Flimkien Ottubru 2019

Newspaper Post
OTTUBRU 2019
Numru 179
08 - Kura, kumpassjoni,
dinjità
10 – The choice is yours
12 – Il-bieb ta’ Santiago
14 – X’tilef u x’rebaħ
15 – Jaf x’qed jagħmel
20 – Insara jew
sempliċement
Kattoliċi?
25 – Condominium
fi blokk ta’
appartamenti

Britannia Tours
Britannia Tours
BSL
… il-vjaææ tiegœek jibda hawn!
Lourdes
Fl-okkażjoni
tal-Festa tal-Immakulata
Kunċizzjoni
5 - 9 ta’ Diċembru
8 ta’ Diċembru -
Festa Pubblika
MINN
¢539
Holy Land u
l-Ġordan
9 - 18 ta’ Frar
MINN
¢1639
MINN
¢579
Krakow, Polonja
Black
Forest
White
Christmas Magic
6 - 13 ta’ Diċembru
8 ta’ Diċembru - Festa Pubblika
13 ta’ Diċembru - Festa Nazzjonali
Għall-bidu tas-sena
27 ta’ Diċembru
- 3 ta’ Jannar
1 ta’ Jannar - Festa Pubblika
¢699
MINN
Prezzijiet huma bbażati f’lukandi 3 star u jinkludu t-titjiriet, return transfers u taxxi
Valletta Branch - Tel: 2123 8039 Paola Branch - Tel: 2180 9930
Mosta Branch - Tel: 2141 3030 Gozo Branch - Rabat Tel: 2156 5620 bsl.com.mt

Dun Joseph Mizzi
EDITORJAL
Ottubru Marzu 2019 • 3
SIB Bniedem ŻMIEN
aktar bniedem
F’Ottubru nfakkru Jum it-Tagħlim Nisrani u Jum
il-Missjoni. Jum it-Tagħlim Nisrani jfakkarna firresponsabbiltà
li nieħdu l-formazzjoni reliġjuża
tagħna bis-serjetà u b’impenn. Din ma tinkludix
biss it-tħejjija għall-Ewwel Tqarbina u l-Griżma tal-
Isqof, li ħafna drabi nafdawhom f’idejn il-katekisti u
l-għalliema tal-iskola. Kull Nisrani hu msejjaħ biex
ikompli jikber fl-għarfien ta’ Kristu, biex iħobbu
iżjed, u jservih aħjar fil-ħajja ta’ kuljum. Ma nistgħux
nikkuntentaw biss bit-tagħlim li ħadna meta konna
żgħar. It-tagħlim ma jispiċċax u ma jiqafx imma
jkompli.
Magazin ta’ kull xahar maħruġ
mill-Kulleġġ tal-Kappillani
li jitqassam b’xejn lill-familji
Maltin.
Biex tirreklama u għal kull
korrispondenza
ċempel fuq 2182 8931 jew
7946 1470 jew bil-posta.
INDIRIZZ
Flimkien, Kulleġġ tal-Kappillani
Kurja, il-Furjana
EMAIL
flimkien@maltadiocese.org
Editur Carmel Conti
Grafika Outlook Coop
Stampar Velprint Ltd
Il-kitba li tidher fil-Flimkien apparti
l-Editorjal mhux neċessarjament
tirrifletti l-opinjoni tal-Bord Editorjali.
Anki ż-żgħażagħ u l-adulti huma msejħa biex
ikomplu japprofondixxu iżjed fis-sbuħija u
r-rikkezza tat-tagħlim Nisrani. Idea tajba tkun li
nieħdu sehem f’laqgħat u gruppi ta’ ħajja Nisranija.
Kristu huwa għana bla qies li qatt ma jiġi eżawrit.
Il-ħidma evanġelizzatriċi tal-Knisja ma tiqafx.
Permezz tal-missjunarji u l-katekisti hija tħabrek
biex twassal lil Ġesù lill-umanità kollha għax taf
li Kristu huwa l-aqwa ġid u l-aqwa għana li jista’
jkollu l-bniedem. Kristu jagħmel lill-bniedem
iktar bniedem. X’jiswielu l-bniedem li jkun jaf
fuq kollox u ma jkunx jaf lil Kristu? Għalhekk
ningħaqdu mal-Insara kollha fl-għarfien iktar
sħiħ ta’ Kristu u fit-tħabbira ta’ Kristu lilloħrajn,
għax inti u jiena għandna missjoni.
RAĠĠ DAWL
If your plan is for one year, plant
rice. If your plan is for ten years,
plant trees. If your plan is for a
hundred years, educate children.
Confucius
Jekk qed tippjana għal sena, iżra’
r-ross. Jekk qed tippjana għal għaxar
snin, iżra’ s-siġar. Jekk qed tippjana
għal mitt sena, eduka t-tfal.
Konfuċju

Jum Dinji Missjunarju – 20 ta’ Ottubru 2019
L‐edukazzjoni:
il‐fejqan
ta’ nazzjon
Mgħammdin
u mibgħuta
Jien. Int. Aħna. Flimkien.
(V0/1178)
Kemm huma sbieħ fuq
il‐muntanji r‐riġlejn ta’ min
iħabbar il‐ġid, ixandar is‐sliem,
iħabbar ir‐risq u jxandar
is‐salvazzjoni ... Isaija 52:7
Jekk jogħġbok agħti mill‐qalb biex tgħinna nissapportjaw lin‐nies
ta’ Myanmar. Grazzi
SMS fuq: 5061 7374 għal donazzjoni ta’ €2.33 SMS fuq: 5061 8820 għal donazzjoni ta’ €6.99
UFFIĊĊJU MISSJUNARJU Tel: 2123 6962
www.missio.org.mt

MESSAĠĠ TAL-ARĊISQOF
Ottubru 2019 • 5
Għas-servizz
tal-Knisja
Fil-bidu ta’ dan ix-xahar ta’ Ottubru,
l-Arċidjoċesi ta’ Malta qed tifraħ bilkonsagrazzjoni
episkopali ta’ Monsinjur
Antoine Camilleri, li l-Papa Franġisku għażlu
biex ikun Nunzju Appostoliku, jiġifieri
rappreżentant tiegħu f’diversi partijiet taddinja
skont il-ħtieġa tal-Knisja.
Id-don tal-episkopat huwa don li ma
jingħatax għax dak li jkun ikun jixraqlu,
imma sejħa għal iżjed ubbidjenza u għal
iżjed servizz. Niftakru f’tant Maltin, b’mod
speċjali saċerdoti, reliġjużi u lajċi ddedikati,
li qegħdin madwar id-dinja jaqdu lill-poplu
ta’ Alla fi knejjes differenti minna u f’kulturi
differenti.
Għall-grazzja ta’ Alla, aħna għandna
diversi persuni Maltin u Għawdxin li saru
isqfijiet u li qed jaqdu pajjiżi oħra madwar
id-dinja. Aħna nixtiequ nsellmulhom f’dan
ix-xahar missjunarju, u nħeġġeġ lill-poplu
tagħna biex meta jkollna inizjattivi li huma
magħqudin mal-ġurnata missjunarja nkunu
ġenerużi ħafna.
Nitolbu bl-interċessjoni tal-Madonna tar-
Rużarju biex il-missjunarji tagħna jkunu
qawwijin u sħaħ, u jikbru fil-qdusija u flimħabba
tal-poplu tagħhom.
+ Charles J. Scicluna
Arċisqof ta’ Malta
KELMA TA’ FRANĠISKU
L-umiltà u l-ġentilezza mhumiex kwalitajiet ta’
min hu dgħajjef imma ta’ min hu qawwi.
Waħdek, meta ma jarak ħadd
Kont għadni nattendi l-iskola. Jum fost
l-oħrajn, l-għalliema tal-Maths għamlitilna
test. Meta kkoreġiet il-karti indunat li tnax
minna konna tajna l-istess tweġiba (żbaljata)
għall-istess mistoqsija. Naturalment konna
kkupjajna minn fuq xulxin.
L-għada, talbet lilna t-tnax biex nibqgħu filklassi
wara l-lezzjoni għax riedet tkellimna.
Mingħajr ma akkużat lil ħadd minna,
mingħajr għajjat, kitbet din is-sentenza fuq
il-blackboard: “Il-karattru veru tal-bniedem
jitkejjel minn dak li jagħmel meta jkun jaf
li mhu qed jarah ħadd.” Wara dan, qaltilna
nikkupjawha darba fuq il-pitazz tagħna.
Jien ma nafx x’għamlu l-ħdax l-oħra, imma
għalija dik kienet l-aktar lezzjoni importanti
li qatt tgħallimt f’ħajti. (Jerome Weidman,
Hand of the Hunter)

Claudia Cini
JUM IL-MISSJONI
Ottubru 2019 • 7
L-iskola
b’żarbun
kollu tajn
Fil-Myanmar (eks Burma), fl-Asja,
jgħixu 54 miljun ruħ. Il-belt kapitali
hija Naypyidaw, il-lingwa uffiċjali hija
l-Burmiż, u l-maġġoranza tan-nies huma
Buddisti. Sal-2012, fl-Armata kont issib tfal
suldati, li kienu jinxtraw biex jitrawmu bħala
suldati għall-prezz ta’ $40 – kemm tiswa
xkora ross jew landa petrol. Ħafna tfal oħra
kienu mġiegħla jaħdmu jew jinbiegħu.
Minħabba n-nuqqas ta’ paċi, l-iżvilupp
u l-edukazzjoni baqgħu lura. Mingħajr
edukazzjoni għat-tfal, dal-pajjiż ma għandux
futur. Għalhekk, il-Knisja fil-Myanmar,
bl-għajnuna ta’ Missio, l-organizzazzjoni li
tagħti l-appoġġ uffiċjali tal-Knisja Kattolika
lill-missjonijiet barranin, qed toffri tama
ġdida billi tibni skejjel u tħarreġ għalliema,
speċjalment f’żoni remoti u żvantaġġati.
Saung Nadi Khaing għandha tliet snin
u tattendi l-Kindergarten ‘San Ġwann’
fid-djoċesi ta’ Hakha. 26% tan-nies f’din
iż-żona qatt ma rċevew edukazzjoni għax
jgħixu remoti u iżolati. Din l-iskola qed
toffri edukazzjoni għall-istudenti ta’ dawn
l-inħawi.
Missio Malta għandu proġett: li jgħin fittkabbir
tal-iskola u tinxtara karozza biex
tieħu t-tfal minn u lejn l-iskola. Se jgħin ukoll
lill-għalliema biex jirċievu t-taħriġ neċessarju
u fil-bini ta’ razzett fejn jistgħu jrabbu u
jbigħu l-qżieqeż biex isostnu l-iskola.
Saung tasal l-iskola biż-żarbun mimli tajn.
Hi u ommha jkollhom jgħaddu minn toroq
mimlijin trab u tajn, imma Saung u sħabha
ma jħabblux rashom u jneħħu ż-żarbun
qabel jidħlu fil-klassi, fejn la hemm
imwejjed u lanqas siġġijiet; kulħadd fl-art,
anki l-għalliema. Xi soqfa jqattru u t-twieqi
bil-ħġieġ imkisser, imma t-tfal xorta
ferħanin u entużjasti biex jaraw u jqallbu
fil-kotba. Għal ħafna minnhom l-iskola hija
l-uniku post fejn jistgħu jiltaqgħu malkotba.
Saung hija ffortunata għax ommha temmen
fl-importanza tat-tagħlim u twassalha
l-iskola kuljum. Sfortunatament, ħafna
ġenituri oħra jippreferu jżommu t-tfal biex
jgħinuhom fid-dar jew fl-għelieqi.
Ħafna skejjel jilqgħu fihom tfal mill-età
ta’ tliet snin sa sitt snin biss, avolja ħafna
jkunu jixtiequ jkomplu jistudjaw, imma la
hemm skejjel biżżejjed u lanqas għalliema.
Din is-sena Missio Malta se jiffoka fuq
proġetti ta’ edukazzjoni. Se jitranġaw
u jinbnew skejjel, jinxtraw kotba u
materjal ieħor tal-iskola, u jitħarrġu aktar
għalliema.
Aktar dettalji f’paġna 4 tal-Flimkien jew
www.missio.org.mt jew 2123 6962.
Il-Knisja tfakkar il-Ġurnata Missjunarja
l-Ħadd 20 ta’ Ottubru.

8 • Ottubru 2019 HOSPICE MALTA
Kenneth Delia
Kura, Kumpassjoni, Dinjità
Imwaqqfa fl-1989, Hospice Malta hija
waħda mill-pijunieri fost l-NGOs.
Din l-organizzazzjoni tipprovdi
u tippromovi kura palljativa bla ħlas
għal persuni li jsofru minn mard li
jillimita l-ħajja, bħal kanċer, Motor
Neuron Disease, u mard serju kardijaku,
respiratorju, tal-kliewi u tal-fwied. L-għan
prinċipali ta’ Hospice Malta huwa li tgħin
lill-pazjenti u l-familjari tagħhom tul ilmarda
u anki wara li l-pazjent jiġi nieqes.
Dan is-servizz jingħata minn tim
professjonali li jinkludi tobba, infermiera,
fiżjoterapisti, psikologi, social workers,
complementary therapists, iċ-Chaplain
tal-Hospice, kif ukoll numru ta’ care
assistants. Numru ta’ voluntiera jgħinu
wkoll fid-dipartimenti differenti tal-
Hospice.
Membri tal-familja ta’ John (isem fittizju
ta’ persuna vera) ċemplu għall-għajnuna
ftit wara li ħadu l-aħbar. Kellhom ħafna
mistoqsijiet: X’se jiġri? Se jkun muġugħ?
X’nistgħu nagħmlu?
L-għajnuna kienet immedjata. Ittim
professjonali kkordina pjan għal din
il-familja, b’John innifsu fiċ-ċentru ta’ din
il-kura, u s-servizz ġie pprovdut mit-tim
fid-dar tiegħu stess. Dan kien jinkludi
kontroll tal-uġigħ, self ta’ apparat (li kien
jinkludi sodda motorizzata, lifter, tagħmir
respiratorju u syringe driver), għajnuna
emozzjonali għal John u l-familja tiegħu, kif
ukoll servizz ta’ on-call għal wara l-ħin taluffiċċju.
John uża wkoll is-servizz ta’ terapija
ta’ matul il-jum.
Servizzi oħrajn ipprovduti mill-Hospice
jinkludu: servizz ta’ fiżjoterapija,
terapija kumplimentari, sessjonijiet
ta’ appoġġ spiritwali; servizz psikoloġiku;
servizz ta’ idroterapija; servizz ta’ care
assistants fid-dar meta jkun hemm bżonn;
servizz ta’ faraġ wara li l-pazjent jiġi nieqes.
Dawn is-servizzi jtejbu bil-kbir
l-indipendenza tal-pazjent u b’hekk
jippermettulhom jgħixu f’darhom stess u
mdawra mill-maħbubin tagħhom fi żmien
vulnerabbli, kif ukoll jevitaw li jidħlu l-isptar
bla bżonn.
Kull sena, aktar minn 1,000 pazjent
jibbenefikaw mis-servizzi tal-Hospice.
L-inċidenza ta’ dan il-mard qiegħda dejjem
tikber mad-dinja kollha, inkluż f’Malta.
L-appoġġ tiegħek jiżgura li Hospice Malta
tista’ tkompli tipprovdi kura palljativa bla
ħlas lil dawk kollha li jkollhom bżonnha u
li javviċinaw lill-Hospice għas-servizz.
Għal aktar informazzjoni żur https://
hospicemalta.org/ jew ċempel 21440085 jew
ibgħat email fuq info@hospicemalta.org.

What
can
you
see?
These little
hearing aids
are secretly
taking
Malta by
storm, I bet
you didn’t
notice
them?
Cleartone offer the very latest discreet hearing aid
technology that can improve your life today!
Don’t wait to hear more clearly
To see if you qualify for
Malta’s smallest hearing aid
book your FREE assessment today
Call now for FREE hearing assessment
Covering all Malta and Gozo locations
Phone 2704 0839 or 7777 1659 for nearest clinic
Special introductory offer, clinic commences
Monday 14 th – Friday 25 th October 2019
*Clinic fee may apply

10 • Ottubru 2019 RIFLESSJONI
Max Lucado
It’s a new day:
the choice is yours
It’s quiet. It’s early. My coffee is hot.
The sky is still black.
The world is still asleep.
The day is coming. In a few
moments the day will arrive.
The stillness of the dawn will
be exchanged for the noise of the day.
The calm of solitude will be replaced by
the pounding pace of the human race.
The refuge of the early morning will be
invaded by decisions to be made and
deadlines to be met.
For the next twelve hours I will be
exposed to the day’s demands. It is now
that I must make a choice. Because of
Calvary, I am free to choose. And so I
choose.
I choose love: No occasion justifies
hatred; no injustice warrants bitterness.
I choose love. Today I will love God and
what God loves.
I choose joy: I will invite my God into
my day. I will refuse the temptation to
be cynical. I will refuse to see people
as anything less than human beings,
created by God. I will refuse to see
any problem as anything less than an
opportunity to see God.
I choose peace: I will live forgiven. I
will forgive so that I may live.
I choose patience: I will overlook the
inconveniences of the world. Instead
of cursing the one who takes my place,
I’ll invite him to do so. Rather than
complain that the wait is too long, I
will thank God for a moment to pray.
Instead of clinching my fist at new
assignments, I will face them with joy
and courage.

RIFLESSJONI Ottubru 2019 • 11
I choose kindness: I will be kind to
the poor, for they are alone. Kind to
the rich, for they are afraid. And kind
to the unkind, for such is how God has
treated me.
I choose goodness: I will go without
a dollar before I take a dishonest one. I
will be overlooked before I will boast.
I will confess before I will accuse. I
choose goodness.
I choose faithfulness: Today I will
keep my promises. My debtors will
not regret their trust. My associates
will not question my word. My wife
will not question my love. And my
children will never fear that their
father will not come home.
I choose gentleness: Nothing is won by
force. I choose to be gentle. If I raise my
voice may it be only in praise. If I clench
my fist, may it be only in prayer. If I make a
demand, may it be only of myself.
I choose self-control: I am a spiritual
being. After this body is dead, my spirit will
soar. I refuse to let what will rot rule the
eternal. I choose self-control. I will be drunk
only by joy. I will be impassioned only by
my faith. I will be influenced only by God. I
will be taught only by Christ. I choose selfcontrol.
Love, joy, peace, patience, kindness,
goodness, faithfulness, gentleness, and
self-control. To these I commit my day. If
I succeed, I will give thanks. If I fail, I will
seek His grace. And then, when this day is
done, I will place my head on my pillow …
and rest.

12 • Ottubru 2019 STORJA TAL-ARTI
Giulia Privitelli
Il-bieb miftuħ
u l-bieb jinfetaħlek.”
Ħabbatt meta saqajja ma
“Ħabbat,
felħunix aktar. Ħabbatt
bil-ġilda ta’ sieqi mċarrta u mwaħħla
mal-qorq. Ħabbatt interter bil-ġuħ, blgħeja,
bil-ħsibijiet ta’ lejl mingħajr serħan,
waħdi f’post barrani. Ħabbatt għal
daqxejn wens, bieb wara ieħor, jum wara
ieħor, mitt kilometru, mitejn ... Nitħabat,
inħabbat, kollni tama li forsi għad jiftaħli
xi proxxmu u jilqagħni għandu, mhux għax
jitħassarni imma għax id-dehra tiegħi
tfakkru li darba anki hu u missirijietu kienu
barranin li mxew lil hinn minn darhom u
li ġew milqugħa f’art barranija. Ħabbatt,
sakemm fl-aħħar, it-tama, il-provvidenza, u
l-ġenerożità wassluni sewwa sew quddiem
il-faċċata prinċipali tal-Katidral ta’ Santiago,
quddiem il-‘Bieb tal-Glorja’.
Daqshekk għamilt inħabbat. Dan il-bieb,
maqsum fi tlieta, mingħajr ċwievet, huwa
miftuħ. Minflok iċ-ċavetta hemm għamla ta’
persuna, raġel bilqiegħda fiċ-ċentru, b’idejh
’il fuq donnu jrid jurini l-pjagi tiegħu, donnu
jrid jgħidli, “Ara, jien kelli nbati wkoll, u
batejt qablek biex dan il-bieb inti ssibu
miftuħ.”
Mad-dawra kollha hemm erbgħa u għoxrin
mużiċist, kull wieħed iżomm xi strument
medjevali: il-mużika, il-kant, għanja ta’
glorja għal kull siegħa tal-jum, għal kull
waqt fl-istorja tal-bniedem, mill-eqdem
żminijiet sal-preżent u saħansitra sal-futur.
Tassew, dawn it-tliet daħliet mimlijin
persunaġġi mit-Testment il-Qadim u mill-
Ġdid, flimkien mas-siġra ta’ Ġesse: fi kliem
ieħor, l-umanità kollha miġbura f’armonija u
rikonċiljazzjoni f’dan il-bieb.
Għal kull min mexa tul it-triq li twassal
għall-ħajja, din hija r-rivelazzjoni tal-aħħar
ktieb tal-Bibbja, iżda li hawn miktuba filġebel.
Din l-opra tas-seklu tnax hija l-viżjoni
ta’ artist – Mastru Mateo – li qed iħabbar
id-dawl li rċieva hu stess. L-iskultur, filfatt,
qiegħed lilu nnifsu sewwa sew wara
l-kolonna ċentrali, b’dahru lejna, iħares
’il ġewwa lejn l-artal, lejn id-dawl. L-artist
huwa dak li mill-weġgħat l-aktar profondi
tiegħu, minn dak il-post ta’ dlam, joħloq.
Iżda biex joħloq, l-artist ukoll kellu jagħmel
vjaġġ; vjaġġ li permezz tiegħu nkunu
nistgħu niftħu għajnejna, moħħna u qalbna.
L-arti, bħal kull ħaġa oħra li tixħet dawl fuq
is-sbuħija, hija ċavetta. Il-bieb huwa miftuħ,
u aħna mistednin nidħlu.
Bejn Jannar u Ġunju 2020, l-Istitut ta’
Formazzjoni Pastorali (PFI) qed jorganizza
kors fuq l-istorja tal-arti bħala mezz kif
wieħed jista’ jiskopri s-sbuħija tal-fidi. Għal
aktar tagħrif: http://www.maltapfi.org/.

Joyce Callus
ULIEDNA
Ottubru 2019 • 13
X’qed
iħossu?
Għaliex it-tfal, anki meta
nirrabjaw magħhom jew
nikkastigawhom, xorta jibqgħu
jħobbuna u jridu jkunu magħna?
It-tfal tant jiddependu fuqna li lesti jaħbu
l-emozzjonijiet tagħhom biex jogħġbuna.
Għax, jekk le, fejn se jmorru? Niftakru
li moħħ it-tfal jieħu bejn 18 u 25 sena biex
jiżviluppa, u mhux faċli jifhmuna. Imma
aħna suppost li nifhmuhom għax xi darba
konna żgħar u moħħna kapaċi nużawh.
Iċ-ċirku tal-imġiba jimxi hekk: ĠRAJJA – li
tnissel ĦSIEB – li tnissel EMOZZJONI – li
tnissel IMĠIBA.
Dan jgħodd għal kulħadd, imma fit-tfal,
għax immaturi, bejn pass u ieħor se jseħħu
l-iżbalji. Barra minn hekk, mhux kulħadd
jinterpreta l-affarijiet l-istess.
L-aktar ħaga importanti għat-tfal hi
li jħossuhom maħbubin. Dak hu l-kejl
tagħhom. Jekk ir-reazzjoni tal-adulti twassal
il-messaġġ li ‘qed nifhmek u nħobbok’, it-tfal
iħossuhom siguri u lesti jitgħallmu. Imma
jekk l-attitudni tal-adulti twassal il-messaġġ
bil-kontra, allura t-tfal jitħawdu u jistgħu
jimtlew bil-biża’ u l-ansjetà.
It-tfal ma jafux jesprimu l-emozzjonijiet
tagħhom. Ħafna drabi lanqas ikunu jafu jsibu
l-kelma biex ifissru l-emozzjoni li qed iħossu.
Irridu ngħallmuhom aħna.
Ngħidu aħna, meta tifel jibki, jista’ jkun
qed jesprimi emozzjoni ta’ dwejjaq, uġigħ,
biża’ jew ansjetà, eċċ. L-ewwel ħaġa li rridu
nagħmlu hi li nippruvaw nifhmu x’qed
iħoss it-tifel jew it-tifla, u mhux naqbżu
għall-konklużjonijiet tagħna għax naħsbu li
fhimna.
L-ewwel: nisimgħuhom sewwa, u minn
wiċċhom u mit-ton ta’ leħinhom ‘niġbru’ dak
li qed iħossu huma (mhux dak li qed inħossu
aħna).
It-tieni: ngħidulhom x’naħsbu aħna,
bħal, “Qisek qed tibża’ jew tweġġa’!” Dan
jgħallimhom jesprimu ruħhom. Jurihom
ukoll li qed nifhmuhom, u jgħinhom
ikomplu magħna.
It-tielet: nistaqsuhom x’jistgħu jagħmlu
jew kif jixtiequ li aħna ngħinuhom f’dik
iċ-ċirkustanza. Lil tfal taħt is-sitt snin
ngħinuhom bl-ideat, iżda tfal akbar irridu
nħalluhom jaħsbu huma.
Hekk nibnu relazzjoni ta’ stabbiltà u fiduċja
ma’ wliedna, relazzjoni li nibqgħu ngawduha
tul ħajjitna.

14 • Ottubru 2019 JOHN H. NEWMAN
Fr Geoffrey Attard
X’tilef
u x’rebaħ?
Kien jinsab waħdu f’raħal fi Sqallija, u
kien ilu tliet ġimgħat marid bid-deni.
Imma meta tela’ fuq ix-xini għal
Marsilja, meta wasal bejn Korsika u Sardinja,
ħassu jakkwista l-fejqan u l-faraġ mill-ġdid.
Hekk kiteb John Henry Newman aktar tard:
“Meta l-inqas li ħassejtni niflaħ, sibt faraġ
fil-kitba tal-versi.” Kiteb madwar tmenin
strofa li minnhom l-aktar imsemmija
baqgħu dawk il-ftit linji bl-isem Il-Kolonna
tas-Sħaba (The Pillar of the Cloud),
magħrufin ukoll bħala l-innu ‘Lead, kindly,
light’. Tnax-il sena wara, Newman, saċerdot
fil-Komunjoni Anglikana, wasal biex imidd
l-aħħar pass: dak li jħaddan il-fidi Kattolika.
Fil-lejl tat-8 ta’ Ottubru 1845, fl-eqqel ta’
maltempata kbira, is-saċerdot Passjonista
Taljan P. Domenico Barberi wasal
f’Littlemore, villaġġ ċkejken ftit ’il barra
minn Oxford. Kien f’karozzin, u kien
imxarrab għasra. Id-destinazzjoni tiegħu
kienet xi stalel mibdula fi speċi ta’ dar,
fejn il-predikatur Anglikan famuż John
Henry Newman u xi ħbieb tiegħu kienu qed
jgħixu waqt li jiddixxernu r-rieda ta’ Alla
f’ħajjithom. Waqt li P. Domenico kien qed
jipprova jnixxef ħwejġu quddiem in-nar,
Newman daħal, intefa’ f’riġlejh u talab li
jkun aċċettat fi ħdan “il-merħla waħda u
vera tar-Redentur”. Wara dan talbu jisma’
l-qrara tiegħu.
Il-qrara kompliet anki l-għada, u warajh
qerrew ukoll iż-żewġt iħbieb tiegħu.
Filgħaxija lkoll għamlu l-istqarrija tal-fidi u
rċivew il-magħmudija kundizzjonali. Fl-10
ta’ Ottubru, l-istess mejda li fuqha Newman
kien qatta’ madwar sentejn jikteb ilmanuskritt
On the Development of Christian
Doctrine serviet biex fuqha tqaddset
il-quddiesa li fiha Newman tqarben għallewwel
darba.
X’jgħidilna Newman illum? Ħajtu kienet
kollha kemm hi mixja waħda u tiftixa
għall-verità. Dam ħafna jaħsibha, bata, tilef
ħbiberiji qodma (anki ta’ oħtu stess) u mexa
fi vjaġġ interjuri qalil sa ma fl-aħħar sabha.
Imma ladarba sabha, ma kienx lest li jitlifha.
Il-fidi vera kienet għalih l-akbar teżor; ma
kien lest jibdilha ma’ xejn. Il-perseveranza,
l-onestà, it-tjubija u l-ħlewwa jibqgħu
jissemmew bħala fost l-akbar virtujiet
ta’ dan il-qaddis li b’għemilu, ħsibijietu
u kitbietu bidel għal dejjem il-wiċċ tal-
Kristjaneżmu fl-Ingilterra.
John H. Newman se jiġi ddikjarat qaddis
mill-Papa Franġisku nhar il-Ħadd 13 ta’
Ottubru f’Ruma.

JOHN H. NEWMAN
Ottubru 2019 • 15
Miktuba minn John H. Newman
God has created me to do Him some
definite service.
He has committed some work to me which
He has not committed to another.
I have my mission.
I may never know it in this life,
but I shall be told it in the next....
He has not created me for naught.
I shall do good;
I shall do His work.
I shall be an angel of peace,
a preacher of truth in my own place....
Therefore, I will trust Him.
Whatever I am, I can never be thrown away.
If I am in sickness,
my sickness may serve Him,
in perplexity, my perplexity may serve Him.
If I am in sorrow, my sorrow may serve Him.
He does nothing in vain.
He knows what He is about.
He may take away my friends.
He may throw me among strangers.
He may make me feel desolate,
make my spirits sink,
hide my future from me.
Still ... He knows what He is about.
Alla ħalaqni sabiex naqdi xi missjoni partikolari.
Huwa ħalla f’idejja xogħol li ma tahx lil
ħaddieħor.
Jien għandi l-missjoni tiegħi xi nwettaq.
Forsi qatt m’jien se nkun naf eżatt x’inhi
f’din il-ħajja,
imma żgur li se nsir nafha fil-ħajja ta’ wara....
Hu ma ħalaqnix għalxejn.
Irrid nagħmel dak li hu tajjeb;
irrid nagħmel dak li jrid Hu.
Jien se nkun anġlu tal-paċi,
predikatur tal-verità, inkun fejn inkun....
Għalhekk irrid nafdah.
Jien x’jien, jien qatt ma nista’ nintrema.
Jekk marid, jalla naqdih bil-marda tiegħi;
jekk mħawwad, naqdih bit-taħwid tiegħi.
Jekk imdejjaq, jalla jaqdih id-dwejjaq tiegħi.
Hu ma jagħmel xejn għal xejn.
Jista’ jtawwalli ħajti, u jista’ jqassarha.
Huwa jaf x’qed jagħmel.
Jista’ jeħodli lil ħbiebi.
Jista’ jqegħedni fost il-barranin.
Jista’ jippermetti li nħossni deżolat u skuraġġut,
jew jaħbi minni l-ġejjieni tiegħi.
Madankollu, jiġri x’jiġri ... huwa jaf x’qed
jagħmel.

TBATI BIEX TQUM MIS-SODDA?
Sodda li ddur sakemm int tiġi bil-qegħda u tkompli tgħinek biex tqum
bil-wieqfa. Tista tgħolli d-dahar, is-saqajn u s-saqqu b'kollox sa metru 'l fuq.
Prodott Ġermaniz tal-gћola kwalita', b'20 sena esperjenza.
Gћażla ta’ saqqijiet u soddod gћal kull bżonn anke fitted.
■ Sodda Rotoflex Basic
■ Ta' gћajnuna kbira gћall-carer
■ Saqqu TriOptima - jifrex il-piż gћal aktar kumdita'
■ Rails mal-ġenb
■ Mwassla u armata f’darek
Hemm ukoll xi sussidju li jista jingħata. Staqsina.
Ċempel 21576171 jew ibgħat email fuq info@beacon.com.mt
TBATI B’NUQQAS
TA’ SMIGĦ ?
Ħafna nies idumu biex itejbu s-smigħ tagħhom. Jagħmlu
ħajjithom aktar diffiċli għalxejn. Jekk m'intix moqdi
fis-smiegħ, kellimna.
■ Screening Test b'xejn
■ Noffru l-aqwa teknoloġija, u fuq kollox, servizz eċċezzjonali.
■ Perjodu ta' prova biex tkun ċert li mort għall-aħjar.
■ Nagħmlu viżti fid-djar ukoll.
■ Matul 21 sena, għinna mijiet ta’ nies, nagħmlu ħilitna miegħek ukoll.
■ Isma’ u gawdi d-diskors, telefon, televiżjoni, radju u mobile.
Mudell kompletament
ġewwa l-widna.
L-aktar mudell żgħir u
diskret iżda l-aktar
b’saħħtu fis-suq.
Mudell ta’
wara l-widna.
Ċkejken, pulit, diskret u
b’saħħtu, anke għal min
għandu nuqqas ta’
smiegħ serju.
Għin lilek innifsek u lil ta' madwarek.
Ċempel fuq 21576171
jew ibgħat email fuq info@beacon.com.mt

Flimkien fuq Radju Marija
Kull l-ewwel Ħamis tax-xahar fl-10am Programm dwar il-kontenut
tal-magazin Flimkien. Ikun hemm phone-ins mis-semmiegħa.
Il-programm li jmiss: il-Ħamis 3 ta’ Ottubru
Bżonn urġenti!
Għandna bżonn urġenti ta’ qaddisin, mhux
bilfors bis-suttana u l-velu, imma anki bil-jeans
u t-tennis shoes; qaddisin dilettanti tal-films,
iħobbu l-mużika, jitħalltu ma’ ħbiebhom,
jixorbu magg birra, jieklu r-wraps u l-burgers,
jisserfjaw l-internet. Għandna bżonn qaddisin
li jpoġġu lil Alla fl-ewwel post f’ħajjithom,
qabel is-suċċess fil-karriera; li jfittxu ħin
għat-talb kuljum u jgħożżu l-purità, il-kastità
u kull ħaġa sabiħa. Għandna bżonn qaddisin
għas-seklu wieħed u għoxrin bi spiritwalità
ta’ żmienna. Għandna bżonn qaddisin li
jimpenjaw ruħhom favur il-fqar, favur min
hu fil-bżonn; qaddisin li jgħixu fid-dinja, li
jafu x’qed jiġri fid-dinja, li jqaddsu lid-dinja,
li ma jibżgħux mid-dinja, li mhumiex taddinja.
Għandna bżonn qaddisin ferħana, u
mhux bil-geddum. Għandna bżonn qaddisin
li jgħixu l-Ewkaristija, li jħobbu l-isports u
t-teatru. Għandna bżonn qaddisin li jħobbu
l-ambjent, li huma ħbieb leali, li jsellmu lil
kulħadd, qaddisin b’moħħ miftuħ, soċjevoli,
normali, imma mhux superfiċjali. Għandna
bżonn qaddisin li jagħrfu x’inhi r-rieda ta’
Alla għalihom, u jagħmluha. Għandna bżonn
urġenti ta’ dan it-tip ta’ qaddisin.

Paul Pace SJ
MISSIERNA (4) Ottubru 2019 • 19
Tiġi Saltnatek
Din hija parti oħra mill-Missierna
li t-tifsira tagħha forsi ma
tinftehimx mill-ewwel. Tqanqal fina
mistoqsijiet bħal: X’Saltna hi din? Alla mhux
diġà qed isaltan? Għandu bżonn it-talb
tagħna biex “tiġi saltnatu”?
Is-“Saltna” kienet il-qofol tal-messaġġ ta’
Ġesù. Skont il-Vanġelu ta’ San Mark l-ewwel
prietka tiegħu bdiet hekk: “Iż-żmien huwa
mitmum u s-Saltna ta’ Alla waslet; indmu u
emmnu fl-Evanġejlu” (Mk 1:15). U darba oħra
stqarr li s-Saltna tinsab fostna (Lq 17:21).
Imma Ġesù qatt ma ta definizzjoni ta’
x’inhi s-Saltna; għażel li jitkellem dwarha
bil-parabboli: is-Saltna ta’ Alla tixbah …
żerriegħa li taqa’ fuq art differenti; ftit
ħmira li ttella’ l-għaġna kollha; xibka li fiha
jinqabad il-ħut kollu; għalqa li fiha jikbru
flimkien il-qamħ u s-sikrana sa ma jasal
il-ġudizzju aħħari.
Is-saltna hi ppreżentata bħala xi ħaġa li
kellha bidu ċkejken, misterjuż. Minn barra
tidher anqas qawwija mis-saltna ta’ Satana,
imma hi qawwija ħafna u tikber bla ma qatt
tieqaf, kuljum, lejl u nhar, anki meta l-bidwi
rieqed; tagħti frott straordinarju, anki mitt
darba aktar, meta ssib art tajba.
Is-Sultan tagħna hu ħanin u ġentili; jaħsel
riġlejn is-sudditi tiegħu; jinsisti li jibqa’
jsejħilna “ħbieb” mhux “qaddejja”; saħansitra
jsejħilna “ħuti” għax għandna l-istess
Missier.
Jixtieq bil-ħrara kollha li s-Saltna tiegħu u
l-valuri tagħha jqabbdu għeruqhom fil-qalb
ta’ kull biedem, mhux bil-forza imma b’qalb
għalkollox ħielsa. Il-Missier joffrielna lillistess
Spirtu tiegħu li ftit ftit jittrasforma
lilna u d-dinja fix-xbieha ta’ Ibnu Ġesù.
Għal San Pawl, is-Saltna mhix waħda ta’
ikel u xorb imma “ta’ ġustizzja, paċi u hena
fl-Ispirtu s-Santu” (Rum 14:17). L-ispirtu
ta’ din is-Saltna hu mfisser bl-aħjar mod
fil-Beatitudnijiet (Henjin dawk li …). Aħna
nitolbu biex is-Saltna ta’ Alla titkattar fi qlub
il-bnedmin, u biex aktar bnedmin jaċċettaw
is-sejħa urġenti li jagħmlilna Ġesù:
“Iż-żmien huwa mitmum,
is-Saltna ta’ Alla waslet;
indmu u emmnu
fl-Evanġelju.”
Maqluba għall-Malti minn Joe Huber.

20 • Ottubru 2019 INTERVISTA
Kattoliċi imma
mhux Insara?
Joe Huber jintervista
lill-Prof. Oliver Friggieri dwar diversi temi.
1. Il-Papa Franġisku spiss iċanfar lil dawk
l-Insara li huma ‘ipokriti’. X’messaġġ
tislet minn dan?
Fl-isforzi biex inkunu Nsara, aħna naslu
li nkunu Kattoliċi. B’Kattoliku nifhmu
li nkunu ċivili u ‘pożittivi’. Imma dan
huwa biss il-minimu, bħall-marka ta’ min
jgħaddi mkaxkar fl-eżami. Imma li tkun
Nisrani ma jfisser xejn inqas milli tkun eroj.
Pereżempju, Nisrani hu xi ħadd li jaħfer,
waqt li Kattoliku hu xi ħadd li għandu l-jedd
‘ipattiha’. In-Nisrani jfittex l-aħħar post,
imma l-Kattoliku... Għalija l-Vanġelu hu test
eċċellenti biex jinstabu l-opposti, jiġifieri
xi jrid Kristu versu xi nfittxu aħna bħala
minimu oppost.
Hemm l-oppost bejn il-Vanġelu u l-kodiċi
soċjali u politiċi tagħna. Aħna l-Kattoliċi
nixbhu lid-dinja, waqt li Kristu ordna
l-kuntrarju. Ili snin nistenna l-waqt li nibda
nikteb ktieb dwar l-oppost evanġeliku
evidenti, jiġifieri dak li jinqara u jiftiehem
skont grammatika normali. Mela l-Kattoliku
versus in-Nisrani huwa (fi kliem Papa li mhu
xejn diplomatiku) il-poter ekkleżjastiku
versu kull tip ta’ San Franġisk ta’ Assisi. Il-
Papa preżenti hu l-ewwel wieħed imsemmi
għal San Franġisk wara dawn is-sekli kollha.
Huwa Kristjan ‘wisq’, jiġifieri skomdu, ibleh,
fundamentalist.
2. Kif tista’ terġa’ ssir kredibbli l-Knisja
wara l-iskandlu tal-pedofilja?
Il-Knisja tikseb il-kredibbiltà mitlufa skont
kemm turi li temmen u skont kemm turi li
taf li hi dgħajfa. Il-Knisja tilfet ħafna millkredibbiltà
anki għaliex ippruvat timponi
wisq id-dehra ta’ Knisja bħala Kurja, blambaxxati
u b’dak kollu li Kristu wera li ma
jistmax. Ippruvajna niċċivilizzaw lil Kristu
– u ara x’ġara! Dawn it-temi ttrattajthom
fir-rumanzi Fil-Parlament ma Jikbrux Fjuri
u fit-triloġija Hekk Tħabbat il-Qalb Maltija.

INTERVISTA
Ottubru 2019 • 21
Għadni konvint, anki fl-era postmoderna,
li l-letteratura impenjata f’termini reliġjużi
u eżistenzjali tista’ tidħol fi rkejjen fejn
il-Knisja uffiċjali u diplomatika ma tistax
tidħol. Imma m’iniex ċert li l-Knisja
kurjali hi inkwetata jew ħerqana li tara
l-intellettwali bħallikieku ‘jieħdu’ l-funzjoni
tagħha.
3. Fil-Punent, inkluża Malta, l-għadd ta’
Nsara prattikanti dejjem nieżel. X’jista’
jsir biex in-‘nar’ li ġab Kristu fid-dinja
ma jintefiex?
Il-Knisja, kemm kurjali u kemm popolari,
għandha dnub wieħed ‘biss’ quddiemha, u
dan jiġbor kollox: it-telfien tal-fidi. Il-Knisja
stess tidher li għaddejja minn dan it-tunnel.
U dan jidher fil-kliem daqskemm fl-azzjoni.
Knisja li taħseb li b’San Tumas f’idejha se
tikkonvinċi lill-bniedem postmodern hi
istituzzjoni li ma fehmitx il-qofol tal-epoka,
jiġifieri: (1) hi Knisja li tippretendi li taf u
tifhem kollox u (2) hi Knisja li ma temminx
fil-lingwa ta’ Alla, il-lingwa tas-silenzju
u tal-misteru, ċjoè Knisja li trid tispjega
kollox, u tinsa li qiegħda tħabbat fuq il-bieb
tal-misteru – appuntu, Knisja Kattolika
imma mhux Nisranija. Hawn tinsab il-kriżi
tagħna. Mhux id-dnub fih innifsu imma
s-suppervja li titrabba madwaru. Dan jitlob
diskors twil u sistematiku. Lili jinteressani
ħafna, daqskemm ippruvajt nartikolah, u
kien għalxejn. Jisgħobbija li n-nuċċali tiegħi
ma jistax jara wisq nies inkwetati.
4. Fil-kuntest tal-indifferenza u
ċ-ċaħda ta’ Alla li tinħass fostna, il-
Papa Franġisku jissuġġerixxi li l-Knisja
‘toħroġ’ tfittex lill-miġruħin bilkreattività.
X’messaġġ tislet minn din
l-istedina?
Kristu nnifsu hu mgħallem mill-aqwa talkreattività,
jiġifieri tal-arti. Fil-każ tiegħu hi

22 • Ottubru 2019
INTERVISTA
l-arti tal-kelma mirquma, tal-Letterarura.
Kull reliġjon hi mibnija fuq il-kelma,
mitħaddta daqskemm imbagħad miktuba.
Kristu huwa poeta, u mhux biss poetiku.
Poeta hu xi ħadd li jitkellem bil-metafori,
u l-metafori ta’ Kristu huma wkoll
żviluppati tajjeb f’forma ta’ parabboli, jew
aħjar, allegoriji, jiġifieri stejjer li jitolbu
spjegazzjoni.
Kristu, mill-bidu sal-aħħar, hu mħaxken
bejn it-tifsira letterali u t-tifsira
metaforika. Pereżempju: huwa sultan veru
jew le? Ħaqqu li jitqies bħala ibleh jew ħati
li jistħoqq il-forka?
“
Kollox idur mal-kelma
‘sultan’. Hu jew mhuwiex
sultan? Id-diskors hu
metaforiku jew letterali?
Il-mistoqsija ta’ Pilatu
għadha miftuħa sal-lum.
Dan kollu qiegħed insemmih f’dan ilkuntest
biex nuri sfida oħra tal-Knisja fi
żmienna: fir-riti tal-Knisja tal-lum ma
hemmx poeżija, jew poetiċità. Ħallejna
l-istinti artistiċi barra l-bieb: l-istagħġib,
id-djalogu mal-ħlejjaq kollha, u fuq kollox
is-sens tal-Misteru, li jimponi s-skiet u
mhux il-paroli.
Hawn diversi saċerdoti li huma kelliema
tajbin, mgħallmin tal-kelma, u li jafu li
n-nies li jemmnu huma nies li jibku u
jbikku, ikantaw, jitħassbu, jiddubitaw,
jemmnu, jisktu. Irrid immur il-knisja
anki biex nisma’ mużika li se tressaqni
bil-qawwa lejn Alla. Hemm ġew nibki u
nidħaq, nitriegħed u nhewden. Fil-qosor:
ma nemmnux fl-arti bħala l-lingwa ta’
Alla, bħalma ma nemmnux li l-annimali
huma wkoll kapolavuri tiegħu.
Bil-ħaqq: xi darba niddiskutu dwar
kemm hawn tfal u żgħazagħ ta’ qalb
tajba li ma jistgħux jemmnu f’Alla
ħallieq, ħanin u omnipotenti meta
ngħidulhom li l-annimali huma
maħluqin Minnu biex ibatu u jitqattgħu
biċċiet. Dan x’Alla hu, mostruż, li
bellajnielhom b’tant kalma u konvinzjoni
– u bla sentiment? Il-kawża tal-ateiżmu
hi l-antropomorfiżmu. Min jista’ jgħid
kemm nies mad-dinja kollha reġgħu
skoprew lil Alla ħanin meta raw il-filmat
tal-Papa bil-ħamiema ħierġa bejn idejh
waqt li hu jitbissmilha? Kemm hawn nies
li ma jemmnux f’Alla-Drakula u falz li
bellajnielhom!
5. Spiss f’mumenti diffiċli fis-soċjetà
kienu n-nies tal-kultura li kienu
profetiċi u mexxew movimenti ta’
qawmien, speċjalment nies tal-
Letteratura. Għadha teżisti din ilkategorija
ta’ intellettwali?
Iva, imma mill-ġdid, il-poter
ekkleżjastiku ma jemminx wisq fleffiċjenza
tal-arti. L-intellettwali lokali
huma preżenti f’kull qasam ieħor, imma
l-idea tar-rabta bejn l-arti u l-fidi mhix
applikata wisq. Mill-ġdid … ma aħniex
Insara. Kristu poeta, oratur letterarju,
kelliem mill-aqwa, intens … dan kollu hu
mwarrab.

Emmanuel Camilleri
ŻGĦAŻAGĦ
Ottubru 2019 • 23
TARBIJA QATT MHI ŻBALL
Il-film ‘Unplanned’ jirrakkonta l-ġrajja
ta’ Abby Johnson. Abby kienet studenta
fil-bidu tal-ħajja studenteska tagħha filkulleġġ.
Tħajret tidħol voluntiera mal-klinika
ta’ Planned Parenthood.
Għal Abby, in-nisa li kienu jmorru l-klinika
biex ineħħu t-tarbija minn ġufhom kienu
żbaljaw għax qatt ma kien messhom
iddeċidew li jneħħu t-tarbija. Imma darba
fost l-oħrajn spiċċat hi stess fis-sitwazzjoni
tagħhom bla ma qalet lil ħadd.
Abby kienet tieħu xogħolha b’serjetà kbira
tant li offrewlha tibda taħdem magħhom fulltime
wara li tiggradwa, u hi aċċettat avolja
kontra x-xewqa tal-familja tagħha. Maż-żmien
laħqet ukoll direttur tal-klinika. Dejjem
baqgħet tkompli tgħin in-nisa li jirrikorru
għand Planned Parenthood.
Kollox kien miexi ħarir sakemm darba waqt
il-laqgħa ġenerali annwali ħadet aħbar li ma
tantx daqqitilha. Bdiet tiddubita jekk l-għan
tal-klinika kienx verament li tgħin lil dawn
in-nisa.
Fatt kurjuż huwa li Ashley Bratcher, l-attriċi li
ħadmitha ta’ Abby, saret taf propju ftit qabel
ma bdew jiġbdu l-film li ommha stess kienet
għamlet abort meta kienet għadha teenager,
u kienet waslet fl-aħħar li tagħmel ieħor meta
kienet tqila biha stess.
Xi drabi l-abort jiġi ppreżentat bħala
soluzzjoni għal ċerti sitwazzjonijiet. Forsi
bħal Abby nistgħu naħsbu li hu neċessarju.
Din hi kwistjoni kumplessa ħafna u dan ilfilm
se jgħin fid-diskussjoni.
Aħna ż-żgħażagħ irridu nwasslu l-messaġġ
veru u sħiħ dwar din il-kwistjoni. Fin-nofs
hemm ukoll tarbija ħajja, avolja għadha
bla vuċi. Jalla ma nibżgħux niġu ttimbrati
‘antikwati’ meta nipproteġu l-ħajja ta’ trabi
innoċenti li għalkemm għadhom ma twildux
diġà huma trabi u għandhom fihom in-nifs
tal-ħajja mogħtija minn Alla nnifsu.
Le, tarbija qatt mhi żball, għalkemm xi
deċiżjonijiet li nieħdu aħna jistgħu jkunu
żbaljati.
Fl-aħħar esperjenzat xi ħaġa li tassew
ġegħlitha tistaqsi jekk kenitx qed tagħmel
sew fejn qiegħda – imma jekk tixtieq tkun taf
aktar, nissuġġerilek tara l-film.
Bħal kull film ieħor, fl-Amerika qamet
kontroversja sħiħa dwaru. Kien hemm
oppożizzjoni qawwija u akkużi dwar
ineżattezzi. Xi stazzjonijiet tat-televixin
saħansitra rrifjutaw li jġibu riklami dwaru.
Waqt il-casting, il-produtturi kellhom javżaw
lill-atturi li minħabba l-parteċipazzjoni
tagħhom f’dan il-film setgħu ma jingħatawx
rwoli f’films oħra għax jiġu bbojkottjati.

24 • Ottubru 2019
ŻGĦAŻAGĦ
Marc Pulis
Volontarjat
f’Malta stess
Waħdi ma nistax nibdel id-dinja,
imma nista’ nwaddab ġebla fl-ilma u noħloq ċaqliqa.
Ħafna żgħażagħ Maltin jagħmlu
esperjenzi ta’ volontorjat barra
minn xtutna. Uħud jagħżlu li
jibqgħu fl-Ewropa, f’postijiet bħal Napli u
Sqallija, filwaqt li oħrajn imorru f’pajjiżi
mbiegħda, bħall-Kenja u l-Indja.
Dan kollu tajjeb u bżonnjuż, naturalment,
imma f’Malta stess hawn għatx kbir għal
żgħażagħ biex jiddedikaw ftit ħin filġimgħa
għal xogħol volontarju?
Għal ħafna snin, hekk kif tibda s-sena
skolastika, grupp ta’ voluntiera jingħaqdu
flimkien biex, flimkien mal-Missjunarji
tal-Karità (is-Sorijiet ta’ Madre Tereża)
ilaqqgħu t-tfal għall-hekk imsejħa
Doposcuola.
Doposcuola, isimha magħha, issir fil-ħin
ta’ wara l-iskola. Issir tliet darbiet filġimgħa.
It-tfal li jattendu d-Doposcuola
fid-dar tas-Sorijiet f’Bormla ma jkollhomx
min jista’ jgħinhom fil-homework iddar.
Għalhekk is-sorijiet flimkien malvoluntiera
joffrulhom din l-għajnuna
imprezzabbli biex jgħinuhom itejbu
l-livell edukattiv tagħhom. Barra min
hekk, joffrulhom spazju fejn iħossuhom
siguri u komdi filwaqt li jilagħbu u jieħdu
gost ma’ sħabhom.
X’qalet Roberta G.: “Din hi t-tieni sena
tiegħi fid-Doposcuola. Meta tagħti mill-qalb
tirċievi ħafna iżjed milli tkun qed tistenna.
Bil-mod tagħhom, it-tfal japprezzaw il-ħin
li nqattgħu nagħmlu l-homework magħhom
u għalhekk hija sodisfazzjon u inċentiv biex
għal darb oħra niddedika ftit mill-ħin tiegħi
lil dawn it-tfal.”
Roberta A.: “Qatt ma immaġinajt li se nibqa’
nagħmilha sena wara oħra. Esperjenza
unika li tmisslek qalbek. Tispiċċa tirċievi
aktar milli tagħti.”
Titħajjar int ukoll tingħaqad u tkun
voluntier/a għal dan il-għan siewi? Kif
kienet tgħid Mother Teresa: “Jiena waħdi ma
nistax nibdel id-dinja, imma nista’ nwaddab
ġebla fl-ilma u noħloq ċaqliqa.”
Id-Doposcuola ssir kull nhar ta’ Tnejn
mill-5:30pm sas-7pm, u l-Erbgħa u l-
Ġimgħa mill-4pm sas-7pm.
Għal aktar informazzjoni:
Marc 7904 2587 jew Roberta 7905 5966.

Nutar Dott. Ryan Caligari
IN-NUTAR
Ottubru 2019 • 25
Il-condominium
Iż-żieda ta’ blokki ta’ appartamenti
fl-aħħar snin ħolqot il-bżonn li
r-relazzjonijiet legali bejn min jgħix filblokk
jiġu regolarizzati.
Il-liġi dwar il-condominium daħlet fis-seħħ
fl-2001 u tapplika meta żewġ persuni jew
iktar jużaw u jgawdu l-partijiet komuni ta’
blokk ta’ bini. Il-partijiet komuni huma dawk
il-partijiet li għandhom l-iskop li jintużaw
mis-sidien tal-appartamenti kollha, bħal
bibien ta’ dħul komuni, intrati u lifts, anki
jekk xi wieħed mis-sidien ma jagħmilx użu
minnhom.
Din il-liġi tapplika f’każ ta’ appartamenti,
penthouses u kumplessi ta’ garaxxijiet. F’każ
ta’ maisonettes (fejn hemm biss it-tgawdija
ta’ servitujiet li jinkludu l-mogħdija ta’
katusi, pajpijiet, drains, cables u t-tqegħid
ta’ tankijiet tal-ilma fuq il-bejt tal-blokk)
ma għandhomx jitqiesu bħala parti millcondominium,
u allura f’dan il-każ din il-liġi
ma tapplikax.
B’din il-liġi, il-condomini (is-sidien talappartamenti
u l-penthouses) għandhom
ċerti dmirijiet u drittijiet rigward il-partijiet
komuni tal-blokk. Il-condominus ma
jistax jirrinunzja għall-jeddijiet li jkollu
fil-partijiet komuni, jiġifieri kull sid huwa
obbligat iħallas l-ispejjeż marbutin malpartijiet
komuni anki jekk ma jużahomx
jew ma joqgħodx fl-appartament. Ukoll,
ma jistax ibigħ sehmu mill-partijiet komuni
b’mod separat mill-appartament jew millpenthouse
li għandu, u lanqas ma jista’
jagħmel xi xogħlijiet fil-proprjetà tiegħu
li b’xi mod jikkaġunaw ħsara fil-partijiet
komuni.
Generalment, l-obbligi tal-condominus
joħorġu mill-kuntratt ta’ bejgħ stess, bħal:
• Is-sidien tal-appartamenti u
l-penthouses fil-blokk ma jistgħux
jingombraw u/jew iħammġu l-partijiet
komuni tal-blokk, u lanqas iħallu skart
fil-partijiet komuni.
• Il-faċċata tal-appartament trid tinżamm
uniformi mal-kumplament tal-faċċata
tal-blokk. Il-partijiet ta’ barra tal-blokk
ma jistgħux jinżebgħu ħlief bl-istess
skema tal-kuluri preżenti, sakemm ma
jkunx hemm il-kunsens tas-sidien kollha
tal-blokk.
• Ma jistax isir inxir ta’ ħwejjeġ b’mod
li jidher mill-faċċata jew minn barra,
u lanqas ma jistgħu jitwaħħlu aerials
tat-televixin (portable jew mod ieħor),
inklużi satelliti, li jidhru minn barra.
L-Amministratur: Meta jkun hemm erba’
condomini jew aktar, il-liġi tirrikjedi li jinħatar
amministratur tal-blokka tal-appartamenti
permezz ta’ laqgħa bejn il-condomini (li
għandha ssir mill-inqas darba fis-sena).
Il-funzjonijiet tal-amministratur jinkludu:
li jesegwixxi d-deċiżjonijiet tal-laqgħa talcondomini;
jiżgura l-osservanza tal-liġi bejn
il-condomini; jiġbor il-kontribuzzjonijiet
mingħand il-condomini; iwettaq dawk l-atti
li jistgħu jeħtieġu għall-preservazzjoni u
l-protezzjoni tal-partijiet komuni. F’każ
ta’ suspetti raġonevoli ta’ irregolaritajiet
gravi min-naħa tal-amministratur, wieħed
jew iktar mill-condomini għandu dritt
jirreferi l-kwistjoni tar-revoka tal-ħatra talamministratur
għall-arbitraġġ.

26 • Ottubru 2019 LOGĦOB
Claudia Cini
Mimdudin
1. Pinna li dari kienu jbilluha fil-klamar (5)
3. Pereżempju tal-armla, tal-qara’ bagħli,
tal-qara’ aħmar (5)
6. Partikolarment (11)
8. Dagħbien, irdumijiet, postijiet fondi u
mudlama (7)
12. Ħut bi strixxi fuq daharhom, b’għajnejhom
kbar (7)
15. Bħall-knisja ta’ San Ġwann fil-Belt Valletta (3,8)
16. Simbolu tat-tama (5)
17. Din dejjem tinbiegħ kollha! (5)
Tisliba
1 2 3 4 5
6 7
8 9 10
11 12 13 14
Weqfin
1. Ħażin fit-togħma (5)
2. L-akbar waħda fost il-gżejjer Griegi (5)
4. Mattia ----- pitter is-saqaf ta’ San Ġwann (5)
5. Kittieb, oriġinatur (5)
7. Resident; mil-lokal (7)
9. Mingħajr (3)
10. “Ma jarax ----ponta ta’ mnieħru!” (3)
11. Tajra ta’ billejl b’wiċċha ċatt (5)
12. Ħofor wiesgħa fil-ħamrija madwar zokk ta’
siġra lesti għat-tisqija (5)
13. Ikħal, ċelesti (5)
14. Meta jkollok din fuq l-istonku jfisser li tkun
qed tinkwitak xi ħaġa (5)
15
16 17
Nota: GĦ u IE jieħdu kaxxa waħda
Irbaħ pizza għal tnejn
mingħand Saracino’s Café
(Triq il-Kbira, Ħ’Attard, 21422995)
billi twieġeb tajjeb sal-15 tax-xahar.
Ibgħatha hekk: Flimkien, Tisliba,
P.O. Box 1, il-Furjana.
Rebbieħ/a tax-xahar l-ieħor:
J. Fabri, Paola
Soluzzjoni Tisliba tax-tax-xahar l-ieħor
Mimduda: 1. SUFAN, 3. SALIB, 6. ADOLEXXENTI, 8. KREMUŻI, 12. ABBANDU, 15. ARTIFIĊJALI,
16. ELLAR, 17. STIMA.
Weqfin: 1. SWABA, 2. FLOKK, 4. LENTI, 5. BNINA, 7. XEMXATI, 9. RIB, 10. ŻID, 11. AGAPE,
12. ARTAL, 13. UŻATI, 14. FTILA.
Sudoku
Imla l-vojt kollu b’mod li l-kolonni, il-linji u kull
kaxxa ta’ disgħa jimtlew bin-numri 1 sa 9.
Ibgħat it-tweġiba sal-15 tax-xahar hekk:
Flimkien, Sudoku, P.O. Box 1, il-Furjana.
Premju: żewġ kotba ġentilment mogħtija
minn Merlin Publishers (Blata l-Bajda).
Soluzzjoni tax-xahar l-ieħor
1 4 2 9 8 6 5 3 7
8 5 6 7 3 2 9 1 4
9 7 3 5 4 1 6 8 2
5 2 9 1 6 7 8 4 3
6 3 4 2 9 8 1 7 5
7 1 8 4 5 3 2 9 6
4 8 1 3 2 5 7 6 9
3 6 5 8 7 9 4 2 1
2 9 7 6 1 4 3 5 8
3 4 2
1 6 4 3
2 5 7 1
1 7 2 4
2 9 7 6
4 5
6 4 3 1
8 7 5 6
9 3 7
Rebbieħ/a
tax-xahar l-ieħor: F. Gatt, Ħal Tarxien

Id-dar egħi, mal-familja, indipenden
Ċemplilna għal kwotazzjoni bla
obligazzjoni illum fuq 21 524 888
Tista' kkwalifika għas-sussidju mill-Gvern
133, Mdina Road, Zebbug, ZBG 9015, Malta
Mobile: (+356) 99 242 320
Email: info@stairsindependent.com
Web: www.stairsindependent.com

28 • Ottubru 2019 GĦALINA T-TFAL
FEJN HUMA L-OĦRAJN?
Nhar il-Ħadd 13 ta’ Ottubru fil-vanġelu se nisimgħu
dwar il-miraklu li għamel Ġesù meta fejjaq numru
ta’ lebbrużi. Fil-ġenb issib il-kliem eżatt tal-vanġelu
ta’ dakinhar kif irrakkuntat minn San Luqa. Aqrah
sew biex tkun tista’ twieġeb u timla l-kaxex kollha.
Ibgħatha hekk: Flimkien, Għalina t-Tfal, P.O. Box 1,
Floriana. L-ewwel tweġiba tajba li tinfetaħ tirbaħ ktieb
għat-tfal ġentilment mogħti minn HORIZONS.
Huwa u sejjer lejn
Ġerusalemm, Ġesù għadda
minn bejn is-Samarija u
l-Galilija. Kif kien dieħel
f’raħal, iltaqgħu miegħu
għaxart irġiel morda billebbra.
Waqfu ’l bogħod
minnu, għollew leħinhom
u qalulu: “Ġesù, Mgħallem,
ikollok ħniena minna!” Kif
rahom, qalilhom: “Morru
uru rwieħkom lill-qassisin.”
U ġara li, huma u sejrin,
fiequ mill-marda tagħhom.
Wieħed minnhom, kif ra
ruħu mfejjaq, raġa’ lura
jgħajjat u jfaħħar lil Alla,
inxteħet wiċċu fl-art
f’riġlejn Ġesù u raddlu ħajr.
Issa dan kien Samaritan.
U Ġesù qabad u qal: “Mhux
l-għaxra fiequ mil-lebbra?
Fejn huma d-disgħa l-oħra?
Ma kien hemm ħadd
minnhom li raġa’ lura biex
jagħti glorja lil Alla ħlief
dan il-barrani?” Imbagħad
qallu: “Qum, mur; il-fidi
tiegħek salvatek.”
(Lq 17:11-19)
1 2 3
10
5
9
7
Mimdudin:
1. Ġesù qal lir-raġel, “Qum, mur;
il- ---- tiegħek salvatek.”
5. Kemm-il lebbruż fejjaq Ġesù?
6. Ġesù qalilhom biex imorru
juru ruħhom lill----------.
9. Fejn kien sejjer Ġesù meta
għamel dan il-miraklu?
10. L-irġiel morda talbu lil Ġesù
biex ikollu ------ minnhom.
It-tweġiba tax-xahar l-ieħor: 3, 1, 5, 6, 7, 8, 4, 2.
Rebbieħ: H. Fenech, Ħaż Żebbuġ
6
4
8
Weqfin:
2. Kemm minnhom ma reġgħux lura
biex jirringrazzjawh?
3. Din il-ġrajja tgħallimna li lil Alla
għandna ngħidulu ------.
4. Minn fejn kien ir-raġel li reġa’ lura
biex jirringrazzja lil Ġesù?
7. Kemm-il raġel reġa’ lura biex
jirringrazzjah?
8. Minn liema marda fejjaqhom Ġesù?

John Sultana
RIĊETTA
Ottubru 2019 • 29
Ravjul
Aħna ngħidulu ‘ravjul’. U meta
nirreferu għal waħda (jew għal
wieħed minnhom) ngħidu
‘ravjula’. Imma bit-Taljan, fejn oriġina
r-ravjul, jgħidulhom raviolo (singular) u
ravioli (plural).
L-ewwel darba li jissemmew kien fisseklu
erbatax minn ċertu Francesco
di Marco, neguzjant Venezjan. Imma
l-oriġini tar-ravjul tinsab ‘imgeżwra’
fil-leġġenda, bħalma l-istess kelma
‘ravioli’ innifisha hawn min jgħid li
ġejja minn ‘riavvolgere’ (tgeżwer, to
wrap). Madankollu, aktar probabbli li
l-isem ġej minn ċertu kok Ġenoviż li
jingħad li vvintahom u li kunjomu kien
propju Ravioli.
Jidher li r-ravjul bil-qara’ aħmar
oriġina f’Mantova, fil-Lombardija.
F’diversi bliet u rħula Taljani hemm
it-tradizzjoni li f’Lejlet il-Milied jieklu
ravjul bil-qara’ aħmar.
Dan it-tip ta’ ravjul huwa interessanti
minħabba l-bilanċ bejn il-ħlewwa
tal-qara’ aħmar u l-imluħa tal-ġobon
Parmiġġjan jew Pecorino. Bliet
oħra bħal Cremona, Reggio-Emilia,
Parma u Brescia kollha għandhom ilvarjazzjonijiet
tagħhom ta’ dan il-platt.
Ravjul bil-qara’
aħmar, butir u ġobon
Mili tal-qargħa: 500g qara’ aħmar;
mgħarfa kurrat u ftit noċe muskata.
L-għaġina: 2 kikkri u nofs dqiq; ftit melħ;
4 bajdiet imħabbta u bajda biex twaħħal
l-għaġina ma’ xulxin.
Zalza: 125 gr butir ħelu, ġobon Pecorino
maħkuk u kurrat.
Metodu: Poġġi l-qargħa ħamra f’dixx
fil-forn (180°C) għal siegħa. Ħalliha
tiksaħ, neħħilha xi żerriegħa u għaffiġha
b’furketta. Żid il-kurrat u n-noċe muskata.
Ħawwad id-dqiq b’furketta mal-erba’
bajdiet. Agħġen għal xi 5 minuti u ħalliha
toqgħod. Iftaħ kwart tal-għaġina b’lembuba
sakemm issir irqiqa. Iftaħ kwart ieħor
ftit ikbar. Fuq l-ewwel għaġina miftuħa
poġġi mgħarfa bil-mili tal-qargħa ħamra
kull 5 ċentimetri f’ringieli ħdejn xulxin.
Dellek bejn il-mili bil-bajda mħawda u
poġġi l-għaġina miftuħa l-oħra fuqha u
agħfas b’subgħajk bejn il-mili. Aqta’ fi
kwadretti żgħar u kompli bl-għaġina l-oħra
u l-mili. Għalli r-ravjul għal xi 4 minuti u
ħallih joqtor. Saħħan fuq nar baxx il-butir
sakemm jiskura ftit u itfgħu fuq ir-ravjul.
Xerred il-ġobon u sebbaħ bil-kurrat.
Kulhom sħan.

30 30
Ottubru 2019
• Ottubru 2019
POSTER
Tista’ mara tinsa
t-tarbija tagħha,
u ma tħennx
għal bin ġufha?
Imqar jekk din tinsa,
jien ma ninsiek qatt!
(Isaija 49:15)
Mibgħuta minn Mariella Zammit.
Ibgħat sentenzi mill-Bibbja li jfissru
ħafna għalik (tibgħatx stampi):
Flimkien, Poster,
Kurja tal-Arċisqof, Il-Furjana
jew email: flimkien@maltadiocese.org
Flimkien Ottubru 2019

Gawdi dak li ħdimt għalih tul ħajtek!
Ħruġ ta’ Bonds
Bond b’rendiment ta’
Bond ieħor b’rendiment ta’
3.75% 4.6%
għal perjodu ta’
5 snin
li jimmatura fl-2023
għal perjodu ta’
10 snin
li jimmatura fl-2028
ß Investiment minimu ta’ €3,000
ß
ß
Timberland Invest Ltd ġiet maħtura bħala distributriċi tal-bonds maħruga
f’Malta minn Timberland Securities Investment plc.
L-investiment fil-bonds għandu jkun ibbażat fuq id-dettalji sħaħ tal-Prospett
Ċemplilna fuq
2090 8100
Dan ir-riklam huwa mmirat lejn klijenti li qed javviċinaw jew li laħqu l-età tal-irtirar.
Timberland Securities Investment plc. (inkorporata f’Malta b’uffiċċju reġistrat f’171, Old Bakery Street, Valletta) hija
l-kumpanija li ħarġet il-bonds ai termini tal-Prospett, datat 23 ta’ Novembru 2018, approvat mill-Awtorità tas-Suq Finanzjarju
f’Liechtenstein u ippassportjat f’Malta. Timberland Invest Ltd (b’uffiċċju tan-negozju f’Aragon Business Centre, Dragonara
Road, San Ġiljan, STJ 3140) hija regolata mill-MFSA taħt l-Att dwar Servizzi ta’ Investiment u ġiet maħtura bħala d-distributriċi
ta’ dawn il-bonds f’Malta.
Jekk tinvesti f’dawn il-bonds, mhux se jkollok aċċess għall-flus tiegħek qabel id-data tal-maturità. Madankollu, tista’
tittrasferixxi jew tbigħ il-bonds tiegħek, dejjem skont it-termini tal-prospett. Il-valur tal-investiment tiegħek jista’ jitla’ kif ukoll
jinżel, u tista’ titlef ftit mill-ammont, jew l-ammont kollu, li inti tkun investejt. Aktar dettalji jinsabu f’dan il-Prospett, li jista’
jinkiseb mingħajr ħlas, waqt ħinijiet normali tal-ftuħ, mill-uffiċċju tan-negozju ta’ Timberland Invest Ltd f’San Ġiljan, jew missit
elettroniku: https://www.timberland-malta.com.

FEELING FREE AT HOME
invest in comfort and safety for yourself or your parents
Exclusive local distributors of
Stair Lifts, Recliners & Scooters
Tel: +356 21 252206
Email: info@liftservices.com.mt
Up to €5000
in government grants
Website: www.liftservices.com.mt
*subject to eligibility, terms and conditions
Lifts Services Ltd , Factory A25F
Marsa Industrial Park, Marsa, Malta