04_0dan_7ye_Sosyal

SOSYAL 

BİLGİLER

Ünite: 01 

İletişim ve İnsan İlişkileri 

 

İletişim Bir Sanattır! 

Çocuklar! 

Tahtada yazan on 

madde 

ne ile ilgilidir? 

Duygu ve düşüncelerin akla gelebilecek her türlü yolla 

karşı tarafa aktarılmasına iletişim denir. 

1- Ön yargısız olmak 

2- Dikkatle dinlemek 

3- Empati kurmak 

4- Saygı duymak 

5- Etkili dinlemek 

6- Mimik ve jestlere 

dikkat etmek 

7- Düşüncelerimizi açıkça 

söylemek 

Sözlü 

8- Göz teması kurmak 

(Konuşma) 

9- Beden dilini etkili 

kullanmak 

10- Kendimizi tam ve 

doğru biçimde ifade etmek 

İletişim 

Sözsüz 

(Beden 

dili) 

Yazılı 

(Mektup 

yazmak) 

İletişimi olumlu 

etkileyen tutum ve 

davranışlar 

10 numara iletişim 

için gerekli olan 

şeyler 

İletişimi Olumsuz Etkileyen Tutum ve 

Davranışlar? 

• Emir cümleleri kullanmak 

• Söyleyeceklerimizi eksik söylemek 

• Karşımızdakini önemsememek 

• Karşımızdakini sorgulamak 

• Sürekli eleştirmek 

• Karşımızdakini küçük görmek 

• Alaycı tavır takınmak 

• Argo konuşmak 

• Ön yargılı olmak 

• Lakap takmak 

NOT: Kendisini tanıyan ve sahip olduğu 

özelliklerin farkında olan bir 

kişi çevresi ile daha olumlu iletişim 

kurar. 

İyi bir dinleyicinin özellikleri; 

• Dikkatini karşısındaki kişiye verir. 

• Konuşmacının sözünü kesmez. 

• Konuşmacıyla göz teması kurar. 

• Son sözü söylemek için çabalamaz. 

• Dinlerken vereceği cevabı düşünmez. 

• Yargılamadan, suçlamadan dinler. 

• Konuşmacının duygu ve düşüncelerini anlamaya 

çalışır. 

• Dinlerken başka bir işle meşgul olmaz. 

Konuyu iyi anlatmışım. 

Nasıl da işlerini 

biliyorlar. 

Hocam! 

Yazılıları 

okudunuz mu? 

5 puan verirseniz 

takdir alıyorum. 

Ne olur hocam! 

Kendinizi bizim yerimize 

koyun hocam. Evdekilere 

mahcup olmayalım. 

Hocam çok 

iyi ders 

anlatıyorsunuz. 

244 

tonguç yayınları 0’dan 7’ye


Süz-Geç 

1. İletişimin sağlıklı olabilmesi için iletişimi etkileyen 

bazı faktörlerin bulunması gerekmektedir. 

3. 

Buna göre iletişimi olumlu yönde etkileyen faktörler 

arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? 

A) Empati kurmak 

B) Farklılıklara saygılı olmak 

C) Ben dili kullanmak 

D) Ön yargılı olmak 

Verilen görselde iletişimi aşağıdaki faktörlerden 

hangisinin olumsuz etkilediği söylenebilir? 

A) Öğüt vermek 

B) Alay etmek 

C) Göz teması kurmamak 

D) Karşıdakinin bakış açısıyla bakmamak 

2. Hayır. beni hiç anlamıyorsun. 

Her zaman ken- 

Biraz beni 

dini düşünüyorsun. dinlemeni istiyorum. 

Dursun 

Fatih 

Diyalogda verilen iletişimin olumlu olması için 

aşağıdakilerden hangisinin yapılması doğru olur? 

A) Dursun’un haklılığını ispatlaması için sesini yükseltmesi 

B) Fatih’in Dursun’a öğüt vermesi 

C) Dursun’un ben dili kullanarak kendi duygularını 

ifade etmesi 

D) Fatih’in, Dursun’un suçlamalarına karşı yine suçlamayla 

karşılık vermesi 

4. İslâm alimlerinden biri talebeleriyle Basra kıyısında 

gezinirken deniz kenarında birbirlerine öfke içinde 

bağıran bir aile görmüş. Talebelerine dönüp: “İnsanlar 

neden birbirlerine öfke ile bağırırlar?” diye 

sormuş. Talebelerden biri: “Çünkü sükûnetimizi kaybederiz” 

deyince o zat şöyle cevap vermiş: “İki insan 

birbirine öfkelendiği zaman, kalpleri birbirinden 

uzaklaşır. Bu uzak mesafeden birbirlerinin kalplerine 

seslerini duyurabilmek için bağırmak mecburiyetinde 

kalırlar. Ne kadar çok öfkelenirlerse, arada 

açılan mesafeyi kapatabilmek için o kadar çok 

bağırmaları lazım gelir.” 

Verilen metne göre; 

I. İletişimde öfkemize göre hareket etmemeliyiz. 

II. İnsanlarla konuşurken karşımızdakini anlamaya 

çalışmalıyız. 

III. Sevdiğimiz insanlar dışındaki insanlara sesimizi 

yükselterek konuşmalıyız. 

sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir? 

A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III 

tonguç yayınları 0’dan 7’ye 

245

Ünite: 01 


 

İletişim Bir Sanattır! - Bir Tuşla Dünya Evimize Geldi! 

Olumlu iletişim kurarken ben dili olmazsa 

olmazdır. 

Ben dili: Kurulan cümlede ”Ben” 

ifadesi geçer. 

Örnek: Beni dinlemeni beklerdim. 

Rica ediyorum bu bahsi 

kapatalım. 

Boş boş konuşmanın 

lüzumu yok. 

Ben dili ile başladı, sen dili ile 

bitirdi ya adam konuşmayı! 

Olumsuz iletişimin nedenlerinden 

biri de sen dilidir. 

Suçlayıcı, yargılayıcı, aşağılayıcı bir 

üslup içerir. 

Sen dili: Kurulan cümlede genelde 

”Sen” ifadesi geçer. 

Örnek: Neden boş boş konuşuyorsun? 

Kitle İletişim Araçları: Gazete, radyo, televizyon, 

İnternet gibi yazılı, görsel ve işitsel yayın 

yapan iletişim araçlarıdır. 

Kitle İletişim Araçlarının Yararları: 

Eğitme, eğlendirme, dış dünyayı tanımamızı sağlama, 

kamuoyu oluşturma, haber ve bilgi edinme. 

Bir tuşla dünya 

evimize geldi 

hakikaten. 

Kitle İletişim Araçlarının Zararları: 

Bağımlılık yapma, zamanı boşa harcama, kültürel 

yozlaşmaya neden olma, asosyal olma, çeşitli 

sağlık sorunlarına neden olma. 

Teknoloji bağımlılığı 

ne demekmiş 

bi bakalım. 

246 



Bir Tuşla Dünya Evimize Geldi! 

Süz-Geç 

1. Kitlelere ulaşan ve iletişimi sağlayan araçlara kitle 

iletişim araçları denilmektedir. Kitle iletişim araçlarının 

amacı düşünce, fikir ve haberleri çok kısa zamanda 

geniş kitlelere ulaştırabilmektir. 

3. 

Evladım kalk artık 

internetin başından bir 

ailen var. Hatırla! 

Tamam tamam! 

Sana arkadaşlık isteği 

gönderiyorum. 

Buna göre aşağıdakilerden hangisi kitle iletişim 

araçlarından değildir? 

A) Ses kayıt cihazı B) Televizyon 

C) Gazete D) İnternet 

Verilen karikatürden kitle iletişim araçları ile ilgili; 

I. Bağımlılık yaratabileceği 

II. Sadece bilgilenme amaçlı kullanıldığı 

III. Sosyalleşmeyi azaltabileceği 

sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir? 

A) Yalnız I B) I ve II 

C) I ve III D) I, II ve III 

2. 

Kitle iletişim araçları ile ilgili aşağıdaki bilgilerden 

hangisi yanlıştır? 

A) Çok uzaktaki insanlarla iletişim kurmamızı sağlar. 

B) Gitmediğimiz yerler hakkında bilgi sahibi olmamızı 

sağlar. 

C) Her zaman doğru insan ve bilgilere ulaşmamızı 

sağlar. 

D) Aynı anda birden fazla kişiye ulaşmamızı ve sesimizi 

duyurmamızı sağlar. 

4. İnsanların kitle iletişim araçlarına aşırı bağlanması, 

çeşitli sorunları da beraberinde getirebilmektedir. 

Aşağıdakilerden hangisi bu sorunlar arasında gösterilemez? 

A) İletişim kopukluğu 

B) Çatışma ve kültürel yozlaşma 

C) Başkalarının özel yaşamına müdahale etme 

D) Bilgiye hızlı ulaşma 


247

Ünite: 01 


 

Özgür Basın Demokrasinin Temelidir! 

Herkesi Ayrı Ayrı Dinlemekten Zevk Alırım 

RTÜK (Alo 178): 

Türkiye'de faaliyet gösteren tüm radyo 

ve televizyonların yayınlarını denetleyen 

kamu kuruluşudur. 

Basın Özgürlüğü = Demokrasi 

Akıllı İşaretler 

Madde 28: Basın hürdür, sansür edilemez… 

Devlet, basın ve haber alma hürriyetlerini 

sağlayacak tedbirleri alır. 

Madde 20: Özel hayatın ve aile hayatının 

gizliliğine dokunulamaz. 

Madde 21: Kanunen yazılı emir bulunmadıkça 

kimsenin konutuna dokunulamaz. 

Madde 22: Herkes, haberleşme hürriyetine 

sahiptir. Haberleşmenin gizliliği 

esastır. 

Sansür: Sinema ve tiyatro yapıtlarının, her 

türlü yayımın ve yayının devletçe önceden 

denetlenmesi. 

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'ne göre; 

“Herkes düşünce ve ifade özgürlüğü hakkına 

sahiptir; bu hak serbestçe düşünme, 

hangi yoldan ve nereden olursa olsun bilgi 

ve görüş alma, araştırma ve yayma özgürlüğünü 

içerir.” 

Düşünce özgürlüğünü 

tamamlayan hak ve 

özgürlükler 

Basın özgürlüğü, bilim 

ve sanat özgürlüğü, 

yayın hakkı, dernek 

kurma özgürlüğü, toplantı 

ve gösteri yürüyüşü 

düzenleme hakkı. 

Haberleşme özgürlüğü hangi durumlarda sınırlandırılabilir? 

Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlakın korunması veya başkalarının 

hak ve özgürlüklerinin korunması durumlarında sınırlandırılabilir. 

Alo 178 RTÜK mü? 

Bir TV programı ile ilgili 

şikayette 

bulunacaktım. 

Madde 32: Düzeltme ve cevap hakkı, ancak kişilerin haysiyet ve 

şereflerine dokunulması veya kendileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlar 

yapılması hallerinde tanınır ve kanunla düzenlenir. 

Tekzip: Yalanlama. Hukukta, bir kimsenin onur ve haysiyetine dokunan 

veya kendisiyle ilgili gerçeğe aykırı yayın yapılması durumunda 

bu kişiye tanınan bir haktır. Bu hak önceden yapılan yayının 

yalanlanması veya düzeltilmesi şeklinde kullanılır. 

Türkiye'de 24 Temmuz 1960'ta “Basın Ahlak Yasası” hazırlandı. 

1980'lerin sonunda Türk Basın Konseyi kuruldu ve “Meslek İlkeleri” 

bildirisi yayımlandı. 


Atatürk “… herkesi ayrı ayrı dinlemekten zevk alırım.” sözüyle iletişimde herkesi dinlemenin önemine ve farklı 

fikirlere saygı duymaya dikkat çekmiştir. 

Atatürk'ün gittiği her yerde halkın her kesimiyle yakın ve sıcak bir iletişim kurması onun sevilmesine ve inkılaplarının 

benimsenmesine neden olmuştur. 

Atatürk, Millî Mücadele Dönemi'nde basın-yayın faaliyetlerine önem vermiş ve bu doğrultuda bazı çalışmalar 

yapmıştır. 

Amacı ise halkın doğru haber almasını sağlamak ve dış dünyaya Anadolu'da yaşananlar hakkında bilgiler vermekti. 

İradeyimilliye Gazetesi: 14 Eylül 1919'da Sivas Kongresi'nden sonra çıkarılmaya başlandı. 

Atatürk, bu gazete için “Benim gazetem” demiştir. 

Hakimiyetimilliye Gazetesi: Ankara'da 10 Ocak 1920'de çıkarıldı ve Millî Mücadele'nin sözcülüğünü yaptı. 

Anadolu Ajansı: 6 Nisan 1920'de kurulmuş ulusal haber alma kurumudur. 

248 


Özgür Basın Demokrasinin Temelidir! 


Süz-Geç 

1. Madde 28: ‘‘Basın hürdür, sansür edilemez…Devlet, 

basın ve haber alma hürriyetlerini sağlayacak 

tedbirleri alır…” 

Buna göre haber yapan kuruluşlar; 

I. Haberi çarpıtmadan, yanıltmadan tarafsız olarak 

yayımlamak 

II. Kaynağı belgelenmeyen haber yayımlamak 

III. Suça teşvik ya da suçlulara destek vermeye yer 

vermemek 

3. Gün Gazetesi’nin 20.09.17 tarihli nüshası 1. sayfasında 

‘‘Nakit Bankası’nda çalışanlar maaşlarını alamadığı 

için grev yaptılar.’’ başlığı ile yayınlanan haber 

asılsız bir iftiradan ibarettir. 

Kamuoyuna saygıyla duyurulur. 

Genel Müdür Hasan Tar 

Verilen yazı aşağıdakilerden hangisine örnektir? 

A) Sansür B) Kamuoyu 

C) Tekzip D) Empati 

sorumluluklarından hangilerini yerine getirmelidir? 

A) Yalnız I B) Yalnız II 

C) I ve III D) I, II ve III 

2. “...Basın, milletin genel sesidir. Bir milleti aydınlatma 

ve uyarmada, bir millete gereksindiği fikrî gıdayı 

vermekte, özet olarak bir milletin mutluluk hedefi 

olan ortak doğrultuda yürümesini teminde, basın 

başlı başına bir kuvvet, bir okul, bir rehberdir.” 

Atatürk verilen sözünde basının; 

I. Milleti aydınlatmada 

II. Uluslararası ilişkileri geliştirmede 

III. Milletin ortak hareket etmesinde 

etkilerinden hangilerinin önemini vurguladığı söylenebilir? 

A) I ve II B) I ve III 

C) II ve III D) I, II ve III 

4. Kurtuluş Savaşı süreci, Anadolu’da ve yurt dışında 

yaşayan kişilere basın aracılığıyla bildirilmiştir. Mustafa 

Kemal Atatürk’ün Sivas’a gelmesinden sonra 

14 Eylül 1919’da çıkarılan ve Atatürk’ün ‘’benim gazetem’’ 

dediği - - - - Gazetesi, Sivas Kongresi tutanaklarıyla 

Mustafa Kemal Atatürk’ün görüşlerini yaymakta 

etkin olmuştur. 

Paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakilerden 

hangisi getirilmelidir? 

A) Hakimiyetimilliye 

B) İradeyimilliye 

C) Takvimivekayi 

D) Minber 


249

Ünite: 02 

Ülkemizde Nüfus 

 

Yaşadığımız Yerler 

Belli bir alanda yaşayan insan sayısına nüfus denir. 

Kilometrekareye düşen insan sayısına ise nüfus yoğunluğu denir. 

Nüfus 

Yüzölçümü 

= Nüfus 

yoğunluğu 

573.642 

11.634km 2 

= 49 kişi 

4.223.545 

11.891km 2 

= 355 kişi 

İZMİR 

KÜTAHYA 

Doğal ve beşerî unsurlar ülkemizde nüfusun dağılışını 

etkilemiştir. 

Yukarıda aynı coğrafî bölgede yer almalarına ve hemen 

hemen aynı yüzölçümüne sahip olmalarına rağmen 

İzmir'de nüfus yoğunluğu Kütahya'ya göre çok daha 

fazladır. 

Çünkü nüfusun dağılışını etkileyen doğal ve beşerî faktörler 

İzmir'de nüfusun ve nüfus yoğunluğunun artmasına 

neden olmuştur. 

Aynı şekilde sert iklimi, yer şekilleri, iş imkânlarının 

azlığı gibi faktörler de Kütahya'nın az nüfuslanmasına 

neden olmuştur. 

Doğal Faktörler 

• İklim 

• Yer şekilleri 

• Su kaynakları 

• Bitki örtüsü 

Nüfus Dağılışını Etkileyen Faktörler 

Beşerî (İnsani) Faktörler 

• Tarım 

• Sanayi 

• Ulaşım 

• Madencilik 

• Turizm 

• Sosyal ve kültürel 

etkenler 

250 


Yaşadığımız Yerler 

Süz-Geç 

1. 

... 

Nüfusun 

... Dağılışını 

Etkileyen Doğal 

... 

Faktörler 

... 

Diyagramda boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden 

hangisi yazılamaz? 

A) Su kaynakları B) Yer şekilleri 

C) Tarım D) İklim 

3. İstanbul’un, Asya ve Avrupa kıtalarını birbirine bağlayan 

boğazın iki yakasında bulunması; kara, deniz, 

demir ve hava yolları ile önemli merkezlere bağlı 

olması kentin gelişmesini ve nüfuslanmasını hızlandırmıştır. 

Aynı şekilde deniz kenarında yer alan Mersin, 

Antalya, İzmir, Samsun, Trabzon gibi kentlerin 

de iç kesimlerle kara ve demir yolu bağlantılarının 

olması bu kentlerde de nüfuslanmayı artırmıştır. 

Verilen bilgide kentlerin nüfuslanmasında etkili 

olan aşağıdaki unsurlardan hangisine değinilmiştir? 

A) İklim B) Tarım 

C) Sanayi D) Ulaşım 

2. Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Tunceli’nin arazisi 

yüksek ve engebelidir. Ekilebilecek tarım alanı 

çok azdır. Bu nedenle ekonomisi daha çok hayvancılığa 

dayanır. Şehirde sanayi kuruluşu bulunmamaktadır. 

Bu nedenlerle Tunceli, ülkemizin nüfus yoğunluğu 

en az ilidir. 

Verilen bilgide Tunceli’nin nüfusunun az olmasında 

aşağıdakilerden hangisinin etkisinden bahsedilmemiştir? 

A) Yer şekillerinin B) Tarımın 

C) Sanayinin D) Madenciliğin 

4. Adana, Türkiye’nin nüfus miktarı bakımından kalabalık 

şehirlerindendir. Akdeniz ikliminin görülmesi 

ve ülkemizin en verimli ovalarından sayılan Çukurova’nın 

burada bulunması nüfusunu artırmıştır. Ayrıca 

sanayinin gelişmiş olması da burada nüfusun artmasında 

önemli bir faktördür. 

Verilen bilgide Adana’nın yoğun nüfuslanmasında 

etkili olan unsurlardan hangisinin etkisinden 

bahsedilmemiştir? 

A) Tarım B) Turizm 

C) Sanayi D) İklim 


251

Ünite: 02 


 

Türkiye Nüfusunun Özellikleri - I 

Osmanlı'da İlk Nüfus Sayımı 

1831'de II. Mahmut Dönemi'nde yapılmıştır. 

Asker durumu ve vergi gelirlerini tespit için sadece 

erkekler sayılmıştır. 

Cumhuriyet Dönemi'nde İlk Nüfus Sayımı; 

1927'de yapılmış, 2007'den itibaren Adrese Dayalı 

Nüfus Kayıt Sistemi'ne geçilmiştir. 

1927'de 13,6 milyonmuş nüfusumuz bu arada :-) 

Nüfus Sayımı Niçin Yapılır? 

Nüfusun sayısı, artışı-azalışı, kır-kent nüfusu, çalışma durumu, gelir düzeyi, doğum 

ve ölüm oranları, eğitim durumu, yaş ve cinsiyet gibi özelliklerini tespit etmek 

için. 

Ülkemizde Nüfus ile İlgili 

İstatistikleri Kim Yapar? 

Türkiye İstatistik Kurumu 

(TÜİK) 

Ya burası 

çok sıkışık! 

Valla Konya 

yayla gibi 

çok rahat. 

Milyon 

kişi 

90 

Yıllara Göre Türkiye Nüfus Grafiği 

( ‰ ) 

Türkiye Nüfus Artış Hızı Grafiği 

80 

78,7 79,8 

35 

70 

67,8 

70,5 

30 

60 

50 

40 

30 

20 16,2 17,8 

13,6 

10 

20,9 

18,7 

24 

27,7 

35,6 

31,4 

56,5 

50,6 

44,7 

40,3 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

1927 

1935 

1940 

1945 

1950 

1955 

1960 

1965 

1970 

1975 

1980 

1985 

1990 

2000 

2007 

2015 

2016 

0 

1927 

1935 

1940 

1945 

1950 

1955 

1960 

1965 

1970 

1975 

1980 

1985 

1990 

2000 

2007 

2015 

2016 

Ülkemizde en fazla nüfus artış hızı 1955-1960 yılları arasında, en düşük ise 1940-1945 yılları arasında görülmüştür. 

Not: Nüfus artış hızı ve nüfus miktarı aynı şey değildir. Nüfus artış hızı, nüfusun bir önceki yıla göre durumunu 

ifade eder. Nüfus artış hızının düşmesi, nüfusun da azaldığı anlamına gelmez. 

252 


Türkiye Nüfusunun Özellikleri - I 

Süz-Geç 

1. 

1927 

3. 

Milyon 

kişi 

90 

Yıllara Göre Türkiye Nüfus Grafiği 

80 

78,7 79,8 

%76 

2010 

%24 

%65 

1965 

%35 

70 

60 

50 

40 

30 

20 16,2 17,8 

13,6 

20,9 

18,7 

24 

27,7 

35,6 

31,4 

67,8 

56,5 

50,6 

44,7 

40,3 

70,5 

10 

%24 

%76 

0 

1927 

1935 

1940 

1945 

1950 

1955 

1960 

1965 

1970 

1975 

1980 

1985 

1990 

2000 

2007 

2015 

2016 

Kır Nüfusu 

Kent Nüfusu 

www.tuik.gov.tr 

( ‰ ) 

35 

Türkiye Nüfus Artış Hızı Grafiği 

Türkiye’nin kent ve kır nüfus grafiğine göre aşağıdakilerden 

hangisi söylenemez? 

30 

25 

A) Kır nüfusu 1927 yılında kent nüfusundan fazladır. 

20 

B) Kent nüfusu 2010’da kır nüfusundan fazladır. 

15 

C) 1965 yılında kent nüfus oranı 1927 yılına göre 

artmıştır. 

10 

5 

D) Kent nüfusunun 2010’da artmasında doğum 

oranları en önemli etken olmuştur. 

0 

1927 

1935 

1940 

1945 

1950 

1955 

1960 

1965 

1970 

1975 

1980 

1985 

1990 

2000 

2007 

2015 

2016 

Türkiye’nin nüfus artışı ve nüfus artış oranlarının 

verildiği grafiklere göre aşağıdakilerden hangisi 

söylenemez? 

2. Osmanlı Devleti’nde ilk nüfus sayımı II. Mahmut Dönemi’nde 

1831 yılında yapılmıştır. Bu sayımlarda bir 

yaşından yüz yaşına kadar Müslüman ve gayrimüslim 

erkek nüfusu sayılmıştır. 

Buna göre Osmanlı Devleti’nde nüfus sayımında 

sadece erkeklerin sayılmasının; 

I. Askere alınacakları belirlemek 

II. Doğum ve ölüm oranlarını belirlemek 

III. Vergi verecek nüfusu belirlemek 

amaçlarından hangilerine yönelik olduğu söylenebilir? 




253 

A) Nüfus sürekli artarken nüfus artış hızı sürekli azalmıştır. 

B) Nüfus artış hızının en az olduğu dönem 1940 – 

1945 yıllarıdır. 

C) Nüfüs miktarı sürekli artmıştır. 

D) 1985’ten sonra nüfus artış hızı düşmüştür. 

4. Türkiye’de; 

• Nüfus sayısı • Gelir düzeyi 

• Nüfus artışı • Doğum ve ölüm oranları 

• Kır-kent nüfusu • Eğitim durumu 

• Çalışma durumu • Yaş ve cinsiyet 

• Tarihi eserlerin sayısı • Ülkenin yüz ölçümü 

özelliklerinden kaç tanesini tespit etmek için nüfus 

sayımı yapılmaktadır? 

A) 5 B) 7 C) 8 D) 10 

Oran (%

Ünite: 02 


 

Türkiye Nüfusunun Özellikleri - II 

Doğuştan beklenen yaşam süresi: 

Türkiye geneli için toplamda 78, 

erkeklerde 75,3 ve kadınlarda 80,7 

yıldır. 

İl ve ilçe 

merkezlerinde 

yaşayanların 

oranı %92,3 

oldu. 

Yıllık nüfus artış hızı 

2015 yılında ‰ 13,4 

iken, 2016 yılında 

‰ 13,5 oldu. 

Okuryazarlık oranı: 

Erkeklerde %98,2 kadınlarda %91 

Türkiye nüfusu 31 Aralık 2016 

tarihi itibariyle 79 milyon 814 

bin 871 kişi oldu. 

Türkiye'de 2016 yılında, erkek nüfus 40 milyon 43 bin 

650 kişi olurken, kadın nüfus 39 milyon 771 bin 221 kişi 

oldu. Diğer bir ifadeyle nüfusun %50,2'sini erkekler, 

%49,8'ini kadınlar oluşturdu. 

90+ 

85-89 

80-84 

75-79 

70-74 

65-69 

60-64 

55-59 

50-54 

45-49 

40-44 

35-39 

30-34 

25-29 

20-24 

15-19 

10-14 

5-9 

0-4 

Nüfus piramidi (2016) 

Erkek 

Kadın 

6 4 2 0 2 4 6 % 

Yaş grubu Toplam Nüfus İçindeki Payı (%) 

0-14 (Çocuk) 24 Tüketici nüfus 

15-64 (Olgun) 67,8 Üretici nüfus 

65+ (Yaşlı) 8,2 Yaşlı nüfus 

www.tuik.gov.tr (2015) 

Türkiye nüfusunun ortanca yaşı yükseldi. Ülkemizde 2015 

yılında 31 olan ortanca yaş, 2016 yılında önceki yıla göre 

artış göstererek 31,4 oldu. Ortanca yaş erkeklerde 30,8 

iken, kadınlarda 32 olarak gerçekleşti. 

254 


Türkiye Nüfusunun Özellikleri - II 

Süz-Geç 

1. 

Nüfus piramidi (2016) 

3. Türkiye’de Çalışan Nüfusun İş Kollarına Dağılımı 

90+ 

85-89 

80-84 

75-79 

70-74 

65-69 

60-64 

55-59 

50-54 

45-49 

40-44 

35-39 

30-34 

25-29 

20-24 

15-19 

10-14 

5-9 

0-4 

Erkek 

Kadın 

% 

6 4 2 0 2 4 6 

%59 

2015 

%21 

%20 

Hizmet 

Sanayi 

Tarım 

Türkiye’ye ait verilen nüfus piramidi ile ilgili; 

www.tuik.gov.tr 

I. Türkiye’de kadın ve erkek nüfus miktarlarının 

birbirine yakın olduğuna 

II. En fazla nüfusun kadın ve erkeklerde 15-64 yaş 

grubunda toplandığına 

III. Çalışan nüfusun ekonomik faaliyet kollarına dağılımına 

IV. Yaşlı nüfus oranının genç nüfus oranından fazla 

olduğuna 

yargılarından hangilerine ulaşılabilir? 


C) II ve IV D) II, III ve IV 

Verilen grafiğe göre aşağıdakilerden hangisine 

ulaşılabilir? 

A) Çalışan nüfusun en fazla hizmet sektöründe bulunduğuna 

B) Yıllar içinde en fazla sanayi sektöründe artış yaşandığına 

C) Tarım sektöründe çalışanların büyük çoğunluğunun 

modern yöntemleri kullandığına 

D) Sanayi ve tarım sektöründe çalışanların hizmet 

sektöründe çalışanlardan fazla olduğuna 

2. Türkiye’de 1940 yılı nüfus sayımına göre kadın nüfus 

oranı daha fazla iken 1945 nüfus sayımında erkek 

nüfus oranı daha fazla olmuştur. 

Bu durumun temel nedeni olarak aşağıdakilerden 

hangisi gösterilebilir? 

A) Nüfus planlaması 

B) Doğum oranları 

C) II. Dünya Savaşı 

D) Sağlık imkânlarının iyileşmesi 

4. Türkiye nüfusunun eğitim durumu ile ilgili aşağıdaki 

bilgilerden hangisi yanlıştır? 

A) Okuryazarlık oranı erkeklerde kadınlara göre daha 

fazladır. 

B) Okuryazarlık oranı bölgeden bölgeye farklılık 

göstermektedir. 

C) Günümüzde 65 yaş üzeri nüfusun okuryazarlık 

oranı genç nüfusun okur-yazarlık oranından fazladır. 

D) Cumhuriyetin ilanından itibaren okuryazarlık oranı 

artmıştır. 


255

Ünite: 02 


 

Göçün Neden ve Sonuçları 

Göç Nedir? 

İnsanların farklı sebeplerden dolayı yaşadıkları yerden başka bir yere gitmesidir. 

Göç Çeşitleri Nelerdir? 

Süresine 

Göre 

Mevsimlik 

(Geçici) Göç 

Sürekli 

Göç 

İnsanların belirli bir süre için yaptıkları göç. 

Örneğin Karadeniz'e fındık, Adana'ya pamuk 

toplamak için gitmek 

Sürekli ikamet etmek (yerleşmek) için yer 

değiştirilmesidir. 

Göç Türleri 

Göçün Yapıldığı 

Yerin Özelliğine Göre 

Kırdan 

Kente 

Kentten 

Kıra 

Kırdan 

Kıra 

Avrupa ve ABD'de 

''beyin bedava'' 

değilmiş. 

Eee! Göçelim o 

zaman. 

Kentten 

Kente 

Gidilen Yere 

Göre 

İç Göç 

Dış Göç 

Ülke içinde yapılan göçlerdir. Ülke nüfusunu 

etkilemez ancak nüfusun dengesiz dağılışına 

neden olur. 

Ülke dışına yapılan göçlerdir. Ülkemiz 1960'lı 

yıllardan itibaren Avrupa'ya işçi göçü vermiştir. 

Bir diğer dış göç çeşidi de beyin göçüdür. 

Beyin göçü: Nitelikli insan gücünün başka ülkelere göç etmesidir. 

Gelişmiş ülkeler, gelişmemiş ülkelerin vasıflı insanlarını ülkelerine çekerler. 

Göçün Nedenleri? 

● Sosyo-ekonomik imkânların yetersizliği 

● İş, eğitim ve sağlık imkânlarından yararlanılmak 

istenilmesi 

● Tarımda makineleşme 

● Savaş ya da doğal afetler 

Göçün Sonuçları? 

● Ülke nüfusu dengesiz dağılır. 

● Plansız kentleşme yaşanır. 

● Şehirlerin nüfusu artar. 

● Eğitim ve sağlık hizmetlerinde aksamalar olur. 

● Sosyal ve ekonomik sorunlar yaşanır. 

● Şehirlerde işsizlik artar. 

256 


Göçün Neden ve Sonuçları 

Süz-Geç 

1. I. Kırsal kesimlerde, nüfusun hızla artmasıyla geçim 

kaynaklarının yetersiz kalması 

II. Tarım topraklarının miras yoluyla bölünmesi ve 

tarımsal verimin azalması 

III. Tarımda makineleşmeyle iş gücüne duyulan ihtiyacın 

azalması 

IV. Kırsal kesimlerde eğitim, sağlık ve sosyal hizmetlerin 

yetersiz olması 

IV. Kuraklık, deprem, sel, çığ ve heyelan gibi doğal 

afetlerin yaşanması 

Yukarıda verilenlerden hangileri, insanların iş imkanı 

bulmak için kentlere göç etmesine neden 

olan faktörler arasında yer alır? 

3. Ülkemizden 1960’lı yıllardan itibaren Avrupa ülkelerindeki 

işçi ihtiyacını karşılamak için çok sayıda 

göç yaşanmıştır. Bu amaçla Almanya ile 1961 yılında 

işçi alım anlaşması imzalanmıştır. Günümüzde 

de yurt dışına işçi olarak giden ve orada yaşayan 

vatandaşlarımızın sayısı oldukça fazladır. 

Verilen metinde, aşağıdaki göç çeşitlerinden hangisi 

ile ilgili bilgi verilmiştir? 

A) Geçici göç 

B) İç göç 

C) Dış göç 

D) Beyin göçü 

A) I, II ve III B) I, III ve IV 

C) II, III ve V D) II, IV ve V 

2. Ülkemizde göçler genellikle kırdan kente doğrudur. 

Kırdan kente doğru olan bu göç hareketleri göç 

alan yerlerde bazı sorunların yaşanmasına neden 

olabilmektedir. 

Buna göre aşağıdakilerden hangisi ülkemiz içinde 

kırdan kente göçün sonuçları arasında yer almaz? 

A) Konut yetersizliğinin yaşanması 

B) Plansız kentleşmenin artması 

C) Eğitim ve sağlık gibi hizmetlerin aksaması 

D) Ülke nüfusunun azalması 

4. Yükseköğrenim görmüş, nitelikli, alanında uzman 

kişiler daha gelişmiş ülkelere göç etmektedirler. Beyin 

göçü olarak adlandırılan bu olayın gerçekleşmesinde 

daha iyi şartlarda çalışma ve yaşama imkânına 

sahip olma isteği en önemli nedenler olarak gösterilebilir. 

Buna göre aşağıdakilerden hangisi, bir ülkenin 

beyin göçü vermesinde etkili olan faktörler arasında 

gösterilemez? 

A) Bilim ve teknolojiye gerekli değerin verilmemesi 

B) İnsanların gelecek endişesi taşıması 

C) Vatandaşı olduğu ülkenin jeopolitik öneme sahip 

olması 

D) Yaşadığı ülkede düşük ücret politikasının var olması 


257

Ünite: 02 


 

Eğitim ve Çalışma Hakkı 

Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü 

“Hiç bilenle bilmeyen 

bir olur mu?” “Eğitim 

şart” gibi sözleri 

duymuşsunuzdur. 

Devlet ve vatandaşlar 

eğitim için neler 

yapmalıdır? Söyleyin 

bakalım. 

Vatandaşlardan 

imkânı olan 

hayırseverler okul 

ve derslik yaptırır, 

okul aile birliklerine 

destek verir, ayrım 

gözetmeksizin hiçbir 

çocuğu okuldan 

mahrum bırakmaz. 

Devlet; okullar açar, 

eğitimde fırsat ve 

imkân eşitliği sağlar, 

eğitime destek 

kampanyaları 

düzenler, burs verir, 

anayasada eğitimi 

düzenleyici kanunlar 

yapar. Yapar da 

yapar hocam. 

Kanunlarla Eğitim ve 

Çalışma Hakkı 

42. Madde - Kimse, eğitim ve öğrenim 

hakkından yoksun bırakılamaz. 

49. Madde - Çalışma, herkesin hakkı 

ve ödevidir. 

Sorularla Çalışma Hakkı 

Ülkemizde çalışma hayatını düzenleme 

ve yürütme görevi kime aittir? 

- Çalışma ve Sosyal Güvenlik 

Bakanlığına 


23. Madde - Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir. 

Yerleşme hakkı hangi şartlarda sınırlandırılabilir? 

Suç işlenmesini önlemek, sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak, 

sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu mallarını 

korumak... 

Vatandaşların yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması 

veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilir. 

Sınırlandırmaları 

aşmadığın sürece 

evet. 

İstediğimiz her 

yere seyahat 

edebilir miyiz 

baba? 

Ülkemizde işsizliğin önlenmesi, iş 

bulma ve iş imkânlarının geliştirilmesi 

görevi kime aittir? 

- İŞKUR 

Ülkemizde çalışanların sosyal güvenliğini 

sağlayan kurum hangisidir? 

- Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) 

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde, kadınların 

toplum içindeki yerini geliştirmek, 

bölgede yoksulluğu azaltmak 

amacıyla kurulan merkezler nelerdir? 

- ÇATOM 

(Çok Amaçlı Toplum Merkezi) 

258 


Eğitim ve Çalışma Hakkı 


Süz-Geç 

1. MADDE 49: Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir. 

Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma 

hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri 

korumak, çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemeye 

elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalışma 

barışını sağlamak için gerekli tedbirleri alır. 

Buna göre ülkemizde çalışma hayatını düzenleme 

ve yürütme aşağıdakilerden hangisinin görevidir? 

A) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının 

B) Ekonomi Bakanlığının 

C) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının 

D) Milli Eğitim Bakanlığının 

3. Anayasamızın 23. maddesine göre; “Herkes yerleşme 

ve seyahat özgürlüğüne sahiptir. Vatandaş 

sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun 

bırakılamaz.” Demokratik toplumlar kişilerin sahip 

olduğu bu hakka önem vermişler ve bu konuda 

vatandaşlara yardımcı olacak uygulamalarda bulunmuşlardır. 

Anayasanın verilen maddesine göre, yerleşme 

ve seyahat özgürlüğü ile ilgili aşağıdakilerden 

hangisine ulaşılamaz? 

A) İnsanlar, istediği yerde yerleşme ve arzu ettiği 

bir yere seyahat etme serbestliğine sahiptir. 

B) Vatandaşların yerleşme ve seyahat özgürlüğüne 

hiçbir durumda kısıtlama getirilmemiştir. 

C) Yerleşme özgürlüğü, kanunlar çerçevesinde, başkalarının 

hak ve hukukuna saygılı olacak şekilde 

istediği yere yerleşme özgürlüğüdür. 

D) Seyahat özgürlüğü istediği şekilde yer değiştirebilme 

serbestliğidir. 

2. Anayasamızın 42. maddesi eğitim hakkı ile ilgilidir 

ve ”Kimse eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz” 

şeklindedir. 

Buna göre aşağıdakilerden hangisi, devletin eğitim 

konusundaki çalışmaları arasında yer almaz? 

A) Her seviyede eğitim kurumları açmak 

B) Eğitimde fırsat eşitliği sağlamak 

C) Maddi olanakları yetersiz öğrencileri uygun bir 

işte çalıştırmak 

D) Özel eğitime ihtiyacı olan çocukları topluma kazandırmak 

4. Kişi istediği yerleşim yerine yerleşebilme, istediği 

yerleri gezebilme ve dolaşma özgürlüğüne sahiptir. 

Ancak seyahat ve yerleşme özgürlüğü bazı durumlarda 

sınırlandırılabilir. 

Buna göre aşağıdakilerden hangisi yerleşme ve 

seyahat özgürlüğünün sınırlandırılabileceği durumlardan 

değildir? 

A) Sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak 

B) Suç işlenmesini önlemek 

C) Toplumun ortak mallarını korumak 

D) Eğitim – öğretim faaliyetlerini düzenlemek 


259

Ünite: 03 

Türk Tarihinde Yolculuk 

 

Türklerin Yeni Yurdu Anadolu 

Pasinler Savaşı (1048) 

Tuğrul Bey'in kardeşi İbrahim Yinal Bey'in Anadolu'ya yaptığı seferler sonucunda Bizans ve Gürcü 

kuvvetleri ile Selçuklu kuvvetleri Erzurum Pasinler'de karşı karşıya geldi. 

Sonucu: 50.000 kişilik Rum, Ermeni, Gürcü ve Abazalardan kurulu bir Bizans ordusu mağlup 

olmuştur. 

Türk Tarihindeki Yeri: 

Bizans ve Büyük Selçuklu orduları arasında yapılan ilk önemli mücadeledir. 

Doğru yoldayız 

değil mi? 

Buralar yurt 

edinmek için 

gayet uygun! 

Valla 

navigasyon böyle 

gösteriyor. 

Malazgirt Savaşı (1071) 

Sebebi: Türklerin Anadolu akınları, Bizans'ın Pasinler 

Savaşı'nın intikamını almak istemesi 

Sonucu: 50.000 kişilik Selçuklu ordusu (Alparslan) 

200.000 kişilik Bizans ordusunu (Roman 

Diyojen) yendi. 

Türk Tarihindeki Yeri: Anadolu'nun kapıları Türklere 

açıldı. 

Sultan Alparslan, Malazgirt Zaferi'nden sonra Anadolu'nun 

fethini hızlandırmak için komutanlarına; “fethedilen 

yerler fethedenindir.” diyerek Anadolu'daki ilk beylikler 

döneminin başlamasında etkili olmuştur. Anadolu'nun 

Türk yurdu olmasında askerî başarıların yanı sıra sanatkârlar, 

esnaflar, bilim ve gönül insanları (Mevlana, Yunus 

Emre, Ahi Evran, Hacı Bektaş Veli) şeyh ve dervişlerin 

de önemli katkıları olmuştur. 

260 


Türklerin Yeni Yurdu Anadolu 

Süz-Geç 

1. 

Pasinler Savaşı 

3. “Bu savaş Türklere Anadolu’nun kapılarını açan ilk 

savaş olarak tarihe geçti.” 

Diyen bir kişi ifadesinde aşağıdaki savaşlardan 

hangisinden bahsetmiştir? 

Taraf: 

Bizans İmparatorluğu 

Komutan: Liparit 

Mevcut: 50000 

Ordu: Bizans ordusu 

ve Gürcüler 

Taraf: Büyük Selçuklu 

Devleti 

Komutan: Tuğrul Bey 

Mevcut: 25000 

Ordu: Büyük Selçuklu 

ordusu 

A) Pasinler Savaşı 

B) Miryokefalon Savaşı 

C) Malazgirt Savaşı 

D) Dandanakan Savaşı 

Verilen bilgilere ve görsele göre Pasinler Savaşı 

ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? 

A) Gürcüler savaşta Bizans tarafında yer almıştır. 

B) Bizans’ın asker sayısı daha fazladır. 

C) Savaş, Büyük Selçuklu Devleti ile Bizans arasında 

yapılmıştır. 

D) Büyük Selçuklu Devleti savaş sonunda Anadolu’ya 

yerleşmiştir. 

2. Anadolu topraklarına hâkim olan Bizans, Türk Beyliklerini 

ve akınlarını durdurmak istiyordu. Büyük 

Selçuklu ise Anadolu’yu yurt edinmekte kararlı idi. 

Pasinler Savaşı ile ilgili verilen bilgi aşağıdakilerden 

hangisinin cevabı niteliğindedir? 

A) Savaşın önemi nedir? 

B) Savaşın nedenleri nelerdir? 

C) Savaşın Türk tarihi açısından sonuçları nelerdir? 

D) Tarafların savaş taktikleri nelerdir? 

4. Malazgirt Savaşı’nın aşağıdaki sonuçlarından hangisi, 

Anadolu’da Türk tarihinin başlamasını hızlandırmıştır? 

A) Anadolu’da gücü kaybolan Bizans’ın Balkanlara 

çekilmesi 

B) Anadolu’da İlk Türk beyliklerinin kurulmaya başlaması 

C) Bizans ile Selçuklular arasında antlaşma yapılması 

D) Bizans’ın Türklere vergi ödemesi 


261

Ünite: 03 


 

Anadolu’da İlk Türk Devleti ve Beylikler Kuruluyor 

SAMeD Ç. 

‘‘Bir Anadolu Hikayesi’’ 

Mengücekler (1080-1252) 

Kurulduğu yer: Erzincan civarı 

Kurucusu: Mengücek Gazi 

Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (Unesco 

listesinde) önemli eserlerindendir. 

Saltuklular (1072-1202) 

Kurulduğu yer: Erzurum civarı 

Kurucusu: Ebulkasım Saltuk Bey 

Mama Hatun Külliyesi önemli eserlerindendir. 

Çaka 

Beyliği 

Türkiye 

Selçuklu 

Devleti 

Danişmentliler 

Mengücekler 

Saltuklular 

Artuklular 

Çaka Beyliği (1081-1093) 

Kurulduğu yer: İzmir civarı 

Kurucusu: Çaka Bey 

İlk Türk denizci beyliği 

Danişmentliler (1080-1178) 

Kurulduğu yer: Sivas civarı 

Kurucusu: Danişmend Ahmed Gazi 

Yağıbasan Medresesi, Kayseri ve Niksar Ulu 

Cami 

Artuklular (1102-1409) 

Kurulduğu yer: Diyarbakır, Mardin civarı 

Kurucusu: Artuk Bey'in oğulları 

Malabadi Köprüsü, Zinciriye Medresesi, Diyarbakır 

Ulu Cami 

262 


Çaka 

Beyliği 

Türkiye 

Selçuklu 

Devleti 

Danişmentliler 

Mengücekler 

Saltuklular 

Artuklular 

Anadolu’da İlk Türk Devleti ve Beylikler Kuruluyor 

Süz-Geç 

1. Anadolu’da kurulan ilk Türk beylikleri; 

3. 

• Fethedilen toprakların isimlerini Türkçe isimlerle 

değiştirdiler. 

• Hâkim oldukları bölgelerde cami, medrese, han, 

kervansaray, hastane, köprü gibi dinî ve sosyal 

kurumlar inşa ettiler. 

II 

IV 

I 

III 

• Bizanslılar, Haçlılar ve Gürcülerle mücadele ettiler. 

Verilen bilgilere göre Anadolu Türk beylikleri ile 

ilgili; 

I. Bayındırlık faaliyetlerinde bulunmuşlardır. 

II. Türkleşme olgusunun yayılmasına katkı sağlamışlardır. 

III. Anadolu’nun Türk yurdu olmasını sağlamışlardır. 


İlk Türk denizcisi olan Çaka Bey tarafından kurulan 

bu beylik aynı zamanda denizcilik faaliyeti de göstermiştir. 

Özelliği verilen Anadolu Türk beyliği haritada kaç 

numaralı alanda kurulmuştur? 

A) I B) II C) III D) IV 



4. 

TÜRK BEYLİĞİ 

ESERLERİ 

I. Danişmentliler a. Malabadi Köprüsü 

II. Artuklular 

b. Mama Hatun Külliyesi 

2. Anadolu’da kurulan ilk beyliklerin en güçlü olanıdır. 

Sivas, Kayseri, Tokat, Çorum, Yozgat ve Malatya çevresinde 

kurulmuştur. Haçlılara karşı mücadele vermiştir. 

Yağıbasan Medresesi’ni kurmuşlardır. 

Özellikleri verilen ilk Türk beyliği aşağıdakilerden 

hangisidir? 

A) Mengücekler 

B) Danişmentliler 

C) Saltuklular 

D) Artuklular 

III. Mengücekler 

IV. Saltuklular 

c. Divriği Ulu Camisi ve 

Darüşşifası 

d. Yağıbasan Medresesi 

Tablodaki Türk Beyliği-Eserleri eşleştirmesi, aşağıdakilerin 

hangisinde doğru verilmiştir? 

I II III IV 

A) a b c d 

B) b d a c 

C) c b d a 

D) d a c b 


263

Ünite: 03 


 

Türkiye (Anadolu) Selçuklu Devleti (1075-1308) 

Kim kurdu? 

Süleyman Şah 

Başkent: İznik, Konya 

En ünlü hükümdarı: I. Aleaddin Keykubat 

Türk Tarihi Açısından Önemi? 

● Anadolu'yu bayındır hâle getirdiler. 

● Haçlı Seferlerine karşı koydular. 

● Anadolu'nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasına katkı sağladılar. 

● Ticareti geliştirdiler. (Kervansaraylar, hanlar yapıldı. Kırım, 

Sinop, Suğdak gibi liman şehirleri alındı. Tüccarların malları 

sigortalandı.) 

Miryokefalon Savaşı (1176) Kösedağ Savaşı (1243) 

Taraflar: Bizans vs Anadolu Selçuklu Devleti 

Nedeni: Bizans'ın Türkleri Anadolu'dan atmak 

istemesi 

Sonuçları: Denizli-Isparta arasında yapılan 

savaşı Bizans kaybetti. Anadolu'nun Türk yurdu 

olduğu kesinleşti. (Kesin bilgi yayalım) :-) 

Yani Anadolu'nun tapusu artık bizde. 

Taraflar: Anadolu Selçuklu Devleti vs Moğollar 

Sonuçları: Anadolu'daki kargaşa ortamından 

yararlanan Moğollar ile Sivas yakınlarında 

yapılan savaşı Moğollar kazandı. 

Anadolu Selçuklu Devleti yıkılış sürecine girdi. 

Anadolu tahrip oldu. 

Anadolu'da ikinci beylikler dönemi başladı. 

BİZANS 

İMPARATORLUĞU 

ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ 

SİVAS 

DENİZLİ 

264 


Türkiye (Anadolu) Selçuklu Devleti (1075-1308) 

Süz-Geç 

1. Selçuklu komutanlarından Süleyman Şah Malazgirt 

Savaşı’ndan sonra Anadolu’daki fetihleri daha da 

batıya yayarak 1075’te İznik’i Bizans’tan alıp başkent 

yapmış ve Anadolu Selçuklu Devleti’ni kurmuştur. 

Fetih ve gazalarda bulunarak devletin topraklarını 

Marmara Denizi’nden Suriye’ye kadar genişleten 

Süleyman Şah, adaletli yönetimle Müslüman 

olmayan halkın da devlete bağlılığını sağlamış, Anadolu’ya 

göç eden Türk boylarına yerleşebilecekleri 

topraklar vermiştir. 

Verilen bilgiden Anadolu Selçuklu Devleti ile ilgili 

aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? 

A) Yeni fetihlerin yapıldığına 

B) Devletin topraklarının büyütülüp güçlendirildiğine 

C) Hoşgörülü ve adaletli bir yönetim politikasının 

benimsediğine 

D) Devlet teşkilatlanmasında yenilikler yapıldığına 

3. Anadolu Selçuklu Sultanı II. Kılıçarslan’ın Anadolu’da 

hızla ilerlemesi, Bizans İmparatoru’nu endişelendirmiştir. 

Bu ilerleyişi durdurup, Türklerin kesin 

hâkimiyetine son vermek amacıyla Miryokefalon Savaşı 

gerçekleştirilmiştir. Savaşı, Anadolu Selçuklu 

Devleti kazanmıştır. 

Buna göre aşağıdakilerden hangisi Miryokefalon 

Savaşı’nın sonuçları arasında gösterilemez? 

A) Anadolu’daki Türk hâkimiyeti pekişmiştir. 

B) Anadolu’nun kapısı ilk defa Türklere açılmıştır. 

C) Türkler taarruza, Bizans savunmaya geçmiştir. 

D) Türkler, Bizans’a karşı askerî ve psikolojik üstünlük 

kurmuştur. 

2. • Kervanların konaklaması için kervansaraylar yapılması 

• Yabancı tüccarlara gümrük vergilerinde indirim 

yapılması 

• Antalya, Alanya, Sinop gibi liman şehirlerinin 

fethedilmesi 

Yukarıda, Anadolu Selçuklu Devleti’nin hangi alandaki 

çalışmaları verilmiştir? 

A) Siyasi B) Ticari 

C) Kültürel D) İdari 

4. • Anadolu’da bağımsız Türk devletlerinin kurulması 

• Moğolların Anadolu’ya girmesi 

• Kösedağ Savaşı’nda Selçukluların yenilmesi 

• Anadolu’da Türk siyasi birliğinin bozulması 

Verilenler aşağıdakilerden hangisine neden olmuştur? 

A) Anadolu’da Bizans hâkimiyetinin artmasına 

B) Haçlı Seferleri’nin başlamasına 

C) Anadolu Selçuklu Devleti’nde fetih hareketlerinin 

artmasına 

D) Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılış sürecine girmesine 


265

Ünite: 03 


 

Türkler Geliyor 

1015-1018 

Anadoluya keşif amaçlıTürk akınları 

yapıldı. 

1071 

1048 

Pasinler Savaşı: 

Bizans ve Büyük Selçuklu orduları 

arasında yapılan ilk önemli savaş. 

Malazgirt Savaşı: 

Anadolu'nun kapıları Türklere açıldı. 

1075 

1080-1102 

Anadolu'da ilk Türk 

beyliklerinin kurulması 

1176 

Miryokefalon Savaşı: 

Anadolu'nun Türk yurdu olduğu 

kesinleşti. 

Anadolu'nun tapusu alındı. 

1243 

Kösedağ Savaşı: 

Anadolu Selçukluları Moğollara 

yenilerek yıkılma sürecine girdiler. 

Türkiye Selçuklu Devleti'nin kurulması 

1096-1270 

Haçlı Seferleri 

Nedenleri: Kudüs'ün Müslümanlardan alınmak 

istenmesi (Dinî) 

Bizans'ın Avrupalılardan yardım istemesi 

(Siyasi) 

İslam Dünyası'nın zenginliği, Avrupa'nın 

fakirliği (Ekonomik) 

Sonuçları: Kiliseye ve din adamlarına güven 

sarsıldı. (Dinî) 

Türklerin Batı'ya doğru ilerleyişi durakladı. 

(Siyasi) 

Akdeniz limanları önem kazandı. Doğu-Batı 

ticareti gelişti. (Ekonomik) 

Kağıt, matbaa, pusula, barut gibi icatlar 

Avrupa'ya taşındı. (Teknik-bilimsel) 

1308 

Anadolu Selçuklu 

Devleti'nin yıkılışı. 

266 


Türkler Geliyor 

Süz-Geç 

1015 1. Anadolu’ya yapılan akınlar 

1048 2. Pasinler Savaşı 

1071 3. Malazgirt Savaşı 

1072 4. Anadolu’da ilk beyliklerin kurulması 

1075 5. Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurulması 

1176 6. Miryokefalon Savaşı 

1 ve 2. soruları yukarıda verilen tabloya göre 

cevaplandırınız. 

1. Tarih şeridine verilebilecek en uygun başlık aşağıdakilerden 

hangisi olabilir? 

A) Anadolu’nun Kapılarının Türklere Açılması 

B) Anadolu’nun Türkleşme Süreci 

C) Anadolu’ya Yapılan İlk Türk Akınları 

D) Bizans ile Türkler Arasında Yapılan Savaşlar 

3. 

Haçlı Seferlerinin Nedenleri 

I. Bizanslıların Türklere karşı Avrupa’dan 

yardım istemesi 

II. Hristiyanların Doğu’nun zenginliklerini 

ele geçirmek istemesi 

III. Avrupa’nın Kudüs ve çevresini 

Müslümanlardan geri almak 

istemesi 

IV. Yoksul ve topraksız olan köylülerin, 

yeni topraklar ve zenginlikler 

elde etmek istemeleri 

Tabloda Haçlı Seferleri’nin nedenleri ve bu nedenlerin 

ilgili olduğu alanlar verilmiştir. Eşleştirilmenin 

doğru olabilmesi için kaç numaralı nedenlerin 

yer değiştirmesi gerekir? 


C) II ve IV D) III ve IV 

İlgili Olduğu 

Alan 

Dinî 

Ekonomik 

Siyasî 

Sosyal 

4. I. Kiliseye ve din adamlarına güven sarsıldı. 

II. Türklerin Batı’ya doğru ilerleyişi durakladı. 

III. Akdeniz limanları önem kazandı. Doğu-Batı ticareti 

gelişti. 

IV. Kâğıt, matbaa, pusula, barut gibi icatlar Avrupa’ya 

taşındı. 

Haçlı Seferleri’nin sonuçlarının; 

2. Numaralandırılarak verilen gelişmeler ile ilgili 

aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? 

A) 2.’de Büyük Selçuklu Devleti ile Bizans Devleti 

arasındaki ilk savaş yapılmıştır. 

B) 3.’de Anadolu’nun kapıları Türklere açılmıştır. 

C) 4.’de Anadolu’nun Türkleşme süreci hızlanmıştır. 

D) 6.’da Anadolu Selçuklu Devleti yıkılış sürecine 

girmiştir. 

a. Siyasi 

b. Ekonomik 

c. Teknik-bilimsel 

d. Dinî 

alanlarla eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde 

doğru verilmiştir? 

I II III IV 

A) a b c d 

B) b d a c 

C) c b d a 

D) d a b c 


267

Ünite: 03 


 

Siyasi birlik 

ne demek 

hocam? 

Siyasi Birlikten Yeniden Beyliklere 

Bir ülkede birden fazla siyasi 

gücün olmaması demektir. Örneğin 

Anadolu'da birden fazla beyliğin 

varlığı burada siyasi birliğin 

olmadığının göstergesidir. 

Bil-Geç 

Malazgirt Zaferi'nden sonra; 

Saltuklu, Artuklu, Mengücekli 

ve Danişmentli 

beylikleri Anadolu'da ilk 

beylikler dönemini yaşatmıştır. 

İkinci beyliklerden kısa kısa... 

Karamanoğlu Mehmet Bey, Türkçeyi resmi dil ilan etmiştir. 

Isparta Eğirdir'deki Dündar Bey Medresesinin kapısı geometrik 

şekillerle süslenmiştir. 

Candaroğlu Mahmut Bey tarafından 1366'da yaptırılan ''çivisiz cami'' 

hâlâ ayaktadır. 

Aydınoğlu Ömer Bey, gaza için hazırladığı donanma ile Bizans'ın 

başkenti İstanbul'a kadar akınlar yapmıştır. 

Kösedağ Savaşı'ndan sonra 

ise Anadolu'da aşağıdaki 

haritada yer alan birçok 

Türk beyliği kurulmuştur. 

Bu beylikler de Anadolu'da 

ikinci beylikler dönemini 

yaşatmıştır. 

Osmanlı Beyliği, bu beyliklerin 

en küçüklerinden biridir. 

268 


Siyasi Birlikten Yeniden Beyliklere 

Süz-Geç 

3. Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılma sürecine girmesine 

ve Anadolu’da ikinci beylikler döneminin 

başlamasına neden olan savaş aşağıdakilerden 

hangisidir? 

A) Miryokefalon Savaşı 

B) Malazgirt Savaşı 

C) Dandanakan Savaşı 

D) Kösedağ Savaşı 

1 ve 2. soruları verilen haritaya göre 

cevaplayınız. 

1. Aşağıdakilerden hangisi Anadolu’da kurulan ikinci 

beylikler arasında değildir? 

A) Hamitoğulları 

B) Mengücekler 

C) Germiyanoğulları 

D) Osmanoğulları 

2. Haritaya bakılarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir? 

A) Anadolu’da ilk beylikler döneminin yaşandığına 

B) En güçlü Türk beyliğinin Eretna Beyliği olduğuna 

C) Anadolu’da siyasi birliğin olmadığına 

D) Anadolu’da kurulan beyliklerin birbiriyle sürekli 

mücadele ettiğine 

4. Anadolu’nun büyük bölümünün Moğol hâkimiyetine 

girmesiyle Türkiye Selçuklu Devleti zayıflama ve 

yıkılma sürecine girdi. Böylece Anadolu’da ikinci 

beylikler dönemi başladı. 

Verilen durum aşağıdakilerden hangisinin göstergesidir? 

A) Anadolu’da siyasi birliğin bozulduğunun 

B) Türklerin Anadolu’dan göç ettiğinin 

C) Anadolu’da Türk hâkimiyetinin tamamen sona 

erdiğinin 

D) İkinci beylikler döneminin Anadolu’da karışıklıklara 

neden olduğunun 


269

Ünite: 03 


 

Beylikten Devlete: Osmanlı’nın Kuruluşu 

İskân Nedir? 

BİZANS İMP. 

EGE 

DENİZİ 

• Edremit 

KARADENİZ 

• İzmit 

Orhan Bey 

Dönemi 

• Balıkesir 

• Germiyanoğulları 

• Saruhanoğulları 

• Karamanoğulları 

• Aydınoğulları 

• İznik 

• Bursa 

Osmanlı Devleti'nin Rumeli ve Balkanlarda 

fethedilen bölgelere Anadolu'dan 

getirilen Türkmenleri yerleştirmesine 

iskân siyaseti denir. 

Yalnız balkona 

iyi yerleştik 

ama. 

Evet 

evet iyi 

yerleştik 

Çok iyi 

yerleştik. 

Beyler balkona 

değil Balkana 

yerleşecektik! 

• Menteşeoğulları 

• Hamitoğulları 

Balkanlar 

Anadolu 

Osmanlı Beyliği'nin kurulduğu 

dönemde Balkanların durumu: 

Bizans'ın aciz ve kötü yönetimi 

halkta hoşnutsuzluk yaratmış, 

Anadolu'daki ve Balkanlardaki 

yerli halk Türk yönetiminden 

memnun. 

Osmanlı Beyliği Kısa 

Sürede Nasıl Büyüdü? 

Osmanlı Beyliği'nin kurulduğu 

dönemde Anadolu'da siyasi 

birlik yok. Beylikler kendi 

arasında çekişme yaşıyor. 

Not: Siyasi birliğin olmaması 

demek Anadolu'da birden 

fazla devletin var olması demektir. 

İskânın Amacı 

• Balkanları Türkleştirmek 

• Bölgedeki egemenliği kalıcı hâle 

getirmek 

• Fetih hareketlerini kolaylaştırmak 

• Göçer Türkmenleri yerleşik yaşama 

geçirerek vergi gelirini artırmak 

• Coğrafi konumunu iyi kullandı. 

• Bizans'ın durumundan yararlandı. 

• Beylikler arasındaki mücadelelere 

katılmadı. 

• Gaza ve cihat anlayışını benimsedi. 

• Adil ve hoşgörülü yönetim 

sergiledi. 

• Ahilerin desteğini aldı. 

• Padişahları zeki ve yetenekliydi. 

• İskan siyasetini uyguladı. 

Fotoşopla çadırları 

çoğaltıp kısa sürede 

beyliği büyütsem mi 

acaba? 

Doğru söze 

ne denir? 

Ah alma, Ahilerin desteğini 

al, hoşgörülü ve adil ol, 

kavga etme, konumunu 

kullan... kısa sürede büyürsün. 

270 


Beylikten Devlete: Osmanlı’nın Kuruluşu 

Süz-Geç 

1. Osmanlı Devleti, Kayı Beyi Osman Gazi tarafından 

1299 yılında Söğüt beldesinde kurulmuş, ilerleyen 

yıllarda hızla büyüyerek iki yüz yıl içerisinde cihan 

devleti haline gelmiştir. 

Buna göre aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nin 

kısa sürede büyümesinin nedenleri arasında 

gösterilemez? 

A) Bizans’ın ve Balkanların karışıklık içinde bulunması 

B) Osmanlı Devleti’nin ilk zamanlarda beylikler arasındaki 

mücadeleye katılmaması 

C) Hoşgörü ve adalete dayalı bir yönetim anlayışını 

benimsemesi 

D) Avrupalı devletlerin desteğinin alınması 

3. Ahiler 13. yüzyılda Anadolu’da ekonomik faaliyetleri 

büyük oranda elinde bulunduran bir güçtü. Liderleri 

de saygın kişilerdi. Ahi Şeyhi Şeyh Edebali’nin 

kızının Osman Bey ile evlenmesi, halkın Osmanlı 

Devleti’ne sempati duymasında, onu desteklemesinde 

ve Osmanlı Devleti’nin kısa sürede büyümesinde 

etkili olmuştur. 

Verilen bilgiden aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? 

A) Halkın Osmanlı Devleti’ni benimsemesinde Ahiler 

ile yakınlaşma etkili olmuştur. 

B) Ahiler Anadolu’daki en eski mesleki teşkilatlanmadır. 

C) Ahi teşkilatının desteği Osmanlı Devleti’nin büyümesinde 

etkili olmuştur. 

D) Ahiler Anadolu’da ekonomik gücü yüksek olan 

bir teşkilatlanmadır. 

2. Osmanlı Devleti’nin Bizans sınırında bir uç beyliği 

olması, Anadolu’ya gaza ve cihat yapmak için gelen 

Türkmenlerin Osmanlı’ya katılmalarını sağlamıştır. 

Bu durum ise Osmanlı Devleti’nin kısa sürede 

büyümesinde etkili olmuştur. 

Verilen bilgide, Osmanlı’nın kısa sürede büyümesinde 

aşağıdaki özelliklerinden hangisinin etkisinden 

bahsedilmiştir? 

A) Merkezi otoritesinin 

B) Askeri teşkilatlanmasının 

C) Coğrafi konumunun 

D) Yöneticilerin niteliklerinin 

4. Osmanlı Devleti, iskân politikası ile fethettiği bölgelere 

Türkmenleri yerleştirmiştir. 

Osmanlı Devleti’nin iskân politikasının; 

I. Fethedilen yerlerin Türkleşmesini ve İslamlaşmasını 

sağlamak 

II. Fetihlerin kalıcı olmasını sağlamak 

III. Gayrimüslimlerden orduya asker almak 

IV. Göçebe Türkmenleri yerleşik hayata geçirmek 

amaçlarından hangilerine yönelik olduğu söylenebilir? 

A) I ve II B) I, II ve IV 

C) II, III ve IV D) I, II, III ve IV 


271

Ünite: 03 


 

Anadolu’dan Rumeli’ye Geçiş 

Osman Gazi 

(1281-1324) 

Karacahisar, Bilecik, Yarhisar, İnegöl, Yenişehir'i fethetti. 

Bizanslı tekfurlarla (Vali) Koyunhisar Savaşı'nı (1302) 

yaptı ve onları yendi. 

Bursa'nın fethi için Mudanya'yı fethetti. 

Bursa'yı kuşattı ama alamadı. 

I. Murat 

(1362-1389) 

Sazlıdere Savaşı'yla Edirne ve Filibe fethedildi. 

1364'te Sırpsındığı Savaşı yapıldı. (Balkanlarda 

Haçlılara karşı kazanılan ilk zafer) 

Yeniçeri Ocağı'nı kurdu. 

I. Kosova Savaşı'nda Haçlıları yenilgiye uğrattı (1389). 

Fetret Devri 

(1402-1413) 

Orhan Gazi 

(1324-1362) 

Bursa'yı alarak başkent yaptı. 

İznik ve İzmit'i fethetti. 

Maltepe (Palekanon) Savaşı ile Bizanslıları yendi. (1329) 

Karesioğulları Beyliği'ni aldı. (Donanma gücü) 

İlk düzenli ordu (yaya ve müsellem, ilk divan teşkilatı, ilk 

medrese (İznik - Davud-u Kayseri) 

Yıldırım Bayezıt 

(1389-1402) 

Anadolu Türk siyasi birliğini sağladı. 

Anadolu Hisarı yapıldı, İstanbul kuşatıldı. 

Niğbolu Savaşı ile (1396) Haçlı ordusu yenildi. 

Ankara Savaşı'nda (1402) Timur'a yenildi. 

Anadolu siyasi birliği bozularak Fetret Devri başladı. 

Fetret Devri Nedir? 

Ankara Savaşı'ndan sonra Yıldırım Bayezıt'ın 

oğulları arasında başlayan taht kavgası sonucu 

Anadolu'da yaşanan duraklama dönemi. 

Osmanlı Devleti'nde halk yönetenler (askeri) ve 

yönetilenler (reaya) olmak üzere ikiye ayrılırdı. 

Askerî: Saray halkı, askeri yöneticiler (seyfiye 

sınıfı), din adamları (ilmiye sınıfı), bürokratlar 

(kalemiye sınıfı) 

Reaya: Tüccar, esnaf, köylü ve konargöçerler. 

Tarım, hayvancılık, ticaret ya da imalat işleri ile 

uğraşırlardı. 

• Eflak 

• Kırım 

KARADENİZ 

• Niş Varna • 

• Kroya • Edirne 

• Ohri • Makedonya 

• Samsun 

• Amasya 

• Berat 

• Bursa • Ankara 

• Tokat 

• Yahya 

II. Murat Dönemi 

• İzmir 

• 

Afyon 

• Mora 

• Antalya 

• Sırbistan 

• Girit 

• İstanbul 

• Sinop 

• Amasra 

272 


Anadolu’dan Rumeli’ye Geçiş 

Süz-Geç 

1. 

3. I. Murat zamanında; 

Osmanlı Devleti’nin haritalarda işaretli yerleri ele 

geçirmesi, aşağıdakilerden hangisinin göstergesidir? 

A) Osmanlı Devleti’nin Anadolu’daki tüm beylikleri 

kendisine bağladığının 

B) Osmanlı Devleti’nin Rumeli’ye geçiş aşamalarının 

C) Anadolu’da siyasi birliğin kurulduğunun 

D) Osmanlı Devleti’nin idari teşkilatlanmasını tamamladığının 

• Hamitoğulları Beyliği’nden Akşehir, Beyşehir ve 

Yalvaç gibi yerler 80 bin altın karşılığında satın 

alındı. 

• Germiyan Beyliği’nden Kütahya-Tavşanlı-Simav-Emet 

gibi yerler çeyiz yoluyla alındı. 

• Karamanoğulları üzerine sefer düzenlenerek ilk 

kez Osmanlı – Karamanoğulları mücadelesi başlamış 

oldu. 

Buna göre I. Murat’ın faaliyetleri ile ilgili yapılabilecek 

en kapsamlı yargı aşağıdakilerden hangisidir? 

A) Satın alma yoluyla devlet sınırlarını genişletmiştir. 

B) Anadolu Türk birliğini kurmaya ve sınırlarını genişletmeye 

çalışmıştır. 

C) Anadolu beylikleri ile ilişkilerini olumlu yönde 

geliştirmiştir. 

D) Devletin maliyesini düzenlenmeye çalışmıştır. 

4. Osmanlı Devleti ile Timur Devleti arasında yapılan 

Ankara Savaşı’nda Osmanlı Devleti yenilmiş ve savaşın 

sonucunda; 

2. Orhan Bey zamanında; 

– İlk divan örgütü oluşturuldu. 

– İlk düzenli ve devamlı ordular kuruldu. 

– İlk vezirlik makamı kuruldu. 

– İlk Osmanlı medresesi açıldı. 

Yukarıda, Orhan Bey’in hangi alandaki faaliyetlerine 

değinilmemiştir? 

A) Askerî B) İdari 

C) Eğitim D) Sosyal 

• Timur Anadolu beylerine eski topraklarını geri 

vermiştir. Böylece Anadolu Türk beyliklerinden 

birçoğu yeniden kurulmuştur. 

• Osmanlı Devleti dağılma tehlikesiyle karşı karşıya 

gelerek on bir yıl süren kargaşa dönemi yaşamıştır. 

• Avrupa’da Türk ilerleyişi durmuştur. 

Buna göre Ankara Savaşı’nın sonuçlarıyla ilgili; 

I. Anadolu’da siyasi birlik bozulmuştur. 

II. Osmanlı Devleti Fetret Devri’ne girmiştir. 

III. Osmanlı Devleti Avrupa’daki topraklarını kaybetmiştir. 





273

Ünite: 03 


 

Osmanlı Yeni Başkentine Kavuşuyor 

Karaların ve Denizlerin Hâkimi Osmanlı 

BİZANS İMPARATORLUĞU 

OSMANLI DEVLETİ 

Savunma Hazırlıkları 

• Hristiyan dünyasından 

yardım istendi. 

• Şehrin surları tamir 

edildi. 

• Haliç'in ağzına zincirler 

gerildi. 

• Grejuva (Rum ateşi) 

adlı denizde de yanan 

silah geliştirildi. 

Fetih Hazırlıkları 

• Anadolu Hisarı'nın karşısına 

Rumeli (Boğazkesen) Hisarı 

yapıldı. 

• 400 parçadan oluşan bir donanma 

hazırlandı. 

• Surlara tırmanmak için tekerlekli 

kuleler yapıldı. 

• Surları yıkmak için Şahî adı 

verilen büyük toplar döküldü. 

İstanbul Neden Fethedilmek İsteniyor? 

Ekonomik: Ticaret yollarının kontrol altına alınmak istenmesi 

Siyasi: Anadolu ve Rumeli toprak bütünlüğünün sağlanmak istenmesi 

Bizans'ın Haçlı Seferlerine neden olması 

Bizans'ın Osmanlı şehzadeleri ve Türk beyliklerini kışkırtması 

Dinî: Hz. Muhammed (s.a.v.)'in; 

“İstanbul bir gün muhakkak fetholunacaktır. 

Onu fetheden kumandan 

ne güzel kumandan, askeri 

de ne güzel askerdir.” 

hadisi. 

Gemilerin karadan yüzebileceğini 

sezmek, Mehmetlerden birini 

‘‘Fatih’’ yapar. 

274 


Karaların ve Denizlerin Hâkimi Osmanlı Ünite: 03 


‘İstanbul mutlaka fethedilecektir. Onu fetheden komutan 

ne güzel komutan, askeri de ne güzel askerdir. 

Hz. Muhammed (s.a.v.) 

İstanbul'un Fethi'nin Türk 

Tarihi Açısından Sonuçları 

Yükselme dönemi başladı. 

Anadolu ve Rumeli toprak bütünlüğü sağlandı. 

İstanbul yeni başkent oldu. 

Osmanlı'nın itibarı arttı. 

İpek Yolu ticareti kontrol altına alındı. 

İstanbul'un Fethi'nin Dünya 

Tarihi Açısından Sonuçları 

Orta Çağ kapandı, Yeni Çağ açıldı. 

Yeni ticaret yolları aranmaya başlandı. 

(Coğrafi Keşifler) 

Avrupa'da derebeylik yönetiminin zayıflamasına 

yol açtı. (Surların yıkılması) 

Rönesans'ın başlamasında etkili oldu. 

(İtalya'ya giden bilim insanları) 

Fethin Kronolojisi 

MART 1452 

Rumeli Hisarı'nın 

inşasına başlandı. 

HAZİRAN 1452 

Bizans'a harp 

ilan edildi. 

AĞUSTOS 1452 

Fatih, Edirne'den 

hareket etti. 

2 NİSAN 1453 

Haliç'e zincir gerildi, Şahi 

topu İstanbul'a ulaştı. 

6 NİSAN 

Cuma namazı kılınarak 

kuşatmaya başlandı. 

12 NİSAN 

Toplar surları 

dövmeye başladı. 

20 NİSAN 

Bizans'a yardıma gelen 

gemiler Haliç'e girdi. 

23 NİSAN 

Türk gemileri karadan 

Haliç'e indirildi. 

23 MAYIS 

Bizans'a son kez 

teslim teklif edildi. 

28 MAYIS 

Ordu fetih öncesi 

dinlendi. 

29 MAYIS 

İstanbul fethedildi. 


275

Süz-Geç 

Osmanlı Yeni Başkentine Kavuşuyor 

1. Osmanlı Devleti’nin İstanbul’u fethetme nedenlerinden 

bazıları şunlardır: 

• İstanbul’un, Osmanlı Devleti’nin Anadolu ve Rumeli 

topraklarının ortasında yer alması 

• Bizanslıların, Osmanlı ordusunun İstanbul Boğazı 

üzerinden Rumeli’ye geçişlerini engellemesi 

• Bizanslıların, Anadolu Beyliklerini ve Osmanlı şehzadelerini 

taht kavgaları için kışkırtması 

Verilen bilgiye göre Osmanlı Devleti’nin İstanbul’u 

fethetmek istemesinde aşağıdakilerden 

hangisinin etkili olduğuna ulaşılamaz? 

3. II. Mehmet, İstanbul’un Fethi’yle; 

I. Batı dünyasına üstünlük sağlamak, 

II. Anadolu ve Rumeli topraklarının güvenliğini ve 

bütünlüğünü sağlamak, 

III. İslam dünyasında itibar kazanmak, 

IV. Türk ekonomisini canlandırmak 

amaçlarından hangilerini gerçekleştirmeyi hedeflemiştir? 

A) I ve II B) I, II ve III 


A) Toprak bütünlüğünü sağlamak istemesi 

B) Fetih hareketlerine hız vermek istemesi 

C) Haçlı ittifakını bozmak istemesi 

D) Anadolu’da birlik sağlamak istemesi 

2. İstanbul, Asya’yı Avrupa’ya bağlayan kara ve deniz 

ticaret yolları üzerinde bulunuyordu. Bu nedenle 

Osmanlı Devleti İstanbul’u fethederek bu ticaret 

yollarına hakim olmak istedi. 

Verilen bilgide İstanbul’un fethedilme nedenlerinin 

hangi alandaki öneminden bahsedilmiştir? 

A) Kültürel B) Dinî 

C) Ekonomik D) Askerî 

4. II. Mehmet’in fetih için yaptığı hazırlıklardan bazıları 

şunlardır: 

• Yıldırım Bayezıt’ın İstanbul kuşatması sırasında 

yaptırdığı Anadolu Hisarının karşısına, Rumeli Hisarı 

(Boğaz kesen) inşa edildi. 

• 400 parçalık büyük bir donanma kuruldu. 

Yapılan bu hazırlıklar ile amaçlananlar arasında 

aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? 

A) Boğazların kontrolünü sağlamak 

B) Avrupa’dan gelebilecek yardımlara açık olmak 

C) Bizans’a Boğazlardan gelebilecek yardımları engellemek 

D) İstanbul’u denizden de kuşatmak 

276 


İstanbul’un Fethi’nin Sonuçları 

Süz-Geç 

1. İstanbul’un Fethi hem Türk tarihi hem de Dünya 

tarihi açısından önemli sonuçlar doğurmuştur. 

Buna göre İstanbul’un Fethi’nin aşağıdaki sonuçlarından 

hangisi, Dünya tarihi açısından önemli 

bir dönüm noktası niteliğindedir? 

A) Osmanlı Devleti’nin, devletten imparatorluk hâline 

geçmesi 

B) Orta Çağ’ın kapanıp, Yeni Çağ’ın başlaması 

C) Karadeniz’i Akdeniz’e bağlayan ticaret yollarının 

Osmanlı tarafından ele geçirilmesi 

D) Fener Rum Patrikhanesinin Osmanlı himayesine 

girmesi 

3. I. Kalelerin ve surların top gülleleriyle yıkılabileceği 

anlaşıldı. 

II. İstanbul’dan kaçan bilginler İtalya’ya gitti. 

III. Ticaret yolları Osmanlı Devleti’nin eline geçti. 

İstanbul’un Fethi’nin verilen sonuçları ile; 

a. Coğrafi Keşiflere sebep oldu. 

b. Avrupa’da derebeylik rejiminin gücünü kaybetmesini 

ve mutlak krallıkların güçlenmesini sağladı. 

c. Rönesans hareketleri başladı. 

neden olduğu gelişmeler aşağıdakilerden hangisinde 

doğru eşleştirilmiştir? 

I II III 

A) a b c 

B) c a b 

C) b c a 

D) a c b 

2. İstanbul’un Fethi’nin; 

I. Karadeniz’i Akdeniz’e bağlayan ticaret yolları 

ele geçirildi. 

II. Osmanlı Devleti’nin İslâm Dünyası’ndaki saygınlığı 

arttı. 

III. Fener Rum Patrikhanesi Osmanlı himayesine 

girdi. 

IV. İpek Yolu’nun Avrupa’ya giden kolu ele geçirildi. 

sonuçlarından hangileri, Osmanlı Devleti’nin ekonomik 

alanda kazanç elde ettiğini gösterir? 

4. Aşağıdakilerden hangisi İstanbul’un Fethi’nin 

Türk Tarihi açısından sonuçları arasında gösterilemez? 

A) Osmanlıların Avrupa’daki ilerlemeleri kolaylaştı. 

B) Osmanlı Devleti’nin Anadolu ve Rumeli toprakları 

arasındaki bağlantısı sağlandı. 

C) Avrupa’da feodalite zayıfladı, krallıklar güçlendi. 

D) Osmanlı Devleti, Karadeniz’i Akdeniz’e bağlayan 

ticaret yollarını ele geçirdi. 

A) I ve II B) I ve IV 



277

Ünite: 03 


 

Sınırlar Genişliyor 

Fatih Sultan Mehmet 

II. Bayezıt 

Yavuz Sultan Selim 

Kanuni Sultan Süleyman 

1451 - 1481 

1481 - 1512 

1512 - 1520 

1520 - 1566 

1450 1500 1550 

Fatih Sultan 

Mehmet 

Fatih Sultan 

Mehmet 

Fatih Sultan 

Mehmet 

Sırbistan'ın Fethi (1454) 

Eflak'ın Fethi (1462) 

Bosna'nın Fethi (1463) 

Arnavutluk Seferi (1479) 

+ + 

Bu fetihler ile Balkanlarda hâkimiyet 

güçlendirildi. 

Limni'nin Fethi (1456) 

Mora'nın Fethi (1460) 

Midilli'nin Fethi (1462) 

Gökçeada ve Eğriboz'un 

Fethi (1470) 

Bu fetihler ile Osmanlı Devleti 

Ege Denizi'ne hâkim oldu. 

Amasra'nın Fethi (1459) 

Sinop'un Fethi (1461) 

Trabzon'un Fethi (1461) 

Kırım'ın Fethi (1477) 

+ 

Bu fetihler ile Karadeniz Türk gölü 

hâline geldi. 

Yavuz Sultan 

Selim 

1514 Çaldıran Savaşı 

(İran'ı yendi.) 

1515 Turnadağ Savaşı (Dulkadiroğulları 

Beyliği'ni alarak 

Anadolu Türk siyasi birliğini 

sağladı.) 

1516 Mercidabık ve 1517 Ridaniye 

savaşları (Baharat 

Yolu'nun kontrolü Osmanlı'nın 

eline geçti.) 

Mısır Seferi ile halifelik Osmanlı'ya 

geçti. 

Kanuni 

Sultan Süleyman 

Doğu'da İran ile Batı'da da Almanya 

ve Avusturya ile mücadele 

etti. 

Fransa'ya kapitülasyonlar verdi. 

Preveze Deniz Zaferi ile Akdeniz 

Türk gölü oldu. (1538) 

46 yıl padişahlık yaptı. 

II. Bayezıt 

Barışı esas alan 

bir siyaset takip etti. 

• Macaristan 

• 

Bosna 

OSMANLI DEVLETİ'NİN 

KURULUŞU VE YÜKSELİŞİ 

Orhan Bey Dönemi 


Fatih Sultan Mehmet Dönemi 

I. Bayezıt ve Yavuz Sultan Selim Dönemi 

Kanuni Sultan Süleyman Dönemi 

Fatih Sultan 

Mehmet 

1466 Karamanoğulları hâkimiyet altına 

alındı. 

1473 Otlukbeli Savaşı 

(Uzun Hasan'ın boyunun ölçüsü alındı 

ve Anadolu Türk siyasi birliği sağlanmaya 

çalışıldı.) 

• Boğdan 

• Eflak 

• Rumeli 

• Midilli 

• Rodos 

• Bursa 

• Kırım Hanlığı 

• Konya 

278 


Sınırlar Genişliyor 

Süz-Geç 

1. 

1 

• Sırbistan 

• Eflak 

• Bosna 

2 

• Amasra 

• Sinop 

• Trabzon 

• Kırım 

3 

• Limni 

• Mora 

• Midilli 

• Gökçeada 

3. Yavuz Sultan Selim’in başında olduğu Osmanlı ordusu 

Memlük ordusunu; 1516’da Mercidabık ve 

1517’de Ridaniye savaşlarında mağlup ederek bu 

devlete son verdi. Bunun sonucunda Mısır, Suriye 

ve Arabistan Yarımadası Osmanlı’nın eline geçti. 

Fatih Dönemi’nde yukarıda fethedilen yerler ile; 

a. Balkanlarda hâkimiyet güçlendirildi. 

b. Ege Denizi’ne hâkim olundu. 

c. Karadeniz Türk gölü hâline geldi. 

gelişmeleri aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? 

1 2 3 

A) a b c 

Verilen gelişmelerin sonuçlarıyla ilgili aşağıdakilerden 

hangisi söylenemez? 

A) Osmanlı Hindistan’dan gelen Baharat Yolu’nun 

önemli bir bölümüne sahip oldu. 

B) Mısır’ın Fethi ile buradaki hazineler Osmanlı’nın 

eline geçti. 

C) Akdeniz Türk gölü hâline geldi. 

D) Halifelik Osmanlı’ya geçti, kutsal emanetler İstanbul’a 

getirildi. 

B) b c a 

C) a c b 

D) b a c 

2. Fatih Sultan Mehmet; Candaroğulları’ndan Sinop’u 

alarak bu beyliğe son vermiş, Karamanoğulları’ndan 

Konya ve Karaman’ı almıştır. 

Verilen bilgi Fatih Sultan Mehmet ile ilgili aşağıdakilerden 

hangisinin cevabı niteliğindedir? 

A) Karadeniz’de hakimiyet kurmak için nereleri fethetmiştir? 

B) Anadolu’daki beyliklerden hangileri ile ticari faaliyetlerde 

bulunmuştur? 

C) Ege ve Akdeniz ticaretine egemen olmak için 

nereleri fethetmiştir? 

D) Anadolu Türk Birliğini sağlamak için neler yapmıştır? 

4. • Doğu Anadolu’da İran ile, Batı’da Almanya ve 

Avusturya ile mücadele edildi. 

• Fransa’ya kapitülasyonlar verildi. 

• Preveze Deniz Zaferi ile Akdeniz Türk Gölü oldu. 

Verilen gelişmeler aşağıdaki padişahlardan hangisinin 

döneminde yaşanmıştır? 

A) Fatih Sultan Mehmet 

B) Kanuni Sultan Süleyman 

C) Yavuz Sultan Selim 

D) II. Bayezıt 


279

Ünite: 03 


 

Osmanlı Ordusu 

Türkler 

geliyor! 

Beyler! Fazla 

bezi olan var mı ? 

Altıma ... 

Kaleyi içten 

fethetmek lazım. 

Bin atlı ile geçen 

dev gibi bir 

orduyu yendik. 

Bak şimdi topa 

nasıl falso 

veriyorum. 

Topu 90'a at da 

görelim. 

Lağımcılar: 

Kalelerin altına tünel kazarak 

içeri girmeye çalışırlar. 

Akıncılar: Ordunun öncü gücü. 

Sınırlarda görev yapar. İstihbarat toplar. 

Emekli olunca 

ne yapacaksın? 

Evlenip, 

çoluk çocuğa 

karışaçağım. 

Tımarlı Sipahiler: Ordunun en kalabalık grubu. 

Türklerden oluşur. Barışta bulundukları yerin 

güvenliğini sağlar, asker besler savaşta düşmanı 

çembere alırlar. 

Yeniçeriler: I. Murat kurdu. II. Mahmut kaldırdı. 

(Vakâ-yı Hayriye, 1826) Savaşta padişahı korur. 

Sol ulufeciler / Sağ ulufeciler: 

Hazineyi ve padişah sancağını korurlar. 

280 


Osmanlı Ordusu 

Süz-Geç 

1. 

Osmanlı 

Ordusu 

Kara 

Kuvvetleri 

Deniz 

Kuvvetleri 

- - - - - - - - - - - - 

Diyagramda boş bırakılan alanları doldurmak için 

aşağıdakilerden hangisi kullanılamaz? 

A) Tımarlı Sipahiler 

B) Kapıkulu Askerleri 

C) Yardımcı Kuvvetler 

D) Donanma 

3. • Bulundukları alanın güvenliğinden sorumludurlar. 

• Bulundukları alandaki vergileri toplarlar ve yaşamlarını 

bu para ile sürdürürler. 

• Her an savaşa hazırlıklıdırlar ve bir durum olduğunda 

direk orduya katılıp hızlı olunmasını sağlarlar. 

• Bulundukları alandaki toprakları işlerler. Buradan 

hem gelir elde ederler hem de üretimde bulunmuş 

olurlar. Toprağın sahibi devlet olduğu için 

toprağı işlemezlerse ceza verilir veya toprak ellerinden 

alınır. 

Özellikleri verilen bu Osmanlı ordu birliği aşağıdakilerden 

hangisidir? 

A) Yeniçeriler 

B) Kapıkulu Askerleri 

C) Cebeciler 

D) Tımarlı Sipahiler 

2. Orhan Bey döneminde ele geçirilen - - - - Beyliği’ne 

ait donanma, Osmanlı donan masının temelini oluşturur. 

Cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi 

getirilmelidir? 

A) Karesioğulları 

B) Candaroğulları 

C) Karamanoğulları 

D) Aydınoğulları 


281 

4. Osmanlı’nın devşirip Müslüman yaptıktan sonra fetihlerde 

maaşlı olarak çalıştırdığı askerlerdir. Düzenli 

ordunun profesyonel askerleri olarak hizmet yapmışlardır. 

Savaşlarda padişahın yanında bulunurlardı. 

Osmanlı’nın son dönemlerine doğru çok fazla 

isyan hareketlerine katılmışlardır. 

Özellikleri verilen bu Osmanlı ordu birliği aşağıdakilerden 

hangisidir? 

A) Acemi oğlanlar ocağı 

B) Yeniçeriler 

C) Cebeciler 

D) Topçular

Ünite: 03 


 

Denizlerdeki Gelişmeler 

OSMANLI DEVLETİ'NİN 

KURULUŞU VE YÜKSELİŞİ 

Sokullu Mehmed Paşa, 7 Mart 

1573'te Venedik büyükelçisi Barbaro'ya: 

“Biz sizden Kıbrıs Krallığı'nı alarak 

kolunuzu kestik. Siz ise donanmamızı 

yenmekle bizim sakalımızı 

tıraş ettiniz. Kesilen kol yerine 

gelmez ama tıraş edilen sakal 

daha gür biter.” 

Osmanlı Donanmasının 

Yakıldığı Yerler 

Çeşme Baskını (1770) : 

Rus donanması ani bir 

baskınla Çeşme'de 

bulunan Türk 

donanmasını yaktı. 

• Macaristan 

• 

Bosna 

Orhan Bey Dönemi 


Fatih Sultan Mehmet Dönemi 

II. Bayezıt ve Yavuz Sultan Selim Dönemi 

Kanuni Sultan Süleyman Dönemi 

• Boğdan 

• Eflak 

• Rumeli 

• Midilli 

• Rodos 

• Bursa 

• Kırım Hanlığı 

• Konya 

Nedeni: Kıbrıslı korsanların Osmanlı 

gemilerine saldırması. Osmanlı'nın 

Doğu Akdeniz'in güvenliğini sağlamak 

istemesi. 

Sonuç: Doğu Akdeniz'in güvenliği ve 

hâkimiyeti sağlandı. 

Navarin Baskını (1827) : 

Rus, İngiliz ve Fransız 

gemileri Osmanlı 

donanmasını yaktı. 

Kıbrıs'ın Fethi 

(1571) 

İnebahtı Deniz 

Savaşı (1571) 

Nedeni: Haçlıların Kıbrıs'ın intikamını 

almak istemesi. 

Sonuç: Ağır bir yenilgi alan Osmanlı'nın 

Akdeniz'deki üstünlüğü sarsıldı. 

Girit'in Fethi 

(1645-1669) 

Nedeni: Batı Akdeniz'in güvenliğinin 

sağlanmak istenmesi. 

Sonuç: Venediklilerin Akdeniz hakimiyetine 

son verildi. 

Sinop Baskını (1853) : 

Kırım Savaşı sırasında 

Rus donanması ani bir 

baskınla Türk donanmasını 

yaktı. 

Rodos'un Fethi 

(1522) 

Nedeni: Şövalyelerin Akdenizdeki 

Osmanlı ticaretine zarar 

vermesi 

Sonuç: Akdeniz'de güvenliği 

sağlamak kolaylaştı. 

Preveze Deniz 

Savaşı (1538) 

Nedeni: Osmanlı'nın Akdeniz'de 

güçlenmesini önlemek 

Sonuç: Akdeniz Türk gölü oldu. 

Savaşın yapıldığı gün (28 

Eylül), Türk denizcilik günü 

olarak hâlâ kutlanmaktadır. 

Denizcilik 

Çalışmaları 

Orhan Gazi (1326-1362) 

Küçük gemilerden oluşan bir 

donanma kuruldu. 

Yıldırım Bayezıt (1389-1402) 

Gelibolu, donanmanın merkez 

üssü hâline geldi. 

Fatih S. Mehmet (1451-1481) 

Akdeniz ve Karadeniz'de 

fetihler yapıldı. 

II. Bayezıt (1481-1512) 

Türk denizcileri, Osmanlı 

donanmasına katıldı. 

Yavuz S. Selim (1512-1520) 

Donanma güçlendirildi. 

Kanuni S. Süleyman 

(1520-1566) 

Osmanlı donanması Akdeniz'in 

en önemli gücü hâline geldi. 

282 


Denizlerdeki Gelişmeler 

Süz-Geç 

1. Osmanlıların Akdeniz’de hâkimiyetini genişletmesinden 

endişe eden İspanya, Venedik, Papalık, Malta 

gibi devletler Osmanlı’ya karşı ittifak meydana 

getirdiler. Barbaros Hayrettin Paşa, Osmanlı donanmasından 

daha büyük olan bu Haçlı donanmasını 

Preveze’de mağlup etti. 

Aşağıdakilerden hangisi, Preveze Deniz Savaşı’nın 

sonuçları arasındadır? 

A) Akdeniz bir Türk gölü hâline gelmiştir. 

B) Anadolu’da Türk birliği sağlanmıştır. 

C) Osmanlı, Avrupa’da toprak elde etmiştir. 

D) Osmanlı denizlerde ilk başarısını elde etmiştir. 

3. Kıbrıs’ın Fethi’nin Nedenleri: 

• Kıbrıs’ın Venediklilerin elinde olmasının Osmanlıların 

Akdeniz egemenliğine zarar vermesi ve Akdeniz 

ticaretinin olumsuz etkilemesi 

• Kıbrıs’ın Anadolu, Suriye ve Mısır arasında stratejik 

bir öneme sahip olması ve Osmanlıların bu 

bölgedeki ticareti yollarının güvenliğini sağlamak 

istemesi 

Buna göre Osmanlı Devleti’nin Kıbrıs’ı fethetmesi 

ile; 

I. Doğu Akdeniz’in güvenliği sağlanmıştır. 

II. Kıbrıs’taki Hristiyan halk sürgün edilmiştir. 

III. Osmanlıların, Akdeniz ticaretindeki hâkimiyeti 

artmıştır. 

sonuçlarından hangilerinin yaşandığı söylenebilir? 



2. Osmanlı Devleti kuruluş yıllarından itibaren donanma 

birliklerini kurmuş İstanbul’un Fethi’nden sonra 

da denizlerde önemli başarılar elde etmiştir. 

Buna göre aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin 

denizlerdeki fetihlerine örnek olarak gösterilemez? 

A) Ege adalarının alınması 

B) Trabzon’un Fethi 

C) Kırım’ın Fethi 

D) Mısır’ın Fethi 

4. Osmanlı Devleti, Batı Akdeniz’in güvenliğini sağlamak 

amacıyla Girit’i alarak Venediklilerin Akdeniz 

hâkimiyetine son vermiştir. Ancak kolay başlayan 

Girit seferi Osmanlı Devleti’ni 24 yıl uğraştırmıştır. 

Buna göre Girit’in Fethi’nin bu kadar uzun sürede 

gerçekleşmesi, aşağıdakilerden hangisinin 

göstergesi olabilir? 

A) Venedik’te bulunan halkın Osmanlı’nın hâkimiyetine 

girmek istemediğinin 

B) Osmanlı Devleti’nde merkezi otoritenin zayıfladığının 

C) Osmanlı Devleti’nin deniz gücünün zayıfladığının 

D) Osmanlı Devleti’nin Avrupa’daki gelişmelerin 

gerisinde kaldığının 


283

Ünite: 03 


 

Bil-Geç 

Farklılıklara Rağmen 

Müslüman, Yahudi ve Hristiyan milletlerden onlarca ulusu bünyesinde uzun yıllar barındıran Osmanlı 

Devleti, adil ve hoşgörülü yönetimi sayesinde üç kıtada hüküm sürmüştür. Bugün Osmanlı'nın hüküm 

sürdüğü coğrafyalar hâlâ Osmanlı'nın adalet ve hoşgörüsünü aramaktadır. 

BEN OSMAN GAZİ OĞLU 

ORHAN GAZİ 

''Bursa fetholunduktan sonra da 

gayrimüslimlerin rahat yaşamaları 

için bütün tedbirler alına ve kolaylık 

sağlana. Bursa'ya gelen yabancıların 

ibadet yeri kurabilmeleri 

için ne gerekiyorsa yapıla.'' 

BEN II. MAHMUT 

“Ben tebaamdan Müslümanları camide, Hristiyanları 

kilisede, Yahudileri havrada görmek isterim.'' 

BEN İSTANBUL FATİHİ 

MEHMET HAN 

''Bosna Ruhbanları ve halka hiçbir 

zarar gelmeyecektir. Kiliseler 

devlet korumasındadır. Rahiplerin 

can ve malları ayrıca bu topraklarda 

yaşayanlar devletin güvencesi 

altında olacaklardır.'' 

BEN YAVUZ SULTAN 

SELİM HAN 

''Kudüs ve çevresindeki patriklere 

fermanımdır. Patrikler eskiden 

beri kendilerinde olan kilise, manastır 

ve diğer kutsal mekânları 

kullanmaya devam edecekler. Verilen 

yetki hiçbir şekilde ve kimse 

tarafından bozulmayacaktır.'' 

GEZ DÜNYAYI GÖR KONYA'YI 

Anadolu Selçuklu Devleti'ne başkentlik yapan Konya'da; Alaaddin Camii, Mevlana Türbesi, 

Karatay Medresesi ve İnce Minareli Medrese görülmeye değerdir. 

Alaaddin Camii 

Mevlana Türbesi 

Karatay Medresesi 

284 


Farklılıklara Rağmen 

Süz-Geç 

1. Bir gün Germiyanoğulları Beyliğinden gelen bir kişi 

Bilecik Rumlarından bir kişiden bardak satın almış, 

ancak parasını ödememişti. O kişi Osman Bey’e 

gelerek şikâyette bulundu, bunun üzerine Osman 

Bey adamı çağırarak Rum’un hakkını ondan aldı. Bu 

olayın ardından da pazarda tellallar gezdirip kimsenin 

kimseye zulmetmemesini, haksızlığa uğrayanların 

kendisine müracaat etmesini duyurdu. 

(Ahmet Şimşirgil, Kayı I, s. 32.) 

Verilen alıntıda Osman Bey ile ilgili aşağıdakilerden 

hangisine ulaşılabilir? 

A) Adaletli olduğuna 

B) İyi bir komutan olduğuna 

C) İleri görüşlü olduğuna 

D) Çok yönlü olduğuna 

3. Üç kıtada 600 yıldan fazla hüküm sürmüş bir devlet 

olan Osmanlı Devleti’nde birbirinden farklı milletler 

ve farklı din ve mezhebe inanan insanlar bir 

arada yaşadı. Osmanlı Devleti bu farklılıklara rağmen 

hoşgörü ve adaleti yönetimde temel aldı. 

Diyen bir kişi Osmanlı Devleti ile ilgili aşağıdakilerden 

hangisini bu ifadesine örnek olarak gösteremez? 

A) Fethedilen yerlerdeki halka ibadet serbestliği 

verilmesini 

B) Herkesten eşit vergi alınmasını 

C) Maddi sıkıntı içinde bulunan Ermeni Katolik Patrikhanesi’ne 

yardım yapılmasını 

D) Fethedilen yerlerde iskan politikasının uygulanmasını 

2. “Ben ki, Sultan Mehmed Hanım... İhsan edip Bosna 

rahiplerine buyurdum ki; kiliselerinizde korkusuzca 

ibadet ve memleketimizde korkusuzca ikamet 

edin. Ne vezirlerimden ne de halkımdan kimse 

bunları incitmesin ve rencide etmesin. Allah’a, 

Peygamber’e, Kur’an’a ve kuşandığım kılıca yemin 

olsun ki ”canları, malları ve kiliseleri bana itaat ettikleri 

sürece güvencem altındadır.’‘ 

Verilen fermanda Fatih Sultan Mehmet ile ilgili; 

I. Hoşgörülü ve adaletli yönetimi temel aldığı 

II. Fethedilen yerlerdeki Müslüman halkın haklarını 

göz ardı ettiği 

III. Halk arasında dil, din, kültür ve değerleri ne 

olursa olsun ayrım yapmadığı 

değerlendirmelerinden hangileri yapılabilir? 



4. ‘’Ben tebamdan Müslümanları camide, Hristiyanları 

kilisede, Yahudileri havrada görmek isterim.’’ 

Verilen sözüne göre II. Mahmut ile ilgili aşağıdakilerden 

hangisi söylenebilir? 

A) Din birliği sağlamayı hedeflediği 

B) Hoşgörülü bir yönetim anlayışı benimsediği 

C) İskân politikası uyguladığı 

D) Gayrimüslimlere ayrıcalıklar verdiği 


285

Ünite: 03 


 

Bil-Geç 

Nasıl Etkiledik, Nasıl Etkilendik? 

Osmanlı ile Avrupa önce savaş meydanlarında sık sık karşılaştı. Bu durum siyasi ilişkilere neden oldu. 

Askeri ve siyasi etkileşim daha sonra beraberinde ticari ve kültürel etkileşimi de getirdi. 

OSMANLI DEVLETİ 

Osmanlı Avrupa'yı Nasıl Etkiledi? 

Beethoven ve Mozart mehterden etkilendi. (Müzik) 

Mozart ''Saraydan Kız Kaçırma'' adlı operayı yazdı. 

Avrupa'da Türk kahvehaneleri moda oldu. 

Avrupa'da Türk kültürünü yansıtan giysiler ve düğünler moda oldu. 

Avrupalılar evlerine Türk köşesi yaptırdı. 

Almanya'daki Schwetzinger (Şatzinger) Camisi Osmanlı mimarisine 

olan hayranlığın göstergesidir. 

Nasıl etkiledik 

ama! 

Not: Karşılıklı etkileşimde 

seyyah ve elçilerin payı 

büyüktür. 

Son gülen 

iyi güler! 

VS 

Avrupa Osmanlı'yı Nasıl Etkiledi? 

1718-1730 Lale Devri ile birlikte Osmanlı, 

Batı'nın üstünlüğünü kabul etmeye başladı. 

Çiçek aşısı (Sağlık) 

İtfaiye-tulumbacılar (sosyal) 

Çini fabrikası (Ekonomik) 

Elçiler-geçici (Siyasi) 

Kâğıt fabrikası (Ekonomik) 

İlk Osmanlı matbaası (kültürel) 

Mimari gelişti (Mimari) 

AVRUPA 

Size sarı laleler aldım 

çiçek pazarından. Savaş 

savaş nereye kadar? 

Ben laleden anlamam ama 

Hollandalılara verelim 

belki onlar anlar. 

286 


Nasıl Etkiledik, Nasıl Etkilendik? 

Süz-Geç 

1. Mehter müziğinin en önemli yeri savaş alanlarıdır. 

Türklere moral gücü, şevk ve enerji veren bu müzik 

düşmanı bezdirir ve moralini bozardı. Mehterin 

ruhları coşturan gücünü fark eden Avrupalılar da 

mehter takımları oluşturmaya başlamışlar, Polonya 

Rusya, Avusturya ve Prusya daha sonra da Fransa 

yeniçeri bandoları adı altında mehter takımları kurmuşlardır. 

3. Lale Devri’nde, Osmanlı Devleti’nin Viyana, Paris 

ve Londra gibi başkentlere ilk kez elçi göndermesinin 

nedeni aşağıdakilerden hangisidir? 

A) Avrupa’dan ekonomik destek almak 

B) Avrupa’daki gelişmeleri yakından takip etmek 

C) Avrupa kültürünün gelişmesini sağlamak 

D) Osmanlı kültürünü Avrupa’da yaymak 

Bu parçadan Osmanlı Devleti’nin Avrupa’yı hangi 

alanda etkilediğine ulaşılabilir? 

A) Sosyal B) Müzik 

C) Siyasi D) Eğitim 

4. 

2. Lale Devri’nde Yapılan Yenilikler: 

Osmanlı kilim ve 

halı motifleri Avrupalı 

ressamlarca 

resmedilmiştir. 

Mozart, konusu Topkapı 

Sarayı’nda geçen ‘’Saray 

Kıskançlıkları’’ adlı eseri 

bestelemiştir. 

• Yalova’da kâğıt fabrikası kuruldu. 

• İstanbul ve önemli şehirlerde kütüphaneler açıldı. 

• İlk defa çiçek aşısı uygulandı. 

• İstanbul ve Selanik’te kumaş fabrikası kuruldu. 

• Arapça ve Farsça eserler Türkçe’ye çevrildi. 

Buna göre Lale Devri’nde aşağıdaki alanlardan 

hangisiyle ilgili bir yenilik yapıldığı söylenemez? 

A) Sanayi B) Sağlık 

C) Kültür D) Askerî 

Verilen örneklere göre; 

I. Avrupalılar Türk kültür ve sanatından etkilenmiştir. 

II. Avrupa’da Türk sanatından esinlenerek eserler 

ortaya konulmuştur. 

III. Türk sanatı Avrupa’nın sanat anlayışının temelini 

oluşturmuştur. 





287

Ünite: 03 


 

Bil-Geç 

Seyyahların Dilinden Osmanlı Kültürü 

Dünya'nın farklı yerlerini dolaşan insanlara seyyah ya da gezgin denir. Bu insanlardan bazıları gezip gördükleri 

yerleri seyahatname adı verilen eserlerde anlatmışlardır. Evliya Çelebi, İbn-i Batuta, Marco Polo 

bunlardan en ünlüleridir. 

İstanbul'da çok sayıda cami ile birlikte Rum, 

Ermeni, Katolik kiliseleri ve sinagoglar bulunmaktadır. 

(Ubicini) 

Evliya Çelebi 

Evliya Çelebi profilinde bir resim paylaştı. 

Galata'da bir Türk hamamına gittim. Türkler hamamda 

bir çeşit kızgın mermer üzerinde yatıyor. 

Hamam sık sık kullanılırsa çok etkili bir tedavi 

aracı. Bizler derimizi okşamakla kendimizi temizlediğimizi 

sanıyoruz. Türkler ise gerçek temizlik 

örneği kişiler… 

George William 

Bayram günlerinde büyük ölçüde tüketim yapılır. 

Her Müslüman yeni elbiseler edinir, verir veya 

alır. Bu zaman zarfında her türlü eğlence açıktır. 

Baron De Tott 

Lady, Jan ve 72 kişi bunu beğendi. 

Beğen Yorum yap Paylaş 

Lady Montagu 

Jan Theveton 

Ben bir zamanlar Türkiye’de bulundum. 

Evleri ve insanları çok güzeldi. 

Ben de Türk hamamına gittim. 

George William 

Adamlar sağlıklarına önem veriyorlar. 

Baron De Tott 

Edward 

Raczynski 

Baron Durand 

Jan Theveton 

Evliya Çelebi 

Türkler çok misafirperver insanlar. 

Yemekleri on numara 

Bayramlarda güzel elbiseler giyer, 

eğlenmeye giderler. 

Alışverişte çok dürüst insanlar. 

Hiç hırsızlık olayına rastlamadım İstanbul’da 

Spora önem verirler. 

Cirit sporunu çok severler. 

Hayat sana güzel Evliya Çelebi. 

Her şey bir rüyayla başladı. 

İstanbul'daki Türklerin, namuslu ve dürüst alışverişlerine 

hayran oldum. Kazanç hırsı, Müslümanların 

günde beş vakit namaz kılmalarına mâni 

olmuyor. Ezan okununca herkes camiye koşuyor. 

Edward Raczynski 

Sultan Mahmut devrinde süvari birlikleri at meydanında 

cirit atma yarışmaları yaparlarmış. Osmanlı 

padişahlarının hemen hepsi cirit oyununa 

meraklıymış… 

Baron Durand 

Ramazan'da akşam saatleri İstanbul'daki bir yabancıya 

son derece cazip geliyor. Bütün gün 

oruç tutan Türkler, akşam namazından çıktıktan 

sonra yemek içmek için lokanta ve kahvehanelere 

koşuyorlar... 

Edward Raczynski 

288 


Seyyahların Dilinden Osmanlı Kültürü 

Süz-Geç 

1. “Bıraktıkları hayratlar (halkın parasız yararlanması 

için yapılan yapılar) hangi çeşit olursa olsun bizdekinden 

fazladır. Bu yüzden yaşarken bile bizden daha 

cömerttir. Dört imparator tarafından yapılan dört 

büyük caminin etrafı hayrat ile doludur. Kasabalar 

ve tenha yol kıyılarına yolcular için kervansaraylar 

yaptırır, yollar açtırırlar. Su olmayan yerlere çeşmeler 

ve tuvaletler yaptırırlar. Halkın bedava olarak 

faydalandığı bu yapılar öyle muhteşemdir ki saraya 

benzerler. Buralardan istifade edenler “Allah yaptırandan 

razı olsun.” demeden edemezler. Sadece 

insanlara değil, hayvanlara da yapılan iyilik çok büyük 

sevaptır. 

(M. Serrano Y. Sanz) 

Bu metinde, Avrupalı seyyah Osmanlı Devleti’nin 

aşağıdaki özelliklerinden hangisi ile ilgili 

bilgi vermiştir? 

3. “Türkler arasında yaşayan birinin gözüne çarpan 

Türklerle ilgili temel özellik, onların konukseverlikleridir. 

Bunu bulunduğum her yerde bir paşadan, 

dağ başındaki çadırda yaşayan yörüğe kadar herkeste 

gördüm; hem de hiçbir karşılık beklemeden. 

Hangi dinden hangi milletten olursa olsun ister fakir 

ister zengin olsun ayrım gözetmeksizin herkesin 

tek düşüncesi vardı: Yabancının karnını doyurmak.” 

Türkler, C.X, s.395. 

Bu metinde, Avrupalı seyyah Türklerin aşağıdaki 

özelliklerinden hangisi ile ilgili bilgi vermiştir? 

A) Mimari B) Sanat 

C) Kültürel D) Dinî 

A) Sosyal devlet anlayışından 

B) Dini inanış şeklinden 

C) Yönetim şeklinden 

D) Sanat anlayışından 

2. Osmanlılar askerliğe çok önem vermişlerdir. Bu yüzden 

spor faaliyetlerinin birçoğu savaşçılık yeteneklerini 

geliştirmeye yöneliktir. Örneğin gençlerin oynamaktan 

büyük keyif aldığı cirit oyunu Türklerin askeri 

yeteneklerinin gelişmesine katkıda bulunmuştur. 

Aynı amaçla güreş spo runa da önem verilmiştir. 

Verilen bilgide Türklerin aşağıdaki hangi özelliği 

belirtilmiştir? 

A) Savaşçı bir millet olduğu 

B) Ahlaklı bir millet olduğu 

C) Konuksever olduğu 

D) Geleneklerine bağlı olduğu 

4. Yabancı seyyahların Osmanlı Devleti ile ilgili; 

• Yemek kültürü 

• Sosyal dayanışma anlayışı 

• Konukseverliği 

konularını işlemesi, Osmanlı Devleti’nin hangi 

alanları ile ilgili gözlem yaptıklarını gösterir? 

A) Toplumsal B) Ekonomik 

C) Askerî D) Dinî 


289

Ünite: 03 


 

Yeni Kurumlarla Değişen Toplum Hayatı 

Bil-Geç 

Osmanlı Devleti, 18 ve 19. yüzyıllarda 

Batı tarzı kurumlar kurarak geri kaldığı 

Avrupa'yı yakalamak istemiştir. Yapılan 

yenilikler çeşitli alanlarda sosyal 

hayatı etkilemiştir. 

Yeniliklere (ıslahatlar) herkes aynı tepkiyi 

vermemiştir. Kimileri bunları olumlu 

bulurken kimileri de yeniliklere ayak 

diremiştir. 

Örneğin II. Mahmut Dönemi'nde getirilen 

fes başlığına bazı alimler karşı çıkmıştır. 

İletişim ve 

Haberleşme 

1831 Takvim-i Vekayi (İlk 

Türkçe gazete) Farklı dillerde 

yayımlandı. 1840'ta Posta 

Nezareti kuruldu. 1854 Kırım 

Savaşı sırasında ilk kez telgraf 

kullanıldı. Telgrafın mucidi 

Samuel Mors, padişah Abdülmecid'e; 

“İcadımın değerini 

anlayan ilk büyük insan” dedi. 

Ulaşım 

1827'de İngiltere'den ilk buharlı 

gemi alındı. 1851'de 

Şirket-i Hayriye kuruldu ve 

yolcu-yük taşımacılığı yapıldı. 

1856'da İzmir-Aydın arasına 

ilk demir yolu yapıldı. 1900 - 

1908 II. Abdülhamit, İstanbul 

- Bağdat - Hicaz demir yolu 

hattını yaptırdı. 

Eğitim-Kültür- 

Sosyal 

II. Mahmut ilköğretimi zorunlu 

hâle getirdi. Avrupa tarzı okullar 

açıldı. Harp okulu, askeri ve 

sivil tıp okulu açıldı. Mektebi 

Sultani (Galatasaray Lisesi) 

açıldı. Avrupa'ya öğrenciler 

gönderildi. II. Abdülhamid çok 

sayıda ilk ve ortaokul yaptırdı. 

II. Mahmut, fes, pantolon ve 

ceket giydi ve resmini devlet 

dairelerine astırdı. 

Selamun 

aleyküm! 

Ekonomi 

Sadrazam Mithat Paşa 

çiftçilerin kredi ihtiyacını 

karşılamak için Memleket 

Sandıklarını kurdu. 

(Ziraat Bankası'nın temeli) 

Bak postacı 

geliyor selam 

veriyor... 

Aleyküm selam. 

Sultan 

Abdülmecit 

sağolsun. 

290 


Yeni Kurumlarla Değişen Toplum Hayatı 

Süz-Geç 

1. • Yüksek okullara öğrenci yetiştirmek amacıyla rüştiye 

okulları açıldı. 

• Enderun Mektebi kaldırılarak yerine devlet memurluğu 

için yeni bir okul kuruldu. 

• İlk resmi gazete olan Takvim-i Vekayi çıkarıldı. 

• İlk kez Avrupa’ya öğrenciler gönderildi. 

II. Mahmut zamanında verilen yenilik hareketlerinin; 

I. İdari 

II. Eğitim 

III. Haberleşme 

alanlarından hangilerinde yapıldığı söylenebilir? 

3. Osmanlı Devleti’nde matbaanın kullanılmaya başlanmasıyla; 

I. Kitap fiyatları ucuzlamıştır. 

II. El yazması kitap yazan zanaatkarların işsiz kalmasına 

sebep olmuştur. 

III. Gazeteler yayımlanmış böylece tüm Osmanlı 

tebası gelişmelerden haberdar olmuştur. 

IV. Yenileşme hareketleri ve bu hareketlerin yayılma 

hızı artmıştır. 

Yaşanan gelişmelerden hangisinin, Osmanlı toplum 

hayatında olumlu sonuçlar doğurduğu söylenemez? 

A) I B) II C) III D) VI 



2. II. Mahmut’un yaptığı aşağıdaki yenilik hareketlerinden 

hangisinin idari alanda olduğu söylenemez? 

A) Divan-ı Hümayun kaldırılarak yerine nazırlıklar 

(bakanlıklar) kuruldu. 

B) Dirlik sistemi kaldırıldı. Bunun yerine devlet memurlarına 

maaş bağlandı. 

C) Kılık kıyafette değişiklik yapılarak memurlara fes 

ve pantolon giyme mecburiyeti getirildi. 

D) Büyük iller bölünerek yenileri kuruldu ve bunlar 

merkeze bağlanarak başlarına valiler atandı. 

4. Haberleşme alanında bir ıslahat yapılması gereği 

duyan Osmanlı devlet adamları 1840’da Posta Nezareti’ni 

kurdular. 

Verilen ıslahat hareketinin sonuçları arasında aşağıdakilerden 

hangisi gösterilemez? 

A) Halkın okuma yazma oranı artmıştır. 

B) Gazete ve resmî evraklar ülkenin çeşitli yerlerine 

ulaştırılmıştır. 

C) Haberleşme belirli bir düzene girmiştir. 

D) Mektup ve paketler düzenli bir şekilde ulaştırılmaya 

başlanmıştır. 


291

Ünite: 04 

Zaman İçinde Bilim 

 

Her Bilimsel Buluş Yeni Bir Başarıdır 

Yeni bir buluş ortaya koyan, icat eden kimseye mucit denir. 

Peki icat nedir? Daha önce bulunmayan bir şeyin insan çabasıyla geliştirilmesidir. 

Buluşlar birçok medeniyetin katkısıyla geliştirilmiş ve günümüzde daha modern şekilde kullanılmaktadır. 

Örneğin tekerlek ilk başlarda oldukça ilkel iken günümüzde olmazsa olmaz bir ihtiyaçtır. 

Sevgili günlük! 

Geçen ay sümerlek diye bir 

şey icat ettik. Ziggurata 

yük taşırken çok işimize 

yarıyor. 

Takvimi, yazıyı bulmuşuz; 

tarihe geçeriz artık. 

Yalnız sümerlek yerine 

tekerlek desek daha iyi 

olmaz mı? 

MÖ 3700 

Tekerleğin 

icadı 

Mezopotamya'da Sümerler tarafından kullanıldığı bilinen 

tekerlek; ulaşım, taşımacılık ve göç faaliyetlerinde insanlara 

büyük kolaylıklar sağladı. 

Tekerleğin ilk örneğinin çömlek yapımında kullanılan çömlekçi 

tekerleği olduğu kabul edilmektedir. 

→ 

MÖ 2697 

Mürekkebin 

icadı 

İlk olarak Çinlilerin ve Mısırlıların kullanıldığı varsayılan 

mürekkep Anadolu'da parşömenin mucidi olan Bergama 

Krallığı'nda da yapılmıştır. Türkler bezir yağını yakarak elde 

ettikleri isten yaptıkları bezir mürekkebini kullanırken 

XVIII. yüzyılda mürekkep yapımında daha bilimsel yöntemler 

kullanılmaya başlanmıştır. 

→ 

MS 12. yüzyıl 

Pusulanın 

icadı 

Çinliler tarafından kullanılan pusula 

daha sonra Avrupalılar tarafından da 

kullanılmış ve özellikle denizcilik alanında 

büyük kolaylık sağlamıştır. 

MÖ 1000 

Barutun 

icadı 

Çinliler tarafından icat edilen barut, 

önceleri eğlence amaçlı kullanılsa da 

daha sonraları ateşli silahlarda kullanılmıştır. 

Ateş ile yan yana geldiğinde 

hem atasözünü hem de tehlikeyi 

beraberinde getirir. :-) 

→ → 

MÖ 1250 

Camın 

icadı 

Camı ilk olarak Fenikeli denizcilerin bulduğu 

tahmin edilmektedir. Fenikeli denizciler 

sahilde bir kamp kurarlar ve 

ateş yakarak kaplarını, aynı zamanda 

yükleri olan soda blokları üzerine koyarlar. 

Ertesi gün uyandıklarında, ateşin 

sıcaklığından dolayı kum ve sodanın 

camı oluşturduğunu görürler. 

292 


Her Bilimsel Buluş Yeni Bir Başarıdır 

Süz-Geç 

1. 

3. 

UYGARLIK İCAT/BULUŞ 

I. Çin Tekerlek 

II. Mısır 

III. Sümer 

IV. Fenike 

Hiyeroglif yazı 

Pusula 

Cam 

Tekerleğin ilk kullanıldığı yer MÖ 3700’lerde Sümerlerdir. 

Tekerlek birçok alanda kullanılmış ve birçok 

alanda gelişmelerin önünü açmıştır. 

Verilen bilgiye ve görsele göre aşağıdakilerden 


Tablodaki uygarlık ile icat / buluş eşleştirmesinin 

doğru olabilmesi için kaç numaralı uygarlıkların 



C) II ve III D) III ve IV 

A) Tekerlek, Sümerler tarafından icat edilip başka 

uygarlıklar tarafından geliştirilmiştir. 

B) Tekerlek geçmişten günümüze sadece ulaşım 

alanında kullanılmıştır. 

C) Tekerlek günümüze kadar değişerek gelmiştir. 

D) İlk tekerlek milattan önce kullanılmaya başlanmıştır. 

2. Tarihte mürekkebi ilk kullanan uygarlıklardan birinin 

- - - - olduğu bilinmektedir. Mürekkebi elde etmek 

için, renkli mineralleri toz hâline getirip, sonra bu tozu 

sıvıyla karıştırıp seyreltiyorlardı. Benzer teknikle 

mürekkep Eski Çin uygarlığında da üretiliyordu. 

Paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakilerden 

hangisi getirilmelidir? 

A) Hititler B) Fenikeliler 

C) Mısırlılar D) Babiller 


293 

4. İcat daha önce bulunmayan bir şeyin insan çabasıyla 

geliştirilmesi ile ortaya çıkarılır. İnsanlar geçmişten 

günümüze ihtiyaçları doğrultusunda çeşitli buluşlar 

ve icatlara imza atmıştır. 

Buna göre aşağıdakilerden hangisi insanları icat 

yapmaya iten faktörlerden biri değildir? 

A) Daha iyi ve rahat hayat yaşamak 

B) Sürekli değişen ihtiyaçları karşılamak 

C) İnsanların üretim faaliyetlerini azaltmak 

D) Merak duygusuyla yeni şeyler öğrenme arzusu 

taşımak



 

Söz Uçar Yazı Kalır 

Bil-Geç 

Yazı MÖ 3500'lerde Sümerler tarafından bulundu ve böylece 

insanoğlu tarihi çağlara girmiş oldu. 

Çivi yazısı: Sümerler tarafından bulunan yazının şekli çiviyi 

andırdığı için çivi yazısı denilmiştir. 

Hiyeroglif: Mısırlıların kullandığı resimli yazı türü 

Sümer ve 

Hititlerde Yazı 

Sümer rahipleri yazıyı, tapınak ve 

depolarda bulunan malları kaydetmek 

amacı ile kullanırken bulmuşlardır. 

Sümerlerin bulduğu yazı kil tabletlerin 

üzerine yazılan her varlık ve 

olay için bir şekil veya resim yazısıydı. 

Günümüzde de elektronik 

tabletlerin üstüne emojiler yazıyoruz. 

:) 

Hititler hem çivi yazısını hem de 

hiyeroglif yazısını kullanmışlardır. 

Eski Mısır'da 

Yazı 

Duvara ve anıtlara yazılan Hiyeroglif 

700'den fazla simgeden 

oluşuyordu. 

Mısırlılar, Papirüs bitkisinden 

elde edilen kâğıtlar üzerine antlaşmalar, 

yemek tarifleri, vergi 

kayıtları, mevsimler ve taşkın 

zamanlarını yazmışlardır. 

Fenike'den 

Günümüze Yazı 

Mısır yazısı 24 sessiz harften oluşan 

Fenike alfabesinin gelişmesine, Fenike 

alfabesi de Yunanlılar ve Romalılar tarafından 

geliştirilerek Latin alfabesinin 

oluşmasına neden olmuştur. 

Yazı hangi alanlarda 

kullanıldı? 

Bilgi aktarımı, bilgi depolama, 

haberleşme, antlaşma, kanıt, hak 

arama vb. 

Yazının kullanılmasının sonuçları? 

Tarihî çağlar başladı. 

Bilgiler daha kalıcı hâle geldi. 

Eğitim-öğretim faaliyetleri 

kolaylaştı. 

Bilgi ve kültür aktarımı kolaylaştı. 

Bakın evladım! Burada 

“Bizimle çalışmak 

istermisiniz?” yazıyor. 

Yalnız hocam 

“misiniz” ayrı 

yazılmaz mı? 

Resim yazısından da yazım 

yanlışı bulmak büyük 

yetenek doğrusu! 

294 


Söz Uçar Yazı Kalır 

Süz-Geç 

1. Sümerler MÖ 3500’lerde çivi yazısını bulmuştur. 

Buna göre Sümerlerin çivi yazısını bulmasının sonuçları 

ile aşağıdaki gelişmelerden hangisi arasında 

ilişki kurulamaz? 

A) Tarihî çağlar başladı. 

B) Bilgiler kalıcı hâle geldi. 

C) Haberleşme alanında teknolojik gelişmeler yaşandı. 

D) Eğitim ve öğretim faaliyetleri kolaylaştı. 

3. Asurlular yazıyı Anadolu uygarlıklarından önce kullanmışlardır. 

Fakat Asurluların Anadolu medeniyetleriyle 

ticaret yapmaları, yazının Anadolu’da öğrenilmesini 

sağlamıştır. 

Buna göre yazının Anadolu’da öğrenilmesi ile 

aşağıdaki sonuçlardan hangisinin yaşandığı söylenemez? 

A) Anadolu’ya yazı ticari faaliyetler aracılığı ile taşınmıştır. 

B) Yazının öğrenilmesi ile Anadolu’da tarih çağları 

başlamıştır. 

C) Asurlular Anadolu’da öz benliklerini yitirerek asimile 

olmuşlardır. 

D) Yazının öğrenilmesi ile Anadolu’da bilgi birikimi 

olmuştur. 

2. Yazıyı MÖ 3500 yılında Mezopotamya’da yaşayan 

Sümerler icat etmiştir. MÖ 3000 yıllarında Sümer 

yazısını kullanan Asurlular ve Babilliler, Sümer yazısını 

geliştirerek kendi yazılı dillerine kavuşmuşlardır. 

Hammurabi Kanunları olarak bildiğimiz ünlü eser 

eski Babil diliyle yazılmıştır. Bu dönemde Mısırlılar 

da Sümerlerden esinlenerek “Hiyeroglif” yazısını 

geliştirmişlerdir. 

Verilen bilgiye göre; 

I. Yazı günümüze kadar sadece Mezopotamya uygarlıkları 

tarafından geliştirilebilmiştir. 

II. Yazı zaman içinde geliştirilmiştir. 

III. Yazının bulunması ile yazılı hukuk kuralları geliştirilmiştir. 




4. Bugün kullanılan pek çok alfabenin temelini - - - - 

alfabesi oluşturur. Latin alfabesi ve Arap alfabesi 

de bu alfabeden türemiştir. 

Cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi 

getirilmelidir? 

A) Fenike B) Mısır 

C) Sümer D) Babil 


295



 

Türk ve İslam Devletlerinde Yetişen Bilginler 

Bil-Geç 

Avrupalılar; Haçlı Seferleri, Akdeniz ticareti, İslam fetihleri, İspanya'da kurulan medreseler, 

tercüme faaliyetleri gibi gelişmeler sayesinde İslam medeniyetinden etkilenmişlerdir. 

Bu etkilenme matematik ve astronomiden, tıp ve felsefeye, mimariden edebiyata kadar pek çok 

alanda kendini göstermiştir. Müslüman bilim insanlarının çalışmaları Avrupa'da, Rönesans ve 

Reform hareketlerinin başlamasına zemin hazırlamıştır. 

FARABİ (870-950) 

Farsça, Arapça, Latince ve Yunanca 

bilen ve Aristo'dan sonra “İkinci Öğretmen” 

olarak anılan Farabi; Mantık, 

felsefe, matematik, tıp ve musikî 

üzerinde büyük bilgi sahibi idi. Bu konular 

üzerinde 100'den fazla eser vermiştir. 

Musiki alanındaki eserinde ud 

ve kanun gibi müzik aletlerinden ilk 

kez o bahsetmiştir. 

İBN-İ SİNA (980-1037) 

Fıkıh, kelam, mantık, felsefe, 

tıp, astronomi, jeoloji 

ve matematik ilimlerinde 

tahsil gören İbn-i 

Sina, Batı'da Avicenna, 

İslam âleminde ise Şeyh 

el-Reis adıyla anılmıştır. 

Tarihte ilk mide ameliyatını 

gerçekleştiren İbn-i Sina, 

ilaç bilimi demek olan 

“farmakoloji”nin kurucusu 

olarak kabul edilmektedir. 

“El Kanun Fi't-tıp (Tıp Kanunu)” 

adlı eseri yıllarca 

Avrupa üniversitelerince 

ders kitabı olarak okutulmuştur. 

1001 İcat ve Sırlar 

Kütüphanesi 

MUTLAKA İZLEYİN! 

HAREZMİ (ö: 850) 

İlgi alanı; Matematik, astronomi 

ve coğrafya. “0”ı matematiğe 

kazandırdı, böylece günümüzde 

kullandığımız onlu sayı 

sistemi ortaya çıktı. 

İMAM GAZALİ (1058-1111) 

Fıkıh, hadis, akaid, gramer, felsefe 

gibi ilimlerde eğitim almıştır. 

İlimler Ansiklopedisi 

(İhsâu'l-Ulûm) adlı eserinde, 

döneminin filoloji, mantık, matematik, 

fizik, kimya, ekonomi 

ve siyaset alanlarındaki bütün 

bilgileri vardır. İhyâ'ü Ulûmi'd 

Din en önemli eseridir. 

ULUĞ BEY (d: 1394 - ö: 1449) 

Semerkant'ta bir medrese ve bir 

gözlemevi (rasathane) yaptırdı. Güneş, 

Ay ve gezegenlerin konumları, 

yıl uzunluğunun tespiti gibi çalışmalar 

yaptı. 

ALİ KUŞÇU (ö: 1474) 

Uluğ Bey'in öğrencisidir. Gök cisimlerinin 

Dünya'ya uzaklığını hesapladı, 

Ay'ın haritasını çıkardı. Bu çalışması 

nedeniyle NASA tarafından 

Ay'da bir bölgeye ismi verildi. 

İBN-İ RÜŞD (1126-1198) 

Endülüs'te doğan İbn-i Rüşd; tıp, matematik, 

hukuk ve felsefe alanında 

çalışmalar yaptı. Hristiyanlar tarafından 

zamanının Voltaire (Volter)'i 

olarak kabul edilmiştir. 

296 


Türk ve İslam Devletlerinde Yetişen Bilginler 

Süz-Geç 

1. • Batıda “Avicenna” olarak anılan, Türk-İslam hekimi 

ve filozofudur. 

• “El-Kanun Fi’t-Tıb” adlı eseri 12. yüzyılda Latinceye 

çevrildi ve yedi yüzyıl boyunca Avrupa’nın 

tıp fakültelerinde okutuldu. 

• Aristo ve Farabi’den etkilendi. 

• Fizik, astronomi ve felsefeyle ilgili yaklaşık 150 

eser yazdı. 

Özellikleri verilen Türk – İslam bilgini aşağıdakilerden 

hangisidir? 

A) Biruni B) İbn-i Sina 

C) Farabi D) Ali Kuşçu 

3. Uluğ Bey’in öğrencilerinden Ali Kuşçu Fatih Döneminde 

elçi olarak İstanbul’a geldi. Fatih’in, İstanbul’da 

kalmasını ve medresede ders vermesini istemesiyle 

bu şehre yerleşen Ali Kuşçu astronomi ve 

matematik alanında eserler verdi. Gök cisimlerinin 

dünyaya uzaklığını hesapladı, Ay’ın haritasını çıkardı. 

Bu çalışması nedeniyle NASA tarafından Ay’da 

bir bölgeye ismi verildi. 

Verilen bilgiye göre Ali Kuşçu ile ilgili aşağıdakilerden 


A) Dünya çapında çalışmalar yaptığına 

B) Birden fazla alanda eserler verdiğine 

C) Bilinen en eski Türk İslam bilgini olduğuna 

D) Bilimsel alanda önemli çalışmalar yaptığına 

2. • Dünya haritaları, pusula, doğa olayları, gemicilik 

alanında çalışmalar 

• Dünyanın dönüşü, çevresinin uzunluğu, rasathaneler, 

yıldızlar ve gezegenlerin hareketleri ile ilgili 

çalışmalar 

• Akıl hastalıkları, çiçek hastalığı gibi birçok hastalığın 

tedavisi, diş fırçası, tıp kitapları, göz ameliyatı, 

diş tedavisi, aşı, kan dolaşımı, ameliyat araçları 

alanında çalışmalar 

Türk İslam bilginlerinin bu bilimsel çalışmaları aşağıdaki 

alanlardan hangisi ile ilişkilendirilemez? 

A) Mimari B) Coğrafya 

C) Tıp D) Astronomi 

4. Biruni yaptığı gözlemler sonucu Dünyanın döndüğünü 

ve yer çekiminin bulunduğunu söyledi. Dünyanın 

çevresini hesapladı. 

Verilen bilgide Biruni’nin; 

I. Tıp 

II. Coğrafya 

III. Astronomi 

IV. Geometri 

alanlarından hangileri ile ilgili çalışmalar yaptığı 

söylenebilir? 


C) II ve IV D) II, III ve IV 


297



 

Bilimsel Birikim Nasıl Oluştu? 

Dinde Reform 

16. yüzyılda Almanya'da Martin Luther adındaki 

bir rahip “Tanrı ile kul arasına kimse giremez.” 

deyince Katolik kilisesini almış bir telaş. 

Zaten Rönesans'tan itibaren kiliseye bakışları 

değişen Avrupalılar Protestanlık diye 3. bir 

mezhebi ortaya çıkarmış. 

Katolikler ile Protestanlar 1555 Augsburg Antlaşması 

ile orta yolu bulmuş ama kilisenin eski 

havası kalmamış. 

Coğrafi Keşifler 

Avrupalıların 15 ve 16. yüzyıllarda yeni yerler bulmak amacıyla 

yaptıkları seferlerdir. 

Pusula ve dörtgen yelkenli gemiler Avrupalıların işini kolaylaştırmıştır. 

Yeni yerlerin keşfedildiği bu seferler sonucunda; Dünyanın 

yuvarlak olduğu ortaya çıkmış, kiliseye güven azalmıştır. 

Ayrıca Avrupalılar zenginleşmiş ve gözleri açılmıştır. 

Aydınlanma Çağı 

Avrupalılar; Coğrafi Keşifler ile zenginleşip, 

Rönesans ile bilim ve sanata ilgi duymaya başlarken, 

Reform hareketleri ile de kilisenin baskıcı 

tutumundan kurtulmuş her alanda akla öncülük 

tanıyan düşünce sistemini benimseyerek 

''Aydınlanma Çağı'na'' girmiştir. 

Dünyanın artık kilisenin değil kendinin ve güneşin 

etrafında döndüğü gerçeği iyiden iyiye tüm 

Avrupa'ya yayılmıştır. 

Yeniden Doğuş: 

Rönesans 

15 ve 16. yüzyıllarda İtalya'dan tüm kıta Avrupası'na 

yayılan güzel sanatlar ve edebiyat alanındaki 

gelişmeler yani Rönesans ile birlikte 

Avrupalılar artık sanata para bile ayırmaya başlamışlardır. 

İnsanlar matbaa ile birlikte okumaya başlarken 

“vay be papazlar bizi kandırıyormuş” diyerek 

kiliseye karşı şüpheleri artmaya başlamıştır. 

298 


Bilimsel Birikim Nasıl Oluştu? 

Süz-Geç 

1. • Müslümanların İpek ve Baharat yollarını ele geçirmesi 

• Avrupalıların pusula kullanmaya başlaması 

• Okyanusları geçmek için güçlü gemilerin yapılması 

• Cesur ve bilgili gemicilerin yetişmesi 

• Matbaanın bulunması ile fikirlerin geniş kitlelere 

yayılmaya başlaması 

Verilen gelişmeler, aşağıdakilerden öncelikle hangisinin 

yaşanmasına neden olmuştur? 

A) Rönesansın 

B) Coğrafi Keşiflerin 

C) Reformun 

D) Aydınlanma Çağı’nın 

3. • Kilisenin zengin, halkın fakir olması 

• Kilisenin din prensiplerinden uzaklaşması 

• Rönesans hareketlerinin gerçekleşmesi 

• Coğrafi Keşiflerin etkisi 

• İncil’in Avrupa dillerine çevrilmesi 

Reformun yaşanmasında etkili olan yukarıdaki 

faktörlere bakarak, Reform hareketleri sonucunda 

aşağıdakilerden hangisinin öneminin arttığı 


A) Skolastik düşüncenin 

B) Kilisenin 

C) Papanın 

D) Bilimsel bilginin 

2. Avrupa’da meydana gelen edebiyat, kültür, güzel 

sanatlar, bilim ve düşünce alanlarındaki bütün yenilik 

ve gelişmelere “yeniden doğuş” anlamına gelen 

Rönesans adı verildi. 

Buna göre Rönesans’ın sonucunda aşağıdakilerden 

hangisinin yaşandığı söylenemez? 

A) Skolastik düşüncenin yıkıldığı 

B) Gözlem ve deneye dayalı bilgilerin öneminin azaldığı 

C) Bilim, edebiyat ve sanat gibi birçok alanda yeni 

fikirler ve eserlerin ortaya çıktığı 

D) Kilisenin otoritesisin sarsıldığı 

4. 17 ve 18. yüzyıllarda Avrupa’da ortaya çıkan ve her 

alanda akla öncülük tanıyan düşünce sisteminin hâkim 

olduğu döneme Aydınlanma Çağı denir. 

Buna göre aşağıdakilerden hangisinin, Aydınlanma 

Çağı’nın özellikleri ile ilgili olduğu söylenemez? 

A) Deney ve gözlem ile ispatlanmış bilgiler kabul 

görmüştür. 

B) Bilgiye akılla ulaşılması gerektiği düşüncesi hâkimdir. 

C) Yeni düşüncelere açıktır. 

D) Mutlak doğruya ancak kilisenin desteğiyle ulaşılabileceği 

düşüncesi vardır. 


299



 

Buharın Gücü: Sanayi İnkılabı 

Bil-Geç 

18. yüzyılda buhar motorunun icat edilmesiyle (1765) İngiltere'nin Manchester kentinde dokuma fabrikaları 

açılmış ve kol gücünden makine gücüne geçiş başlamıştır. Kömür, petrol ve su gücüyle çalışan 

fabrikalar kuruldu. 1804'te İngiltere'de ilk buharlı lokomotif yapıldı. Taşımacılığın gelişmesi Sanayi İnkılabı'nın 

etkilerini artırdı. 

Avrupa hızla sanayileşirken ham madde ve pazar arayışı içine girmiş ve sömürgecilik yarışı hız kazanmıştır. 

Tabi bu durum Osmanlı'yı olumsuz etkilemiştir. 

Sanayi İnkılabı'nın Nedenleri 

Avrupa'nın Coğrafi Keşifler sonucunda zenginleşmeye 

başlaması 

Rönesans'ın başlamasıyla birlikte teknolojik 

ve bilimsel alanda gelişmelerin yaşanması 

Sanayi İnkılabı'nın Sonuçları 

Ucuz, seri ve bol üretime geçildi. 

Köylerden kentlere göç arttı. 

Büyük şehirler oluştu (metropol). 

İşçi sınıfı ortaya çıktı. 

İşçi haklarını korumak için sendikalar kuruldu. 

Ham madde ve pazar rekabeti kızıştı. 

Şehirde koca koca 

fabrikalar varmış. 

Çok hızlı üretim 

yapıyormuş. 

Millet köylerden 

akın akın fabrikalara 

çalışmaya geliyormuş. 

Kiralar acayip artmıştır. 

Fabrikaların çalışma 

şartları çok ağırmış. 

Bizim haklarımızı kim 

koruyacak? 

Fabrikalar ham 

maddeyi nereden 

buluyor, ürünleri nerelere 

satıyorlar acaba? 

Kaptan “Fabrika kızı 

şarkısını” çalsana be ya! 

300 


Buharın Gücü: Sanayi İnkılabı 

Süz-Geç 

1. Avrupa’da insan gücüne dayalı üretim tarzının, makinelerle 

yapılan üretim anlayışına dönüşmesi Sanayi 

İnkılabı olarak adlandırılmıştır. İlk kez 1750 – 

1830 yılları arasında İngiltere’de ortaya çıkan ve zamanla 

diğer Avrupa ülkelerinde etkili olan Sanayi 

İnkılabı’nın en önemli nedenlerinden biri, buharlı 

makinelerin üretimde kullanılmaya başlanmasıdır. 

Buna göre Sanayi İnkılabı ile ilgili; 

I. İngiltere’de başladığına 

II. İnsan gücüne dayalı üretimin azaldığına 

III. Devletlerin üretim hızının eşit düzeye geldiğine 


3. Sanayi İnkılabı dünyada birçok gelişmenin önemli 

bir nedeni oldu. Sanayi İnkılabı’ndan sonra öncelikle 

Avrupa’da daha sonra tüm dünyada üretim ve 

ekonomik faaliyetlerin niteliği değişti. 

Buna göre aşağıdakilerden hangisi Sanayi İnkılabı’nın 

sonuçları arasında gösterilemez? 

A) Büyük fabrikalar kuruldu ve üretimde büyük bir 

artış meydana geldi. 

B) İşçi haklarını koruyan sendika ve partiler kurulmaya 

başlandı. 

C) Kentleşme ve kent sorunları doğdu. 

D) Ham madde ve pazar ihtiyacı azaldı. 



4. Sanayi İnkılabı, Osmanlı Devleti’ni farklı açılardan 

şöyle etkilemiştir: 

• Osmanlı Devleti’nde Avrupa’dan gelen ucuz mallar 

karşısında rekabet edemeyen küçük atölyeler 

kapanmaya başlamıştır. 

• Osmanlı Devleti, dışarıya ham madde satan, fakat 

işlenmiş madde alan bir devlet haline gelmiştir. 

2. Sanayi İnkılabı; el tezgahlarından fabrika sistemine, 

tek tek üretimden seri üretime geçişi, insan emeğinin 

yerini makinelerin almasını ifade eder. 

Buna göre Sanayi İnkılabı ile aşağıdakilerden hangisinde 

bir artış yaşandığı söylenemez? 

A) Seri ve ucuz üretimde 

B) İşsizlik oranında 

C) Üretim maliyetlerinde 

D) Köyden kente göçlerde 

• Ham madde ve pazar bakımından zengin olan toprakları 

nedeniyle Osmanlı Devleti’nin jeopolitik önemi 

artmıştır. Fakat bu durum, Osmanlı topraklarının 

sömürgeleşme sürecini başlatmıştır. 

Buna göre Sanayi İnkılabı ile Osmanlı Devleti’nde; 

I. Ucuz Avrupa malları artmıştır. 

II. İşsizlik artmıştır. 

III. Ham madde ihtiyacı artmıştır. 

gelişmelerinden hangilerinin yaşandığı söylenebilir? 




301



 

Düşünce Özgürlüğü ve Bilim 

Bil-Geç 

Yıl: 1450'ler falan. 

Yer: Avrupa 

Geleceği; “Üşeniyorum 

öyleyse yarın” 

diyenler değil, “Düşünüyorum 

öyleyse 

varım.” deyip adım 

atan ve “Bildiğim tek 

şey hiçbir şey bilmediğimdir.” 

diyenler 

şekillendirecektir. 

Durum: Vahim. Ne düşünce özgürlüğü var. Ne bilim. 

Ne de sanata saygı. 

Sonra ne mi oldu? Coğrafi Keşifler, Rönesans, Reform 

derken Avrupa bilim güneşini görüp bir aydınlandı 

pir aydınlandı. Geliştikçe gelişti ve bugünkü 

modern görünümüne kavuştu. Dünya dönüyor dediği 

için Galilei'yi yargılayan ve düşüncelerinden ötürü 

Giardino Bruno'yu yakarak öldüren Avrupa, geç 

de olsa hatasından vazgeçti ve özgür düşüncenin, 

bilimin önünü açtı. Artık birçok devlet çıkardıkları 

kanunlarla düşünce özgürlüğünü, bilimi ve sanatı 

destekliyor. 

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası Madde 27: Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, 

yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir. 

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Madde 10: Herkes ifade özgürlüğü hakkına sahiptir. Bu hak, kamu makamlarının 

müdahalesi olmaksızın ve ülke sınırları gözetilmeksizin, kanaat özgürlüğünü ve haber ve görüş alma ve 

de verme özgürlüğünü de kapsar. 

Yeni icadım olan zaman makinemle Orta Çağ 

Avrupası'na gidip düşünce özgürlüğü ve bilime 

önem vermelerini söylemeliyim. 

Hatta NASA'nın uzay fotoğraflarını falan götürüp 

dünyanın yuvarlak olduğunu göstermeliyim ki 

boş boş işlerle uğraşmasınlar. 

Ben de hâlâ bunun 

şarj aletini arayıp 

duruyorum. 

Bak bunun sayesinde 

yerçekimini buldum. 

302 


Düşünce Özgürlüğü ve Bilim 

Süz-Geç 

1. Tarihte baskıcı yönetim anlayışında olan devletlerde 

özgür düşünce anlayışı yoktu. Bilim adamlarının 

düşüncelerine önem verilmez, hatta ölümle cezalandırılırlardı. 

Orta Çağ’da Avrupa’da düşünce özgürlüğü 

olmadığı ve halk kilisenin baskısı altında olduğu 

için çok fazla bilimsel gelişme gerçekleşmemişti. 

Coğrafi Keşiflerden sonraki dönemde Avrupa’da 

- - - - , - - - - ve - - - - ile birlikte düşünce hayatı 

gelişerek bilimsel birikim artarak devam etti. 

Cümlede boş bırakılan alanları doldurmak için 

aşağıdakilerden hangisi kullanılamaz? 

A) Rönesans 

B) Reform 

C) Fransız İhtilali 

D) Aydınlanma Çağı 

3. “İnsanı diğer varlıklardan ayırt eden özellik, düşünme 

ve düşündüklerini ifade etme gücüne sahip olmasıdır.” 

Aristo’nun bu sözlerinden hareketle insan için; 

I. Aklını kullanabilen bir canlıdır. 

II. Düşündüklerini dile getirebilen ve uygulamaya 

koyabilen bir canlıdır. 

III. Düşündüğü her şeyi yapabilen ve uygulamaya 

koyabilen bir canlıdır. 

yargılarından hangileri kesinlikle söylenebilir? 


C) Yalnız III D) II ve III 

2. İnsan ile düşüncenin gelişimi birlikte olmuştur. Çeşitli 

aletleri icat eden insanlar, doğaya hükmetmeye 

başlamış ve yeni fikirler üretmeye başlamışlardır. 

Ancak bu yeni fikirler ve uygulamalar, toplumu 

yönetenlerin çıkarlarına uygun olmayınca düşünürler 

büyük sıkıntılar yaşamışlardır. Özellikle Orta 

Çağ’da Avrupa’daki bilim insanları ve düşünürler 

büyük sorunlarla karşı karşıya kalmışlardır. 

Buna göre Orta Çağ’da yeni fikirlerin ve bilim insanlarının 

sıkıntılarla karşı karşıya kalmalarındaki 

etkenler arasında aşağıdakilerden hangisi yoktur? 

A) Katolik Kilisesinin dinî, siyasi ve ekonomik gücü 

elinde bulundurması 

B) Toplumun yeni ve farklı fikirlere açık olmaması 

C) Toplumun Katolik Kilisesinin uygulamalarına karşı 

çıkmaması 

D) Bilim insanı ve düşünürlerin yanlış uygulamalara 

ses çıkarmaması 

4. Yaptığı araştırmalar sonucu gezegenler ve Dünyanın 

hem kendi etrafında hem de Güneşin etrafında 

döndüğü ortaya çıkmıştır. Bu bilimsel çalışmaları 

Katolik Kilisesi tarafından duyulunca önce tutuklanmış 

ardından kitapları ve araştırmaları yasaklanmıştır. 

Fikirlerinde ısrar ettiği takdirde ölüm cezasına 

çarptırılacağı söylenince kilisenin söylediği görüşleri 

kabul etmek zorunda kalmıştır. 

Orta Çağ Avrupası’nın önemli astronomlarından 

olan bu düşünür aşağıdakilerden hangisidir? 

A) Bruno B) Galilei 

C) Newton D) Kopernik 


303

Ünite: 05 

Ekonomi ve Sosyal Hayat 

 

Toprağın Gücü 

Hititlerde Toprak Yönetimi 

Üretim yapılabilmek için toplu yaşam 

başlamış, şehir devletleri kurulmuş. 

Toprak devlete ait, ekonomi tarıma 

dayalı. 

Başlıca geçim kaynağı tarım olduğu 

için ülkenin ve halkın refahı tarıma 

bağlı. 

Selçuklularda Toprak Yönetimi 

Toprakların büyük bir kısmı devlete 

ait. 

Tarım yapılan topraklar İkta adı 

verilen bölümlere ayrılmış. 

Peki İkta Nedir? 

Hizmet veya maaş karşılığı belirli 

süreler için askerlere, komutanlara 

ve devlet adamlarına verilen 

toprak parçası. 

İkta Ne İşe Yarar? 

Topraklar boş kalmaz. 

Hazineden para harcanmadan asker 

yetiştirilir. 

Güvenlik sağlanır. 

Orta Çağ'da Toprak Yönetimi 

Merkezi otoritenin olmadığı yerlerde 

yerel beyler (senyör-lord) 

etrafı sağlam surlarla çevrili şatolarda 

otururlardı. Krallar top icat 

edilene kadar şatoları ele geçiremedikleri 

için Feodaliteye son veremediler. 

Feodal beyin koruması altına giren 

halk üç gün kendisi için dört günde 

lord için çalışırdı. Hem toprağın 

hem de toprağı işleyen çiftçinin sahibi 

olan lord dilerse bir köyü halkı 

ile birlikte satabilirlerdi. 

Çalışın Serfler! 

Yoksa satarım 

köyü ha! 

Lordum karın 

tokluğuna 

çalıştırıyor bizi! 

Ülkemizde Tarımı Destekleyen Bazı Kurum ve Kuruluşlar 

• Tarım Kredi Kooperatifleri 

• Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 

• Et ve Süt Kurumu 

• Türkiye Şeker Fabrikaları AŞ 

• Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü 

• Ziraat Bankası 

• Toprak Mahsulleri Ofisi 

• Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü 

OSMANLI TOPRAK (ARAZİ) YÖNETİMİ 

Hukuksal Yapısına Göre 

%98 Miri Arazi 

(Devlet arazisi) 

%2 Mülk Arazi 

(Kişilerin kendi tasarrufundaki arazi) 

Vergi gelirlerinin kullanım şekline göre 

1 2 3 4 5 

DİRLİK OCAKLIK YURTLUK VAKIF MUKATAA 

Gelirlerine göre 

HAS ZEAMET TIMAR 

ÖŞÜR ARAZİSİ 

ÖŞÜR VERGİSİ (1/10) 

(Müslüman çiftçilerden alınırdı.) 

HARAÇ ARAZİSİ 

HARAÇ VERGİSİ (1/5) 

(Gayrimüslim çiftçilerden alınırdı.) 

1 

2 

3 

4 

5 

Dirlik: Vergi gelirleri hizmet karşılığı olarak devlet görevlilerine bırakılan topraklardır. 

Ocaklık: Tersane giderleri ve kale komutanlarına ayrılırdı. 

Yurtluk: Uç komutanlarına ayrılırdı. 

Vakıf: Sosyal hizmetlere ayrılırdı. 

Mukataa: Geliri doğrudan devlet hazinesine ayrılırdı. 

304 


Toprağın Gücü 

Süz-Geç 

1. İlk Çağ’da Anadolu’da kurulmuş olan uygarlıklar toprağı 

ekip biçerek değerlendirmişlerdir. Osmanlı Devleti’nde 

topraklarını üst üste üç yıl ekip biçmeyen ve 

üretim yapmayan çiftçiden toprakları geri alınırdı. 

Geçmişte yaşamış olan bu devletlerin gerçekleştirdikleri 

uygulamalar, aşağıdakilerden hangisine 

önem verdiklerinin göstergesidir? 

A) Tarıma B) Hayvancılığa 

C) Ticarete D) Madenciliğe 

3. Hititlerde tüm topraklar devletin malıydı. Kral bu 

toprakları üretim yapmak üzere vali ve komutan gibi 

devlet memurlarına maaş karşılığı olarak verirdi. 

Buna göre Hititlerde görülen toprak yönetimi ile 

ilgili aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? 

A) Tarımsal üretim faaliyetlerinde süreklilik vardır. 

B) Devlet topraklar üzerinde söz sahibidir. 

C) Toprak devlet tarafından halka eşit şekilde dağıtılmıştır. 

D) Tarım önemli bir ekonomik faaliyettir. 

2. Osmanlı Devleti’nin; devlet görevindeki hizmetlerine 

karşılık olmak üzere bir kısım asker ve memurlara, 

belirlenmiş bölgelerde, kendi adla rına vergileri 

toplama yetkisiyle birlikte verdiği topraktır. Tımar 

sahibi, halkın devlete ödemesi gere ken vergileri 

devletin izni ile toplardı. Kişiye verilen toprakların 

vergisi, tımar sahibi tarafından toplanırdı. Bu 

vergilere karşılık devlete asker beslemek, o bölgenin 

güvenliğini sağlamak zorundaydı. 

Buna göre aşağıdakilerden hangisi, Tımar sisteminin 

Osmanlı Devleti’ne katkıları arasında gösterilemez? 

A) Üretim denetim altına alınarak sü rekliliği sağlanmıştır. 

B) İkta verilen bölgelerin güvenliği sağlanmıştır. 

Böylece devlet otoritesi korunmuştur. 

C) Ülke ekonomisi ikta sahiplerine bağımlı olmuştur. 

D) Vergiler düzenli bir şekilde toplanmıştır. 

4. Osmanlı Devleti’nde ekonominin temeli tarıma dayanıyordu. 

Cumhuriyetin ilk yıllarında da üretim büyük 

ölçüde tarımdan sağlanıyordu. Ülkemiz topraklarının 

tarıma elverişli olması, halkımızın önemli bir 

kısmının geçimini tarımdan sağlamasına neden olmuştur. 

Bunun farkında olan Türkiye Cumhuriyeti 

Devleti kurduğu kurumlarla üreticilere destek sağlamaya 

çalışmaktadır. 

Buna göre aşağıdaki kurum ya da kuruluşlardan 

hangisinin, tarımın gelişmesine katkı sağladığı 

söylenemez? 

A) Türkiye Ziraat Odaları Birliği 

B) T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 

C) Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri 

D) T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 


305

Ünite: 05 


 

Devletler Gelişiyor 

Bil-Geç 

Tarihin her döneminde devletlerin 

gücü ekonomileri ile paralellik 

göstermiştir. Yani 

ekonomisi iyi olan devletler 

güçlü olmuşlardır. 

Tarihte pek çok devlet ticaret yollarına 

hâkim olmak için birbirleri ile savaşmış 

ya da ittifaklar kurmuşlardır. 

Karadeniz'i, Akdeniz'e oradan da okyanuslara 

bağlayan İstanbul ve Çanakkale 

Boğazları ülkemizin önemini artırmıştır. 

Aynı şekilde Süveyş Kanalı'na sahip 

olan Mısır, gemilerin geçiş ücretinden 

yıllık yaklaşık 5 milyar dolar gelir elde 

etmektedir. 

Demek ki ekonomik ürünleri ve kaynakları 

verimli şekilde kullanan devletler 

mali açıdan daha rahat etmektedir. 

Ticaret yolları uygarlıklar arasında ekonomik ve kültürel alanda 

etkileşime neden olmuş ve toplumların refah seviyelerine 

etki etmiştir. 

Kral Yolu 

¤ Pers İmparatoru Darius'un yaptırdığı Kral Yolu Anadolu'da, 

Ege Bölgesi'nde bulunurdu. 

¤ Sardes'ten başlayıp Pers İmparatorluğu'nun başkenti 

Sus'a kadar uzanırdı. 

İpek Yolu 

¤ Çin'in Şian kentinden başlayıp Anadolu'ya oradan da Avrupa'ya 

uzanırdı. 

¤ Bu yolun hâkimiyeti için Çinliler, Türkler, Moğollar, Farslar, 

Araplar ve Bizans arasında mücadeleler yaşanmıştır. 

Kürk Yolu 

¤ Don Nehri'nin denize döküldüğü yerden başlayıp Ural 

Dağları ve Güney Sibirya ormanları sınırından Altaylar'a, 

Sayan Dağları üzerinden Çin'e ve Amur Nehri'ne ulaşan 

yoldur. 

¤ Bu yolda deri ve postlar taşınırdı. 

Baharat Yolu 

¤ Hindistan'dan Akdeniz ve Karadeniz'e oradan da Avrupa'ya 

uzanan yoldur. 

¤ Mısır'ın Fethi'yle bir dönem Osmanlı kontrolüne geçmiştir. 

306 


Devletler Gelişiyor 

Süz-Geç 

1. Baharat Orta Çağ Avrupası’nda pahalı olduğundan 

sadece zenginlere hitap ediyordu. Hindistan ve Endonezya’daki 

baharatı ya Müslümanlar Hint Okyanusu’ndan 

deniz yolu ile ya da Türkler ve diğer tüccarlar 

Asya Kıtası’nda önemli bir kara yolu olan İpek 

Yolu ile Akdeniz ve Karadeniz’e getiriyorlar bu kıyılardan 

Venedikli ve Cenevizli tüccarlara satıyorlardı. 

Bu tüccarlar da baharatı Avrupa limanlarına taşıyorlardı. 

Buna göre baharat ticareti ile ilgili aşağıdakilerden 

hangisinin söylenmesi doğru olmaz? 

A) Avrupa’da sadece belirli bir kesim baharat kullanmaktadır. 

B) Baharat farklı ülkelerden geçerek Avrupa topraklarına 

ulaşmaktadır. 

C) Hem Baharat Yolu hem de İpek Yolu ile ticareti 

yapılmaktadır. 

D) Ticaretini sadece Venedikli ve Cenevizli tüccarlar 

yapmaktadırlar. 

3. Coğrafi Keşiflerin sonuçları ve ilgili olduğu alanlar 

şunlardır: 

Bilgi 

I. Yeni keşfedilen yerlerde Hristiyanlık 

yayıldı. 

II. Yeni kıtalar, ırklar, kültürler, hayvan 

ve bitki türleri keşfedildi. 

III. Akdeniz kıyısındaki limanlar 

önem kaybetti. Atlas Okyanusu 

limanları önem kazandı. 

IV. Yeni keşfedilen yerlere göç 

eden Avrupalılar kültürlerini 

buralara taşıdılar. 

Dinî 

İdari 

Alan 

Ekonomik 

Kültürel 

Coğrafi Keşiflerle ilgili tabloda verilen bilgi alan 

eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır? 

A) I B) II C) III D) IV 

2. İpek Yolu, Osmanlı Devleti için önemli bir gelir kaynağı 

idi. Bu yol üzerinden taşınan ürünlerin bir kısmı 

Osmanlı Devleti sınırlarından Avrupa ülkelerine 

ihraç edilmekte idi. Osmanlı Devleti ham ipek ticaretinden 

önemli gelir sağlamaktaydı. 

Verilen bilgilere bakıldığında Osmanlı Devleti’nin 

İpek Yolu’ndan elde ettiği kazanım aşağıdaki alanlardan 

hangisinde daha fazla olmuştur? 

A) Ekonomik B) Kültürel 

C) Toplumsal D) Askerî 

4. Dünyanın en önemli deniz geçitlerinden biri olarak 

gösterilen Süveyş Kanalı Akdeniz ve Kızıldeniz’i birleştiren 

bir kanaldır. 1859 yılında yapımına başlanan 

kanal, 1869 yılında tamamlanarak hizmete girmiştir. 

Aşağıdakilerden hangisi Süveyş Kanalı’nın açılması 

ile ortaya çıkan durumlardan birisi değildir? 

A) Akdeniz’de ticari faaliyetlerinin canlanması 

B) Mısır ve çevresindeki şehirlerin ticari etkinliklerinin 

artması 

C) Akdeniz limanlarının yeniden önem kazanması 

D) İpek Yolu ticaretinin yeniden canlanması 


307

Ünite: 05 


 

İnsan Gücünden Makineye 

1733: John Kay, “Uçan mekik” 

adını verdiği dokuma makinesini 

buldu. 

1764: James Hargreaves, “Eğiren 

Jenny” adlı iplik eğirme makinesini 

buldu. 

1765: James Watt, ilk buhar 

motorunu icat etti. 

Patron ben 

CEO olmak 

istiyorum. 

Hayır! 

İşçisin sen işçi kal. 

Üretim Teknolojisindeki (Sanayi İnkılabı'nın) Gelişmelerin Etkileri 

• Yeni icatların ortaya çıkmasıyla beraber tekstil, demir, çelik ve kömür üretiminde büyük ilerlemeler sağlandı. 

• Ucuz, hızlı ve bol üretim sağlandı. 

• Sanayiden zenginleşen insanların sosyal ve ekonomik statüsü gelişti. 

• Makinelerin, nitelikli iş gücünün ve üretim tekniklerinin önemi arttı. 

• İşçi sınıfı ortaya çıktı ve büyük kentler oluştu. 

• Ulaşım ve iletişimin önemi artarken tarımın önemi azaldı. 

• Sömürgecilik alabildiğince yaygınlaştı. 

308 


İnsan Gücünden Makineye 

Süz-Geç 

1. Sanayi İnkılabı’nın siyasi, sosyal, ekonomik ve toplumsal 

sonuçları olmuştur. 

Aşağıdakilerden hangisinin Sanayi İnkılabı’nın 

ekonomik sonuçları ile ilgili olduğu söylenemez? 

A) Ham madde ve pazar arayışının Avrupa ülkeleri 

arasındaki rekabeti artırması 

B) Sosyalizm, kapitalizm gibi yeni fikir akımlarının 

ortaya çıkması 

C) Küçük imalathanelerin yerini büyük fabrikaların 

alması 

D) Buhar gücü ile çalışan tren ve gemiler sayesinde 

uluslararası ticaretin canlanması 

3. Sanayi İnkılabı ile birlikte başlayan sanayileşme sürecine 

bazı devletler ayak uyduramamıştır. Bu ülkelerin 

ekonomileri hızla küçülmeye ve zayıflamaya 

başlamıştır. 

Aşağıdaki ülkelerden hangisinin böyle bir ekonomik 

gerileme ve sanayileşememe gibi bir problemle 

karşı karşıya kaldığı söylenebilir? 

A) Fransa 

B) İngiltere 

C) Osmanlı Devleti 

D) Belçika 

2. Aşağıdakilerden hangisinin Sanayi İnkılabı’nın ortaya 

çıkardığı sosyal sorunlardan birisi olduğu 


A) Ham madde ve pazar arayışının hız kazanması 

B) Kadın ve çocukların erkeklere göre daha düşük 

ücretle çalıştırılması 

C) Bazı ülkeler ekonomik olarak büyürken bazı ülkelerin 

bu büyümeyi sağlayamaması 

D) Küçük imalathanelerin yerini büyük fabrikaların 

alması 


309 

4. Avrupa’da Sanayi İnkılabı ile birlikte başlayan sanayileşme 

ve modernleşme sürecine aynı dönemde 

Osmanlı Devleti ayak uyduramamıştır. Bu durum 

Osmanlı Devleti’ni birçok yönden olumsuz etkilemiştir. 

Aşağıdakilerden hangisi Sanayi İnkılabı’nın Osmanlı 

Devleti’ne olan olumsuz etkilerinden birisi 

değildir? 

A) Osmanlı sanayisinin rekabet gücünün azalması 

B) Osmanlı ülkesinin Avrupa ülkelerinin bir pazarı 

hâline gelmesi 

C) Osmanlı Devleti’nin vergi gelirlerinin azalarak 

ekonomik durumunun bozulması 

D) Osmanlı topraklarındaki üretim faaliyetlerinin 

artması

Ünite: 05 


 

Sosyal Yaşamda Vakıflar 

Herhangi bir karşılık beklemeden toplum yararı için faaliyet gösteren kuruluşlara vakıf denir. 

Bir vakfın hangi koşullarda faaliyet gösterdiğini belirten belgeye ise vakfiye denir. 

Vakıfların kurulmasında Allah'ın rızasını kazanmak ve insanlara faydalı olma 

anlayışı vardır. 

İslam tarihinde ilk vakıf Hz. Muhammed (s.a.v.) tarafından kurulmuştur. 

Türkler tarihte en çok vakıf meydana getiren milletlerin başında gelmiştir. 

Anadolu'da kurulan ilk vakıf 1048 tarihinde Erzurum'da Seyyid Şerif Halil Güci 

Divani tarafından kurulan vakıftır. 

Vakıflarda paylaşma, dayanışma, yardımlaşma ve başkalarının yardımına koşma 

esastır. 

Türk-İslam medeniyeti bir vakıf medeniyetidir. 

Vakıflar, ülkemizde 1924 tarihinde kurulan Vakıflar Genel Müdürlüğü'ne bağlı 

olarak faaliyetlerini yürütürler. 

Bazı vakıflar: 

Yeşilay, TEMA, Milli Eğitim Vakfı, Mehmetçik Vakfı, Diyanet Vakfı. 

www.vgm.gov.tr 

sitesinden “Tarihte 

İlginç Vakıflar” kitabına 

ulaşabilirsiniz 

TARİHTE İLGİNÇ VAKIFLAR 

LEYLEK VAKFI 

Vakfiyesinden: Ödemiş Yeni Cami civarındaki leyleklerin 

beslenmesi için senelik yüz kuruş verilecek. 

Vakfın adı: Mürselli İbrahim Ağa 

Kurulduğu yer: İzmir / ödemiş 

Kuruluş tarihi: 1307 H. (1189 M.) 

Akar ve hayratın bulunduğu yer: Ödemiş 

Herkese meyve 

toplayalım derken 

ağaçta kaldık iyi mi? 

HERKESE MEYVE VAKFI 

Vakfiyesinden: Vakfedilen bahçedeki armut ve 

elma ağaçlarından fakirler yiyecek, birer destemal 

miktarı götürmelerine müsaade edilecektir. Doğancıyeri 

bahçesinin mahsulünden ise zengin fakir 

herkes faydalanacaktır. 

Vakfın adı: Mehmet Ağa Bin Hüseyin Nasrullah 

Kurulduğu yer: Bursa / İznik 

Kuruluş tarihi: 1003 H. (1594 M.) 

Akar ve hayratın bulunduğu yer: İznik 

310 


Sosyal Yaşamda Vakıflar 

Süz-Geç 

1. Vakıf bir malın veya bir gelirin, kişinin şahsi mülkiyetinden 

çıkarılarak, belli şart ve gaye ile bir hayır 

hizmetine tahsis edilmesidir. Osmanlı Devletinde 

bir insanın ihtiyaç duyabileceği her alanda çeşitli 

vakıflar kurulmuştur. 

Kurulan bu vakıflar sayesinde aşağıdakilerden 

hangisinin gerçekleştirildiği söylenemez? 

A) Toplumsal sorunlara çözüm bulunması 

B) Sosyal ve kültürel faaliyetlerin yapılması 

C) Han, hamam, çeşme, cami, medrese gibi ihtiyaçları 

karşılaması 

D) Tüm insanların ihtiyaçlarının karşılanması 

3. Osmanlı Devleti’ndeki vakıf geleneği cumhuriyetin 

ilanından sonra da devam etmiştir. Vakıf işleriyle ilgilenmek 

amacıyla Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlığına 

bağlı olarak yarı bir kuruluş oluşturmuştur. 

Ülkemizde vakıfların denetimi, bakımı ve takibini 

yapan bu kuruluş aşağıdakilerden hangisidir? 

A) Vakıflar Genel Müdürlüğü 

B) Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı 

C) İnsan Hakları Vakfı 

D) Milli Eğitim Vakfı 

2. Osmanlı Devleti’nde bir insanın ihtiyaç duyabileceği 

her alanda vakfılar kurulmuştur. Bu vakıflar sayesinde 

toplumsal sorunlara çözüm aranmış, sosyal 

ve kültürel faaliyetler gerçekleştirilmiş, eğitime ve 

dini hizmetlere büyük önem verilmiştir. Şehirlerin 

ve insanların birçok temel ihtiyacı vakıflar sayesinde 

karşılanmıştır. 

Aşağıdakilerden hangisinin, vakıflar aracılığıyla 

halka hizmet amacıyla yaptırıldığı söylenemez? 

A) Kervansaray B) Hamam 

C) Saray D) Çeşme 

4. Türkiye’deki doğal varlıkların ve çevre sağlığının korunması 

ve erozyonla ilgili çalışmaları gerçekleştirir. 

Toprak örtüsü, toprağın korunması ve ağaçlandırmanın 

önemi hakkında kamuoyunu bilinçlendirmek 

başlıca temel amaçları arasındadır. 

Toplumsal sorumlulukları gönüllü olarak üstlenen 

bu sivil toplum kuruluşu aşağıdakilerden hangisidir? 

A) İnsan Hakları Derneği 

B) TEMA Vakfı 

C) Geleceğimizin Çocukları Vakfı 

D) İstanbul Kültür Sanat Vakfı 


311

Ünite: 05 


 

Nasıl Eğitim Gördüler? 

Mesleğimi Nasıl Seçmeliyim? 

Medrese: Türk-İslam medeniyetinde orta ve yüksek dereceli 

eğitim kurumu. 

Müderris: Medrese hocası. 

Selçuklu'da Nizamiye Medreseleri kuruldu. 

Osmanlı'da ilk medrese Orhan Bey zamanında İznik'te açıldı. 

(Davud-u Kayseri) 

Fatih “Sahn-ı Seman” (8 oda) ve Kanuni “Süleymaniye” 

medreselerini kurdu. 

Medreselerde; hadis, kelam, fıkıh tefsir gibi İslami ilimler 

ve matematik, astronomi, fizik, kimya, tarih, coğrafya gibi 

pozitif bilimler okutulurdu. 

Enderun: Osmanlı'da padişah II. Murat zamanında devlete 

adam yetiştirmek için kurulan saray okulu. 

Enderun'a Hristiyan ailelerden devşirilen zeki, yetenekli, 

yakışıklı çocuklar alınırdı. 

Ahilik teşkilatı, 13. yüzyılda Anadolu'da kurulan esnaf ve 

zanaatkârlar birliğidir. 

Kurucusu Ahi Evran'dır. 

Ahi teşkilatında çırak olan bireye hem mesleki hem de ahlaki 

eğitim verilirdi. 

İşini iyi yapmayan esnafların da pabucu dama atılırdı. 

Osmanlı Devleti'nde Ahilik yerini Lonca teşkilatına bırakmıştır. 

Medresede hem 

İslamî hem de pozitif 

bilimleri öğreniyoruz. 

Biz de Enderun'da hem 

teorik hem de pratik eğitim 

alıyoruz. Devlet adamı 

olacağımız için dersler çok ağır. 

Benim ahi ustam çok iyi adam. 

Beni çırak olarak aldı. Hem 

meslek öğretecek hem de 

insanlık. 

Hadi yine iyisiniz. 

Tonguç Akademi ile 

dersleri kolayca 

halledersiniz. 

Seçeceğim 

mesleğin 

özellikleri nasıl 

olmalı? 

Yeteneklerim 

neler? 

İlgi alanlarım neler? 

İnsanların geçimlerini sağlamak için yaptıkları işe meslek denir. 

İnsanlar meslek seçerek aslında nasıl bir hayat seçeceklerine karar verirler. 

Bu yüzden doğru meslek seçimi çok önemlidir. 

Unutmayın! “Sevdiğiniz işi yaparsanız, bir gün bile çalışmış sayılmazsınız.'' 

Ne istiyorum? 

Hayellerim 

neler? 

Örgün Eğitim 

Okul öncesi 

İlkokul 

Lise 

Üniversite (Lisans) 

Yüksek Lisans 

Doktora 

Eğitim 

Yaygın Eğitim 

Halk eğitimi 

Çıraklık eğitimi 

Uzaktan eğitim 

Pratik Sanat Okulları 

312 


Nasıl Eğitim Gördüler 

Mesleğimi Nasıl Seçmeliyim? 

Süz-Geç 

1. Ahilik geleneğinin devam ettiği Osmanlı Devleti’nde 

esnaf ve zanaatkarlar “Lonca” adı verilen teşkilata 

üye idiler. Her esnaf mutlaka bir loncaya kayıt 

olur ve o loncanın koruması ve denetimi altında bulunurdu. 

Buna göre Lonca teşkilatı ile ilgili aşağıdakilerden 


A) Çıraklıktan sonra ustalığa geçenlerin dükkan açmalarını 

sağlar. 

B) Mesleki örgütlenmelerden oluşur. 

C) Ahilik teşkilatının devamı niteliğindedir. 

D) Esnafları denetler ve korur. 

3. Enderun mektebi, ilk defa I. Murat Dönemi’nde 

Edirne’de, daha sonra Fatih Sultan Mehmet tarafından 

Topkapı Sarayı’nda ve II. Bayezıt tarafından 

Galatasaray’da kurulmuştur. 

Buna göre Enderun Mektebi ile ilgili aşağıda verilen 

bilgilerden hangisi yanlıştır? 

A) Okulun öğrencileri devşirme adı verilen yöntemle 

Hristiyan çocuklardan seçilirdi. 

B) Devşirme sistemi ile seçilen öğrenciler ilk önce 

Türk ailelerin yanına gönderilirdi. 

C) Yönetici, komutan, sanatkâr ve devlet adamı yetiştirilirdi. 

D) Enderun’a daha önce medresede eğitim görmüş 

öğrenciler alınırdı. 

2. Bir mimarlık şirketinde mimar olarak çalışıyorum. 

Halbuki ne kadar çok istemiştim bu mesleği... Oysa 

durum hiç de benim beklediğim ve istediğim gibi 

olmadı. Çalışmaya başladığım günden beri bir 

odada her gün saatlerce çizim yapıyorum. Aslında 

ne istiyorum, onu çok iyi biliyorum. İnsanlarla iletişim 

kurabileceğim, dertlerini, mutluluklarını dinleyebileceğim 

bir meslek... Artık bu şansı kaybettim. 

Bu sözleri ifade eden Özlem Hanım meslek seçiminde 

aşağıdakilerden hangisini dikkate almamıştır? 

A) Meslekten elde ettiği kazancı 

B) Mesleğin toplumdaki yerini 

C) Uzmanların tavsiyelerini 

D) Mesleğin kişiliğine uygun olup olmadığını 

4. Sahn-ı Seman Medresesi Fatih Sultan Mehmet’in 

İstanbul’u Fethi’nden sonra kurduğu eğitim kurumları 

arasında en üst düzeyde eğitim veren yüksek 

eğitim kurumudur. Fatih Külliyesi içerisinde yer alan- 

Sahn-ı Seman’ın şekillenmesinde Ali Kuşçu önemli 

bir yere sahiptir. Sahn-ı Seman aynı zamanda İstanbul’un 

ilk Türk yükseköğretim kurumudur. 

Bu bilgilere bakarak Sahn-ı Seman Medresesi için 

aşağıdakilerden hangisi söylenemez? 

A) İstanbul’daki ilk yüksek medresedir. 

B) İstanbul’un Fethi’nden sonra kurulmuştur. 

C) Sadece dini alanda eğitim vermiştir. 

D) Ali Kuşçu gibi önemli bilim insanları tarafından 

desteklenmiştir. 


313

Ünite: 06 

Yaşayan Demokrasi 

 

Kurultaydan Meclise 

Saltanat: Babadan oğula geçen yönetim 

biçimi. Osmanlı'da padişah, Rusya'da Çar, 

İran'da şah, Avrupa'da kral. 

Tanzimat Fermanı: 1839 yılında padişah 

I. Abdülmecit zamanında Gülhane Parkı'nda 

ilan edildi. Mustafa Reşit Paşa 

okudu. Osmanlı padişahı hukukun üstünlüğünü 

kabul etti. 

Monarşi: Tek kişinin hâkimiyeti. 

Meşrutiyet: Padişah + meclis. 1876 I. Meşrutiyet. (Kanuniesasi, 

ilk Osmanlı anayasası kabul edildi.) 1908 II. Meşrutiyet. 

İkisini de II. Abdülhamit ilan etti. Halk kısıtlı da olsa ilk defa 

seçme ve seçilme hakkını elde etti. 

Cumhuriyet: Yönetimde halkın iradesinin olduğu idare sistemi. 

29 Ekim 1923 tarihinde cumhuriyet yönetimine geçtik. 

Demokrasi: Yönetimde halkın iradesinin olması. 

Kurultay: Eski Türk devletlerinde devlet işlerinin görüşülüp karara 

bağlandığı yer. (toy, kengeş) Yılın belli zamanlarında toplanır. Hakanın 

eşi olan hatun da katılırdı. (kadına verilen değerin göstergesi) 

Kut: Eski Türk devletlerinde hükümdarın ülkeyi yönetme yetkisini Tanrı'dan 

aldığına inanılması. (hükümdarın otoritesi artar.) 

Töre: Yazısız hukuk kuralları. Yaptırımı fazla. 

Divan: Türk-İslam devletlerinde devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı 

yer. Osmanlı'da divan Orhan Gazi döneminde kuruldu. II. Mahmut 

kaldırdı. Son söz padişahın. 

Devletler 

Yönetim 

Kurumu Ne? 

Devlet Başkanı 

Kim? 

Yönetim 

Şekli Ne? 

Egemenlik 

Kaynağı 

Ne? 

İlk Türk 

Devletleri 

Kurultay 

Han, Hakan, Kağan 

(Töreye göre 

ülkeyi yönetir.) 

Monarşi 

Tanrı 

Türk-İslam 

Devletleri 

Divan 

Sultan (Sözü kanun 

yerine geçer.) 

Monarşi 

Tanrı 

Osmanlı 

Devleti 

Divan-ı Hümayun 

Padişah (Sözü kanun 

yerine geçer.) 

Monarşi 

Tanrı 

Türkiye 

Cumhuriyeti 

TBMM, 

Bakanlar 

Kurulu 

Cumhurbaşkanı 

(Kanunlar çerçevesinde 

yetkilerini 

kullanır.) 

Cumhuriyet 

Millet 

314 


Kurultaydan Meclise 

Süz-Geç 

1. I. Osmanlı Devleti 

II. Türk-İslam Devletleri 

III. İlk Türk Devletleri 

3. 

Osmanlı Devleti’nde 

Yönetim Kademeleri 

Günümüzde 

Yaklaşık Karşılıkları 

I. Vezir-i Azam Bakanlar Kurulu 

Verilen devletler ile; 

II. Vezir 

Bakan 

a. Kurultay 

b. Divan 

c. Divan-ı Hümayun 

yönetim kurumlarının eşleştirmesi, aşağıdakilerden 

hangisinde doğru yapılmıştır? 

I II III 

A) a b c 

B) c b a 

III. Divan-ı Hümayun 

IV. Nişancı 

Başbakan 

Dışişleri Bakanı 

Tabloda Osmanlı Devleti’nde yönetim kademeleri 

ile günümüzdeki karşılıklarının doğru eşleştirilmesi 

için kaç numaralı yönetim kademelerinin 


A) I ve III B) I ve IV 

C) II ve III D) III ve IV 

C) b c a 

D) a c b 

4. 

2. Türkiye’nin yönetim yapısı ile ilgili; 

I. Egemenliğin kaynağı millete aittir. 

II. Yönetim şekli cumhuriyettir. 

III. Cumhurbaşkanı son sözü söyler. TBMM danışma 

meclisi niteliğindedir. 

ifadelerinden hangileri doğrudur? 



‘’Millet her türlü isteğini yerine getirme gücüne sahiptir. 

Millet girişimlerinin önüne geçebilecek hiçbir 

kuvvet yoktur.`` 

Atatürk verilen sözünde aşağıdakilerden hangisinin 

önemini vurgulamıştır? 

A) Eşitlik 

B) Milli egemenlik 

C) Adalet 

D) Özgürlük 


315

Ünite: 06 


 

Yönetimin Özü 

Türkiye Cumhuriyeti Devleti 

Resmî Dil 

Başkent 

Devlet Şekli 

Yönetim Biçimi 

Kurucu 

Nitelikleri 

Ulusal Marş 

Türkçe 

Ankara 

Cumhuriyet 

Demokrasi 

Mustafa Kemal Atatürk 

Demokratik Devlet : Ülke yönetiminde halkın iradesi 

esastır. 

Madde 6- Egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir. 

Laik Devlet: Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasını 

esas alır. 

Sosyal Devlet: Tüm vatandaşlarını korur, gözetir. 

Sosyal Güvenlik kurumlarıyla onlara sahip çıkar. 

Madde 60- Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. 

Hukuk Devleti: Herkes kanunlar önünde eşittir. 

İstiklâl Marşı 

Bir kişide 

Monarşi 

Egemenlik bir kişide. 

(mutlakiyet) 

Bir kişi ile birlikte 

mecliste 

olursa 

meşrutiyet. 

Bir grupta 

Oligarşi 

Soylular, aristokratlar. Egemenlik elit 

bir grupta. 

Millette 

Cumhuriyet 

Halk meclis sayesinde 

ülke yönetiminde. 

YÖNETİM 

BİÇİMLERİ 

Dine dayalı 

Teokrasi 

Ülke yönetiminde din kuralları geçerli. 

316 


Yönetimin Özü 

Süz-Geç 

1. Türkiye Cumhuriyeti, anayasanın 2. maddesinde belirtilen 

nitelikler doğrultusunda kendisine amaç ve 

görevler yüklemiştir. 

Buna göre aşağıdakilerden hangisi, Türkiye Cumhuriyeti’nin 

demokratik özelliklere sahip olduğunu 

gösteren niteliklerden birisi değildir? 

A) Ulusal marşının İstiklal Marşı, başkentinin Ankara 

olması 

B) Tüm vatandaşların ülkeyi yönetme yetkisini seçimler 

yoluyla kullanması 

C) Her vatandaşın seçme ve seçilme hakkına sahip 

olması 

D) Seçimlerin belli aralıklarla yenilenmesi ve seçilenlerin 

ülkeyi yönetmesi 

3. Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması anlamına 

gelen laiklik, Atatürk ilkelerinden birisidir. Bu ilkeye 

göre, devlet yönetiminde aklın ve bilimin rehberliği 

doğrultusunda hareket edilmekte, dini esaslar 

değil, anayasa ve yasalar dikkate alınmaktadır. 

Buna göre lailklik ilkesinin geçerli olduğu Türkiye 

Cumhuriyeti Devleti için aşağıdakilerden hangisi 

söylenemez? 

A) Herkes istediği dine serbestçe inanabilir. 

B) İnsanlar ibadetlerini yerine getirmekte serbestir. 

C) Hiç kimse inancından dolayı kınanamaz ve suçlanamaz. 

D) Her vatandaş kendi inancının gereklerini yerine 

getirmek zorundadır. 

2. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde; 

• Her vatandaş seçme ve seçilme hakkına sahiptir 

ve herkesin eşit oy hakkı vardır. 

• Vatandaşlar dini inançlarından dolayı kınanamaz. 

• Mahkemeler herhangi bir sebepten dolayı hakkını 

arayanlara hizmet verir. 

Yukarıda Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin hangi 

niteliği ile ilgili bir bilgi verilmemiştir? 

A) Hukuk devleti olması 

B) Demokratik bir devlet olması 

C) Sosyal bir devlet olması 

D) Laik bir devlet olması 

4. ........?........ devlet anlayışına sahip olan Türkiye 

Cumhuriyet’inde; 

• Ülkeyi yönetenler aklın ve bilimin rehberliği doğrultusunda 

hareket ederler. 

• Tüm vatandaşların din ve vicdan özgürlüğü koruma 

altındadır. 

• Herkes istediği dini seçmekte ve ibadetlerini serbestçe 

yerine getirmekte özgürdür. 

Buna göre “?” ile gösterilen yere anayasamızın 

2. maddesinde geçen aşağıdaki kavramlardan 

hangisi öncelikle yazılmalıdır? 

A) Demokratik B) Laik 

C) Sosyal D) Hukuk 


317

Ünite: 06 


 

Kuvvetler Ayrılığı 

Yasama nedir? 

TBMM tarafından kullanılan 

yasa yapma yetkisi. 

Yürütme nedir? 

Cumhurbaşkanı ve Bakanlar 

Kurulu tarafından kullanılan 

yetki. 

Yasaları uygulama görevi 

Yargı nedir? 

Bağımsız mahkemeler tarafından 

kullanılan yetki. Kanunların 

hukuka uygunluğunu denetler. 

Güçler ayrılığı nedir? 

Yasama, yürütme ve yargı güçlerinin 

ayrı ayrı kurumlarda toplanması 

demektir. 

Kanun nedir? 

TBMM tarafından yapılan uyulması 

gereken kurallar. 

Ülkemizdeki yüksek mahkemeler 

• Anayasa Mahkemesi 

• Danıştay 

• Yargıtay 

• Askerî Yargıtay 

• Askerî Yüksek İdare Mahkemesi 

• Uyuşmazlık Mahkemesi 

MUTLAKA İZLEYIN! 

Kanun Nasıl Çıkarılır? 

Bakanlar Kurulu 

Milletvekilleri 

Veto nedir? 

Bir yetkinin, bir kararın, bir yasanın vb. yürürlüğe 

girmesine karşı çıkma hakkı Cumhurbaşkanı kullanır. 

Tasarı 

TBMM Başkanlığı 

Teklif 

Resmi Gazete nedir? 

Cumhurbaşkanı, başbakan, hükûmet ve meclis tarafından 

çıkarılan yönetmeliklerin, yasaların ve genelge kararlarının 

yayınlandığı devletin resmi gazetesi. 

Komisyonlar 

Komisyon Raporu 

Vatandaşların Bazı Görev ve Sorumlulukları 

Seçme ve seçilme hakkını kullanmak, vergi vermek, 

askerlik yapmak, kanunlara ve kurallara uymak. 

Demokrasiyi benimsemek 

Atatürk ilke ve inkılaplarına sahip çıkmak 

Hoşgörülü olmak 

Toplumsal duyarlılığa sahip olmak 

Toplumsal birlik ve beraberliğe katkıda bulunmak 

TBMM Genel Kurulu 

Kanun 

Cumhurbaşkanı 

Resmi Gazete 

318 


Kuvvetler Ayrılığı 

Süz-Geç 

1. Anayasamıza göre yargı yetkisi bağımsız mahkemeler 

tarafından yürütülür. 

Aşağıdakilerden hangisi bağımsız mahkemelerin 

yetkileri arasında yer almaz? 

A) Vatandaşlar arasında çıkan anlaşmazlıkları çözmek 

B) Devlet ile vatandaş arasındaki anlaşmazlıkları gidermek 

C) Hukuk düzenine uymayanlara hangi cezanın verileceğini 

belirlemek 

D) Genel ve yerel seçimlerin yenilenme tarihlerini 

belirlemek 

3. Devletin başı olan Cumhurbaşkanı’nın TBMM’den 

gelen kanunlar üzerinde bazı yetki ve hakları bulunmaktadır. 

Aşağıdakilerden hangisinin Cumhurbaşkanı’nın 

TBMM’de hazırlanan bir kanun üzerindeki yetki 

ve haklarından biri değildir? 

A) TBMM’den gelen kanunu onaylamak 

B) Yeniden görüşülmek üzere TBMM’ye göndermek 

C) TBMM’den çıkan kanunların anayasaya uygun 

olup olmadığını denetlemek 

D) Kanunun iptali için gerekirse Anayasa Mahkemesi’ne 

başvurmak 

2. Bu yüksek mahkemenin başlıca kuruluş amaçları 

şunlardır: 

• Anayasada yazılı olan temel hak ve özgürlükleri 

korumak 

• Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından çıkarılan 

yasaların anayasaya uygun olup olmadığını denetlemek 

Verilen bilgilerin aşağıdaki yüksek mahkemelerden 

hangisine ait olduğu söylenebilir? 

A) Anayasa Mahkemesi 

B) Yargıtay 

C) Danıştay 

D) Uyuşmazlık Mahkemesi 

4. Yürütme gücüne sahip Başbakan ve Bakanlar Kurulu 

ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisinin 

doğru olduğu söylenemez? 

A) Başbakan’ın görevi bakanlıklar arasındaki işbirliğini 

sağlamaktır. 

B) Başbakan ve bakanlar yürütme faaliyetlerini kanunlara 

uygun yürütürler. 

C) Bakanlar Kurulu TBMM’den güvenoyu aldıktan 

sonra yürütme görevine başlar. 

D) TBMM isterse Başbakan ve Bakanlar Kurulu’nu 

değiştirme hakkına sahiptir. 


319

Ünite: 06 


 

Kamuoyu ve Basın - Örnek Yurttaş 

Kamuoyu nedir? 

Bir sorun konusunda halkın, kamunun düşüncesi. 

Yönetime Etki Eden Güçler? 

• Vatandaşlar 

• Sivil toplum kuruluşları 

• Siyasi partiler 

• Medya (Atatürk basına önem vermiştir.) 

Kullanılan Yöntemler? 

BİMER ve CİMER'e başvuru, dilekçe, panel, miting, 

sempozyum, afiş, gösteri, yürüyüş, imza toplama. 

Sonuç olarak; Kamuoyunda konu ile ilgili duyarlılık 

oluşur. 

Kamuoyunda oluşan duyarlılık yönetime de yansır. 

Atatürk ve Türk Basını 

Kamuoyu oluşturmada kitle iletişim araçlarının rolünü 

iyi bilen Atatürk; Millî Mücadele Dönemi'nde İradeyimilliye 

ve Hakimiyetimilliye gazetelerini çıkarttırmıştır. 

Sivil Toplum Kuruluşları; 

İnsanların ortak bir paydada buluşmalarını sağlar. 

Demokrasi bilincini güçlendirir. 

Toplum bilinçlenir. 

İnsanlar kendilerini ifade edebilir. 

Devlet yönetimine yardım edilir. 

Örnek Yurttaş 

İnsan haklarına ve demokrasiye 

saygı duymayı öğrenirim. 

Grup 

dayanışmasının 

önemini kavrarım. 

Çevreyi korumayı 

öğrenirim. 

Sorumluluk 

bilincim gelişir. 

Kulüp 

çalışmaları ile; 

Toplumsal sorunlarla 

ilgilenmeyi 

öğrenirim. 

Yeteneklerimi 

geliştirebilirim. 

320 


Kamuoyu ve Basın - Örnek Yurttaş 

Süz-Geç 

1. Kamuoyu, bir konuyla ilgili olarak halkın genel düşüncesine 

denir. Kamuoyu oluşturmak ise “bir düşünceyi 

yaygınlaştırmak ve halkın dikkatini o düşünce 

etrafında toplamak ve yoğunlaştırmak” şeklinde 

açıklanabilir. 

Buna göre kamuoyu oluşturmak için aşağıdakilerden 

hangisine gerek yoktur? 

A) Demokratik bir yönetim anlayışına 

B) Kitle iletişim araçlarına 

C) Sivil toplum kuruluşlarına 

D) Ekonomisi güçlü olan bir devlete 

3. Kitle iletişim araçları toplumdaki farklı görüş, düşünce 

ve kanaatlerin yayılmasında önemli bir yere 

sahiptir. Demokratik yönetimlerde medyanın önemli 

görevleri bulunmaktadır. 

Aşağıdakilerden hangisi demokrasinin vazgeçilmez 

unsuru olan medyanın görevleri arasında 

yer almaz? 

A) Devlet yöneticilerinin istedikleri haberleri yayınlamak 

B) Çeşitli konularda halkı bilgilendirmek 

C) Yasama, yürütme ve yargı güçlerinin çalışmalarını 

izlemek 

D) Farklı görüş ve düşüncelere yer vererek serbest 

düşünce ortamı oluşturmak 

2. Toplumsal bir sorun ya da bir problem için gündem 

ve kamuoyu oluşturabilen sivil toplum kuruluşları 

ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi 

yanlıştır? 

A) Demokrasinin ülkede yerleşmesine ve gelişmesine 

katkı sağlarlar. 

B) Demokrasinin ve uygulamalarının toplumda yerleşmesi 

için çaba gösterirler. 

C) Devlet kurumlarından maddi destek alarak faaliyetlerini 

sürdürürler. 

D) Gerçekleştirdikleri etkinliklerle yönetimin karar 

alma sürecini etkilerler. 

4. Okullarda yürütülen kulüp çalışmaları ile öğrencilerin; 

I. Sorumluluk bilinci gelişir. 

II. Ait olduğu kulübe uygun işlerde çalışabilir. 

III. Yeteneklerini geliştirebilir. 

kazanımlarından hangilerini elde edebileceği söylenebilir? 




321

Ünite: 07 

Ülkeler Arası Köprüler 

 

Bir “Dünya Savaşı” (1914-1918) - I 

Savaşın Genel Nedenleri? 

• Sanayi İnkılabı (Ham madde ve pazar 

arayışı, sömürgecilik rekabeti) 

• Fransız İhtilali (Milliyetçilik akımı) 

Savaşın Özel Nedenleri? 

• Almanya ve Fransa arasında Alsas-Loren anlaşmazlığı 

• Almanya ile İngiltere arasında sömürge rekabeti 

• Rusya ile Avusturya-Macaristan arasında Panslavizm 

mücadelesi ve Balkanlara hâkim olma düşüncesi 

Taraflar? 

İttifak: Almanya, Avusturya - Macaristan ve İtalya (sonradan 

saf değiştirecek) 

İtilaf: İngiltere, Fransa, Rusya, (ABD savaşın sonlarında 

Wilson İlkelerini yayınlayarak savaşa girdi.) 

Savaşın bahanesi? 

Sırp milliyetçi Princip'in, Avusturya- 

Macaristan veliahtı Ferdinand'ı öldürmesi. 

Osmanlı'nın durumu? 

Siyasi yalnızlık içinde. 

Kaybettiği yerleri geri almak istiyor. 

İttihat ve Terakki, Alman hayranı. 

Mondros Ateşkes Antlaşması ile de savaştan çekiliyor. 

Almanya Neden Osmanlı'yı Müttefik 

İstiyor? 

Cephelerdeki yükünü hafifletmek, 

Halifeliğin dinî gücünden faydalanmak, 

Osmanlı'nın jeopolitik konumundan 

faydalanmak için… 

Savaşın Sonuçları? 

Osmanlı Savaşa Nasıl Giriyor? 

İngilizlerden kaçan iki Alman gemisini 

Goben (Yavuz) ve Breslav'ı 

(Midilli) satın aldıktan sonra Rus 

limanlarını bombalayarak. 

Savaşı İtilaf Devletleri kazandı, insanlık kaybetti. 

Osmanlı, Avusturya - Macaristan gibi çok uluslu imparatorluklar yıkıldı. 

Yeni millî devletler kuruldu. (Polonya, Yugoslavya, Çekoslavakya) 

Avrupa'nın siyasi haritası değişti. 

Milletler Cemiyeti kuruldu. 

322 


Bir “Dünya Savaşı” (1914-1918) - I 

Süz-Geç 

1. I. Dünya Savaşı, 20. yüzyılda dünya çapında yapılan 

iki savaştan birincisidir. 28 Temmuz 1914 tarihinde 

Avrupa’da başlamış ve dünyanın dört bir yanındaki 

ülkelerin katılması ve diğer kıtalardaki sömürgelere 

de yayılması nedeniyle ‘‘Dünya Savaşı’’ 

olarak adlandırılmıştır. Savaşın başlamasında hem 

dünyada yaşanan gelişmelerin etkisiyle oluşan genel 

nedenler hem de devletler arası sorunların ortaya 

çıkardığı özel nedenler etkili olmuştur. Savaş, 

1918 yılında sona ermiştir. 

Buna göre aşağıdakilerden hangisi I. Dünya Savaşının 

özel nedenleri arasında gösterilebilir? 

A) Fransız İhtilali’nin etkileri 

B) Ekonomik yayılma ve sömürgecilik faaliyetleri 

C) Devletler arası rekabet ve bloklaşma 

D) Rusların Slavları birleştirme politikası 

3. Birinci Dünya Savaşı başladığında taraflar savaşın 

uzun süre devam edeceğini düşünmüyorlardı. Ancak 

savaşın uzaması hem İttifak hem de İtilaf Devletleri’nde 

olağan yaşamı daha da güçleştiriyordu. 

Birinci Dünya Savaşı’nın bitişini hızlandıran gelişmeler 

arasında aşağıdakilerden hangisinin olduğu 

söylenemez? 

A) ABD’nin 1917’de İtilaf Devletleri’nin yanında savaşa 

girmesi 

B) Batı Cephesi’nde Almanya’nın yenilerek geri çekilmeye 

başlaması 

C) Rusya’nın; İngiltere ve Fransa’yı desteklemesi 

D) Avrupa’da ekonomik ve sosyal sıkıntılar baş göstermesi 

2. Birinci Dünya Savaşı sonunda; Almanya, Rusya, Osmanlı 

Devleti ve Avusturya - Macaristan gibi büyük 

imparatorluklar yıkılmış ve toprakları üzerinde birçok 

ulus devlet kurulmuştur. 

Birinci Dünya Savaşı’nın bu sonucu ile ilgili aşağıdakilerden 

hangisi öncelikle söylenebilir? 

A) Fransız İhtilali’nin getirdiği milliyetçi akımlar başarıya 

ulaşmıştır. 

B) Devletlerin yönetim şekillerinde değişikler yaşanmıştır. 

C) Devletlerin ekonomik ve sosyal sıkıntıları yıkılışlarını 

kolaylaştırmıştır. 

D) Milletler Cemiyeti’nin kurulması kolaylaşmıştır. 


323 

4. ABD Başkanı Woodrow Wilson, Birinci Dünya Savaşı 

devam ederken Wilson İlkeleri adını taşıyan bir 

bildiri yayınladı. Bu bildiri İttifak Devletleri’nin savaştan 

çekilişini hızlandırmıştır. Aynı zamanda bildiride 

Osmanlı Devleti’ni ilgilendiren maddeler de 

yer almıştır. 

Wilson İlkelerinin aşağıdaki maddelerinden hangisinin 

hem İttifak Devletleri’nin hem de Osmanlı 

Devleti’nin savaştan çekilişini hızlandırdığı söylenebilir? 

A) Devletler arası barışı korumak amacıyla uluslararası 

bir örgüt kurulacak 

B) Yenen devletler yenilen devletlerden savaş tazminatı 

ve toprak almayacak 

C) Boğazlar bütün devletlerin ticaret gemilerine 

açık olacak 

D) Devletler arasında imzalanan antlaşmalar açık 

olacak

Ünite: 07 


 

Bir “Dünya Savaşı” (1914-1918) - II 

I. DÜNYA SAVAŞI'NDA CEPHELER 

Taarruz Savunma YArdım 

Kafkas 

Kanal 

Çanakkale 

İran - Irak 

Suriye - Filistin 

Hicaz - Yemen 

GaliçYA 

MakedonYA 

RomanYA 

Osmanlı, toprakları 

dışında savaştı. 

Bu üç cephede 

müttefiklerine yardım 

için asker gönderdi. 

Amaç: Rus işgalindeki Kars, Ardahan 

ve Batum'u geri almak 

Rus esaretindeki Türklerle bağlantı 

kurmak 

Sonuç: Sarıkamış Harekâtı başarısız 

oldu. 

İtilaf Devletleri hem 

deniz hem de kara 

savaşlarında başarılı 

olamadı. Yardım alamayan 

Rusya'da ihtilal çıktı. 

Bulgaristan İttifak 

Devletleri'ne katıldı. 

Savaşın süresi uzadı. 

Mustafa Kemal yurt 

çapında tanındı. 

Kut'ülamare'de Osmanlılar 

tarihî bir zafer kazandı. 

Ancak takviye 

olan İngilizler Bağdat ve 

Kerkük'ü ele geçirdi. 

7. Ordu Komutanı 

Mustafa Kemal, Halep'in 

kuzeyinde İngilizleri 

durdurdu. 

Amaç: İngilizlerin Hindistan'a 

giden sömürge bağlantısını 

kesmek, Mısır'ı İngiltere'den 

geri almak. 

Sonuç: Taarruz başarısız oldu. 

Osmanlı ordusu Suriye'ye 

kadar geri çekildi. 

Kutsal cihat ve İslamcılık fikri 

etkili olamadı. İngilizler, Kutsal 

toprakları ele geçirdi. Medine 

kahramanı Fahrettin Paşa destansı 

bir mücadele verdi. 

324 


Bir “Dünya Savaşı” (1914-1918) - II 

Süz-Geç 

1. Amaç: Rus işgalindeki Kars, Ardahan ve Batum’u 

geri almak Rus esaretindeki Türklerle bağlantı kurmak 

Sonuç: Sarıkamış Harekâtı başarısız oldu. 

Özellikleri verilen cephe aşağıdakilerden hangisidir? 

A) Kanal B) Kafkas 

C) Suriye D) Çanakkale 

3. Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’nda müttefiklerine 

yardım etmek amacıyla sınırları dışında da savaşmıştır. 

Buna göre aşağıdakilerden hangisi sınırlarımız dışında 

savaştığımız cephelerden değildir? 

A) Romanya 

B) Hicaz 

C) Makedonya 

D) Galiçya 

4. Medine kahramanı Fahrettin Paşa, bu cephede tüm 

zorluklara ve imkânsızlıklara rağmen destansı bir 

mücadele vermiştir. 

Hakkında bilgi verilen bu cephe aşağıdakilerden 

hangisidir? 

A) Hicaz 

B) Kafkas 

C) Çanakkale 

D) Kanal 

2. • Rusya’ya yardım gönderilemediği için ihtilal çıktı 

ve Rusya savaştan çekildi. 

• I. Dünya Savaşı uzadı ve geniş bir alana yayıldı. 

• İtilaf Devletleri amaçlarına ulaşamadılar. 

• Mustafa Kemal bu cephedeki başarılarından dolayı 

yurt çapında tanındı. 

Sonuçları verilen cephe aşağıdakilerden hangisidir? 

5. Amaç: İngilizlerin Hindistan’a giden sömürge bağlantısını 

kesmek, Mısır’ı İngiltere’den geri almak. 

Sonuç: Taarruz başarısız oldu. 

Osmanlı ordusu Suriye’ye kadar geri çekildi. 

Özellikleri verilen cephe aşağıdakilerden hangisidir? 

A) Hicaz - Yemen 

B) Suriye 

C) Kanal 

D) Çanakkale 


325 

A) Kafkas 

B) Irak 

C) Suriye 

D) Kanal

Ünite: 07 


 

Küresel Sorunlara Küresel Çözümler 

“Son ırmak kuruduğunda, son ağaç yok olduğunda, son balık tutulduğunda; 

beyaz adam paranın yenmeyen bir şey olduğunu anlayacak.” 

(Şef Seattle) 

Dünya'daki pek çok küresel sorunun ortaya çıkmasında devletlerin ve çoğu insanın 

yukarıdaki sözü göz ardı etmesi vardır. 

O halde yapılması gereken tüm devletlerin kendi çıkarlarını bir kenara bırakarak 

dünyanın geleceğini tehlikeye atmamaları ve gerekli tedbirleri almaları olacaktır. 

Çünkü “Bu dünya bize atalarımızdan miras değil torunlarımızın emanetidir.” 

Uluslararası Kuruluşlar 

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER 

Kuruluş Nedeni: İnsanlığı savaşların yıkımından 

korumak 

FAO (Food and Agriculture Organization) 

Dünya Gıda Programı 

Kuruluş Nedeni: Açlığı yok etmek ve beslenme 

şartlarını iyileştirmek 

WHO (World Health Organization) 

Dünya Sağlık Örgütü 

Kuruluş Nedeni: Dünya'da barışın ve güvenliğin 

sağlanması açısından bütün insanların sağlığının 

önemli olması 

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) 

Kuruluşun amacı; insanlara bilgi, deneyim ve 

daha iyi bir yaşam kurmaları için kaynak ulaştırmak 

ILO (International Labour Organization) 

Uluslararası Çalışma Örgütü 

Kuruluş Nedeni: Çalışanları ve iş çevrelerini kalıcı 

bir barış, refah ve ilerlemeye sahip çıkmaya 

yöneltecek çalışma koşullarının sağlanmasına 

yardım etmek 

Küresel Sorunlar? 

Küresel ısınma 

Çevre sorunları 

Açlık-susuzluk 

Savaşlar - Terör 

Bulaşıcı hastalıklar 

Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) 

Kuruluşun amacı; özellikle az gelişmiş ve gelişmekte 

olan ülkelerde çocukların ve gençlerin gelişimine 

yardımcı olmak 

326 


Küresel Sorunlara Küresel Çözümler 

Süz-Geç 

1. Kuruluş amacı: İnsanların beslenme düzeylerini yükseltmek, 

gıdaların ve tarım ürünlerinin üretimini arttırmak 

ve insanların yaşam koşullarını iyileştirmektir. 

Faaliyetleri yukarıda belirtilen ve Birleşmiş Milletlere 

bağlı olarak çalışmalarını sürdüren bu kuruluş 

aşağıdakilerden hangisidir? 

A) FAO: Birleşmiş Milletler Gıda Tarım Kuruluşu 

B) UNEP: Birleşmiş Milletler ve Çevre Sorunları 

Programı 

C) WFP: Dünya Gıda Programı 

D) WHO: Dünya Sağlık Örgütü 

3. İnsanlar doğal kaynakları kullanarak ekonomik etkinliklerde 

bulunurlar. Bu etkinlikler doğal kaynakların 

aşırı ve yanlış kullanımı, kaynakların tahrip edilmesi 

çevrede dengenin bozulmasına neden olur. Bunun 

sonucunda ortaya birtakım sorunlar çıkar. Bu sorunlara 

çevre sorunları ya da çevre kirliliği denir. 

Aşağıdakilerden hangisi insanların müdahalesi ile 

ortaya çıkan çevre sorunlarından birisi değildir? 

A) Yer kabuğunun zayıf alanlarında depremlerin 

meydana gelmesi 

B) Geri dönüşümlü ürünlerin çoğalması 

C) Doğal güzelliklerin tahrip edilmesi 

D) Su ve toprak kirliliğinin artması 

2. 

Küresel ısınmayı önlemek için hem bireysel hem de 

uluslararası çalışmalar yapılmaktadır. 

Aşağıdakilerden hangisi küresel ısınmanın önlenmesi 

adına bireye düşen görevlerden birisi değildir? 

A) Tasarruflu ampuller kullanmak 

B) Toplu taşıma araçlarını tercih etmek 

C) Şehir içinde otomobil kullanmak 

D) Geri dönüşümü olan ürünleri tercih etmek 

4. ...............?............... Dünyada geniş alanları etkileyen 

savaş, açlık, yoksulluk, bulaşıcı hastalık, doğal 

afet ve çevre kirliliği gibi olaylara denir. 

Cümlenin doğru tanımlanabilmesi için “?” ile boş 

bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi yazılmalıdır? 

A) Çevre sorunları 

B) Küresel ısınma 

C) İklim değişikliği 

D) Küresel sorun 


327

Ünite: 07 


 

İnsanlığın Sorumluluğu 

Ortak Miras: 

Bir kuşağın kendinden sonraki kuşaklara bırakmış olduğu maddi ve manevi değerlerin tümüdür. 

UNESCO TÜRKİYE MİRASI LİSTESİ 

328 


İnsanlığın Sorumluluğu Ünite: 07 


Ortak Miras Unsurları 

Sanat Mirası Bilim Mirası Edebiyat Mirası Düşünce Mirası 

Ortak miras bir tek medeniyete ait olmadığı gibi korunması da tüm insanlığın sorumluluğundadır. 

Ortak Miras Nasıl Korunur? 

• Yasal düzenlemelerle • Uluslararası kuruluşlarla • Müzelerle, 

• Yeni teknolojilerle • Kütüphanelerle • Bilinçlenmeyle 

• EĞİTİM ŞART! 


329

Tebrikler! 

0’dan 7’ye 

sosyal bilgileri 

tamamladın.

04_0dan_7ye_Sosyal

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?