04_0dan_7ye_Sosyal
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
SOSYAL<br />
BİLGİLER
Ünite: 01<br />
İletişim ve İnsan İlişkileri<br />
<br />
İletişim Bir Sanattır!<br />
Çocuklar!<br />
Tahtada yazan on<br />
madde<br />
ne ile ilgilidir?<br />
Duygu ve düşüncelerin akla gelebilecek her türlü yolla<br />
karşı tarafa aktarılmasına iletişim denir.<br />
1- Ön yargısız olmak<br />
2- Dikkatle dinlemek<br />
3- Empati kurmak<br />
4- Saygı duymak<br />
5- Etkili dinlemek<br />
6- Mimik ve jestlere<br />
dikkat etmek<br />
7- Düşüncelerimizi açıkça<br />
söylemek<br />
Sözlü<br />
8- Göz teması kurmak<br />
(Konuşma)<br />
9- Beden dilini etkili<br />
kullanmak<br />
10- Kendimizi tam ve<br />
doğru biçimde ifade etmek<br />
İletişim<br />
Sözsüz<br />
(Beden<br />
dili)<br />
Yazılı<br />
(Mektup<br />
yazmak)<br />
İletişimi olumlu<br />
etkileyen tutum ve<br />
davranışlar<br />
10 numara iletişim<br />
için gerekli olan<br />
şeyler<br />
İletişimi Olumsuz Etkileyen Tutum ve<br />
Davranışlar?<br />
• Emir cümleleri kullanmak<br />
• Söyleyeceklerimizi eksik söylemek<br />
• Karşımızdakini önemsememek<br />
• Karşımızdakini sorgulamak<br />
• Sürekli eleştirmek<br />
• Karşımızdakini küçük görmek<br />
• Alaycı tavır takınmak<br />
• Argo konuşmak<br />
• Ön yargılı olmak<br />
• Lakap takmak<br />
NOT: Kendisini tanıyan ve sahip olduğu<br />
özelliklerin farkında olan bir<br />
kişi çevresi ile daha olumlu iletişim<br />
kurar.<br />
İyi bir dinleyicinin özellikleri;<br />
• Dikkatini karşısındaki kişiye verir.<br />
• Konuşmacının sözünü kesmez.<br />
• Konuşmacıyla göz teması kurar.<br />
• Son sözü söylemek için çabalamaz.<br />
• Dinlerken vereceği cevabı düşünmez.<br />
• Yargılamadan, suçlamadan dinler.<br />
• Konuşmacının duygu ve düşüncelerini anlamaya<br />
çalışır.<br />
• Dinlerken başka bir işle meşgul olmaz.<br />
Konuyu iyi anlatmışım.<br />
Nasıl da işlerini<br />
biliyorlar.<br />
Hocam!<br />
Yazılıları<br />
okudunuz mu?<br />
5 puan verirseniz<br />
takdir alıyorum.<br />
Ne olur hocam!<br />
Kendinizi bizim yerimize<br />
koyun hocam. Evdekilere<br />
mahcup olmayalım.<br />
Hocam çok<br />
iyi ders<br />
anlatıyorsunuz.<br />
244<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
İletişim Bir Sanattır!<br />
Süz-Geç<br />
1. İletişimin sağlıklı olabilmesi için iletişimi etkileyen<br />
bazı faktörlerin bulunması gerekmektedir.<br />
3.<br />
Buna göre iletişimi olumlu yönde etkileyen faktörler<br />
arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez?<br />
A) Empati kurmak<br />
B) Farklılıklara saygılı olmak<br />
C) Ben dili kullanmak<br />
D) Ön yargılı olmak<br />
Verilen görselde iletişimi aşağıdaki faktörlerden<br />
hangisinin olumsuz etkilediği söylenebilir?<br />
A) Öğüt vermek<br />
B) Alay etmek<br />
C) Göz teması kurmamak<br />
D) Karşıdakinin bakış açısıyla bakmamak<br />
2. Hayır. beni hiç anlamıyorsun.<br />
Her zaman ken-<br />
Biraz beni<br />
dini düşünüyorsun. dinlemeni istiyorum.<br />
Dursun<br />
Fatih<br />
Diyalogda verilen iletişimin olumlu olması için<br />
aşağıdakilerden hangisinin yapılması doğru olur?<br />
A) Dursun’un haklılığını ispatlaması için sesini yükseltmesi<br />
B) Fatih’in Dursun’a öğüt vermesi<br />
C) Dursun’un ben dili kullanarak kendi duygularını<br />
ifade etmesi<br />
D) Fatih’in, Dursun’un suçlamalarına karşı yine suçlamayla<br />
karşılık vermesi<br />
4. İslâm alimlerinden biri talebeleriyle Basra kıyısında<br />
gezinirken deniz kenarında birbirlerine öfke içinde<br />
bağıran bir aile görmüş. Talebelerine dönüp: “İnsanlar<br />
neden birbirlerine öfke ile bağırırlar?” diye<br />
sormuş. Talebelerden biri: “Çünkü sükûnetimizi kaybederiz”<br />
deyince o zat şöyle cevap vermiş: “İki insan<br />
birbirine öfkelendiği zaman, kalpleri birbirinden<br />
uzaklaşır. Bu uzak mesafeden birbirlerinin kalplerine<br />
seslerini duyurabilmek için bağırmak mecburiyetinde<br />
kalırlar. Ne kadar çok öfkelenirlerse, arada<br />
açılan mesafeyi kapatabilmek için o kadar çok<br />
bağırmaları lazım gelir.”<br />
Verilen metne göre;<br />
I. İletişimde öfkemize göre hareket etmemeliyiz.<br />
II. İnsanlarla konuşurken karşımızdakini anlamaya<br />
çalışmalıyız.<br />
III. Sevdiğimiz insanlar dışındaki insanlara sesimizi<br />
yükselterek konuşmalıyız.<br />
sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir?<br />
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
245
Ünite: 01<br />
İletişim ve İnsan İlişkileri<br />
<br />
İletişim Bir Sanattır! - Bir Tuşla Dünya Evimize Geldi!<br />
Olumlu iletişim kurarken ben dili olmazsa<br />
olmazdır.<br />
Ben dili: Kurulan cümlede ”Ben”<br />
ifadesi geçer.<br />
Örnek: Beni dinlemeni beklerdim.<br />
Rica ediyorum bu bahsi<br />
kapatalım.<br />
Boş boş konuşmanın<br />
lüzumu yok.<br />
Ben dili ile başladı, sen dili ile<br />
bitirdi ya adam konuşmayı!<br />
Olumsuz iletişimin nedenlerinden<br />
biri de sen dilidir.<br />
Suçlayıcı, yargılayıcı, aşağılayıcı bir<br />
üslup içerir.<br />
Sen dili: Kurulan cümlede genelde<br />
”Sen” ifadesi geçer.<br />
Örnek: Neden boş boş konuşuyorsun?<br />
Kitle İletişim Araçları: Gazete, radyo, televizyon,<br />
İnternet gibi yazılı, görsel ve işitsel yayın<br />
yapan iletişim araçlarıdır.<br />
Kitle İletişim Araçlarının Yararları:<br />
Eğitme, eğlendirme, dış dünyayı tanımamızı sağlama,<br />
kamuoyu oluşturma, haber ve bilgi edinme.<br />
Bir tuşla dünya<br />
evimize geldi<br />
hakikaten.<br />
Kitle İletişim Araçlarının Zararları:<br />
Bağımlılık yapma, zamanı boşa harcama, kültürel<br />
yozlaşmaya neden olma, asosyal olma, çeşitli<br />
sağlık sorunlarına neden olma.<br />
Teknoloji bağımlılığı<br />
ne demekmiş<br />
bi bakalım.<br />
246<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
İletişim Bir Sanattır!<br />
Bir Tuşla Dünya Evimize Geldi!<br />
Süz-Geç<br />
1. Kitlelere ulaşan ve iletişimi sağlayan araçlara kitle<br />
iletişim araçları denilmektedir. Kitle iletişim araçlarının<br />
amacı düşünce, fikir ve haberleri çok kısa zamanda<br />
geniş kitlelere ulaştırabilmektir.<br />
3.<br />
Evladım kalk artık<br />
internetin başından bir<br />
ailen var. Hatırla!<br />
Tamam tamam!<br />
Sana arkadaşlık isteği<br />
gönderiyorum.<br />
Buna göre aşağıdakilerden hangisi kitle iletişim<br />
araçlarından değildir?<br />
A) Ses kayıt cihazı B) Televizyon<br />
C) Gazete D) İnternet<br />
Verilen karikatürden kitle iletişim araçları ile ilgili;<br />
I. Bağımlılık yaratabileceği<br />
II. Sadece bilgilenme amaçlı kullanıldığı<br />
III. <strong>Sosyal</strong>leşmeyi azaltabileceği<br />
sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir?<br />
A) Yalnız I B) I ve II<br />
C) I ve III D) I, II ve III<br />
2.<br />
Kitle iletişim araçları ile ilgili aşağıdaki bilgilerden<br />
hangisi yanlıştır?<br />
A) Çok uzaktaki insanlarla iletişim kurmamızı sağlar.<br />
B) Gitmediğimiz yerler hakkında bilgi sahibi olmamızı<br />
sağlar.<br />
C) Her zaman doğru insan ve bilgilere ulaşmamızı<br />
sağlar.<br />
D) Aynı anda birden fazla kişiye ulaşmamızı ve sesimizi<br />
duyurmamızı sağlar.<br />
4. İnsanların kitle iletişim araçlarına aşırı bağlanması,<br />
çeşitli sorunları da beraberinde getirebilmektedir.<br />
Aşağıdakilerden hangisi bu sorunlar arasında gösterilemez?<br />
A) İletişim kopukluğu<br />
B) Çatışma ve kültürel yozlaşma<br />
C) Başkalarının özel yaşamına müdahale etme<br />
D) Bilgiye hızlı ulaşma<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
247
Ünite: 01<br />
İletişim ve İnsan İlişkileri<br />
<br />
Özgür Basın Demokrasinin Temelidir!<br />
Herkesi Ayrı Ayrı Dinlemekten Zevk Alırım<br />
RTÜK (Alo 178):<br />
Türkiye'de faaliyet gösteren tüm radyo<br />
ve televizyonların yayınlarını denetleyen<br />
kamu kuruluşudur.<br />
Basın Özgürlüğü = Demokrasi<br />
Akıllı İşaretler<br />
Madde 28: Basın hürdür, sansür edilemez…<br />
Devlet, basın ve haber alma hürriyetlerini<br />
sağlayacak tedbirleri alır.<br />
Madde 20: Özel hayatın ve aile hayatının<br />
gizliliğine dokunulamaz.<br />
Madde 21: Kanunen yazılı emir bulunmadıkça<br />
kimsenin konutuna dokunulamaz.<br />
Madde 22: Herkes, haberleşme hürriyetine<br />
sahiptir. Haberleşmenin gizliliği<br />
esastır.<br />
Sansür: Sinema ve tiyatro yapıtlarının, her<br />
türlü yayımın ve yayının devletçe önceden<br />
denetlenmesi.<br />
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'ne göre;<br />
“Herkes düşünce ve ifade özgürlüğü hakkına<br />
sahiptir; bu hak serbestçe düşünme,<br />
hangi yoldan ve nereden olursa olsun bilgi<br />
ve görüş alma, araştırma ve yayma özgürlüğünü<br />
içerir.”<br />
Düşünce özgürlüğünü<br />
tamamlayan hak ve<br />
özgürlükler<br />
Basın özgürlüğü, bilim<br />
ve sanat özgürlüğü,<br />
yayın hakkı, dernek<br />
kurma özgürlüğü, toplantı<br />
ve gösteri yürüyüşü<br />
düzenleme hakkı.<br />
Haberleşme özgürlüğü hangi durumlarda sınırlandırılabilir?<br />
Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlakın korunması veya başkalarının<br />
hak ve özgürlüklerinin korunması durumlarında sınırlandırılabilir.<br />
Alo 178 RTÜK mü?<br />
Bir TV programı ile ilgili<br />
şikayette<br />
bulunacaktım.<br />
Madde 32: Düzeltme ve cevap hakkı, ancak kişilerin haysiyet ve<br />
şereflerine dokunulması veya kendileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlar<br />
yapılması hallerinde tanınır ve kanunla düzenlenir.<br />
Tekzip: Yalanlama. Hukukta, bir kimsenin onur ve haysiyetine dokunan<br />
veya kendisiyle ilgili gerçeğe aykırı yayın yapılması durumunda<br />
bu kişiye tanınan bir haktır. Bu hak önceden yapılan yayının<br />
yalanlanması veya düzeltilmesi şeklinde kullanılır.<br />
Türkiye'de 24 Temmuz 1960'ta “Basın Ahlak Yasası” hazırlandı.<br />
1980'lerin sonunda Türk Basın Konseyi kuruldu ve “Meslek İlkeleri”<br />
bildirisi yayımlandı.<br />
Herkesi Ayrı Ayrı Dinlemekten Zevk Alırım<br />
Atatürk “… herkesi ayrı ayrı dinlemekten zevk alırım.” sözüyle iletişimde herkesi dinlemenin önemine ve farklı<br />
fikirlere saygı duymaya dikkat çekmiştir.<br />
Atatürk'ün gittiği her yerde halkın her kesimiyle yakın ve sıcak bir iletişim kurması onun sevilmesine ve inkılaplarının<br />
benimsenmesine neden olmuştur.<br />
Atatürk, Millî Mücadele Dönemi'nde basın-yayın faaliyetlerine önem vermiş ve bu doğrultuda bazı çalışmalar<br />
yapmıştır.<br />
Amacı ise halkın doğru haber almasını sağlamak ve dış dünyaya Anadolu'da yaşananlar hakkında bilgiler vermekti.<br />
İradeyimilliye Gazetesi: 14 Eylül 1919'da Sivas Kongresi'nden sonra çıkarılmaya başlandı.<br />
Atatürk, bu gazete için “Benim gazetem” demiştir.<br />
Hakimiyetimilliye Gazetesi: Ankara'da 10 Ocak 1920'de çıkarıldı ve Millî Mücadele'nin sözcülüğünü yaptı.<br />
Anadolu Ajansı: 6 Nisan 1920'de kurulmuş ulusal haber alma kurumudur.<br />
248<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Özgür Basın Demokrasinin Temelidir!<br />
Herkesi Ayrı Ayrı Dinlemekten Zevk Alırım<br />
Süz-Geç<br />
1. Madde 28: ‘‘Basın hürdür, sansür edilemez…Devlet,<br />
basın ve haber alma hürriyetlerini sağlayacak<br />
tedbirleri alır…”<br />
Buna göre haber yapan kuruluşlar;<br />
I. Haberi çarpıtmadan, yanıltmadan tarafsız olarak<br />
yayımlamak<br />
II. Kaynağı belgelenmeyen haber yayımlamak<br />
III. Suça teşvik ya da suçlulara destek vermeye yer<br />
vermemek<br />
3. Gün Gazetesi’nin 20.09.17 tarihli nüshası 1. sayfasında<br />
‘‘Nakit Bankası’nda çalışanlar maaşlarını alamadığı<br />
için grev yaptılar.’’ başlığı ile yayınlanan haber<br />
asılsız bir iftiradan ibarettir.<br />
Kamuoyuna saygıyla duyurulur.<br />
Genel Müdür Hasan Tar<br />
Verilen yazı aşağıdakilerden hangisine örnektir?<br />
A) Sansür B) Kamuoyu<br />
C) Tekzip D) Empati<br />
sorumluluklarından hangilerini yerine getirmelidir?<br />
A) Yalnız I B) Yalnız II<br />
C) I ve III D) I, II ve III<br />
2. “...Basın, milletin genel sesidir. Bir milleti aydınlatma<br />
ve uyarmada, bir millete gereksindiği fikrî gıdayı<br />
vermekte, özet olarak bir milletin mutluluk hedefi<br />
olan ortak doğrultuda yürümesini teminde, basın<br />
başlı başına bir kuvvet, bir okul, bir rehberdir.”<br />
Atatürk verilen sözünde basının;<br />
I. Milleti aydınlatmada<br />
II. Uluslararası ilişkileri geliştirmede<br />
III. Milletin ortak hareket etmesinde<br />
etkilerinden hangilerinin önemini vurguladığı söylenebilir?<br />
A) I ve II B) I ve III<br />
C) II ve III D) I, II ve III<br />
4. Kurtuluş Savaşı süreci, Anadolu’da ve yurt dışında<br />
yaşayan kişilere basın aracılığıyla bildirilmiştir. Mustafa<br />
Kemal Atatürk’ün Sivas’a gelmesinden sonra<br />
14 Eylül 1919’da çıkarılan ve Atatürk’ün ‘’benim gazetem’’<br />
dediği - - - - Gazetesi, Sivas Kongresi tutanaklarıyla<br />
Mustafa Kemal Atatürk’ün görüşlerini yaymakta<br />
etkin olmuştur.<br />
Paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakilerden<br />
hangisi getirilmelidir?<br />
A) Hakimiyetimilliye<br />
B) İradeyimilliye<br />
C) Takvimivekayi<br />
D) Minber<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
249
Ünite: 02<br />
Ülkemizde Nüfus<br />
<br />
Yaşadığımız Yerler<br />
Belli bir alanda yaşayan insan sayısına nüfus denir.<br />
Kilometrekareye düşen insan sayısına ise nüfus yoğunluğu denir.<br />
Nüfus<br />
Yüzölçümü<br />
= Nüfus<br />
yoğunluğu<br />
573.642<br />
11.634km 2<br />
= 49 kişi<br />
4.223.545<br />
11.891km 2<br />
= 355 kişi<br />
İZMİR<br />
KÜTAHYA<br />
Doğal ve beşerî unsurlar ülkemizde nüfusun dağılışını<br />
etkilemiştir.<br />
Yukarıda aynı coğrafî bölgede yer almalarına ve hemen<br />
hemen aynı yüzölçümüne sahip olmalarına rağmen<br />
İzmir'de nüfus yoğunluğu Kütahya'ya göre çok daha<br />
fazladır.<br />
Çünkü nüfusun dağılışını etkileyen doğal ve beşerî faktörler<br />
İzmir'de nüfusun ve nüfus yoğunluğunun artmasına<br />
neden olmuştur.<br />
Aynı şekilde sert iklimi, yer şekilleri, iş imkânlarının<br />
azlığı gibi faktörler de Kütahya'nın az nüfuslanmasına<br />
neden olmuştur.<br />
Doğal Faktörler<br />
• İklim<br />
• Yer şekilleri<br />
• Su kaynakları<br />
• Bitki örtüsü<br />
Nüfus Dağılışını Etkileyen Faktörler<br />
Beşerî (İnsani) Faktörler<br />
• Tarım<br />
• Sanayi<br />
• Ulaşım<br />
• Madencilik<br />
• Turizm<br />
• <strong>Sosyal</strong> ve kültürel<br />
etkenler<br />
250<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Yaşadığımız Yerler<br />
Süz-Geç<br />
1.<br />
...<br />
Nüfusun<br />
... Dağılışını<br />
Etkileyen Doğal<br />
...<br />
Faktörler<br />
...<br />
Diyagramda boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden<br />
hangisi yazılamaz?<br />
A) Su kaynakları B) Yer şekilleri<br />
C) Tarım D) İklim<br />
3. İstanbul’un, Asya ve Avrupa kıtalarını birbirine bağlayan<br />
boğazın iki yakasında bulunması; kara, deniz,<br />
demir ve hava yolları ile önemli merkezlere bağlı<br />
olması kentin gelişmesini ve nüfuslanmasını hızlandırmıştır.<br />
Aynı şekilde deniz kenarında yer alan Mersin,<br />
Antalya, İzmir, Samsun, Trabzon gibi kentlerin<br />
de iç kesimlerle kara ve demir yolu bağlantılarının<br />
olması bu kentlerde de nüfuslanmayı artırmıştır.<br />
Verilen bilgide kentlerin nüfuslanmasında etkili<br />
olan aşağıdaki unsurlardan hangisine değinilmiştir?<br />
A) İklim B) Tarım<br />
C) Sanayi D) Ulaşım<br />
2. Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Tunceli’nin arazisi<br />
yüksek ve engebelidir. Ekilebilecek tarım alanı<br />
çok azdır. Bu nedenle ekonomisi daha çok hayvancılığa<br />
dayanır. Şehirde sanayi kuruluşu bulunmamaktadır.<br />
Bu nedenlerle Tunceli, ülkemizin nüfus yoğunluğu<br />
en az ilidir.<br />
Verilen bilgide Tunceli’nin nüfusunun az olmasında<br />
aşağıdakilerden hangisinin etkisinden bahsedilmemiştir?<br />
A) Yer şekillerinin B) Tarımın<br />
C) Sanayinin D) Madenciliğin<br />
4. Adana, Türkiye’nin nüfus miktarı bakımından kalabalık<br />
şehirlerindendir. Akdeniz ikliminin görülmesi<br />
ve ülkemizin en verimli ovalarından sayılan Çukurova’nın<br />
burada bulunması nüfusunu artırmıştır. Ayrıca<br />
sanayinin gelişmiş olması da burada nüfusun artmasında<br />
önemli bir faktördür.<br />
Verilen bilgide Adana’nın yoğun nüfuslanmasında<br />
etkili olan unsurlardan hangisinin etkisinden<br />
bahsedilmemiştir?<br />
A) Tarım B) Turizm<br />
C) Sanayi D) İklim<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
251
Ünite: 02<br />
Ülkemizde Nüfus<br />
<br />
Türkiye Nüfusunun Özellikleri - I<br />
Osmanlı'da İlk Nüfus Sayımı<br />
1831'de II. Mahmut Dönemi'nde yapılmıştır.<br />
Asker durumu ve vergi gelirlerini tespit için sadece<br />
erkekler sayılmıştır.<br />
Cumhuriyet Dönemi'nde İlk Nüfus Sayımı;<br />
1927'de yapılmış, 2007'den itibaren Adrese Dayalı<br />
Nüfus Kayıt Sistemi'ne geçilmiştir.<br />
1927'de 13,6 milyonmuş nüfusumuz bu arada :-)<br />
Nüfus Sayımı Niçin Yapılır?<br />
Nüfusun sayısı, artışı-azalışı, kır-kent nüfusu, çalışma durumu, gelir düzeyi, doğum<br />
ve ölüm oranları, eğitim durumu, yaş ve cinsiyet gibi özelliklerini tespit etmek<br />
için.<br />
Ülkemizde Nüfus ile İlgili<br />
İstatistikleri Kim Yapar?<br />
Türkiye İstatistik Kurumu<br />
(TÜİK)<br />
Ya burası<br />
çok sıkışık!<br />
Valla Konya<br />
yayla gibi<br />
çok rahat.<br />
Milyon<br />
kişi<br />
90<br />
Yıllara Göre Türkiye Nüfus Grafiği<br />
( ‰ )<br />
Türkiye Nüfus Artış Hızı Grafiği<br />
80<br />
78,7 79,8<br />
35<br />
70<br />
67,8<br />
70,5<br />
30<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20 16,2 17,8<br />
13,6<br />
10<br />
20,9<br />
18,7<br />
24<br />
27,7<br />
35,6<br />
31,4<br />
56,5<br />
50,6<br />
44,7<br />
40,3<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
1927<br />
1935<br />
1940<br />
1945<br />
1950<br />
1955<br />
1960<br />
1965<br />
1970<br />
1975<br />
1980<br />
1985<br />
1990<br />
2000<br />
2007<br />
2015<br />
2016<br />
0<br />
1927<br />
1935<br />
1940<br />
1945<br />
1950<br />
1955<br />
1960<br />
1965<br />
1970<br />
1975<br />
1980<br />
1985<br />
1990<br />
2000<br />
2007<br />
2015<br />
2016<br />
Ülkemizde en fazla nüfus artış hızı 1955-1960 yılları arasında, en düşük ise 1940-1945 yılları arasında görülmüştür.<br />
Not: Nüfus artış hızı ve nüfus miktarı aynı şey değildir. Nüfus artış hızı, nüfusun bir önceki yıla göre durumunu<br />
ifade eder. Nüfus artış hızının düşmesi, nüfusun da azaldığı anlamına gelmez.<br />
252<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Türkiye Nüfusunun Özellikleri - I<br />
Süz-Geç<br />
1.<br />
1927<br />
3.<br />
Milyon<br />
kişi<br />
90<br />
Yıllara Göre Türkiye Nüfus Grafiği<br />
80<br />
78,7 79,8<br />
%76<br />
2010<br />
%24<br />
%65<br />
1965<br />
%35<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20 16,2 17,8<br />
13,6<br />
20,9<br />
18,7<br />
24<br />
27,7<br />
35,6<br />
31,4<br />
67,8<br />
56,5<br />
50,6<br />
44,7<br />
40,3<br />
70,5<br />
10<br />
%24<br />
%76<br />
0<br />
1927<br />
1935<br />
1940<br />
1945<br />
1950<br />
1955<br />
1960<br />
1965<br />
1970<br />
1975<br />
1980<br />
1985<br />
1990<br />
2000<br />
2007<br />
2015<br />
2016<br />
Kır Nüfusu<br />
Kent Nüfusu<br />
www.tuik.gov.tr<br />
( ‰ )<br />
35<br />
Türkiye Nüfus Artış Hızı Grafiği<br />
Türkiye’nin kent ve kır nüfus grafiğine göre aşağıdakilerden<br />
hangisi söylenemez?<br />
30<br />
25<br />
A) Kır nüfusu 1927 yılında kent nüfusundan fazladır.<br />
20<br />
B) Kent nüfusu 2010’da kır nüfusundan fazladır.<br />
15<br />
C) 1965 yılında kent nüfus oranı 1927 yılına göre<br />
artmıştır.<br />
10<br />
5<br />
D) Kent nüfusunun 2010’da artmasında doğum<br />
oranları en önemli etken olmuştur.<br />
0<br />
1927<br />
1935<br />
1940<br />
1945<br />
1950<br />
1955<br />
1960<br />
1965<br />
1970<br />
1975<br />
1980<br />
1985<br />
1990<br />
2000<br />
2007<br />
2015<br />
2016<br />
Türkiye’nin nüfus artışı ve nüfus artış oranlarının<br />
verildiği grafiklere göre aşağıdakilerden hangisi<br />
söylenemez?<br />
2. Osmanlı Devleti’nde ilk nüfus sayımı II. Mahmut Dönemi’nde<br />
1831 yılında yapılmıştır. Bu sayımlarda bir<br />
yaşından yüz yaşına kadar Müslüman ve gayrimüslim<br />
erkek nüfusu sayılmıştır.<br />
Buna göre Osmanlı Devleti’nde nüfus sayımında<br />
sadece erkeklerin sayılmasının;<br />
I. Askere alınacakları belirlemek<br />
II. Doğum ve ölüm oranlarını belirlemek<br />
III. Vergi verecek nüfusu belirlemek<br />
amaçlarından hangilerine yönelik olduğu söylenebilir?<br />
A) I ve II B) I ve III<br />
C) II ve III D) I, II ve III<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
253<br />
A) Nüfus sürekli artarken nüfus artış hızı sürekli azalmıştır.<br />
B) Nüfus artış hızının en az olduğu dönem 1940 –<br />
1945 yıllarıdır.<br />
C) Nüfüs miktarı sürekli artmıştır.<br />
D) 1985’ten sonra nüfus artış hızı düşmüştür.<br />
4. Türkiye’de;<br />
• Nüfus sayısı • Gelir düzeyi<br />
• Nüfus artışı • Doğum ve ölüm oranları<br />
• Kır-kent nüfusu • Eğitim durumu<br />
• Çalışma durumu • Yaş ve cinsiyet<br />
• Tarihi eserlerin sayısı • Ülkenin yüz ölçümü<br />
özelliklerinden kaç tanesini tespit etmek için nüfus<br />
sayımı yapılmaktadır?<br />
A) 5 B) 7 C) 8 D) 10<br />
Oran (%
Ünite: 02<br />
Ülkemizde Nüfus<br />
<br />
Türkiye Nüfusunun Özellikleri - II<br />
Doğuştan beklenen yaşam süresi:<br />
Türkiye geneli için toplamda 78,<br />
erkeklerde 75,3 ve kadınlarda 80,7<br />
yıldır.<br />
İl ve ilçe<br />
merkezlerinde<br />
yaşayanların<br />
oranı %92,3<br />
oldu.<br />
Yıllık nüfus artış hızı<br />
2015 yılında ‰ 13,4<br />
iken, 2016 yılında<br />
‰ 13,5 oldu.<br />
Okuryazarlık oranı:<br />
Erkeklerde %98,2 kadınlarda %91<br />
Türkiye nüfusu 31 Aralık 2016<br />
tarihi itibariyle 79 milyon 814<br />
bin 871 kişi oldu.<br />
Türkiye'de 2016 yılında, erkek nüfus 40 milyon 43 bin<br />
650 kişi olurken, kadın nüfus 39 milyon 771 bin 221 kişi<br />
oldu. Diğer bir ifadeyle nüfusun %50,2'sini erkekler,<br />
%49,8'ini kadınlar oluşturdu.<br />
90+<br />
85-89<br />
80-84<br />
75-79<br />
70-74<br />
65-69<br />
60-64<br />
55-59<br />
50-54<br />
45-49<br />
40-44<br />
35-39<br />
30-34<br />
25-29<br />
20-24<br />
15-19<br />
10-14<br />
5-9<br />
0-4<br />
Nüfus piramidi (2016)<br />
Erkek<br />
Kadın<br />
6 4 2 0 2 4 6 %<br />
Yaş grubu Toplam Nüfus İçindeki Payı (%)<br />
0-14 (Çocuk) 24 Tüketici nüfus<br />
15-64 (Olgun) 67,8 Üretici nüfus<br />
65+ (Yaşlı) 8,2 Yaşlı nüfus<br />
www.tuik.gov.tr (2015)<br />
Türkiye nüfusunun ortanca yaşı yükseldi. Ülkemizde 2015<br />
yılında 31 olan ortanca yaş, 2016 yılında önceki yıla göre<br />
artış göstererek 31,4 oldu. Ortanca yaş erkeklerde 30,8<br />
iken, kadınlarda 32 olarak gerçekleşti.<br />
254<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Türkiye Nüfusunun Özellikleri - II<br />
Süz-Geç<br />
1.<br />
Nüfus piramidi (2016)<br />
3. Türkiye’de Çalışan Nüfusun İş Kollarına Dağılımı<br />
90+<br />
85-89<br />
80-84<br />
75-79<br />
70-74<br />
65-69<br />
60-64<br />
55-59<br />
50-54<br />
45-49<br />
40-44<br />
35-39<br />
30-34<br />
25-29<br />
20-24<br />
15-19<br />
10-14<br />
5-9<br />
0-4<br />
Erkek<br />
Kadın<br />
%<br />
6 4 2 0 2 4 6<br />
%59<br />
2015<br />
%21<br />
%20<br />
Hizmet<br />
Sanayi<br />
Tarım<br />
Türkiye’ye ait verilen nüfus piramidi ile ilgili;<br />
www.tuik.gov.tr<br />
I. Türkiye’de kadın ve erkek nüfus miktarlarının<br />
birbirine yakın olduğuna<br />
II. En fazla nüfusun kadın ve erkeklerde 15-64 yaş<br />
grubunda toplandığına<br />
III. Çalışan nüfusun ekonomik faaliyet kollarına dağılımına<br />
IV. Yaşlı nüfus oranının genç nüfus oranından fazla<br />
olduğuna<br />
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?<br />
A) I ve II B) I ve III<br />
C) II ve IV D) II, III ve IV<br />
Verilen grafiğe göre aşağıdakilerden hangisine<br />
ulaşılabilir?<br />
A) Çalışan nüfusun en fazla hizmet sektöründe bulunduğuna<br />
B) Yıllar içinde en fazla sanayi sektöründe artış yaşandığına<br />
C) Tarım sektöründe çalışanların büyük çoğunluğunun<br />
modern yöntemleri kullandığına<br />
D) Sanayi ve tarım sektöründe çalışanların hizmet<br />
sektöründe çalışanlardan fazla olduğuna<br />
2. Türkiye’de 1940 yılı nüfus sayımına göre kadın nüfus<br />
oranı daha fazla iken 1945 nüfus sayımında erkek<br />
nüfus oranı daha fazla olmuştur.<br />
Bu durumun temel nedeni olarak aşağıdakilerden<br />
hangisi gösterilebilir?<br />
A) Nüfus planlaması<br />
B) Doğum oranları<br />
C) II. Dünya Savaşı<br />
D) Sağlık imkânlarının iyileşmesi<br />
4. Türkiye nüfusunun eğitim durumu ile ilgili aşağıdaki<br />
bilgilerden hangisi yanlıştır?<br />
A) Okuryazarlık oranı erkeklerde kadınlara göre daha<br />
fazladır.<br />
B) Okuryazarlık oranı bölgeden bölgeye farklılık<br />
göstermektedir.<br />
C) Günümüzde 65 yaş üzeri nüfusun okuryazarlık<br />
oranı genç nüfusun okur-yazarlık oranından fazladır.<br />
D) Cumhuriyetin ilanından itibaren okuryazarlık oranı<br />
artmıştır.<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
255
Ünite: 02<br />
Ülkemizde Nüfus<br />
<br />
Göçün Neden ve Sonuçları<br />
Göç Nedir?<br />
İnsanların farklı sebeplerden dolayı yaşadıkları yerden başka bir yere gitmesidir.<br />
Göç Çeşitleri Nelerdir?<br />
Süresine<br />
Göre<br />
Mevsimlik<br />
(Geçici) Göç<br />
Sürekli<br />
Göç<br />
İnsanların belirli bir süre için yaptıkları göç.<br />
Örneğin Karadeniz'e fındık, Adana'ya pamuk<br />
toplamak için gitmek<br />
Sürekli ikamet etmek (yerleşmek) için yer<br />
değiştirilmesidir.<br />
Göç Türleri<br />
Göçün Yapıldığı<br />
Yerin Özelliğine Göre<br />
Kırdan<br />
Kente<br />
Kentten<br />
Kıra<br />
Kırdan<br />
Kıra<br />
Avrupa ve ABD'de<br />
''beyin bedava''<br />
değilmiş.<br />
Eee! Göçelim o<br />
zaman.<br />
Kentten<br />
Kente<br />
Gidilen Yere<br />
Göre<br />
İç Göç<br />
Dış Göç<br />
Ülke içinde yapılan göçlerdir. Ülke nüfusunu<br />
etkilemez ancak nüfusun dengesiz dağılışına<br />
neden olur.<br />
Ülke dışına yapılan göçlerdir. Ülkemiz 1960'lı<br />
yıllardan itibaren Avrupa'ya işçi göçü vermiştir.<br />
Bir diğer dış göç çeşidi de beyin göçüdür.<br />
Beyin göçü: Nitelikli insan gücünün başka ülkelere göç etmesidir.<br />
Gelişmiş ülkeler, gelişmemiş ülkelerin vasıflı insanlarını ülkelerine çekerler.<br />
Göçün Nedenleri?<br />
● Sosyo-ekonomik imkânların yetersizliği<br />
● İş, eğitim ve sağlık imkânlarından yararlanılmak<br />
istenilmesi<br />
● Tarımda makineleşme<br />
● Savaş ya da doğal afetler<br />
Göçün Sonuçları?<br />
● Ülke nüfusu dengesiz dağılır.<br />
● Plansız kentleşme yaşanır.<br />
● Şehirlerin nüfusu artar.<br />
● Eğitim ve sağlık hizmetlerinde aksamalar olur.<br />
● <strong>Sosyal</strong> ve ekonomik sorunlar yaşanır.<br />
● Şehirlerde işsizlik artar.<br />
256<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Göçün Neden ve Sonuçları<br />
Süz-Geç<br />
1. I. Kırsal kesimlerde, nüfusun hızla artmasıyla geçim<br />
kaynaklarının yetersiz kalması<br />
II. Tarım topraklarının miras yoluyla bölünmesi ve<br />
tarımsal verimin azalması<br />
III. Tarımda makineleşmeyle iş gücüne duyulan ihtiyacın<br />
azalması<br />
IV. Kırsal kesimlerde eğitim, sağlık ve sosyal hizmetlerin<br />
yetersiz olması<br />
IV. Kuraklık, deprem, sel, çığ ve heyelan gibi doğal<br />
afetlerin yaşanması<br />
Yukarıda verilenlerden hangileri, insanların iş imkanı<br />
bulmak için kentlere göç etmesine neden<br />
olan faktörler arasında yer alır?<br />
3. Ülkemizden 1960’lı yıllardan itibaren Avrupa ülkelerindeki<br />
işçi ihtiyacını karşılamak için çok sayıda<br />
göç yaşanmıştır. Bu amaçla Almanya ile 1961 yılında<br />
işçi alım anlaşması imzalanmıştır. Günümüzde<br />
de yurt dışına işçi olarak giden ve orada yaşayan<br />
vatandaşlarımızın sayısı oldukça fazladır.<br />
Verilen metinde, aşağıdaki göç çeşitlerinden hangisi<br />
ile ilgili bilgi verilmiştir?<br />
A) Geçici göç<br />
B) İç göç<br />
C) Dış göç<br />
D) Beyin göçü<br />
A) I, II ve III B) I, III ve IV<br />
C) II, III ve V D) II, IV ve V<br />
2. Ülkemizde göçler genellikle kırdan kente doğrudur.<br />
Kırdan kente doğru olan bu göç hareketleri göç<br />
alan yerlerde bazı sorunların yaşanmasına neden<br />
olabilmektedir.<br />
Buna göre aşağıdakilerden hangisi ülkemiz içinde<br />
kırdan kente göçün sonuçları arasında yer almaz?<br />
A) Konut yetersizliğinin yaşanması<br />
B) Plansız kentleşmenin artması<br />
C) Eğitim ve sağlık gibi hizmetlerin aksaması<br />
D) Ülke nüfusunun azalması<br />
4. Yükseköğrenim görmüş, nitelikli, alanında uzman<br />
kişiler daha gelişmiş ülkelere göç etmektedirler. Beyin<br />
göçü olarak adlandırılan bu olayın gerçekleşmesinde<br />
daha iyi şartlarda çalışma ve yaşama imkânına<br />
sahip olma isteği en önemli nedenler olarak gösterilebilir.<br />
Buna göre aşağıdakilerden hangisi, bir ülkenin<br />
beyin göçü vermesinde etkili olan faktörler arasında<br />
gösterilemez?<br />
A) Bilim ve teknolojiye gerekli değerin verilmemesi<br />
B) İnsanların gelecek endişesi taşıması<br />
C) Vatandaşı olduğu ülkenin jeopolitik öneme sahip<br />
olması<br />
D) Yaşadığı ülkede düşük ücret politikasının var olması<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
257
Ünite: 02<br />
Ülkemizde Nüfus<br />
<br />
Eğitim ve Çalışma Hakkı<br />
Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü<br />
“Hiç bilenle bilmeyen<br />
bir olur mu?” “Eğitim<br />
şart” gibi sözleri<br />
duymuşsunuzdur.<br />
Devlet ve vatandaşlar<br />
eğitim için neler<br />
yapmalıdır? Söyleyin<br />
bakalım.<br />
Vatandaşlardan<br />
imkânı olan<br />
hayırseverler okul<br />
ve derslik yaptırır,<br />
okul aile birliklerine<br />
destek verir, ayrım<br />
gözetmeksizin hiçbir<br />
çocuğu okuldan<br />
mahrum bırakmaz.<br />
Devlet; okullar açar,<br />
eğitimde fırsat ve<br />
imkân eşitliği sağlar,<br />
eğitime destek<br />
kampanyaları<br />
düzenler, burs verir,<br />
anayasada eğitimi<br />
düzenleyici kanunlar<br />
yapar. Yapar da<br />
yapar hocam.<br />
Kanunlarla Eğitim ve<br />
Çalışma Hakkı<br />
42. Madde - Kimse, eğitim ve öğrenim<br />
hakkından yoksun bırakılamaz.<br />
49. Madde - Çalışma, herkesin hakkı<br />
ve ödevidir.<br />
Sorularla Çalışma Hakkı<br />
Ülkemizde çalışma hayatını düzenleme<br />
ve yürütme görevi kime aittir?<br />
- Çalışma ve <strong>Sosyal</strong> Güvenlik<br />
Bakanlığına<br />
Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü<br />
23. Madde - Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir.<br />
Yerleşme hakkı hangi şartlarda sınırlandırılabilir?<br />
Suç işlenmesini önlemek, sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak,<br />
sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu mallarını<br />
korumak...<br />
Vatandaşların yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması<br />
veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilir.<br />
Sınırlandırmaları<br />
aşmadığın sürece<br />
evet.<br />
İstediğimiz her<br />
yere seyahat<br />
edebilir miyiz<br />
baba?<br />
Ülkemizde işsizliğin önlenmesi, iş<br />
bulma ve iş imkânlarının geliştirilmesi<br />
görevi kime aittir?<br />
- İŞKUR<br />
Ülkemizde çalışanların sosyal güvenliğini<br />
sağlayan kurum hangisidir?<br />
- <strong>Sosyal</strong> Güvenlik Kurumu (SGK)<br />
Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde, kadınların<br />
toplum içindeki yerini geliştirmek,<br />
bölgede yoksulluğu azaltmak<br />
amacıyla kurulan merkezler nelerdir?<br />
- ÇATOM<br />
(Çok Amaçlı Toplum Merkezi)<br />
258<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Eğitim ve Çalışma Hakkı<br />
Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü<br />
Süz-Geç<br />
1. MADDE 49: Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir.<br />
Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma<br />
hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri<br />
korumak, çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemeye<br />
elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalışma<br />
barışını sağlamak için gerekli tedbirleri alır.<br />
Buna göre ülkemizde çalışma hayatını düzenleme<br />
ve yürütme aşağıdakilerden hangisinin görevidir?<br />
A) Aile ve <strong>Sosyal</strong> Politikalar Bakanlığının<br />
B) Ekonomi Bakanlığının<br />
C) Çalışma ve <strong>Sosyal</strong> Güvenlik Bakanlığının<br />
D) Milli Eğitim Bakanlığının<br />
3. Anayasamızın 23. maddesine göre; “Herkes yerleşme<br />
ve seyahat özgürlüğüne sahiptir. Vatandaş<br />
sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun<br />
bırakılamaz.” Demokratik toplumlar kişilerin sahip<br />
olduğu bu hakka önem vermişler ve bu konuda<br />
vatandaşlara yardımcı olacak uygulamalarda bulunmuşlardır.<br />
Anayasanın verilen maddesine göre, yerleşme<br />
ve seyahat özgürlüğü ile ilgili aşağıdakilerden<br />
hangisine ulaşılamaz?<br />
A) İnsanlar, istediği yerde yerleşme ve arzu ettiği<br />
bir yere seyahat etme serbestliğine sahiptir.<br />
B) Vatandaşların yerleşme ve seyahat özgürlüğüne<br />
hiçbir durumda kısıtlama getirilmemiştir.<br />
C) Yerleşme özgürlüğü, kanunlar çerçevesinde, başkalarının<br />
hak ve hukukuna saygılı olacak şekilde<br />
istediği yere yerleşme özgürlüğüdür.<br />
D) Seyahat özgürlüğü istediği şekilde yer değiştirebilme<br />
serbestliğidir.<br />
2. Anayasamızın 42. maddesi eğitim hakkı ile ilgilidir<br />
ve ”Kimse eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz”<br />
şeklindedir.<br />
Buna göre aşağıdakilerden hangisi, devletin eğitim<br />
konusundaki çalışmaları arasında yer almaz?<br />
A) Her seviyede eğitim kurumları açmak<br />
B) Eğitimde fırsat eşitliği sağlamak<br />
C) Maddi olanakları yetersiz öğrencileri uygun bir<br />
işte çalıştırmak<br />
D) Özel eğitime ihtiyacı olan çocukları topluma kazandırmak<br />
4. Kişi istediği yerleşim yerine yerleşebilme, istediği<br />
yerleri gezebilme ve dolaşma özgürlüğüne sahiptir.<br />
Ancak seyahat ve yerleşme özgürlüğü bazı durumlarda<br />
sınırlandırılabilir.<br />
Buna göre aşağıdakilerden hangisi yerleşme ve<br />
seyahat özgürlüğünün sınırlandırılabileceği durumlardan<br />
değildir?<br />
A) <strong>Sosyal</strong> ve ekonomik gelişmeyi sağlamak<br />
B) Suç işlenmesini önlemek<br />
C) Toplumun ortak mallarını korumak<br />
D) Eğitim – öğretim faaliyetlerini düzenlemek<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
259
Ünite: 03<br />
Türk Tarihinde Yolculuk<br />
<br />
Türklerin Yeni Yurdu Anadolu<br />
Pasinler Savaşı (1<strong>04</strong>8)<br />
Tuğrul Bey'in kardeşi İbrahim Yinal Bey'in Anadolu'ya yaptığı seferler sonucunda Bizans ve Gürcü<br />
kuvvetleri ile Selçuklu kuvvetleri Erzurum Pasinler'de karşı karşıya geldi.<br />
Sonucu: 50.000 kişilik Rum, Ermeni, Gürcü ve Abazalardan kurulu bir Bizans ordusu mağlup<br />
olmuştur.<br />
Türk Tarihindeki Yeri:<br />
Bizans ve Büyük Selçuklu orduları arasında yapılan ilk önemli mücadeledir.<br />
Doğru yoldayız<br />
değil mi?<br />
Buralar yurt<br />
edinmek için<br />
gayet uygun!<br />
Valla<br />
navigasyon böyle<br />
gösteriyor.<br />
Malazgirt Savaşı (1071)<br />
Sebebi: Türklerin Anadolu akınları, Bizans'ın Pasinler<br />
Savaşı'nın intikamını almak istemesi<br />
Sonucu: 50.000 kişilik Selçuklu ordusu (Alparslan)<br />
200.000 kişilik Bizans ordusunu (Roman<br />
Diyojen) yendi.<br />
Türk Tarihindeki Yeri: Anadolu'nun kapıları Türklere<br />
açıldı.<br />
Sultan Alparslan, Malazgirt Zaferi'nden sonra Anadolu'nun<br />
fethini hızlandırmak için komutanlarına; “fethedilen<br />
yerler fethedenindir.” diyerek Anadolu'daki ilk beylikler<br />
döneminin başlamasında etkili olmuştur. Anadolu'nun<br />
Türk yurdu olmasında askerî başarıların yanı sıra sanatkârlar,<br />
esnaflar, bilim ve gönül insanları (Mevlana, Yunus<br />
Emre, Ahi Evran, Hacı Bektaş Veli) şeyh ve dervişlerin<br />
de önemli katkıları olmuştur.<br />
260<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Türklerin Yeni Yurdu Anadolu<br />
Süz-Geç<br />
1.<br />
Pasinler Savaşı<br />
3. “Bu savaş Türklere Anadolu’nun kapılarını açan ilk<br />
savaş olarak tarihe geçti.”<br />
Diyen bir kişi ifadesinde aşağıdaki savaşlardan<br />
hangisinden bahsetmiştir?<br />
Taraf:<br />
Bizans İmparatorluğu<br />
Komutan: Liparit<br />
Mevcut: 50000<br />
Ordu: Bizans ordusu<br />
ve Gürcüler<br />
Taraf: Büyük Selçuklu<br />
Devleti<br />
Komutan: Tuğrul Bey<br />
Mevcut: 25000<br />
Ordu: Büyük Selçuklu<br />
ordusu<br />
A) Pasinler Savaşı<br />
B) Miryokefalon Savaşı<br />
C) Malazgirt Savaşı<br />
D) Dandanakan Savaşı<br />
Verilen bilgilere ve görsele göre Pasinler Savaşı<br />
ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?<br />
A) Gürcüler savaşta Bizans tarafında yer almıştır.<br />
B) Bizans’ın asker sayısı daha fazladır.<br />
C) Savaş, Büyük Selçuklu Devleti ile Bizans arasında<br />
yapılmıştır.<br />
D) Büyük Selçuklu Devleti savaş sonunda Anadolu’ya<br />
yerleşmiştir.<br />
2. Anadolu topraklarına hâkim olan Bizans, Türk Beyliklerini<br />
ve akınlarını durdurmak istiyordu. Büyük<br />
Selçuklu ise Anadolu’yu yurt edinmekte kararlı idi.<br />
Pasinler Savaşı ile ilgili verilen bilgi aşağıdakilerden<br />
hangisinin cevabı niteliğindedir?<br />
A) Savaşın önemi nedir?<br />
B) Savaşın nedenleri nelerdir?<br />
C) Savaşın Türk tarihi açısından sonuçları nelerdir?<br />
D) Tarafların savaş taktikleri nelerdir?<br />
4. Malazgirt Savaşı’nın aşağıdaki sonuçlarından hangisi,<br />
Anadolu’da Türk tarihinin başlamasını hızlandırmıştır?<br />
A) Anadolu’da gücü kaybolan Bizans’ın Balkanlara<br />
çekilmesi<br />
B) Anadolu’da İlk Türk beyliklerinin kurulmaya başlaması<br />
C) Bizans ile Selçuklular arasında antlaşma yapılması<br />
D) Bizans’ın Türklere vergi ödemesi<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
261
Ünite: 03<br />
Türk Tarihinde Yolculuk<br />
<br />
Anadolu’da İlk Türk Devleti ve Beylikler Kuruluyor<br />
SAMeD Ç.<br />
‘‘Bir Anadolu Hikayesi’’<br />
Mengücekler (1080-1252)<br />
Kurulduğu yer: Erzincan civarı<br />
Kurucusu: Mengücek Gazi<br />
Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (Unesco<br />
listesinde) önemli eserlerindendir.<br />
Saltuklular (1072-1202)<br />
Kurulduğu yer: Erzurum civarı<br />
Kurucusu: Ebulkasım Saltuk Bey<br />
Mama Hatun Külliyesi önemli eserlerindendir.<br />
Çaka<br />
Beyliği<br />
Türkiye<br />
Selçuklu<br />
Devleti<br />
Danişmentliler<br />
Mengücekler<br />
Saltuklular<br />
Artuklular<br />
Çaka Beyliği (1081-1093)<br />
Kurulduğu yer: İzmir civarı<br />
Kurucusu: Çaka Bey<br />
İlk Türk denizci beyliği<br />
Danişmentliler (1080-1178)<br />
Kurulduğu yer: Sivas civarı<br />
Kurucusu: Danişmend Ahmed Gazi<br />
Yağıbasan Medresesi, Kayseri ve Niksar Ulu<br />
Cami<br />
Artuklular (1102-1409)<br />
Kurulduğu yer: Diyarbakır, Mardin civarı<br />
Kurucusu: Artuk Bey'in oğulları<br />
Malabadi Köprüsü, Zinciriye Medresesi, Diyarbakır<br />
Ulu Cami<br />
262<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Çaka<br />
Beyliği<br />
Türkiye<br />
Selçuklu<br />
Devleti<br />
Danişmentliler<br />
Mengücekler<br />
Saltuklular<br />
Artuklular<br />
Anadolu’da İlk Türk Devleti ve Beylikler Kuruluyor<br />
Süz-Geç<br />
1. Anadolu’da kurulan ilk Türk beylikleri;<br />
3.<br />
• Fethedilen toprakların isimlerini Türkçe isimlerle<br />
değiştirdiler.<br />
• Hâkim oldukları bölgelerde cami, medrese, han,<br />
kervansaray, hastane, köprü gibi dinî ve sosyal<br />
kurumlar inşa ettiler.<br />
II<br />
IV<br />
I<br />
III<br />
• Bizanslılar, Haçlılar ve Gürcülerle mücadele ettiler.<br />
Verilen bilgilere göre Anadolu Türk beylikleri ile<br />
ilgili;<br />
I. Bayındırlık faaliyetlerinde bulunmuşlardır.<br />
II. Türkleşme olgusunun yayılmasına katkı sağlamışlardır.<br />
III. Anadolu’nun Türk yurdu olmasını sağlamışlardır.<br />
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?<br />
İlk Türk denizcisi olan Çaka Bey tarafından kurulan<br />
bu beylik aynı zamanda denizcilik faaliyeti de göstermiştir.<br />
Özelliği verilen Anadolu Türk beyliği haritada kaç<br />
numaralı alanda kurulmuştur?<br />
A) I B) II C) III D) IV<br />
A) I ve II B) I ve III<br />
C) II ve III D) I, II ve III<br />
4.<br />
TÜRK BEYLİĞİ<br />
ESERLERİ<br />
I. Danişmentliler a. Malabadi Köprüsü<br />
II. Artuklular<br />
b. Mama Hatun Külliyesi<br />
2. Anadolu’da kurulan ilk beyliklerin en güçlü olanıdır.<br />
Sivas, Kayseri, Tokat, Çorum, Yozgat ve Malatya çevresinde<br />
kurulmuştur. Haçlılara karşı mücadele vermiştir.<br />
Yağıbasan Medresesi’ni kurmuşlardır.<br />
Özellikleri verilen ilk Türk beyliği aşağıdakilerden<br />
hangisidir?<br />
A) Mengücekler<br />
B) Danişmentliler<br />
C) Saltuklular<br />
D) Artuklular<br />
III. Mengücekler<br />
IV. Saltuklular<br />
c. Divriği Ulu Camisi ve<br />
Darüşşifası<br />
d. Yağıbasan Medresesi<br />
Tablodaki Türk Beyliği-Eserleri eşleştirmesi, aşağıdakilerin<br />
hangisinde doğru verilmiştir?<br />
I II III IV<br />
A) a b c d<br />
B) b d a c<br />
C) c b d a<br />
D) d a c b<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
263
Ünite: 03<br />
Türk Tarihinde Yolculuk<br />
<br />
Türkiye (Anadolu) Selçuklu Devleti (1075-1308)<br />
Kim kurdu?<br />
Süleyman Şah<br />
Başkent: İznik, Konya<br />
En ünlü hükümdarı: I. Aleaddin Keykubat<br />
Türk Tarihi Açısından Önemi?<br />
● Anadolu'yu bayındır hâle getirdiler.<br />
● Haçlı Seferlerine karşı koydular.<br />
● Anadolu'nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasına katkı sağladılar.<br />
● Ticareti geliştirdiler. (Kervansaraylar, hanlar yapıldı. Kırım,<br />
Sinop, Suğdak gibi liman şehirleri alındı. Tüccarların malları<br />
sigortalandı.)<br />
Miryokefalon Savaşı (1176) Kösedağ Savaşı (1243)<br />
Taraflar: Bizans vs Anadolu Selçuklu Devleti<br />
Nedeni: Bizans'ın Türkleri Anadolu'dan atmak<br />
istemesi<br />
Sonuçları: Denizli-Isparta arasında yapılan<br />
savaşı Bizans kaybetti. Anadolu'nun Türk yurdu<br />
olduğu kesinleşti. (Kesin bilgi yayalım) :-)<br />
Yani Anadolu'nun tapusu artık bizde.<br />
Taraflar: Anadolu Selçuklu Devleti vs Moğollar<br />
Sonuçları: Anadolu'daki kargaşa ortamından<br />
yararlanan Moğollar ile Sivas yakınlarında<br />
yapılan savaşı Moğollar kazandı.<br />
Anadolu Selçuklu Devleti yıkılış sürecine girdi.<br />
Anadolu tahrip oldu.<br />
Anadolu'da ikinci beylikler dönemi başladı.<br />
BİZANS<br />
İMPARATORLUĞU<br />
ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ<br />
SİVAS<br />
DENİZLİ<br />
264<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Türkiye (Anadolu) Selçuklu Devleti (1075-1308)<br />
Süz-Geç<br />
1. Selçuklu komutanlarından Süleyman Şah Malazgirt<br />
Savaşı’ndan sonra Anadolu’daki fetihleri daha da<br />
batıya yayarak 1075’te İznik’i Bizans’tan alıp başkent<br />
yapmış ve Anadolu Selçuklu Devleti’ni kurmuştur.<br />
Fetih ve gazalarda bulunarak devletin topraklarını<br />
Marmara Denizi’nden Suriye’ye kadar genişleten<br />
Süleyman Şah, adaletli yönetimle Müslüman<br />
olmayan halkın da devlete bağlılığını sağlamış, Anadolu’ya<br />
göç eden Türk boylarına yerleşebilecekleri<br />
topraklar vermiştir.<br />
Verilen bilgiden Anadolu Selçuklu Devleti ile ilgili<br />
aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?<br />
A) Yeni fetihlerin yapıldığına<br />
B) Devletin topraklarının büyütülüp güçlendirildiğine<br />
C) Hoşgörülü ve adaletli bir yönetim politikasının<br />
benimsediğine<br />
D) Devlet teşkilatlanmasında yenilikler yapıldığına<br />
3. Anadolu Selçuklu Sultanı II. Kılıçarslan’ın Anadolu’da<br />
hızla ilerlemesi, Bizans İmparatoru’nu endişelendirmiştir.<br />
Bu ilerleyişi durdurup, Türklerin kesin<br />
hâkimiyetine son vermek amacıyla Miryokefalon Savaşı<br />
gerçekleştirilmiştir. Savaşı, Anadolu Selçuklu<br />
Devleti kazanmıştır.<br />
Buna göre aşağıdakilerden hangisi Miryokefalon<br />
Savaşı’nın sonuçları arasında gösterilemez?<br />
A) Anadolu’daki Türk hâkimiyeti pekişmiştir.<br />
B) Anadolu’nun kapısı ilk defa Türklere açılmıştır.<br />
C) Türkler taarruza, Bizans savunmaya geçmiştir.<br />
D) Türkler, Bizans’a karşı askerî ve psikolojik üstünlük<br />
kurmuştur.<br />
2. • Kervanların konaklaması için kervansaraylar yapılması<br />
• Yabancı tüccarlara gümrük vergilerinde indirim<br />
yapılması<br />
• Antalya, Alanya, Sinop gibi liman şehirlerinin<br />
fethedilmesi<br />
Yukarıda, Anadolu Selçuklu Devleti’nin hangi alandaki<br />
çalışmaları verilmiştir?<br />
A) Siyasi B) Ticari<br />
C) Kültürel D) İdari<br />
4. • Anadolu’da bağımsız Türk devletlerinin kurulması<br />
• Moğolların Anadolu’ya girmesi<br />
• Kösedağ Savaşı’nda Selçukluların yenilmesi<br />
• Anadolu’da Türk siyasi birliğinin bozulması<br />
Verilenler aşağıdakilerden hangisine neden olmuştur?<br />
A) Anadolu’da Bizans hâkimiyetinin artmasına<br />
B) Haçlı Seferleri’nin başlamasına<br />
C) Anadolu Selçuklu Devleti’nde fetih hareketlerinin<br />
artmasına<br />
D) Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılış sürecine girmesine<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
265
Ünite: 03<br />
Türk Tarihinde Yolculuk<br />
<br />
Türkler Geliyor<br />
1015-1018<br />
Anadoluya keşif amaçlıTürk akınları<br />
yapıldı.<br />
1071<br />
1<strong>04</strong>8<br />
Pasinler Savaşı:<br />
Bizans ve Büyük Selçuklu orduları<br />
arasında yapılan ilk önemli savaş.<br />
Malazgirt Savaşı:<br />
Anadolu'nun kapıları Türklere açıldı.<br />
1075<br />
1080-1102<br />
Anadolu'da ilk Türk<br />
beyliklerinin kurulması<br />
1176<br />
Miryokefalon Savaşı:<br />
Anadolu'nun Türk yurdu olduğu<br />
kesinleşti.<br />
Anadolu'nun tapusu alındı.<br />
1243<br />
Kösedağ Savaşı:<br />
Anadolu Selçukluları Moğollara<br />
yenilerek yıkılma sürecine girdiler.<br />
Türkiye Selçuklu Devleti'nin kurulması<br />
1096-1270<br />
Haçlı Seferleri<br />
Nedenleri: Kudüs'ün Müslümanlardan alınmak<br />
istenmesi (Dinî)<br />
Bizans'ın Avrupalılardan yardım istemesi<br />
(Siyasi)<br />
İslam Dünyası'nın zenginliği, Avrupa'nın<br />
fakirliği (Ekonomik)<br />
Sonuçları: Kiliseye ve din adamlarına güven<br />
sarsıldı. (Dinî)<br />
Türklerin Batı'ya doğru ilerleyişi durakladı.<br />
(Siyasi)<br />
Akdeniz limanları önem kazandı. Doğu-Batı<br />
ticareti gelişti. (Ekonomik)<br />
Kağıt, matbaa, pusula, barut gibi icatlar<br />
Avrupa'ya taşındı. (Teknik-bilimsel)<br />
1308<br />
Anadolu Selçuklu<br />
Devleti'nin yıkılışı.<br />
266<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Türkler Geliyor<br />
Süz-Geç<br />
1015 1. Anadolu’ya yapılan akınlar<br />
1<strong>04</strong>8 2. Pasinler Savaşı<br />
1071 3. Malazgirt Savaşı<br />
1072 4. Anadolu’da ilk beyliklerin kurulması<br />
1075 5. Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurulması<br />
1176 6. Miryokefalon Savaşı<br />
1 ve 2. soruları yukarıda verilen tabloya göre<br />
cevaplandırınız.<br />
1. Tarih şeridine verilebilecek en uygun başlık aşağıdakilerden<br />
hangisi olabilir?<br />
A) Anadolu’nun Kapılarının Türklere Açılması<br />
B) Anadolu’nun Türkleşme Süreci<br />
C) Anadolu’ya Yapılan İlk Türk Akınları<br />
D) Bizans ile Türkler Arasında Yapılan Savaşlar<br />
3.<br />
Haçlı Seferlerinin Nedenleri<br />
I. Bizanslıların Türklere karşı Avrupa’dan<br />
yardım istemesi<br />
II. Hristiyanların Doğu’nun zenginliklerini<br />
ele geçirmek istemesi<br />
III. Avrupa’nın Kudüs ve çevresini<br />
Müslümanlardan geri almak<br />
istemesi<br />
IV. Yoksul ve topraksız olan köylülerin,<br />
yeni topraklar ve zenginlikler<br />
elde etmek istemeleri<br />
Tabloda Haçlı Seferleri’nin nedenleri ve bu nedenlerin<br />
ilgili olduğu alanlar verilmiştir. Eşleştirilmenin<br />
doğru olabilmesi için kaç numaralı nedenlerin<br />
yer değiştirmesi gerekir?<br />
A) I ve II B) I ve III<br />
C) II ve IV D) III ve IV<br />
İlgili Olduğu<br />
Alan<br />
Dinî<br />
Ekonomik<br />
Siyasî<br />
<strong>Sosyal</strong><br />
4. I. Kiliseye ve din adamlarına güven sarsıldı.<br />
II. Türklerin Batı’ya doğru ilerleyişi durakladı.<br />
III. Akdeniz limanları önem kazandı. Doğu-Batı ticareti<br />
gelişti.<br />
IV. Kâğıt, matbaa, pusula, barut gibi icatlar Avrupa’ya<br />
taşındı.<br />
Haçlı Seferleri’nin sonuçlarının;<br />
2. Numaralandırılarak verilen gelişmeler ile ilgili<br />
aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?<br />
A) 2.’de Büyük Selçuklu Devleti ile Bizans Devleti<br />
arasındaki ilk savaş yapılmıştır.<br />
B) 3.’de Anadolu’nun kapıları Türklere açılmıştır.<br />
C) 4.’de Anadolu’nun Türkleşme süreci hızlanmıştır.<br />
D) 6.’da Anadolu Selçuklu Devleti yıkılış sürecine<br />
girmiştir.<br />
a. Siyasi<br />
b. Ekonomik<br />
c. Teknik-bilimsel<br />
d. Dinî<br />
alanlarla eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde<br />
doğru verilmiştir?<br />
I II III IV<br />
A) a b c d<br />
B) b d a c<br />
C) c b d a<br />
D) d a b c<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
267
Ünite: 03<br />
Türk Tarihinde Yolculuk<br />
<br />
Siyasi birlik<br />
ne demek<br />
hocam?<br />
Siyasi Birlikten Yeniden Beyliklere<br />
Bir ülkede birden fazla siyasi<br />
gücün olmaması demektir. Örneğin<br />
Anadolu'da birden fazla beyliğin<br />
varlığı burada siyasi birliğin<br />
olmadığının göstergesidir.<br />
Bil-Geç<br />
Malazgirt Zaferi'nden sonra;<br />
Saltuklu, Artuklu, Mengücekli<br />
ve Danişmentli<br />
beylikleri Anadolu'da ilk<br />
beylikler dönemini yaşatmıştır.<br />
İkinci beyliklerden kısa kısa...<br />
Karamanoğlu Mehmet Bey, Türkçeyi resmi dil ilan etmiştir.<br />
Isparta Eğirdir'deki Dündar Bey Medresesinin kapısı geometrik<br />
şekillerle süslenmiştir.<br />
Candaroğlu Mahmut Bey tarafından 1366'da yaptırılan ''çivisiz cami''<br />
hâlâ ayaktadır.<br />
Aydınoğlu Ömer Bey, gaza için hazırladığı donanma ile Bizans'ın<br />
başkenti İstanbul'a kadar akınlar yapmıştır.<br />
Kösedağ Savaşı'ndan sonra<br />
ise Anadolu'da aşağıdaki<br />
haritada yer alan birçok<br />
Türk beyliği kurulmuştur.<br />
Bu beylikler de Anadolu'da<br />
ikinci beylikler dönemini<br />
yaşatmıştır.<br />
Osmanlı Beyliği, bu beyliklerin<br />
en küçüklerinden biridir.<br />
268<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Siyasi Birlikten Yeniden Beyliklere<br />
Süz-Geç<br />
3. Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılma sürecine girmesine<br />
ve Anadolu’da ikinci beylikler döneminin<br />
başlamasına neden olan savaş aşağıdakilerden<br />
hangisidir?<br />
A) Miryokefalon Savaşı<br />
B) Malazgirt Savaşı<br />
C) Dandanakan Savaşı<br />
D) Kösedağ Savaşı<br />
1 ve 2. soruları verilen haritaya göre<br />
cevaplayınız.<br />
1. Aşağıdakilerden hangisi Anadolu’da kurulan ikinci<br />
beylikler arasında değildir?<br />
A) Hamitoğulları<br />
B) Mengücekler<br />
C) Germiyanoğulları<br />
D) Osmanoğulları<br />
2. Haritaya bakılarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?<br />
A) Anadolu’da ilk beylikler döneminin yaşandığına<br />
B) En güçlü Türk beyliğinin Eretna Beyliği olduğuna<br />
C) Anadolu’da siyasi birliğin olmadığına<br />
D) Anadolu’da kurulan beyliklerin birbiriyle sürekli<br />
mücadele ettiğine<br />
4. Anadolu’nun büyük bölümünün Moğol hâkimiyetine<br />
girmesiyle Türkiye Selçuklu Devleti zayıflama ve<br />
yıkılma sürecine girdi. Böylece Anadolu’da ikinci<br />
beylikler dönemi başladı.<br />
Verilen durum aşağıdakilerden hangisinin göstergesidir?<br />
A) Anadolu’da siyasi birliğin bozulduğunun<br />
B) Türklerin Anadolu’dan göç ettiğinin<br />
C) Anadolu’da Türk hâkimiyetinin tamamen sona<br />
erdiğinin<br />
D) İkinci beylikler döneminin Anadolu’da karışıklıklara<br />
neden olduğunun<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
269
Ünite: 03<br />
Türk Tarihinde Yolculuk<br />
<br />
Beylikten Devlete: Osmanlı’nın Kuruluşu<br />
İskân Nedir?<br />
BİZANS İMP.<br />
EGE<br />
DENİZİ<br />
• Edremit<br />
KARADENİZ<br />
• İzmit<br />
Orhan Bey<br />
Dönemi<br />
• Balıkesir<br />
• Germiyanoğulları<br />
• Saruhanoğulları<br />
• Karamanoğulları<br />
• Aydınoğulları<br />
• İznik<br />
• Bursa<br />
Osmanlı Devleti'nin Rumeli ve Balkanlarda<br />
fethedilen bölgelere Anadolu'dan<br />
getirilen Türkmenleri yerleştirmesine<br />
iskân siyaseti denir.<br />
Yalnız balkona<br />
iyi yerleştik<br />
ama.<br />
Evet<br />
evet iyi<br />
yerleştik<br />
Çok iyi<br />
yerleştik.<br />
Beyler balkona<br />
değil Balkana<br />
yerleşecektik!<br />
• Menteşeoğulları<br />
• Hamitoğulları<br />
Balkanlar<br />
Anadolu<br />
Osmanlı Beyliği'nin kurulduğu<br />
dönemde Balkanların durumu:<br />
Bizans'ın aciz ve kötü yönetimi<br />
halkta hoşnutsuzluk yaratmış,<br />
Anadolu'daki ve Balkanlardaki<br />
yerli halk Türk yönetiminden<br />
memnun.<br />
Osmanlı Beyliği Kısa<br />
Sürede Nasıl Büyüdü?<br />
Osmanlı Beyliği'nin kurulduğu<br />
dönemde Anadolu'da siyasi<br />
birlik yok. Beylikler kendi<br />
arasında çekişme yaşıyor.<br />
Not: Siyasi birliğin olmaması<br />
demek Anadolu'da birden<br />
fazla devletin var olması demektir.<br />
İskânın Amacı<br />
• Balkanları Türkleştirmek<br />
• Bölgedeki egemenliği kalıcı hâle<br />
getirmek<br />
• Fetih hareketlerini kolaylaştırmak<br />
• Göçer Türkmenleri yerleşik yaşama<br />
geçirerek vergi gelirini artırmak<br />
• Coğrafi konumunu iyi kullandı.<br />
• Bizans'ın durumundan yararlandı.<br />
• Beylikler arasındaki mücadelelere<br />
katılmadı.<br />
• Gaza ve cihat anlayışını benimsedi.<br />
• Adil ve hoşgörülü yönetim<br />
sergiledi.<br />
• Ahilerin desteğini aldı.<br />
• Padişahları zeki ve yetenekliydi.<br />
• İskan siyasetini uyguladı.<br />
Fotoşopla çadırları<br />
çoğaltıp kısa sürede<br />
beyliği büyütsem mi<br />
acaba?<br />
Doğru söze<br />
ne denir?<br />
Ah alma, Ahilerin desteğini<br />
al, hoşgörülü ve adil ol,<br />
kavga etme, konumunu<br />
kullan... kısa sürede büyürsün.<br />
270<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Beylikten Devlete: Osmanlı’nın Kuruluşu<br />
Süz-Geç<br />
1. Osmanlı Devleti, Kayı Beyi Osman Gazi tarafından<br />
1299 yılında Söğüt beldesinde kurulmuş, ilerleyen<br />
yıllarda hızla büyüyerek iki yüz yıl içerisinde cihan<br />
devleti haline gelmiştir.<br />
Buna göre aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nin<br />
kısa sürede büyümesinin nedenleri arasında<br />
gösterilemez?<br />
A) Bizans’ın ve Balkanların karışıklık içinde bulunması<br />
B) Osmanlı Devleti’nin ilk zamanlarda beylikler arasındaki<br />
mücadeleye katılmaması<br />
C) Hoşgörü ve adalete dayalı bir yönetim anlayışını<br />
benimsemesi<br />
D) Avrupalı devletlerin desteğinin alınması<br />
3. Ahiler 13. yüzyılda Anadolu’da ekonomik faaliyetleri<br />
büyük oranda elinde bulunduran bir güçtü. Liderleri<br />
de saygın kişilerdi. Ahi Şeyhi Şeyh Edebali’nin<br />
kızının Osman Bey ile evlenmesi, halkın Osmanlı<br />
Devleti’ne sempati duymasında, onu desteklemesinde<br />
ve Osmanlı Devleti’nin kısa sürede büyümesinde<br />
etkili olmuştur.<br />
Verilen bilgiden aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?<br />
A) Halkın Osmanlı Devleti’ni benimsemesinde Ahiler<br />
ile yakınlaşma etkili olmuştur.<br />
B) Ahiler Anadolu’daki en eski mesleki teşkilatlanmadır.<br />
C) Ahi teşkilatının desteği Osmanlı Devleti’nin büyümesinde<br />
etkili olmuştur.<br />
D) Ahiler Anadolu’da ekonomik gücü yüksek olan<br />
bir teşkilatlanmadır.<br />
2. Osmanlı Devleti’nin Bizans sınırında bir uç beyliği<br />
olması, Anadolu’ya gaza ve cihat yapmak için gelen<br />
Türkmenlerin Osmanlı’ya katılmalarını sağlamıştır.<br />
Bu durum ise Osmanlı Devleti’nin kısa sürede<br />
büyümesinde etkili olmuştur.<br />
Verilen bilgide, Osmanlı’nın kısa sürede büyümesinde<br />
aşağıdaki özelliklerinden hangisinin etkisinden<br />
bahsedilmiştir?<br />
A) Merkezi otoritesinin<br />
B) Askeri teşkilatlanmasının<br />
C) Coğrafi konumunun<br />
D) Yöneticilerin niteliklerinin<br />
4. Osmanlı Devleti, iskân politikası ile fethettiği bölgelere<br />
Türkmenleri yerleştirmiştir.<br />
Osmanlı Devleti’nin iskân politikasının;<br />
I. Fethedilen yerlerin Türkleşmesini ve İslamlaşmasını<br />
sağlamak<br />
II. Fetihlerin kalıcı olmasını sağlamak<br />
III. Gayrimüslimlerden orduya asker almak<br />
IV. Göçebe Türkmenleri yerleşik hayata geçirmek<br />
amaçlarından hangilerine yönelik olduğu söylenebilir?<br />
A) I ve II B) I, II ve IV<br />
C) II, III ve IV D) I, II, III ve IV<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
271
Ünite: 03<br />
Türk Tarihinde Yolculuk<br />
<br />
Anadolu’dan Rumeli’ye Geçiş<br />
Osman Gazi<br />
(1281-1324)<br />
Karacahisar, Bilecik, Yarhisar, İnegöl, Yenişehir'i fethetti.<br />
Bizanslı tekfurlarla (Vali) Koyunhisar Savaşı'nı (1302)<br />
yaptı ve onları yendi.<br />
Bursa'nın fethi için Mudanya'yı fethetti.<br />
Bursa'yı kuşattı ama alamadı.<br />
I. Murat<br />
(1362-1389)<br />
Sazlıdere Savaşı'yla Edirne ve Filibe fethedildi.<br />
1364'te Sırpsındığı Savaşı yapıldı. (Balkanlarda<br />
Haçlılara karşı kazanılan ilk zafer)<br />
Yeniçeri Ocağı'nı kurdu.<br />
I. Kosova Savaşı'nda Haçlıları yenilgiye uğrattı (1389).<br />
Fetret Devri<br />
(1402-1413)<br />
Orhan Gazi<br />
(1324-1362)<br />
Bursa'yı alarak başkent yaptı.<br />
İznik ve İzmit'i fethetti.<br />
Maltepe (Palekanon) Savaşı ile Bizanslıları yendi. (1329)<br />
Karesioğulları Beyliği'ni aldı. (Donanma gücü)<br />
İlk düzenli ordu (yaya ve müsellem, ilk divan teşkilatı, ilk<br />
medrese (İznik - Davud-u Kayseri)<br />
Yıldırım Bayezıt<br />
(1389-1402)<br />
Anadolu Türk siyasi birliğini sağladı.<br />
Anadolu Hisarı yapıldı, İstanbul kuşatıldı.<br />
Niğbolu Savaşı ile (1396) Haçlı ordusu yenildi.<br />
Ankara Savaşı'nda (1402) Timur'a yenildi.<br />
Anadolu siyasi birliği bozularak Fetret Devri başladı.<br />
Fetret Devri Nedir?<br />
Ankara Savaşı'ndan sonra Yıldırım Bayezıt'ın<br />
oğulları arasında başlayan taht kavgası sonucu<br />
Anadolu'da yaşanan duraklama dönemi.<br />
Osmanlı Devleti'nde halk yönetenler (askeri) ve<br />
yönetilenler (reaya) olmak üzere ikiye ayrılırdı.<br />
Askerî: Saray halkı, askeri yöneticiler (seyfiye<br />
sınıfı), din adamları (ilmiye sınıfı), bürokratlar<br />
(kalemiye sınıfı)<br />
Reaya: Tüccar, esnaf, köylü ve konargöçerler.<br />
Tarım, hayvancılık, ticaret ya da imalat işleri ile<br />
uğraşırlardı.<br />
• Eflak<br />
• Kırım<br />
KARADENİZ<br />
• Niş Varna •<br />
• Kroya • Edirne<br />
• Ohri • Makedonya<br />
• Samsun<br />
• Amasya<br />
• Berat<br />
• Bursa • Ankara<br />
• Tokat<br />
• Yahya<br />
II. Murat Dönemi<br />
• İzmir<br />
•<br />
Afyon<br />
• Mora<br />
• Antalya<br />
• Sırbistan<br />
• Girit<br />
• İstanbul<br />
• Sinop<br />
• Amasra<br />
272<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Anadolu’dan Rumeli’ye Geçiş<br />
Süz-Geç<br />
1.<br />
3. I. Murat zamanında;<br />
Osmanlı Devleti’nin haritalarda işaretli yerleri ele<br />
geçirmesi, aşağıdakilerden hangisinin göstergesidir?<br />
A) Osmanlı Devleti’nin Anadolu’daki tüm beylikleri<br />
kendisine bağladığının<br />
B) Osmanlı Devleti’nin Rumeli’ye geçiş aşamalarının<br />
C) Anadolu’da siyasi birliğin kurulduğunun<br />
D) Osmanlı Devleti’nin idari teşkilatlanmasını tamamladığının<br />
• Hamitoğulları Beyliği’nden Akşehir, Beyşehir ve<br />
Yalvaç gibi yerler 80 bin altın karşılığında satın<br />
alındı.<br />
• Germiyan Beyliği’nden Kütahya-Tavşanlı-Simav-Emet<br />
gibi yerler çeyiz yoluyla alındı.<br />
• Karamanoğulları üzerine sefer düzenlenerek ilk<br />
kez Osmanlı – Karamanoğulları mücadelesi başlamış<br />
oldu.<br />
Buna göre I. Murat’ın faaliyetleri ile ilgili yapılabilecek<br />
en kapsamlı yargı aşağıdakilerden hangisidir?<br />
A) Satın alma yoluyla devlet sınırlarını genişletmiştir.<br />
B) Anadolu Türk birliğini kurmaya ve sınırlarını genişletmeye<br />
çalışmıştır.<br />
C) Anadolu beylikleri ile ilişkilerini olumlu yönde<br />
geliştirmiştir.<br />
D) Devletin maliyesini düzenlenmeye çalışmıştır.<br />
4. Osmanlı Devleti ile Timur Devleti arasında yapılan<br />
Ankara Savaşı’nda Osmanlı Devleti yenilmiş ve savaşın<br />
sonucunda;<br />
2. Orhan Bey zamanında;<br />
– İlk divan örgütü oluşturuldu.<br />
– İlk düzenli ve devamlı ordular kuruldu.<br />
– İlk vezirlik makamı kuruldu.<br />
– İlk Osmanlı medresesi açıldı.<br />
Yukarıda, Orhan Bey’in hangi alandaki faaliyetlerine<br />
değinilmemiştir?<br />
A) Askerî B) İdari<br />
C) Eğitim D) <strong>Sosyal</strong><br />
• Timur Anadolu beylerine eski topraklarını geri<br />
vermiştir. Böylece Anadolu Türk beyliklerinden<br />
birçoğu yeniden kurulmuştur.<br />
• Osmanlı Devleti dağılma tehlikesiyle karşı karşıya<br />
gelerek on bir yıl süren kargaşa dönemi yaşamıştır.<br />
• Avrupa’da Türk ilerleyişi durmuştur.<br />
Buna göre Ankara Savaşı’nın sonuçlarıyla ilgili;<br />
I. Anadolu’da siyasi birlik bozulmuştur.<br />
II. Osmanlı Devleti Fetret Devri’ne girmiştir.<br />
III. Osmanlı Devleti Avrupa’daki topraklarını kaybetmiştir.<br />
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?<br />
A) Yalnız I B) I ve II<br />
C) II ve III D) I, II ve III<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
273
Ünite: 03<br />
Türk Tarihinde Yolculuk<br />
<br />
Osmanlı Yeni Başkentine Kavuşuyor<br />
Karaların ve Denizlerin Hâkimi Osmanlı<br />
BİZANS İMPARATORLUĞU<br />
OSMANLI DEVLETİ<br />
Savunma Hazırlıkları<br />
• Hristiyan dünyasından<br />
yardım istendi.<br />
• Şehrin surları tamir<br />
edildi.<br />
• Haliç'in ağzına zincirler<br />
gerildi.<br />
• Grejuva (Rum ateşi)<br />
adlı denizde de yanan<br />
silah geliştirildi.<br />
Fetih Hazırlıkları<br />
• Anadolu Hisarı'nın karşısına<br />
Rumeli (Boğazkesen) Hisarı<br />
yapıldı.<br />
• 400 parçadan oluşan bir donanma<br />
hazırlandı.<br />
• Surlara tırmanmak için tekerlekli<br />
kuleler yapıldı.<br />
• Surları yıkmak için Şahî adı<br />
verilen büyük toplar döküldü.<br />
İstanbul Neden Fethedilmek İsteniyor?<br />
Ekonomik: Ticaret yollarının kontrol altına alınmak istenmesi<br />
Siyasi: Anadolu ve Rumeli toprak bütünlüğünün sağlanmak istenmesi<br />
Bizans'ın Haçlı Seferlerine neden olması<br />
Bizans'ın Osmanlı şehzadeleri ve Türk beyliklerini kışkırtması<br />
Dinî: Hz. Muhammed (s.a.v.)'in;<br />
“İstanbul bir gün muhakkak fetholunacaktır.<br />
Onu fetheden kumandan<br />
ne güzel kumandan, askeri<br />
de ne güzel askerdir.”<br />
hadisi.<br />
Gemilerin karadan yüzebileceğini<br />
sezmek, Mehmetlerden birini<br />
‘‘Fatih’’ yapar.<br />
274<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Karaların ve Denizlerin Hâkimi Osmanlı Ünite: 03<br />
Türk Tarihinde Yolculuk<br />
‘İstanbul mutlaka fethedilecektir. Onu fetheden komutan<br />
ne güzel komutan, askeri de ne güzel askerdir.<br />
Hz. Muhammed (s.a.v.)<br />
İstanbul'un Fethi'nin Türk<br />
Tarihi Açısından Sonuçları<br />
Yükselme dönemi başladı.<br />
Anadolu ve Rumeli toprak bütünlüğü sağlandı.<br />
İstanbul yeni başkent oldu.<br />
Osmanlı'nın itibarı arttı.<br />
İpek Yolu ticareti kontrol altına alındı.<br />
İstanbul'un Fethi'nin Dünya<br />
Tarihi Açısından Sonuçları<br />
Orta Çağ kapandı, Yeni Çağ açıldı.<br />
Yeni ticaret yolları aranmaya başlandı.<br />
(Coğrafi Keşifler)<br />
Avrupa'da derebeylik yönetiminin zayıflamasına<br />
yol açtı. (Surların yıkılması)<br />
Rönesans'ın başlamasında etkili oldu.<br />
(İtalya'ya giden bilim insanları)<br />
Fethin Kronolojisi<br />
MART 1452<br />
Rumeli Hisarı'nın<br />
inşasına başlandı.<br />
HAZİRAN 1452<br />
Bizans'a harp<br />
ilan edildi.<br />
AĞUSTOS 1452<br />
Fatih, Edirne'den<br />
hareket etti.<br />
2 NİSAN 1453<br />
Haliç'e zincir gerildi, Şahi<br />
topu İstanbul'a ulaştı.<br />
6 NİSAN<br />
Cuma namazı kılınarak<br />
kuşatmaya başlandı.<br />
12 NİSAN<br />
Toplar surları<br />
dövmeye başladı.<br />
20 NİSAN<br />
Bizans'a yardıma gelen<br />
gemiler Haliç'e girdi.<br />
23 NİSAN<br />
Türk gemileri karadan<br />
Haliç'e indirildi.<br />
23 MAYIS<br />
Bizans'a son kez<br />
teslim teklif edildi.<br />
28 MAYIS<br />
Ordu fetih öncesi<br />
dinlendi.<br />
29 MAYIS<br />
İstanbul fethedildi.<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
275
Süz-Geç<br />
Osmanlı Yeni Başkentine Kavuşuyor<br />
1. Osmanlı Devleti’nin İstanbul’u fethetme nedenlerinden<br />
bazıları şunlardır:<br />
• İstanbul’un, Osmanlı Devleti’nin Anadolu ve Rumeli<br />
topraklarının ortasında yer alması<br />
• Bizanslıların, Osmanlı ordusunun İstanbul Boğazı<br />
üzerinden Rumeli’ye geçişlerini engellemesi<br />
• Bizanslıların, Anadolu Beyliklerini ve Osmanlı şehzadelerini<br />
taht kavgaları için kışkırtması<br />
Verilen bilgiye göre Osmanlı Devleti’nin İstanbul’u<br />
fethetmek istemesinde aşağıdakilerden<br />
hangisinin etkili olduğuna ulaşılamaz?<br />
3. II. Mehmet, İstanbul’un Fethi’yle;<br />
I. Batı dünyasına üstünlük sağlamak,<br />
II. Anadolu ve Rumeli topraklarının güvenliğini ve<br />
bütünlüğünü sağlamak,<br />
III. İslam dünyasında itibar kazanmak,<br />
IV. Türk ekonomisini canlandırmak<br />
amaçlarından hangilerini gerçekleştirmeyi hedeflemiştir?<br />
A) I ve II B) I, II ve III<br />
C) II, III ve IV D) I, II, III ve IV<br />
A) Toprak bütünlüğünü sağlamak istemesi<br />
B) Fetih hareketlerine hız vermek istemesi<br />
C) Haçlı ittifakını bozmak istemesi<br />
D) Anadolu’da birlik sağlamak istemesi<br />
2. İstanbul, Asya’yı Avrupa’ya bağlayan kara ve deniz<br />
ticaret yolları üzerinde bulunuyordu. Bu nedenle<br />
Osmanlı Devleti İstanbul’u fethederek bu ticaret<br />
yollarına hakim olmak istedi.<br />
Verilen bilgide İstanbul’un fethedilme nedenlerinin<br />
hangi alandaki öneminden bahsedilmiştir?<br />
A) Kültürel B) Dinî<br />
C) Ekonomik D) Askerî<br />
4. II. Mehmet’in fetih için yaptığı hazırlıklardan bazıları<br />
şunlardır:<br />
• Yıldırım Bayezıt’ın İstanbul kuşatması sırasında<br />
yaptırdığı Anadolu Hisarının karşısına, Rumeli Hisarı<br />
(Boğaz kesen) inşa edildi.<br />
• 400 parçalık büyük bir donanma kuruldu.<br />
Yapılan bu hazırlıklar ile amaçlananlar arasında<br />
aşağıdakilerden hangisi gösterilemez?<br />
A) Boğazların kontrolünü sağlamak<br />
B) Avrupa’dan gelebilecek yardımlara açık olmak<br />
C) Bizans’a Boğazlardan gelebilecek yardımları engellemek<br />
D) İstanbul’u denizden de kuşatmak<br />
276<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
İstanbul’un Fethi’nin Sonuçları<br />
Süz-Geç<br />
1. İstanbul’un Fethi hem Türk tarihi hem de Dünya<br />
tarihi açısından önemli sonuçlar doğurmuştur.<br />
Buna göre İstanbul’un Fethi’nin aşağıdaki sonuçlarından<br />
hangisi, Dünya tarihi açısından önemli<br />
bir dönüm noktası niteliğindedir?<br />
A) Osmanlı Devleti’nin, devletten imparatorluk hâline<br />
geçmesi<br />
B) Orta Çağ’ın kapanıp, Yeni Çağ’ın başlaması<br />
C) Karadeniz’i Akdeniz’e bağlayan ticaret yollarının<br />
Osmanlı tarafından ele geçirilmesi<br />
D) Fener Rum Patrikhanesinin Osmanlı himayesine<br />
girmesi<br />
3. I. Kalelerin ve surların top gülleleriyle yıkılabileceği<br />
anlaşıldı.<br />
II. İstanbul’dan kaçan bilginler İtalya’ya gitti.<br />
III. Ticaret yolları Osmanlı Devleti’nin eline geçti.<br />
İstanbul’un Fethi’nin verilen sonuçları ile;<br />
a. Coğrafi Keşiflere sebep oldu.<br />
b. Avrupa’da derebeylik rejiminin gücünü kaybetmesini<br />
ve mutlak krallıkların güçlenmesini sağladı.<br />
c. Rönesans hareketleri başladı.<br />
neden olduğu gelişmeler aşağıdakilerden hangisinde<br />
doğru eşleştirilmiştir?<br />
I II III<br />
A) a b c<br />
B) c a b<br />
C) b c a<br />
D) a c b<br />
2. İstanbul’un Fethi’nin;<br />
I. Karadeniz’i Akdeniz’e bağlayan ticaret yolları<br />
ele geçirildi.<br />
II. Osmanlı Devleti’nin İslâm Dünyası’ndaki saygınlığı<br />
arttı.<br />
III. Fener Rum Patrikhanesi Osmanlı himayesine<br />
girdi.<br />
IV. İpek Yolu’nun Avrupa’ya giden kolu ele geçirildi.<br />
sonuçlarından hangileri, Osmanlı Devleti’nin ekonomik<br />
alanda kazanç elde ettiğini gösterir?<br />
4. Aşağıdakilerden hangisi İstanbul’un Fethi’nin<br />
Türk Tarihi açısından sonuçları arasında gösterilemez?<br />
A) Osmanlıların Avrupa’daki ilerlemeleri kolaylaştı.<br />
B) Osmanlı Devleti’nin Anadolu ve Rumeli toprakları<br />
arasındaki bağlantısı sağlandı.<br />
C) Avrupa’da feodalite zayıfladı, krallıklar güçlendi.<br />
D) Osmanlı Devleti, Karadeniz’i Akdeniz’e bağlayan<br />
ticaret yollarını ele geçirdi.<br />
A) I ve II B) I ve IV<br />
C) II, III ve IV D) I, II, III ve IV<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
277
Ünite: 03<br />
Türk Tarihinde Yolculuk<br />
<br />
Sınırlar Genişliyor<br />
Fatih Sultan Mehmet<br />
II. Bayezıt<br />
Yavuz Sultan Selim<br />
Kanuni Sultan Süleyman<br />
1451 - 1481<br />
1481 - 1512<br />
1512 - 1520<br />
1520 - 1566<br />
1450 1500 1550<br />
Fatih Sultan<br />
Mehmet<br />
Fatih Sultan<br />
Mehmet<br />
Fatih Sultan<br />
Mehmet<br />
Sırbistan'ın Fethi (1454)<br />
Eflak'ın Fethi (1462)<br />
Bosna'nın Fethi (1463)<br />
Arnavutluk Seferi (1479)<br />
+ +<br />
Bu fetihler ile Balkanlarda hâkimiyet<br />
güçlendirildi.<br />
Limni'nin Fethi (1456)<br />
Mora'nın Fethi (1460)<br />
Midilli'nin Fethi (1462)<br />
Gökçeada ve Eğriboz'un<br />
Fethi (1470)<br />
Bu fetihler ile Osmanlı Devleti<br />
Ege Denizi'ne hâkim oldu.<br />
Amasra'nın Fethi (1459)<br />
Sinop'un Fethi (1461)<br />
Trabzon'un Fethi (1461)<br />
Kırım'ın Fethi (1477)<br />
+<br />
Bu fetihler ile Karadeniz Türk gölü<br />
hâline geldi.<br />
Yavuz Sultan<br />
Selim<br />
1514 Çaldıran Savaşı<br />
(İran'ı yendi.)<br />
1515 Turnadağ Savaşı (Dulkadiroğulları<br />
Beyliği'ni alarak<br />
Anadolu Türk siyasi birliğini<br />
sağladı.)<br />
1516 Mercidabık ve 1517 Ridaniye<br />
savaşları (Baharat<br />
Yolu'nun kontrolü Osmanlı'nın<br />
eline geçti.)<br />
Mısır Seferi ile halifelik Osmanlı'ya<br />
geçti.<br />
Kanuni<br />
Sultan Süleyman<br />
Doğu'da İran ile Batı'da da Almanya<br />
ve Avusturya ile mücadele<br />
etti.<br />
Fransa'ya kapitülasyonlar verdi.<br />
Preveze Deniz Zaferi ile Akdeniz<br />
Türk gölü oldu. (1538)<br />
46 yıl padişahlık yaptı.<br />
II. Bayezıt<br />
Barışı esas alan<br />
bir siyaset takip etti.<br />
• Macaristan<br />
•<br />
Bosna<br />
OSMANLI DEVLETİ'NİN<br />
KURULUŞU VE YÜKSELİŞİ<br />
Orhan Bey Dönemi<br />
II. Murat Dönemi<br />
Fatih Sultan Mehmet Dönemi<br />
I. Bayezıt ve Yavuz Sultan Selim Dönemi<br />
Kanuni Sultan Süleyman Dönemi<br />
Fatih Sultan<br />
Mehmet<br />
1466 Karamanoğulları hâkimiyet altına<br />
alındı.<br />
1473 Otlukbeli Savaşı<br />
(Uzun Hasan'ın boyunun ölçüsü alındı<br />
ve Anadolu Türk siyasi birliği sağlanmaya<br />
çalışıldı.)<br />
• Boğdan<br />
• Eflak<br />
• Rumeli<br />
• Midilli<br />
• Rodos<br />
• Bursa<br />
• Kırım Hanlığı<br />
• Konya<br />
278<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Sınırlar Genişliyor<br />
Süz-Geç<br />
1.<br />
1<br />
• Sırbistan<br />
• Eflak<br />
• Bosna<br />
2<br />
• Amasra<br />
• Sinop<br />
• Trabzon<br />
• Kırım<br />
3<br />
• Limni<br />
• Mora<br />
• Midilli<br />
• Gökçeada<br />
3. Yavuz Sultan Selim’in başında olduğu Osmanlı ordusu<br />
Memlük ordusunu; 1516’da Mercidabık ve<br />
1517’de Ridaniye savaşlarında mağlup ederek bu<br />
devlete son verdi. Bunun sonucunda Mısır, Suriye<br />
ve Arabistan Yarımadası Osmanlı’nın eline geçti.<br />
Fatih Dönemi’nde yukarıda fethedilen yerler ile;<br />
a. Balkanlarda hâkimiyet güçlendirildi.<br />
b. Ege Denizi’ne hâkim olundu.<br />
c. Karadeniz Türk gölü hâline geldi.<br />
gelişmeleri aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir?<br />
1 2 3<br />
A) a b c<br />
Verilen gelişmelerin sonuçlarıyla ilgili aşağıdakilerden<br />
hangisi söylenemez?<br />
A) Osmanlı Hindistan’dan gelen Baharat Yolu’nun<br />
önemli bir bölümüne sahip oldu.<br />
B) Mısır’ın Fethi ile buradaki hazineler Osmanlı’nın<br />
eline geçti.<br />
C) Akdeniz Türk gölü hâline geldi.<br />
D) Halifelik Osmanlı’ya geçti, kutsal emanetler İstanbul’a<br />
getirildi.<br />
B) b c a<br />
C) a c b<br />
D) b a c<br />
2. Fatih Sultan Mehmet; Candaroğulları’ndan Sinop’u<br />
alarak bu beyliğe son vermiş, Karamanoğulları’ndan<br />
Konya ve Karaman’ı almıştır.<br />
Verilen bilgi Fatih Sultan Mehmet ile ilgili aşağıdakilerden<br />
hangisinin cevabı niteliğindedir?<br />
A) Karadeniz’de hakimiyet kurmak için nereleri fethetmiştir?<br />
B) Anadolu’daki beyliklerden hangileri ile ticari faaliyetlerde<br />
bulunmuştur?<br />
C) Ege ve Akdeniz ticaretine egemen olmak için<br />
nereleri fethetmiştir?<br />
D) Anadolu Türk Birliğini sağlamak için neler yapmıştır?<br />
4. • Doğu Anadolu’da İran ile, Batı’da Almanya ve<br />
Avusturya ile mücadele edildi.<br />
• Fransa’ya kapitülasyonlar verildi.<br />
• Preveze Deniz Zaferi ile Akdeniz Türk Gölü oldu.<br />
Verilen gelişmeler aşağıdaki padişahlardan hangisinin<br />
döneminde yaşanmıştır?<br />
A) Fatih Sultan Mehmet<br />
B) Kanuni Sultan Süleyman<br />
C) Yavuz Sultan Selim<br />
D) II. Bayezıt<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
279
Ünite: 03<br />
Türk Tarihinde Yolculuk<br />
<br />
Osmanlı Ordusu<br />
Türkler<br />
geliyor!<br />
Beyler! Fazla<br />
bezi olan var mı ?<br />
Altıma ...<br />
Kaleyi içten<br />
fethetmek lazım.<br />
Bin atlı ile geçen<br />
dev gibi bir<br />
orduyu yendik.<br />
Bak şimdi topa<br />
nasıl falso<br />
veriyorum.<br />
Topu 90'a at da<br />
görelim.<br />
Lağımcılar:<br />
Kalelerin altına tünel kazarak<br />
içeri girmeye çalışırlar.<br />
Akıncılar: Ordunun öncü gücü.<br />
Sınırlarda görev yapar. İstihbarat toplar.<br />
Emekli olunca<br />
ne yapacaksın?<br />
Evlenip,<br />
çoluk çocuğa<br />
karışaçağım.<br />
Tımarlı Sipahiler: Ordunun en kalabalık grubu.<br />
Türklerden oluşur. Barışta bulundukları yerin<br />
güvenliğini sağlar, asker besler savaşta düşmanı<br />
çembere alırlar.<br />
Yeniçeriler: I. Murat kurdu. II. Mahmut kaldırdı.<br />
(Vakâ-yı Hayriye, 1826) Savaşta padişahı korur.<br />
Sol ulufeciler / Sağ ulufeciler:<br />
Hazineyi ve padişah sancağını korurlar.<br />
280<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Osmanlı Ordusu<br />
Süz-Geç<br />
1.<br />
Osmanlı<br />
Ordusu<br />
Kara<br />
Kuvvetleri<br />
Deniz<br />
Kuvvetleri<br />
- - - - - - - - - - - -<br />
Diyagramda boş bırakılan alanları doldurmak için<br />
aşağıdakilerden hangisi kullanılamaz?<br />
A) Tımarlı Sipahiler<br />
B) Kapıkulu Askerleri<br />
C) Yardımcı Kuvvetler<br />
D) Donanma<br />
3. • Bulundukları alanın güvenliğinden sorumludurlar.<br />
• Bulundukları alandaki vergileri toplarlar ve yaşamlarını<br />
bu para ile sürdürürler.<br />
• Her an savaşa hazırlıklıdırlar ve bir durum olduğunda<br />
direk orduya katılıp hızlı olunmasını sağlarlar.<br />
• Bulundukları alandaki toprakları işlerler. Buradan<br />
hem gelir elde ederler hem de üretimde bulunmuş<br />
olurlar. Toprağın sahibi devlet olduğu için<br />
toprağı işlemezlerse ceza verilir veya toprak ellerinden<br />
alınır.<br />
Özellikleri verilen bu Osmanlı ordu birliği aşağıdakilerden<br />
hangisidir?<br />
A) Yeniçeriler<br />
B) Kapıkulu Askerleri<br />
C) Cebeciler<br />
D) Tımarlı Sipahiler<br />
2. Orhan Bey döneminde ele geçirilen - - - - Beyliği’ne<br />
ait donanma, Osmanlı donan masının temelini oluşturur.<br />
Cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi<br />
getirilmelidir?<br />
A) Karesioğulları<br />
B) Candaroğulları<br />
C) Karamanoğulları<br />
D) Aydınoğulları<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
281<br />
4. Osmanlı’nın devşirip Müslüman yaptıktan sonra fetihlerde<br />
maaşlı olarak çalıştırdığı askerlerdir. Düzenli<br />
ordunun profesyonel askerleri olarak hizmet yapmışlardır.<br />
Savaşlarda padişahın yanında bulunurlardı.<br />
Osmanlı’nın son dönemlerine doğru çok fazla<br />
isyan hareketlerine katılmışlardır.<br />
Özellikleri verilen bu Osmanlı ordu birliği aşağıdakilerden<br />
hangisidir?<br />
A) Acemi oğlanlar ocağı<br />
B) Yeniçeriler<br />
C) Cebeciler<br />
D) Topçular
Ünite: 03<br />
Türk Tarihinde Yolculuk<br />
<br />
Denizlerdeki Gelişmeler<br />
OSMANLI DEVLETİ'NİN<br />
KURULUŞU VE YÜKSELİŞİ<br />
Sokullu Mehmed Paşa, 7 Mart<br />
1573'te Venedik büyükelçisi Barbaro'ya:<br />
“Biz sizden Kıbrıs Krallığı'nı alarak<br />
kolunuzu kestik. Siz ise donanmamızı<br />
yenmekle bizim sakalımızı<br />
tıraş ettiniz. Kesilen kol yerine<br />
gelmez ama tıraş edilen sakal<br />
daha gür biter.”<br />
Osmanlı Donanmasının<br />
Yakıldığı Yerler<br />
Çeşme Baskını (1770) :<br />
Rus donanması ani bir<br />
baskınla Çeşme'de<br />
bulunan Türk<br />
donanmasını yaktı.<br />
• Macaristan<br />
•<br />
Bosna<br />
Orhan Bey Dönemi<br />
II. Murat Dönemi<br />
Fatih Sultan Mehmet Dönemi<br />
II. Bayezıt ve Yavuz Sultan Selim Dönemi<br />
Kanuni Sultan Süleyman Dönemi<br />
• Boğdan<br />
• Eflak<br />
• Rumeli<br />
• Midilli<br />
• Rodos<br />
• Bursa<br />
• Kırım Hanlığı<br />
• Konya<br />
Nedeni: Kıbrıslı korsanların Osmanlı<br />
gemilerine saldırması. Osmanlı'nın<br />
Doğu Akdeniz'in güvenliğini sağlamak<br />
istemesi.<br />
Sonuç: Doğu Akdeniz'in güvenliği ve<br />
hâkimiyeti sağlandı.<br />
Navarin Baskını (1827) :<br />
Rus, İngiliz ve Fransız<br />
gemileri Osmanlı<br />
donanmasını yaktı.<br />
Kıbrıs'ın Fethi<br />
(1571)<br />
İnebahtı Deniz<br />
Savaşı (1571)<br />
Nedeni: Haçlıların Kıbrıs'ın intikamını<br />
almak istemesi.<br />
Sonuç: Ağır bir yenilgi alan Osmanlı'nın<br />
Akdeniz'deki üstünlüğü sarsıldı.<br />
Girit'in Fethi<br />
(1645-1669)<br />
Nedeni: Batı Akdeniz'in güvenliğinin<br />
sağlanmak istenmesi.<br />
Sonuç: Venediklilerin Akdeniz hakimiyetine<br />
son verildi.<br />
Sinop Baskını (1853) :<br />
Kırım Savaşı sırasında<br />
Rus donanması ani bir<br />
baskınla Türk donanmasını<br />
yaktı.<br />
Rodos'un Fethi<br />
(1522)<br />
Nedeni: Şövalyelerin Akdenizdeki<br />
Osmanlı ticaretine zarar<br />
vermesi<br />
Sonuç: Akdeniz'de güvenliği<br />
sağlamak kolaylaştı.<br />
Preveze Deniz<br />
Savaşı (1538)<br />
Nedeni: Osmanlı'nın Akdeniz'de<br />
güçlenmesini önlemek<br />
Sonuç: Akdeniz Türk gölü oldu.<br />
Savaşın yapıldığı gün (28<br />
Eylül), Türk denizcilik günü<br />
olarak hâlâ kutlanmaktadır.<br />
Denizcilik<br />
Çalışmaları<br />
Orhan Gazi (1326-1362)<br />
Küçük gemilerden oluşan bir<br />
donanma kuruldu.<br />
Yıldırım Bayezıt (1389-1402)<br />
Gelibolu, donanmanın merkez<br />
üssü hâline geldi.<br />
Fatih S. Mehmet (1451-1481)<br />
Akdeniz ve Karadeniz'de<br />
fetihler yapıldı.<br />
II. Bayezıt (1481-1512)<br />
Türk denizcileri, Osmanlı<br />
donanmasına katıldı.<br />
Yavuz S. Selim (1512-1520)<br />
Donanma güçlendirildi.<br />
Kanuni S. Süleyman<br />
(1520-1566)<br />
Osmanlı donanması Akdeniz'in<br />
en önemli gücü hâline geldi.<br />
282<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Denizlerdeki Gelişmeler<br />
Süz-Geç<br />
1. Osmanlıların Akdeniz’de hâkimiyetini genişletmesinden<br />
endişe eden İspanya, Venedik, Papalık, Malta<br />
gibi devletler Osmanlı’ya karşı ittifak meydana<br />
getirdiler. Barbaros Hayrettin Paşa, Osmanlı donanmasından<br />
daha büyük olan bu Haçlı donanmasını<br />
Preveze’de mağlup etti.<br />
Aşağıdakilerden hangisi, Preveze Deniz Savaşı’nın<br />
sonuçları arasındadır?<br />
A) Akdeniz bir Türk gölü hâline gelmiştir.<br />
B) Anadolu’da Türk birliği sağlanmıştır.<br />
C) Osmanlı, Avrupa’da toprak elde etmiştir.<br />
D) Osmanlı denizlerde ilk başarısını elde etmiştir.<br />
3. Kıbrıs’ın Fethi’nin Nedenleri:<br />
• Kıbrıs’ın Venediklilerin elinde olmasının Osmanlıların<br />
Akdeniz egemenliğine zarar vermesi ve Akdeniz<br />
ticaretinin olumsuz etkilemesi<br />
• Kıbrıs’ın Anadolu, Suriye ve Mısır arasında stratejik<br />
bir öneme sahip olması ve Osmanlıların bu<br />
bölgedeki ticareti yollarının güvenliğini sağlamak<br />
istemesi<br />
Buna göre Osmanlı Devleti’nin Kıbrıs’ı fethetmesi<br />
ile;<br />
I. Doğu Akdeniz’in güvenliği sağlanmıştır.<br />
II. Kıbrıs’taki Hristiyan halk sürgün edilmiştir.<br />
III. Osmanlıların, Akdeniz ticaretindeki hâkimiyeti<br />
artmıştır.<br />
sonuçlarından hangilerinin yaşandığı söylenebilir?<br />
A) I ve II B) I ve III<br />
C) II ve III D) I, II ve III<br />
2. Osmanlı Devleti kuruluş yıllarından itibaren donanma<br />
birliklerini kurmuş İstanbul’un Fethi’nden sonra<br />
da denizlerde önemli başarılar elde etmiştir.<br />
Buna göre aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin<br />
denizlerdeki fetihlerine örnek olarak gösterilemez?<br />
A) Ege adalarının alınması<br />
B) Trabzon’un Fethi<br />
C) Kırım’ın Fethi<br />
D) Mısır’ın Fethi<br />
4. Osmanlı Devleti, Batı Akdeniz’in güvenliğini sağlamak<br />
amacıyla Girit’i alarak Venediklilerin Akdeniz<br />
hâkimiyetine son vermiştir. Ancak kolay başlayan<br />
Girit seferi Osmanlı Devleti’ni 24 yıl uğraştırmıştır.<br />
Buna göre Girit’in Fethi’nin bu kadar uzun sürede<br />
gerçekleşmesi, aşağıdakilerden hangisinin<br />
göstergesi olabilir?<br />
A) Venedik’te bulunan halkın Osmanlı’nın hâkimiyetine<br />
girmek istemediğinin<br />
B) Osmanlı Devleti’nde merkezi otoritenin zayıfladığının<br />
C) Osmanlı Devleti’nin deniz gücünün zayıfladığının<br />
D) Osmanlı Devleti’nin Avrupa’daki gelişmelerin<br />
gerisinde kaldığının<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
283
Ünite: 03<br />
Türk Tarihinde Yolculuk<br />
<br />
Bil-Geç<br />
Farklılıklara Rağmen<br />
Müslüman, Yahudi ve Hristiyan milletlerden onlarca ulusu bünyesinde uzun yıllar barındıran Osmanlı<br />
Devleti, adil ve hoşgörülü yönetimi sayesinde üç kıtada hüküm sürmüştür. Bugün Osmanlı'nın hüküm<br />
sürdüğü coğrafyalar hâlâ Osmanlı'nın adalet ve hoşgörüsünü aramaktadır.<br />
BEN OSMAN GAZİ OĞLU<br />
ORHAN GAZİ<br />
''Bursa fetholunduktan sonra da<br />
gayrimüslimlerin rahat yaşamaları<br />
için bütün tedbirler alına ve kolaylık<br />
sağlana. Bursa'ya gelen yabancıların<br />
ibadet yeri kurabilmeleri<br />
için ne gerekiyorsa yapıla.''<br />
BEN II. MAHMUT<br />
“Ben tebaamdan Müslümanları camide, Hristiyanları<br />
kilisede, Yahudileri havrada görmek isterim.''<br />
BEN İSTANBUL FATİHİ<br />
MEHMET HAN<br />
''Bosna Ruhbanları ve halka hiçbir<br />
zarar gelmeyecektir. Kiliseler<br />
devlet korumasındadır. Rahiplerin<br />
can ve malları ayrıca bu topraklarda<br />
yaşayanlar devletin güvencesi<br />
altında olacaklardır.''<br />
BEN YAVUZ SULTAN<br />
SELİM HAN<br />
''Kudüs ve çevresindeki patriklere<br />
fermanımdır. Patrikler eskiden<br />
beri kendilerinde olan kilise, manastır<br />
ve diğer kutsal mekânları<br />
kullanmaya devam edecekler. Verilen<br />
yetki hiçbir şekilde ve kimse<br />
tarafından bozulmayacaktır.''<br />
GEZ DÜNYAYI GÖR KONYA'YI<br />
Anadolu Selçuklu Devleti'ne başkentlik yapan Konya'da; Alaaddin Camii, Mevlana Türbesi,<br />
Karatay Medresesi ve İnce Minareli Medrese görülmeye değerdir.<br />
Alaaddin Camii<br />
Mevlana Türbesi<br />
Karatay Medresesi<br />
284<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Farklılıklara Rağmen<br />
Süz-Geç<br />
1. Bir gün Germiyanoğulları Beyliğinden gelen bir kişi<br />
Bilecik Rumlarından bir kişiden bardak satın almış,<br />
ancak parasını ödememişti. O kişi Osman Bey’e<br />
gelerek şikâyette bulundu, bunun üzerine Osman<br />
Bey adamı çağırarak Rum’un hakkını ondan aldı. Bu<br />
olayın ardından da pazarda tellallar gezdirip kimsenin<br />
kimseye zulmetmemesini, haksızlığa uğrayanların<br />
kendisine müracaat etmesini duyurdu.<br />
(Ahmet Şimşirgil, Kayı I, s. 32.)<br />
Verilen alıntıda Osman Bey ile ilgili aşağıdakilerden<br />
hangisine ulaşılabilir?<br />
A) Adaletli olduğuna<br />
B) İyi bir komutan olduğuna<br />
C) İleri görüşlü olduğuna<br />
D) Çok yönlü olduğuna<br />
3. Üç kıtada 600 yıldan fazla hüküm sürmüş bir devlet<br />
olan Osmanlı Devleti’nde birbirinden farklı milletler<br />
ve farklı din ve mezhebe inanan insanlar bir<br />
arada yaşadı. Osmanlı Devleti bu farklılıklara rağmen<br />
hoşgörü ve adaleti yönetimde temel aldı.<br />
Diyen bir kişi Osmanlı Devleti ile ilgili aşağıdakilerden<br />
hangisini bu ifadesine örnek olarak gösteremez?<br />
A) Fethedilen yerlerdeki halka ibadet serbestliği<br />
verilmesini<br />
B) Herkesten eşit vergi alınmasını<br />
C) Maddi sıkıntı içinde bulunan Ermeni Katolik Patrikhanesi’ne<br />
yardım yapılmasını<br />
D) Fethedilen yerlerde iskan politikasının uygulanmasını<br />
2. “Ben ki, Sultan Mehmed Hanım... İhsan edip Bosna<br />
rahiplerine buyurdum ki; kiliselerinizde korkusuzca<br />
ibadet ve memleketimizde korkusuzca ikamet<br />
edin. Ne vezirlerimden ne de halkımdan kimse<br />
bunları incitmesin ve rencide etmesin. Allah’a,<br />
Peygamber’e, Kur’an’a ve kuşandığım kılıca yemin<br />
olsun ki ”canları, malları ve kiliseleri bana itaat ettikleri<br />
sürece güvencem altındadır.’‘<br />
Verilen fermanda Fatih Sultan Mehmet ile ilgili;<br />
I. Hoşgörülü ve adaletli yönetimi temel aldığı<br />
II. Fethedilen yerlerdeki Müslüman halkın haklarını<br />
göz ardı ettiği<br />
III. Halk arasında dil, din, kültür ve değerleri ne<br />
olursa olsun ayrım yapmadığı<br />
değerlendirmelerinden hangileri yapılabilir?<br />
A) I ve II B) I ve III<br />
C) II ve III D) I, II ve III<br />
4. ‘’Ben tebamdan Müslümanları camide, Hristiyanları<br />
kilisede, Yahudileri havrada görmek isterim.’’<br />
Verilen sözüne göre II. Mahmut ile ilgili aşağıdakilerden<br />
hangisi söylenebilir?<br />
A) Din birliği sağlamayı hedeflediği<br />
B) Hoşgörülü bir yönetim anlayışı benimsediği<br />
C) İskân politikası uyguladığı<br />
D) Gayrimüslimlere ayrıcalıklar verdiği<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
285
Ünite: 03<br />
Türk Tarihinde Yolculuk<br />
<br />
Bil-Geç<br />
Nasıl Etkiledik, Nasıl Etkilendik?<br />
Osmanlı ile Avrupa önce savaş meydanlarında sık sık karşılaştı. Bu durum siyasi ilişkilere neden oldu.<br />
Askeri ve siyasi etkileşim daha sonra beraberinde ticari ve kültürel etkileşimi de getirdi.<br />
OSMANLI DEVLETİ<br />
Osmanlı Avrupa'yı Nasıl Etkiledi?<br />
Beethoven ve Mozart mehterden etkilendi. (Müzik)<br />
Mozart ''Saraydan Kız Kaçırma'' adlı operayı yazdı.<br />
Avrupa'da Türk kahvehaneleri moda oldu.<br />
Avrupa'da Türk kültürünü yansıtan giysiler ve düğünler moda oldu.<br />
Avrupalılar evlerine Türk köşesi yaptırdı.<br />
Almanya'daki Schwetzinger (Şatzinger) Camisi Osmanlı mimarisine<br />
olan hayranlığın göstergesidir.<br />
Nasıl etkiledik<br />
ama!<br />
Not: Karşılıklı etkileşimde<br />
seyyah ve elçilerin payı<br />
büyüktür.<br />
Son gülen<br />
iyi güler!<br />
VS<br />
Avrupa Osmanlı'yı Nasıl Etkiledi?<br />
1718-1730 Lale Devri ile birlikte Osmanlı,<br />
Batı'nın üstünlüğünü kabul etmeye başladı.<br />
Çiçek aşısı (Sağlık)<br />
İtfaiye-tulumbacılar (sosyal)<br />
Çini fabrikası (Ekonomik)<br />
Elçiler-geçici (Siyasi)<br />
Kâğıt fabrikası (Ekonomik)<br />
İlk Osmanlı matbaası (kültürel)<br />
Mimari gelişti (Mimari)<br />
AVRUPA<br />
Size sarı laleler aldım<br />
çiçek pazarından. Savaş<br />
savaş nereye kadar?<br />
Ben laleden anlamam ama<br />
Hollandalılara verelim<br />
belki onlar anlar.<br />
286<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Nasıl Etkiledik, Nasıl Etkilendik?<br />
Süz-Geç<br />
1. Mehter müziğinin en önemli yeri savaş alanlarıdır.<br />
Türklere moral gücü, şevk ve enerji veren bu müzik<br />
düşmanı bezdirir ve moralini bozardı. Mehterin<br />
ruhları coşturan gücünü fark eden Avrupalılar da<br />
mehter takımları oluşturmaya başlamışlar, Polonya<br />
Rusya, Avusturya ve Prusya daha sonra da Fransa<br />
yeniçeri bandoları adı altında mehter takımları kurmuşlardır.<br />
3. Lale Devri’nde, Osmanlı Devleti’nin Viyana, Paris<br />
ve Londra gibi başkentlere ilk kez elçi göndermesinin<br />
nedeni aşağıdakilerden hangisidir?<br />
A) Avrupa’dan ekonomik destek almak<br />
B) Avrupa’daki gelişmeleri yakından takip etmek<br />
C) Avrupa kültürünün gelişmesini sağlamak<br />
D) Osmanlı kültürünü Avrupa’da yaymak<br />
Bu parçadan Osmanlı Devleti’nin Avrupa’yı hangi<br />
alanda etkilediğine ulaşılabilir?<br />
A) <strong>Sosyal</strong> B) Müzik<br />
C) Siyasi D) Eğitim<br />
4.<br />
2. Lale Devri’nde Yapılan Yenilikler:<br />
Osmanlı kilim ve<br />
halı motifleri Avrupalı<br />
ressamlarca<br />
resmedilmiştir.<br />
Mozart, konusu Topkapı<br />
Sarayı’nda geçen ‘’Saray<br />
Kıskançlıkları’’ adlı eseri<br />
bestelemiştir.<br />
• Yalova’da kâğıt fabrikası kuruldu.<br />
• İstanbul ve önemli şehirlerde kütüphaneler açıldı.<br />
• İlk defa çiçek aşısı uygulandı.<br />
• İstanbul ve Selanik’te kumaş fabrikası kuruldu.<br />
• Arapça ve Farsça eserler Türkçe’ye çevrildi.<br />
Buna göre Lale Devri’nde aşağıdaki alanlardan<br />
hangisiyle ilgili bir yenilik yapıldığı söylenemez?<br />
A) Sanayi B) Sağlık<br />
C) Kültür D) Askerî<br />
Verilen örneklere göre;<br />
I. Avrupalılar Türk kültür ve sanatından etkilenmiştir.<br />
II. Avrupa’da Türk sanatından esinlenerek eserler<br />
ortaya konulmuştur.<br />
III. Türk sanatı Avrupa’nın sanat anlayışının temelini<br />
oluşturmuştur.<br />
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?<br />
A) I ve II B) I ve III<br />
C) II ve III D) I, II ve III<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
287
Ünite: 03<br />
Türk Tarihinde Yolculuk<br />
<br />
Bil-Geç<br />
Seyyahların Dilinden Osmanlı Kültürü<br />
Dünya'nın farklı yerlerini dolaşan insanlara seyyah ya da gezgin denir. Bu insanlardan bazıları gezip gördükleri<br />
yerleri seyahatname adı verilen eserlerde anlatmışlardır. Evliya Çelebi, İbn-i Batuta, Marco Polo<br />
bunlardan en ünlüleridir.<br />
İstanbul'da çok sayıda cami ile birlikte Rum,<br />
Ermeni, Katolik kiliseleri ve sinagoglar bulunmaktadır.<br />
(Ubicini)<br />
Evliya Çelebi<br />
Evliya Çelebi profilinde bir resim paylaştı.<br />
Galata'da bir Türk hamamına gittim. Türkler hamamda<br />
bir çeşit kızgın mermer üzerinde yatıyor.<br />
Hamam sık sık kullanılırsa çok etkili bir tedavi<br />
aracı. Bizler derimizi okşamakla kendimizi temizlediğimizi<br />
sanıyoruz. Türkler ise gerçek temizlik<br />
örneği kişiler…<br />
George William<br />
Bayram günlerinde büyük ölçüde tüketim yapılır.<br />
Her Müslüman yeni elbiseler edinir, verir veya<br />
alır. Bu zaman zarfında her türlü eğlence açıktır.<br />
Baron De Tott<br />
Lady, Jan ve 72 kişi bunu beğendi.<br />
Beğen Yorum yap Paylaş<br />
Lady Montagu<br />
Jan Theveton<br />
Ben bir zamanlar Türkiye’de bulundum.<br />
Evleri ve insanları çok güzeldi.<br />
Ben de Türk hamamına gittim.<br />
George William<br />
Adamlar sağlıklarına önem veriyorlar.<br />
Baron De Tott<br />
Edward<br />
Raczynski<br />
Baron Durand<br />
Jan Theveton<br />
Evliya Çelebi<br />
Türkler çok misafirperver insanlar.<br />
Yemekleri on numara<br />
Bayramlarda güzel elbiseler giyer,<br />
eğlenmeye giderler.<br />
Alışverişte çok dürüst insanlar.<br />
Hiç hırsızlık olayına rastlamadım İstanbul’da<br />
Spora önem verirler.<br />
Cirit sporunu çok severler.<br />
Hayat sana güzel Evliya Çelebi.<br />
Her şey bir rüyayla başladı.<br />
İstanbul'daki Türklerin, namuslu ve dürüst alışverişlerine<br />
hayran oldum. Kazanç hırsı, Müslümanların<br />
günde beş vakit namaz kılmalarına mâni<br />
olmuyor. Ezan okununca herkes camiye koşuyor.<br />
Edward Raczynski<br />
Sultan Mahmut devrinde süvari birlikleri at meydanında<br />
cirit atma yarışmaları yaparlarmış. Osmanlı<br />
padişahlarının hemen hepsi cirit oyununa<br />
meraklıymış…<br />
Baron Durand<br />
Ramazan'da akşam saatleri İstanbul'daki bir yabancıya<br />
son derece cazip geliyor. Bütün gün<br />
oruç tutan Türkler, akşam namazından çıktıktan<br />
sonra yemek içmek için lokanta ve kahvehanelere<br />
koşuyorlar...<br />
Edward Raczynski<br />
288<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Seyyahların Dilinden Osmanlı Kültürü<br />
Süz-Geç<br />
1. “Bıraktıkları hayratlar (halkın parasız yararlanması<br />
için yapılan yapılar) hangi çeşit olursa olsun bizdekinden<br />
fazladır. Bu yüzden yaşarken bile bizden daha<br />
cömerttir. Dört imparator tarafından yapılan dört<br />
büyük caminin etrafı hayrat ile doludur. Kasabalar<br />
ve tenha yol kıyılarına yolcular için kervansaraylar<br />
yaptırır, yollar açtırırlar. Su olmayan yerlere çeşmeler<br />
ve tuvaletler yaptırırlar. Halkın bedava olarak<br />
faydalandığı bu yapılar öyle muhteşemdir ki saraya<br />
benzerler. Buralardan istifade edenler “Allah yaptırandan<br />
razı olsun.” demeden edemezler. Sadece<br />
insanlara değil, hayvanlara da yapılan iyilik çok büyük<br />
sevaptır.<br />
(M. Serrano Y. Sanz)<br />
Bu metinde, Avrupalı seyyah Osmanlı Devleti’nin<br />
aşağıdaki özelliklerinden hangisi ile ilgili<br />
bilgi vermiştir?<br />
3. “Türkler arasında yaşayan birinin gözüne çarpan<br />
Türklerle ilgili temel özellik, onların konukseverlikleridir.<br />
Bunu bulunduğum her yerde bir paşadan,<br />
dağ başındaki çadırda yaşayan yörüğe kadar herkeste<br />
gördüm; hem de hiçbir karşılık beklemeden.<br />
Hangi dinden hangi milletten olursa olsun ister fakir<br />
ister zengin olsun ayrım gözetmeksizin herkesin<br />
tek düşüncesi vardı: Yabancının karnını doyurmak.”<br />
Türkler, C.X, s.395.<br />
Bu metinde, Avrupalı seyyah Türklerin aşağıdaki<br />
özelliklerinden hangisi ile ilgili bilgi vermiştir?<br />
A) Mimari B) Sanat<br />
C) Kültürel D) Dinî<br />
A) <strong>Sosyal</strong> devlet anlayışından<br />
B) Dini inanış şeklinden<br />
C) Yönetim şeklinden<br />
D) Sanat anlayışından<br />
2. Osmanlılar askerliğe çok önem vermişlerdir. Bu yüzden<br />
spor faaliyetlerinin birçoğu savaşçılık yeteneklerini<br />
geliştirmeye yöneliktir. Örneğin gençlerin oynamaktan<br />
büyük keyif aldığı cirit oyunu Türklerin askeri<br />
yeteneklerinin gelişmesine katkıda bulunmuştur.<br />
Aynı amaçla güreş spo runa da önem verilmiştir.<br />
Verilen bilgide Türklerin aşağıdaki hangi özelliği<br />
belirtilmiştir?<br />
A) Savaşçı bir millet olduğu<br />
B) Ahlaklı bir millet olduğu<br />
C) Konuksever olduğu<br />
D) Geleneklerine bağlı olduğu<br />
4. Yabancı seyyahların Osmanlı Devleti ile ilgili;<br />
• Yemek kültürü<br />
• <strong>Sosyal</strong> dayanışma anlayışı<br />
• Konukseverliği<br />
konularını işlemesi, Osmanlı Devleti’nin hangi<br />
alanları ile ilgili gözlem yaptıklarını gösterir?<br />
A) Toplumsal B) Ekonomik<br />
C) Askerî D) Dinî<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
289
Ünite: 03<br />
Türk Tarihinde Yolculuk<br />
<br />
Yeni Kurumlarla Değişen Toplum Hayatı<br />
Bil-Geç<br />
Osmanlı Devleti, 18 ve 19. yüzyıllarda<br />
Batı tarzı kurumlar kurarak geri kaldığı<br />
Avrupa'yı yakalamak istemiştir. Yapılan<br />
yenilikler çeşitli alanlarda sosyal<br />
hayatı etkilemiştir.<br />
Yeniliklere (ıslahatlar) herkes aynı tepkiyi<br />
vermemiştir. Kimileri bunları olumlu<br />
bulurken kimileri de yeniliklere ayak<br />
diremiştir.<br />
Örneğin II. Mahmut Dönemi'nde getirilen<br />
fes başlığına bazı alimler karşı çıkmıştır.<br />
İletişim ve<br />
Haberleşme<br />
1831 Takvim-i Vekayi (İlk<br />
Türkçe gazete) Farklı dillerde<br />
yayımlandı. 1840'ta Posta<br />
Nezareti kuruldu. 1854 Kırım<br />
Savaşı sırasında ilk kez telgraf<br />
kullanıldı. Telgrafın mucidi<br />
Samuel Mors, padişah Abdülmecid'e;<br />
“İcadımın değerini<br />
anlayan ilk büyük insan” dedi.<br />
Ulaşım<br />
1827'de İngiltere'den ilk buharlı<br />
gemi alındı. 1851'de<br />
Şirket-i Hayriye kuruldu ve<br />
yolcu-yük taşımacılığı yapıldı.<br />
1856'da İzmir-Aydın arasına<br />
ilk demir yolu yapıldı. 1900 -<br />
1908 II. Abdülhamit, İstanbul<br />
- Bağdat - Hicaz demir yolu<br />
hattını yaptırdı.<br />
Eğitim-Kültür-<br />
<strong>Sosyal</strong><br />
II. Mahmut ilköğretimi zorunlu<br />
hâle getirdi. Avrupa tarzı okullar<br />
açıldı. Harp okulu, askeri ve<br />
sivil tıp okulu açıldı. Mektebi<br />
Sultani (Galatasaray Lisesi)<br />
açıldı. Avrupa'ya öğrenciler<br />
gönderildi. II. Abdülhamid çok<br />
sayıda ilk ve ortaokul yaptırdı.<br />
II. Mahmut, fes, pantolon ve<br />
ceket giydi ve resmini devlet<br />
dairelerine astırdı.<br />
Selamun<br />
aleyküm!<br />
Ekonomi<br />
Sadrazam Mithat Paşa<br />
çiftçilerin kredi ihtiyacını<br />
karşılamak için Memleket<br />
Sandıklarını kurdu.<br />
(Ziraat Bankası'nın temeli)<br />
Bak postacı<br />
geliyor selam<br />
veriyor...<br />
Aleyküm selam.<br />
Sultan<br />
Abdülmecit<br />
sağolsun.<br />
290<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Yeni Kurumlarla Değişen Toplum Hayatı<br />
Süz-Geç<br />
1. • Yüksek okullara öğrenci yetiştirmek amacıyla rüştiye<br />
okulları açıldı.<br />
• Enderun Mektebi kaldırılarak yerine devlet memurluğu<br />
için yeni bir okul kuruldu.<br />
• İlk resmi gazete olan Takvim-i Vekayi çıkarıldı.<br />
• İlk kez Avrupa’ya öğrenciler gönderildi.<br />
II. Mahmut zamanında verilen yenilik hareketlerinin;<br />
I. İdari<br />
II. Eğitim<br />
III. Haberleşme<br />
alanlarından hangilerinde yapıldığı söylenebilir?<br />
3. Osmanlı Devleti’nde matbaanın kullanılmaya başlanmasıyla;<br />
I. Kitap fiyatları ucuzlamıştır.<br />
II. El yazması kitap yazan zanaatkarların işsiz kalmasına<br />
sebep olmuştur.<br />
III. Gazeteler yayımlanmış böylece tüm Osmanlı<br />
tebası gelişmelerden haberdar olmuştur.<br />
IV. Yenileşme hareketleri ve bu hareketlerin yayılma<br />
hızı artmıştır.<br />
Yaşanan gelişmelerden hangisinin, Osmanlı toplum<br />
hayatında olumlu sonuçlar doğurduğu söylenemez?<br />
A) I B) II C) III D) VI<br />
A) I ve II B) I ve III<br />
C) II ve III D) I, II ve III<br />
2. II. Mahmut’un yaptığı aşağıdaki yenilik hareketlerinden<br />
hangisinin idari alanda olduğu söylenemez?<br />
A) Divan-ı Hümayun kaldırılarak yerine nazırlıklar<br />
(bakanlıklar) kuruldu.<br />
B) Dirlik sistemi kaldırıldı. Bunun yerine devlet memurlarına<br />
maaş bağlandı.<br />
C) Kılık kıyafette değişiklik yapılarak memurlara fes<br />
ve pantolon giyme mecburiyeti getirildi.<br />
D) Büyük iller bölünerek yenileri kuruldu ve bunlar<br />
merkeze bağlanarak başlarına valiler atandı.<br />
4. Haberleşme alanında bir ıslahat yapılması gereği<br />
duyan Osmanlı devlet adamları 1840’da Posta Nezareti’ni<br />
kurdular.<br />
Verilen ıslahat hareketinin sonuçları arasında aşağıdakilerden<br />
hangisi gösterilemez?<br />
A) Halkın okuma yazma oranı artmıştır.<br />
B) Gazete ve resmî evraklar ülkenin çeşitli yerlerine<br />
ulaştırılmıştır.<br />
C) Haberleşme belirli bir düzene girmiştir.<br />
D) Mektup ve paketler düzenli bir şekilde ulaştırılmaya<br />
başlanmıştır.<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
291
Ünite: <strong>04</strong><br />
Zaman İçinde Bilim<br />
<br />
Her Bilimsel Buluş Yeni Bir Başarıdır<br />
Yeni bir buluş ortaya koyan, icat eden kimseye mucit denir.<br />
Peki icat nedir? Daha önce bulunmayan bir şeyin insan çabasıyla geliştirilmesidir.<br />
Buluşlar birçok medeniyetin katkısıyla geliştirilmiş ve günümüzde daha modern şekilde kullanılmaktadır.<br />
Örneğin tekerlek ilk başlarda oldukça ilkel iken günümüzde olmazsa olmaz bir ihtiyaçtır.<br />
Sevgili günlük!<br />
Geçen ay sümerlek diye bir<br />
şey icat ettik. Ziggurata<br />
yük taşırken çok işimize<br />
yarıyor.<br />
Takvimi, yazıyı bulmuşuz;<br />
tarihe geçeriz artık.<br />
Yalnız sümerlek yerine<br />
tekerlek desek daha iyi<br />
olmaz mı?<br />
MÖ 3700<br />
Tekerleğin<br />
icadı<br />
Mezopotamya'da Sümerler tarafından kullanıldığı bilinen<br />
tekerlek; ulaşım, taşımacılık ve göç faaliyetlerinde insanlara<br />
büyük kolaylıklar sağladı.<br />
Tekerleğin ilk örneğinin çömlek yapımında kullanılan çömlekçi<br />
tekerleği olduğu kabul edilmektedir.<br />
→<br />
MÖ 2697<br />
Mürekkebin<br />
icadı<br />
İlk olarak Çinlilerin ve Mısırlıların kullanıldığı varsayılan<br />
mürekkep Anadolu'da parşömenin mucidi olan Bergama<br />
Krallığı'nda da yapılmıştır. Türkler bezir yağını yakarak elde<br />
ettikleri isten yaptıkları bezir mürekkebini kullanırken<br />
XVIII. yüzyılda mürekkep yapımında daha bilimsel yöntemler<br />
kullanılmaya başlanmıştır.<br />
→<br />
MS 12. yüzyıl<br />
Pusulanın<br />
icadı<br />
Çinliler tarafından kullanılan pusula<br />
daha sonra Avrupalılar tarafından da<br />
kullanılmış ve özellikle denizcilik alanında<br />
büyük kolaylık sağlamıştır.<br />
MÖ 1000<br />
Barutun<br />
icadı<br />
Çinliler tarafından icat edilen barut,<br />
önceleri eğlence amaçlı kullanılsa da<br />
daha sonraları ateşli silahlarda kullanılmıştır.<br />
Ateş ile yan yana geldiğinde<br />
hem atasözünü hem de tehlikeyi<br />
beraberinde getirir. :-)<br />
→ →<br />
MÖ 1250<br />
Camın<br />
icadı<br />
Camı ilk olarak Fenikeli denizcilerin bulduğu<br />
tahmin edilmektedir. Fenikeli denizciler<br />
sahilde bir kamp kurarlar ve<br />
ateş yakarak kaplarını, aynı zamanda<br />
yükleri olan soda blokları üzerine koyarlar.<br />
Ertesi gün uyandıklarında, ateşin<br />
sıcaklığından dolayı kum ve sodanın<br />
camı oluşturduğunu görürler.<br />
292<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Her Bilimsel Buluş Yeni Bir Başarıdır<br />
Süz-Geç<br />
1.<br />
3.<br />
UYGARLIK İCAT/BULUŞ<br />
I. Çin Tekerlek<br />
II. Mısır<br />
III. Sümer<br />
IV. Fenike<br />
Hiyeroglif yazı<br />
Pusula<br />
Cam<br />
Tekerleğin ilk kullanıldığı yer MÖ 3700’lerde Sümerlerdir.<br />
Tekerlek birçok alanda kullanılmış ve birçok<br />
alanda gelişmelerin önünü açmıştır.<br />
Verilen bilgiye ve görsele göre aşağıdakilerden<br />
hangisine ulaşılamaz?<br />
Tablodaki uygarlık ile icat / buluş eşleştirmesinin<br />
doğru olabilmesi için kaç numaralı uygarlıkların<br />
yer değiştirmesi gerekir?<br />
A) I ve II B) I ve III<br />
C) II ve III D) III ve IV<br />
A) Tekerlek, Sümerler tarafından icat edilip başka<br />
uygarlıklar tarafından geliştirilmiştir.<br />
B) Tekerlek geçmişten günümüze sadece ulaşım<br />
alanında kullanılmıştır.<br />
C) Tekerlek günümüze kadar değişerek gelmiştir.<br />
D) İlk tekerlek milattan önce kullanılmaya başlanmıştır.<br />
2. Tarihte mürekkebi ilk kullanan uygarlıklardan birinin<br />
- - - - olduğu bilinmektedir. Mürekkebi elde etmek<br />
için, renkli mineralleri toz hâline getirip, sonra bu tozu<br />
sıvıyla karıştırıp seyreltiyorlardı. Benzer teknikle<br />
mürekkep Eski Çin uygarlığında da üretiliyordu.<br />
Paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakilerden<br />
hangisi getirilmelidir?<br />
A) Hititler B) Fenikeliler<br />
C) Mısırlılar D) Babiller<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
293<br />
4. İcat daha önce bulunmayan bir şeyin insan çabasıyla<br />
geliştirilmesi ile ortaya çıkarılır. İnsanlar geçmişten<br />
günümüze ihtiyaçları doğrultusunda çeşitli buluşlar<br />
ve icatlara imza atmıştır.<br />
Buna göre aşağıdakilerden hangisi insanları icat<br />
yapmaya iten faktörlerden biri değildir?<br />
A) Daha iyi ve rahat hayat yaşamak<br />
B) Sürekli değişen ihtiyaçları karşılamak<br />
C) İnsanların üretim faaliyetlerini azaltmak<br />
D) Merak duygusuyla yeni şeyler öğrenme arzusu<br />
taşımak
Ünite: <strong>04</strong><br />
Zaman İçinde Bilim<br />
<br />
Söz Uçar Yazı Kalır<br />
Bil-Geç<br />
Yazı MÖ 3500'lerde Sümerler tarafından bulundu ve böylece<br />
insanoğlu tarihi çağlara girmiş oldu.<br />
Çivi yazısı: Sümerler tarafından bulunan yazının şekli çiviyi<br />
andırdığı için çivi yazısı denilmiştir.<br />
Hiyeroglif: Mısırlıların kullandığı resimli yazı türü<br />
Sümer ve<br />
Hititlerde Yazı<br />
Sümer rahipleri yazıyı, tapınak ve<br />
depolarda bulunan malları kaydetmek<br />
amacı ile kullanırken bulmuşlardır.<br />
Sümerlerin bulduğu yazı kil tabletlerin<br />
üzerine yazılan her varlık ve<br />
olay için bir şekil veya resim yazısıydı.<br />
Günümüzde de elektronik<br />
tabletlerin üstüne emojiler yazıyoruz.<br />
:)<br />
Hititler hem çivi yazısını hem de<br />
hiyeroglif yazısını kullanmışlardır.<br />
Eski Mısır'da<br />
Yazı<br />
Duvara ve anıtlara yazılan Hiyeroglif<br />
700'den fazla simgeden<br />
oluşuyordu.<br />
Mısırlılar, Papirüs bitkisinden<br />
elde edilen kâğıtlar üzerine antlaşmalar,<br />
yemek tarifleri, vergi<br />
kayıtları, mevsimler ve taşkın<br />
zamanlarını yazmışlardır.<br />
Fenike'den<br />
Günümüze Yazı<br />
Mısır yazısı 24 sessiz harften oluşan<br />
Fenike alfabesinin gelişmesine, Fenike<br />
alfabesi de Yunanlılar ve Romalılar tarafından<br />
geliştirilerek Latin alfabesinin<br />
oluşmasına neden olmuştur.<br />
Yazı hangi alanlarda<br />
kullanıldı?<br />
Bilgi aktarımı, bilgi depolama,<br />
haberleşme, antlaşma, kanıt, hak<br />
arama vb.<br />
Yazının kullanılmasının sonuçları?<br />
Tarihî çağlar başladı.<br />
Bilgiler daha kalıcı hâle geldi.<br />
Eğitim-öğretim faaliyetleri<br />
kolaylaştı.<br />
Bilgi ve kültür aktarımı kolaylaştı.<br />
Bakın evladım! Burada<br />
“Bizimle çalışmak<br />
istermisiniz?” yazıyor.<br />
Yalnız hocam<br />
“misiniz” ayrı<br />
yazılmaz mı?<br />
Resim yazısından da yazım<br />
yanlışı bulmak büyük<br />
yetenek doğrusu!<br />
294<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Söz Uçar Yazı Kalır<br />
Süz-Geç<br />
1. Sümerler MÖ 3500’lerde çivi yazısını bulmuştur.<br />
Buna göre Sümerlerin çivi yazısını bulmasının sonuçları<br />
ile aşağıdaki gelişmelerden hangisi arasında<br />
ilişki kurulamaz?<br />
A) Tarihî çağlar başladı.<br />
B) Bilgiler kalıcı hâle geldi.<br />
C) Haberleşme alanında teknolojik gelişmeler yaşandı.<br />
D) Eğitim ve öğretim faaliyetleri kolaylaştı.<br />
3. Asurlular yazıyı Anadolu uygarlıklarından önce kullanmışlardır.<br />
Fakat Asurluların Anadolu medeniyetleriyle<br />
ticaret yapmaları, yazının Anadolu’da öğrenilmesini<br />
sağlamıştır.<br />
Buna göre yazının Anadolu’da öğrenilmesi ile<br />
aşağıdaki sonuçlardan hangisinin yaşandığı söylenemez?<br />
A) Anadolu’ya yazı ticari faaliyetler aracılığı ile taşınmıştır.<br />
B) Yazının öğrenilmesi ile Anadolu’da tarih çağları<br />
başlamıştır.<br />
C) Asurlular Anadolu’da öz benliklerini yitirerek asimile<br />
olmuşlardır.<br />
D) Yazının öğrenilmesi ile Anadolu’da bilgi birikimi<br />
olmuştur.<br />
2. Yazıyı MÖ 3500 yılında Mezopotamya’da yaşayan<br />
Sümerler icat etmiştir. MÖ 3000 yıllarında Sümer<br />
yazısını kullanan Asurlular ve Babilliler, Sümer yazısını<br />
geliştirerek kendi yazılı dillerine kavuşmuşlardır.<br />
Hammurabi Kanunları olarak bildiğimiz ünlü eser<br />
eski Babil diliyle yazılmıştır. Bu dönemde Mısırlılar<br />
da Sümerlerden esinlenerek “Hiyeroglif” yazısını<br />
geliştirmişlerdir.<br />
Verilen bilgiye göre;<br />
I. Yazı günümüze kadar sadece Mezopotamya uygarlıkları<br />
tarafından geliştirilebilmiştir.<br />
II. Yazı zaman içinde geliştirilmiştir.<br />
III. Yazının bulunması ile yazılı hukuk kuralları geliştirilmiştir.<br />
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?<br />
A) I ve II B) I ve III<br />
C) II ve III D) I, II ve III<br />
4. Bugün kullanılan pek çok alfabenin temelini - - - -<br />
alfabesi oluşturur. Latin alfabesi ve Arap alfabesi<br />
de bu alfabeden türemiştir.<br />
Cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi<br />
getirilmelidir?<br />
A) Fenike B) Mısır<br />
C) Sümer D) Babil<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
295
Ünite: <strong>04</strong><br />
Zaman İçinde Bilim<br />
<br />
Türk ve İslam Devletlerinde Yetişen Bilginler<br />
Bil-Geç<br />
Avrupalılar; Haçlı Seferleri, Akdeniz ticareti, İslam fetihleri, İspanya'da kurulan medreseler,<br />
tercüme faaliyetleri gibi gelişmeler sayesinde İslam medeniyetinden etkilenmişlerdir.<br />
Bu etkilenme matematik ve astronomiden, tıp ve felsefeye, mimariden edebiyata kadar pek çok<br />
alanda kendini göstermiştir. Müslüman bilim insanlarının çalışmaları Avrupa'da, Rönesans ve<br />
Reform hareketlerinin başlamasına zemin hazırlamıştır.<br />
FARABİ (870-950)<br />
Farsça, Arapça, Latince ve Yunanca<br />
bilen ve Aristo'dan sonra “İkinci Öğretmen”<br />
olarak anılan Farabi; Mantık,<br />
felsefe, matematik, tıp ve musikî<br />
üzerinde büyük bilgi sahibi idi. Bu konular<br />
üzerinde 100'den fazla eser vermiştir.<br />
Musiki alanındaki eserinde ud<br />
ve kanun gibi müzik aletlerinden ilk<br />
kez o bahsetmiştir.<br />
İBN-İ SİNA (980-1037)<br />
Fıkıh, kelam, mantık, felsefe,<br />
tıp, astronomi, jeoloji<br />
ve matematik ilimlerinde<br />
tahsil gören İbn-i<br />
Sina, Batı'da Avicenna,<br />
İslam âleminde ise Şeyh<br />
el-Reis adıyla anılmıştır.<br />
Tarihte ilk mide ameliyatını<br />
gerçekleştiren İbn-i Sina,<br />
ilaç bilimi demek olan<br />
“farmakoloji”nin kurucusu<br />
olarak kabul edilmektedir.<br />
“El Kanun Fi't-tıp (Tıp Kanunu)”<br />
adlı eseri yıllarca<br />
Avrupa üniversitelerince<br />
ders kitabı olarak okutulmuştur.<br />
1001 İcat ve Sırlar<br />
Kütüphanesi<br />
MUTLAKA İZLEYİN!<br />
HAREZMİ (ö: 850)<br />
İlgi alanı; Matematik, astronomi<br />
ve coğrafya. “0”ı matematiğe<br />
kazandırdı, böylece günümüzde<br />
kullandığımız onlu sayı<br />
sistemi ortaya çıktı.<br />
İMAM GAZALİ (1058-1111)<br />
Fıkıh, hadis, akaid, gramer, felsefe<br />
gibi ilimlerde eğitim almıştır.<br />
İlimler Ansiklopedisi<br />
(İhsâu'l-Ulûm) adlı eserinde,<br />
döneminin filoloji, mantık, matematik,<br />
fizik, kimya, ekonomi<br />
ve siyaset alanlarındaki bütün<br />
bilgileri vardır. İhyâ'ü Ulûmi'd<br />
Din en önemli eseridir.<br />
ULUĞ BEY (d: 1394 - ö: 1449)<br />
Semerkant'ta bir medrese ve bir<br />
gözlemevi (rasathane) yaptırdı. Güneş,<br />
Ay ve gezegenlerin konumları,<br />
yıl uzunluğunun tespiti gibi çalışmalar<br />
yaptı.<br />
ALİ KUŞÇU (ö: 1474)<br />
Uluğ Bey'in öğrencisidir. Gök cisimlerinin<br />
Dünya'ya uzaklığını hesapladı,<br />
Ay'ın haritasını çıkardı. Bu çalışması<br />
nedeniyle NASA tarafından<br />
Ay'da bir bölgeye ismi verildi.<br />
İBN-İ RÜŞD (1126-1198)<br />
Endülüs'te doğan İbn-i Rüşd; tıp, matematik,<br />
hukuk ve felsefe alanında<br />
çalışmalar yaptı. Hristiyanlar tarafından<br />
zamanının Voltaire (Volter)'i<br />
olarak kabul edilmiştir.<br />
296<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Türk ve İslam Devletlerinde Yetişen Bilginler<br />
Süz-Geç<br />
1. • Batıda “Avicenna” olarak anılan, Türk-İslam hekimi<br />
ve filozofudur.<br />
• “El-Kanun Fi’t-Tıb” adlı eseri 12. yüzyılda Latinceye<br />
çevrildi ve yedi yüzyıl boyunca Avrupa’nın<br />
tıp fakültelerinde okutuldu.<br />
• Aristo ve Farabi’den etkilendi.<br />
• Fizik, astronomi ve felsefeyle ilgili yaklaşık 150<br />
eser yazdı.<br />
Özellikleri verilen Türk – İslam bilgini aşağıdakilerden<br />
hangisidir?<br />
A) Biruni B) İbn-i Sina<br />
C) Farabi D) Ali Kuşçu<br />
3. Uluğ Bey’in öğrencilerinden Ali Kuşçu Fatih Döneminde<br />
elçi olarak İstanbul’a geldi. Fatih’in, İstanbul’da<br />
kalmasını ve medresede ders vermesini istemesiyle<br />
bu şehre yerleşen Ali Kuşçu astronomi ve<br />
matematik alanında eserler verdi. Gök cisimlerinin<br />
dünyaya uzaklığını hesapladı, Ay’ın haritasını çıkardı.<br />
Bu çalışması nedeniyle NASA tarafından Ay’da<br />
bir bölgeye ismi verildi.<br />
Verilen bilgiye göre Ali Kuşçu ile ilgili aşağıdakilerden<br />
hangisine ulaşılamaz?<br />
A) Dünya çapında çalışmalar yaptığına<br />
B) Birden fazla alanda eserler verdiğine<br />
C) Bilinen en eski Türk İslam bilgini olduğuna<br />
D) Bilimsel alanda önemli çalışmalar yaptığına<br />
2. • Dünya haritaları, pusula, doğa olayları, gemicilik<br />
alanında çalışmalar<br />
• Dünyanın dönüşü, çevresinin uzunluğu, rasathaneler,<br />
yıldızlar ve gezegenlerin hareketleri ile ilgili<br />
çalışmalar<br />
• Akıl hastalıkları, çiçek hastalığı gibi birçok hastalığın<br />
tedavisi, diş fırçası, tıp kitapları, göz ameliyatı,<br />
diş tedavisi, aşı, kan dolaşımı, ameliyat araçları<br />
alanında çalışmalar<br />
Türk İslam bilginlerinin bu bilimsel çalışmaları aşağıdaki<br />
alanlardan hangisi ile ilişkilendirilemez?<br />
A) Mimari B) Coğrafya<br />
C) Tıp D) Astronomi<br />
4. Biruni yaptığı gözlemler sonucu Dünyanın döndüğünü<br />
ve yer çekiminin bulunduğunu söyledi. Dünyanın<br />
çevresini hesapladı.<br />
Verilen bilgide Biruni’nin;<br />
I. Tıp<br />
II. Coğrafya<br />
III. Astronomi<br />
IV. Geometri<br />
alanlarından hangileri ile ilgili çalışmalar yaptığı<br />
söylenebilir?<br />
A) I ve II B) I ve III<br />
C) II ve IV D) II, III ve IV<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
297
Ünite: <strong>04</strong><br />
Zaman İçinde Bilim<br />
<br />
Bilimsel Birikim Nasıl Oluştu?<br />
Dinde Reform<br />
16. yüzyılda Almanya'da Martin Luther adındaki<br />
bir rahip “Tanrı ile kul arasına kimse giremez.”<br />
deyince Katolik kilisesini almış bir telaş.<br />
Zaten Rönesans'tan itibaren kiliseye bakışları<br />
değişen Avrupalılar Protestanlık diye 3. bir<br />
mezhebi ortaya çıkarmış.<br />
Katolikler ile Protestanlar 1555 Augsburg Antlaşması<br />
ile orta yolu bulmuş ama kilisenin eski<br />
havası kalmamış.<br />
Coğrafi Keşifler<br />
Avrupalıların 15 ve 16. yüzyıllarda yeni yerler bulmak amacıyla<br />
yaptıkları seferlerdir.<br />
Pusula ve dörtgen yelkenli gemiler Avrupalıların işini kolaylaştırmıştır.<br />
Yeni yerlerin keşfedildiği bu seferler sonucunda; Dünyanın<br />
yuvarlak olduğu ortaya çıkmış, kiliseye güven azalmıştır.<br />
Ayrıca Avrupalılar zenginleşmiş ve gözleri açılmıştır.<br />
Aydınlanma Çağı<br />
Avrupalılar; Coğrafi Keşifler ile zenginleşip,<br />
Rönesans ile bilim ve sanata ilgi duymaya başlarken,<br />
Reform hareketleri ile de kilisenin baskıcı<br />
tutumundan kurtulmuş her alanda akla öncülük<br />
tanıyan düşünce sistemini benimseyerek<br />
''Aydınlanma Çağı'na'' girmiştir.<br />
Dünyanın artık kilisenin değil kendinin ve güneşin<br />
etrafında döndüğü gerçeği iyiden iyiye tüm<br />
Avrupa'ya yayılmıştır.<br />
Yeniden Doğuş:<br />
Rönesans<br />
15 ve 16. yüzyıllarda İtalya'dan tüm kıta Avrupası'na<br />
yayılan güzel sanatlar ve edebiyat alanındaki<br />
gelişmeler yani Rönesans ile birlikte<br />
Avrupalılar artık sanata para bile ayırmaya başlamışlardır.<br />
İnsanlar matbaa ile birlikte okumaya başlarken<br />
“vay be papazlar bizi kandırıyormuş” diyerek<br />
kiliseye karşı şüpheleri artmaya başlamıştır.<br />
298<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Bilimsel Birikim Nasıl Oluştu?<br />
Süz-Geç<br />
1. • Müslümanların İpek ve Baharat yollarını ele geçirmesi<br />
• Avrupalıların pusula kullanmaya başlaması<br />
• Okyanusları geçmek için güçlü gemilerin yapılması<br />
• Cesur ve bilgili gemicilerin yetişmesi<br />
• Matbaanın bulunması ile fikirlerin geniş kitlelere<br />
yayılmaya başlaması<br />
Verilen gelişmeler, aşağıdakilerden öncelikle hangisinin<br />
yaşanmasına neden olmuştur?<br />
A) Rönesansın<br />
B) Coğrafi Keşiflerin<br />
C) Reformun<br />
D) Aydınlanma Çağı’nın<br />
3. • Kilisenin zengin, halkın fakir olması<br />
• Kilisenin din prensiplerinden uzaklaşması<br />
• Rönesans hareketlerinin gerçekleşmesi<br />
• Coğrafi Keşiflerin etkisi<br />
• İncil’in Avrupa dillerine çevrilmesi<br />
Reformun yaşanmasında etkili olan yukarıdaki<br />
faktörlere bakarak, Reform hareketleri sonucunda<br />
aşağıdakilerden hangisinin öneminin arttığı<br />
söylenebilir?<br />
A) Skolastik düşüncenin<br />
B) Kilisenin<br />
C) Papanın<br />
D) Bilimsel bilginin<br />
2. Avrupa’da meydana gelen edebiyat, kültür, güzel<br />
sanatlar, bilim ve düşünce alanlarındaki bütün yenilik<br />
ve gelişmelere “yeniden doğuş” anlamına gelen<br />
Rönesans adı verildi.<br />
Buna göre Rönesans’ın sonucunda aşağıdakilerden<br />
hangisinin yaşandığı söylenemez?<br />
A) Skolastik düşüncenin yıkıldığı<br />
B) Gözlem ve deneye dayalı bilgilerin öneminin azaldığı<br />
C) Bilim, edebiyat ve sanat gibi birçok alanda yeni<br />
fikirler ve eserlerin ortaya çıktığı<br />
D) Kilisenin otoritesisin sarsıldığı<br />
4. 17 ve 18. yüzyıllarda Avrupa’da ortaya çıkan ve her<br />
alanda akla öncülük tanıyan düşünce sisteminin hâkim<br />
olduğu döneme Aydınlanma Çağı denir.<br />
Buna göre aşağıdakilerden hangisinin, Aydınlanma<br />
Çağı’nın özellikleri ile ilgili olduğu söylenemez?<br />
A) Deney ve gözlem ile ispatlanmış bilgiler kabul<br />
görmüştür.<br />
B) Bilgiye akılla ulaşılması gerektiği düşüncesi hâkimdir.<br />
C) Yeni düşüncelere açıktır.<br />
D) Mutlak doğruya ancak kilisenin desteğiyle ulaşılabileceği<br />
düşüncesi vardır.<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
299
Ünite: <strong>04</strong><br />
Zaman İçinde Bilim<br />
<br />
Buharın Gücü: Sanayi İnkılabı<br />
Bil-Geç<br />
18. yüzyılda buhar motorunun icat edilmesiyle (1765) İngiltere'nin Manchester kentinde dokuma fabrikaları<br />
açılmış ve kol gücünden makine gücüne geçiş başlamıştır. Kömür, petrol ve su gücüyle çalışan<br />
fabrikalar kuruldu. 18<strong>04</strong>'te İngiltere'de ilk buharlı lokomotif yapıldı. Taşımacılığın gelişmesi Sanayi İnkılabı'nın<br />
etkilerini artırdı.<br />
Avrupa hızla sanayileşirken ham madde ve pazar arayışı içine girmiş ve sömürgecilik yarışı hız kazanmıştır.<br />
Tabi bu durum Osmanlı'yı olumsuz etkilemiştir.<br />
Sanayi İnkılabı'nın Nedenleri<br />
Avrupa'nın Coğrafi Keşifler sonucunda zenginleşmeye<br />
başlaması<br />
Rönesans'ın başlamasıyla birlikte teknolojik<br />
ve bilimsel alanda gelişmelerin yaşanması<br />
Sanayi İnkılabı'nın Sonuçları<br />
Ucuz, seri ve bol üretime geçildi.<br />
Köylerden kentlere göç arttı.<br />
Büyük şehirler oluştu (metropol).<br />
İşçi sınıfı ortaya çıktı.<br />
İşçi haklarını korumak için sendikalar kuruldu.<br />
Ham madde ve pazar rekabeti kızıştı.<br />
Şehirde koca koca<br />
fabrikalar varmış.<br />
Çok hızlı üretim<br />
yapıyormuş.<br />
Millet köylerden<br />
akın akın fabrikalara<br />
çalışmaya geliyormuş.<br />
Kiralar acayip artmıştır.<br />
Fabrikaların çalışma<br />
şartları çok ağırmış.<br />
Bizim haklarımızı kim<br />
koruyacak?<br />
Fabrikalar ham<br />
maddeyi nereden<br />
buluyor, ürünleri nerelere<br />
satıyorlar acaba?<br />
Kaptan “Fabrika kızı<br />
şarkısını” çalsana be ya!<br />
300<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Buharın Gücü: Sanayi İnkılabı<br />
Süz-Geç<br />
1. Avrupa’da insan gücüne dayalı üretim tarzının, makinelerle<br />
yapılan üretim anlayışına dönüşmesi Sanayi<br />
İnkılabı olarak adlandırılmıştır. İlk kez 1750 –<br />
1830 yılları arasında İngiltere’de ortaya çıkan ve zamanla<br />
diğer Avrupa ülkelerinde etkili olan Sanayi<br />
İnkılabı’nın en önemli nedenlerinden biri, buharlı<br />
makinelerin üretimde kullanılmaya başlanmasıdır.<br />
Buna göre Sanayi İnkılabı ile ilgili;<br />
I. İngiltere’de başladığına<br />
II. İnsan gücüne dayalı üretimin azaldığına<br />
III. Devletlerin üretim hızının eşit düzeye geldiğine<br />
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?<br />
3. Sanayi İnkılabı dünyada birçok gelişmenin önemli<br />
bir nedeni oldu. Sanayi İnkılabı’ndan sonra öncelikle<br />
Avrupa’da daha sonra tüm dünyada üretim ve<br />
ekonomik faaliyetlerin niteliği değişti.<br />
Buna göre aşağıdakilerden hangisi Sanayi İnkılabı’nın<br />
sonuçları arasında gösterilemez?<br />
A) Büyük fabrikalar kuruldu ve üretimde büyük bir<br />
artış meydana geldi.<br />
B) İşçi haklarını koruyan sendika ve partiler kurulmaya<br />
başlandı.<br />
C) Kentleşme ve kent sorunları doğdu.<br />
D) Ham madde ve pazar ihtiyacı azaldı.<br />
A) I ve II B) I ve III<br />
C) II ve III D) I, II ve III<br />
4. Sanayi İnkılabı, Osmanlı Devleti’ni farklı açılardan<br />
şöyle etkilemiştir:<br />
• Osmanlı Devleti’nde Avrupa’dan gelen ucuz mallar<br />
karşısında rekabet edemeyen küçük atölyeler<br />
kapanmaya başlamıştır.<br />
• Osmanlı Devleti, dışarıya ham madde satan, fakat<br />
işlenmiş madde alan bir devlet haline gelmiştir.<br />
2. Sanayi İnkılabı; el tezgahlarından fabrika sistemine,<br />
tek tek üretimden seri üretime geçişi, insan emeğinin<br />
yerini makinelerin almasını ifade eder.<br />
Buna göre Sanayi İnkılabı ile aşağıdakilerden hangisinde<br />
bir artış yaşandığı söylenemez?<br />
A) Seri ve ucuz üretimde<br />
B) İşsizlik oranında<br />
C) Üretim maliyetlerinde<br />
D) Köyden kente göçlerde<br />
• Ham madde ve pazar bakımından zengin olan toprakları<br />
nedeniyle Osmanlı Devleti’nin jeopolitik önemi<br />
artmıştır. Fakat bu durum, Osmanlı topraklarının<br />
sömürgeleşme sürecini başlatmıştır.<br />
Buna göre Sanayi İnkılabı ile Osmanlı Devleti’nde;<br />
I. Ucuz Avrupa malları artmıştır.<br />
II. İşsizlik artmıştır.<br />
III. Ham madde ihtiyacı artmıştır.<br />
gelişmelerinden hangilerinin yaşandığı söylenebilir?<br />
A) I ve II B) I ve III<br />
C) II ve III D) I, II ve III<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
301
Ünite: <strong>04</strong><br />
Zaman İçinde Bilim<br />
<br />
Düşünce Özgürlüğü ve Bilim<br />
Bil-Geç<br />
Yıl: 1450'ler falan.<br />
Yer: Avrupa<br />
Geleceği; “Üşeniyorum<br />
öyleyse yarın”<br />
diyenler değil, “Düşünüyorum<br />
öyleyse<br />
varım.” deyip adım<br />
atan ve “Bildiğim tek<br />
şey hiçbir şey bilmediğimdir.”<br />
diyenler<br />
şekillendirecektir.<br />
Durum: Vahim. Ne düşünce özgürlüğü var. Ne bilim.<br />
Ne de sanata saygı.<br />
Sonra ne mi oldu? Coğrafi Keşifler, Rönesans, Reform<br />
derken Avrupa bilim güneşini görüp bir aydınlandı<br />
pir aydınlandı. Geliştikçe gelişti ve bugünkü<br />
modern görünümüne kavuştu. Dünya dönüyor dediği<br />
için Galilei'yi yargılayan ve düşüncelerinden ötürü<br />
Giardino Bruno'yu yakarak öldüren Avrupa, geç<br />
de olsa hatasından vazgeçti ve özgür düşüncenin,<br />
bilimin önünü açtı. Artık birçok devlet çıkardıkları<br />
kanunlarla düşünce özgürlüğünü, bilimi ve sanatı<br />
destekliyor.<br />
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası Madde 27: Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama,<br />
yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir.<br />
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Madde 10: Herkes ifade özgürlüğü hakkına sahiptir. Bu hak, kamu makamlarının<br />
müdahalesi olmaksızın ve ülke sınırları gözetilmeksizin, kanaat özgürlüğünü ve haber ve görüş alma ve<br />
de verme özgürlüğünü de kapsar.<br />
Yeni icadım olan zaman makinemle Orta Çağ<br />
Avrupası'na gidip düşünce özgürlüğü ve bilime<br />
önem vermelerini söylemeliyim.<br />
Hatta NASA'nın uzay fotoğraflarını falan götürüp<br />
dünyanın yuvarlak olduğunu göstermeliyim ki<br />
boş boş işlerle uğraşmasınlar.<br />
Ben de hâlâ bunun<br />
şarj aletini arayıp<br />
duruyorum.<br />
Bak bunun sayesinde<br />
yerçekimini buldum.<br />
302<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Düşünce Özgürlüğü ve Bilim<br />
Süz-Geç<br />
1. Tarihte baskıcı yönetim anlayışında olan devletlerde<br />
özgür düşünce anlayışı yoktu. Bilim adamlarının<br />
düşüncelerine önem verilmez, hatta ölümle cezalandırılırlardı.<br />
Orta Çağ’da Avrupa’da düşünce özgürlüğü<br />
olmadığı ve halk kilisenin baskısı altında olduğu<br />
için çok fazla bilimsel gelişme gerçekleşmemişti.<br />
Coğrafi Keşiflerden sonraki dönemde Avrupa’da<br />
- - - - , - - - - ve - - - - ile birlikte düşünce hayatı<br />
gelişerek bilimsel birikim artarak devam etti.<br />
Cümlede boş bırakılan alanları doldurmak için<br />
aşağıdakilerden hangisi kullanılamaz?<br />
A) Rönesans<br />
B) Reform<br />
C) Fransız İhtilali<br />
D) Aydınlanma Çağı<br />
3. “İnsanı diğer varlıklardan ayırt eden özellik, düşünme<br />
ve düşündüklerini ifade etme gücüne sahip olmasıdır.”<br />
Aristo’nun bu sözlerinden hareketle insan için;<br />
I. Aklını kullanabilen bir canlıdır.<br />
II. Düşündüklerini dile getirebilen ve uygulamaya<br />
koyabilen bir canlıdır.<br />
III. Düşündüğü her şeyi yapabilen ve uygulamaya<br />
koyabilen bir canlıdır.<br />
yargılarından hangileri kesinlikle söylenebilir?<br />
A) Yalnız I B) I ve II<br />
C) Yalnız III D) II ve III<br />
2. İnsan ile düşüncenin gelişimi birlikte olmuştur. Çeşitli<br />
aletleri icat eden insanlar, doğaya hükmetmeye<br />
başlamış ve yeni fikirler üretmeye başlamışlardır.<br />
Ancak bu yeni fikirler ve uygulamalar, toplumu<br />
yönetenlerin çıkarlarına uygun olmayınca düşünürler<br />
büyük sıkıntılar yaşamışlardır. Özellikle Orta<br />
Çağ’da Avrupa’daki bilim insanları ve düşünürler<br />
büyük sorunlarla karşı karşıya kalmışlardır.<br />
Buna göre Orta Çağ’da yeni fikirlerin ve bilim insanlarının<br />
sıkıntılarla karşı karşıya kalmalarındaki<br />
etkenler arasında aşağıdakilerden hangisi yoktur?<br />
A) Katolik Kilisesinin dinî, siyasi ve ekonomik gücü<br />
elinde bulundurması<br />
B) Toplumun yeni ve farklı fikirlere açık olmaması<br />
C) Toplumun Katolik Kilisesinin uygulamalarına karşı<br />
çıkmaması<br />
D) Bilim insanı ve düşünürlerin yanlış uygulamalara<br />
ses çıkarmaması<br />
4. Yaptığı araştırmalar sonucu gezegenler ve Dünyanın<br />
hem kendi etrafında hem de Güneşin etrafında<br />
döndüğü ortaya çıkmıştır. Bu bilimsel çalışmaları<br />
Katolik Kilisesi tarafından duyulunca önce tutuklanmış<br />
ardından kitapları ve araştırmaları yasaklanmıştır.<br />
Fikirlerinde ısrar ettiği takdirde ölüm cezasına<br />
çarptırılacağı söylenince kilisenin söylediği görüşleri<br />
kabul etmek zorunda kalmıştır.<br />
Orta Çağ Avrupası’nın önemli astronomlarından<br />
olan bu düşünür aşağıdakilerden hangisidir?<br />
A) Bruno B) Galilei<br />
C) Newton D) Kopernik<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
303
Ünite: 05<br />
Ekonomi ve <strong>Sosyal</strong> Hayat<br />
<br />
Toprağın Gücü<br />
Hititlerde Toprak Yönetimi<br />
Üretim yapılabilmek için toplu yaşam<br />
başlamış, şehir devletleri kurulmuş.<br />
Toprak devlete ait, ekonomi tarıma<br />
dayalı.<br />
Başlıca geçim kaynağı tarım olduğu<br />
için ülkenin ve halkın refahı tarıma<br />
bağlı.<br />
Selçuklularda Toprak Yönetimi<br />
Toprakların büyük bir kısmı devlete<br />
ait.<br />
Tarım yapılan topraklar İkta adı<br />
verilen bölümlere ayrılmış.<br />
Peki İkta Nedir?<br />
Hizmet veya maaş karşılığı belirli<br />
süreler için askerlere, komutanlara<br />
ve devlet adamlarına verilen<br />
toprak parçası.<br />
İkta Ne İşe Yarar?<br />
Topraklar boş kalmaz.<br />
Hazineden para harcanmadan asker<br />
yetiştirilir.<br />
Güvenlik sağlanır.<br />
Orta Çağ'da Toprak Yönetimi<br />
Merkezi otoritenin olmadığı yerlerde<br />
yerel beyler (senyör-lord)<br />
etrafı sağlam surlarla çevrili şatolarda<br />
otururlardı. Krallar top icat<br />
edilene kadar şatoları ele geçiremedikleri<br />
için Feodaliteye son veremediler.<br />
Feodal beyin koruması altına giren<br />
halk üç gün kendisi için dört günde<br />
lord için çalışırdı. Hem toprağın<br />
hem de toprağı işleyen çiftçinin sahibi<br />
olan lord dilerse bir köyü halkı<br />
ile birlikte satabilirlerdi.<br />
Çalışın Serfler!<br />
Yoksa satarım<br />
köyü ha!<br />
Lordum karın<br />
tokluğuna<br />
çalıştırıyor bizi!<br />
Ülkemizde Tarımı Destekleyen Bazı Kurum ve Kuruluşlar<br />
• Tarım Kredi Kooperatifleri<br />
• Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı<br />
• Et ve Süt Kurumu<br />
• Türkiye Şeker Fabrikaları AŞ<br />
• Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü<br />
• Ziraat Bankası<br />
• Toprak Mahsulleri Ofisi<br />
• Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü<br />
OSMANLI TOPRAK (ARAZİ) YÖNETİMİ<br />
Hukuksal Yapısına Göre<br />
%98 Miri Arazi<br />
(Devlet arazisi)<br />
%2 Mülk Arazi<br />
(Kişilerin kendi tasarrufundaki arazi)<br />
Vergi gelirlerinin kullanım şekline göre<br />
1 2 3 4 5<br />
DİRLİK OCAKLIK YURTLUK VAKIF MUKATAA<br />
Gelirlerine göre<br />
HAS ZEAMET TIMAR<br />
ÖŞÜR ARAZİSİ<br />
ÖŞÜR VERGİSİ (1/10)<br />
(Müslüman çiftçilerden alınırdı.)<br />
HARAÇ ARAZİSİ<br />
HARAÇ VERGİSİ (1/5)<br />
(Gayrimüslim çiftçilerden alınırdı.)<br />
1<br />
2<br />
3<br />
4<br />
5<br />
Dirlik: Vergi gelirleri hizmet karşılığı olarak devlet görevlilerine bırakılan topraklardır.<br />
Ocaklık: Tersane giderleri ve kale komutanlarına ayrılırdı.<br />
Yurtluk: Uç komutanlarına ayrılırdı.<br />
Vakıf: <strong>Sosyal</strong> hizmetlere ayrılırdı.<br />
Mukataa: Geliri doğrudan devlet hazinesine ayrılırdı.<br />
3<strong>04</strong><br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Toprağın Gücü<br />
Süz-Geç<br />
1. İlk Çağ’da Anadolu’da kurulmuş olan uygarlıklar toprağı<br />
ekip biçerek değerlendirmişlerdir. Osmanlı Devleti’nde<br />
topraklarını üst üste üç yıl ekip biçmeyen ve<br />
üretim yapmayan çiftçiden toprakları geri alınırdı.<br />
Geçmişte yaşamış olan bu devletlerin gerçekleştirdikleri<br />
uygulamalar, aşağıdakilerden hangisine<br />
önem verdiklerinin göstergesidir?<br />
A) Tarıma B) Hayvancılığa<br />
C) Ticarete D) Madenciliğe<br />
3. Hititlerde tüm topraklar devletin malıydı. Kral bu<br />
toprakları üretim yapmak üzere vali ve komutan gibi<br />
devlet memurlarına maaş karşılığı olarak verirdi.<br />
Buna göre Hititlerde görülen toprak yönetimi ile<br />
ilgili aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?<br />
A) Tarımsal üretim faaliyetlerinde süreklilik vardır.<br />
B) Devlet topraklar üzerinde söz sahibidir.<br />
C) Toprak devlet tarafından halka eşit şekilde dağıtılmıştır.<br />
D) Tarım önemli bir ekonomik faaliyettir.<br />
2. Osmanlı Devleti’nin; devlet görevindeki hizmetlerine<br />
karşılık olmak üzere bir kısım asker ve memurlara,<br />
belirlenmiş bölgelerde, kendi adla rına vergileri<br />
toplama yetkisiyle birlikte verdiği topraktır. Tımar<br />
sahibi, halkın devlete ödemesi gere ken vergileri<br />
devletin izni ile toplardı. Kişiye verilen toprakların<br />
vergisi, tımar sahibi tarafından toplanırdı. Bu<br />
vergilere karşılık devlete asker beslemek, o bölgenin<br />
güvenliğini sağlamak zorundaydı.<br />
Buna göre aşağıdakilerden hangisi, Tımar sisteminin<br />
Osmanlı Devleti’ne katkıları arasında gösterilemez?<br />
A) Üretim denetim altına alınarak sü rekliliği sağlanmıştır.<br />
B) İkta verilen bölgelerin güvenliği sağlanmıştır.<br />
Böylece devlet otoritesi korunmuştur.<br />
C) Ülke ekonomisi ikta sahiplerine bağımlı olmuştur.<br />
D) Vergiler düzenli bir şekilde toplanmıştır.<br />
4. Osmanlı Devleti’nde ekonominin temeli tarıma dayanıyordu.<br />
Cumhuriyetin ilk yıllarında da üretim büyük<br />
ölçüde tarımdan sağlanıyordu. Ülkemiz topraklarının<br />
tarıma elverişli olması, halkımızın önemli bir<br />
kısmının geçimini tarımdan sağlamasına neden olmuştur.<br />
Bunun farkında olan Türkiye Cumhuriyeti<br />
Devleti kurduğu kurumlarla üreticilere destek sağlamaya<br />
çalışmaktadır.<br />
Buna göre aşağıdaki kurum ya da kuruluşlardan<br />
hangisinin, tarımın gelişmesine katkı sağladığı<br />
söylenemez?<br />
A) Türkiye Ziraat Odaları Birliği<br />
B) T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı<br />
C) Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri<br />
D) T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
305
Ünite: 05<br />
Ekonomi ve <strong>Sosyal</strong> Hayat<br />
<br />
Devletler Gelişiyor<br />
Bil-Geç<br />
Tarihin her döneminde devletlerin<br />
gücü ekonomileri ile paralellik<br />
göstermiştir. Yani<br />
ekonomisi iyi olan devletler<br />
güçlü olmuşlardır.<br />
Tarihte pek çok devlet ticaret yollarına<br />
hâkim olmak için birbirleri ile savaşmış<br />
ya da ittifaklar kurmuşlardır.<br />
Karadeniz'i, Akdeniz'e oradan da okyanuslara<br />
bağlayan İstanbul ve Çanakkale<br />
Boğazları ülkemizin önemini artırmıştır.<br />
Aynı şekilde Süveyş Kanalı'na sahip<br />
olan Mısır, gemilerin geçiş ücretinden<br />
yıllık yaklaşık 5 milyar dolar gelir elde<br />
etmektedir.<br />
Demek ki ekonomik ürünleri ve kaynakları<br />
verimli şekilde kullanan devletler<br />
mali açıdan daha rahat etmektedir.<br />
Ticaret yolları uygarlıklar arasında ekonomik ve kültürel alanda<br />
etkileşime neden olmuş ve toplumların refah seviyelerine<br />
etki etmiştir.<br />
Kral Yolu<br />
¤ Pers İmparatoru Darius'un yaptırdığı Kral Yolu Anadolu'da,<br />
Ege Bölgesi'nde bulunurdu.<br />
¤ Sardes'ten başlayıp Pers İmparatorluğu'nun başkenti<br />
Sus'a kadar uzanırdı.<br />
İpek Yolu<br />
¤ Çin'in Şian kentinden başlayıp Anadolu'ya oradan da Avrupa'ya<br />
uzanırdı.<br />
¤ Bu yolun hâkimiyeti için Çinliler, Türkler, Moğollar, Farslar,<br />
Araplar ve Bizans arasında mücadeleler yaşanmıştır.<br />
Kürk Yolu<br />
¤ Don Nehri'nin denize döküldüğü yerden başlayıp Ural<br />
Dağları ve Güney Sibirya ormanları sınırından Altaylar'a,<br />
Sayan Dağları üzerinden Çin'e ve Amur Nehri'ne ulaşan<br />
yoldur.<br />
¤ Bu yolda deri ve postlar taşınırdı.<br />
Baharat Yolu<br />
¤ Hindistan'dan Akdeniz ve Karadeniz'e oradan da Avrupa'ya<br />
uzanan yoldur.<br />
¤ Mısır'ın Fethi'yle bir dönem Osmanlı kontrolüne geçmiştir.<br />
306<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Devletler Gelişiyor<br />
Süz-Geç<br />
1. Baharat Orta Çağ Avrupası’nda pahalı olduğundan<br />
sadece zenginlere hitap ediyordu. Hindistan ve Endonezya’daki<br />
baharatı ya Müslümanlar Hint Okyanusu’ndan<br />
deniz yolu ile ya da Türkler ve diğer tüccarlar<br />
Asya Kıtası’nda önemli bir kara yolu olan İpek<br />
Yolu ile Akdeniz ve Karadeniz’e getiriyorlar bu kıyılardan<br />
Venedikli ve Cenevizli tüccarlara satıyorlardı.<br />
Bu tüccarlar da baharatı Avrupa limanlarına taşıyorlardı.<br />
Buna göre baharat ticareti ile ilgili aşağıdakilerden<br />
hangisinin söylenmesi doğru olmaz?<br />
A) Avrupa’da sadece belirli bir kesim baharat kullanmaktadır.<br />
B) Baharat farklı ülkelerden geçerek Avrupa topraklarına<br />
ulaşmaktadır.<br />
C) Hem Baharat Yolu hem de İpek Yolu ile ticareti<br />
yapılmaktadır.<br />
D) Ticaretini sadece Venedikli ve Cenevizli tüccarlar<br />
yapmaktadırlar.<br />
3. Coğrafi Keşiflerin sonuçları ve ilgili olduğu alanlar<br />
şunlardır:<br />
Bilgi<br />
I. Yeni keşfedilen yerlerde Hristiyanlık<br />
yayıldı.<br />
II. Yeni kıtalar, ırklar, kültürler, hayvan<br />
ve bitki türleri keşfedildi.<br />
III. Akdeniz kıyısındaki limanlar<br />
önem kaybetti. Atlas Okyanusu<br />
limanları önem kazandı.<br />
IV. Yeni keşfedilen yerlere göç<br />
eden Avrupalılar kültürlerini<br />
buralara taşıdılar.<br />
Dinî<br />
İdari<br />
Alan<br />
Ekonomik<br />
Kültürel<br />
Coğrafi Keşiflerle ilgili tabloda verilen bilgi alan<br />
eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?<br />
A) I B) II C) III D) IV<br />
2. İpek Yolu, Osmanlı Devleti için önemli bir gelir kaynağı<br />
idi. Bu yol üzerinden taşınan ürünlerin bir kısmı<br />
Osmanlı Devleti sınırlarından Avrupa ülkelerine<br />
ihraç edilmekte idi. Osmanlı Devleti ham ipek ticaretinden<br />
önemli gelir sağlamaktaydı.<br />
Verilen bilgilere bakıldığında Osmanlı Devleti’nin<br />
İpek Yolu’ndan elde ettiği kazanım aşağıdaki alanlardan<br />
hangisinde daha fazla olmuştur?<br />
A) Ekonomik B) Kültürel<br />
C) Toplumsal D) Askerî<br />
4. Dünyanın en önemli deniz geçitlerinden biri olarak<br />
gösterilen Süveyş Kanalı Akdeniz ve Kızıldeniz’i birleştiren<br />
bir kanaldır. 1859 yılında yapımına başlanan<br />
kanal, 1869 yılında tamamlanarak hizmete girmiştir.<br />
Aşağıdakilerden hangisi Süveyş Kanalı’nın açılması<br />
ile ortaya çıkan durumlardan birisi değildir?<br />
A) Akdeniz’de ticari faaliyetlerinin canlanması<br />
B) Mısır ve çevresindeki şehirlerin ticari etkinliklerinin<br />
artması<br />
C) Akdeniz limanlarının yeniden önem kazanması<br />
D) İpek Yolu ticaretinin yeniden canlanması<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
307
Ünite: 05<br />
Ekonomi ve <strong>Sosyal</strong> Hayat<br />
<br />
İnsan Gücünden Makineye<br />
1733: John Kay, “Uçan mekik”<br />
adını verdiği dokuma makinesini<br />
buldu.<br />
1764: James Hargreaves, “Eğiren<br />
Jenny” adlı iplik eğirme makinesini<br />
buldu.<br />
1765: James Watt, ilk buhar<br />
motorunu icat etti.<br />
Patron ben<br />
CEO olmak<br />
istiyorum.<br />
Hayır!<br />
İşçisin sen işçi kal.<br />
Üretim Teknolojisindeki (Sanayi İnkılabı'nın) Gelişmelerin Etkileri<br />
• Yeni icatların ortaya çıkmasıyla beraber tekstil, demir, çelik ve kömür üretiminde büyük ilerlemeler sağlandı.<br />
• Ucuz, hızlı ve bol üretim sağlandı.<br />
• Sanayiden zenginleşen insanların sosyal ve ekonomik statüsü gelişti.<br />
• Makinelerin, nitelikli iş gücünün ve üretim tekniklerinin önemi arttı.<br />
• İşçi sınıfı ortaya çıktı ve büyük kentler oluştu.<br />
• Ulaşım ve iletişimin önemi artarken tarımın önemi azaldı.<br />
• Sömürgecilik alabildiğince yaygınlaştı.<br />
308<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
İnsan Gücünden Makineye<br />
Süz-Geç<br />
1. Sanayi İnkılabı’nın siyasi, sosyal, ekonomik ve toplumsal<br />
sonuçları olmuştur.<br />
Aşağıdakilerden hangisinin Sanayi İnkılabı’nın<br />
ekonomik sonuçları ile ilgili olduğu söylenemez?<br />
A) Ham madde ve pazar arayışının Avrupa ülkeleri<br />
arasındaki rekabeti artırması<br />
B) <strong>Sosyal</strong>izm, kapitalizm gibi yeni fikir akımlarının<br />
ortaya çıkması<br />
C) Küçük imalathanelerin yerini büyük fabrikaların<br />
alması<br />
D) Buhar gücü ile çalışan tren ve gemiler sayesinde<br />
uluslararası ticaretin canlanması<br />
3. Sanayi İnkılabı ile birlikte başlayan sanayileşme sürecine<br />
bazı devletler ayak uyduramamıştır. Bu ülkelerin<br />
ekonomileri hızla küçülmeye ve zayıflamaya<br />
başlamıştır.<br />
Aşağıdaki ülkelerden hangisinin böyle bir ekonomik<br />
gerileme ve sanayileşememe gibi bir problemle<br />
karşı karşıya kaldığı söylenebilir?<br />
A) Fransa<br />
B) İngiltere<br />
C) Osmanlı Devleti<br />
D) Belçika<br />
2. Aşağıdakilerden hangisinin Sanayi İnkılabı’nın ortaya<br />
çıkardığı sosyal sorunlardan birisi olduğu<br />
söylenebilir?<br />
A) Ham madde ve pazar arayışının hız kazanması<br />
B) Kadın ve çocukların erkeklere göre daha düşük<br />
ücretle çalıştırılması<br />
C) Bazı ülkeler ekonomik olarak büyürken bazı ülkelerin<br />
bu büyümeyi sağlayamaması<br />
D) Küçük imalathanelerin yerini büyük fabrikaların<br />
alması<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
309<br />
4. Avrupa’da Sanayi İnkılabı ile birlikte başlayan sanayileşme<br />
ve modernleşme sürecine aynı dönemde<br />
Osmanlı Devleti ayak uyduramamıştır. Bu durum<br />
Osmanlı Devleti’ni birçok yönden olumsuz etkilemiştir.<br />
Aşağıdakilerden hangisi Sanayi İnkılabı’nın Osmanlı<br />
Devleti’ne olan olumsuz etkilerinden birisi<br />
değildir?<br />
A) Osmanlı sanayisinin rekabet gücünün azalması<br />
B) Osmanlı ülkesinin Avrupa ülkelerinin bir pazarı<br />
hâline gelmesi<br />
C) Osmanlı Devleti’nin vergi gelirlerinin azalarak<br />
ekonomik durumunun bozulması<br />
D) Osmanlı topraklarındaki üretim faaliyetlerinin<br />
artması
Ünite: 05<br />
Ekonomi ve <strong>Sosyal</strong> Hayat<br />
<br />
<strong>Sosyal</strong> Yaşamda Vakıflar<br />
Herhangi bir karşılık beklemeden toplum yararı için faaliyet gösteren kuruluşlara vakıf denir.<br />
Bir vakfın hangi koşullarda faaliyet gösterdiğini belirten belgeye ise vakfiye denir.<br />
Vakıfların kurulmasında Allah'ın rızasını kazanmak ve insanlara faydalı olma<br />
anlayışı vardır.<br />
İslam tarihinde ilk vakıf Hz. Muhammed (s.a.v.) tarafından kurulmuştur.<br />
Türkler tarihte en çok vakıf meydana getiren milletlerin başında gelmiştir.<br />
Anadolu'da kurulan ilk vakıf 1<strong>04</strong>8 tarihinde Erzurum'da Seyyid Şerif Halil Güci<br />
Divani tarafından kurulan vakıftır.<br />
Vakıflarda paylaşma, dayanışma, yardımlaşma ve başkalarının yardımına koşma<br />
esastır.<br />
Türk-İslam medeniyeti bir vakıf medeniyetidir.<br />
Vakıflar, ülkemizde 1924 tarihinde kurulan Vakıflar Genel Müdürlüğü'ne bağlı<br />
olarak faaliyetlerini yürütürler.<br />
Bazı vakıflar:<br />
Yeşilay, TEMA, Milli Eğitim Vakfı, Mehmetçik Vakfı, Diyanet Vakfı.<br />
www.vgm.gov.tr<br />
sitesinden “Tarihte<br />
İlginç Vakıflar” kitabına<br />
ulaşabilirsiniz<br />
TARİHTE İLGİNÇ VAKIFLAR<br />
LEYLEK VAKFI<br />
Vakfiyesinden: Ödemiş Yeni Cami civarındaki leyleklerin<br />
beslenmesi için senelik yüz kuruş verilecek.<br />
Vakfın adı: Mürselli İbrahim Ağa<br />
Kurulduğu yer: İzmir / ödemiş<br />
Kuruluş tarihi: 1307 H. (1189 M.)<br />
Akar ve hayratın bulunduğu yer: Ödemiş<br />
Herkese meyve<br />
toplayalım derken<br />
ağaçta kaldık iyi mi?<br />
HERKESE MEYVE VAKFI<br />
Vakfiyesinden: Vakfedilen bahçedeki armut ve<br />
elma ağaçlarından fakirler yiyecek, birer destemal<br />
miktarı götürmelerine müsaade edilecektir. Doğancıyeri<br />
bahçesinin mahsulünden ise zengin fakir<br />
herkes faydalanacaktır.<br />
Vakfın adı: Mehmet Ağa Bin Hüseyin Nasrullah<br />
Kurulduğu yer: Bursa / İznik<br />
Kuruluş tarihi: 1003 H. (1594 M.)<br />
Akar ve hayratın bulunduğu yer: İznik<br />
310<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
<strong>Sosyal</strong> Yaşamda Vakıflar<br />
Süz-Geç<br />
1. Vakıf bir malın veya bir gelirin, kişinin şahsi mülkiyetinden<br />
çıkarılarak, belli şart ve gaye ile bir hayır<br />
hizmetine tahsis edilmesidir. Osmanlı Devletinde<br />
bir insanın ihtiyaç duyabileceği her alanda çeşitli<br />
vakıflar kurulmuştur.<br />
Kurulan bu vakıflar sayesinde aşağıdakilerden<br />
hangisinin gerçekleştirildiği söylenemez?<br />
A) Toplumsal sorunlara çözüm bulunması<br />
B) <strong>Sosyal</strong> ve kültürel faaliyetlerin yapılması<br />
C) Han, hamam, çeşme, cami, medrese gibi ihtiyaçları<br />
karşılaması<br />
D) Tüm insanların ihtiyaçlarının karşılanması<br />
3. Osmanlı Devleti’ndeki vakıf geleneği cumhuriyetin<br />
ilanından sonra da devam etmiştir. Vakıf işleriyle ilgilenmek<br />
amacıyla Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlığına<br />
bağlı olarak yarı bir kuruluş oluşturmuştur.<br />
Ülkemizde vakıfların denetimi, bakımı ve takibini<br />
yapan bu kuruluş aşağıdakilerden hangisidir?<br />
A) Vakıflar Genel Müdürlüğü<br />
B) <strong>Sosyal</strong> Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı<br />
C) İnsan Hakları Vakfı<br />
D) Milli Eğitim Vakfı<br />
2. Osmanlı Devleti’nde bir insanın ihtiyaç duyabileceği<br />
her alanda vakfılar kurulmuştur. Bu vakıflar sayesinde<br />
toplumsal sorunlara çözüm aranmış, sosyal<br />
ve kültürel faaliyetler gerçekleştirilmiş, eğitime ve<br />
dini hizmetlere büyük önem verilmiştir. Şehirlerin<br />
ve insanların birçok temel ihtiyacı vakıflar sayesinde<br />
karşılanmıştır.<br />
Aşağıdakilerden hangisinin, vakıflar aracılığıyla<br />
halka hizmet amacıyla yaptırıldığı söylenemez?<br />
A) Kervansaray B) Hamam<br />
C) Saray D) Çeşme<br />
4. Türkiye’deki doğal varlıkların ve çevre sağlığının korunması<br />
ve erozyonla ilgili çalışmaları gerçekleştirir.<br />
Toprak örtüsü, toprağın korunması ve ağaçlandırmanın<br />
önemi hakkında kamuoyunu bilinçlendirmek<br />
başlıca temel amaçları arasındadır.<br />
Toplumsal sorumlulukları gönüllü olarak üstlenen<br />
bu sivil toplum kuruluşu aşağıdakilerden hangisidir?<br />
A) İnsan Hakları Derneği<br />
B) TEMA Vakfı<br />
C) Geleceğimizin Çocukları Vakfı<br />
D) İstanbul Kültür Sanat Vakfı<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
311
Ünite: 05<br />
Ekonomi ve <strong>Sosyal</strong> Hayat<br />
<br />
Nasıl Eğitim Gördüler?<br />
Mesleğimi Nasıl Seçmeliyim?<br />
Medrese: Türk-İslam medeniyetinde orta ve yüksek dereceli<br />
eğitim kurumu.<br />
Müderris: Medrese hocası.<br />
Selçuklu'da Nizamiye Medreseleri kuruldu.<br />
Osmanlı'da ilk medrese Orhan Bey zamanında İznik'te açıldı.<br />
(Davud-u Kayseri)<br />
Fatih “Sahn-ı Seman” (8 oda) ve Kanuni “Süleymaniye”<br />
medreselerini kurdu.<br />
Medreselerde; hadis, kelam, fıkıh tefsir gibi İslami ilimler<br />
ve matematik, astronomi, fizik, kimya, tarih, coğrafya gibi<br />
pozitif bilimler okutulurdu.<br />
Enderun: Osmanlı'da padişah II. Murat zamanında devlete<br />
adam yetiştirmek için kurulan saray okulu.<br />
Enderun'a Hristiyan ailelerden devşirilen zeki, yetenekli,<br />
yakışıklı çocuklar alınırdı.<br />
Ahilik teşkilatı, 13. yüzyılda Anadolu'da kurulan esnaf ve<br />
zanaatkârlar birliğidir.<br />
Kurucusu Ahi Evran'dır.<br />
Ahi teşkilatında çırak olan bireye hem mesleki hem de ahlaki<br />
eğitim verilirdi.<br />
İşini iyi yapmayan esnafların da pabucu dama atılırdı.<br />
Osmanlı Devleti'nde Ahilik yerini Lonca teşkilatına bırakmıştır.<br />
Medresede hem<br />
İslamî hem de pozitif<br />
bilimleri öğreniyoruz.<br />
Biz de Enderun'da hem<br />
teorik hem de pratik eğitim<br />
alıyoruz. Devlet adamı<br />
olacağımız için dersler çok ağır.<br />
Benim ahi ustam çok iyi adam.<br />
Beni çırak olarak aldı. Hem<br />
meslek öğretecek hem de<br />
insanlık.<br />
Hadi yine iyisiniz.<br />
Tonguç Akademi ile<br />
dersleri kolayca<br />
halledersiniz.<br />
Seçeceğim<br />
mesleğin<br />
özellikleri nasıl<br />
olmalı?<br />
Yeteneklerim<br />
neler?<br />
İlgi alanlarım neler?<br />
İnsanların geçimlerini sağlamak için yaptıkları işe meslek denir.<br />
İnsanlar meslek seçerek aslında nasıl bir hayat seçeceklerine karar verirler.<br />
Bu yüzden doğru meslek seçimi çok önemlidir.<br />
Unutmayın! “Sevdiğiniz işi yaparsanız, bir gün bile çalışmış sayılmazsınız.''<br />
Ne istiyorum?<br />
Hayellerim<br />
neler?<br />
Örgün Eğitim<br />
Okul öncesi<br />
İlkokul<br />
Lise<br />
Üniversite (Lisans)<br />
Yüksek Lisans<br />
Doktora<br />
Eğitim<br />
Yaygın Eğitim<br />
Halk eğitimi<br />
Çıraklık eğitimi<br />
Uzaktan eğitim<br />
Pratik Sanat Okulları<br />
312<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Nasıl Eğitim Gördüler<br />
Mesleğimi Nasıl Seçmeliyim?<br />
Süz-Geç<br />
1. Ahilik geleneğinin devam ettiği Osmanlı Devleti’nde<br />
esnaf ve zanaatkarlar “Lonca” adı verilen teşkilata<br />
üye idiler. Her esnaf mutlaka bir loncaya kayıt<br />
olur ve o loncanın koruması ve denetimi altında bulunurdu.<br />
Buna göre Lonca teşkilatı ile ilgili aşağıdakilerden<br />
hangisine ulaşılamaz?<br />
A) Çıraklıktan sonra ustalığa geçenlerin dükkan açmalarını<br />
sağlar.<br />
B) Mesleki örgütlenmelerden oluşur.<br />
C) Ahilik teşkilatının devamı niteliğindedir.<br />
D) Esnafları denetler ve korur.<br />
3. Enderun mektebi, ilk defa I. Murat Dönemi’nde<br />
Edirne’de, daha sonra Fatih Sultan Mehmet tarafından<br />
Topkapı Sarayı’nda ve II. Bayezıt tarafından<br />
Galatasaray’da kurulmuştur.<br />
Buna göre Enderun Mektebi ile ilgili aşağıda verilen<br />
bilgilerden hangisi yanlıştır?<br />
A) Okulun öğrencileri devşirme adı verilen yöntemle<br />
Hristiyan çocuklardan seçilirdi.<br />
B) Devşirme sistemi ile seçilen öğrenciler ilk önce<br />
Türk ailelerin yanına gönderilirdi.<br />
C) Yönetici, komutan, sanatkâr ve devlet adamı yetiştirilirdi.<br />
D) Enderun’a daha önce medresede eğitim görmüş<br />
öğrenciler alınırdı.<br />
2. Bir mimarlık şirketinde mimar olarak çalışıyorum.<br />
Halbuki ne kadar çok istemiştim bu mesleği... Oysa<br />
durum hiç de benim beklediğim ve istediğim gibi<br />
olmadı. Çalışmaya başladığım günden beri bir<br />
odada her gün saatlerce çizim yapıyorum. Aslında<br />
ne istiyorum, onu çok iyi biliyorum. İnsanlarla iletişim<br />
kurabileceğim, dertlerini, mutluluklarını dinleyebileceğim<br />
bir meslek... Artık bu şansı kaybettim.<br />
Bu sözleri ifade eden Özlem Hanım meslek seçiminde<br />
aşağıdakilerden hangisini dikkate almamıştır?<br />
A) Meslekten elde ettiği kazancı<br />
B) Mesleğin toplumdaki yerini<br />
C) Uzmanların tavsiyelerini<br />
D) Mesleğin kişiliğine uygun olup olmadığını<br />
4. Sahn-ı Seman Medresesi Fatih Sultan Mehmet’in<br />
İstanbul’u Fethi’nden sonra kurduğu eğitim kurumları<br />
arasında en üst düzeyde eğitim veren yüksek<br />
eğitim kurumudur. Fatih Külliyesi içerisinde yer alan-<br />
Sahn-ı Seman’ın şekillenmesinde Ali Kuşçu önemli<br />
bir yere sahiptir. Sahn-ı Seman aynı zamanda İstanbul’un<br />
ilk Türk yükseköğretim kurumudur.<br />
Bu bilgilere bakarak Sahn-ı Seman Medresesi için<br />
aşağıdakilerden hangisi söylenemez?<br />
A) İstanbul’daki ilk yüksek medresedir.<br />
B) İstanbul’un Fethi’nden sonra kurulmuştur.<br />
C) Sadece dini alanda eğitim vermiştir.<br />
D) Ali Kuşçu gibi önemli bilim insanları tarafından<br />
desteklenmiştir.<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
313
Ünite: 06<br />
Yaşayan Demokrasi<br />
<br />
Kurultaydan Meclise<br />
Saltanat: Babadan oğula geçen yönetim<br />
biçimi. Osmanlı'da padişah, Rusya'da Çar,<br />
İran'da şah, Avrupa'da kral.<br />
Tanzimat Fermanı: 1839 yılında padişah<br />
I. Abdülmecit zamanında Gülhane Parkı'nda<br />
ilan edildi. Mustafa Reşit Paşa<br />
okudu. Osmanlı padişahı hukukun üstünlüğünü<br />
kabul etti.<br />
Monarşi: Tek kişinin hâkimiyeti.<br />
Meşrutiyet: Padişah + meclis. 1876 I. Meşrutiyet. (Kanuniesasi,<br />
ilk Osmanlı anayasası kabul edildi.) 1908 II. Meşrutiyet.<br />
İkisini de II. Abdülhamit ilan etti. Halk kısıtlı da olsa ilk defa<br />
seçme ve seçilme hakkını elde etti.<br />
Cumhuriyet: Yönetimde halkın iradesinin olduğu idare sistemi.<br />
29 Ekim 1923 tarihinde cumhuriyet yönetimine geçtik.<br />
Demokrasi: Yönetimde halkın iradesinin olması.<br />
Kurultay: Eski Türk devletlerinde devlet işlerinin görüşülüp karara<br />
bağlandığı yer. (toy, kengeş) Yılın belli zamanlarında toplanır. Hakanın<br />
eşi olan hatun da katılırdı. (kadına verilen değerin göstergesi)<br />
Kut: Eski Türk devletlerinde hükümdarın ülkeyi yönetme yetkisini Tanrı'dan<br />
aldığına inanılması. (hükümdarın otoritesi artar.)<br />
Töre: Yazısız hukuk kuralları. Yaptırımı fazla.<br />
Divan: Türk-İslam devletlerinde devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı<br />
yer. Osmanlı'da divan Orhan Gazi döneminde kuruldu. II. Mahmut<br />
kaldırdı. Son söz padişahın.<br />
Devletler<br />
Yönetim<br />
Kurumu Ne?<br />
Devlet Başkanı<br />
Kim?<br />
Yönetim<br />
Şekli Ne?<br />
Egemenlik<br />
Kaynağı<br />
Ne?<br />
İlk Türk<br />
Devletleri<br />
Kurultay<br />
Han, Hakan, Kağan<br />
(Töreye göre<br />
ülkeyi yönetir.)<br />
Monarşi<br />
Tanrı<br />
Türk-İslam<br />
Devletleri<br />
Divan<br />
Sultan (Sözü kanun<br />
yerine geçer.)<br />
Monarşi<br />
Tanrı<br />
Osmanlı<br />
Devleti<br />
Divan-ı Hümayun<br />
Padişah (Sözü kanun<br />
yerine geçer.)<br />
Monarşi<br />
Tanrı<br />
Türkiye<br />
Cumhuriyeti<br />
TBMM,<br />
Bakanlar<br />
Kurulu<br />
Cumhurbaşkanı<br />
(Kanunlar çerçevesinde<br />
yetkilerini<br />
kullanır.)<br />
Cumhuriyet<br />
Millet<br />
314<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Kurultaydan Meclise<br />
Süz-Geç<br />
1. I. Osmanlı Devleti<br />
II. Türk-İslam Devletleri<br />
III. İlk Türk Devletleri<br />
3.<br />
Osmanlı Devleti’nde<br />
Yönetim Kademeleri<br />
Günümüzde<br />
Yaklaşık Karşılıkları<br />
I. Vezir-i Azam Bakanlar Kurulu<br />
Verilen devletler ile;<br />
II. Vezir<br />
Bakan<br />
a. Kurultay<br />
b. Divan<br />
c. Divan-ı Hümayun<br />
yönetim kurumlarının eşleştirmesi, aşağıdakilerden<br />
hangisinde doğru yapılmıştır?<br />
I II III<br />
A) a b c<br />
B) c b a<br />
III. Divan-ı Hümayun<br />
IV. Nişancı<br />
Başbakan<br />
Dışişleri Bakanı<br />
Tabloda Osmanlı Devleti’nde yönetim kademeleri<br />
ile günümüzdeki karşılıklarının doğru eşleştirilmesi<br />
için kaç numaralı yönetim kademelerinin<br />
yer değiştirmesi gerekir?<br />
A) I ve III B) I ve IV<br />
C) II ve III D) III ve IV<br />
C) b c a<br />
D) a c b<br />
4.<br />
2. Türkiye’nin yönetim yapısı ile ilgili;<br />
I. Egemenliğin kaynağı millete aittir.<br />
II. Yönetim şekli cumhuriyettir.<br />
III. Cumhurbaşkanı son sözü söyler. TBMM danışma<br />
meclisi niteliğindedir.<br />
ifadelerinden hangileri doğrudur?<br />
A) I ve II B) I ve III<br />
C) II ve III D) I, II ve III<br />
‘’Millet her türlü isteğini yerine getirme gücüne sahiptir.<br />
Millet girişimlerinin önüne geçebilecek hiçbir<br />
kuvvet yoktur.``<br />
Atatürk verilen sözünde aşağıdakilerden hangisinin<br />
önemini vurgulamıştır?<br />
A) Eşitlik<br />
B) Milli egemenlik<br />
C) Adalet<br />
D) Özgürlük<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
315
Ünite: 06<br />
Yaşayan Demokrasi<br />
<br />
Yönetimin Özü<br />
Türkiye Cumhuriyeti Devleti<br />
Resmî Dil<br />
Başkent<br />
Devlet Şekli<br />
Yönetim Biçimi<br />
Kurucu<br />
Nitelikleri<br />
Ulusal Marş<br />
Türkçe<br />
Ankara<br />
Cumhuriyet<br />
Demokrasi<br />
Mustafa Kemal Atatürk<br />
Demokratik Devlet : Ülke yönetiminde halkın iradesi<br />
esastır.<br />
Madde 6- Egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir.<br />
Laik Devlet: Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasını<br />
esas alır.<br />
<strong>Sosyal</strong> Devlet: Tüm vatandaşlarını korur, gözetir.<br />
<strong>Sosyal</strong> Güvenlik kurumlarıyla onlara sahip çıkar.<br />
Madde 60- Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir.<br />
Hukuk Devleti: Herkes kanunlar önünde eşittir.<br />
İstiklâl Marşı<br />
Bir kişide<br />
Monarşi<br />
Egemenlik bir kişide.<br />
(mutlakiyet)<br />
Bir kişi ile birlikte<br />
mecliste<br />
olursa<br />
meşrutiyet.<br />
Bir grupta<br />
Oligarşi<br />
Soylular, aristokratlar. Egemenlik elit<br />
bir grupta.<br />
Millette<br />
Cumhuriyet<br />
Halk meclis sayesinde<br />
ülke yönetiminde.<br />
YÖNETİM<br />
BİÇİMLERİ<br />
Dine dayalı<br />
Teokrasi<br />
Ülke yönetiminde din kuralları geçerli.<br />
316<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Yönetimin Özü<br />
Süz-Geç<br />
1. Türkiye Cumhuriyeti, anayasanın 2. maddesinde belirtilen<br />
nitelikler doğrultusunda kendisine amaç ve<br />
görevler yüklemiştir.<br />
Buna göre aşağıdakilerden hangisi, Türkiye Cumhuriyeti’nin<br />
demokratik özelliklere sahip olduğunu<br />
gösteren niteliklerden birisi değildir?<br />
A) Ulusal marşının İstiklal Marşı, başkentinin Ankara<br />
olması<br />
B) Tüm vatandaşların ülkeyi yönetme yetkisini seçimler<br />
yoluyla kullanması<br />
C) Her vatandaşın seçme ve seçilme hakkına sahip<br />
olması<br />
D) Seçimlerin belli aralıklarla yenilenmesi ve seçilenlerin<br />
ülkeyi yönetmesi<br />
3. Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması anlamına<br />
gelen laiklik, Atatürk ilkelerinden birisidir. Bu ilkeye<br />
göre, devlet yönetiminde aklın ve bilimin rehberliği<br />
doğrultusunda hareket edilmekte, dini esaslar<br />
değil, anayasa ve yasalar dikkate alınmaktadır.<br />
Buna göre lailklik ilkesinin geçerli olduğu Türkiye<br />
Cumhuriyeti Devleti için aşağıdakilerden hangisi<br />
söylenemez?<br />
A) Herkes istediği dine serbestçe inanabilir.<br />
B) İnsanlar ibadetlerini yerine getirmekte serbestir.<br />
C) Hiç kimse inancından dolayı kınanamaz ve suçlanamaz.<br />
D) Her vatandaş kendi inancının gereklerini yerine<br />
getirmek zorundadır.<br />
2. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde;<br />
• Her vatandaş seçme ve seçilme hakkına sahiptir<br />
ve herkesin eşit oy hakkı vardır.<br />
• Vatandaşlar dini inançlarından dolayı kınanamaz.<br />
• Mahkemeler herhangi bir sebepten dolayı hakkını<br />
arayanlara hizmet verir.<br />
Yukarıda Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin hangi<br />
niteliği ile ilgili bir bilgi verilmemiştir?<br />
A) Hukuk devleti olması<br />
B) Demokratik bir devlet olması<br />
C) <strong>Sosyal</strong> bir devlet olması<br />
D) Laik bir devlet olması<br />
4. ........?........ devlet anlayışına sahip olan Türkiye<br />
Cumhuriyet’inde;<br />
• Ülkeyi yönetenler aklın ve bilimin rehberliği doğrultusunda<br />
hareket ederler.<br />
• Tüm vatandaşların din ve vicdan özgürlüğü koruma<br />
altındadır.<br />
• Herkes istediği dini seçmekte ve ibadetlerini serbestçe<br />
yerine getirmekte özgürdür.<br />
Buna göre “?” ile gösterilen yere anayasamızın<br />
2. maddesinde geçen aşağıdaki kavramlardan<br />
hangisi öncelikle yazılmalıdır?<br />
A) Demokratik B) Laik<br />
C) <strong>Sosyal</strong> D) Hukuk<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
317
Ünite: 06<br />
Yaşayan Demokrasi<br />
<br />
Kuvvetler Ayrılığı<br />
Yasama nedir?<br />
TBMM tarafından kullanılan<br />
yasa yapma yetkisi.<br />
Yürütme nedir?<br />
Cumhurbaşkanı ve Bakanlar<br />
Kurulu tarafından kullanılan<br />
yetki.<br />
Yasaları uygulama görevi<br />
Yargı nedir?<br />
Bağımsız mahkemeler tarafından<br />
kullanılan yetki. Kanunların<br />
hukuka uygunluğunu denetler.<br />
Güçler ayrılığı nedir?<br />
Yasama, yürütme ve yargı güçlerinin<br />
ayrı ayrı kurumlarda toplanması<br />
demektir.<br />
Kanun nedir?<br />
TBMM tarafından yapılan uyulması<br />
gereken kurallar.<br />
Ülkemizdeki yüksek mahkemeler<br />
• Anayasa Mahkemesi<br />
• Danıştay<br />
• Yargıtay<br />
• Askerî Yargıtay<br />
• Askerî Yüksek İdare Mahkemesi<br />
• Uyuşmazlık Mahkemesi<br />
MUTLAKA İZLEYIN!<br />
Kanun Nasıl Çıkarılır?<br />
Bakanlar Kurulu<br />
Milletvekilleri<br />
Veto nedir?<br />
Bir yetkinin, bir kararın, bir yasanın vb. yürürlüğe<br />
girmesine karşı çıkma hakkı Cumhurbaşkanı kullanır.<br />
Tasarı<br />
TBMM Başkanlığı<br />
Teklif<br />
Resmi Gazete nedir?<br />
Cumhurbaşkanı, başbakan, hükûmet ve meclis tarafından<br />
çıkarılan yönetmeliklerin, yasaların ve genelge kararlarının<br />
yayınlandığı devletin resmi gazetesi.<br />
Komisyonlar<br />
Komisyon Raporu<br />
Vatandaşların Bazı Görev ve Sorumlulukları<br />
Seçme ve seçilme hakkını kullanmak, vergi vermek,<br />
askerlik yapmak, kanunlara ve kurallara uymak.<br />
Demokrasiyi benimsemek<br />
Atatürk ilke ve inkılaplarına sahip çıkmak<br />
Hoşgörülü olmak<br />
Toplumsal duyarlılığa sahip olmak<br />
Toplumsal birlik ve beraberliğe katkıda bulunmak<br />
TBMM Genel Kurulu<br />
Kanun<br />
Cumhurbaşkanı<br />
Resmi Gazete<br />
318<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Kuvvetler Ayrılığı<br />
Süz-Geç<br />
1. Anayasamıza göre yargı yetkisi bağımsız mahkemeler<br />
tarafından yürütülür.<br />
Aşağıdakilerden hangisi bağımsız mahkemelerin<br />
yetkileri arasında yer almaz?<br />
A) Vatandaşlar arasında çıkan anlaşmazlıkları çözmek<br />
B) Devlet ile vatandaş arasındaki anlaşmazlıkları gidermek<br />
C) Hukuk düzenine uymayanlara hangi cezanın verileceğini<br />
belirlemek<br />
D) Genel ve yerel seçimlerin yenilenme tarihlerini<br />
belirlemek<br />
3. Devletin başı olan Cumhurbaşkanı’nın TBMM’den<br />
gelen kanunlar üzerinde bazı yetki ve hakları bulunmaktadır.<br />
Aşağıdakilerden hangisinin Cumhurbaşkanı’nın<br />
TBMM’de hazırlanan bir kanun üzerindeki yetki<br />
ve haklarından biri değildir?<br />
A) TBMM’den gelen kanunu onaylamak<br />
B) Yeniden görüşülmek üzere TBMM’ye göndermek<br />
C) TBMM’den çıkan kanunların anayasaya uygun<br />
olup olmadığını denetlemek<br />
D) Kanunun iptali için gerekirse Anayasa Mahkemesi’ne<br />
başvurmak<br />
2. Bu yüksek mahkemenin başlıca kuruluş amaçları<br />
şunlardır:<br />
• Anayasada yazılı olan temel hak ve özgürlükleri<br />
korumak<br />
• Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından çıkarılan<br />
yasaların anayasaya uygun olup olmadığını denetlemek<br />
Verilen bilgilerin aşağıdaki yüksek mahkemelerden<br />
hangisine ait olduğu söylenebilir?<br />
A) Anayasa Mahkemesi<br />
B) Yargıtay<br />
C) Danıştay<br />
D) Uyuşmazlık Mahkemesi<br />
4. Yürütme gücüne sahip Başbakan ve Bakanlar Kurulu<br />
ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisinin<br />
doğru olduğu söylenemez?<br />
A) Başbakan’ın görevi bakanlıklar arasındaki işbirliğini<br />
sağlamaktır.<br />
B) Başbakan ve bakanlar yürütme faaliyetlerini kanunlara<br />
uygun yürütürler.<br />
C) Bakanlar Kurulu TBMM’den güvenoyu aldıktan<br />
sonra yürütme görevine başlar.<br />
D) TBMM isterse Başbakan ve Bakanlar Kurulu’nu<br />
değiştirme hakkına sahiptir.<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
319
Ünite: 06<br />
Yaşayan Demokrasi<br />
<br />
Kamuoyu ve Basın - Örnek Yurttaş<br />
Kamuoyu nedir?<br />
Bir sorun konusunda halkın, kamunun düşüncesi.<br />
Yönetime Etki Eden Güçler?<br />
• Vatandaşlar<br />
• Sivil toplum kuruluşları<br />
• Siyasi partiler<br />
• Medya (Atatürk basına önem vermiştir.)<br />
Kullanılan Yöntemler?<br />
BİMER ve CİMER'e başvuru, dilekçe, panel, miting,<br />
sempozyum, afiş, gösteri, yürüyüş, imza toplama.<br />
Sonuç olarak; Kamuoyunda konu ile ilgili duyarlılık<br />
oluşur.<br />
Kamuoyunda oluşan duyarlılık yönetime de yansır.<br />
Atatürk ve Türk Basını<br />
Kamuoyu oluşturmada kitle iletişim araçlarının rolünü<br />
iyi bilen Atatürk; Millî Mücadele Dönemi'nde İradeyimilliye<br />
ve Hakimiyetimilliye gazetelerini çıkarttırmıştır.<br />
Sivil Toplum Kuruluşları;<br />
İnsanların ortak bir paydada buluşmalarını sağlar.<br />
Demokrasi bilincini güçlendirir.<br />
Toplum bilinçlenir.<br />
İnsanlar kendilerini ifade edebilir.<br />
Devlet yönetimine yardım edilir.<br />
Örnek Yurttaş<br />
İnsan haklarına ve demokrasiye<br />
saygı duymayı öğrenirim.<br />
Grup<br />
dayanışmasının<br />
önemini kavrarım.<br />
Çevreyi korumayı<br />
öğrenirim.<br />
Sorumluluk<br />
bilincim gelişir.<br />
Kulüp<br />
çalışmaları ile;<br />
Toplumsal sorunlarla<br />
ilgilenmeyi<br />
öğrenirim.<br />
Yeteneklerimi<br />
geliştirebilirim.<br />
320<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Kamuoyu ve Basın - Örnek Yurttaş<br />
Süz-Geç<br />
1. Kamuoyu, bir konuyla ilgili olarak halkın genel düşüncesine<br />
denir. Kamuoyu oluşturmak ise “bir düşünceyi<br />
yaygınlaştırmak ve halkın dikkatini o düşünce<br />
etrafında toplamak ve yoğunlaştırmak” şeklinde<br />
açıklanabilir.<br />
Buna göre kamuoyu oluşturmak için aşağıdakilerden<br />
hangisine gerek yoktur?<br />
A) Demokratik bir yönetim anlayışına<br />
B) Kitle iletişim araçlarına<br />
C) Sivil toplum kuruluşlarına<br />
D) Ekonomisi güçlü olan bir devlete<br />
3. Kitle iletişim araçları toplumdaki farklı görüş, düşünce<br />
ve kanaatlerin yayılmasında önemli bir yere<br />
sahiptir. Demokratik yönetimlerde medyanın önemli<br />
görevleri bulunmaktadır.<br />
Aşağıdakilerden hangisi demokrasinin vazgeçilmez<br />
unsuru olan medyanın görevleri arasında<br />
yer almaz?<br />
A) Devlet yöneticilerinin istedikleri haberleri yayınlamak<br />
B) Çeşitli konularda halkı bilgilendirmek<br />
C) Yasama, yürütme ve yargı güçlerinin çalışmalarını<br />
izlemek<br />
D) Farklı görüş ve düşüncelere yer vererek serbest<br />
düşünce ortamı oluşturmak<br />
2. Toplumsal bir sorun ya da bir problem için gündem<br />
ve kamuoyu oluşturabilen sivil toplum kuruluşları<br />
ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi<br />
yanlıştır?<br />
A) Demokrasinin ülkede yerleşmesine ve gelişmesine<br />
katkı sağlarlar.<br />
B) Demokrasinin ve uygulamalarının toplumda yerleşmesi<br />
için çaba gösterirler.<br />
C) Devlet kurumlarından maddi destek alarak faaliyetlerini<br />
sürdürürler.<br />
D) Gerçekleştirdikleri etkinliklerle yönetimin karar<br />
alma sürecini etkilerler.<br />
4. Okullarda yürütülen kulüp çalışmaları ile öğrencilerin;<br />
I. Sorumluluk bilinci gelişir.<br />
II. Ait olduğu kulübe uygun işlerde çalışabilir.<br />
III. Yeteneklerini geliştirebilir.<br />
kazanımlarından hangilerini elde edebileceği söylenebilir?<br />
A) I ve II B) I ve III<br />
C) II ve III D) I, II ve III<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
321
Ünite: 07<br />
Ülkeler Arası Köprüler<br />
<br />
Bir “Dünya Savaşı” (1914-1918) - I<br />
Savaşın Genel Nedenleri?<br />
• Sanayi İnkılabı (Ham madde ve pazar<br />
arayışı, sömürgecilik rekabeti)<br />
• Fransız İhtilali (Milliyetçilik akımı)<br />
Savaşın Özel Nedenleri?<br />
• Almanya ve Fransa arasında Alsas-Loren anlaşmazlığı<br />
• Almanya ile İngiltere arasında sömürge rekabeti<br />
• Rusya ile Avusturya-Macaristan arasında Panslavizm<br />
mücadelesi ve Balkanlara hâkim olma düşüncesi<br />
Taraflar?<br />
İttifak: Almanya, Avusturya - Macaristan ve İtalya (sonradan<br />
saf değiştirecek)<br />
İtilaf: İngiltere, Fransa, Rusya, (ABD savaşın sonlarında<br />
Wilson İlkelerini yayınlayarak savaşa girdi.)<br />
Savaşın bahanesi?<br />
Sırp milliyetçi Princip'in, Avusturya-<br />
Macaristan veliahtı Ferdinand'ı öldürmesi.<br />
Osmanlı'nın durumu?<br />
Siyasi yalnızlık içinde.<br />
Kaybettiği yerleri geri almak istiyor.<br />
İttihat ve Terakki, Alman hayranı.<br />
Mondros Ateşkes Antlaşması ile de savaştan çekiliyor.<br />
Almanya Neden Osmanlı'yı Müttefik<br />
İstiyor?<br />
Cephelerdeki yükünü hafifletmek,<br />
Halifeliğin dinî gücünden faydalanmak,<br />
Osmanlı'nın jeopolitik konumundan<br />
faydalanmak için…<br />
Savaşın Sonuçları?<br />
Osmanlı Savaşa Nasıl Giriyor?<br />
İngilizlerden kaçan iki Alman gemisini<br />
Goben (Yavuz) ve Breslav'ı<br />
(Midilli) satın aldıktan sonra Rus<br />
limanlarını bombalayarak.<br />
Savaşı İtilaf Devletleri kazandı, insanlık kaybetti.<br />
Osmanlı, Avusturya - Macaristan gibi çok uluslu imparatorluklar yıkıldı.<br />
Yeni millî devletler kuruldu. (Polonya, Yugoslavya, Çekoslavakya)<br />
Avrupa'nın siyasi haritası değişti.<br />
Milletler Cemiyeti kuruldu.<br />
322<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Bir “Dünya Savaşı” (1914-1918) - I<br />
Süz-Geç<br />
1. I. Dünya Savaşı, 20. yüzyılda dünya çapında yapılan<br />
iki savaştan birincisidir. 28 Temmuz 1914 tarihinde<br />
Avrupa’da başlamış ve dünyanın dört bir yanındaki<br />
ülkelerin katılması ve diğer kıtalardaki sömürgelere<br />
de yayılması nedeniyle ‘‘Dünya Savaşı’’<br />
olarak adlandırılmıştır. Savaşın başlamasında hem<br />
dünyada yaşanan gelişmelerin etkisiyle oluşan genel<br />
nedenler hem de devletler arası sorunların ortaya<br />
çıkardığı özel nedenler etkili olmuştur. Savaş,<br />
1918 yılında sona ermiştir.<br />
Buna göre aşağıdakilerden hangisi I. Dünya Savaşının<br />
özel nedenleri arasında gösterilebilir?<br />
A) Fransız İhtilali’nin etkileri<br />
B) Ekonomik yayılma ve sömürgecilik faaliyetleri<br />
C) Devletler arası rekabet ve bloklaşma<br />
D) Rusların Slavları birleştirme politikası<br />
3. Birinci Dünya Savaşı başladığında taraflar savaşın<br />
uzun süre devam edeceğini düşünmüyorlardı. Ancak<br />
savaşın uzaması hem İttifak hem de İtilaf Devletleri’nde<br />
olağan yaşamı daha da güçleştiriyordu.<br />
Birinci Dünya Savaşı’nın bitişini hızlandıran gelişmeler<br />
arasında aşağıdakilerden hangisinin olduğu<br />
söylenemez?<br />
A) ABD’nin 1917’de İtilaf Devletleri’nin yanında savaşa<br />
girmesi<br />
B) Batı Cephesi’nde Almanya’nın yenilerek geri çekilmeye<br />
başlaması<br />
C) Rusya’nın; İngiltere ve Fransa’yı desteklemesi<br />
D) Avrupa’da ekonomik ve sosyal sıkıntılar baş göstermesi<br />
2. Birinci Dünya Savaşı sonunda; Almanya, Rusya, Osmanlı<br />
Devleti ve Avusturya - Macaristan gibi büyük<br />
imparatorluklar yıkılmış ve toprakları üzerinde birçok<br />
ulus devlet kurulmuştur.<br />
Birinci Dünya Savaşı’nın bu sonucu ile ilgili aşağıdakilerden<br />
hangisi öncelikle söylenebilir?<br />
A) Fransız İhtilali’nin getirdiği milliyetçi akımlar başarıya<br />
ulaşmıştır.<br />
B) Devletlerin yönetim şekillerinde değişikler yaşanmıştır.<br />
C) Devletlerin ekonomik ve sosyal sıkıntıları yıkılışlarını<br />
kolaylaştırmıştır.<br />
D) Milletler Cemiyeti’nin kurulması kolaylaşmıştır.<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
323<br />
4. ABD Başkanı Woodrow Wilson, Birinci Dünya Savaşı<br />
devam ederken Wilson İlkeleri adını taşıyan bir<br />
bildiri yayınladı. Bu bildiri İttifak Devletleri’nin savaştan<br />
çekilişini hızlandırmıştır. Aynı zamanda bildiride<br />
Osmanlı Devleti’ni ilgilendiren maddeler de<br />
yer almıştır.<br />
Wilson İlkelerinin aşağıdaki maddelerinden hangisinin<br />
hem İttifak Devletleri’nin hem de Osmanlı<br />
Devleti’nin savaştan çekilişini hızlandırdığı söylenebilir?<br />
A) Devletler arası barışı korumak amacıyla uluslararası<br />
bir örgüt kurulacak<br />
B) Yenen devletler yenilen devletlerden savaş tazminatı<br />
ve toprak almayacak<br />
C) Boğazlar bütün devletlerin ticaret gemilerine<br />
açık olacak<br />
D) Devletler arasında imzalanan antlaşmalar açık<br />
olacak
Ünite: 07<br />
Ülkeler Arası Köprüler<br />
<br />
Bir “Dünya Savaşı” (1914-1918) - II<br />
I. DÜNYA SAVAŞI'NDA CEPHELER<br />
Taarruz Savunma YArdım<br />
Kafkas<br />
Kanal<br />
Çanakkale<br />
İran - Irak<br />
Suriye - Filistin<br />
Hicaz - Yemen<br />
GaliçYA<br />
MakedonYA<br />
RomanYA<br />
Osmanlı, toprakları<br />
dışında savaştı.<br />
Bu üç cephede<br />
müttefiklerine yardım<br />
için asker gönderdi.<br />
Amaç: Rus işgalindeki Kars, Ardahan<br />
ve Batum'u geri almak<br />
Rus esaretindeki Türklerle bağlantı<br />
kurmak<br />
Sonuç: Sarıkamış Harekâtı başarısız<br />
oldu.<br />
İtilaf Devletleri hem<br />
deniz hem de kara<br />
savaşlarında başarılı<br />
olamadı. Yardım alamayan<br />
Rusya'da ihtilal çıktı.<br />
Bulgaristan İttifak<br />
Devletleri'ne katıldı.<br />
Savaşın süresi uzadı.<br />
Mustafa Kemal yurt<br />
çapında tanındı.<br />
Kut'ülamare'de Osmanlılar<br />
tarihî bir zafer kazandı.<br />
Ancak takviye<br />
olan İngilizler Bağdat ve<br />
Kerkük'ü ele geçirdi.<br />
7. Ordu Komutanı<br />
Mustafa Kemal, Halep'in<br />
kuzeyinde İngilizleri<br />
durdurdu.<br />
Amaç: İngilizlerin Hindistan'a<br />
giden sömürge bağlantısını<br />
kesmek, Mısır'ı İngiltere'den<br />
geri almak.<br />
Sonuç: Taarruz başarısız oldu.<br />
Osmanlı ordusu Suriye'ye<br />
kadar geri çekildi.<br />
Kutsal cihat ve İslamcılık fikri<br />
etkili olamadı. İngilizler, Kutsal<br />
toprakları ele geçirdi. Medine<br />
kahramanı Fahrettin Paşa destansı<br />
bir mücadele verdi.<br />
324<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Bir “Dünya Savaşı” (1914-1918) - II<br />
Süz-Geç<br />
1. Amaç: Rus işgalindeki Kars, Ardahan ve Batum’u<br />
geri almak Rus esaretindeki Türklerle bağlantı kurmak<br />
Sonuç: Sarıkamış Harekâtı başarısız oldu.<br />
Özellikleri verilen cephe aşağıdakilerden hangisidir?<br />
A) Kanal B) Kafkas<br />
C) Suriye D) Çanakkale<br />
3. Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’nda müttefiklerine<br />
yardım etmek amacıyla sınırları dışında da savaşmıştır.<br />
Buna göre aşağıdakilerden hangisi sınırlarımız dışında<br />
savaştığımız cephelerden değildir?<br />
A) Romanya<br />
B) Hicaz<br />
C) Makedonya<br />
D) Galiçya<br />
4. Medine kahramanı Fahrettin Paşa, bu cephede tüm<br />
zorluklara ve imkânsızlıklara rağmen destansı bir<br />
mücadele vermiştir.<br />
Hakkında bilgi verilen bu cephe aşağıdakilerden<br />
hangisidir?<br />
A) Hicaz<br />
B) Kafkas<br />
C) Çanakkale<br />
D) Kanal<br />
2. • Rusya’ya yardım gönderilemediği için ihtilal çıktı<br />
ve Rusya savaştan çekildi.<br />
• I. Dünya Savaşı uzadı ve geniş bir alana yayıldı.<br />
• İtilaf Devletleri amaçlarına ulaşamadılar.<br />
• Mustafa Kemal bu cephedeki başarılarından dolayı<br />
yurt çapında tanındı.<br />
Sonuçları verilen cephe aşağıdakilerden hangisidir?<br />
5. Amaç: İngilizlerin Hindistan’a giden sömürge bağlantısını<br />
kesmek, Mısır’ı İngiltere’den geri almak.<br />
Sonuç: Taarruz başarısız oldu.<br />
Osmanlı ordusu Suriye’ye kadar geri çekildi.<br />
Özellikleri verilen cephe aşağıdakilerden hangisidir?<br />
A) Hicaz - Yemen<br />
B) Suriye<br />
C) Kanal<br />
D) Çanakkale<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
325<br />
A) Kafkas<br />
B) Irak<br />
C) Suriye<br />
D) Kanal
Ünite: 07<br />
Ülkeler Arası Köprüler<br />
<br />
Küresel Sorunlara Küresel Çözümler<br />
“Son ırmak kuruduğunda, son ağaç yok olduğunda, son balık tutulduğunda;<br />
beyaz adam paranın yenmeyen bir şey olduğunu anlayacak.”<br />
(Şef Seattle)<br />
Dünya'daki pek çok küresel sorunun ortaya çıkmasında devletlerin ve çoğu insanın<br />
yukarıdaki sözü göz ardı etmesi vardır.<br />
O halde yapılması gereken tüm devletlerin kendi çıkarlarını bir kenara bırakarak<br />
dünyanın geleceğini tehlikeye atmamaları ve gerekli tedbirleri almaları olacaktır.<br />
Çünkü “Bu dünya bize atalarımızdan miras değil torunlarımızın emanetidir.”<br />
Uluslararası Kuruluşlar<br />
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER<br />
Kuruluş Nedeni: İnsanlığı savaşların yıkımından<br />
korumak<br />
FAO (Food and Agriculture Organization)<br />
Dünya Gıda Programı<br />
Kuruluş Nedeni: Açlığı yok etmek ve beslenme<br />
şartlarını iyileştirmek<br />
WHO (World Health Organization)<br />
Dünya Sağlık Örgütü<br />
Kuruluş Nedeni: Dünya'da barışın ve güvenliğin<br />
sağlanması açısından bütün insanların sağlığının<br />
önemli olması<br />
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP)<br />
Kuruluşun amacı; insanlara bilgi, deneyim ve<br />
daha iyi bir yaşam kurmaları için kaynak ulaştırmak<br />
ILO (International Labour Organization)<br />
Uluslararası Çalışma Örgütü<br />
Kuruluş Nedeni: Çalışanları ve iş çevrelerini kalıcı<br />
bir barış, refah ve ilerlemeye sahip çıkmaya<br />
yöneltecek çalışma koşullarının sağlanmasına<br />
yardım etmek<br />
Küresel Sorunlar?<br />
Küresel ısınma<br />
Çevre sorunları<br />
Açlık-susuzluk<br />
Savaşlar - Terör<br />
Bulaşıcı hastalıklar<br />
Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF)<br />
Kuruluşun amacı; özellikle az gelişmiş ve gelişmekte<br />
olan ülkelerde çocukların ve gençlerin gelişimine<br />
yardımcı olmak<br />
326<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
Küresel Sorunlara Küresel Çözümler<br />
Süz-Geç<br />
1. Kuruluş amacı: İnsanların beslenme düzeylerini yükseltmek,<br />
gıdaların ve tarım ürünlerinin üretimini arttırmak<br />
ve insanların yaşam koşullarını iyileştirmektir.<br />
Faaliyetleri yukarıda belirtilen ve Birleşmiş Milletlere<br />
bağlı olarak çalışmalarını sürdüren bu kuruluş<br />
aşağıdakilerden hangisidir?<br />
A) FAO: Birleşmiş Milletler Gıda Tarım Kuruluşu<br />
B) UNEP: Birleşmiş Milletler ve Çevre Sorunları<br />
Programı<br />
C) WFP: Dünya Gıda Programı<br />
D) WHO: Dünya Sağlık Örgütü<br />
3. İnsanlar doğal kaynakları kullanarak ekonomik etkinliklerde<br />
bulunurlar. Bu etkinlikler doğal kaynakların<br />
aşırı ve yanlış kullanımı, kaynakların tahrip edilmesi<br />
çevrede dengenin bozulmasına neden olur. Bunun<br />
sonucunda ortaya birtakım sorunlar çıkar. Bu sorunlara<br />
çevre sorunları ya da çevre kirliliği denir.<br />
Aşağıdakilerden hangisi insanların müdahalesi ile<br />
ortaya çıkan çevre sorunlarından birisi değildir?<br />
A) Yer kabuğunun zayıf alanlarında depremlerin<br />
meydana gelmesi<br />
B) Geri dönüşümlü ürünlerin çoğalması<br />
C) Doğal güzelliklerin tahrip edilmesi<br />
D) Su ve toprak kirliliğinin artması<br />
2.<br />
Küresel ısınmayı önlemek için hem bireysel hem de<br />
uluslararası çalışmalar yapılmaktadır.<br />
Aşağıdakilerden hangisi küresel ısınmanın önlenmesi<br />
adına bireye düşen görevlerden birisi değildir?<br />
A) Tasarruflu ampuller kullanmak<br />
B) Toplu taşıma araçlarını tercih etmek<br />
C) Şehir içinde otomobil kullanmak<br />
D) Geri dönüşümü olan ürünleri tercih etmek<br />
4. ...............?............... Dünyada geniş alanları etkileyen<br />
savaş, açlık, yoksulluk, bulaşıcı hastalık, doğal<br />
afet ve çevre kirliliği gibi olaylara denir.<br />
Cümlenin doğru tanımlanabilmesi için “?” ile boş<br />
bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi yazılmalıdır?<br />
A) Çevre sorunları<br />
B) Küresel ısınma<br />
C) İklim değişikliği<br />
D) Küresel sorun<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
327
Ünite: 07<br />
Ülkeler Arası Köprüler<br />
<br />
İnsanlığın Sorumluluğu<br />
Ortak Miras:<br />
Bir kuşağın kendinden sonraki kuşaklara bırakmış olduğu maddi ve manevi değerlerin tümüdür.<br />
UNESCO TÜRKİYE MİRASI LİSTESİ<br />
328<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye
İnsanlığın Sorumluluğu Ünite: 07<br />
Ülkeler Arası Köprüler<br />
Ortak Miras Unsurları<br />
Sanat Mirası Bilim Mirası Edebiyat Mirası Düşünce Mirası<br />
Ortak miras bir tek medeniyete ait olmadığı gibi korunması da tüm insanlığın sorumluluğundadır.<br />
Ortak Miras Nasıl Korunur?<br />
• Yasal düzenlemelerle • Uluslararası kuruluşlarla • Müzelerle,<br />
• Yeni teknolojilerle • Kütüphanelerle • Bilinçlenmeyle<br />
• EĞİTİM ŞART!<br />
tonguç yayınları 0’dan 7’ye<br />
329
Tebrikler!<br />
0’dan 7’ye<br />
sosyal bilgileri<br />
tamamladın.