] . Pierwszym polskim 

lotnikiem, który poderwał samolot do walki z hitlerowskimi Niemcami 

był pilot krakowskiego dywizjonu, kpt. pilot Mieczysław Medwecki. 

Zginął w walce. Podporucznik Gnyś oraz plutonowy pilot Flanel, 

zestrzelili kolejno i w walce z niemieckim wrogiem, dwie hitlerowskie 

maszyny. Były to pierwsze polskie zwycięstwa powietrzne podczas 

II Wojny Światowej. W pierwszym dniu wojny, piloci krakowskiego II 

Pułku Lotniczego zestrzelili w sumie pięć niemieckich samolotów [63] .

W czasie okupacji hitlerowskiej (1939–1945) Kraków funkcjonował 

jako stolica Generalnego Gubernatorstwa. W marcu 1941 okupant 

niemiecki zamknął w getcie krakowskim około 60 tys. osób 

uznanych za Żydów według rasistowskich ustaw 

norymberskich (25% wszystkich mieszkańców Krakowa). 

Więźniowie getta zostali zamordowani w trakcie akcji likwidacyjnej 

(13 – 14 marca 1943) i w obozach koncentracyjnego w 

Płaszów, Bełżec i Auschwitz. W wyniku tej akcji eksterminacyjnej po 

II wojnie światowej ocalało około tysiąca krakowskich Żydów [64] . 

Wywieziono do Niemiec wiele dzieł sztuki, z których duża część nie 

powróciła do kraju. Kraków odniósł niewielkie straty podczas 

bombardowania miasta przez lotnictwo Armii Czerwonej. 

W 1939 r. powstała w Krakowie pierwsza w Polsce organizacja 

konspiracyjna podczas II wojny światowej, Organizacja Orła 

Białego [65] . Oprócz Krakowskiego Okręgu Armii Krajowej, działała 

m.in. organizacja harcerska „Szare Szeregi” [66][67] , której 

naczelnictwo mieściło się w Krakowie po upadku powstania 

warszawskiego [68] . Działalność prowadziły inne, liczne ugrupowania 

konspiracyjne [69][70] . Istotną rolę w okupowanym mieście odgrywało 

też konspiracyjne życie kulturalne i oświatowe. Przy ul. Łobzowskiej 

6, w sklepie księgarsko-papierniczym, prowadzonym przez 

Spółdzielnię Księgarską „Czytelnik”, mieścił się punkt spotkań 

literatów, gdzie zaopatrywano się w podziemną prasę i publikacje. 

Tam też udzielano materialnego wsparcia pisarzom i artystom 

krakowskim, wykorzystując dochody sklepu. Okręgowa 

komórka Tajnej Organizacji Nauczycielskiej miała siedzibę przy pl. 

Nowym, w lokalu Spółdzielni Księgarskiej „Szkolnica”. Zajmowano 

się tam dystrybucją podręczników do tajnego nauczania (punkt 

odbioru dla nauczycieli mieścił się przy pl. Nowym 7 i w sklepie 

drogeryjnym przy ul. Siennej 7), a także wydawaniem w postaci 

powielanych skryptów wyczerpanych już podręczników dla klas 

gimnazjalnych (gotowe skrypty przenoszono do sklepu przy ul. 

Szewskiej 13, gdzie był zorganizowany punkt rozdziału). Mieścił się 

tam też punkt kierowania kandydatów na tajne komplety 

uniwersyteckie. Było to także miejsce spotkań krakowskich literatów, 

takich jak np. Kazimierz Czachowski, Tadeusz Kudliński, Tadeusz 

Seweryn, Jan Wiktor, Wojciech Żukrowski; bywał tam też 

prof. Stanisław Pigoń. Na podstawie zachowanych materiałów 

Okręgowego Biura Szkolnego w Krakowie, sama tylko „Szkolnica” 

przekazała w okresie okupacji ok. 30 tys. egzemplarzy książek i 

podręczników dla tajnej oświaty. Ważną formą pomocy było też 

wysyłanie paczek żywnościowych do obozów jenieckich oraz opieka 

nad wysiedlonymi z Warszawy po upadku powstania nauczycielami. 

Jednym z głównych dostawców uratowanych przed zniszczeniem 

podręczników była księgarnia Stefana Kamińskiego przy ul. św. 

Jana 3. Wykupywał on z rąk niemieckich całe księgozbiory z 

likwidowanych księgarń i bibliotek. Było to też kolejne miejsce 

konspiracyjnych spotkań ludzi podziemnej kultury i oświaty [71] .

Obalanie pomnika Adama Mickiewicza przez Niemców 17 sierpnia 

1940 roku 

Kraków miał się stać miastem niemieckim nie tylko z nazwy i składu 

narodowościowego ludności, ale także z wyglądu zewnętrznego. W 

tym celu okupant planował zniszczenie polskiego dorobku 

kulturowego i wyeksponowanie własnej tradycji historycznej. 

Urbanistyczne „porządkowanie” miasta Niemcy zaczęli od wyburzeń 

w rejonie Wawelu – ówczesnej siedziby gubernatora dr Hansa 

Franka. W latach 1940–1941 rozebrano np. kamienicę czynszową 

zw. „Dębno” u zbiegu ul. Grodzkiej i ul. Podzamcze. 

Na Kazimierzu zburzono też kilka kamienic, aby odsłonić widok 

na kościół Bożego Ciała. Pewne zmiany wprowadzono i na samym 

Wawelu (np. nowy wjazd i brama). Szczególnym zainteresowaniem 

niemieckich budowniczych cieszyła się jednak zachodnia dzielnica 

miasta. Spektakularnym osiągnięciem urbanistyki germańskiej miała 

być reprezentacyjna dzielnica rządowa (Regierungsviertel). 

Planowano mianowicie wzniesienie na Błoniach ogromnego, 

monumentalnego kompleksu gmachów rządowych, nad którym w 

dalszej perspektywie miały dominować pomniki chwały niemieckiego 

oręża. Już w 1941 r. Hans Frank polecił zrównać z poziomem terenu 

kopce Kościuszki i Piłsudskiego, aby na ich miejscu mogły stanąć 

owe monumenty, ale do realizacji tego planu nie doszło. Okupanci 

nie zdążyli również rozbudować ratusza, ani też 

przebudować Rynku Głównego w duchu germańskim. Pozostały 

tylko plany i szkice [72] . W mieście przeprowadzano akcje 

sabotażowe i likwidacyjne [73][74] (np. zamach na wyższych oficerów 

SS Krügera i Koppego oraz nieudany zamach na Hansa Franka) i 

panowały nastroje powstańcze [75] , a do powstania w Krakowie 

przygotowywało się polskie Podziemie [76] . Między innymi, polskie 

zgrupowania partyzanckie skoncentrowane wokół Krakowa [77] . 

Dowództwo Armii Krajowej nie zdecydowało się jednak ostatecznie 

na ogłoszenie powstania w Krakowie zarówno z uwagi na niewielką 

liczbę uzbrojenia Polaków w samym mieście i niemożność 

znaczącego ich dozbrojenia przez tę część Krakowskiego Okręgu 

AK, który działał poza miastem [78] , jak również w wyniku znacznego 

rozbicia struktur AK w Krakowie w czasie wielkiej łapanki (tzw. 

„czarna niedziela”) w obrębie której w ciągu jednego dnia 

aresztowano i wywieziono do obozu koncentracyjnego w Płaszowie 

15 tys. krakowian [75][79] . 

Historia najnowsza[edytuj]

Plac centralny im. Ronalda Reagana w Nowej Hucie 

18 stycznia 1945 wojska 1. Frontu Ukraińskiego pod dowództwem 

marszałka Iwana Koniewa zajęły miasto. Kraków jako jedno z 

niewielu miast polskich nie odniosło podczas wojny większych strat 

substancji materialnej, zaś w 1946 roku był trzecim najludniejszym 

miastem w Polsce po Łodzi i Warszawie [80] . 

Aleja Róż – niegdyś reprezentacyjna aleja socrealistycznejdzielnicy 

przemysłowej Nowej Huty; obecnie większą jej część stanowi deptak 

W okresie powojennym postępował silny rozwój terytorialny i 

ludnościowy miasta. W 1951 przyłączono do Krakowa Nową Hutę, 

która według pierwotnych planów miała stanowić oddzielne 

miasto [81] , zaplanowane jako przeciwieństwo Krakowa, czyli miasto 

robotnicze bez kościołów i warstwy społecznej inteligencji. Do dzisiaj 

jednym z historycznych miejsc w tej dzielnicy jest plac Ratuszowy, 

gdzie w zamysłach budowniczych „socjalistycznego miasta” miała 

zostać wzniesiona ta instytucja. Od 1 stycznia 1957 do 31 maja 

1975 miasto Kraków stanowiło oddzielne 

samodzielne województwo. 

Kalendarium współczesnych wydarzeń (XX – 

XXI wiek)[edytuj] 

Pierwszy szczyt Grupy Wyszehradzkiej na terenie 

Rzeczypospolitej Polskiej odbył się w 1991 r. w Krakowie, czyli 

tuż po jej powstaniu, a przyjęte wówczas podczas tego 

spotkania tezy, zapisano w postaci tzw. Deklaracji Krakowskiej. 

Następny szczyt Grupy Wyszehradzkiej w Polsce odbył się 

również w Krakowie w 1993 r. [82] 

W 2000 roku Kraków uzyskał tytuł Europejskiej Stolicy Kultury. 

Wizyta Prezydenta USA George’a W. Busha w Polsce 30–31 

maja 2003 roku. Na Wawelu prezydent Bush przemawiał na 

temat inicjatywy przeciwko rozprzestrzenianiu broni masowego 

rażenia (PSI) oraz na temat rozszerzenia polskiego 

zaangażowania w Iraku [83][84] .

Uchwałą z 3 sierpnia 2006 Senat RP zdecydował o 

ustanowieniu roku 2007 Rokiem Miasta Krakowa [85] . 

11 maja 2007 r. rozpoczął się Prezydencki Szczyt Energetyczny 

z udziałem Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego oraz 

Prezydentów państw Europy Środkowej i Wschodniej [86] . 

W czerwcu 2007 r. Kraków obchodził 750 

rocznicę lokacji miasta. 

W 2008 r. odbył się w Krakowie Światowy Kongres Górniczy [87] 

W 2009 r. odbył się w Krakowie szczyt Ministrów Obrony państw 

NATO [88] , pierwsze tego rodzaju spotkanie na terenie Polski. 

18 kwietnia 2010 roku w Kościele Mariackim odbyła się 

uroczystość pogrzebu zmarłego tragicznie prezydenta 

Polski Lecha Kaczyńskiego wraz z jego żoną Marią, których 

trumny następnie pochowano w jednej z krypt Katedry na 

Wawelu. 

17 stycznia 2011 r. w Zamku Królewskim na Wawelu, Prezydent 

RP wręczył Ordery Orła Białego twórcom kultury w tym 

Noblistce Wisławie Szymborskiej [89] . 

W dniach 2–4 października 2011 r. w Krakowie gościł europejski 

szczyt gospodarczy pn. Forum Rynku Wewnętrznego (Single 

Market Forum – SIMFO) [90][91] . 

Podczas polskiej prezydencji w strukturach Unii Europejskiej, 

Kraków został wyznaczony jako [92] jedno z miast goszczących w 

tym czasie spotkania międzypaństwowe w ramach UE. 

Od 7 grudnia 2011 r. obowiązuje uchwała Rady Miasta 

Krakowa [93] o utworzeniu Parku Kulturowego Stare Miasto [94] , 

chroniąca Stare Miasto, wpisane na listę światowego 

dziedzictwa UNESCO. 

W dniach od 7-9 października 2013 r. odbyło się w Krakowie 

spotkanie Prezydentów Polski, Ukrainy oraz prezydentów 

państw należących do grupy Arraiolos [95] . 

W lutym 2014 r. odbywał się w Krakowie Weimarski Szczyt 

Gospodarczy [96] . 

W dniu 25 maja 2014 r. odbyło się w Krakowie referendum 

lokalne, w którym mieszkańcy odrzucili dużą większością 

głosów pomysł ubiegania się o organizację Zimowych Igrzysk 

Olimpijskich w 2022 r., opowiadając się jednocześnie za 

budową ścieżek rowerowych, metra oraz stworzeniem systemu 

monitoringu wizyjnego. 

W dniach od 26-31 lipca 2016 r. odbyły się Światowe Dni 

Młodzieży. 

W lipcu 2017 r. odbędzie się w Krakowie 41. Sesja Komitetu 

Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO [97] 

W 2018 r. Kraków (wraz z Katowicami) pełnił będzie funkcję 

gospodarza Kongresu Sieci Miast Kreatywnych UNESCO [98] .

Widok centrum miasta z kopca Krakusa. Od lewej zabudowa 

centrum Podgórza z wieżą kościołem Świętego Józefa, 

następnie Kazimierz z Augustianów oraz ratuszem 

kazimierskim, Wawel z katedrą i Zamkiem Królewskim, bliżej 

kościół Bożego Ciała na Kazimierzu. W głębi Stare Miasto z 

kościołami Świętego Andrzeja, Świętych Piotra i Pawła, wieżą ratuszową, 

kościołami Dominikanów i Mariackim 

Demografia[edytuj] 

Osobny artykuł: Ludność Krakowa. 

Wykres liczby mieszkańców miasta Kraków na przestrzeni 

ostatnich trzech stuleci 

Źródło: [krakow.stat.gov.pl Urząd Statystyczny w Krakowie]. [dostęp 

2016-09-08]. 

Największą populację Kraków odnotował 30 czerwca 2015 r. – 

według danych GUS 762 508 mieszkańców. 

Dane GUS obejmują tylko mieszkańców miasta zameldowanych 

na pobyt stały. Realna liczba mieszkańców, według władz 

miasta, może sięgać miliona [99] . 

Polityka i administracja[edytuj] 

Osobne artykuły: Prezydenci Krakowa i Rada Miasta Krakowa.

Magistrat Krakowski 

Samorządność miejskiego Krakowa sięga 

początków lokacji miasta w 1257, choć pierwsze oficjalne 

wzmianki o radzie miejskiej pochodzą z 1264. Zgodnie ze 

współczesnym ustrojem kraju Kraków jest miastem na 

prawach powiatu. Samorządowym organem władzy w 

Krakowie, sprawującym także funkcje kontrolne, złożonym z 

radnych pochodzących z wyboru, działającym na podstawie 

przepisów o samorządzie gminnym oraz o samorządzie 

powiatowym jest Rada Miasta Krakowa. Mieszkańcy 

wybierają do Rady Miasta 43 radnych na czteroletnią 

kadencję. Pracami Rady kieruje wybierany spośród jej 

członków przewodniczący. 

Prezydent Krakowa urzęduje w Pałacu 

Wielopolskich przy placu Wszystkich Świętych. 

Urząd Miasta Krakowa, czyli krakowski magistrat realizuje 

ustawowe powinności Gminy Miejskiej Kraków, czyli tak 

zwane zadania własne i zadania zlecone przez rząd. 

Magistrat podlega bezpośrednio pod Prezydenta Krakowa. 

Miasta partnerskie[edytuj] 

Miasto prowadzi współpracę międzynarodową z licznymi 

miastami partnerskimi i bliźniaczymi, w tym [100] : 

Miasta bliźniacze: 

 

 

Kijó 

w – 

Ukrain 

a 

Leu 

ven – 

Belgia 

 

 

Mediol 

an – 

Włochy 

Norym 

berga – 

Niemcy 

 

 

Kuryt 

yba – 

Brazylia ( 

honorowe 

) 

La 

Serena – 

Chile (ho 

norowe) 

 

Quito 

– 

Ekwador ( 

honorowe) 

Miasta partnerskie: 

 

 

Borde 

aux – 

Francja 

Bratysł 

awa – 

Słowacja 

 

 

Flore 

ncja – 

Włochy 

Frank 

furt nad 

Menem – 

 

 

 

Lwów 

– Ukraina 

Orlea 

n – 

Francja 

Pecz 

 

 

Sank 

t 

Petersbu 

rg – 

Rosja 

Sewi

Budap 

eszt – 

Węgry 

Cusco 

– Peru 

Edynb 

urg – 

Szkocja 

Fez – 

Maroko 

 

 

 

 

Niemcy 

Göteb 

org – 

Szwecja 

Innsb 

ruck – 

Austria 

Rio 

de 

Janeiro – 

Brazylia [1 

01] 

Lipsk 

– Niemcy 

 

 

 

– Węgry 

Roche 

ster – 

USA 

Rzym 

– Włochy 

San 

Francisco 

– USA 

 

 

 

 

lla – 

Hiszpani 

a 

Solur 

a – 

Szwajca 

ria 

Tbili 

si – 

Gruzja 

Wiln 

o – Litwa 

Zagr 

zeb – 

Chorwa 

cja 

Współpraca miast bez umowy: 

 

 

Dubli 

n – 

Irlandia 

Mosk 

wa – 

Rosja 

 

 

Nanki 

n – Chiny 

Strasb 

urg – 

Francja 

Tartu – 

Estonia 

 

Trondh 

eim – 

Norwegia 

 

 

Wied 

eń – 

Austria 

Wiel 

kie 

Tyrnowo 

– 

Bułgaria 

 

16 kwietnia 1997 r. Rada Stołecznego Królewskiego 

Miasta Krakowa, podjęła Uchwałę o współpracy 

partnerskiej z czeczeńską stolicą Groznym. W związku 

z działaniami wojennymi, prowadzonymi na terenie 

Czeczenii, umowa ta nie została nigdy parafowana 

przez władze Groznego. Na terenie Krakowa 

znajdowały się niektóre instytucje tej nieuznawanej 

Republiki oraz Czeczeński Ośrodek 

Informacyjny (siedziba przy Rynku Głównym), 

traktowany przez zainteresowanych jako swoista 

Ambasada Czeczenii w Polsce. 

Gospodarka[edytuj] 

W sierpniu 2015 roku wskaźnik bezrobocia rejestrowanego 

w Krakowie wynosił 4,8% [102]

Budynek PKO BP w Krakowie (1922–24), proj. arch. Adolf 

Szyszko-Bohusz i A. Tichy 

Według raportu inwestycyjnego Konferencji ds. Handlu i 

Rozwoju ONZ (UNCTAD) z 2011 roku Kraków jest 

najlepszym miejscem na świecie do lokowania centrów 

usług dla biznesu [103] . W kwietniu 2012 r. Kraków znalazł się 

w gronie 120 najatrakcyjniejszych miast świata (tzw. lista 

hot spots dotycząca konkurencyjności biznesowej) w ujęciu 

jednostki badawczej Economist Intelligence Unit 

wykonującej badania na zlecenie banku Citi 

Handlowy [104][105] . Brytyjski think tank Globalization and 

World Cities (GaWC), badający wzajemne stosunki 

pomiędzy miastami świata w kontekście globalizacji, uznał 

natomiast Kraków za metropolię globalną (High 

Sufficiency) [106] . 

Na przestrzeni swych dziejów Kraków zawsze był i 

współcześnie nadal jest lokalnym, regionalnym i 

ponadregionalnym biegunem wzrostu społecznogospodarczego 

[107] . 

W końcu grudnia 2009 liczba zarejestrowanych 

bezrobotnych w Krakowie obejmowała ok. 16,0 tys. 

mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 

4,2% do aktywnych zawodowo [108] . 

Na „Liście 500 Największych Firm w Polsce”, publikowanej 

przez tygodnik „Polityka” w 2012 znajdowało się 21 

przedsiębiorstw z siedzibą w Krakowie, w tym 3 z pierwszej 

dwudziestki: Tesco Polska, BP Polska i Grupa Philip Morris 

Polska (znajdujących się odpowiednio na 12, 13 i 17 

miejscu). Stolica Małopolski może również pochwalić się 

dobrze rozwiniętą siecią usług bankowych. Siedem banków 

ulokowało w niej swoje centrale, a czterdzieści innych 

otworzyło w Krakowie oddziały [109] . 

Agencja ratingowa Standard & Poor’s potwierdziła w 

grudniu 2012 roku ocenę wiarygodności 

kredytowej Krakowa na poziomie A – z perspektywą 

stabilną. Jest to najwyższa możliwa w tej chwili do 

uzyskania ocena ratingowa Krakowa równa ocenie kraju. 

Analitycy zapowiadają, że podniesienie 

ratingu Polski mogłoby skutkować także podniesieniem noty 

dla Krakowa. Równie wysoką oceną spośród innych 

ocenionych przez agencję miast w Polsce uzyskały jedynie 

Katowice [110] . 

Usługi biznesowe[edytuj]

Siedziby firm State Street i Lufthansa Global Business 

Services – pierwszego centrum usług wspólnychw Krakowie – 

przy ul. Puszkarskiej 

Kraków jest największym pod względem 

zatrudnienia skupiskiem firm z sektora usług biznesowych w 

Polsce [111] . Według danych Związku Liderów Sektora Usług 

Biznesowych (ABSL) w I kwartale 2017 w Krakowie i na 

terenie centrum biurowego Kraków Business 

Park w Zabierzowie działało 157 firm z tego sektora, które 

zatrudniały ogółem ok. 55,8 tys. pracowników [112] . Wśród 

nich znajdowały się centra usług wspólnych, podmioty 

świadczące usługi w zakresie outsourcingu procesów 

biznesowych (BPO), rozwiązań informatycznych oraz centra 

badawczo-rozwojowe. Większość z nich to oddziały firm 

międzynarodowych [113] . 

Branża rozwija usług biznesowych się w Krakowie od lat 90. 

XX wieku. W 1993 powstała polska spółka 

informatyczna Comarch, w 1996 

firma PriceWaterhouse zaczęła świadczyć usługi BPO dla 

koncernu BP, a w 1998 na terenie krakowskiej specjalnej 

strefy ekonomicznejrozpoczęło działalność centrum 

badawczo-rozwojowe firmy Motorola [114] . W 2003 w mieście 

powstało pierwsze centrum usług wspólnych, Airline 

Accounting Center (od 2013 pod nazwą Lufthansa Global 

Business Services) [114] . 

W latach 2010–2016 średni roczny wzrost zatrudnienia w 

sektorze usług biznesowych w Krakowie wynosił ok. 

20% [115] . Wiele firm rozpoczynało działalność w mieście od 

prostych procesów takich jak księgowość, wsparcie IT czy 

telefoniczna obsługa klienta. Obecnie aglomeracja 

krakowska uznawana jest za rynek dojrzały, tj. stopień 

zaawansowania świadczonych usług jest w wielu firmach 

taki sam, jak w Stanach Zjednoczonych i Europie 

Zachodniej [116] . 

W 2009 w raporcie „Top 50 Emerging Global Outsourcing 

Cities” firmy doradczej Tholons Kraków znalazł się na 4. 

miejscu na świecie i pierwszym w Europie jako najbardziej 

atrakcyjna nowa lokalizacja dla prowadzenia działalności 

outsourcingowej [117] . W 2014 został uznany przez tą samą 

firmę za 9. najlepsze miejsce dla świadczenia tego rodzaju 

usług na świecie i 1. w Europie [118] . 

Transport[edytuj]

Autostrada A4 w Krakowie 

Most Piłsudskiego 

Dworzec PKP Kraków Główny, widok z peronu 2 

Autobus miejski Solaris Urbino 12 

Tramwaj wyjeżdżający z tunelu

Przystanek Politechnika w tunelu KST 

Lotnisko im. Jana Pawła II 

Na podstawie zbieranych od 2006 anonimowych danych o 

podróżach z urządzeń nawigacyjnych firmy TomTom, 

producent w 2010 obliczył, że wśród 59 miast Europy 

Kraków zajmuje 30. miejsce pod względem największego 

udziału głównych dróg (21,2%), na których prędkość 

poruszania bywa mniejsza niż 70% ograniczenia 

prędkości [119][120][121] . 

Drogowy[edytuj] 

Osobne artykuły: Ulice Krakowa, Mosty w Krakowie i Obwodnice Krakowa. 

Kolejowy[edytuj] 

Osobny artykuł: Transport kolejowy w Krakowie. 

Kraków jest węzłem transportowym. Przez miasto 

przechodzą drogi krajowe i europejskie: droga krajowa 

nr 4, droga krajowa nr 7, droga krajowa nr 44, droga 

krajowa nr 52, droga krajowa nr 75, droga krajowa nr 

79, droga krajowa nr 94, a w relacji wschód-zachód, 

południowym obejściem miasta, przebiega autostrada 

A4. Przez miasto przebiega także droga ekspresowa S7 

(Węzęł Igołomska) oraz droga wojewódzka nr 776, 

droga wojewódzka nr 780 i droga wojewódzka nr 

794 [122] . 

W obrębie miasta znajduje się 14 mostów na Wiśle, 

łączących dzielnice południowe z północnymi (11 

drogowych i 3 kolejowe), oraz kładka pieszo-rowerowa. 

Przez Wisłę w Krakowie przebiega Droga Wodna 

Górnej Wisły – śródlądowy szlak żeglugowy. 

Kraków jest jednym z większych w Polsce węzłów 

kolejowych. Ma połączenia z większością miast w 

kraju, w tym szybkie połączenia 

składami Pendolino z Warszawą i Gdańskiem (PKP

InterCity), dodatkowo połączenia międzynarodowe 

z Wiedniem, Pragą, Budapesztemoraz Lwowem. 

Połączenie z Pragą jest również realizowane przez 

firmę Leo Express – autobusem na odcinku Kraków 

– Katowice – Bogumin, a następnie pociągiem 

do Pragi. 

Dworzec Kraków Główny położony jest w ścisłym 

centrum miasta – przy ul. Lubicz na północny 

wschód od Rynku. Wraz z Małopolskim Dworcem 

Autobusowym przy ul. Bosackiej i zespołem 

komunikacji miejskiej (autobusy, podziemny szybki 

tramwaj) oraz połączeniem do lotniska w Balicach 

(ponownie otwarte w drugiej połowie 2015 roku po 

modernizacji), tworzy on kompleks 

zwany Krakowskim Centrum Komunikacyjnym. 

Dworcem jest również Kraków Płaszów, położony w 

południowo-wschodniej części miasta. Zapewnia on 

częste i szybkie połączenia 

zRzeszowem, Tarnowem, Przemyślem, Skawiną, K 

alwarią Zebrzydowską, Suchą 

Beskidzką czy Zakopanem. Inne stacje znajdują się 

w takich dzielnicach 

jak Łobzów, Mydlniki, Bieżanów, Prokocim czy Łagi 

ewniki [potrzebny przypis] . Nowa Huta pozbawiona jest 

kolejowych połączeń pasażerskich, choć działa 

duża stacja przeładunkowa. 

Połączenia kolejowe wewnątrz aglomeracji 

krakowskiej obsługiwane są przez EZT. Obsługują 

one m.in. trasy 

do Krzeszowic, Trzebini,Wieliczki, Tarnowa czy Oś 

więcimia. Stanowią alternatywę dla często 

zakorkowanych w szczycie przewozowym dróg. W 

ofercie Przewozów Regionalnych znajdują się 

czasowe bilety strefowe na wielokrotne przejazdy 

koleją w aglomeracji krakowskiej [potrzebny przypis] . 

Trasę do Wieliczki i na lotnisko w Balicach 

obsługują pociągi Kolei Małopolskich. 

Zbiorowy transport miejski[edytuj] 

Osobne artykuły: Autobusy miejskie w Krakowie, Tramwaje w Krakowie, Metro w 

Krakowie i Tramwaj wodny w Krakowie. 

Pierwsza linia szynowego tramwaju 

konnego powstała w Krakowie w 1882 roku, 

zastępując funkcjonującą od co najmniej 

kilkunastu lat linię omnibusową. W roku 1927 

uruchomiono pierwszą linię autobusową. 

Obecnie autobusy miejskie są w większości 

własnością Miejskiego Przedsiębiorstwa 

Komunikacyjnego S.A. w Krakowie, na 

dwunastu liniach kursują pojazdy należące do 

firmy Mobilis. W Krakowie kursuje 27 stałych 

linii tramwajowych; obsługą autobusową objęte 

są natomiast 63 linie miejskie dzienne, 63 

podmiejskie, 15 nocnych (w tym 4 

aglomeracyjne), 7 przyspieszonych (w tym 2

aglomeracyjne) i 9 dodatkowych 

(wspomagających) [123] . 

W 2008 roku otwarty został tunel Krakowskiego 

Szybkiego Tramwaju. Jest to pierwszy w Polsce 

tunel, w którym może poruszać się tramwaj. 

W 2009 roku w Krakowie na Wiśle 

uruchomiono tramwaj wodny. 

Metro[edytuj] 

Metro krakowskie jest tematem poruszanym od 

co najmniej 30 lat, choć od lat 60. XX wieku 

zakładano budowę sieci premetra. Już wtedy 

odbyła się konferencja naukowców i 

specjalistów od transportu pt. „Metro w 

Krakowie”. Od tamtego czasu, mimo że 

problem był wielokrotnie dyskutowany, nie 

został poruszony przez władze miasta. Dopiero 

w 2014 roku projekt wpisano do referendum, w 

którym mieszkańcy opowiedzieli się za jego 

realizacją. 

Szczegółowe studium wykonalności dla 

krakowskiego metra ma zostać ukończone w 

2016 lub w 2017 roku. Uzyskanie decyzji 

środowiskowej planuje się na 2018. We 

wrześniu tego samego roku mogłaby ruszyć 

budowa. Kraków jest jedynym miastem w 

Polsce, gdzie projekt budowy metra zapisano w 

oficjalnych dokumentach. 

Szacuje się, że budowa linii A o długości 19 

kilometrów ma kosztować od 8 do 12 miliardów 

złotych. Koszt wszystkich trzech tras ma 

wynieść 25 miliardów. 

Lotniczy[edytuj] 

Lotniska[edytuj] 

Port lotniczy Kraków-Balice[edytuj] 

Osobny artykuł: Port lotniczy Kraków-Balice. 

Kraków Airport im. Jana Pawła II (nazwa ta 

obowiązuje od 4 września 2007) jest 

drugim pod względem ruchliwości 

lotniskiem w Polsce – w roku 2016 obsłużył 

4,98 mln pasażerów. Posiadające jedną 

2550-metrową drogę startową lotnisko jest 

ulokowane w Balicach, 11 km na zachód od 

centrum miasta i pozostaje 

współużytkowane jako wojskowa baza 

lotnicza. 

Krakowski port lotniczy oferuje połączenia z 

100 portami lotniczymi na świecie. Port ma 

dwa terminale: T4 międzynarodowy i 

krajowy oraz terminal „VIP” (dawniej „T2”). 

Jako pierwsze lotnisko w Polsce 

uruchomiło połączenie kolejowe z centrum 

miasta, obsługiwane szynobusami„Balice

Ekspres”. Jego przydatność była w 

przeszłości kontestowana, ze względu na 

znaczne oddalenie między stacją 

końcową a terminalem lotniska (kilkaset 

metrów). W chwili obecnej zatrzymują się 

wewnątrz budynku naprzeciwko terminala 

międzynarodowego, połączonego z nim 

kładką dla pieszych. 

Lotnisko Kraków-Pobiednik Wielki[edytuj] 

Osobny artykuł: Lotnisko Kraków-Pobiednik Wielki. 

Na granicy administracyjnej miasta 

Krakowa w Pobiedniku 

Wielkim znajduje się lotnisko sportowe 

z trawiastym polem wzlotów: Lotnisko 

Kraków-Pobiednik Wielki, zarządzane 

przez Aeroklub Krakowski. W ramach 

aeroklubu działają sekcje samolotowa, 

szybowcowa, spadochronowa, 

balonowa i modelarska. 

Lądowiska[edytuj] 

Lądowisko Rakowice-Czyżyny[edytuj] 

Osobny artykuł: Lądowisko Rakowice-Czyżyny. 

Muzeum Lotnictwa Polskiego 

Lądowisko powstałe na byłym 

lotnisku Kraków-Rakowice- 

Czyżyny przy Muzeum Lotnictwa 

Polskiego w Krakowie, pierwsze 

lotnisko Krakowa i jedno z 

najstarszych lotnisk wojskowych na 

świecie, czynne od 1912 do 1960, 

rozformowane i częściowo 

zabudowane osiedlem i ulicami, 

zostało wskrzeszone latem 2003 

na potrzeby pikniku lotniczego 

przez Muzeum Lotnictwa 

Polskiego. Odbywający się pod 

koniec czerwca Małopolski Piknik 

Lotniczy stał się corocznym 

międzynarodowym festynem, 

podczas którego samoloty do 

7500 kg i śmigłowce ponownie 

korzystają z betonowej drogi 

startowej na kierunku 26 o 

wymiarach 720 × 60 m.

Lądowiska sanitarne[edytuj] 

W 2011 oddano do użytku dwa 

lądowiska sanitarne dla 

śmigłowców: przy os. Złotej 

Jesieni lądowisko Kraków-Szpital 

im. Rydygiera i przy os. Na 

Skarpie lądowisko Kraków. Rok 

później otworzono kolejne trzy, 

dwa przy ul. Prądnickiej: lądowisko 

Kraków-Narutowicza i lądowisko 

Kraków-Szpital im. Jana Pawła II, 

oraz przy ul. Mikołaja 

Kopernika lądowisko Kraków- 

CUMRIK. 

Lądowisko śmigłowcowe[edytuj] 

W 2013 przy ul. Bolesława 

Śmiałego oddano do użytku 

prywatne, śmigłowcowe lądowisko 

Kraków-Węzeł Tyniecki. 

Architektura[edytuj] 

Osobny artykuł: Architektura Krakowa. 

Bezpieczeństwo 

publiczne[edytuj] 

W Krakowie znajduje 

się centrum powiadamiania 

ratunkowego, które obsługuje 

zgłoszenia alarmowe 

kierowane do numerów 

alarmowych 112, 997, 998 i 99 

9 [124] . 

Opieka 

zdrowotna[edytuj] 

Budynek Szpitala Zakonu 

Bonifratrów na 

krakowskim Kazimierzuz 

1898–1901 r. zaprojektowany 

przez Teodora 

Talowskiego (ul. 

Trynitarska11) 

Kraków jest znaczącym 

ośrodkiem medycznym w 

południowej Polsce z 

wielowiekowymi tradycjami. 

Wykaz szpitali 

publicznych [125][126] (2012):

Narodowe Centrum 

Radioterapii 

Hadronowej (w budowie); 

Centrum Onkologii Instytut 

im. M. Skłodowskiej-Curie; 

Szpital Uniwersytecki w 

Krakowie 

Klinika 

Neurotraumatologii, 

Klinika Neurochirurgii, 

Klinika Neurologii – ul. 

Botaniczna 3 

Klinika Urologii – ul. 

Grzegórzecka 18 

Klinika Chorób 

Metabolicznych – ul. 

Kopernika 15 

Klinika Nefrologii – ul. 

Kopernika 15 c 

I Klinika Kardiologii i 

Nadciśnienia 

Tętniczego, II Klinika 

Kardiologii, Klinika 

Endokrynologii, Klinika 

Hematologii ul. 

Kopernika 17 

Klinika Dermatologii – 

ul. Kopernika 19a 

Zespół Oddziałów 

Klinicznych Klinik 

Chirurgii Ogólnej, 

Naczyniowej, 

Endoskopowej, 

Medycyny Ratunkowej 

i Obrażeń 

Wielonarządowych – 

ul. Kopernika 21 

Klinika Psychiatrii 

Dorosłych, Klinika 

Psychiatrii Dzieci i 

Młodzieży – ul. 

Kopernika 21a 

Klinika Endokrynologii 

Ginekologicznej, 

Klinika Ginekologii i 

Niepłodności, Klinika 

Ginekologii i 

Położnictwa 

Septycznego, Klinika 

Ginekologii 

Położnictwa i 

Onkologii, Klinika 

Neonatologii – ul. 

Kopernika 23 

Klinika Okulistyki i 

Onkologii

Okulistycznej – ul. 

Kopernika 38 

Klinika Chirurgii 

Ogólnej i 

Gastroenterologicznej 

– ul. Kopernika 40 

Klinika Alergii i 

Immunologii, Klinika 

Pulmonologii – ul. 

Skawińska 8 

Klinika Chorób 

Wewnętrznych i 

Geriatrii, Klinika 

Gastroenterologii, 

Oddział Kliniczny 

Leczenia Bólu Opieki 

Paliatywnej i 

Farmakologii 

Klinicznej, Klinika 

Onkologii – ul. Braci 

Jana i Jędrzeja 

Śniadeckich 10 

Klinika Otolaryngologii 

– ul. Braci Jana i 

Jędrzeja Śniadeckich 2 

Klinika 

Gastroenterologii i 

Hepatologii, Klinika 

Chorób Zakaźnych – 

ul. Braci Jana i 

Jędrzeja Śniadeckich 5 

Uniwersytecka Klinika 

Stomatologiczna w 

Krakowie 

Uniwersytecki Szpital 

Dziecięcy w Krakowie 

Wojewódzki Szpital 

Okulistyczny w Krakowie 

Wojewódzki 

Specjalistyczny Szpital 

Dziecięcy św. Ludwika 

Krakowski Szpital 

Specjalistyczny im. Jana 

Pawła II 

Centrum 

Interwencyjnego 

Leczenia Chorób 

Serca i Naczyń z 

Pododdziałem 

Kardiologii 

Interwencyjnej 

Wojewódzkie Centrum 

Diagnostyki i Terapii 

Wirusowych Zapaleń 

Wątroby i Hepatologii z 

Pododdziałem

Z tym tematem związana jest kategoria: Szpitale w Krakowie. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wirusowego Zapalenia 

Wątroby i Hepatologii 

Szpital Specjalistyczny im. 

Józefa Dietla 

Małopolskie Centrum 

Reumatologii 

Immunologii i 

Rehabilitacji 

Szpital Miejski 

Specjalistyczny im. 

Gabriela Narutowicza 


Stefana Żeromskiego 


Józefa Babińskiego 

Krakowskie Centrum 

Rehabilitacji 

Szpital Położniczo- 

Ginekologiczny Ujastek 

5 Wojskowy Szpital 

Kliniczny z Polikliniką im. 

Mariana Garlickiego 

Szpital MSWiA w Krakowie 

Szpital Zakonu Bonifratrów 

św. Jana Grandego. 

Wykaz szpitali niepublicznych 

(2012): 

 

 

 

Wojewódzki Szpital 

Specjalistyczny im. 

Ludwika Rydygiera; 

Szpital Położniczo- 

Ginekologiczny na 

Siemiradzkiego im. R. 

Czerwiakowskiego; 

Szpital św. Rafała. 

Edukacja[edytuj] 

Tę 

sekcj 

ę 

należ 

y 

dopr 

acow 

ać: 

należ 

y 

opisa 

ć rolę 

krako 

wskie 

go

środo 

wiska 

nauko 

wego 

w 

Polsc 

e, 

dane 

GUS 

(np. 

liczba 

profe 

sorów 

) 

wska 

zują 

drugi 

e 

miejs 

ce po 

Wars 

zawie 

. 

Dokład 

niejsze 

informa 

cje o 

tym, co 

należy 

popraw 

ić, być 

może 

znajduj 

ą się 

w dysk 

usji tej 

sekcji. 

Po 

wyelimi 

nowani 

u 

niedos 

konało 

ści 

należy 

usunąć 

szablo 

n {{Dop 

racowa 

ć}} z tej 

sekcji.

I Liceum 

Ogólnokształcące – 

najstarsza w Polsce 

szkoła średnia o 

charakterze świeckim 

W Krakowie znajdują się 

liczne placówki oświatowe, 

w tym: 187 przedszkoli, 

162 szkoły podstawowe, 

50 gimnazjów, 31 liceów 

ogólnokształcących, 27 

zespołów szkół 

zawodowych (w skład 

których 

wchodzą technika, licea 

profilowane i szkoły 

zawodowe), 23 szkoły 

wyższe, 20 instytutów, 7 

szkół muzycznych oraz 

placówki oświatowe innego 

typu (szkoły sportowe, 

centra kultury, punkty 

kursów językowych 

itp.) [potrzebny przypis] . 

Jednostki 

ogólnopolskie[edytu 

j] 

 

 

 

Narodowe Centrum 

Nauki 

Polska Akademia 

Umiejętności (w 

tym Biblioteka 

Naukowa PAU i PAN) 

Oddział Polskiej 

Akademii Nauk w 

Krakowie (w 

tym Archiwum Nauki 

PAN i PAU). 

Główne jednostki 

naukowedydaktyczne[edytuj]

Uniwersytet Jagielloński – 

Collegium Novum 

Akademia Sztuk Pięknych 

przy Placu Matejki 

W Krakowie istnieją 

23 uczelnie, w tym 10 

uczelni publicznych, 2 

uczelnie kościelne 

(uczelnie niepubliczne z 

przywilejami uczelni 

publicznych) oraz 11 

pozostałych uczelni 

niepublicznych (w tym 

jedna o statusie akademii). 

Budynek 

główny Akademii 

Górniczo-Hutniczej 

Wykaz krakowskich uczelni 

publicznych przedstawia 

się następująco: 

uniwersytety ogólne: 

1. Uniwersytet 

Jagielloński 

uniwersytety 

przymiotnikowe: 


Ekonomiczny


Pedagogiczny im. 

Komisji Edukacji 

Narodowej 


Rolniczy im. 

Hugona Kołłątaja 

politechniki: 

1. Politechnika 

Krakowska im. 

Tadeusza 

Kościuszki 

akademie: 

1. Akademia 

Górniczo- 

Hutnicza (uniwersy 

tet techniczny) 

2. Akademia 

Muzyczna 

3. Akademia Sztuk 

Pięknych im. Jana 

Matejki 

4. Akademia 

Wychowania 

Fizycznego im. 

Bronisława 

Czecha 

pozostałe: 

1. Państwowa 

Wyższa Szkoła 

Teatralna im. 

Ludwika Solskiego 

uczelnie kościelne o 

uprawnieniach uczelni 

publicznych: 


Papieski Jana 

Pawła II (posiada 

uprawnienia 

uniwersytetu 

przymiotnikowego) 

2. Akademia 

Ignatianum (dawni 

ej Wyższa Szkoła 

Filozoficzno- 

Pedagogiczna 

„Ignatianum”) 

uczelnie niepubliczne:

1. Krakowska 

Akademia im. 

Andrzeja Frycza 

Modrzewskiego 

2. Wyższa Szkoła 

Europejska im. ks. 

Józefa Tischnera 

3. Wyższa Szkoła 

Zarządzania i 

Bankowości 

Główne jednostki 

badawcze[edytuj] 

Tę 

sekcj 

ę 

należ 

y 

dopr 

acow 

ać: 

Należ 

y 

powie 

dzieć, 

że 

krako 

wski 

PAU 

był 

pierw 

szy 

przed 

PAN, 

które 

powoł 

ano 

za 

czasó 

w 

PRL. 

Należ 

y 

określ 

ić rolę 

bada 

wczą 

Krako 

wa w 

Polsc 

e!. 

Dokład 

niejsze 

informa 

cje o 

tym, co 

należy 

popraw

ić, być 

może 

znajduj 

ą się 

w dysk 

usji tej 

sekcji. 

Po 

wyelimi 

nowani 

u 

niedos 

konało 

ści 

należy 

usunąć 

szablo 

n {{Dop 

racowa 

ć}} z tej 

sekcji. 

Instytut Nafty i Gazu - 

Państwowy Instytut 

Badawczy 

Instytut Ekspertyz 

Sądowych 

Instytut Farmakologii 

PAN 

Instytut Fizyki 

Jądrowej PAN 

Instytut Katalizy i 

Fizykochemii 

Powierzchni im. 

Jerzego Habera PAN 

Instytut Mechaniki 

Górotworu PAN 

Instytut Ochrony 

Przyrody PAN 

Instytut Języka 

Polskiego PAN 

Instytut Metalurgii i 

Inżynierii Materiałowej 

PAN 

Instytut Zootechniki – 

Państwowy Instytut 

Badawczy 

Instytut Botaniki im. 

Władysława Szafera 

PAN 

Instytut Botaniki im. 

Władysława Szafera PAN 

 

Instytut Gospodarki 

Surowcami 

Mineralnymi i Energią 

PAN

Instytut Systematyki i 

Ewolucji Zwierząt PAN 

Instytut Archeologii i 

Etnologii PAN 

o/Kraków 

Instytut Fizjologii 

Roślin im. Franciszka 

Górskiego PAN 

Instytut Matematyczny 

PAN 

Instytut Systematyki i 

Ewolucji Zwierząt w 

Krakowie 

Obserwatorium 

Sejsmologiczne 

Instytutu Geofizyki 

PAN 

Ośrodek Badawczy w 

Krakowie Instytutu 

Nauk Geologicznych 

PAN 

Pracownia Instytutu 

Sztuki PAN 

Pracownia Języka 

Prasłowiańskiego Insty 

tutu Slawistyki PAN 

Pracownia Krakowska 

Instytutu Historii Nauki 

PAN 

Pracownia Słownika 

Historyczno- 

Geograficznego 

Małopolski w 

Średniowieczu PAN 

Zakład Bibliografii 

Bieżącej PAN 

Zakład Geomorfologii i 

Hydrologii Gór i Wyżyn 

PAN 

Zakład Polskiego 

Słownika 

Biograficznego PAN 

Ośrodek Badawczo- 

Rozwojowy 

Mikroelektroniki 

Hybrydowej i 

Rezystorów – oddział 

zamiejscowy Instytutu 

Technologii 

Elektronowej 

Centrum Onkologii – 

Instytut im. Marii 

Skłodowskiej-Curie

Komercjalizacja 

badań 

naukowych[edytuj] 

Wieżowiec Rondo 

Business Park 

Krakowski Park 

Technologiczny[edytuj] 

Krakowski Park 

Technologiczny Sp. z o.o. 

jest spółką zarządzającą 

Specjalną Strefą 

Ekonomiczną. Spółka 

została założona przez trzy 

największe uczelnie 

krakowskie: Politechnikę 

Krakowską, Akademię 

Górniczo- 

Hutniczą i Uniwersytet 

Jagielloński. Wśród 

założycieli były także 

władze miasta i 

województwa. Krakowska 

strefa przeznaczona jest 

głównie dla firm z sektora 

zaawansowanych 

technologii (elektronika, 

informatyka, 

telekomunikacja, 

biotechnologie), jednak 

działają w niej również 

firmy z innych branż, które 

poszukiwały dogodnych 

warunków inwestycyjnych 

(np. poligrafia, 

motoryzacja, logistyka) [127] . 

Do najbardziej znanych 

firm z branży 

motoryzacyjnej, które 

zainwestowały na terenie 

strefy w 

podkrakowskich Niepołomi 

cach należą MAN oraz 

Nidec Motors.

Węzeł Wiedzy i Innowacji 

EIT w Krakowie[edytuj] 

16 grudnia 2009 

zarząd Europejskiego 

Instytutu 

Technologicznego [128] ogło 

sił, że w konkursie w 

ramach KIC – (Knowledge 

and Innovation 

Community) w obszarze 

Zrównoważonej Energii 

(ang. Sustainable Energy) 

zwyciężył węzeł – CC 

PolandPlus – 

koordynowany 

przez Akademię Górniczo- 

Hutniczą w Krakowie. W 

skład polskiej części 

konsorcjum wchodzą 

również: Uniwersytet 

Jagielloński, Politechnika 

Śląska, Uniwersytet 

Śląski, Politechnika 

Wrocławska, Główny 

Instytut Górnictwa, IChPW, 

Tauron, ZAK Kędzierzyn, 

LOTOS, PGNiG. W 

projekcie uczestniczą też 

uczelnie i przedsiębiorstwa 

z Niemiec, Holandii, 

Francji, Hiszpanii i Szwecji. 

Udział w projekcie pozwala 

na tworzenie zupełnie 

nowych technologii i ich 

transfer do biznesu. 

Obszarem badań polskich 

naukowców będą czyste 

technologie węglowe [129] . 

Na badania 

wykorzystywane w 

biznesie przypadnie 120 

mln euro rocznie. 

Centra Węzła Wiedzy i 

Innowacji – KIC Inno 

Energy: CC 

Germany: Karlsruhe, CC 

Alps Valleys: Grenoble, 

CC 

Benelux: Eindhoven / Leuv 

en, CC Iberia: Barcelona, 

CC PolandPlus: Krakow, 

CC Sweden: Sztokholm 

Laboratorium badawcze 

Towarzystwa Maxa 

Plancka[edytuj]

Krakowski oddział działa 

na mocy porozumienia o 

współpracy podpisanego 

przez Uniwersytet 

Jagielloński i niemieckie 

Towarzystwo Maxa 

Plancka w lipcu 2010 roku. 

Po polskiej stronie w 

realizację tej umowy 

zaangażowane jest 

powstające Małopolskie 

Centrum Biotechnologii o 

charakterze parku 

naukowo-badawczorozwojowego 

oraz Wydział 

Biochemii, Biofizyki i 

Biotechnologii UJ. 

Krakowskie laboratorium 

jest jedną z nielicznych 

placówek Towarzystwa 

Maxa 

Plancka zlokalizowanych 

poza granicami 

Niemiec [130][131] . 

Turystyka[edytuj] 

Sukiennice 

Ruch turystyczny 

w Krakowie[edytuj] 

W 2000 roku Kraków jako 

pierwsze miasto z Polski 

oraz Europy Środkowo- 

Wschodniej (równocześnie 

z Pragą) został Europejską 

Stolicą Kultury. W drugiej 

dekadzie XXI wieku został 

również wyróżniony 

tytułem Europejskiego 

Miasta Sportu 2014 [132] i 

Miasta 

Literatury UNESCO [133] . W 

2006 r. Kraków został 

wymieniony wśród 5

najbardziej popularnych 

miast Europy, w 2007 r. 

uzyskał miano 

„najmodniejszego miasta 

świata” według 

amerykańskiej agencji 

internetowej Orbitz, 

wyznaczającej trendy w 

światowej turystyce [134] . 

W 2012 roku Kraków

Kraków

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?