Koprzywnica Patrzy/My - album fotograficzny

Koprzywnica Patrzy/My 

album fotograficzny 

Koprzywnica w archiwalnych fotografiach i wspomnieniach mieszkańców

8

Koprzywnica Patrzy/My 

album fotograficzny 

Koprzywnica w archiwalnych fotografiach i wspomnieniach mieszkańców 

Koprzywnica 2018

Koncepcja i opracowanie materiałów: 

Pola Rożek, Kazimierz Brzeziński 

Wsparcie w pozyskiwaniu i opracowywaniu materiałów: 

Aleksandra Olszewska, Małgorzata Sarzyńska, Alicja Stępień, Lucyna Zwolska 

Fotografie z prywatnych archiwów mieszkańców i przyjaciół Koprzywnicy oraz z archiwum Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Koprzywnicy. 

Materiał dostępny na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International z wyłączeniem archiwalnych fotografii i wspomnień mieszkańców. 

Wydawca: 

Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury i Sportu w Koprzywnicy 

27-660 Koprzywnica, ul. Rynek 39 

tel: 15 8476322 

www.koprzywnica.naszdomkultury.pl 

mail: kpatrzymy@gmail.com, kdk39@op.pl 

fb: Koprzywnica PatrzyMy, Miejsko Gminny Ośrodek Kultury i Sportu w Koprzywnicy 

Seria: Koprzyviana 9 

ISBN: 978-83-934961-6-7 

Opracowanie techniczne, graficzne i skład: 

dk@grafbit.net 

Druk: 

Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu 

27-600 Sandomierz, ul. Żeromskiego 4 

tel: 15 6499700 

Projekt „Koprzywnica Patrzy/My kontynuacje” dofinansowano ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach Programu „Patriotyzm Jutra”. 

2

Ku wspomnieniom, ku pamięci 

Album fotograficzny „Koprzywnica Patrzy/My. Koprzywnica 

w archiwalnych fotografiach i wspomnieniach mieszkańców”, 

który Państwu prezentujemy, jest wynikiem naszej trzyletniej 

współpracy z mieszkańcami Koprzywnicy i okolic. 

Pracę rozpoczęliśmy w 2016 roku, we współpracy z Miejsko- 

-Gminnym Ośrodkiem Kultury i Sportu w Koprzywnicy, pod 

hasłem „Koprzywnica Patrzy/My”. Postanowiliśmy przyjrzeć 

się historiom lokalnym przez pryzmat archiwalnych fotografii 

i wspomnień mieszkańców. Rozpoczęliśmy poszukiwania 

rozmówców i archiwaliów. Najskuteczniejszą metodą okazał 

się bezpośredni kontakt z koprzywniczanami, zagadywanie 

i dopytywanie o to, do kogo warto pójść, z kim porozmawiać, 

kto może posiadać archiwalne fotografie. Jednym z powodów 

skorzystania z tej metody było to, że część z naszych rozmówców 

nie wychodzi już z domów albo robi to bardzo rzadko 

i nie korzysta z nowych mediów. W domu za to mogą czuć 

się swobodnie: spokojnie poszukać zdjęć, zastanowić się nad 

odpowiedzią. To my jesteśmy ich gośćmi. W rezultacie udało 

nam się zeskanować i opisać prawie tysiąc fotografii i znaleźć 

osoby, które zechciały się z nami podzielić swoimi wspomnieniami. 

Posłużyło nam to do warsztatów fotograficznych z młodzieżą, 

podczas których porównywaliśmy współczesną Koprzywnicę 

z tą sprzed 60-70 lat. Zależało nam, by pokazać, że 

historii, przede wszystkim tej lokalnej, opowiadającej o życiu 

codziennym, o miejscowych wydarzeniach i tradycjach, można 

uczyć się nie tylko w szkole, ale przede wszystkim poprzez 

uważne i krytyczne przyglądanie się dawnym zdjęciom oraz 

rozmowy z sąsiadami i bliskimi. Te spotkania z mieszkańcami, 

seniorami i młodzieżą zaowocowały zaufaniem, którym 

obdarowali nas rozmówcy. Wymagało to czasu, ale przyniosło 

wiele pozytywnych emocji i relacji. Najbardziej cieszymy się, 

że udało nam się przekonać naszych rozmówców, że to, co 

mają nam do przekazania, jest ważne i wartościowe. Że ich 

wspomnienia o wiejskim czy małomiasteczkowym życiu są 

podstawą do odkrywania lokalnej tożsamości, a tym samym 

częścią historii polskiego państwa. 

W 2017 roku powróciliśmy do naszych rozmówców z kolejnym 

wyzwaniem, tym razem w ramach projektu „Koprzywnica 

Odkrywa/My”. Szukaliśmy najstarszych przekazów ustnych, 

rodzinnych opowieści i archiwalnych dokumentów o Koprzywnicy 

sprzed stu lat. Zaufanie i radość, które wywołał 

nasz poprzedni projekt, spowodowały że udało nam się dotrzeć 

do nowych rozmówców, nowych archiwalnych zdjęć 

3

i dokumentów. Tym razem zanurzaliśmy się w opowieściach 

o zaborze rosyjskim, niedalekiej Galicji i granicy na Wiśle. 

Sprawdzaliśmy, ile osób umiało czytać, ilu było wyznania mojżeszowego, 

kto walczył podczas wojny rosyjsko-japońskiej, kto 

podczas polsko-bolszewickiej i jak ucierpiała Koprzywnica po 

przejściu frontu w 1915 roku. Poznaliśmy Henryka Goryckiego 

- amatora pieszych wędrówek „celem poznania Polski”, pierwszych 

założycieli Ochotniczej Straży Pożarnej w Koprzywnicy, 

chłopców ze Związku Strzeleckiego i nauczycieli, którzy przyjechali 

tu uczyć po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. 

Chcieliśmy dowiedzieć się, w jaki sposób te wszystkie lokalne 

wątki, osoby, instytucje i miejsca sprzed stu lat wpłynęły na 

kształtowanie patriotyzmu i poczucia wspólnoty narodowej koprzywniczan. 

Białą plamą w tych poszukiwaniach okazała się 

przedwojenna społeczność żydowska, która stanowiła przed 

wybuchem II wojny światowej 1/3 mieszkańców Koprzywnicy, 

a po której zostały znikome ślady w postaci paru zdjęć 

rynku z 1915 roku i zdjęć szkolnych z lat 30. XX wieku oraz 

wzmianki w dokumentach archiwalnych. Rezultatem naszych 

działań była wystawa, na którą składały się zdjęcia, dokumenty, 

wspomnienia, pocztówki-historii (zdjęcia opisane przez 

mieszkańców) oraz gra wokół historii lokalnej dla młodzieży. 

W tym roku postanowiliśmy zebrać zdjęcia i lokalne opowieści 

w formie publikacji. Ten pomysł jest, po pierwsze, odpowiedzią 

na prośbę mieszkańców uczestniczących w projekcie 

w 2016 roku. Po drugie, jest podziękowaniem za godziny 

rozmów i za zaufanie jakim nas obdarzyli użyczając swoich 

prywatnych, archiwalnych zdjęć. Po trzecie, realizacja koprzywnickich 

projektów była dla nas samych wielką przygodą 

i lekcją odkrywania lokalnej historii, którą chcieliśmy podsumować. 

W związku z tym podjęliśmy próbę uchwycenia tych opowieści 

w formie albumu ze zdjęciami i wspomnieniami oraz 

ponownie w formie pocztówek-historii. Skupiliśmy się na rozmowach 

i szukaniu historii wokół wybranych zdjęć. Zauważyliśmy, 

że nic tak dobrze nie budzi wspomnień i nic tak nie 

otwiera drzwi do prywatnych opowieści jak przechowywane 

w domach, stare fotografie. 

Spośród wcześniej zeskanowanych zdjęć wybraliśmy te, które pokazywały 

fragment rzeczywistości związanej z życiem codziennym 

w Koprzywnicy. Najwięcej zdjęć pochodzi z lat 40. i 50. XX 

wieku, ponieważ, po pierwsze, to wtedy fotografia zaczęła się 

upowszechniać na wsi i w małych miasteczkach, a po drugie 

jest to moment, w którym na fotografiach można wychwycić 

zachodzące w życiu codziennym mieszkańców zmiany – sprzętu, 

sposobu zarobkowania, ubioru, elektryfikacji, krajobrazu. 

Następnie, z wybranymi zdjęciami i pytaniami wróciliśmy 

do naszych rozmówców. Nagle okazało się, że opisane już 

4

wcześniej fotografie przywołały nowe wspomnienia i opowieści: 

tym razem o Żydach, o rzece, o młynach, o animozjach, 

o upaństwawianiu pracy rzemieślniczej, lokalnych fotografach 

i wiele, wiele innych. Mamy przekonanie, że te nowe lokalne 

historie nie pojawiłyby się, gdyby nie trzyletni proces rozmów, 

dopytywań i poszukiwań. Z drugiej strony praca z lokalną historią, 

to ciągła wędrówka po labiryncie opowieści, postaci 

i wydarzeń. Jest to też wędrówka po ludzkiej pamięci, po tym 

co jest zapamiętywane i o czym się zapomina. 

Nasze poszukiwania krążyły nie tylko wokół wspomnień, ale 

też wokół fotografów, tych, którzy na przestrzeni lat dokumentowali 

mieszkańców i życie w Koprzywnicy. Im też poświęcony 

jest ten album, to dzięki nim, możemy te opowieści 

odkrywać. 

Myśląc o Koprzywnicy nie ograniczaliśmy się tylko do terenu 

współczesnego miasta Koprzywnica czy dawnej osady. Okoliczne 

wsie: te zlewające się z Koprzywnicą jak Zarzecze czy 

Cegielnia, jak i te dalsze jak Gnieszowice, Błonie czy nieistniejący 

już Radowąż z przeprawą na Wiśle również były 

przedmiotem zdjęć i naszego zainteresowania, ze względu na 

wzajemne powiązania tych miejsc i ich mieszkańców. 

Niniejsza publikacja nie wyczerpuje wszystkich tematów, które 

poruszaliśmy z naszymi rozmówcami. Nie wszystkie historie 

zostały sfotografowane. Nie mamy zdjęć „wojennych”, 

choć mamy zdjęcia robione „za Niemców”. Oprócz paru pojedynczych 

zdjęć nie mamy dokumentacji fotograficznej dotyczącej 

Żydów, choć pojawiają się przy okazji opowieści o innych 

zdjęciach. Brak zdjęć konkretnych grup czy wydarzeń 

jest też częścią koprzywnickiej historii, tego co było warte lub 

niewarte zachowania, ale też po prostu rozwoju fotografii czy 

elektryfikacji. Nikt w przeszłości nie fotografował wieczornego 

dmuchania ogni, tzw. bziuków, podczas sobotniej rezurekcji. 

Nie mamy zdjęć z wnętrz domów z lat wcześniejszych niż 

lata 60., czy z rutynowych zajęć, jak niesienie wody ze studni. 

Tym bardziej wartościowe są zdjęcia Adama Antończyka z lat 

50. i 60., który fotografował bliskich i przyjaciół w bardzo codziennych, 

domowych sytuacjach. 

Niektóre historie pojawiają się w albumie w formie jednego 

zdania, wtrącenia. Niektóre są niedopowiedziane, niektóre są 

do odczytania tylko między wierszami, z kolei na niektóre 

zabrakło miejsca. To tylko pokazuje jak trzeba być uważnym 

w poznawaniu historii swoich przodków, sąsiadów oraz swojej 

miejscowości. Te opowieści układają się w fascynujący 

i niekończący się labirynt. 

Pola Rożek 

5

Patrząc na stare fotografie 

Fotografia to obraz. Czy niemy? Zdecydowanie nie. Można 

śmiało powiedzieć, że jest to lustro, w którym odbija się życie 

i działalność człowieka. 

Przeglądając stare fotografie, uważny obserwator bez trudu 

zauważy, że są tam zapisane zmiany będące wynikiem postępu 

cywilizacyjnego. Jeżeli porównamy najstarsze fotografie, 

wykonane w różnych miejscach Koprzywnicy, włączając 

w to dzisiejsze osiedla, dostrzeżemy różnicę w zabudowie 

i w materiałach, z których budowano. Z jednej strony mamy 

murowane kamienice w centrum Koprzywnicy, a z drugiej 

drewniane czy gliniane budynki często kryte strzechą, choćby 

na Cegielni i na Zarzeczu. Na zdjęciach powojennych, a szczególne 

od lat 70. XX w. opisany wyżej obraz ulega zmianie. 

Murowane domy stają się powszechne, bez względu na miejsce, 

w którym stoją. 

Podobnie wygląda kwestia mody, sposobu ubierania się ludzi. 

Na starszych fotografiach możemy łatwo dostrzec różnice 

w ubiorze wynikające z wykonywanego zawodu czy miejsca 

zamieszkania. Z jednej strony, na przykład, mamy kapelusze, 

toczki i berety powszechnie noszone w Koprzywnicy, a z drugiej 

kaszkiety i chustki, charakterystyczne dla mieszkańców 

okolicznych wsi. Z biegiem czasu różnice, choć nie całkowicie, 

zacierają się, a kapelusze na późniejszych zdjęciach nie 

są już powszechne. Zmieniał się także krój mundurków szkolnych 

czy rodzaj dziecięcych strojów okolicznościowych. Kilka 

powojennych dziesięcioleci to królestwo strojów krakowskich, 

bez których nie było uroczystości szkolnej, państwowej czy 

kościelnej, co wielokrotnie zostało sfotografowane. Z czasem 

stawały się one coraz mniej popularne, aż zniknęły. 

Bardzo wyraźnie zachodzące zmiany widać również w przypadku 

działalności stanowiącej podstawę bytu mieszkańców 

Koprzywnicy. Początkowo widzimy głównie rolnictwo i rzemiosło, 

które tutaj często się ze sobą splatały. Jest jeszcze, choć 

mniej udokumentowany, handel będący pokłosiem rzemiosła 

i rolnictwa. Rzemiosło kwitnie, funkcjonują m.in. zakłady szewskie, 

krawieckie. Wraz z upaństwowieniem wszystkich gałęzi 

gospodarki, rozwojem przemysłu i masową produkcją zakłady 

rzemieślnicze zanikają, jednocześnie pojawiają się nowe formy 

pracy zarobkowej, jak praca w kopalniach siarki. Rolnictwo 

wprawdzie funkcjonuje cały czas, jednak i tu można zauważyć 

zmiany. Wszechobecne na najstarszych fotografiach sierpy, 

kosy czy wozy konne zastępowane są na późniejszych zdjęciach 

przez ciągniki i maszyny rolnicze. Z koprzywnickiego 

6

krajobrazu znikają kuźnie. To samo dotyczy hodowli i upraw. 

Na przykład po pasących się krowach i uprawie tytoniu, dziś 

jedynym śladem pozostały fotografie. 

Zmiany widać również w sposobie przemieszczania się ludzi. 

Początkowo rowery i wozy, później motocykle i samochody. 

Pojazdów mechanicznych początkowo jest niewiele, budzą zaciekawienie, 

podobnie jak wcześniej rowery. Ludzie przychodzą 

je oglądać i fotografują się z nimi, bo to nie lada gratka. 

Z biegiem czasu pojazdy mechaniczne coraz bardziej wkraczają 

w życie codzienne mieszkańców, pojawiają się również 

w Ochotniczej Straży Pożarnej, wypierając wozy. Nadal są 

wdzięcznym tematem dla fotografii. Ale teraz to już są przede 

wszystkim pojazdy prywatne. Razem z samochodami pojawia 

się w Koprzywnicy nowy zawód – kierowca. 

Fotografia opowiada też o samej sobie. Warto zauważyć, że 

fotografowie obecni są w Koprzywnicy niemal przez cały 

XX wiek. Opowieść zaczyna się od przedwojennego zakładu 

fotograficznego przy dzisiejszej ul. 11 Listopada, po którym 

pozostało jedynie trochę zdjęć i strzępy informacji o właścicielu/właścicielach. 

Po wojnie zjawiają się w Koprzywnicy: 

Adam Antończyk i Tadeusz Partyka, którzy uczyli się zawodu 

w Tarnobrzegu. Później fotografów przybywa, nie tylko zawodowych, 

ale i pasjonatów fotografii. To dzięki nim możemy 

oglądać obrazy z przeszłości Koprzywnicy. 

W obrazach odnajdujemy również medycynę, zarówno w osobach 

personelu medycznego, jak i w pomieszczeniach ośrodka 

zdrowia czy porodówek. Pojawiają się również: apteka i sklepy, 

uroczystości państwowe, religijne i rodzinne, działalność 

społeczna, szkoła i aktywność fizyczna, elementy przyrody 

oraz innych dziedzin życia. 

Na koprzywnickich fotografiach widoczne są także niezmienne 

elementy życia. Bo czy płynący czas, może wpływać na 

szczęście rodziców po narodzinach dziecka, na radość dziecka 

na widok bożonarodzeniowej choinki, na błysk w oczach 

zakochanych, na wzruszenie młodej pary, na dumę z efektów 

własnej pracy, na smutek po śmierci człowieka? To wszystko 

jest ponadczasowe, niezmienne, tak samo przeżywane przez 

kolejne pokolenia. 

Fotografie w albumie stanowią tylko niewielką część zbioru 

zgromadzonego przez nas w ciągu ostatnich trzech lat. Zbiór 

ten z kolei jest tylko cząstką koprzywnickich archiwów rodzinnych. 

Mając to na uwadze, jak również ograniczony rozmiar 

samego albumu, zdajemy sobie sprawę, że nie wszystkie 

elementy życia zostały ujęte w albumie, a te pokazane - jedynie 

zarysowują temat, nie wyczerpując go. 

Kazimierz Brzeziński 

7

8

Widok z odbudowywanej wieży kościoła pw. św. 

Floriana w Koprzywnicy, 1959 r.; fot. ks. Grzywka, 

z archiwum Jana Ordona 

Tu jest widoczna plebania, wikariat i szkoła, dalej 

była opatówka-organistówka, tam organista 

mieszkał. W tym budynku starym, co była szkoła, 

to we wszystkich salach się uczyłem, w ogrodzie 

była agronomówka, takie szkolenia rolnicze 

tam się odbywały. Za szkołą te takie baraki, to 

za Niemców postawili. 

Dzwonnica była najpierw drewniana, potem, 

za księdza Wiącka, była taka konstrukcja stalowa. 

Felczyński przetopił stare dzwony i one 

służą do dziś. A dzwonnica z kamienia powstała 

za księdza Golińskiego. 

Tu to chyba dom Lisa, miał sklepik koło Bzducha, 

a potem przeciągnęli ten sklepik, na belach 

takich, trochę dalej. A tu dom Nowińskich, jeszcze 

drewniany. 

Tam, jak się jedzie na Gnieszowice, Mozal miał 

domek. To był sekretarz gminy przed wojną, 

potem wyjechali na Kresy Wschodnie, on był 

trochę taki jak szlachta. 

ze wspomnień Jana Ordona 

9

Warsztat szewski 

Wincentego 

Tosia, 1935 r., 

Koprzywnica, od 

lewej: Marian Toś, 

Marianna Toś, 

Wincenty Toś, 

Józef Zwolski, 

Anna Toś, Marian 

Jarecki; 

fot. z archiwum 

Wacławy Stelmach 

Zdjęcie zrobione w 1935 roku, to tatuś podpisał, poznaję jego pismo. 

Bardzo dobrze pokazuje pracę szewców, każdy na nim robi coś innego: wyjmuje 

gwoździe, wyrównuje podeszwę. Bo podeszwę łączyło się z cholewką 

za pomocą drewnianych szpilek, by dobrze przylegała, bo nie było kleju. Moja 

mama na zdjęciu siedzi na maszynie do szycia, to była maszyna do grubych 

rzeczy – cholewek. Zakład mieścił się na rogu Osieckiej i Tarnobrzeskiej, 

działał od zawsze. To była podstawa bytu w Koprzywnicy – albo ktoś był 

szewcem albo masarzem, bo z ziemi przecież nie dało się wyżyć. 

ze wspomnień Wacławy Stelmach 

Tatuś – Marian Jarecki przed wojną był czeladnikiem w zakładzie szewskim 

Wincentego Tosia. Później miał w domu swój zakład i zatrudniał czeladników. 

Szyli solidne, wysokie buty ze skóry, podeszwa też była skórzana. Sprzedawali 

je na targach, w Sandomierzu, w Tarnobrzegu. 

ze wspomnień Marii Tokarskiej 

Jan Ordon jako uczeń u kamasznika, Klimontów 

1952/3 r.; fot. z archiwum Jana Ordona 

Codziennie rano jeździłem rowerem z Cegielni do Klimontowa do mistrza 

na naukę cholewkarstwa, a na wieczór wracałem. Nauka trwała 

do 3 lat, potem był egzamin na czeladnika, jeszcze mam te papiery 

gdzieś... i potem czeladnikiem byłem, płacił mi za robotę, a wcześniej 

to jemu – mistrzowi się płaciło za naukę. 

Potem w domu robiłem cholewki, szewców w Koprzywnicy było dużo, 

Leśniak był na Cegielni, jeszcze mam buty oficerki, które zrobiłem 60 

lat temu i prawidła mam jeszcze na strychu. 


10

Warsztat szewski w prywatnym domu, lata 40. XX w., 

Koprzywnica, po prawej, z młotkiem szewskim w ręku, 

Aleksander Gawroński; fot. z archiwum Elżbiety Głąb 

W Koprzywnicy było dużo szewców, w domach mieli warsztaty, 

robili buty i nimi handlowali. Po wojnie wprowadzono przepisy, 

które zabraniały prywatnej działalności i takowe warsztaty musiały 

przestać istnieć. Otworzono w Koprzywnicy Zakład Szewski 

zatrudniający kilkudziesięciu szewców, który znajdował się przy 

ul. Cmentarnej (obecnie Szkolnej). Robiono tam ręcznie buty, które 

były kute i szyte. Kucie polegało na robieniu szpilorkiem dziurki 

w podeszwie buta i wbijaniu w nią drewnianej szpilki okrągłym 

szewskim młotkiem; szycie polegało na robieniu dziurek szydłem 

szewskim i przez nie przeciągano dratwę, która na końcu miała 

wplecioną szczecinę z dzika. Później cholewki szyto na maszynach. 

Pod koniec istnienia zakładu szewskiego zaprzestano szyć ręcznie 

i kuć, bo wprowadzono klejenie. Klej był śmierdzący i toksyczny. 

Wielu szewców nabawiło się alergii i egzemy od tego kleju. 

Na Przedmieściu w jednym z domów utworzono Punkt Szewski 

i tam pracowało kilku szewców, którzy zajmowali się naprawą butów. 

Szewcy w Zakładzie pracowali na dwie zmiany: 6-14 i 14-22. 

Obecnie tu, gdzie był Zakład Szewski, jest przedszkole. 

ze wspomnień Elżbiety Głąb 

Szewcy z Zakładu Szewskiego w Koprzywnicy, lata 60. XX w., na zdjęciu m.in. Marian 

Lipczyński i Walenty Gawroński - kierownik tegoż Zakładu i Punktu Szewskiego; 

fot. z archiwum Elżbiety Głąb 

11

Był taki głuchawy fotograf z Tarnobrzegu Jan Wolanin, on nam zrobił to zdjęcie, 

tuż po wojnie. Wracałyśmy z kościoła św. Floriana, był odpust na św. Anny lub 

Floriana, na pewno nie Walentego, bo to w zimę wypada. Ten dom ze zdjęcia 

jeszcze stoi... tu pod domem siedzi pan Marszałowicz, to był taki malarz. 

Sukienki były szyte z materiału, nie było gotowych sukienek, mnie szyła taka ciotka 

Majkowska z Cegielni. Torebeczki przywoziły skądś takie handlary, można było 

kupić na targu. Buty miałam robione, Fredzi ojciec był szewcem galanteryjnym, 

bardzo ładne pantofelki robił i on mi robił takie na płasko, a tamta miała na korku 

bucik. Do tego pończoszki, nie było rajstop, był taki pas i takie przączki i się zapinało 

te pończochy, bardzo to niewygodne było, tylko od święta się nosiło. Biustonosze 

były szyte ze zwykłego płótna, miski okrągłe i sznurowane na plecach, jak 

się je założyło, to ktoś musiał zawiązać z tyłu. Jak krawcowa dobrze uszyła, to 

było dobrze, jak nie, to było niedobrze, tak mniej więcej na miarę się robiło. 

ze wspomnień Kazimiery Modras 

Krawcowa pani Gawrońska z córką Ireną i swoimi czeladniczkami, od lewej 

m.in. Stysiowa, Marczewska, Matylda Ćwiertniewska (po mężu Jarecka), 

Maryla Gawrońska, ok. 1927 r., Koprzywnica; fot. z archiwum Marii Tokarskiej 

Przed wojną najlepszą krawcową była pani Gawrońska, miała własny 

zakład krawiecki obok kościoła pw. Matki Bożej Różańcowej. Jej klientami 

była śmietanka koprzywnicka np. starsza pani doktorowa Zarodzińska 

i okoliczni ziemianie. Można powiedzieć, że u Gawrońskiej to był taki dom 

mody. Miała uczennice, czeladniczki, jedną z nich w latach panieńskich 

była moja mama – Matylda Jarecka. Gdy wyszła za mąż w 1937 roku, 

szyła już sama, w domu. 

Jako panna miałam piękne sukienki, które uszyła mi mama, ale skroiła 

je Gawrońska. 


ul. 11 Listopada w Koprzywnicy, ok. 1946 r., od lewej: Alfreda Gorycka, Anna 

Kalinowska, Maryla Gawrońska z Cegielni, Kazimiera Zwolska; fot. Jan Wolanin, 

z archiwum Kazimiery Modras 

12

Rynek w Koprzywnicy, 1942-43 r., po lewej Balbina i Henryk Goryccy; fot. z archiwum Krystyny Bokwy 

Ojciec – Henryk Gorycki lubił nosić kapelusze, nawet w pole zakładał kapelusz. Miał ich dużo: 

letni, wiosenny, zimowy, z materiału, słomianych nie miał. Nosił go zawsze lekko przekrzywiony. 

Ogólnie w Koprzywnicy – przed wojną, w czasie wojny – noszono kapelusze, teraz tego nie ma. 

Po ślubie, gdy mężczyzna stawał się stateczny, chodził w kapeluszu. Jeśli chodzi o kawalerkę, to 

gdy ktoś już stawał w konkury albo się oświadczył, to kapelusz był podstawą. Kapelusz oznaczał, 

że mężczyzna był elegancki. 

Kobiety nosiły toczki albo berety, taka była moda. Kobiety zazwyczaj były eleganckie. 

ze wspomnień Krystyny Bokwy 

Plac kościelny przed starą szkołą, Franciszek Turbak z kolegą, 

początek lat 40. XX w.; fot. z archiwum Danuty Turbak 

13

Franciszek Turbak (drugi 

z lewej) jako czeladnik 

u mistrza krawiectwa 

w Tarnobrzegu, koniec lat 30. 

XX w.; fot. z archiwum Danuty 

Turbak 

Franciszek Turbak, początek lat 40. XX w., Koprzywnica; 

fot. z archiwum Danuty Turbak 

14 

Takie specjalne spodnie tata miał, nazwę miały, takie na gumce czy na 

paskach. Człowiek oglądał zdjęcia, ale żeby pytał... już się nie dowiemy. 

ze wspomnień Danuty Turbak 

Krawiec Franciszek Turbak ze swoimi uczniami, pierwszy 

z prawej Władysław Toś, lata 40. XX w., Koprzywnica.; 

fot. z archiwum Danuty Turbak

Krawiec Franciszek Turbak (w oknie) ze swoimi uczniami, 

pierwszy z prawej Stanisław Jarecki, lata 40. XX w., 

Koprzywnica; fot. z archiwum Danuty Turbak 

Franciszek Turbak, lata 40. XX w., Koprzywnica; 


Mój tata - Franciszek Turbak - pochodził 

z Dąbrowicy, z Galicji, krawiectwa 

uczył się u mistrza w Tarnobrzegu, jego 

brat też był krawcem. Do Koprzywnicy 

przyjechał chyba jeszcze przed wojną. 

Specjalizował się w ciężkim krawiectwie, 

zakład miał na ul. 11 Listopada, 

tam szył, ten dom już chyba nie istnieje. 

Dużo młodych się u niego uczyło, 

Staś Jarecki, Władek Toś, taki chłopak 

z Gnieszowic. Potem zaczął pracować 

w siarce w Piasecznie, to były lata 60, 

już się nie dało wyżyć z szycia. Jak zaczął 

tam pracować, to już nie prowadził 

zakładu, tylko tu szył, w domu. O tu, 

w kącie maszyna stała, to była duża 

taka maszyna, do ciężkiego, stół taki 

duży krawiecki był. Każdy swój materiał 

przynosił, jak chciał coś uszyć. Tata 

uszył jedno i wtedy przyjmował kolejne 

zlecenia. Najczęściej szył... a no wszystko, 

garnitury, spodnie i damski płaszcz 

też uszył, ale przeważnie szył męskie. 

Zbierał miarę i szył, tak dziubał, że 

trudno było po nim popruć. Jak zaczęły 

wchodzić gotowe rzeczy do kupienia 

w sklepie, to już tylko przeróbki robił. 

Tatuś miał taki zwyczaj, że jak nam szył, 

to robił zapasy, takie listwy, bo jak się 

przytyje... chyba że było mało materiału, 

to nie. Ta obszyta dziurka, to wszystko 

było ręcznie robione, nie maszynowo. 

Był taki manekin - taki człowieka tułów, 

na jednej nodze, na tym się poprawiało, 

naciągało, a jak już było gotowe – wieszało. 

ze wspomnień Danuty Turbak 

15

Zdjęcie wykonano w zakładzie fotograficznym 

przy ul. 11 Listopada, 

nikt nie pamięta już jak nazywał 

się fotograf, który tam pracował. 

Tata, za namową fotografa, przyniósł 

zboże do dekoracji, w rękach 

trzymamy sierpy. Powiedział: będzie 

pamiątka, że było lato. 

ze wspomnień Marianny Antończyk 

Przed II wojną światową w Koprzywnicy 

był zakład fotograficzny, 

którego właścicielem był Żyd. Mieścił 

się w drewnianym budynku, 

przy 11 listopada. 

ze wspomnień Marka Majkowskiego 

Ten fotograf miał szklany pokój, 

na południową stronę. Konstrukcja 

była żelazna i to było szkłem wykładane, 

bo przecież nie było prądu. 

Jak słońce było, to robił zdjęcie. 

Tło było takie, niby kwiaty w doniczkach, 

liście duże, paprocie. Nie 

pamiętam jak się nazywał fotograf 

i co się z nim stało. 

ze wspomnień Jana Materkowskiego 

Zakład fotograficzny w Koprzywnicy przy ul. 

11 Listopada, Marianna i Henryka Zelik z kuzynem 

z Warszawy, 1934 r.; fot. z archiwum Marianny 

Antończyk 

16 

Zakład fotograficzny w Koprzywnicy przy ul. 

11 Listopada, Stanisław, Kazimiera, Henryk, 

Franciszka Majkowscy, Jan Ostrowski, ok. 1920 r.; 

fot. z archiwum Marka Majkowskiego

Tu 15, może 16 lat mam. Razem 

z koleżankami poszłyśmy 

sobie zrobić zdjęcie na rynku 

w Tarnobrzegu. Paź to był 

dobry fotograf. Namówiłyśmy 

się i specjalnie pojechałyśmy. 

Rano wstałyśmy, poczesałyśmy 

się i na piechotę poszłyśmy 

do Tarnobrzega, 5 

kilometrów. Przez Wisłę na 

tych łódkach się jeździło, bo 

jak tylko ludzie – to na łódce, 

a jak koń, krowa, rower – to 

promem się płynęło. 

ze wspomnień 

Marianny Antończyk 

Zdjęcie zrobili w Tarnobrzegu 

u Antończyka, ta serwetka pojawia 

się na różnych zdjęciach 

ślubnych. Tu w Koprzywnicy 

nie było takiego, żeby zrobił 

takie zdjęcie, trzeba było wybrać 

się albo do Sandomierza 

albo na Wisłę. Końmi się 

jechało kilka dni po ślubie 

i przeprawiało przez Wisłę. 

Brało się rzeczy i u fotografa 

przebierało. 

ze wspomnień Marianny Ordon 

Zakład fotograficzny Stanisława Pazia w Tarnobrzegu, Marianna 

Zelik z koleżankami: Józefą i Anną Jasińską, ok 1947 r.; 

fot. z archiwum Marianny Antończyk 

Zakład fotograficzny Józefa Antończyka w Tarnobrzegu; 

zdjęcie ślubne Anny Judy i Eugeniusza Zawady, 1953 r.; 

fot. z archiwum Jana Ordona 

17

Franciszek Turbak bardzo lubił zdjęcia, miał swój własny album, moja mamusia, jego żona – Maria z domu Lipińska też miała swój. Ale sam nie był fotografem. Zdjęcia 

robił jego przyjaciel Jan Wolanin, który przyjeżdżał do Koprzywnicy i robił mu zdjęcia z kolegami. Poznali się zapewne w Tarnobrzegu - Jan Wolanin pracował tam 

jako fotograf, Franciszek Turbak uczył się na krawca. 

ze wspomnień Danuty Turbak i Kazimiery Modras 

Od lewej: Florian Marczewski, Franciszek Turbak, Kazimiera Lipińska, ok. 1940 r., Koprzywnica; 


Przy statywie fotograficznym - Franciszek Turbak z kolegami, 

lata 40. XX w, Koprzywnica; fot. z archiwum Danuty Turbak 

18 

Turbak do mojej siostry przychodził, ożenił się z nią, jego przyjaciel Marczewski, prowadził 

kino, mieszkał za obecnym domem kultury. Tych dwóch nie pamiętam, panowie szukali 

żon, lubili się fotografować. Tak mnie namówili, żebym wzięła papierosa do zdjęcia, ale 

nie paliłam. Byłam młodsza od mojej siostry, to takie żarty sobie ze mną robili. Oni palili 

papierosy, ale by kobieta paliła, rzadko się spotykało. 

ze wspomnień Kazimiery Drzałowskiej

Od prawej: Kazimiera Partyka z mamą Anielą Chmielowiec 

i córką Teresą (w chustce); fot. Tadeusz Partyka, z archiwum 

Ewy Partyki 

Zygmunt Partyka (syn Tadeusza), podczas Świąt Bożego 

Narodzenia, ok. 1962/3 r.; fot. Tadeusz Partyka, z archiwum 

Ewy Partyki 

Po prawej: Kazimiera Partyka (żona Tadeusza) z córką Teresą 

(po mężu Gach) i siostrą oraz jej dziećmi, ok. 1954 r.; 

fot. Tadeusz Partyka, z archiwum Ewy Partyki 

Ojciec – Tadeusz Partyka 

przyjechał do Koprzywnicy 

z Tarnobrzega pod koniec lat 

40. Kolega go tutaj sprowadził, 

w kawalerkę się wybrali 

na tę stronę. Fotografii uczył 

się w zakładzie fotograficznym 

u Stanisława Pazia w 

Tarnobrzegu. W Koprzywnicy 

nie otworzył zakładu, tylko 

w domu na ul. Sandomierskiej, 

w łazience miał ciemnię. Robił 

zdjęcia na zamówienie, przy 

różnych okazjach. Brał aparat 

i szedł, dużo zdjęć robił na rynku, 

bo był pod ręką, w plenerze. 

Miał do tego dryg. Rodzinie 

to on robił wszystkie zdjęcia. 

Jego córka – Teresa Gach też 

była uczniem tego Pazia, potem 

w Koprzywnicy, na Przedmieściu 

miała zakład fotograficzny 

w latach 60/70. Miała tam tła 

malowane do pozowania. Po 

wojnie Gach i Paź to byli tacy 

fotografowie, że nawet Sandomierz 

się nie umywał do nich. 

Ojciec bardzo długo robił zdjęcia, 

bo do lat 80. Myśmy potem 

to kontynuowali, korzystaliśmy 

z jego sprzętów, z aparatów, 

nawet z tego mieszkowego, ale 

potem nie mogliśmy już dostać 

papieru. Aż weszły te kolorowe 

zdjęcia, cyfrówki. 

ze wspomnień Ewy i Zygmunta 

Partyków 

19

Marianna Antończyk, 1950 r.; fot. Adam Antończyk, z archiwum 


Marianna Antończyk z kuzynką Haliną z Radomia, lasek 

koło obecnej ul. Szkolnej w Koprzywnicy, 1952 r.; 

fot. Adam Antończyk, z archiwum Marianny Antończyk 

Na tym zdjęciu jest mój piesek 

Bukiet - taki czarny z białym 

krawatem. Mój tatuś lubił psy 

i koty, zawsze w domu musiał 

być. A tę piłkę to mąż położył, 

do zdjęcia. Mój Antończyk robił 

wszystkie te zdjęcia. Bez przerwy 

mi robił, miałam tyle tych 

zdjęć, gdzie mu się spodobało, 

to mi robił. Jak było coś ciekawego, 

to mówił: chodź, zrobię 

ci. Tak on lubiał robić te zdjęcia, 

ten mój mąż. 

Wcześniej to różni, obcy fotografowie 

przyjeżdżali i wszystkich 

znałam, bo tak chodzili 

i robili zdjęcia, a mojego nigdy 

nie widziałam, nie znałam! I sąsiadka 

mi mówiła, że jest taki. 

Jeździ, robi zdjęcia. Aż go poznałam 

w marcu 1950 roku, jak 

przyjechał spóźniony fotografować 

pogrzeb i zaczepił mnie 

przy studni. 

Tu po wojnie fotografowie 

z Tarnobrzega, z Sandomierza, 

jak chcieli zarobić, przyjeżdżali 

i robili zdjęcia. 


Marianna Antończyk z kuzynką Haliną pod drewnianym mostem na 

Koprzywiance, koło młyna, 1950 r.; fot. Adam Antończyk, z archiwum 


20 

Swój taki był fotograf Adam Antończyk. W pole przyleciał i po weselach wszędzie chodził. 

Antończyk zrobił nam mnóstwo rodzinnych zdjęć. W odwiedziny przychodził, nie to, że 

czlowiek był przygotowany na zdjęcia, naturalnie. 

ze wspomnień Jana i Marianny Ordonów

Jan Ordon senior, dom Ordonów na Cegielni, 1960 r.; 

fot. Adam Antończyk, z archiwum Jana Ordona 

Jan Ordon, dom Ordonów na Cegielni, 1960 r.; 


Jan, Jan senior i Marianna Ordon z córką Elżbietą, dom Ordonów na 

Cegielni, 1960 r.; fot. Adam Antończyk, z archiwum Jana Ordona 

Jan Ordon senior i Marianna Ordon z córką Elżbietą, dom Ordonów na 

Cegielni, 1960 r.; fot. Adam Antończyk, z archiwum Jana Ordona 

21

Od lewej: Stanisław Gawroński, Jan Lipiński, Barbara Klubińska, Słabowski, 

Małgorzata Lipińska, lata 50. XX w.; fot. Kazimierz Klubiński, z archiwum Jana 

Lipińskiego 

Dom rodziny Lipińskich na Krzywdach, od lewej: Kazimiera, Jan i Zygmunt 

Lipińscy; lata 60. XX w.; fot. Kazimierz Klubiński, z archiwum Jana Lipińskiego 

Pamiętam, że Kazimierz Klubiński z Zarzecza miał aparat, 

chyba to był Druh, i fotografował. Nie miał zakładu, zdjęcia 

robił dla przyjemności. Część naszych zdjęć rodzinnych jest 

właśnie jego autorstwa. 

ze wspomnień Jana Lipińskiego 

22

Któregoś dnia w sierpniu nocował 

u nas w stodole autostopowicz. 

Zrobił nam zdjęcia, nawet 

nie wiedziałyśmy kiedy. To były 

żniwa, mama robiła powrósła 

ze słomy, taki sznur do wiązania 

snopków. A tu siedzę na 

kosiarce do zboża, to się podpinało 

pod konie, wszystko się 

wtedy końmi robiło. 

Ten autostopowicz przysłał 

nam potem te zdjęcia, ale pomylił 

nazwisko. Na poczcie odpieczętowali 

list i poznali, kto 

jest na zdjęciu. 

Kiedyś u nas często się zatrzymywali 

na nocleg. Raz dwóch 

szło na Mazury, też nocowali, 

myśmy się zastanawiali czy 

w ogóle dojdą, obiecali przystać 

pocztówkę i przysłali! To 

było też w żniwa, do ciemnej 

nocy woziliśmy te snopki i oni 

byli na podwórku. Mama im coś 

robiła do jedzenia, to były chłopaki 

z miasta. Potem pojechali 

wozem drabiniastym pomagać 

w pole, jak się cieszyli! 

ze wspomnień Marii Płanety 

Zofia i Maria Beksińskie, sierpień 1973 r., 

Zarzecze; fot z archiwum Marii Płanety 

Maria Beksińska, sierpień 1973 r., Zarzecze; fot z archiwum Marii Płanety 

23

Jan i Marianna Ordonowie podczas żniw, 1960 r.; fot. Adam Antończyk, 


Józefa Krakowiak, Jan i Marianna Ordonowie, z tyłu Franciszek Wiącek, 

żniwa, 1960 r.; fot. Adam Antończyk, z archiwum Jana Ordona 

Kosiliśmy kosami i żona zbierała takie garście, a potem na snopki, na snopek się 2-3 

garści brało. Jak się potem zwiozło, to się w domu cepami młóciło, trzeba było młócić 

i wytrzepytać słomę. Jak trochę odparowała, to wtedy do młyna. Zboże musiało 

wcześniej wydobrzeć, wyparować z wody, bo za świeże ziarno jest napęczniałe, to by 

się kleiło. Poszycie dachu z żytniej słomy się robiło. Myśmy mieli 10 hektarów, stodoła 

pełniutka była, po sam dach, to było w czym robić. Takie stajonka były porobione, 

zboże, ziemniaki, jare, po pół hektara ziemniaków, pszenicy. Do piwnicy ziemniaki 

się przywoziło, ze 100 metrów i do drugiej też, to w sumie 200 było. Jak były krowy, 

świnie, to trzeba było im je parować. 

Krakowiaczka i Wiącek, oni nam pomagali w polu, za opłatą, wtedy się płaciło dniówką. 

O 7 się szło w pole, do 12, potem obiad i po obiedzie od 14 do 19-21 się pracowało. 

Zdjęcia zrobił nam Antończyk. Wpadł rowerem albo simsonkiem, bo jeździł takim 

motorkiem, jego żona to nasza kuzynka. 

ze wspomnień Jana i Marianny Ordonów 

24

Jan Ordon, przerwa na obiad podczas żniw, 1960 r.; 


Przerwę obiadową się spędzało w polu, bo z domu 

w pole szło się 45 minut. Furmanką się nie jechało, 

bo wtedy trzeba by było za końmi patrzeć. Rodzice 

zostawali w domu, robili obiad i powrósła, a my 

w polu. Powrósłami się wiązało zboże, jeczmień, 

pszenicę, owies. Na obiad w polu najczęśniej się jadało 

barszcz z ziemniakami, rodzice furmanką ciepły 

przywozili z domu, w kance była czarna kawa. Kosze 

wyplatało się z pałki wodnej, co rosła przy stawie. 

To pole to koło Łoniowa, tam było lepsze, bo tu na 

Cegielni za bardzo piaszczyste. 

ze wspomnień Jana i Marianny Ordonów 

Jan i Marianna Ordonowie, przerwa na obiad podczas żniw, 1960 r.; fot. Adam Antończyk, 


25

Kuźnia kowala, pana Zygmunta, sąsiadowała z domem moich dziadków Jasińskich. Lubiłem tam biegać i jak tylko kowal zezwalał, pomagałem mu, poruszając miechem, 

który wdmuchiwał tlen do paleniska. Z tego paleniska kowal wyciągał gorące pręty i z tych prętów na moich oczach powstawały podkowy. Praca w kuźni trwała cały 

dzień. Jak nie podkuwał, to przygotowywał lemiesze do pługów, obręcze do kół wozów, do beczek. Przed kuźnią stały konie, furmanki. Cały czas był ruch, zawsze 

coś się działo. Byłem świadkiem podkuwania konia, którego musiało trzymać trzech dorosłych mężczyzn, tak był narowisty. Fascynujący był zapach i odgłos kucia 

i hartowania metalu. Rozgrzany do czerwoności metal był wielokrotnie podgrzewany i nurzany w wodzie. 

To był jedyny kowal w Koprzywnicy. Druga kuźnia była w Błoniu, brata mojego ojca, Jana Rożka. Też już nie istnieje. Była podobnie zbudowana: szeroka, niewysoka 

chatka, z paleniskiem w środku i kominem. Narzędzia zawsze były po obu stronach, na drewnianych prowadnicach: młotki, obcęgi, dłuta, pilniki, gwoździe. 

ze wspomnień Franciszka Rożka 

Kuźnia Józefa Lipińskiego przy ul. 3 Maja w Koprzywnicy, 

kowal Józef Lipiński z synem Zygmuntem, lata 40. XX w.; 

fot. z archiwum Jana Lipińskiego 

Mój dziadek Józef i ojciec Zygmunt byli kowalami. 

Zakład należał do dziadka i mieścił się przy obecnej 

ulicy 3 Maja, ojciec tu się uczył zawodu. Do kuźni 

na podkucie koni przybywali mieszkańcy okolicznych 

wsi. Na zdjęciu widoczny jest stołek na narzędzia 

kowalskie. 


Kucie konia w kuźni przy ul. 3 Maja w Koprzywnicy, przy pracy kowal Józef Lipiński, lata 40. XX w.; 


26

Do Sandomierza się 

jeździło furmanką, nie 

było asfaltu, tylko była 

droga bita, kamienna, 

dziura na dziurze. 

Chodził taki dróżnik 

Krakowiak i zasypywał, 

ale co z tego jak 

furmanka przejechała 

i... Ale wtedy były 

wozy na żelaznych kołach. 

Drabiniaste były 

na żniwa, potem się te 

lgi zdejmowało i montowało 

się latry – takie 

deski po bokach 

i siedzenia ze słomy 

i koca. 

ze wspomnień 

Alfreda Knapa 

Podwórko w gospodarstwie Kapuścińskich w Gnieszowicach, przy 

wozie stoi Jan Kapuściński, koniec lat 30. XX w.; fot. z archiwum 

Małgorzaty Sarzyńskiej 

Młoda para - Maria i Stefan Starzyńscy na wozie z plecionką 

obok Opatówki przy kościele pw. św. Floriana w Koprzywnicy, 

1951 r.; fot. z archiwum Małgorzaty Sarzyńskiej 

Na specjalne okazje, 

takie jak wesele, 

chrzciny, odpust, majówki 

czy święta na 

wozy nakładano taką 

plecionkę. Robiono to 

po to, aby było bardziej 

uroczyście, odświętnie. 

ze wspomnień 

Krystyny Bokwy 

Jan i Maria Ordonowie na wozie drabiniastym ze zbożem 

zwożonym z pola, 1960 r.; fot. z archiwum Jana Ordona 

27

Mieliśmy na podwórku kierat do napędzania młockarni. Mechanizm kieratu 

w ruch wprowadzała, chodząca w koło, para koni, dalej była przystawka 

połączona pasem transmisyjnym z młockarnią. I ja musiałem te konie 

ganiać, by chodziły w kieracie. I tak do 1956 roku to pracowało, potem 

kupiliśmy maszynę, która to napędzała. 


Smażenie powideł w ogródku państwa Skrzypczaków, Marianna Ordon – siedzi 

na stołku, z tyłu jej siostra, Janina Skrzypczak; 1960 r.; fot. Adam Antończyk, 


Powidła ze śliwek smażyliśmy w specjalnym baniaku, 

pod nim palił się ogień w specjalnie do tego 

wykopanym palenisku. Ogień trzeba było cały czas 

utrzymywać, regulować jego intensywność, czasem 

posypując go piaskiem. 


Kierat na podwórzu u Ordonów na Cegielni, z rowerem Jan Ordon, 1945 r.; 


28

Zosia Kosińska była sanitariuszką 

w AK, została ranna 

w Opatowie, po wojnie UB ją 

prześladowało, wyjechała na 

Dolny Śląsk. Wacław Nowiński 

ożenił się z jej siostrą Stefanią, 

po wojnie byli właścicielami 

młyna w Koprzywnicy. 

ze wspomnień Janiny 

Materkowskiej i Stefanii Nowińskiej 

Władysław Dziubek w 1943 

roku mając 18 lat został zastrzelony 

przez Niemca, z kolei 

jego brat Marian przed wojną 

pracował w masarni w Warszawie 

i w czasie okupacji niemieckiej 

woził mięso do getta 

warszawskiego, zginął w 1945 

roku po powikłaniach, po tym 

jak przejechał go wóz. 

ze wspomnień 

Janiny Materkowskiej 

Wacław Nowiński, Zofia Kosińska i Marianna Kosińska 

(po mężu Dziubek) przy stawach, ok. 1943 r., Koprzywnica; 

fot. z archiwum Janiny Materkowskiej 

Władysław Dziubek (po środku) z kolegami, okolice 

rzeki Koprzywianki, początek lat 40. XX w.; 


29

To zdjęcie powstało za Niemców, to musiał robić ten fotograf, 

co był lokatorem u Marców, co na stawach mieszkali. 

My mieliśmy byka – buhaja. Za opłatą chłopi do niego przyprowadzali 

krowy, aby je zapłodnić. Potem Fredek Knap już 

inseminatorem zapładniał. 


Pani Marczewska z pasącą się krową na łące przy stawach, lata 30. XX w.; 

fot. z archiwum Krystyny Drzałowskiej 

Pamiętam, że Marczewska, która pochodziła chyba z Sulisławic, 

często pasała krowę na łąkach koło stawów. Tam 

Marczewscy mieli dom. 

ze wspomnień Józefa Starzyńskiego 

Tata – Henryk Gorycki dbał o to, aby zawsze była krowa. 

Dbał o nią, pasał na polu, z rzeki piła wodę, tam też ją 

mył. Kiedyś, pamiętam, krowy pasało się po rowach. Dzieci 

pasały, ja też. 


Jan Ordon (senior) trzymający buhaja, z synem Kazimierzem, gospodarstwo 

Ordonów na Cegielni, 1941 r.; fot. z archiwum Jana Ordona 

30

W Koprzywnicy było 5 osadowych studni, tzn. publicznych: na 

przedmieściu, na rynku, na ul. Rzecznej, Sandomierskiej i Tarnobrzeskiej. 

Nie we wszystkich gospodarstwach były dobre studnie, 

wystarczająco głębokie. Nie we wszystkich domostwach 

była woda. Z tych studni noszono wodę w drewnianych prawidełkach, 

zakładało się je na ramiona i po bokach zawieszało się 

wiaderka. 

Pod koniec lat 50, jak zaczęli wydobywać siarkę w Piasecznie 

i Machowie, wody gruntowe samoistnie opadły. Woda opadła 

nie tylko w Koprzywnicy, ale w całej okolicy. U dziadka Jasińskiego, 

który miał bardzo głęboką studnię, o metr lub o dwa 

opadła. 

ze wspomnień Tadeusza Jasińskiego i Franciszka Rożka 

Praca przy wywózce obornika na pole, od lewej: Kazimierz Beksiński, Emilia Starzyńska, 

Kamila i Stanisław Beksińscy, Koprzywnica, ok. 1940 r.; fot. z archiwum Marii Tokarskiej 

Mój dom rodzinny to był właściwie dom wujka Stanisława Beksińskiego, ale to były jakby 

dwa domy, bo i my tam mieszkaliśmy. W 1943 r. po sąsiedzku zaczęło się palić, a że było 

lato, w stodołach dopiero co zwiezione zboże, to pożar szybko się rozprzestrzeniał. Spalił się 

również nasz dom i cała zabudowa. Zostaliśmy bez dachu nad głową. Tego samego roku 

przed zimą dostaliśmy dom przy ul. Sandomierskiej opuszczony przez żydowską rodzinę. 

ze wspomnień Edwarda Tokarskiego 

Kopanie studni, Zofia Śliwińska (z wiadrem) z bratem Władysławem 

Śliwińskim (z łopatą), Sośniczany, ok. 1936 r.; fot. z archiwum Marii 

Płanety 

31

Mój dziadek – Stefan Józefczak, w międzywojniu wydzierżawił prom wiślany 

od hr. Czarnowskiego i prowadził go na podstawie patentu żeglarskiego 

wydanego w Krakowie. Zatrudniał ok. 12 pracowników, pracujących codziennie 

w systemie zmianowym. Przeprawa odbywała się drewnianymi łodziami, 

które obsługiwały dwie osoby oraz drewnianym promem, do którego obsługi 

potrzebnych było więcej przewoźników. Na łodziach ludzie siadali rzędami 

wzdłuż obu burt. Na promie panował z góry ustalony porządek, konie wyprzęgano 

i ustawiano w jednym miejscu, wozy w drugim. Na obu brzegach, 

przy przystankach, znajdował się drewniany pomost ułatwiający dostanie 

się na i zejście z promu. W Radowążu stał budynek poczekalni. Ludzie najczęściej 

przeprawiali się z drzewem przewożonym z prawobrzeżnej strony 

albo do Tarnobrzega na targ. W taki sposób m.in. przeprawiały się kobiety 

z nabiałem. Kobiety przewoziły nabiał w białych chustach, na plecach, a rogi 

chust zawiązywane były na piersiach. Tarnobrzeżanie nazywali te kobiety 

spadochroniarzami, ponieważ siedzące rzędami na łodziach wyglądały niczym 

żołnierze ze spadochronami. Z tego powodu raczej nikt się nie obrażał. 

ze wspomnień Janusza Błachowicza 

Przeprawa łodzią przez Wisłę, w tle prom, lata 30. XX w., Radowąż; fot. z archiwum 

Janusza Błachowicza 

Przeprawa przez Wisłę, 

okres międzywojenny, 

Radowąż. Pierwszy 

z lewej, w służbowej 

czapce – przewoźnik 

Jan Mianowski; fot. 

z archiwum Janusza 

Błachowicza 

Maria Józefczak 

i Henryk Mianowski 

na betonowej tamie 

w Radowążu, lata 40. 

XX w.; fot. z archiwum 

Janusza Błachowicza 

32

Na zabawę jeździło się 

rowerami, na zdjęciu jest 

mój wujek z Sośniczan z 

kolegami, to mogło być 

zrobione wszędzie. 


Pierwsze rowery to tzw. kozy z zawijaną 

kierownicą. Ojciec przed wojną 

też miał rower. Bo czym pojechałby 

na zabawę? Piechotą by nie poszedł. 

Oczyszczone buty by się zakurzyły. 


Kazimierz Ordon, 1940 r., Cegielnia, w tle 

prawdopodobnie gnieszowickie pola; 

fot z archiwum Jana Ordona 

To było za Niemców robione, bo rowerów przed wojną nie było. 

Ten rower to od Żydów z Krzcina kupiliśmy, jak ich wyganiali, było 

takich dwóch i mieszkali tu na Cegielni, to od nich taki rower był. 


Rowery pojawiły się już przed wojną, przed 1939 r. Te o rawkach 

drewnianych były tańsze niż te żelazne. 

ze wspomnień Alfreda Knapa 

Pierwszy z prawej Władysław Śliwiński, pierwszy 

z lewej, jego kolega Paruch, lata 40. XX; fot z 

archiwum Marii Płanety 

Maria Zelik na rowerze Adama 

Antończyka, 13 marca 1950 r., 

Cegielnia; fot. Adam Antończyk, 

z archiwum Marianny Antończyk 

Do Koprzywnicy przyjeżdżał taki fotograf Adam Antończyk z Tarnobrzega robić zdjęcia, 

ale go nie znałam. Tego dnia przeprawił się z rowerem łódką przez Wisłę i spóźniony 

przyjechał fotografować pogrzeb, kondukt był już na cmentarzu. Szłam właśnie do 

studni, a że mieszkaliśmy niedaleko cmentarza, spytał czy może zostawić rower u nas 

na podwórku. Zgodziłam się. Wtedy pierwszy raz siedziałam na rowerze. Trzy miesiące 

później się pobraliśmy, miałam 18 lat. 

ze wspomnień Marii Antończyk 

33

Ojciec był troszeczkę nietypowy 

jak na tamte czasy. Zimą jeździł 

na nartach po okolicznych wsiach, 

lubił to. Opowiadała mi ciotka, że 

w Świężycach biegły za nim dzieci 

wołając, że diabeł na deskach 

jedzie. Narty sam sobie zrobił w 

wieku 16-17 lat. Miał w sobie krew 

włóczykija, był typem wędrowca. 

Przed wojną dwa razy wybrał się 

w piesze wędrówki po kraju. To 

zdjęcie zrobił sobie w zakładzie 

fotograficznym w Koprzywnicy, 

przed wyjściem na jedną z tych 

wypraw. W takim właśnie stroju 

maszerował od miejscowości do 

miejscowości, gdzie zbierał podpisy 

poświadczające dotarcie w to 

miejsce, do dziś mamy jego pamiętnik 

z tych wędrówek. Przed 

wyjściem dał pieniądze swojej 

matce, aby na czas wędrówki wynajęła 

kogoś do pracy w gospodarstwie. 


Z nartami Henryk Gorycki, Julia i Jan Goryccy, Maria Dziubek 

z synem, ok. 1932 r.; fot. z archiwum Krystyny Bokwy 

Henryk Gorycki przed pieszą wędrówką, kwiecień 

1934 r.; fot. z archiwum Krystyny Bokwy 

34

Ojciec z zawodu był fryzjerem, przed wojną 

miał zakład fryzjerski, strzygł mężczyzn 

i dzieci. Fachu uczył się w Koprzywnicy 

u fryzjera w rynku – fryzjer mógł być Żydem 

– pracował u niego jako czeladnik. 

Zdobył papiery i należał do cechu. Po 

wojnie porzucił fryzjerstwo na rzecz pracy 

w gospodarstwie, strzyżeniem jedynie 

dorabiał. 


Fryzjer – Henryk Gorycki, lata 40. XX w.; 

fot. z archiwum Krystyny Bokwy 

35

Koprzywnicaki jak się żenili, to tylko tak 

z rodzinami, nie było tak, by pojechał na 

wieś się żenić. Zarzecze to wieś była. Takie 

było powiedzenie. W rodzinach się żenili. 

Koprzywnica się uważała za miasto, 

bo za cara zlikwidowali miasto. Teraz Cegielnia 

i Zarzecze połączone są, to już są 

dzielnice, nie wsie. 


Zarzecze, przed domem Marców, Władysław Marzec i Bolesław Woźniak (na 

drzewie), lata 30. XX w.; fot. z archiwum Anny Motyl 

Ludzie w Koprzywnicy byli rzemieślnikami, 

a Zarzecze to byli rolnicy, porządni gospodarze, 

tam były duże, eleganckie domy 

kryte słomą, a w Koprzywnicy domeczki. 


Bolesław Marzec na koniu, lata 30. XX w.; fot. z archiwum Marii Płanety 

36

Kondukt pogrzebowy, ul. Cmentarna (obecnie Szkolna), prawd. lata 30. XX w.; fot. z archiwum Marii 

Kalinowskiej 

Krzywdy, dom rodziny Lipińskich, od lewej: Kazimiera 

Lipińska z dziećmi Małgorzatą, Grażyną i Janem, lata 

50. XX w.; fot. z archiwum Jana Lipińskiego 

Na Krzywdach kiedyś był bagnisty 

teren, ludzie łowili piskorze. 

Pamiętam z dzieciństwa, że gdy 

kosiło się łąkę - mieliśmy ją tam 

– siano trzeba było wynosić, aby 

wyschło. Gdy powstała kopalnia 

siarki w Piasecznie, teren się osuszył, 

bo wypompowywali wodę. 


Kondukt pogrzebowy otwierał krzyż i sztandar, dalej szedł 

ksiądz, za nim dwa rzędy mężczyzn, ewentualnie nieśli wieńce. 

Za nimi była trumna niesiona przez znajomych, przyjaciół. 

Pogrzeb był zawsze trzeciego dnia. Wcześniej, w dniu śmierci, 

było nocne czuwanie i modlitwy przy trumnie, okna i lustra 

w domu były zasłonięte, paliły się tylko świeczki. Jeśli było 

gorąco stawiano miednice z wodą pod trumną i wrzucano do 

niej żelastwo np. młotki – by chłodziła pomieszczenie. 

ze wspomnień Marii Kalinowskiej 

37

Koprzywianka była niejednolita, kręta, dopiero przed wojną ją 

wyprostowali od Zarzecza do Wisły. To było kopane rękami, nie 

koparką. Taka praca sezonowa, letnią porą, w zimie była przerwa. 

Przy tym wykopie pracował Maciąg, miał na okrągło pracę przy 

kopaniu. Jak kopali, to płynęła starym korytem, a jak przekopali 

całość, to puścili rzekę na nowe koryto. W brzegi wbijane były 

pale i było faszyną wykładane z jednej i drugiej strony. Ale już 

spróchniała i już jej nie ma. Oprócz wyprostowania, trzeba ją było 

jeszcze obwałować, gro ludzi pracowało przy tym wale, furmankami 

dowożowo ziemię. Jak puścili wodę na nowe koryto, Nowińscy 

zlikwidowali młyn na łąkach dworskich, bo już było po interesie. 


Zygmunt Lipiński i Mieczysław Starzyński 

nad rzeką Koprzywianką, niedziela, lata 40. 

XX w.; fot. z archiwum Jana Lipińskiego 

Po lewej Jerzy Zwolski z kolegami nad Koprzywianką, przełom 

lat 60./70. XX w., Zarzecze; fot. z archiwum Luizy Kurosad 

Józef Misiak nad rzeką Koprzywianką, 

przełom lat 60./70. XX w.; fot. z archiwum 

Urszuli Misiak 

W 1938 roku zmieniali koryto, pamiętam 

to, uroczystość była na Zarzeczu, Koprzywianka 

została skierowana na Sandomierz, 

bo tu wioski zawsze były zalane, 

nie mogli się ludzie budować. 


Nad rzekę się chodziło tu koło rynku, na Zarzecze, bo koryto tędy szło, na Tarnobrzeg, na łąki. Na Łysą Górę 

się chodziło, tam była rzeka, tam był piasek. Ale ta rzeka bardzo zalewała, mój tata przy tej rzece robił, jak 

przekopywali koryto, koniem woził. Potem było poświęcenie tej rzeki, oj taka babcia szła, mówiła: Będziecie 

pamiętać to wykręcenie tej rzeki! i grała muzyka, było przyjęcie, dawali bułeczki dzieciom. I tacy panowie puścili 

tę wodę w nowe koryto i popłynęli. 


38

Most był drzewiany, później przerobili na cementowy. Kąpaliśmy się koło 

mostu, skakaliśmy z niego do wody. Koło młyna była rzeczka od Beszyc, co 

poruszała walce. Ta rzeka Koprzywianka, która teraz jest, to ona była i jest. 

A tamtą rzeczkę zlikwidowali. Rzeczkę wykopali Żydzi, najmowali chłopów, 

płacili im za kopanie. To był wysoki koszt. 


Jak były wakacje, to cały dzień siedziałyśmy nad rzeką, przy tym moście na 

Zarzeczu. Pamiętam jak był drewniany, tam był obniżony teren, ludzie tam 

konie i krowy poili. I tam siedziałyśmy nad tą rzeką, teraz jest zarośnięte, 

nikt nad rzekę nie chodzi, tylko nad zalew. 


Kąpiel w Koprzywiance, druga z lewej Marianna Kosińska, lata 40. XX w.; fot z 

archiwum Janiny Materkowskiej 

Dwie rzeki były, młyn szedł na jednej rzece. Ludzie się kąpali i tu i tu. Jak 

byłam starsza to się kąpałyśmy w Koprzywiance, a jako dzieci w tej Młynówce. 

Ona była szeroka i tam dalej była taka wysokość i ta woda szła na młyn, 

potem skasowali to po wojnie. Ta woda była zamykana, nie zawsze płynęła, 

wtedy tworzyło się rozlewisko. 

Pamiętam jak na Zarzeczu wyłączali wodę, przenosili koryto rzeki. 


Tu koło nas, na Cegielni, Młynówka była, taki piach. Tu się kąpaliśmy, 

plażowaliśmy, dalej łąki były. Zawsze na jesieni Żydzi oczyszczali tę rzekę, 

szlamowali, by woda lepiej na stawek podchodziła przed młynem. 


Od lewej: Marian Gawroński, Marian Stylski, Kazimierz Sroczyński, w rzece 

Koprzywiance, lata 40. XX w.; fot z archiwum Beaty Sarzyńskiej 

39

Wacław 

Nowiński – 

powojenny 

właściciel młyna 

w Koprzywnicy, 

przy zaporze 

wodnej, lata 

50. XX w.; fot. 

z archiwum 

Stefanii 

Nowińskiej 

Przy zmianie koryta w 1938 r. zlikwidowali parę młynów, m.in. Skrzeka, oprócz tego młyn wodny Nowińskich 

na łąkach tzw. dworskich, kilometr od Koprzywnicy i taki na Sperandzie, też wodą poruszany, Piotrowicz 

chyba był właścicielem. Tych młynów trochę było... Nowych młynów już nie robili, bo musi być różnica terenu. 

Tu w Koprzywnicy, to jeszcze Cystersi robili, tu było wzniesienie, spadek, ze 3-4 metry wody, w Trzykosach 

rozdzielili rzeki. Młyn był duży, na 4 pary walców, żuber, kamień, turbina wodna była. Kąpaliśmy się koło tej 

turbiny. Most był, pod mostem woda szła i zaraz był młyn. Tam stawy były. Ten młyn kamienny postawili Żydzi 

w międzywojniu, bo był kiedyś jeszcze młynek za Cystersów, stawidła, takie pale drewniane wbite, jeszcze 

są ze 200 metrów od tego młyna w dół. Teraz pewnie zamulone. Nowińscy kupili potem od Żydów ten dom 

drewniany, plac, młyn. Jak Żydów wypędzili, właściciele po wojnie się zgłosili i na tej podstawie mogli kupić. 

Tu przenieśli swoje maszyny. Turbina została po Żydach. W Trzykosach kupił młyn Skrzek, z Błonia, co stracił 

młyn po zmianie koryta, też przewieźli maszyny. Tu był taki wodospad, puszczało się wodę na młyn, a jak jej za 

dużo było, to taką rynną wodę puszczali i spadała do rzeki. Tu były dwa stawy takie duże, one gromadziły wodę 

na turbiny. Na tych stawach była łódka. Żydzi mieli na stawach ryby, to tam gdzie to kąpielisko dzisiaj jest. 

Zboże na ospę, na mąkę się mieliło, ze 2-3 metry zboża, jak się zrobiło to już swoje było. Na ospę to dla bydła, 

dla świni, takie gorsze zboże, jęczmień. Mąkę to z żyta, z pszenicy. Kaszę z jęczmienia się robiło, najpierw na 

żuber, łuskało, potem z tego był pęczak, potem przez obroty, przetrącone i kasza wychodziła, mąka jęczmienna. 

Później, w latach 50, szosę zbudowali, zlikwidowali turbinę i zrobili młyn na silnik elektryczny. 


Czesław Nowiński, brat Wacława, przy młynie 

w Koprzywnicy, lata 40. XX w.; fot. z archiwum 

Stefanii Nowińskiej 

Ten młyn, Nowińskich, w 1944 r. był spalony. 

Po wyzwoleniu odbudowali tylko jedną 

część i uruchomili. Na kamieniu ospę się robiło, 

był żuber, oczyściło się, potem na walce 

szło i mąka się robiła. Na jesieni i zimą 

młyn miał najwięcej roboty. Za Niemców 

komisarz tam rządził, od każdego przemiału 

zboża trzeba było oddać kontyngent. 

Młyn był wodny, dopiero potem elektryczny, 

to wszystko żydowskie było przed wojną, 

i te łąki, te stawy. 


40

Nowińscy mieli tzw. zagórny młyn, ale jak wyprostowali Koprzywiankę, nie było wody i zrezygnowali. 

Po froncie kupili ruiny młyna przy drodze Krakowskiej, a jak już go uruchomili, to im go upaństwowili... 

W latach 90 odkupili z powrotem, swój młyn odkupili od państwa! Teraz stoi, ale nieczynny. Tu 

gdzie jest zalew, cała ta połać, to był zbiornik wody, jak zastawił stawidła, ta woda nie szła pędem, 

tylko gdzieś pomiędzy deskami, wstrzymywali wodę, żeby była na młyn. I woda zasilała młyn. 


Łódka Wacława Nowińskiego (ostatni, z tyłu łódki) 

na stawie w Koprzywnicy, z kijkiem Marian Dziubek, 

początek lat 40. XX w.; fot. z archiwum Janiny 

Materkowskiej 

Janina Marczewska (po mężu 

Uchańska) z Barbarą Zachary na 

łódce na stawach, ok. 1941 r.; fot. 

z archiwum Krystyny Drzałowskiej 

Stanisław Żołądek na tle stawu i młyna w Koprzywnicy, 

lata 40. XX w.; z archiwum Marii Tokarskiej 

Były dwa stawy, jeden mniejszy, za nim był wałek, dopiero za nim był drugi. Oba stawy były po 

zachodniej stronie drogi. Koło stawów szła rzeka. nie było szosy jak dzisiaj, był mostek. Za rzeką 

mieszkało wielu Żydów. Młyn należał do Żydów, robili mąkę, byli bogaci. 


41

Pamiętam jak córka 

jednej z sióstr 

Marczewskich, po 

latach, wróciła na 

stawy, wtedy już 

był tu zalew. Biegała 

i opowiadała: 

„Tu gdzie teraz 

brzeg małego zalewu, 

były kwiaty, 

tu malwy, tam 

piękne drzewo rosło 

– morwa”. 

ze wspomnień 

Krystyny Drzałowskiej 

Łąka przy stawach, od lewej: siostry Marczewskie: Krystyna Ciecierska 

i Wiktoria Zachary z córką Barbarą oraz Maria Ostrowska z synem Arkiem, 

ok. 1941 r.; fot. z archiwum Krystyny Drzałowskiej 

Zaraz za stawami mieszkał Marczewski, 

miał brata na ulicy Kopra, cała rodzina tu 

mieszkała. Miał dwie córki, które bawiły się 

na łąkach, bo tam dookoła były łąki, potem 

wyjechały. Bardzo ładne były. Zuch dziewuchy 

były. Ich dom w 1944 r. się spalił. 


Na stawach, pomiędzy obecnym brodzikiem 

a zalewem, mieszkał Marczewski, on 

tu pilnował tych żydowskich stawów, mieli 

tam Żydzi karpie, był stróżem, by nikt 

nie wykradał tych ryb. Mówili na niego 

Marzec, a pewnie był Marczewski, bo tak 

wołali na to nazwisko. 


Tam gdzie teraz jest zalew, był dom Marców, Marczewskich, tam był też fotograf. Miałam tam 

zdjęcie z siostrą robione, on potem się ożenił i wyjechał. 


Wiktoria Marczewska na tle domu Marczewskich (Marców) na 

stawach, ok. 1941 r.; fot. z archiwum Krystyny Drzałowskiej 

42

Moja ciocia – Janina Rączkowska 

– ok. roku 1942 została zabrana 

na przymusowe roboty do 

Niemiec, miała wówczas 16 lat. 

Najpierw pracowała u bauera – 

niemieckiego gospodarza, później 

w fabryce żelaza, tam pracowała 

8 godzin dziennie ręcznie kręcąc 

maszyną, dostawała za to połowę 

chleba. Z Niemiec wyjechała do 

Kanady, już tam została. To zdjęcie 

jest z początku lat 40, może 

15 lat tu ma. Dzieci chodziły nad 

Koprzywiankę, wtedy stare koryto 

jeszcze było, niesprostowane, 

były rozlewiska. Jak miała 5 lat, 

to mama ją zabierała ze sobą do 

dziedzica do Łoniowa, gdzie chodziła 

pielić. 

ze wspomnień Krystyny Chodyry 

Janina Rączkowska nad rzeką Koprzywianką, ok. 1940 r., 

Cegielnia; fot. z archiwum Krystyny Chodyry 

Pamiętam, że ojciec miał gramofon, 

słuchał z niego muzyki, robiło 

się potańcówki, po domach 

młodzież się zbierała i bawiła. 

Popularny był wtedy Mieczysław 

Fogg. Bawiono się również przy 

dźwiękach harmonijki ustnej. Ojciec 

umiał na niej grać „Głęboką 

studzienkę”. 

ze wspomnień Krystyny Chodyry 

Józef Rączkowski, Zarzecze, ok. 1949 r.; fot. z archiwum 

Krystyny Chodyry 

43

Majówka w lasku chobrzańskim, lata 30. XX w., m.in. nauczyciele: Maria i Władysław Dobijowie, pani Zięć; 

fot. z archiwum Krystyny Bokwy 

Prawdopodobnie lasek chobrzański, ok. 1942 r., drugi 

z lewej Władysław Śliwiński; fot. z achiwum Marii 

Płanety 

Ojciec mi opowiadał, że pod Choinami - między Koprzywnicą a Chobrzanami - w wiosenne niedziele bardzo 

często odbywały się majówki, na które zjeżdżała młodzież z okolicy. Jeśli jechano wozem, to zakładano 

plecionkę, aby było odświętnie. Siedziało się, jadło, rozmawiało, tańczyło, śpiewało się przy dźwiękach 

harmonii – ojciec na niej grał. Zawsze był drożdżowy placek, mleko, robiło się czarną zbożową kawę, czasem 

ktoś przyniósł wino. Piwa i wódki na majówkach raczej się nie piło. Tam było ładnie, drzewa, piasek. 


44

W zespole Knapów grało dwóch braci 

Knapów, Niziołek, Bryliński, nieraz grał 

z nimi i Bargiel. Grali i śpiewali różne kawałki, 

były też przyśpiewki - na zabawach 

inne, na weselu inne. Tańczyliśmy walczyki, 

polki, fokstroty… 

Dobrą muzykę grali, oprócz nich na zabawach 

grali też Paruchowie ze Krzcina 

i mój chrzestny Ostrowski. Załatwienie 

orkiestry na wesele należało do pana młodego. 


Orkiestra Knapów na czele pochodu weselnego 

z panem młodym Janem Ordonem na ul. Krakowskiej, 

23.10.1954 r.; fot. z archiwum Jana Ordona 

Orkiestra Knapów na ślubie Marianny i Jana Ordonów, 

Cegielnia, 23.10.1954 r.; fot. z archiwum Jana Ordona 

W orkiestrze Paruchów grali m.in. Michał Paruch (ojciec) – saksofon, Marek Paruch 

(syn) i Ryszard Zdunek – saksofon, Bernyś – perkusja, Władysław Knap – 

trąbka, Stanisław Wiśniewski i Knap – akordeon. 


Gra w zespole muzycznym to dla niektórych była dodatkowa, poza rolnictwem, 

praca. Grywali głównie na zabawach, festynach, weselach – oberki, polki, czasem 

śpiewali, ale zazwyczaj była tylko muzyka. Niekiedy kogoś najmowano do śpiewania 

przyśpiewek. Mój teść, Władysław Ostrowski, grał w orkiestrze górniczej 

z Machowa na puzonie. Z Knapami też grywał i jak czasem nad ranem wracał 

i zagrał na cały głos na ulicy! 

ze wspomnień Mirosławy Ostrowskiej 

Orkiestra Paruchów z Krzcina, lata 50/60 XX w.; fot. z archiwum Miejsko-Gminnej 

Biblioteki Publicznej w Koprzywnicy 

45

Orszak ślubny Marianny i Adama Antończyków, Cegielnia, ul. Sportowa, 

czerwiec 1950 r.; fot. Józef Antończyk, z archiwum Marianny Antończyk 

Do ślubu miałam długi welon i suknię ozdobioną asparagusem – 

taki zielony kwiatek. Niektóre panny młode miały i cały dół sukni 

zielony, a ja chciałam, aby było skromnie. To było zamiast kwiatów. 

Wesele było przy naszym domu – obecnie to ulica Sportowa, podłoga 

do tańczenia zbita była z desek. Zdjęcia robił stryj męża, ten 

z Tarnobrzega, co u niego się uczył. 


Do sukni ślubnej przyczepiało się asparagus - na znak niewinności. 

ze wspomnień Małgorzaty Sarzyńskiej 

Fotografia ślubna Marii i Mariana Starzyńskich, na lewo od nich świadkowie: Julia Kurosad 

i Adam Bartosik, Skrzypaczowice, 1951 r.; fot. z archiwum Julii Kurosad 

Panna młoda pochodziła ze Skrzypaczowic, tam było wesele u nich 

w domu. W trakcie ktoś wpadł na pomysł, aby zrobić sobie zdjęcie 

w kapuście. 

ze wspomnień Julii Kurosad 

46

Ślub Rozalii Twaróg i Jana Kapuścińskiego, w tle widoczne 

słomiane ocieplenie domu, Trzykosy, ok. 1940 r.; fot. z archiwum 

Małgorzaty Sarzyńskiej. 

Na zimę przy ścianach domów układano 

zagaty - wbijane były pale, które przytrzymywały 

słomę, trzcinę lub siano, którymi 

ocieplano domy. Chroniło to przed mrozem, 

a najbardziej przed wiatrem. Mówiło 

się na to: ogacanie domu. 


Ślub Rozalii Twaróg i Jana Kapuścińskiego, Trzykosy, styczeń ok. 1940 r.; 

fot. z archiwum Małgorzaty Sarzyńskiej. 

47

Apteka przy ul. 11 Listopada w Koprzywnicy, 

Jerzy Maliński z rodziną i pracownicami apteki, 

ok. 1939 r.; fot. z archiwum Kazimiery Drzałowskiej 

Aptekarz Jerzy Maliński z pracownicą Kazimierą Lipińską, 

ok. 1939 r.; fot. z archiwum Kazimiery Drzałowskiej 

Od prawej: aptekarz Jerzy Maliński, Kazimiera 

Lipińska z pieskiem, Jadwiga Malińska z siostrą 

i siostrzenicą Hanią i sprzątaczka Stasia 

z Gnieszowic, ok. 1939 r.; fot. z archiwum Kazimiery 

Drzałowskiej 

Zaczęłam pracę w aptece mając 14-15 lat. Moich rodziców nie stać było na gimnazjum, to była wojna i dom 

spalony, więc doktór Zarodziński i moja wychowawczyni znaleźli mi pracę w aptece. Kiedyś leki robiło się 

w aptece, a że ja byłam bystra, szybko nauczyłam się tych łacińskich nazw. W aptece był magazynek ze słojami 

i jak była recepta, to pan Maliński mi ją dawał i ja ją odczytywałam i z magazynku przynosiłam leki. Pan Maliński 

je ważył, a ja potem je mieszałam, ucierałam proszki, ukręcałam maści. Po 10-12 porcji robiłam zazwyczaj, 

każda osobno w papier zapakowana. Robiliśmy też wodę utlenioną, borową. Tam na korytarzu był piecyk i ta 

parowana woda ściekała do naczynia i myśmy utleniali tę wodę, ona była do lekarstw używana. Na lekarstwa 

w płynie były butelki, ludzie butelki przynosili, myśmy je po naszemu myły i suszyły. 

W czwartki był targ w Koprzywnicy i dużo ludzi przychodziło do apteki. Najbardziej popularne lekarstwa: maść 

ichtiolowa, maść cynkowa, maść do oczu albo wywar do picia - zaparzaliśmy zioła i do buteleczek. Nie było 

elektryczności, apteka była na lampę naftową, wisiała przy suficie. 

Lubiłam tam pracować, to była ciekawa praca, byłam zadowolona, że mogłam takie rzeczy robić, że potrafiłam, 

ze Malińscy mieli dla mnie takie uznanie. Parę lat tam pracowałam. Przestałam pracować, jak wyszłam za mąż. 

ze wspomnień Kazimiery Drzałowskiej 

Apteka w Koprzywnicy istniała od 1876 

roku. Jest jeszcze dzwonek do apteki. Wisiał 

w środku, przechodził drut za zewnątrz 

i pociągając dzwoniło się. W drzwiach był 

zamykany lufcik, przez który nocą wydawało 

się leki. To była jedyna apteka w Koprzywnicy. 

Najbliższe w Sandomierzu i Tarnobrzegu. 

Przed Jerzym Malińskim aptekę 

prowadziła Helena Wieczorek. Maliński był 

tu od lat 30 do 60. XX w. Po wojnie apteka 

należała do Cefarmu, była państwowa. 

Potem aptekę do 1989 r. prowadził Mieczysław 

Bień. 

ze wspomnień Marka Majkowskiego 

48

Katarzyna Kowalska była akuszerką, przyjmowała wszystkie porody w okolicy. Odbierała je 

w domach, bo jeszcze wtedy nie było porodówki. W razie potrzeby przyjeżdżano po nią wozem, 

nawet w nocy. Odebrała wszystkie swoje wnuki. 


Janina Skrzypczak z synem Kazimierzem, porodówka w Koprzywnicy przy ul. 11 Listopada, 

1951 r.; fot. z archiwum Jana Ordona 

Chrzest Władysława Durdy, na zdjęciu z babcią Katarzyną Kowalską, 

z tyłu chrzestni Anna Szwed i Piotr Kowalski, zdjęcie zrobione 

w zakładzie fotograficznym przy ul. 11 Listopada w Koprzywnicy, 

1935/1936 r.; fot. z archiwum Małgorzaty Sarzyńskiej 

W miejscu, gdzie teraz jest urząd gminy, kiedyś była porodówka w mieszkaniu, pracowały 

tam dwie położne, to było już państwowe. To zdjęcie siostrze na pewno zrobił Antończyk! 


49

Wszystkich ich pamiętam – ta była Żydóweczka, ta Stasia, ta Kazia, pani Dobijowa, ta Zosia, 

ta Krysia, ta Irena, ta Halina, a chłopcy to Zwolski Heniek, Tadek Marczewski. Nie 

przypominam sobie imienia Żydóweczki, ona taka kulturalna była, fajna, mądra, zawsze 

taka ładnie ubrana, lubiana była przez wszystkich, to była ulubiona nasza koleżanka. I strojem 

i rozmową i nauką się wyróżniała. Nie wiem, co się z nią stało, jakoś nie zapamiętałam. 

Ona się nie wyróżniała, że jest Żydówka, ona raczej pasowała do nas. 

A na tym zdjęciu, to wszystko, to nasza klasa, ponad 40 osób, dużo nas było. O, ta jest 

Żydóweczka, ta, ta, to są... A ten Żyd i ten i chyba ten. 

Moja matka była krawcową, zawsze ładnie byłam ubrana, jak usłyszałam, że będzie zdjęcie, 

poleciałam do domu się przebrać. Później żałowałam, mogłam na lekko się ubrać, bo 

wszystkie są w letnich sukieneczkach, a ja w tej granatowej. 


Szkolne Kółko P.C.K. w szkole w Koprzywnicy, na zdjęciu m.in. Stanisława Jasińska, 

Kazimiera Lipińska, Halina Kicińska, Henryk Zwolski, Tadeusz Marczewski, 

nauczycielka Maria Dobija, ok. 1937 r.; fot. z archiwum Kazimiery Drzałowskiej 

Najpierw Żydów z wiosek pozganiali do Koprzywnicy i coraz to większe 

getto robili. Tu była tablica na początku Cegielni, że nie wolno dalej Żydom 

wchodzić. Zanim Niemcy Żydów wygnali jesienią 1942 r., to Żydzi chodzili 

z brodami, z opaskami. Ale jechał Niemiec na koniu, wziął bagnet i złapał 

Żyda za brodę i siup. Potem wszyscy się golili. 


50 

Pamiętam dobrze tych nauczycieli: pani Dobijowa i jej mąż, kierownik szkoły, 

pan Władysław Dobija - przyjechali tu po I wojnie światowej z Galicji. Tam 

była lepsza edukacja podczas zaborów. Tu przed I wojną światową, pod zaborem 

rosyjskim, była raptem jedna klasa. Mój ojciec uczył się tylko 3 miesiące, 

podczas zimy. 


Zdjęcie klasowe przy kościele pw. św. Floriana, na zdjęciu m.in. Stanisława 

Jasińska, Kazimiera Lipińska, nauczyciele Maria i Władysław Dobijowie, pani Zięć, 

ok. 1931 r.; fot. z archiwum Kazimiery Drzałowskiej

Przedstawienie w szkole podstawowej w Koprzywnicy, ok. 1930 r., na zdjęciu m.in. nauczyciele 

Bazyli Pazdrij, Maria i Władysław Dobijowie, na dole po prawej: Kazimiera Lipińska i Stanisława 

Jasińska; fot. z archiwum Kazimiery Drzałowskiej 

Koleżanki z 5 klasy, od lewej: Kazimiera Lipińska, Krystyna Zięć, 

Stanisława Jasińska, ok. 1936 r.; fot. z archiwum Kazimiery Drzałowskiej 

Z moją koleżanką Stasią siedziałyśmy w jednej ławce, w pierwszej ławce. 

Bardzo się lubiłyśmy, razem na spacery chodziłyśmy, bawiłyśmy się. A Krysi 

Zięciówny mama była nauczycielką. W szkole miałyśmy granatowe mundurki, 

ale nie jednakowe. Nauczycielka, pani Dobijowa, bardzo lubiła robić przedstawienia. 

Tu byłyśmy przebrane za kwiatki, pamiętam, że to był słonecznik. 


51

Na zdjęciu widoczne są niemieckie znaki drogowe – na Sandomierz, Jarosław, Lubliniec, 

Jędrzejów. Na placu leży kamień, pewnie do brukowania dróg. Tadeusz Jaczkowski należał 

do partyzantki, ale nie wiem jakiej, wyjechał z Koprzywnicy chyba w 1945 roku. 

Kochał się w Zosi Kosińskiej. Mieszkał w domu, w którym ja obecnie mieszkam, stąd to 

zdjęcie. 

ze wspomnień Teresy Kwaseckiej 

W starej szkole kwaterowali Niemcy, więc podczas okupacji w naszym domu na Cegielni, 

na Górkach była szkoła. Aby było ciepło w zimie, to każde dziecko 2, 3 drewienka przynosiło 

z sobą i był piec z cegły i to było ogrzewane. Potem szkoła została przeniesiona 

do Ślimakowskich, na ul. 11 Listopada, tam koło starej apteki i tam była dłuższy czas. 

Potem była tam za mostem, za młynem, w pożydowskim domu, ale kolejności nie pomnę. 

Jak Niemcy Żydów wygnali, to został budynek drewniany, potem został rozebrany po 

froncie. Były dwa pomieszczenia w tym pożydowskim, kuchnia, pokój i drugi pokój. Tam 

chodziłem do szkoły. 


Zdjęcie szkolne Jana Materkowskiego, nauczyciel Antoni Żgutowicz, 

1947 r.; fot. z archiwym Jana Materkowskiego 

Tadeusz 

Jaczkowski na 

tle starej szkoły 

i wikariatu, 

początek lat 40. 

XX w.; fot. z 

archiwym Teresy 

Kwaseckiej 

Niemcy zajęli szkołę i my w takim prywatnym domu się uczyliśmy. Na podłodze 

był piasek, ławki były. Nauczyciel był co drugi dzień, dwie godziny mieliśmy, 

to tak przez dwa lata trwało. Pierwszą klasę miałem jeszcze za sanacji, 

przed wojną, to było w tej starej szkole. 

Jan Bokwa był wójtem, był taki dom po wartowni austriackiej, potem tam 

gmina była - wójt, sekretarz i stójka. Żydzi byli, udzielali się, pamiętam ich, bo 

jako lokatorzy byli w naszym domu. Były trzy dziewczyny, dwóch mężczyzn 

i kobieta, ale jak się nazywali, nie wiem. Jeden z nich, młody Żyd ze Staszowa, 

szył cholewki do sandałków, wyrabiał sam skóry. Śmierdziało strasznie, 

bo to w chlewiku naszym robił, kwas siarkowy - używał tego do wyrabiania 

tych skór. Dwie izby mieli, oddzielne wejście z ulicy, już przed wojną u nas 

mieszkali, parę lat. Potem ich Niemcy wygnali. 


52

Stara szkoła w Koprzywnicy, sala lekcyjna na górze, nauczycielka Kazimiera 

Nowakowska, lata 50. XX w.; fot. z archiwum Mirosławy Ostrowskiej 

Kazimiera Nowakowska ze swoimi uczniami z klasy 4 na placu przed budynkiem starej 

szkoły w Koprzywnicy, 1963 r.; fot. z archiwum Krystyny Bokwy 

Moja mama, Kazimierza Nowakowska uczyła klasy 1-4. Poszła do pracy 

w szkole w Koprzywnicy, mając 19 lat, zaraz po skończeniu liceum nauczycielskiego. 

Potem robiła jeszcze studium w Busku. W szkole paliło 

się w piecu, na dole była tzw. duża sala, na górze mieszkał kierownik 

szkoły – Antoni Żgutowicz i tam były jeszcze dwie sale. Na stole widoczny 

jest dzwonek, którym ogłaszano koniec lekcji. 


Każdego roku do szkoły przyjeżdżał fotograf spoza Koprzywnicy, 

ponieważ potrzebne były zdjęcia do legitymacji. 

Przy okazji robiliśmy sobie pamiątkowe zdjęcia 

grupowe i klasowe. 


53

Dziewczynki w strojach krakowskich przy kościele pw. św. Floriana, 

Boże Ciało, ok. 1967 r.; fot. z archiwum Anny Ćwiertniewskiej 

Przedszkolaki w strojach krakowskich, stare przedszkole przy ul. 11 Listopada 

w Koprzywnicy, od lewej: Maria Toś, Adam Łopatka, Zofia Kurosad, Grażyna Zawada 

(w środku), pierwszy z prawej: Jacek Ostrowski, ok. 1958 r.; 

fot. z archiwum Mirosławy Ostrowskiej 

Strój krakowski – to było niemal obowiązkiem, aby córki występowały 

w takim stroju. Nie było uroczystości, żeby nie było stroju krakowskiego 

i tańca krakowiaka. Występowanie w takim stroju było zaszczytem. 

Kupowało się stroje, haftowało, dopinało wstążki. Teraz już tego nie ma. 


54 

Rynek w Koprzywnicy, od lewej: Alicja Bochyńska, Mirosława Nowakowska, Elżbieta 

i Małgorzata Kurosad, ok. 1960 r.; fot. z archiwum Mirosławy Ostrowskiej

Ośrodek Nowoczesna Gospodyni, ul. 11 Listopada róg Miodowej, pierwsza z lewej: Anna 

Gawrońska, 1968/69 r.; fot z archiwum Anny Ćwiertniewskiej 

Ośrodek Nowoczesna Gospodyni, ul. 11 Listopada róg Miodowej, 

od lewej: Monika Toś (krawcowa), Janina Liśkiewicz, Barbara 

Stylska, 1968/69 r.; fot. z archiwum Miejsko-Gminnej Biblioteki 

Publicznej w Koprzywnicy 

W Koprzywnicy, przy dzisiejszej ul. 11 Listopada, w prywatnym domu pani Liśkiewicz, mieścił 

się Ośrodek Praktyczna Gospodyni. Odbywały się w nim cotygodniowe popołudniowo-wieczorne 

zajęcia dla dzieci i młodzieży. Przychodziły na nie dziewczyny, ja też w nich uczestniczyłam. 

Na zajęciach było nas zawsze ponad dziesięć. Uczyłyśmy się gotować. Przyrządzałyśmy 

potrawy na podstawie konkretnych przepisów, były zupy, drugie dania, czasem ciasta, 

pączki. Zajęcia prowadziła pani Liśkiewicz. Na koniec wszystko zjadałyśmy, wspólny posiłek 

był bardzo przyjemny. Pamiętam, że na zajęcia chodziłyśmy bardzo chętnie i zawsze było 

ciekawie. Uczyłyśmy się również szyć. 

ze wspomnień Anny Ćwiertniewskiej 

55

Czwartkowy targ na rynku w Koprzywnicy, lata 50./60. XX w.; 

fot. Włodzimierz Susfał, z archiwum Agnieszki Żwirek 

Na przedmieściu był targ drzewem, po wojnie Galicjaki przywoziły na 

wozach długie takie drzewo. Na rynku handlowało się zbożem, wszystko 

kto, co miał, spożywcze, rolnicze płody tam były sprzedawane. 


W rynku znajdowały się żydowskie sklepy, pamiętam, że niedaleko dzisiejszej 

ul. Sandomierskiej znajdował się sklep z guzikami. 


Na rynku w Koprzywnicy, od lewej: Elżbieta Lipczyńska z mamą 

Marianną, 1958 r.; fot. z archiwum Elżbiety Głąb 

Moi dziadkowie Wincenty i Waleria Gawrońscy mieszkali w Rynku. Tu odbywały 

się targi. Ta drewniana konstrukcja - to stragany do handlowania z zadaszeniem. 


Przed II wojna światową w Koprzywnicy były wielkie targi, rynek był zastawiony 

furmankami, było dużo Żydów, którzy mieli własne stragany. Do Koprzywnicy 

przyjeżdżali handlować klimontowscy Żydzi szyjący czapki, sprzedawali też futra. 

Żydzi, właściciele zakładów, byli bogaci, ale była też biedota żydowska. 

Żydzi nie jedli razowego chleba, chleb musiał być pytlowy, mieli własne piekarnie, 

również sklepy, gdzie sprzedawali pieczywo. 


56

Rynek w Koprzywnicy, południowa pierzeja, Zygmunt 

Lipiński i Mieczysław Starzyński, lata 40. XX w.; 


W latach 50 na rynku był 

targ, pod remizą były nabiały, 

owoce, warzywa, 

handel taki ciuchami, 

straganiki, konie były, na 

wozach towar. Na koniec 

był taki, co zamiatał rynek. 

A na targowicy koło 

cmentarza handlowano 

krowami, końmi, świniami. 

Targ był co czwartek, duże 

jarmarki były. 

ze wspomnień 

Kazimiery Modras 

Targi na rynku zakończyły 

się około 1965 roku, chyba 

ze względów sanitarnych. 

Pamiętam, bo mieszkałam 

przy rynku. 

ze wspomnień 

Teresy Kwaseckiej 

Na rynek czasami się przychodziło. Była tu kawiarnia, chyba nie miała nazwy, po prostu 

Kawiarnia. Kierowniczką była Danuta Stylska. Nie sprzedawano piwa, była kawa, były gry 

stołowe, np. warcaby. Był też adapter i płyty, można było włączyć muzykę, posłuchać, potańczyć. 

Z mężem bardzo lubiliśmy tańczyć, więc dużo czasu tu spędzaliśmy, było wesoło. 


Niedziela na rynku w 

Koprzywnicy, północna 

pierzeja, z prawej 

Antoni Siwecki; fot. 

z archiwum Teresy 

Kwaseckiej 

Mój dziadek, Antoni Jasiński, często zabierał mnie w czwartek 

na targ, poniżej cmentarza. Jak dochodziło do zakupu konia, to 

odbywała się tzw. próba siły konia. Koń był zaprzęgany do wozu, 

wszyscy chętni trzymali za sprychy kół, natomiast woźnica robił 

wszystko, by koń zwyciężył. Batożył go, by pokonał opór, pokazał 

siłę, by go sprzedać. Mężczyźni blokowali wóz, koń stawał 

dęba, zapierał się, próbował iść. Tam pod górkę był próbowany, 

tam był piasek, grząski teren, musiał wyciągnąć ten wóz. 

Ważnym elementem było też dobijanie targu - faceci się klepali 

w dłonie na zgodę zawarcia kontraktu. Ten mówił, że dwa tysiące, 

tamten że tysiąc osiemset. I dopóki się nie klepnęli po rękach, 

targu nie było. Zazwyczaj były to trzykrotne klepnięcia dłoni. 

ze wspomnień Franciszka Rożka 

57

Przed laty w kościele Matki Bożej Różańcowej, w święto patronki 

były wielkie odpusty. Ludzie oczywiście nie mieścili się w kościele, 

dlatego ksiądz kazanie wygłaszał na zewnątrz ze specjalnie ustawionej 

ambony, po czym wracał do kościoła i kończył odprawiać mszę. 

Zawsze byli kramarze, stragany. Mężczyźni obowiązkowo szli do knajpy, 

a kobiety w swoim gronie jadły placek, plotkowały. 


Święto Najświętszej Maryi Panny Różańcowej przypada 7 października, 

ale odpust przenoszo na niedzielę. 


Rynek, przed kościołem pw. Matki Bożej Różańcowej, drugi lewej: Marian 

Gawroński, od prawej: Gach, Józef Stylski, Jan Bochyński, lata 40. XX w.; 

fot. z archiwum Beaty Sarzyńskiej 

58 

W czasach gdy nie było parafii na rynku, w niedziele ksiądz przychodził do kościoła 

Matki Bożej Różańcowej odprawiać wieczorną mszę. Tradycją było, że odbywały się 

tu śluby okolicznych mieszkańców. Kościółek otaczany był czcią, nikt nie minął go 

obojętnie. Były oczywiście bziuki w czasie sobotniej rezurekcji. Mawiano w Koprzywnicy: 

„Kiedy zmartwychwstał Pan Jezus? W niedziele rano? A nieprawda, bo na rynku 

w Koprzywnicy już w sobotę”. 


Teren kościoła pw. Matki Bożej Różańcowej, od prawej: Edward i Kazimierz 

Tokarscy, Kazimierz Klubiński, lata 40./50. XX w.; fot. z archiwum Marii 

Tokarskiej

Strażacy pozują do zdjęcia, lata 30. XX w., 

prawdopodobnie Gnieszowice; 

fot. z archiwum Małgorzaty Sarzyńskiej 

Przy rynku stała wieża – tzw. patrolka. Konstrukcję miała drewnianą, 

na górę prowadziła drabinka podzielona na trzy części, rozdzielone 

pomostami. Można z niej było prowadzić obserwacje, ale pamiętam 

też, że suszono na niej węże strażackie. W młodości często wchodziłem 

na górę, nawet na samych rękach, przez co stałem się bardzo 

sprawny. 


Dawniej strażacy byli bardzo liczni, 

eleganccy kawalerowie w mundurach. 

Było ich tylu, że gdy maszerowali, to 

kolumna rozciągała się od kościoła św. 

Floriana prawie do rynku. 


Mój ojciec był w straży. W czasie 

wojny wielu się zapisało, ponieważ 

strażak nie był zagrożony 

wyjazdem na roboty do Niemiec. 


Mój ojciec, Stanisław Lipczyński miał 14 lat jak wstąpił. Tu jak się rynek palił, za 

Niemców, to jak strażacy gasili, to Niemcy klepali ich po ramionach i mówili: charaszo, 

że gaszą. Cały ten rynek był spalony. Ojciec przez wiele lat puszczał ognie 

podczas rezurekcji w sobotę. Też Zawłocki, Cichoń. Pili naftę, trzymali ją w ustach, 

w rękach mieli pochodnie i na te pochodnie naftę wypuszczali. Ojciec zazwyczaj był 

przy ołtarzu, prowadzili księdza, dla nas to było coś, bo mój tato dmuchał te ognie, 

dla niego też to było ważne, że Bogu okazywał wdzięczność. 

ze wspomnień Stanisławy Beksińskiej 

Marianna Bargiel z koleżankami: Kasprzycką i Ostrowską, rynek w 

Koprzywnicy, w tle widoczna wieża strażacka, pocz. lat 50. XX w.; 

fot. z archiwum Marianny Ordon 

59

Kino Jutrzenka na rynku w Koprzywnicy, prawdopodobnie lata 60. XX w.; 

fot. z archiwum Doroty Milarskiej 

Z prawej Florian Marczewski, który prowadził kino Jutrzenka, Maria Turbak, Stefania 

Kalinowska, Irena Marczewska i Franciszek Turbak, lata 40. XX w.; fot. Jan Wolanin, 

z archiwum Danuty Turbak 

Tu na rynku od prawej patrząc była straż pożarna, sklep metalowy, klub rolnika i nasze 

kino Jutrzenka. W niedzielę z kościoła się biegiem leciało na poranki, był duży 

ekran. Kino było czynne popołudniami i w niedziele: o 9 poranek, a potem jakieś 

filmy, „Czterech Pancernych”. To prowadził pan Marczewski, ale na niego wszyscy 

mówili Salceson. Wchodziło się do kina i mówiło: Panie Salcesonie, poproszę bilet. 

A on odpowiadał: Ja wiem dziecko, że ty nie wiesz, ale nazywam się Marczewski. 

A on bardzo lubił salceson, a że był grubasek... Ale nie obrażał się. Bilet na poranek 

był za 2 złote, bardzo dużo ludzi chodziło do kina. 


60

Między kościołem św. Floriana a młynem odbywały się kiermasze, zabawy, 

loterie z fantami. Mój tata, Florian Materkowski, tam często chodził. 


W niedzielę, po sumie, koło Nowińskich, zagrała muzyka. Wyznaczone były 

takie okazje, kiermasze: strażacki, szkolny, loteria była, były fanty, króliki, 

gołębie, a pod wieczór muzyka grała. 


Kiermasz koło młyna na kościół pw. św. Floriana, po lewej Florian Materkowski 

w czapce, koniec lat 40. XX w.; fot. z archiwum Julii Kurosad 

Tutaj, gdzie Nowińscy mieszkają, było kiedyś boisko szkolne, tam gdzie bar 

był, koło rzeki. Tam robiono kiermasze, zabawy. Na początku lat 60 - sensacja 

na Koprzywnicę! Z mamą poszłam tam na wyświetlanie „Krzyżaków”. Płótno 

było takie wielkie, taki panoramiczny ekran. Zaczęło się po zmierzchu, każdy 

ze swoim stołkiem przyszedł, wrażenie było ogromne. 


Przy kościele pw. św. Floriana, na zdjęciu m.in. Maria Stylska, lata 40. XX w.; 

fot. z archiwum Krystyny Drzałowskiej 

W Koprzywnicy zabawy były najczęściej nad rzeką, przy młynie, na placu, 

który był miejski. Najczęściej młodzież się zbierała i szła grupą. Była orkiestra, 

obowiązkowo harmonia. Jesienią już nie było zabaw, za chłodno. 


61

Po wojnie moja rodzina 

przeniosła się z ul. Miodowej 

na 11 Listopada (wówczas 

1 Maja). Pierwotnie 

ten dom należał do Majkowskich, 

jednak w okresie 

zaboru rosyjskiego został im 

odebrany za niepłacenie podatków. 

Dom odkupili Żydzi 

i mieszkali tam aż do wypędzenia 

w czasie II wojny 

światowej. Po wojnie stał 

się mieniem opuszczonym. 

Specjalna rozprawa o mienie 

odbywała się w Łodzi, 

w jej wyniku Majkowscy 

dom odkupili i otrzymali 

prawo własności. 

ze wspomnień 

Marka Majkowskiego 

Podwórze domu rodzinnego Majkowskich przy ul. 11 Listopada 42, ok. 1957 r., od lewej: Genowefa, Zygmunt, Danuta, 

Marianna, Stanisław, Marian, Henryka Majkowscy; fot. z archiwum Marka Majkowskiego 

62

Pamiętam, jak chodziłam do Misiaków na Cegielnię i tam ten tytoń 

nabijaliśmy na druciki. Mieli murowaną suszarnię, tam suszyli 

tytoń. Nabijało się na drucik, tak pykały te liście, jak się nabijało! 

Tytoń zostawiał takie czarne ślady na dłoniach, jak sok puszczał, 

trudno było domyć. 

ze wspomnień Mirosławy Krawczyk 

Skup owoców w Koprzywnicy, w środku, w chustce Julia Kurosad, ok. 1947 r.; 

fot. z archiwum Julii Kurosad 

W Koprzywnicy zaraz po wojnie otwarto skup owoców, 

czynny sezonowo, od maja do grudnia, pracowałam w 

nim. Prowadziła go Spółdzielnia Owocarska. 


Podwórze domu Marianny i Mariana Lipczyńskich z widocznym suszącym 

się tytoniem, ul. Błonie 28, ok. 1969 r.; fot. z archiwum Elżbiety Głąb 

Kiedyś bardzo popularną uprawą w gminie Koprzywnica był tytoń, 

sadzili go prawie wszyscy. Po zbiorze liście nawlekane były na 

druty i suszone na słońcu. Tytoń rozwieszało się na płotach i na 

budynkach. 


63

Budowa drogi w czynie społecznym, ul. Szkolna, 1955 r., pierwszy z lewej: 

Franciszek Bajorski, z przodu stoi Florian Gorycki, po prawej: Marian Chamerski, 

Stanisław Pawlikowski, Marian Toś, jest też m.in. Danuta Modras; 

fot. z archiwum Kazimiery Modras 

Budowa drogi w czynie społecznym z okazji święta 22 lipca, 

ul. Floriańska, Cegielnia, 1957 r.; fot. z archiwum Jana Ordona 

Przy ul. Szkolnej kiedyś był zakład szewski, ale nie było drogi. Tamtejsi 

szewcy zorganizowali czyn społeczny i razem z brukarzami 

wybudowali drogę. Mój ojciec też tam pracował. 


Jeden odcinek drogi na Cegielni był piaszczysty, trudno było przejechać. 

Mój ojciec, Jan, zrobił naradę mieszkańców, zebrano pieniądze, 

zakupiono bruk i czynem społecznym wybudowano szosę. 


64

Tata, Józef Misiak, miał takie radyjko, wszędzie z nim chodził. Jeszcze 

na strychu długo to radyjko było, dopiero brat je rozebrał na 

zajęcia w szkole. 

ze wspomnień Justyny Oleksiak 

Na placu przed kościołem pw. św. Floriana, od prawej: Józef Nowakowski, Stanisław 

Bochyński, przyjezdny z Kielc, Bogdan Tokarski, weterynarz z Kielc, między 1957 a 1959 r.; 

fot. z archiwum Mirosławy Ostrowskiej 

Józef Misiak, Jerzy Niekurzak i Wiesław Lichtoń na placu kościelnym, 

przełom lat 60/70 XX w.; fot. z archiwum Urszuli Misiak 

Jak byłam mała, nie było posadzki w kościele, tylko piach. Lubiłam 

to, bo w piachu można się było bawić. To za księdza Jana Wiącka 

było, więc możliwe, że ten piach był ze względu na jakiś remont, bo 

on dużo remontował w kościele. 


Jeszcze w latach 1955/56 samochód - to była sensancja. Mało kto 

miał auto, jeszcze furmankami do kościoła przyjeżdżali. I ksiądz Wiącek 

zrobił takie metalowe barierki, by nie niszczyli ogrodzenia, bo 

okręcali wodze wokół sztachet. 


65

Od lewej: Józef Kwasecki, Władysław Bochyński, dr Zdzisław Kapka, 

10.06.1959 r. koło młyna, na wprost kościoła pw. św. Floriana, przy 

sklepiku p. Lisa; fot z archiwum Teresy Kwaseckiej 

Teść, Józef Kwasecki, od 1952 r. jeździł na ambulansie, pracował 

w szpitalu w Sandomierzu, który był wtedy przy bramie 

Opatowskiej. Kochał samochody, skończył szkołę samochodową 

w Kielcach, nawet odpoczywał w aucie. W nim spał, w nim 

rozwiązywał krzyżówki. 

Tu prawdopodobnie, jako pogotowie, obstawiają wyścig kolarski, 

który co roku przejeżdżał przez Koprzywnicę, ku czci płk. 

Skopenki. Z lewej jest widoczny sklep Stefana Lisa, to był taki 

spożywczy, robiłam tam remanenty, ale najczęściej panowie tam 

pili piwo. Po prawej, koło młyna, widoczny jest transformator, 

była już elektryczność zrobiona. 

ze wspomnień Teresy Kwaseckiej 

Strażacy z Ochotniczej Straży Pożarnej w Koprzywnicy przy wozie strażackim - Star, od lewej 

u góry: kierowca Tadeusz Podlewski, komendant Skrzypczyński, Jan Materkowski, Ostrowski, 

Józef Starzyński, Stanisław Gorycki, Antoni Łopatka, Władysław Jasiński, Kalinowski; od lewej 

po środku: Edward Gorycki, Lucjan Jasiński, Stanisław Lipczyński, Stanisław Modras, Krupa; 

od lewej na dole: Marian Zawłocki, Zaręba (z Cegielni), Wacław Bzduch, Józef Bochyński, 

Władysław Modras, Zbigniew Cichoń, Kazimierz Gawroński, Mieczysław Klubiński; chłopcy: 

Aleksander i Kazimierz Kitlińscy, lata 60. XX w.; fot z archiwum Stanisławy Beksińskiej 

Ten napis na samochodzie, ja kredą napisałem do zdjęcia, dopiero dostaliśmy ten samochód, 

to ok. 1962/3 rok. Wcześniej były tylko drabiny Szczerbowskiego, lekkie, ciężkie. Do pożarów 

jeździło się wozami zaprzęgniętymi w konie i w galop! Konie brało się od miejscowych 

gospodarzy, tacy ochotnicy, to nie było wtedy płatne. Na zdjęciu jest sprzęt: toporki, gaśnice, 

prądownica, wąż... 

ze wspomnień Jana Materkowkiego 

66

Stałe połączenia autobusowe do Sandomierza powstały w latach 60. Wtedy jeździło się 

czerwonym autobusem, zwanym stonką. Na rynku Starego Miasta był postój, poczekalnia. 

Z dzieciństwa pamiętam jedną taką podróż, gdy wracałyśmy z mamą z Sandomierza. Tłok 

był potworny, zaduch, mężczyźni palili papierosy – Sporty. Mama, która nie znosiła dymu 

tytoniowego, umierała, ale jakoś dojechałyśmy. Samochód miał z tyłu drabinki, ponieważ 

na dachu przewożone były zakupy. 


Nie było skąd wziąć samochodu, więc jak PKS przyjeżdżał na 

rynek (kursował do Sandomierza), to ludzie kości łamali, by się 

dostać do środka. To była katorga, kto pierwszy ten lepszy, pchali 

się na siłę. 

Gienek Zawada był tu pierwszym kierowcą, pierwszy miał prywatną 

taksówkę, jeździł na zamówienia. 


Jan Surowiecki był 

zawodowym kierowcą 

PKS, prowadził autobus 

kursowy marki 

Jelcz. Jeździł również 

autobusem pracowniczym 

wożącym pracowników 

do i z kopalni 

siarki. 

ze wspomnień Anny 

Ćwiertniewskiej 

Andrzej Tokarski i Jacek Stylski na motorze, na podwórku przy ul. 

Tarnobrzeskiej 13, ok. 1973 r.; fot. z archiwum Marii Tokarskiej 

Kierowca autobusu - Jan Surowiecki (po prawej) i Zygmunt Gawroński 

w czasie postoju między kursami, ul. Piaskowa w Koprzywnicy, koniec 

lat 60. XX w.; fot. z archiwum Anny Ćwiertniewskiej 

Mieliśmy z mężem - Edwardem motor, WSK. Niedługo po zakupie pojechaliśmy do Klimontowa 

na Jacki, budziliśmy zainteresowanie, bo motocykli było mało. Miałam prawo jazdy, 

prowadziłam motor, samochód też. 


67

Choinkę kupowało się zawsze w czwartek na jarmarku. Czasami kupowało się po kryjomu. Prezentów nie było. 

Kogo było na to stać? Prezentem była choinka ozdobiona cukierkami, ciastkami, jabłkami i łańcuchami, które 

sami robiliśmy z bibuły zwijanej na nożyczkach, z watą, ze słomą. Choinkę ubierało się przed Wigilią i stała do 

Trzech Króli. 


Na choinki dopinało się świeczki. 

Tych choinek tyle się przez 

to napaliło! Wieszało się ozdoby 

z waty, jabłka, orzechy 

w złotkach, łańcuchy z papieru, 

z bibuły. Choinki się brało z lasu, 

ale to była nielegalna sprzedaż, 

więc trzeba się było dowiadywać. 

Zazwyczaj to był świerk. 

Raz miałam sosnę, pachniała tak 

pięknie, namówiłam tatę, bo nigdzie 

nie można było kupić. Ach, 

jaka była piękna! 


Marian Gawroński, dom Marczewskich przy ul. 

Sandomierskiej, lata 60. XX w., Koprzywnica; 

fot. z archiwum Anny Ćwiertniewskiej 

Boże Narodzenie, przy choince Jan i Maria Ordonowie z wnukami: 

Jadzią, Kazikiem, Mietkiem i Walkiem, 1957 lub 1958 r., Cegielnia; 


Początkowo każdą wigilię spędzaliśmy u dziadków, przy ul. Sandomierskiej, bywały tam też siostry mojej mamy. Pamiętam 

długi wigilijny stół z sianem pod obrusem. Choinka stała w drugim pokoju, była żywa, ozdobiona bombkami, ręcznie robionymi 

łańcuchami, jabłkami, orzechami… 

ze wspomnień Anny Ćwiertniewskiej 

Mama na wigilię zawsze przygotowywała 

12 potraw, a w każde 

święta jedliśmy indyka pieczonego 

w piecu chlebowym. Pamiętam, 

że stół był zastawiony przez 

całe święta, przy nim zasiadała 

cała rodzina. 


68

U Jagodzi był telewizor, 

chodziliśmy tam oglądać 

serial „Czterej pancerni 

i pies” oraz dobranocki: 

„Jacek i Agatka”, 

„Reksio”. 

ze wspomnień Janiny 

Materkowskiej 

Boże Narodzenie, w domu u Kalinowskich na Przedmieściu, ul. 11 

Listopada, od lewej: Krzysztof Marzec, Andrzej Kalinowski, Jadwiga 

Kalinowska, Janina Dziubek, Barbara Pietrzyk, 1966/1967 r.; 


Tu od Zawadów szłyśmy, może to była niedziela, bo jesteśmy tak względnie ubrane? Do Zawadów na 

telewizję chodziłam, bo nikt nie miał telewizora, nigdzie w okolicy nie było. Jak samochód jechał, to go 

było słychać z daleka, wtedy schodziłyśmy, a tak to na asfalcie w klasy grałyśmy. W rzece się kąpałyśmy, 

miałyśmy takie dętki od furmanek napompowane, jak nie raz woda była wysoka, na nich pływałyśmy. 

Jak był tytoń, to z niego się strzałki robiło i ganiałyśmy po polach, w podchody się bawiłyśmy. 

Łyżwy wtedy były takie dokręcane do butów, mąż z Sośniczan jeździł zimą na łyżwach do szkoły 

w Koprzywnicy ul. Krakowską, tam jak nawiało tego śniegu..! Koniec lat 50, wtedy nie było takiego 

ruchu, rzadko jakiś samochód jechał, zasypane ulice były, czasami w czynie społecznym się je łopatami 

oczyszczało. 

ze wspomnień Marii i Ignacego Płanetów 

Od lewej: jedna z sióstr Stylskich, Maria Beksińska 

i Dorota Zawada, 1969 r., ul. Krakowska, Zarzecze; 

fot. z archiwum Marii Płanety 

69

Siostry zakonne mieszkały na celach przy kościele św. Floriana, tam dzieci, zawsze 

w niedziele, chodziły na religię. Była też scena i kurtyna, robiliśmy tam przedstawienia, 

jasełka. 


W roku 1953/54 razem z Józefem Sulickim z Zarzecza występowaliśmy w jasełkach. 

Z księdzem Kotlarzem graliśmy „Wodę życia”, a inny zespół, m.in. Jan Ordon, Henryk 

Skrzypczak, grał „Świętą Genowefę”. To było grane na celach, jak w teatrze. 


Członkowie orkiestry Knapów zawsze w maju o szóstej rano wchodzili na wieżę kościoła 

św. Floriana i grali pieśni maryjne. Pięknie grali. 

ze wspomnień Krystyny Drzałowskiej 

70 

Dzieci na odbudowanej w latach 1959/60 wieży kościoła pw. św. Floriana, m.in. Anna Zwolska, 

Barbara Stylska, Jarosz, Mirosława Bokwa, Krystyna Uchańska, lata 60. XX w.; fot. z archiwum 

Beaty Sarzyńskiej

Drodzy mieszkańcy i sympatycy Koprzywnicy! Ta publikacja 

nie powstałaby bez Waszej otwartości i uczynności. Rozmowy 

z Wami to była ogromna przyjemność i radość. Dziękujemy za 

zaufanie, za wypożyczanie Waszych archiwalnych fotografii, 

za dzielenie się wspomnieniami. Dziękujemy wszystkim, którzy 

nas wspierali, doradzali, pomagali szukać odpowiedzi na 

pojawiające się pytania. Dzięki temu projektowi lepiej poznaliśmy 

historię Koprzywnicy, nie tylko miasta, ale i okolicznych 

miejscowości. Dziękujemy za trzy lata współpracy. 

Osoby i instytucje z którymi mieliśmy przyjemność współpracować: 

Marianna Antończyk, Anna Babiak, Joanna Beksińska, Stanisława 

Beksińska, Jan Beksiński, Janusz Błachowicz, Krystyna 

Bokwa, ks. Jerzy Burek z parafii pw. św. Floriana w Koprzywnicy, 

Krystyna Chodyra, Anna Ćwiertniewska, Kazimiera Drzałowska, 

Krystyna Drzałowska, Elżbieta Floras, Wiktor Fudala, 

Adam Gawroński, Elżbieta Głąb, Balbina Gorycka, Agnieszka 

i Szymon Jasińscy, Maria i Tadeusz Jasińscy, Maria Kalinowska, 

Małgorzata Kępa, Alfred Knap, Mirosława Komaniecka 

z Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Koprzywnicy, Iwona 

Kopeć, Janina Kosińska, Władysław Kosiński, Dawid Kozioł, 

Mirosława Krawczyk, Daria Kurosad, Julia Kurosad, Luiza Kurosad, 

Teresa Kwasecka, Jan Lipiński, Walenty Lipczyński, Teresa 

Majczak, Marek Majkowski, Marian Marzec, Janina Materkowska, 

Kazimiera Materkowska, Grzegorz Materkowski, Jan Materkowski, 

Dorota Milarska, Urszula Misiak, Kazimiera Modras, 

Anna Motyl, Tomasz Niezgoda, Stefania Nowińska, Jan Lipiński, 

Justyna Oleksiak, Julia Olszewska, Maria Olszewska, Marianna 

i Jan Ordonowie, Halina Ostrowska, Mirosława Ostrowska, 

Ochotnicza Straż Pożarna w Koprzywnicy, Ewa i Zygmunt 

Partykowie, Maria i Ignacy Płanetowie, Dorota i Franciszek 

Rożkowie, Beata Sarzyńska, Małgorzata Sarzyńska, Spółka 

Wspólnoty Gruntowej w Koprzywnicy, Państwo Sroczyńscy, 

Maria Starzyńska, Józef Starzyński, Antonina Staszczak, Wacława 

Stelmach, Józef Stylski, ks. Wiesław Surma z parafii pw. 

Matki Bożej Różańcowej w Koprzywnicy, Maria i Edward Tokarscy, 

Anna Toś, Danuta Turbak, Teresa Wach, Zespół Placówek 

Oświatowych w Koprzywnicy, Agnieszka Żwirek. 

Jeśli kogoś przypadkowo pominęliśmy, to przepraszamy i prosimy, 

aby ta osoba również czuła się wyróżniona. W albumie 

nazwiska kobiet zapisane są dwojako. W opisie zdjęć zazwyczaj 

używamy ówcześnie przez nie noszonych, zaś wspomnienia 

i archiwalia podpisujemy ich obecnymi nazwiskami. 

Dyrektor Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury i Sportu w Koprzywnicy Alicja Stępień 

wraz z pracownikami i współpracownikami: Kazimierzem Brzezińskim, Aleksandrą 

Olszewską, Polą Rożek, Małgorzatą Sarzyńską, Lucyną Zwolską. 

71

Chciałabym na koniec wspomnieć te osoby, których już z nami nie ma, a które były 

moimi pierwszymi rozmówcami, moją inspiracją do tego trzyletniego projektu: moje 

babcie Annę Zawadę i Stanisławę Rożek, moją wielokrotną rozmówczynię Stefanię 

Nowińską, Aleksandrę Wąsik, z którą miałam okazję rozmawiać raz, ale była to dla 

mnie bardzo ważna rozmowa oraz nasze rozmówczynie z 2016 roku Balbinę Gorycką 

oraz Julię Kurosad. 

Dziękuję, Pola Rożek 

72

8

ISBN 978-83-934961-6-7 

KOPRZYWNICA

Koprzywnica Patrzy/My - album fotograficzny

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?