Mihmandar Hoca Alan Eğitimi Anlama Anlatma ve Programlar

Hocanın Notu 

İnstagram: @mihmandar_hoca 

HOCANIN NOTU ALAN EĞİTİMİ ve ANLAMA ANLATMA 

TEKNİKLERİ 

Dilin İşlevi, Tanımı ve Dilin Bileşenleri 

2.1. Dilin Birey ve Toplum Yaşantısındaki İşlevi 

Pek çok bilim adamı insan iletişimini diğer iletişim sistemlerinden üstün kılan davranışın 'konuşma 

yoluyla dili kullanabilme' olduğu görüşünde birleşmektedir. Dil, insanların iletişimde bulunmak amacı 

ile geliştirdikleri bir anlaşma aracıdır. Başka deyişle, dilin birinci işlevi iletişimdir. Bu işlevi yerine 

getirmede dil, insanların düşünce, duygu, istek, deneyim v.b. yaşantılarını birbirlerine 

aktarabilmelerini; dış dünyayı yorumlayarak kendi dünyalarına getirebilmelerini sağlayan; "bu zaman 

ve bu yerden, o zaman ve o yer hakkında düşünerek bu düşünü yansıtabilmelerine" ve insanın "kendi 

kendini keşfetmesine" olanak veren bir araç olma özelliği taşımaktadır. Vardar (1982) dilin bu işlevini 

açıklarken şöyle demektedir: "İnsanın dış dünyayla ve öbür bireylerle ilişkilerini yansıtan ve 

biçimlendiren, düşünceyle birlikte tüm ruhsal ve toplumsal kişiliğini oluşturan dil, gerçeklik ya da 

nesneler üstünde etki aracı olduğu gibi, kimi yönleriyle de başkalarını etkileme, yönlendirme, 

yöneltme aracıdır da...Nesnel gerçekliğin öznel biçimde algılanış ve anlatılışını sağlayan bir çerçeve, 

bir tür düşünsel yapı sunar. Yansıtıcı olduğu kadar, yaratıcıdır da...." (s.13). 

Bu açılardan bakıldığında insanın dili kullanabilme becerisi, toplumsallaşmak için olduğu kadar insanın 

öz-benliğinin ve bilişsel gelişiminin en üst düzeyine ulaşabilmesi için de gerekli bir önkoşuldur. 

Wells'in (1983, s.87) anlatımıyla "dil dünyaya açılan pencerenin anahtarıdır". Birey olmanın en önemli 

göstergesi olan dil, toplumun da temel taşıdır. Toplum bireyin söylediği sözleri ortaya çıkarıcıdır.Birey 

ise, bir konuşma topluluğunun üyesi olmanın ona kazandırdığı, dili nasıl kullanacağını söyleyen örtük 

bir bilgi sahibidir. İnsan dil yetisini niçin ve nasıl kazanmaktadır? Bilim adamlarını anadili 

araştırmalarına yönelten bu soru hala güncelliğini korumaktadır. Kocaman'a göre (1991) bu yetiyi, 

insanın özüne, gücüne ve evrendeki yerine ilişkin merakı ve gereksinmelerini karşılamak amacıyla 

başkalarını etkilemek isteği doğurmuştur. Öyle ki, dil, kendini de aşan çeşitli amaçlara ulaşılabilmesi 

için, sosyal grubunun üyelerini paylaştıkları anlamları bir biçimde inşa etmeye zorlamış, zorunlu 

Mihmandar hoca



kılmıştır. İnsanoğlunu bir kod kullanma zorunluluğuna itmiş olan bu temel neden iletişim amacıdır ve 

çocuklar anadillerini iletişimde bulunmak için öğrenmektedir. Bu amaçla bir kod kullanma gereksinimi 

duyan çocuk, söyleşiler içine bizzat katılarak giderek kodun öğelerini tanır, düzenlenişini kavrar ve 

kullanmayı öğrenir. Çoğu çocuk bu becerileri doğal koşullarda çok fazla zorlanmadan kazanır. 

Dilin Tanımı ve özellikleri 

Dil nedir? Dilin özellikleri nelerdir? Araştırınız. 

Dilin tanımını yaparken iletişim-dil-konuşma bağıntısını irdelemek yerinde olacaktır: 

Dil bir koddur: Konrot'a (1991) göre bireylerarası iletişimde temel amaç, bir bireyin (kaynak) zihninde 

düzenlediği mesajı aynen veya ona yaklaşık olarak başka bir bireyin (alıcı) zihnine aktarmaktır. Bu 

süreç, ilk bakışta basit gibi görünse de aslında karmaşık pek çok işlemi gerektiren bir süreçtir. Zihinler 

arasında ise bu aktarımı gerçekleştirecek doğrudan bir bağ yoktur. Diğer bir deyişle, bir arkadaşımızın 

kafasına parmağımızla bir dokunduğumuzda zihninden geçenleri anlayamıyor, okuyamıyoruz. İşte bu 

yüzden mesajımızı aktaracak öyle bir araç gerekmektedir ki, mesajımız aracı kullananlar tarafından 

aynı şekilde paylaşılmalı ve aynı anlamları çağrıştırabilecek türde algılanmalı, ve çözümlenmeli. 

Mesajın yerine geçecek, onu temsil edecek somut bir biçim olmalıdır. İşte bunun için çeşitli semboller 

ve işaretlerin kullanımı ve bunlar arasındaki ilişkilerin uzlaşımsal bir biçimde belirli ve sınırlı kurallarla 

örgütlenmesi, düzenlenmesi gereği vardır. Bu gereğin yerine getirilmesinde araç olan kod, herhangi 

bir şeyin (nesne, olay, ilişki v.b) bir başka şeyle temsil edilmesidir. Herhangi bir şey bir kişi tarafından 

düzgülü bir biçimde temsil edilebilir, böylece "o şey" üzerinde, düşünülebilir, saklanılabilir ve 

paylaşılabilir. Bunlar, nesne, olay, ilişki olabilir ve resim, grafik, sözcük ya da tümce vs ile temsil 

edilebilir, böylece resim, grafik, sözcük ya da tümce temsil ettiği nesne, olay, ilişkinin yerini alır. Dil de 

bir temsil aracıdır. Bireylerarası iletişimde mesajın yerine geçebilecek temel bir araç olma özelliği 

taşıyan dil aynı zamanda bir kodlar sistemi olarak düşünülebilir. 

Peki kodu oluşturan nedir? 

Kodu oluşturan temel öğe göstergeler ve bu göstergelerin birbiriyle olan ilişkisidir. 

Gösterge, bir başka şeyin yerini alabilmesini sağlayan özellikler taşıdığından kendi dışında bir nesne, 

olgu varlık belirtebilen öğedir. Dilsel göstergelerin temsil ettikleri şeyle benzerlik ilişkileri yoktur. 

Varlıklarını toplumsal uzlaşımdan alırlar. Uzlaşım mantıklı bir nedene dayanmaz, tamamen 

rastlantısaldır. Hepimiz zaman zaman neden "masa" yerine "kapı" denmemiş diye düşünmüşüzdür. 

Diğer taraftan, "masa" ve "kapı" nesneleri tüm toplumlarda vardır, herkesçe aynı algılanır ama bunları 

temsil eden kodlar dilden dile değişir. Bu da farklı toplumlarda farklı uzlaşımlarla farklı sözel dillerin 

ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır. 

Kısaca, kod, sınırlı sayıdaki göstergelerin rastlantısal bir biçimde sıralanarak sözcükler, işaretler 

biçiminde işlev görerek nesneleri ve olayları temsil ederek evrendeki bütün olası nesnelere ve 

olaylara karşılık oluşturabilecek araç ya da yollardır. Dolayısıyla kod, herhangi bir dilin biçim unsurunu 

ya da yapısını oluşturur çıkarımını yapabiliriz. 

• Dil bir uzlaşmadır: Ne, neyi, nasıl temsil edecek? Aynı dili konuşan insanlar arasında belli biçimlerin 

belli içeriklere karşılık oluşturduğu ve aynı yollarla kullanılabilmesi hakkında uzlaşma vardır. Diğer bir 

deyişle, bilgileri başkalarıyla aynı şekilde paylaşmazsak anlaşma birliği olmaz, dizgeyi kavrayamazdık, 

o zaman da dil diye bir olgu olmazdı. Dil dizgesi, öyle bir olgudur ki, o dizgede uzlaşan bireyleri bir 

arada tutar, birlik kılar. Bu birliktelik ulus bilincini ve her ulusun bir dili olması gerektiğinin 




kavranmasını sağlar. Söz konusu uzlaşma bir toplumda bölgesel farklılıklar, farklı toplumsal 

katmanlar, farklı kültürler nedeniyle çok sayıda değişik dil türü (lehçeler ağızlar) kullanan 

bireylerarasında iletişimi kolaylaştırmanın bir yolu olarak ölçünlü dil kullanımına olanak sağlar. Söz 

gelimi, ölçünlü dil kullanımı bir lehçeyi, bir ağzı diğer yörelere kıyasla daha sık kullandığı için; radyo, 

TV, basın gibi etkinliklerde kültürel ve sosyal nedenlerle hep o lehçe kullanıldığı için, o lehçeyi merkez 

almışlar, ölçünlü ağız olarak benimsemişlerdir. Türkçenin ölçünlü dil olarak benimsenmesinde 

İstanbul ağzı temel alınmıştır. Her ulusun dilbilimcileri kendi dillerinin yapısına, işleyişine ilişkin 

kuralları betimlerler. 

• Dil evren hakkındaki düşünceleri simgeler: Kod ya da bilginin simgelenmesini sağlayan aracın 

işleyebilmesi, konuşanın ve dinleyenin evrendeki nesne ve olaylar hakkında neler bildiği ile bağımlıdır. 

Zihnimizde nesnelerin, olayların kendilerini saklayabilmemiz elbette olası değildir. Bireyler dünyaya 

geldikleri andan itibaren bir yaşantı sürecine girmekte ve belirli deneyimler edinmektedirler. 

Bu, bebeklikten erişkinliğe gelişen bir süreçtir. Her aşamada gün ve gün duyular aracılığıyla evrendeki 

nesne, olgu, olay ve bunlar arasındaki ilişkiler hakkında çeşitli bilgi alınır, algılanır, öğrenilir. Bu 

ilişkilerin öğrenimi gelecekteki benzer nitelikteki nesne, olayların algılanıp tanınmasında temel 

oluştururlar. Tekrarlanan bu yaşantılar çocukların zihninde bir kayıt gibi biçimlenir, çocuk benzerlikler 

ve farklılıklardan anlam çıkarır. Giderek soyutlamalara ulaşır ve bellek için önemli kavramları, bilişsel 

yapıları oluşturur. Çevrede kullanılan dilin bu yaşantı sürecine katılmasıyla, sözcükler veya işaretlerin 

anlam kazanmaları, birbiriyle ilişkide bulunmaları zihinde bu algılanan, soyutlanan ve kurgulanan 

biçimleriyle bağımlı hale gelir. Böylece düşünce-sözcük ilişkisi doğar. Bütün bunların evrene ilişkin bilgiyi 

oluşturduğu ve bunlar hakkındaki düşüncelerin kodlandığı çıkarımını yapabiliriz. Böylece geçmişten, gelecekten, 

düşlerden, vardır. Bu kurallar sınırlı ve belirli sayıdadır. Buna karşılık, bu öğelerin olası birleşimleri sınırsızdır. 

Sınırlı sayıda öğelerin kullanılması ile sonsuz sayıda biçim üretmek dilin yaratıcı unsurunu oluşturur. 

Örneğin, Türkçede 29 ses parçasının belirli kurallar çerçevesinde birleşerek sonsuza yakın sözcük, bu 

sözcüklerin birleşimlerinden sonsuza yakın tümce kuruluşu elde edebiliyoruz. Seslerin bir araya 

gelerek sözcükleri, sözcüklerin bir araya gelerek tümceleri oluşturmaları belirli kurallarla olanaklıdır. 

• Dil iletişim için kullanılır: Bireyler günlük yaşantılarında birbirleriyle olan alışverişlerinde pek çok 

değişik amaçla dili kullanırlar: İlişki kurma, koruma, bilgi edinme, bilgi aktarma, istek belirtme, 

amaçlara ulaşma. Tüm bunlar değişik durum ve ortamlarda değişik anlatım yollarını gerektirir. Daha 

açık bir anlatımla, birey amacına, ortama ve duruma göre dinleyicinin koşul ve beklentilerini de 

dikkate alarak farklı dil kullanımları sergileyebilir. Aynı şeyi ayrı biçimlerde anlatma olanağı vardır. Söz 

gelimi, su gereksinimimizi gidermek için kullanacağımız dil evde, okulda, lokantada bulunuşumuza, 

buradaki kişilerin bize olan yakınlıkları, samimiyetleri ve konumlarına göre farklılaşacaktır. Her birey 

toplumsal durumu, konumu, yaşı, cinsiyeti, evreni algılayış biçimi, öğrenim düzeyi gibi etkenlere bağlı 

olarak belirli dil türü dağarcığına sahiptir. İşlevsel dil türü ya da deyiş biçimleri, işyerindeki koşullara, 

bilimsel bir toplantı v.b.resmi ve resmi olmayan ortamlara, meslektaşlarımızla kullandığımız dile göre 

farklılaşabilir. Bu farklılıklar politika dili, hukuk dili, tıp dili gibi farklı dil türleri kullanımını da olanaklı 

kılar. kurultulardan söz edebilir; hiç olmamış, yaşanmamış olayları sözlerle canlandırabiliriz. Bu bilgi 

dilin içerik unsurunu oluşturur. 

• Dil bir dizgedir: Ne, neyi, nasıl temsil edecek? Doğada her şey bir düzen içinde ortaya çıkar ve işler. 

Evrendeki bilgiyi temsil etmeleri beklenen dil göstergelerinin herkes tarafından aynı şekilde 

anlaşılabilmesi için, belirli kurallarla örgütlenmesi ve düzenlenmesi gereği bulunmaktadır. Her dilin 

kendine özgü kuralları vardır. Bu kurallar sınırlı ve belirli sayıdadır. Buna karşılık, bu öğelerin olası 

birleşimleri sınırsızdır. Sınırlı sayıda öğelerin kullanılması ile sonsuz sayıda biçim üretmek dilin yaratıcı 

unsurunu oluşturur. Örneğin, Türkçede 29 ses parçasının belirli kurallar çerçevesinde birleşerek 

sonsuza yakın sözcük, bu sözcüklerin birleşimlerinden sonsuza yakın tümce kuruluşu elde 

edebiliyoruz. Seslerin bir araya gelerek sözcükleri, sözcüklerin bir araya gelerek tümceleri 

oluşturmaları belirli kurallarla olanaklıdır. 




• Dil iletişim için kullanılır: Bireyler günlük yaşantılarında birbirleriyle olan alışverişlerinde pek çok 

değişik amaçla dili kullanırlar: İlişki kurma, koruma, bilgi edinme, bilgi aktarma, istek belirtme, 

amaçlara ulaşma. Tüm bunlar değişik durum ve ortamlarda değişik anlatım yollarını gerektirir. Daha 

açık bir anlatımla, birey amacına, ortama ve duruma göre dinleyicinin koşul ve beklentilerini de 

dikkate alarak farklı dil kullanımları sergileyebilir. Aynı şeyi ayrı biçimlerde anlatma olanağı vardır. Söz 

gelimi, su gereksinimimizi gidermek için kullanacağımız dil evde, okulda, lokantada bulunuşumuza, 

buradaki kişilerin bize olan yakınlıkları, samimiyetleri ve konumlarına göre farklılaşacaktır. Her birey 

toplumsal durumu, konumu, yaşı, cinsiyeti, evreni algılayış biçimi, öğrenim düzeyi gibi etkenlere bağlı 

olarak belirli dil türü dağarcığına sahiptir. İşlevsel dil türü ya da deyiş biçimleri, işyerindeki koşullara, 

bilimsel bir toplantı v.b.resmi ve resmi olmayan ortamlara, meslektaşlarımızla kullandığımız dile göre 

farklılaşabilir. Bu farklılıklar politika dili, hukuk dili, tıp dili gibi farklı dil türleri kullanımını da olanaklı 

kılar. 

Dili oluşturan nedir? Dilin yapı taşları nelerdir? 

Biçim bileşeni dilin yapısal düzenlenişini oluşturur. Geleneksel bir yaklaşımla dilin dilbilgisi düzlemini 

oluşturduğunu düşünebiliriz. Biçim sesbilgisi, biçimbirim bilgisi ve sözdizimi olarak üç katmandan 

meydana gelmektedir: sesbilgisi, bir dildeki konuşma seslerinin dizisel ve dizimsel ilişkisini belirleyen 

kuralları içerir. Sözgelimi, her dilde 40 ile 50 arasında değişen konuşma sesi kullanılmaktadır. Bu 

seslerin kendi başlarına anlamları yoktur. /a/, /t/, /k/ sesleri kendi başına anlam taşımazlar ama /tak/ 

olarak birleştiklerinde bir anlamı simgelerler. Bu sesler değişik biçimlerde bir araya gelerek bir dizge 

oluşturabilirler ancak Türkçenin sesbilgisi kurallarına göre yalnızca iki biçimde /tak/, /kat/ dizilerek 

anlam kazanırlar. Biçimbirim bilgisi, sözcüklerdeki kök ve ekleri, bunların kurallı düzenleniş biçimleri 

ile türetilişlerindeki özellikleri içerir. Türkçenin türetme kuralları örnek gösterilebilir. Söz dizimi ya da 

tümce bilgisi, sözcüklerin kurallı bir biçimde sözce içinde diziliş kurallarını içerir. Türkçede tümce 

yapıları özne-tümleç-eylem sıralanışı temel alınarak kurulur. 

• İçerik evren hakkında deneyimler sonucu oluşan düşüncelerin, soyutlamaların, kavramların belirli 

biçimlerle simgelenmesidir. Diğer bir deyişle, nesne, olay ve bunlar arasındaki ilişkileri simgeleyen 

sözcüklere, tümcelere, sözcelere karşılık gelen anlam bilgisini içermektedir. Bir dilin sözvarlığı içeriğin 

göstergesidir. Söz gelimi Türkçenin sözvarlığından, İngilizcenin, Japoncanın sözvarlığından 

Söz edebiliriz. 

• Kullanım ise, dilin sosyal bağlamda belli bir amaca yönelik işlevi ve iletişim amacına uygun 

kullanımıdır. Söz gelimi, dilin kibarlık imlerinin nerede, ne zaman, nasıl kullanılacağına ilişkin bilgiyi 

içerir. 

Hocanın notu: 

Anadili kazanımına ilişkin olarak aşağıdaki noktaların bilinmesinde yarar vardır. 

• Anadili kazanımı biyolojik, bilişsel, duyusal ve toplumsal gelişime koşut olarak gelişir. 




• Anadili kazanımı doğal ve aşamalı bir süreç içinde gelişir. 

• Anadili kazanım hızı ve seyri bireysel ayrılıklar gösterir. Her çocukta aynı gerçekleşmez. 

• Okul evrelerinde anadili kullanımı bireysel farklılıklar gösterir. 

• Anadilinin dört temel becerisinde (konuşma, dinleme, okuma, yazma) gelişim ilk yıllarda bireysel 

farklılık gösterebilir. Bazı çocuklar okuma anlama becerilerinde, bazıları ise konuşma becerilerinde 

daha iyi ilerleme gösterebilirler. 

• Anadili kazanımı ergenlik ve gençlik evrelerinde değişkenlik gösterir. Gençlerin bu dönemdeki 

duygusal ve fiziksel gelişimleri dil kullanımlarını da etkiler. Merak yönleri artar, hayali işlevlere önem 

verilir, değerlendirme ve eleştirme yönleri gelişmeye başlar. Bu gelişimi kendileri de anadillerinin 

gözlükleriyle fark ederler. İşte bu nedenle, bu dönemde dil kullanımına ağırlık veren bir 

Türkçe öğretimi önem kazanmaktadır. 

Türkçe öğretimin temel amacı öğrencileri bu anadillerinin beceri alanlarında yetkinliğe ulaştırmaktır. 

Tanımları, işlevleri, önemleri, öğretimleri ayrıntı ile verilmiş olan bu becerilerin iletişimdeki işlevlerine 

kısaca göz atmak yararlı olur. 

• Dinleme, işitsel olarak gelen mesajların yorumlanabilmesi amacıyla seçici dikkatin oluşturulması 

sürecidir. Dinleme iletişim sürecinin alıcı yönüne yönelik bir etkinliktir. İletişim sürecinde bireyler kimi 

zaman konuşan, kimi zaman okuyan, kimi zaman dinleyen durumundadır. Bu bağlamda, kaynak 

bireyin kendi söylediklerini de dinleyip dönüt aldığı dolayısıyla alıcı yönünü hedeflediği 

unutulmamalıdır. 

• Konuşma, bu bağlamda, kaynak birim tarafından mesajın tasarlanması, düzenlenmesi ve hedef 

birimin çözümleyip algılayabileceği sözel biçimle aktarılmasına yönelik beceridir. Konuşma 

düşüncelerimizin sözle anlatımıdır. Konuşma sürecinde sözcelerin sadece sesler aracılığıyla aktarımı 

söz konusu değildir, kendine özgü kural ve ilkeleri vardır. Doğru ve düzgün konuşarak etkili bir 

konuşmacı olabilmek için bu kural ve ilkeleri öğrenmek gerekir. 

• Okuma, yazı (görsel yolla) aracılığıyla gelen mesajların alınıp, çözümlenmesi, algılanıp 

anlamlandırılmasına dayalı karmaşık bir beceridir. İletişimin alıcı yönünde anlama gücüne yönelik bir 

etkinliktir. Okuma becerisi, düşünme, anadili edinimi ve konuşma ile yakından ilintili olan bir üstdil 

becerisi olarak tanımlanmaktadır. 

• Yazma, iletişim sürecinde kaynak bireyin mesajlarını yazı aracılığıyla göndermesine yönelik bir 

anlatım etkinliğidir. Yazma da okuma gibi, düşünme, anadil edinimi ve konuşma ile yakından ilintili 

olan üstdil becerisi olarak tanımlanmaktadır. 

Bu dört beceri alanının gelişimi öğrencinin tüm akademik ve yetişkinlik yaşantısını biçimlendirir. 

Bireyin iletişimsel yeterliği bu becerilerin kaynaşık gelişimiyle bağımlıdır. Öyle ki, yukarıda sözü edilen 

dilin biçim, içerik ve kullanım bileşenlerinin kaynaştırılması bu becerilerin aracılığıyla kazanılmaktadır. 

Bu da son yıllarda kaynaşık (tümleşik) beceri adı altında dört temel beceriyi bütünleştirme süreci 

olarak algılanmaktadır. Çünkü bir becerinin gelişimi öteki becerinin gelişimini etkilemektedir. 

Dilbilgisi öğretimi, bu öğretim sürecinin çalışma alanı olarak düşünülebilir. 

Türkçe Öğretiminde Sorunlar Nelerdir? 

Türkçe Öğretim programları hazırlanırken içerik düzenlemesi sürekli tartışıla gelen bir konu olmaktadır. 

Öğrencilere, hangi amaçlar doğrultusunda hangi bilgi ve becerilerin kazandırılması gerektiği açık seçik 

belirtilmemiştir. Program içerikleri, dilbilgisel kuralları ve tanımları ezberletmeyi amaçlamaktadır. Oysa, 

öğrencilere dilbilgisi yan ısıra öğrencilerin Türkçe bilgisini genişletmesi öğrenciye kuraldışı birim ve biçimleri fark 

etmesi için farklı yöntemlerle sunuş gerekmektedir. 




• Eğitim sistemimizde halen kullanılmakta olan pek çok ders kitabının Türkçe programının temel amaç ve 

ilkelerine ters düştüğü, ders kitaplarının eksik ve yanlış bilgilerle dolu olduğu, metin seçiminde çocuğa göreliğin 

göz önünde bulundurulmadığı gibi anlaşılırlıktan yoksun oldukları görülmektedir. Ders kitaplarının içerikleri 

konu merkezli, dilbilgisi kurallarının da yapısalcı bir yaklaşımla düzenlendiği görülmektedir. 

• Sınıflardaki öğrenci sayılarının fazla olması, anadilinin beceri alanlarında uygulamalı çalışmalara yeterince yer 

verilememesine neden olmaktadır. Doğal olarak bu durum, öğrencilerin düşünebilme, yaratıcı olabilme ve etkili 

iletişimci olabilmelerine ket vurmaktadır. 

• Türkçe öğretiminde öğretmen merkezli bir yaklaşımın esas alındığı, eğitim ortamlarından, teknolojiden gereği 

gibi yararlanılmadığı görülmektedir. 

• Ölçme ve değerlendirmenin yalnızca bilgi yoklanmasıyla sınırlandığı dikkat çekmektedir. 

HOCANIN NOTU 

Dil, iletişimi gerçekleştirmek amacıyla evrene ilişkin düşüncelerin uzlaşımsal göstergelerle dizgelenerek 

kullanıldığı bir araç olarak tanımlanabilir. Konuşma eylemi ise, insanda işitme ve ses yolu kullanılarak konuşma 

işlevinde görev alan bazı organlar yardımıyla düşüncelerin sesli semboller ile kodlanmasıdır. İnsanın dili 

kullanabilme becerisi, toplumsallaşması yanı sıra öz-benliği ve bilişsel gelişimi için gereklidir. 

• Dili oluşturan temel öğeler biçim (sesbilgisi, biçimbirim bilgisi ve sözdizimi); içerik 

(anlam) ve kullanımdır (işlevleridir). Dilin biçim bileşenini öğrenmedeki sorunlar doğru ve düzgün anlaşılmayan 

bir Türkçe sergiler. Dilin içerik bileşenini öğrenmede bir sorun sınırlı bir sözcük dağarcığı kullanımı, deyim veya 

atasözlerinin yanlış kullanımlarını sergiler. Dilin kullanımını öğrenmede bir sorun ise, yeri ve zamanına göre 

konuşamamayı, konuşma kurallarına uymama durumları sergiler. 

• Bu bilginin temelini ya da dayanağını ise konuşma ve anlama davranışlarının gelişimi oluşturmaktadır. İnsanın 

konuşma ve anlama davranışlarını belirleyen, yönlendiren ve biçimlendiren bu bilginin kaynaşması koşulu ile 

yetişkin düzeyindeki dil yeterliliği oluşabilmektedir. Anadilinin dört temel becerisi (konuşma, dinleme, okuma, 

yazma) bu yetkinliğe ulaşmada araç olmaktadır. O halde, her birey bir iletişim, düşünme ve öğrenme aracı olan 

anadilini öğrenmek durumundadır. 

• Belli bir toplum ve kültür içinde öncelikle aile ve yakın çevrede kazanılan, daha sonra okulda pekiştirilen ve 

geliştirilen dile anadili denir. Bu kazanım okulda kasıtlı kültürleme olarak tanımlanan öğretim ile üstdil 

becerilerinin kazandırılmasına dönüşür. 

• Anadili dünyaya gelişle birlikte okul çağına kadar doğal olarak kendiliğinden kazanılan, herhangi bir öğretim 

gerektirmeyen süreçtir. Aynı toplum içinde bireylerin birbirinden farklı dil kullanımları vardır. Bireylerin yaşa, 

eğitimlerine, yaşadıkları bölgelere, ilgi alanlarına göre farklı dil kullanımları dilin bireysel yönünü oluşturur. 

Ancak okullarda anadili öğretiminde temel alınan dil ölçünlü dildir. Ölçünlü Türkçenin konuşulan ve yazılan 

biçimleriyle öğrencilere kazandırılması gerekmektedir. 

• Etkili iletişim becerilerini kazanabilme dinleme, konuşma, okuma ve yazma olarak sınıflandırılan dört temel 

beceri alanı aracılığıyla gerçekleştirilir. Dinleme ve okuma anadilinde anlama gücüne yönelik (alıcı dil) beceriler, 

konuşma ve yazma ise anlatım gücüne yönelik (verici dil) becerilerdir. Türkçe öğretimin temel amacı öğrencileri 

anadillerinin bu beceri alanlarında yetkinliğe ulaştırmaktır. 

• Türkçe öğretimi için saptanan hedeflerin gerçekleştirilmesi büyük ölçüde öğrencinin çevreyle etkileşimine ve 

iletişimine bağlıdır. Etkili bir öğrenme-öğretmenin gerçekleşebilmesi için, ortamın iyi düzenlenmesi, öğretim 

etkinliklerinin iyi desenlenmesi ve öğretmen niteliğinin iyi olması gereklidir. 

Günümüze değin okullarda Türkçe öğretimi değerlendirildiğinde uzun yıllar Türkçenin eğitim, edebiyat ve bilim 

dalı olarak rağbet görmediği görülmektedir. Tanzimat ve II. Meşrutiyet dönemlerinde Türkçe dil çalışmaları 

önem kazanmış ancak gelişmeler sınırlı kalmıştır. 

• Cumhuriyet Dönemi ile birlikte eğitim ve bilim dili olarak konuştuğumuz anadilimiz 




Türkçe kabul edilmiştir. 1928 yılında Türkçe harflerinin kabulü ile temeli atılan Türkçe Öğretim programları 

giderek geliştirilmekle birlikte hala sorunlar bulunmaktadır. Bu sorunlar anadili öğretiminin öğretmen 

yetiştirme, program geliştirme, ders kitapları hazırlama ve öğretim yöntemleri boyutunda odaklanmaktadır. 

Anlama Gücüne Yönelik Özel Amaçlar (VI.-VIII. Sınıflar) 

• Öğrencilerin edindikleri dinleme, izleme alışkanlık ve becerisini, düzeylerine uygun duygu ve düşünce 

ürünlerini, konuşmaları güncel yayınları anlayabilecek, eleştirebilecek ve onlardan yararlanabilecek ölçüde 

geliştirmek; 

• Sesli ve sessiz okuma hızını arttırmak ve tekniğini kusursuz duruma getirmek; 

• Sözcük dağarcığını, Türk Dil İnkılâbı ve çağdaş gelişimi doğrultusunda zenginleştirmek; 

• Öğrencilere dipnot, dizin, sözlük, ansiklopedi, her türlü başvurma ve kaynak eserlerden yararlanma yeteneğini 

kazandırıp geliştirmek; 

• Kitap sevgisini geliştirerek boş zamanlarını kitap okuyarak değerlendirme alışkanlığını kazandırmak; 

• Dinleme, izleme, okuma ve anlama ile ilgili becerilerini, kaynaklara başvurarak 

içinde yaşadıkları yurdu, toplumu, dünyayı daha iyi tanımaları, sevmeleri için kullanabilme yöntemini 

kazandırmaktır. 

Anlatım Gücüne Yönelik Özel Amaçlar (VI.-VIII. Sınıflar) 

Öğrencilere kazandırılması amaçlanan beceri ve alışkanlıklar aşağıdaki gibi sıralanmıştır: 

• Herhangi bir konu üzerinde bir topluluk karşısında tekrarlara düşmeden ve yanlışlık yapmadan 5-10 dakika 

konuşabilme; 

• Gereğine uygun olarak bir tartışmaya katılabilme, bir toplantıyı yönetebilme; 

• Konunun gereğine göre türlü yapıdaki cümleleri doğru olarak kurabilme; 

• Yazım ve söz dizimi yanlışı yapmadan yazabilme, noktalama işaretlerini yerli yerinde kullanabilme; 

• Konuşmalarını ve yazılarını uygun bir plâna göre geliştirebilme; 

• Türkçe derslerindeki her türlü etkinliklere katılabilme, varılan sonuçları anlatabilme, açıklayabilme 

• Gördükleri, bildikleri bir yeri, bir olayı, bir canlıyı, bir kimseyi vb. anlatabilme, tanıtabilme, bunlar hakkındaki 

duygu ve düşüncelerini açıklayabilme; 

• Okunan bir kitap, dinlenen müzik parçası, gezilen bir sergi, izlenen bir film, bir oyun, bir maç vb. üzerine 

açıklamalarda, eleştirmelerde bulunabilme; yargıya varabilme; 

• Türlü konularda tasarladıklarını ve düşündüklerini anlatabilme; (ileriki öğrenimi ya da hayatı, yurt ve dünya 

sorunları ile ilgili). 

• Toplantı programlarını, düzenleyebilme kararlarını yazabilme, bu konularda bildiriler, duyurular 

hazırlayabilme, sonuçları rapora bağlayabilme; 

• Sözcük grupları, atasözü, özdeyiş, deyim vb. açıklayabilme; 

• Çeşitli derslerle ilgili açıklama ve raporları saptayabilme, özet çıkarabilme, not alabilme; 

• Günlük hayatta geçerli yazışmaları yapabilme; 

• Sözlü ve yazılı sanat etkinliklerine katılabilme, varsa bu alanlardaki yeteneklerini geliştirebilme; 

• Her zaman, her türlü kalemle okunaklı, işlek, güzel ve düzenli bir el yazısıyla yazabilme, beceri ve 

alışkanlıklarını kazandırmaktır. 

Dilbilgisi Özel Amaçları (VI.-VIII. Sınıflar) 

Dilbilgisi alt başlığında öğrencilere bilinçle şu davranışların kazandırılması amaçlanmaktadır. 

• Anlamlarına göre cümleleri, cümle içinde sözcükleri doğru vurgulayabilme; 

• Sözcüklerin gerçek, mecaz ve terim anlamlarını kavrayabilme, deyimleri anlayabilme; 

• Sözcükleri gerçek, mecaz, terim anlamlarında ve sestaş, anlamdaş, karşıt anlamlı kelimeleri, deyimleri anlatma 

etkinlikleri içinde doğal olarak kullanabilme; 

• Büyük ve küçük ses uyumlarını kavrayıp uygulayabilme; 

• Sözcük türlerini cümle içindeki anlamlarına ve görevlerine göre tanıyabilme ve doğal olarak kullanabilme; 

• Sözcüklerin yapısı ve dilimizin özelliği olan kelime türetme yollarını kavrayabilme; 

• Sözcükleri, takıları doğru anlayabilme ve yazabilme; 

• Noktalama işaretlerini tam ve doğru olarak kullanabilme; 

• Fiil kiplerini, basit ve bileşik zamanlı biçimlerini, çatılarını, ek fiilleri, yardımcı bileşik fiilleri, fiilimsileri cümle 

içinde kavrama ve doğru kullanabilme; 

• Cümlelerde öğelerin sıralanışını, sıralanışa göre anlam değişikliğini kavrayabilme ve buna göre cümle 

kurabilme; 




• Cümle türlerini (anlamlarına, yapılarına, yüklemlerine ve öğelerinin sıralanışına göre) öğrenebilme; 

• Cümlelerin görevlerini kavrayabilme; davranışlarını kazandırmak; 

Bir önceki sınıflarda kazandıkları davranışları pekiştirmektir. 

Yazı Özel Amaçları (VI.-VIII. Sınıflar) 

Yazı programları yeniden düzenleninceye kadar eski programlar, sınıf ve Türkçe öğretmenlerince amacına ve 

yöntemine uygun olarak, öğrencilere, işlek (okunaklı, çabuk yazılabilen, güzel ve kişisel özellikleri olan) bir 

yazıyla yazma alışkanlığı kazandırılacak biçimde yürütülmelidir. Bu amaçlar şöyle ifade edilmektedir: 

• Öğrencilerin ilkokulda öğrendikleri el yazısını daha işlek, daha okunaklı, daha hızlı ve daha güzel kılmak. 

• Anlatım aracı olan el yazısı yanında bir sanat bölümü olan güzel yazıya da yer vermek, ilkokulda başlanan 

sanat yazısını geliştirmek ve çeşitlendirmek. 

Türkçe programında yer alan genel ve özel amaçlar incelendiğinde ortaya çıkan sonuç ve ulaşılmak istenen 

noktalar şunlardır: 

• Anlama gücünün geliştirilmesi, 

• Anlatım beceri ve alışkanlığının kazandırılması, 

• Dinleme ve okuma alışkanlık ve zevkinin verilmesi, 

• Sözcük dağarcığının geliştirilmesi, 

• Dilbilgisi kurallarının kavratılması, 

• Dil, sevgi ve bilincinin uyandırılması, olduğu görülmektedir. 

Türkçe programında amaçların dikey sınıflaması yapılırken Milli Eğitimin, öğretim düzeyinin ve dersin amaçları 

belirlenmiş; ancak yatay sınıflamada dört temel dil becerisini geliştirmeyi ya da bilişsel, duyuşsal, devinişsel 

alana uygun sistematik bir yaklaşımı merkez alan bir sınıflamaya gidilmemiştir. 

Bunun yerine Türkçe öğretim programındaki amaçlar yatay sınıflama açısından anlama, anlatım, dilbilgisi ve yazı 

temellerine oturtulmuştur. 

Türkçe öğretiminde programda belirlenen amaçlara ulaşabilmek için öğretim etkinliklerinde uyulması gereken 

bazı temel ilkeler bulunmaktadır. 

Bu ilkeler aşağıdaki gibidir. 

• Dört temel dil becerisinin birlikte öğretilmesi, 

• Anadil öğretiminin doğal bir ortamda yapılması, 

• Türkçe öğretiminde bütün derslerden yararlanılması, 

• Anadilin kurallarını öğretirken tümevarım yaklaşımının izlenmesi, 

• Temel dil becerileri ile öğretim etkinlikleri arasında sıkı bir ilişkinin kurulması 

• Konuların seçiminde tematik bir yaklaşımın izlenmesi, 

• Dil becerilerini geliştirmede çoklu ortamın sağlanması 

Dil öğretimin ilkeleri şunlardır: 

Bu ilkeler sırasıyla aşağıdaki gibi özetlenebilir: 

• Öğrencilere öğrendikleri dil kalıplarını kullanma olanağının sağlanması, 

• Sınıf içinde bireysel farklılıkların dikkate alınması, 

• Okuma metinlerinin özgün, otantik olmasına dikkat edilmesi, 

• Dersi planlarken öğretme etkinliklerine çeşitlilik getirilmesi, 

• Dilin kurallarını öğretirken basitten karmaşığa, somuttan soyuta, bilinenden bilinmeyene doğru bir yaklaşımın 

izlenmesi, 

• Verilen bilgilerin günlük yaşama aktarılması, 

• Öğrencilerin derse etkin katılımının sağlanması ve dil becerilerini kullanması, 

• Dili doğru ve düzgün kullanmaları konusunda öğrencilerin güdülenmesi ve cesaretlendirilmesi, 

• Dil becerilerini test ederken sadece öğretilenlerin sorulması, öğretilmeyen konularla ilgili soruların 

sorulmaması. 

HOCANIN NOTU 




• İlköğretim Türkçe programında yer alan amaçlar, Milli Eğitimin amaçlarıyla tutarlı olarak, Türkçeyi düzgün 

kullanma ve günlük yaşamda sözlü ve yazılı iletişimi doğru kurabilmek için öğrencilere gerekli bilgi, beceri ve 

alışkanlık kazandırmayı amaçlamaktadır. 

• Türkçe programında amaçlar genel ve özel amaçlar olmak üzere iki aşamada ele alınmıştır. Özel amaçlar 

anlama, anlatım, dilbilgisi ve yazı alt başlıkları altında sıralanmaktadır. 

• Özel amaçların davranış cinsinden ifade edilmesi öğrencilerin ne yapacakları, hangi bilgi ve becerileri 

kazanacakları açısından önemlidir. 

• Amaçları gerçekleştirebilmek için belli dil öğretim ilkelerine uyulması temele alınmalıdır. Bu ilkeler öğretim 

etkinliklerini düzenlerken sürekli dikkate alınmalıdır. 

• Türkçe derslerinde dil becerilerini öğrencilere kazandırırken öğretim etkinliklerinin planlanması, uygulanması 

ve değerlendirilmesi aşamalarında programda yer alan amaç ve ilkelere uygun hareket edilmelidir. 

Öğretim Yöntemleri 

Türkçe derslerinde kullanılması önerilen öğretim yöntemleri aşağıda açıklanmıştır. 

1. Anlatma 

Kullanımı 

Bu yöntem, derse giriş yaparken konuyu özetlerken ya da bir konuyla ilgili bilgi aktarırken kullanılır. Daha çok 

sunuş yoluyla öğretme yaklaşımında ve bilgi düzeyindeki davranışların kazandırılmasında kullanılır. 

Özellikleri 

• Öğretmen merkezlidir, 

• Aynı anda çok sayıda kişiye bilgi aktarılır, 

• Dinleyenler konuyla ilgili organize bir görüş kazanır, 

• Öğrencilere kısa zamanda çok bilgi verilir. 

Dikkat Edilecek Noktalar 

• Basit, kısa ve tam cümleler kullanılmalı, 

• Doğru ve mesleki terimlerin kullanılmasına özen gösterilmeli, 

• Konuların ana başlıkları belirlenmeli, 

• Ses tonu iyi ayarlanmalı ve arka sıradakilerin duyabileceği bir şekilde olmalı, 

• Verbalizmi (laf salatası) önlemek için plan, kroki, grafik gibi görsel araçların kullanılmasına yer verilmeli, 

• Ara sıra sınıf tartışmalarına yer verilmeli, 

• Anlatırken espiri ve şakalara yer verilmeli, 

• Küçük grup çalışmaları ile anlatılanların tartışılması yapılmalıdır. 

2. Tartışma 

Kullanımı 

Tartışma, bir konu üzerinde öğrencileri düşünmeye yöneltmek, iyi anlaşılmayan noktaları açıklamak ve verilen 

bilgileri pekiştirmek amacıyla kullanılan bir yöntemdir. 

Bu yöntem daha çok bir konunun kavranması aşamasında karşılıklı olarak görüşler ortaya konurken, bir 

problemin çözüm yollarını ararken ve değerlendirme çalışmaları yaparken kullanılır. Bu açıdan bakıldığında 

buluş yoluyla öğretim yaklaşımında ve kavrama düzeyindeki davranışların kazandırılmasında kullanılır. 

Özellikleri 

• Öğretmen-öğrenci etkileşimi söz konusudur. 

• Öğrencilere geçmiş yaşantılarından örnekler vermesi için imkan sağlar. 

• Öğrencilerin bir konu üzerinde kendi düşüncelerini söylemesini ve yorum yapmasını sağlar. 


• Öğretmen sınıfta tartışma ortamını hazırlarken soruları önceden liste halinde belirlemeli, 

• Sınıfta topluca tartışma yapılacaksa, öğretmen soruyu sorup bunu tüm sınıfın tartışmasını istemeli, 

• Grup tartışması yapılacaksa aynı konu sınıfta oluşturulacak küçük gruplar içerisinde tartışılmalı, daha sonra 

topluca tartışılmaya geçilmelidir. 

• Bir konu bölümler halinde ayrı ayrı gruplarda tartışıldıktan sonra toplu tartışma çalışması, ders sona ermeden 

muhakkak yapılmalıdır. 




• Bir konu ile ilgili okunacak kaynak kitapların listesi önceden verilmişse o konu üzerindeki tartışma sınıfta daha 

sonra hep birlikte yapılmalı, 

• Tartışma yapılırken önemli noktalar tahtaya yazılmalı, 

• Tartışmaya dersin tümü ayrılmamalı, 

• Öğrencilerin düşünce ve görüşlerini rahatça söylemelerine imkan sağlanmalı. 

• Bütün öğrencilerin tartışmaya katılmaları sağlanmalıdır. 

3. Gösterip Yaptırma 

Kullanımı 

Gösterip yaptırma yöntemi, bir işlemin uygulanmasını, bir araç gerecin çalıştırılmasını önce gösterip açıklama 

sonra da öğrenciye alıştırma ve uygulama yaptırarak öğretme yoludur. Bu yöntem, bir konuya ilişkin bilgilerin 

açıklanması ve bu bilgilerin beceriye dönüştürülmesi için gerekli uygulamaların yapılması aşamasında kullanılır. 

Bu yöntem daha çok uygulama düzeyindeki davranışların kazandırılmasında kullanılır. 

Özellikleri 

• Gösteri öğretmen merkezli, yapma işlemi de öğrenci merkezlidir. 

• Bu yöntem daha çok öğrencilerin psikomotor becerileri kazanmalarında etkilidir. 

• Öğrenciler, becerileri yaparak yaşayarak öğrenirler. 


• Kazandırılacak beceriler önce öğretmen tarafından yapılarak öğrencilere gösterilmeli, 

• Her öğrenciye istenilen beceriyi kazanması için yeterli zaman ve tekrar yapma şansı verilmeli, 

• Gösteri anında kullanılacak şema, grafik, slayt ve film gibi araç gereçler önceden hazırlanmalı, 

• Beceriler sırayla ve aşamalı olarak öğretilmeli, bir beceri tam öğrenilmeden diğerine geçilmemeli, 

• Öğrencilere önce basit, kolay ve yapabilecekleri işler yaptırılmalı, 

• Derslik ya da atölyede her türlü sağlık tedbirleri alınmalı ve yeterli araç-gereç bulundurulmalı, 

• Dersin yapılacağı yer önceden kontrol edilip öğretime hazır hale getirilmelidir. 

• Yapılacak işler bir akış çizelgesinde ya da yazı tahtası üzerinde gösterilmelidir. 

Öğretim Teknikleri 

Öğretim yöntemlerinin yanı sıra ilköğretim okullarının 6. 7. ve 8. sınıflarında Türkçe derslerinde kullanılması 

önerilen öğretim teknikleri aşağıda açıklanmıştır. 

1. Gösteri 

Gösteri, izleyici grubun önünde bir işin nasıl yapılacağını göstermek ya da genel ilkeleri açıklamak için 

başvurulan bir tekniktir. Gösteri, sınıf içinde genellikle öğretmen ya da varsa kaynak kişilerce yapılabilir. 

Gerektiğinde öğrencilerden de yararlanılır. Gösteri tekniğini sınıf içinde etkili bir şekilde uygulayabilmek için 

dikkatli bir hazırlık gerekir. Bu hazırlık yapılırken aşağıdaki noktalar göz önünde bulundurulmalıdır. 

• Bu dersle ilgili gösterinin hedefleri nelerdir? Öğrencilere öğretilmek istenilen bir beceri mi yoksa sadece bir ek 

bilgi midir? 

• Gösteri için yeterli araç ve gereç var mıdır? Gösteri, gerçek araçlar kullanılarak yapılabildiği gibi modeller 

kullanılarak da yapılabilir. Bunlardan başka resim, slayt, film şeridi, hareketli filmler, basit çizimler ya da 

semboller kullanılarak da yapılabilir. Yapılan hazırlıkta bu araçlardan hangilerine ihtiyaç duyulduğu 

kararlaştırılmalıdır. 




• Gösteri için yeterli zaman ayrılmış mıdır? Bu arada öğrencilerin düşünceleri, sordukları sorular da göz önünde 

tutulmalıdır. Öğrencileri hazırlamada en önemli husus, onlara bu gösterinin hedeflerinin ne olduğunu iyice 

anlatmaktır. 

Öğrencilerin ilgisini çekebilmek için bu hedefler açık seçik ortaya konmalıdır. Ayrıca bunun önemini ve niçin 

öğrendiklerini de anlamalıdırlar. Öğrencileri hazırlamada şu sorulara cevap aranmalıdır. 

- Hangi hedeflere ulaşılacaktır. Bu hedeflere ulaşılmasında öğrenciler ne gibi bir rol oynayacaktır? Bu gösteriye 

öğrencilerin ilgisini çekecek hususlar nasıl sağlanacaktır? 

- Gösteri sırasında öğrenciler olaya nasıl katılacaklardır? Gösteri ilerledikçe öğrencilere hangi sorular 

sorulacaktır? 

- Gösteri sırasında öğrenciler not alacaklar mı, yoksa bazı önemli noktalar onlara teksir halinde mi verilecektir? 

Yapılan hazırlıklar tüm araç ve gereçler ve öğrenciler hazırsa, artık gösteriye başlanabilir. 

Tüm gösterilerde ana amaç, öğrenmeyi sağlamak olmalıdır. 

Gösteri sırasında dikkat edilecek noktalar: 

• Tüm öğrenciler iyi duyuyor ve görüyor mu? Gösteri ilerledikçe tahtaya bir taslak çıkartılıyor mu? Bu taslaktan 

amaç öğrenciye düşünmesine yol göstermek ve gösteriyi daha iyi anlamasını sağlamaktır. 

• Bilinmeyen yeni terimlere dikkat ediliyor mu? Gösteriye devam etmeden önce öğrenciler bunları anlıyor mu? 

• Kimi sorularla öğrencilerde merak uyandırılıyor mu? Öğrencilerin de öğretmenle birlikte tahmin yürütmesine 

izin veriliyor mu? 

• Öğrenciler soru sormaları için cesaretlendiriliyor mu? Gerektiğinde gösteri için öğrencilerden yardım isteniyor 

mu? Gösteri tamamlandığında öğretmen kendine şu soruları sormalıdır. 

- Öğrenciler ne öğrendi? 

- Öğrendiklerinin uygulaması yapılabildi mi? Tüm gösterilerin öğretmen tarafından yapılması zorunluluğu 

yoktur. Gerektiğinde öğrenciler, bunu kendi aralarında da yapabilirler. Bu sayede kendi yeteneklerini geliştirme 

ve başkalarıyla iletişim kurma olanağını bulabilirler. 

Soru-Cevap 

Sınıf içi uygulamalarda en yaygın bir şekilde kullanılan tekniktir. Bu teknik, öğrencilere düşünme ve konuşma 

alışkanlıklarını kazandırma bakımından oldukça önemlidir ve her dersin öğretiminde kullanılır. 

Soru sorarken dikkat edilecek noktalar: 

• Bütün sınıfı ilgilendiren sorular, tüm sınıfa sorulmalı ve aynı anda herkes cevabı bulmak için düşündürülmeli 

daha sonra da soruyu cevaplandıracak kişi belirlenmelidir. Bu belirlemede cevap vermeye gönüllü öğrencilere 

öncelik verilmeli, kolay sorular gruba göre öğrenmesi yavaş olan öğrencilere sorulmalıdır. 

Yanlış cevap veren öğrenciler azarlanmamalı ve sınıf içinde küçük düşürücü davranışlardan kaçınılmalıdır. Diğer 

bir hususta soruların sınıftaki tüm öğrencilere adaletli bir şekilde yönetilmesini sağlamaktır. 

• Doğru cevaplar anında pekiştirilmelidir. Yanlış cevaplar doğrusu tekrar ettirilerek düzeltilmelidir. Doğru 

cevapların verilmesi için ipuçları kullanılmalı ya da yan sorular sorulmalıdır. 

• Sınıfta değil de öğrencilere tek tek sorular yöneltiliyorsa, oturma sırası, numara sırası gibi belli bir sıraya göre 

değil de seçkisiz (random) yolla sorulmasında yarar vardır. Böylece tüm sınıfın dikkatli ve ilgili olması sağlanmış 

olur. Soruları öğretmen sorabileceği gibi öğrencilerin öğretmene ya da öğrencilerin birbirine soru sormalarına 

olanak sağlanmalıdır. 

Soruların öğrenciler tarafından cevaplandırılmasında dikkat edilmesi gereken noktalar: 

• Soruyu sorduktan sonra, düşünmek için zaman bırakınız. 

• Öğrencilerin, soruya kendi sözcüklerini kullanarak cevap vermelerini sağlayınız. 

• Konuşma güçlüğü olan öğrencileri sabırla dinleyiniz ve diğer öğrencilerin de sabırla dinlemesini sağlayınız. 

• Yanlış cevap veren ya da cevap vermede güçlük çeken öğrenci ile alay etmekten, onu azarlamaktan ya da 

küçük düşürücü bir davranışta bulunmaktan kaçınınız. 

• Cevap vermek isteyen öğrencilere adlarını söyleyerek söz veriniz. Böyle bir yaklaşımla soru-cevap tekniği sınıf 

içinde başarıyla uygulanabilir. 

3. Rol Yapma 

Rol yapma, öğrencinin kendi duygu ve düşüncelerini başka bir kişiliğe girerek ifade etmesini sağlayan bir 

öğretme tekniğidir. Öğrencinin iyi rol yapabilmesi için yaratıcı düşünce önemlidir. Rol yapma, sosyodrama 

olarak da adlandırılır. Diğer bir tanımla sosyodrama, öğrencilere, insan ilişkileri konusunda daha çok bilgi, beceri 




ve anlayış kazandırmayı öngören ve oyun (drama) tekniklerinden yararlanma temeline dayalı deneysel bir 

eğitim tekniğidir (Oğuzkan, 1974:172). 

Bu tekniğin uygulanmasında, öğrencilere rol dağıtırken dikkatli olunmalı, özellikle ilk uygulama için gönüllü ve 

başarılı öğrencilerin rol almasına özen gösterilmelidir. 

Roller ve oynayacak kişiler belirlendikten sonra sahne düzeni ya da durum öğrencilere açıklanır. Rol yaparken 

öğrencilerden öğrendikleri diyalogda ya da bir konuşma metninde geçen aynı cümleleri kullanma yerine o 

durumda söylenmesi gereken ve öğrendikleri cümle kalıbına uygun düşen kendi cümlelerini kullanmaları istenir. 

Aşağıda belirtilen aşamalar rol yapma için önerilen sınıf içi etkinliklerini yönlendirici olabilir: 

• Ortam yaratmak: Burada temel nokta doğal olmaktır. Öğrenmeye hazır duruma getirecek şekilde grubu 

güdülemek gerekir. 

• Rol yapmak için sahneyi hazırlamak: Eğer hangi sorun ya da olayın rolü oynayacağına karar verilmişse, roller 

paylaştırılır ve provalar yapılabilir. Kimlerin rol alacağı kararlaştırılmamışsa, sorun bütün sınıfla birlikte ele alınır. 

Bunu yapmanın bir yolu, sınıf liderinin (ki bu lider öğretmen ya da öğrenci olabilir) dört ya da beş öğrenciyi, 

sınıfın önünde sorunu tartışmaya davet etmesidir. 

Tartışma ilerledikçe sorunla ilgili ana noktalar tahtaya yazılır. Bu şekilde olayda yer alan karakterlerin 

özelliklerinin belirlenmesine ve tanımlanmasına yardımcı olunur. 

• Roller için öğrencilerin seçilmesi: Rollerin seçimi, önceden ya da sınıfın sorunu tanımlamasından sonra 

kendiliğinden yapılabilir. Öğrenciler, rollerinin genel özellikleri açısından aydınlatılır. Rol yapmanın bir uyarlama 

işi olduğu vurgulanır. Bu vurgulama özellikle ilk defa rol alacaklara bir katkı sağlayabilir. Rol dağıtımı öncelikle, 

konuyu iyi bilen ve kendilerini rolünü yapacakları kişiliğe iyice adapte edebilenler arasında yapılmalıdır. 

• Rollerin oynanması: Bu aşamada rol alan öğrenciler rollerini oynar durumda, sınıfın geri kalan öğrencileri de 

seyirci olarak olayı izlerler. 

• Olayın tartışılması: Oyunun sunuluşu tüm sınıf tarafından, ya da önce küçük gruplar halinde daha sonra da 

tüm sınıf tarafından tartışılabilir. Öğrencilerden, oyunun ve oyuncuların güçlü ve zayıf noktalarını söylemeleri 

istenebilir. 

Genel bilgileri olmadıkları konularda öğrencilerden rol yapmalarını istememek gerekir. 

Öğrenciye yapacağı rol hakkında önceden genel bir bilgi verilmesi yerinde olur. Örneğin, çevre kirliliği ile ilgili bir 

sorun ele alınacak ise öğrencinin çevre kirliliği hakkında genel bilgisi olması ve bu konuyla ilgili yeni sözcükleri 

bilmesi gerekir. Sınıf içinde birkaç çeşit grubun rol yapması yerine bir grupla çalışma yapmak daha etkilidir. 

Çünkü rol yaparken sınıfta dinleyici gerekir. Seyirci oyuncu etkileşimi kurulmalıdır. Basit roller ise kısa bir 

çalışma ile gerçekleşebilir. 

4. Drama 

Drama tekniği ile öğrenciler hangi durumlarda nasıl davranmaları gerektiğini yaşayarak öğrenirler. Problem 

çözme ve iletişim kurma yeteneğini geliştirir. Bu teknik, bilinen en eski öğretme tekniklerinden birisidir. Çok 

kullanışlı ve yararlı olduğu için günümüzde okullarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Drama tekniğinin yararları 

şöyle sıralanabilir. 

• Etkili ve dikkatli dinleme yeteneğini geliştirir. 

• Kişinin kendine olan güvenini arttırır. 

• Anlama yeteneğini ve yaratıcılığı arttırır. 

• Akıcı konuşmayı geliştirir. 

• Dile hakimiyeti ve iyi ifade yeteneğini geliştirir. 

• Bilgilerin etkin kullanımını sağlayarak onları pekiştirir. 

Bu teknik, tek taraflı olmayıp hem oyuncuya hem de seyirciye yöneliktir. Drama tekniğinin iki türü vardır, bunlar 

biçimsel ve doğal drama teknikleridir. Doğal drama adından da anlaşılacağı gibi doğal olmayı vurgular, bu şekil 

drama oyunlarında oyuncular kendilerini dilediği gibi ifade etme özgürlüğüne sahiptir. Bu drama tekniğinin 

amacı bireylere serbest konuşma alışkanlığı kazandırmak, onların duygu ve düşüncelerini kendi sözcükleriyle 

diledikleri gibi açıklama yapmalarına olanak sağlamaktır. Bu alışkanlıkların küçük yaşlarda daha etkili bir şekilde 

kazanıldığı belirtilmektedir. Biçimsel drama tekniği ise, daha çok yetişkin öğrencilere dönüktür. Bu drama 

türünde oyunlar daha ciddi ve planlıdır. Oynanacak oyun ya da hikaye oyuncular tarafından paylaştırılmış, 




ezberlenmiş ve provası yapılmış durumdadır. Biçimsel ve doğal dramanın bir çok çeşidi vardır, genel olarak kesin 

bir ayırım yapılamamaktadır. 

Bunlar arasında serbest oyunlar, hikayeleri sahneleme, resimlerle hikaye sahneleme,radyo ve TV haberlerini ya 

da yayınlarını taklit etme ve gölge oyunları doğal dramaya, kuklalar, pantomim ve oyunlar da daha çok biçimsel 

dramaya birer örnek olarak gösterilmektedir. 

Dil öğrenme ve öğretme açısından bunlara bir göz atılacak olursa en önemlilerin, serbest oyunlar, kuklalar ve 

hikayeleri sahneleme oyunları olduğu görülür. Örneğin, serbest oyunlar yoluyla çocuklar meramını iyi ifade 

etme ve konuşma yeteneklerini geliştirirler. Bu oyunların en büyük özelliği ise her zaman ve her yerde 

oynanabilir olmalarıdır. Fazla araç ve gereç gerektirmez. Örneğin, öğretmen masası bir bilet gişesi ya da, bir 

banka veznesi yapılabilir. Bu oyun tipik bir doğal drama türüdür, ne bir sınırlama ne de bir zorlama söz 

konusudur. Öğrenci o anda aklına ne gelirse söyler, hatta şarkı bile söyleyebilir. Bu teknikte öğretmen çok az rol 

oynar, daha çok yönetici rolündedir ve oyunun kendi çizgisi üzerinden gelişmesine izin verir. Sadece herhangi 

bir engel ya da bir sorun çıktığında yardımcı olur. Bir diğer drama türü de hikayeleri sahnelemedir. Bu yaklaşım 

daha çok küçük öğrencilere uygulanan tekniktir. En basit tanımıyla bu, basit bir hikayenin bir kısmı ya da 

tamamı alınarak öğretmen ya da bir kaç öğrenci tarafından okunarak sınıfta sergilenmesidir. 

Burada en önemli nokta anahtar cümleler ve yabancı sözcüklerin liste halinde tahtaya yazılmasıdır. Yalnız 

öğretmenin dikkat edeceği bazı noktalar vardır. 

En başta bu küçük çocuklara uygulanıyorsa o zaman oyunların kısa ve basit seçilmesine dikkat edilmelidir. 

Bundan başka gerçekçiliği artırmak için rol yeteneği olan öğrenciler seçilmeli ve basit araç ve gereçlerden 

yararlanmalıdır. 

Kuklalar ise binlerce yıldır bilinen bir eğlendirme ve öğretme araçlarıdır. Günümüzde yabancı dil öğretimi de 

dahil olmak üzere bir çok ülkede yaygın olarak kullanılmaktadır. Kuklaların bir çok çeşidi vardır, en bilinenleri el 

kuklası, eldiven kuklası, ipli kuklalar ve gölge kuklasıdır. Kuklalardan diyalog öğretiminde ve hikaye anlatımında 

yararlanılabilir. 

5.Benzetim 

Benzetim, sınıf içinde öğrencilerin bir olayı gerçekmiş gibi ele alıp üzerinde eğitici çalışma yapmalarına olanak 

sağlayan bir öğretim tekniğidir. Diğer bir tanımla, öğrenmeyi desteklemek üzere gerçeğe uygun olarak 

geliştirilen bir model üzerinde yapılan bir öğretim yaklaşımıdır. Gerçek durumların önemli boyutları, ya bir 

modelde özel olarak, ya da diagram halinde, resimler ve diğer sembolik yollarla belirlenmektedir. Uygulamada 

zaman ve mekan genel olarak sınırlanmakta ve yaratılmak istenen gerçek durumun anlamlı yönleri 

seçilmektedir. Pilotların uçuş öncesi yapay koşullarda eğitim görmeleri, uçak bombardıman birlikleri ve 

astronotların eğitimi, tıpçıların kadavra üzerinde çalışmaları benzetim tekniğine birer örnektir. Benzetim tekniği 

bir düşünce değil, bir hareket, bir olaydır. Öğrenciler bu olaya katılırlar ve ona şekil verirler. Rolleri, işlevleri, 

görev ve sorumlulukları vardır. Problem çözme ve karar verme durumundadırlar. Bu açıdan analiz, sentez ve 

değerlendirme yapmak durumundadırlar (Küçükahmet, 1983). 

Öğretmen, bu tekniği uygularken öğrencilere rolleri dağıtır, olayı tanıtır ve bir kontrolör olarak olayların dışında 

kalır. Problem çözme ve karar verme sürecine katılmaz. Benzetim tekniğinin uygulamasında öğrencilerin iş 

görüleri gerçektir ancak öğretmen tarafından ortaya konan durum ya da olay yapaydır, gerçek değildir. Eğer 

öğretmen öğrencilere, sözgelimi, "siz şimdi bir okulun müdürüsünüz ve sene başında etkili bir açış konuşması 

yapacaksınız. Böyle bir konuşmayı düşünüp planladıktan sonra yazınız" derse, bu benzetim için bir örnek 

olamaz. Öğrencinin okul müdürü rolünde olayı bizzat yaşaması ve açış konuşmasını yazması ya da yazmadan 

konuşma yapması ve bununla ilgili rutin işleri yapması benzetim tekniği için bir örnek olabilir. Aynı şekilde, ilk 

yardım kursunda, manken üzerinde yapılan çalışmalar da buna örnek olabilir. 

Benzetim tekniğinin kullanılmasında öğretmen her zaman öğrenciye anında dönüt verebilmelidir. Araştırmalara 

göre benzetim tekniği öğrencilerin derse katılımlarını ve güdülenmelerini artırmakta; öğrenmeyi soyutluktan 

kurtarmakta, somut ve yaparak yaşayarak öğrenmeyi sağlamaktadır. 

Benzetim tekniği uygulamasını hazırlanırken: 

• Sınıf içinde uygulanan benzetim olayında öğretmenin kendisi de rol almalıdır. 

• Öğretmen, uygulamaya geçmeden önce benzetim tekniğinin genel noktalarını kısaca anlatmalı ve öğrencilerin 

anlayamadığı hususları açıklamalıdır. 

• Öğrencilere roller genelde yansız bir şekilde verilmelidir. 

• Benzetim tekniği ile ele alınan olay eğer birkaç aşamadan oluşuyorsa, olayı kontrol edecek kişi her aşamadan 

önce küçük bir açıklama yapmalıdır. 

• Uygulamaya başlamadan önce benzetimle ilgili tüm dökümanlar hazır olmalıdır. 




6. İkili ve Grup Çalışmaları 

Sınıftaki öğrenci sayısına göre en az iki ve en çok sekiz ile on kişinin bir araya gelerek aynı konu üzerinde ortak 

amaçlarla yaptıkları çalışmaya grup çalışması denir. 

Bu tekniğe, ikili çalışma ve soru-cevap tekniğini uygularken yer verilebilir. Sınıf içi etkinliklerde ikili çalışma 

gruplarını oluştururken ve çalışmaları yönlendirirken aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir. 

• Öğretmen yapılacak olan tüm etkinlikler hakkında öğrenciye bir ön bilgi vermelidir. Ayrıca öğrencinin belli bir 

etkinliğe yönelmesi sağlanmalıdır. Daha sonra konu hakkındaki bilgileri öğrencilere okutmalı ve öğrencilerin 

konuyu ne derece anladıklarını kontrol ettikten sonra çalışmayı başlatmalıdır. 

• Çiftler çalışmaya başlamadan önce karşılıklı oturtulmalıdır. Ancak birbirlerinin varsa ellerindeki kitap, resim ya 

da kartlarını görmemelidir. 

• Eşler sürekli değiştirilerek, öğrencilerin diğer kişilerle de teması sağlanmalıdır. 

Önceleri her öğrenci sağındaki öğrenci ile, sonra solundakiyle daha sonra arkasındaki ve çapraz oturan 

öğrencilerle eşleştirilmelidir. 

• Eşlerden biri tek kaldığında öğretmen onun eşi olabilmeli ve onunla çalışabilmelidir. Eğer bu durum böyle 

devam edecek olursa, öğretmen her defasında değişik öğrenciye eş olmalıdır. 

• Bu etkinliklerin uzunluğu 5 ile 20 dakikayı geçmemelidir. Bu etkinliklerin bir ders boyu sürmesi ya da 

sürmemesi öğretmen ve öğrencinin isteğine bağlı olmalıdır. 

• Bu etkinlikler esnasında öğretmen dıştan bir gözlemci olarak sınıfta dolaşmalı ve gördüğü hataları ders 

bittikten sonra tartışmalıdır. 

• Bu çalışmayı daha sonra bir çift, diğer çiftlerin önünde tekrarlamalı ve izleyenler de onların ne derece başarılı 

oldukları hakkındaki görüşlerini bildirmelidirler. 

Öncelik gönüllü olanlara verilmelidir. 

• Gruplar oluşturulduğunda, bir yakınlaşma olması amacıyla kişiler birbirlerine özel sorular yöneltebilirler. Bu 

durumda öğrencilerin bu sorulara cevap vermelerinin zorunlu olmadığı vurgulanabilir. • Tüm etkinlikler 

herkesin eşit süreyle ve katılımıyla yapılmalıdır. 

Sınıf içinde ikili çalışma gruplarının yanı sıra daha büyük gruplarla çalışmalar da yapılabilir. Burada temel amaç, 

grup üyelerinin birlikte düşünmelerine, karşılıklı fikir alışverişi içinde olmalarına ve rahat bir ortamda 

çalışmalarına olanak sağlamaktır. 

Çok kalabalık sınıflarla grup oluşturmada dikkat edilecek noktalar şunlar olabilir: 

• Bir sınıfta normal beş ya da altı grup oluşturulması ideal görülmektedir. Buna göre sınıf mevcudunun altıya ya 

da istenilen grup sayısına bölünmesiyle bir grupta yer alacak öğrenci sayısı ortaya çıkabilir. 

• En ideal grup çalışması üç kişiyle olabileceği belirtilmesine karşın, kalabalık sınıflarda bu sayı ona hatta on 

beşe kadar çıkabilir. 

• Gruplar arasındaki yarışı ve yapılan çalışmaların niteliğini belirleyebilmek için her gruba aynı konu verilmelidir. 

• Gruplar öğretmen tarafından seçkisiz (random) yoluyla oluşturulmalı ancak iyi öğrencilerin aynı gruplarda yer 

almamalarına dikkat edilmelidir. Bu amaçla: 

- Öğrenciler birden altıya en çok ona kadar bir sayı söylerler. Aynı sayıyı söyleyenler bir grupta toplanır. 

- Birbirine yakın oturan öğrenciler arkaya dönerek bir grup oluşturabilirler. 

- Öğrencilerin ilgilerine göre ve öğrencilerden gelen istekler dikkate alınarak grup oluşturulabilir. 

- Öğrencilerin yeteneklerine göre öğretmen tarafından grup oluşturulabilir. 

Öğretmen gözlem sonuçlarına göre iyi ve zayıf öğrencilerin durumlarını da dikkate alarak dengeli bir gruplama 

yapabilir. 

• Her grubun bir lideri ya da koordinatörü olmalıdır. Grup lideri öğretmen tarafından atanabileceği gibi grup 

üyeleri arasından da seçilebilir. Grup liderinin görevi grup çalışmalarını koordine etmek ve öğretmenle olan 

bağlantıyı kurmak olmalıdır. Gerekli görülürse her grubun bir adı ya da numarası olabilir. 

Öğretmen, grup çalışmalarını yakından izlemeli, çalışmaları kontrol etmeli ve grup üyelerine yardımcı olmalıdır. 

• Grup çalışmalarını sınıf içinde uygularken her grubun tartışma yapabilmesi için 10 ya da 15 dakikalık belli bir 

sürenin ayrılması, grup sözcüsünün konuyu sunması, sözcü grubunun görüşünü açıkladıktan sonra sınıftaki diğer 

öğrencilerin onlara sorular yöneltmelerini istemesi ve böylece sınıfta tartışmaya yer verilmesi ve bu çalışmaların 

diğer gruplar için de tekrarlanması gerekir. 

Dinleme ve Okuma Öğretimi 

Dinleme - Önemi ve Niteliği 




Dinleme, konuşma ya da okunma yoluyla gönderilen bir bildirimin algılanıp kavranmasıdır. Dinleme aynı 

zamanda öğrenme yollarından biridir ve belli bir amaç için yapılır. Bir başka deyişle, işitilen şeylerin anlaşılıp 

öğrenilmesini sağlayan bir etkinliktir dinlemek. Bireysel ve toplumsal yaşamda okuma, konuşma, dinleme 

eşdeğerde önem taşırlar. Konuşma, okuma ve dinleme iletişim sürecinin birbirini tamamlayan yönleridir. 

İletişim sürecinde kişiler kimi zaman konuşan, kimi zaman okuyan, kimi zaman dinleyen durumundadır. Bu 

nedenle kişilerin iyi okuma, iyi konuşma ve iyi dinleme niteliklerini kazanmaları gerekir. Çağımız insanı, eğitim 

öğretim süresi içinde, iş yaşamında ve günlük yaşamda- buna görsel ve işitsel iletişim araçlarını da katarsak - 

zamanının büyük bir bölümünü izleme ve dinlemeye ayırır ya da ayırmak zorundadır. Ancak zaman ayırmak 

dinlemesini bilmek anlamına gelmemektedir. 

Düşünme, anlama, anlamlandırma, değerlendirme, kıyaslama, ayırt etme yetenekleri, belli ölçüde gelişmiş, 

geliştirilmiş bir dinleme yeteneğine bağlıdır. 

Dinleme sırasında kimi kurallar göz ardı edilirse, işitilenlerin anlaşılamadığı ve öğrenilemediği gerçeği ortaya 

çıkar. Dinleme, anlama, bilgilenme ve beğenmenin yanı sıra bir görgü kuralıdır da. Gerek günlük yaşamda, gerek 

iş yaşamında gerekse toplumsal yaşamda sağlıklı ve iyi bir ortamın oluşması dinlemesini bilen insanların 

varlığına bağlıdır. Dinlemenin kendine özgü bilgi, beceri ve alışkanlıkları vardır. Özellikle öğretim kurumlarında 

öğrencilere bu bilgi, beceri ve alışkanlığın kazandırılması ve dinleme yeteneklerinin geliştirilmesi gerekir. 

Dinleme Öğretiminin Amaçları 

Dinlemede amaç, kişinin istek, ilgi ve gereksinimine göre değişebilir. Konuşulanı ya da okunanı dinlemek, bilgi 

ve haber almak için dinlemek, bir oyun, film, belgesel, dizi vb. izlemek ve dinlemek, müzik dinlemek gibi. 

Saydığımız bu durumlarda, kişisel ilgi, beğeni ve amacın etkisi büyüktür. Ancak, bu amaç, Türkçe öğretimi için 

düşünüldüğünde durum değişir. Burada amaç; daha bilinçli davranarak yöntem ve planını saptayıp etkili 

dinlemeyi öğrenmektir. 

"Etkili dinleme" nedir? 

Etkili dinlemeyi öğrenmek için, dinleme beceri ve yetisini geliştirmek gerekir. Bu gelişim daha küçük yaşlarda 

ailede başlar ve yaşam boyu devam eder. Bunun için belirlenebilen kimi davranışlar şunlardır: 

• Dikkati konuşan kişiye yöneltme, 

• Dikkati konuşulan, anlatılan ya da okunan konu üzerinde toplama, 

• Dikkati konuşma, anlatma, okunma süresince sürdürebilme, 

• Dinlediklerinin içinden önemli düşünceleri seçip not alma, 

• Dinledikleri içinden farklı anlamlara gelebilecek sözleri bulup not etme, 

• Dinledikleri içinde, varsa konuyla ilgili olmayan sözleri bulup not etme, 

• Dinledikleri içinde, eğer varsa çelişki ve tutarsızlıkları bulup not etme, 

• Konuşmacının ve diğer dinleyicilerin dikkatini dağıtacak gereksiz konuşmalarla uyarılarda bulunma, fısıldaşma 

gibi davranışlardan kaçınma, 

• Konuşmayla ilgili soru yöneltmede, görüş ya da karşı görüş bildirmede önceden söz isteme, 

• Konuşmanın bitiminde konunun anlaşılmayan ya da yeterince açıklığa kavuşmayan yönleriyle ilgili olarak 

konuşmacıya soru ya da sorular yöneltme. 

(Konuşmacı konuşmasının kimi bölümlerinde ara verir ve bölümle ilgili görüş ya da soru olup olmadığını sorarsa, 

bu sorular konuşmacıya bu ara bölümlerde de sorulabilir.) 

Bu davranışları kazanan kişilerin ise aşağıda sıralanan becerileri kazandıkları düşünülebilir. 

• Söyleneni, anlatılanı, konuşulanı ya da okunanı tam anlamıyla ve tüm kavramlarıyla anlamak için 

dinleyebilme, 

• İş, arkadaşlık ve diğer insan ilişkilerinde karşısındakini saygılı bir biçimde dinleyebilme, 

• Dinlediklerinden yararlanmak için kesintisiz dinleyebilme, 

• Dinlediklerinin temel düşüncesini kavrayabilme, 

• Dinledikleri içinde sıra ya da neden-sonuç ilişkisi kurabilme, 

• Dinlediklerinin yararlı, gerçek, eksik, yanlış, abartılı, yönlerini seçebilme, 

• Dinlediklerini kısa süre içinde değerlendirebilme, 

• Dinledikleri kendi görüşlerine uymasa bile karşısındakine karşı hoşgörü duygusu geliştirebilme beceri ve yetisi. 

Etkili Dinleme ve Dinleme Becerisinin 

Geliştirilmesi 




Etkili dinlemenin birinci koşulu "dinlemeye istekli olmaktır." İkinci koşulu ise "dinlemeye hazırlanmak"tır. Bunun 

için, dinlenecek konu ile ilgili ön bilgileri edindirme hazırlığının yapılması ve öğrencinin bedensel ve fiziksel 

olarak hazırlanmasının sağlanması gerekir. 

Dinlemede dikkatin önemi çoktur. Şu bir gerçektir ki dinleme sırasında insan ancak belirli sürelerde dikkatini en 

üst noktada toplayabilir. Bunun dışında dikkat değişkenlik gösterir ve dinleme süresi ile bağlantılı olarak azalıp 

çoğalabilir. 

Dikkati azaltıp çoğaltan etkenlerden bir diğeri de konuyla kişinin ilgi derecesidir. Kişi ilgili olmadığı bir konuya 

dikkatini fazlaca veremez. Etkili dinlemeyi sağlamak ve dinleme öğretimini başarıya ulaştırabilmek için, 

öğretmenlerin öğrencilerini ve sınıf ortamını çok iyi tanımaları, kendilerinin de iyi bir dinleyici olmaları, 

öğrenciler konuşurken onları ilgi ve sabırla dinlemeleri gerekir. Dinleme öğretiminde etkinliğin sağlanabilmesi 

için radyo-televizyon-video-kasetçalar gibi araçlardan yararlanılmalıdır. Ayrıca öğrenciler çeşitli söyleşi, 

açıkoturum, konser vb. etkinliklerden ve tiyatro, film izleme olanaklarından yararlandırılmalıdır. 

Öğrencilere, sosyal, kültürel ve eğitsel çalışmalarda görev verilerek hem sorumluluk üstlenmeleri, hem de 

dinleme alışkanlığı edinmeleri sağlanmalıdır. Öğrencilere dinleyecekleri konuyla ilgili tanıtma niteliğinde genel 

bilgi verilmeli, görsel gereçlerle (resim, fotoğraf, poster, video-kaset gibi) daha iyi anlamalarına yardımcı 

olunmalıdır. 

Dinleme alışkanlığını edinebilmeleri için öğrencilere şunlar yaptırılabilir: 

Öğrencilerin dinleyeceği metinlerde anlamını bilemeyecekleri sözcüklerle yeni sözcükler varsa bunların 

anlamları en anlaşılır ve açık biçimde örneklerle verilmelidir. 

Sınıfta okunacak metin ya da yapılacak konuşma, herkesin duyabileceği bir ses tonuyla okunmalı ya da 

söylenmelidir. Okunan ya da söylenen her sözcük doğru ve anlaşılır olmalı, tonlama, tonlama farkları ve vurguya 

dikkat edilmelidir. Konuşma ya da okuma bitiminde öğrencilere konuyla ilgili sorular sorulmalı ya da birbirlerine 

soru yöneltmeleri istenmeli, soruların yanıtları alınmalıdır. Konuyla ilgili değişik düşünce ve görüşleri varsa, 

konuşulan konu ya da okunan metinle kıyaslama ve karşılaştırma yapmaları için bu düşünce ve görüşlerini 

açıklamaları istenmelidir. 

Dinleme gücü, kişiden kişiye değişkenlik göstermekle birlikte, çocukluktan başlayarak 

her dönemde artar. Örneğin ilköğretimin 1-5. sınıflarında 3-20 dakika olan dinleme gücü, 6-8. sınıflarda 30-40 

dakikaya çıkabilir. 

Dinlediği konunun en belirgin yönlerini kavrayan bir ilköğretim 1.,2.,3. sınıf öğrencisi, daha sonra 4. ve 5. 

sınıflarda dinlediklerinden bir şeyler öğrenebilir ve bunlarla ilgili sorular sorabilir. 6-8. sınıf öğrencisi ise 

dinlediklerinin neden sonuç ilişkisini anlayabilir, konuyu en iyi biçimde kavrayabilir. 

Dinleme becerisinin geliştirilmesi, kişinin tüm öğrenim dönemlerini kapsayan bir süreçtir. Öğrenim 

aşamalarında kazanılan bu alışkanlık ve beceri zamanla kişinin en belirgin özelliklerinden olmalıdır. 

Dinleme becerisinin geliştirilmesinde, konuların işlenmesinde kullanılan yöntemlerin etkisi çok büyüktür. 

Öğrenciye hem dinleme alışkanlığı kazandırılmalı hem konuşma olanağı verilmelidir. Öğrencilere yaptırılan 

kişisel ya da grup çalışmaları, sınıf içi tartışmaların da etkisi çoktur. Öğrencinin sorduğu bir soru ya da 

açıklanmasını istediği bir konuya öğretmenin vereceği yanıt ya da açıklamanın açık ve anlaşılır olması, dinleme 

yeteneğini geliştirmede etkilidir. 

Dinleme becerisini geliştiren etkenlerden biri de yukarıda da bir bölümüyle değindiğimiz gibi öğrencilere 

uygulama yaptırmaktır. 

Türü ne olursa olsun bir yazı okutulup (şiir, köşe yazısı, öykü, makale, fıkra, haber) öğrencilerin; 

• Yazıyla ilgili görüşlerini almak, 

• Yazıdan çıkardıkları sonucu söylemelerini istemek, 

• (Varsa) yazarın önerilerini bulup neler olduğunu saptamak 

• Yazarın görüşleriyle kendi görüşlerini karşılaştırmalarını istemek, 

• Ders dışında okuyacakları yazınsal yapıtları, dinleyecekleri ya da izleyecekleri radyo, televizyon, film, tiyatro ve 

benzeri etkinlikleri değerlendirmelerini istemek, 

• Öğrencileri okul dışında çeşitli etkinliklere götürerek ya da göndererek öğrencilerden bu etkinliklerle ilgili bilgi, 

görüş, değerlendirme istemek dinleme yeteneğinin geliştirilmesinde, dinleme alışkanlığının kazanılmasında çok 

yararlı olur. 




Dinleme Durumları 

Kişi bireysel ya da toplumsal yaşamın bir gereği olarak değişik dinleme durumları ile karşılaşır. Öğrenim süresi 

içinde ise öğrenciler hem sınıf içi, hem de sınıf dışı çalışmalardaçok değişik dinleme durumları ile 

karşılaşabilirler. Şimdi bu durumları ayrı ayrı ele alalım: 

1. Ders İçi Dinleme 

Dinlemenin öğrenme sürecindeki yeri ve önemi çok büyüktür. Öğrenci bir konuyu en iyi, ders içinde izleyerek ve 

dinleyerek öğrenebilir. Aynı konuyu ders dışında öğrenebilmesi için ders süresinin en az üç katı zaman ayırması 

gerekir. Bu nedenle öğrenciye ders içi dinlemenin yarar ve önemi anlatılmalı, uygulamalarla da kanıtlanmalıdır. 

2. Tartışmalı Toplantıları Dinleme 

Gerek sınıf ya da okul içinde, gerekse okul dışında çok çeşitli yerlerde açık oturum, 

panel, toplu çalışım (sempozyum), savlı tartışma (münazara) gibi öğrencilerin de ilgilerini çekebilecek toplantılar 

düzenlenmektedir. Hem sınıf ve okul içindeki bu tür çalışmalar, hem de okul dışındaki bu tür toplantılara 

öğrencinin katılması sağlanmalıdır. Tartışmalı toplantılara katılan öğrencilere, değişik konuşmaları dinleyip kısa 

notlar almaları istenerek, konuşmalarda ileri sürülen düşünce ve görüşleri anlama, konuşmaların ana 

düşüncesini bulma, konuşmalardaki değişik görüş ve düşünceleri saptama çalışmaları yaptırılmalıdır. Ayrıca 

öğrencilerden, konuşmaların dil ve anlatım özellikleri açısından değerlendirilmesi de istenmelidir. Bu tür 

çalışmalar, dikkatli dinleme alışkanlığı kazandırdığı gibi, öğrenciyi inceleme ve araştırmaya da yöneltir. 

3. Okunan Bir Yazıyı Dinleme 

Okuma, dil ve yazın (edebiyat) öğretimi izlencesinin temel öğesidir. Dinleme yeti, beceri ve alışkanlığının 

kazanılması için de en iyi yoldur. Türü ne olursa olsun, okunan bir yazının konusu, yazı başlığı ile içeriğin 

uygunluğu, savunulan düşünce ya da ileri sürülen görüşlerin sunuluşu, yazının kurgusu, sözcük ve cümle yapısı, 

anlatım tür, biçim ve biçemi(üslup) üzerinde öğrencilere görüşleri sorulmalı, sınıf içinde tartışma ortamı 

yaratılmalıdır. 

Bu tür çalışma öğrenciye yazınsal bir beğeninin yanında duygu ve düşünce gelişimi de sağlar. Ayrıca kıyaslama, 

karşılaştırma, değerlendirme nitelikleri kazandırır. 

4. Karşılıklı Konuşmalarda Dinleme 

Karşılıklı konuşmalar da değişik biçimlerde yapılabilir. Günlük yaşamımızda, bir söyleşi niteliği taşıyan 

konuşmalar, bir de herhangi bir konuyla ilgili görüş, bir soruya yanıt ya da ileri sürülen bir düşünceye karşılık 

almak için yapılan konuşmalar vardır. 

Türü ne olursa olsun karşılıklı konuşmada dinleyen kişi, konuşan kişiyi, yüzüne bakarak dinlemeli, sözünü 

kesmemeli, ancak, yeri geldiğinde (örneğin bir cümle bitiminde) izin isteyerek kısa soru ya da sözlerle görüş ve 

düşüncelerini açıklamalıdır. 

Herhangi bir konuda görüş, sorulan bir soruya yanıt ya da ileri sürülen bir düşünceye karşılık almak için yapılan 

konuşmalarda, kişi alacağı karşılığı ilgi ve merakla bekler. Bu tür dinlemede kişinin anlamak ya da öğrenmek 

istediği şey, sorduğu soru, görüş ya da düşünce ile sınırlı olduğundan dinleyen durumunda olan kişi, dikkatini 

diğer dinleme durumlarındaki kadar yoğun ve uzun süreli tutmak zorunda değildir. 

5. Meslek ve Alan Konuşmalarını (Konferans-Bildiri) Dinleme 

Konferans; sanat, bilim, teknoloji vb. alanlarda kişinin açıklama ve öğretme amacıyla yaptığı, ayrıntılı ve geniş 

konuşma türüdür. Bildiri ise; bilimsel bir konuyu inceleyen ve yine bilimsel bir toplantıda okunup üzerinde 

tartışılan anlatım türüdür. 

Bu tür konuşmalar uzun süreli dinlemeyi gerektirir. Bunun için dinleyicinin kısa notlar alması, anlatılanları 

anımsama ve değerlendirme açısından uygun olur. Konuşma konusu ve konuşmacının kişiliği, alanı ve 

yapıtlarıyla ilgili bilgi edinmenin de daha bilinçli dinleme açısından yararı vardır. 

Bu tür konuşmaların kimilerinde konuşmanın bitiminde dinleyicilerin görüş bildirmelerine, yorum yapmalarına 

ya da soru sormalarına olanak verilir. Bu tür konuşmalara tartışmalı konuşma, ( tartışmalı konferans) denir. 

Bu konuşmaların bitiminde belirtilen görüşler, yapılan yorumlar ya da sorulan sorular kısa, açık ve anlaşılır 

olmalıdır. Bu dinleme durumu (meslek ve alan konuşmalarını dinleme) 6 - 8. sınıf öğrencileri için ağır gelebilir. 

Ancak öğrencileri, bu dinleme durumlarına alıştırabilmek için, öğrencilerin ilgisini çekecek, onları bu tür 

konuşma durumlarını dinlemeye hazırlayacak ortamları aşama aşama düzenlemek gerekir. Bunların dışında, 

film, tiyatro, sanatsal gösteri, konser vb. izleme ve dinleme durumları da vardır. Bunlar için sınıf içi 




etkinliklerden başlayarak öğrencileri hem bu tür etkinliklere alıştırmak, hem de öğrencilere bunları izleme ve 

dinleme durumlarını öğretmek yerinde olur. 

6. Dinlemeyi Güçleştiren Etmenler 

Daha önce de söylediğimiz gibi, dinleme gücü kişiden kişiye değişkenlik gösterir. 

Bunun birincil nedeni kişinin istek, alışkanlık ve ilgisine bağlı dinleme alışkanlığının kazanılmış olmasıdır. 

Bunun dışında işitme gücünün yetersizliği ile sözvarlığının fakirliği de dinlemeyi güçleştiren etmenlerdir. 

Öğretmen sınıf ortamındaki ve öğrencideki dinlemeyi etkileyen etmenleri bilirse, bunları çözerek öğrencilere 

yardımcı olabilir. 

Yukarıda genel olarak açıkladığımız dinlemeyi güçleştiren etmenler maddeler halinde şöyle sıralanabilir: 

• Dinleme alışkanlığı kazanmamış olmak. 

• Konuya ilgi duymamak. 

• Konuşan kişiye ve konuşulana önem vermemek. 

• İlgisini başka yönlere vererek konuşulan konudan uzaklaşmak. 

• Ortama yabancı olmak. 

• İşitme gücü yetersiz olmak. 

7. Okuma, Önemi ve İşlevi 

Okumayı, değişik kaynaklar; bir yazıyı oluşturan simgesel imleri seslendirmek ya da o imlerin belirttiği 

düşünceleri anlamak eylemi, (Türkçe Sözlük, TDK, 1981); yazılı 

ya da basılı sözcüklere bakarak bunları seslendirmek ya da anlamak eylemi , (Demiray, Temel Türkçe Sözlük, 

1994); bir yazıyı, sözcükleri, cümleleri, noktalama imleri ve öteki öğeleriyle görme algılama ve kavrama süreci 

(Oğuzkan, 1987),diye tanımlar. Bir başka deyişle, okuma, dil kurallarına uyularak yazılmış iletişimleri, duyu 

organları yoluyla algılayıp, kavramak, anlamlandırmak, yorumlamak, düşünce yürütmek ve yargıya varmaktır. 

Bir bakıma bellekle duyu organlarının ortaklaşa yaptığı bir etkinliktir. 

Okumada iki aşama vardır: 1. Göz Etkinliği . 2. Beyin Etkinliği. 

• Göz Etkinliği: Duyu organları ile yazılı iletişimlerin tanınması. 

• Beyin Etkinliği: Tanınan ve duyu organları ile beyne gönderilen iletilerin beyinde çözülüp anlam kazanması. 

Göz etkinliği okumanın aracı, beyin etkinliği ise amacıdır. 

Okuma işlemini yaparken gözümüz, satır boyunca bir çizgi üzerinde gidip gelmez. 

Bir takım sıçrama ve duraklamalarla ilerler. Sözcükleri ya da sözcük kümelerini bir bütün olarak görür. Gözle 

görülen bu sözcük ya da sözcük kümelerini beyin anlar ve kavrar. 

Göz, yaptığı her sıçramada satırın belli bir bölümünü görür. Buna görme genişliği denir. Görme genişliği kişiden 

kişiye okuma niteliğine göre 6-20 harf arasında değişir. 

Gözün satır boyunca yaptığı duraklama ve sıçramaların sayısı okuma hızını gösterir. 

Göz, sözcük ya da sözcük kümelerine alışık ise, duraklama ve sıçramalar arasındaki süre azalır ve okuma hızı 

artar; tersi durum söz konusu ise, duraklama ve sıçramalar arasındaki süre artar ve okuma hızı düşer. Bilimsel 

çalışma ve ilerlemeler yalnızca belli alanlarda değil, tüm alanlarda bilgi yığılmasına yol açmaktadır. Çağdaş 

olmanın bir koşulu da bu bilgilere ulaşıp her alandaki gelişmelere ayak uydurabilmektir. Bilgi edinmenin ( söz, 

resim, okuma, radyo, televizyon, sinema, tiyatro vb.) çok çeşitli yolları olmakla beraber, en iyi bilgi edinme yolu 

okumaktır. Var olan çalışmalar ve gelişmeler, bugün olduğu gibi gelecekte de okuma yoluyla bilgi edinmenin 

geçerli olacağını göstermektedir. Bu da bizi doğal olarak etkili ve doğru okuma öğretimine götürmektedir. 

Okumanın toplum ve birey yaşantısındaki önemini tartışınız. 

Okuma yalnızca bilgi edinmeyi, öğrenmeyi sağlamaz. Bunun yanında, yaşamı değişik yönleriyle tanımayı öğretir. 

• Kişinin düşünüş, davranış ve başkalarıyla ilişkilerini yönlendirir. 

• Kişinin iç dünyasını zenginleştirir. 

• Kişinin görüş açısını genişletir. 




• Kişinin çevresine önyargısız, yansız ve hoşgörülü bakmasını sağlar. 

• Kişinin beğeni düzeyini yükseltir. 

• Kişiye düşünme ve yaratma özgürlüğü ile değerlendirme alışkanlığı kazandırır. 

Bu nedenle çağdaş ve düzeyli bir birey ya da toplum olmanın birincil koşulu, okuma yetenek ve alışkanlığını 

kazanmış olmaktır. 

8. Okuma Öğretiminin Amaçları 

Yukarıda okumanın önem ve niteliğinden söz ederken bir bakıma da amaçlara değinmiş olduk. Bu amaçları 

maddeler halinde sıralarsak: 

Okuma öğretimi, kişiye okuma becerileri dediğimiz; 

• Sözcükleri tanıma, anlama, anlamını öğrenme, 

• Sözvarlığını zenginleştirebilme, 

• Okuduğunu kavrayabilme, değerlendirebilme ve yorumlayabilme, 

• Okuduğunu anlamına uygun okuyabilme, 

• Okuduğu metne ya da okuma amacına uygun hızda okuyabilme, 

• Gerektiğinde sesli okuyabilme, 

• Kullanması gereken kitap ve kaynakları doğru ve yerinde kullanabilme, onlardan gerektiği gibi yararlanabilme, 

• Okumayı yaşantısının büyük bir parçası durumuna getirebilme, 

• Okudukları ile geniş bir duygu, düşünce dünyası ve düş kurabilme, 

• Okumayı beğeni ve alışkanlık durumuna getirebilme becerilerini kazandırır. 

Okuma Biçimleri 

1. Sesli Okuma 

Gözle izlenip bellekle kavranan yazının, konuşmada görev alan organlar ile seslendirilerek okunmasına sesli 

okuma denir. Sesli okumada görme-anlama-seslendirme bağlantısı vardır. Bu bağlantı için geçen süreye göz - 

ses genişliği denir. 

Sesli okumada asıl amaç, okunan yazıdaki bilgi, düşünce, görüş ve duyguların, başkalarına dil ve konuşma 

kurallarına uyularak doğru bir biçimde aktarılmasıdır. 

Bu nedenle sesli okuma becerisi kazanabilmek için; 

• Sözcükleri doğru okumaya, 

• Sözcükleri birbirine karıştırmadan tek tek, açık ve anlaşılır söylemeye, 

• Doğru vurgulama ve doğru tonlamaya, 

• Yazım kurallarına, 

• Noktalama imlerini doğru değerlendirmeye, 

• Sesinin yüksekliğini, yazının türü, konusu, anlatım özelliği ve okunan ortamın durumuna göre ayarlamaya, 

• Dinleyenlerin anlamalarını sağlayacak bir hızla okumaya, 

• Okurken duraklamamaya, 

• Konuşur gibi okumaya, dikkat edilmesi ve bunlarla ilgili sınıf içi uygulamalar yaptırılması gerekir. 

2.Sessiz Okuma 

Konuşmada görev alan organları hareketlendirmeden yalnız gözle izlenip bellekle kavranarak yapılan okumaya 

sessiz okuma denir. Sessiz okumada yalnızca görme - anlama bağlantısına gereksinim vardır. Bu nedenle sesli 

okumaya oranla daha hızlı bir okuma türüdür ve anlamı çabuk kavrama olanağı sağlar. Günlük yaşamda, iş ve 

meslek yaşamında en çok gereksinim duyulan okuma sessiz okumadır. 

Sessiz okuma becerisi kazanabilmek için; 

• Sesli okuma beceri ve alışkanlığını tam olarak kazanmış olmaya, 

• Okunan yazıyı parmak, kalem vb. şeylerle izlememeye, 

• Gırtlak, dil, dudak gibi konuşmada görev alan organları hareket ettirmemeye, 

• Baş, gövde hareketleri yapmamaya, 

• Gereksiz duraklama ve geri dönüşler yapmamaya dikkat edilmesi gerekir. 

Sessiz okuma becerisi tam anlamıyla sesli okuma becerisinden sonra kazanılır. 

3. Hızlı Okuma 




Okunması gerekenlerin sayısının çokluğu, buna karşılık zamanın azlığı, insanları daha hızlı okuma için 

araştırmaya ve buna çözüm bulmaya zorlamıştır. 

Kişinin bir dakikalık süre içinde okuyabildiği anlama ağırlıklı sözcük sayısı ,o kişinin okuma hız ve düzeyini 

gösterir. Bu hız ve düzeyin artırılması da hızlı okumayı sağlar. Bir başka deyişle, çabukluk, kavrama, anlama ve 

belleme yeteneklerini geliştirip öncesine kıyasla, dakikada okunan anlama ağırlıklı sözcük sayısının artırılmasına 

hızlı okuma denir. 

Hızlı okumanın; 

• Aynı okuma süresi içinde daha çok okuma olanağı bulma, 

• Zaman kazanma, 

• Öğrenim ya da iş yaşamında daha başarılı ve daha bilgili olma, 

• Çağın gereklerine uygun bilgi-kültür düzeyine ulaşma, 

• Karar verme ve algılama yeteneğini artırma, gibi yararları vardır. 

4. Seçmeli Okuma 

Bir yazı ya da yapıttaki her sözcüğün, her satırın, her paragrafın okunmadığı; ancak gerekli olan önemli yer ve 

düşüncelerin okunduğu yönteme seçmeli okuma denir. Bir yazı ya da yapıtı tanımak ve içeriği ile ilgili genel bilgi 

edinmek için başvurulan bir biçimdir. Bu okuma biçimiyle, ayırt edici ve seçici bir biçimde ana başlık, alt başlık, 

paragrafların ilk ve son cümleleri, (italik, siyah, altı çizili, büyük harf gibi) değişik yazı biçimleriyle yazılmış yerler, 

yazınsal yapıtlardan rastgele seçilmiş bir-iki sayfa; bilimsel yapıtlarda öncelikle önsöz, içindekiler ve kaynakça 

bölümleri okunur. 

Bu okuma biçimi; 

• Aranan bilgiyi kolay ve kısa sürede bulmayı, 

• Az zamanda çok bilgiye ulaşmayı, 

• Önemli düşünce ve görüşler arasında kıyaslama yapmayı, 

• İlgi alanı dışındakileri atarak kolay anlamayı, sağlayan bir biçimdir. 

5. Etkili Okuma 

Az zamanda daha çok ve kalıcı bilgi edinmeyi, özümlemeyi, edinilen bilgileri saklayıp yeri geldiğinde çağrıştırma 

ile anımsayıp kullanmayı sağlayan okumaya etkili okuma denir. 

Etkili okuma dolayısıyla etkili öğrenmeyi sağlar. Her türlü öğretim kitapları, meslek alanlarının kitapları bu yolla 

okunur. 

6. Yazınsal Metni Okuma (Uzokuma - İnşat) 

Yazınsal bir yapıtı (şiir, söylev, roman, öykü, vb.) yapıttaki düşünce ve duygu özelliklerini yansıtacak biçimde 

yüksek sesle, konuya uygun bir tonla, el, kol, yüz ve gövde hareketleriyle okumaya yazınsal metni okuma 

(uzokuma-inşat) denir. Yazınsal metinleri okuma, kişide güzel duygular geliştirir, çevresine ve olaylara sevgiyle 

bakmasını sağlar. 

Okuma Becerisinin Geliştirilmesi 

Okumayı tanımlarken yazılı bir iletişimi anlamak, kavramak, yorumlamak, düşünce yürütmek ve yargıya 

varmaktır, demiştik. Gerçekten okumada asıl amaç okunan yazıyı anlamak ve kavramaktır. Bu nedenle 

öğrencilerde öncelikle anlama yetisinin geliştirilmesi gerekir. 

• Öğrencilerin, ders dışı bilim, sanat ve yazın etkinliklerine gitmelerini sağlayarak bilgi, görüş, anlayış ve 

beğenilerini zenginleştirmek, 

• Öğrencilere, okudukları yazı ve yapıtla ilgili, konu, ana düşünce, neden-sonuç ilişkileri, anlamları bilinmeyen 

sözcüklerin anlamını cümlenin yapısından çıkarabilme, sözcük türetme yoluyla sözvarlığını zenginleştirme, dil ve 

anlatım özelliklerini belirleyebilme, çalışmaları ve değerlendirme yaptırmak, 

• Okuma öncesi, okuma sırası ve okuma sonrasında sorulacak sorularla, okunan yazı ve yapıtın daha iyi 

anlaşılmasını sağlamak, 

• Okuma öncesi sorularla öğrenciyi okumaya hazırlamak, 

• Okuma sırasındaki sorularla (cümle özellikle paragraf sonlarında) okunan yazının daha iyi anlaşılmasını 

sağlamak, 




• Okuma sonrası sorularla yazının yorum, eleştiri ve değerlendirmesini yaptırmak, anlama yetisini geliştiren 

çalışmalardır. 

HOCANIN NOTU: 

Okuma becerisini geliştiren diğer çalışmaları da şöyle sıralayabiliriz: 

• Öğrencilerin okumaya karşı aşırı istek duymalarını sağlamak, 

• Sürekli uygulama yaptırmak, 

• Öğrencilerin ilgi ve dikkatle dinlemesi için okunacak metinleri güncel konu ve sorunlara yönelik olarak seçmek, 

• Öğrencilere sınıfta yazılı ya da sözlü olarak düşünce ve görüşlerini söyleme olanağı vermek, 

• Okuma ya da konuşma sırasında yapılan yanlışları hemen düzeltmek. 

Okumayı Güçleştiren Etmenler 

Okumayı güçleştiren etmenler çok çeşitlidir. Fizyolojik ve psikolojik etmenler, okul ve çevre koşulları bunlara 

örnek gösterilebilir.. Bunları maddeler halinde sıralarsak; 

• Zeka geriliği, 

• Kendine güvensizlik, 

• Kendini okumaya hazır görmeme, 

• Okumaya karşı isteksizlik, 

• Çevreden utanma, 

• Ev ve yakın çevresindeki insanların tutum ve davranışları, 

• Aile içi sorun ve geçimsizlikler, 

• Eğitimsel ve kültürel yetersizlikler, 

• Eğitim - öğretim izlencesinin, anlama ve öğrenmeden çok ezbere dayalı olması, 

• Sınıf dışı okuma çalışmalarına yeterince zaman ayıramama gibi etmenler, okuma başarısını olumsuz yönde 

etkiler. 

HOCANIN NOTU: 

İletişim sürecinin birbirini tamamlayan yönleri olan okuma, dinleme, konuşma ve yazma bireysel ve toplumsal 

yaşamda eşdeğerdirler. Dinleme öğretimi, kişiye, dinlemeyi, neyi, neden dinlediğini, dinlediğini anlamayı ve 

değerlendirmeyi, dikkatini herhangi bir konu üzerinde toplamayı öğretir. 

• Öğrencilere dinleme beceri ve alışkanlığı kazandırmak için çeşitli iletişim araçlarından, sosyal, kültürel ve 

eğitsel etkinliklerden öğrenciler yararlandırılmalıdır. 

• Dinleme gücü kişiden kişiye değiştiğinden bu gücü artıracak çalışmalar yaptırılmalı; dinleme alışkanlık ve 

becerisi kişinin en belirgin özelliklerinden biri durumuna getirilmelidir. 

• Değişik dinleme durumlarının neler olduğu bilinirse ve öğretilirse, öğrenci neyi, nasıl dinleyeceğini öğrendiği 

gibi, ileriye dönük çağdaş birey olmanın da ilk adımlarını atmış olur. 

• Dinlemeyi güçleştiren etmenleri bilen, bunları çözmeye çalışan öğretmen, öğrenciye dinleme alışkanlığını ve 

becerisini kazandırabilir. 

• Çağdaş ve düzenli bir birey ya da toplum olmak okuma beceri ve alışkanlığına bağlıdır. 

Bilgi edinmenin değişik yolları olmasına karşın, en iyi bilgi edinme yolu okumaktır. Eskiden olduğu gibi, gelecekte 

de en geçerli yol yine okumaktır. 




• Okuma sırasında satır boyunca düz bir çizgi üzerinde gidip gelmeyen gözümüz, birtakım sıçrama ve 

duraklamalar yapar. Bu duraklama ve sıçramaların sayısı okuma hızını verir. 

• Okuma öğretiminin amacı, okuma beceri ve alışkanlığını kazandırarak düşünme, anlama ve değerlendirme 

yeteneğini geliştirmiş, karşılaştırma ve kıyaslama yapabilen öğrenciler yetiştirmektir. 

• Değişik okuma biçimleri vardır. Öğrencilere bu okuma biçimlerinin yöntemleri öğretilmeli ve sınıf içi 

uygulamaları yapılmalıdır. 

• Okumanın başta gelen amacı, okunan yazıyı anlamak olduğuna göre, öğrencilerde öncelikle anlama yetisinin 

geliştirilmesi gerekir. 

• Okumayı güçleştiren etmenler, fizyolojik, psikolojik etmenler, okul ve çevre koşulları olarak çok çeşitlidir. Bu 

etmenleri yok etmek için genelden çok özel önlemler gerekir. 

Konuşma - Öğretimi ve Amaçları 

Konuşma, duygu, düşünce, bilgi ile görülen ve yaşananların sözle aktarılması, anlatılması etkinliğidir. 

Konuşmanın insan yaşamındaki önemi nedir? 

İnsanlar birbirleriyle iletişim kurabilmek için önceleri el, kol vb. hareketlerle, değişik seslenme biçimlerini 

kullanmışlardır. 

Daha sonra, doğa seslerini yansıtma ; beğeni, sevinç, sıkıntı, öfke gibi değişik duyguları belirtme için çıkardıkları 

sesler konuşmanın temelini oluşturmuştur. Bu nedenle konuşma insan yaşamı kadar eskidir, aynı zamanda 

günlük yaşamın, iş, uğraş ve meslek yaşamının ayrılmaz bir parçasıdır. 

Konuşma öğretiminin amaçları şöyle sıralanabilir: 

• Öğrencilere düşündüklerini, duyduklarını, gördüklerini, yaşadıklarını, öğrendiklerini, bildiklerini, açık, anlaşılır, 

doğru ve etkili bir biçimde sözle anlatma beceri ve alışkanlığı kazandırmak, 

• Konu, amaç ve bulunulan ortama göre konuşma ve konuşma türünü düzenleyebilmek, neyi, nerede, ne 

biçimde ve ne kadar söyleyeceğini öğretmek, 

• Düzgün, doğru, güzel, etkili konuşmanın özellik ve niteliklerini tanıtmak ve öğrencilere bunları kazandırmak, 

• Konuşurken konuyu dağıtmamak, söyleyeceklerini sıraya koyabilmek, 

• Konuşmayla birlikte çabuk düşünebilme yeteneğini edindirmek, 

• Topluluk önünde konuşabilme becerisini kazandırmak, 

• Topluluk içinde ve önünde konuşma ve tartışma yöntemlerini ve öğrendiklerini uygulatarak konuşabilmelerini 

öğretmek, 

• Konuşurken inandırıcı ve güven verici olma özelliklerini anlatmak, 

• Sözcükleri açık, anlaşılır söyleyebilme, vurgu ve tonlamayı yerinde ve doğru yapabilme yeteneğini 

kazandırmak, 

• Belli bir kültür diliyle konuşma alışkanlığı edindirmektir. 

Düzgün, Doğru ve Etkili Konuşmanın İlkeleri 

Öncelikle şunu belirlemek gerekir ki, düzgün, doğru ve etkili konuşma salt yetenek işi değildir. Yetenekten daha 

çok beceri işidir ve istenirse bu beceri de kazanılabilir. 

Herhangi bir fiziksel ya da biyolojik sorunu olmayan herkes istekli olur, çalışır ve ilgi duyarsa düzgün, doğru ve 

etkili konuşabilir. 




İyi bir konuşmanın ilkelerini şöyle sıralayabiliriz: 

• Her konuşmanın belli bir amacı olmalı, 

• Konuşmada içtenlik, doğruluk, doğallık ve canlılık olmalı, 

• Dili açık, anlaşılır olmalı ve doğru biçimde kullanılmalı, 

• Konuşmacı ses tonunu ayarlayabilmeli, kullandığı sözcüklerin anlam farklılığı ve duygu yüklerini sesiyle 

verebilmeli, 

• Konuşurken sözcüklerin arasında gereksiz sesler çıkarmamalı, sözcük ve sözcük öbeklerinden sonra verilen 

durak seslerini iyi ayarlamalı, 

• Her şeyden önce kendi konuştuklarına kendi inanmalı, 

• Zengin bir sözvarlığına sahip olmalı, günlük sözcük sayısı ile konuşmamalı, 

• Konuşma beceri ve alışkanlığının, dinleme, okuma ve konuşmakla kazanılacağını bilerek bu alışkanlıkları 

edinmeye çalışmalı. 

Konuşma Beceri ve Alışkanlığının Geliştirilmesi 

Konuşma beceri ve alışkanlığını geliştirmede öğretmenlere önemli görevler düşmektedir. 

Bu görev "öğretmen konuşmaktan çok, konuşturmasını bilmelidir (Demirel, 

1996.59)" sözleriyle ifade edilebilir. Bu konuda öğretmenlerin aşağıdaki noktaları 

Göz önünde bulundurmaları yararlı olacaktır. 

• Öğrencilere, derslerin yanı sıra önceden hazırlık yapmadıkları güncel bir olay, sanatsal ya da kültürel bir 

etkinlik üzerinde kişisel görüş, gözlem, kanı değerlendirmelerine yönelik konuşmalar yaptırmak, 

Öğrencinin söyledikleri içinde yanlış ya da paylaşılamayan bir düşünce ya da görüşü saygı ile dinlemek, karşı 

görüş ya da görüş ayrılıklarını aynı saygı sınırları içinde belirtmek, öğrencileri de bu tür tutum ve davranışa 

alıştırmak, 

• Sınıf içinde yaptırılacak konuşma ve tartışmaların konularını öğrencilerin bilgi, birikim ve düzeylerine göre 

seçmek, (Bunun için, daha önce dinleme öğretiminde de belirtildiği gibi, öğretmenin öğrencilerini ve sınıf 

ortamını iyi ve yakından tanıması gerekir.) 

• Öğrencilerin hem dikkatle dinlemesini, hem konuşma ve tartışmalara katılmasını hem de konu üzerinde 

düşünce geliştirmesini sağlamak amacıyla onlara birtakım sorular sormak, 

• Yetişimleri, çevreleri, bilgi ve birikimleri , alışkanlıkları birbirinden farklı olan öğrencilerin, konuşma biçim ve 

alışkanlıkları da birbirinden farklıdır. Bağırarak konuşma, abartma, heyecanlanma, kimi ses ve heceleri yutma, 

gereksiz sözcükler kullanma, ya çok ayrıntılı, ya çok kısa ayrıntısız konuşma vb. gibi, yanlışları konuşmaların 

sonunda düzeltmek, 

• Dinleme öğretiminde de sözü edildiği gibi, öğrencileri ilgi ve sabırla dinlemek, konuşmaya katılabilmelerini 

sağlayıcı bir tutum içinde olmak, 

• Değişik konuşma biçimlerini (günlük konuşma, tanıtma, tanışma,telefon konuşmaları açıklama konuşmaları, 

tartışma, söyleşme,dertleşme gibi) ve türlerini (münazara, açıkoturum, panel, forum gibi) öğrencilere tanıtmak, 

bunlarla ilgili uygulamalar yaptırmak, 

• Sınıf içinden başlayarak değişik toplantılarda öğrencilere konuşma ve tartışma olanağı sağlayarak onları 

topluluk önünde konuşturmak, konuşma beceri ve alışkanlığını kazandırmada yararlı olur. 

Türkçe öğretiminin en önemli hususlarından birisi de konuşma eğitimidir. Konuşma kavramı ile ilgili olarak 

yapılan tarifler genellikle bir başkası ile anlaşabilmede araç olma özelliği üzerinde kuruludur. Bu tariflere örnek 

verecek olursak: “Konuşma, bir kimsenin başka bir kimseye veya bir dinleyici topluluğu karşısında söylediği 

sözlere denir”(1). Bir başka tanıma göre ise “Konuşma, bir insanın başka bir insana ya da topluluğa duygu ve 

düşüncelerini sözle anlatmasıdır”(2). Diğer bir tanımda ise konuşma “duygu ve düşüncelerimizi, görüp 

yaşadıklarımızı karşımızdakilere sözle iletme işidir”(3). 

Tariflerden de anlaşıldığı gibi konuşma gündelik hayatın en önemli ihtiyaçlarından birisidir. Toplumdaki rolü ve 

statüsü ne olursa olsun herkes iş ve uğraşısının gerektirdiği konuşmaları yaparak amacına ulaşmaya çalışır. 

Konuşmanın unsurları şunlardır: 

“1)Ses 




2)Telâffuz 

3)Konuşma dinamiği (duygu, düşünce, istek) 

4)Kelime hazinesi 

5)Üslûp”(4) 

Bu unsurları kısaca inceleyecek olursak: 

1. Ses: “Hava titreşimlerinin kulakta duyulanı olan” ses diyafram, kaburga ve göğüs kafesi, ciğerler, nefes 

borusu, gırtlak, dil, dişler gibi organların katkısıyla kendiliğinden oluşan karmaşık işlemler sonucunda meydana 

gelir. Her sesin çıkışında bu organların gerilme, duraklama ve çözülme faaliyeti oluşur. Yapılan araştırmalar ses 

ile kişilik arasında bir ilişkinin bulunduğunu göstermektedir. Nitekim kendimiz görünmesek de sesimiz bizim kim 

olduğumuzu açıkça ortaya koymaktadır.Kaliteli bir seste şu unsurların bulunması gerekmektedir: 

“a)İşitilebilirlik b)Akıcılık c)Hoşa giderlik d)Anlamlılık”(5) 

2. Telâffuz: Birtakım simgelerin itibarî anlamlar yüklenerek ses hâlinden kelime hâline getirilmesine telâffuz 

diyebiliriz.Ses simgelerine yüklenen itibarî anlamların karşımızdakiler tarafından doğru ve tam olarak 

anlaşılabilmesinin ön şartı doğru telâffuzdur. Konuşma eğitiminde en çok üzerinde durulması gereken 

hususlardan birisi de telâffuzdur. Vücudda bulunan fizikî noksanlıklara dayalı telâffuz hatalarının hemen hemen 

tamamı iyi bir eğitimle düzeltilebilir. Telâffuz hataları ile dolu bir konuşmanın inandırıcı ve etkili olması mümkün 

değildir. 

3.Konuşma dinamiği (duygu, düşünce, istek): Dilin en büyük fonksiyonu “insanlar arasında anlaşma vasıtası” 

olmasıdır.İnsanların duygu, düşünce ve isteklerini kullanmada dil önemli bir araçtır.İşte bu unsurlar konuşmanın 

da dinamiğini oluştururlar. 

4. Kelime hazinesi: İnsanlar içinde bulundukları topluluğun maddî ve manevî değerlerini benimseyerek o 

topluluğa mensup olduklarını düşünürler.İnsanlara aidiyet duygusunu veren ise o insanların kelime 

servetlerinde bulunan kelimelerin taşıdıkları anlamlardır. Bu kelimeler aynı zamanda insanların geçmişleri ile 

gelecekleri arasında bir köprüdür. 

5. Üslûp: Duygu ve düşüncelerin ifade şekli diye kısaca tanımlayabileceğimiz üslûp da konuşma eğitimi sırasında 

kontrol edilmesi gereken bir unsurdur. Konuşmanın amacı muhatabımıza derdimizi anlatmak ya da bir maksada 

erişmek olduğuna göre istediğimiz sonucu alabilmek için nasıl bir üslûp kullanmamız gerekeceğine de karar 

verebilecek durumda olmalıyız. 

Konuşma eğitimi esnasında şu hususlara dikkat edilmesi gerekir: 

1. Konuşma da diğer dil sanatları gibi eğitim yoluyla geliştirilebilir. Eğer eğitim ciddî ve sağlıklı değilse ileri 

yaşlarda konuşma yeteneğinin gelişmesi de güçleşmektedir.Yine konuşma eğitimi sadece bir öğretim şeklinde 

değil, yeri geldikçe oyun, uygulama ve eğitim şeklinde verilmelidir. Konuşma eğitiminde çok yaygın olan(K-Ö-K) 

formülü (Konu-Önemi-Konuşmacı) yeri geldiğinde çekinilmeden kullanılmalıdır (6). 

2. Konuşma eğitiminin asıl amacı kişinin duygu ve düşüncelerini rahatlıkla ifade edebilmesini sağlamıştır. 

Dolayısıyla konuşma ile sosyalleşme arasındaki doğrudan ilgi göz ardı edilmemelidir. 

3. Modern toplum yaşantısının gerektirdiği bütün konuşma tür ve şekilleri insanlara kazandırılmalıdır. 

4.Çocuk 4 yaşından itibaren aldığı konuşma eğitimi sonunda karşılaştığı değişik kitleler karşısında nasıl 

konuşacağı konusunda eğitilmelidir.Yani konuşma eğitimi tek ve standart değildir. Sosyal sınıflara ve yaş 

gruplarına göre değişir. Bu hususlara dikkat edilmeden verilecek genel bir eğitim formasyonu fertlerin normal 




konuşma alışkanlığı kazanmalarını sağlamanın dışında başka birşey kazandırmayacaktır.Tekamül etmiş, gelişmiş 

bir dil zevkinin ve konuşma alışkanlığının kazanılmasında ferdî yeteneklerin ve sahip olunan kültürel yapının göz 

önünde bulundurulmasının büyük önemi vardır. 

5. Konuşma eğitiminde ulaşılacak nihaî hedef kişinin 15 yaşında ülkesinin parlementosundaki konuşma 

tekniklerini takip edecek, onları yorumlayabilecek ve duygularını bu düzeyde anlatabilecek hâle getirilmesidir. 

Kendi parlementosunda konuşulanları anlayıp, yorumlayabilen ve gerektiği zaman fikir yürütebilen bireyler 

konuşma eğitiminde istenilen seviyeye ulaşmış demektir. 

6. Konuşma eğitiminde yıkıcı değil yapıcı olunması gerektiği mutlaka öğretilmelidir. İlgi çekebilmek için bayağı 

ve sıradan şeyleri anlatmak gibi bir kolaycılığın içine kesinlikle girilmemelidir. 

7. Konuşma eğitimi sırasında konuşmaya mutlaka çok iyi hazırlanmanın gerektiği öğretilmelidir. Konuşmanın 

temel unsurları ile yan unsurları belirlenmeden, nerede ne kadar bahsedileceği tespit olunmadan yapılacak 

konuşmanın başarısız olacağı anlatılmalıdır. Bu eğitim sırasında konuşmacıya, hitab edilecek topluluğun eğitim 

seviyesini, özel ilgilerini vs. dikkate almalarının gerekliliği de öğretilmelidir. 

Günümüzde radyo ve TV kanallarının çoğalması, özel sektörde pek çok işverenin güzel ve doğru konuşan 

personel çalıştırmak istemesi gibi sebeplerle güzel konuşma eğitimi veren kurslar düzenlenmeye başlandı. 

Devlet okullarında verilemeyen bu eğitim tiyatro sanatçıları ve tecrübeli spikerler tarafından verilmektedir. Belli 

bir programı olmayan bu kurslarda düzenleyicilerin takdirine ve tercihine göre kurs programları 

uygulanmaktadır. 

Gençlerin toplum içinde sağlam bir yer edinebilmeleri ve mesleklerinde başarılı olmaları için konuşma 

eğitiminin istenilen seviyede ve amacına uygun olarak yapılması sağlanmalıdır. Orta dereceli okullarımızda 

okutulan Türkçe ve edebiyat derslerinin müfredat programlarında konuşma eğitimi ile ilgili herhangi bir bilgi 

yoktur. Kaldı ki böyle bir şey olsa bile bu dersi verebilecek yetişmiş öğretmen bulmak da mümkün değildir. Orta 

dereceli okullar için öğretmen yetiştiren okulların hiç birisinde de bu eğitim verilmemektedir. 

Doğru düşünen ve düşündüklerini iyi ifade edebilen gençleri yetiştirmek mecburiyetindeyiz. Bugün yaşadığımız 

fikir ve düşünce karmaşasının temelinde de bu vardır. Bir ihtiyaç olarak ortaya çıkan konuşma eğitimi dersi 

müstakil ve zorunlu bir ders olarak programa konulmalıdır. Bu imkân bulunamayacaksa Türkçe ve Türk Dili 

Edebiyatı dersi içinde kompozisyon dersiyle dönüşümlü olarak yapılmasına çalışılmalıdır. 

Metinsellik Ölçütleri 

Bağdaşıklık: Bir yazının metin olmasını sağlayan tümceler arasındaki ilişkiyi metin içi bir dille sağlayan 

özelliklerin tümüne verilen addır (Günay, 2007: 71-74). 

Tutarlılık: Bir metindeki cümleler arasındaki bağlantıların kurularak anlamsal ve mantıksal olarak 

düşüncelerde bir boşluk oluşturmadan metni bir bütün olarak ele alınmasıdır. 

Amaçlılık: Bir yazarın kafasındaki düşünceyi yazı vasıtasıyla okuruna iletebilmesidir (Çoşkun, 2005: 45). Yani 

yazarın metni oluşturmak için seçtiği her cümle ifade etmek istediği fikre hizmet etmelidir. Okuyucunun 

kafasında o mesajla ilgili bilinçli bir yapı oluşturmalıdır. 

Bilgisellik: Metnin okuyucuya en az bir yönden yeni bir bilgi vermesidir. Bilgi verme süreci bilinenden yola 

çıkılarak onun üzerine inşâa edilen veya eldeki bilgiye çeşitli yönlerden bağ kurularak gerçekleşebilir. 




‘‘Bilgisellik yönden ögeler içeren bir metin eski ve yeni bilgiler arasındaki dengeyi kurarak okuyucunun 

ilgisini metinde tutmayı başarabilir.’’ (Coşkun, 2005: 46). 

Durumsallık: Yazılan metnin amacına göre hitap ettiği kitlenin durumuna göre ve konusuna göre uyum 

içerisinde olmasıdır (Coşkun, 2007: 239). 

Kabuledilebilirlik: Metnin yazılış amacı ile metinde işlediği durumun uygunluk içerisinde olması ve 

okuyucunun hayal dünyasında yeni ufuklar açarak onu esere bağlamasıdır (Çeçen, 2011: 137) 

Metinlerarasılık: Hiçbir metin tek başına bir anlam ifade edemez. Her metin kendisinden önce yazılmış olan 

metinlerden biçim ve içerik olarak değişik oranlarda etkilenerek bir durumu ifade etmeye çalışır. Bunu 

yaparken önceki metinlerden etki gücünden yararlanarak ele alınan bilgilerin üzerine yeni bilgiler kurmaya 

çalışır (Günay, 2007: 211). Metinlerarasılık okuyucun önceki bilgileriyle yeni bilgilerini bağdaştırma imkânı 

verdiği ölçüde başarılı olur. 

Yazma Öğretimi ve Amaçları 

Yazma, duygu, düşünce, bilgi ile görülen ve yaşananların yazıyla aktarılması, anlatılması etkinliğidir. Dilin dört 

temel beceri ve işlevinden biri olan yazma da konuşma gibi bir anlatım yoludur. Dilin dinleme-okuma-konuşma 

ve yazma diye adlandırılan bu dört temel becerisi aslında birbirine bağlıdır. Yazma öğretimi bu nedenle çok 

yönlü bir etkinliktir. Öğrencinin yazma becerisi, eğitim ve öğretimle geliştirilebilen düşünme ve konuşma 

yetilerine bağlıdır. 

Yazma öğretiminin amaçlarını şöyle sıralayabiliriz: 

• Öğrencilere, düşündüklerini, duyduklarını, öğrendiklerini, bildiklerini açık, anlaşılır, doğru ve etkili biçimde 

yazılı olarak anlatma beceri ve alışkanlığı kazandırmak, 

• Öğrencilere, düzgün, doğru, güzel, açık ve anlaşılır yazmanın özellik ve niteliklerini tanıtmak ve bunları 

kazandırmak, 

• Yazı ve söze dönüştürülemeyen düşünce, bilgi ve birikimin, yararı olmayacağını öğretmek, 

• Dilin iletimsel işlevinin yazı ya da sözle anlatmak ve aktarmak olduğunu öğretmek, 

• Öğrencilerin, düşünce, duygu, bilgi ve birikimlerini belirli amaç ve kendi değer ölçüleriyle bağdaştırarak yazılı 

olarak anlatmalarını sağlamak, 

• Öğrencilerin, ilgilerini çekecek konularda, yazmalarını isteyerek düşünce üretme ve yazma güçlerini 

geliştirmek, 

• Öğrencilerin kendi yazılarını, kağıt düzeni, konu, içerik, düzenleme, dil, anlatım, yazım ve noktalama 

açılarından incelemelerini, gerekli düzeltmeleri yapmalarını isteyerek onlara hem özeleştiri yapma, hem de bir 

konuya değişik açılardan bakma alışkanlığını kazandırmaktır. 

Yazma Beceri ve Alışkanlığının Geliştirilmesi 

Yazma beceri ve alışkanlığının geliştirilmesinde aşağıdaki noktaların göz önünde bulundurulması yararlı olur. 

• Yazma beceri ve alışkanlığı ancak yazmakla öğrenilip gelişeceğinden öğrencilere her fırsatta yazı yazdırmak, 

• Öğrencilere önceden hazırlık yaptıkları ya da yapmadıkları bir konuya yönelik yazı yazdırmak, 

• Yazı yazdırılacak konuları, genel, belirsiz, beylik konulardan değil, kişisel saptamalara, tartışma ve eleştirilere 

götürecek konulardan ya da ilgilerini çekecek güncel, sanatsal, kültürel konulardan seçmek, 




• Yazılardaki yazım yanlışlarını düzeltmek, bunları düzeltmeyi sınıf içinde konuşarak, anlatarak, doğrularını 

göstererek düzeltmek, 

• Konu ve konu sınırlamasının ne olduğunu öğrencilere somut bir biçimde örneklerle anlatmak, 

• Konuyu hangi açıdan ele alıp, hangi açıdan işleyeceğini öğrenciye buldurmak, konuyla ilgili amacı ayırt etme 

yetisini kazandırmak, 

• Konuyla ilgili söylenecekleri saptamak ve sıraya koymayı öğretmek, 

• Sözcüğün, kavram birimi; cümlenin, yargı birimi; paragrafın da düşünce birimi olduğunu, paragrafla yazının 

bütünü arasında bir benzerlik bulunduğunu, örnekler üzerinden öğretmek. 

HOCANIN NOTU: 

Düşünceyi geliştirici, somutlayıcı ve yoğunlaştırıcı öğe ve yollar vardır. Bunlar, 

• Tanımlama, 

• Örnekleme, 

• Karşılaştırma, 

• Tanık gösterme, 

• Alıntı yapma olarak sıralanabilir. 

Düşünceyi geliştirici bu öğeleri örnekler üzerinde sınıfça konuşarak ve tartışarak öğretmek; yazma beceri ve 

alışkanlığının geliştirilmesinde oldukça yararlı olur. 

Anlatım Kuralları 

Gerek konuşmada gerekse yazmada iyi bir anlatımın sağlanması için gereken Anlatım 

Kuralları da bulunmaktadır. Bu kurallar şöyle sıralanabilir: 

• Konuyu belirleme, anlama ve konu sınırlamasını yapabilmek. 

• Konu ile başlık arasındaki bağlantıyı kurabilmek. 

• Bu bağlantıyı kuran kavramlar arasındaki anlam ilişkisini anlayabilmek. 

• Amacı belirleyebilmek. 

• Dil-düşünce bağlantısını kurabilmek. 

• Düşünceleri önem ve ilgisine göre ayırabilmek ve sıralayabilmek. 

• Ana düşünceyi ve yardımcı düşünceleri saptayabilmek. 

• Anlatımda düşünceyi geliştirici, somutlayıcı ve yoğunlaştırıcı öge ve yollarını (tanımlama, örnekleme, 

karşılaştırma,tanık gösterme, alıntı yapma) kullanabilmek. 

• İşlenen konuyu sapmalardan koruyabilmek (Konu dışına çıkmamak). 

• Açık ve anlaşılır dil kullanabilmek. 

• Sözcük seçimine, cümle kuruluşuna, paragraf yapısına önem ve özen göstermek. 

• Yinelemelerden kaçınmak. 

• Dil yanlışlıkları yapmamak. 

• Yazım yanlışları yapmamak. 

• Yalın, dinleyende, okuyanda ya da izleyende beğeni yaratıp ilgi uyandırmasını ve konuya yönelmesini 

sağlamak. 

• Sözvarlığını zenginleştirmek 

HOCANIN NOTU: 

Anlatım sözlü yapılıyorsa; 

• Sesi ayarlamak, 

• Vurgu ve tonlamayı doğru yapmak, 

• Sözcükleri doğru söylemek, 

• El, yüz ve vücut hareketlerini abartmadan yerinde kullanmak. 




İster yazılı, ister sözlü olsun iyi bir anlatım için okunanlardan yararlanmanın, bilgilerin, birikimlerin payı çok 

büyüktür. Bunlar, konuya değişik yönlerden bakabilmeyi, konularla kendi yaşantıları ve değişik düşünceler 

arasında ilişki ve bağlantı kurabilmeyi sağlar. Bu nedenle öğrencilere yönlendirici sorular sorulmalı ya da 

verilmeli, inceleme, araştırma ve kaynak taraması yaptırılmalıdır. 

• Konuşma ve yazma bir iletişim etkinliğidir. Hem konuşma, hem yazma günlük yaşamın iş, uğraş ve meslek 

yaşamının ayrılmaz bir parçası ve gereğidir. 

• Konuşma ve yazma öğretiminde temel amaç, öğrencilere, düşündüklerini, duyduklarını, gördüklerini, 

yaşadıklarını, öğrendiklerini, bildiklerini, açık anlaşılır, doğru ve etkili bir biçimde sözlü ya da yazılı anlatma 

beceri ve alışkanlığını kazandırmaktır. Bu beceri ve alışkanlık değişik yöntemlerle kazandırılabilir. 

• Sınıf içinde yapılan konuşmalar, tartışmalar, yazdırılan, yazılan ve yazılar üzerindeki tartışma ve eleştiriler bu 

beceri ve alışkanlığın geliştirilmesinde yararlı olur. 

Dilbilgisi Öğretiminin Amaçları 

• Kişiler, daha küçük yaşlardan başlayarak öğretime gereksinme duymadan dili kullanabilmektedirler. Buna 

bilinçaltı dil yapısı diyoruz. Bu bilinçaltı dil yapısını bilinç düzeyine çıkartmak ve bunu kullanım boyutuna 

getirmek, 

• Öğrencilerin, etkili bir iletişim kurabilmeleri için dilin işleyiş biçim ve düzenini onlara kavratmak, 

• Öğrencilerin, anadillerini sözlü ya da yazılı olarak doğru ve etkili bir biçimde kullanmalarını sağlamak, dilbilgisi 

öğretiminin temel amaçlarıdır. 

Dilbilgisi Öğretiminin Yöntemi 

• Dilbilgisi, birtakım kuralların ezberletildiği bir ders değil, dil öğretiminin diğer bütün çalışmaları gibi 

öğrencilerin anadillerini sözlü ya da yazılı olarak, doğru ve etkili bir biçimde kullanmaları için bir araçtır. 

• Dilbilgisi öğretimi, okuma, yazma ve konuşma çalışmalarıyla koşut götürülmelidir. Dilbilgisi konuları işlenirken 

doğal, canlı örnekler üzerinde durulmalıdır. Bu örnekler, cümleler içinde verilmeli ancak cümleler kuru ve 

basmakalıp olmamalıdır. Örneklerin verildiği cümleler günlük ve doğal konuşmalardan, çeşitli okuma 

parçalarından, öğrencinin daha çok ilgisini çekmesi bakımından öğrenci ödevlerinden seçilebilir. Bu tür öğretim 

uygulama ve çözümlemelere yer verdiğinden öğrencinin ilgisini çekme ve öğrenciyi geliştirme açısından yararlı 

olur. 

• Dilbilgisi öğretiminde yalnızca ad, sıfat, adıl, özne, nesne vb. leri tanım olarak verilmemeli, bunların 

kullanımları, kullanım farklılıkları belirtilmelidir. 

Örneğin güzel, sözcüğünü sıfat diye ezberleyen bir öğrenci, "güzeller güzeli geliyor" kullanımını çözemez. Bir 

başka örnek; öğrenci, "yararlı bir yöntem" ya da 

"bir yararlı yöntem" kullanımlarındaki ayırımı bilebilmelidir. 

• Dilbilgisi öğretiminde asıl yöntem, dilin kullanım boyutu olmalıdır. Öğrencinin karşılaştığı sorular, kural dışı 

durumlar, aykırılıklar, bilmediği ya da ikileme düştüğü konular öncelikle ele alınacak konular olmalıdır. 

• Anadili öğretiminin temel amacı, anadilin sözlü ya da yazılı olarak doğru ve etkili kullanım olduğuna göre, 

dilbilgisi öğretimi de bu işlevi yerine getirecek alanlardan biridir. Bu nedenle dilbilgisi dersi, anadili ders ve 

etkinliklerinin hepsine bağlı olarak işlenmelidir. Ders işlenirken, sorun bulma, yanlışları düzeltme, alıştırma ve 

uygulama yapılması ve yaptırılması yararlı olur. 

• Dilbilgisi öğretiminde sözcük ve cümle çözümlemelerinin önemli bir yeri vardır. Çözümleme için, daha çok dilin 

doğal kullanımını gösteren örnekler seçilmelidir. Çözümleme, sözcük ya da cümlenin yapı, kuruluş ve görev 

açısından incelenmesidir. Özellikle cümle çözümlemelerinde cümlenin yapısı, kuruluşu, belirtildikten sonra, 

varsa, cümle kuruluşundaki bozukluklar, eksiklikler ve yanlışlıklar ortaya çıkar. Bunlar anlam eksikliğini ya da 

belirsizliğini de ortaya çıkarır. Cümle çözümlemesinden sonra sözcük çözümlemesi yapılmalı, sözcüğün türü, 

aldığı ekler, nedenleriyle belirtilmeli, cümledeki görevi açıklanmalıdır. Bu tür çözümlemeler, öğrencinin kendi 

anlatımını geliştirmesine yardım eder. 

• Sözcük çözümünde öğrencinin bildiği ya da anlayabildiği sözcüklerin çözümü yaptırılmalı, bilmediği ya da yeni 

sözcüklerin çözümleri, örnekler üzerinde yapılmalı, yabancı sözcüklerin, yabancı olduğu vurgulanıp dilimizde 

kullanılış biçimi ile türleri, varsa aldığı çekim ekleri belirtilmelidir. 

• Dilbilgisi öğretiminde öğrencilere, sözlük, sözlük türleri ve yazım kılavuzu 

gibi kaynakları kullanma alışkanlığı kazandırılmalı, bu tür, değişik kaynaklardan karşılaştırmalı olarak yapılan 

araştırma ve incelemenin yararları anlatılmalıdır. 




• Dilbilgisi sınavları ayrı olarak yapılacağı gibi anadiliyle ilgili genel sınavlar içinde de yapılabilir. Dilbilgisi 

sınavlarının soruları salt kurallarla ilgili olmamalıdır. 

Bir yazıdan alınan parça, verilen bir paragraf üzerinde ya da öğrencinin kendi yazdığı bir yazının bir bölümü 

üzerinde sözcük ve cümle çözümlemesi, sözcüklerin birbirlerine göre görevleri, ilgileri ve cümle içinde taşıdıkları 

anlam ve anlam farklılıkları sorulabilir. Ayrıca, yazım yanlışları olan, noktalama 

imleri bulunmayan yazı ya da yazı parçaları verilerek bunların düzeltilmesi ya da uygun noktalama imlerinin 

uygun yerlere konulması istenebilir. 

Yazım ve Eğitimi 

• Yazım, bir dilin kendi kurallarıyla yazıya geçirilmesidir. Bir sözcüğün yazımı, büyük harf, küçük harf 

kullanımı, bitişik ve ayrı yazılma, seslere konulacak imler vb. kurallara uyulmakla doğru yazım sağlanır. 

• Yazım yalnız bir biçim sorunu değildir. Doğru yazım doğru okumayı, doğru vurgulamayı, doğru 

anlamayı sağlar. 

• Yanlış yazım ise gözü aldatır, okumayı ve anlamayı zorlaştırır. 

• Bir sözcük, doğru söylenip, doğru okunup, doğru yazılıp, anlamı da doğru bilinince kazanılmış sayılır. 

• Yazımın anadili eğitiminde önemli bir yeri vardır. 

• Yazım yanlışı da anlatım yanlışı gibi bireysel farklılık göstergesi olabilir. 

• Türk dilinin yazımı sesçil ( fonetik ) yazımdır. Her ses bir harfle gösterilir. 

• Yazım eğitimi, sözcüklerin doğru yazılışını öğretmeyi, dolayısıyla doğru okumaya ve doğru söylemeye 

alıştırmayı, karşılaşılan yeni bir sözcüğü tanımayı, yazım kurallarını öğretmeyi, doğru yazma istek ve 

alışkanlığını kazandırmayı amaçlar. 

• Yazım eğitiminde Türk dilinin belli başlı kuralları ve özellikleri verilmeli ; öncelikle yazım kılavuzu 

tanıtılarak hem buradaki kurallar işlenmeli, hem de öğrenci bu kılavuzu kullanmaya alıştırılmalıdır. 

Örneğin; 

• Özel adların yazımı, 

• Yabancı adların yazımı, 

• Gün ve ay adlarının yazımı, 

• Tarihlerin yazımı, 

• Ünlü uyumları, 

• Yapım ve çekim eklerinin eklendiği sözcüğün kök ve gövde ünlülerine uyması, 

• Ünsüzlerin birbirine etkisi, 

• Ünsüzlerin ünlülere etkisi, 

• Birleşik sözcükler ve yazımı, 

• Düzeltme imi, 

• Kesme imi, 

• Kısaltmalar, 

• Noktalama imleri vb. konular işlenmelidir. 

Bunlar örnek olarak verildiğinden öğretmen burada bulunmayan konuları da ele alıp işlemelidir. 

Doğru yazım alışkanlığı, bilgiyle birlikte çalışma ve alıştırma ile oluşur. Ağabey yerine abi, değil yerine diyil, diyl, 

diil, geleceğim yerine gelcem, gelecim gibi kullanımlara rastlanabilir. Bunlar alıştırma çalışmalarıyla 

düzeltilebilir. Yazılarda ve okuma parçalarında rastlanılan değişik yazım örnekleri, yazım ve sorunları konusunda 

tartışmalar yapmak (Hangi sözcüklerdeki hangi sesin üzerine 

(^) düzeltme imi koyarız ? Neden?), yazım konusunda kendi güçlüklerini sorup, tartışmak, yazım eğitimine ilgiyi 

artırır. 

HOCANIN NOTU: 

• Dilbilgisi, dilin işleyişini, düzenini ve dil kullanımının kurallarını inceleyen dil bilimidir. 

• Yeryüzündeki dillerin oluşumlarını, evrimlerini, gelişmelerini, dil olaylarını inceleyen bilim de dilbilimdir. 




• Dilbilgisi öğretiminin temel amacı, dil öğretiminin diğer bütün alan ve çalışmalarında olduğu gibi, öğrencilerin, 

anadillerini doğru ve etkili bir biçimde kullanmalarını öğretmektir. 

• Dilbilgisi öğretiminde ezberden uzak, işlevsel ve uygulamalı bir yöntem izlenmeli; okuma, yazma ve konuşma 

öğretimi çalışmalarıyla koşut götürülmelidir. 

• Dilbilgisi konularıyla ilgili sınavlar, anadili dersinin genel sınavları içinde yapabileceği gibi, ayrı olarak da 

yapılabilir. Ancak dilbilgisi soruları salt kurallarla ilgili olmamalı, uygulamaya da yönelik olmalıdır. 

Türkçe Öğretiminde Ortamlar 

İlköğretim düzeyinde Türkçe derslerinde kullanılması önerilen araçlar; görsel, işitsel ve görsel-işitsel olmak 

üzere genelde üç grupta toplanmaktadır. Bu araçları özelliklerine göre şöyle sınıflandırabiliriz. 

Görsel araçlar; 

• kitaplar ve basılı gereçler 

• yazı tahtası 

• projektörler 

• bilgisayar 

İşitsel araçlar; 

• radyo 

• kasetçalar 

Görsel-işitsel araçlar; 

• Televizyon 

• Videolar 

Türkçe Öğretiminde Kullanılan Görsel Araçlar 

Türkçe öğretiminde kullanılan görsel araçlar sırasıyla aşağıda tanıtılmaya çalışılmıştır. 

1. Kitaplar ve Basılı Eğitim Materyalleri 

İlkokulda çocuklarda okuma beceri ve alışkanlığının kazandırılmasında, kitap sevgisinin uyandırılmasında sınıf 

kitaplığının katkısı büyüktür. Çocuklara kitap sevgisi, okuma zevk ve alışkanlığı, onların ellerine nitelikli kitaplar 

vermekle kazandırılabilir. 

İyi bir çocuk kitabında bulunması gereken nitelikler nelerdir? 

İyi bir Türkçe kitabında bulunması gereken dört temel unsur vardır. Bunlar şöyle sıralanır; 

• İçerik 

• Biçim 

• Dil 

• Öğreticilik 

İçerik 

Nitelikli çocuk kitapları içerik yönünden öğrencilere; 

• Aile, yurt, ulus, insanlık, doğa ve yaşama sevgisi kazandırır. 

• İncelik, kahramanlık, hakka saygı, haksızlıkla savaşım, başkalarına yardım, mertlik, doğruluk ve özveri gibi 

değerleri aşılar. 

• Doğru ve yanlış konusunda ölçümler geliştirmelerinde yardımcı olur. 

• Yeni ufuklar açar, onların anlayış ve düşünce yeteneklerini geliştirir. 

• Güzelliğe karşı hayranlık duygularının, şiir sevilerinin ve hayal güçlerinin artmasına olanak verir. 

• Cumhuriyetimizi, devrimlerimizi ve ulusal başarılarımızı tanıtır, anlatır ve benimsetmeye çalışır. 




Biçim 

Çocuk kitaplarında içerik kadar, biçimsel özellikler de önemlidir. Bu nedenle, iyi bir çocuk kitabında bulunması 

gereken biçimsel özellikler şunlardır: 

• Kapak resimleri kitabın konusuyla ilgili, canlı ve çekici olmalıdır. 

• Kitabın kağıdı olabildiğince sağlam ve en az ikinci hamurdan olmalıdır. Mat renkli kağıda öncelik verilmelidir. 

• Kitap, hacim bakımından ne çok küçük, ne de çok büyük olmalıdır. 

• Harfler, gözü yormayacak biçimde, çocuğun yaşı göz önünde bulundurularak seçilmelidir. 

• Kitap, bol resimli olmalı, bu resimler çocukların hoşlanacağı özellikleri kapsamalıdır. 

• Sayfa düzeni rahat ve çekici olmalı, satırlar arasındaki boşluklar, kenar boşlukları ve paragraflar iyi 

ayarlanmalıdır. 

• İlköğretim birinci kademede 12 puntodan küçük harflere yer verilmemelidir. 

İkinci devrede ise en küçük harf 10 punto olmalıdır. 

• Kitap, bez ya da mukavva ciltli ve cilt de sağlam dikişli olmalıdır. 

Dil 

İyi bir ders kitabı, iyi anlaşılır bir kitap demektir. Kullanılan dil, çocuğun dünyasında derhal anlaşılır bir nitelikte 

olmalıdır. Aynı zamanda Türkçe dersinde kullanılan bir kitap, yazım, noktalama ve cümle düzeni bakımından 

kusursuz olmalıdır. 

Öğreticilik 

İyi bir ders kitabı, bir konuyu sunar ve geliştirirken yeter derecede basit, anlaşılır bir metot uygulamalıdır. Ders 

kitabının amacı, öğretmektir. Bir ders kitabını gözden geçirirken ele alacağımız noktalar şunlar olmalıdır: 

• Kitapta baskı yanlışlıkları var mıdır? 

• Kitaptaki bilgi sınıf seviyesinin neresindedir? 

• Kitaptaki bilgiler, önceki derslerde verilen bilgilerle nasıl bir ilişki üzerine kurulmuştur? 

• Kitaptaki öğretim metodu ile öğretmenin öğretim metodu arasında bir ayrılık var mıdır? 

• Bizce önemli sayılan hususlara kitapta da aynı önem verilmiş midir? 

• Öğrencinin anlayamayacağı noktalar nelerdir? 

• Sorular iyi sorulmuş mudur? 

• Özet yeterli midir? 

• Çocukları tartışmaya götürebilmek için, kitapta ne gibi hususlar ele alınmalıdır? 

• Kitaplardaki bilgileri pekiştirecek kaynaklar nelerdir? 

2. Yazı Tahtası 

Geleneksel sınıf ortamında her öğretmenin en çok kullandığı araç kara tahtadır. Kara tahta üzerinde renkli 

tebeşirle yazılan yazı, çizilen şekil, resim ve diyagramlar öğrenmeyi somutlaştırmak 

için çok sık kullanılan görsel öğretme yoludur. 

Yazı tahtası; 

• Yeni sözcükleri tanıtmak, 

• Bir göreve ilişkin işlem basamaklarını göstermek, 

• Konuları ana noktalarıyla özet olarak vermek, 

• Bilgi gruplarını ve bu gruplar arasındaki ilişkileri göstermek, 

• Bir sürecin aşamalarını mantıki bir sıra içinde sunmak, 

• Ev ödevi ve proje çalışmalarını açıklamak, 

• Kaynaklar listesini vermek, 

• Araçların çalışma ilkelerini açıklamak, 

• Grafik, tablo ve şemaları açıklamak, 

• Öteki eğitim yardımcılarını desteklemek amacıyla kullanılabilir. 

Kullanım Koşulları 

Yazı tahtasının kullanımında dikkat edilmesi gereken unsurlar şöyle sıralanabilir: 

• Dersten önce yeterli yazı aracı (tebeşir, kalem vb.) ve silgi hazır bulundurulmalı. 

• Tahtaya yazılan harfler sınıfın her tarafından kolaylıkla okunabilecek büyüklükte olmalı. 

• Yazılar düzgün ve okunaklı olmalı. 

• Tahta üzerinde sadece öğrencinin dikkatini çekmek istenilen konu bulundurulmalı. 

• Tahtada yer verilenlerle ilgili sunu ve tartışmalar bittiğinde tahta iyi temizlenmeli. 

• Gerektiğinde renkli yazıcılar kullanılmalı. 




• Tahtanın kenar çerçeveleri ile yazılanlar arasında boşluk kalmasına özen göstermeli. 

• Genellikle tahtanın üst kısımları kullanılmalı. 

• Dışarıdan gelen ışığın tahtada yansıma yaparak öğrencinin görmesini engellememesi için gerekli önlemler 

alınmalı. 

• Tahta üzerindeki bilgiler sunulurken işaret çubuğu kullanılmalı. 

• Çizim yaparken cetvel, pergel gibi gereçlerden yararlanılmalı. 

Sınırlılıkları 

Yazı tahtasının araç olarak kullanımında bazı sınırlılıklar da vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir: 

• Öğretmenin tahtaya yazarak anlatması zamanını tahtayla konuşarak geçirmesine neden olur. Aynı zamanda 

öğrenci ile yüz yüze iletişim kurma olanağını da kaçırmış olur. 

• Yazı tahtasına düzgün ve okunaklı yazı yazmak beceri gerektirir. 

• Tebeşir tozu, tahtayı kullananın ve tahtaya yakın oturan öğrencilerin tozlanmasına neden olur. 

• Renk sınırlılığı vardır. Çeşitli renklerde tebeşir bulunsa bile hepsi koyu renk yüzey üzerinde aynı oranda iyi 

görünmeyebileceğinden bir kaç renk ile sınırlı kalınabilir. 

Türkçe öğretiminde yazı tahtasından nasıl yararlanılmalıdır? 

Türkçe öğretiminde yazı tahtasından nasıl yararlanabiliriz sorusu akıllara önce 

“güzel yazı yazma becerisinin kazandırılmasında” yanıtını akla getirir. Öğrencilere ana etkinlik olarak güzel yazı 

eğitiminin yazı tahtası aracılığıyla verildiği gerçektir. 

Ancak, yazı tahtası, örneğin eş ve zıt anlamların sunulmasında da rahatlıkla kullanılabilir. 

Uzun parçaların yazılması vakit aldığından okuma becerisinde kullanılması fazla ekonomik olmayan yazı tahtası 

dilbilgisi çalışmalarında da çok kullanışlı bir ortamdır. Yazı tahtası kelimeler arası ilişkiyi göstermek açısından 

rahatlıkla kullanılabilecek bir ortam özelliğini taşır. 

3. Tepegöz 

Tepegöz saydamı olarak bilinen şeffaf levhaları ekrana yansıtmaya yarayan araca tepegöz denir. 

Tepegöz görüntüyü büyük yatay bir yüzeye konulan saydam materyalden geçirerek yukarı doğru verirler. 

Saydam materyalden geçen ışık tepegözü aydınlık ortamda da kullanmaya olanak tanıyan parlak bir görüntü 

verir. Saydam materyalleri tepegözde kullanırken odanın ışıklarını açık bırakabilir ve öğrencilerinizle de yüz yüze 

iletişiminizi sürdürebilirsiniz. 

. Tepegözün eğitimde kullanılmasında birçok yararları vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir; 

• Hem küçük gruplarla hem büyük gruplarla yapılan öğretim etkinliklerinde kullanılabilir. 

• Aydınlık ortamlarda karartmaya gerek kalmadan kullanılabilir. 

• Fazla karmaşık ve bozulacak parçası yoktur. 

• Saydamları uygun koşullarda saklandıklarında ömürleri de uzun olur. 

• Kullanımı en kolay projeksiyon makinasıdır. 

• Karmaşık kavramların öğrenilmesini kolaylaştırır. 

• Tahta yerine kullanılabilir. 

• Diğer görsel araçları destekleyici şekilde kullanılabilir. 

• Öğrencilerle yüz yüze iletişime olanak verir. 

• Zamandan ekonomiklik sağlar. 

• Görme duyusuna hitap ettiğinden etkili ve verimli öğrenme sağlar. 


• Tepegöz saydamları uygun koşullarda saklanmaz ise çok çabuk yıpranabilir, bozulabilir. 

• Tepegöz, projeksiyon perdesine göre uygun bir konuma konulmazsa ya projektörün kendisi öğrencilerin 

görmesini engeller ya da öğretmenin gölgesi perdeye düşer. 

• Görüntüleri orantısız iletebilir. 

• Pahalı bir araç olarak da görülebilir. 

• Öğretmen tepegöz saydamlarını kendisi hazırlamak zorunda kalabilir. 

Tepegözü kullanırken öğretmenin dikkat etmesi gereken hususlar nelerdir? 

• Tepegöz bir sehpanın veya masanın üzerine konmalıdır. 

• Perdeye yakınlığı önemlidir. Perdeden uzaklaştıkça, görüntü büyür ancak netlik bozulabilir. 

• Perde ile yansıtıcı arasında 90 derecelik açı olmalıdır. 




• Saydam üzerindeki semboller kalem veya sopa yardımı ile anlatılmalıdır. 

• Kullanan kişinin gölgesi düşmemelidir. 

• Konu ile ilgili önemli noktalar gösterim sırasında farklı şekillerde gösterilmelidir. 

• Tek bir mesaj gösterilmelidir. 

• Saydamlar dikkatlice korunmalıdır. 

• Saydamların üzerindeki semboller mesaj düzenleme ilkelerine göre hazırlanmalıdır. 

• Herbir saydam için kimlik kartı düzenlenmelidir. 

• Kullanım planı yapılmalıdır. 

• Öğrenciler için uygun oturma, gözleme, izleme biçimleri kararlaştırılmalı ve uygulanmalıdır. 

• Konularla ilişkilendirilmelidir. 

• Tepegözün çalışırlığı kontrol edilmelidir. 

Türkçe öğretiminde tepegözden nasıl yararlanılabilir? 

Tepegöz, saydamların önceden hazırlanabilmesi ve bir kez hazırlanan ders materyalinin defalarca 

kullanılabilmesi açısından bulunmaz bir ortamdır. Türkçe öğretiminde tepegözden çok farklı amaçlarla 

faydalanabilirsiniz. Sizlerin kuşkusuz çok daha genişletebileceğiniz örnekleri şöyle sıralayabiliriz: 

• Önceden hazırlayabileceğiniz saydamları tepegözden yansıtarak, değişik cümle yapılarını, öğelerini ve 

birbirleriyle bağlantılarını gösterebilirsiniz. 

• Parçalara başlık bulma, parçanın ana fikrini bulma ya da eksik bırakılan fikri tamamlama şeklinde çalışmalar 

yapabilirsiniz. 

• Saydamlara çizilmiş resimler aracılığıyla konuşma becerilerini istediğiniz dil becerisine göre 

yönlendirebilirsiniz, hatta sadece resmi yansıtarak öğrencilerinizden bir komposizyon yazmalarını 

isteyebilirsiniz. 

4. Slayt Projektörü 

Slaytların ekrana yansıtılmasına yarayan araca slayt projektörü denir. Slayt (dia), 35 mm'lik kameralarla çekilmiş 

renkli ya da renksiz filmlerin pozitif olarak banyo edilmiş ve kesilerek 5x5 cm'lik mukavva çerçevelere 

yerleştirilmiş olanlarına denilir. 

Bazı slayt projektörleri yalnızca iki slaydı taşıyan “elle yüklemeli”, bazıları ise çok sayıdaki slaydı taşıyan “kızaklı 

yüklemeli”dir. Slayt, taşıyıcısına, arkası perdeye dönük biçimde ve baş aşağı olarak yerleştirilir. 

Yararları 

• Bir sürecin aşamalar halinde öğretilmesi olanağını verir. 

• Küçük cisimlerin büyük olarak ve doğal renkleriyle incelenmesi olanağını verir. 

• Bir slayt dizisinde resimlerin sırası istenildiği gibi değiştirilebileceğinden 

birkaç dizi slayttan amaca uygun pek çok başka diziler oluşturulabilir. 

• Hem bireysel olarak hem de kalabalık gruplarca kullanılmaya elverişlidir. 

• Yansıtma süresi izleyicilerin algı hızlarına göre ayarlanabilir. 

• Az karatılmış ortamda kullanılabildiğinden öğrencilerin gösteri sırasında not tutmalarına olanak verir. 


• Slayt dizisinin hazırlanması bilgi ve beceri isteyen ve zaman alıcı bir işlemdir. 

• Kullanım sırasında az da olsa odanın karartılması gerekir. 

• Özellikle elle yüklemeli slayt projektörlerinin kullanımı sırasında öğrencilerle göz göze gelme olanağı azalır. 

Türkçe öğretiminde slayt projektöründen nasıl yararlanılabilir? 

Türkçe öğretiminde slayt projektörler en yaygın kullanım alanını konuşma alıştırmalarında bulurlar. Öğrenciler 

art arda gösterilen slayt görüntülerine ilişkin konuşma yapabilecekleri gibi, tek bir görüntü üzerinde de 




konuşabilirler. Örneğin, ardıl olayları yorumlamada gerekli bağlaçların öğretiminde slayt projektörün 

olanaklarından yararlanabilirsiniz. 

5. Bilgisayar 

Bilgisayar, belirli işleri, belirli düzendeki adımlara göre belirli komutlarla işleyen bir araçtır. Başka bir deyişle, 

bilgisayarın, belirli konulara ilişkin bilgileri toplayıp, işleyip, sınıflayıp, depolayan ve istenildiğinde hizmete 

sunabilen elektronik bilgi işlem makinaları olduğunu söyleyebiliriz. Bilgisayarlar etkileşime uygun yapıları 

nedeniyle eğitimde çok yararlı olabilmektedir doğru olarak görünür. 

Yararları 

• Öğrencilere kendi hızlarında öğrenme olanağı sağlar. 

• Hızlı öğrenenler için zaman tasarrufu sağlar. 

• Öğrenmeyi bireyselleştirir. 

• Çalışmalara renk, müzik ve canlandırılmış çizimlerle gerçekçilik ve çekicilik katar. 

• Kayıt saklama yeteneği vardır. Çok fazla bilgiyi depolayabildiği gibi, bu bilgilere istenildiği anda ulaşılmasını da 

olanaklı kılar. 

• Eğitimcilerin kendi bilgisayar destekli eğitim programlarını geliştirmelerine olanak verir. 


• Oldukça pahalı bir araçtır. 

• Yazılımların üretimi zor ve masraflıdır. 

• İşletim sistemleri açısından farklılıklar vardır. Eğitim amaçlı geliştirilmiş bilgisayar programları her sisteme 

uymayabilir. 

Türkçe öğretiminde bilgisayardan nasıl yararlanabiliriz? 

Bilgisayar değişik programlama özelliklerinden dolayı Türkçe öğretiminde çok yararlı 

bir ortam olarak kullanılabilir. Bunları şöyle sıralayabiliriz: 

• Konuşma eğitiminde yanlış çıkartılan seslerin düzeltiminde kullanılabilir. 

Öğrenci kendi çıkarttığı sesin ekrandaki görüntüsünü düzeltmeye çalışarak düzgün ve doğru sese ulaşabilir. 

• Karışık cümle dizinleri verilerek öğrencinin düzgün cümle yapıları oluşturması istenebilir. 

• Metin içerisinde boşluklar bırakılarak uygun kelime seçimi istenebilir. 

• Yarım cümleler ya da kelimeler verilerek birebir eşleştirmeler yapılabilir. 

• Yeni bilgisayar programlarının imla kılavuzu biçiminde de programlanmasından dolayı öğrenciler yazdıkları bir 

kompozisyondaki dil yanlışlarını görebilirler. 

2.Türkçe Öğretiminde Kullanılan İşitsel Araçlar 

Türkçe öğretiminde kullanılan işitsel araçlar radyo ve kasetçalardır. Bu araçların özellikleri aşağıda sunulmuştur. 

Radyo 

Radyo, kulağa hitap eden ve büyük insan kitlelerini etkileyen bir iletişim aracıdır. Radyo, öğretimde sınıf içinde 

yaygın olarak pek kullanılmamaktadır. Buna karşın MEB tarafından dersler için hazırlanmış programlar mevcut 

olmakta ve okul radyosu saatinde yayınlanmaktadır. Ancak yayın saatleri ders saatlerine denk düşmediği için 

radyo programlarından yaygın bir şekilde yararlanılmadığı gözlenmektedir. 

Kasetçalar 

Öğretimde kasetçalarlar daha yararlı ve kullanışlı araçlardır. Öğrencilerin kendi konuşmalarını kendilerinin 

dinleyip değerlendirmesini sağlar. Genel olayları, radyo ve tv programlarını kaydetme ve sonra sınıfta 

öğrencilere dinletme olanağını verir. Kaydedilmiş seslerin istenmeyen kısımlarının silinmesi, düzeltilmesi ya da 

yerine başka kayıtların yapılması olasıdır. 

Kasetçalardan Türkçe öğretiminde nasıl yararlanabiliriz? 

Sizlerin de tahmin edebileceğiniz gibi kasetçalarlar Türkçe öğretiminde dinleme anlama ve konuşma 

etkinliklerinde kullanılabilir. Öğrencilerin belirli bir konuşmayı dinleyerek vurgu ve tonlama çalışmaları 

yapmaları istenebilir. Kasetçalarların kayıt özelliği sayesinde öğrencilerin bir konu hakkındaki kendi konuşmaları 

kaydedilerek ve bu kayıt sonradan öğrencilerin kendilerine dinlettirilerek düzeltme olanağı verilebilir. Yanlış 

kelime seçimleri, vurgu ve tonlamalarla doldurulmuş bir kaset dinletilerek, öğrencilerin yanlışları bulmaları 

istenebilir. 




Türkçe Öğretiminde Kullanılan Görsel-İşitsel Araçlar 

Öğrencilerin dikkat, ilgi ve duyuların en ileri dereceye kadar uyanık tutarak, özellikle görme ve işitme duyuları 

yoluyla öğrenciye sağlanan eğitim ortamlarıdır. Televizyon, video ve etkileşimli video görsel-işitsel araçların 

bugün kullanılanlarıdır. 

1.Televizyon-Video 

Televizyonun en güçlü yanı olgu ve olayların olduğu anda olduğu gibi verilmesidir. 

Her ne kadar televizyon kapalı devre yayınları sayesinde sınıf ortamına getirilse de, günümüzde kolaylığı 

açısından video, televizyona tercih edilmektedir. Video, televizyon teknolojisiyle bütünleşen bir ortam olarak 

öğrenmede yeni yöntemler oluşturmakta, uzaktan öğretim ve bireysel öğrenme süreçlerinde büyük potansiyele 

sahip bulunmaktadır. Eğitimde kullanılmalarında eğitime sağladığı yararlar pek çoktur. 

Yararları 

• Erişilmesi veya temini mümkün olmayan ya da çok zor olan işlemleri, gereçleri, olayları yer, hız ve zaman 

değişimlerini kolaylıkla sınıf içine getirirler. 

• Kazanılan bilgi kapsamını koruyarak, bilgilerin kısa sürede unutulmasını önlerler. 

• Hassas ve tartışmaya açık konuların etüdünde objektif görüş sağlarlar. 

• Araştırma ve okumaya karşı ilgi uyandırırlar. 

• Grup üyelerinin tamamına aynı olanakların tanınmasını sağlarlar. 

• Tutum ve davranış değişikliklerini kolaylaştırırlar. 

• Hemen bütün öğrencilerin ilgilerinin uyanmasına ve bu ilginin devam etmesine yardım ederler. 

• İşlenen konunun uzmanlarını ve konuyla ilgili sayısız kaynakları sınıfa getirirler. 

• Öğrencilerin, yaşanılan sosyal ve fiziki çevre ile temasını sağlarlar. 

• Yaşları ve yetenekleri değişik de olsa, bütün gruplar için elverişlidirler. 


• Tek yönlü iletişim araçlarıdırlar. 

• Program üretmek güçtür ve ekip çalışmasının gerektirir. 

• Videoda kullanılacak filmin önceden izlenerek ayrıntılı notların çıkartılması gerekir. 

Türkçe öğretiminde Videodan nasıl yararlanabiliriz? 

Türkçe öğretiminde videolar sayesinde örnek olayları görüp, taklit ya da düzeltim olanağı vardır. Sessiz 

gösterilen bir video kasetle ise öğrencilerinizi görüntü üstüne konuşturabilirsiziniz. İllerdeki ders araçları 

merkezlerinde Türkçe öğretimine ilişkin çeşitli video kasetleri bulunmaktadır. Bu kasetleri rahatlıkla edinip, 

derslerinizde kullanabilirsiniz. 

2. Etkileşimli Video 

Son yıllarda adından oldukça fazla söz ettiren etkileşimli video teknolojisi gittikçe daha geniş bir kitlenin 

gereksinimlerine yanıt vermeye başlamıştır. Etkileşimli videonun en ilgi çekici özelliği araç ve kullanıcı arasında 

bir etkileşim sağlıyor olmasıdır. Kullananlar, araca istedikleri yer ve zamanda müdahale edebilir ve almak 

istedikleri bilgiyi ya da görüntüyü anında alabilirler. 

Etkileşimli video, video ile bilgisayarın tümleşik olarak kullanıldığı öğretme-öğrenme ortamıdır. İki aracı bir 

araya getirmekteki amaç bilgisayarın esnek, etkileşimli ve erişilebilir öğretim programlarını videonun iyi 

nitelikteki görsel ve işitsel özellikleriyle birleştirmektir. Video ve bilgisayar teknolojisinin bir araya gelişi, bugüne 

kadar geliştirilmiş en kuvvetli ve bireyselleştirilmiş öğrenme ortamını yaratmıştır. 

Sonuçta tam ses kapasitesi ile desteklenen, yüksek kaliteli, durağan ve hareketli görüntüleri kullanıma açmıştır. 

Buna bağlı olarak da bilgisayar destekli ve bilgisayar temelli eğitimden türetilen bir yaklaşımla, bilgisayarın 

kullanıcıya verdiği etki-tepki mekanizması, etkileşim gücünü hizmete sunmuştur. Bilgisayar ve video disk bu 

sistemin en önemli iki öğesidir. Video diskler bugün CD olarak bilinen bir optik disk türüne dönüşmüştür. 

Bunların üzerine bir film, bir slayt serisi, bir video filmi veya TV programı kaydedilebilir, istenen görüntü ekrana 

getirilebilir. Etkileşimli video bilgisayar destekli eğitimin tüm olanaklarına sahiptir. Eğitime sağladığı pek çok 

yararları vardır. 

Yararları 

• Bireysel eğitim olanağı sunar. Zaman ve mekan farklılığı durumunda bile derslerin güvenilir bir tekrarını sunar. 

• Çok çeşitli uyarıcılar ve sunum şekilleri vardır. Buna bağlı olarak potansiyel olarak diğer araçlardan çok daha az 

monoton yapıya sahiptir. 

• Öğrencilerin beklentilerine doğru biçimde yöneltilebilme kapasitesi vardır ve hız, zaman, düzey gibi 

değişkenlerin kontrolü mümkündür. 

• Sistem taşınabilir bir yapıya sahiptir. Yani yüksek kaliteli bilgiler birbirinden ayrı bölgelere yıpranmadan 

ulaştırılabilir. 

• Sistemin bitmez tükenmez bir sabrı vardır, program ve performans konusunda bilgi ve öneriler verebilir. 




• Program materyali uzun bir kullanım ve geçerlilik süresi sağlar. 

• Yapılan araştırmalar, etkileşimli videonun öğrencilerin dikkat yoğunlaşması ve hatırlama sürelerinin 

geleneksel öğretim ve bilgisayar destekli öğretime göre arttığını, anlama süresinin kısaldığını göstermiştir. 


• Çok pahalı bir sistemdir. 

• Teknolojinin yüksek tekniğe dayanması ve bu nedenle de etkileşimli videonun eğitimcilerden çok 

teknisyenlerin eline teslim edilmesi söz konusu olabilir. 

• Bir öğretim aracı olarak kullanılması alan uzmanlarınca yazılan senaryoların yetkinliğine bağlıdır. 

HOCANIN NOTU: 

• Ortamların kullanılması her derste olduğu gibi Türkçe derslerinde de etkiyi ve verimi arttıran bir unsurdur. 

• Günümüzde birçok çağdaş teknoloji bulunmasına karşın ülkemizdeki okullarda bulunabilecek teknolojiler göz 

önüne alınarak, Türkçe öğretiminde kullanılabilecek ortamlar üçlü bir sınıflama ile verilmeye çalışılmıştır; görsel 

araçlar, işitsel araçlar, görsel-işitsel araçlar. Bu araçların her birinin yararları ve sınırlılıkları ile birlikte, Türkçe 

öğretiminde nasıl kullanılabileceğine ilişkin örnekler verilmeye çalışılmıştır. Bu örnekleri verirken ortamların yani 

araçların özellikleri asla unutulmamalıdır. 

• Ortamları kullanmada dikkat edilecek nokta, verilecek konunun ortama uygunluğu olmalıdır. 

Plan ve Plan Yapmayı Gerektiren Nedenler 

Plan, bir amaca ulaşmak için tasarlanan işlemlerin düzenli sıralanışıdır. Yalnızca amacımızı belirlemiş olmak, 

buna ulaşmak için yeterli değildir. Bu amaca ulaşmak için hangi işlemleri, hangi sırayla, ne kadar zamanda 

yapacağımızı; bunları yaparken beklenmedik bir durumla karşılaştığımızda daha başka neler yapabileceğimizi 

önceden düşünüp belirlememiz gerekmektedir. Hangi alanda olursa olsun, amaca ulaşmayı tesadüfe 

bırakmamanın ön koşulu plan yapmaktır. Olağan bir güne başlarken bile, o gün yapacağımız işleri zihnimizde 

canlandırır, bir sıraya koyarız. Böyle yapmazsak, gün boyunca tutarsız davrandığımız; kararsız kaldığımız; 

gereksiz yere yorulduğumuz ya da başkalarını yorduğumuz; zaman kaybettiğimiz için yapmayı istediğimiz tüm 

işlere zaman yetiremediğimiz görülebilir. Eğitim yönünden bakıldığında da, etkinliklerin planlanması son derece 

önemlidir. 

En genel anlamıyla eğitim, bireyin davranışlarında istendik değişme meydana getirme sürecedir. Söz konusu 

davranış değişmeleri elbette tesadüflere bırakılamaz. Bunun için öğretim etkinliklerinin planlanması gerekir. Bir 

başka deyişle, öğretmen plan yapmak zorundadır. 

Plan Türleri 

İlköğretim okulları ikinci kademede Türkçe derslerine girecek bir öğretmenin iki tür plan yapması 

gerekmektedir. Bunlardan ilki yıllık plan, diğeri ders planlarıdır. 

1. Yıllık Plan 

Yıllık plan, bir öğretim yılı boyunca her sınıf düzeyinde, öğrencilere kazandırılacak davranışlarla ilgili amaçların; 

sürenin; kullanılacak yöntem ve tekniklerin; kaynakların; araç ve gereçlerin; konuların; sınavların ve ödevlerin; 

planın uygulanması ile ilgili düşüncelerin şema ile gösterilmesinden oluşmaktadır. 




2. Türkçe Dersi Yıllık Planının Hazırlanması 

İlköğretim okulları 6., 7. ve 8. sınıflar için, bir Türkçe dersi yıllık planının nasıl hazırlanacağını açıklayabiliriz: 

Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu'nca tespit edilen ve Tebliğler Dergisi'nde yayımlanan, o öğretim 

yılının çalışma takvimine bakarak hangi ayda kaç hafta ders yapılacağı belirlenir. Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim 

Okulları Türkçe Programına bakarak o sınıf öğrencilerinin ulaştırılması düşünülen amaçlar belirlenir. 

Söz konusu amaçlar haftalara dağıtılır. Anlama, anlatım, dilbilgisi ve yazı ile ilgili kazandırılacak davranışlar da 

ilgili amaçlara paralel olarak dağıtılır. Bu dağıtım elbette rastgele yapılmamaktadır. Bu dağıtımın nasıl olacağı da 

çevrenin özellikleri, öğrencilerin özellikleri ve ihtiyaçları, daha önceki tecrübeler gibi ölçütler de göz önünde 

tutularak; zümre toplantısında diğer Türkçe öğretmenleriyle birlikte karar verilmelidir. Yine Türkçe programına 

bakarak Atatürk ile ilgili konular belirlenip bunların da haftalara göre dağıtımı yapılmalıdır. 

3. Ders Planı 

Ders planı, 6., 7. ve 8. sınıflarda bir branş dersine giren öğretmen tarafından bir, blok olarak yapıldığında iki ders 

saati için hazırlanması gereken plandır. Eğitim-Öğretim Çalışmalarının Planlı Yürütülmesine İlişkin Yönerge'nin 

esaslarına da uygun olarak, bir ders planı beş bölüm halinde hazırlanabilir: Biçimsel Bölüm, Giriş Bölümü, 

Geliştirme Bölümü, Sonuç Bölümü ve Değerlendirme. 

Biçimsel Bölüm 

Ders planının biçimsel bölümünde, dersin adı; sınıf; süre; öğretme ve öğrenme yöntem ve teknikleri; kaynaklar; 

araç ve gereçler; metnin başlığı; ana nokta ve yardımcı noktalar; amaçlar ve davranışlar belirtilmelidir. Bir 

Türkçe ders planında ana nokta her zaman aynıdır: Dört temel dil becerisi (dinleme, konuşma, okuma ve yazma) 

ile ilgili ders yüzeyinde belirlenen davranışların kazandırılması. Yardımcı noktalar, ele alınacak diğer konuları 

ifade etmektedir. Amaç ve davranışlar, yıllık planda o hafta için belirlenenler arasından seçilmelidir. 

Giriş Bölümü 

Ders planının giriş bölümünde sırasıyla, dikkati çekme; güdüleme; gözden geçirme; geçiş bölümlerine yer 

verilmelidir. Bir dersin işlenişindeki ilk basamak dikkati çekmedir. Öğretmen dersin başında, öğrencilerin 

dikkatlerini kazanacakları davranışlara çekmek zorundadır. Bunun için öğretmen, soru sorabilir; bir metnin 

tamamını okur ya da okumayı yarıda kesebilir; resim gösterebilir; olay, anı, fıkra anlatabilir; film seyrettirebilir. 

Öğretmen bu dikkat çekici unsurlardan birini ya da birkaçını seçer. Bu seçimi yaparken öğrencilerin özelliklerini 

ve kazandırılacak davranışların özelliklerini de dikkate almak gerekir. Güdüleme, öğrencilerin belirlenen 

davranışları kazanmaya istekli hale gelmelerini sağlayan etkinlikleri içermelidir. Öğrenmenin ön koşullarından 

biri öğrenmeyi istemektir.Bunun için öğretmen, örnekler sunacağı gibi tartışma ortamı da yaratabilir. Gözden 

geçirme, öğretmenin, öğrencileri o derste kazanacakları davranışlar konusunda bilgilendirdiği bölümdür. 

Öğrencilerin kendilerinden bekleneni bilmeleri öğrenmeye yön verir. Bunun için öğretmen, öğrencilere ana ve 

yardımcı noktaların neler olduğunu bildirmelidir.Geçiş, geliştirme bölümündeki etkinliklere geçmek için, 

öğretmenin bir olayı, anıyı ya da fıkrayı anlattığı; bir şiiri ya da metni okuduğu; sorular sorarak kısa bir tartışma 

ortamı açtığı ya da dolaysız bir şekilde yapılacak etkinliği belirttiği bölümdür. 

Geliştirme Bölümü 

Bu bölüm, belirlenen davranışların öğrencilere kazandırılması için yapılacak etkinlikleri kapsar. Bu etkinlikler, 

kazandırılacak davranışlara uygun olarak seçilen yöntem ve tekniklere bağlı etkinliklerdir. Sorulan sorulara 

cevaplar verme, sorular sorma; tartışma; sunulan örnekleri inceleme; örnekler verme; araç ve gereçleri 

kullanma; sunulan görsel malzemeleri izleme, işitsel malzemeleri dinleme; varılan sonuçları açıklama bu 

etkinliklerden bazılarıdır. Öğretmen etkinlikler sırasında öğrencileri sürekli ve dikkatle izlemeli; yerinde ve 

zamanında dönüt vermeli, ipucu vermeli, düzeltme yapmalı ya da yaptırmalı, pekiştireç sunmalıdır. Öğrencilerin 

tamamının derse etkin olarak katılımını da sağlamalıdır. 

Geliştirme bölümünde, etkinlikler ara özet ve ara geçişlerle sonuç bölümüne kadar sürer. Herbir yardımcı 

noktanın kapsadığı davranışların kazandırılması için yapılan etkinliklerden sonra, "Ara Özet"e yer verilmelidir. 

Ara Özet, yardımcı noktanın işaret ettiği davranışlara öğrencilerin tekrar dikkatlerinin çekilmesi için yapılan özeti 

ifade etmektedir. Her bir yardımcı noktanın kapsadığı davranışların kazandırılması için yaptırılacak 

etkinliklerden önce "Ara Geçiş"e yer verilmelidir. Ara Geçiş, Geçiş bölümünün özelliklerini taşır. Her Ara Geçiş, 

yeni bir yardımcı nokta ile ilgili yapılacak etkinliklerin habercisi olarak da ifade edilebilir. 

Sonuç Bölümü 

Sonuç bölümü Son Özet, Tekrar Güdüleme ve Kapanıştan oluşmaktadır. 

Son Özet, ana noktanın ve yardımcı noktaların son kez açıklanmasıdır. Bu, kazandırılan davranışların 

pekişmesini; eksiklerin giderilmesini ve yanlışların düzeltilmesini sağlar. Tekrar Güdüleme, kazandırılan 




davranışların kalıcılığını ve sürekliliğini sağlar. Bu, kazandıkları davranışların önemini anlamaları için, öğrencilere 

bir fırsat daha verme olarak yorumlanabilir. 

Öğretmenin Dikkati Çekme Bölümünde sorduğu soruları tekrar sorması; yarım bıraktığı metnin devamını 

okuması; tartışma ortamı açması; dramatizasyon yaptırması Kapanış Bölümünde yaptırılabilecek etkinliklerdir. 

Elbette bu etkinliklerin içeriği kazandırılan davranışlarla ilgili olmalıdır. Bu etkinlikler, öğrencilerin kazandıkları 

davranışları göstermelerini, böylece pekiştirmelerini sağlamaktadır. 

Değerlendirme Bölümü 

Bir ders planı, öğrencilere kazandırılması amaçlanan davranışların tam ve doğru olarak kazandırılıp kazandırılmadığının 

belirlenmesiyle sona ermelidir. Aksi taktirde, bu bölüme kadar gerçekleştirilen etkinlikler boşa gitmiş olabilir. Söz konusu 

belirlemeyi yapmak için, her hedef davranışı yoklayan en az bir soru hazırlanmalıdır. Dersin bitimine 5-10 dakika kala, 

biçimlendirme ve yetiştirmeye dönük değerlendirme yapılmalıdır. Bu değerlendirmenin amacı not vermek değil; eksikleri ve 

yanlışları belirlemek, daha sonra da bu eksiklerin tamamlamasını ve yanlışların düzeltilmesini sağlamaktır. Ayrıca, öğretmen 

bu değerlendirmenin sonucuna göre ders planında gerekli düzeltmeleri de yapabilir. 

HOCANIN NOTU: 

• Plan, bir amaca ulaşmak için tasarlanan işlemlerin düzenli sıralanışıdır. Her alanda olduğu gibi, eğitim 

alanında da plan yapma son derece önemlidir. Bireyin davranışlarında istendik değişiklik meydana getirme 

sürecinin planlanması gerekir. 

• Öğretim etkinliklerini planlayan öğretmen, hangi davranışları ne zaman kazandıracağını; bu davranışları 

kazandırmak için hangi etkinlikleri hangi sırayla yapacağını; bu etkinlikler sırasında hangi araç ve gereçleri 

kullanacağını; öğrencilerin bu davranışları kazanıp kazanmadıklarını nasıl kontrol edeceğini bilir. Buna bağlı 

olarak öğretmen bu süreçte kendine güven duyarak çalışır. Böyle bir planlama, zaman kaybını önler; 

öğrencilerin etkinliklere hazırlanmasını sağlar. Öğretimin etkili, ekonomik ve verimli olması için plan yapmak 

zorunludur. 

Bir Türkçe öğretmeni, yıllık plan ve ders planı olmak üzere iki tür plan hazırlar. 

• Yıllık plan sınıf düzeyinin; amaç ve davranışların; sürenin; kullanılacak yöntem ve tekniklerin; araç ve 

gereçlerin; kaynakların; konuların; sınavların ve ödevlerin; planın uygulanması ile ilgili düşüncelerin şema ile 

gösterilmesinden oluşur. 

• Ders planında Biçimsel Bölüm, Giriş Bölümü, Geliştirme Bölümü, Sonuç Bölümü ve Değerlendirme yer 

almaktadır. 

• Biçimsel Bölümde, dersin adı; sınıf; süre; öğretme ve öğrenme yöntem ve teknikleri; kaynaklar; araç ve 

gereçler; metnin başlığı; ana nokta ve yardımcı noktalar; amaçlar ve davranışlar belirtilir. 

• Giriş Bölümünde, dikkati çekmeye, güdülemeye, gözden geçirmeye ve geçişe yer verilir. 

Geliştirme Bölümü, belirlenen davranışların öğrencilere kazandırılması için yapılacak etkinlikleri kapsar. Bu 

etkinlikler ara özet ve ara geçişlerle Sonuç Bölümüne kadar sürer. 

• Sonuç Bölümünde, Son Özet, Tekrar Güdüleme ve Kapanış yer alır. 

• Değerlendirme, belirlenen davranışların öğrenciler tarafından kazanılıp, kazanılmadığının kontrol edildiği 

bölümdür. 

Türkçe Öğretiminde Ölçme Teknikleri 

Türkçe öğretiminde kullanılan belli başlı ölçme teknikleri aşağıda açıklanmıştır. 

Buna göre Türkçe programında geliştirilmesi hedeflenen temel dil becerilerini ölçmede kullanılan teknikler sözlü 

ve yazılı yoklamalar olmak üzere iki aşamada ele alınmaktadır. 

1. Sözlü Yoklamalar 

Öğrencilerin sözlü anlatım becerilerini ölçmek için kullanılan ölçme tekniği, sözlü yoklamadır. Bu teknik, daha 

çok dinleme ve konuşma ağırlıklıdır. Sözlü anlatım, öğrenciye mantıklı düşünme alışkanlığı vermesinin yanı sıra 

duygu ve düşüncelerini doğru anlatma alışkanlığı da kazandırır. becerilerini ölçmeye dönük yapılmalıdır. Sözlü 

yoklamaları değerlendirmede objektif davranmak çok önemlidir. Sözlü anlatım öğrencilerin o dilin kurallarını 

bilmekten 

çok kuralları uygulamak açısından önemlidir; bu yüzden de psikomotor becerilerin kullanımı önemli olmaktadır. 

Sözlü yoklamalarda değerlendirmenin nesnel olabilmesi için aşağıdaki çizelgeden yararlanmak mümkün olabilir. 

2. Yazılı Yoklamalar 

Öğrencilerin yazılı anlatım becerilerini ölçmek için kullanılan ölçme teknikleri yazılı yoklamalardır. Bunlar: 

• Yazılı anlatım 

• Dikte 

• Çoktan seçmeli testtir. 

• Yazılı anlatım: Öğrencilerin düzeylerine uygun olarak verilen Türkçe sınavında sorulan sorulara ya da 

okudukları bir metinle ilgili sorulara kısa ya da uzun cevap vererek düşüncelerini yazıyla ifade etmeleridir. Bu 




ölçme tekniği Türkçe derslerinde çoğunlukla kullanılmaktadır. Yazılı anlatım uygulamalarından yukarda 

açıklanan yazılı sınavların yanı sıra kompozisyon yazmalarında ve ödev hazırlamaya da yer verilmektedir. Bu 

çalışmalar, sadece Türkçe dersinde değil, tüm derslerde çok sık kullanılan bir ölçme aracıdır. Kompozisyon 

yazma ve ödev hazırlamanın sınıf içi etkinliklerde yer alması gerekirken pek çok öğretmen tarafından ders dışı 

etkinlikler olarak bu çalışmalara yer vermesi dikkat çekicidir. Yazılı anlatım çalışmaları ister sınıf içinde ister sınıf 

dışında olsun önemli olan öğrencinin Türk dilini doğru ve düzgün kullanmasını öğrenebilmesi ve bunu yazıyla 

ifade edebilmesidir. Yazılı anlatım çalışmalarında ödevler önemli bir yer tutmaktadır. Türkçe dersi ödevleri, 

öğrencilerin dil alıştırmaları yapmalarına olanak vermeli, onları gözlem, inceleme ve araştırmaya yöneltmeli, her 

şeyden önemli olarak da eleştirici ve yaratıcı düşünmelerini geliştirmelidir. Bu amaca dönük çalışmalar yapıldığı 

zaman ödevler etkili olur. Ödevlerin verilmesi, hazırlanması 

ve değerlendirilmesi aşamalarında öğretmenin yol gösterici olması ve her öğrenci ile ilgilenmesi önemlidir. 

İlköğretimin I. döneminde yani 1. ile 5. sınıf arasında daha çok dilin bilgilendirme ve betimleme (tasvir etme) 

işlevini yerine getirici ödevler; II. döneminde yeni 6. ile 8. sınıflarda 

da öyküleme (hikaye etme), tartışma, ikna etme ve yaratıcı düşünme gibi dil işlevlerini yerine getirici ödevlere 

ağırlık verilmelidir. 

3. Dikte 

Dikte, söyleneni ya da dinlediğini yazma amacıyla kullanılan bir ölçme tekniğidir. Dikte çalışmaları, dinlediğini 

anlama ve doğru yazabilme açısından çok önemlidir. 

Bu çalışmalara sınıf içinde yeri ve zamanı geldiğinde yer verilmeli, ayrıca bir sınav türü olarak da kullanılmalıdır. 

4. Çoktan Seçmeli Test 

Sorulan bir sorunun cevabını, verilen seçeneklerden doğru olanı bulup işaretlemeyle yapılan ölçme tekniğine 

çoktan seçmeli test denir. 

Son yıllarda eğitim sistemimizden öğrenci başarısını ölçmek için seçmeli test hazırlama yaygın hale gelmiştir. 

Ölçme teknikleri içinde önemli bir yeri olan çoktan seçmeli testlerin nasıl hazırlanacağı aşağıda özet bir şekilde 

verilmiştir. 

A. Test Hazırlamada İzlenen Aşamalar 

• Testin Amacı 

• Birlikte Tablosu 

- Davranışlar 

- Ünitenin Alt Bölümleri 

• Soru Tipi, Sayısı ve Süre 

• Test Maddesi Yazma ya da Seçme 

• Ön Deneme ve Madde Analizi 

- Teste Son Şeklini Verme 

- Çoğaltma 

• Uygulama 

• Puanlama ve Değerlendirme 

• Madde Analizi ve Testi Geliştirme 

• Kodlama ve Soru Bankası Oluşturma 

Daha sonra sarısıyla yukarıda belirtilen aşamalardan geçilir. 

• Testin Amacı: Her şeyden önce testi niçin vereceğimizin ortaya konması gerekir. 

Bu test, girişte mi, süreçte mi, yoksa çıkışta mı verilecek? Önce buna karar verilmelidir. 

Biz burada ağırlığı daha çok süreçte verilecek testlerin hazırlanmasına vereceğiz. Bu süreçte iki çeşit test 

üzerinde durulmaktadır. 

- Öğrencilerin ünitedeki öğrenme eksikliklerini belirlemek ve tam öğrenmeyi sağlamak için verilen 

biçimlendirme geliştirmeye dönük testler ki bu testlere not verilmemektedir, sadece öğrencilerin öğrenme 

güçlüklerini ve eksikliklerini ortaya çıkarmaya yöneliktir. 

- Birkaç üniteyi kapsayan ve öğrencilerin o ünitelerle ilgili başarılarını ortaya koyan kısa ve ara sınavlardır. Bu 

sınavlarla öğrencilerin öğrenme düzeyleri belirlenmekte ve sınavdaki başarıları notla değerlendirilmektedir. 

Okullarımızda daha çok bu ikinci tip sınavlara yer verilmekte ve testler bu amaçla hazırlanmaktadır. 

• Belirtke Tablosu: Test planlanırken testin amacına uygun test kapsamının ve ölçülecek davranışların bir 

matriks üzerinde (iki boyutlu bir tabloda) gösterilmesi gerekir. Bu amaçla hazırlanan tabloya belirtke tablosu 

denilmektedir. Belirtke tablosunun içerik boyutuna öğrenilen ünitelerde geçen konular yazılır. Eğer kavramlar 

öğretilmiş ya da her hangi bir cümle yapısına ağırlık verilmişse onlar yazılır. Örneğin, basit zamanlı cümlelerle 




yol tarifi yapma, bir kenti ya da kasabayı tasvir etme (betimleme), bir kişiye yurt dışına çıkmadan önce öğütte 

bulunma gibi olabilir. 

• Soru Tipi: Soru tipleri, sayısı ve gerekli zamanın saptanması Çizelge 9.3'teki gibi hazırlanacak bir plan üzerinde 

gösterilmelidir. 

• Test Maddesi Yazma ya da Seçme: Test maddesi yazma önemli ve teknik bir konudur. Özellikle madde kökü 

ve çeldiricileri yazabilmek için genel ilkelerin ve tekniklerin çok iyi bilinmesi gerekir. Madde yazımında test 

planında belirtilen sayıdan daha çok madde yazılmasında yarar vardır. Daha sonra önerileceği gibi eğer okulda 

bir soru bankası sistemi oluşturulmuşsa bu bankadan uygun test maddelerinin seçimi yapılabilir. Soru 

bankasında yer alan test maddelerinden oluşturulan test daha güvenilir ve geçerli olabilir. 

Değerlendirme Teknikleri 

Değerlendirme, ölçme kavramı ile beraber açıklanırken "ölçme sonuçlarını bir ölçüte vurarak bir değer yargısına 

varma işi" olarak ifade edilmişti. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi değerlendirme sürecinde ölçüm, ölçüt ve 

işlem olmak üzere üç temel öğe vardır. Örneğin, bir öğrencinin sınavlardan aldığı puanların ortalamasının sınıfı 

geçmek için gerekli ortalamayla karşılaştırıp sonunda "geçti" ya da "kaldı" biçiminde bir karar vermek 

değerlendirme yapmak demektir. Bu örnekte, sınav puanlarının ortalaması ölçüm, sınıf geçmek için gerekli alt 

sınır ölçüt, bu iki öğenin karşılaştırılması ise işlemdir (Demirel ve Ün, 1987:44). 

Ölçütlerin seçimi açısından değerlendirmenin mutlak ve bağıl olmak üzere ikiye ayrıldığı test hazırlama 

bölümünün sekizinci aşamasında açıklanmıştı. Burada değerlendirmenin amaca göre sınıflandırılması üzerinde 

durulmuştur. Bu değerlendirme, programa girişte, süreçte ve çıkışta olmak üzere üç aşamada yapılmaktadır. 

1. Tanılayıcı Değerlendirme 

Öğrencilerin programa başlamadan önce ön koşul niteliğindeki bilişsel davranış, duyuşsal özellik ve devinişsel 

becerilerini tanılamak için yapılan değerlendirmedir. Öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeylerini belirlemek üzere 

de tanılayıcı değerlendirme çalışmalarına yer verilmektedir. Bu değerlendirmede kullanılan test çeşitleri 

arasında yetenek, tanıma, yerleştirme ve muafiyet testleri yer almaktadır. 

2. Biçimlendirici Değerlendirme 

Öğretme-öğrenme sürecinde öğrencilerin öğrenme güçlüklerini ortaya çıkarmak ve gerekli düzeltmeleri yapmak 

için uygulanan değerlendirmeye, biçimlendirici değerlendirme denir. Bu değerlendirmede kullanılan test 

çeşitleri arasında izleme testleri, kısa ve ara sınavlar yer almaktadır. 

3. Düzey Belirleyici Değerlendirme 

Bir öğretim sürecinin sonunda öğrencilerin kazanmış olduğu bilişsel davranış, duyuşsal özellik ve devinişsel 

becerileri ölçmeye yarayan değerlendirmedir. Bu değerlendirmede kullanılan test çeşitleri arasında yeterlilik 

testleri ile başarı testleri vardır. 

Türkçe programında yer alan hedeflerin gerçekleşip gerçekleşmediğini ortaya çıkarma açısından programa 

girişte, süreçte ve sonuçta yapılan yukarda açıklanan değerlendirme çalışmaları öğretimin etkililiği açısından 

önemli görülmektedir. 

Sözlü ve yazılı anlatımın değerlendirilmesinde de kimi ölçütlerin kullanılması değerlendirme işleminin 

objektifliği açısından önemli görülmektedir. 

HOCANIN NOTU: 

Türkçe programında belirlenen hedeflere ulaşıp ulaşmadığımızı ya da bu hedeflere ne derece ulaştığımızı 

anlamak için ölçme ve değerlendirme çalışmalarına önem vermek gerekir. 

• Türkçe dersinde öğrencilerin ana dilini doğru ve düzgün kullanmaları önemlidir. Bu amaçla öğrencilere 

kazandırılan bilgi ve becerilerin ölçülmesinde farklı teknikler kullanılmaktadır. 

Bu teknikler sözlü ve yazılı yoklamalar olmak üzere temelde ikiye ayrılmaktadır. 

Yazılı yoklamalar da kendi içinde yazılı anlatım, dikte ve çoktan seçmeli testlere ayrılmaktadır. 

• Türkçe dersi için çoktan seçmeli bir test hazırlamada izlenecek aşamalar sırasıyla testin amacını belirleme, 

belirtke tablosu hazırlama soru tiplerini belirleme, test maddesi yazma ya da seçme, ön deneme yapıp madde 




analizi yapma, test formatını düzenleme, testi uygulama, puanlama ve değerlendirmedir. Son aşamalar ise 

testin geliştirilmesi, soruların kodlanması ve soru bankasının oluşturulmasıdır. 

• Türkçe dersinde dört temel dil becerileri olan dinleme, konuşma, okuma ve yazma becerilerinin ölçülmesine ve 

değerlendirilmesine önem verilmelidir. Yazılı ve sözlü anlatımları değerlendirmede objektifliği sağlamada 

ölçütlere dayalı değerlendirme yapmak en sağlıklı bir yaklaşımdır. 

• Değerlendirme, programa girişte tanılayıcı değerlendirme, süreçte biçimlendirici değerlendirme, sonuçta ise 

düzey belirleyici değerlendirme tekniklerine göre yapılabilir. 

Türkçe Ders Kitaplarının İncelenmesi 

Türkçe Ders Kitaplarını İnceleme Ölçütleri 

Ders kitabı, programda yer alan hedeflerle tutarlı konuların işlendiği, öğrencilere bilgi, beceri ve alışkanlıkların kazandırıldığı temel bir 

kaynaktır. Dil öğretiminde en çok kullanılan temel kaynak ders kitabıdır. Ders kitabı öğrencilerin ilgi, yetenek ve öğrenme hızlarını dikkate 

almaktan çok, o dersin programında yer alan hedeflere ve işlenecek konulara göre hazırlanır. Milli Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları 

Yönetmeliği, kitapların hazırlanması ve incelenmesi ile ilgili esas ve usulleri belirlemiştir. 

(Tebliğler Dergisi, 2434-3.7.1995). 

Buna göre, kitapların ders programlarına uygun olarak hazırlanması ilkesi temel alınmıştır. Bu nedenle, kitap incelemenin de program 

ağırlıklı olması gerekir. 

Türkçe ders kitaplarını incelerken temel aldığınız ölçütler nelerdir? Sıralayınız. 

Türkçe ders kitaplarını incelerken temel alınacak ölçütleri üç ana grupta toplayabiliriz. 

Bunlar sırasıyla: 

• Biçimsel görünüm 

• Bilimsel içerik 

• Dil ve Anlatım. 

Bu ana ölçütlerin altında daha ayrıntılı ölçütler yer almaktadır. Bu gruplama içinde yer alan her ölçütü irdelemekte yarar görülmektedir. 

1. Biçimsel Görünüm 

Ders kitaplarını incelerken işe biçimsel görünümden başlanabilir. Biçimsel görünümü 

değerlendirmek için ölçütler takımı geliştirilebilir; ya da M.E.B. kitap inceleme ile ilgili esas ve usullerde yer alan ölçütler kullanılabilir. Bu 

bölümde bir kitabın dış ve iç kapakları ile ön ve arka bölümlerine ait bilgiler bulunur. 

2. Bilimsel İçerik 

Ders kitabında yer alan metinler bilimsel açıdan incelenmesi, bilimsel hataların olmaması, programdaki hedeflerle tutarlı bilgi ve becerilerin 

aktarılması önemlidir. Özellikle Türkçe kitaplarında kullanılan kelime ve cümle yapıları, dilbilgisi kuralları ve dil becerilerini geliştirici 

alıştırmaların nitelikleri bilimsel içerik bağlamında ele alınıp incelenmelidir. Bu incelemelerde konu alanı uzmanlarının görüşlerine 

başvurulması uygun olabilir. 

3. Dil ve Anlatım 

Türkçe ders kitapları özellikle kullanılan dil ve anlatım özelliği açısından çok dikkatli bir şekilde incelenmelidir. Anadil bilincinin 

kazandırılmasında doğru ve düzgün 

Türkçe ile yazılmış ders kitapları çok önemli yer almaktadır. Yazılı anlatım sanatını en iyi kullanan yazarlardan örneklerin sunulması, 

Türkçenin zenginliklerini öğrencilere aktarmada ve kazandırmada önemlidir. Bu nedenle Türkçe ders kitaplarını ölçüt dayanaklı bir 

değerlendirme yaparak seçmek gerekir. Türkçe ders kitaplarını ölçüt dayanaklı değerlendirebilmek için hazırlanan bir ölçek aşağıda 

verilmiştir. 

2006 TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA YER ALAN 

YÖNTEM VE TEKNİKLER 

DİNLEME/İZLEME 

KATILIMLI DİNLEME 

Amaç: Dinleme sürecinde zihinde oluşan soruların konuşmacıya iletilerek dinlenilenlerin daha iyi kavranmasıdır. 

Dinlenilenlerin ve soruların konuşmacıya yansıtılarak karşısındakine dinlediğini hissettirme, konuşmacının 

rahatlamasını ve iletişimin amacına ulaşmasını da sağlar. 

Uygulama: Dinleme sırasında başka bir işle uğraşmamak ve konuşmacı ile göz teması kurmak gereklidir. 

Konuşmacıdan anlatılanlara açıklık getirmesini istemek, konuşmacının sözlerini ve duygularını geri yansıtmak, 

fikir ve duygularını özetlemek bu uygulamada yapılacaklardandır. 

Uygun yerlerde konuşmacının sözleri özetlenmeli veya söylenmek istenen geri bildirimle verilmelidir. Dinleyici, 

konuyu daha iyi anlamak, istekte bulunmak veya karmaşık bir probleme çözüm sunmak amacıyla da 




konuşmacıya sorular sorabilir. Böyle durumlarda not alınarak veya araya girilerek “Söylediklerinizi tam olarak 

anlayamadım. Daha açık söyler misiniz? ”gibi açıklama soruları sorulabilir. 

KATILIMSIZ DİNLEME/İZLEME 

Amaç: Dinleme/izleme sürecinde öğrencilerin dinledikleri üzerinde düşünmelerini sağlayarak zihinsel 

faaliyetlerini etkin kılmaktır. 

Uygulama: Dinlenilen metnin bir süreçten mi bahsettiği, yoksa bir açıklama mı getirdiği belirlenir. Metnin 

türüne ve metinden elde etmek istenilenlere uygun olarak zihinde 

“Kim, ne, nereye, ne zaman, nasıl?” gibi sorulara cevap bulmaları için öğrenciler yönlendirilir. 

NOT ALARAK DİNLEME/İZLEME 

Amaç: Dinlenenlerin/izlenenlerin daha kolay anlaşılmasını ve hatırlanmasını sağlamaktır. 

Uygulama: Öğrencilerden dinleme/izleme amaçlarına göre notlar almaları istenir. Not alınırken dikkat etmeleri 

gereken noktalar (ana fikrin, önemli ifadelerin, güzel sözlerin not alınması; özgün ifadelerin kullanılması vb.) 

hatırlatılır. Öğrencilere not alabilecekleri çalışma kâğıtları verilir. 

KENDİNİ KONUŞANIN YERİNE KOYARAK DİNLEME/İZLEME (EMPATİ 

KURMA) 

Amaç: Dinleyicinin kendisini konuşmacının yerine koyarak onun neler hissettiğini, sözlerinin hangi deneyimleri 

yansıttığını, kendini ve dünyayı nasıl algıladığını anlamaktır. 

Uygulama: Öğrencilerden konuşmacının veya dinlediklerindeki/izlediklerindeki varlık ve şahıslardan birinin 

yerine kendilerini koyarak olayları, duygu ve düşünceleri anlamaları istenir. Bu yöntemle yapılan 

dinleme/izleme diğer kişi ile aynı fikri paylaşma anlamına gelmez. Bir süre için kendi duygu ve düşüncelerinden 

sıyrılarak olaylara ve durumlara karşısındakinin bakış açısıyla bakmayı ve onu anlamayı gerektirir. Öğrenci, 

kendini karşısındakinin yerine koyarken o kişiyi iyi-kötü, onun duygu ve düşüncelerini de doğru-yanlış olarak 

değerlendirmekten kaçınmalıdır; çünkü ön yargılı yaklaşım karşımızdakini anlamamızı engeller. 

YARATICI DİNLEME/İZLEME 

Amaç: Öğrencilerin dinlediklerini/izlediklerini yorumlaması ve bunlardan yeni fikirler üretmesidir. 

Uygulama: Bu yöntem iki şekilde uygulanabilir: 

1.Katılımsız dinleme/izleme yapılarak konuşmacının sözlerinden yeni düşünce ve hayaller üretilir. 

2.Katılımlı dinleme/izleme yapılarak konuşmacının sözlerinden üretilen düşünce ve hayaller ifade edilir. 

Konuşmacının daha rahat ve yaratıcı düşünmesini sağlamak için yönlendirici sorular sorulur veya cesaret verici 

sözler söylenir. 

SEÇİCİ DİNLEME/ İZLEME 

Amaç: Dinlenenlerin/izlenenlerin içinden ilgi ve ihtiyaca yönelik olanların seçilerek dinlenmesi/izlenmesidir. 

Uygulama: Seçici dinleme/izleme aşağıdaki şekillerde uygulanabilir: 

1. Önceden hazırlanmış sorular dağıtılarak öğrencilerden bunların cevaplarını bulmaya yönelik olarak 

dinlemeleri/izlemeleri istenir. 

2. Dinleme/izleme amacına veya ilgi alanına yönelik olarak dinlenenlerden/izlenenlerden bir veya birkaç bölüm/ 

konu seçilerek yalnızca bu kısımlar dikkatle dinlenir/izlenir. 

Örneğin; hazırlanan bir karşılıklı konuşmada (öğretmen-öğrenci, doktor-hasta, satıcı-müşteri vb.) tarafların 

birbirlerinin konuşmalarından seçme yapmaları ve bunları sınıfta değerlendirmeleri istenir. 

ELEŞTİREL DİNLEME/ İZLEME 

Amaç: Öğrencilere dinledikleri/izledikleri hakkında soru sorma alışkanlığı kazandırarak konu hakkında 

düşünmelerini; konuyu olumlu ve olumsuz yanlarıyla, tarafsız bir bakış açısıyla değerlendirmelerini sağlayarak 

kendi doğrularını buldurmaktır. 




Uygulama: Sunulan bilginin konuşmacının kişisel duygu ve düşüncelerini mi yansıttığı, yoksa bilimsel verilere ve 

gözlemlere mi dayandığı hızlı bir şekilde analiz edilmelidir. Bunun için öğrencilerin konuya yönelik olarak 

aşağıdaki soruları sorma becerisini kazanmış olmaları gerekmektedir. 

1. Konuşmacının amacı nedir? 

2. Konuşmacı konuyla ilgili yeterli bilgi ve birikime sahip mi? 

3. Verilen bilgiler güncel ve geçerli midir? 

4. Konu tarafsız bir bakış açısıyla mı ele alınıyor? Eleştiriler doğru mu? 

5. Alternatif çözüm önerileri sunuluyor mu? 

6. Çözüm önerileri bilimsel mi? 


KONUŞMA 

İKNA ETME 

Amaç: Bir konu hakkındaki fikirlerin dinleyiciler tarafından kabul edilmesini ve benimsenmesini sağlamaktır. 

Uygulama: İkna etme yönteminde, fikirleri destekleyen kaynaklara, güvenilir delillere, sayısal verilere yer 

vermek; sesini ve beden dilini etkili kullanmak önemlidir. Bu yöntemin sınıf ortamında uygulanmasında seçilen 

öğrenciler ya da gruplar konu hakkında farklı fikirleri savunarak karşısındakileri savundukları fikirler konusunda 

ikna etmeye çalışırlar. Bu yöntem uygulanmadan önce kaynaklara ulaşmaları ve delilleri toplamaları için 

öğrencilere süre verilmelidir. 

ELEŞTİREL KONUŞMA 

Amaç: Belirli bir konuyu olumlu ve olumsuz yanlarıyla ve tarafsız bir bakış açısıyla değerlendirerek yorum 

yapma, fikir ve çözüm üretme becerilerini geliştirmektir. 

Uygulama: Konuşmacı, seçip sınırlandırmış olduğu konu ile ilgili konuşmasını hiçbir eksik kalmayacak şekilde 

dinleyicilerin bilgisine sunar. Beğeni ve tepkilerini tarafsız ve bilimsel verilere dayanarak ortaya koyar ve 

alternatif çözüm önerileri teklif eder. 

KATILIMLI KONUŞMA 

Amaç: Dinleyicileri konuşma sürecine katarak konunun anlaşılmasını kolaylaştırmak ve konuya farklı bakış 

açıları getirmektir. 

Uygulama: Dinleyicileri konuşma sürecine katmak amacıyla konuşma yer yer kesintiye uğratılarak dinleyicilerin 

duygu, düşünce ve sorularını iletmeleri sağlanır. Bu amaçla konunun ilgi çekici yönleri üzerinde durulmalı, 

sorular sorularak dinleyicinin konu üzerinde düşünmeleri sağlanmalıdır. 

TARTIŞMA 

Amaç: Öğrencilerin bir konu üzerinde olumlu veya olumsuz fikirler yürüterek benimsedikleri fikirleri savunma 

becerisini geliştirmektir. 

Uygulama: Tartışılacak konu öğrenciler tarafından seçilir ve konuyla ilgili gerekli kaynaklar taranarak elde edilen 

bilgi ve görüşler düzenlenir. Seçilen konu, düşündürücü ve tartışmaya uygun nitelikte olmalı, belirli bir sürede 

ele alınmalıdır. Sınıfta herkesin düşündüğünü söyleyebileceği serbest bir ortam oluşturulmalıdır. Oluşturulan 

jüri tarafsız olmalıdır. 

Öğretmen sınıfça seçilecek bir başkan yönetiminde tartışmayı başlatır. 

Başkan; 

1. Tartışılan konunun nitelik ve sınırlarını dinleyicilere iyice açıklamalı, 

2. Tartışma sürecinde konu dışına çıkılmadan, tartışanların düşüncelerini rahatlıkla söyleyebilecekleri bir ortam 

oluşturmalı, 

3. Belirlenen yönteme uygun olarak ortaya çıkan fikirleri oylamaya sunmalı ve rapor hazırlatmalı, 

4. Yerine göre tartışmaya katılmalı, soru sormalı, zaman zaman konuşulanların özetini yapmalı. 

5. Uzun konuşanlara ve konunun dışına çıkanlara uyarılarda bulunmalı, 




6. Kendi duygu ve düşüncelerini belirtmekten kaçınmalı; tartışan grupların fikirlerine önderlik ederek tarafsız 

kalmalıdır. 

Tartışmacı; 

1. Tartışma sırasında konuşmacının sözünü kesmemeli, 

2. Konu dışına çıkmamalı, 

3. Verdiği örnekler, fikirleri destekleyecek nitelikte olmalı, 

4. Tartışmanın, bir amaç değil, gerçeği bulmak için bir araç olduğunu akıldan çıkarmamalı, karşılıklı saygı ve 

hoşgörü içerisinde olmasına özen göstermelidir. 

KENDİSİNİ KARŞISINDAKİNİN YERİNE KOYARAK KONUŞMA (EMPATİ 

KURMA) 

Amaç: Konuşmada, karşısındakinin değer yargılarını, duygu ve düşüncelerini anladığını hissettirerek etkili bir 

iletişim kurmaktır. 

Uygulama: Bir sorunu çözmek, doğruyu aramak veya karşısındakinin sevinçlerine ve sıkıntılarına ortak olmak 

gibi olumlu iletişim becerilerini geliştirmek için konuşma ortamı oluşturulur. Her hafta bir konu belirlenerek 

karşısındakini anlama etkinliği yaptırılır. 

GÜDÜMLÜ KONUŞMA 

Amaç: Öğrencilerin bir konu hakkındaki bilgilerini, duygularını ve düşüncelerini etkili bir şekilde anlatma 

becerilerini geliştirmektir. 

Uygulama: Öğretmen tarafından belli bir konu seçilerek sınıfın gündemine alınır. Konu hakkında öğrenciler 

bilgilendirilir. Sınıfta konuyla ilgili beyin fırtınası yapılır. Birkaç öğrenci seçilerek konu hakkındaki duygu, düşünce 

ve hayallerini iki dakika içinde ifade etmeleri sağlanır. 

KELİME VE KAVRAM HAVUZUNDAN SEÇEREK KONUŞMA 

Amaç: Öğrencilerin öğrendikleri kelime, kavram, atasözü ve deyimleri anlatımlarında kullanmalarını sağlayarak 

söz varlıklarını ve ifade güçlerini zenginleştirmektir. 

Uygulama: Öğretmen tarafından kelime ve kavramların yer aldığı bir havuz oluşturulur. Öğrenciler konuşma 

konularına bağlı olarak bu havuzdan seçtikleri kelime ve kavramları kullanarak bir konuşma yaparlar. 

SERBEST KONUŞMA 

Amaç: Öğrencilerin herhangi bir konudaki duygu, düşünce ve hayallerini sözlü olarak ifade güçlerini 

geliştirmektir. 

Uygulama: Öğrenciler seçtikleri konu hakkındaki duygu, düşünce ve hayallerini anlatırlar. Öğrencilere 

kendilerini ifade etme fırsatı vermek için haftalık ders saatinin bir kısmı serbest konuşmaya ayrılmalıdır. 

YARATICI KONUŞMA 

Amaç: Öğrencilerin konuşma yeteneklerini ve yaratıcılıklarını geliştirmektir. 

Uygulama: Öğrencilere bir konu verilir. Her öğrenci bir önceki arkadaşının konuyla ilgili söylediklerinden 

hareketle konuşarak konuya farklı bir bakış açısı getirir. 

HAFIZADA TUTMA TEKNİĞİ 

Amaç: Konuşmanın kesintiye uğratılmadan kurallarına uygun olarak yapılmasını sağlamaktır. 

Uygulama: Konuşmanın içeriği düşünce sıralamasına göre düzenlenir. Cümleler düşünce gruplarına göre 

sınıflandırılır ve oluşturulan kelime listeleri bir kâğıda yazılır. Hayal gücü, benzetme, abartma, mizah vb. den 

yararlanılarak seçilen kelimelerle küçük bir hikâye oluşturulur. 


SESSİZ OKUMA 

OKUMA 

Amaç: Öğrencilerin akıcı ve hızlı okumalarını sağlamaktır. Sessiz okuma, göz hareketleri ve beyinde meydana 

gelen okuma sürecine dayanmaktadır. Sesli ve sessiz okuma arasındaki en önemli fark, sesli okumanın sadece 

anlamayı değil, anlatmayı da kapsamasıdır. 




Uygulama: Sessiz okuma, her gün veya haftada bir defa uygulanabilir. Öğrenciler, sınıfta okunacak olan 

herhangi bir metni veya kendi istedikleri bir kitabı öğretmenin belirlediği bir sürede okurlar. Bütün sınıf sessiz 

okuma sürecine katılırken, öğretmen de sessiz okuyarak öğrencilere örnek olur. Bu süreçte öğrencilerin 

başkalarını rahatsız etmeden okumalarına dikkat edilir. Sessiz okuma sürecinin sonunda, sınıfça veya grup 

içinde metinle ilgili tartışmalar yapılır. “Bu kitabı neden seçtiniz?”, “Kitapta ilginizi çeken noktalar nelerdir?”, 

“Bu kitabı arkadaşlarınıza tavsiye etmenizin sebebi nedir?” gibi sorular sorularak öğrencilerin kitapla ilgili 

görüşleri alınır. Öğrenciler, metinde ilgilerini çeken veya anlamadıkları bölümleri, metni okurken neler 

hissettiklerini yazılı veya sözlü olarak ifade ederler. 

SESLİ OKUMA 

Amaç: Öğrencilerin okunan metinde geçen kelimelerin nasıl telâffuz edildiğini ve hangi bağlamda kullanıldığını 

anlamalarını sağlamaktır. Sesli okuma, öğrencilerin okuma seviyesini belirlemeye yardımcı olurken, 

dinleyenlerin zihinsel faaliyetlerinin gelişmesine de katkı sağlar. Öğrencilerin düzgün konuşma yeteneğini 

geliştirir. Sesli ve güzel okuma, dinleyicilerin konuya ilgi duymasını sağlar ve okuma zevki uyandırır. 

Uygulama: Sesli okuma farklı şekillerde yapılabilir. Birinci yol, öğretmenin açık ve anlaşılır bir biçimde, herkesin 

duyacağı bir ses tonuyla örnek okuma yaptıktan sonra, öğrencilere metni kavramaya yönelik sorular sorması ve 

etkinlikler yaptırmasıdır. İkinci yol, öğretmenin örnek okumasından sonra bir öğrencinin sesli okumasıdır. 

Üçüncü yol ise, yine öğretmenin örnek okumasından sonra öğrencilerin gruplara ayrılarak her gruptan bir 

öğrenci veya grubun tamamının sesli olarak okumasıdır. Sesli okumanın en önemli şartı, kelimeleri doğru 

telâffuz etmek, okuma zevki uyandırmak ve konuşur gibi okumaktır. Sesli okumada hızlı okumaktan çok, uygun 

yerlerde duraklama yapmak önemlidir. Ses tonu, metindeki duygu ve düşüncelere bağlı olarak ayarlanmalıdır. 

Okunan metin dikkatle dinlenmeli, okuma süreci kesintiye uğratılmamalı, düzeltmeler ve açıklamalar okumanın 

sonuna bırakılmalı, aynı parça sebepsiz yere tekrar okutulmamalıdır. 

GÖZ ATARAK OKUMA 

Amaç: Konunun ayrıntılara girilmeden, ana hatlarıyla kavranmasıdır. 

Uygulama: Metnin içeriğini anlamak ve istenen bilgiye ulaşmak için önce metnin başlığına bakılır; uzunluğu ve 

biçimi incelenerek metin şekil bakımından değerlendirilir. Metnin konusunu anlamak için gözler hızla metin 

üzerinde gezdirilir. Zihinde oluşan soruların cevabı olabilecek cümleler bütün olarak okunur. Böylece ayrıntılar 

atlanarak ana fikre ulaşılmış olur. Öğretmen, verilen metnin ana fikrinin bulunması için belirli bir süre verir. Bu 

süre sonunda öğrencilerin verdikleri cevaplar tartışılır ve ana fikir söylenir. 

ÖZETLEYEREK OKUMA 

Amaç: Konunun ana hatlarının kavranmasını sağlamaktır. 

Uygulama: Metni okumaya başlamadan önce, tahtaya “Metinde geçen şahıs ve varlıklar kimlerdir?”, “Olaylar 

nerede ve ne zaman geçmektedir?”, “Metnin giriş ve sonuç bölümlerinde ne tür değişiklikler olmuştur?” gibi 

sorular yazılır. Öğrencilerden metni dinlerken veya okurken bu soruların cevaplarını bulmaya çalışmaları istenir. 

Okuma süreci zaman zaman kesintiye uğratılarak öğrencilere okunan bölümün özetini çıkarmaları için süre 

verilir. Okuma bittikten sonra, her bölümün özetini bir veya iki cümle ile yeniden ifade etmeleri ve bu cümleleri 

birleştirerek tek bir paragrafa dönüştürmeleri istenir. Metin ikinci kez okunur ve öğrenciler gerekli düzeltmeleri 

yaparlar. 

NOT ALARAK OKUMA 




Amaç: Öğrencileri okuma sürecinde etkin kılmak, onların önemli bilgi, düşünce ve olayları hatırlamalarını 

sağlamaktır. 

Uygulama: Sesli ve sessiz okuma sırasında öğrencilerden, okuma amaçlarına göre not almaları istenir. Bunun 

için öğrencilere farklı çalışma kâğıtları verilebilir. Sesli okuma öncesinde öğrencilere, metnin türü ve konusu 

hakkında bilgi verilerek not alma sırasında dikkat etmeleri gereken noktalara değinilir. Öğretmen, önemli 

cümleleri veya bölümleri ikinci kez okuyarak öğrencilerin dikkatini çeker. Okuma sonunda öğrencilerin aldıkları 

notlar değerlendirilir. Sessiz okuma sırasında öğrenciler, kartlara veya kâğıtlara önemli gördükleri yerleri not 

ederler. 

İŞARETLEYEREK OKUMA YÖNTEMİ 

Amaç: Konuyu anlamaya yardımcı olacak anahtar kelime ve kavramlar ile önemli görülen yerlerin 

belirlenmesidir. 

Uygulama: Not alma yönteminden farklı olarak öğrenciler, önemli gördükleri yerleri metin üzerinde işaretler. 

Öğrenciler altını çizdikleri veya çeşitli işaretlerle belirledikleri bölümleri, kendi cümleleriyle ifade ederek anlamlı 

bir metin oluştururlar. Böylece, metin ana hatlarıyla kavranmış olur. 

TAHMİN EDEREK OKUMA 

Amaç: Öğrencileri okuma sürecinde etkin kılmak için metinde geçen duygu, düşünce ve olaylarla ilgili merak 

uyandırmaktır. 

Uygulama: Öğrencilere, metinde geçen bazı kelime ve ifadelerin metnin devamı hakkında fikir verebileceği 

açıklanır. Tahmin ederek okuma çeşitli yollarla yapılabilir: 

1. Metnin verilen kısmı öğrenciler tarafından okunur. Öğretmen, öğrencilerden 

“metinde gelişen ve gelişebilecek olayları” iki ayrı sütuna listelemelerini ister. 

Metnin kalan bölümü öğretmen tarafından okunduktan sonra metindeki olayların nasıl sonuçlandığı ayrı bir 

sütuna yazılır. Bunun için öğrencilere her bölümle ilgili düşüncelerini yazmaları için üç sütundan oluşan çalışma 

kâğıdı verilir. 

2. Öğretmen metnin bir kısmını sesli okur. Öğrencilerde merak uyandıran ifadeler ve bunlarla ilgili sorular 

tahtaya yazılır. Metnin devamında soruların cevapları bulundukça üstleri çizilir. 

3. Öğretmen, öğrencilerden metni okumaya başlamadan önce, metnin başlığı ve görsel unsurlardan hareketle 

metnin içeriğine yönelik tahminlerde bulunmalarını ister. Sesli okuma sırasında duraklamalar yaparak “Sizce 

bundan sonra ne olabilir?”, “Metnin devamında olayların tahmin ettiğiniz gibi gelişmesinin sebebi nedir?” gibi 

sorularla öğrencinin dikkatini metne yoğunlaştırır. 

SORU SORARAK OKUMA 

Amaç: Okuma öncesinde ve sürecinde öğrencilere sorular hazırlatılarak metin üzerinde düşünmelerini ve metni 

anlamalarını sağlamaktır. 

Uygulama: Bu yöntemin uygulanması iki şekilde gerçekleştirilir: 

1. Metin sesli veya sessiz okunduktan sonra öğrenciler, okuma sürecinde zihinlerinde oluşan soruları yazarlar. 

Gruplara ayrılarak bu sorulara cevap ararlar. Her gruptan veya sınıftan bir öğrenci, bir arkadaşına soru sorar. 




2. Öğrenciler metni okumadan önce ve okuma sırasında, metnin başlığı ve görsel unsurlarıyla ilgili zihinlerinde 

oluşan soruları tahtaya yazarlar. Cevaplandırılan soruların üstleri çizilir. 

SÖZ KOROSU 

Amaç: Öğrencilerin okuma ve birlikte çalışma becerilerinin geliştirilmesidir. 

Uygulama: Bir şiir veya düz yazı bölümlere ayrılarak bir grup öğrenci tarafından birlikte okunur. Öğrenciler 

gruplara ayrılır. Metnin, öğretmen tarafından okunarak anlaşılması sağlanır. Söz korosu dört şekilde yapılır: 

1. Hep birlikte okuma: Metnin tamamı, sınıf veya bir grup tarafından okunur. 

2. Grup olarak okuma: Metin bölümlere ayrılarak her grup bir bölümü okur. 

3. Karşılıklı okuma: Öğrenciler iki gruba ayrılarak metnin belirlenmiş bölümlerinden birini bir grup, diğer 

bölümlerini de ikinci grup okur. 

4. Nakaratlı metinleri okuma: Öğrenciler gruplara ayrılarak her bölümü bir grup veya bütün gruplar birlikte 

okur. Metin okunurken şahıs ve varlık kadrosu, karakter özelliklerini yansıtacak şekilde seslendirilir. 

OKUMA TİYATROSU 

Amaç: Öğrencilerin metnin yapısını, dilini ve metinde yer alan şahıs ve varlık kadrosunun özelliklerini 

anlamalarını sağlamaktır. 

Uygulama: Metin okunduktan sonra diyaloglara dönüştürülerek tiyatro metni hâline getirilir. Metnin içeriğiyle 

ilgili değişiklik yapılmaz, konuşma cümlelerinden ve olaylardan hareketle diyaloglar oluşturulur. Her öğrenci 

okuyacağı bölüme hazırlanır. Aynı zamanda metnin kavranması sağlanmalıdır. Öğrenciler, okudukları bölümde 

vermeleri gereken duyguyu, metnin bağlamından hareketle açıklayabilmelidir. 

EZBERLEME 

Amaç: Öğrencilerin hafızalarını güçlendirmek, kültürel ve edebî değere sahip metinlerdeki cümle yapılarını ve 

söz varlığını kavrayarak Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanmalarını sağlamaktır. 

Uygulama: Öğrencilerin seviyelerine, ilgi ve ihtiyaçlarına yönelik olarak belirlenen metinler (şiirler, kısa düz 

yazılar, güzel sözler vb.), belirli bir süre içinde öğrenciler tarafından ezberlenir. Ezberlenen metinler, sınıf içi 

veya sınıf dışı etkinliklerde sunulur. Böylelikle öğrencilerin söz varlığı zenginleşir, Türkçeyi kurallarına uygun 

kullanma becerileri ve öz güvenleri gelişir. 

METİNLERLE İLİŞKİLENDİRME 

Amaç: Öğrencilerin, okudukları metinle diğer metinler arasında ilişki kurmasını sağlayarak düşünme becerilerini 


Uygulama: Metin okunduktan sonra öğrencilere, daha önce okudukları diğer metinlerle ne gibi benzerliklerinin 

olduğu sorulur. Metinler arasında yer, zaman, şahıs ve varlık kadrosu, konu, düşünce ve olay bakımlarından 

ilişki kurmaları istenir. “Bu kitabın konusu ile daha önce okuduğumuz ‘.....’ adlı kitabın konusu arasında nasıl bir 

ilişki vardır?”, “Bu iki kitap arasında şahıs ve varlık kadrosu yönlerinden nasıl benzerlikler bulunmaktadır?” gibi 

sorularla öğrencilere yol gösterilir. 

TARTIŞARAK OKUMA 




Amaç: Öğrencilerin, metinde işlenen konuyla ilgili bilgi, duygu ve düşüncelerini başkalarıyla paylaşmalarını ve 

onların bilgi ve görüşlerinden yararlanarak farklı bakış açıları kazanmalarını sağlamaktır. 

Uygulama: Bu yöntem, metin bölümlere ayrılarak uygulanabileceği gibi metnin bütününe yönelik olarak da 

uygulanabilir. Tartışma sınıfça veya küçük gruplar hâlinde yapılabilir. Tartışma sonunda varılan ortak düşünceler 

not edilerek metin hâlinde sunulur. Bütün öğrencilerin tartışmaya katılması ve birbirlerinin düşüncelerine saygı 

duyması sağlanır. 

ELEŞTİREL OKUMA 

Amaç: Öğrencilere okudukları hakkında soru sorma alışkanlığı kazandırarak konu hakkında düşünmelerini 

sağlamak; konuyu olumlu ve olumsuz yanlarıyla ve tarafsız bir bakış açısıyla değerlendirerek kendi doğrularını 

buldurmaktır. 

Uygulama: Metin okunurken öğrenciler, katılıp katılmadıkları yerleri belirler ve zihinlerinde oluşan sorulara 

cevap ararlar. Duygu, düşünce ve olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurmaya çalışırlar. Kişisel 

deneyimlerinden hareketle okuduklarını anlamlandırırlar. 


NOT ALMA 

YAZMA 

Amaç: Öğrencilerin okunan veya dinlenilenlerin önemli noktalarını seçebilmesini, bilgi ve düşüncelerini 

sınıflandırabilmesini ve sistemli çalışma becerisini kazanmalarını sağlayarak zaman kaybını önlemektir. 

Uygulama: Not almanın öncelikli işlevinin hatırlatmak olduğu, ayrıntılara girilmemesi gerektiği, dinlenilen veya 

okunulanın olduğu gibi değil de özgün ifadelerle yazılması gerektiği konusunda bilgi verilir. Herhangi bir konuya 

yönelik bir metin okutulur veya dinletilir. Öğrencilerden okurken veya dinlerken/izlerken önemli noktaları not 

almaları istenir. 




ÖZET ÇIKARMA 

Amaç: Öğrencilerin anladıklarını kısa ve öz bir şekilde anlatma becerilerini geliştirmek, onlara bilinçli ve düzenli 

çalışma alışkanlığı kazandırmaktır. 

Uygulama: Sınıf ortamında okunan veya dinlenen/izlenen bir konu öncelikle öğretmen tarafından özetlenir. 

Özet çıkarılırken dikkat edilmesi gereken hususlar konusunda (eserin iyice anlaşılmış olması, süslü ifadelere, 

tekrarlara yer vermemesi, ana fikri kapsayacak şekilde bütünlük içermesi, kişisel görüş ve düşüncelere yer 

verilmemesi, öğrencilerin kendi ifadelerinden oluşması) öğrenciler bilgilendirilir. Öğretmenin rehberliğinde sınıf 

ortamında yapılan birkaç özet çalışması sonrasında öğrencilere çeşitli metinler verilerek özet çıkarmaları istenir. 

BOŞLUK DOLDURMA 

Amaç: Öğrencilerin okuduklarını, dinlediklerini/izlediklerini anlamaları ve anladıklarını, konunun/metnin 

bağlamına uygun olarak anlatma becerilerini geliştirmektir. 

Uygulama: Öğrencilerin okuduklarına, dinlediklerine/izlediklerine yönelik olarak hazırlanan metinler, cümleler 

hâlinde boşluklar bırakılarak öğrencilere dağıtılır. Öğrenciler boşlukları metnin bağlamına uygun ifadelerle 

doldurur. 

KELİME VE KAVRAM HAVUZUNDAN SEÇEREK YAZMA 

Amaç: Öğrencilerin öğrendikleri kelime, kavram, atasözü ve deyimleri anlatımlarında kullanmalarını sağlayarak 

kalıcı kılmak ve böylece söz varlıklarını zenginleştirmektir. 

Uygulama: Öğretmen tarafından kelime, kavram, atasözü ve deyimlerden oluşan bir havuz oluşturulur. Bunlar 

kâğıda ya da tahtaya yazılarak öğrencilere verilir. Öğrenciler belirledikleri yazma konusuna veya yazacaklarının 

ana fikrine bağlı olarak bu kelime, kavram atasözü ve deyimlerden uygun olanlarını seçerek yazılarında 

kullanırlar. 

SERBEST YAZMA 

Amaç: Öğrencilerin herhangi bir konudaki duygu, düşünce ve hayallerini yazmalarını sağlayarak ifade güçlerini 

ve yazılı anlatım yeteneklerini geliştirmektir. 

Uygulama: Öğrenciler bir konu seçerler ve seçtikleri konu hakkındaki duygu, düşünce ve hayallerini tür (şiir, 

hikâye, tiyatro, masal vb.) sınırlaması olmadan yazarlar. Serbest yazma çalışmalarının sınıfta uygulanma 

zorunluluğu yoktur. Öğrenciler okul dışında yazdıklarını da öğretmen ve arkadaşlarıyla paylaşabilirler. 

KONTROLLÜ YAZMA 

Amaç: Kelimelerin, cümle yapıları ve ifade kalıplarının Türkçenin kurallarına uygun şekilde yazılmasıdır. 

Uygulama: Kelime, cümle ve paragraf düzeyinde yapılan kontrollü yazma çalışmaları, öğrencilerin seviyeleri 

dikkate alınarak cümle ve paragraf düzeyinde ele alınmıştır. Dil bilgisi çalışmalarını da pekiştirmeye yönelik olan 

bu yöntem farklı şekillerde uygulanabilir. 

1. Öğrencilere örnek bir metin verilir. Öğrenciler metinde geçen anahtar kelimeleri de kullanarak yeni bir metin 

oluştururlar. 




2. Bir paragrafı oluşturan cümlelerin yerleri değiştirilir. Öğrenciler, duygu ve düşüncenin akışına göre cümleleri 

mantıklı bir sıraya koyarak paragrafı yeniden oluştururlar. 

3. Belirli bir konuda öğretmen veya öğrenciler tarafından hazırlanan sorulara verilen cevaplar bütünlük içinde 

ele alınarak birkaç paragraflık metin oluşturulur. 

Öğrenciler, metni hemen yazabilecekleri gibi konu hakkında araştırma yapıp yeterli bilgi sahibi olduktan sonra 

da yazabilirler. 

GÜDÜMLÜ YAZMA 

Amaç: Öğrencilerin bir konu hakkındaki bilgilerini, duygularını ve düşüncelerini etkili bir şekilde anlatma 

becerilerini geliştirmektir. 

Uygulama: Öğretmen tarafından belli bir konu hakkında öğrenciler bilgilendirilir. Konu çeşitli yönleriyle sınıf 

ortamında tartışılıp değerlendirilir. Öğrenciler konu hakkında edindikleri bilgiler ışığında duygu ve düşüncelerini 

yazılı olarak ifade ederler. 

YARATICI YAZMA 

Amaç: Öğrencilerin yazma yeteneklerini ve yaratıcılıklarını geliştirmektir. 

Uygulama: Bu yöntemde konuyu ve yazılı anlatım türünü öğretmen verebileceği gibi öğrenciler de istedikleri 

konuyu seçerek yazma çalışması yapabilirler. Daha çok hikâye, şiir ve roman türlerinde kullanılan yaratıcı yazma 

çalışmalarında, belirlenen konu boş, beyaz bir kâğıdın ortasına yazılır. Çağrışım yoluyla bilinçaltında olan 

konuyla ilgili her şey, o konu etrafındaki boş kısımlara yazılır. Bilinçaltından çıkan kelimeler alt alta sıralanır ve 

kelimeler arasında bağlantı kurulur. Herhangi bir noktaya gelindiğinde konunun hangi yönde ele alınacağına 

karar verilir. Öğrenciler yaşadıklarından, düşündüklerinden ve hayal ettiklerinden hareketle yazarlar. 

METİN TAMAMLAMA 

Amaç: Öğrencilerin okuduklarından hareketle duygu, düşünce ve hayal dünyalarını zenginleştirmek, onları etkin 

duruma getirerek yorum yapma ve fikir yürütme becerilerini geliştirmektir. 

Uygulama: Öğrencilere olay veya düşünce ağırlıklı herhangi bir metnin bölümlerinden birkaçı verilir. 

Öğrencilerden, okuduklarından hareketle duygu, düşünce veya olayların gelişimine yönelik fikirlerini yazmaları 

istenir. Metin tamamlamada esas, duygu, düşünce ve olayların metnin genel anlamına ve mantıksal 

bütünlüğüne bağlı kalınarak tamamlanmasıdır. 

TAHMİNDE BULUNMA 

Amaç: Öğrencilerin okuduklarından hareketle duygu, düşünce ve hayal dünyalarını zenginleştirmek, onları etkin 

duruma getirerek yorum yapma ve fikir yürütme becerilerini geliştirmektir. 

Uygulama: Metin tamamlamaya yakın olan bu yöntem, metnin yalnızca gelişimine ve sonucuna değil, metnin 

öncesine yönelik tahminleri de içerir. Bu yöntemle öğrenciler, yalnızca okuduklarının değil, dinlediklerinin ve 

izlediklerinin öncesi, başlangıcı, gelişimi ve sonucuna yönelik tahminlerde bulunarak yazma çalışmaları yaparlar. 




BİR METNİ KENDİ KELİMELERİYLE YENİDEN OLUŞTURMA 

Amaç: Öğrencilerin kendilerine özgü ifade şekillerini ve üslûplarını geliştirmektir. 

Uygulama: Öğrencilere düşünceye veya olaya dayalı bir metin verilerek okutulur/dinletilir. Metindeki düşünce 

ve olayları kavrayan öğrenciler “Ben olsaydım nasıl yazardım?” düşüncesinden hareketle metni kendi 

ifadeleriyle yeniden kurgularlar. 

BİR METİNDEN HAREKETLE YENİ BİR METİN OLUŞTURMA 

Amaç: Öğrencilerin hangi türde yazmaya yatkın olduklarını belirleyerek yaratıcılıklarını o yönde geliştirmektir. 

Uygulama: Öğrencilere herhangi bir türde (hikâye, şiir, gazete haberi, fıkra, deneme vb.) bir metin verilerek 

okutulur/dinletilir. Öğrenciler okudukları metinden hareketle, metinde ele alınan duygu, düşünce, hayal veya 

olayları geliştirerek ve yaratıcılıklarını kullanarak farklı bir türde metin oluştururlar. 

DUYULARDAN HAREKETLE YAZMA 

Amaç: Öğrencilerin algılama güçlerini ve dikkatlerini geliştirmektir. 

Uygulama: Duyuların birini veya birkaçını harekete geçirecek etkinlikler yapılır. Örneğin, öğrencilere müzik 

dinletilerek kendilerinde uyandırdığı duygu ve düşünceleri yazmaları istenir. Sınıfa getirilen veya öğrencilerden 

birinin çizmiş olduğu resim hakkında konuşulur. Daha sonra öğrencilerden resimle ilgili duygu, düşünce, hayal 

veya izlenimlerini yazmaları istenir. 

GRUP OLARAK YAZMA 

Amaç: Öğrencilerin çevreleriyle iletişim kurmalarını, iş birliği yapmalarını ve birbirleriyle etkileşimde bulunarak 

grup bilinci kazanmalarını sağlamak, böylece kişisel gelişimlerine yardımcı olmaktır. 

Uygulama: Sınıf küçük gruplara ayrılarak her gruba farklı yazma konuları verilir. Grup üyeleri konunun belli bir 

yönünü ele alarak yazar. Gruplar konu hakkında yazdıklarını mantıksal düzen, dil ve anlatım yönünden 

birleştirerek tek bir metin hâline getirirler. 

ELEŞTİREL YAZMA 

Amaç: Öğrencilerin olay ve durumlara tarafsız bakma, yorum yapma, fikir ve çözüm üretme becerilerini 


Uygulama: Herhangi bir olay, durum ve düşünce, sınıfın gündemine alınarak tartışılır. Öğrenciler, konu 

hakkındaki düşüncelerini olumlu olumsuz yönleriyle ve tarafsız bir yaklaşımla anlatırlar. 


2006 Türkçe Programı’nda Ye Alan Ara disiplinler 

• Sağlık Kültürü, 

• Girişimcilik, 

• İnsan Hakları ve Vatandaşlık, 

• Kariyer Bilinci Geliştirme, 

• Özel Eğitim, 




• Rehberlik ve Psikolojik Danışma, 

• Spor Kültürü ve Olimpik Eğitim 

• Afetten Korunma ve Güvenli Yaşam 

alanlarından oluşur. Programda yer alan ara disiplin kazanımlarının Türkçe dersinde işlenecek 

tema/metinlerle ilişkilendirilmesi esastır. 

2006 Türkçe Öğretim Programı’nda 6, 7, 8. Sınıf amaç ve kazanımları şu şekildedir: 

Dinleme/İzleme Öğrenme Alanı: 

1. Dinleme/izleme kurallarını uygulama 

1. Konuşmacının sözünü kesmeden sabır ve saygıyla dinler. 

2. Başkalarını rahatsız etmeden dinler/izler. 

3. Dinlenenle ilgili soru sormak, görüş bildirmek için uygun zamanda söz alır. 

4. Dinleme/izleme yöntem ve tekniklerini kullanır. 

2. Dinleneni/izleneni anlama ve çözümleme 

1. Dinlenenin/izlenenin bağlamından hareketle kelime ve kelime gruplarının anlamlarını çıkarır. 

2. Dinlediklerindeki/izlediklerindeki anahtar kelimeleri fark eder. 

3. Dinlediklerinin/izlediklerinin konusunu belirler. 

4. Dinlediklerinin/izlediklerinin ana fikrini/ana duygusunu belirler. 

5. Dinlediklerindeki/izlediklerindeki yardımcı fikirleri/duyguları belirler. 

6. Dinlediklerindeki/izlediklerindeki olay, yer, zaman, şahıs, varlık kadrosu ve bunlarla ilgili unsurları 

belirler. 

7. Dinlediklerinde/izlediklerinde sebep-sonuç ilişkilerini belirler 

8. Dinlediklerinde/izlediklerinde amaç-sonuç ilişkilerini belirler. 

9. Dinlediklerindeki/izlediklerindeki örtülü anlamları bulur. 

10. Dinlediklerini/izlediklerini kronolojik sıra ve mantık akışı içinde özetler. 

11. Dinlediklerine/izlediklerine ilişkin sorular oluşturur. 

12. Dinlediklerine/izlediklerine ilişkin sorulara cevap verir. 

13. Dinlediklerinde/izlediklerinde yer alan öznel ve nesnel yargıları ayırt eder. 

14. Dinlediklerine/izlediklerine ilişkin karşılaştırmalar yapar. 

15. Kendisini şahıs ve varlık kadrosunun yerine koyarak olayları, duygu, düşünce ve hayalleri 

yorumlar. 

16. Dinlediklerinde/izlediklerinde ortaya konan sorunlara farklı çözümler üretir. 

17. İpuçlarından hareketle dinlediklerine/izlediklerine yönelik tahminlerde bulunur. 

18. Dinlediklerinin/izlediklerinin öncesi ve/veya sonrasına ait kurgular yapar. 

19. Dinlediklerinin/izlediklerinin başlığı/adı ile içeriği arasındaki ilişkiyi ortaya koyar. 

20. Dinlediği/izlediği metne farklı başlıklar bulur. 

21. Görsel/işitsel unsurlarla dinledikleri/izledikleri arasında ilgi kurar. 

22. Şiir dilinin farklılığını ayırt eder. 

23. Şiirin kendisinde uyandırdığı duyguları ifade eder. 

24. Dinlediklerini/izlediklerini kendi hayatı ve günlük hayatla karşılaştırır. 

25. Dinlediği/izlediği kişi, konu ya da metnin yazarı/şairi hakkında bilgi edinir. 

3. Dinlediklerini/izlediklerini değerlendirme 

1. Dinlediklerini/izlediklerini dil ve anlatım yönünden değerlendirir. 

2. Dinlediklerini/izlediklerini içerik yönünden değerlendirir. 

3. Dinlediği/izlediği kişiyi sesini ve beden dilini etkili kullanma yönünden değerlendirir. 

4. Söz varlığını zenginleştirme 

1. Kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili kelimelere örnek verir. 

2. Aynı kavram alanına giren kelimeleri, anlam farklılıklarını dikkate alarak kullanır. 

3. Tekerleme, sayışmaca, bilmece ve yanıltmacaları ezberler/kullanır. 

4. Şiir, türkü, şarkı türlerinde metinler ezberler. 




5. Dinlediklerinde/izlediklerinde geçen kelime, deyim ve atasözlerini cümle içinde kullanır. 

6. Dinlediklerinden/izlediklerinden hareketle yeni öğrendiği kelimelerden sözlük oluşturur. 

5. Etkili dinleme/izleme alışkanlığı kazanma 

1. Yaşına ve seviyesine uygun sanat ve bilim etkinliklerine dinleyici/izleyici olarak katılır. 

2. Şiir, hikâye, masal dinletilerine katılır. 

3. Çok yönlü iletişim araçlarındaki yayınlardan ilgi, istek ve ihtiyaçlarına uygun olanlarını takip eder. 

4. Kaset, CD, film vb. kaynaklardan kişisel arşiv oluşturur. 

Konuşma Öğrenme Alanı: 

1. Konuşma kurallarını uygulama 

1. Konuşmaya uygun ifadelerle başlar. 

2. Konuşma sırasında uygun hitap ifadeleri kullanır. 

3. Bulunduğu ortama uygun bir konuşma tutumu geliştirir. 

4. Standart Türkçe ile konuşur. 

5. Türkçenin kurallarına uygun cümleler kurar. 

6. Yabancı dillerden alınmış, dilimize henüz yerleşmemiş kelimelerin yerine Türkçelerini kullanır. 

7. Karşısındakinin algılamakta zorluk çekmeyeceği bir hızda ve akıcı biçimde konuşur. 

8. Konuşmasında nezaket kurallarını uyar. 

9. Olayları ve bilgileri sıraya koyarak anlatır. 

10. Konuşmasında sebep-sonuç ilişkileri kurar. 

11. Konuşmasında amaç-sonuç ilişkileri kurar. 

12. Tekrara düşmeden konuşur. 

13. Konuşmayı uygun ifadelerle bitirir. 

2. Sesini ve beden dilini etkili kullanma 

1. Konuşurken nefesini ayarlar. 

2. İşitilebilir bir sesle konuşur. 

3. Kelimeleri doğru telaffuz eder. 

4. Konuşurken gereksiz sesler çıkarmaktan kaçınır. 

5. Uygun yerlerde vurgu, tonlama ve duraklama yapar. 

6. Yapmacıktan, taklit ve özentiden uzak bir sesle konuşur. 

7. Sözleriyle jest ve mimiklerinin uyumuna dikkat eder. 

8. Canlandırmalarda, sesini varlık ve kahramanları çağrıştıracak şekilde kullanır. 

9. Dinleyicilerle göz teması kurar. 

3. Hazırlıklı konuşmalar yapma 

1. Konuşma konusu hakkında araştırma yapar. 

2. Konuşma metni hazırlar. 

3. Konuşmasını bir ana fikir etrafında planlar. 

4. Ana fikri yardımcı fikirlerle destekler. 

5. Konunun özelliğine uygun düşünceyi geliştirme yollarını kullanır. 

6. Atasözü, deyim ve söz sanatlarını uygun durumlarda kullanarak anlatımını zenginleştirir. 

7. Konuşmasını sunarken görsel, işitsel materyalleri ve farklı iletişim araçlarını kullanır. 

8. Konuşma öncesinde konuyla ilgili açıklamalar yapar. 

9. Konuşma sırasında sorulan sorulara açık, yeterli ve doğru cevaplar verir. 

10. Konuşmasında dikkati dağıtacak ayrıntılara girmekten kaçınır. 

11. Konuşmasını belirlenen sürede ve teşekkür cümleleriyle sona erdirir. 

12. Konuşma yöntem ve tekniklerini kullanır. 

4. Kendi konuşmasını değerlendirme 




1. Konuşmasını içerik yönünden değerlendirir. 

2. Konuşmasını dil ve anlatım yönünden değerlendirir. 

3. Konuşmasını sunum tekniği yönünden değerlendirir. 

4. Konuşmasını, sesini ve beden dilini kullanma yönünden değerlendirir. 

5. Kendini sözlü olarak ifade etme alışkanlığı kazanma 

1. Duygu, düşünce, hayal, izlenim ve deneyimlerini sözlü olarak ifade eder. 

2. Anlamadıklarını ve merak ettiklerini sorar. 

3. Sorunlarına konuşarak çözüm arar. 

4. Yeni öğrendiği kelime, kavram, atasözü ve deyimleri kullanır. 

Okuma Öğrenme Alanı: 

1. Okuma kurallarını uygulama 

1. Sesini ve beden dilini etkili kullanır. 

2. Akıcı biçimde okur. 

3. Kelimeleri doğru telaffuz eder. 

4. Sözün ezgisine dikkat ederek okur. 

5. Okuma yöntem ve tekniklerini kullanır. 

2. Okuduğu metni anlama ve çözümleme 

1. Metnin bağlamından hareketle kelime ve kelime gruplarının anlamlarını çıkarır. 

2. Metindeki anahtar kelimeleri belirler. 

3. Metnin konusunu belirler. 

4. Metnin ana fikrini/ana duygusunu belirler. 

5. Metindeki yardımcı fikirleri/duyguları belirler. 

6. Anlatımın kimin ağzından yapıldığını belirler. 

7. Olay, yer, zaman, şahıs, varlık kadrosu ve bunlarla ilgili unsurları belirler. 

8. Metindeki sebep-sonuç ilişkilerini fark eder. 

9. Metindeki amaç-sonuç ilişkilerini fark eder. 

10. Okuduklarındaki örtülü anlamları bulur. 

11. Okuduklarındaki öznel ve nesnel yargıları ayırt eder. 

12. Okuduklarını kendi cümleleriyle, kronolojik sıra ve mantık akışı içinde özetler. 

13. Metne ilişkin sorulara cevap verir. 

14. Metne ilişkin sorular oluşturur. 

15. Metnin türüyle ilgili özellikleri kavrar. 

16. Metnin planını kavrar. 

17. Metni oluşturan unsurlar arasındaki geçiş ve bağlantıları fark eder. 

18. Metindeki söz sanatlarının anlatıma olan katkısını fark eder. 

19. Metinde yararlanılan düşünceyi geliştirme yollarının işlevlerini açıklar. 

20. Metne ilişkin karşılaştırmalar yapar. 

21. Kendisini şahıs ve varlık kadrosunun yerine koyarak olayları, duygu, düşünce ve hayalleri 

yorumlar. 

22. Metinde ortaya konan sorunlara farklı çözümler üretir. 

23. Metindeki ipuçlarından hareketle metne yönelik tahminlerde bulunur. 

24. Metnin öncesi ve/veya sonrasına ait kurgular yapar. 

25. Şiir dilinin farklılığını ayırt eder. 

26. Şiirin kendisinde uyandırdığı duyguları ifade eder. 

27. Okuduklarını kendi hayatı ve günlük hayatla karşılaştırır. 

28. Metinle ilgili görsel ögeleri yorumlar. 

29. Metnin başlığı ile içeriği arasındaki ilişkiyi ortaya koyar. 




30. Okuduğu metne farklı başlıklar bulur. 

31. Metnin yazarı veya şairi hakkında bilgi edinir. 

3. Okuduğu metni değerlendirme 

1. Metni dil ve anlatım yönünden değerlendirir. 

2. Metni içerik yönünden değerlendirir. 

4.Söz varlığını zenginleştirme 

1. Kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili kelimelere örnek verir. 

2. Aynı kavram alanına giren kelimeleri, anlam farklılıklarını dikkate alarak kullanır. 

3. Okuduğu metinde geçen kelime, deyim ve atasözlerini cümle içinde kullanır. 

4. Okuduklarından hareketle öğrendiği kelimelerden sözlük oluşturur. 

5. Okuma alışkanlığı kazanma 

1. Okuma planı yapar. 

2. Farklı türlerde metinler okur. 

3. Süreli yayınları takip eder. 

4. Okuduğu kitaplardan kitaplık oluşturur. 

5. Kitaplık, kütüphane, kitap fuarı ve kitap evlerinden faydalanır. 

6. Okudukları ile ilgili duygu ve düşüncelerini arkadaşlarıyla paylaşır. 

7. Şiir ezberler, şiir dinletileri düzenler, ezberlediği şiirleri uygun ortamlarda okur. 

8. Ailesi ile okuma saatleri düzenler. 

9. Beğendiği kısa yazıları ezberler. 

Yazma Öğrenme Alanı: 

1. Yazma kurallarını uygulama 

1. Kâğıt ve sayfa düzenine dikkat eder. 

2. Düzgün, okunaklı ve işlek “bitişik eğik yazı”yla yazar. 

3. Elektronik ortamdaki yazışmalarda biçim ile ilgili kurallara uyar. 

4. Standart Türkçe ile yazar. 

5. Türkçenin kurallarına uygun cümleler kurar. 

6. Yabancı dillerden alınmış, dilimize henüz yerleşmemiş kelimelerin yerine Türkçelerini kullanır. 

7. Olayları ve bilgileri sıraya koyarak anlatır. 

8. Yazısında sebep-sonuç ilişkileri kurar. 

9. Yazısında amaç-sonuç ilişkileri kurar. 

10. Tekrara düşmeden yazar. 

11. Yazım ve noktalama kurallarına uyar. 

2. Planlı yazma 

1. Yazma konusu hakkında araştırma yapar. 

2. Yazacaklarının taslağını oluşturur. 

3. Yazısını bir ana fikir etrafında planlar. 

4. Yazısının ana fikrini yardımcı fikirlerle destekler 

5. Konunun özelliğine uygun düşünceyi geliştirme yollarını kullanır. 

6. Atasözü, deyim ve söz sanatlarını uygun durumlarda kullanarak anlatımını zenginleştirir. 

7. Yazdığı metni görsel materyallerle destekler. 

8. Yazısına konunun ve türün özelliğine uygun bir giriş yapar. 

9. Yazıyı etkileyici ifadelerle sonuca bağlar. 

10. Yazıya, konuyla ilgili kısa ve dikkat çekici bir başlık bulur. 

11. Dipnot, kaynakça, özet, içindekiler vb. kısımları uygun şekilde düzenler. 




12. Yazma yöntem ve tekniklerini kullanır. 

3. Farklı türlerde metinler yazma 

1. Olay yazıları yazar. 

2. Düşünce yazıları yazar. 

3. Bildirme yazıları yazar. 

4. Şiir yazar. 

4. Kendi yazdıklarını değerlendirme 

1. Yazdıklarını biçim ve içerik yönünden değerlendirir. 

2. Yazdıklarını dil ve anlatım yönünden değerlendirir. 

3. Yazdıklarını yazım ve noktalama kurallarına uygunluk yönünden değerlendirir. 

5. Kendini yazılı olarak ifade etme alışkanlığı kazanma 

1. Duygu, düşünce, hayal, izlenim ve deneyimlerini yazarak ifade eder. 

2. Yeni öğrendiği kelime, kavram, atasözü ve deyimleri kullanır. 

3. İlgi alanına göre yazar. 

4. Şiir defteri tutar. 

5. Günlük tutar. 

6. Beğendiği sözleri, metinleri ve şiirleri derler. 

7. Okul dergisi ve gazetesi için yazılar hazırlar 

8. Yazdıklarını başkalarıyla paylaşır ve onların değerlendirmelerini dikkate alır. 

9. Yazdıklarından arşiv oluşturur. 

10. Yazma yarışmalarına katılır. 

6. Yazım ve noktalama kurallarını uygulama 

1. Yazım kurallarını kavrayarak uygular. 

2. Noktalama işaretlerini işlevlerine uygun olarak kullanır. 

Dil Bilgisi Öğrenme Alanı 

6. Sınıflar: 

1. Kelimenin yapı özellikleriyle ilgili bilgi ve kuralları kavrama ve uygulama 

1. Kök ve eki kavrar. 

2. İsim kökü ile fiil kökünü ayırt eder. 

3. Yapım eki ile çekim ekini ayırt eder. 

4. Gövdeyi kavrar. 

5. Yapım eklerinin işlevlerini ve kelimeye kazandırdığı anlam özelliklerini kavrar. 

6. Birleşik kelimeyi kavrar. 

7. Basit, türemiş ve birleşik kelimeleri ayırt eder. 

2. Kelime türleriyle ilgili bilgi ve kuralları kavrama ve uygulama 

1. İsimlerin cümledeki işlevlerini kavrar, isimleri işlevlerine uygun olarak kullanır. 

2. Zamirlerin cümledeki işlevlerini fark eder, zamirleri işlevlerine uygun olarak kullanır. 

3. Hâl eklerinin işlevlerini kavrar. 

4. İyelik eklerinin işlevlerini kavrar. 

5. İsim tamlamalarının kuruluş ve anlam özelliklerini kavrar. 

6. Sıfatların cümledeki işlevlerini fark eder, sıfatları işlevlerine uygun olarak kullanır. 

7. Sıfat tamlamalarının kuruluş ve anlam özelliklerini kavrar. 




8. Edat, bağlaç, ünlemlerin işlevlerini ve cümleye kazandırdıkları anlam özelliklerini kavrar; bu 

kelimeleri işlevlerine uygun olarak kullanır. 

9. Kelimeleri cümlede farklı görevlerde kullanır. 


1. Kelime türleriyle ilgili bilgi ve kuralları kavrama ve uygulama 

1. Fiillerin anlam özelliklerini kavrar. 

2. Kip ve çekimli fiili kavrar. 

3. Bildirme kipleriyle dilek kiplerini ayırt eder. 

4. Bildirme kiplerinin kullanım özelliklerini kavrar. 

5. Dilek kiplerinin kullanım özelliklerini kavrar. 

6. Fiillerin olumlu, olumsuz, soru ve olumsuz soru çekimleriyle ilgili uygulamalar yapar. 

7. Zarfların cümledeki işlevlerini fark eder, zarfları işlevlerine uygun olarak kullanır. 

8. Kelimeleri cümlede farklı görevlerde kullanır. 

2. Fiillerin yapı özellikleriyle ilgili bilgi ve kuralları kavrama ve uygulama 

1. Basit, türemiş ve birleşik fiillerin kuruluş ve anlam özelliklerini kavrar. 

2. Farklı yapı özelliklerinde fiilleri anlam özelliklerini dikkate alarak kullanır. 

3. Fiil kiplerinde zaman ve anlam kaymasıyla ilgili bilgi ve kuralları kavrama ve uygulama 

1. Cümlede zaman kavramını belirleyen/destekleyen zarfları fark eder. 

2. Fiil kiplerinde zaman ve anlam kaymasının nasıl gerçekleştiğini kavrar. 

3. Fiil kiplerini farklı zaman ve anlamları ifade edecek şekilde kullanır. 

4. Ek fiille ilgili bilgi ve kuralları kavrama ve uygulama 

1. İsim türünden kelimelerin kip ve kişi açısından biçimlenerek çekimlenebildiğini kavrar. 

2. İsimlerin kip eki almasında ek fiilin rolünü kavrar. 

3. İsimlerin ek fiil aracılığıyla hangi kiplerde çekimlenebildiğini kavrar. 

4. Ek fiili işlevine uygun olarak kullanır. 

5. Zaman ve kip çekimlerindeki birleşik yapıların özellikleriyle ilgili bilgi ve kuralları kavrama ve 

uygulama 

1. Zaman ve kip çekimlerindeki birleşik yapıların oluşumunda ek fiilin işlevini kavrar. 

2. Zaman ve kip çekimlerindeki birleşik yapıların işlevlerini ve kullanım özelliklerini kavrar. 

3. Zaman ve kip çekimlerindeki birleşik yapıları özelliklerine uygun biçimde kullanır. 


1. Fiilimsiler ile ilgili bilgi ve kuralları kavrama ve uygulama 

1. Fiilimsiyle, fiil ve isim soylu kelimeler arasındaki farkları kavrar. 

2. Fiilimsilerin işlevlerini ve kullanım özelliklerini kavrar. 

3. Fiilimsileri özelliklerine uygun biçimde kullanır. 

4. Cümlede, fiilimsiye bağlı kelime veya kelime gruplarını bulur. 

2. Cümleyle ilgili bilgi ve kuralları kavrama ve uygulama 

1. Cümlenin temel ögelerini ve özelliklerini kavrar. 

2. Cümlenin yardımcı ögelerini ve özelliklerini kavrar. 

3. Cümlede vurgulanmak istenen ifadeyi belirler. 

4. Cümledeki fiillerin çatı özelliklerini kavrar. 

5. İsim ve fiil cümlelerini, anlam ve kullanım özelliklerine uygun biçimde kullanır. 




6. Kurallı ve devrik cümleleri, anlam ve kullanım özelliklerine uygun biçimde kullanır. 

7. Cümlelerin yapı özelliklerini kavrar. 

8. Kalıplaşmış cümle yapılarının kuruluş ve kullanım özelliklerini kavrar. 

9. Cümlenin ifade ettiği anlam özelliklerini kavrar. 

10. Cümleler arasındaki anlam ilişkilerini kavrar. 

11. Cümleye hâkim olan duyguyu fark eder. 

3. Anlatım bozukluklarını belirleme ve düzeltme 

1. Cümlede anlatım bozukluğuna neden olan kullanımları belirler. 

2. Anlatım bozuklarını düzeltir. 

TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA YER ALAN ARA DİSİPLİN ALAN KAZANIMLARI 

Afetten Korunma ve Güvenli Yaşam Kazanımları 

7. Sınıf 15. Heyelan sırasında kapalı ve açık alanlarda yapılması gerekenleri nedenleriyle açıklar. 

Girişimcilik Kazanımları 

6. Sınıf 8. Başkalarıyla iletişim kurma ve geliştirmede sözlü ve sözsüz anlatım becerilerini kullanır. 

7. Sınıf 9. İçinde bulunduğu durumu her yönüyle değerlendirir ve fikirlerini belirtir. 

İnsan Hakları ve Vatandaşlık Kazanımları 

6. Sınıf 6. Yakın çevresindeki ortak miras ürünleri hakkında bilgi toplar 

6. Sınıf 12.Düşünce ve ifade özgürlüğünün önemini fark eder. 

7. Sınıf 11. Hakların ihlâl edildiği durumlar karşısında yetkili kurumlara başvurmanın bir vatandaşlık 

görevi olduğunu belirtir. 

8. Sınıf 17. Hakları ihlâl edilenlere karşı yardımcı olmanın insanî bir davranış olduğunu belirtir. 

Kariyer Bilinci Geliştirme Kazanımları 

6. Sınıf 3. Kendi değerlerini örneklerle ifade eder. 

8. Sınıf 16. Liderlerin davranışlarının ve aldığı kararların başkalarının yaşamını nasıl etkilediğini açıklar. 

Özel Eğitim Kazanımları 

6. Sınıf 1. Olumsuz tutum ve davranışlarla başa çıkabilme becerisi geliştirir. 

Rehberlik ve Psikolojik Danışma Kazanımları 

6. Sınıf 5. Etkili problem çözme yollarını açıklar. 

8. Sınıf 15. Verdiği kararın sorumluluğunu üstlenir. 

Sağlık Kültürü Kazanımları 

6. Sınıf 10. Duygu ve düşüncelerini paylaşma biçimlerini açıklar. 

Spor Kültürü ve Olimpik Eğitim Kazanımları 

7. Sınıf 6. Türk sporcularının olimpiyatlardaki başarılarının nedenlerini açıklar. 

Hocanın Notu: 

Yukarıda yer alan ara disiplin kazanımları, işlenecek tema/metinlerle ilişkilendirilerek ele alınır 

PROGRAMIN UYGULANMASINDA ÖĞRETMENİN ROLÜ 




Öğretmen; 

✓ Öğrenci merkezli etkinliklere yer verir. Belirleyeceği etkinliklerin uygulanmasında öğrenciyi etkin kılar. 

✓ Etkinlikleri değerlendirmek üzere çalışma kâğıtları hazırlar. 

✓ Öğrencileri ile yapıcı iletişim kurar. 

✓ Öğrencilerin yazılı ve sözlü ifadelerinden hareketle rehberlik servisi ile iş birliği yapar. 

✓ Öğrencilerin seviyelerine uygun kitaplardan oluşan bir liste düzenler ve listeyi günceller. 

✓ Dersine girdiği öğrenci grubunun gösterdiği gelişim ile ilgili bilgi edinir. 

✓ Öğrencilerin Türkçe dersinde başarılı olabilmesi için onlarla birlikte bir çalışma planı hazırlar, 

öğrencileri plana uyma konusunda okul içinde ve dışında takip eder. 

✓ Okuduğu kitaplardan kişisel ve kültürel gelişimi sağlayıcı nitelikte olanları tanıtmak, diğer 

öğretmen ve velilerle paylaşmak amacıyla sunum yapar. 

✓ Okul içerisinde öğrencilerin iletişimlerinde, Türkçenin doğru, güzel ve etkili kullanılmasını 

takip eder. 

OKUMA METİNLERİNDE BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER 

1. Metinler, Türk Millî Eğitiminin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olmalıdır. 

2. Metinlerde millî, kültürel ve ahlâkî değerlere, milletimizin bölünmez bütünlüğüne aykırı unsurlar 

yer almamalıdır. 

3. Metinlerde ayrımcılığa yol açacak bölücü, yıkıcı ve ideolojik ifadeler yer almamalıdır. 

4. Metinlerde öğrencilerin sosyal, zihinsel, psikolojik gelişimini olumsuz yönde etkileyebilecek 

cinsellik, karamsarlık, şiddet vb. ögeler yer almamalıdır. 

5. Metinlerde insan hak ve özgürlüklerine, demokratik değerlere aykırı ögeler yer almamalıdır. 

6. Metinler, dersin amaçları ile kazanımlarını gerçekleştirecek nitelikte olmalıdır. 

7. Metinler kitapların yanı sıra, dergi, gazete, ansiklopedi, ansiklopedik sözlük, resmî İnternet siteleri 

ile basılı materyallerin çevrim içi sunumlarından seçilebilir. Aynı kaynaktan ikiden fazla metin 

alınmamalıdır. 

8. Metinler, öğrencilerin ilgi alanlarına ve seviyesine uygun olmalıdır. 

9. Metinler, işlenecek süreye uygun uzunlukta olmalıdır. 

10. Metinler, Türkçenin anlatım zenginliklerini ve güzelliklerini yansıtan eserlerde seçilmelidir. 

11. Metinler; dil, anlatım ve içerik açısından türünün güzel örneklerinden seçilmelidir. 

12. Şiir türündeki metinler öğrenci seviyesine uygun, şiir dilinin özelliklerini yansıtan, söz varlığını 

zenginleştiren, türünün güzel örneklerinden seçilmelidir. 

13. Metinlerde tutarlılık ve bütünlük olmalıdır. 

14. Dünya edebiyatından seçilen metinlerin çevirilerinde, Türkçenin doğru, güzel ve etkili kullanılmış 

olmasına özen gösterilmelidir. 

15. Metinler, öğrencilerin dil zevkini ve bilincini geliştirecek, hayal dünyalarını zenginleştirecek 

nitelikte olmalıdır. 

16. Metinler, öğrenciye eleştirel bir bakış açısı kazandıracak özellikler taşımalıdır. 

17. Metinler, öğrencinin kişisel gelişimine katkıda bulunacak ve onlara estetik bir duyarlılık 

kazandıracak nitelikte olmalıdır. 

18. Metinler, öğrencilerin duygu ve düşünce dünyasını zenginleştirmek amacına yönelik olarak farklı 

yazar ve şairlerden seçilmelidir. 

19. Metinler, yazar ve şairlerin yalnızca edebî yönlerini ön plana çıkarmalıdır. 

20. Metinler, öğrenciye okuma sevgisi ve alışkanlığı kazandıracak nitelikte olmalıdır. 

21. Yıl boyunca işlenecek okuma metinlerinin 1/2’si bütün hâlinde alınmalıdır. Şiirlerin bütün hâlinde 

alınması esastır. Şiir dışında bütün hâlinde alınan metinlerde eğitsel yönden uygun olmayan ifadeler 

varsa -metnin bütünlüğünü bozmamak kaydıyla en fazla bir cümle, cümlelerin bütünlüğünü 

bozmamak kaydıyla en fazla beş kelime- çıkarılmalıdır. 

22. Yıl boyunca işlenecek okuma metinlerinin 1/3’ünde metnin özünü ve anlam bütünlüğünü 

bozmamak kaydıyla kısaltma ya da düzenlemeye gidilebilir. Düzenleme sırasında metne cümle ya da 

paragraf düzeyinde ekleme yapılamaz. 




23. Her metin, öğrencinin söz varlığını zenginleştirecek yeni öğrenilecek söz ve söz gruplarına yer 

vermeli; ancak bu oran metni oluşturan kelimelerin yüzde beşini geçmemelidir. 

24. Yıl içinde -dinleme metinleri de dâhil olmak üzere- bir yazardan ikiden fazla metin işlenmemelidir. 

25. Tek yazarlı ya da birden çok yazarlı ders kitaplarında yazarlar tarafından yazılan ya da hazırlanan 

metin sayısı ikiyi geçmemelidir. 

26. Ders kitabındaki metinler, içeriğe uygun çeşitli görsel materyaller (fotoğraf, resim, afiş, grafik, 

karikatür, çizgi film kahramanları vb.) in yanı sıra atasözü, özdeyiş, duvar yazısı veya sloganlarla 

desteklenebilir. 

27. Ders kitabında temaları destekleyen serbest okuma metinlerine yer verilebilir. 

28. Romandan, tiyatro metninden, biyografik ve otobiyografik eserlerden alınan bölüm kendi içinde 

bütünlük taşımalıdır. 

DİNLENECEK/İZLENECEK MATERYALLERİN İÇERİĞİNDE BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER 

1. Türk Millî Eğitiminin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olmalıdır. 

2. Millî, kültürel ve ahlâkî değerlere, milletimizin bölünmez bütünlüğüne aykırı unsurlar yer 

almamalıdır. 

3. Siyasî kutuplaşmalara ve ayrımcılığa yol açacak bölücü, yıkıcı ve ideolojik ifadeler yer almamalıdır. 

4. Öğrencilerin sosyal, zihinsel, psikolojik gelişimini olumsuz yönde etkileyebilecek cinsellik, 

karamsarlık, şiddet vb. ögeler yer almamalıdır. 

5. İnsan hak ve özgürlüklerine, insanî değerlere aykırı ögeler yer almamalıdır. 

6. Dersin amaçları ile kazanımlarını gerçekleştirecek nitelikte olmalıdır. 

7. Öğrencilerin ilgi alanlarına ve seviyesine uygun olmalıdır. 

8. İşlenecek süreye uygun uzunlukta olmalıdır. 

9. Türkçenin anlatım zenginliklerini ve güzelliklerini yansıtmalıdır. 

10. Dinleme metinlerinde, metnin özünü ve anlam bütünlüğünü bozmamak kaydıyla kısaltma ya da 

düzenlemeye gidilebilir. Düzenleme sırasında metne cümle ya da paragraf düzeyinde ekleme 

yapılamaz. 

11. Aynı temada birden fazla dinleme/izleme materyaline yer verilecekse bunları türleri farklı 

olmalıdır. 

12. Öğrencilerin dil zevkini ve bilincini geliştirecek, hayal dünyalarını zenginleştirecek nitelikte 

olmalıdır. 

13. Öğrencinin kişisel gelişimine katkıda bulunacak ve onlara estetik bir duyarlılık kazandıracak 

nitelikte olmalıdır. 

6, 7 ve 8. SINIFLARDA YER VERİLMESİ GEREKEN TÜRLER 

6. Sınıfta; şiir, hikâye, anı, masal, fabl, deneme, tiyatro, mektup 

7. Sınıfta; şiir, hikâye, anı, deneme, tiyatro, sohbet (söyleşi), gezi yazısı, biyografi 

8. Sınıfta; şiir, hikâye, anı, makale, roman, deneme, sohbet (söyleşi), eleştiri, destan türlerinde 

metinlere mutlaka yer verilmelidir. 


Bu türler dışındaki türlerde de metinlere yer verilerek öğrencilerin farklı türden metinlerle karşılaşması 

sağlanmalıdır. 

Ders kitaplarında işlenişi verilen 4 metin dışında 2 ek metne yer verilmelidir. Bu metinler, öğretmenin 

isteğine bağlı olarak ve etkinlikleri öğretmen tarafından düzenlenerek işlenebilecektir. Temada verilen 

diğer metinlerle aynı türde olabilecek bu metinlerin türü birbirinden farklı olmalıdır. Her temada iki 

olaya, bir düşünceye dayalı metne yer verilmelidir. Altı temadan en az dördünde şiir türünde metin yer 

almalıdır. 




2006 Türkçe Programı’na göre temalar: 

1. Her temada farklı türlerden en az üç okuma, bir dinleme/izleme metnine/materyaline yer verilir. 

Dinleme metinleri öğretmen kılavuz kitabında yer almalıdır. 

2. Seçilen konu veya temanın farklı yönlerinin ele alındığı metinler işlenir. 

3. Dinleme/izleme metni, okuma metinlerinde ele alınan alt temalardan biriyle bağlantılı olabilir. 

4. Her sınıfta biri zorunlu Atatürk teması olmak üzere 6 ana tema ele alınır. 

5. 6. sınıfta “Sevgi”, 7. sınıfta “Millî Kültür”, 8. sınıfta “Toplum Hayatı” zorunlu ana temalardır. 

Zorunlu temalar diğer sınıflarda da işlenebilir. 

6. Ana temalar altında belirtilen alt temalar zenginleştirilebilir. 

7. Temalara içeriği yansıtmak kaydıyla programda belirtilen adlar dışında özgün adlar verilebilir. 

Okumanın unsurları fiziksel ve zihinsel olmak üzere ikiye ayrılır: 

Fiziksel Unsurlar 

> Göz Hareketleri 

> Netlik Alanı (Aktif görme alanı) 

> Netlik Açısı 

> Okuma Mesafesi 

> Ses organları 

Zihinsel Unsurlar 

> Görüntüleme merkezi 

> Görüntü tanıma merkezi 

> Görüntü yorum merkezi 

> Okuma merkezi 

(Prof. Dr. Murat ÖZBAY; Anlama Teknikleri: I. Okuma Eğitimi sf. 6,-8) 

Okuma öncesi etkinlikler şunlardır: 

- Ön bilgileri okuma ortamına getirme 

- Amaç belirleme 

- Anahtar kelimelerle çalışma 

Okuma sırası etkinlikleri şunlardır: 

- Anlamı bulma 

- Sorgulama 

- Bağlantılar oluşturma 

- Tahmin etme 

- Çıkarımlar yapma 

- Değerlendirme 

Okuma sonrası etkinlikler şunlar: 

- Ana ve yardımcı düşünceler 

- Yazarın amacı 

- Metnin yapısı 

- Yazarın üslubu 

✓ Yönergeleri karıştırır 

✓ Düşünceleri çarpıtır 

✓ Önemsiz ayrıntıları hatırlar 

✓ Kanıları yanlış anlar 

✓ Olayları yanlış yorumlar 

✓ Yetersiz notlar tutar 

✓ Ana düşünceyi bulamazlar 




Kelime seçimi 

- Cümle yapıları 

Ekran okuma; 

- Çeşitli okuma tekniklerini uygulamak ve tam okuma yapmak bir hayli zor olmaktadır. 

- Gözün doğal hareketlerini ve soldan sağa sıçramalarını zorlaştırmaktadır. 

- Yazılarda çok farklı karakterler kullanıldığı için kelime tanıma işlemi yavaşlamakta ve güçleşmektedir. 

- Sayfaların ekrandan geçmesi, akması, metnin yapısını keşfetmeyi zorlaştırmaktadır. 

- Ekran penceresinden görünen bölümlerle görünmeyen bölümlerdeki bilgileri birleştirmek güç olmakta ve zihin 

daha fazla yorulmaktadır. 

- Özellikle yoğun dikkat, hatırlatma, kelimeleri çabuk tanıma, bilgileri birleştirme gibi beceriler daha fazla gerekli 

olmaktadır. 

- Metni derinlemesine okumayı ve anlamayı zorlaştırmaktadır. 

- Okuma süreci metnin dışındaki ögeler nedeniyle sürekli bozulmaktadır. 

(Prof. Dr. Murat ÖZBAY: Anlama Teknikleri: I. Okuma Eğitimi) 

Dinleme öncesi etkinlikler 

1) Tanıtma: Bilgi verme 

2) Kestirme: Konu hakkında tahminde bulunma 

3) Sahnenin oluşturulması: Olayların görsel olarak canlandırılması 

4) Yeni sözcüklerin öğretimi: Yeni sözcük ya da cümleler öğretilir. 

5) Amaçlı dinleme: Dinleme etkinleri amaçlı yapılmalıdır. 

Dinleme anındaki etkinlikler 

1) Öğretmen dinleme metnini yüksek sesle okur, öğrenciler dinler. 

2) Öğrencilerden metni dinlerken farklı tonlama ve vurgulamalara dikkat etmeleri istenir. 

3) İlköğretim 1,2,3. Sınıflarda öğrencilerin dinlediklerini tekrar etmeleri istenir. 

4) Öğrencilerin amaçlı dinleme sorularına cevap verebilmeleri için dinlediklerini not etmeleri istenir. 

Dinleme sonrası etkinlikler 

1) Dinlenen metinle ilgili ayrıntılı sorulara cevap verilir. Bu çalışmanın sınıf düzeyine göre paragraf 

paragraf yapılmasında yarar görülmektedir. 

2) Dinlenen metnin sözlü ya da yazılı özeti çıkarılır. 

3) Giriş ve gelişme kısmı dinlenen bir hikayenin sonuç kısmının tamamlanması istenir. 

4) Metni dinlerken ya da dinledikten sonra duyguları resimle ifade etmeleri istenir. 

5) Öğretmen okurken ya da okuduktan sonra öğrenciler resim ya da şekil çizer. 

6) Dinlenen metinle ilgili resimlerin ya da cümlelerin olay sırasına göre dizilmesi istenir. 

7) Dinlenenleri yazma ya da dikte etme etkinliklerine yer verilir. 

8) Duyulan metne uygun boşluk önerilir. 

9) Metinde boş bırakılan yerleri doldurma çalışmalarına yer verilir. 

(Özcan Demirel, İlköğretim Okullarında Türkçe Öğretimi sf. 36-37 




2015 Türkçe Dersi Öğretim Programı 

Türkçe Dersi Öğretim Programı ile basılı ve elektronik ortamlarda dinlediklerini ve okuduklarını anlayan, 

kendilerini yazılı ve sözlü olarak ifade eden; eleştirel, yansıtıcı ve yaratıcı düşünen, millî, manevi ve evrensel 

değerlere duyarlı bireyler yetiştirilmesi amaçlanmıştır (T.T.K.B.,2015, s.4). 

Bilgi ve bilişim teknolojileri günümüzde hızla gelişmektedir. Artık okullarda akıllı tahtalarla, tablet bilgisayarla 

eğitim yapılması öngörülmektedir. Bu açıdan bakıldığında 2006 programının ihtiyaca cevap veremeyecek 

duruma geldiği ve neticesinde 2015 programının dinleme ve okuma boyutuna elektronik ortamları da dâhil 

ederek eksik kalan kısmı çağın gereklerine uygun olarak tamamladığı tespit edilmiştir. 

2015 programının e-kitap, akıllı tahta, tablet bilgisayar gibi elektronik dinleme ve okuma ortamlarına uygun 

amaçlar doğrultusunda oluşturulması programın ihtiyaca cevap verebilme bağlamında son derece sağlıklı 

olduğunu göstermektedir. 

Her iki öğretim programı da öğretmenin rehber olarak süreci başlatan konumunda olduğu, gelişimsel özellikleri 

dikkate alan, öğrenciyi merkeze alan, öğrencinin bilgi, birikim ve deneyimlerinden hareket eden, etkinlik temelli 

bir yapısal yaklaşımla hazırlanmıştır. Her iki program da tematik yaklaşım esas alınarak hazırlanmış ve 

hazırlanan temalar sınıf seviyelerine göre belirlenerek düzenlenmiştir. 

2006 programı, önceki programlarda yer alan öğretmen merkezli anlayışın öğrenmede yetersiz kalması üzerine 

öğrenci merkezli bir anlayışla öğrencideki zihinsel becerileri geliştirme ve bilginin öğrenci tarafından 

yapılandırılmasına ağırlık vermiştir.2015 programı ise bunlar ek olarak öğrenci merkezli anlayışın getirdiği bir 

uygulama olan bol etkinlik temelli uygulamalardan biraz sıyrılarak beceri merkezli bir yaklaşımla hazırlanmıştır 

(Karabay, 2012, s. 1730). 2015 programının, yoğun etkinlik anlayışı yerine daha çok beceri merkezli bir hale 

gelmesi günümüz koşullarının gittikçe karmaşıklaşması ve eğitilmiş insan sayısının çoğalması, beceri boyutu 

gelişmiş insanlara olan ihtiyacı arttırdığından çok yerinde bir yaklaşım olmuştur (Mutluer, 2013, s.356). 

2015 Türkçe Dersi Öğretim Programı Genel Amaçları 

1-Duygu ve düşünceleri ile bir konudaki görüşlerini veya tezini sözlü ve yazılı olarak etkili ve anlaşılır biçimde 

ifade etmelerini sağlamak, 

2- Bilimsel, yapıcı, eleştirel ve yaratıcı düşünme, kendini ifade etme, iletişim kurma, iş birliği yapma, problem 

çözme ve girişimcilik gibi temel becerilerini geliştirmek, 

3-Bilgiyi araştırma, keşfetme, yorumlama ve zihinde yapılandırma becerilerini geliştirmek, 

4-Basılı materyaller ile çoklu medya kaynaklarından bilgiye erişme, bilgiyi kullanma ve üretme becerilerini 

geliştirmek, 

5-Çoklu medya ortamlarında aktarılanları sorgulamalarını sağlamak (T.T.K.B., 2015, s.5). 

2015 Türkçe Dersi Öğretim Programının Öğrenme Alanları 

Programın öğrenme alanları; sözlü iletişim, okuma ve yazma başlıkları adı altında üç bölümde belirlenmiştir. 

Öğrenme alanları bir önceki programda olduğu gibi sarmal yaklaşım anlayışıyla oluşturulmuştur. Bu yönüyle 

2006 yılında hazırlanan Türkçe Dersi Öğretim Programıyla benzerlik göstermektedir. 2015 Türkçe Dersi Öğretim 

Programının öğrenme alanları 2006 yılında hazırlanan programın aksine üç ana başlık altında topladığı tespit 

edilmiştir. 

2006 yılında hazırlanan Türkçe Dersi Öğretim programında yer alan konuşma, dinleme/izleme öğrenme 

alanlarının 2015 yılında hazırlanan programda sözlü iletişim başlığı altında toplandığı görülmektedir. Bu 

programın anlaşılırlık ve uygulanırlığını kolaylaştıracağı için çok yerinde bir değişiklik olmuştur. Program sade ve 

daha anlaşılır olmuş bu yönüyle önceki programın karmaşıklığından kurtulmuştur. Ayrıca konuşma ve dinleme 

becerilerinin aynı alanda birleştirilmesi çok yerinde bir uygulama olmuştur. Dinleme ve konuşma becerileri aynı 

alan çatısında birleştirilmesi yani birbirlerini destekler nitelikte olmaları her iki becerinin de gelişmesine katkı 

sağlayacaktır. Dinlediklerimizden ne kadar öğrenme gerçekleştiğini ancak konuşunca ortaya koyabilmekteyiz. 

Bu iki alanın birleştirilmesi bu açıdan bakıldığında olumlu neticeler elde edilmesini sağlayacaktır. 

2015 yılında hazırlanan Türkçe Dersi Öğretim Programı sözlü iletişim öğrenme alanında. “ kazanımların 

işlenişinde öğretmenin yönlendirme ve desteği ile gerektiğinde tekrar dinleme, beyin fırtınası, 5N1K, empati 

kurma, hikâyeleştirme, bilmediği kelimeleri sorma, görsellerden yararlanma, not alma, sonucu tahmin etme gibi 

yöntem teknik ve stratejiler kullanılır.” (T.T.K.B., 2015, s.6). Sözlü iletişim öğrenme alanında kazanımların 

aktarılmasında kullanılması faydalı olabilecek teknikler somut bir şekilde sıralamıştır. Bu programı sınırlandırıcı 

bir uygulama olmuştur. Bunu yerine programda stratejilerin belirlenip yöntem ve tekniklerin uygulayıcılara yani 

öğretmenlere bırakılması programın esnekliği açısından oldukça yerinde bir uygulama olurdu. Çünkü öğretim 

programları esnek olma özelliğine sahip olmalıdır. Türkiye’nin her yerinde aynı uygulamaları yürütmek mümkün 




olmayabilir. Okulun, öğrencilerin, öğretmenlerin çeşitli şartlarına göre öğretim programlarının yöntem ve teknik 

seçimlerinde esneklikler olmalıdır.Bu özelliğiyle öğrenme alanının hayata geçirilmesi net ve daha sağlam 

zeminlere oturtulmuştur. 

Yazma öğrenme alanında “yazma becerisinin geliştirilmesiyle;…öğrencilerin bir konuda görüşlerini ve tezlerini 

dilin imkânlarından yararlanarak yazılı anlatım kurallarına uygun şekilde anlatmaları…” (T.T.K.B., 2015, 

s.7).Program 2006 programının aksine öğrencilerden herhangi bir konuda düşünce üretmelerini,tez 

oluşturmalarını kazandırmaya yönelik amaçları net bir şekilde belirtmektedir. 


2015 Türkçe Dersi Öğretim Programında dilbilgisi konuları öğrenme başlığı 

olarak bağımsız bir şekilde planlanmamıştır. Bunun yerine programın diğer 

öğrenme alanlarının içersine serpiştirilerek verilmiştir. 

2006 Türkçe Öğretimi Programı 2015 Türkçe Öğretimi Programı 

Öğrenme Alanları Öğrenme Alanları 

2006 

2015 

Okuma 

Sözlü İletişim 

Dinleme/İzleme 

Okuma 

Konuşma 

Yazma 

Yazma 

Dilbilgisi 

Toplam 5 Ana Başlık 

3 Ana Başlık 

2015 Türkçe Öğretim Programı Sınıf 

Zorunlu Olduğu Sınıf Düzeyi 

Düzeylerine Göre Temalar Tema Adı 

Biz ve Değerlerimiz 

5-8. sınıflar 

Dünya ve Çevre 


Milli Kültürümüz 


Milli Mücadele ve Atatürk 


Vatandaşlık Bilinci 


Sağlık, Spor ve Oyun 


Sanat ve Toplum 


Bilim ve Teknoloji 


Toplam 8 

2015 yılında hazırlanan Türkçe Öğretim Programında ise toplam 8 ana tema yer almıştır. Her temanın da tüm 

sınıf düzeylerinde işlenmesi öngörülmüştür. 2015 programı 2006 programının aksine programda yer alan tüm 

temaların işlenmesini zorunlu kılmıştır.2006 programında ise Atatürkçülük teması ve belirli sınıflar düzeyinde 

zorunlu olan birkaç tema 

dışında en az altı tema olmak kaydıyla seçiminde bir esneklik vardır. Bu durum bazı 

temaların programda yer almasına rağmen hiç işlenmemesi gibi bir sorunu 

doğurmuştur.2015 yılında hazırlanan Türkçe Dersi Öğretim Programı bu belirsizliği 

ortadan kaldırmış ve işlenmesi gereken temaları net bir şekilde belirterek vermiştir.Bu 

durum her ne kadar olumlu gibi görünse de programın tema dağılımındaki yelpazesini 

daraltmış ve öğretmenin sınıfın kültür ve akademik düzeyine göre belirleyebildiği tema 

seçme esnekliğini ortadan kaldırmıştır.Bu açıdan 2015 programının tema dağılımı 

açısından 2006 programına göre esnekliğini önemli ölçüde yitirdiğini söyleyebiliriz. 

2015 Türkçe Öğretim Programında Metinlerin Tür ve Sınıflar Düzeyinde Dağılımları 

Dinleme/izleme Okuma Dinleme/izleme Okuma 

Metin Türleri 5 ve 6. Sınıflar 7 ve 8. sınıflar 

Hikâye Edici 8 14 8 14 

Bilgi Verici 4 14 4 14 

Şiir 4 8 4 8 

Toplam 16 36 16 36 





Sözlü iletişim öğrenme alanında 5. Sınıf düzeyinde,16,6. Sınıf düzeyinde 17, 7. Sınıf düzeyinde 14,8. 

Sınıflar düzeyinde 15 kazanımın verildiği tespit edilmiştir. Okuma öğrenme alanında, 5. Sınıf 

düzeyinde,23 ,6. Sınıf düzeyinde 27 ,7. Sınıf düzeyinde 28,8. Sınıf düzeyinde 31 verildiği tespit 

edilmiştir. Yazma öğrenme alanında ise 5. Sınıf düzeyinde,27 ,6. Sınıf düzeyinde 27,7. Sınıf düzeyinde 

27,8. Sınıf düzeyinde 28 verildiği tespit edilmiştir.Toplam olarak 5. sınıf düzeyinde toplam 66, 6. sınıf 

düzeyinde 71;7. sınıf düzeyinde 69;8. sınıf düzeyinde 74 kazanımın hedeflendiği görülmüştür. Tablo 

incelendiğinde kazanım sayılarının 2006 programına göre azaldığı görülmektedir. Bu durum 2006 

programında 5 olan öğrenme alanın 3 başlık altında toplanması ile açıklanabilir. Ancak 2015 Türkçe 

Dersi Öğretim Programı 2006 programına nazaran daha sade, ayrıntıya fazla yer vermeyen özelliğiyle 

dikkat çekmektedir.2015 programının kazanımları azaltılmış ve öğrenmenin beceri temelli bir 

yaklaşımla gerçekleştirilmesi öngörülmüştür 

Hazırlayan 

Mihmandar Hoca (Murat KOÇ)

Mihmandar Hoca Alan Eğitimi Anlama Anlatma ve Programlar

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?