adana SANAYİ TARİHİ-28.03.2017

ADANA SANAYİ TARİHİ 

HAZIRLAYANLAR 

Remzi ÖZDOĞAN İl Müdürü 

Ahmet UMUT V. H. K. İ. 

Özkan HALAÇ Memur 

FOTOĞRAFLAR 

HALUK UYGUR 

(Adana Tarihi Fotoğraf Arşivinden) 

Adana Valiliği İl Bilim, Sanayi ve Teknoloji Müdürlüğü 2017 

1

Adana gibi tarihte pek az yerleşim merkezi, binlerce yıla varan bir geçmişe sahiptir. Adana ve ovasında yapılan 

arkeolojik ve etnografik araştırmaların ortaya çıkardığı sonuçlar bu bölgenin çok uzun, renkli ve ilginç bir geçmişe 

sahip olduğunu kanıtlamıştır. M.Ö. 1650 yıllarında yazılmış bir Hitit kaya yazısında Adana havalisinden URU ADANİA 

yani ADANA BELDESİ olarak bahsedilmektedir. 

Kültür, medeniyet, uygarlık ve tarih ile yoğrulmuş bu güzellik ve zenginlikleri korumak, yaşatmak ve ileriki 

nesillere devretmek bizlerin görevidir. 

Bunun sağlanabilmesi ise kalkınma, gelişme ve sanayileşme yolunda önemli adımlar atmakla mümkündür. 

Bizlerinde ana hedefi; refah içinde yaşamak için sanayi yatırımlarını özendirmek, kalkınmayı sağlamak, bölgesel, 


2

ulusal ve uluslararası ticarete, yeni teknolojilere ve sanayi alanlarına açılmak olmalıdır. Bugün tarımı, sanayisi, 

kalkınma projeleri, turizm ve tabii güzellikleri ile çok zengin bir potansiyele sahip olan Adana Türkiye’de hızla 

kalkınan bölgeler arasında önemli bir yere sahiptir. 

İlimizde 1500’lü yıllarda şeker yapım evi ile başlayan, mumhane ve dokumacılıkla devam eden imalat kolları 

gitgide farklılaşarak ve büyüyerek sanayi işletmelerine dönmüştür. Adana’da ilk fabrika 1864 yılında kurulmuştur. 

Yaşadığı gelişme sürecinden dolayı Türk ekonomisinde önemli bir yere sahip olan Adana, tarımdan sanayileşmeye 

geçişte örnek gösterilecek bir il olmanın gururunu yaşamaktadır. 

Bu çalışmada da Adana Sanayisinin 1500’lü yıllardan 2000’li yıllara kadar geçirdiği evreler, sanayi potansiyelleri, il 

sanayicileri, ilk fabrikaları ve o yıllarda ki sanayinin rakamsal değerleri anlatılmaktadır. 

Tarih boyunca önemli bir yere sahip olan Adana, her şeyiyle zengin bir yerleşim merkezidir. İnsanı, coğrafyası, 

tarihi mirası, medeniyet ve kültür birikimi ve uygarlıkların kesiştiği renkli mozaiğiyle binlerce yıl sanayide ve 

ticarette üretken ve etken bir şehir olmuş, yarın da üretken ve etkili, güçlü ve çağdaş bir şehir olmayı sürdürecek ve 

Türkiye’nin gelişmesinde katkısı daima ve sürekli olacaktır. 

Mahmut DEMİRTAŞ 

Adana Valisi 


3

ADANA 

Çukurova yöresi tarih boyunca doğal kaynaklarının zenginliği, sosyo-ekonomik verilerinin çeşitliliği ve bolluğu ile 

daima istenilen ve yaşam yeri olarak seçilen bir bölge olma özelliğini korumuştur. 

Adana, tarihin en eski yerleşim merkezlerinden biridir. Gerek Ticaret kervanlarının, gerekse orduların geçiş yolları 

üstünde olduğundan, Çukurova ve özellikle Adana yöresi çeşitli kavimlere yurt ve zengin uygarlıklara sahne 

olmuştur. 

İlk çağlardan itibaren Kizzuw Atna, Luvi, Arzava, Hitit, Kue, Asur, Kilikya Krallıkları ile Pers Satraplığı, Selökidler, 

Korsanlar, Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular ve Memlukların egemenliğinde kalmış olan Adana, Ramazanoğulları 

Beyliği idaresindeyken 1517 yılında Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlılara katılmıştır. 

1850 civarı. Günümüzde Devlet Hastanesinin bulunduğu yerden Taşköprü ve Tepebağ Mah. görünüyor. 

Devlet Hastanesinin yerinin eskiden mezarlık olduğu biliniyor. 


4

Adana, 1920 sonrası Türkiye Cumhuriyeti’nin hızla gelişen modern bir kenti olmuştur. Anadolu’nun güneyinde 

yer alan ilimizin doğusunda Osmaniye, Gaziantep, Kahramanmaraş, kuzeyinde Kayseri, kuzeybatısında Niğde, 

batısında İçel ve güneydoğusunda Hatay illeri yer almakta, güneyini ise Akdeniz çevrelemektedir. 

Adana, Türkiye’nin en verimli ovası olan Çukurova’nın merkezinde kurulmuştur. Çukurova’nın toplam yüzölçümü 

38.413 km2 dir. Adana ili 14.030 km2 alanı ile Çukurova’nın % 36.5’ini kapsar. Akdeniz’e yaklaşık 160 km’lik kıyısı 

bulunan Adana, aynı zamanda Kıbrıs’a en yakın ilimizdir. Konumu nedeniyle eski çağlardan beri Avrupa’yı Asya’ya 

bağlayan ulaşım yolları üzerinde köprü olmuştur. Bugün de Türkiye’nin Ortadoğu ile kara ve demiryolu bağlantısı 

Adana üzerinden geçer. Bu bağlantı eskilerde geçit vermeyen, Torosların Gülek Boğaz‘ından sağlanır. 


5

Şu an kentimizde bulunan Taşköprü, Misis ve Akdeğirmen antik köprüleri de Adana’nın tarih boyunca ticaret yolları 

üzerinde olduğunun kanıtıdır. 

1850 yıllarına ait bir gravür. günümüzdeki Devlet Hastanesinin bulunduğu yerden Taşköprü ve Tepebağ Mah. Görünüyor. 

Geniş ve bereketli bir tarımsal arazi üzerinde kurulu olan Adana ili önemli bir pamuk ve narenciye üretim 

merkezidir. Tarım sektöründeki gelişmeler ve sermaye birikimi, imalat sanayinde özellikle tarıma dayalı sanayi 

kollarında büyümeyi getirmiştir. Adana’ya sanayi açısından bakarsak ülkemizdeki sanayi ağırlıklı kentlerden biri 

olarak karşımıza çıkar. Özel kesimin ağırlıkta olduğu sanayi alanında tüketim malı üreten işletmeler çoğunluktadır. 

Firma ölçekleri ile Türkiye ortalamasının çok üzerinde bir yapıya sahiptir. Modern ve entegre tesisler belli 

büyüklükteki kapasitelerde kurulmuş olup, yüksek istihdam seviyelerine sahiptir. 

Adana Sanayinin dünden bugüne yaşadığı evreleri ve gelişimini aşağıdaki başlıklar ve tablolarla inceleyelim. 


6

CUMHURİYET ÖNCESİNDE ADANA’DA SANAYİ 

Çukurova Bölgesi ve Adana ilinde tarih boyunca tarım ve hayvancılık önde gelen iktisadi faaliyetler arasında 

yer almıştır. Ticari faaliyetler de bu faaliyetlere paralel olarak gelişme göstermiştir. Sanayi ise, basit anlamdaki gıda, 

un ve özellikle zeytinyağı üretim tesisleri ile basit anlamdaki dokuma tesislerinden ibaret kalmıştır. Osmanlı 

İmparatorluğu dönemi de büyük ölçüde bu şekilde geçmiştir. O yıllarda sanayi ve ticaretin gelişememe nedenleri şu 

şekilde sınıflanabilir: 

a) Osmanlı İmparatorluğu döneminde yoğun bir şekilde yaşanan savaşlar, sanayi ve ticaretin gelişmesini engelleyen 

önemli bir etken olmuştur. 

b) Çukurova Bölgesi ve Adana ilinin verimli toprakları, elverişli iklim şartları, ulaşım olanakları ve Akdeniz’e açılan 

emin koyları nedeniyle bütün devirlerde Küçük Asya’da genişlemek isteyen her devletin iştihasını üzerine çekmiş, 

bu nedenle bölge tarih boyunca pek çok savaşların yapıldığı bir yer olmuştur. Bu durum bölgenin her istilada yakılıp 

yıkılmasına sebep olmuş ve sanayinin temel unsurlarından olan yerleşik nüfusun çoğalmasına imkan vermemiştir. 

c) Bölgede yazların çok sıcak olması da sanayinin gelişmesini olumsuz yönde etkilemiştir. İklim nedeni ile yaz 

aylarında nüfusun büyük kısmının yaylalara çıkması, sürekli çalışamama nedeniyle sanayinin gerektirdiği kesintisiz 

üretim imkanını ortadan kaldırmıştır. 

1500 yıllarında Piri Paşa zamanında Seyhan Irmağı’nın kenarına iki büyük ipek imalathanesi yaptırdı ve ipek 

böceği yetiştirmek için dutluklar oluşturdu. Ayrıca Irmağı kenarında büyük bir şeker yapım evi kurulmuştu. Şeker 

kamışları değirmen taşlarıyla sıkılır, suyundan şeker yapılarak bir kısmı komşu ülkelere satılırdı. 

O yıllarda Adana’da bir mum hane ve dokumacılığın kanıtı olarak bir de boyahane vardı. Bunların 1530 yılında 

16.000 akçe (Osmanlı para birimi ) olan geliri, 1572 yılında 35.000 akçeye yükselmiştir. Buna karşılık; iplik ve iplik 

pazarı rüsumları (vergi ) bu tarihlerde 18.000 akçeden 12.000 akçeye düşmüştür. 


7

1524 tarihinden itibaren rastlanan Keçeci, Debbağan ve 1547’de görülen Tabakhane gibi mahalle isimleri, deri 

ve yünlü sektörünün gelişmiş olduğunu belirler. Adana’da pamuklu dokuma endüstrisinin de önemli ölçüde geliştiği, 

sadece kente ve yakın çevresine değil, Anadolu ve Ortadoğu pazarına kumaş sağladığı da düşünülmektedir. 

düşünülmelidir. Dokuma yapılan hemen her merkezde boyacılık da vardır. Anadolu’daki boyahaneler, 16. yüzyıldan 

itibaren yoğun olarak Adana gibi belli başlı şehirlerde toplanmıştır. 16. yüzyılda boyahanelerin geliri 35.000 akçedir. 

Susam yağı çıkaran, pirinç unu yapan, çeltiği kabuğundan ayıran, pamuk çekirdeğini ayıklayan atölyeler ve 

yün-pamuk ipliği yapan işyerleri bulunması o yıllarda Adana’da tarım ürünlerini işleyen sanayinin geliştiğinin bir 

göstergesidir. 

1547 tarihli vakfiyeye göre, sadece Ramazanoğullarına ait kayıtlı 60 adet değirmen vardır. Yaptırılan 

değirmenlerin sahiplerine mülk olarak verilmesi, değirmen inşasının teşvik edildiğini göstermektedir. Temel gıda 

maddelerinin un haline getirilmesi için kullanılan su değirmenlerinin, birer sanayi kuruluşu oldukları da gerçektir. 

Osmanlı İmparatorluğu’nu Suriye ve Irak’a bağlayan ana yolun Konya istikametini takip ederken Adana’dan 

geçmesi ticari faaliyetleri desteklemiştir. Bu yol devletin resmi hac yolu olması nedeni ile dini bakımdan önemli 

olduğu gibi aynı zamanda askeri ve siyasi bakımdan da önemlidir. 

Hac ve ticaret yolunun 13. yüzyıldan itibaren Adana’dan geçmesinin, kervanların burada konaklaması, şehrin 

ekonomik yaşantısında büyük bir canlılık sağlamıştır. 


8

1910… Taşımacılığın develerle yapıldığı yıllar 

16. yüzyılın son çeyreğinde pamuk ihracının yasaklanması Adana’da yetişen pamuğun değerli bir madde 

olduğunu ve kolaylıkla pazar bulduğunu göstermektedir. 

Adana’mıza pamuk 800 sene evvel Hindistan’dan gelmişti. Yerli kozamız Hint Pamuğu cinsindendi. Mısırlı 

İbrahim Paşa’nın 1832-1840 yılları arasında Adana’yı işgal etmesi ile pamuk ekimine daha fazla önem verilmeye 

başlandı. 


9

1833…Mısırlı İbrahim Paşa’nın askerleri Adana’yı işgal ediyor. garavürde Taşköprüyü ve Adana Kalesini görüyoruz. İbrahim Paşa 1840 

yılında Adana’dan çekilirken kaleyi yıkmıştır. 

O yıllarda Mısırlı İbrahim Paşa, tarihin ilk toplu sözleşmelerinden biri olan tarla sahipleri ile ırgatlar arasındaki 

sözleşmeyi yaptı. Bu sözleşmeye göre ırgatların 2 saat çalıştıktan sonra 10 dakika dinlenme hakları vardı. Buna 

İbrahim Paşa Soluğu denildi. 


10

Tarla işçileri dinlenirken 

1850’li yıllardan sonra pamuk üretimi Amerika iç savaşının çıkması ve İngiliz şirketlerinin yeni üretim 

yapacakları yerler aramasıyla altın çağını yaşadı. Ancak pamuk tarlalarında çalışacak insanlar bulanamayınca 

Toroslar da yaşayan Yörüklerin şehre indirilerek tarlalar da çalışmalarının sağlanması için Teşvik Yasaları ve Zorunlu 

İskan Kanunu çıkarılmıştır. Bu uygulamalara karşı çıkarak ayaklanan Kozanoğlu Aşiretine Islah Orduları gönderilmiş 

ve ayaklanma bastırılmıştır. Bütün bu çabalar sonucunda pamuk tarımı gelişmiş ve sanayileşmeye doğru ilk adımlar 

atılmaya başlanmıştır. 

Araştırmalara göre, 1852-1853 yıllarında Adana’da tespit edilen başlıca sanayi faaliyetleri aşağıda tablo 

halinde çıkarılmıştır. 


11

SANAYİ FAALİYETİ 

SAYISI 

Pamuk Sifleme Evi 50 

Keçe İmalathanesi 10 

Basit Dokuma Tesisi 22 

Un Değirmeni ( Su İle Çalışan ) 4 

Masere 40 

Bunların yanında terzilik ve hallaçlık gibi zanaatların varlığı az da olsa görülmektedir. 

Adana’daki ilk fabrika ise, 

1864 yılında kurulan bir çırçır fabrikasıdır ve İş Bankası’nın eski merkez 

binasının bulunduğu yerde kurulmuştur. Bu tesis makine mühendisi Justin Dauted tarafından kurulmuş ve 1876 

yılında sosyal ve ekonomik nedenlerle Ceyhan ilçesine nakledilmiştir. Kurucu Justin Dauted’in karısı, çocukları ve 

torunları bu fabrikayı 1948 yılına kadar işletmiş ve daha sonra Hasan Yeşil satın alarak işletmeye devam etmiştir. 

1900’lü yıllar Abidinpaşa Cad. 


12

1885 yılında ikinci pamuk işleme fabrikası İngiliz iş adamı Gout tarafından kurulmuştur. Azınlık 

vatandaşlarından Havace Tırpani 11 Ocak 1901 yılında üçüncü bir çırçır fabrikasını kurmuştur. Bu fabrika ileriki 

yıllarda Sümerbank Fabrikasının nüvesini teşkil etmistir. Aynı tarihte bir de un değirmeni kurulmus olup, bunların 

dışında bir sanayi tesisi görülmemektedir. Havace Tırpani’nin, Avrupa’dan ithal ettiği iplik ve dokuma makineleri ile 

2688 iğlik bir iplik fabrikası, iki yıl sonra da üç üniteden oluşan modern anlamda ilk fabrika kurulmuştur. Böylece 13 

Ocak 1901 yılında, Adana’da ilk entegre tesis kurulmuş olmaktadır. Bu fabrikada üretilen bezlere yakın zamana 

kadar Tırpani Bezi denilmekte idi. O yıllarda 310 işçinin çalıştığı bu fabrika 1914’de 7,5 milyon kuruş değerinde 160 

ton iplik ve 530 bin metre kumaş üretiyordu. 

O yıllarda tarım ilkel usul ve aletlerle yapılmaktaydı. Ticari ve sanayi faaliyetler yok denecek kadar az ve 

sınırlıydı. 1875 yılında Taşçı Köyü çiftçilerinden Salih Efendi “Üç Demirli” denilen ziraat aletini icat etmiş ve Torakçı 

namında bir ustaya yaptırmıştır. Bu tarım aleti ilk sanayi faaliyeti olarak sayılabilir. 1879 yılında ilk orak makinesini 

ise Mennanoğlu Kasım Bey getirtmiştir. 1881 yılında ise, zamanın valisi Abidin Paşa tarafından Menafi Sandığı 

aracılığıyla ilk buharlı nadas makinesi ithal edilmiş, 1883 yılında ise Harman-Hasat makineleri tarımın hizmetine 

girmiştir. 1894 yılında Adana Ticaret Odası kurulmuş Sanayi ve Ziraat Odaları da bu çatı altında toplanmıştır. 1911 

yılında Ziraat Odası ve 1966 yılında da Sanayi Odası, Ticaret Odasından ayrılarak kendi odalarını kurmuşlardır. 


13

1900 yılı başlarında Adana 


14

19. yüzyılın sonlarına doğru Bosna’dan göçmen olarak Adana’ya gelen Salih Efendi, 1902 yılında Seyhan 

kıyısında Taşköprü’nün doğu yönünde o gün için modern bir un fabrikası kurmuştu. Bosnalı Salih’ten dolayı adı 

BOSSA olan bu fabrika uzun yıllar faaliyet göstermiş sonradan Sabancı Ailesinin de katılımıyla Adana sanayinde 

önemli bir yere sahip olmuştur. 

Tarih 20. y. y. başları. Solda akan dere sarıçam Deresi. Şimdiki Hilton Oteli bu derenin yanında inşa edildi. O yıllarda 

bölgenin mezarlık olduğu biliniyor. 

1903 yılında Dr. Shaffer tarafından yayımlanan “Cilicia” adlı çalışmada o yıllarda 45 bin nüfusu olduğu tahmin 

edilen Adana’da, sanayi henüz doğmuş cılız bir çocuğa benzetiliyordu. Nitekim o devirde yukarıda tanımlanan 

sanayi yapısına ek olarak bugün ev ve el sanatları olarak nitelediğimiz; iplik eğirme, halı seccade, kilim, keçi kılından 


15

çuval dokuma imalathaneleri, orak ve nal imali, eğer takımları ve çömlek yapımı gibi belli başlı sanayi uğraşları da 

bulunmaktaydı. 

1910 civarı…Tepebağ mahallesi ve Seyhan Nehri. Fotoğrafta Şıhoğlu camii görünüyor. 

1906 yılında yine azınlık vatandaşlarımızdan Aristidi Kosma Simyonoğlu evlatları tarafından ikinci bir iplik 

fabrikası kurulmuştu. Simyonoğlu Fabrikası adı altında üretime geçen bu tesiste 150 işçi çalışıyor ve fabrika 5,4 


16

milyon kuruş değerinde 150 ton iplik ve 470 bin metre kumaş üretiyordu. Daha sonra Milli Mensucat Fabrikası 

olacak tesis de buradan doğmuştur. 

FABRİKANIN ADI 

ÇALIŞTIRDIĞI İŞÇİ İPLİK BEZ (TOP) 

MİKTARI (24 SAAT ) (PAKET) 

Milli Mensucat San. İşl. T.A.Ş. 1.800 252.000 226.800 

Malatya Bez ve Fab. T.A.Ş. 

1.350 347.355 142.887 

(Adana Mensucat Fabrikası ) 

TOPLAM 3150 599.355 369.680 

BU FABRİKALARDA BULUNAN KİRMEN VE TEZGÂH ADETLERİ DE AŞAĞIDADIR ; 

FABRİKANIN ADI KİRMEN ADEDİ TEZGAH ADEDİ 

Milli Mensucat San. İşl. T.A.Ş. 20.000 300 

Malatya Bez Ve Fab. T.A.Ş. 

11.416 179 

(Adana Mensucat Fabrikası ) 

TOPLAM 31.416 479 


17

Bugünkü Marsa Fabrikası civarında 

kurulu bulunan GİLODO YAĞ VE 

ÇIRÇIR FABRİKASI, dönemin sanayi 

atılımlarına örnek bir işletmeydi. 

Ziraat Bankası sermayesi ile kurulan mensucat 

fabrikasının açılışına Adanalılar çok ilgi 

göstermişlerdi. 

1900 yılında Bahri Paşa Adana Valisi iken, çocuklara ziraat öğretmek için bir sanayi mektebi kurulması 

gerektiğini düşünmüş ve bu amaçla Büyüksaat civarında şimdi ki İnkılap İlköğretim Okulunun olduğu bina sanayi 

mektebi için inşa edilmiş ve Bahri Paşa’nın da katıldığı bir törenle açılmıştır. 

(Atatürk, 16 Mart 1923 tarihindeki Adana seyahatinde bu okulu ziyaret etmiş, Türk Ocağı salonunda yapılan 

ayrı bir toplantıda Adana Esnaf ve sanatkarları ile tanışmış, sanayinin bir ülkenin bağımsızlığı için çok önemli 

olduğuna dair bir konuşma yapmış ve bu konuşmasında “Bir millet sanattan ve sanatkarlardan mahrumsa tam bir 

hayata malik olamaz. Bu memlekette, bu memleketin halkı üzerinde kimsenin hak ve salahiyeti olmadığı gibi, bu 

memleketi dışa muhtaç ettirmemekte size düşen bir görevdir. Sanatın önemini takdir etmeli ve bu takdirin bugünün 

icabına göre lazım gelen her şeye başvurmakla olacağını anlamalıyız. ”demiştir. 


18

Atatürk Osmanlı devrinde yanlış bir görüşle sanatın küçümsenmiş olduğunu, hatta padişahların dahi böyle 

düşündüğünü ancak bunun son derece yanlış olduğunu sanatkarları bulunmayan memleketlerin hayat damarlarından 

birinin kopmuş olacağını da çok özlü bir şekilde ifade etmiştir. ) 


19

17 Eylül 1913 tarihine gelindiğinde Adana Ticaret Borsası faaliyetine başlamıştır. Fransızlar tarafından Adana- 

Mersin Demiryolunun inşaatından sonra gelişen pamuk ticareti, pamuk ziraatının de günden güne artmasına sebep 

olmuştu. Pamuğun istihsal miktarının artmasıyla bu mevzuda ticaret yapan birçok perakendeci, toptancı ve ihracatçı 

tüccarlar türemişti. 

O zamanlar pamuk mahsulü, Pamuk pazarı denilen yerde dünya piyasasından habersiz olarak alınıp satılırdı. 

Dünya pamuk fiyatlarından ancak ihracat işleriyle meşgul olan tüccarlar kendi müşterilerinden özel olarak aldıkları 

telgraflar sayesinde haberdar olabilirlerdi. Böylece piyasada düzenleyici rolünü de bu ihracatçı tüccarlar yerine 

getirirlerdi. Bu durum karşısında Adana tüccarları ve çiftçileri Ticaret Odası’na başvurarak Adana’da bir pamuk 

borsasının açılması için gerekli çalışmalara başlamışlardı. O yıllarda, yürürlükte bulunan 15 Nisan 1886 tarihli Umum 

Borsalar Nizamnamesine göre borsaların bugünkü gibi müstakilen kurulmaları mümkün olmadığı ve ancak Odalara 

bağlı olarak kurulabilecekleri hükme bağlanmış bulunduğundan Ticaret Borsasının kuruluşu o günkü adıyla Adana 

Ticaret ve Sanayi Odası tarafından gerçekleştirilmişti. Adana’da bir Borsa açılmasına dair Ticaret Odası kararının 

Vilâyet Makamına bildirilmesi üzerine Adana Valiliği 22 Mayıs 1329 (1913) tarihli 153/31976 sayılı yazısıyla Adana’da 

(Ticaret Borsası) unvanını taşıyan bir Borsanın kurulmasına izin vermiş ve Adana Borsası’nda, İzmir Borsası 

nizamnamesinin uygulanacağını bildirmiştir. 

Pamuk işleyen sanayinin yanı sıra 10 gelişkin değirmen vardı. 


20

Seyhan Nehri kenarına kurulan ve su gücüyle 

çalışan un değirmenleri. 

Ayrıca büyük işyerleri arasında Tekel İdaresinin bir Tütün Fabrikası da yer alıyordu. Ancak ilimizde sanayi 

faaliyetler henüz gelişme devresine girmeden 1. Dünya Savaşı başlamıştı. Savaş sonunda 1918’de imzalanan 

Mondros Mütarekesi şartlarına uyularak ilimiz Fransızların işgaline uğramış, işgalden dolayı tarım, ticaret ve sanayi 

faaliyetler önemli ölçüde zarar görmüştür. 

1920’li yıllara gelindiğinde Adana önemli bir sanayi ve ticaret merkezi durumundaydı. O dönemde İstanbul ve 

İzmir’den sonra Türkiye’nin en büyük limanı olan Mersin ile bağlantısı, ilin dış pazarlarla ilişkisini sağlamaktaydı. 

Adana’nın aynı zamanda Avrupa ile İstanbul’u, Ortadoğu’ya bağlayan Bağdat demiryolu üzerinde bulunuşu, Suriye 

ve Irak gibi Ortadoğu ülkeleriyle İstanbul arasında önemli bir transit merkezi işlevini görmesini sağlıyordu. Ayrıca 

bu demiryolu; Konya, Kayseri, Afyonkarahisar ve Eskişehir gibi dönemin önemli ticaret merkezleri ile Adana 

arasında bağlantı kurmaya da yarıyordu. Ekonomik etkinlikler açısından Adana’nın önemini belirleyen bir başka olgu 


21

da tarımsal üretimi, özellikle de pamuk ekimiydi. Cumhuriyet öncesi dönemde Fransızlarca Adana-Mersin 

Demiryolunun yapılmasıyla ulaşım kolaylığı sağlanmış, pamuk üretim ve ticareti daha da canlanmış ve bölgedeki 

mesleki örgütlenmelerde bundan etkilenmiştir. pamuk alım-satımının bölge sınırlarının dışına taşması ve dış 

pazarlarla ilişki kurma zorunluluğu, daha 1913’te Adana Ticaret Odasına bağlı bir borsa şubesinin açılmasına neden 

olmuştu. Ayrıca bu yıllarda Adana’da 20 dolayında fabrika bulunmaktaydı. Bunlar çoğunlukla, çırçır ve prese 

işletmeleri, değirmen, pamuklu dokuma, buz ve un fabrikalarıydı. 

1918…Fransız işgal orduları komutanı general Gouraund, Yeni İstasyon Binasının önünde 


22

Bu durum Adana’nın kurtuluş günü olan 5 Ocak 1922 tarihine kadar devam etmiş ve 29 Ekim 1923 tarihinde 

kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devleti bütün ülkemizde olduğu gibi ilimizde de ekonomik yönden yeni ve aydınlık 

ufukların doğmasına yol açmıştır. 

Taşköprü’nün 1935 yıllara ait bir fotoğrafı. Arka planda Bossa Un Fabrikası ; günümüzde burada HİLTONSA Oteli de bulunmaktadır. 


23

CUMHURİYETTEN GÜNÜMÜZE KADAR ADANA SANAYİ 

Cumhuriyetin ilk yıllarında Adana’da ticari etkinlikleri belirleyen tarımsal üretim, o dönemin sanayi yapısını da 

yönlendiren ana etkendi. O dönemde varolan, sanayi işletmesi sayılabilecek işletmelerin önemli bir bölümü, tarım 

ürünlerini besin maddeleri haline getiren değirmen, un fabrikası gibi besin sanayine bağlı işyerleri ve önemli başka 

bir bölümü ise, pamuğu çekirdeklerinden ayıran çırçır ve prese (balyalama) işletmeleriydi. Bugünkü sanayi işletmesi 

tanımına daha uygun olan, Azınlık değişimi sırasında, Tırpani Fabrikası, önce Rasim Dokur tarafından daha sonra 

1927 yılında Ziraat Bankası tarafından satın alınmıştır. Bu fabrika, 1937 yılında Malatya Mensucat Şirketine ve daha 

sonra da Sümerbank’a devredilmiştir. 5800 iğ ve 51 dokuma tezgahı olan Simyanoğlu Fabrikası ise önce Rober 

firmasına satılmış olup, Rober Firması da bu tesisi merkezi İstanbul’da olan Milli Ticaret T.A.Ş.’ye kiraya vermiştir. 

1924 yılında yayımlanan Adana Ticaret Rehberinde, o yıllardaki sanayi tesisi sayısı 17 olarak verilmektedir. Bunların 

ikisi yukarıda sözü edilen Tırpani ve Simyanoğlu fabrikalarıdır. 

SANAYİ FAALİYETİ 

SAYISI 

Un Fabrikası 3 

Çırçır Ve Prese Fabrikası 8 

Atıl Vaziyette Fabrika 4 

İplik Ve Dokuma 2 

Aynı tarihte, bu tesislerin dışında ticaret ve sanayi odasına kayıtlı olan diğer imalathanelerin faaliyet kollarına 

göre dağılımı aşağıdaki tabloda görülmektedir. 

İMALATHANELER 

SAYISI 

Matbaa 4 

Fırın 44 

Masere 7 

Gazozhane 7 


24

Şekerleme Evi 14 

Köşker 55 

Saraç 7 

Bulgur Değirmeni(Dink ) 7 

Kazancı 18 

Demirci 37 

Marangoz 34 

Kova Yapımcısı (Helkeci ) 9 

Bıçakcı 4 

TOPLAM 247 

ADANA SANAYİSİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI 

(1927 YILI ) 

SANAYİ FAALİYETİ İŞLETME SAYISI ÇALIŞAN SAYISI 

Tarım, Hayvancılık v. b 300 1162 

Dokuma Sanayi 153 2991 

Ağaç Mamülleri Sanayisi 91 367 

İnşaat Sanayisi 27 100 

Maden-Makine Sanayisi 182 550 

Kağıt-Karton Sanayisi 5 57 

Kimya Sanayi 17 76 

Çeşitli Sanayiler 6 8 

TOPLAM 781 5311 

Yukarıda ki tabloda görülen sektörlerden başka; bir kesimhane, bir soğuk hava deposu, hem de bir gazoz - 

buz fabrikasından oluşan ve Turhan Cemal Beriker’in Belediye Başkanlığı döneminde yapılmış olan Kanora’dan da 

bahsetmek gerekir. Avrupa’daki örneklerinden daha modern olan bu tesis, Atatürk tarafından gezilerek “Ara da kar 

bulasın. ” anlamında “Kanora “olarak isimlendirilmiştir. Kanora Adana ticaret ve sanayisi için önemli bir tesis 

olmuştur. 


25

1933… Kanara Binası 

1930-1940 yılları arasında Adana’nın sanayi yapısı, tüketime yönelik ve tarıma, özellikle de pamuğa dayalı 

olma niteliklerini koruyordu. Uzmanlaştığı alan hala pamuk prese ve çırçırlamaydı. Bu alan, Adana’da gelişmesini 

sürdürmekteydi. Dokuma sanayi üretiminin Adana üretimindeki payı fazla yüksek değildi ve Adana 1940’ların 

başında hala kumaş, giyim eşyası gibi dokuma ürünleri ithal eder bir durumdaydı. 1941’de Adana Ticaret ve Sanayi 

Odasına kayıtlı olan tüccar ve esnaf sayısı 1550 idi. 


26

1924-1950 yılları arasında, yukarıdaki tabloda yer alan tesislerden başka aşağıda belirtilen imalathanelerde 

faaliyette idi. Ayrıca az sayıda taşıt ve makine onarım atölyesi ve deri imalathanesi de kurulmuştu. 

İMALATHANELER 

SAYISI 

İplik 1 

Bitkisel Yağ 2 

Çeltik 9 

Un 2 


Un Değirmeni 4 

Matbaa 2 

Masere 11 

Şekerleme 3 

1943-1944 YILLARI ARASINDA ; ADANA’ DA BULUNAN ÇIRÇIR FABRİKALARININ BİLGİLERİ 

FABRİKANIN ADI ÇALIŞAN AMELE SAYISI ÇIRÇIRLANAN PAMUK 

MİKTARI (kg) 

Suphipaşa 176 1.079.530 

Kalağoğlu 176 900.000 

Toros 176 277.000 

S. R. Gilodo 155 1.612.241 

Çifçi 138 759.743 

Ahmet Murşit 126 863.667 

Cumhuriyet 246 670.538 

Salih Bosna 245 922.051 

İş Fabrikası 175 1.216.604 

İsa Şakir 170 497.977 

İbrahim Burduroğlu 240 884.583 

Aziz Pamukçu 100 272.300 

Asım Özbilen 240 1.071.269 

Yeni Fabrika 240 2.014.532 


27

Ünal 80 101.620 

Ergirler 170 877.546 

Malatya Bez, İplik 170 698.232 

Milli Mensucat 170 848.415 

Ziraat Ban. Pamuk 

150 1.857.253 

Müessesesi 

Nuri Has 80 390.596 

İbrahim Halis 84 336.428 

Kısacık Koll. Şirketi 120 446.345 

Mehmet Çulpan 60 27.410 

TOPLAM 3.677 18.626.500 

1943-1944 YILLARI ARASINDA ; ADANA’DA BULUNAN PRESE FABRİKALARI 


ÇALIŞAN 

AMELE SAYISI 

(6 AY) 

PRESLEDİĞİ PAMUK 

BALYA 

Türk Nebati Yağlar San. Ltd. Şti. 7.487 26.355 

S. R. Gilodo Fabrikası 664 5.000 

Malatya Bez Ve İplik Fab. T.A.Ş. 

3.456 14.787 

(Adana Çırçır Ve Prese Fab. ) 

Ergirler Ortaklığı Pamuk Fabrikası 755 6.862 

Z. B. Pamuk Müess. Fab. -.- 32.397 

Mehmet Nuri Sabancı Prese Fab. 800 6.200 

1944 yılı içinde un fabrika ve değirmenlerinin istihsali 27.815 tondur. Bu da ilin ihtiyacını fazlasıyla 

karşılamaktadır. 


28

Çeşitli sanayi çehresi arz eden İlimizde geniş ölçüde pamuk ziraatı yapılması iplik ve bez fabrikalarından başka 

el tezgâhlarına da ihtiyaç hissettirmiştir. O yıllarda merkez kazaya bağlı kaza ve köylerde 160’a yakın el tezgâhı 

mevcuttu. Bunlardan on beş adedi çorap imal etmekte, diğer 145 adet tezgah ise farklı ürünler için faal halde 

çalışmaktaydı. İplikleri İktisat Vekâletince tahsis olunan bu tezgâhlarda birer kişi çalışmakta olup, yaklaşık olarak 

senelik istihsalleri (1.305.000) metre muhtelif cins dokumaydı. Bunlardan başka çorap makinelerinde de senede 

109.000 çift çorap imal olunmaktaydı. 

Yukarıdaki rakamlardan anlaşıldığına göre el tezgâhları da memleket halkının bir çok zorunlu ihtiyaçlarını 

karşılamaya büyük ölçüde yardım etmekteydi. 

Yıllar itibariyle Adana’da ki fabrikalar ve kapasiteleri aşağıya tablolar halinde çıkarılmıştır. 

1946 -1947 YILLARINDAKİ ADANA’DAKİ FABRİKALAR VE KAPASİTELERİ 

ÇUKUROVADA BULUNAN ÇIRÇIR FABRİKALARI 

Fabrikanın adı 

kırma 

maki. 

Şifleme m. mevcut çırçır m. işleyen çırçır 

Asım Özbilen 2 4 40 40 

Suphi Paşa 1 3 45 30 

Aziz Pamukçu Vereseleri 1 2 30 11 

Çiftçi 2 2 38 35 

Cumhuriyet 1 2 39 35 

Kalağoğlu 2 2 46 28 

Toros 1 3 30 30 

İş 2 3 36 25 

I. Burduroğlu 1 5 30 28 

Yeni 1 3 40 40 

Ünal 1 3 20 18 

Sümerbank Bez, Çırçır 3 9 62 52 


29

Z. B. Pamuk Müessesesi 1 8 70 60 

Ergirler Ortaklığı 5 9 70 37 

Salih Bosna Kolektif Şirketi 2 5 55 55 

Ahmet Mürşit Görgün 1 3 34 24 

Milli Mensucat Çırçır 3 - 36 30 

İsa Şakir Akdoğan 1 1 20 20 

Türk Nebati Yağlar - - 2 2 

İ. Halis ve Şeriki (Hacıhasan 

1 2 24 - 

Köyü) 

Kısacık Kolektif Ş. (Oymaklı köyü) 1 2 25 22 

Çukurova (Mersin) 1 2 35 20 

M. Emin Yüceloğulları (Osmaniye) - 1 16 16 

Yenice Çırçır Fabrikası (Yenice) 1 - 20 20 

Abdurrezak Güvenç (Osmaniye) - - 20 20 

Köylü Fabrikası (Zeytin Köyü) - - 16 16 

Çukurova Sanayi İşletme (Tarsus) 2 4 69 60 

Üç Beyaz (Ceyhan) 1 2 24 18 

İki Kardeşler - 2 24 20 

İsmail Zaloğlu 1 2 31 24 

Yeşildağ (Durak) 1 - 8 68 

YEKÜN 40 82 1036 844 

Not:Bir çırçır ortalama saatte Kozacı kütlüsünden 11 kilo, Akala kütlüsünden 14 kilo pamuk verir. 

ADANA PRESE FABRİKALARI 

PRESE FABRİKASININ ADI BALYANIN VASATİ 

SIKLETİ (kilo) 

24 SAATTE ÇIKARDIĞI BALYA 

( adedi) 

Türk Nebati Yağları Ltd. Şti 200 250 

Ergirler 225 280 

M. Nuri Sabuncu 180 150 

Gilodo 220 200 

Sümer Bank 225 240 


30

Z. B. Pamuk Müessesi 200 250 

YEKÜN 1250 1370 

İPLİK VE DOKUMA FABRİKALARI 


İĞ 

ADEDİ 

BEZ 

TEZGAH 

24 SAATTE ÇIKARTTIĞI 

MAL 

24 SAATTE 

ÇALIŞAN İŞÇİ 

ADEDİ İplik Bez 

ADEDİ 

Sümerbank Bez ve 11.420 176 1.388 408 1.521 

İplik 

Milli Mensucat 20.000 300 1.500 630 2.364 

Rasim Fabrikası 10.600 193 225 300 800 

(Tarsus) 

Çukurova 19.332 240 1.300 550 1.355 

Çukurova (Mersin) 15.000 - 390 - 1.330 

Katlı İplik 583 - 185 - 70 

YEKÜN 76.935 917 4.988 1.888 7.440 

1) Bir paket iplik 4,12 kilodur 

2)Bir top bez inceliğine kalınlığına göre 4,12 kilodur. 

3)Bir top bez 36 metredir. 

NEBATİ YAĞ FABRİKALARI 

(Türk Nebati Yağları Anonim Şirketi Ve Toroslar Ticaret T.A.Ş. ) 

(Her iki fabrikanın kullandığı hammaddeler / Ton cinsinden ) 

HAMMADDE 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 

Çiğit 14500 14865 14188 10561 15449 14498 5675 15337 12130 16133 

Susam Yağı 156 24 214 413 226 - - 154 16 880 

Kopa 309 453 359 297 195 - - - - - 

Keten 

Tohumu 

- 54 489 206 95 241 108 310 627 613 


31

NEBATİ YAĞ FABRİKALARI 

(Türk Nebati Yağları Anonim Şirketi Ve Toroslar Ticaret T.A.Ş. ) 

(Her iki fabrikanın üretimi / Ton cinsinden ) 

ÜRÜN 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 

Çiğit Yağı 1710 1742 1582 1155 1786 1651 611 1736 1463 1350 

Susam Yağı 67 12 91 203 101 - - 29 45 161 

Fındık Yağı - - - - - - - - - 269 

Vejetalin 185 206 204 205 110 - - - - - 

Beziryağı - 17 170 175 83 74 47 103 104 182 

Linter 

55 66 60 42 70 63 18 46 37 33 

Pamuğu 

Iskarta 

- 24 16 30 27 18 8 - 36 17 

Pamuk 

Sarı Sabun 122 105 92 123 144 133 71 172 133 164 

Küspe 6330 6351 5782 4140 5196 5689 2027 5918 4913 5387 

İşçi Sayısı 38546 35987 37490 36879 39129 36928 6219 38102 38837 41209 

1946-1947 YILLARINDA ADANA’NIN İTHALATI 

İTHALATIN NEVİ 1946 YILI (TL) 1947 YILI (TL) 

Ziraat Aleti 5.786.707 2.236.941 

Benzin 397.805 989.404 

Çimento 1.036.146 611.183 

Gazyağı 389.563 640.523 

Hırdavat 8.991 19.344 

Kahve 344.375 3.573 

Kanaviçe 258.639 39.565 

Kösele 899.450 597.771 

Mensucat 3.017.574 10.568.460 

Makine Yağı 469.756 303.575 


32

Makine Parçası 655.744 148.688 

Şeker 3.847.589 4.612.455 

Motorin 785.526 960.516 

Demir 1.591.034 1.134.613 

Çenber - 2.627 

Çay 133.992 195.890 

Cam 182.271 58.779 

Kırtasiye 222.981 57.696 

Boya 20.034 2.396 

Diğer Maddeler 21.554.067 26.176.974 

Yekün 41.675.244 49.390.973 

1946 VE 1947 YILLARINDA ADANA’NIN İHRACATI 

İHRACATIN NEVİ 1946 YILI (TL) 1947 YILI (TL) 

Pamuk 8.749.960 10.032.451 

Pamuk İskarta 101.158 109.847 

Pamuk Çekirdeği 584.857 166.659 

Pamuk Küspesi 794.783 1.340.972 

Pamuk Yağı 749.621 1.845.073 

Arpa 980.307 152.699 

Buğday 583.426 142.620 

Yulaf 329.588 212.782 

Un 434.717 261.467 

Susam 996.766 1.011.005 

İplik 5.050.293 1.952.281 

Bez Dokuma 7.889.379 4.134.077 

Yün 105.801 61.121 

Bardak 1.236 7.003 

Deri 701.250 517.733 

Kepek 2.172 8.026 

Tahin 1.029.469 724.127 


33

Tahin Helvası 9.564 85.931 

Diğer Maddeler 22.745.431 32.810.684 

YEKÜN 51.839.778 55.576.658 

Adana’nın 1946-1947 yılları arasındaki ithalat ve ihracatını karşılaştıracak olursak; ihracat lehine 6.185.685 liralık 

bir fazlalık müşahede etmiş oluruz ki bu durum 1947 yılı iktisadi durumunun Adananın lehine olarak inkişaf etmekte 

olduğu neticesini göstermektedir. 

1950 yılına kadar geçen sürede sanayileşmenin gereği olan alt yapı yatırımlarının yeterince 

gerçekleştirilememiş olması ve özellikle II. Dünya Savaşının ekonomiye olumsuz etkisi ilimizde de sanayileşmenin 

istenilen düzeyde gelişmemesinin başlıca nedeni olmuştur. 

1950 yılından sonra, ülkenin genelinde başlayan sanayileşmeden, diğer illerden daha çok Adana etkilenmiştir. 

Sanayi sektöründe faaliyet gösteren tesislerin sayı, ölçek ve çeşitleri her geçen gün artmaya başlamıştır. 

1940’lardan başlayarak ekonomik potansiyellerin ortaya koyduğu öncelikler içerisinde bölgenin, devlet 

harcamalarından önemli ölçüde pay alması bu gelişime katkıda bulunmuştu. Yapımına devletçe başlanan Seyhan 

Hidroelektrik Santralı 1956’da özel bir şirket olan Çukurova Elektrik T.A.Ş. ’nin bünyesine alındı. Santralın bu tarihte 

çalışmaya başlamasıyla Adana ve Çukurova bol ve ucuz elektriğe kavuştu. Alt yapı hizmetlerinin düzenlenmesi, 

Çukurova’da tarımın ve sanayinin sıçrama yapmasına katkıda bulundu. 1950’lerden 1960’lara dek bölge kentleri 

Türkiye’nin en hızlı gelişen kentler topluluğu oldu. Bu süreç içinde, ticaret kesiminde de önemli bir değişim 

gerçekleşti ve Adana kenti, bölgenin merkezi olarak toptan ticaret işlevini yüklenmeye başladı. 1950 başlarında 

İskenderun’a yerleşen, ülke ve dünya çapında iş yapan firmaların önemli bir bölümü merkezlerini Adana’ya 

taşımaya başladı. 


34

1956…Seyhan Barajı Hidroelektrik santralı 


35

1956 yılı… Seyhan Barajı’nın açılışı için dönemin Başbakanı Adnan Menderes, Mersin Yolundan kente giriyor. 

1956 YILINDA ADANA SANAYİSİNİN SEKTÖREL YAPISI 

1956 yılında sanayi sektöründe 7900 kişi çalışıyordu. Aşağıdaki tabloda bunların belli başlıları yer almakta 

olup, burada adı geçmeyen daha bir çok imalathane de vardı. 


36

TESİSLER 

SAYISI 

İplik Ve Dokuma Fabrikası (Basma Tesislerine Sahip ) 7 

Bitkisel Yağ Fabrikası 7 

Un Fabrikası 3 

Çimento Fabrikası 1 


Tuğla Ve Kiremit Fabrikası 2 

Sabun İmalathanesi 4 

Asbestli Levha Fabrikası 1 

Karo-Mozaik İmalathanesi 4 

1957 yılında Adana’da Çimento Sanayi A.Ş. ’ye bağlı olarak Çukurova Çimento Sanayi kurulmuş ve portland 

çimento imali yapımına başlamıştır. Bu fabrikanın 1962 yılında üretimi 178.000 ton iken 1966 yılında 400.000 bin 

tona yükselmiştir. Aynı yılda bölgenin en büyük ve modern tesisi ise eski belediye başkanlarından Turhan Cemal 

Beriker tarafından kurulan Adana Kil Toprak Tic. ve San. Ltd. Şti.’dir. Şirket 1962 yılında toplam 17 milyon adet 

tuğla ve kiremit imal etmiştir. Ayrıca yine ilimizde kurulmuş olan Atermit fabrikası 1965 yılında 57.290 oluklu, 7500 

düz atermit ve 4292 adet mahya imal etmiştir. 

Türkiye’nin olduğu gibi Adana’nın da ticari ve sınai faaliyetleri esas itibari ile zirai mahsullere dayanmaktadır. 

Bölgenin toprak altı servetleri çok çeşitli ve zengin olmasına rağmen buna ait sanayi, ziraate dayanan sanayinin 

yanında hemen hemen hiç mesabesindedir. 

Ancak zemine yakınlığı ve çıkarılmasında ki kolaylıklar sebebi ile krom madeninin az miktarda çıkarılması 

bölgenin ekonomik faaliyetleri arasında ancak ikinci planda bir mevki işgal etmektedir. Bunun yanında büyük sanayi 

tesislerinin tamir ve yedek parça ikmalini sağlamak için meydana getirdikleri tamir atölyeleri dışında yedek parça 

sanayinin fabrikasyon seviyesine ulaşmaması mevcut sanayinin belli başlı sıkıntıları arasındadır. 


37

O yıllarda ziraat aletleri, ziraat makineleri ve tarımsal yedek parça imal eden 1, prese makineleri birkaç, 

ambalajlık teneke ve buzdolabı montajı ile muhtelif madeni eşya, ulaştırma teçhizatı ve demir imal eden az sayıda 

küçük işletme mevcuttur. . 

D.İ.E. ’nin 1962 yılı verilerine göre Çukurova Bölgesi’ndeki küçük sanayi işyerleri sayısı toplam 5908 olup, bu 

rakamın %41’i Adana’da yer almaktadır. 

1950-1965 döneminde en fazla gelişme gösteren sanayi kolu, dokuma endüstrisi olmuştur. Gıda, metal dışı 

maden ve tütün işleme sanayi kolları daha sonra gelmekteydi. Bölgenin tekstil sanayisi Türkiye ölçüsünde önemli 

bir değere sahiptir. Bu durum Çukurova’da sanayi istihdamını hızlı bir şekilde geliştirmiştir. 1950 yılında dokuma 

işiyle uğraşan işyeri sayısı 32 iken, 1962 yılında 96’ya yükselmiştir. 

1962-1965 dönemi ise, tekstil sanayindeki ilerleme bakımından çok önemli yıllardır. Bu dönemde Adanalı iş 

adamlarınca yapılan yatırımlarla dokuma endüstrisinde %41’lik bir kapasite artışı olmuştur. 

1963 yılında faaliyet halinde olan 145 sanayi tesisi de toplam 13.325 kişinin çalıştığı, 122 firmada ise 

612.313.000. -TL lik üretim yapıldığı tespit edilmiştir. 


Gıda Sanayi 377 3184 

İçki Sanayi 24 69 

Mensucat 107 11030 

Konfeksiyon-Ayakkabı 1295 3148 

Ağaç Sanayi 327 931 

Mobilya/Mefruşat 158 470 

Matbaacılık 44 205 

Deri-Kürk 74 130 

Kauçuk 51 102 

Kimyevi Maddeler 14 71 

Metal Dışı Mamuller 160 586 


38

Metal Sanayisi 2 12 

Madeni Eşya Sanayi 706 1635 

Makine İmalat Sanayi 109 497 

Elektrik Makineleri 101 238 

Taşıt Araçları-Tamiratı 376 1062 

TOPLAM 3925 23370 

1964 YILINDA ADANA SANAYİSİNİN SEKTÖREL YAPISI 



Tütün Mamulleri 2 551 

Dokuma Sanayi 43 12498 

Ağaç İşleme Sanayi 3 67 

Matbaacılık 7 112 

Metal Dışı Mamuller 4 605 

Makine Sanayi 3 99 

Diğerleri (*) 8 163 

TOPLAM 85 15832 

(*)Diğerleri (Kağıt, deri kauçuk, elektrik makineleri, taşıt araçları v. b. sektörler) 

O yıllarda Adana İlindeki belli başlı büyük işletmelere başlıklar halinde bir göz atalım ; 

1-AKDENİZ NEBATİ YAĞLAR VE TEKSTİL SANAYİ T. A. O. 

Fabrika 1953 yılında sipariş edilmiş 1955 de monte işlerine başlanmış ve 1956 yılında işletmeye açılmıştır. 

Fabrika 32.500 iğliktir. 1954 modeli olup 20 penye makinesi mevcuttur. Türk pamuğundan 80 numaraya kadar iplik 

yapılmaktadır. Tesisler Japonya’dan getirilmiştir. Şirket 1.000.000 lira sermaye ile kurulmuştur. 


39

Ahmet Sabuncu, Sunar Sabuncu, Hanım Sabuncu, Mehmet Sabuncu, Nuri Sabuncu Kifayet Ocakcı, Ahmet 

Ertik Mustafa Ökke kurucu ortaklardır. Fabrika 85.000 metre kare arsada 28.000 metre kare üzerine kurulmuştur. 

Elektrik enerjisini Hidro Elektrik santralinden almaktadır. Ayrıca fabrikanın 3000 KWS. lik elektrojen grubu 

mevcuttur. Tesise 27 milyon lira sarfedilmiştir. 

1930’lu yıllar…Taşköprü ve Bosnalı Salih (Sonradan Bossa ) Fabrikaları 


40

2-BOSSA TİCARET VE SANAYİ İŞLETMELERİ T. A. O. 

Bossa Ticaret ve Sanayi İşletmeleri Türk Anonim Ortaklığı Hacı Ömer Sabancı, Kemal Pekün, Hacı Mehmet 

Sabancı, Sinan Bosna, Sakıp Sabancı, Mustafa Fadıl Bosna, İhsan Sabancı, Hacı Sabancı, Eşrefe Bosna, Aysel 

Bosna, Mesrure Pekün tarafından 1951 senesi başında Bir Milyon Türk Lirası sermaye ile kurulmuştur. 

Şirketin sermayesi bilahare 2.6.1952 tarihinde 4.000.000. - ve 22.4.1953 tarihinde 8.000.000. - liraya 

çıkarılmıştır. 

“ BOSSA “ ortaklığın remzi olup, ( Birlik Olarak Sanayi Sahasına Atılalım)cümlesini terkip eden beş kelimenin 

ilk harflerinin birleştirilmesinden meydana gelmiştir. 

Şirketin başlıca gayesi; 

1-Sanayicilik 

2- Ticaret 

1- Ortaklığın esaslı gayelerinden biri memlekette yetişen belli başlı mamullerin imal ve yarı imal sureti ile 

değerlendirilmesi; bin netice memlekete fazla döviz girmesini temin veya hiç olmazsa fuzuli döviz çıkışlarını önlemek 

hususunda memleketçe girişilen hummalı gayretlere katılmaktır. Bu meyanda; 

a) Pamukları presleyerek çemberleyerek modern bir prese tesisatı kurmak ve işletmek, 

b) Pamuk İplik ve Dokuma sanayi kurmak ve işletmek, 

c) Un ve Öğütme sanayi kurmak ve işletmek, 

d)Çeltik ve Bulgur sanayi kurmak ve işletmek, 

e) Usare ve Koku sanayi kurmak ve işletmek, 

f) Konserve sanayi kurmak ve işletmek, 

g) Diğer sanayi şubelerini kurmak ve işletmek, ön planda gelen maksatlarındandır. 


41

2- Ortaklığın esaslı gayelerinden bir diğeri de ticaretin bütün şubelerinde çalışmak, her yolda olduğu gibi, muhitine 

ve memleketine bu sahada da faydalı olmaktır. Bu cümleden olarak; 

a) İthalatı ihracat ve dahili ticarete müteallik her nevi ticaret ve komisyon işleri, 

b) Ticari mümessillik, ticari vekalet, muhabirlik ve acentelik işleri, 

c) Resmi, hususi, milli ve beynelmilel her nevi nafıa, imar ve inşaat işleri ile her çeşit taahhüt işleri, 

d) Kara, deniz, hava nakliyat ve antrepoculuk işleri, 

e) Her manada orman işletmesi, kereste ve diğer orman mahsullerinin istihsal, imal ve ticaret işleri, 

f) Kendi sınai teşkilatına lüzumlu olan ham maddeleri istihsal, ithal veya ihraç işleri maksatları dahilindedir. 

Şirket, yukarıda bahsedilen işlere başlangıç olmak üzere ilk defa Adana Karşıyaka Köprübaşındaki, Adananın en 

eski Un ve Çırçır teşkilatını havi Salih Bosna Un Fabrikasını satın alarak işe başlamış, bilahare ilk büyük maksadını 

gerçekleştirmek üzere, Basma Fabrikasının tesisine 1952 senesinde tevessül etmiştir. 

O günler itibariyle Türkiye’nin en büyük ve modern tesislerinden birisi olan Bossa Basma Fabrikası İplik kısmı 

1954 tarihinde işletmeye açılmış, bunu 15 gün sonra Dokuma kısmının işletmesi takip etmiştir. Memleketin çok 

büyük bir ihtiyacını karşılamakta olan Basma fabrikası ise 01.01.1956 tarihinde uzun ve yorucu bir çalışmadan sonra 

faaliyete geçmiştir. 

Şirket tarafından çalıştırılmakta olan Bossa Un ve Çırçır Fabrikası 2.4.1955 tarihinde büyük bir yangına duçar 

olmuş, Çırçır kısmı ile Değirmen dairesinin bir kısmı yanmış bulunduğundan şirket büyük zarara uğramıştır. Yangın 

sonrası fabrika yeniden daha mükemmel bir şekilde inşa edilerek Türkiye’nin en modern un fabrikalarından biri 


42

haline getirilmiştir. Fabrikanın kapasitesi böylece günde 100 ton çiğitli pamuktan 30 ton temizlenmiş çırçırlı pamuk 

ve 120 ton ekmeklik una yükselmiştir. 

Şirketin sabit sermayesi 8.000.000. -TL döner sermayesi ile takriben 30.000.000. - TL olup, bu meyanda 

Türkiye’de mevcut mensucat sanayi tesislerinin boya ve kimyevi madde ihtiyaçlarını imal etmek amacı ile Mensucat 

Boyaları Sanayi T.A.Ş. ’ne de 500.000. -TL sermaye ile ortak olunmuştur. 


43

3-GÜNEY SANAYİ VE TİCARET İŞLETMELERİ T. A. O. 

Fabrika 20 Haziran 1953 tarihinde 20. 160 iğ ve 200 tezgahla işletmeye açılmış ve 1 Kasım 1953’de 200 

tezgah daha ilave edilmiştir. Ancak 24 Aralık 1953 tarihinde müessif bir yangın neticesinde yardımcı işletmeler 

haricinde kalan esas işletmeler kısmı tamamen yanmıştır. 1954 yılının Mart ayında dokuma kısmı tekrar faaliyete 


44

geçen fabrikanın iplik kısmı ancak 1954 yılı Temmuz ayında işletmeye açılabilmiştir. 1 Kasım 1955 te ise inşasına 

başlanan Basma Fabrikasına 200 ilavesi ile tezgah adedi 600’e yükselmiştir. O yıllar itibari ile Türkiye’nin en modern 

Basma tesislerini ihtiva eden basma kısmı 1957 yılı Haziran ayında faaliyete geçmiştir. 

Yılda 4.300 ton iplik ve 25 milyon metre bez kapasitesinde olan fabrikanın 20160 iğlik iplik kısmı, Alman 

İngolstad firması mamülü olup, 4 Hallaç, 2 Kreyton, 132 Tarak, 24 Cer, 12 Fitil, ve 56 Vater makinesinden ibarettir. 

Sabit sermayesi 18.700.000. - TL olup, mütedavil sermaye ise 27.900.000. -TL‘sıdır. 

Güney Sanayi T. A. O. Mensucat Fabrikaları 


45

4-KİL-TOPRAK LİMİTED ORTAKLIĞI TUĞLA VE KİREMİT FABRİKASI 

Kuruluş tarihi 1 Ocak 1953 tür. Kurucuları Mustafa Özgür, Emin Özgür, Kemal Özgür, Mustafa Salih Özgür, 

Turhan Cemal Beriker ve Korkut Beriker’dir. 

Şirket 400.000. -TL sermaye ile kurulmuş, iş ve tesis hacmi genişlediğinden 1955 yılı içerisinde sermaye 

2.000.000. -TL‘sına tezyid edilmiştir. Fabrikanın senelik kapasitesi 5.000.000 çatı kiremidi ve 7.000.000 delikli 

tuğla, asmolen ve emsali ağır seramik mamulleridir. Makineler komple tesis olarak Almanya’dan ithal edilmiş 

bulunmaktadır. Fırın ve kurutma tesisleri en modern sistemdedir. İmalat tamamen otomatiktir. Sun’i kurutma 

tesisleri sayesinde mevsimlere tabi olmadan fabrika 300 iş günü çalışabilmektedir. Günde 7 ton linyit yakılmaktadır. 

Sabit sermaye 2.000.000. - TL ve döner sermayesi 1.200.000. -TL mütedavil sermaye ise 27.900.000. -TL‘sıdır. 

5-MİLLİ MENSUCAT FABRİKASI 

Adana’da Döşeme mahallesinde ve Eski İstasyon civarında kurulmuş olan fabrika, Milli Mensucat Sanayi 

İşletmesi T.A.Ş. firması altında memleketimizin pamuk ipliği ve pamuklu mensucat ihtiyaçlarına hizmet eden hususi 

teşebbüs elinde bir işletmedir. Cenup mıntıkasının en kuvvetli iktisadi ve sınai müesseselerinden biri olarak çeyrek 

asırdan beri faaliyette olan fabrika ; 

1906 yılında Aristidi Kozmasimyonoğlu evlatları tarafından tesis edilerek 1800 iğle faaliyete geçip her sene 

biraz daha iğ ilavesiyle 4 sene sonra iğ adedi 5800’e çıkarılmış ve 1911 senesinde 51 adet dokuma tezgahı 

getirtilerek bir de dokuma kısmı ilave edilmiştir. 


46

Fotoğrafın üzerine eski Türkçe”Eski İstasyon “ yazıyor. Öndeki bina günümüzde İstiklal Ortaokulu olarak kullanılmaktadır. Bacası 

görülen fabrika Milli Mensucat Fabrikasıdır. Fotoğraf 1930 yılı civarında çekilmiş olmalı. 


47

Cumhuriyetin ilk yılları, bir fabrikanın görüntüsü. Türkiye sanayileşmede önemli adımlar atıyor. 

1922 yılında sahipleri fabrikayı Rober şirketine devretmiş ve milli mücadeleden sonra İstanbul’da Kara 

Kemal’in kurmuş olduğu tesis Milli Ticaret T.A.Ş. tarafından işletilip, bu şirket tarafından bir sene kadar 

çalıştırılmıştır. Bundan sonra Milli Emlak İdaresine intikal eden fabrika Adana’da ticaretle meşgul olan Şevket ve 

Ortakları Fuat ve Nahli adındaki kimseler tarafından işletilip, bir sene kadar çalıştırılabilmiş ise de kazanç teminine 

muvaffak olunamadığından terk edilmiştir. 


48

Bu tarihten sonra hiçbir teşebbüs erbabının yanaşamadığı fabrika 2 sene kadar çalışmaz durumda kapalı 

kalmış ve bu durum üzerine elden çıkarılmaya mecbur kalınarak Milli Emlak İdaresince satışa çıkarılmıştır. 

1926 yılında Nuh Naci Yazgan, Seyit Tekin, Mustafa Özgür ve Nuri Has, Kemal Ramazanoğlu ortaklığı 

tarafından satın alınmış, 2 sene sonra ortaklardan Kemal Ramazanoğlu ayrılmıştır. O yıldan sonra şirket 1935 yılına 

kadar adi, 1935‘de limited, 1942’de de anonim şirket halinde geniş inkişaflar kaydederek adeta yeniden kurulmuş 

şekilde tecdit ve tesvi edilerek müsmir faaliyetine devam etmiştir. 

Sahiplerinin yorulmaz gayretleri ile günden güne zamanın teknik icaplarına uyularak modernleşen ve istihsal 

kudretini artıran fabrika 1958 yılında 2.000 iğ, 388 dokuma tezgahı ve 36 çırçırı ile günün 24 saati faal haldedir. 

1500 kişinin çalıştığı fabrika günde 10 ton pamuk işlemekte olup, bundan günde vasati 1400 paket muhtelif numara 

iplik ve 30.000 metre muhtelif tip patiska ve çeşitli boyalı bez imal ve istihsal edilmektedir. 

İşletmenin fabrika dahilinde bir polikliniği ve ayrıca fabrika yanında 20 yataklı mükemmel ve modern bir 

hastanesi mevcut idi. Burada işçilerinin ilk giriş muayeneleri, zaman zaman sıhhi kontrolları, işçi ve diğer 

müstahdemin bakımı ile mükellef olduğu kimselerin parasız muayenesi, tedavi ve ameliyatları yapılmakta idi. 

6-PAMUK TİCARET VE SANAYİ TÜRK ANONİM ŞİRKETİ ADANA 

Müessese 1951 yılında Salih Soyekici ve 162 arkadaşı tarafından kurulmuştur. 1951 yılında kurulması ile 

birlikte Çırçır ve Prese fabrikaları, Haziran 1955 de montajı biten İplik fabrikası faaliyete geçmiştir. Mevcut 64 adet 

Platt marka Çırçır makinaları 8 saatte 8200 Kg. pamuk çırçırlamakta ve Lindemad marka balya presesi ise 8 saatte 

200 balya prese etmektedir. 

Haziran 1955’de faaliyete geçen 10.080 iğlik komple iplik fabrikası vasati 14 numara üzerinden ve senede 304 

iş günü hesabı ile kapasitesi 2.432.000 kg’dır. 

Sermayesi 7.000.000. -TL’dir. 


49

7-PAKSOY LİMİTED ORTAKLIĞI 

Müessese 1951 senesinde kurulmuş ve faaliyete geçmiştir. Kurucuları Abdülkadir Paksoy, Ahmet Paksoy, 

Mahmut Paksoy, Mehmet Paksoy, Mustafa Paksoy, Ali Paksoy ve Abdullah Paksoy’dur. 1951 senesinde Çırçır ve 

Prese fabrikası kurulmuştur. 1952 senesinde yağ fabrikası kurulmaya başlamış ve 1953 yılında faaliyete geçmiştir. 

Müessesede yapılan mamuller şunlardır; 


50

a-Çırçır ve preseleme, 

b-Pamuk çekirdeğinden yağ, küspe ve linter elde etmek, 

c-Ham pamuk yağı ve zeytinyağı rafinajı yapmak ve piyasaya birinci sınıf yemeklik yağı arzetmek, 

d-Yağdan ve rafinaj tortularından birinci ve ikinci sınıf sabun yapmak, 

e-Toz sabun imal etmek. 

Fabrikanın farklı kısımlarının kapasitesi şöyledir : 

Çırçır ve prese fabrikası senede 2540 ton pamuk istihsal edip ve en modern ebada balya halinde preseliyecek, 

yağ fabrikası senede 20. 700 ton pamuk çekirdeği işleyip, 2590 ton rafine pamuk yağı istihsal edebilecek 

kapasitededir. Ayrıca bu pamuk tohumundan 7900 ton küspe ve 250 ton kadarda linter pamuğu elde 

edilebilmektedir. 

Rafinaj dairesi senede 500 ton ham zeytinyağı işleyip birinci sınıf yemeklik zeytinyağı haline sokabilecek 

durumdadır. 

Sabunhane, senede 300 ton birinci, 250 ton ikinci nevi sabun ve 500 ton birinci nevi toz sabun imal edebilecek 

durumdadır. 

Müessesesin sermayesi 1.000.000. -TL’dir. 


51

8-ÖZGÜÇ LİMİTED ORTAKLIĞI 

“Amyat -Çimento “ Atermit Fabrikası 

Tesis 14.05.1956 tarihinde faaliyete geçmiştir. Ortaklığın sahipleri Emin Özgür, Mustafa Salih Özgür Reşat 

Güçlü ve Haluk Güçlü’dür. 

Tesis faaliyete geçtikten bir buçuk ay sonra çimentosuzluktan dolayı tatil edilmiş ve ancak 02.01.1957 

tarihinde faaliyete geçmiştir. Tesis senede 12 bin ton çimento ve 2. 500 ton amyant işleyerek 1.000.000 metre kare 

oluklu levha imal edebilecek kapasitededir. Mevcut makineler ise 2 adet 150’şer beygirlik dizel jeneratörü, 1 adet 

amyat ezme değirmeni, 1 adet iki silindirli Hatschek sistemi pilaka makinesi, 1 adet kesme makinesi, 1 adet oluk 

yapma makinesi, 1 adet istif makinesi ve teferruatından ibarettir. 

Sabit sermaye miktarı 1.200.000. -, döner sermaye miktarı 500.000 liradır. 


52


53

9-ÖZBUCAK SANAYİ VE TİCARET T. A. O. İPLİK VE DOKUMA FABRİKASI 

Tesis 1954 yılında kurulmuştur. Kurucuları; Avni Özşahin, Fevzi Özşahin, Celal Özşahin, Bekir Özşahin, Kemal 

Özşahin, Mahmut Karabucak, Bekir Karabucak, Faruk Karabucak, Rifat Karabucak, İbrahim Karabucak, Güzide 

Karabucak, Kemal Tamer ve Rıza Gündüz’dür. 

1955 senesinde 144 dokuma tezgahı olan fabrikanın iplik tesisatı İtalya’da Marzoli firması üretimidir. İğ adedi 

6400 dür. Bu miktar 2400 iğ’i ince penye iplik tesisatı olup vasati numarası 40 dır. Bakiye 4000 iğ’in vasati iplik 

numarası 16 dır. 

Yukarıda söylendiği gibi 144 dokuma tezgahı İtalyan malı olup, Galileo markadır ve tam otomatiktir. Kaput 

bezi imalinde senede 5.5 ile 6 milyon metre dokuyabilecek kapasitedir. İnce iplikle dokunacak kumaşlarda mesela; 

poplin veya benzeri kumaşlarda senelik istihsal de değişmeler olacağı malumdur. Ayrıca 1 adet iplik katlama 

makinesi ile 800 adet iplik büküm makinesi vardır. Fabrikada günde 6 ton iplik boyama tesisatı Alman OBERMAİER 

markadır. Mezkur tesis Bobin, Levent ve Çile boyama vasıflarına haizdir. Ayrıca günde 750 ile 900 kg. ipliği 

merserize yapabilecek tesisat mevcuttur. 

Fabrika tesislerinden iplikhane ihzar dokuma kısmı tamamen hazır vaziyette olup 3 ekip halinde çalışmaktadır. 

Şirketin sermayesi 1.000.000. - TL. ’dır. 


54

10-SABA TOPRAK SANAYİİ İŞLETMELERİ LTD. ŞİRKETİ- ADANA ZEYTİNLİ 

Fabrika 1953 yılında Ömer Başeğmez ve ailesi tarafından kurulan ve 1.5 milyon lira sermayeli limited şirket 

tarafından inşa edilmiştir. Fabrika tuğla, kiremit ve çeltik kısımlardan müteşekkil olup, 5.5 milyon liraya 

malolmuştur. Tesisler tamamen otomatik olup, Balkanların o yıllardaki en modern fabrikalarındandır. 

Makineler Alman ve İngiliz malıdır. Fabrika senede 5,5 milyon adet Marsilya kiremidi ve 7,5 milyon tuğla imal 

edilmektedir. Çeltik kısmı 24 saatte 40 ton kapasitelidir. Tesisin gerek Ankara –Adana karayolu ile gerekse demir 

yolu ile irtibatı vardır. 


55


56


57

11-SÜMERBANK KAYSERİ PAMUKLU SANAYİİ MÜESSESESİ 

Adana Bez Fabrikası 

Fabrika 1885 senesinde Rum vatandaşlarından Tırpani kardeşler tarafından Çırçır, Prese ve Un Değirmeni 

olarak kurulmuş, 1898’de 2688 iğlik bir iplikhane ile birkaç dokuma tezgahı ilave edilmiş ve bilahare iğ sayısı 6204’e 

dokuma tezgahı sayısı da 96’ya çıkarılmıştır. 

Umumi harp yıllarına kadar Tırpani kardeşler idaresinde kalan fabrika 1919’da Rasim Dokur ve müteakip 

yıllarda da inkitali bir şekilde muhtelif şahıslara intikal etmiştir. 

1927 yılında Ziraat Bankası tarafından satın alınmış ve 1937 yılında Malatya şirketine devredilmiştir. Malatya 

şirketi zamanında (1939 yılında) iplikhaneye 5000 iğ ilavesi ile fabrika tevsi edilmiş, çırçır ve prese kısımları 

tamamen lağvedilerek 11204 iğlik bir mensucat fabrikası haline getirilmiştir. 

1946 senesinde Sümerbank’a devredilen fabrikanın 1949 senesinde eski dokuma tezgahlarından bir kısmı yeni 

ve otomatik tezgahlarla değiştirilmiş, 1954 yılında ise fabrikanın kalan bütün eski kısımları bina ve makineleri ile 

beraber tamamen kaldırılmış, yeni bina ve yeni makinelerle teçhiz edilmek suretiyle modern bir tesis haline 

getirilmiştir. Fabrikanın enerjisi hidro elektrik santralinden temin edilmektedir. 

Fabrikada 10100 iğ ve 252 dokuma tezgahı mevcuttur ve yılda 2000 ton pamuk işlenmek suretiyle 1700 ton 

iplik istihsal edilmektedir. Bu iplikten 300 tonu satış ipliği olarak piyasaya arz edilir, geri kalan 1400 ton iplikten de 

10 milyon metre bez istihsal edilir. 

Fabrika Kayseri Müessesesine bağlı olduğundan fabrikaya ait sermaye Müessese sermayesi meyanında 

mütalaa edilir, bununla beraber tesis yılda 6 milyon lira ile finanse edilmektedir. 


58

12-TOROSLAR TİCARET TÜRK ANONİM ORTAKLIĞI –ADANA 

Nebati Yağlar Ve Sabun Fabrikası Ve Pamuk Presesi 

Tesis 1946 yılında kurulmuştur. Kurucuları; Ahmet Sapmaz, Bekir Sapmaz, Ömer Sabancı, Mehmet Sabancı, 

Mustafa Özgür, Kemal Özgür, Mustafa Salih Özgür, Emin Özgür, Kadir Has, Kemal Has, Fazilet Aksoy, Kadıncık 

Saygan, Mahmut Has, S. R. Giloda, Boris Gilodo, Rahel Gilodo, Salamon Gilodo ve Samuel Gilodo’dur. 

Tesiste 18.000 ton çiğit işlenebilmektedir. Fabrikada 4 adet hidrolik ve 3 adet otomatik yağ presesi vardır. 

Sermayesi 1.500.000. TL. ’dır. 

13-TÜRK NEBATİ YAĞLAR FABRİKASI A.Ş. 

Şirket 1938 senesinde Limited Şirket olarak kurulmuştur. Daha sonraki süreçte Anonim Şirket haline 

dönüştürülmüştür. Kurucuları;Nuh Naci Yazgan, Mustafa Özgür, Nuri Has, Rifat Çalık, Bekir Sapmaz, Ömer Sabancı, 

Ahmet Sapmaz, Mehmet Sabancı, Emin Özgür, Mahmut Has, Kadir Has, Kemal Sulak, Kemal Has, Fazilet has, 

Kadıncık Saygan, Behice Yazgan, Mehmet Muhaddisoğlu, Atilla Muhaddisoğlu, Şevket Kızılkaya, Salih oğlu Mustafa 

Özgür’dür. 

Fabrika senede 3.250 ton yağ, 285 ton sabun, 10.260 ton küspe üretmekte ve 25.000 balya pamuk 

preselemektedir. 

Sermayesi 2.000.000. -TL’dır. 

Fabrikada 1 adet lokomobil, 1 adet kompresör, 7 adet linter makinesi, 4 adet çırçır, 9 adet yağ presesi, 6 adet 

komple rafine kazan ve makineleri, 2 adet pamuk presesi, 1 adet dizel motoru ile varil, teneke yıkama tertibatı 

bulunmaktadır. 


59

19. yüzyılın ikinci yarısından sonra Çukurova’da İngilizlerin girişimiyle pamuk üretimi hızla gelişmeye 

başlamıştır. 1950’lere kadar ilin ekonomik yapısına egemen olan pamuk ve buğday üretimiyle pazarlaması, bu 

tarihten başlayarak yeni pamuk türlerinin ekilmesi, makineleşme, sulama ve gübreleme yoluyla üretimin artmasına 

neden olmuştur. 

1970’li yılların ortalarına kadar devam eden bu süreçte Adana; tekstil, gıda gibi tarıma dayalı sanayi 

kollarında Marmara Bölgesi’nden sonraki en sanayileşmiş bölge konumuna gelmiştir. Adana sanayisinde ortaya çıkan 

bu yapısal değişimi etkileyen ve yönlendiren etkenler arasında şirketleşme ve holdingleşme ile devletin özel 

sermayeyi teşvik politikalarını çok önemli bir etken olmuştur. Anonim şirketlerin yaygınlaşması ve güçlenmesi, 

holdingleşmenin gündeme gelmesi ve bankacılık ile sanayi sektörünün iç içe girmeye başlamasıyla sanayinin 1960 

sonlarında doğan yeni gereksinmeleri karşılayacaktır. O yıllarda Sabancı ailesinin Adana’da yapmış olduğu yatırımlar 

hem farklı sanayi kollarının oluşmasına hem de istihdamın artmasına katkı sağlamıştır. Hacı Ömer SABANCI 

Adana‘nın kurtuluşu ile birlikte Boduroğlu fabrikasında çalışmaya başlamış, 1925 yılında ise pamuk ticaretine 

atılmıştır. 1943 yılında Sabancı ailesi Türk Nebati Yağlar Fabrikasına ortak olur. Bu fabrika daha sonra MARSA adını 

alacaktır. 1948 yılına gelindiğinde, Kayseri’den göç eden işadamlarıyla, Adanalı çiftçiler arasında, ekonomik işbirliği 

doğmuştur. Adana’da çiftçiler pamuk üretirken, Kayserililer de 

onun ticareti ve iplik haline gelmesiyle uğraşırlar. Bu işbirliğinin doğal sonucu olarak da küçük çapta sanayinin ilk 

adımları atılmış olur. Bu gelişmelerin mali bir kuruma dayanması gereksinimi ortaya çıktığından dolayı bir banka 

kurulması fikri doğmuş ve ”Adana’daki Kayserililer’in Bankası “ cümlesindeki kelimelerin ilk harflerinden oluşturulan 

Akbank ismi ile kurulmuştur. Kurucuları; Hacı Ömer Sabancı, Ahmet Sapmaz, Nuri Has, Behice Naci Yazgan, 

Mustafa Özgür ve İbrahim Tekin’dir. 


60

Yıllar itibari ile belli başlı şirketlerine şöyle bir göz atalım. 

1950 ; -BOSSA UN VE ÇIRÇIR FABRİKASI 

1951 ; -BOSSA TEKSTİL FABRİKASI, 

1958 ; - SAPEKSA, 

1966 ; - SASA, 

1968 ; - TEMSA, PLASSA, 

1969 ; - OLMUKSA, 

1971 ; -PİLSA, TEKSA 

1972 ; -ÇİMSA, EXSA kurulmuştur. 

SANAYİ ODASINA KAYITLI FİRMALARIN SEKTÖREL DAĞILIMI 

(1972 YILI) 

SEKTÖR ADI 

FİRMA ÇALIŞAN SAYISI 

SAYISI 

Gıda Ve İçki Sanayi 52 2866 

Tütün Mamülleri Sanayi 2 1535 

Tekstil Sanayi 89 19390 

Giyim ve Deri Sanayi 9 65 

Orman Ürünleri İşleme Sanayi 20 231 

Kağıt Ve Basım Sanayi 17 398 


Kauçuk Ve Plastik Sanayi 12 481 


61

Taş Ve Toprak Mamülleri Sanayi 20 1303 

Metal Ana Sanayi 4 65 

Metal Eşya Sanayi 16 313 

Makina İmalat Sanayi 52 1141 

Elektrik Cihaz Ve Malzemeleri Sanayi 4 43 

Taşıt Araçları Ve Diğer İmalat Sanayi 12 182 

TOPLAM 322 28823 


(1973 YILI) 

SEKTÖR ADI FİRMA SAYISI ÇALIŞAN SAYISI 




Giyim Ve Deri Sanayi 9 74 











TOPLAM 334 31775 


62


(1974 YILI) 
















TOPLAM 343 34285 

SANAYİ ODASINA KAYITLI FİRMALARIN SEKTÖREL DAĞILIMI(1975 YILI) 












63






TOPLAM 313 35795 


(1978 YILI) 


GIDA VE İÇKİ SANAYİ 64 5773 

TÜTÜN MAMÜLLERİ SANAYİ 2 3019 

DOKUMA SANAYİ 56 24392 

KİMYA SANAYİ 19 3494 

METAL DIŞI MAMUL SANAYİ 15 1178 

MAKİNA SANAYİ 38 2250 

DİĞERLERİ (*) 28 1351 

TOPLAM 207 39720 

(*)Diğerleri (Kağıt, deri kauçuk, elektrik makineleri, taşıt araçları v. b. sektörler) 

1968-1980 yılları arasında Türkiye’nin en büyük 100 firması arasında yer alan firmalar listesinde Adana’da 

faaliyet gösteren şirketlere de rastlamak mümkündür. 

Bunların başlıcaları ; 

-Akdeniz Nebati Yağlar ve Tekstil A.Ş. , 

-Bossa Ticaret ve Sanayi A.Ş. , 

-Çukurova Makine İmalat ve Ticaret A.Ş. , 

-Çukurova Pamuk Tarım, Satış Kooperatifleri Birliği, 


64

-Güney Sanayi ve Ticaret A.Ş. , 

-Marsa Margarin Sanayi A.Ş. , 

-Milli Mensucat Sanayi ve Ticaret A.Ş. , 

-Paksoy Sanayi ve Ticaret A.Ş. , 

-Sapteks Sapmaz Tekstil sanayi ve Ticaret A.Ş. , 

-SASA Suni Sentetik ve Elyaf Sanayi A.Ş. , 

-Teksa Tekstil Ticaret ve Sanayi A.Ş. , 

-Toroslar Ticaret T.A.Ş. ’dir. 

Geçmiş yıllarda Adana’daki işletme sahiplerinin büyük metrekarelerde araziye sahip olması nedeniyle çırçır, 

prese, un sanayileri aynı tesis altında kurulmaktaydı. Ancak 1970’li yıllarda bu sistem değişmiş ve her sektörde ayrı 

ayrı bağımsız fabrikalar kurulmaya başlanmıştır. 

Adana’da sanayi sektörü üzerinde yapılan araştırmaların ortak sonucu 1960’lı ve 1970’li yıllarda görülen sanayi 

hamlelerinin daha sonraki yıllarda duraklama gösterdiğidir. 1980’lı yıllara gelindiğinde ise Adana , Türkiye’deki işyeri 

ve çalışan sayısı geneline göre ; işyeri sayısında 6. ıncı, çalışan sayısında 5. inci , firmaların büyüklüğü açısından 

da; 4. üncü sırada yer almaktaydı. Yapılan üretimin çok büyük bir kısmı tarıma dayalı sanayi ürünleriydi. Tekstil, 

yağ, içki, tütün, gıda, iplik ve orman ürünleri sanayilerinin hammadde kaynakları tarımsal faaliyetlerden elde 

edilmekteydi. Türkiyenin ilk sanayileşen ve sanayileşmeye öncülük eden kentlerinden biri olan Adana’da, sanayi 

yatırımları, 1980 sonrası duraklama devresine girmiş ve 1994 yılına kadar aynı seviyede devam etmiştir. 


65

1994 yılında Adana ekonomisinin yapısal durumu ve nispi gerileme sorunlarının araştırıldığı bir çalışmada, sanayi 

sektörünün 1980 sonrası duraklama nedenleri sorulmuş ve çok farklı sonuçlar ortaya çıkmıştır. Araştırmada 

duraklama nedenleri olarak, Adana’nın yeterli yatırım teşvikleri alamaması, Doğudan gelen göçün Adana’nın sosyal 

ve kültürel yapısını olumsuz yönde etkilemesi, 1980-1990’lı yıllarda asayiş bakımından daha az güvenli bölge 

durumuna düşmesi, alt yapı hizmetlerinin yetersiz kalması, göçlerin de etkisiyle tüketicilerin satın alma gücünün 

azalması, yan sanayinin gelişmemesi ve batıya verilen nitelikli insan ve sermaye göçü gösterilmiştir. 

İMALAT SANAYİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI (1986 YILI) 


Gıda, İçki Ve Tütün Sanayi 26 6479 

Giyim, Dokuma Ve Deri Sanayi 32 24060 

Orman Ürünleri Ve Mobilya Sanayi 3 167 

Kağıt, Kağıt Ürün. Ve Basım Sanayi 4 197 

Kimya, Petr. , Kauçuk Ve Plastik Sanayi 6 4520 



Metal Eşya, Mak. Ve Techizat Sanayi 13 1036 

TOPLAM 95 37923 

İMALAT SANAYİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI(1987 YILI) 








66




TOPLAM 106 41528 

İMALAT SANAYİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI(1988 YILI) 










TOPLAM 119 41669 

19. yüzyılın sonlarında sanayinin belirli bir plan dahilinde yerleştirilmesi ve geliştirilmesinin önemine bağlı 

olarak dünyada ilk örneğinin İngiltere’de görüldüğü organize sanayi bölgesi uygulaması, 20. Yüzyılın başlarında 

başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere diğer gelişmiş ülkelerce uygulanmaya başlanmıştır. 

İlk uygulamaların amacı sanayicilerin altyapılı arsa ihtiyaçlarının karşılanması yoluyla bu bölgeleri inşa eden 

özel firmaların kar elde etmeleri olmuştur. Bir başka deyişle ilk uygulamalar özel sektör tarafından kar elde etmek 

amacıyla gerçekleştirilmiştir. İkinci Dünya Savaşıyla birlikte başlayan dönemde OSB’ler bir 


67

devlet yatırımı olarak uygulanmaya başlamış ve az gelişmiş ülkelerde küçük ve orta ölçekli işletmelerin geliştirilmesi 

amacına hizmet eder bir biçimde düzenlenmiştir. 

Türkiye’de sanayileşme çabaları Cumhuriyetle birlikte yoğunluk kazanarak ekonomik kalkınmanın ve yeni 

kazanılan siyasi bağımsızlığın temeli olarak görülmüştür. 

Sanayileşme cumhuriyetin ilk yıllarında özel kesimin girişimlerine bırakılmış ancak gerek mali gücünün 

yetersizliği, gerekse deneyim yoksunluğu nedeniyle özel kesim bu görevi beklenen şekilde yerine getirememiştir. 

Bu ilk sanayileşme çabalarına müteakiben devlet 1931 yılında uygulamaya konan “I. Beş Yıllık Sanayi Planı” 

çerçevesinde sanayi alt yapısının oluşturulması çalışmalarına başlamıştır. I. Sanayi Planı döneminde bütünüyle kamu 

girişimciliği ön planda tutulmuş Sümerbank, Etibank, Denizcilik Bankası gibi kuruluşlar faaliyete geçmiştir. 

1960 yılında başlayan planlı kalkınma döneminde ise sanayinin “lokomotif” sektör olduğu açıklıkla belirtilmiş, 

ekonomik dengenin kurulması, ekonomik ve toplumsal kalkınmanın birlikte gerçekleştirilmesi, belli bir hızda büyüme 

ve sanayileşmeye önem verilmesi gibi uzun vadeli hedefler belirlenmiştir. 

Belirlenen hedefler doğrultusunda; imalat sanayini dağınıklıktan kurtarmak, verimli tarım arazilerinin üzerine 

fabrika yapımını önlemek, işyerlerinin ilişkilerini kolaylaştırmak üzere 1977 yılında kurulan Adana Organize Sanayi 

Bölgesinin I. bölümünde arsa satışına 1990 yılında başlanmıştır. Adana Hacı Sabancı Organize Sanayi Bölgesi, 

Adana’da sanayi sektörünün gerçekleştirilmesi ve bu sektörün mekan ihtiyaçlarına en iyi şekilde cevap verilmesi 

açısından büyük önem taşımaktadır. Ayrıca şehrin planlı gelişmesi ve tarım alanlarının sanayide kullanılmasının 

önlenmesi bakımından da önem göstermektedir. Aynı zamanda alt yapı ve sosyal tesisleri hazırlanmış ucuz arsa arzı 


68

suretiyle sanayinin teşviki, kolektif arıtma tesisleri ile çevre kirliliğinin önlenmesi bu sayede sağlanmıştır. Adana 

Hacı Sabancı OSB’den sonra ilimizde 2. Organize Sanayi Bölgesi Kozan ilçesinde 1997 yılında kurulmuştur. 

ADANA HACI SABANCI ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ (AOSB) 

ADANA HACI SABANCI ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ 

Adana Ceyhan D-400 Karayolu üzerinde, Yakapınar(Misis)’ın kuzeyinde tarıma elverişli olmayan 1590 hektar 

alan kurulmuş en büyük Organize Sanayi Bölgelerinden biridir. 


69

PARSEL 

ADEDİ 

FİRMA 

ADEDİ 

SATIŞA SUNULAN SANAYİ PARSELİ 524 398 

SATIŞI YAPILAN SANAYİ PARSELİ 518 398 

SATIŞI YAPILACAK SANAYİ PARSELİ 6 -.- 

ÜRETİME GEÇEN PARSEL SAYISI 340 -.- 

İNŞAAT SAFHASINDA BULUNAN PARSEL SAYISI 25 -.- 

Küçük Sanayi Sitesi uygulamalarından önce, başta küçük işletmeler olmak üzere esnaf ve sanatkarlarımız, 

oldukça dağınık bir yapıda, her türlü sağlık koşullarından ve çağdaş ticaret anlayışından uzak, plansız ve denetimsiz 

bir şekilde yapılaşmış, mahalle ve sokakların izbe köşelerinde sıkışıp kalmış dükkan ve atölyelerde zor şartlarda 

üretim yapmaktaydı. Bu koşullarda gösterilen faaliyetler, başta insan sağlığını tehdit etmiş, daha sonra da çevre 

kirliliği ve plansız kentleşme gibi olumsuz sonuçların doğmasına neden olmuştur. 

Çarpık sanayinin önlenmesi ve sanayi yapılaşmalarının disipline edilmesine yönelik olarak sürdürülen Küçük 

Sanayi Sitesi uygulamalarına, planlı kalkınma dönemi olan 1960’lı yıllarda başlanmış ve ülkede sanayinin 

geliştirilmesi amacıyla pek çok teşvik tedbiri uygulamaya konmuştur. 

Gelişmiş sanayinin ihtiyaç duyduğu yan sanayi girdilerinin temin edildiği küçük zanaat sahiplerini kent dışında 

imar planına uygun sağlıklı bir işyeri sahibi yapmak ve benzer işkollarında çalışan işletmelerin bir arada bulunmasını 

sağlamak amacıyla ilimizde de Küçük Sanayi Siteleri kurulmaya başlanmıştır. Halen Sanayi ve Ticaret Bakanlığının 

kredi desteğinden yararlanan veya kendi imkanlarıyla kurulan pek çok Küçük Sanayi Sitesi 

ilimizde faaliyette 


70

ulunmaktadır. 1993 yılında İstanbul Sanayi Odasının yapmış olduğu “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 

“çalışmasında Adana ilinden 14 sanayi kuruluşu yer almıştır. Bunlar ; 

1-ÇUKUROVA ELEKTRİK A.Ş. , 

2-SASA SUN’İ VE SENTETİKELYAF SANAYİ A.Ş. , 

3-ÇUKOBİRLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 

4-MARSA KRAFT GENERAL FOODS SABANCI GIDA SAN. TIC. A.Ş. , 

5-TEMSA TERMO MEKANİK SANAYİ VE TİCARET A.Ş. , 

6-GÜNEY SANAYİ VE TİCARET İŞLETMELERİ A.Ş. , 

7-BOSSA TİCARET VE SANAYİ İŞLETMELERİ T.A.Ş. , 

8-ADANA ÇİMENTO SANAYİİ T.A.Ş. , 

9-MENSA MENSUCAT SANAYİ VE TİCARET A.Ş. , 

10-PAKSOY TİCARET VE SANAYİ A.Ş. , 

11-SÜMER HOLDİNG A.Ş. ADANA PAMUK SATINALMA VE ÇIRÇIR İŞLETMESİ, 

12-PİLSA PLASTİK SANAYİ A.Ş. , 

13-GÜNEY BİRACILIK VE MALT SANAYİ A.Ş. , 

14-ÖZBUCAK SANAYİ VE TİCARET A.Ş. , ’dir. 


71

Kasım 2000 - Şubat 2001 tarihleri arasında yaşanan ekonomik kriz tüm ülke genelinde olduğu gibi Adana 

Sanayisini de olumsuz yönde etkilemiş ve o tarihten sonra pek çok fabrika ve işletme ya kapanmış ya da üretimine 

ara vermiştir. 

Krizden en çok otomotiv, tüketici malları, tekstil, gıda ve içecek, elektronik ve telekom sektörlerinin 

etkilendiği görülmüştür. Pek çok firma öz sermayesinin tamamını kaybetme riski ile karşı karşıya kalmıştır. Firmalar 

kriz sonrasında üretim maliyetlerini düşürmek amacıyla, üretimde kullandıkları ithal mallarını değiştirmişler, 

istihdamı daraltma ve personel ücretlerini azaltma yoluna girmişlerdir. Bunun devamında ise, hem büyük hem de 

küçük ölçekli firmalarda işten çıkarmalar yaşanmıştır. Ancak zaman içerisinde krizin etkileri yavaş yavaş ortadan 

kalktıkça, Adana Sanayisi de toparlanmaya başlamıştır. 

2006 yılında yapılan “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu “çalışmasında ise Adana’da bulunan ve aşağıda 

isimleri sıralanan 6 sanayi kuruluşu sıralamaya girmiştir. 

1-ADVANSA SASA SUN’İ VE SENTETİKELYAF SANAYİ A.Ş. , 

2-TEMSA TERMO MEKANİK SANAYİ VE TİCARET A.Ş. , 

3-GIDASA SABANCI GIDA SANAYİ VE TİCARET İŞLETMELERİ A.Ş. , 

4-BOSSA TİCARET VE SANAYİ İŞLETMELERİ T.A.Ş. , 

5-ADANA ÇİMENTO SANAYİİ T.A.Ş. , 

6-PİLSA PLASTİK SANAYİ A.Ş. 


72

SEKTÖR ADI 

ADANA SANAYİ ODASINA KAYITLI 

SEKTÖRLER VE ÇALIŞAN SAYISI 

( 2007 yılı ) 

ÜYE SAYISI 

*TOPLAM 

ÇALIŞAN 

Tekstil ve Hazır Giyim Sanayi 408 33371 


Metal Sanayi 264 7151 

İnşaat ve Yapı Malzemeleri Sanayi 206 4311 

Maden Sanayi 24 928 


Döküm –Metal-Makine ve Yd. Parça Sanayi 123 3616 


Elektrik-Elekronık Ve Enerji Sanayi 102 4607 

Kağıt Ve Kağıt Ürünleri Sanayi 99 3444 

TOPLAM 1976 86121 

*Toplam çalışan sayısı, sektörlerde kapasite raporuna sahip firma bilgilerine göre tahmin edilmiştir. 


73

İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu” nun anket sonuçlarına göre, 

Adana’dan listeye giren 2007-2008 yıllarındaki Adana firmaları; 

2008 YILI 500 BÜYÜK 2007 YILI 500 BÜYÜK 

İSO İLK 500 ADANA FİRMALARI 

KURULUŞ SIRA NO KURULUŞ SIRA NO 

85 71 TEMSA GLOBAL SAN. VE TİC. A.Ş. 

106 96 MARSAN GIDA SAN. VE TIC. A.Ş. 

142 100 ADVANSA SASA POLYESTER SANAYİ A.Ş. 

175 144 ADANA ÇİMENTO SANAYİ T.A.Ş. 

177 167 ARTENİUS TURKPET KİM. MAD. VE PET. 

AMB. MALZ. SAN. A.Ş. 

189 139 BOSSA TİC. VE SAN. İŞL. T.A.Ş. 

289 322 PİLSA PLASTİK SANAYİ A.Ş. 

311 479 BEYTEKS TEKSTİL SAN. VE TIC. A.Ş. 

412 -.- ÖZMAYA SANAYİ A.Ş. 

462 -.- GÜNEY ÇELİK HASIR VE DEMİR MAM. 

SAN. TIC. A.Ş. 


74




İSO İLK 500 ADANA FİRMALARI 

KURULUŞ SIRA NO KURULUŞ SIRA NO 

77 136 ADVANSA SASA POLYESTER SANAYİ A.Ş. 

136 120 MARSAN GIDA SAN. VE TIC. A.Ş. 


192 215 BOSSA TİC. VE SAN. İŞL. T.A.Ş. 

203 169 ADANA ÇİMENTO SANAYİ T.A.Ş. 

204 192 ARTENİUS TURKPET KİM. MAD. VE PET. 

AMB. MALZ. SAN. A.Ş. 

234 -.- -.- 

251 289 BEYTEKS TEKSTİL SAN. VE TIC. A.Ş. 

339 338 WAVİN TR PLASTİK SAN. A.Ş. 

346 422 ÖZMAYA SANAYİ A.Ş. 

371 278 GÜNEY ÇELİK HASIR VE DEMİR MAM. 

SAN. TIC. A.Ş. 

471 -.- ELİTA GIDA SAN. VE TIC. LTD. ŞTİ. 


75



2012 YILI 500 BÜYÜK 

KURULUŞ SIRA NO 

2011 YILI 500 BÜYÜK 

KURULUŞ SIRA NO İSO İLK 500 ADANA FİRMALARI 

74 69 SASA POLYESTER SAN. A.Ş. 

130 184 BEYTEKS TEKSTİL SAN. VE TİC. A.Ş. 


213 223 ELİTA GIDA SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. 

236 240 BOSSA TİC. VE SAN. İŞLETMELERİ T.A.Ş. 

258 228 

ARTENİUS TURK PET KİMYEVİ MADDELER VE PET AMBALAJ 

MALZEMELERİ SAN. A.Ş. 

284 251 ADANA ÇİMENTO SAN. T.A.Ş. 

369 -.- - 

380 -.- AKYEM ADANA YEM YAĞ BİODİZEL TARIM VE SAN. TİC. A.Ş. 

392 -.- KARTEKS TEKSTİL SAN. VE TİC. A.Ş. 

435 355 GÜNEY ÇELİK HASIR VE DEMİR MAMULLERİ SAN. TİC. A.Ş. 

450 429 WAVİN TR PLASTİK SAN. A.Ş. 


76




KURULUŞ SIRA NO KURULUŞ SIRA NO İSO İLK 500 ADANA FİRMALARI 

66 74 SASA POLYESTER SANAYİ A.Ş. 

128 130 BEYTEKS TEKSTİL SAN. VE TİC. A.Ş. 


174 213 ELİTA GIDA SAN. VE TİC. A.Ş. 

168 206 MARSA YAĞ SAN. VE TİC. A.Ş. 

231 284 ADANA ÇİMENTO SANAYİİ TÜRK A.Ş. 

249 236 BOSSA TİCARET VE SANAYİ İŞLETMELERİ T.A.Ş. 

283 258 ARTENİUS TURKPET KİMYEVİ MADDELER SANAYİ A.Ş. 

287 -.- AMYLUM NİŞASTA SAN. VE TİC. A.Ş. 

334 380 

AKYEM ADANA YEM YAĞ BİODİZEL TARIM VE SAN. TİC. 

A.Ş. 

416 435 

GÜNEY ÇELİK HASIR VE DEMİR MAMULLERİ SAN. TİC. 

A.Ş. 

447 -.- ÖZMAYA SANAYİ A.Ş. 

448 392 KARTEKS TEKSTİL SAN. VE TİC. A.Ş. 


77



2014 YILI 

SIRA NO 

2013 YILI SIRA 

NO 

KURULUŞLAR 

ÜRETİMDEN SATIŞLAR 

NET(TL) 

66 66 Sasa Polyester Sanayi A.Ş. 1.236.768.033 

126 150 Temsa Global San. ve Tic. A.Ş. 720.088.045 

132 128 Beyteks Tekstil San. ve Tic. A.Ş. 694.209.607 

169 168 Marsa Yağ San. ve Tic. A.Ş. 565.341.129 

224 174 Elita Gıda San. ve Tic. A.Ş. 438.996.274 

228 231 Adana Çimento Sanayii Türk A.Ş. 430.922.218 

254 249 Bossa Ticaret ve Sanayi İşletmeleri T.A.Ş. 397.731.028 

287 287 Amylum Nişasta San. ve Tic. A.Ş. 352.804.232 

319 283 Indorama Ventures Adana Pet Sanayi A.Ş. 324.479.863 

352 334 Akyem Adana Yem Yağ Biodizel Tarım ve San. Tic. A.Ş. 295.486.368 

394 448 Karteks Tekstil San. ve Tic. A.Ş. 267.256.336 

406 416 Güney Çelik Hasır ve Demir Mamulleri San. Tic. A.Ş. 259.836.308 

449 447 Özmaya Sanayi A.Ş. 235.964.446 

479 - Gürsoy Yem Gıda ve Hayvancılık San. Tic. Ltd. Şti. 223.455.584 

484 - Oğuz Tekstil San. ve Tic. A.Ş. 220.808.400 


78



2015 YILI 

SIRA NO 

2014 YILI SIRA 

NO 

KURULUŞLAR 

ÜRETİMDEN SATIŞLAR 

NET(TL) 

73 66 Sasa Polyester Sanayi A.Ş. 1.236.768.033 

97 126 Temsa Global San. ve Tic. A.Ş. 720.088.045 

238 224 Elita Gıda San. ve Tic. A.Ş. 438.996.274 

259 228 Adana Çimento Sanayii Türk A.Ş. 430.922.218 

263 287 Amylum Nişasta San. ve Tic. A.Ş. 352.804.232 

302 394 Karteks Tekstil San. ve Tic. A.Ş. 267.256.336 

304 254 Bossa Ticaret ve Sanayi İşletmeleri T.A.Ş. 397.731.028 

358 352 Akyem Adana Yem Yağ Biodizel Tarım ve San. Tic. A.Ş. 295.486.368 

431 406 Güney Çelik Hasır ve Demir Mamulleri San. Tic. A.Ş. 259.836.308 

432 449 Özmaya Sanayi A.Ş. 235.964.446 

440 319 Indorama Ventures Adana Pet Sanayi A.Ş. 324.479.863 

451 479 Gürsoy Yem Gıda ve Hayvancılık San. Tic. Ltd. Şti. 223.455.584 

453 484 Oğuz Tekstil San. ve Tic. A.Ş. 220.808.400 

462 - Abdioğulları Plastik ve Ambalaj Sanayi A.Ş. 248.868.861 


79

Adana’yı Adana yapan en önemli faktör, yatırım 

ikliminin çok müsait olmasıdır. İkincisi de 

tarıma dayalı sanayi veya gıda ürünlerindeki 

diğer yatırımlar için hammaddenin kaynağında 

bulunmasıdır. Üçüncü önemli faktör, hem 

yatırım hem de ihracat için her türlü imkan ve 

altyapıya sahip olmamızdır. 

Yani bölgeyi baştan aşağı sulayan kanal ve 

kanaletler, enerji nakil hatları, uluslararası 

havalimanı, TEM otoyolu ve demiryolu, 

mükemmel altyapısı ile tek parçada Türkiye’nin 

en büyüklerinden biri olan Organize Sanayi 

Bölgesi, Yumurtalık Serbest Bölgesi, yetişmiş 

insan gücü ve Türkiye’nin başarılı 

üniversitelerinden olan Çukurova Üniversitesi, 

Bilim ve Teknoloji Üniversitesi ile Adana yatırım 

iklimi açısından önemli avantajlara sahiptir. 


80

KAYNAKLAR 

1-1943-1944 Adana Ticaret Odası Ticaret Rehberi 

2-1946-1947 Adana Ticaret Odası Ticaret Rehberi 

3-Adana Ticaret Odası Cumhuriyetin 50. yılında Adana Kitabı 

4-Adana Sanayi Odası 1974 yılı Adana İli İmalat Sanayi Kitabı 

5- Adana Sanayi Odası 1975 yılı Adana İli İmalat Sanayi Kitabı 

6-Adana Ticaret ve Sanayi Odası Sanayi Rehberi ve Adres Kitabı 

7-Adana Ticaret Odası Cumhuriyetin 80. yılında Adana Kitabı 

8-Adana Ticaret Odası 110. yıl Kitabı 

9-1985 Adana Ekonomik ve Ticari Durum Raporu 

10-Adana Ticaret Odası 2000’li yıllara Girerken Adana İli Sosyo-Ekonomik 

Göstergeleri, Gelişme Potansiyeli ve Ticaret Kemsinin Mevcut Durumunun Analizi 

11-Hacı Ömer Sabancı Organize Sanayi Bölgesi Yayınları 

12-Adana İl Yıllığı 1991 

13-Tarihi fotoğraflarla ADANA (1833-1960)-S. Haluk Uygur –Mehmet Baltacı 

14-S. Haluk Uygur Tarihi Fotoğraf Arşivi 

15-Yurt Ansiklopedisi I. cilt 

16-Dört Bin yıllık Öykü Adana – S. Haluk Uygur 

17-Çukurova Albüm –Yusuf Ayhan 


81

adana SANAYİ TARİHİ-28.03.2017

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?