taslakDEVE
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
İbadiyye mezhebi İslam düşüncesinden ilk ayrılan ekol<br />
olan Hariciyye mezhebinin diğer Müslümanları kâfir ilan etmesi<br />
ve büyük günah işleyen kişileri müşriklikle suçlaması<br />
gibi aşırı görüşlerine karşın ayrılmış bir koludur. İtikadi görüşlerinde<br />
çokça Sünni ve Mutezili’nin görüşlerinden çokça<br />
etkilenen İbadiyye diğer Harici görüşler gibi çeşitli kitleler<br />
etrafında kapalı bir görüş olmadığını ve bu şekilde günümüze<br />
ulaşabildiğini görmekteyiz. Hariciyyenin ılımlı ve günümüze<br />
kadar ulaşabilmiş tek kolu olan İbadiyye mezhebinin önce<br />
kuruluş ve gelişim süreci daha sonrasında ise devlet anlayışları,<br />
hadis usulü ve itikadi gorüşleri incelenecektir.<br />
1)KURULUŞ VE GELİŞİM SÜRECİ:<br />
İbadiyye ismini kurucusu olarak kabul edilen Abdullah b.<br />
İbaz’dan almaktadır. Kendilerini ‘ehlül iman ve’l istikame,<br />
ehlül adl ve’l istikame, cemaatül müslimin, ehlü’d da’ve’ gibi<br />
isimlerle de adlandırmaktadırlar. Mezhep hicri 65 yılında Nafi’b.<br />
Erzak’ın Harici olmayan Müslümanlar hakkında ortaya<br />
koyduğu görüşleri aşırı bularak katılmayan Abdullah b.<br />
İbaz’ın önderliğinde Basra’da kuruldu. Lakin İbadiyye’nin<br />
başlangıcını Abdullah b.İbaz ile göstermek doğru olmayacaktır<br />
çünkü öncesinde de benzer fikirlerin o bölgede bulunan<br />
çeşitli guruplarca zikredilmekte olduğu görülmektedir. Abdullah<br />
b.İbaz dönem içerisinde Cabir b. Zeyd’in fikirlerinden<br />
etkilenmiştir. Daha sağduyulu ve sünnetin sınırlarında bir tutum<br />
sergileyerek çeşitli gurupları da yanına çekmiş ve o dönemde<br />
yaşanan Harici isyan hareketine karışmamıştır. İsyanın<br />
başarısız olmasıyla birlikte ılımlı fikir güçlenmiştir. Hayatı<br />
boyunca Medine savunması dışında hiçbir harekette aktif rol<br />
oynamayan Abdullah b.İbaz gurubunu gizli ve pasif bir şekilde<br />
muhafaza etmeyi başarmıştır. Emevi idarecileriyle dostane<br />
ilişkiler kurup halife Abdulmelik b. Mervan’ın mektubuna<br />
temel ibadiyye esaslarının kısa bir açıklaması niteliğinde bir<br />
mektupla cevap vermiştir.<br />
Halife Abdulmelik b. Mervan’ın ölümünden sonra o<br />
dönem patlak veren İbnü’l Eşas’ın isyanına katıldıkları gerekçesiyle<br />
Irak valisi Haccac b. Yusuf İbadi ileri gelenlerini Ummana<br />
sürgün etmiş bir kısmını ise Basra da hapsettirmiştir.<br />
Haccac’ın ölümünden sonra İmam olarak seçilen Ebu Ubeyde<br />
Basra İbadilği’nin bir propaganda ve eğitim merkezi olması<br />
için çeşitli faliyetler göstermiştir. Basra’da bir ihtilal hükümeti<br />
kurmaya başlayan Ebu Ubeyde yetiştirdiği öğrencilerini tüm<br />
İslam coğrafyasına dailer olarak gödermiştir. Bu dailerle birlikte<br />
mezhebin Mağrib, Yemen, Umman ve Horosan’a yayılmasını<br />
sağlanmıştır. Dailerin faliyetleriyle birlikte çeşitli bölgelerde<br />
irili ufaklı ayaklanmalar meydana gelse de Basradaki<br />
İbadiler kimliklerini saklamaya devam etmişlerdir. Ebu Ubeyde’nin<br />
ölümünden sonra Basradaki İbadi hareket zayıfladı. Bu<br />
hareketin yerini Yemen İbadiğine bıraktığı söylenilebilir.<br />
Yemende İbadi hareketi kapsamlı olarak Hadramut bölgesinin<br />
ileri gelenlerinden Abdullah b Yahya’nın Ebu Ubeyde’nin<br />
Mekke’ye dai olarak göderdiği Ebu Hamza Eşşari’nin<br />
fikirlerinden etkilenp kendisini Hadramut’a daveti üzerine<br />
başladı. Burada Abdullah’a imam olarak biat ettiler ve kendisine<br />
‘Talib-ül Hak’ ismini verdiler. Sonrasında gelişen hareket<br />
4