EQTip04_M
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
BaU UkM Mp maaga- -dSa- -k saU Ucanaa<br />
4<br />
BaUkMpraoQak saMklpna<br />
AaiNa<br />
baaMQakama iSaxaNa<br />
BaartatIla BaUkMpp`vaNa xao~o kaoNatI?<br />
maUL BaaOgaaoilak AaiNa BaUivavat-naI ivaiSaYT laxaNao<br />
Baart ha [MDaoAa^sT/oilayana BaUpT\Tacyaa ]%tr piScama idSaolaa AsaUna tao<br />
Aa^sTo/ilayaa, ihMdI mahasaagaracaa maaoza Baaga AaiNa [tr kahI lahana doSaaMnaI Gaorlaa gaolaa<br />
Aaho. ho BaUpT\T AvaaZvya ASaa yauroiSayana BaUpT\Tavar AadLt AsaUna yauroiSayana<br />
BaUpT\Tacyaa KalaI sarkt Aaho (AakRtI 1); ek BaUpT\T dusa-yaa BaUpT\TaKalaI<br />
sarkNyaacyaa yaa p`ik`yaolaa AQaaogamana (subduction) Asao mhNatat. ho BaUpT\T<br />
ekmaokaMvar AadLNyaapUvaI- Toiqasa naavaacaa samaud` yaa daona BaUpT\TaMnaa ivaBaagat haota.<br />
iSalaavarNaacaa Baaga Asalaolaa, pRqvaIcaa kahI pRYzBaaga mahasaagaraMnaI vyaaplaolaa AsaUna<br />
]rlaolaa Baaga ha KMDaMnaI vyaaplaolaa Aaho. mahasaagaraMmaQyao AQaaogamanaacaI p`ik`yaa<br />
AiQak KaolaIvar %yaavaoLI sau$ haoto jaovha dusa-yaa eKadyaa BaUpT\Taiva$Qd %yaacao<br />
AiBasarNa haoto, prMtu KMD trNaSaIla Asalyaanao %yaaMcaI pRYzBaagaajavaL rahNyaacaI<br />
Sa@yata vaaZto. jaovha daona KMD AiBasaairt haotat, tovha %yaaMcao maaozyaa p`maaNaavar<br />
laGaUkrNa (shortening) AaiNa saaMd`IBavana (thickening) haoto, ]da. ihmaalaya<br />
AaiNa itbaoTp`maaNao.<br />
maQyaBaagaatUna laavharsa vaaihlyaamauLo baosaa^lT Kdkacao qar psarlaolao idsatat.<br />
kcCsaar#yaa iknaarI p`doSaaMmaQyao saagarI gaaL (deposits) saazlaolaa idsaUna yaotao jaao<br />
ik%yaok laxa vaYaa-MpUvaI- saagaraKalaI inamajjana Jaalaolyaa GaTnaocaa puravaa haoya.<br />
pUvaI- Baartat Jaalaolao p`mauK BaUkMp<br />
gaolyaa Satkat Baartat AaiNa Baartacyaa Aajaubaajaucyaa p`doSaat Anaok<br />
]llaoKnaIya BaUkMp GaDUna gaolao (AakRtI 2). yaatIla kahI BaUkMp gajabajalaolyaa AaiNa<br />
naagarI Baagaat JaalyaamauLo maaozI xait JaalaI. Anaok BaUkMp pRqvaIcyaa pRYzBaagaapasaUna<br />
Kaola AMtravar JaalyaamauLo ikMvaa %yaamaanaanao turLk laaokvastIcyaa Baagaat Jaalyaanao<br />
%yaaMcaI naaoMd GaotlaI gaolaI naahI. kahI ivaQvaMsakark AaiNa najaIkcyaa kaLat Jaalaolyaa<br />
BaUkMpacaI yaadI t@ta 1 maQyao doNyaat AalaI Aaho. ihmaalayaIna BaUpT\Tacyaa saImaaroYaovar<br />
Anaok BaUkMp haotat (ho AMatrBaUpT\TIya BaUkMp haot) prMtu, d\vaIpklpIya BaagaatdoKIla<br />
Anaok BaUkMp Jaalao Aahot (ho BaUpT\TaMtga-t BaUkMp haot).<br />
< 5<br />
5 7.7) ha doKIla<br />
tovaZaca BayaMkr haota. yaa p`%yaok BaUkMpamauLo baraca ivanaaSa Jaalaa prMtu, %yaamauLoca<br />
Aaplyaalaa BaUkMpaMivaYayaI iSakNyaacaI AaiNa BaUkMp AiBayaaMi~kI p`gat krNyaacaI saMQaI<br />
imaLalaI. ]dahrNaaqa-, sana 1819 maQyao kcCcyaa BaUkMpat 100 iklaaomaITrcyaa<br />
pirsarat saaQaarNat: 3.0 maITr ]McaIcaa ABaUtpUva- Asaa jaimanaIcaa pRYzBaaga var<br />
]calalaa jaa}na ]McavaTa inamaa-Na Jaalaa (%yaalaa AllaabaMd Asao mhNatat). tsaoca<br />
1897 cyaa AasaamamaQaIla BaUkMpamauLo 500 iklaaomaITr i~jyaocyaa AMtramaQyao maaozyaa<br />
p`maaNaavar nauksaana Jaalao; tsaoca nauksaanaacyaa GaDlaolyaa p`karaMmauLo BaUkMpacyaa<br />
tIv`atocyaa maapnaacyaa EaoNaIcaI I- X pasaUna I- XII pya-Mt sauQaarNaa krNyaat AalaI.<br />
sana 1934 cyaa ibahar naopaL BaUkMpat AtIva d`vaIBavanaamauLo (extensive<br />
liquefaction) jaimanaIcyaa 300 iklaaomaITrcyaa (jyaalaa slump belt Asao<br />
mhNatat) pirsaratIla Anaok baaMQakamao vaahUna gaolaI.<br />
7
IITK-BMTPC BaUkMp maaga-dSa-k saUcanaa – 4<br />
BaartatIla BaUkMpp`vaNa xao~o kaoNatI?<br />
t@ta 1: BaUtkaLatIla BaartatIla kahI BaUkMp<br />
idnaaMk GaTnaa vaoL pirmaaNa kmaala tIv`ata maR%yau<br />
16 jauna 1819 kcC 11.00 8.3 VIII 1, 500<br />
12 jauna 1897 Aasaama 17.11 8.7 XII 1, 500<br />
8 foba`uvaarI 1900 kao[-mbatur 03.11 6.0 X inarMk<br />
4 eip`la 1905 kaMg`aa 06.20 8.6 X 19, 000<br />
15 jaanaovaarI 1934 ibahar- naopaL 14.13 8.4 X 11, 000<br />
31 mao 1935 @vaoT\Ta 03.03 7.6 X 30, 000<br />
15 Aa^gasT 1950 Aasaama 19.31 8.5 X 1, 530<br />
21 jaulaO 1956 AMjaar 21.02 7.0 IX 115<br />
10 iDsaoMbar 1967 kaoyanaa 04.30 6.5 VIII 200<br />
23 maaca- 1970 BaDaoca 20.56 5.4 VII 30<br />
21 Aa^gasT 1988 ibahar- naopaL 04.39 6.6 IX 1, 004<br />
20 Aa^@Taobar 1991 ]%trkaSaI 02.53 6.6 IX 768<br />
30 saPToMobar 1993 ikllaarI (laatur) 03.53 6.4 IX 7, 928<br />
22 mao 1997 jabalapur 04.22 6.0 VIII 38<br />
29 maaca- 1999 camaaolaI 12.35 6.6 VIII 63<br />
26 jaanaovaarI 2001 BaUja 08.46 7.7 X 13, 805<br />
BaUkMpamauLo maR%yau pavaNaa-yaa vya@tIMcaI saM#yaa mau#ya%vao BaUkMp GaDtaMnaa idvasaatlaI<br />
vaoL AaiNa vaYaa-caa kalaavaQaI yaavar AvalaMbaUna Asato. qaMDIcyaa idvasaat ra~Icyaa vaoLI<br />
Jaalaolyaa BaUkMpat marNa pavaNaa-yaa vya@tIMcaI saM#yaa vaaZto, jaovha maaozyaa p`maaNaavar<br />
laaok Aaplyaa GaraMcyaa Aat Asatat.<br />
BaartatIla BaUkMpp`vaNa xao~o (seismic zones)<br />
BaartatIla ivaivaQa izkaNaI AaZLUna yaoNaa-yaa vaOivaQyapUNa- BaUgaBa-Saas~Iya<br />
rcanaomauLo ivaivaQa izkaNaI GaDUna yaoNaa-yaa ivaQvaMsakark BaUkMpacaI Sa@yata vaogavaogaLI<br />
Aaho. %yaamauLoca ASaI izkaNao AaoLKNyaasaazI BaUkMpIya xao~dSa-k nakaSaacaI garja<br />
Baasato. Baartat pUvaI- Jaalaolyaa ivaQvaMsakarI BaUkMpacyaa tIv`atovar AaQaairt Asalaolaa<br />
sana 1970 caa BaUkMpIya xao~o dSa-ivaNaara nakaSaa 5 BaagaaMmaQyao ivaBaagaNyaat Aalaa– I,<br />
II, III, IV AaiNa V (AakRtI 3). yaa xao~aMmaQyao saMBaavya BaUkMpacyaa had-yaaMcaI<br />
AiQaktma pirvait-t markolaI (MM) tIv`ata Anau `kmao V ikMvaa %yaapoxaa kmaI, VI,<br />
VII, VIII AaiNa IX ikMvaa %yaapoxaa jaast Asato. ihmaalayaacyaa saImaovarIla ]%tr<br />
AaiNa ]%trpUvao-kDIla kahI Baaga AaiNa piScamaokDIla kcCcaa Baaga yaaMcao xao~ V maQyao<br />
vagaI-krNa krNyaat Aalao.<br />
AakRtI 3: BaartIya BaUkMpxao~ nakaSaa 1970<br />
xao~ I<br />
xao~ II<br />
xao~ III<br />
xao~ IV<br />
xao~ V<br />
doSaatIla BaUgaBa-Saas~, BaUkMpivavat-inakI (seismotectonics) AaiNa BaUkMpIya<br />
halacaalaIMcyaa AiQak AaklanaamauLo BaUkMpIya xao~acyaa nakaSaat vaoLaovaoLI sauQaarNaa<br />
krNyaat Aalyaa Aahot. sana 1962 saalaI BaartIya maanak saMsqaonao BaUkMpIya xao~<br />
nakaSaa p`qama p`kaiSat kolaa jaao, naMtr sana 1967 saalaI AaiNa naMtr punha sana 1970<br />
saalaI sauQaairt krNyaat Aalaa. ha nakaSaa punaSca sana 2002saalaI (AakRtI<br />
84)<br />
xao~ II<br />
xao~ III<br />
xao~ IV<br />
xao~ V<br />
pRYz Ë.2<br />
sauQaairt krNyaat Aalaa AsaUna Aata %yaat kovaL caarca BaUkMp xao~aMcaa II, III, IV<br />
AaiNa V yaaMcaa samaavaoSa Aaho. sana 1970 saalacyaa nakaSaacyaa AavaR%tImaQaIla BaUkMp<br />
xao~ I p`doSa BaUkMp xao~ II cyaa p`doSaaMmaQyao eki~t krNyaat Aalao Aahot. tsaoca,<br />
Baartacyaa d\vaIpklpIya Baagaacaa BaUkMpxao~Iya nakaSaa doKIla sauQaairt krNyaat Aalaa<br />
Aaho. caonna[-caa Baaga Aata sana 1970 cyaa tulanaot xao~ II maQaUna BaUkMpxao~ III maQyao<br />
samaaivaYT krNyaat Aalaa Aaho. sana 2002 saalacaa ha BaUkMpxao~Iya nakaSaadoKIla<br />
doSaatIla BaUkMpacyaa saMBaavya Qaao@yaacaa AMitma inado-Sak maanata yaot naahI %yaamauLo %yaatca<br />
pirpUNa-tocao samaaQaana k$na GaoNao yaaogya naahI.<br />
AakRtI 4: Aaya.esa\.1893(Baaga 1)-2002 p`maaNao BaartIya<br />
BaUkMpxao~ nakaSaa<br />
raYT/Iya BaUkMpxao~ nakaSaa mhNajao doSaatIla BaUkMp xao~aMcaa ivastRt dSa-k Aaho.<br />
prMtu, doSaatIla maRdotIla badla AaiNa BaUgaBa-Saas~ yaa baabaI sqaainak AMtravar nakaSaat<br />
daKivaNao Sa@ya naahI. mhNaUnaca kuzlyaahI maaozyaa p`klpasaazI ]da. maaozo QarNa ikMvaa<br />
ANau}jaa- p`klp [. saazI BaUkMpacyaa saMBaavya Qaao@yaaMcaa p`%yaxa %yaaizkaNaI ivaiSaYT<br />
p`karo AByaasa krNao AavaSyak zrto. tsaoca maaozyaa SahrI yaaojanaa rabavataMnaa<br />
mahanagaraMcaI CaoTyaa CaoTyaa xao~aMt ivaBaagaNaI (microzonation) kolyaamauLo BaUgaBa-<br />
Saas~atIla sqaanaIya badla tsaoca sqaainak maRdocaa p`kar [. baabaIMcaI maaihtI imaLvaNao<br />
saaopo haoto.<br />
saMdiBa-ya saaih%ya<br />
1.baI.ema\.TI.pI.saI. (1997), vhlnaroibalaITI A^Tlasa Aa^f [MiDyaa, [maart saamag`aI AaiNa<br />
p`aOVaoigakI saMvaQa-na pirYad, Sahr ivakasa maM~alaya, Baart sarkar, navaI idllaI<br />
2.dasagauuPta esa\. AaiNa [tr (2000), isasmaaoTo@Ta^ina@sa A^Tlasa Aa^f [MiDyana A^ND [Tsa\<br />
envha^yaransa, BaartIya BaUiva&ana savao-xaNa<br />
3.Aaya\.esa\.: 1893 (1997), [MiDyana sT^MDD- `kayaTorIyaa fa^r Aqa-@vaok roiJasTMT iDJaa[na Aa^f<br />
sT/@casa-, BaartIya maanak saMsqaa, navaI idllaI<br />
4.sqaap%ya AiBayaaMi~kI pirBaaYaa kaoSa, BaaYaa saMcaalanaalaya, maharaYT/ Saasana, mauMba[-<br />
laoKk: saI. vhI. Aar. mauit-, BaartIya p`aOVaoigakI saMsqaana kanapUr, kanapUr, Baart<br />
p`ayaaojak: baaMQakama saaih%ya AaiNa p`aOVaoigakI saMvaQa-k maMDL, navaI idllaI, Baart<br />
Anauvaad: SauBada A. gaDkrÊ kaya-karI AiBayaMtaÊ saava-jainak baaMQakama ivaBaagaÊ<br />
maharaYT, Saasana<br />
pirxaNa: Da^. ema\. ema\. basaaolao, maajaI AiQavyaa#yaata, vhI. Aar. saI. [-.,<br />
naagapUr AaiNa Da^.Aaomap`kaSa jayasvaala, sahayyak AiQavyaa#yaata,<br />
vhI.ena\.Aaya.TI., naagapUr<br />
ho p`kaSana Aaya\.Aaya\.TI.kanapUr AaiNa baI.ema\.TI.PaI.saI. navaI idllaI yaaMcyaa maalakIcao<br />
Aaho. yaa saUcanaa %yaatIla ivaYayaaMmaQyao badla na krta AaiNa yaaogya paoca do}na punainamaI-t krta<br />
yao} SaktIla. Aaplyaa saUcanaaÀ AiBap`aya kRpyaa nicee@iitk.ac.in yaa [- p
Change language