You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
8 <strong>14</strong> <strong>қыркүйек</strong>, <strong>бейсенбі</strong>, <strong>2017</strong> <strong>жыл</strong> Аңшылық<br />
САРЫАРҚА САМАЛЫ<br />
С<br />
Биыл елімізде көктемгі аңшылық маусымына<br />
тыйым салынғаны мәлім. Бұл жағдай<br />
мылтық асынып, орман-тоғай мен су айдындарын<br />
аралап кететін аңшылар қауымын біраз<br />
абыржытып тастағаны анық. Ақпан айынан<br />
бері «үйдегі қаруын қайда сыйдырарын»<br />
білмей отырғандар үшін <strong>қыркүйек</strong>тің екісінен<br />
аң-құс атуға рұқсат берілді. Десе де, табиғат<br />
аясына барып, қаз-үйрек ауламас бұрын,<br />
жануарлар дүниесін қорғауға қатысты заң<br />
талаптарындағы өзгерістерді білген абзал.<br />
Осы орайда саладағы ерекшеліктер мен<br />
жаңашылдықтарды салмақтау мақсатымен<br />
Павлодар облыстық орман және аңшылық<br />
шаруашылығы аумақтық инспекциясы<br />
басшысының орынбасары Серік Әпсалықовты<br />
әңгімеге тартқан едік.<br />
Облыстық орман және аңшылық шаруашылығы аумақтық<br />
инспекциясы басшысының орынбасары Серік ӘПСАЛЫҚОВ:<br />
абайсызда рұқсат етілмеген аңды атып,<br />
басы бәлеге қалып жатқан азаматтар<br />
соңғы уақытта азайды. Қазір көпшілік<br />
заңды сыйлау, тәртіпке бағынуды бірінші<br />
орынға қояды. Бұл жағынан аңшылық<br />
өркениеттің қалыптасып келе жатқанын<br />
айтпасқа болмас. Аңшылық барысында өрт<br />
қауіпсіздігі шараларын қамтамасыз етіп,<br />
табиғатты тұрмыстық, кәсіптік қалдықтармен<br />
ластамау – басты шарттардың бірі.<br />
- Соңғы уақытта қазақ үшін ежелден<br />
киелі жануар - киіктің (ақбөкен) Баянауыл<br />
мен Май өңірлерінде көбейе бастағаны<br />
айтылуда. Миллиондаған <strong>жыл</strong>дар бойы<br />
тұқымын сақтап қалған дала тағыларының<br />
«Қызыл кітапқа» енгенін жақсы білеміз.<br />
Киіктерді браконьерлердің қорғасынынан<br />
қорғай аламыз ба?<br />
- Ақбөкен Баянауыл мен Май аудандарында<br />
бұрыннан бар. Кеңес өкіметі <strong>жыл</strong>дары<br />
мал, егін шаруашылығы дами түскенде<br />
аумақта киіктің қарасы да сиреді. Десе<br />
де, соңғы он-он бес <strong>жыл</strong>да көрікті өлкеде<br />
тұрақты қоныс тепкен жануарлардың саны<br />
артып, инспекторлар бүгінде өңірде 2000-<br />
дай ақбөкен бар деп отыр. Көктемгі уақытта<br />
олардың саны екі есеге артады. Баянауыл<br />
ұлттық паркі мамандарының техникалық<br />
мүмкіндігі құла түзде жортқан киік секілді<br />
тағыларды аңшының мылтығынан сақтауға<br />
жете бермейтіні рас. Сондықтан 2005<br />
<strong>жыл</strong>ы ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі<br />
«Охотзоопром» республикалық мемлекеттік<br />
қазыналық кәсіпорнын құрған болатын.<br />
«Ата берсе,<br />
түз тағысы да таусылады»<br />
- Серік Кәрімжанұлы, білуімізше биыл<br />
ақпан айынан бастап тұтас елімізде аң<br />
аулауға тыйым салынды. Аңшылардың<br />
өкпе-ренішін тудырған бұл өзгерістің<br />
енгізілуіне не себеп болған еді?<br />
- Иә, биылдан бастап Қазақстанда<br />
«көктемгі аңшылық маусым» деген жоқ. Оған<br />
тыйым салынды. Бұған негізгі себеп - су<br />
айдындарын мекендейтін құстардың соңғы<br />
<strong>жыл</strong>дары азайып кеткені. Ерте көктемде 4-5<br />
мың шақырым жерден ұшып, әбден сілесі<br />
қатып жеткен қаз-үйректі атып алу, меніңше,<br />
ойға сыймайды. Әрі бұл уақытта қауырсын<br />
қанаттылардың барлығы жұмыртқа басса,<br />
аң біткен төлдейді. Олардың өз ұрпағын<br />
көбейтуіне мүмкіндік бермей, бытырлатып<br />
ата берсек, не қалады? Сондықтан жергілікті<br />
популяцияны көбейту мақсат етілді. Негізі<br />
көктемнен күзге дейінгі аралықта аң атуға<br />
тыйым салу әлемнің көп елдерінде бар.<br />
Мәселен, Еуроодақтың 37 мемлекеті, Ресей<br />
бұл өзгерісті баяғыда қабылдап қойған.<br />
Тыйым аз уақыттың ішінде өз тиімділін<br />
танытып үлгерді десем, сенер ме едіңіз?<br />
Рас, биыл жануарлар әлемінде, соның<br />
ішінде қауырсын қанаттылардың санында<br />
ұлғаю байқалды. Әсіресе, қаз-үйрек, шіл,<br />
балшықшы құс, бөденелер көбеюде. Соңғы<br />
мәліметтер бойынша өңірде 160 бұлан, <strong>14</strong>0<br />
марал, 3356 елік, 40857 қоян, 13 мыңға жуық<br />
түлкі бар. Қауырсын қанаттылар арасында<br />
тек үйректің барлық түрі бойынша 919,7<br />
мың (!) құс тіркелген. Бұған қоса 41 299<br />
қаз, 157 мыңдай қасқалдақ, 100 мыңнан<br />
астам шіл саналды. Бұрынғы <strong>жыл</strong>дары,<br />
әсіресе құстардың саны осыншама көп<br />
болмаған. Яғни, айдын көлдерде мылтықтың<br />
дыбысын естімеген қос қанаттылар үркімей,<br />
жерсініп қалды. Қыркүйектің 2-сінен құстарды<br />
аулауға рұқсат. Ендігісін қара суық түсіп,<br />
<strong>жыл</strong>ы жаққа қайтқанша рұқсат етілген<br />
құстың кез келген түрін аңшылар тиісті<br />
мөлшерде атып ала алады.<br />
- Оқырмандарға түсінікті болуы үшін<br />
биылғы күзгі-қысқы аңшылық мерзімінің<br />
ерекшеліктерін айтып өтсеңіз...<br />
- Бойында саятшылықтың қаны ойнап,<br />
ұңғысын оқ-дәріге толтырып жатқандарға<br />
айтарым, аңшылық маусымның ашылуы тек<br />
қауырсын қанаттыларға ғана қатысты. Қоян,<br />
қарсақ, түлкіні аулауға 1 қарашада рұқсат<br />
етілсе, сібір елігін <strong>қыркүйек</strong>тің 20-сынан<br />
ғана ата аласыз. ҚР Ауыл шаруашылығы<br />
министрлігімен бекітілген бұйрық бойынша<br />
ел аумағында аң аулау аңшылық ережесіне<br />
сәйкес өткізіледі. Біздің облыста сондай<br />
38 шаруашылық бар, бірақ олардың 25-і<br />
ғана пайдаланушыларға бекітілген. Қалғаны<br />
иесіз, яғни жергілікті атқарушы биліктің<br />
қарауында. «Заң бойынша белгіленген<br />
аңшылық нысаны» деген ұғым бар. Ол<br />
дегеніміз белгілі бір аумақ ішінде ғана<br />
аң аулай аласыз. Ол жердің кіреберісінде<br />
бөгеттер, арнайы белгілер және карта<br />
орналасады. Рұқсаты бар азаматтар соның<br />
шегінде ғана әрекетін жүзеге асырады.<br />
- Аң-құсты аулаудың қандай айрықша<br />
тәртіптері бар?<br />
- Жануарлар әлемін қорғап, олардың<br />
санын азайтып алмас үшін бұл ретте біраз<br />
шектеулер қойылған. Әрі барлығы түрлі заңдар<br />
аясында әрекеттенеді. Мысалы, «әуесқой<br />
аңшы» деген ұғым бар. Қолына қару ұстай<br />
білетін кез келген адам анда-санда суыр,<br />
қоян, түлкі сынды аңдар мен қаз, үйрек,<br />
шіл секілді жабайы құстарды атып жүреді.<br />
Одан соң аң аулаудың қыр-сырын жетік<br />
меңгеруші «кәсіпқой аңшы» бар. Соңғысы<br />
«спорттық-әуесқойлық аңшылық» - аңдар мен<br />
құстарды белгілі тәртіппен аулап, табиғат<br />
аясында тынығу. Бізде көбі - әуесқой. Сол<br />
себепті әуесқойлық аң аулауға қойылатын<br />
талаптар да бар. Қазір ауыл айналасында<br />
саят құрудың өзіне аңшы куәлігі, салық<br />
заңнамасында бекітілген мемлекеттік баж<br />
салығының төленгені туралы түбіртек,<br />
жануарлар дүниесін пайдалануға рұқсат,<br />
аңшылық шаруашылығы субъектісінің<br />
жолдамасы, аңшылық атыс қаруын сақтау<br />
және алып жүру құқығын берген iшкi iстер<br />
органдарының рұқсаты, жыртқыш құстарды<br />
белгiленген тәртiппен тіркеу туралы құжат<br />
болуы тиіс. Бұлар болмаса аңшылық жасау<br />
браконьерлікке жатады.<br />
Аңшы куәлігі жоқ азамат ішкі істер<br />
органдары тарапынан аңшылық атыс<br />
қаруын сақтау және алып жүру құқығына ие<br />
болмайды. Жоғарыда айтқандай, аңшылық<br />
шаруашылықтар аумағында ғана аң-құс<br />
аулауға рұқсат. Олар үшін жолдаманы әлгі<br />
шаруашылықтың өзінен немесе аңшылық<br />
дүкендерден сатып алу қарастырылған. Биыл<br />
күзде Павлодар облысының жер қойнауын<br />
пайдалану, қоршаған орта және су ресурстары<br />
басқармасымен өңір бойынша жалпы<br />
саны 4187 үйрек, 698 қаз, 935 қасқалдақ,<br />
49 балшықшы құс, 582 шіл, 103 бөдене,<br />
94 дала көгершінін атуға лимит берілді.<br />
Лимит шаруашылық нысандары арасында<br />
теңдей бөлінді.<br />
- Осы жерде бір нақтылай кететін<br />
тұс - әр аңшы бір тәулікте қанша құс<br />
немесе аңды қарауылына іліктіре алады?<br />
Яғни шектік мөлшер бойынша азаматтар<br />
нені білуі тиіс?<br />
- Біздің облыста аң-құс көбіне Баянауыл<br />
ұлттық паркі, «Қызылтау» қорығы, «Ертіс<br />
орманы» резерваты, Ертіс өзенінің жайылмалары<br />
және өзге де қорғалатын аумақтарда<br />
ауланады. Олардың әрқайсының ерекшелігі<br />
бар. Жыл басынан біздің инспекторлар өңірөңірді<br />
аралап, рейд шараларын ұйымдастырды.<br />
Нәтижесінде 22 заң бұзушылықты тіркедік.<br />
Заң бұзушылықтардың көбі - аңшылық<br />
шаруашылықтар жұмысының дұрыс<br />
ұйымдастырылмауы мен лимитке қатысты<br />
шектеулердің өрескел бұзылуы. Азаматтар<br />
белгілі бір аң-құсты аулар алдында оның<br />
тәуліктік рұқсат шегін білмей жатады. Орман<br />
шаруашылығы және жануарлар дүниесі<br />
комитетінің 2016 <strong>жыл</strong>ғы 24 қарашадағы<br />
№265 бұйрығы бойынша кәсіпшілік аң аулаудан<br />
басқа, бір аңшыға шаққанда жабайы<br />
құс пен терісі бағалы аңның бір түрін<br />
аулаудың тәуліктік нормасын 5 дараққа<br />
дейін шектеу туралы нормасы бекітілді.<br />
Мәселен, қазіргі заң бойынша құстың бір<br />
түрі бойынша тәуліктік лимит - 5 дарақ.<br />
Одан асырсаңыз, әр қаз-үйрекке 5 айлық<br />
есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл<br />
төлейсіз. Сондықтан абай болуды ескертеміз.<br />
Аң-құсты заңсыз аулауға қатысты заң<br />
талаптары соңғы уақытта барынша күшейтіліп,<br />
айыппұлдардың көлемі өсті. Мысал үшін,<br />
елікті заңсыз аулағаны үшін - 250 АЕК,<br />
киікке - 350 АЕК. Салынған айыппұл мөлшері<br />
100 АЕК-тен асса, ол қылмыстық іс болып<br />
саналып, құқық қорғау органдары тарапынан<br />
тиісті шаралар қабылданады. Атап өтерлігі,<br />
айрықша қорғауға алынғаны себепті сібір<br />
елігін ату үшін арнайы лицензия болуы<br />
шарт және міндетті түрде әуесқой аңшының<br />
жанында қорықшы жүруі керек. Десе де,<br />
Сурет ғаламтордан алынды.<br />
Еліміздегі киіктің, сирек кездесетін және<br />
құрып кету қаупі бар жабайы тұяқты жануарлар<br />
түрлерінің санын сақтау, қалпына<br />
келтіру және есепке алу бойынша жұмыстарды<br />
ұйымдастыратын мекеме жуықта біздің<br />
облыста тірек бекетін ашты. Бүгінде құрамы<br />
9-10 адамнан тұратын топ мүшелері<br />
Қарағанды облысының шекарасынан<br />
бастап Баянауыл мен Май аудандарының<br />
сай-саласын күні-түні кезіп, ақбөкендер<br />
жиі жүретін аумақтарды бақылайды.<br />
Осы уақыт аралығында ақбөкенді<br />
заңсыз аулауға әрекеттенген браконьерлер<br />
ұшырасқан жоқ. Алдағы уақытта да солай<br />
жалғаса береді деген үміттеміз. Киіктер<br />
өте <strong>жыл</strong>дам жүгіретіндіктен, қасқыр ілесе<br />
алмай қалады. Сондықтан қауіптің зоры –<br />
екі аяқты пенделер. Оларды тиісті дәрежеде<br />
қорғай білсек, баяғыда қазақ даласында<br />
самсап жүрген ақбөкендердің табынын<br />
қайта оралтуға болады.<br />
Бұған қоса Баянауылдың биік тауларын<br />
мекендейтін арқар да «Қызыл кітапқа» енген.<br />
Бүгінде оның саны 1195 деп есептеледі.<br />
Тұяқты жануарлардың өсімі де үнемі назарда.<br />
- Сөз соңында оқырмандарға айтар<br />
нендей тілегіңіз бар?<br />
- Орман мен жан-жануарлар әлемі -<br />
тез сарқылып қалатын дүние. Оларды<br />
көздің қарашығындай сақтау - біздің<br />
мекеменің жұмысы ғана емес, кез келген<br />
ел азаматының міндеті. Бізде айрықша<br />
қорғалатын аң-құстар мол. Сырттан келетін<br />
меймандарға айтып, мақтануын мақтанамыз<br />
да, оларды сақтап, көбейтуге келгендегі<br />
жүйені білмей жатамыз. Ағыл-тегіл байлық<br />
екен деп оңды-солды ата беруге болмайды.<br />
Мәселен, «Қызыл кітапқа» енген 15 қауырсын<br />
қанатты бар. Олардың көбін азаматтар<br />
білмейтіні өкінішті. Саны реттелуге жататын<br />
аңдардың ішінде қасқырлар бізде азайып<br />
кетті. Өңірде небары 186 қасқыр бар деп<br />
саналады. Қыста шынжыр табанды, жүйрік<br />
шаналар мінген аңшылардың оңай олжасына<br />
айналуда бөрілер. Бүйте берсек,<br />
ертең қасқырды зоопарктен ғана тамашалайтын<br />
күйге жетуіміз ғажап емес. Табиғат -<br />
шебер реттеуші. Бөрінің жергілікті популяцияны<br />
реттеп, эволюциялық тұрғыдан<br />
дамуына қосып отырған үлесі зор. Қазір<br />
қасқырдың малға шабу оқиғалары өте сирек.<br />
Адамдардың жүрдек техникасы мен алапат<br />
қаруының барын білетін ақылды тағылар<br />
аса ашықпаса, елді мекендерге мүлде<br />
жоламайды. Сондықтан аңның киесінен<br />
сақтану керек бізге. Ертең дала бөрісі<br />
жойылса, оның зардабы аз болмайды.<br />
Тек бұл ретте тұрғындардың сана-сезімі<br />
дұрыс болып, жануарларды қорғау ісіне<br />
бірлесе атсалысса деген тілек бар.<br />
- Әңгімеңізге рақмет!<br />
Әңгімелескен - Мұрат АЯҒАНОВ.
Change language