sehabelerin_heyati

D-r Abdurrahman Rafat ÿl-Başa

SƏHABƏLƏRİN

HƏYATI

(HAYATUS-SAHABA)

Kitab Azərbaycan Respublikası

Dini Qurumlarla İş Üzrə Dövlət Komitəsinin

05 may 2011-ci il tarixli, DK-161/B məktubu

əsasında nəşr edilmişdir

Bakı - 2011

Kitabın əsli:

Müəllif:

Tərcümə edənlər:

Nəşrə hazırlayan:

Suvar min hayatus-sahaba

D-r Abdurrahman Rafat Əl-Başa

Əmirşah Əmirəhmədov,

Tural Sadıqov, Ülkər Zeynalova

Mahmud Qəhrəmanov

D-r Abdurrahman Rafat əl-Başa. “Səhabələrin həyatı”.

Bakı, Şərq-Qərb” Nəşriyyat evi, 2011, 568 səh.

Əlinizdə olan bu kitab bütün bəşəriyyətin əşrəfi, dühalar dühası, Allahın

bəndələrinə rəhmət olaraq göndərdiyi bir şəxsin – Həzrəti Muhəmmədin

( - s.ə.v.) silahdaşlarının həyatından bəhs еdən bəzi səhifələrdir.

“Səhabələrin kitab və sünnədə yeri” və “Səhabələrin fəziləti” (tərcümə

Ə. Əmirəhmədovundur) adlanan birinci iki fəsil kitabın əslində yoxdur,

lakin səhabələrin kimliyi, təbəqələri, sayı, paklığı elmi və s. məlumatlarla

dolğun olduğu üçün kitabda yer almışdır.

Kitabın əsas hissəsinə isə üçüncü fəsildə yer verilib. Bu fəsildə 70-ə

yaxın səhabənin islamı qəbul etməsi, onların həyat tərzi, onlar haqqında

Peyğəmbərin ( - s.ə.v.) və digər səhabələrin fikirləri və s. məlumatlar əks

olunub.

Ktabın əslinin əvvəlki nəşrində bəzi qadın səhabələr haqda olan məlumatlar

son nəşirdə çıxarılsa da, tərcümə zamanı kitaba daxil edilmişdir.

2

ÌÖÃßÄÄÈÌß

Àëëàùà ùÿìäö ñÿíàlar îëñóí! Ìÿí øàùèäëèê åäèðÿì êè, Àëëàùäàí áàøãà

èáàäÿò îëóíìàã ùàããû îëàí ùå÷ áèð Òàíðû éîõäóð. Î, áöòöí ÿçÿìÿò, ýþçÿëëèê

âÿ êàìèëëèê ñèôÿòëÿðèíèí òàì ñàùèáèäèð. Ùÿì÷èíèí, øàùèäëèê åäèðÿì êè, Ìÿùÿììÿä

1 Îíóí ãóëó âÿ ùàãã éîëóíó ýþñòÿðÿí ñåâèìëè ïåéüÿìáÿðèäèð.

Îíà âÿ Îíóí ùàãã éîëóíóí óëäóçëàðû, çöëìÿòëÿð ÷ûðàãëàðû, äèí óüðóíäà

äþéöøëÿðèí cÿíýàâÿðëÿðè îëàí àèëÿ öçâëÿðèíÿ âÿ ñÿùàáÿëÿðèíÿ, îíëàðûí éîëóíó

òóòàíëàðà âÿ à÷äûãëàðû cûüûðëà ýåäÿíëÿðÿ, îíëàðûí ýþñòÿðäèêëÿðè ùèäàéÿò

éîëóíóí éîë÷óëàðûíà, èíñàíëàðû Àëëàùûí äèðèëäÿcÿéè ýöíÿ ãÿäÿð îíëàðûí ÿõëàãû

âÿ äàâðàíûøëàðûíû ðÿùáÿð òóòàíëàðà ñàëàâàò âÿ ñàëàì îëñóí!

ßí äîüðó ñþç ñàùèáè Àëëàù áóéóðóð: «Øöáùÿñèç êè, Çèêðè (Ãóðàíû) Áèç

íàçèë åòäèê âÿ, ñþçñöç êè, Áèç äÿ îíó (ùÿð cöð òÿùðèô âÿ òÿáäèëäÿí; àðòûðûáÿêñèëòìÿäÿí)

ãîðóéóá ñàõëàéàcàéûã!» (ÿë-Ùècð, 9).

Áöòöí íþãñàíëàðäàí óçàã Ócà Àëëàù þç ïåéüÿìáÿðèíÿ âÿùé åòäèéè

Quranı èíñàíëàðà íàçèë åòìèø âÿ îíëàðà îíó òÿùðèôäÿí, òÿáäèëäÿí âÿ àðòûðûëûáÿñêèëäèëìÿêäÿí

ãîðóìàüû òàïøûðìûøäûð. Áöòöí íþãñàíëàðäàí àçàä Ócà Àëëàù

ùå÷ áèð àëûø-âåðèøèí çèêð åòìÿêäÿí âÿ íàìàç ãûëìàãäàí éàéûíäûðìàüà ãàäèð

îëìàäûüû êèøèëÿðè – Àëëàùûí åë÷èñèíèí òÿðáèéÿ åòìèø îëäóüó áèðèícè íÿñëè

òÿìñèë åäÿí ñÿùàáÿëÿðè áó äèíÿ cÿëá åòäè.

Àëëàù áó àäàìëàðû õöñóñè áèð ãàéüû èëÿ ÿùàòÿ åòìèøäè. Îíëàð Áþéöê

Éàðàäàíûí äÿðýàùûíäàí íàçèë îëìóø âÿùéÿ èìàí ýÿòèðìèø, îíó þç

öðÿêëÿðèíäÿ ùèôç åòìèø, àüûëëà äÿðê åòìèø âÿ ÿìÿëè èøäÿ ðÿùáÿð òóòìóøëàð.

Îíëàðûí ðóùëàðû áó âÿùéëÿ ãöââÿòëÿíìèø, ÿõëàãû ïàêëàíìûøäûð. Îíëàð áó

âÿùéèí éàéûëìàñû éîëóíäà cèùàäà ÷ûõìûø, îíó òÿâèë (ñàõòà éîçóì) âÿ

òÿùðèôäÿí ãîðóéàðàã þç þâëàäëàðûíà äà þéðÿòìèøëÿð.

Áó àäàìëàð Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðÿ Àëëàùûí åë÷èñè êèìè èìàí

ýÿòèðìèøëÿð. Îíëàð Àëëàùà ïÿíàù àïàðìûø, Îíóí ùàãã äèíèíè ìöäàôèÿ åòìèø,

Îíóí ùàããûíû òàíûìûø, Îíóí óüðóíäà ùÿëàê îëìóø, þç ìàëëàðûíû âÿ càíëàðûíû

Îíà ôÿäà åòìèø, äöíéàíûí âÿ àõèðÿòèí õåéðèíè ãàçàíàðàã Àëëàù òaàëàíûí ðàçûëûüûíà

ëàéèã îëìóøëàð. Àëëàù òaàëà Þç Êèòàáûíäà äÿôÿëÿðëÿ îíëàðäàí þç ðàçûëûüûíû

áèëäèðìèøäèð. Ïåéüÿìáÿð äÿ ùÿð áèðè èëÿ ÿëàãÿäàð þç ùÿäèñëÿðèíäÿ

îíëàðäàí þç ðàçûëûüûíû áèëäèðìèøäèð.

Àëëàù òaàëàíûí îíëàðà áþéöê êÿðàìÿò áÿõø åòäèéèíäÿí îíëàð èíñàíëàðûí

ãÿëáëÿðèíè èìàíëà, þëêÿëÿðèíè èñÿ ñèëàùëà ôÿòù åäÿ áèëìèøëÿð. Àëëàùûí

áóéóðäóüó êèìè, îíëàð: «…Àëëàùëà åòäèêëÿðè ÿùäÿ ñàäèã îëàðëàð.

Îíëàðäàí êèìèñè (áó éîëäà) øÿùèä îëìóø, êèìèñè äÿ (øÿùèä îëìàñûíû)

ýþçëÿéèð. Îíëàð (âåðäèêëÿðè ñþçö) ÿñëà äÿéèøìÿçëÿð êè, Àëëàù (áóíóíëà)

äîüðóëàðû äîüðóëóãëàðûíà ýþðÿ ìöêàôàòëàíäûðñûí…» (ÿë-ßùçàá, 23).

1

-ñÿëëÿëëàùó àëåéùè âÿ ñÿëëÿì - Ona Allahın salavatı olsun!

3

Àëëàù òaàëà áó àäàìëàðû Ïåéüÿìáÿðÿ áó äèíè éàéìàã ö÷öí ñèëàùäàø

ñå÷äè. Îíëàð áó éîëäà ùå÷ íÿéè – íÿ càíëàðûíû, íÿ äÿ ìàëëàðûíû ÿñèðýÿìÿäèëÿð.

Áó éîëäà àèëÿëÿðèíè, åâëÿðèíè, âÿòÿíëÿðèíè òÿðê åäèá þç äèíëяðèíè

ãîðóìàã ö÷öí ùècðÿò åòäèëÿð. ßí ÷ÿòèí àíëàðäà þçëÿðèíèí Ïåéüÿìáÿðè èëÿ

ùÿð øåéÿ äþçäöëÿð âÿ áóíóíëà äà òàðèõäÿ ÿí éàõøû ìöÿëëèì, èíñàíïÿðâÿð,

ùóìàíèñò âÿ ÿçÿìÿòëè áèð íÿñèë êèìè òàíûíäûëàð. Îíëàð Àëëàùûí áó êÿëàìûíà

ëàéèã èäèëÿð: «(ßêñÿðèééÿòè éàçûá îõóìàã áèëìÿéÿí) öììè ÿðÿáëÿðÿ

þçëÿðèíäÿí ïåéüÿìáÿð ýþíäÿðÿí Îäóð. (Áó ïåéüÿìáÿð) ÿââÿëëÿð ùàãã

éîëäàí à÷ûã-àøêàð àçñàëàð äà îíëàðà (Àëëàùûí) àéÿëÿðèíè îõóéàð, îíëàðû

(ýöíàùëàðäàí, øèðê âÿ êöôðäÿí) òÿìèçëÿéÿð, îíëàðà Êèòàáû âÿ ùèêìÿòè

þéðÿäÿð. (Àëëàù òaàëà Ìÿùÿììÿä ÿëåéùèññÿëàìû) ÿðÿáëÿðäÿí ñàâàéû ùÿëÿ

îíëàðà ãîøóëìàìûø áàøãàëàðûíà äà (èñëàìû ãÿáóë åòìÿìèø èíäèêè

öììÿòëÿðÿ âÿ ãèéàìÿò ýöíöíÿ ãÿäÿð äöíéàéà ýÿëÿcÿê áöòöí ñîíðàêû

òàéôàëàðà äà ïåéüÿìáÿð ýþíäÿðìèøäèð). Î, éåíèëìÿç ãöââÿò, ùèêìÿò

ñàùèáèäèð! Áó, Àëëàùûí èñòÿäèéèíÿ âåðäèéè ôÿçèëÿòèäèð. Àëëàù áþéöê ôÿçèëÿò

ñàùèáèäèð» (ÿë-Cóìóÿ, 2-4).

Áóðàäà áèç áó ìèñèëñèç íÿñëèí ùÿãèãè òÿñâèðèíè âåðìÿê, îíëàðûí ìèëëÿò,

èìàí, áèëèê, ùàãã âÿ ÿäàëÿò éîëóíäà cèùàääà, Èñëàìû âÿ âÿòÿíè ìöäàôèÿ

åòìÿê èøèíäÿ íöìàéèø åòäèðäèêëÿðè ìÿñóëèééÿòäÿí, áèð-áèðèíÿ áÿñëÿäèêëÿðè

ãàðäàøëûã, ìÿùÿááÿò, åùòèðàì ùèññèíäÿí, îíëàðûí òÿâàçþêàðëûüûíäàí äàíûøìàã

èñòÿðäèê. Áó åëÿ áèð íÿñèë èäè êè, ÷îõñàéëû ñèéàñè êöëÿêëÿð îíëàðûí ùÿãèãè

ñóðÿòèíè òÿùðèô åòìèø, õèäìÿòëÿðèíè êè÷èëòìèøäèð.

Îëà áèëñèí áó êèòàá ñÿùàáÿëÿðè ìÿäù åäÿí, îíëàðûí êÿðàìÿòèíè àøêàð

åäÿí, ñîíðà ýÿëÿíëÿðäÿí íåcÿ ñå÷èëäèêëÿðèíè ýþñòÿðÿí ìöáàðÿê àéÿëÿðÿ

èñòèíàä åäÿðÿê áó ìèñèëèç íÿñëèí ùÿãèãè ñóðÿòèíè âåðÿ áèëìÿñèí. Éàëíûç

ìöáàðÿê àéÿëÿð àãèëè ãàíå åäÿ, ìþìèíè ðàçû ñàëà áèëÿð. ×öíêè Ãóðàí

Àëëàùûí Êèòàáû âÿ Êÿëàìûäûð. Áèç éàëíûç Îíà èìàí ýÿòèðèá, Îíó òÿñäèã åäÿ

áèëÿðèê. Ñÿùàáÿëÿðèí ùàããûíà íàãèñëèê ýÿòèðÿí, îíëàðûí õèäìÿòèíè êè÷èëäÿ

áèëÿí ùÿð ùàíñû áèð ñþç ãÿáóë îëóíà áèëìÿç.

Áó ìÿãñÿäëÿ ìèñàë ýÿòèðèëìèø àéÿëÿðÿ ÿëàâÿ îëàðàã ñÿùèù ùÿäèñëÿðè äÿ

ÿëàâÿ åäèëèð. ßëáÿòòÿ, àéÿëÿðèí îíëàðûí ìÿçìóíóíó ãöââÿòëÿíäèðÿí áèð øåéÿ

åùòèéàcû éîõäóð. ×öíêè îíëàð à÷ûã-àøêàð âÿ àéäûíäûðëàð, ùÿð áèð àüûëëû àäàì

ö÷öí áàøà äöøöëÿíäèðëÿð. Ëàêèí ùÿãèãÿòè òÿìàìèëÿ àéäûíëàøäûðìàã ö÷öí ùÿð

áèð äîüðó ñþçäÿí èñòèôàäÿ åòìÿê ïèñ îëìàç. Àõû Àëëàù òaàëàíûí âÿ Îíóí

Ïåéüÿìáÿðèíèí êÿëàìëàðûíäàí äàùà äîüðó íÿ îëà áèëÿð?!

4

ÑßÙÀÁßËßÐÈÍ ÃÓÐÀÍÈ ÊßÐÈÌ Âß

ÑÖÍÍßÄß ÉÅÐÈ

1) Ñÿùàáÿëÿð êèìëÿðäèð

ßðÿá äèëèíäÿ ñÿùàáÿ “ñöùáÿ” (éîëäàø, ñèëàùäàø, òÿðÿôäàð) ñþçöíäÿíäèð.

Äåéèëèð: ôèëàíêÿñëÿ þìðö áîéó, ùÿéàòû áîéó, èë áîéó, àé ÿðçèíäÿ,

áèð ýöí, áèð ñààò, éîëäàøëûã åòìÿê, òÿðÿôäàð îëìàã – “ìöñàùàáÿ”

ñþçö äÿ ñ.ù.á. êþêöíäÿí îëóá äîñòëóã, ñèëàùäàø îëìàã äåìÿêäèð

(“Ëèñàíóë-ÿðÿá”, 217).

Ùÿäèñ àëèìëÿðè ñÿùàáÿ èôàäÿñèíè áåëÿ èçàù åäèðëÿð: Ñÿùàáÿ, Ïåéüÿìáÿðè

- îíà äÿðèí èìàí ùèññè èëÿ ãàðøûëàéàí, îíóíëà óçóí âÿ éà

ãûñà ìöääÿò ÿðçèíäÿ ùÿìñþùáÿò îëàí, îíó ýþðöá âÿ ýþçëÿéèá îíäàí

ùÿäèñ ðÿâàéÿò åäÿí, îíóíëà ùÿðáè éöðöøëÿðäÿ èøòèðàê åäÿí âÿ éà åòìÿéÿí,

îíó ýþçëÿ ýþðÿí, ëàêèí îíóíëà ñþùáÿò åòìÿéÿí îíó òÿáèè ñÿáÿáäÿí

ýþðìÿéÿí (ìÿñÿëÿí, êîð àäàì êèìè) ìöñÿëìàí øÿõñäèð. Áó

ðÿé àëèìëÿðèí ÿêñÿðèééÿòèíèí ðÿéèäèð (Èáí Ùÿcÿð, “ÿc-Ñÿùàáÿ”, 1/4).

2) Ñÿùàáÿëÿðèí òÿáÿãÿëÿðè

Ýþðöíäöéö êèìè, ùÿäèñ àëèìëÿðè ñÿùàáè (ñÿùàáÿ) àäûíû Ïåéüÿìáÿð

ùàããûíäà ùÿäèñ ðÿâàéÿò åäÿí âÿ éà áèð ñþç ñþéëÿéÿí àäàìà,

ùàáåëÿ äàùà ýåíèø ìÿíàäà Ïåéüÿìáÿðè ýþðÿí øÿõñÿ âåðèðëÿð. Äåéèðëÿð

êè, áó øÿðÿôè Ïåéüÿìáÿð þçö þç ñèëàùäàøëàðûíà ëàéèã áèëèá äåìèøäèð:

“Ìÿíè ýþðÿí âÿ éà ìÿíè ýþðÿíè ýþðÿí øÿõñ îääà éàíìàç”

(ÿò-Òèðìèçèíèí ðÿâàéÿò åòäèéè åòèáàðëû ùÿäèñäèð).

Áóíóíëà éàíàøû, ñÿùàáÿëÿðèí -Àëëàù îíëàðäàí ðàçû îëñóí!- òÿáÿãÿëÿðè

âÿ äÿðÿcÿëÿðè âàðäûð. Åëÿëÿðè âàðäûð êè, îíëàð Èñëàìû ÿí áèðèícè

ãÿáóë åäÿíëÿðäèð. Îíëàðûí Ïåéüÿìáÿðëÿ ñÿùàáÿëèéè (éîëäàøëûüû,

äîñòëóüó, ñèëàùäàø îëìàñû ìöääÿòè) äàùà óçóí îëìóøäóð. Îíëàð ìàëèê

îëäóãëàðû ñÿðâÿòè äÿâÿòÿ ùÿñð åòìèø, áó éîëäà ãàí àõûòìûøëàð. Åëÿëÿðè

äÿ âàðäûð êè, Ïåéüÿìáÿðè âèäà ùÿccè çèéàðÿòè âàõòû cÿìè áèð äÿôÿ

ýþðìöøëÿð. Ùÿì îíëàð, ùÿì äÿ áóíëàð àðàñûíäà äÿðÿcÿëÿðÿ, ìÿðòÿáÿëÿðÿ

ýþðÿ áþëöíÿíëÿð âàðäûð. Îíëàð àðàñûíäà åëÿëÿðè âàðäûð êè, ýåcÿ âÿ

ýöíäöç, åâäÿ îòóðàíäà âÿ ñÿôÿðÿ ÷ûõàíäà, éåìÿê éåéÿíäÿ âÿ îðóc

òóòàíäà, ñåâèícèíäÿ âÿ êÿäÿðèíäÿ, cèùàäûíäà âÿ ùÿccèíäÿ

Ïåéüÿìáÿðëÿ áèðëèêäÿ îëìóø, îíóíëà êå÷èðòäèêëÿðè ùÿð äÿãèãÿäÿí

5

äÿðñ àëìûø, øÿðàôÿòëè ñöííÿëÿðè (ãàéäàëàðû) þéðÿíìèøëÿð. Áóíà ýþðÿ äÿ

áöòöí ñÿùàáÿëÿðèí âàùèä ìÿðòÿáÿäÿ îëìàñû ìöìêöí äåéèëäèð. Áó

ÿäàëÿò âÿ ìÿíòèã þë÷öñöíÿ óéüóí ýÿëìèð. Ñÿùàáÿëÿð, ìöñÿëìàí ìèëëÿòèíèí

öìóìè ðÿéèíÿ ÿñàñÿí 12 òÿáÿãÿéÿ áþëöíöðëÿð:

1. Ìÿêêÿäÿ ÿí áèðèícè Èñëàìû ãÿáóë åäÿíëÿð, äþðä Ðàøèäè õÿëèôÿñè.

2. Ìÿêêÿ ñàêèíëÿðèíèí “Äÿðóí-íÿäâà” 2 ìöøàâèðÿñèíÿ ãÿäÿð Èñëàìû

ãÿáóë åäÿíëÿð.

3. Ùÿáÿøèñòàíà ýåäÿí ñÿùàáÿëÿð.

4. Áèðèícè Əãaáÿ áåéÿòèíè åäÿí ñÿùàáÿëÿð.

5. Èêèícè Əãaáÿ áåéÿòèíè åäÿí ñÿùàáÿëÿð, áóíëàðûí ÿêñÿðèééÿòè

ÿíñàðëàðäûð.

6. Ìÿäèíÿéÿ êþ÷ìÿçäÿí ãàáàã Ãóáÿ øÿùÿðèíäÿ Ïåéüÿìáÿðëÿ

ýþðöøÿí èëê ìöùàcèðëÿð.

7. Áÿäð ÿùëè, áóíëàð 362 íÿôÿð èäèëÿð.

8. Áÿäð èëÿ Ðèçâàí (Ùöäåéáèééÿ) áåéÿòè àðàñûíäàêû âàõòäà, ùècðÿò

åäÿíëÿð.

9. Ðèçâàí áåéÿòèíè åäÿíëÿð, cÿìè 1400 ñÿùàáÿ.

10. Ùöäåéáèééÿ èëÿ Mÿêêÿíèí ôÿòùè àðàñûíäàêû ìöääÿòäÿ ùècðÿò

åäÿíëÿð. Ìÿñÿëÿí: Õàëèä áèí ÿë-Âàëèä, Àìð áèí ÿë-Àñ âÿ ßáó Ùöðåéðÿ.

11. Ìÿêêÿíèí ôÿòùè ýöíö Èñëàìû ãÿáóë åäÿíëÿð.

12. Ôÿòù ýöíö âèäà ùÿccè çèéàðÿòèíäÿ âÿ áàøãà ùàëëàðäà Ïåéüÿìáÿðè

ýþðÿí éåíèéåòìÿëÿð âÿ óøàãëàð.

3) Ñÿùàáÿëÿðèí ïàêëûüû

Ñÿùàáÿ îëìàã áþéöê øÿðÿôäèð. Áó àäû äàøûéàí øÿõñ áàøãàëàðûíäàí

ñå÷èëèð. Ìöñÿëìàí àëèìëÿðèíèí éåêäèë ðÿéèíÿ ýþðÿ áöòöí ñÿùàáÿëÿð èñòÿð

ôèòíÿ-ôÿñàäëàðëà öçëÿøÿíëÿð, èñòÿðñÿ äÿ öçëÿøìÿéÿíëÿð îëñóí, ïàê

àäàìëàð îëìóøëàð.

Ñÿùàáÿëÿð ìàëèê îëäóãëàðû èíñàíè êåéôèééÿòëÿðÿ ýþðÿ ìöòëÿã ïàê

îëìàëû èäèëÿð. Îíëàð ÿí áþéöê èìàí âÿ åòèìàä ñàùèáëÿðè èäèëÿð. Àëëàù

âÿ Îíóí ðÿñóëó ñÿùàáÿëÿðè ìÿùç áó ðóùäà òÿðáèéÿ åòìèøëÿð. Ìöñÿëìàí

öììÿòè äÿ îíëàðû áåëÿ òàíûéûð.

2

Ïåéüÿìáÿðèí ÿëåéùèíÿ òîïëàíäûãëàðû éåð.

6

Áóíà ýþðÿ äÿ ñÿùàáÿëÿðÿ òÿíÿ åòìÿê, ñþéìÿê âÿ éà öíâàíëàðûíà

ïèñ ñþçëÿð äåìÿê îëìàç. Éîë àçìûøëàð âÿ áèäÿò÷èëÿð îíëàð ùàããûíäà

áåëÿ ùÿðÿêÿòÿ éîë âåðèðëÿð (ìÿñÿëÿí: Þìÿð, Àèøÿ, Òÿëùà, Çóáåéð âÿ ñ.

áàðÿäÿ).

4) Ñÿùàáÿëÿðèí ïàêëûüûíà äàèð Êèòàá âÿ Ñöííÿäÿí äÿëèëëÿð

Àëëàù òaàëà áóéóðóð: «Ìÿùÿììÿä Àëëàùûí Ïåéüÿìáÿðèäèð.

Îíóíëà áèðëèêäÿ îëàíëàð (ìþìèíëÿð) êàôèðëÿðÿ ãàðøû ñÿðò, áèð-áèðèíÿ

(þç àðàëàðûíäà) èñÿ ìÿðùÿìÿòëèäèðëÿð. Ñÿí îíëàðû (íàìàç âàõòû)

ðöêó åäÿí âÿ ñÿcäÿéÿ ãàïàíàí, Àëëàùäàí ðèçà âÿ ëöòô äèëÿéÿí ýþðÿðñÿí.

Îíëàðûí ÿëàìÿòè öçëÿðèíäÿ îëàí ñÿcäÿ íèøàíÿñèäèð. Áó îíëàðûí

Òþâðàòäàêû âÿñôèäèð. Èícèëäÿ èñÿ îíëàð åëÿ áèð ÿêèíÿ

áÿíçÿäèëèðëÿð êè, î àðòûã cöcÿðòèñèíè öçÿ ÷ûõàðòìûø, îíó áÿñëÿéèá

càíà-ãöââÿòÿ ýÿòèðìèø, î äà ìþùêÿìëÿíèá ýþâäÿñè öñòöíÿ

ãàëõàðàã ÿêèí÷èëÿðè ùåéðàí ãîéìóøäóð. (Àëëàùûí áó òÿøáèùè) êàôèðëÿðè

ãÿçÿáëÿíäèðìÿê ö÷öíäöð. Îíëàðäàí èìàí ýÿòèðèá éàõøû

ÿìÿëëÿð åäÿíëÿðÿ Àëëàù ìÿüôèðÿò (ýöíàùëàðäàí áàüûøëàíìà) âÿ

áþéöê ìöêàôàò (Cÿííÿò) âÿä áóéóðìóøäóð!» (ÿë-Ôÿòù, 29).

Àëëàù òaàëà ùÿì÷èíèí áóéóðóð: «(Èñëàìû) èëê ÿââÿë ãÿáóë åäèá

(áó èøäÿ áàøãàëàðûíäàí) èðÿëè äöøÿí ìöùàcèðëÿðÿ âÿ ÿíñàðà, ùÿì-

÷èíèí éàõøû èøëÿð ýþðìÿêäÿ îíëàðûí àðäûícà ýåäÿí êèìñÿëÿðÿ ýÿëäèêäÿ,

Àëëàù îíëàðäàí, îíëàð äà Àëëàùäàí ðàçûäûðëàð. (Àëëàù) îíëàð

ö÷öí ÿáÿäè ãàëàcàãëàðû, (àüàcëàðû) àëòûíäàí ÷àéëàð àõàí cÿííÿòëÿð

ùàçûðëàìûøäûð. Áó, áþéöê ãóðòóëóøäóð (óüóðäóð)» (ÿò-

Òþâáÿ, 100).

Ùÿì÷èíèí áóéóðóð: «Èìàí ýÿòèðèá (Ìÿêêÿäÿí Ìÿäèíÿéÿ) êþ-

÷ÿíëÿð, Àëëàù éîëóíäà cèùàä åäÿíëÿð, (Ïåéüÿìáÿðëÿ ìöùàcèðëÿðÿ)

ñûüûíàcàã âåðèá êþìÿê åäÿíëÿð (ÿíñàð) - ìÿùç îíëàð

ùÿãèãè ìþìèíëÿðäèð. Îíëàðû áàüûøëàíìà âÿ òöêÿíìÿç ðóçè

ýþçëÿéèð!» (ÿë-ßíôàë, 74).

Àëëàù òaàëà áóéóðóð: «(Áó ãÿíèìÿò) éóðäëàðûíäàí ãîâóëóá ÷ûõàðäûëìûø,

ìàë-äþâëÿòè ÿëèíäÿí ÷ûõìûø, Àëëàùäàí ìÿðùÿìÿò âÿ

ðàçûëûã äèëÿéÿí, Àëëàùà âÿ Îíóí Ïåéüÿìáÿðèíÿ êþìÿê åäÿí éîõñóë

ìöùàcèðëÿðÿ ìÿõñóñäóð. Îíëàð (èìàíëàðûíäà, ñþçëÿðèíäÿ âÿ

7

èøëÿðèíäÿ) äîüðó îëàí êèìñÿëÿðäèð! Îíëàðäàí (ìöùàcèðëÿðäÿí)

ÿââÿë (Ìÿäèíÿäÿ) éóðä ñàëìûø âÿ (Ìÿùÿììÿä ÿëåéùèññÿëàìà

ãÿëáÿí) èìàí ýÿòèðìèø êèìñÿëÿð (ÿíñàð) þç éàíëàðûíà (øÿùÿðëÿðèíÿ)

ìöùàcèðÿò åäÿíëÿðè ñåâÿð, îíëàðà âåðèëÿí ãÿíèìÿòÿ ýþðÿ

öðÿêëÿðèíäÿ ùÿñÿä (ãÿçÿá) äóéìàç, þçëÿðè åùòèéàc è÷èíäÿ îëñàëàð

áåëÿ, îíëàðû þçëÿðèíäÿí öñòöí òóòàðëàð. (Àëëàù òÿðÿôèíäÿí) íÿôñèíèí

õÿñèñëèéèíäÿí (òàìàùûíäàí) ãîðóíóá ñàõëàíûëàí êèìñÿëÿð – ìÿùç

îíëàð íècàò òàïûá ñÿàäÿòÿ (Cÿííÿòÿ) ãîâóøàíëàðäûð! Îíëàðäàí

(ìöùàcèðëÿðäÿí âÿ ÿíñàðäàí) ñîíðà ýÿëÿíëÿð (òàáèèí) áåëÿ äåéèðëÿð:

“Åé Ðÿááèìèç! Áèçè âÿ áèçäÿí ÿââÿë èìàí ýÿòèðìèø (äèí) ãàðäàøëàðûìûçû

áàüûøëà! Áèçèì ãÿëáëÿðèìèçäÿ èìàí ýÿòèðÿíëÿðÿ ãàðøû

êèíÿ (ùÿñÿäÿ) éåð âåðìÿ. Åé Ðÿááèìèç! Ñÿí, ùÿãèãÿòÿí, øÿôãÿòëèñÿí,

ìÿðùÿìÿòëèñÿí!”» (ÿë-Ùÿøð, 8-10).

Àëëàù òaàëà áóéóðóð: «Àíä îëñóí êè, (Ùöäåéáèééÿäÿ) àüàc

àëòûíäà ñÿíÿ áÿéÿò åòäèêëÿðè çàìàí Àëëàù ìþìèíëÿðäÿí ðàçû îëäó.

(Àëëàù) îíëàðûí öðÿêëÿðèíäÿ îëàíû (ñÿíÿ ñàäèã îëàcàãëàðûíû, ÿùäÿ

âÿôà åäÿcÿêëÿðèíè) áèëäè, îíëàðà (Þç äÿðýàùûíäàí) àðõàéûíëûã (ðàùàòëûã,

ñÿáð, ñÿáàò, ìÿíÿâè ãöââÿ) ýþíäÿðäè âÿ îíëàðû éàõûí ýÿëÿcÿêäÿ

ãàçàíûëàcàã áèð ãÿëÿáÿ èëÿ ìöêàôàòëàíäûðäû» (ÿë-Ôÿòù, 18).

Àëëàù òaàëà áóéóðóð: «Àëëàù (ìöñÿëìàíëàðäàí) áèð Ãèñìèíèí

öðÿéè (øÿêê-øöáùÿéÿ äöøöá Ïåéüÿìáÿðäÿí âÿ cèùàääàí) äþíìÿê

öçðÿ èêÿí Ïåéüÿìáÿðÿ, ÷ÿòèí ñààòäà îíóí àðõàñûícà ýåäÿí

ìöùàcèðëÿðÿ âÿ ÿíñàðà òþâáÿ íÿñèá åòäè. Ñîíðà äà îíëàðûí òþâáÿëÿðèíè

ãÿáóë áóéóðäó (îíëàðû áàüûøëàäû). ×öíêè Î, ùÿãèãÿòÿí,

îíëàðà ãàðøû ÷îõ øÿôãÿòëè, ÷îõ ðÿùìëèäèð!» (ÿò-Òþâáÿ, 117).

Ñÿùàáÿëÿðèí ùècðÿò, cèùàä âÿ éöðöøëÿð âàõòû áþéöê ôÿçèëÿòè áàðÿäÿ

÷îõ ñàéëû áàøãà àéÿëÿð äÿ âàðäûð. Áó àéÿëÿð îíëàðûí ïàêëûüûíû ñöáóò

åäÿí äÿëèëëÿðäèð. Àëëàù òaàëà îíëàðäàí, îíëàðñà Àëëàùäàí ðàçû îëäóëàð.

Áóíäàí ñîíðà èíñàíëàðäàí, îíëàðäàí ðàçû îëìàüû âÿ îíëàðûí ïàêëûüûíû

åòèðàô åòìÿéè òÿëÿá åòìÿê îëàðìû? Àëëàù òaàëàíûí ïàêëûüûíû ãåéä åòìèø

îëäóüó ñÿùàáÿëÿðÿ ãàðøû, èíñàíûí îíëàðà òÿíÿ åòìÿñèíÿ éîë âåðìÿê

îëàðìû? Îíëàð ùàããûíäà íàëàéèã ñþçëÿð äåìÿê ö÷öí ùå÷ áèð ÿñàñ éîõäóð.

Áó àéÿëÿðäÿí ñîíðà Ìÿêêÿíèí Ôÿòùèíÿ ãÿäÿð Èñëàìû ãÿáóë åòìèø

ñÿùàáÿëÿðèí ïàêëûüûíà øÿêê-øöáùÿ ö÷öí éåð îëà áèëÿðìè? Áó áàðÿäÿ

îëàí ìÿòíëÿð î ãÿäÿð àéäûíäûð êè, îíëàðûí ùå÷ áèð øÿðùè âÿ éà çÿííè

8

ö÷öí éåð éîõäóð. Ëàêèí áÿçÿí ñóáéåêòèâ ðÿé òÿÿññöáêåøëèéè èíñàíà

öñòöí ýÿëèð âÿ áó äà ùÿãèãÿòèí èíêàðûíà (áó ùÿãèãÿò ýöíîðòà ýöíÿøè

ãÿäÿð àéäûí âÿ ïàðëàã îëñà áåëÿ) ýÿòèðèá ÷ûõàðûð.

Ñÿùàáÿëÿðèí àëè ìÿãàìûíû òàì àéäûíëûüû èëÿ áèð äàùà ñöáóò åäÿí

àøàüûäàêû ùÿäèñëÿðè âåðÿê:

Ïåéüÿìáÿð äåìèøäèð:

“Ñÿùàáÿëÿðäÿí ùå÷ êÿñè ñþéìÿéèí, ÿýÿð ñèçäÿí áèðèíèç îíëàð

ãÿäÿð ãûçûë õÿðcëÿñÿ, ùå÷ íÿñèç ãàëàð” (Ìöñëèì, 4/1968).

“Ñÿùàáÿëÿðèìÿ Àëëàù êþìÿê îëñóí. Ìÿíäÿí ñîíðà îíëàðà ãÿðÿçëÿ

éàíàøìàéûí. Îíëàðà ìÿùÿááÿò áÿñëÿéÿíëÿðÿ ìÿíèì ìÿùÿááÿòèì îëàð.

Îíëàðà íèôðÿò åäÿíëÿðÿ ìÿíèì íèôðÿòèì ÷àòàð. Îíëàðû èícèäÿí, åëÿ áèë

êè, ìÿíè èícèòìèøäèð. Ìÿíè èícèäÿí Àëëàù òaàëàíû èícèòìèø îëóð. Àëëàùû

èícèäÿí èñÿ òåçëèêëÿ þç cÿçàñûíà ÷àòàð” (ÿò-Òèðìèçè, Èáí Ùèááàí, ÿñ-

Ñóéóòè, "ÿë-Càìèó ÿñ-Saüèð" 1/54).

“ßí éàõøû íÿñë ìÿíèì íÿñëèìäèð. Ñîíðà îíëàðûí àðäûcûëëàðû âÿ áó

ñîíóícóëàðûí àðäûcûëëàðû ýÿëèð. Áóíëàðäàí ñîíðà éàëàí áàø àëûá ýåäÿcÿêäèð”

(Ìÿãáóë ùÿäèñäèð).

Ñÿùàáÿëÿðèí ôÿçèëÿòè áàðÿäÿ ùÿäèñëÿð ñîí äÿðÿcÿäÿ ÷îõäóð. Ìöñÿëìàí

ìèëëÿòè áöòöíëöêëÿ ñÿùàáÿëÿðèí ïàêëûüû ìÿñÿëÿñèíäÿ éåêäèëäèðëÿð.

Ëàêèí àç ñàéëû àäàìëàð èñòèñíàäûð. Îíëàð ñÿùàáÿëÿðèí ïàêëûüû

ìÿñÿëÿñèíäÿ ôÿðãëè ôèêèðëÿðëÿ ÷ûõûø åäèðäèëÿð. Îíëàð Ïåéüÿìáÿðèí

âÿôàòûíäàí ñîíðà äà þç ôèêèðëÿðèíäÿí äþíìÿäèëÿð. Îíëàðûí ñàéû áèð

ÿëèí áàðìàãëàðûíûí ñàéûíäàí àðòûã äåéèëäè. Áó àäàìëàðûí ñàéûíû

áèëìÿê ùå÷ ýÿðÿê äÿ äåéèëäèð. Áåëÿ êè, áó ñÿùàáÿëÿðèí ïàêëûüûíû òàì

àéäûíëûüû èëÿ ñöáóò åäÿí Êèòàá âÿ Ñöííÿéÿ ìöíàñèáÿòäÿ èõòèëàô äîüóðà

áèëÿð.

Àëëàù òaàëàíûí âÿ Îíóí Ïåéüÿìáÿðèíèí ñÿùàáÿëÿðèí ïàêëûüûíû

ýþñòÿðÿíäÿí ñîíðà îíëàðäàí ùå÷ êÿñ áàøãà áèðèñèíèí îíóí ïàêëûüûíû

ãÿáóë åòìÿñèíÿ ìþùòàc äåéèëäèð. Ùÿòòà ÿýÿð áó àäàìëàðûí ïàêëûüû áàðÿäÿ

Àëëàùûí âÿ éà Ðÿñóëóí ùå÷ áèð êÿëàìû îëìàñàéäû, îíëàðûí Èñëàìà

ýþñòÿðäèêëÿðè éàðäûì, îíóí ìöäàôèÿñè, Àëëàùûí Ïåéüÿìáÿðèíÿ

åòäèêëÿðè êþìÿêëÿð, îíóíëà áèðýÿ ùècðÿò, îíóíëà áèðýÿ cèùàä, äèí éîëóíäà

âÿ éà îíóí ìöùàôèçÿñè èøèíäÿ ñÿðô åòäèêëÿðè ñÿðâÿò, îíóí ùÿcìè

(íîðìà) âÿ ãàéäàëàðûíû ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê, Àëëàù òaàëàíûí ÿìðèíè âÿ

èñòÿêëÿðèíè áÿíäÿëÿðÿ ÷àòäûðìàã êèìè èøëÿðäÿ ìèñèëñèç õèäìÿòëÿðè

ìöãàáèëèíäÿ îíëàðûí ïàêëûüûíû ãÿáóë âÿ åòèðàô åòìÿê âàcèá îëàðäû.

9

Áó àäàìëàð Èñëàìûí ìÿíàôåéè íàìèíÿ þç ÿí éàõûí àäàìëàðûíû

(àòàëàðûíû âÿ éà îüóëëàðûíû) ãÿòëÿ éåòèðìÿêäÿí ÷ÿêèíìÿìèøëÿð. Àëëàù

òaàëà îíëàð áàðÿäÿ áóéóðóð: «Àëëàùà âÿ àõèðÿò ýöíöíÿ èíàíàí ùå÷

áèð òàéôàíûí Àëëàù âÿ Îíóí Ïåéüÿìáÿðè ÿëåéùèíÿ ÷ûõàíëàðëà – þç

àòàëàðû, îüóëëàðû, ãàðäàøëàðû, éàõûí ãîùóìëàðû îëñàëàð áåëÿ –

äîñòëóã åòäèéèíè ýþðìÿçñÿí. Îíëàð åëÿ êèìñÿëÿðäèð êè, Àëëàù îíëàðûí

ãÿëáëÿðèíÿ èìàí éàçìûø âÿ Þç äÿðýàùûíäàí îíëàðà ðóù (ýöc)

âåðìèøäèð. Îíëàðû (àüàcëàðû) àëòûíäàí ÷àéëàð àõàí cÿííÿòëÿðÿ

äàõèë åäÿcÿêäèð. Îíëàð îðàäà ÿáÿäè ãàëàcàãëàð. Àëëàù îíëàðäàí,

îíëàð èñÿ Àëëàùäàí ðàçûäûðëàð. Îíëàð Àëëàùûí ôèðãÿñèäèðëÿð (Àëëàùûí

äèíèíÿ êþìÿê åäÿí êèìñÿëÿðäèð). Áèëèí êè, Àëëàù ôèðãÿñè –

ìÿùç îíëàð íècàò òàïûá (ÿáÿäè) ñÿàäÿòÿ ãîâóøàíëàðäûð» (ÿë-

Ìöcàäÿëÿ, 22).

Áó, ñÿùàáÿëÿðèí ìÿòèí èìàíûíà, ïàê Èñëàìûíà, ñÿäàãÿò âÿ åòèáàðûíà

ýöcëö ñöáóòäóð. Áóíà ýþðÿ äÿ îíëàðûí àðàñûíäà áàø âåðÿí ôèêèð àéðûëûüû

ÿí äöçýöí áèð øÿêèëäÿ áàøà äöøöëìÿëèäèð. Áàø âåðÿí ùÿð ùàíñû

áèð ìöáàùèñÿ, òÿðÿôëÿðäÿí ùÿð áèðèíèí ècòèùàäûíûí ìÿùñóëóäóð. Áó î

äåìÿêäèð êè, ìöáàùèñÿëÿðäÿ âÿ ôèêèð àéðûëûüûíäà èøòèðàê åäÿí áöòöí

ñÿùàáÿëÿð ïàêäûðëàð. Áó èøäÿ ècòèùàä åäÿíëÿðäÿí ùàãëû îëàíëàð èêè ÿcð,

õÿòà åäèëÿíëÿð èñÿ áèð ÿcð ãàçàíûðëàð. Áó õÿòà áàüûøëàíûð.

Ùècðÿòèí 40-cû èëèíäÿ áþéöê ôèòíÿäÿí ñîíðà ìöñÿëìàíëàð òîïëàøûá âàùèä

ðÿéÿ ýÿëäèëÿð. Áó ècìà èëè àäëàíûð. Áó âàõò Ùÿñÿí áèí ßëè -Àëëàù îíëàðûí

ùÿð èêèñèíäÿí ðàçû îëñóí - ðàäûéàëëàùó àíùóìÿ- õèëàôÿòäÿí, õÿëèôÿ

Ìöàâèéÿ áèí ßáó Ñóôéàíûí õåéðèíÿ èìòèíà åòäè.

ßë-Áóõàðèíèí “Ñÿùèù” ÿñÿðèíäÿ ýþñòÿðèëäèéèíÿ ýþðÿ, Ïåéüÿìáÿð

ìèíáÿðäÿ îíóíëà áèð éåðäÿ îëàí íÿâÿñè Ùÿñÿí ùàããûíäà áó ñþçëÿðè

äåìèøäèð: “Ìÿíèì áó îüëóì ñåéèääèð (àüàäûð). Îëà áèëñèí Àëëàù îíóí

âàñèòÿñè èëÿ ìöñÿìàíëàðûí èêè äÿñòÿñè àðàñûíäà ÿìèí-àìàíëûüû áÿðïà

åäÿcÿêäèð” (Èáí Ùÿcÿð, “Ôÿòù ÿë-Áàðè”, 8/96).

Ñÿùàáÿëÿðèí ïàêëûüû áàðÿäÿ éàçûíû ìöñÿëìàí èìàìëàðûíûí

ñÿùàáÿëÿðè ñþéìÿê áàðÿäÿ äåäèêëÿðè èëÿ áèòèðÿê. Áó èìàìëàðäàí áèðè

îëàí ßáó Çÿðà ÿð-Ðàçè äåìèøäèð: “Ïåéüÿìáÿðèí ñÿùàáÿëÿðèíäÿí

áèðè ùàããûíäà íàëàéèã ñþçëÿð äåéÿí øÿõñ ýþðñÿí, áèë êè, î çûíäûãäûð

(äèíñèçäèð). ×öíêè Ïåéüÿìáÿð ùàããäûð, Ãóðàí ùàããäûð, îíäà

äåéèëÿíëÿð ùàããäûð. Áöòöí áóíëàðû áèçÿ ÷àòäûðàí ñÿùàáÿëÿðäèð. Áó äèíñèçëÿð

Êèòàá âÿ Ñöííÿíè áàòèë åòìÿê ö÷öí øàùèäëÿðÿ çÿðáÿ åíäèðèðëÿð.

10

Áóíóíëà áèðèícè íþâáÿäÿ ñÿùàáÿëÿð çÿðáÿëÿðÿ ìÿðóç ãàëûð” (Õàòèá

Áàüäàäè, “Ðÿâàéÿò åëìèíèí êàôèëèéè”, ñÿù. 49).

5) Ñÿùàáÿëÿðèí ñàéû

Ñÿùàáÿëÿðèí äÿãèã ñàéûíû ùåñàáëàìàã ìöìêöí äåéèëäèð. ×öíêè

îíëàð ìöõòÿëèô þëêÿëÿðÿ âÿ âèëàéÿòëÿðÿ ñÿïÿëÿíìèøëÿð. Áó äà îíëàðûí

÷îõñàéëû îëìàñûíû ýþñòÿðèð. Àëèìëÿðèí îíëàðûí ñàéû áàðÿäÿêè ôèêèðëÿðè

òÿãðèáèäèð. Ìÿðùóì ßáó-Çÿðÿ ÿð-Ðàçè äåìèøäèð: “Ïåéüÿìáÿð îíóí

áàðÿäÿ ùÿäèñ äåéÿí âÿ îíó äèíëÿéÿí 114 ìèí ñÿùàáÿíèí ÿëèíè ñûõìûøäûð”

(“Ôÿòù ÿë-Ìóüèñ”, 4/39).

Áó ñþçëÿðäÿí àéäûí îëóð êè, ñÿùàáÿëÿðäÿí Ïåéüÿìáÿð ùàããûíäà

ðÿâàéÿò ñþéëÿéÿíëÿð ñàécà ÷îõ îëìóøëàð âÿ îíóí ùàããûíäà ÷îõëó

õîø ñþçëÿð íÿãë åòìèøëÿð. Îíëàð þç ðÿâàéÿòëÿðèíäÿ Ïåéüÿìáÿðëÿ

ÿëàãÿëÿðèíÿ ýþðÿ áèð-áèðèíäÿí ôÿðãëÿíäèêëÿðè êèìè ôÿðãëÿíìèøëÿð.

6) Ñÿùàáÿëÿðèí åëìè

Ñÿùàáÿëÿð Ïåéüÿìáÿð Ñöííÿñèíè, îíóí ÿìÿëëÿðèíè âÿ êÿëàìëàðûíû

áèëìÿê ñÿâèééÿñèíÿ ýþðÿ åéíè äÿðÿcÿäÿ îëìàìûøëàð, áèð-áèðèíäÿí

ñå÷èëìèøëÿð. Îíëàðäàí åëÿëÿðè îëìóøäóð êè, îíëàð çÿðóðè îëàðàã

Ïåéüÿìáÿðèí éàíûíäà îëìóø, âàõòëàðûíûí ÷îõóíó îíà õèäìÿòÿ ñÿðô

åòìèøëÿð. Áó ñÿùàáÿëÿðäÿí ßíÿñ áèí Ìàëèêè âÿ ßáó Ùöðåéðÿíè –

ðàäûéàëëàùó àíùóìÿ- ýþñòÿðìÿê îëàð. Åëÿëÿðè äÿ âàðäûð êè, Ïåéüÿìáÿðëÿ

ñÿéàùÿòëÿðäÿ, òècàðÿò ñÿôÿðëÿðèíäÿ áèðëèêäÿ îëìóøëàð, þëêÿëÿð

ýÿçìèøëÿð. Áó ñÿùàáÿëÿðäÿí áÿçèëÿðè êþ÷ÿðèëÿð (áÿäÿâèëÿð), áÿçèëÿðè

èñÿ îòóðàã øÿùÿðëèëÿð îëìóøëàð.

Áó ñÿáÿáäÿí äÿ ñÿùàáÿëÿð Ïåéüÿìáÿð ùàããûíäà ìàëèê îëäóãëàðû

ìÿëóìàòëàðûí ìèãäàðûíà ýþðÿ áèð-áèðèíäÿí ôÿðãëÿíìèøëÿð. Ùÿð áèð

ñÿùàáÿíèí áèëèê ñÿâèééÿñè áàðÿäÿ Èáí Ùÿçìèí áó ñþçëÿðèíÿ ÿñàñÿí

ôèêèð éöðöòìÿê îëàð: “Îíëàð èêè ãðóïäóðëàð, ö÷öícö îëà áèëìÿç: îíóí

ðÿâàéÿò âÿ ôÿòâàëàðûíû ÷îõ áèëÿíëÿð âÿ èêèícèñè - Ïåéüÿìáÿðèí ÿí ÷îõ

èñòèôàäÿ åòäèéè øÿõñëÿð. Ïåéüÿìáÿðèí áèëèêñèç áèð àäàìäàí ôàéäàëàíìàñû

ãåéðè-ìöìêöíäöð. Áó, îíëàðûí Ñöííÿíè áèëìÿñèíÿ ÿí áþéöê

øÿùàäÿòäèð” (Èáí Ùÿçì, “Ìèëëÿòëÿð âÿ äèíëÿð”, 4/136).

Ñÿùàáÿíèí áèëèéèíè âÿ ðÿâàéÿòëÿðèíè áèëìÿê ö÷öí áó êèôàéÿò äåéèëäèð.

Ïåéüÿìáÿðÿ þç éàõûíëûüû èëÿ òàíûíàí áÿçè ñÿùàáÿëÿð ùàìûäàí ÿââÿë

áèð-áèðèíèí àðäûícà Èñëàìû ãÿáóë åòìèøëÿð. Ìÿñÿëÿí, ßáó Áÿêð âÿ

Þìÿð áóíëàðäàíäûð. Îíëàðûí åëìè òàì àéäûíëûüû èëÿ þçöíö áöðóçÿ âåðÿ

áèëìÿìèøäèð. Áó, õöñóñèëÿ ßáó Áÿêðÿ àèääèð. ×öíêè î, Ïåéüÿìáÿðäÿí

11

ñîíðà ÷îõ éàøàìàìûøäûð. Þìÿðèí áèð ñÿùàáÿ êèìè áþéöê àëèì ßáó Ùÿçìèí

ãåéä åòäèéè ãðóïëàðäàí áèðèíÿ ìÿíñóáëóüó áàõûìûíäàí äåìÿê îëàð

êè, îíóí óçóí ìöääÿòëè ùþêìðàíëûüû çàìàíû ÷îõëó éåíè ìÿñÿëÿëÿð ìåéäàíà

ýÿëìèøäè âÿ îíëàðûí ùÿëëè éîëëàðû ñÿùàáÿíèí åëìè ñÿâèééÿñèíÿ äÿëàëÿò

åäèðäè. Áó îíóí éåíè ïðîáëåìëÿðèí ùÿëëè ñàùÿñèíäÿ òóòäóüó ìþâãåéèíè

àéäûíëàøäûðûð.

Èíäè äÿ Ïåéüÿìáÿð ùàããûíäà ðÿâàéÿò åäÿí ñÿùàáÿëÿðèí âÿ îíëàðûí

ñþéëÿäèêëÿðè ùÿäèñëÿðèí ñàéû áàðÿäÿ ìöõòÿñÿð ìÿëóìàò âåðÿê:

- Ïåéüÿìáÿð ùàããûíäà ùÿð áèðè 1000-äÿí àðòûã ùÿäèñ ðÿâàéÿò

åäÿí 7 ñÿùàáÿ;

- ùÿð áèðè 200-äÿí àðòûã ùÿäèñ ñþéëÿéÿí 11 ñÿùàáÿ;

- ùÿð áèðè 100-äÿí àðòûã ùÿäèñ ñþéëÿéÿí 21 ñÿùàáÿ;

- îíëàðëà ùÿäèñ ñþéëÿéÿí ñÿùàáÿëÿðèí ñàéû éöçÿ éàõûíëàøûð;

- îí âÿ äàùà àç ñàéäà ùÿäèñ ñþéëÿéÿí ñÿùàáÿëÿðèí ñàéû 100-äÿí

àðòûãäûð;

- òÿãðèáÿí 300 ñÿùàáÿ âàðäûð êè, îíëàðäàí ùÿð áèðè áèð ùÿäèñ

ñþéëÿìèøäèð.

Áóíóíëà àéäûí îëóð êè, àðàäà ìèíëÿðëÿ óéäóðìà ùÿäèñëÿð äÿ âàðäûð.

Áóíëàð ñÿùàáÿëÿð àäûíäàí, áèäÿò÷èëÿð âÿ éîë àçàíëàð òÿðÿôèíäÿí

óéäóðóëìóøäóð. Îíëàðäà áöòöí ñÿùàáÿëÿðÿ âÿ éà îíëàðäàí áÿçèëÿðèíÿ

íèôðÿò ùèññè èôàäÿ åäèëèð. Áóíà ýþðÿ äÿ áèç ùÿð ùàíñû áèð çÿèô âÿ éà èñòèíàä

áàõûìûíäàí øöáùÿëè îëàí ùÿäèñÿ åòèðàç åäèðèê. Ìàëèê îëäóüóìóç

áó øÿðàôÿòëè åëìÿ ýþðÿ Àëëàùà ùÿìä îëñóí.

Ïåéüÿìáÿð ùàããûíäà ùÿäèñëÿð ñþéëÿéÿí âÿ ñþéëÿìÿéÿí

ñÿùàáÿëÿðèí ùàìûñûíà áèçèì äÿðèí ùþðìÿòèìèç âàð, îíëàðûí àëè ìÿãàìûíû,

éöêñÿê êÿðàìÿòèíè ëàéèãèícÿ ãèéìÿòëÿíäèðèðèê. Áèç òÿÿññöáêåøëèéÿ

âÿ éà ñóáéåêòèâ ôèêðÿ ÿñàñëàíûá áèð ñÿùàáÿíè î áèðèíäÿí öñòöí

òóòìóðóã. Ùÿð áèð ñÿùàáÿíèí þç ôÿçèëÿòè âÿ êÿðàìÿòè âàðäûð. Èñëàì

ãàðøûñûíäà âÿ îíó éàéìàã éîëóíäà îëàíëàðäàí ùÿð áèðèíèí þçöíÿ

ìÿõñóñ õèäìÿòëÿðè îëìóøäóð. Îíëàðäàí ùÿð áèðè õåéèð ñàùèáèäèð. Àëëàù

òaàëàíûí áóéóðäóüó êèìè: «Ñèçÿ íÿ îëóá êè, (ìàë-äþâëÿòèíèçè) Àëëàù

éîëóíäà õÿðcëÿìèðñèíèç? Ùàëáóêè ýþéëÿðèí âÿ éåðèí ìèðàñû àícàã

Àëëàùûíäûð. Ñèçëÿðäÿí ôÿòùäÿí ÿââÿë ñÿðô åäÿíëÿð âÿ âóðóøàíëàð

åéíè äåéèëëÿð. Îíëàð ôÿòùäÿí ñîíðà ñÿðô åäèá âÿ äþéöøÿíëÿðäÿí

äÿðÿcÿ åòèáàðèëÿ äàùà öñòöíäöðëÿð. Áóíóíëà áåëÿ, Àëëàù îíëàðûí

ùàìûñûíà ÿí ýþçÿë ìöêàôàò âÿä áóéóðìóøäóð. Àëëàù ñèçèí íÿ

12

åòäèêëÿðèíèçäÿí õÿáÿðäàðäûð!» (ÿë-Ùÿäèä,10).

Îíëàðûí ùàìûñû ñÿùàáÿ îëìàã øÿðÿôèíÿ íàèë îëìóøëàð, þç àðäûcûëëàðûíà

÷àòäûðäûãëàðû ïàðëàã øÿðèÿòÿ ñÿäàãÿòëè èäèëÿð. Áó øÿðèÿòè ùÿìèí

àðäûcûëëàð þçöíäÿí ñîíðàêûëàðà ÷àòäûðäûëàð âÿ íÿñèëáÿíÿñèë þòöðöëäö âÿ

Àëëàù òaàëàíûí ùèìàéÿñè âÿ íÿçàðÿòè ñàéÿñèíäÿ òàì áèð øÿêèëäÿ áèçÿ

ýÿëèá ÷àòäû.

7) Èñëàì èìàìëàðû ñÿùàáÿëÿðè ñþéìÿê áàðÿäÿ

Èñëàì àëèìëÿðè áåëÿ áèð éåêäèë ôèêèðäÿäèðëÿð êè, ñÿùàáÿëÿð ïàê

àäàìëàðäûð. Ìöñÿëìàí îíëàðû òÿíãèä åòìÿìÿëè, îíëàð áàðÿäÿ éàëíûç

õîø ñþçëÿð äåìÿëèäèð, îíëàð áàðÿäÿ ìöáàùèñÿëÿðäÿí óçàã îëìàëûäûð.

Èìàì ßùìÿä äåìèøäèð: “ßýÿð ýþðñÿíèç êè, êèìñÿ Ïåéüÿìáÿðèí

ñÿùàáÿëÿðèíè ïèñ ñþçëÿðëÿ õàòûðëàéûð, îíó Èñëàìà ÿäàâÿòäÿ èòòèùàì

åäèí”.

Èñùàã áèí Ðàùÿâåéù äåìèøäèð: “Ïåéüÿìáÿðèí ñÿùàáÿëÿðèíè ñþéÿí

øÿõñ cÿçàëàíìàëû âÿ ùÿáñ åäèëìÿëèäèð”.

Èìàì Ìàëèê äåìèøäèð: “Ïåéüÿìáÿðè ñþéÿí àäàì þëäöðöëìÿëèäèð,

îíóí ñÿùàáÿëÿðèíè ñþéÿí, òÿðáèéÿ îëóíìàëûäûð”.

Ãàçè ßáó Éÿëà äåìèøäèð: “Ñÿùàáÿëÿðè ñþéìÿê ìÿñÿëÿñèíäÿ ôÿãèùëÿðèí

éåêäèë ðÿéè áåëÿäèð: Áóíà ãàíóíëà ècàçÿ âåðèëñÿ áó êöôðäöð, âåðèëìÿñÿ

- ôèòíÿêàðëûãäûð”.

Øåéõöë èñëàì Èáí Òåéìèééÿ äåìèøäèð: “Ñÿùàáÿëÿðèí Ïåéüÿìáÿðäÿí

ñîíðà äèíäÿí öç äþíäÿðäèêëÿðèíè éàëíûç àç ìèãäàðäà, ÿí ÷îõ îí

íÿôÿð èääèà åòìèøäèð âÿ áóíóíëà áàøãàëàðûíû àëäàòìûøëàð, áó äà øöáùÿñèç

êè, êöôðäöð”.

ßáó ßðâà ÿç-Çóáåéðè äåéèð: “Áèð ýöí èìàì Ìàëèêèí ìÿcëèñèíäÿ

îòóðìóøäóã. Àäàìëàð áÿçè ñÿùàáÿëÿðè ñþéÿí áèð àäàì áàðÿäÿ äàíûøàíäà

èìàì Ìàëèê Ãóðàíäàí àéÿëÿð îõóäó âÿ Àëëàùûí “êàôèðëÿð îíëàðà

ãàðøû ãÿçÿáëÿíèð” êÿëàìûíà ÷àòàíäà äåäè: “Áó àéÿäÿ Ðÿñóëóëëàùûí

ñÿùàáÿëÿðèíäÿí áèðèíÿ ãàðøû ãÿçÿá ùèññè îëàí ùÿìÿí àäàì

íÿçÿðäÿ òóòóëóð. Áó î äåìÿêäèð êè, áó àäàìûí èìàíû òÿùëöêÿ ãàðøûñûíäàäûð.

Àéÿäÿ àéäûí øÿêèëäÿ ñÿùàáÿëÿðäÿí áèðèíÿ ãàðøû ãÿçÿá ùèññè áÿñëÿéÿí

øÿõñäÿí äàíûøûëûð”.

Èìàì ßùìÿä, Àáäóëëàù áèí Ìÿñóäà èñòèíàäÿí ðÿâàéÿò åäèð:

“Êÿäÿðëÿíÿí àäàì Ðÿñóëóëëàùûí ñÿùàáÿëÿðè áàðÿäÿ êÿäÿðëÿíìÿëèäèð.

Îíëàð áó ìèëëÿòèí è÷èíäÿ ÿí ñàô ãÿëáëè, ÿí äÿðèí áèëèêëè, ÿí àç áîðcëó, ÿí

äîüðó éîë òóòàí, ÿí éàõøû âÿçèééÿòäÿ îëàí àäàìëàðäûð. Àëëàù áó àäàìëàðû

13

Ïåéüÿìáÿðèíÿ ìÿñëÿêäàø âÿ ñèëàùäàø ñå÷ìèø, þç äèíèíè éàéìàüû îíëàðà

ùÿâàëÿ åòìèøäèð. Îíëàðûí ôÿçèëÿòèíè äÿðê åäèí, îíëàðûí éîëóíó òóòóí. Îíëàð

ùàãã éîëóíóí éîë÷óëàðûäûð”.

ßáó Äàâóä ÿò-Òÿéàëèñè Àáäóëëàù áèí Ìÿñóääàí ðÿâàéÿò åäèð:

“Àëëàù þç áÿíäÿëÿðèíèí ãÿëáëÿðèíÿ âÿ Ìÿùÿììÿäèí ãÿëáèíÿ íÿçÿð ñàëûð.

Îíóí ãÿëáèíÿ ðèñàëÿ ýþíäÿðèð. Ñîíðà áèð äàùà áÿíäÿëÿðèíèí ãÿëáèíÿ

íÿçÿð ñàëûá ýþðöð êè, îíëàðûí è÷èíäÿ ñÿùàáÿëÿðèí ãÿëáè ÿí ñàôäûð. Îíëàðû

þç Ïåéüÿìáÿðëÿðèíÿ äîñò, îíóí äèíèíÿ êþìÿê÷è åòäè”.

Óâåééèì áèí Ñàèäÿäÿí ðÿâàéÿò åäèëèð êè, Ïåéüÿìáÿð äåìèøäèð:

“Àëëàù ìÿíè âÿ ìÿíèì ñÿùàáÿëÿðèìè ñå÷èá àéûðìûøäûð. Îíëàðû âÿçèðëÿð,

ãàéíàòàëàð, éåçíÿëÿð åòäè. Îíëàðû ñþéÿíÿ Àëëàùûí, ìÿëÿêëÿðèí âÿ áöòöí

èíñàíëàðûí ëÿíÿòè ÷àòàcàãäûð. Ãèéàìÿò ýöíö Àëëàù îíëàðäàí íÿ ñàôëûã,

íÿ äÿ ïàêëûã ãÿáóë åäÿð”.

8) ßùëè Áåéòèí áþéöêëÿðè èêè øåéõ (ßáó Áÿêð âÿ Þìÿð) áàðÿäÿ

Èìàì ßëè äåìèøäèð: “Ìÿíè ßáó Áÿêð âÿ Þìÿðäÿí –

ðàäûéàëëàùó àíùóìÿ- öñòöí òóòàí ùÿð êÿñ áèð èôòèðà÷û êèìè øàëëàãëà cÿçàëàíìàëûäûð”.

Áèð íÿôÿð ßëè ùàããûíäà àøàüûäàêû ðÿâàéÿòè âåðèð:

“Î þç õöòáÿñèíäÿ äåéèðäè: “Àëëàùûì, áèçèì èøëÿðèìèçè ùàãã éîëó

ýþñòÿðÿí Ðàøèäè õÿëèôÿëÿðèí èøëÿðè êèìè éîëóíà ãîé! Ìÿí ñîðóøäóì:

“Îíëàð êèìëÿðäèð? Îíóí ýþçëÿðè äîëäó âÿ äåäè: “Îíëàð ìÿíèì ñåâèìëè

éîëäàøëàðûì ßáó Áÿêð âÿ Þìÿðäèð. Îíëàð ùèäàéÿò èìàìëàðûäûð.

Èñëàìûí øåéõëÿðèäèð, Ãóðåéøèí êèøèëÿðèäèð. Ïåéüÿìáÿðäÿí ñîíðà áèçèì

ðÿùáÿðèìèçäèð. Îíëàðû ðÿùáÿð òóòàíëàð ìÿñóìäóðëàð, îíëàðûí

éîëóíó òóòàíëàð ùàãã éîëóíóí éîë÷óëàðûäûðëàð. Îíëàðëà áàüëû îëàíëàð

Àëëàùûí äÿñòÿëÿðèíèí öçâëÿðèäèð”.

“Íÿôñ çÿêèééÿ” ëÿãÿáëè Àáäóëëàùäàí ñîðóøäóëàð:

“Ñÿí ïÿícÿëÿðÿ ìÿñù ÷ÿêèðñÿí?”

Î äåéèð:

“Ìÿí ÷ÿêèðÿì, ÷öíêè Þìÿð äÿ ìÿñù ÷ÿêèðäè”.

Ñóàë âåðÿí áèð äàùà äåéèð:

“Ìÿí ñîðóøóðàì êè, ñÿí áàøìàãëàðûíà ìÿñù ÷ÿêèðñÿí?”.

Î äåéèð:

“Ìÿí ñÿíÿ ãûñà øÿêèëäÿ äåéèðÿì: “Ìÿí Þìÿðäÿí äàíûøûðàì, ñÿí

äÿ ìÿíèì ðÿéèìè áèëìÿê èñòÿéèðñÿí. Þìÿð ìÿíäÿí äàùà éàõøûäûð. Éåð

öçö ìÿíèì êèìèëÿðëÿ äîëóäóð”.

14

Îíäàí éåíÿ ñîðóøóðëàð:

“Áó òÿãèééÿäèðìè (äèíè âÿ éà ñèéàñè ýþðöøëÿðèí ýèçëÿäèëìÿñè)?

Î äåéèð:

“Áèç ãÿáðëÿ ìèíáÿð àðàñûíäàéûã. Àëëàùûì, áó ìÿíèì ùÿì ýèçëè,

ùÿì äÿ à÷ûã äåäèéèì ñþçëÿðäèð. Ìÿíäÿí ñîíðà ùå÷ êÿñÿ ãóëàã àñìà.

Êèì äåéèð êè, ßëè ìÿüëóá åäèëäè? Ïåéüÿìáÿð îíà áèð øåé ÿìð åòìèøäè,

ÿýÿð îíó éåðèíÿ éåòèðìÿñÿéäè, áó ùþðìÿòñèçëèê âÿ áþéöê íþãñàí

îëàðäû”.

Áèð íÿôÿð Çåéíóëàáèäèíèí éàíûíà ýÿëèá äåéèð:

“ßáó Áÿêð áàðÿäÿ ìÿíÿ äàíûø”.

Î äåéèð:

“Ñèääèã ùàããûíäà?”

Êèøè ñîðóøóð:

“Ñÿí îíà Ñèääèã äåéèðñÿí?”

Î äåéèð:

“Àíàíûí áàëàñû þëñöí, îíó “Ñèääèã” àäûéëà Ðÿñóëóëëàù ,

ìöùàcèðëÿð âÿ ÿíñàðëàð ÷àüûðìûøëàð. Îíà Ñèääèã äåìÿéÿíè Èççÿò âÿ

Cÿëàëÿò ñàùèáè îëàí Àëëàù íÿ äöíéàäà, íÿ äÿ àõèðÿòäÿ áàüûøëàð. Ñÿí äÿ

ßáó Áÿêð âÿ Þìÿðè –ðàäûéàëëàùó àíùóìÿ- ñåâ!”.

Cÿôÿð áèí Ìÿùÿììÿä äåìèøäèð: “Àëëàùûì, ìÿí ßáó Áÿêð âÿ

Þìÿðè ãÿáóë åäèðÿì âÿ îíëàðà ìÿùÿááÿòèìè áèëäèðèðÿì. Àëëàùûì, ÿýÿð

ìÿíèì íÿôñèìäÿ áóíäàí áàøãà áèð øåé îëàðñà, ìÿíÿ ãèéàìÿò ýöíö

Ìÿùÿììÿäèí øÿôàÿòè ÷àòìàç”.

Cÿôÿð Ñàäèã äåìèøäèð: “ßáó Áÿêð âÿ Þìÿðäÿí óçàã îëàíäàí

ìÿí äÿ óçàüàì”.

15

ÊÈÒÀÁ Âß ÑÖÍÍßÄß ÑßÙÀÁßËßÐÈÍ

ÔßÇÈËßÒÈ

Àëëàùûí ðàçûëûüûíû ãàçàíìûø ñÿùàáÿëÿðèí êÿðàìÿòèíè àéäûíëàøäûðìàã

èøèíÿ ÿââÿëcÿ Àëëàùûí îíëàð áàðÿäÿ äåäèéè êÿëàìäàí áàøëàéàã:

«(Èñëàìû) èëê ÿââÿë ãÿáóë åäèá (áó èøäÿ áàøãàëàðûíäàí) èðÿëè äöøÿí

ìöùàcèðëÿðÿ âÿ ÿíñàðà, ùÿì÷èíèí éàõøû èøëÿð ýþðìÿêäÿ îíëàðûí

àðäûícà ýåäÿí êèìñÿëÿðÿ ýÿëäèêäÿ, Àëëàù îíëàðäàí, îíëàð äà

Àëëàùäàí ðàçûäûðëàð. (Àëëàù) îíëàð ö÷öí ÿáÿäè ãàëàcàãëàðû, (àüàcëàðû)

àëòûíäàí ÷àéëàð àõàí cÿííÿòëÿð ùàçûðëàìûøäûð. Áó, áþéöê

ãóðòóëóøäóð (óüóðäóð)» (ÿò-Òþâáÿ, 100).

Áþéöê àëèì âÿ ùàôèç Èáí Êÿñèð 3 áó àéÿíè áåëÿ òÿôñèð åòìèøäèð:

“Àëëàù òaàëà èëê ìöùàcèðëÿðäÿí, ÿíñàðëàðäàí âÿ þç éàõøû ÿìÿëëÿðè èëÿ

3 Èáí Êÿñèð òàíûíìûø âÿ ùþðìÿòëè èìàìäûð. ßñèë àäû Àáóëôèäà Èìàäÿääèí Èñìàèë

áèí Þìÿð áèí Êÿñèð ÿë-Ãóðÿøèäèð. ßñëÿí Äÿìÿøãäÿíäèð. Ùècðè òàðèõè èëÿ 701-cè èëäÿ

Ìÿcäÿëäÿ äîüóëìóøäóð. Äþðä éàøûíäà èêÿí àòàñûíû èòèðìèø âÿ ãàðäàøûíûí

ùèìàéÿñèíäÿ áþéöìöøäöð.

Òàðèõ÷è âÿ ùàôèç ÿç-Çÿùÿáè Èáí Êÿñèð ùàããûíäà éàçûð: “Î, ìöôòè, èìàì, äÿðèí

áèëèêëè ùÿäèñ àëèìè âÿ áàcàðûãëû ôÿãèù, ðÿâàéÿò÷è âÿ òÿôñèð÷èäèð. ×îõ ôàéäàëû

êèòàáëàðûí ìöÿëëèôèäèð”.

Ùàôèç Èáí Ùÿcÿð äåéèð: “Î, ùÿäèñëÿ ìÿøãóë îëìóø, ùÿäèñ ìÿòíëÿðèíè âÿ ùÿäèñ

åëìèíäÿ òàíûíìûø øÿõñèééÿòëÿðè äÿðèíäÿí þéðÿíìèøäè. ×îõ ùàçûðûãëû, òÿìèç, çÿêàëû

áèð àäàì èìèø. Îíóí ÿñÿðëÿðè ùÿëÿ ñàüëûüûíäà ùÿð òÿðÿôÿ éàéûëìûø, î þëÿíäÿí

ñîíðàäà àäàìëàð áó ÿñÿðëÿðäÿí ÷îõ ôàéäàëàíìûøëàð”.

Òàðèõ÷è Èáí Òóáðè Áÿðäè îíóí ùàããûíäà éàçûð: “Î áþéöê øåéõ, èìàì âÿ àëèì

Èìÿäÿääèí Àáóëôèäàäûð. ×îõ ÷àëûøãàí àäàì èìèø. Åëìè áèëèêëÿðÿ äÿðèíäÿí éèéÿëÿíìèø,

ÿñÿðëÿð éàçìûøäûð. Ôèãù, òÿôñèð, ùÿäèñ ñàùÿëÿðèíäÿ õöñóñèëÿ ôÿðãëÿíìèø,

ùÿäèñëÿðè òîïëàìàã âÿ òÿñíèô åòìÿê èøèíäÿ óüóðëàð ãàçàíìûø, äÿðñ äåìèø, ùÿäèñëÿðè

þéðÿòìèø âÿ áó ñàùÿäÿ äÿðñ êèòàáëàðû ùàçûðëàìûøäûð. Þìðöíöí ñîíóíà êèìè ùÿäèñ,

òÿôñèð, ôèãù âÿ ÿðÿá äèë÷èëèéè åëìëÿðèíèí òÿäãèãè èëÿ ìÿøüóë îëìóøäóð. Àëëàù îíà

ðÿùìÿò åëÿñèí!”.

Î, ôèêðè äÿãèã âÿ ñàâàäëû èôàäÿ åòìÿêäÿ ìÿøùóð îëìóø, òàðèõ, ùÿäèñ âÿ òÿôñèð

ñàùÿëÿðèíäÿ ÿí éöêñÿê ìÿãàìà ÷àòìûøäûð. Îíóí ñàéñûç-ùåñàáñûç øàýèðäëÿðè îëìóøäóð.

Áóíëàðäàí ÿí ìÿøùóðó “Òÿôñèð ÿë-Ãóðàí ÿë-Àçèì” ÿñÿðèäèð. Áó ÿñÿð, ðÿâàéÿòëÿðäÿí

èñòèôàäÿ åäèëìÿêëÿ éàçûëìûø ÿí éàõøû òÿôñèðäèð âÿ äÿôÿëÿðëÿ ÷àï îëóíìóøäóð.

Î, ùÿì÷èíèí, “ßë-áèäàéÿ âÿ ÿí-íèùàéÿ” àäëû òàðèõ êèòàáûíûí äà ìöÿëëèôèäèð. Áó

ÿñÿðäÿ ïåéüÿìáÿðëÿðÿ àèä ùåêàéÿòëÿð, Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðèí ùÿéàòû âÿ þç

äþâðöíÿ ãÿäÿð êè Èñëàì òàðèõè ùàããûíäà ìÿëóìàòëàð òîïëàíìûøäûð. Îíóí ýþðêÿìëè

øÿõñèééÿòëÿð ùàããûíäà, Ìöñëèìèí “Ñÿùèù” òîïëóñóíóí øÿðùèíÿ äàèð êèòàáëàðû, äèíèí

åùêàìëàðûíà äàèð áþéöê áèð êèòàáû, Ïåéüÿìáÿðèí ùÿéàò éîëó ùàããûíäà èðè ùÿcìëè

ÿñÿðè âàðäûð. Ðÿùìÿòëèê Èáí Êÿñèð ùècðè 774-cö èëèíäÿ âÿôàò åòìèøäèð. (Àáäóë-Ãàäèð

ÿë-Àðíàóòóí “Èáí Êÿñèðèí òÿôñèðè”íÿ éàçäûüû ìöãÿääèìÿäÿí)

16

îíëàðûí éîëóíó òóòàíëàðäàí þç ðàçûëûüûíû, îíëàð ö÷öí cÿííÿò âÿ ðàùàò

ìÿèøÿò ùàçûðëàäûüûíû áèëäèðèð”.

Èìàì ÿø-Øàáè 4 äåìèøäèð: “Ìöùàcèðëÿðäÿí âÿ ÿíñàðëàðäàí îëàí èëê

ìöñÿëìàíëàð äåäèêäÿ Ùöäåéáèééÿ äþéöøö èëèíäÿ Ðèçâàí áåéÿòè àäëû

ñÿäàãÿò àíäû ìÿðàñèìèíäÿ èøòèðàê åäÿí ñÿùàáÿëÿð íÿçÿðäÿ òóòóëóð”. Áó

ùàäèñÿ âÿ îíà àèä àéÿ (ÿë-Ôÿòù, 18) áàðÿäÿ ìöôÿññÿë äàíûøûëàcàã.

ßáó Ìóñà ÿë-ßøàðè 5 , Ñÿèä áèí ÿë-Ìöñåééèá 6 , Ìÿùÿììÿä áèí

Ñèðèí 7 , Ùÿñÿí ÿë-Áÿñðè 8 âÿ Ãàòàäÿ 9 äåìèøëÿð: “Áó øÿõñëÿð Àëëàùûí

4 Èìàì ÿø-Øàáè – Àìèð áèí Øÿðàùèë ÿø-Øàáè ÿë-Éÿìÿíè ßáó Àìð þç äþâðöíöí

ÿí áþéöê àëèìèäèð. ùècðÿòèí 28-cè èëèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð. ßëè áèí ßáó Òàëèáè

ýþðìöø âÿ îíóí èìàìëûüû èëÿ íàìàç ãûëìûøäûð. Ùÿð øåéè ÿçáÿð áèëÿðäè. Áÿäÿícÿ

÷îõ çÿèô èäè, ÷öíêè åêèç óøàãëàðäàí áèðè èäè. Äåéÿðìèø êè, áó äöíéàäà ùå÷ êÿñ

ùàããûíäà ßëè áàðÿäÿ äàíûøûëàí ãÿäÿð éàëàí äàíûøûëìàéûá.

Î, ùÿì÷èíèí äåìèøäèð: “Ìÿí 500-äÿí ÷îõ ñÿùàáÿ ýþðìöøÿì, îíëàðûí ùàìûñû

ßáó Áÿêðè, Þìÿðè, Îñìàíû âÿ ßëèíè áèð-áèðèíäÿí àéûðìûðäûëàð. Èíäè èñÿ ìöñÿëìàí

ìèëëÿòè äþðä äÿñòÿéÿ ïàð÷àëàíìûøäûð: ßëèéÿ ìÿùÿááÿò áÿñëÿéèá Îñìàíà íèôðÿò

åäÿíëÿðÿ, Îñìàíà ìÿùÿááÿò áÿñëÿéèá ßëèéÿ íèôðÿò åäÿíëÿðÿ, îíëàðûí ùÿð èêèñèíÿ

ìÿùÿááÿò áÿñëÿéÿíëÿðÿ âÿ îíëàðûí ùÿð èêèñèíÿ íèôðÿò åäÿíëÿðÿ”. Îíäàí ñîðóøóðëàð:

“Ñÿí ùàíñûëàðäàíñàí?”. Äåéèð: “Ìÿí îíëàðà íèôðÿò åäÿíëÿðÿ íèôðÿò åäèðÿì”.

Ðÿùìÿòëèê ÿø-Øàáè ùècðÿòèí 104-cö èëèíäÿ âÿôàò åòìèøäèð. (ÿç-Çÿùÿáè, “Ìÿøùóð

íÿcèá øÿõñèééÿòëÿðèí áèîãðàôèéàëàðû”, 4/294)

5

ßáó Ìóñà ÿë-ßøàðè – áþéöê ñÿùàáÿ Àáäóëëàù áèí Ãåéñäèð. Èñëàìû ãÿáóë åäèá

Ùÿáÿøèñòàíà ìöùàcèðÿò åòìèø, Õåéáÿðèí ôÿòùèíäÿí ñîíðà Ìÿäèíÿéÿ ãàéûòìûøäûð.

Ïåéüÿìáÿð îíó Éÿìÿíèí áèð ùèññÿñèíÿ, Þìÿð èñÿ Áÿñðÿéÿ âàëè òÿéèí åòìèøëÿð.

ßùâàçûí âÿ äàùà ñîíðà Èñôàùàíûí ôÿòùèíäÿ èøòèðàê åòìèøäèð. Äàùà ñîíðà Îñìàí îíó

Êóôÿéÿ òÿéèí åòìèøäèð. Ýþçÿë ñÿñëÿ Ãóðàí îõóéàðìûø. Áèð ñÿùèù ùÿäèñäÿ äåéèëèð êè:

“îíà Àëè-Äàâóäóí òöòÿêëÿðèíäÿí áèðè âåðèëìèøäèð”. Áÿñðÿ ÿùàëèñèíÿ ôÿãèùëèê åäèðäè.

Àëèìëÿð áåëÿ äåìèøëÿð: “Ìöñÿëìàí ìèëëÿòèíèí äþðä ãàçèñè âàð: Þìÿð, ßëè, ßáó

Ìóñà âÿ Çåéä áèí Ñàáèò”.

Ïåéüÿìáÿðèí þëöìöíäÿí ñîíðà Øàì ôÿòùëÿðèí øàùèäè îëìóøäóð. Ùècðÿòèí 44-cö

èëèíäÿ âÿôàò åòìèøäèð. (Èáí Ùÿcÿð ÿë-ßñãàëàíè, “Ñÿùàáÿëÿðèí ôÿðãëÿíäèðìÿñèíÿ äàèð

äîüðó ñþç”, 2/351).

6

Ñÿèä áèí ÿë-Ìóñåééèá – ßáó Ìÿùÿììÿä ÿë-Ãóðÿøè ÿë-Ìÿõçóìè Ìÿäèíÿëè

àëèìäèð, ñÿùàáÿ àðäûcûëëàðûíûí áàø÷ûñû îëìóøäóð. ßìèðÿëìþìèíèí õÿëèôÿ Þìÿð áèí ÿë-

Õÿòòàáûí äþâðöíäÿ àíàäàí îëìóøäóð. Þçöíöí äåäèéè êèìè, áèð ùÿäèñ þéðÿíìÿê ö÷öí

ýåcÿ-ýöíäöç éîë ýåäèá ìÿòëÿáèíÿ ÷àòìàüà ðàçû èìèø. Ñÿùàáÿëÿð ñàü èêÿí ôÿòâàëàð

âåðÿðìèø. Îíäàí ñàéñûç-ùåñàáñûç àäàì åëì þéðÿíèðäè. Î, éóõó éîçìàã ñàùÿñèíäÿ

äÿðèí áèëèéÿ ñàùèá îëìóøäó. Ùècðÿòèí 95-cè èëèíäÿ Àëëàù òaàëàíûí ðÿùìÿòèíÿ ýåòìèøäèð.

(ÿç-Çÿùÿáè, “Ìÿøùóð íÿcèá øÿõñèééÿòëÿðèí áèîãðàôèéàëàðû”, 4/217)

7

Ìÿùÿììÿä áèí Ñèðèí – Èìàì âÿ øåéõöë-èñëàì ßáó Áÿêð ÿë-ßíñàðè ÿë-Áÿñðèäèð.

Þìÿð áèí ÿë-Õÿòòàáûí õÿëèôÿëèéèíèí ñîíóíà èêè èë ãàëìûø àíàäàí îëìóøäóð. Îòóçäàí

àðòûã ñÿùàáÿäÿí åëì þéðÿíìèøäèð. Ôÿðç, ãÿçà âÿ ùåñàá ìÿñÿëÿëÿðèíè éàõøû áèëèðìèø. ×îõ

17

åë÷èñè èëÿ áèðëèêäÿ ùÿð èêè ãèáëÿéÿ 10 öç òöòöá íàìàç ãûëìûø

ñÿùàáÿëÿðäèð”. Ìþìèíëÿðèí ÿìèðè õÿëèôÿ Þìÿð áèí ÿë-Õÿòòàá (ð.à.)

áó àéÿíè åøèäÿðêÿí äåìèøäèð: “Ìÿí ôèêèðëÿøèðäèì êè, áèç åëÿ áèð

äÿðÿcÿéÿ éöêñÿëìèøèê êè, áèçäÿí ñîíðà î äÿðÿcÿéÿ éöêñÿëÿ áèëìÿçëÿð”.

Óáåé áèí Êÿá 11 îíà äåìèøäèð: “Áó àéÿíèí òÿñäèãè ÿë-Cóìóÿ

äèíäàð àäàì îëìóø, áèð ýöíäÿí-áèð îðóc òóòìóøäóð. Ìÿùÿììÿä áèí Ñèðèí ùècðÿòèí

110-cö èëèíäÿ âÿôàò åòìèøäèð. Àëëàù îíà ðÿùìÿò åëÿñèí!

8 Ùÿñÿí ÿë-Áÿñðè – ßáó Ñÿèä ÿë-Ùÿñÿí ÿë-Áÿñðè Þìÿð áèí ÿë-Õÿòòàáûí

õÿëèôÿëèéèíèí ñîíóíà èêè èë ãàëìûø äöíéàéà ýÿëìèøäèð. Þç åëìè âÿ ÿìÿëè èëÿ äþâðöí

ÿí òàíûíìûø àäàìû îëìóøäóð. Áÿñðÿíèí àüñàããàëû èäè, ôÿòâàëàð âåðÿðäè. ×îõ âöãàðëû,

òÿìêèíëè âÿ ÿçÿìÿòëè ýþðöíöøö âàð èäè. Îëäóãcà êÿäÿðëè, ãÿëáèíäÿêè Àëëàù

ãîðõóñóíäàí òåç-òåç àüëàéàí áèð àäàì èäè. Åëÿ ìîèçÿëÿð îõóéàðäû êè, îíó äèíëÿéÿí

ùÿð êÿñ àüëàéàðäû. Äàèì þç Òàíðûñûíà èáàäÿò åäÿí çàùèä èäè. Ùàëàë âÿ ùàðàì

ìÿñÿëÿëÿðèíè îíóí êèìè áèëÿí éîõ èäè. ×îõ ìÿñÿëÿëÿðäÿ Þìÿð áèí ÿë-Õÿòòàáûí ðÿéè

èëÿ ðàçûëàøàðäû. Ùÿñÿí ÿë-Áÿñðè ùècðÿòèí 110-có èëèíäÿ Àëëàù òaàëàíûí ðÿùìÿòèíÿ

ýåòìèøäèð. (ÿç-Çÿùÿáè, “Áèîãðàôèéàëàð”, 4/563)

9 Ãàòàäÿ áèí Äÿàìÿ ÿñ-Ñÿäóñè – þç äþâðöíöí ÷îõ ìÿøùóð ùàôèçè, òÿôñèð÷èëÿðÿ âÿ

ùÿäèñ àëèìëÿðèíÿ íöìóíÿ èäè. ßñëÿí Áÿñðÿäÿí îëóá, ýþçëÿðè ýîð èäè. Ùècðÿòèí 60-cè

èëèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð. Äåéÿðìèø: “Ãóðàíäà åëÿ áèð àéÿ éîõäóð êè, îíäà åëì

îëìàñûí”.

Ìÿùÿììÿä áèí Ñèðèí äåìèøäèð êè, Ãàòàäÿ èíñàíëàð àðàñûíäà ÿí ýöcëö éàääàøà

ìàëèê èíñàíäûð. Î, ùå÷ âàõò þç ðÿéè èëÿ ôÿòâà âåðìÿçäè. Ùÿð ö÷ ýöíÿ Ãóðàíû

áàøäàí-áàøà îõóéóá áèòèðÿðäè.

Èìàì ßùìÿä äåìèøäèð: “Ãàòàäÿ òÿôñèðè âÿ àëèìëÿð àðàñûíäàêû èõòèëàôëàðû ùàìûäàí

éàõøû áèëÿí áèð àëèì èäè”. Îíà Càáèðèí ñÿùèôÿñèíè (ùÿäèñ òîïëóñó) áèð äÿôÿ îõóéàí

êèìè î îíó ÿçáÿðëÿìèøäèð. ßðÿá äèëè, ÿðÿáëÿðèí òàðèõè âÿ íÿñÿá (ãåíåîëîãèéà)

åëìëÿðèíäÿ áèðèícè àëèì îëìóøäóð. Ùècðÿòèí 117-cè èëèíäÿ Âàñèòäÿ âÿôàò åòìèøäèð.

(ÿç-Çÿùÿáè, “Áèîãðàôèéàëàð”, 5/269)

10

Èëê ãèáëÿ Áåéò ÿë-Ìÿãäèñ (Áåéòöëìöãÿääÿñ, Ãöäñ, Éåðóñÿëèì) îëìóøäóð.

Ìöñÿëìàíëàð 16 àé áó ãèáëÿéÿ íàìàç ãûëäûãäàí ñîíðà Àëëàù òaàëàäàí Àëëàùûí

Ùàðàì (ìöãÿääÿñ, òîõóíóëìàç) åâèíÿ íàìàç ãûëìàã ÿìðè ýÿëäè. ×öíêè áó,

ïåéüÿìáÿðëÿð àòàñû Èáðàùèìèí –àëåéùèñÿëàì- ãèáëÿñè îëìóøäóð. “Èêè ãèáëÿéÿ öç

òóòóá íàìàç ãûëàíëàð” äåäèêäÿ Éåðóñÿëèìäÿêè ÿë-ßãñà ìÿñ÷èäèíÿ öç òóòóá íàìàç

ãûëûíàí âàõò íàìàç ãûëàí èëê ñÿùàáÿëÿð íÿçÿðäÿ òóòóëóð. Áó áàðÿäÿ ÿòðàôëû ìÿëóìàò

àëìàã ö÷öí Èáí Êÿñèðèí òÿôñèðèíäÿ ÿë-Áÿãÿðÿ ñóðÿñèíèí 144-150-cè àéÿëÿðèíèí

èçàùûíà áàõìàã îëàð.

11

Óáåé áèí Êÿá Õÿçÿç ãÿáèëÿñèíäÿí îëàí ÿíñàðëàðäàíäûð. Èêèícè Öãáÿ áåéÿòèíèí

øàùèäè îëìóø âÿ þçö äÿ Ïåéüÿìáÿðÿ áåéÿò åòìèøäèð. Áþéöê Áÿäð éöðöøöíöí

èøòèðàê÷ûñû îëìóøäóð. Äÿðèí áèëèêëè, Ãöäðÿòëè âÿ Áþéöê Àëëàùûí Êèòàáûíû ÿí ÷îõ

ãèðàÿò åäÿí âÿ ñÿùàáÿëÿðäÿí áèðè èäè. Áó ùÿäèñäÿí ýþðöíäöéö êèìè, Ïåéüÿìáÿð

Óáåé ùàããûíäà áåëÿ õÿáÿð âåðìèøäèð: “Ìÿíèí öììÿòèìèí öììÿòèíÿ ÿí

ìÿðùÿìÿòëèñè îëàí ßáó Áÿêðäèð, Àëëàùûí äèíèíäÿ ÿí ãöââÿòëèñè Þìÿð, ÿí ùÿéàëûñû

Îñìàíäûð, ÿí äöçýöí ãÿðàð ÷ûõàðàí ßëèäèð, ÿí éàõøû Ãóðàí îõóéàí Óáåé áèí

18

ñóðÿèíèí ÿââÿëèíäÿ âåðèëìèøäèð: «ßðÿáëÿðäÿí ñàâàéû ùÿëÿ îíëàðà

ãîøóëìàìûø áàøãàëàðûíà äà (Ïåéüÿìáÿð ýþíäÿðÿí Îäóð). Î,

éåíèëìÿç ãöââÿò, ùèêìÿò ñàùèáèäèð!». Âàé î àäàìûí ùàëûíà êè,

áóíäàí ñîíðà îíëàðà, î cöìëÿäÿí Ïåéüÿìáÿðäÿí ñîíðà ñÿùàáÿëÿðèí

àüàñû, îíëàðûí ÿí éàõøûñû, ÿí öñòöíö, éÿíè ÿí äîüðócóë èíñàí âÿ

áþéöê õÿëèôÿ îëàí ßáó Áÿêð áèí Ãöùàôÿéÿ íèôðÿò åòñèí, îíëàðûí

ùàìûñûíû âÿ éà áÿçèëÿðèíè ñþéñöí!”.

ßôñóñëàð êè, ùÿëÿ äÿ áèð ãðóï áè÷àðÿ àäàìëàð ñÿùàáÿëÿðèí ÿí

ùþðìÿòëèëÿðèíÿ ãàðøû ÷ûõûð, îíëàðû ñþéöðëÿð. Áèç áåëÿëÿðèíäÿí Àëëàùà

ïÿíàù àïàðûðûã. Áó ùÿðÿêÿò îíëàðûí àüûëëàðûíûí òÿùðèô îëóíäóüóíà,

ãÿëáëÿðèíèí éîë àçäûüûíà äÿëàëÿò åäèð. Àëëàùûí ðàçûëûüûíû ãàçàíìûø

øÿõñè ñþéÿí àäàìûí Ãóðàíëà, èìàíëà áèð ÿëàãÿñè îëà áèëÿðìè?

Áó àéÿíèí Èáí Êÿñèð òÿðÿôèíäÿí åäèëìèø òÿôñèðèíè èõòèñàðëà

íÿçÿðäÿí êå÷èðÿê.

Àéÿíèí âåðäèéè ìÿíàëàð: àéÿ îíó ýþñòÿðèð êè, Ïåéüÿìáÿðëÿ

áèðëèêäÿ ùècðÿò êþ÷ö åòìèø èëê ìöñÿëìàíëàð âÿ Ìÿäèíÿéÿ ùècðÿò

åòäèêäÿí ñîíðà Ïåéüÿìáÿðÿ òÿðÿôäàð ÷ûõìûø ÿíñàðëàð áèðèícèäèðëÿð.

Ùÿì÷èíèí, àéÿäÿí ýþðöíöð êè, îíëàð áó èøäÿ áàøãàëàðûíû

ãàáàãëàìûøëàð.

«…éàõøû èøëÿð ýþðìÿêäÿ îíëàðûí àðäûícà ýåäÿíëÿð…» èôàäÿñè

Àëëàùûí ðàçûëûüûíû ãàçàíìûø ñÿùàáÿëÿðèí ðîëóíó ýþñòÿðèð.

ßçÿìÿòëè Ãóðàí íÿ ÿââÿë, íÿ äÿ ñîíðà áàòèë øåéëÿðèí äàõèë îëà

áèëìÿäèéè Èëàùè ãàíóíëàð ìÿcÿëëÿñè, Ïåéüÿìáÿð áó ãàíóíëàðûí

øÿðù÷èñè âÿ òÿôñèð÷èñèäèðñÿ, ñÿùàáÿëÿð Ãóðàíû ðÿùáÿð òóòóá îíó ÿìÿëè

Êÿáäèð. Ìèðàñëàðû Àëëàùûí ãàíóíëàðûíà ýþðÿ ÿí äöçýöí áþëöøäöðÿí Çåéä áèí Ñàáèò,

ùàëàë âÿ ùÿðàìûí ÿí éàõøû áèëÿí Ìöàç áèí Cÿáÿëäèð. Ýþéöí àëòûíäà, éåðèí öñòöíäÿ

ßáó Çÿð êèìè øèðèíäèë àäàì éîõäóð. Ùÿð áèð ìèëëÿòèí ÿí åòèáàðëû àäàìû ßáó Öáåéäÿ

áèí ÿë-Cÿððàùäûð”.

Óáåé Àëëàùûí åë÷èñèíèí ìÿêòóáëàðûíû âÿ âÿùéè éàçàí èëê êàòèáè îëìóøäóð. Î,

ùÿì÷èíèí ßëè áèí ßáó Òàëèáèí ñöëù ìöãàâèëÿ ôÿðìàíûíû éàçàí êàòèáè îëìóøäóð.

Óáåé ùÿìäÿ ßáó Áÿêðèí Ãóðàíû òîïëàìàüû, éàçìàüû âÿ îíäàí íöñõÿëÿð ÷ûõàðìàüû

òàïøûðäûüû àäàìëàðäàí áèðè èäè. Áèð äÿôÿ Àëëàùûí åë÷èñè îíäàí ñîðóøóð: “Ñÿícÿ

Àëëàùûí Êèòàáûíäà ÿí áþéöê àéÿ ùàíñûäûð?”. Î: «Àëëàùäàí áàøãà ùå÷ áèð òàíðû

éîõäóð. ßáÿäè, ÿçÿëè âàðëûã Îäóð…» àéÿñèíè (Àéÿòöë êöðñèíè) îõóéóð. Ïåéüÿìáÿð

ÿëèíè îíóí ñèíÿñèíÿ âóðóá äåéèð: “Âåðäèéèì åëì ñÿíÿ ùàëàë îëñóí ßáóë-Ìóíçèð!”

ßáó ÿë-Ìóíçèð îíóí êöíéÿñè (ëÿãÿáè) èìèø. Î, ùècðèíèí 17-cè èëèíäÿ Þìÿð áèí

ÿë-Õÿòòàáûí õÿëèôÿëèéè âàõòû Àëëàù ðÿùìÿòèíÿ ýåòìèøäèð.

19

ùÿéàòäà òÿòáèã åòìèø èëê øÿõñëÿðäèð. Áóíà ýþðÿ äÿ áèç ùÿìèøÿ Ãóðàíà

ÿìÿë åòìÿéè âÿ îíó ÿìÿëè ùÿéàòäà òÿòáèã åòìÿéè ìöòëÿã îíëàðäàí

þéðÿíìÿëèéèê.

Ùàãã âÿ ÿäàëÿò Ïåéüÿìáÿðèí ãóðìóø îëäóüó âÿ ñÿùàáÿëÿðèí

áèçÿ ÷àòäûðäûüû èëê cÿìèééÿòäÿ, èëê ñèéàñè ÿëàãÿëÿðäÿ âÿ èëê äþâëÿòäÿ

ìþâcóä îëäóüó ö÷öí, Ãóðàíè Êÿðèìèí ÿìÿëè ùÿéàòà òÿòáèãè

ìÿñÿëÿñèíÿ áèç áèýàíÿ ãàëà áèëìÿðèê. ßýÿð áèç áóíó óíóòñàã, äåìÿëè,

øÿðèÿòè òÿìàìèëÿ óíóäóðóã. Áèç ìöòëÿã áèëàâàñèòÿ øàùèäëÿðèí

äÿëèëëÿðèíÿ âÿ ðÿâàéÿò åäÿíëÿðèí äåäèêëÿðèíÿ ÿñàñëàíìàëûéûã. ßýÿð

áèç îíëàðûí ÿãèäÿ âÿ òÿðáèéÿñèíè, ýþñòÿðèøëÿðèíè, äÿðèí áèëèê âÿ èìàíûíû

þéðÿíèá áóíëàðà ÿìÿë åòñÿê ñÿùàáÿëÿðÿ, ùþðìÿò âÿ åùòèðàì

ýþñòÿðñÿê, îíëàðûí éåðèíè äöçýöí áàøà äöøñÿê, áÿçèëÿðèíèí, îíëàðûí

èíñàíè òÿáèÿòèíäÿí èðÿëè ýÿëÿí õÿòàëàðûíû áàøà äöøñÿê âÿ Àëëàùäàí

îíëàðû Èñëàìà ìÿíñóáèééÿòäÿí õàðèc åòìÿéÿí õÿòàëàðûíû âÿ

íþãñàíëàðûíûí áàüûøëàíìàñûíû äèëÿñÿê, áöòöí éàõøû èøëÿðèìèçëÿ äÿ

îíëàðûí àðäûcûëëàðû îëìóø îëàðûã.

Áó äåéèëÿíëÿðè éóõàðûäàêû àéÿäÿ èôàäÿ åäèëÿí ôèêèðëÿ âÿ Àëëàù

òaàëàíûí àøàüûäàêû àéÿäÿ áóéóðäóüó èëÿ ìöãàéèñÿ åäÿê: «Ùÿð êÿñ

þçöíÿ äîüðó éîë àøêàð îëàíäàí ñîíðà Ïåéüÿìáÿðäÿí öç äþíäÿðèá

ìþìèíëÿðäÿí ãåéðèñèíèí éîëóíà óéàðñà, îíó èñòÿäèéè éîëà

éþíÿëäÿð âÿ Cÿùÿííÿìÿ âàðèä åäÿðèê. Îðà íåcÿ äÿ ïèñ éåðäèð!»

(ÿí-Íèñà, 115).

Ìöñÿëìàíûí, íÿ Ïåéüÿìáÿðèí ñàüëûüûíäà, íÿ äÿ îíóí

âÿôàòûíäàí ñîíðà Ïåéüÿìáÿðÿ ìöõàëèô ùÿðÿêÿòëÿðÿ âÿ ñþçëÿðÿ éîë

âåðìÿéÿ ÿñàñû éîõäóð. ×öíêè îíóí äåäèêëÿðè, ýþðäöéö èøëÿð, âåðäèéè

ÿìðëÿð âÿ ýþñòÿðèøëÿð åòèáàðëû, ñûíàãäàí ÷ûõìûø, ñÿíÿä âÿ ðÿâàéÿòëÿð

âàñèòÿñèëÿ ãîðóíóá ñàõëàíìûøäûð.

Ìöñÿëìàí ùÿì÷èíèí, ìþìèí càìààòûí òóòäóüó éîë èëÿ ýåòìÿëèäèð.

Ëàêèí áó áèð ãðóï ìþìèí ìöñÿëìàíëàð êèìëÿðäèð? Ñÿùàáÿëÿðäÿí

ñîíðàêû íÿñèëëÿðèí äþâðöíäÿ Èñëàì àëÿìèíÿ éàä âÿ àðòûã öíñöðëÿð

äàõèë îëäó, éåíè ôÿëñÿôÿëÿð, àäÿòëÿð âÿ ÿíÿíÿëÿð îíó äàüûòäû, áèðáèðèíÿ

çèää îëàí ìöõàëèô ôèêèðëÿð, íàòÿìèç âÿ ãàðûøûã ÿãèäÿëÿð

ìåéäàíà ýÿëäè. Cÿìèééÿò íàòÿìèç áèð ãàòûøûüà ÷åâðèëäè.

Éóõàðûäà ýþñòÿðèëÿí àéÿ Ïåéüÿìáÿðÿ âÿ îíóíëà áèðëèêäÿ

îëàíëàðà íàçèë îëìóøäóð. Áó àéÿäÿ ùàããûíäà äàíûøûëàí ìþìèíëÿð

ñÿùàáÿëÿð þçëÿðèäèð. Áóíà ýþðÿ äÿ ßáó Äàâóäóí âÿ ÿò-Òèðìèçèíèí

20

ÿë-Èðáàç áèí Ñàðèéÿéÿ ÿñàñëàíàðàã ðÿâàéÿò åòäèêëÿðè ñÿùèù

ùÿäèñèíäÿ äåéèëèð: “Àëëàùûí åë÷èñè áèçÿ ÷îõ ìàðàãëû áèð ìîèçÿ åòäè.

Îíäàí áèçèì ãÿëáëÿðèìèç ðèããÿòÿ ýяëäè, ýþçëÿðèìèç éàøàðäû. Áèç äåäèê

êè, éà Àëëàùûí åë÷èñè, áó, âèäà ìîèçÿñèíÿ áÿíçÿéèð. Áåëÿ èñÿ áèçÿ

âÿñèééÿò åò. Î, áåëÿ càâàá âåðäè: “Ñèçÿ Àëëàùäàí ãîðõìàüû, Àëëàùûí

ÿìðèíè áèð ùÿáÿø ãóëäàí åøèòñÿíèç áåëÿ, îíà càí-áàøëà èòàÿò åòìÿéè

âÿñèééÿò åäèðÿì. Ñèçëÿðäÿí êèì ÷îõ éàøàñà, ìöñÿëìàíëàð àðàñûíäà

÷îõëó èõòèëàôëàð äöøäöéöíö ýþðÿcÿê. Áó çàìàí ñèç ìÿíèì âÿ äîüðó

îëàí ðÿøèäè õÿëèôÿëÿðèí Ñöííÿñèíÿ ðèàéÿò åòìÿëèñèíèç. Ñöííÿäÿí þç àðõà

äèøëÿðèíèçëÿ ìþùêÿì éàïûøûí! Íÿáàäÿ äèí èøëÿðèíäÿ ãîíäàðìàëàðà éîë

âåðÿñèíèç! Áèëèí êè, ùÿð áèð ãîíäàðìà éåíèëèê, éîë àçìàã äåìÿêäèð!”.

Ïåéüÿìáÿðÿ ìöõàëèô îëàí àäàì èñÿ ìöñÿëìàíëàðûí èëê äÿñòÿñèíÿ

âÿ îíëàðäàí ñîíðà ýþëÿí âÿ áó áèðèícèëÿðèí éîëóíó òóòàí ùÿð áèð Èñëàì

òîïëóìóíà ìöõàëèôäèð. ×öíêè ìöñÿëìàí öììÿòè Ãèéàìÿò ýöíöíÿ

ãÿäÿð àðàñû êÿñèëìÿéÿí àíà õÿòòè òÿìñèë åäÿcÿê òîïëóìà äåéèëèð.

Áóíó áèçÿ ïåéüÿìáÿðëÿðèí àüàñû áåëÿ õÿáÿð âåðìèøäèð: “Ìÿíèì

öììÿòèìäÿí îëàí áèð äÿñòÿ ùàãã äåéèá äóðàcàã. Îíëàðû ýþìÿêñèç

ãîéàíëàð, îíëàðà çÿðÿð éåòèðÿ áèëìÿéÿcÿê, Àëëàùûí ÿìðè ýÿëÿíÿäÿê

áåëÿ îëàcàã” (Èìàì Ìöñëèìèí 12 ðÿâàéÿòè).

Áó äÿñòÿ Èñëàì öììÿòèíäÿ àíà õÿòòè òÿìñèë åäÿí ìöñÿëìàíëàðäàí

èáàðÿòäèð. ×öíêè îíëàð Ïåéüÿìáÿðèí âÿ îíóíëà áèðëèêäÿ

èìàí ýÿòèðÿíëÿðèí èçëÿðè èëÿ ýåäèðëÿð. Àëëàùûí ñàëàâàòû âÿ ñàëàìû îëìóø

Ïåéüÿìáÿðè ÷îõñàéëû ùÿäèñëÿðäÿ ìöõòÿëèô ìöíàñèáÿòëÿðëÿ áó áàðÿäÿ

äàíûøûð.

Éóõàðûäà ãåéä åäèëÿí ùÿäèñäÿ äåäèéè êèìè: “Ñèç ìÿíèì âÿ

ìÿíäÿí ñîíðà äîüðó éîëäà îëàí ðÿøèäè õÿëèôÿëÿðèí Ñöííÿñèíÿ ÿìÿë

åòìÿëèñèíèç. Îíäàí þç àðõà äèøëÿðèíèçëÿ ìþùêÿì éàïûøûí”. Áàøãà áèð

ñÿùèù ùÿäèñäÿ áóéóðóëóð: “Éÿùóäèëÿð 71, õðèñòèàíëàð 72, ìÿíèì

öììÿòèì èñÿ 73 ôèðãÿéÿ ïàð÷àëàíàcàã; áóíëàðûí áèðèíäÿí áàøãà

12

Èìàì Ìöñëèì – ßáó ÿë-Ùöñåéí Ìöñëèì áèí ÿë-Ùÿccàc ÿë-Ãóðåéøèäèð. Ùàôèç

èìàìëàðäàí âÿ ìÿøùóð ùÿäèñ áèëècèëÿðèíäÿí áèðèäèð. Ùÿäèñ þéðÿíìÿê âÿ òîïëàìàã

ö÷öí ÷îõ þëêÿëÿð ýÿçìèøäèð. Áó ñÿéàùÿòëÿð íÿòècÿñèíäÿ 300.000 ùÿäèñ è÷ÿðèñèíäÿí

ñå÷äèéè ñÿùèù ùÿäèñëÿðè ÿùàòÿ åäÿí “ßë-càìè ÿñ-ñÿùèù” (“Ñÿùèù ùÿäèñëÿð òîïëóñó”)

êèòàáûíû éàçìûøäûð. Ùöíäöð áîéëó, ñà÷û âÿ ñàããàëû àü áèð àäàì îëìóøäóð.

ßìàìÿñèíèí áèð öçöíö êöðÿéèíèí àðàñûíà ñàëëàéàðìûø. ßí áèëèêëè âÿ àüûëëû àäàì

êèìè áþéöê ùþðìÿò ãàçàíìûøäû. Ùècðè òàðèõè èëÿ 206-cè èëäÿ äîüóëìóø áó áþéöê

èíñàí cÿìè 55 èë éàøàìûøäûð.

21

ùàìûñû îäà âàñèë îëàcàã. Ñîðóøäóëàð: “Î áèð ôèðãÿ ùàíñûäûð, åé Àëëàùûí

åë÷èñè?”. Äåäè: “Ìÿíèì âÿ ñÿùàáÿëÿðèìèí ìÿíñóá îëäóüóìóç

òàéôà” (“Ñÿùèù ùÿäèñëÿð ñèëñèëÿñè”; 203/1492).

Áó ùÿäèñëÿð ñîí äÿðÿcÿ ãèéìÿòëè ùÿäèñëÿð îëóá, Ïåéüÿìáÿð

óçàãýþðÿíëèéèíèí íöìóíÿëÿðèäèð. Àëëàù îíëàð âàñèòÿñèëÿ þç Ïåéüÿìáÿðèíÿ

îíäàí ñîíðà öììÿòèíèí áàøûíà ýÿëÿcÿê ùàäèñÿëÿð áàðàäÿ

ìÿëóìàò âåðìèøäèð. Ïåéüÿìáÿðäÿ þç íþâáÿñèíäÿ áóíëàðû áèçÿ

÷àòäûðàðàã, ùÿãèãè, àéäûí âÿ äöç éîëó âÿñèééÿò åòìèø âÿ

áóéóðìóøäóð: “Ñèçÿ èêè øåé ãîéóá ýåäèðÿì: Àëëàùûí Êèòàáûíû âÿ

ìÿíèì Ñöííÿìè. Íÿáàäÿ îíëàðäàí ñîíðà éîë àçàñûíûç. Îíëàð

Cÿííÿòäÿêè Ùîâóç áàøûíäà ìÿíèì éàíûìà ýÿëÿíÿäÿê áèð-áèðèíäÿí

àéðûëìàéàcàãëàð” (“Ìèøêàò ÿë-ìÿñàáèù”, 186).

ßáó Àìð ÿç-Çóáåéäè ßáó Àáäóëëàù Cÿôÿð ÿñ-Ñàäèãäÿí 13 -Allah

ona rяhmяt elяsin- ñîðóøóð: “Äåéèëÿíÿ ýþðÿ èìàíûí åëÿ äÿðÿcÿëÿðè âÿ

ñÿâèééÿëÿðè âàðäûð êè, èíñàíëàð îíëàðà ýþðÿ Àëëàùûí äÿðýàùûíäà áèðáèðèíäÿí

ôÿðãëÿíèðëÿð? Èìàì càâàá âåðèð: “Áÿëè âàðäûð”. ßáó Àìð

îíà äåéèð: “Àëëàù ñÿíäÿí ðàçû îëñóí, îíëàðû ìÿíèì ö÷öí ñûðà èëÿ ñàé

êè, áàøà äöøöì”. Èìàì äåéèð: “Àëëàù ìþìèíëÿðè áèð-áèðè èëÿ cûäûð

ýöíö àòëàð þòöøÿí êèìè éàðûøäûðûð. Áóíäàí ñîíðà áó éàðûøäà îíà

äîüðó càí àòìàãäàêû ôÿðãëÿðèíÿ ýþðÿ îíëàðà öñòöíëöê äÿðÿcÿëÿðè

13 Èìàì Cÿôÿð ÿñ-Ñàäèã – Èìàì Ìÿùÿììÿä ÿë-Áàãèðèí îüëóäóð. Î, Ìÿùÿììÿä

ïåéüÿìáÿðèí þçöíäÿí áàøëàéàðàã íÿñÿáèíèí éåääèícè íÿñëè îëäóüó ö÷öí îíóíëà

Ïåéüÿìáÿðèí íÿñÿáè ñîíà ÷àòûð. Àíàñû Ãàñèì áèí Ìÿùÿììÿä áèí ßáó Áÿêðèí

ãûçû Óìì Ôÿðâà àäëû ãàäûí èäè. Èìàì Cÿôÿð ÿñ-Ñàäèãèí àíà òÿðÿôäÿí íÿñÿáè ßáó

Áÿêð ÿñ-Ñèääèãÿ ÷àòûð. Èìàì Cÿôÿð ÿñ-Ñàäèã ùècðÿòèí 80-cè èëèíäÿ àíàäàí

îëìóøäóð. Î, þç åëìèíè, áèëèêëÿðèíè, ôèãùè âÿ ùÿäèñëÿðè ñÿùàáÿëÿðèí Ìÿäèíÿ

àëèìëÿðèíäÿí þéðÿíìèø âÿ áó ñàùÿëÿðäÿ óüóðëàð ãàçàíìûøäûð. ×îõ áÿñèðÿòëè âÿ

äÿðèí áèëèêëè áèð àëèì îëìóøäóð. Þç íÿñëèíÿ èôðàò ìÿùÿááÿò ýþñòÿðÿíëÿðÿ ãàðøû

êÿñêèí åòèðàç åòìèø, þçëÿðè ùàããûíäà éàëàíäàí ãîíäàðûëàí ùÿäèñëÿðÿ ãàðøû àìàíñûç

ìöáàðèçÿ àïàðìûøäûð. Ñèéàñÿòäÿí âÿ âàð-äþâëÿò òîïëàìàã èñòÿéèíäÿí óçàã áèð àäàì

èäè. Õÿëèôÿ Ìÿíñóð îíà éàçûð: “Ùàìû áèçèì éàíûìûçà ýÿëèð. Ñÿí íèéÿ áèçÿ áàø

÷ÿêìèðñÿí?”. Cÿôÿð ÿñ-Ñàäèã îíà áåëÿ càâàá âåðèð: “Áèçèì ñÿíäÿí ãîðõìàüûìûç

ö÷öí áèð ÿñàñ éîõäóð. Ñÿíäÿ äÿ àõèðÿòÿ àèä ùå÷ áèð øåé éîõäóð êè, îíó ñÿíäÿí õàùèø

åäÿê. Ñÿí åëÿ áèð íåìÿò è÷èäÿ äåéèëñÿí êè, ñÿíè òÿáðèê åòìÿéÿ ýÿëÿê. Éàõóä ñÿíÿ

áèð áÿäáÿõòëèê äÿ öç âåðìÿéèá êè, éàíûíà òÿçèéÿ âåðìÿéÿ ýÿëÿê”. Õÿëèôÿ éàçûð:

“Áèçèìëÿ éîëäàøëûã åäèá, áèçÿ íÿñèùÿò âåðÿðñÿí”. Èìàì îíà càâàá âåðèð: “Äöíéàíû

èñòÿéÿí ñÿíÿ íÿñèùÿò âåðÿ áèëìÿç, àõèðÿòè èñòÿéÿí èñÿ ñÿíÿ éîëäàø îëà áèëìÿç”.

Cÿôÿð ÿñ-Ñàäèã þçö äöíéàíû éîõ, àõèðÿòè èñòÿéÿí àäàì èäè. Î, ÷îõ áèëèêëè, ìþìèí,

Àëëàùäàí ãîðõàí, íÿcèá âÿ cÿñàðÿòëè áèð àäàì îëìóøäóð.

22

âåðèð. Ùÿð êÿñÿ éàðûøäà ÿëäÿ åòäèéè äÿðÿcÿíè âåðèð. Ùå÷ êÿñèí ùàããû

êÿñèëìèð âÿ ùå÷ êÿñÿ ýöçÿøò åäèëìèð. Ýåðèäÿ ãàëàíà ãàáàãäà éåð

âåðèëìèð, öììÿòèí éàðûøäà èðÿëèäÿ îëàíëàðûíû àðõàäà ãàëàíëàð

öñòÿëÿìèð.” 14

Àëëàù î ìþìèíëÿðäÿí ðàçû îëñóí êè, îíëàð Àëëàùäàí ðàçû îëìóøëàð.

Îíëàðûí ìÿãñÿäëÿðè Àëëàù òaàëàíûí îíëàðäàí ðàçûëûüû îëìóøäóð.

Ìþìèí åëÿ î àäàìà äåéèëèð êè, Àëëàùû þçöíäÿí ðàçû ñàëìàã ö÷öí

÷àëûøûð, ÿìÿê ñÿðô åäèð, çÿùìÿòÿ ãàòëàøûð.

Àëëàùäàí ðàçû îëäóüóíó, Àëëàùà ìÿùÿááÿò áÿñëÿäèéèíè, Îíà

ìöõàëèô îëìàäûüûíû, Îíà áàüëû, ìöòè îëäóüóíó èääèà åäÿí, ùÿãèãÿòäÿ

èñÿ áó ùèññëÿðè ãÿëáèíäÿ áÿñëÿñÿ äÿ ÿìÿëäÿ âÿ èøäÿ Îíà ãàðøû ÷ûõàí,

éàõóä åòèãàääà Îíà ìöõàëèô îëàí íÿ ãÿäÿð àäàì âàð!

Áó ìÿñÿëÿäÿ äÿ Àëëàù, ñÿùàáÿëÿðè ñå÷èá àéûðìûø, îíëàðà öñòöí

äÿðÿcÿëÿð âåðìèøäèð, ÷öíêè Î îíëàðûí ãÿëáèíäÿ áÿñëÿäèéè ùèñëÿðäÿí

õÿáÿðäàðäûð, îíà ýþðÿ äÿ îíëàðà Þç ðàçûëûüûíû áèëäèðìèøäèð. Îíëàð äà

þç íþâáÿëÿðèíäÿ èìàí âÿ åòèãàäëàðû, Àëëàùà ýþñòÿðäèêëÿðè ãóëëóã âÿ

èáàäÿò, þç ÿõëàãëàðû âÿ ñÿäàãÿòëÿðè èëÿ Àëëàùû ðàçû ñàëìûøëàð, ùÿð áèð

ÿìÿëäÿ ñàäèãëèê áèðóçÿ âåðìèø, éàõøû ÿìÿë ñàùèáè îëìóøëàð.

Àëëàù òaàëà éàëíûç Îíà òàì ñÿäàãÿòëÿ éåðèíÿ éåòèðèëÿí, ùÿð ùàíñû

áèð øàí âÿ øþùðÿò èñòÿéèíäÿí âÿ áàøãà äöíéÿâè ìÿãñÿääÿí óçàã,

ùÿãèãè âÿ ñàâàá îëàí ÿìÿëäÿí ðàçû ãàëà áèëÿð. Áöòöí áóíëàð Ïåéüÿìáÿðèí

äåäèêëÿðèíÿ óéüóíäóð. Áóíó áàøà äöøìÿê ö÷öí

àøàüûäàêû àéÿäÿ äåéèëÿíëÿð áàðÿäÿ äèããÿòëÿ äöøöíìÿê ëàçûìäûð.

Áó ÿë-Êÿùô ñóðÿñèíèí ñîíóícó àéÿñèäèð. Êå÷ìèø ÿìÿëèñàëåùëÿðèí, ñàô

14 Ìÿùÿììÿä áèí Éÿãóá ÿë-Êóëåéíè – Øèÿëÿðèí øåéõè, èìàìè ìÿçùÿáèíèí àëèìèäèð.

×îõñàéëû ÿñÿðëÿðèí ìöÿëëèôèäèð. Áàüäàääà éàøàìûø, åëÿ îðàäà äà ùècðÿòèí 328-cè

èëèíäÿ âÿôàò åòìèøäèð. (ÿç-Çÿùÿáè, “Áèîãðàôèéàëàð”, 10/1247)

Î, þç êèòàáûíû îíà ýþðÿ “ÿë-Êàôè” àäëàíäûðìûøäûð êè, ýóéà áó êèòàá êèôàéÿòäèð âÿ

îíëàðûí áó êèòàá îëàí éåðäÿ ÿë-Áóõàðè âÿ éà Ìöñëèìÿ åùòèéàcëàðû éîõäóð. Áó “ÿë-

Êàôè”íèí äîüðóëóã äÿðÿcÿñè ùàããûíäà äöçýöí òÿñÿââöð éàðàòìàã ö÷öí îíó òÿäãèã

åòìèø Àáäóë ÿë-Höñåéí ÿë-Ìöçÿôôÿðèí ñþçëÿðèíè âåðèðÿì: “Áó êèòàáû òÿíãèä åòìÿê

ö÷öí áóíëàðû áèëìÿê êèôàéÿòäèð êè, êèòàáäà öìóìèééÿòëÿ 16119 ùÿäèñ òîïëàíìûøäûð.

Áó ùÿäèñëÿð þç åòèáàðëûëûã âÿ ñÿùèùëèê áàõûìûíäàí ãðóïëàøäûðûëäûãäà ñÿùèù

ùÿäèñëÿðèí ñàéû 5073, éÿíè ö÷äÿ áèðèíäÿí àç ÷ûõûð. Áóðàäàêû çÿèô ùÿäèñëÿðèí ñàéû èñÿ

9485-äèð, éÿíè éàðûäàí ÷îõäóð. Ãàëàíëàðûíû åòèáàðëû, èíàíûëàñû âÿ éà ýöcëö ùÿäèñ

ùåñàá åòìÿê îëàð.

23

àëèìëÿðèí áèð ÷îõó, î cöìëÿäÿí ÿë-Ôàçèë áèí Èéàç 15 -ðàùìÿòóëëàùè àëåéùáó

àéÿéÿ ÷îõ äèããÿòëÿ éàíàøìûøëàð: «Äå: “Ìÿí äÿ ñèçèí êèìè àícàã áèð

èíñàíàì. Ìÿíÿ âÿùé îëóíóð êè, ñèçèí òàíðûíûç éàëíûç áèð îëàí

Àëëàùäûð. Êèì Ðÿááè èëÿ ãàðøûëàøàcàüûíà öìèä áÿñëÿéèðñÿ, éàõøû èø

ýþðñöí âÿ Ðÿááèíÿ åòäèéè èáàäÿòÿ ùå÷ êÿñè øÿðèê ãîøìàñûí!”».

ßë-Ôàçèë äåìèøäèð: “Àëëàù éàëíûç ñàäèã âÿ äöçýöí ÿìÿëè ãÿáóë

åäèð”. Îíäàí ñîðóøìóøëàð: “Åé èìàì, ÿìÿëè ñàëåùëèê âÿ äöçýöíëöê

íÿäÿí áèëèíèð?” Î, càâàá âåðìèøäèð: “Îíóí – ùå÷ áèð øÿðèêè îëìàéàí

Àëëàù íàìèíÿ åäèëìÿñèíäÿí âÿ Ïåéüÿìáÿðèí äåäèêëÿðèíÿ óéüóí

îëìàñûíäàí”.

Ñÿùàáÿëÿðèí ùÿéàòûíäàí áèð íå÷ÿ ìèñàëà íÿçÿð ñàëñàã îíëàðûí

þçëÿðèíèí Òàíðûñûíäàí íåcÿ ðàçû îëäóüëàðûíû áàøà äöøìÿê îëóð.

Áèðèícè ìèñàë: ßíÿñäÿí áåëÿ áèð ðÿâàéÿò åäèðëÿð: “ßáó Òÿëùàíûí

Óìì Ñóëåéìäÿí îëàí îüëó þëöð. Óìì Ñóëåéèì þç àäàìëàðûíà äåéèð

êè, áó áàðÿäÿ ßáó Òÿëùàéà ùå÷ íÿ äåìÿñèíëÿð, îüëóíóí þëöì õÿáÿðèíè

þçö ÷àòäûðàcàãäûð. ßáó Òÿëùà åâÿ ýÿëÿíäÿ ãàäûíû îíà ÷îõ

ìåùðèáàí÷ûëûã ýþñòÿðèð, øàì éåìÿéèíèí âåðèð, ÿðè éåéèá-è÷èð, î èñÿ þç

òÿçÿ ïàëòàðûíû ýåéèð, áÿçÿíèá-äöçÿíèð, ãàáàãêû äþâðëÿðÿ íèñáÿòÿí

ÿðèíÿ äàùà ÷îõ ãàéüû ýþñòÿðèð. ßðèíèí äîéäóüóíó âÿ îíóíëà

éàõûíëûãäàí ñîíðà ðàùàòëûüûíû ýþðÿíäÿí ñîíðà ñîðóøóð: “Åé ßáó

Òÿëùà! Ùå÷ ýþðìöñÿíìè áèð àäàì áîðc âåðñèí, ñîíðà þç áîðcëàðûíû

òÿëÿá åäÿíäÿ ðÿää åäèëñèíëÿð?” ßáó Òÿëùà äåéèð êè, éîõ. Óìì

Ñóëåéèì äåéèð: “Îíäà îüëóíó èòèðäèéèíÿ ýþðÿ äþçöìëö îë!”. ßáó

Òÿëùà ãÿçÿáëÿíèá äåéèð: “Íèéÿ ìÿíè áóëàøäûðäûãäàí ñîíðà áó õÿáÿðè

(î áóíó äåéÿíäÿ àðâàäû èëÿ áèð àç ÿââÿë éàõûíëûã åòäèéèíÿ èøàðÿ åäèð)

âåðèðñÿí?!”.

Î åâäÿí ÷ûõûá Ïåéüÿìáÿðèí éàíûíà ýÿëèð âÿ ÿùâàëàòû îíà äàíûøûð.

Ïåéüÿìáÿð äåéèð: “Êå÷ÿí áó ýåcÿ åòäèéèíèç ùÿðÿêÿòÿ ýþðÿ

ùÿð èêèíèçÿ áÿðÿêÿò âåðäè!”. Äîüðóäàí äà ãàäûí ùàìèëÿ îëäó, cèùàäà

15

ßë-Ôàçèë áèí Èéàç – ßáó ßëè ÿò-Òÿìèìè èáàäÿò âÿ çöùä èìàìëàðûíäàí áèðèäèð.

Õîðàñàíäà àíàäàí îëìóø âÿ òàíûíìûø àëèìëÿðèíäÿíäèð. Ñîíðàëàð Ìÿêêÿéÿ

êþ÷ìöøäöð. Éàõøû Ãóðàí îõóéàð, ÷îõ îðóc òóòàð, íàìàç ãûëàðìûø. Ðÿâàéÿò åëìèíèí

ÿí òàíûíìûø åòèáàðëû, àëèìëÿðèíäÿí áèðè èäè. Îíóí ùèêìÿòëè ñþçëÿðèíäÿí: “ßìÿëè

èíñàíëàð ö÷öí åòìÿê øèðê, îíó èíñàíëàðûí õàòèðèíÿ åòìÿê ðèéàäûð. Àëëàùûí ñÿíè

îíëàðäàí ñàëàìàò åòìÿñè èõëàñäûð”. Ôàçèë áèí Èéàç ùècðÿòèí 187-cè èëèíäÿ âÿôàò

åòìèøäèð.

24

ýåäÿí âàõò éîëäà äîüäó” (Ìöñëèì, “Ñÿùèù” àäëû ùÿäèñëÿð òîïëóñó,

“Ïåéüÿìáÿðèí ñÿùàáÿëÿðèíèí ôÿçèëÿòëÿðè ” ôÿñëè).

Èêèícè ìèñàë: Ìþìèíëëÿðèí ÿìèðè Þìÿð áèí ÿë-Õÿòòàá õÿëèôÿ

îëäóüó çàìàí Àáäóëëàù áèí Ùöçàôÿ ÿñ-Ñÿùìè ðóìëóëàðà ÿñèð äöøöð.

Ðóìëóëàðûí ùþêìäàðû èñòÿéèð êè, ÿñèð äöøÿíëÿðèí þçëÿðèíèí Ïåéüÿìáÿðèíÿ

îëàí ìÿùÿááÿòèíèí äÿðÿcÿñèíè ýþðìÿê ö÷öí îíëàðû äèíëÿðè

èëÿ èìòàùàíà ÷ÿêèá àë÷àëòñûí. Î, ÿìð åäèð êè, Àáäóëëàùû ùÿáñõàíàäà

òÿê îòàüà ñàëûá îíóí éàíûíà øÿðàá, äîíóç ÿòè ãîéñóíëàð âÿ ýþçÿë áèð

êÿíèç ñàëñûíëàð êè, àcñà äîíóç ÿòè éåñèí, ñóñàñà øÿðàá è÷ñèí âÿ ñÿðõîø

îëóá càðèéÿíèí öñòöíÿ äöøñöí.

Ö÷ ýöí áåëÿ äàâàì åäèð. Îíäàí ñîíðà êÿíèçè îðàäàí ÷ûõàðûá

Àáäóëëàùûí íÿ åòäèéèíè ñîðóøóðëàð.

Càðèéÿ äåéèð: “Àüà, Àëëàùà àíä îëñóí êè, ìÿíÿ ùå÷ íÿçÿð äÿ

ñàëìàäû, áàøûíû ÿëëÿðè àðàñûíà àëûá, ÿí ãàðàíëûã âÿ ÿí äàð ýöícäÿ

ùÿðÿêÿòñèç ãàëìûøäûð”.

Îíóí þçöíö ýÿòèðèá ñîðüó-ñóàëà òóòóðëàð.

Î äåéèð: “Âàëëàù, äöçö Àëëàù áèçÿ äîíóç ÿòèíè âÿ øÿðàáû çÿðóðÿò

îëäóãäà ùàëàë áóéóðóá, ëàêèí ìÿí èñòÿìÿäèì êè, Àëëàùûí äèíèíè

ìÿñõÿðÿéÿ ãîéàñûíûç”.

Ðóì ùþêìäàðû äåéèð: “Äèíèíäÿí ÿë ÷ÿê, ìöëêöìöí éàðûñû ñÿíèí

îëñóí!”.

Î càâàá âåðèð: “Àëëàùà àíä îëñóí êè, áöòöí Éåð âÿ îíóí

öñòöíäÿêè ùÿð øåéè äÿ âåðñÿëÿð, áó îëìàç”.

Ùþêìäàð äåéèð: “Ãûçûìû ñÿíÿ âåðÿðÿì”.

Î äåéèð: “Cÿííÿò ùóðèëÿðè îíäàí éàõøûäûð”.

Ùþêìäàð äåéèð: “Ñÿíè þëäöðÿcÿéÿì”.

Î äåéèð: “Èñòÿäèéèì áóäóð”.

Ùþêìäàð éàü äîëó áèð ãàçàíûí àëòûíäà îä ãàëàéûá ãàéíàòìàüû

ÿìð åäèð. Ñîíðà ÿìð åäèá ÿñèð ìöñÿëìàíëàðäàí áèðèíè îíóí è÷èíÿ

àòäûðûð. ßñèðèí ÿòè ñöìöéöíäÿí àéðûëûá ÷ûõàíäà Àáäóëëàùûí ýþçëÿðè

éàøàðûð. Ðóìëóëàð åëÿ çÿíí åäèðëÿð êè, î, þëöìäÿí ãîðõóð.

Î èñÿ äåéèð: “Àëëàùà àíä îëñóí êè, ìÿí þç òàëåéèìÿ àüëàäûì êè,

ãàðäàøûì Cÿííÿòÿ ìÿíäÿí òåç ýåòäè. Ìÿí àðçó åäÿðäèì êè, éöç càíûì

îëàéäû, Àëëàù éîëóíäà áèð-áèð ÷ûõàéäû”.

Ðóì ùþêìäàðû îíà òÿÿccöá ãàëûð âÿ äåéèð: “Áàøûìû þï, ñÿíè àçàä

åäèì”.

25

Î äåéèð: “Áó øÿðòëÿ êè, áöòöí ãàðäàøëàðûìû äà ìÿíèìëÿ áèðëèêäÿ

áóðóõàñàí”.

Ðóì ùþêìäàðû ðàçû îëóð âÿ ÿñèðëÿðèí ùàìûñûíû àçàä åäèð.

Àáäóëëàù Þìÿðèí éàíûíà ÷àòûá, áàø âåðÿíëÿðè îíà äàíûøàíäà, Þìÿð

Àáäóëëàùûí áàøûíû þïöá äåéèð: “Ùÿð áèð ìöñÿëìàí Àáäóëëàù áèí

Ùöçàôÿ ÿñ-Ñÿùìèíèí áàøûíû þïìÿëèäèð”.

Ö÷öícö ìèñàë: Áó ìèñàë Ïåéüÿìáÿðlя áèðëèêäÿ äþéöøìöø áèð

êèøè ùàããûíäàäûð.

Ïåéüÿìáÿð î ýöí ÿëäÿ åòäèêëÿðè ãÿíèìÿòëÿðäÿí þç ïàéûíû îíà

âåðìÿê èñòÿäèêäÿ åòèðàç åäèá äåéèð:

“Åé Àëëàùûí åë÷èñè! Ìÿí ñÿíÿ áóíóí ö÷öí ñÿäàãÿò àíäû

è÷ìÿìèøÿì, ìÿí àíä è÷ìèøÿì êè, îõ áóðàìäàí ýèðèá, áóðàìäàí

÷ûõñûí, - î áóíó äåéèá áîéíóíó ýþñòÿðèð - âÿ Cÿííÿòÿ ýåäèì”.

Ïåéüÿìáÿð äåéèð:

“Ñÿí Àëëàùà ñàäèã îë êè, Àëëàù äà ñÿíÿ ñàäèã îëñóí”.

Ãÿòè ãÿëÿáÿäÿí ñîíðà êèøèíè èòèðäèëÿð. Îíó àõòàðûá þëöëÿð àðàñûíäà

òàïäûëàð. Î, äîüðóäàí äà èñòÿäèéè âÿ Ïåéüÿìáÿðÿ ýþñòÿðäèéè éåðäÿí

éàðàëàíìûøäû.

Ýþðÿñÿí, Àëëàùûí þç ãóëóíäàí ðèçàñûíäàí âÿ ãóëóí þç Òàíðûñûíäàí,

Éàðäàíäàí, ñåâýèëèñèíäÿí âÿ ÿí ìÿùðÿì àðçóñóíóí éåðèíÿ

éåòèðìÿñèíäÿí äàùà áþéöê âÿ øèðèí áèð øåé âàðìû?! Àëëàùà àíä îëñóí

êè, éîõäóð.

Áÿíäÿíèí Àëëàùäàí ðàçûëûüûíà ñÿùàáÿëÿðèí ãÿëáèíäÿ îëàí áó

ðàçûëûãäàí éàõøû ìèñàë îëà áèëÿðìè? Éîõ, ùå÷ âàõò éîõ! Ãóðàíäà áóíà

ìèñàë îëàcàã ÷îõëó àéÿ âàð. Ñÿùàáÿëÿðèí ãÿùðàìàíëûãëàðûíà, ôÿäàêàðëûãëàðûíà

âÿ càíëàðûíäàí êå÷ìÿëÿðèíÿ äàèð ìèñàëëàð èñÿ äàùà ÷îõäóð.

Àëëàù òaàëà áóéóðóð: «(Éà Ïåéüÿìáÿð! Ùöäåéáèééÿ ñÿôÿðè çàìàíû

áèð àüàcûí àëòûíäà áåéÿòè-ðèçâàíëà) ñÿíÿ áåéÿò åäÿíëÿð, øöáùÿñèç êè,

Àëëàùà áåéÿò åòìèø îëóðëàð. Àëëàùûí ÿëè îíëàðûí ÿëëÿðè öñòöíäÿäèð.

Êèì (áåéÿòè) ïîçñà, àícàã þç ÿëåéùèíÿ ïîçìóø îëàð. Êèì Àëëàùëà

åòäèéè ÿùäè éåðèíÿ éåòèðñÿ, (Àëëàù) îíà áþéöê ìöêàôàò âåðÿð!»;

«Àíä îëñóí êè, (Ùöäåéáèééÿäÿ) àüàc àëòûíäà ñÿíÿ áÿéÿò åòäèêëÿðè

çàìàí Àëëàù ìþìèíëÿðäÿí ðàçû îëäó. (Àëëàù) îíëàðûí öðÿêëÿðèíäÿ

îëàíû (ñÿíÿ ñàäèã îëàcàãëàðûíû, ÿùäÿ âÿôà åäÿcÿêëÿðèíè) áèëäè,

îíëàðà (Þç äÿðýàùûíäàí) àðõàéûíëûã (ðàùàòëûã, ñÿáð, ñÿáàò, ìÿíÿâè

ãöââÿ) ýþíäÿðäè âÿ îíëàðû éàõûí ýÿëÿcÿêäÿ ãàçàíûëàcàã áèð

26

ãÿëÿáÿ èëÿ ìöêàôàòëàíäûðäû» (ÿë-Ôÿòù, 10,18).

Áóíëàð ñÿùàáÿëÿðè âÿ õöñóñÿí îíëàðäàí Àëëàùûí åë÷èñè èëÿ

áàøëàíüûcäàí éîëäàøëûã åäèá îíóíëà áèðýÿ ùècðÿò åäÿí, îíó ìöäàôèÿ

åäÿíëÿðè ìÿäù åäÿí à÷ûã-àøêàð àéÿëÿðäèð. Îíëàð î êÿñëÿðäèð êè, ùÿëÿ

Ìÿêêÿ ìöøðèêëÿðèí ÿëèíäÿ îëàíäà Ïåéüÿìáÿðëÿ áèðëèêäÿ Öìðÿ

çèéàðÿòèíÿ ýåòìÿëè îëìóøëàð.

Î âàõò Ìÿêêÿéÿ íåcÿ äàõèë îëìàã îëàðäû êè, ìöøðèêëÿð îíëàðû

îðàäàí ãîâìóøëàð âÿ ìöñÿëìàíëàðûí öçÿðèíÿ áàñãûí åäiá îíëàðûí

êþêöíö êÿñìÿê, îíëàðäàí càíëàðûíû ãóðòàðìàã, Áÿäð, Uùuä âÿ áàøãà

äþéöøëÿðäÿ þëäöðöëìöø àäàìëàðûíûí èíòèãàìûíû àëìàã ö÷öí ùÿð àí

ôöðñÿò ýþçëÿéèðäèëÿð.

Îíëàð áóíóíëà Èñëàìû ãÿáóë åäèá Ìÿêêÿäÿêè êöáàðëàðûí

ùàêèìèééÿòèíè ùÿäÿëÿéÿí áèð òÿùëöêÿéÿ ÷åâðèëìèø î ãóëëàðûí îíëàðà

ýÿòèðäèéè áó ðöñâàé÷ûëûüû éóéóá òÿìèçëÿìÿê èñòÿéèðäèëÿð. Ùÿì äÿ îíà

ýþðÿ êè, ìöñÿëìàíëàð Ìÿêêÿäÿí Øàìà ýåäÿí òècàðÿò éîëóíó òÿùëöêÿ

àëòûíà àëìûø éåíè áèð ãöââÿ êèìè ìåéäàíà ÷ûõìûøäûëàð.

Áåëÿ îëäóãäà áÿñ ìöñÿëìàíëàð Ìÿêêÿéÿ íåcÿ ýèðÿcÿêäèëÿð? Áó

áþéöê ðèñã èäè. Àììà, ñÿí äåìÿ, ÷îõ àñàí… Áÿëè, ÷îõ àñàí. ×öíêè

ìöñÿëìàíëàðäà Àëëàùûí åë÷èñèíÿ îëàí èíàì ÷îõ éöêñÿê èäè âÿ

òÿùëöêÿëÿð îíó ñàðñûäà áèëìÿçäè.

Þçö äÿ Ïåéüÿìáÿð éóõóäà ýþðìöøäö êè, äîñòëàðû èëÿ áèðëèêäÿ

Àëëàùûí Ìÿêêÿäÿêè ìöãÿääÿñ åâèíè çèéàðÿò åäèð. Îíëàð Êÿáÿíè òÿâàô

åòäèëÿð, áÿçèëÿðè Êÿáÿíèí áàøûíà òàì, áàøãàëàðû éàðûì÷ûã äîëàíäûëàð.

Î ýþðäö êè, áó ÿí ãÿäèì Àëëàù åâèíÿ ãóðáàíëûã ìàë-ãàðà âÿ äÿâÿëÿð

äÿ àïàðûá. Ïåéüÿìáÿð áóíó ñÿùàáÿñèíÿ äàíûøäû.

Îíëàð ãîëëàðûíû ÷ûðìàéûá ñÿôÿðÿ ùàçûðëàøäûëàð. Þçëÿðè èëÿ íÿ ñèëàù,

íÿ ñóðñàò, íÿ äÿ àòëàðûíû ýþòöðäöëÿð. Éàëíûç áèð íå÷ÿ ãûëûícëà éîëà

äöçÿëäèëÿð êè, ãûëûícëàð äà ãûíëàðûíäà èäè. Ïåéüÿìáÿðèí õÿáÿðäàðëûã

åòäèéè êèìè, äþéöøìÿê, òîããóøìàã ùàããûíäà ùå÷ ôèêèðëÿøìÿäèëÿð äÿ.

Ïåéüÿìáÿð èëÿ, ÿí äÿãèã ìÿëóìàòà ýþðÿ, 1400 ñèëàùäàøû

ýåäèðäè. Áó (ùàäèñÿ) Ïåéüÿìáÿðèí ùècðÿòèíèí àëòûícû èëèíäÿ áàø

âåðìèøäèð.

Îíëàð Ìÿêêÿéÿ éàõûíëàøàíäà Ãóðåéø ãÿáèëÿñè îíëàðà ìåéäàí

îõóäó âÿ îíëàðûí Ìÿêêÿéÿ äàõèë îëìàñûíà ìàíå îëäó.

Ïåéüÿìáÿð îíëàðà õÿáÿð ýþíäÿðäè êè, î âóðóøìàüà äåéèë,

Áåéòóëëàùà òÿçèì åòìÿê, ãóðáàí êÿñìÿê, îíóí áàøûíà äîëàíìàã

27

ö÷öí, áèð ñþçëÿ, Öìðÿ çèéàðÿòèíÿ ýÿëèá.

Ãóðåéø ãÿáèëÿñè Ïåéüÿìáÿðèí éàíûíà åë÷èëÿð ýþíäÿðäè êè,

ìÿðàñèìèí áàøëàíìà âàõòû ùàããûíäà éàëàí õÿáÿð âåðñèíëÿð âÿ îíó

àëäàòìàüà ÷àëûøñûíëàð. Îíëàðäàí áèðè Óðâà áèí Ìÿñóä ÿñ-Ñÿãàôè èäè

êè, ãÿáèëÿ êöáàðëàðûíäàí ñàéûëûðäû.

Î, Ïåéüÿìáÿðëÿ äàíûøäû âÿ þç àäàìëàðûíûí éàíûíà ãàéûäûá

äåäè: “Càìààò, Àëëàùà àíä îëñóí êè, ìÿí ùþêìäàðëàðûí, ãåéñÿðëÿðèí,

êÿñðàëàðûí, íÿcàøèëÿðèí éàíûíäà îëìóøàì, ùå÷ áèð ùþêìäàðûí

ñÿùàáÿëÿðèíèí îíà Ìÿùÿììÿäèí ñÿùàáÿëÿðèíèí Ìÿùÿììÿäÿ

òÿçèì åòäèéè êèìè òÿçèì åòäèéèíè ýþðìÿìèøÿì.

Àëëàùà àíä îëñóí êè, èøäèð îíóí òöïöðcÿéè îíëàðäàí áèðèíèí ÿëèíÿ

êå÷ñÿéäè, îíó öçöíÿ âÿ äÿðèñèíÿ ñöðòÿð, o îíëàðà áèð ÿìð åòñÿ, îíó

éåðèíÿ éåòèðìÿê ö÷öí áèð-áèðèíè ãàáàãëàéûð, äÿñòÿìàç àëñà, ÿëàéàüûíûí

ñóéóíà ñàùèá îëìàã öñòöíäÿ àç ãàëà äþéöøöðëÿð. Î

äàíûøàíäà îíóí éàíûíäà ñÿñëÿðèíè êÿñèðëÿð, îíà î ãÿäÿð ùþðìÿò

åäèðëÿð êè, ýþçëÿðèíè çèëëÿéèá öçöíÿ äèê áàõìûðëàð. Î ñèçÿ äöçýöí éîë

ýþñòÿðèð, îíó ãÿáóë åäèí!”

Ïåéüÿìáÿð þç òÿðÿôèíäÿí Îñìàí áèí ßôâàíû ìöñÿëìàíëàðûí

ñÿôèðè êèìè ýþíäÿðäè êè, Ãóðåéø ãÿáèëÿñè èëÿ äàíûøûá Àëëàùûí åë÷èñèíèí

ýÿëèøèíèí ìÿãñÿäèíè îíëàðà àíëàòñûí, Ãóðåéøèí áÿçè êèøèëÿðèíÿ áÿçè

ìÿñÿëÿëÿðè ÷àòäûðñûí âÿ ùècðÿò åäÿ áèëìÿéèá áóðàäà ãàëìûø

ìöñÿëìàíëàðëà ýþðöøñöí. Ëàêèí Îñìàí ýåc ãàéûòäû.

Ýþðöíöð, Ãóðåéø ãÿáèëÿñè îíó ìöÿééÿí âàõò ö÷öí ñàõëàìûøäû êè,

îíóí ýÿòèðäèéè õÿáÿðëÿð ùàããûíäà ôèêèð ìöáàäèëÿñè åòñèíëÿð âÿ ñîíðà

áèð ðÿéÿ ýÿëñèíëÿð. Áóíà ýþðÿ äÿ Îñìàí ýåcèêìèøäè.

Áåëÿ õÿáÿð éàéûëäû êè, Ãóðåéø Îñìàíû þëäöðöá. Ïåéüÿìáÿð

äåäè: “Îíëàðëà äþéöøìÿäÿí áóðàäàí ýåòìÿéÿcÿéèê!”. Ñîíðà þç

ñÿùàáÿëÿðèíè àíä è÷ìÿéÿ äÿâÿò åòäè. Îíëàð ùÿéàcàíà ýÿëèá îíóí

ãàðøûñûíäà àíä è÷äèëÿð êè, þëÿðëÿð, àícàã ìåéäàíäàí ãà÷ìàçëàð.

Áó àíä è÷ìÿ ìÿðàñèìèíäÿí èêèöçëöëöêäÿ èòòèùàì îëóíàí ÿë-Cèää

áèí Ãåéñ àäëû áèð íÿôÿðäÿí áàøãà ùå÷ êÿñ êÿíàðäà ãàëìàäû.

Ïåéüÿìáÿð áó àíäû àüàc àëòûíäà ãÿáóë åòäè.

Þìÿð áèí ÿë-Õÿòòàá îíóí ÿëèíäÿí òóòìóøäó, Ìÿãèë áèí Éÿñÿð

àüàcûí áóäàüûíäàí éàïûøûá îíó ãàëäûðàðàã Ïåéüÿìáÿðèí áàøû

öñòöíäÿí óçàãëàøäûðäû. Áó àíäè÷ìÿ ìÿðàñèìè Ðèçâàí áåéòè àäëàíûð âÿ

Àëëàù áó ìÿðàñèìäÿí ñîíðà «ÿë-Ôÿòù» ñóðÿñèíäÿí éóõàðûäàêû àéÿëÿðè

28

íàçèë åòìèøäèð.

Àëëàùûí åë÷èñè àüàc àëòûíäà àíä è÷ÿíëÿð ùàããûíäà äåìèøäèð: “Ñèç

áó ýöí Éåðèí ÿí éaõøû àäàìëàðûñûíûç”. Éåíÿ äÿ îíëàð ùàããûíäà

ñþéëÿìèøäèð: “Àüàc àëòûíäà àíä è÷ìèø àäàìëàðäàí ùå÷ áèðè äÿ

Cÿùÿííÿìÿ äöøìÿéÿcÿê” (Èìàì ßùìÿääÿí 16 ðÿâàéÿò îëóíóð).

Áþéöê àëèì, ùàôèç èáí Êÿñèð áó àéÿëÿðè áåëÿ òÿôñèð åäèð: «…ñÿíÿ

áåéÿò åäÿíëÿð, øöáùÿñèç êè, Àëëàùà áåéÿò åòìèø îëóðëàð» èôàäÿñè äÿ

Ócà Àëëàùûí «Àëëàùûí åë÷èñèíÿ èòàÿò åäÿí Àëëàùà èòàÿò åäèð» èôàäÿñè

ìÿíàñûíäàäûð.

«Àëëàùûí ÿëè îíëàðûí ÿëëÿðè öñòöíäÿäèð», éÿíè Î îíëàðûí

éàíûíäàäûð, îíëàðûí äàíûøûãëàðûíû åøèäèð, éåðëÿðèíè ýþðöð, ýèçëè

ìÿãñÿäëÿðèíè âÿ ôèêèðëÿðèíè áèëèð. Áöòöí íþãñàíëàðäàí àçàä îëàí Àëëàù

þç Åë÷èñè âàñèòÿñèëÿ ãÿáóë åäèð.

16 Èìàì ßùìÿä áèí Ìÿùÿììÿä áèí Ùÿíáÿë ÿø-Øåéáàíè ùècðè 164-cö èëäÿ

àíàäàí îëìóøäóð. Ùÿäèñ àëèìëÿðèíèí èìàìû îëìóø, 40000 ùÿäèñè ÿùàòÿ åäÿí “Êèòàá

ÿë-Ìöñíÿä”è òÿðòèá åòìèøäèð. Ìèíëÿðëÿ ùÿäèñ ÿçáÿð áèëèðìèø.

Èìàì ÿø-Øàôèè îíóí ùàããûíäà äåìèøäèð: “Áàüäàääàí ÷ûõäûì âÿ îðàäà Èáí

Ùÿíáÿëäÿí ïàê ìþìèí, îíäàí áèëèêëè øÿðèÿò àëèìè, îíäàí äàùà Àëëàùïÿðÿñò âÿ

äèíäàð àäàì ýþðìÿäèì. Ìþòÿçèëèëèê èäåéàñûíû ãÿáóë åòìèø Àááàñè õÿëèôÿñè Ìþìèí

çàìàíû îíà Ãóðàíûí õÿëã îëóíìóøëàðäàí îëäóüóíó òÿñäèã åòìÿê òÿêëèô îëóíìóø, î

áó òÿêëèôè ãÿáóë åòìÿìèøäèð. Äþéöëöá ùÿáñ îëóíìóø, ëàêèí ñþçöíäÿí äþíìÿìèøäèð.

Þç ÿñðèíäÿ åëìäÿ, Àëëàùïÿðÿñòëèêäÿ âÿ ïàêëûãäà ùå÷ êÿñ îíà áÿðàáÿð îëìàìûøäûð.

Ùècðè 241-cè èëäÿ cöìÿ ýöíö ñöáù ÷àüû âÿôàò åòìèøäèð. Äÿôíèíäÿ òÿõìèíÿí

800000 êèøè, 600000 ãàäûí èøòèðàê åòìèøäèð. Èêè àëèì îüëó îëìóøäóð: Ñàëåù âÿ

Àáäóëëàù.

Èìàì ÿä-Äþâðÿãè ñîðóøìóøäóð: “Êèìèíñÿ ßùìÿäè ïèñëèêäÿ éàä åòäèéèíè âÿ îíó

Èñëàìà õÿéàíÿòäÿ èòòòèùàì åòäèéèíè åøèòìèñèíèçìè?”.

ßë-ßíáÿðè äåìèøäèð: “Èìàì ßùìÿä ùöccÿòäèð”.

Ãÿòèáÿ èñÿ áåëÿ ñþéëÿìèøäèð: “ßùìÿä öììÿòèí èìàìûäûð”.

ßë-Ècëè äåìèøäèð: “Èìàì ßùìÿä ùÿäèñèí òÿñùèùè ö÷öí áèð ìåéàðäûð: î,

Ïåéüÿìáÿðèí èçëÿðè èëÿ ýåäèð, Ñöííÿéÿ ÿìÿë âÿ õåéèð èøëÿð ñàùèáèäèð”.

ßáó Çÿðÿ áåëÿ äåìèøäèð: “Èìàì ßùìÿä ìèíëÿðëÿ (ðÿâàéÿòëÿ áèðëèêäÿ) ùÿäèñ

áèëèðìèø. Îíäàí ñîðóøìóøëàð: “Áóíëàðû ùàðàäàí áèëèðñÿí?” càâàá âåðìèøäèð:

“Éàçûá-îõóìàüû îíëàð öçÿðèíäÿ þéðÿíìèøÿì”.

Ùèëàë áèí ÿë-ßëà äåèìøäèð: “Àëëàùäàí áó ìèëëÿòÿ þç çàìàíëàðûíäà ìÿøùóð îëìóø

äþðä øÿõñ áÿõø îëóíóá: “Ïåéüÿìáÿðèí ùÿäèñëÿðèíè äÿðèíäÿí áèëÿí ÿø-Øàôèè,

ñûíàüà äþçìÿê íöìóíÿñè îëàí ßùìÿä (ÿýÿð áó íöìóíÿ îëìàñàéäû, äþíöá êàôèð

îëàðäûëàð), Àëëàùûí Ïåéüÿìáÿðèíäÿí áþùòàíû óçàãëàøäûðìàã ö÷öí Éÿùéà áèí

Ìöÿééÿí, ùÿäèñëÿðè òÿôñèð åòìÿéÿ (àéäûíëàøäûðìàüà) ßáó Óáåéä ÿë-Ãàñèì áèí

Ñÿëàì” (“Càìè” ÿò-Òèðìèçèíèí “Òþùôÿò ÿë-ßùâÿçè” øÿðùèíäÿí).

29

«…àüàc àëòûíäà ñÿíÿ áÿéÿò åòäèêëÿðè çàìàí Àëëàù

ìþìèíëÿðäÿí ðàçû îëäó» cöìëÿñè èëÿ Àëëàù òaàëà àüàc àëòûíäà

Ïåéüÿìáÿð ãàðøûñûíäà àíä è÷ÿí ìþìèíëÿðäÿí ðàçû ãàëäûüûíû

áèëäèðèð.

«…îíëàðûí öðÿêëÿðèíäÿ îëàíû áèëäè…» – éÿíè ñÿäàãÿòëÿ, âÿôà

âÿ càí-áàøëà áåëÿ åòäèêëÿðèíè áèëäè.

«…îíëàðà àðõàéûíëûã ýþíäÿðäè…» – îíëàðäà þçëÿðèíÿ èíàì âÿ

åòäèêëÿðèíäÿí ðàçûëûã ùèññè îéàòäû.

«…îíëàðû éàõûí ýÿëÿcÿêäÿ ãàçàíûëàcàã áèð ãÿëÿáÿ èëÿ

ìöêàôàòëàíäûðäû» – ãöäðÿò âÿ äþâëÿò ñàùèáè Àëëàùûí îíëàðûí ÿëëÿðè

èëÿ îíëàðëà äöøìÿíëÿðè àðàñûíäà åòäèéè ñöëùäÿí âÿ áóíóíëà Õåéáÿð âÿ

Ìÿêêÿíèí, âÿ ùàáåëÿ áàøãà þëêÿëÿðèí âÿ áþëýÿëÿðèí ôÿòùèíäÿí ñîíðà

ÿëäÿ îëóíìóø äàâàìëû âÿ àðà âåðìÿéÿí öìóìè õåéèð âÿ îíëàðûí áó

äöíéàäà âÿ àõèðÿòäÿ íàèë îëäóãëàðû ãöäðÿò, ãàáèëèééÿò âÿ éöêñÿëèø

íÿçÿðäÿ òóòóëóð.

Áó ùàãäà äàùà áèð àéÿ: «Ìÿùÿììÿä Àëëàùûí Ïåéüÿìáÿðèäèð. Îíóíëà áèðëèêäÿ

îëàíëàð (ìþìèíëÿð) êàôèðëÿðÿ ãàðøû ñÿðò, áèð-áèðèíÿ (þç àðàëàðûíäà) èñÿ ìÿðùÿìÿòëèäèðëÿð.

Ñÿí îíëàðû (íàìàç âàõòû) ðöêó åäÿí âÿ ñÿcäÿéÿ ãàïàíàí, Àëëàùäàí ðèçà âÿ

ëöòô äèëÿéÿí ýþðÿðñÿí. Îíëàðûí ÿëàìÿòè öçëÿðèíäÿ îëàí ñÿcäÿ íèøàíÿñèäèð. Áó îíëàðûí

Òþâðàòäàêû âÿñôèäèð. Èícèëäÿ èñÿ îíëàð åëÿ áèð ÿêèíÿ áÿíçÿäèëèðëÿð êè, î àðòûã cöcÿðòèñèíè

öçÿ ÷ûõàðòìûø, îíó áÿñëÿéèá càíà-ãöââÿòÿ ýÿòèðìèø, î äà ìþùêÿìëÿíèá

ýþâäÿñè öñòöíÿ ãàëõàðàã ÿêèí÷èëÿðè ùåéðàí ãîéìóøäóð. (Àëëàùûí áó òÿøáèùè) êàôèðëÿðè

ãÿçÿáëÿíäèðìÿê ö÷öíäöð. Îíëàðäàí èìàí ýÿòèðèá éàõøû ÿìÿëëÿð åäÿíëÿðÿ Àëëàù

ìÿüôèðÿò (ýöíàùëàðäàí áàüûøëàíìà) âÿ áþéöê ìöêàôàò (Cÿííÿò) âÿä áóéóðìóøäóð!»

(ÿë-Ôÿòù, 29).

Èáí Êÿñèð þç òÿôñèðèíäÿ (Áó òÿôñèð êèòàáû ìþòÿáÿð òÿôñèðëÿðäÿíäèð,

÷öíêè î áó òÿôñèðäÿ Ãóðàíûí – Ãóðàíëà, ñÿùèù ùÿäèñëÿðëÿ âÿ

ñÿùàáÿëÿðèí òÿôñèðëÿðè èëÿ òÿôñèðèíè áèð éåðÿ òîïëàìûøäûð) äåìèøäèð:

“Àëëàù òaàëà Ìÿùÿììÿä ùàããûíäà õÿáÿð âåðèð êè, î, ùÿãèãÿòÿí, øÿêñèç

âÿ øöáùÿñèç Àëëàùûí åë÷èñèäèð”. Äàùà ñîíðà äåéèð: “«Ìÿùÿììÿä Àëëàùûí

Ïåéüÿìáÿðèäèð» cöìëÿñè cÿìè áèð ìöáòÿäàäàí âÿ õÿáÿðäÿí,

èáàðÿò îëñàäà áöòöí ýþçÿë âÿñôëÿðè ÿùàòÿ åäèð”.

Ñîíðà ñÿùàáÿëÿðÿ äóà åäèá îíëàð ùàããûíäà äåéèð: «Îíóíëà

áèðëèêäÿ îëàíëàð (ìþìèíëÿð) êàôèðëÿðÿ ãàðøû ñÿðò, áèð-áèðèíÿ (þç

àðàëàðûíäà) èñÿ ìÿðùÿìÿòëèäèðëÿð». Îíóí áó ôèêðè Ãöäðÿò âÿ Cÿëàë

ñàùèáèíèí «…Àëëàù åëÿ áèð òàéôà ýÿòèðÿð êè, (Àëëàù) îíëàðû, îíëàð äà

(Àëëàùû) ñåâÿðëÿð. Îíëàð ìþìèíëÿðÿ ãàðøû ìöëàéèì, êàôèðëÿðÿ

30

ãàðøû ñÿðò îëàð,…» (ÿë-Ìàèäÿ, 54) êÿëàìûíà óéüóíäóð.

Áó èñÿ ìþìèíëÿðèí ÿëàìÿòèäèð êè, îíëàð êàôèðëÿðÿ ãàðøû ñÿðò âÿ

àìàíñûç, ÿìÿëèñàëåù àäàìëàðà ãàðøû ðÿùìëè âÿ õåéèðõàù, êàôèðëÿðèí

ãàðøûñûíäà ãÿçÿáëè âÿ ãàøãàáàãëû, þç ìöñÿëìàí ãàðäàøëàðûíûí

ãàðøûñûíäà éóìøàã òÿáèÿòëè îëàðëàð.

Àëëàù òaàëàíûí äåäèéè êèìè: «Åé èìàí ýÿòèðÿíëÿð! Éàõûíëûüûíûçäà

îëàí êàôèðëÿðëÿ âóðóøóí. Ãîé îíëàð ñèçäÿí ñÿðòëèê

ýþðñöíëÿð…» (ÿò-Òþâáÿ, 123).

Ïåéüÿìáÿð äåìèøäèð: “Ìþìèíëÿðèí áèð-áèðèíÿ ãàðøûëûãëû

ìÿùÿááÿòè, ðÿùìëèëèéè, càíûéàíüûëûüû áÿäÿí öçâëÿðèíèí ãàðøûëûãëû

ìöíàñèáÿòèíÿ áÿíçÿéèð: öçâëÿðäÿí áèðè øèêàéÿòëÿíñÿ, áöòöí cÿñÿä îíóí

ñÿñèíÿ ñÿñ âåðèá îéàã ãàëûð âÿ ãûçäûðûð” (ßùìÿä âÿ Ìöñëèìäÿí

ðÿâàéÿò îëóíóð, ñÿùèù ùÿäèñäèð).

Ïåéüÿìáÿð ùÿì÷èíèí äåìèøäèð: “Áèíàíûí äàøëàðû áèð-áèðèíÿ

ñþéêÿíÿí êèìè, ìþìèíëÿð ÿë-ÿëÿ âåðèá áèð-áèðèíÿ äàéàã îëìàëûäûðëàð”

(ÿë-Áóõàðèäÿí, Ìöñëèìäÿí, ÿò-Òèðìèçèäÿí âÿ ÿí-Íÿñàèäÿí ðÿâàéÿò

îëóíóð, ñÿùèù ùÿäèñäèð).

Íþãñàíñûç âÿ Ócà Àëëàùûí: «…ñÿí îíëàðû (íàìàç âàõòû) ðöêó

åäÿí âÿ ñÿcäÿéÿ ãàïàíàí, Àëëàùäàí ðèçà âÿ ëöòô äèëÿéÿí ýþðÿðñÿí…»

êÿëàìûíäàí ýþðöíäöéö êèìè, Àëëàù îíëàðû èøýöçàð âÿ ÷îõëó

íàìàç ãûëàí êèìè òÿñâèð åäèð êè, áó äà ÿí éàõøû òÿñâèðäèð.

Î îíëàðû þç èáàäÿòëÿðèíäÿ Ãöäðÿòëè âÿ Áþéöê Àëëàùà ñÿäàãÿòëè

òÿñâèð åäèð âÿ ÷îõëó ñàâàá áÿõø åäÿí Àëëàù òaàëàíûí áóíó íÿçÿðÿ

àëàcàüûíû, éÿíè îíëàðà Àëëàùûí ôÿçèëÿòëÿðèíè ÿùàòÿ åäÿí Cÿííÿòè, ðóçè

áîëëóüóíó âÿ Þçöíöí îíëàðäàí ðàçûëûüûíû ãèñìÿò åäÿcÿéèíè áèëäèðèð.

Áó ðàçûëûã ÿí áþéöê íåìÿòäèð. Ãöäðÿòëè âÿ Áþéöê Àëëàùûí þçöíöí

äåäèéè êèìè: «…Àëëàùäàí îëàí áèð ðàçûëûã èñÿ äàùà áþéöêäöð…»

(ÿò-Òþâáÿ, 72).

Ócà Àëëàùûí «…îíëàðûí ÿëàìÿòè öçëÿðèíäÿ îëàí ñÿcäÿ íèøàíÿñèäèð…»

êÿëàìû ùàããûíäà Èáí Àááàñ äåìèøäèð: “ßëàìÿòè

öçëÿðèíäÿäèð” èôàäÿñè öçëÿðèíäÿêè ñàêèò èôàäÿéÿ âÿ ýþçÿëëèéÿ èøàðÿäèð.

ßñ-Ñÿäè äåìèøäèð: “Íàìàç ãûëìàã öçö ýþçÿëëÿøäèðèð”.

Áÿçè ñÿëÿôëÿð áåëÿ äåìèøëÿð: “Ýåcÿ ÷îõ íàìàç ãûëàíûí ýöíäöç

öçö ýþçÿë îëàð (ýþðöíÿð)”.

Îíëàðûí áÿçèëÿðè äÿ áåëÿ äåìèøëÿð: “Õåéèð èø ãÿëáÿ íóð, öçÿ çèéà,

ðóçèééÿ áîëëóã ýÿòèðÿð, èíñàíëàðûí ãÿëáèíäÿ î èøè ýþðÿíÿ ìÿùÿááÿò

31

äîüóðàð”.

Ñÿùàáÿëÿðèí Àëëàù òaàëà ãàðøûñûíäà íèééÿòëÿðè ñàô, ÿìÿëëÿðè

éàõøû èäè, îíëàðà áàõàíû þç ñèìàëàðû âÿ éàõøû ÿìÿëëÿðè èëÿ ùåéðàí

ãîéàðäûëàð.

Èìàì Ìàëèê 17 - ðàùìÿòóëëàùè àëåéù- äåìèøäèð: “Ìÿí åøèòìèøÿì

êè, Øàìû ôÿòù åòìèø ñÿùàáÿëÿðè ýþðÿíäÿ õðèñòèàíëàð äåéÿðìèøëÿð:

“Àëëàùà àíä îëñóí êè, áóíëàð áèçèì ùàãëàðûíäà åøèòäèéèìèç éàõøû

êèøèëÿð, ùÿâàðèëÿðäÿí äÿ éàõøû àäàìëàðäûð”.

Îíëàð áåëÿ äåìÿêäÿ ùàãëû èäèëÿð. Ùÿãèãÿòÿí øàí-øþùðÿòèíäÿí

ñþùáÿò à÷ûëàí áó çöìðÿäÿí ÿí ÿäàëÿòëèñè âÿ ÿí ôÿçèëÿòëèñè Ïåéüÿìáÿðèí

ñÿùàáÿëÿðèäèð. Óüóð ñàùèáè Ócà Àëëàù íàçèë åòäèéè Êèòàáëàðäà,

äèëäÿí-äèëÿ êå÷ìèø ðÿâàéÿòëÿðäÿ ùÿìèøÿ îíëàðû òÿðèô åäèð.

Áó ìöíàñèáÿòëÿ Íþãñàíñûç âÿ Ócà Àëëàù áåëÿ äåéèá êè: «…Áó

îíëàðûí Òþâðàòäàêû âÿñôèäèð…». Èícèëäÿ èñÿ îíëàð, cöcÿðòè, éÿíè çîü

âåðèá, îíó “áÿñëÿíèá”, éÿíè ìþùêÿìëÿíèá, “éîüóíëàéûá”, éÿíè áþéöéöá

âÿ óçàíûá, “þç ýþâäÿñè öñòöíäÿ äàéàíûá ÿêèí÷èíè (îíó ÿêèá

áåcÿðÿíè) ùåéðàí ãîéàí” áèòêèéÿ áÿíçÿäèëèð.

Éÿíè Ïåéüÿìáÿðèí äîñòëàðû îíó áÿñëÿéèá, îíà ýþìÿê åäèá

òÿðÿôèíè ñàõëàìûøëàð. Îíëàð ñàíêè áèòêè ýþâäÿñèíäÿ çîüëàð áèòÿí êèìè

îíóí ÿòðàôûíà òîïëàøìûøëàð êè, î îíëàðëà êàôèðëÿðè ãåéçëÿíäèðñèí.

Èìàì Ìàëèê áó àéÿäÿ ñÿùàáÿëÿðÿ íèôðÿò åäÿíëÿðèí, éàõóä îíëàðû

17 Î, Ìÿäèíÿ øÿùÿðèíèí èìàìû, Ãóðàí ùàôèçè, öììÿòèí ôÿãèùè, øåéõöë-èñëàì

ìÿäèíÿëè ßáó Àáäóëëàù áèí ßíÿñ áèí Ìàëèêäèð.

Èìàì ÿø-Øàôèè äåìèøäèð: “Ìàëèê àëèìëÿðèí è÷ÿðèñèíäÿ óëäóçäóð”. Ùàáåëÿ

äåìèøäèð: “Ìàëèê âÿ ÿç-Çÿùðè îëìàñàéäû, Ùècàçûí åëìè ÿëäÿí ýåòìèøäè”.

Ìàëèê þçö äåìèøäèð: “Éåòìèø àäàì ìÿíèì ôÿòâà âåðìÿéè áàcàðäûüûìà øàùèäëèê

åòìÿéèícÿ ìÿí ôÿòâà âåðìÿðÿì”. Î äåéèðäè: “Àëëàù ñÿìàäà, Îíóí åëìè èñÿ ùÿð

éåðäÿäèð; èñòèâà (Àëëàùûí ÿðøèí öçÿðèíÿ ócàëìàñû) ìÿëóìäóð, êåéôèééÿòè (íåcÿ

ócàëìàñû) ìÿcùóë; îíà èíàíìàã âàcèáäèð, îíóí ùàããûíäà ñîðüó-ñóàë áèäÿòäèð”.

Àáäóëëàù áèí ÿë-Ìöáàðÿê äàíûøàðêÿí ìÿí äÿ îíóí éàíûíäà èäèì. ßãðÿá îíó 16

äÿôÿ ñàícäû, îíóí ðÿíýè äÿéèøäè, öçö ñàðàëäû, ëàêèí ùÿäèñèí àðàñûíû êÿñìÿäè.

Àäàìëàð ýåäÿíäÿí ñîíðà ìÿí äåäèì: “Áó ýöí ñÿíäÿ ãÿðèáÿ áèð èø ýþðäöì”. Î

äåäè: “Ïåéüÿìáÿðèí ùÿäèñèíÿ ùþðìÿò íàìèíÿ äþçäöì”.

Î, 86 èë éàøàìûøäûð. Äåéèëäèéèíÿ ýþðÿ, ùècðè 93-cö èëäÿ äîüóëìóøäóð. Î, “Êèòàá

ÿë-Ìóâàòòà”íû éàçûá ãóðòàðàíäàí ñîíðà õÿëèôÿ èñòÿéèð êè, áó êèòàáû áöòöí Èñëàì

öììÿòèíÿ âàcèá áóéóðñóí. Èìàì Ìàëèê –ðàùìÿòóëëàùè àëåéù- áóíà åòèðàç åòìèøäèð.

Áó, îíóí åëìäÿ âÿ îíóí ãÿëÿìÿ àëûíìàñûíäà èíñàôûíà ñöáóòäóð. ×öíêè ùå÷ áèð

êèòàá õÿòàñûç îëìóð.

32

êàôèðëèêäÿ ýöíàùëàíäûðàíëàðûí êöôðöíö òÿñäèã åäÿí ìÿçìóí ýþðöð. Î

äåéèð: “×öíêè îíëàð ñÿùàáÿëÿðè ãÿçÿáëÿíäèðèðëÿð âÿ êèì ñÿùàáÿëÿðè

ãÿçÿáëÿíäèðñÿ, î áó àéÿéÿ èíàíìûð”.

Áèð ãðóï àëèì áó ìÿñÿëÿäÿ îíóíëà ðàçûëûøûð (Èáí Êÿñèðäÿí ñÿðáÿñò

öñëóáäà ýÿòèðèëìèø ñèòàò ñîíà ÷àòäû).

Ñÿùàáÿëÿðèí ôÿçèëÿòëÿðè âÿ îíëàðû òÿùdèdëÿðÿ ìÿðóç ãîéìàãäàí

èìòèíà åòìÿéèí çÿðóðèëèéè ùàããûíäà ùÿäèñëÿð ÷îõäóð. Îíëàðà åëÿ

Àëëàùûí õåéèð-äóàñû âÿ îíëàðäàí ðàçûëûüû êèôàéÿò åäÿð.

Óüóðëó âÿ Ócà Àëëàù äàùà ñîíðà äåìèøäèð êè: «…Îíëàðäàí

èìàí ýÿòèðèá éàõøû ÿìÿëëÿð åäÿíëÿðÿ Àëëàù ìÿüôèðÿò…», éÿíè

îíëàðûí ýöíàùëàðûíû áàüûøëàìàüû, âÿ «…áþéöê ìöêàôàò âÿä áóéóðìóøäóð!»,

éÿíè ÷îõëó ñàâàá âÿ áîë ðóçè âÿä åòìèøäèð.

Ñþçëÿðèíèí ÿâÿçè, ùèêìÿòëÿðèíèí èíêàðû îëìàéàí, ùàãëû âÿ äîüðó÷ó

Àëëàù ùÿì äÿ âÿä åòìèøäèð êè, ñÿùàáÿëÿðèí àðäûícà ýåäÿíÿ äÿ

Àëëàùûí ðàçûëûüû ãèñìÿò îëàð, î äà îíëàðûí ñûðàñûíà äàõèë åäèëÿð. Ëàêèí

þícöëëöêäÿ, ôÿçèëÿòäÿ âÿ êàìàëäà áó öììÿòäÿí ùå÷ êÿñ ñÿùàáÿëÿðÿ

÷àòà áèëìÿç.

Áèð äÿôÿ Ïåéüÿìáÿð öçöíö ñÿìàéà òóòóð – î òåç-òåç áåëÿ åäÿðìèø

– âÿ äåéèð: “Óëäóçëàð ñÿìàíûí ÿìèí-àìàíëûüûíà çÿìàíÿòäèðëÿð,

îíëàð ýåòñÿëÿð, ñÿìàäà íÿ èñÿ ãîðõóëó áèð øåé áàø âåðÿð; ìÿí

ñÿùàáÿëÿðèìèí ÿìèí-àìàíëûüûíà çàìèíÿì, ýåòñÿì, îíëàðà íÿ èñÿ

ãîðõóëó ùàäèñÿ öç âåðÿð; ñÿùàáÿëÿðèì öììÿòèìèí ÿìèí-àìàíëûüûíà

çàìèíäèðëÿð, îíëàð ýåòñÿëÿð, öììÿòèí áàøûíà ãîðõóëó áèð ùàäèñÿ

ýÿëÿð” (Èìàì Ìöñëèì þç “Ñÿùèù”èíäÿ ðÿâàéÿò åòìèøäèð).

Áóðàäà “ÿìèí-àìàíëûã” òÿùëöêÿñèçëèê ìÿíàñûíäàäûð. “Ñÿìàäàí

óëäóçëàðûí ýåòìÿñè” Ãèéàìÿò ýöíöíäÿí âÿ êàèíàòûí àëò-öñò îëìàñûíäàí,

Ïåéüÿìáÿðèí þëöìö âÿùéèí êÿñèëìÿñè âÿ ñÿùàáÿëÿðÿ öç âåðÿcÿê

çÿèôëèê âÿ áÿäáÿõòëèêäÿí õÿáÿð âåðèð. ×öíêè ÿðÿáëÿðäÿí ÷îõó îíëàðäàí

óçàãëàøìûø, ôàðñëàð âÿ ðóìëóëàð îíëàðûí öçÿðèíÿ áàñãûí åäèá, äèíëÿðèíè ëÿüâ

åòìÿê ö÷öí îðäóëàð òîïëàìûøäûëàð.

Ñÿùàáÿëÿð Èñëàì öììÿòè ö÷öí îíëàðûí ïàð÷àëàíìàìàñûíà,

àðàëàðûíäàêû íàðàçûëûüûí àðàäàí ãàëäûðûëìàñûíà, äöçýöí éîëäàí

àçìàìàëàðûíà âÿ ìÿüëóá îëìàìàëàðûíà çÿìàíÿò èäèëÿð. Àëëàùûí

åë÷èñèíèí äåäèéè êèìè: “Áèð çàìàí ýÿëÿcÿê êè, èíñàíëàð þëêÿëÿðè ôÿòù

åäÿðêÿí îíëàðäàí ñîðóøóëàcàã: “Àðàíûçäà Ïåéüÿìáÿðèí

ñÿùàáÿëÿðèíäÿí êèìñÿ âàðìû?” Äåéÿcÿêëÿð: “Áÿëè”. Îíäà ãàïûëàð

33

îíëàðûí öçöíÿ òàéáàòàé à÷ûëàcàã. Éåíÿ áèð çàìàí ýÿëÿcÿê êè, èíñàíëàð

þëêÿëÿð ôÿòù åäÿðêÿí ñîðóøóëàcàã: “Àðàíûçäà Ïåéüÿìáÿðèí

ñÿùàáÿëÿðèíèí ñÿùàáÿñè îëìóø áèð àäàì âàðìû?”. Càâàá âåðÿcÿêëÿð:

“Áÿëè”. Ãàïûëàð îíëàðûí öçëÿðèíÿ òàéáàòàé à÷ûëàcàã. Éåíÿ áèð çàìàí

ýÿëÿcÿê êè, èíñàíëàð þëêÿëÿð ôÿòù åäÿðêÿí îíëàðäàí ñîðóøóëàcàã:

“Àðàíûçäà Ïåéüÿìáÿðèí ñÿùàáÿëÿðèíèí ñÿùàáÿñèíèí ñÿùàáÿñè îëàí áèð

êÿñ âàðìû?”. Äåéÿcÿêëÿð: “Áÿëè”. Ãàïûëàð îíëàðûí äà öçöíÿ òàéáàòàé

à÷ûëàcàã” (ÿë-Áóõàðèäÿí âÿ Ìöñëèìäÿí ðÿâàéÿò îëóíóð).

Ùÿäèñèí ìÿíàñû áóäóð êè, Àëëàù þëêÿëÿðèí ãàïûëàðûíû Ïåéüÿìáÿðèí

ñÿùàáÿëÿðèíèí öçöíÿ à÷ûð. Îíëàð îëìàñà, îíëàðûí àðäûcûëëàðûíûí,

îíëàð äà îëìàñà, àðäûcûëëàðûí àðäûcûëëàðûíûí âÿ îíëàðûí äà àðäûcûëëàðûíûí

öçöíÿ à÷ûð.

Áÿíè Óìåééÿ ãÿáèëÿñèíäÿí îëàí Ìöàâèééÿ áèí Ñöôéàí êèìè

ÿìèðëÿð äÿ áåëÿ åäÿðäèëÿð. Ìöàâèééÿ áèð äÿôÿ îðäó ýþíäÿðÿíäÿ

äþéöøäÿí ãàáàã îðäóíóí ñÿðêÿðäÿñèíÿ ÿìð åäÿðäè êè, âàõòû èëÿ

Ïåéüÿìáÿðÿ ñÿùàáÿëèê åòìèø àäàìëàðäàí áèðè ýÿëèá Àëëàùà

éàëâàðûá-éàõàðñûí êè, Î îíëàðà ãÿëÿáÿ ýþíäÿðñèí.

Áó, Ïåéüÿìáÿðèí àøàüûäàêû ùÿäèñèíèí ìÿíàñûíà óéüóí ýÿëèð:

“Ìÿíè ýþðìöø àäàìà, éàõóä ìÿíè ýþðìöø àäàìû ýþðìöø àäàìà îä

òîõóíìàç” (ÿò-Òèðìèçèäÿí ðÿâàéÿò îëóíàí ùÿñÿí ùÿäèñäèð).

Áóíà ýþðÿ äÿ îíëàðû ñåâìÿê áèçÿ âàcèáäèð. Áó, èìàíäàíäûð. Áó

ìÿíàäà èìàì Ìöñëèìèí “Ñÿùèù” àäëû ùÿäèñëÿð òîïëóñóíäà ßáó

Ùöðåéðÿäÿí ðÿâàéÿò îëóíàí ñÿùèù ùÿäèñè ìèñàë ýÿòèðìÿê êèôàéÿò

åäÿðäè. Îðàäà äåéèëèð: “Ïåéüÿìáÿð äåäè: “Ñÿùàáÿëÿðèìè ñþéìÿéèí,

ñÿùàáÿëÿðèìè ñþéìÿéèí! Ìÿíèì ðóùóì ÿëèíäÿ îëàí Àëëàùà àíä îëñóí

êè, ñèçëÿðäÿí áèðèíèç Uùuä äàüû áîéäà ãûçûë äà õÿðcëÿñÿ, áó îíëàðûí

õÿðcëÿäèéèíèí áèð ìöääöíÿ (êè÷èê ùÿcì âàùèäè), ùå÷ ìöääöíöí

éàðûñûíà äà áÿðàáÿð îëà áèëìÿç”.

Áó ùÿäèñèí éàðàíìàñûíà Õàëèä áèí ÿë-Âàëèäèí Àáäóð-Ðÿùìàí

áèí Àóôó ñþéìÿñè îëìóøäóð. Áåëÿ êè, Õàëèä áèí ÿë-Âàëèä Ìÿêêÿíèí

ôÿòùè ýöíö Èñëàìû ãÿáóë åòìèø, Àáäóð-Ðÿùìàí áèí Àóô èñÿ ÷îõäàí

ßáó Áÿêð ÿñ-Ñèääèãèí âàñèòÿ÷èëèéè èëÿ ìöñÿëìàí îëìóøäó. Àáäóð-

Ðÿùìàíûí ñÿùàáÿëèéè Õàëèäèíêèíäÿí - Àëëàù îíëàðûí ùÿð èêèñèíäÿí

ðàçû îëñóí!- äàùà ÿââÿëäèð. Ïåéüÿìáÿð Àëëàù éîëóíäà cèùàä

åäÿðêÿí, î äà îíóíëà áèðýÿ îëìóøäóð.

Õàëèä áèí ÿë-Âàëèäèí äÿ Ïåéüÿìáÿðè øÿõñÿí gþðìöø âÿ îíóíëà

34

áèðëèêäÿ cèùàääà èøòèðàê åòìèø ñÿùàáÿ îëìàñûíà áàõìàéàðàã,

Ïåéüÿìáÿð îíà äåéèð êè, ÿýÿð êèìñÿ äàü áîéäà ãûçûë áåëÿ

õÿðcëÿñÿ, áó, Àëëàùûí åë÷èñèíèí èëê ñèëàùäàøëàðûíûí õÿðcëÿäèéè áèð îâóc

ãóðó õóðìàéà, éàõóä îíóí áèð, ùÿòòà éàðûì äÿíÿñèíÿ áÿðàáÿð îëà

áèëìÿç.

Îíäà Ïåéüÿìáÿðè ýþðìÿìèø, îíóíëà áèðëèêäÿ cèùàä åòìÿìèø

áèçëÿð áó ùàãäà íÿ äåéÿ áèëÿðèê? Àëëàù òaàëà áó ìÿñÿëÿíè þçöíöí

ÿçÿìÿòëè áÿéàíàòû èëÿ àéäûíëàøäûðìûøäûð.

Ãöäðÿòëè âÿ Áþéöê Éàðàäàí äåìèøäèð: «Ñèçëÿðäÿí ôÿòùäÿí ÿââÿë

(Àëëàù éîëóíäà) ñÿðô åäÿíëÿð âÿ âóðóøàíëàð (áàøãàëàðû èëÿ) åéíè

äåéèëëÿð. Îíëàð ôÿòùäÿí ñîíðà ñÿðô åäèá äþéöøÿíëÿðäÿí äÿðÿcÿ

åòèáàðû èëÿ äàùà öñòöíäöðëÿð. Áóíóíëà áåëÿ, Àëëàù îíëàðûí

ùàìûñûíà ÿí ýþçÿë ìöêàôàò âÿä áóéóðìóøäóð. Àëëàù ñèçèí íÿ

åòäèêëÿðèíèçäÿí õÿáÿðäàðäûð!» (ÿë-Ùÿäèä, 10).

Èñëàì äèíèíÿ ìÿíñóá áèð êÿñèí ñÿùàáÿëÿðÿ òÿíÿ åòäèéèíè åøèäÿíäÿ

âÿ îõóéàíäà àäàì äàùà ÷îõ òÿÿccöáëÿíèð. Þçöíöí Ìÿùÿììÿä

Ñöííÿñèíèí ÿëåéùèíÿ éàçäûüû “ßçâà” (“Èøûãëàð”) ÿñÿðèíäÿ ßáó

Ùöðåéðÿíè òÿíãèä åäÿí ßáó Ðÿééÿ, áó ìþâçóäà áèð êèòàá éàçìûø,

éàõóä éàçûëûá îíà àèä åäèëìèø, ëàêèí ñîíðà äîüðó éîëà ãàéûòìûø

Ìÿùÿììÿä ÿò-Òècàíè ÿñ-Ñÿìàâè áåëÿëÿðèíäÿíäèð.

Ìöñÿëìàí ãàðäàøûì, ìÿíèì ñÿíäÿí èñòÿäèéèì îäóð êè, «ÿë-

Ôÿòù» ñóðÿñèíäÿí éóõàðûäà ýÿòèðèëìèø 29-có àéÿéÿ íÿçÿð ñàëûá

àøàüûäà ýþñòÿðèëÿí ìÿñÿëÿëÿð ùàããûíäà ôèêèðëÿøÿñÿí âÿ þçöí áèð

íÿòècÿ ÷ûõàðàñàí:

àéÿ Ïåéüÿìáÿðÿ äóà âÿ îíóí ùÿãèãÿòÿí Àëëàùûí åë÷èñè îëäóüó

ãÿðàðû èëÿ áàøëàíäû;

îíóíëà áèðëèêäÿ îëóá áèëâàñèòÿ îíäàí ñîíðà ýÿëÿíëÿðè, Èñëàìäà,

èìàíäà, ÿõëàãäà, cèùàääà, ìÿùÿááÿòäÿ âÿ èáàäÿòäÿ îíóíëà éàíàøû

îëàíëàðû ãåéä åòäè;

îíëàðûí áèð öììÿòèí ÿëàìÿòëÿðèíè þçëÿðèíäÿ cÿì åòäèêëÿðè,

êàôèðëÿðÿ ãàðøû àìàíñûç, áèð-áèðèíÿ ãàðøû ðÿùìëè îëäóãëàðû, áóíóí

ÿñàñûíäà èìàíûí äàéàíìàñû áÿëëè îëäó;

îíëàðûí ÿìÿëëÿðèíèí âÿ íèééÿòëÿðèíèí Àëëàù òaàëà èëÿ áàüëû îëäóüó,

áó äöíéàíûí íÿ þçöíö âÿ íÿ äÿ çèíÿòèíè èñòÿìÿäèêëÿðè, éàëíûç Àëëàùûí

ôÿçèëÿòèíè âÿ ðàçûëûüûíû äèëÿäèêëÿðè ìÿëóì îëäó;

öçëÿðèíäÿ ìöòèëèêäÿí, ëÿéàãÿòäÿí, Àëëàù ãîðõóñóíäàí, ñÿäàãÿò âÿ

35

íóðäàí èáàðÿò õåéèðõàùëûã âÿ èáàäÿòèí ÿêñ îëóíìàñû àéäûí îëäó;

áó ÿìÿëëÿðÿ âÿ ñèôÿòëÿðÿ ìàëèê àäàìëàðûí Àëëàù òÿðÿôèíäÿí ùÿëÿ

ñÿùàáÿëÿðèí þçëÿðèíèí õÿëã åäèëìÿñèíäÿí ÿââÿë ÿââÿëêè ïåéüÿìáÿðëÿðèí

öììÿòëÿðèíÿ íöìóíÿ îëìàã ö÷öí ýþíäÿðèëäèéè áèëäèðèëäè.

Ùÿìèí àäàìëàð áöòöí òàðèõ áîéó ìÿëóì îëàí ïåéüÿìáÿðëÿðèí

àðäûcûëëàðûíûí ÿí éàõøûëàðû îëìóøëàð. Áóíà ýþðÿ äÿ, Àëëàùûí èñòÿäèéè

êèìè, ñÿùàáÿëÿð äÿ áèçÿ éàõøû áèð íöìóíÿ îëìàëûäûðëàð;

îíëàð îíëàðû ñåâÿíëÿðèí, îíëàðà åùòèðàì åäÿíëÿðèí, îíëàðûí

ôÿçèëÿòëÿðèíè âÿ äèíäÿêè éåðëÿðèíè áèëÿíëÿðèí õîøóíà ýÿëèðëÿð. Êàôèðëÿð,

ïèñ ÿìÿë ñàùèáëÿðè âÿ äöçýöí éîëäàí àçàíëàð èñÿ îíëàðûí

ÿìÿëëÿðèíäÿí âÿ Àëëàùûí îíëàðà ýþñòÿðäèéè õåéèðõàùëûã âÿ ôÿçèëÿòäÿí,

ùàáåëÿ îíëàðäàí ðàçûëûüûíäàí ãÿçÿáëÿíèðëÿð;

áèç áó àéÿäÿí éÿãèí åòäèê êè, ñÿùàáÿëÿð áèð-áèðèíè ãàðøûëûãëû

ñóðÿòäÿ ñåâÿí ãàðäàøëàð êèìè îëìóø, áèð-áèðèíÿ ãàðøû ùÿìèøÿ òÿâàçþêàðëûã

ýþñòÿðìèø âÿ ìöòè îëìóøëàð. Èìàí îíëàðû åëÿ áþéöòìöø âÿ

òÿðáèéÿëÿíäèðìèøäè êè, ùÿð áèð ãàðäàø þç ãàðäàøûíà ìöíàñèáÿòäÿ

ìöòèëèê ýþñòÿðèð, îíà òÿêÿááöðëÿ éàíàøìûð, ïàõûëëûã åòìèð, îíà ãàðøû

ùèéëÿ èøëÿòìèð, ïèñëèê åòìèðäè. Îíëàðûí àðàñûíäà áóíóí ÿêñè îëàí áèð

ùàë áàø âåðÿðñÿ, äåìÿëè àðàäà îíëàðûí þçöíäÿí îëìàéàí áèðèñè âàð

èìèø êè, îíëàðûí àðàñûíäàêû ìöíàñèáÿòëÿðè ïîçóð.

Áó äåéèëÿíëÿðè áèçèì ö÷öí òàðèõ ãîðóéóá ñàõëàìûøäûð. Ìÿñÿëÿí,

Àáäóëëàù áèí Ñÿáà áèí ÿñ-Ñþâäà þçö éÿùóäè îëìóøäóð. Î, ùèéëÿ èëÿ

Èñëàìû ãÿáóë åäèá, õèëàôÿòè éûõìàã âÿ ìöñÿëìàíëàð àðàñûíäà òÿôðèãÿ

ñàëìàã ö÷öí ýèçëè áèð äÿñòÿ äöçÿëòìèøäèð. Àâàì àäàìëàð îíóí

ñÿùàáÿëÿð àðàñûíäà ìöùàðèáÿ ãûçûøäûðìàã ùèéëÿñèíÿ óéìóø âÿ þç

èñòÿäèéèíÿ íàèë îëìóøäóð. Êàôèðëÿðÿ Àëëàù ëÿíÿò åëÿñèí!

Ýóéà ñÿùàáÿíèí áó áþéöê øÿõñèééÿòè ñöðýöí åòìÿê èñòÿìÿëÿðèíè

éàçûá öììÿòè àëäàòìàüà ÷àëûøàí áÿçè ìöÿëëèôëÿðèí ôèêðèíèí ÿêñè îëàí

ùÿäèñ áóðàäà òÿôñèëàòû èëÿ ìèñàë ýÿòèðèëÿcÿê.

Îíóí àäûíû ÷ÿêèá áÿä ÿìÿëëÿðèíäÿí äàíûøûëìûø êèòàáëàð êèôàéÿò

ãÿäÿðäèð. Ùÿòòà ìþìèíëÿðèí ÿìèðè ßëè áèí ßáó Òàëèá îíó àõòàðûá

òàïìàã èñòÿìèøäèð êè, éàíäûðñûí. ×öíêè î, îíóí ùàããûíäà øàéèÿ

éàéìûøäûð êè, î, éÿíè ßëè áèí ßáó Òàëèá, Àëëàù åëÿìÿìèø, èëàùèäèð

(òàíðûäûð). Áóíäàí ñîíðà èáí Ñÿáà Èðàãäàí þëêÿëÿðÿ ãà÷ûá ýèçëÿíìèø,

Èñëàì öììÿòèíè ïàð÷àëàìàã èøèíè ýèçëè äàâàì åòäèðìèø âÿ ìþùòÿðÿì

ñÿùàáÿëÿðèí ýóéà Ïåéüÿìáÿð þçöíäÿí ñîíðà õèëàôÿòè ßëè áèí ßáó

36

Òàëèáÿ òàïøûðìàñû ùàããûíäà âÿñèééÿòèíÿ õÿéàíÿò åòäèêëÿðèíè èääèà

åäÿðÿê îíëàðû êàôèðëèêäÿ ýöíàùëàíäûðìûøäû. Îíóí èääèàñûíà ýþðÿ, ßáó

Áÿêð âÿ Þìÿð -Àëëàù îíëàðûí ùÿð èêèñèíäÿí ðàçû îëñóí!- ñÿùàáÿëÿðèí

áàøãàëàðû èëÿ ýèçëè äàíûøûüà ýèðèá, Àëëàù åëÿìÿìèø, õèëàôÿòè ÿëÿ

êå÷èðìèø âÿ Ãóðàíäà àäû ÷ÿêèëÿí âÿ Ïåéüÿìáÿðÿ òþâñèéÿ åòäèéè

ßìèðÿëìþìèíèíè ùàêèìèééÿòäÿí óçàãëàøäûðìûøëàð.

Ýóéà Àëëàù äà áó èøèí ãÿáàùÿò îëäóüóíó òÿñäèã åäèð. Ýóéà åëÿ

áóíà ýþðÿ äÿ î âÿ îíóí ýèçëè äÿñòÿñè éàëàí÷û ùÿäèñëÿð óéäóðìàüà âÿ

ÿëèíäÿí ýÿëÿí ùÿð øåéè åòìÿéÿ ìÿcáóð îëìóøëàð.

Òàðèõ÷èëÿðèí Àáäóëëàù áèí Ñÿáà ùàããûíäà éàçäûãëàðûíà áàõàã.

Áèðèícè: rafizi àëèìëÿðèíèí, ùÿäèñ áèëècèëÿðèíèí âÿ òàðèõ÷èëÿðèíèí

éàçäûãëàðû êèòàáëàðäà âÿ ìÿíáÿëÿðäÿ: Rafizilяrèí ÿñàñ êèòàáëàðû Èáí

Ñÿáàíûí øÿõñèééÿòèíè òàìàìèëÿ à÷ûã-àéäûí ýþñòÿðìèøäèð. Áåëÿ êè,

ùècðè ö÷öícö ÿñðäÿ ÿë-Ùÿñÿí áèí Ìóñà ÿí-Íþâáÿõòè Àáäóëëàù áèí

Ñÿáàíû “Ôèðÿã ÿø-øèÿ” êèòàáûíäà õàòûðëàäàðàã äåéèð: “ßëè ÿëåéùèññÿëàìûí

ñÿùàáÿëÿðèíäÿí îëàí åëì àäàìëàðûíäàí áèð ãðóïó äåìèøëÿð

êè, Àáäóëëàù áèí Ñÿáà ÿââÿëëÿð éÿùóäè îëìóø, ñîíðà Èñëàìû ãÿáóë

åäèá ßëè ÿëåéùèññÿëàìà éàõûíëûã åòìèøäèð”, “Î, éÿùóäè èêÿí äåéèðäè

êè, Éóøÿ áèí Íóù Ìóñàäàí ñîíðà âÿëèÿùääèð. ßëè ÿëåéùèññÿëàìûí

èìàìëûüûíûí ôÿðç îëìàñû ôèêðèíè äÿ áèðèícè î éàéìûøäûð. Î, îíóí

äöøìÿíëÿðèíèí ýöíàùëàðûíû öçÿ ÷ûõàðìûø, ìöõàëèôëÿðè ùàããûíäà ìÿëóìàò

âåðìèøäèð”.

Éàçû÷û ÿëàâÿ îëàðàã éàçûð: “Î, ßáó Áÿêð, Îñìàí âÿ äèýÿð

ñÿùàáÿëÿðè ðöñâàé åòìèø âÿ þçö äÿ îíëàðäàí óçàãëàøìûø, ñîíðà

äåìèøäèð êè, áóíó îíà ßëè ÿëèéùåññÿëàì ÿìð åòìèøäèð. Î, ßëèíèí

èëàùèëèéèíè âÿ òàíðûëûüûíû ñþéëÿéÿí àäàì îëìóøäóð” (ÿë-Ùÿñÿí áèí

Ìóñà ÿí-Íþâáÿõòè, “Ôèðÿã ÿø-øèÿ”, 44).

Ùÿìèí ñþçö òàðèõ÷è âÿ ùÿäèñ áèëècèñè Àáó Àìð Ìÿùÿììÿä áèí

Þìÿð áèí Àáäóë-ßçèç þçöíöí “Ðècàë ÿë-Êÿøøè âÿ òÿíãèù ÿë-ìÿãàë”

êèòàáûíäà ùÿìèí ñþçö áåëÿ äåéèð: «Ìÿí ßáó Àáäóëëàùûí

(èìàìëàðûíäàí áèðèíèí) áåëÿ äåäèéèíè åøèòìèøÿì: “Àëëàù Àáäóëëàù áèí

Ñÿáàéà ëÿíÿò åëÿñèí! Î, ßìèðÿëìþìèíèíèí òàíðû îëäóüóíó èääèà åäèð.

Áèçÿ áþùòàí àòàíëàðà àð îëñóí! Ñÿí áèð ìèëëÿòÿ áàõ êè, áèçèì

ùàããûìûçäà þçöìöç ùàããûìûçäà äåìÿäèêëÿðèìèçè äåéèð. Áèçè îíëàðäàí

Àëëàù ãîðóñóí!”».

Ùÿìèí êèòàáûí 7-cè cèëäèíèí 98-cè ñÿùèôÿñèíäÿ éåíÿ áóíà áÿíçÿð

37

ñþçëÿð âàð.

Èìàì Íåìÿòóëëàù “ßíâàð íåìàíèééÿ” àäû èëÿ ìÿøùóð îëàí êèòàáûíûí

áèðèícè cèëäèíèí 207-cè ñÿùèôÿñèíäÿ äåéèð: “Äåéèëäèéèíÿ ýþðÿ î

éÿùóäè îëìóø, ñîíðà Èñëàìû ãÿáóë åòìèøäèð. Éÿùóäè èêÿí, þçöíö

ìöñÿëìàí êèìè ãÿëÿìÿ âåðÿíäÿí ñîíðà ßëè ùàããûíäà äåäèéè êèìè,

Éóøÿ áèí Íóhóí Ìóñà ÿëåéùèññÿëàìûí âÿëèÿùäè îëäóüóíó äåéèðìèø”.

Èçàù îëóíàí áó ðÿâàéÿòëÿð áÿçè ùÿãèãÿòëÿðÿ èøàðÿ åäèð:

- Àáäóëëàù áèí Ñÿáà éÿùóäè îëìóøäóð;

- ßëè ÿëåéùèññÿëàìûí èìàìëûüû èñòèëàùûíûí ÿñàñûíû î

ãîéìóøäóð;

- î, ñÿùàáÿéÿ ëÿêÿ éàõàí, áþùòàí àòàí âÿ îíëàðäàí óçàãëàøàí,

îíëàðû êàôèðëèêäÿ òþùìÿòëÿíäèðÿí áèðèícè øÿõñ îëìóøäóð;

- î, Èðàãäà öñóëèääèí êàôåäðàñûíûí äåêàíû ïðîôåññîð Ìöðòÿçà ÿëßñêÿðè,

ïðîôåññîð Ìÿíçóð ÿë-Ïàêèñòàíè, ùÿì÷èíèí ìèñèðëè ÿäèá-äîêòîð

Òàùà Ùöñåéí êèìè áÿçè ìöÿëëèôëÿðèí èääèà åòäèêëÿðè êèìè óéäóðìà

øÿõñèééÿò äåéèë;

- ìÿùç î, ßëèíèí -ðàäûéàëëàùó àíùó- èëàùèëèéè íÿçÿðèééÿñèíèí âÿ

îíóí Ãèéàìÿò ýöíöíäÿí ÿââÿë þç äöøìÿíëÿðèíäÿí èíòèãàì àëìàã

ö÷öí äèðèëèá ýÿëÿcÿéè ôèêðèíèí ÿñàñûíû ãîéìóøäóð. “Äöøìÿíëÿð” èñÿ î

àäàìëàðäûð êè, àðàëàðûíäà ðàøèäè õÿëèôÿëÿð äÿ îëìàãëà, íå÷ÿ-íå÷ÿ

íÿñèëëÿðèí çàìàíûíäà Èñëàì öììÿòèíÿ áàø÷ûëûã åòìèøëÿð.

- ö÷ ðàøèäè õÿëèôÿíèí ùàêèìèééÿòè ßëè áèí ßáó Òàëèáèí ÿëèíäÿí

àëìàñûíû èääèà åäÿí áèðèícè àäàì äà îäóð.

Èêèícè: Àáäóëëàù áèí Ñÿáà øÿðãøóíàñëàðûí ÿñÿðëÿðèíäÿ:

Ìèñàë ö÷öí Âèëéàì Ìåéîðóí “Õèëàôÿò, îíóí øþùðÿòëÿíìÿñè âÿ

ãöðóáó” àäëû êèòàáûíû òÿãäèì åäÿê. Áåëÿ êè, î äåéèð (ñÿù. 216, 217):

“Èáí ÿñ-Ñþâäà êèìè òàíûíìûø Èáí Ñÿáà ßðÿáèñòàí éàðûìàäàñûíûí

cÿíóáóíóí ñàêèíëÿðèíäÿí îëóá, éÿùóäè èäè, þçöíöí ìöñÿëìàí

îëäóüóíó åëàí åòìèøäèð. Ëàêèí î þç äþâðöíöí ùþêóìÿòèíÿ ãàðøû

èíãèëàáè ôèêèðëÿð áÿñëÿìÿêëÿ öçÿ ÷ûõìûøäû. Áóíà ýþðÿ äÿ èíãèëàáè

ôèêèðëÿðè öñòöíäÿ áèð íå÷ÿ äÿôÿ cÿçàëàíäûðûëûá, Êóôÿ âÿ Äÿìÿøã

øÿùÿðëÿðèíÿ ñöðýöí åäèëìèøäè. Àõûðäà Ìèñðè þçöíÿ ìÿðêÿç ñå÷ìèø,

áóðàäà Èñëàì ÿãèäÿëÿðèíÿ çèää ôèêèðëÿðèíè éàéìàüà áàøëàìûøäû.

Áóíëàðà áåëÿëÿðè äàõèëäèð:

- Ìÿùÿììÿäèí äÿ Èñà êèìè áèð äàùà áó äöíéàéà ãàéûäàcàüû;

ßëèíèí Ïåéüÿìáÿðèí âÿëèÿùäè îëìàñû;

38

- õÿëèôÿ Îñìàíûí õèëàôÿòè ÿëÿ êå÷èðìÿñè;

- ùàãã âÿ ÿäàëÿòèí îíóí ùàêèìèééÿòèíèí äåâðèëìÿñèíè òÿëÿá

åòìÿñè âÿ ñ. Ùÿãèãÿò áóíäàí èáàðÿòäèð êè, áó ôèêèðëÿð áÿçè àäàìëàðûí

øöóðóíäà þçöíÿ éåð òàïûðäû”.

Ïðîôåññîð Íèêåëñîí þçöíöí “Òàðèõ ÿë-ÿðÿá” (ñÿù. 215) êèòàáûíäà

Àáäóëëàù áèí Ñÿáàéà õöñóñè ôÿñèë ùÿñð åòìèøäèð. Î, îðàäà äåéèð:

«Àáäóëëàù áèí Ñÿáà Éÿìÿí Ñÿíàñûíûí ñàêèíëÿðèíäÿí îëóá, Îñìàíûí

çàìàíûíäà þçöíöí ìöñÿëìàí îëäóüóíó åëàí åòìèøäèð, ÿñëèíäÿ

éÿùóäè èäè.

Òàðèõ÷èëÿð äåéèðëÿð: “Î, Ùècàçà, Áÿñðÿéÿ, Êóôÿéÿ ñÿôÿð åòìèø,

àõûðäà Ìèñèðäÿ ñàêèí îëóá Èñàíûí ðècÿòè (ãàéûäûøû) êèìè Ìÿùÿììÿäèí

äÿ ðècÿòè ùàããûíäà ãûçüûí òÿáëèüàòà áàøëàìûøäûð. Èíàíäûðìàüà

÷àëûøìûøäûð êè, ìèí ïåéüÿìáÿð âÿ ùÿð ïåéüÿìáÿðèí äÿ þç âÿëèÿùäè

îëóá, ßëè äÿ Ìÿùÿììÿäèí âÿëèÿùäèäèð. ßáó Áÿêð, Þìÿð âÿ Îñìàí

áèðëÿøèá õèëàôÿòè ßëèíèí ÿëèíäÿí àëìûøëàð”».

Áó ùàãäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò ö÷öí “Êèòàá ÿë-èáàíÿ ÿí öñóë ÿääèéàíÿ”

êèòàáûíûí (ñÿù.7-8) òÿðcöìÿ÷èñè øÿðãøöíàñ àëèì Åàòåðñè

Êëèíèíèí, “Ùèíäèñòàí øèÿëÿðè” êèòàáûíûí ìöÿëëèôè Cè Åí Òàùàëñòèíèí

(êèòàáûí áèðèícè cèëäèíäÿ), ùÿì÷èíèí èíýèëèñcÿ “ßðÿá òàðèõè” (ñÿù. 248)

êèòàáûíûí ìöÿëëèôè äîêòîð Ùåòòèíèí éàçäûãëàðûíû îõóìàã ìàðàãëû

îëàðäû.

Ãÿðèáÿäèð êè, ÿââÿëäÿ ýþðäöéöí êèìè, òàðèõ áîéó ñÿùàáÿëÿðèí ïàê

âÿ òÿìèç òàðèõèíè åéáÿcÿð ùàëà ñàëìàã èñòÿéÿíëÿð îëìóøäóð. Îíëàð

óíóòìóøëàð êè, áó òàðèõÿ Àëëàù Þçö øàùèäëèê åòìèø, Îíóí åë÷èñè äÿ

Òàíðûñûíûí øàùèäëèê åòäèéè òàðèõè òÿñäèãëÿìèøäèð.

Ïåéüÿìáÿðèí ñÿùàáÿëÿð ùàããûíäà íÿ ôèêèðäÿ îëäóüó Ìöñëèìèí

ðÿâàéÿò åòäèéè áó ñÿùèù ùÿäèñäÿí áèëèíèð: “Ñèçèí ÿí éàõøûëàðûíûç ìÿíèì

éàøûäëàðûìäûð (ìöàñèðëÿðèìäèð), ñîíðà îíëàðäàí ñîíðà ýÿëÿíëÿð,

ñîíðà äà îíëàðäàí ñîíðà ýÿëÿíëÿð… Îíëàðäàí ñîíðà åëÿ áèð òàéôà

îëàcàã êè, ñîðóøóëìàìûø øàùèäëèê åäÿcÿêëÿð, õàèíëèê åòäèêëÿðèíäÿí

îíëàðà åòèáàð îëóíìàéàcàã, íÿçð äåéèá âåðìÿéÿcÿêëÿð, áÿäÿíëÿðèíè

ïèé áàñûá éàüû öçÿ ÷ûõàcàã” (Ìöñëèìèí “Ñÿùèù”èíèí ìöõòÿñÿð

âàðèàíòû, 1743).

Èáí Ñÿáàíûí äÿâÿòèíè ðÿää åäèá Àëëàùäàí íàçèë îëìóø ãèéìÿòëè

Êèòàáà âÿ Àëëàùûí î Êèòàáäà ñÿùàáÿëÿðèí öñòöíëöêëÿðè âÿ éàõøû cÿùÿòëÿðè

ùàããûíäà åòäèéè øàùèäëèêëÿðÿ èíàíàí áöòöí ùÿãèãè Èñëàì àëèìëÿðè äÿ

39

îíëàðûí ôÿçèëÿòëÿðèíÿ âÿ õåéèðõàùëûãëàðûíà øàùèäëèê åòìèøëÿð.

Ýþðêÿìëè àëèìëÿðèí áÿçè ôèêèðëÿðèíè ìèñàë ýÿòèðìÿê éåðèíÿ

äöøÿðäè.

Áèðèícè. Ïåéüÿìáÿðèí áþéöê ñÿùàáÿëÿðèíäÿí îëìóø Àáäóëëàù

áèí Ìÿñóäóí äåäèêëÿðèíè äèíëÿìÿê ìàðàãëû îëàð. Î þçö óçóí þìöð

ñöðöá þç ìöàñèðëÿðèíäÿí ñîíðà ÷îõ éàøàìûø, Êóôÿäÿ âÿ Áàüäàääà

Èñëàìû éàéìûøäûð. Îíóí áþéöê åëìè äÿðíÿêëÿðè îëìóø âÿ î áó

äÿðíÿêëÿðäÿ àäàìëàðà åëì þéðÿòìèøäèð.

Î äåìèøäèð: “Àëëàù Þç ãóëëàðûíûí ãÿëáëÿðèíÿ áàõûá, Ìÿùÿììÿäèí

ãÿëáèíèí Þç ãóëëàðûíûí ãÿëáëÿðèíäÿí ÿí éàõøûñû îëäóüóíó

ýþðìöø âÿ îíó òÿìèçëÿéèá Þçö ö÷öí ñå÷ìèøäèð. Îíà ýþðÿ äÿ

Ìÿùÿììÿäèí Þç ðèñàëÿñèíè (òàïøûðûüûíû) èíñàíëàðà ÷àòäûðìàã ö÷öí

Þçöíöí åë÷èñè åòìèøäèð. Ìÿùÿììÿäèí ãÿëáèíäÿí ñîíðà áàøãà

ãóëëàðûíûí ãÿëáëÿðèíÿ áàõìûø, ñÿùàáÿëÿðèí ãÿëáëÿðèíèí Þç ãóëëàðûíûí

ãÿëáëÿðèíäÿí ÿí éàõøûëàðû îëäóüóíó ýþðìöøäöð. Áåëÿëèêëÿ, îíëàðû Þç

ïåéüÿìáÿðèíèí âÿçèðëÿðè åòìèø, îíëàð Îíóí äèíè óüðóíäà

äþéöøìöøëÿð. Äåìÿê, ìöñÿëìàíëàð íÿéè éàõøû ùåñàá åäèðëÿðñÿ, î øåé

Àëëàù éàíûíäà äà éàõøûäûð; ìöñÿëìàíëàð íÿéè ïèñ ùåñàá åäèðëÿðñÿ, î

øåé Àëëàù éàíûíäà äà ïèñäèð. Î cöìëÿäÿí Ìÿùÿììÿäèí ñÿùàáÿëÿðè

áöòöíëöêëÿ (éåêäèëëèêëÿ) ßáó Áÿêðèí õÿëèôÿ îëìàñûíû èñòÿìèøëÿð” (ÿò-

Òÿéàëèñèíèí âÿ Èìàì ßùìÿäèí þç ùÿäèñ òîïëóëàðûíäà âåðäèêëÿðè ùÿñÿí

èñíàäëû ùÿäèñëÿðèíäÿíäèð).

Õàòèá ÿë-Áàüäàäè 18 þçöíöí “ßë-êèôàéÿ” ÿñÿðèíäÿ (ñÿù. 48)

ßùìÿä áèí Ìóùÿììÿä áèí Ñöëåéìàí ÿò-Òóñòÿðèíèí áåëÿ äåäèéèíè

ýþñòÿðèð: «Ìÿí ßáó Çÿðÿ ÿð-Ðàçèíèí 19 áåëÿ äåäèéèíè åøèòìèøÿì: “Êèìè

18 Î, áþéöê ùàôèç âÿ èìàì, Øàìûí âÿ Èðàãûí ùÿäèñ áèëècèñè. ßáó Áÿêð ßùìÿä áèí

ßëè áèí Ìåùäèäèð. Áèð ñûðà ÿñÿðëÿðèí ìöÿëëèôèäèð. Ùècðè 392-cè èëäÿ äîüóëìóøäóð. Èáí

Ìàêóëà îíóí ùàããûíäà äåìèøäèð: “Õÿòèá ßáó Áÿêð Ïåéüÿìáÿðèí ùÿäèñëÿðèíè

áèëÿíëÿð, éàääà ñàõëàéàíëàð, ìÿíèìñÿéÿíëÿð âÿ òÿñùèù åäÿíëÿðäÿí, ñÿáÿáèíè

èícÿëèêëÿ èçàù åäÿíëÿðäÿí, ñÿùèùèíè ãÿðèáèíäÿí, ôÿðäèíè ìöíêÿðèíäÿí âÿ

ìÿòðóùóíäàí àéûðìàüû áèëÿíëÿðäÿí àõûðûícû èäè. Áàüäàä Èìàì ÿä-Äàðÿãöòíèäÿí

ñîíðà îíóí êèìè áèð àëèì éåòèøäèðìÿéèá. Ùþðìÿòëè, åòèáàðëû, ýþçÿë íèòãëè áèð øÿõñ èäè.

Ùècðè 463-cö èäÿ âÿôàò åòìèøäèð, Àëëàù îíà ðÿùìÿò åëÿñèí! (“Òþùôÿò ÿë-ßùâÿçè”íèí

ìöãÿääèìÿñè, 173)”.

19 Èìàì ßáó Çÿðÿ ÿð-Ðàçè: Àáäóëëàù áèí ßáäöëêÿðèìäèð. Ùÿäèñè Ìèñèðäÿ, Øàìäà,

Ìÿêêÿäÿ, Ìÿäèíÿäÿ âÿ Õîðàñàíäà þéðÿíìèøäèð. Éàääàøäà, çÿêàäà, äèíäÿ,

ñÿäàãÿòäÿ, åëìäÿ âÿ ÿìÿëäÿ äþâðöíöí àëèìëÿðèíäÿí èäè. Àëèìëÿð îíóí éàääàøûíû

ìöàñèðè Èìàì ßùìÿäèí éàääàøûíà áÿíçÿäèðäèëÿð. Èáí Ðàùâåéù äåéèðäè êè, ßáó

40

Àëëàùûí åë÷èñèíèí ñÿùàáÿëÿðèíäÿí áèðèíèí ÿëåéùèíÿ äàíûøäûüûíû ýþðñÿí,

áèë êè, î, çûíäûãäûð. ×öíêè áèçèì Ïåéüÿìáÿðèìèç äÿ, Ãóðàíûìûç äà

ùàãäûð. Øöáùÿñèç Ãóðàíû âÿ Ñöííÿíè áèçÿ ÷àòäûðàí Àëëàùûí åë÷èñèíèí

ñÿùàáÿëÿðèäèð âÿ îíëàðûí ÿëåéùèíÿ äàíûøàíëàð äà, øöáùÿñèç, áèçèì

ýþðêÿìëè àäàìëàðûìûçû ëÿêÿëÿìÿêëÿ Ãóðàíû âÿ Ñöííÿíè áàòèë åòìÿê âÿ

éàðàëàìàã îíëàð ö÷öí äàùà àñàíäûð. Îäóð êè, îíëàð çûíäûãäûðëàð”».

ßò-Òÿáÿðàíè, ÿä-Äàðàãóòíè âÿ áèð ÷îõ åëì àäàìû Þìÿð áèí Àáäóë-ßçèçèí

20 þç âàëèëÿðèíäÿí áèðèíÿ áåëÿ éàçäûüûíû ýþñòÿðìèøëÿð:

“Ñîíðà èñÿ ìÿí ñÿíÿ ìÿñëÿùÿò ýþðöðÿì êè, Àëëàùäàí ãîðõóá Îíóí

åë÷èñèíèí Ñöííÿñèíÿ ÿìÿë åäÿñÿí, îíóí ÿìðèíè ùå÷ íÿ àðòûðìàäàí

éåðèíÿ éåòèðÿñÿí, îíóí Ñöííÿñèíÿ ãàðøû ÷ûõàí, îíà ÿùÿìèééÿò

âåðìÿéÿí ãîíäàðìà÷ûëàðûí áèäÿòëÿðèíè òÿðê åäÿñÿí.

Ñîíðà, áèë êè, åëÿ áèð áèäÿò îëìàìûøäûð êè, îíäàí ÿââÿë îíóí

áàòèëëèéèíÿ äÿëèë îëàí áèð øåé îëìàñûí. Ñÿíèí áîðcóí èñÿ Ñöííÿéÿ

ðèàéÿò åòìÿêäèð. ×öíêè Ñöííÿíè ãîéóá ýåòìèø øÿõñëÿð îíóí ÿëåéùèíÿ

îëàí òÿùðèô âÿ ñÿùâëÿðè, õÿòàëàðû âÿ îíóí äÿðèíëèéèíè áèëìèø âÿ

áóíëàðûí ùàìûñûíû íÿçÿðÿ àëìûøëàð.

Àëëàùà àíä îëñóí êè, îíëàð – éÿíè ñÿùàáÿëÿð äàùà ýöcëö èøëÿð

ýþðìÿéÿ, äàùà êÿñêèí ÿìÿëëÿð èøëÿìÿéÿ ãàäèð èäèëÿð. Éÿíè îíëàðûí

äèíÿ ÿëàâÿëÿð åòìÿéÿ äÿ ýöcëÿðè ÷àòàðäû. Ëàêèí îíëàð äèíÿ ùàìûäàí

äöçýöí ÿìÿë åäèðäèëÿð. Ñèçèí þùäÿíèçÿ ýþòöðäöéöíöç ùÿð ùàíñû áèð èøè

ôÿçèëÿò ñàéûðñûíûçñà, áèëèí êè, îíëàð ùÿìèí èøè ñèçäÿí äàùà éàõøû

áàcàðàð âÿ äàùà éàõøû éåðèíÿ éåòèðÿðäèëÿð. ×öíêè îíëàð ùÿð áèð õåéèð

èøäÿ ùàìûäàí áèðèícè îëìóøëàð. Äåéÿ áèëÿðñÿí êè, îíëàðäàí ñîíðà äà

õåéèð èøëÿð ýþðöëìöøäöð”.

Îíó áÿëêÿ äÿ ìþìèíëÿðèí éîëó èëÿ ýåòìÿéÿ, îíëàðûí éîëóíäàí

Çÿðÿíèí áèëìÿäèéè ùÿäèñèí ÿñëè éîõäóð. ßáó Çÿðÿ þçö äåìèøäè: “100000 ùÿäèñè

áàøãàëàðû “Èõëàñ” ñóðÿñèíè áèëÿí êèìè áèëèðÿì”. Ùècðè 200-cö èëäÿ àíàäàí îëìóø âÿ

264-cö èëäÿ âÿôàò åòìèøäèð. Àëëàù òaàëà îíà ðÿùìÿò åëÿñèí! (“Òþùôÿò ÿë-ßùâÿçè”,

ñÿù. 366).

20

ßä-Äàðàãóòíè: Ìÿøùóð ùàôèç Àáóëùÿñÿí ßëè áèí Þìÿð ÿë-Áàüäàäèäèð.

“Ñöííÿëÿð” êèòàáûíûí ìöÿëëèôèäèð. Òÿâÿëëöäö ùècðè 306-cû èëäèð. Òàðèõ÷èëÿð îíóí

ùàããûíäà äåìèøëÿð: “ßë-Äàðàãóòíè éàääàøäà, áàøà äöøìÿêäÿ âÿ Àëëàùïÿðÿñëèêäÿ

ÿñðèíèí éåýàíÿñè, ãèðàÿòäÿ âÿ ãðàììàòèêàäà èìàìäûð. Ñàéñûç-ùåñàáñûç ÿñÿðëÿðè âàð.

Ôÿãèùëÿðèí ìÿçùÿáëÿðè ùàããûíäà ìöêÿììÿë ìÿëóìàòà ìàëèê èäè, øàèðëÿðèí

äèâàíëàðûíû ÿçáÿð áèëèðäè. Ùècðè 385-cè èëäÿ âÿôàò åòìèøäèð. Àëëàù îíà ðÿùìÿò

åëÿñèí!”

41

ñàïàí âÿ îíëàðà íèôðÿò åäÿí áèð êÿñ åòìèøäèð âÿ éÿãèí êè, îíëàð

(ñÿùàáÿëÿð), àðòûã î èø ùàããûíäà êèôàéÿò ãÿäÿð äàíûøìûø, îíó òàìàìêàìàë

òÿñâèð åòìèø, ùàðàäà áàø âåðèá, ùàðàäà áàø âåðìÿäèéèíè

ñþéëÿìèøëÿð.

Áåëÿëèêëÿ, áó ùàãäà îíëàðäàí àç áèëÿí âÿ ïèñ äàíûøàí ùÿð êÿñ

ìöãÿññèð îëäóüó êèìè, îíëàðäàí ÷îõ áèëäèéèíè èääèà åäÿí âÿ áó ùàãäà

äàùà ÷îõ äàíûøàí ùÿð êÿñ äÿ áàcàðûãñûçäûð. Éÿíè êèì îíëàð ùàããûíäà

äàíûøàðêÿí áèð êÿëìÿ ÿêñèëäèð, ìöãÿññèðäèð, êèì êè, áèð êÿëìÿ àðòûðûð,

îíëàðû áÿéÿíìèð, äåìÿê îíëàðûí ÿãèäÿëÿðèíÿ ùöcöì åäèð. Îíëàðûí

äèíèíè èõòèñàð åäÿíëÿð ö÷öí äåéèëèð êè, î, äèíèí ÿòÿéèíè êÿñèá ýþäÿëäèá.

Àcýþçëöê åòìèø áàøãàëàðû ö÷öí äåéèëèð êè, îíëàð ùÿäëÿðèíè àøûá èôðàòà

âàðûáëàð.

Áþéöê àëèì Èáí Êÿñèð “ßë-áèäàéÿ âÿ ÿí-íèùàéÿ” êèòàáûíûí 9-có

cèëäèíèí 225-cè ñÿùèôÿñèíäÿ áó ñþçëÿðèí ñàùèáè ùàãûíäà äåéèð: “Àëëàù

Èáí Àáäóë-ßçèçÿ ðÿùìÿò åëÿñèí! Éàëíûç âÿ éàëíûç ñÿùàáÿëÿðèí

ÿãèäÿñèíÿ âÿ ÿìÿëëÿðèíÿ èìàí âÿ ìÿùÿááÿòëÿ äîëó ãÿëáäÿí ýÿëÿí áó

ñþçëÿð íÿ ýþçÿëäèð!”.

Õàòèá ÿë-Áàüäàäè Þìÿð áèí Àáäóë-ßçèçèí áåëÿ äåäèéèíè ðÿâàéÿò

åäèð: “Ïåéüÿìáÿð âÿ îíäàí ñîíðà îíóí õÿëèôÿëÿðè ãàíóíëàð

âåðìèøëÿð. Îíëàðà ðèàéÿò åòìÿê – Àëëàùûí Êèòàáûíû òÿñäèã åòìÿê âÿ

Àëëàùà èòàÿò åòìÿê äåìÿêäèð. Ùå÷ êèìèí îíëàðû äÿéèøìÿéÿ, ÿâÿç

åòìÿéÿ îíëàðûí ÿêñèíÿ ùÿðÿêÿò åäÿí áèð àäàìûí ðÿéèíÿ íÿçÿð

ñàëìàüà ùàããû éîõäóð. Êèì áó ãàíóíëàðà ÿìÿë åòñÿ, äöçýöí éîëäà

îëàð, êèì äöíéàéà îíëàðûí ýþçö èëÿ áàõñà, óçàüû ýþðÿð (ùÿð øåéè áàøà

äöøÿð). Êèì îíëàðûí ÿêñèíÿ ùÿðÿêÿò åòñÿ âÿ ìþìèíëÿðèí éîëóíäàí

áàøãà áèð éîëëà ýåòñÿ, Àëëàù îíà ëàéèã îëäóüó cÿçàíû âåðÿð, îíó

Cÿùÿííÿìäÿ éàíäûðàð âÿ î àäàìûí òàëåéè ïèñ îëàð”.

Ñÿùàáÿëÿðèí áèð-áèðèíè ñåâÿí àäàìëàð, áèð-áèðèíÿ ãàðäàø, Àëëàùûí

Êèòàáûíûí áèð àéäûí àéÿñèíäÿ äåéèëäèéè êèìè, Ãöäðÿò ñàùèáè Àëëàùûí

øàùèäëèéè èëÿ, áèð-áèðèíÿ êþìÿê÷è îëäóãëàðû ùàããûíäà ócà Àëëàù

áóéóðóð:

«Èìàí ýÿòèðèá ùècðÿò åäÿíëÿð, Àëëàù éîëóíäà ìàëëàðû âÿ

càíëàðû èëÿ cèùàä åäÿíëÿð (ìöùàcèðëÿð) âÿ (Ïåéüÿìáÿðëÿ ìöùàcèðëÿðÿ)

ñûüûíàcàã âåðèá êþìÿê ýþñòÿðÿíëÿð (ÿíñàð) – ìÿùç îíëàð

áèð-áèðèíÿ äîñòäóðëàð (âàðèñäèðëÿð)» (ÿë-ßíôàë, 72).

Àëèì Èáí Êÿñèð áó àéÿíèí òÿôñèðèíäÿ äåéèð: «Àëëàù òaàëà

ìþìèíëÿðè ñèíèôëÿðÿ àéûðìûø âÿ îíëàðû þç äèéàðëàðûíäàí ÷ûõûá ìàë-

42

äþâëÿòëÿðèíäÿí ÿë ÷ÿêèá Àëëàùûí äèíèíè áÿðãÿðàð åòìÿêäÿ Îíóí âÿ

Îíóí åë÷èñèíèí êþìÿéèíÿ ýÿëìèø âÿ áó èøäÿ þç ìàëëàðûíû âÿ càíëàðûíû

ÿñèðýÿìÿìèø ìöùàcèðëÿðÿ âÿ ÿíñàðëàðà áþëìöøäöð êè, îíëàð äà î

çàìàí þç ìöùàcèð ãàðäàøëàðûíà þç ìÿíçèëëÿðèíäÿ ñûüûíàcàã âåðìèø,

ìàëëàðûíû îíëàðëà áþëöøìöø, äþéöøäÿ Àëëàùûí âÿ Îíóí åë÷èñèíèí

êþìÿéèíÿ éåòèøìèø Ìÿäèíÿ ñàêèíëÿðèíäÿí îëàí ìöñÿëìàíëàðäûð.

Áóíëàð áèð-áèðèíèí âàðèñëÿðèäèðëÿð, éÿíè îíëàðäàí ùÿð áèðèíèí äèýÿðè

öçÿðèíäÿ ùÿð ùàíñû áàøãà áèð àäàìäàí ùàããû ÷îõäóð. Áóíà ýþðÿ äÿ

Ïåéüÿìáÿð ìöùàcèðëÿð âÿ ÿíñàðëàð àðàñûíäà ãàðäàøëûã éàðàòìûøäûð.

Îíëàðäàí èêè íÿôÿð áèð-áèðèíÿ ãàðäàø îëìóøëàð. Áóíóíëà äà îíëàð

ÿââÿëcÿäÿí ãîùóìëóã ãàéäàñûíäà ìàëëàðûíû áèð-áèðèíÿ ìèðàñ

åäèðäèëÿð.

Àëëàù Þçö îíëàðû ãàðäàø åòìèø, îíëàðû áèð àíà áÿòíèíäÿí ýÿëìèø

þâëàäëàð êèìè ìèðàñ âÿ âÿðÿñÿëèê åùêàìû èëÿ áèð-áèðèíÿ áàüëàìûøäûð.

Áÿëè, îíëàð áèð àíà áÿòíèíèí - íöáöââÿòèí (ïåéüÿìáÿðëèê ðèñàëÿòèíèí)

þâëàäëàðûäûð âÿ áó àíà áÿòíèíäÿ Àëëàùûí åë÷èñèíèí êþìÿéè èëÿ

áþéöìöø âÿ òÿðáèéÿ îëóíìóøëàð.

Áó éåðäÿ ÿíñàðëàðëà ìöùàcèðëÿðèí ãàðäàøëûüûíûí èìàì ÿë-

Áóõàðèíèí þç “Ñÿùèù” àäëû ùÿäèñëÿð òîïëóñóíäà (“Ôÿòù ÿë-Áàðè”, 7-cè

cèëä, ñÿù. 141) ðÿâàéÿò åòäèéè ìÿíçÿðÿñèíè ìèñàë ýÿòèðÿê: “Áó,

Ïåéüÿìáÿðèí Àáäóð-Ðÿùìàí áèí Àóô èëÿ Ñàä áèí ÿð-Ðàáèíè

ãàðäàøëàøäûðäûüû çàìàí áàø âåðìèøäèð. Ñàä áèí ÿð-Ðàáè Àáäóð-

Ðÿùìàíà äåìèøäèð êè, ìÿí ÿíñàðëàðûí ÿí äþâëÿòëèñèéÿì, ìàëûìû

ñÿíèíëÿ éàðû áþëöðÿì”. “Ìÿíèì èñÿ èêè àðâàäûì âàð” – äåéÿ î áèðè

òÿêëèô åòìèøäèð. “Áàõ ýþð õîøóíà ùàíñû ýÿëèð, ìÿíÿ äå îíó áîøàéûì,

èääÿñè ÷ûõàíäàí ñîíðà ñÿí îíà åâëÿí”.

Áåëÿ îëäóãäà Ñàä äåìèøäèð: “Ñÿíÿ ÷àòàí ìàë äà ñÿíèí îëñóí,

àðâàäûí äà. Àëëàù ñÿíèí þìðöíö îíëàðëà áèðëèêäÿ óçóí åëÿñèí! Äå

ýþðöì áàçàðûíûç ùàðàäàäûð?”

Îíà Áÿíè Ãåéíóãà áàçàðûíû ýþñòÿðìèøëÿð.

Áóíà ýþðÿ äÿ Ïåéüÿìáÿðèí îíëàðû ìÿäù åòìÿñè âÿ îíëàð ö÷öí

áåëÿ äóà åòìÿñè òÿÿccöáëö äåéèë: “Àëëàùûì Ñÿíÿ éàëâàðûðàì!

ßíñàðëàðû, ÿíñàðëàðûí þâëàäëàðûíû âÿ îíëàðûí þâëàäëàðûíûí þâëàäëàðûíû

áàüûøëà!” (Ìöñëèìèí “Ñÿùèù”èíèí ìöõòÿñÿð âàðèàíòû, ¹ 1724).

Ïåéüÿìáÿð ùÿì÷èíèí äåìèøäèð: “ßíñàðëàðû éàëíûç ìþìèí

àäàì ñåâÿð, éàëíûç ìöíàôèã (ðèéàêàð) îíëàðà íèôðÿò åäÿð. Êèì îíëàðû

43

ñåâñÿ, Àëëàù äà îíó ñåâÿð, êèì îíëàðà íèôðÿò åòñÿ, Àëëàù äà îíà íèôðÿò

åäÿð” (ÿë-Áóõàðèíèí “Ôÿòù ÿë-Áàðè” øÿðùè, 7-cè cèëä, ñÿù. 142;

“Ìÿíàãèá ÿë-ÿíñàð” êèòàáû).

ßíñàðëàð ÿêèí÷è, ìöùàcèðëÿð òàcèð èäèëÿð. Ëàêèí îíëàðûí ùå÷ áèð

ìàëû éîõ èäè.

ßë-Áóõàðèíèí “Ñÿùèù”èíèí øÿðùèíèí 141-cè ñÿùèôÿñèíäÿ áþéöê

ñÿùàáÿ ßáó Ùöðåéðÿäÿí áó ìÿçìóíäà áèð ðÿâàéÿò âåðèëèð:

«ßíñàðëàð Ïåéüÿìáÿðÿ äåìèøëÿð: “Õóðìà áàüëàðûíû áèçèìëÿ îíëàð

àðàñûíäà áþë”. Ïåéüÿìáÿð îíëàðà “Éîõ!” – càâàáû âåðÿíäÿ îíëàð

äåìèøëÿð: “Îíäà ãîé áèçÿ èøëÿìÿêäÿ êþìÿê åäèá ìÿùñóëà øÿðèê

îëñóíëàð”. Ïåéüÿìáÿð ðàçû îëìóð. Îíäà ÿíñàðëàð äåéèðëÿð: “Åøèòäèê

âÿ èòàÿò åòäèê!”».

Áó áåëÿ îëóð: ßíñàðëàð Ïåéüÿìáÿðäÿí þç õóðìà áàüëàðûíû

îíëàðëà ìöùàcèðëÿð àðàñûíäà, ìöùàcèðëÿð îðàäà èøëÿñèíëÿð äåéÿ

áþëìÿéè õàùèø åäèðëÿð. Ïåéüÿìáÿð äåéèð: “Áÿëè, ñèç þç õóðìà

áàüëàðûíûçäà èøëÿéÿcÿêñèíèç, ìöùàcèðëÿð èñÿ ñèçÿ ìÿùñóëäà øÿðèê

îëàcàãëàð”. Áåëÿ îëäóãäà îíëàðûí: “Åøèòäèê âÿ èòàÿò åòäèê” –

äåìÿêäÿí áàøãà ÷àðÿëÿðè ãàëìûð.

Ìöùàcèðëÿðäÿí âÿ ÿíñàðëàðäàí èáàðÿò ñÿùàáÿëÿð Ïåéüÿìáÿð

îíëàðà áèð ÿìð åäÿðñÿ, Àëëàù òaàëàíûí îíëàð ùàããûíäà ÿë-Áÿãÿðÿ

ñóðÿñèíèí 285-cè àéÿñèíäÿ õÿáÿð âåðäèéè êèìè, îíó äÿðùàë ècðà

åäÿðäèëÿð: «Ïåéüÿìáÿð Ðÿááè òÿðÿôèíäÿí îíà íàçèë åäèëÿíÿ

èíàíìûø âÿ ìþìèíëÿð äÿ èìàí ýÿòèðìèøëÿð. (Îíëàðûí) ùàìûñû

Àëëàùà, Îíóí ìÿëÿêëÿðèíÿ, êèòàáëàðûíà âÿ áöòöí ïåéüÿìáÿðëÿðèíÿ

èìàí ýÿòèðÿðÿê äåäèëÿð: “Áèç Îíóí ïåéüÿìáÿðëÿðè

àðàñûíäà ôÿðã ãîéìóðóã. Åøèòäèê âÿ èòàÿò åòäèê. Åé Ðÿááèìèç,

áèçè áàüûøëà!…”».

Áåëÿëèêëÿ, Ïåéüÿìáÿðèí îíëàðà âåðäèéè òÿðáèéÿ Àëëàùûí âÿ

Îíóí åë÷èñèíèí ÿìðèíÿ ñþçñöç òàáå îëìàã îëìóøäóð.

Ñÿùàáÿëÿðèí Àëëàùà âÿ Ïåéüÿìáÿðÿ èòàÿò ìÿíçÿðÿëÿðèíäÿí

áàøãà áèðèíÿ ôèêèð âåðÿê:

Àáäóëëàù áèí Ìÿñóä äåìèøäèð: «Ìèãäàä áèí ÿë-ßñâÿäëÿ áàüëû

åëÿ áèð ÿùâàëàòûí øàùèäè îëäóì êè, î äåäèéè ñþçÿ ýþðÿ ìÿíèì ÿí

ñåâèìëè äîñòóì îëäó. Áó î çàìàí áàø âåðäè êè, Ãóðåéøèí Áÿäðÿ

éîëëàíäûüû âÿ ßáó Ñöôéàíûí þç àäàìëàðû èëÿ áèðëèêäÿ õèëàñ îëäóãëàðû

õÿáÿðè Ïåéüÿìáÿðÿ ÷àòäû.

44

Î áó çàìàí þç àäàìëàðû èëÿ ìÿñëÿùÿòëÿøäè. ßáó Áÿêð àéàüà

ãàëõûá þç ñþçöíö äåäè, î áÿéÿíäè. Ñîíðà Þìÿð ãàëõûá þç ôèêðèíè

ñþéëÿäè, éåíÿ äÿ Ïåéüÿìáÿð áÿéÿíäè. Ñîíðà Ìèãäàä ãàëõäû âÿ

áåëÿ äåäè: “Ìóñàíûí, ãþâìö îíà äåéÿí êèìè äåìèðèê: “Ñÿí þç

Òàíðûíëà áèðëèêäÿ ýåäèá äþéöøöí”. Ñÿí áèçèìëÿ Áÿðê ÿë-Üàìàäà

(Éÿìÿí ùöäóäóíäà ÷îõ óçàã ñÿùðà ñàùÿñèäèð, ÷îõ íàðàùàò âÿ èñòè éåð

îëäóüó ö÷öí ÿðÿáëÿð îðà ýåòìÿéÿ ãîðõóðäóëàð) äà ýåòñÿí, ñÿíè ùàãëà

Ýþíäÿðÿíÿ àíä îëñóí êè, áèç ñÿíèí ñàüûíäàí âÿ ñîëóíäàí, ãàáàüûíäàí

âÿ àðõàíäàí ùöcóìà êå÷èá ñÿíèíëÿ áèðëèêäÿ Îíóí èøòèðàêû îëìàäàí

cèùàä åäÿcÿéèê”.

ßíñàðëàðûí áàø÷ûñû Ñàä áèí Ìóàç äåäè: “Åé Àëëàùûí åë÷èñè, éîëóíà

äàâàì åò, ñÿí íÿéè ÿìð åòñÿí, áèç ñÿíèíëÿéèê”» (“Ôÿòù ÿë-Áàðè” 7-cè

cèëä, ñÿù. 365).

Ìöùàcèðëÿðäÿí âÿ ÿíñàðëàðäàí îëàí ñÿùàáÿëÿðèí ìþâãåéè áó èäè.

Ìöøðèê-ÿðÿáëÿð, Áÿíè Ãåéíóãà, Áÿíè Íÿçèð ãÿáèëÿëÿðèíèí âÿ Õåéáÿð

ãàëàñûíûí éÿùóäèëÿðè âÿ áÿäÿâèëÿð ùÿð òÿðÿôäÿí òþêöëöøöá

ìöñÿëìàíëàðûí öçÿðèíÿ éåðèäèëÿð êè, îíëàðûí êþêöíö êÿñèá áèðäÿôÿëèê

éîõ åòñèíëÿð. Øÿùÿðäÿ ãîðõóëó õÿáÿðëÿð éàéûëìàüà áàøëàäû. Êàôèðëÿð

Ìÿäèíÿíè ùÿð òÿðÿôäÿí ýöcëö ìöùàñèðÿéÿ àëäûëàð. Éåìÿê âÿ ñó

òöêÿíäè, ÿðçàã éîëó òàìèëÿ êÿñèëäè èø äàéàíäûðûëäû, áþéöêëÿð äÿ,

êè÷èêëÿð äÿ ãîðõóéà äöøäöëÿð, ùåéâàíëàð ùÿëàê îëäó. Áó çàìàí

Ñàëìàí ÿë-Ôàðèñè Àëëàùûí åë÷èñèíÿ Ìÿäèíÿ ÿòðàôûíäà õÿíäÿê

ãàçìàüû ìÿñëÿùÿò ýþðäö. Ïåéüÿìáÿð Ñàëìàíûí – ðàäûéàëëàùó àíùóìÿñëÿùÿòèíè

éåðèíÿ éåòèðìÿéè ÿìð åòäè.

Ñÿùàáÿëÿð àcëûüà, ãîðõóéà âÿ ÷ÿòèíëèéÿ áàõìàäàí õÿíäÿê

ãàçìàüà áàøëàäûëàð. Îíëàðûí ýåcÿ-ýöíäöç cèää-cÿùäëÿ èøëÿäèêëÿðèíè

ýþðÿí Ïåéüÿìáÿð äåäè: “Åé Àëëàù, áó êè, àõèðÿò ùÿéàòûäûð!

ßíñàðëàðû âÿ ìöùàcèðëÿðè áàüûøëà!” (ÿë-Áóõàðè, “Ñÿùèù”, “Ìÿíàãèá

ÿë-ÿíñàð” ôÿñëèíäÿí).

«Éàðàëàíäûãäàí ñîíðà Àëëàùûí âÿ Ïåéüÿìáÿðèíèí äÿâÿòèíè

ãÿáóë åòìèø øÿõñëÿðäÿí éàõøû èøëÿð ýþðöá ïèñ èøëÿðäÿí ÷ÿêèíÿíëÿðè

áþéöê áèð ìöêàôàò ýþçëÿéèð! Î êÿñëÿð êè, õàëã îíëàðà: “Càìààò

ñèçÿ ãàðøû (ãöââÿ) òîïëàìûøäûð, îíëàðäàí ãîðõóí!” – äåäèêäÿ, (áó

ñþç) îíëàðûí èìàíû äàùà äà àðòäû âÿ îíëàð: “Àëëàù áèçÿ áÿñ åäÿð.

Î íÿ ýþçÿë âÿêèëäèð!” – äåéÿ càâàá âåðäèëÿð. Ñîíðà äà Àëëàùûí

íåìÿòè âÿ ëöòôö ñàéÿñèíäÿ þçëÿðèíÿ ùå÷ áèð ÿçèééÿò òîõóíìàäàí

45

ýåðè äþíäöëÿð âÿ Àëëàùûí ðàçûëûüûíû ãàçàíìûø îëäóëàð. Ùÿãèãÿòÿí,

Àëëàù áþéöê áèð ôÿçèëÿò ñàùèáèäèð» (Àëè-Èìðàí, 172-174).

Áó àéÿíèí íàçèë îëìàñû ñÿáÿáè îäóð êè, ßáó Ñöôéàí Óùóä

äþéöøöíäÿ ìöñÿëìàíëàðà ìÿüëóá îëäóãäàí ñîíðà þç àäàìëàðû èëÿ

áèðëèêäÿ Ìÿêêÿéÿ ãàéûòäû âÿ áåëÿ ãÿðàðà ýÿëäèëÿð êè, Ìÿäèíÿéÿ

ãàéûäûá áöòöíëöêëÿ ìöñÿëìàíëàðûí êþêöíö êÿññèíëÿð.

Ïåéüÿìáÿð áóíäàí õÿáÿð òóòäó. Ìöñÿëìàíëàð äà éàðàëàðûíûí

àüðûëàðûíäàí èíèëäèéÿ-èíèëäèéÿ ñàêèò îòóðìàìûøäûëàð. Ïåéüÿìáÿð

îíëàðû ßáó Ñöôéàíûí öçÿðèíÿ äþéöøÿ ýþíäÿðäè, þçöíÿ âÿ àèëÿñèíÿ

Àëëàùûí ñàëàâàòû âÿ îëìóø Ïåéüÿìáÿð, ßáó Áÿêð ÿñ-Ñèääèã, Þìÿð,

Îñìàí, ßëè, Çóáåéð, Ñàä, Òÿëùà, Àáäóð-Ðÿùìàí áèí Àóô, Àáäóëëàù

áèí Ìÿñóä, Ùóçåéôÿ áèí ÿë-Éÿìÿíè, ßáó Óáåéä áèí ÿë-Cÿððàù äà

äàõèë îëìàãëà éåòìèø àäàìëà éîëà äöøäö.

Îíëàð ßáó Ñöôéàíû àõòàðìàã ö÷öí ýåòäèëÿð. Àäàìëàð îíëàðû

áþéöê äÿñòÿëÿðëÿ, äöøìÿíëÿðèí ÷îõëóüó èëÿ ãîðõóäóá áó èøäÿí

éàéûíäûðìàã èñòÿäèëÿð, îíëàð áóíà ÿùÿìèééÿò âåðìÿäèëÿð, Àëëàùà

òÿâÿêêöë åòäèëÿð âÿ Îíäàí êþìÿê èñòÿäèëÿð: “Àëëàù áèçÿ áÿñ åäÿð. Î

íÿ ýþçÿë âÿêèëäèð!” – äåäèëÿð.

Àëëàùûí âÿ Îíóí åë÷èñèíèí ÷àüûðûøûíà þç éàðàëàðûíà, éîðüóíëóãëàðûíà

áàõìàéàðàã càâàá âåðìèø ñÿùàáÿëÿð áóíëàðäûð. Áóíäàí

ñîíðà êèì áèçèì éàíûìûçà ýÿëèá áåëÿ èääèà åäÿ âÿ éà òÿñäèã åäÿ áèëÿð

êè, ñÿùàáÿëÿð Ïåéüÿìáÿðèí ÿìðëÿðèíÿ ãàðøû öñéàí åäèðäèëÿð. Áóíó

àícàã þç êèòàáûíäà ÿë-Áóõàðèíèí Ïåéüÿìáÿðèí Ùöäåéáèééÿäÿ

Ãóðåéøëÿ ñöëù áàüëàéàðêÿí áàø âåðìèø ùàäèñÿ ùàããûíäà ðÿâàéÿòèíè

òÿðcöìÿ åòìèø, ñîíðàäàí äöç éîëà ãàéûòìûø Ìÿùÿììÿä ÿò-Òècàíè

ÿñ-Ñÿìàâè êèìè “ãîíàã” äåéÿ áèëÿð.

Îðàäà áåëÿ øÿðò ãîéóëóðäó êè: “Ãóðåéøäÿí êèì þç àüàñûíäàí

ècàçÿñèç Ìÿùÿììÿäèí éàíûíà ýÿëèá ìöñÿëìàí îëìàã èñòÿñÿ,

Ìÿùÿììÿä îíó ðÿää åòñèí, êèì êàôèð îëóá Ãóðåéøÿ äþíñÿ, îíëàð îíó

ãÿáóë åòñèíëÿð. Áóíäàí áàøãà, ìöñÿëìàíëàð áó èë ýåðè ãàéûäûá

Ìÿêêÿéÿ äàõèë îëìàñûíëàð âÿ ýÿëÿí èë ýÿëñèíëÿð.” Ïåéüÿìáÿð áóíó

èìçàëàéàíäàí ñîíðà Þìÿð îíóí éàíûíà ýÿëèá äåäè: “Áèç ùàãëû,

äöøìÿíèìèç ùàãñûç äåéèëìè?”. Ïåéüÿìáÿð äåäè: “Áÿëè”. Þìÿð

äåäè: “Îíäà íÿ ö÷öí äèíèìèçèí àë÷àëìàñûíà éîë âåðÿê?”. Ïåéüÿìáÿð

äåäè: “Ìÿí Àëëàùûí åë÷èñèéÿì, Îíà àñè äåéèëÿì, Î èñÿ ìÿíèì

àðõàìäûð”. Þìÿð äåäè: “Ñÿí äåìèðäèíìè áèç Êÿáÿéÿ ýÿëèá îíóí

46

áàøûíà äîëàíàcàüûã?”.

Þìÿðèí äåäèéèíÿ ýþðÿ î, ñîíðà ßáó Áÿêðèí éàíûíà ýÿëèð âÿ î äà

îíà Àëëàùûí åë÷èñè êèìè càâàá âåðèð.

Áó øöáùÿíèí càâàáû áåëÿäèð: Þìÿð ìöøðèêëÿðÿ íèôðÿò åäèðäè âÿ

ýþçëÿìèðäè êè, îíëàðûí öçÿðèíÿ éöðöøäÿí ýåðè äþíñöí. Î áåëÿ çÿíí

åäèðäè êè, Ïåéüÿìáÿðèí áó ÿìðè äÿ îíóí: “Äèíèíèçèí èøëÿðèíè ñèç

ùàìûäàí éàõøû áèëèðñèíèç” – äåäèéè çàìàí îëäóüó êèìè cèùàä ÿìðèäèð.

Þìÿð ùÿì äÿ çÿíí åòìèøäè êè, áó, âÿùéëÿ áàüëû îëìàéàí äöíéÿâè

èøëÿðäÿíäèð.

Áàøãà áèð ìÿñÿëÿ áóíäàí èáàðÿòäèð êè, ñÿùàáÿëÿð àäÿòÿí

Ïåéüÿìáÿðÿ ècòèùàä èøëÿðèíäÿ ìöðàcèÿò åäÿðäèëÿð. Ìÿñÿëÿí, Ùóáàá

ÿë-Ìöíçèðèí Áÿäð áóëàüûíà ÷àòìàìûø ùÿðáè äöøÿðýÿ ñàëäûãäà

Ïåéüÿìáÿðÿ ìöðàcèÿò åòäèéè êèìè.

Î, Ïåéüÿìáÿðäÿí ñîðóøìóøäóð: “Àëëàùûí ñÿíÿ íàçèë åòäèéè, áèçèì

íÿ èðÿëè ýåòìÿëè íÿ äÿ ýåðè ãàëìàëû îëäóüóìóç ìÿíçèëäèð, éîõñà þç ðÿéè

èëÿ, äþéöø òàêòèêàñûíà óéüóí îëàðàã ñå÷äèéèí ìÿíçèë?” Ïåéüÿìáÿð

äåìèøäèð: “Áÿëè áó, òàêòèêè ìÿñÿëÿäÿ ñå÷èëìèø ìÿíçèëäèð”. Îíäà Ùóáàá

äåìèøäèð: “Åé Àëëàùûí åë÷èñè, áó, ìÿãñÿä ö÷öí éàðàðëû äåéèë!”. (Áó

åòèðàçäûð, éîõñà ìÿñëÿùÿò?) Ùóáàá ñþçöíÿ áåëÿ äàâàì åòìèøäèð: “Áèçÿ

ÿìð åò, äöøìÿíÿ ÿí éàõûí îëàí ñó ãóéóñóíóí éàíûíàcàí ýåäÿê âÿ

àðõàìûçäà îëàí áöòöí ñó ãóéóëàðûíû äîëäóðàã. Ñîíðà äöøìÿíäÿí

àëäûüûìûç áó ãóéóíóí éàíûíäà áèð ùîâóç òèê âÿ îíó ñó èëÿ äîëäóð, áèç

îíäàí è÷ÿê, îíëàðû ãîéìàéàã”. Ïåéüÿìáÿð áó ðÿéè áÿéÿíäè âÿ áåëÿ

åòäè.

Ñàëìàí ÿë-Ôàðñè îíà õÿíäÿê ãàçìàüû ìÿñëÿùÿò ýþðÿíäÿ äÿ áåëÿ

åòìèøäè.

Üÿòôàí ãÿáèëÿñèíèí èêè áàø÷ûñû èëÿ ÿë-ßùçàá äþéöøö çàìàíû

îíóíëà ìöùàðèáÿ åòìÿêäÿí ÷ÿêèíñèíëÿð äåéÿ Ìÿäèíÿíèí ìÿùñóëóíóí

ö÷äÿí áèðèíè âåðìÿê ùàããûíäà ðàçûëàøÿðêÿí äÿ áåëÿ åòìèøäè. Î èñòÿìèøäè

êè, áó ìÿñÿëÿéÿ èìçà àòàðêÿí þçöíÿ øàùèäëÿð ýþòöðñöí. Áóíà ýþðÿ äÿ

Ïåéüÿìáÿð Þâñ âÿ Õÿçðÿc ãÿáèëÿñèíèí áàø÷ûëàðû Ñàä áèí Ìóàçû âÿ

Ñàä áèí Èáàäÿíè ÷àüûðìàã ö÷öí àäàì ýþíäÿðìèø, áóíó îíëàðûí íÿçÿðèíÿ

÷àòäûðìûø âÿ áó ìÿñÿëÿäÿ îíëàðëà ìÿñëÿùÿòëÿøìèøäè. Îíëàð äåìèøäèëÿð:

“Åé Ïåéüÿìáÿð, áó ñÿíèí þçöíöí èñòÿäèéèí, éîõñà Àëëàùûí ñÿíÿ ÿìð

åòäèéè ÿìÿë îëóíìàñû çÿðóðè îëàí áèð èøäèð? Âÿ éà áó ñÿíèí áèçèì ö÷öí

åòäèéèí áèð èøäèð?”

47

Ïåéüÿìáÿð äåìèøäè: “Áÿëè, áó åëÿ øåéäèð êè, ìÿí îíó ñèçèí

ö÷öí åäèðÿì. Àëëàùà àíä îëñóí êè, áöòöí ÿðÿáëÿðèí ñèçÿ áèð êàìàíäàí

îõ àòäûüûíû ýþðìÿñÿéäèì, áóíó åòìÿçäèì”.

Áåëÿ îëäóãäà Ñàä áèí Ìóàç îíà äåìèøäè: “Åé Ïåéüÿìáÿð, áèç äÿ

îíëàð êèìè Àëëàùà øÿðèê ãîøàíëàðäàí âÿ áöòëÿðÿ èáàäÿò åäÿíëÿðäÿí

èäèê. Íÿ Àëëàùà èáàäÿò åäèð, íÿ äÿ Îíó òàíûéûðäûã. Îíëàð ùÿëÿ äÿ

Àëëàùà èáàäÿòäÿí ãîíàãïÿðâÿðëèê âÿ àëâåð ìÿãñÿäèíäÿí áàøãà áèð

õóðìà ãÿäÿð äÿ éåìÿê èñòÿìèðëÿð. Èíäè Àëëàùûí áèçè Èñëàìëà

êÿðàìÿòëÿíäèðèá äîüðó éîëà ñàëäûüû áèð âàõòäà áèçèì áóíà

åùòèéàcûìûç éîõäóð. Àëëàùà àíä îëñóí êè, Àëëàù îíëàðëà áèçèì àðàìûçäàêû

èõòèëàôû þç ùþêìö èëÿ ùÿëë åòìÿéèícÿ áèç îíëàðà ãûëûícäàí

áàøãà ùå÷ íÿ âåðìÿéÿcÿéèê”.

Ïåéüÿìáÿð äåìèøäè: “Îíäà áèëÿðñÿí”.

Þìÿðèí äÿ ìþâãåéè áåëÿ èäè. Áó åòèðàç äåéèë, àéäûíëàøäûðìà

ìþâãåéè èäè. Î áåëÿ ôèêèðëÿøèðäè êè, áó, éàëíûç áèð ðÿéäÿí èáàðÿòäèð:

îíäà áèç íèéÿ áó òàéôà èëÿ áàðûøìàëû, Èñëàìà äÿâÿòè äàéàíäûðìàëû,

ìöñÿëìàí îëóá áèçÿ ýÿëÿíëÿðè ýåðè ãàéòàðìàëû, Ìÿêêÿéÿ äàõèë

îëìàäàí ýåðè ãàéûòìàëû âÿ îíëàðëà îí èë ìöääÿòèíÿ ñöëù ìöãàâèëÿñè

áàüëàìàëûéûã?

Ëàêèí áèëÿíäÿ êè, áó, âÿùéäèð, áóíóíëà Àëëàù þç Ïåéüÿìáÿðèíÿ

êþìÿê åòìÿê èñòÿìèøäèð, ùå÷ áèðè åòèðàç åòìÿäè âÿ þç Òàíðûñûíäàí

áàüûøëàíìàñûíû èñòÿäè.

Áåëÿ ôÿðç åäÿê êè, î, õÿòà åòìèøäè. Áèç îíñóç äà èíàíìûðûã êè,

Ïåéüÿìáÿðäÿí áàøãà ýöíàùñûç áèð àäàì âàð. Åëÿ áèð èíñàí éîõäóð

êè, áèð ñÿùô áóðàõìàñûí âÿ áóíó áèëÿðÿêäÿí åòñÿ áåëÿ, Àëëàù îíó

áàüûøëàìàñûí. Õÿòàéà ýÿëäèêäÿ èñÿ, Ócà Àëëàùûí äåäèéè êèìè, Àëëàù

áó ìèëëÿòè áóíà ýþðÿ cÿçàëàíäûðìûð: «…Åé Ðÿááèìèç, óíóòäóãäà

âÿ éà éàíûëäûãäà áèçè cÿçàëàíäûðìà!…» (ÿë-Áÿãÿðÿ, 286).

Ïåéüÿìáÿð äåìèøäèð: “Àëëàù ìÿíèì öììÿòèìèí õÿòàñûíû,

óíóòãàíëûüûíû âÿ ìÿcáóð îëóá åòäèêëÿðè ýöíàùëàðû áàüûøëàð”.

Áåëÿëèêëÿ, áèç ýÿðÿê Ïåéüÿìáÿðèí ñÿùàáÿëÿðèíäÿí ÿäÿá

þéðÿíÿê âÿ Ïåéüÿìáÿðèí ùÿéàò òÿðçèíè ùÿãèãÿòäÿ îëäóüó êèìè âÿ

ÿòðàôëû áàøà äöøÿê. ×öíêè î, Àëëàùûí ýþñòÿðèøè èëÿ ÿñàñûíû ãîéäóüó

áèðèícè ïåéüÿìáÿðëèê ìÿêòÿáèäèð.

Ócà Àëëàùûí «ÿë-Cóìóÿ» ñóðÿñèíèí 3-cö àéÿñèíäÿ íÿ äåäèéèíÿ

äèããÿò åäÿê: «(ßêñÿðèééÿòè éàçûá îõóìàã áèëìÿéÿí) öììè ÿðÿáëÿðÿ

48

þçëÿðèíäÿí ïåéüÿìáÿð ýþíäÿðÿí Îäóð. (Áó ïåéüÿìáÿð) ÿââÿëëÿð

ùàãã éîëäàí à÷ûã-àøêàð àçñàëàð äà îíëàðà (Àëëàùûí) àéÿëÿðèíè

îõóéàð, îíëàðû (ýöíàùëàðäàí, øèðê âÿ êöôðäÿí) òÿìèçëÿéÿð, îíëàðà

Êèòàáû âÿ ùèêìÿòè þéðÿäÿð»

Àëëàù ÿò-Òþâáÿ ñóðÿñèíèí 117-cè àéÿñèíäÿ áóéóðóð:

«Àëëàù (ìöñÿëìàíëàðäàí) áèð ãèñìèíèí öðÿéè (øÿêê-øöáùÿéÿ

äöøöá Ïåéüÿìáÿðäÿí âÿ cèùàääàí) äþíìÿê öçðÿ èêÿí

Ïåéüÿìáÿðÿ, ÷ÿòèí ñààòäà îíóí àðõàñûícà ýåäÿí ìöùàcèðëÿðÿ âÿ

ÿíñàðà òþâáÿ íÿñèá åòäè. Ñîíðà äà îíëàðûí òþâáÿëÿðèíè ãÿáóë

áóéóðäó (îíëàðû áàüûøëàäû). ×öíêè Î, ùÿãèãÿòÿí, îíëàðà ãàðøû ÷îõ

øÿôãÿòëè, ÷îõ ðÿùìëèäèð!»

Àëèì Èáí Êÿñèðèí áó àéÿíè íåcÿ òÿôñèð åòäèéèíè áèðëèêäÿ èçëÿéÿê:

«Ìöcàùèä äåìèøäèð: “Áó àéÿ Òÿáóê éöðöøö çàìàíû íàçèë îëìóøäóð.

Îíëàð áó éöðöøÿ ÷ÿòèí øÿðàèòäÿ, ãóðàãëûã èëèíäÿ, ãûçìàð ùàâàäà, ÿðçàã

âÿ ñó ÷àòûøìàçëûüûíäàí ÿçèééÿò ÷ÿêäèêëÿðè áèð âàõòäà ÷ûõìûøäûëàð”.

Áó ùàãäà Ãàòàäÿ äåéèð: “Îíëàð Òÿáóê èëèíäÿ Øàìà éîëà

äöøäöëÿð. Éåð-ýþé èñòèäÿí àëûøûá-éàíûðäû. Áèð ñþçëÿ, áöòöí ÷ÿòèíëèêëÿð

îíëàðûí ãàðøûñûíà ÷ûõûðäû. Î ãÿäÿð ÷ÿòèíëèéÿ äöøìöøäöëÿð êè, áèð

õóðìàíû èêè àäàì àðàñûíäà áþëöðäöëÿð. Äþéöø÷öëÿð õóðìàíû áèðáèðèíÿ

þòöðöá, áèðè îíó ñîðóá öñòöíäÿí ñó è÷èð, ñîíðà î áèðè ñîðóá

öñòöíäÿí ñó è÷èðäè. Àëëàù îíëàðû áó éîëäàí ÷ÿêèíäèðäè âÿ ãàïûëàðû

îíëàðûí öçöíÿ áàüëàéûá îíëàðû áó éöðöøäÿí ýåðè ãàéòàðäû”.

Àáäóëëàù áèí Àááàñäàí ðÿâàéÿò îëóíóð êè, î, Þìÿð áèí ÿë-

Õÿòòàáäàí áó ÷ÿòèíëèê ùàããûíäà äàíûøìàüû õàùèø åòìèø, Þìÿð

äåìèøäèð: “Àëëàù åë÷èñè èëÿ áèðëèêäÿ øèääÿòëè èñòèäÿ Òÿáóêÿ éîëà

äöøäöê. Áèð éåðÿ ýÿëèá ÷àòäûã. Îðàäà ñóäàí åëÿ ãûòëûã ÷ÿêäèê êè,

ñóñóçëóãäàí éàíìàüà áàøëàäûã. Áèçÿ åëÿ ýÿëèðäè êè, ñóñóçëóãäàí

áîüàçûìûç ãóðóéóá öçöëÿcÿê. Ùÿòòà áèð íÿôÿð ñó àõòàðìàüà ýåäèá

ãàéûòìàñàéäû, ùàìû åëÿ çÿíí åäÿðäè êè, ñóñóçëóãäàí þëöá. Èø î éåðÿ

ýÿëèá ÷ûõäû êè, ùÿðÿ äÿâÿñèíèí ãàðíûíû éàðûá è÷ÿðèñèíäÿí ÷ûõàí ïåéèíè

ñûõûá ñóéóíó è÷ìÿê âÿ ãàëàíûíû äà cèéÿðèíèí öñòöíÿ ãîéìàã (éÿíè

ãàëàí ïåéèíè ñèíÿñèíèí öñòöíÿ ãîéóá ñÿðèíëÿíìÿê) èñòÿéèðäè”.

Áó çàìàí ßáó Áÿêð ÿñ-Ñèääèã äåäè: “Åé Àëëàùûí åë÷èñè, Ãöäðÿòëè

âÿ Áþéöê Àëëàù ñÿíèí äóàíû åøèäèð, áèçèì ö÷öí äóà åòñÿíÿ”.

Ïåéüÿìáÿð äåäè: “Ñÿí ìÿíèì äóà åòìÿéèìè èñòÿéèðñÿí?”. ßáó

Áÿêð äåäè: “Áÿëè”. Áåëÿ îëäóãäà Ïåéüÿìáÿð ÿëëÿðèíè ýþéÿ

49

ãàëäûðäû, ýþé ýóðóëäàéûá ýöcëö éàüûø éàüàíàäÿê àøàüû ñàëìàäû. Ýöcëö

éàüûø éîëäà êÿñèëäè. Àäàìëàð éàíëàðûíäàêû ñó ãàáëàðûíû äîëäóðäóëàð.

Ñîíðà éîëóìóçà äàâàì åòäèê âÿ áàõûá íÿ ýþðñÿê éàõøûäûð: áó

äöøÿðýÿäÿí î éàíà áèð äàìcû äà äöøìÿéèá (éÿíè éàüûø àícàã

îðäóíóí öñòöíÿ éàüûá).

Õÿðcëèê, ìèíèê (ìèíèê ö÷öí èñòèôàäÿ åäèëÿí àò, äÿâÿ âÿ ñ.

ùåéâàíëàð) ÿðçàã âÿ ñó ñàðûäàí ãûòëûã ÷ÿêèëÿí áåëÿ ÷ÿòèíëèêëÿðÿ ÿðÿácÿ

“öñðÿò” äåéèëèð.

ßçèééÿòèí, öñðÿòèí âÿ ÿòðàô àëÿìäÿí àéðûëûá òÿêëÿíìÿéèí

òÿñèðèíäÿí àç ãàëûðäû êè, îðäóäàí áÿçè àäàìëàðûí ãÿëáëÿðè äîüðó

éîëäàí ñàïñûí. ×öíêè èíñàí ýöcö áó ãÿäÿð àüûðëûüà òàá ýÿòèðÿ áèëìÿç.

Ëàêèí ïàê âÿ ìöãÿääÿñ Àëëàù îíëàðû ìþùêÿìëÿíäèðäè, ñàõëàäû âÿ

ñÿùâ éîëà äöøìÿêäÿí ÷ÿêèíäèðäè. ×öíêè èíñàí ðóùó íåcÿ îëóðñàîëñóí,

øÿðèí øèääÿòèíè ýþðÿíäÿ øÿêêÿ äöøöð. Ëàêèí Àëëàù òaàëà îíëàðû

áàüûøëàäû, îíëàðà Àëëàùà ãàéûòìàã, þçöíöí äèíèíäÿ ñÿìèìèééÿò âÿ

ñÿáàò ëÿççÿòè áÿõø åòäè. Àëëàùà ùÿìä îëñóí êè, îíëàð, ýþðäöéöìöç

êèìè, ÿí áþéöê èìòàùàíäàí ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ ÷ûõäûëàð».

Ùÿìèí ùàäèñÿ èëÿ ÿëàãÿäÿð èêèícè øöáùÿ, ÿò-Òècàíèíèí âÿ “Ìöðóc

ÿç-çÿùÿá” (“Ãûçûë ÷ÿìÿíëèêëÿðè”) êèòàáûíûí ìöÿëëèôè òàðèõ÷è ÿë-

Ìÿñóäèíèí èçàù åòäèêëÿðèíÿ ýþðÿ, Ùöäåéáèééÿ ñöëùö èëÿ ÿëàãÿäàðäûð.

Áåëÿ êè, Ïåéüÿìáÿð ìöøðèêëÿðëÿ ñöëù èìçàëàéûá ÷ûõàíäà þç

ñÿùàáÿëÿðèíÿ äåäè: “Àéàüà ãàëõûí, ãóðáàíëàðûíûçû êÿñèí, ñîíðà

áàøûíûçû ãûðõûí!”.

Áó ùàäèñÿ Ìÿêêÿäÿí õàðècäÿ îëìóøäó. ×öíêè Ãóðåéø ùÿìèí èë

îíëàðà Ìÿêêÿéÿ ýèðìÿéÿ ècàçÿ âåðìÿìèøäè.

Áó ùàãäà áèð ðÿâàéÿòäÿ äåéèëèð: “Àëëàùà àíä îëñóí êè, î, áóíó ö÷

äÿôÿ äåäèñÿ äÿ, îíëàðäàí áèð àäàì àéàüà ãàëõìàäû. Ùå÷ êÿñèí àéàüà

ãàëõìàäûüûíû ýþðÿíäÿ, î, Óìì Ñÿëÿìÿíèí –ðàäûéàëëàùó àíùÿ- éàíûíà

ýèðäè âÿ àäàìëàðäàí ýþðäöéö áó ðÿôòàðû îíà äàíûøäû. Óìì Ñÿëÿìÿ

îíà äåäè: “Åé Àëëàùûí Ïåéüÿìáÿðè, èñòÿéèðñÿíñÿ, áàéûðà ÷ûõ âÿ þç

ãóðáàíëàðûíû – äÿâÿíè âÿ èíÿéèíè êÿñìÿìèø ùå÷ êÿñÿ áèð ñþç äåìÿ.

Ñîíðà äÿëëÿéèíè ÷àüûð êè, ñÿíèí áàøûíû ãûðõñûí”».

Î áàéûðà ÷ûõäû âÿ Óìì Ñÿëÿìÿíèí ìÿñëÿùÿò ýþðäöéö êèìè åòäè.

Îíóí áåëÿ åòäèéèíè ýþðÿí ñÿùàáÿëÿð ãàëõûá ãóðáàíëàðûíû êÿñäèëÿð, áèðáèðèíèí

áàøûíû ãûðõìàüà áàøëàäûëàð, ùÿòòà ïåøìàí÷ûëûãäàí àç ãàëà

ÿëëÿðè ñþçëÿðèíÿ áàõìàéûá áèð-áèðèíè þëäöðñöíëÿð”.

50

Áó íÿ ö÷öí áàø âåðäè? ×öíêè ìöñÿëìàíëàð ìöøðèêëÿðèí ÿëèíäÿí

ãåéçÿ ýÿëìèøäèëÿð, îíëàðäàí èíòèãàì àëìàã èñòÿéèðäèëÿð. Áó, èíñàí

íÿôñèíèí òÿáèÿòèäèð. Ëàêèí èøëÿðèí ñîíóíó Àëëàù òaàëàäàí áàøãà ùå÷ êÿñ

áèëìèð. Áó ÷ÿòèí âÿçèééÿòäÿ îíëàðûí éåðèíäÿ ñÿí íÿ åäÿðäèí?

Àðòûã ñöëù áàüëàíìûøäû âÿ îíóí áÿíäëÿðèíäÿ áó êèìè øÿðòëÿð

âàðäû:

ìöñÿëìàíëàðëà ìöøðèêëÿð àðàñûíäà ìöùàðèáÿ îí èë ìöääÿòèíÿ

äàéàíäûðûëûð;

ùÿìèí ìöääÿòäÿ èíñàíëàð ñàêèò îòóðóðëàð âÿ áèð-áèðèíÿ òîõóíìóðëàð.

Ëàêèí Ãóðåéøäÿí êèì þç àüàñûíûí èçíè îëìàäàí

Ìÿùÿììÿäèí éàíûíà ýÿëñÿ, Ìÿùÿììÿä îíó ãàéòàðûð, Ìÿùÿììÿäëÿ

îëàíëàðäàí êèì Ãóðåéøÿ ýÿëñÿ, îíëàð îíó ãàéòàðìûðëàð;

ÿðÿáëÿðäÿí êèì Ìÿùÿììÿäèí ùþêìö àëòûíà êå÷èá îíà ñÿäàãÿò

àíäû è÷èðñÿ, þçö áèëÿð. Êèì Ãóðåéøèí ùþêìö àëòûíà ýå÷èá îíà ñÿäàãÿò

àíäû è÷èðñÿ, éåíÿ þç èøèäèð;

Ìÿùÿììÿä áó èë ýåðè ãàéûäûá, Ìÿêêÿéÿ äàõèë îëìóð;

ýÿëÿí èë Ìÿùÿììÿä ýÿëèá ñÿùàáÿëÿðè èëÿ áèðëèêäÿ øÿùÿðÿ äàõèë

îëàíäà ö÷-ö÷ äàõèë îëóðëàð, éàíëàðûíäà éàëíûç ñöâàðè ñèëàùû îëà áèëÿð;

ãûëûícëàð ãûíäà îëìàëûäûð. Þçëÿðè èëÿ áóíëàðäàí áàøãà ùå÷ íÿ

ýþòöðìÿìÿëèäèðëÿð.

ßë-Áóõàðèíèí ðÿâàéÿòèíÿ ýþðÿ, ìöñÿëìàíëàð áóíó åøèäÿíäÿ áåëÿ

äåìèøëÿð: “Àëëàù, áóíäàí áåòÿðèíè ñàõëà! Íåcÿ îëà áèëÿð êè,

ìöñÿëìàíëûüû ãÿáóë åäèá áèçèì éàíûìûçà ýÿëÿí àäàì ìöøðèêëÿðÿ

ãàéòàðûëñûí?!”

Áó ùàãäà äàíûøûãëàð ýåäÿí çàìàí ßáó Cöíäöë äèíèð: “Åé

ìöñÿëìàíëàð, ìöøðèêëÿðÿ ãàéòàðûëñàì, ìöñÿëìàí îëäóüóì ö÷öí

ìÿíÿ çöëì åäÿcÿêëÿð. Ìÿýÿð áàøûìà ýÿëÿíëÿðè ýþðìöðñöíöç?”

(Ìöøðèêëÿð îíà ÷îõ ÿçàá âåðìèøäèëÿð).

ßë-Áóõàðèíèí ðÿâàéÿòèíÿ ýþðÿ, Ñóùåéë ãàëõûá éàíûíäàêû àüàcäàí

áèð áóäàã ãûðûð âÿ îíó ßáó Cöíäöëöí öçöíÿ ÷ûðïûð. Ìöñÿëìàíëàðûí

îíà éàçûãëàðû ýÿëäè âÿ àüëàäûëàð.

Áåëÿëèêëÿ, ìöñÿëìàíëàð çÿíí åäèðäèëÿð êè, Ïåéüÿìáÿð

ìöãàâèëÿ áàüëàéûðäû êè, îíëàð äöøìÿíëÿ ìöùàðèáÿäÿí áèð àç âàõò

ãàçàíûá ðàùàòëûã åòñèíëÿð, ÷öíêè î îíëàðà ãàðøû ìÿðùÿìÿòëè èäè.

Ìöñÿëìàíëàð èñÿ áóíó èñòÿìèðäèëÿð, îíëàð þëìÿéÿ ùàçûð èäèëÿð âÿ

áóíà àíä è÷ìèøäèëÿð. Áåëÿ êè, îíëàð Èñëàìà äÿâÿòèí äàéàíäûðûëìàñûíà

51

ðàçû äåéèëäèëÿð. Îíëàð ùàáåëÿ ýÿëèá ìöñÿëìàí îëìóø àäàìëàðû

ìöøðèêëÿðÿ ãàéòàðûëìàñûíà äà ðàçû îëà áèëìèðäèëÿð. ×öíêè îíëàðûí

éàíûíà ãàéûäàcàã àäàìûí àãèáÿòèíèí íÿ îëàcàüûíû áèëèðäèëÿð. Îíëàðûí

ãàðøûñûíäà càíëû íöìóíÿ – àòàñû Ñóùåéëèí ßáó Cöíäöëÿ âåðäèéè

ÿçèééÿò âàðäû.

Áó ùàäèñÿ ÿââÿëäÿ ýþñòÿðèëäèéè êèìè, Üÿòôàí ãÿáèëÿñè èëÿ ñöëù

ìöãàâèëÿñè áàüëàéûá Ìÿäèíÿíèí ìÿùñóëóíóí ö÷äÿí áèðèíèí îíëàðà

âåðèëìÿñè çàìàíû áàø âåðìèø ùàäèñÿéÿ îõøàéûð. Ëàêèí îíëàð àõûðäà

éÿãèí åòäèëÿð êè, ìÿñÿëÿ òÿêcÿ ìÿñëÿùÿòëÿøìÿêäÿí èáàðÿò äåéèë, ùÿð

øåé ÿñëèíäÿ Àëëàùûí ìöâÿôôÿãèééÿò âåðèá – âåðìÿìÿñè èëÿ áàüëûäûð.

Áåëÿëèêëÿ Ïåéüÿìáÿð îíëàðà îëìóø ùàäèñÿäÿí þçëÿðèíÿ

ýÿëìÿìèø ãóðáàí êÿñìÿê, áàø ãûðõìàã êèìè èøëÿðè òÿêëèô åäÿíäÿ

îíëàð þçëÿðèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã îíóí ÿìðèíè éåðèíÿ éåòèðìÿêäÿ

éöáàíìûøëàð. Áåëÿëèêëÿ, Àëëàù îíëàðäàí ðàçû îëñóí âÿ îíëàðû Þçöíäÿí

ðàçû ñàëñûí!

Áèð ñÿùàáÿíè ýþéÿ ãàëäûðìàã, îíó éöêñÿê äÿðÿcÿäÿ ìÿäù åòìÿê

âÿ ñåâìÿêäÿí þòðö, îíó ìÿëÿêëÿðäÿí âÿ ïåéüÿìáÿðëÿðäÿí îëàí

ìÿñóìëàð ñÿâèééÿñèíÿ ãàëäûðìàãäàí þòðö Àëëàùûí áàüûøëàäûüû, îíóí

áóíà ýþðÿ åòäèéè òþâáÿñèíè ãÿáóë åòäèéè, ìöÿééÿí áèð õÿòà áóðàõìûø

ùÿð ùàíñû áàøãà áèð ñÿùàáÿéÿ òÿíÿ åòìÿê îëìàç.

Ïåéüÿìáÿðèí þçöíöí äåäèéè êèìè: “Ùÿð áèð Àäÿì îüëó õÿòà

åäÿíäèð, õÿòà åäÿíëÿðèí ÿí éàõøûëàðû èñÿ òþâáÿ åäÿíëÿðäèð” (ßò-

Òèðìèçèäÿí, Èáí Ìàcÿäÿí âÿ ÿä-Äÿðàìèäÿí ðÿâàéÿò îëóíóð; “Ìèøêàò

ÿë-ìÿñàáèù”äÿ 2341 ñàéëà âåðèëìèøäèð).

Èíäèñÿ áàøãàëàðûíû ýþéÿ ãàëäûðìàãäàí þòðö áöòöíëöêëÿ ñÿùàáÿëÿðèí

ïèñëÿíäèéèíÿ àèä áèð ìèñàë ÷ÿêÿê. Þçö äÿ ÿââÿëäÿ ãåéä åäèëäè

êè, áó ìÿäù îëóíàíëàðûí þçëÿðè, äèíèí êþìÿéèíÿ éåòèøÿðÿê îíó èëêèí

òÿñäèã åòìèø äèýÿð ñÿùàáÿëÿðèí ïèñëÿíìÿñèíÿ ìþùòàc äåéèëëÿð.

Áó ìèñàëû ñèçèí ö÷öí ùècðè 984-cö èëäÿ âÿôàò åòìèø Ùöñåéí

Àáäóñ-Ñÿìÿä ÿë-Àìèëèíèí “Âöñóë ÿë-ÿõéàð èëà öñóë ÿë-ÿõáàð”

êèòàáûíäàí ýÿòèðèðèê.

84-có ñÿùèôÿäÿ î áåëÿ äåéèð: «Öìöìèééÿòëÿ äåñÿê, áèç ýþðÿíäÿ

êè, ßçÿìÿòëè Èëàùè âÿ Îíóí ìþùòÿðÿì åë÷èñè ßùë ÿë-Áåéòè ìÿäù

åòìèø âÿ ãåéä åòäèéèìèç êèìè, îíëàðûí àðäûícà ýåòìÿéè ÿìð åòìèøëÿð,

ùÿì÷èíèí îíóí áöòöí ñÿùàáÿëÿðèíè ìÿçÿììÿò åòìèø âÿ îíëàðûí

Ïåéüÿìáÿðäÿí ñîíðà, áèçèì íÿãë åòäèéèìèç êèìè, äèí éîëóíäàí

52

÷ûõäûãëàðûíû ýþñòÿðìèøëÿð.

Ïåéüÿìáÿðèí : “Îíëàðûí àðäûícà ýåäÿí ùå÷ âàõò éîëóíäàí

àçìàç” – äåéÿ õàòûðëàòäûüû ïàê ßùë ÿë-Áåéòèí àðäûícà äàùà èíàìëà

ýåòäèê, îíëàðûí ùÿäèñëÿðèíè íÿãë åòäèê âÿ øÿðèÿòèìèçèí ÿñàñëàðûíû

îíëàðäàí ýþòöðäöê, áèçèì åëì õàäèìëÿðèíèí êèòàáëàðûíäà àäëàðû

÷ÿêèëÿí âÿ áèçÿ äöçýöí éîë þéðÿòìèø Ñàëìàí, Ìèãäàä, Àììàð áèí

Éàñèð, Àáó Çÿð âÿ îíëàð êèìè äèýÿð ïàê âÿ ïàðëàã ñÿùàáÿëÿðäÿí

áàøãà, îíóí áöòöí ñÿùàáÿëÿðèíè èíêàð åòäèê».

Ñÿí áó ýþçÿ òîç àòàí âÿ þçöíö ãÿñäÿí áèëìÿìÿçëèéÿ âóðàí

ñàõòàêàðà áàõ, ýþð íåcÿ äÿ éàëàícàñûíà âÿ ñàõòàêàðcàñûíà èääèà åäèð

êè, Àëëàù âÿ Îíóí åë÷èñè, ñÿùàáÿëÿðè öìöìèééÿòëÿ ïèñëÿìèø âÿ

îíëàðûí þçëÿðèíèí Ïåéüÿìáÿðèíäÿí ñîíðà äèí éîëóíäàí ÷ûõäûãëàðûíû

ýþñòÿðìèøëÿð.

Áèç îíà äåéèðèê êè, ùàããûíäà äàíûøäûãëàðûíûí ìÿòíëÿðè ñÿíäÿ

ùàðàäàíäûð? Ócà Àëëàùûí äåäèéè êèìè, ÿýÿð äîüðó äàíûøûðñàíñà, îíäà

äÿëèëëÿðèíè ýþñòÿð: «Îíëàðà ñþéëÿ: “ßýÿð äîüðó äåéèðñèíèçñÿ,

äÿëèëèíèçè ýÿòèðèí!”» (ÿë-Áÿãÿðÿ, 111).

Áó “ìöÿëëèô” þçö Ïåéüÿìáÿðÿ, îíóí ãàäûíû âÿ ñåâýèëèñè, îíóí

ÿí ñåâèìëè àäàìû ÿñ-Ñèääèãèí ïàê ãûçû, ìöíàôèãëÿðèí îíóí ùàããûíäà

óéäóðäóãëàðûíäàí éåääè ñÿìàíûí öñòöíäÿí î éàíà óçàã îëàí Àèøÿ

ÿñ-Ñèääèãÿ áþùòàí àòìûøäûð. Àëëàù áåëÿëÿðèíè ðöñâàé åòìÿê, áó ãàäûíû

òÿìèçÿ ÷ûõàðìàã ö÷öí áåëÿ äåéèá: «Ùÿãèãÿòÿí, (Àèøÿ áàðÿñèíäÿ)

éàëàí õÿáÿð ýÿòèðÿíëÿð þç è÷ÿðèíèçäÿ îëàí áèð çöìðÿäèð. Îíó (î

õÿáÿðè) ïèñ áèð øåé çÿíí åèìÿéèí. Î, áÿëêÿäÿ, ñèçèí ö÷öíõåéèðëèäèð.

Î çöìðÿäÿí îëàí ùÿð áèð øÿõñèí ãàçàíäûüû ýöíàùûí cÿçàñû âàðäûð.

Îíëàðäàí ýöíàùûí áþéöéöíö þç öñòöíÿ ýþòöðÿíè èñÿ ÷îõ áþéöê

áèð ÿçàá ýþçëÿéèð!» (ÿí-Íóð, 11).

Áóðàäà “éàëàí” äåäèêäÿ Àèøÿéÿ àòûëàí áþùòàí íÿçÿðäÿ òóòóëóð êè,

ýóéà –Àëëàù åëÿìÿìèø!– î, çèíà åòìèøäèð. “Äÿñòÿ” ìöíàôèãëÿðäÿí áèð

ãðóïäóð êè, áþéöê ýöíàù èøëÿòìèø âÿ áó õÿáÿðè ãîíäàðìûø âÿ

éàéìûøäûð. Áó øàéèÿíèí ÿñàñûíû ìöíàôèãëÿðèí Àëëàùûí áþéöê ÿçàáëà

ùÿäÿëÿäèéè áàø÷ûñû Èáí Ñÿëóë ãîéìóøäóð. Áó ùåêàéÿòè áöòöíëöêëÿ

òÿôñèð êèòàáëàðûíäàí îõóéà áèëÿðñèíèç.

Àëëàù ðàçû îëìóø Àèøÿíèí ïàêëûüûíà Àëëàùûí øÿùàäÿòè âÿ

Ïåéüÿìáÿðèí ìÿùÿááÿòè èëÿ éàíàøû, þçëÿðè ìöùÿääèñëÿðèí

èìàìëàðû, òÿðòèá åòäèêëÿðè ùÿäèñ òîïëóëàðû ÿí ñÿùèù ùÿäèñ êèòàáëàðû îëàí

53

ÿë-Áóõàðè âÿ Ìöñëèìèí Àìð áèí ÿë-Àñäàí ðÿâàéÿò åòäèêëÿðè áèð

ùÿäèñè ìèñàë ýÿòèðÿê:

“Îíóí äåäèéèíÿ ýþðÿ Ïåéüÿìáÿð îíó “Çàò ÿñ-ñÿëàñè” àäëû ñó

ìÿíáÿéÿíèí éàíûíäà äþéöøÿí (ùècðè 8-cè èëäÿ) îðäóéà áàø÷û

ýþíäÿðÿíäÿ, î, Ïåéüÿìáÿðèí éàíûíà ýÿëèð âÿ îíäàí ñîðóøóð:

“Èíñàíëàðäàí ÿí ÷îõ êèìè ñåâèðñÿí?”. Ïåéüÿìáÿð äåéèð: “Àèøÿíè”.

“Áÿñ êèøèëÿðäÿí?”. Ïåéüÿìáÿð äåéèð: “Îíóí àòàñûíû”. Î ñîðóøóð:

“Ñîíðà êèìè?” Ïåéüÿìáÿð äåéèð: “Þìÿðè”. Àìð áèí ÿë-Àñ ñþçöíö

áåëÿ áèòèðèð: “Ñîíðà Ïåéüÿìáÿð àäàìëàðû áèð-áèð ñàéäû, ìÿí ñàêèòcÿ

äàéàíûá ãóëàã àñûð âÿ ãîðõäóì êè, ìÿíè àõûðäà äåéÿð”.

Àèøÿíèí Ïåéüÿìáÿðèí éàíûíäà éåðè áàõ, áåëÿäèð! Áèð òÿðÿôäÿí

èñÿ Ùöñåéí Àáäóñ-Ñÿìÿä ÿë-Àìèëè êèìè áèð “ãîíàã” ýÿëèá Àëëàù

ðàçû îëìóø Àèøÿéÿ, Ïåéüÿìáÿðÿ ýþðöí íåcÿ áþùòàí àòûð:

«Ïåéüÿìáÿð ãûç åë÷èëèéè åòìÿéÿ ÷ûõäû âÿ Àèøÿíèí éàøàäûüû åâè ýþñòÿðèá

ö÷ äÿôÿ äåäè: “Ôèòíÿ áóðàäàäûð”».

Áóðàñû äàùà òÿÿccöáëöäöð êè, áó à÷ûã-àøêàð éàëàíû äèýÿð áèð

“ãîíàã” ÿò-Òècàíè þç êèòàáûíäà íÿãë åòìèø âÿ îíà äàùà áèð éàëàí

ÿëàâÿ åäèá äåìèøäèð êè, áó ùÿäèñ ÿë-Áóõàðèíèí “Ñÿùèù”èíäÿäèð. Î åëÿ

ôèêèðëÿøìèøäèð êè, èíñàíëàð càùèëäèðëÿð, îíäàí ñîíðà îíóí ñþçöíö

òÿäãèã åäÿí îëìàéàcàã. Îíóí êèòàáû áöòöíëöêëÿ áó ãÿáèëÿäÿí îëàí

éàëàí âÿ èôòèðàëàðäàí èáàðÿòäèð. Î áèëìèð êè, ÿðÿáëÿð âÿ ÿcÿìëÿð

àðàñûíäà ÿë-Áóõàðèíèí âÿ Ìöñëèìèí òîïëàäûãëàðû ùÿäèñëÿðè ÿçáÿð

áèëÿíëÿð âàð.

ßë-Àìèëè Ïåéüÿìáÿð ùàããûíäà èêèícè äÿôÿ áåëÿ éàëàí äåéèð:

«Ïåéüÿìáÿð Àèøÿíèí åâèíäÿí ÷ûõäû âÿ äåäè: “Êöôð áóðàäàí

áàøëàíûð”».

Ïåéüÿìáÿðèí ñÿùàáÿëÿðèíÿ âÿ ãàäûíëàðûíà ãàðøû áó ýèçëè ãÿðÿç

âÿ îäëó íèôðÿò íÿ äåìÿêäèð? Íåcÿ îëà áèëÿð êè, ãàäûí êàôèð îëñóí,

Ïåéüÿìáÿð äÿ îíóíëà áèðëèêäÿ ãàëûá öíñèééÿò åòñèí? Áó, Àëëàùûí

åë÷èñèíÿ ëÿêÿ âóðìàã äåéèëìè?

Áó “ãîíàã” ÿë-Àìèëè ñÿíèí áó åøèòäèêëÿðèíëÿ êèôàéÿòëÿíìÿéèá

Àëëàù ðàçû îëìóø ßáó Áÿêðè âÿ Þìÿðè – Àëëàù åëÿìÿìèø! –

êàôèðëèêäÿ ýöíàùëàíäûðûá äåéèð: “Îíëàðäà Èñëàìäàí áèð çÿððÿ ãÿäÿð äÿ

ÿñÿð-ÿëàìÿò éîõ èäè”. Î, Àëëàùûí ðàçû îëìóø Îñìàíû äà àøàüûäàêû

ñþçö èëÿ êàôèð ÷ûõàðìàüà ÷àëûøìûøäûð: “Î, Àëëàùûí íàçèë åòäèêëÿðèíÿ

ôèêèð âåðìÿäÿí ùþêì ÷ûõàðûðäû”.

54

Áèçè Àëëàù ðàçû îëìóø ñÿùàáÿëÿðèí ÿí éàõøûëàðûíà ãàðøû áÿñëÿíÿí

áó ãÿðÿç âÿ íèôðÿòäÿí Àëëàù ñàõëàñûí!

Àëëàù òaàëà ìöùàcèð âÿ ÿíñàð ñÿùàáÿëÿðèí ñÿäàãÿòèíÿ Þçöíöí áó

êÿëàìû èëÿ øÿùàäÿò åäèð: «Àëëàùûí Þç Ïåéüÿìáÿðèíÿ ôÿòù îëóíìóø

ìÿìëÿêÿòëÿðèí ÿùàëèñèíäÿí âåðäèéè ãÿíèìÿò Àëëàùà, Ïåéüÿìáÿðÿ,

ãîùóì-ÿãðàáàéà, éåòèìëÿðÿ, éîõñóëëàðà âÿ ìöñàôèðÿ ìÿõñóñäóð.

Áó îíà ýþðÿäèð êè, è÷ÿðèíèçäÿêè çÿíýèíëÿð àðàñûíäà ÿëäÿí-ÿëÿ

äöøÿí áèð ñÿðâÿò îëìàñûí. Ïåéüÿìáÿð ñèçÿ íÿ âåðèðñÿ, îíó

ýþòöðöí; íÿéè ãàäàüàí åäèðñÿ, îíäàí ÿë ÷ÿêèí. Àëëàùäàí ãîðõóí.

Ùÿãèãÿòÿí, Àëëàùûí cÿçàñû ÷îõ øèääÿòëèäèð. (Áó ãÿíèìÿò) éóðäëàðûíäàí

ãîâóëóá ÷ûõàðäûëìûø, ìàë-äþâëÿòè ÿëèíäÿí ÷ûõìûø,

Àëëàùäàí ìÿðùÿìÿò âÿ ðèçà äèëÿéÿí, Àëëàùà âÿ Îíóí

Ïåéüÿìáÿðèíÿ ýþìÿê åäÿí éîõñóë ìöùàcèðëÿðÿ ìÿõñóñäóð.

Îíëàð (èìàíëàðûíäà, ñèçëÿðèíäÿ âÿ èøëÿðèíäÿ) äîüðó îëàí

êèìñÿëÿðäèð! Îíëàðäàí (ìöùàcèðëÿðäÿí) ÿââÿë (Ìÿäèíÿäÿ) éóðä

ñàëìûø âÿ (Ìÿùÿììÿä ÿëåéùèññÿëàìà ãÿëáÿí) èìàí ýÿòèðìèø

êèìñÿëÿð (ÿíñàð) þç éàíëàðûíà (øÿùÿðëÿðèíÿ) ìöùàcèðÿò åäÿíëÿðè

ñåâÿð, îíëàðà âåðèëÿí ãÿíèìÿòÿ ýþðÿ öðÿêëÿðèíäÿ ùÿñÿä (ãÿçÿá)

äóéìàç, þçëÿðè åùòèéàc è÷èíäÿ îëñàëàð áåëÿ, îíëàðû þçëÿðèíäÿí

öñòöí òóòàðëàð. (Àëëàù òÿðÿôèíäÿí) íÿôñèíèí õÿñèñëèéèíäÿí (òàìàùûíäàí)

ãîðóíóá ñàõëàíûëàí êèìñÿëÿð – ìÿùç îíëàð íècàò òàïûá

ñÿàäÿòÿ (Cÿííÿòÿ) ãîâóøàíëàðäûð! Îíëàðäàí (ìöùàcèðëÿðäÿí âÿ

ÿíñàðäàí) ñîíðà ýÿëÿíëÿð (òàáèèí) áåëÿ äåéèðëÿð: “Åé Ðÿááèìèç!

Áèçè âÿ áèçäÿí ÿââÿë èìàí ýÿòèðìèø (äèí) ãàðäàøëàðûìûçû áàüûøëà!

Áèçèì ãÿëáëÿðèìèçäÿ èìàí ýÿòèðÿíëÿðÿ ãàðøû êèíÿ (ùÿñÿäÿ) éåð

âåðìÿ. Åé Ðÿááèìèç! Ñÿí, ùÿãèãÿòÿí, øÿôãÿòëèñÿí, ìÿðùÿìÿòëèñÿí!”»

(ÿë-Ùÿøð, 7-10).

Áó àéÿëÿðäÿí Áÿíè Íÿçèð êèìè äþéöøñöç ìÿüëóá åäèëìèø

ãÿáèëÿëÿðäÿí âÿ òàéôàëàðäàí ÿëäÿ îëóíìóø ãÿíèìÿòè íåcÿ ñÿðô

îëóíìàëû îëäóüó àéäûíëàøûð.

Áþéöê àëèì Èáí Êÿñèð äåéèð: “Àëëàù òaàëà ãÿíèìÿò ìàëûíà ñàùèá

îëìàüà ùàããû îëàí éîõñóëëàðûí ùàëûíû áÿéàí åäÿðÿê äåéèð êè, îíëàð þç

éóðäëàðûíäàí ÷ûõàðûëìûø âÿ ìàë-äþâëÿòëÿðè ÿëëÿðèíäÿí àëûíìûøäûð.

Îíëàð Àëëàùäàí ìÿðùÿìÿò âÿ ðàçûëûã äèëÿéèðëÿð. Éÿíè îíëàð Àëëàùû

ðàçû ñàëìàã âÿ Îíóí ðàçûëûüûíû ãàçàíìàã ö÷öí þç ãþâìëÿðèíÿ

55

ìöõàëèô ÷ûõìûø þç éöðäëàðûíäàí ãîâóëìóøëàð. Îíëàð Àëëàùà âÿ Îíóí

åë÷èñèíÿ êþìÿê åäÿí, äîüðó äàíûøàí àäàìëàðäûð. Éÿíè áóíëàð þç

ñþçëÿðèíè ÿìÿëëÿðè èëÿ òÿñäèã åäÿí àäàìëàðäûð. Áóíëàð âÿòÿíëÿðèíè òÿðê

åäÿíëÿðèí ÿí éàõøûëàðûäûð”.

Ñîíðà ÿíñàðëàðû ìÿäù åäèð, îíëàðûí õèäìÿòèíè, øÿðÿô âÿ ùþðìÿòëÿðèíè,

îíëàðäà ùÿñÿä îëìàäûüûíû âÿ þçëÿðèíèí åùòèéàcëàðû îëäóüó

øåéäÿ áàøãàëàðûíà öñòöíëöê âåðäèêëÿðèíè áÿéàí åäèð.

Ñîíðà äåéèð: «…Îíëàðäàí (ìöùàcèðëÿðäÿí) ÿââÿë (Ìÿäèíÿäÿ)

éóðä ñàëìûø âÿ (Ìÿùÿììÿä ÿëåéùèññÿëàìà ãÿëáÿí) èìàí ýÿòèðìèø

êèìñÿëÿð (ÿíñàð)…», éÿíè îíëàð ùècðÿò éóðäóíäà ìöùàcèðëÿðäÿí

ãàáàã ñàêèí îëìóø âÿ îíëàðäàí ÷îõ ÿââÿë èìàí ýÿòèðìèøëÿð.

Àëëàù òaàëàíûí «…þç éàíëàðûíà (øÿùÿðëÿðèíÿ) ìöùàcèðÿò

åäÿíëÿðè ñåâÿð…» êÿëàìûíûí ìÿíàñû áóäóð êè, îíëàð íÿcèá îëäóãëàðûíäàí

âÿ þçëÿðè øÿðÿôëè àäàìëàð îëäóãëàðûíäàí ìöùàcèðëÿðè ñåâèð âÿ

îíëàðû þç ìàëëàðûíà âàðèñ åäèðëÿð «…îíëàðà âåðèëÿí ãÿíèìÿòÿ ýþðÿ

öðÿêëÿðèíäÿ ùÿñÿä (ãÿçÿá) äóéìàç…» éÿíè ãÿëáëÿðèíäÿ

ìöùàcèðëÿðÿ Àëëàùûí îíëàðà âåðäèéè éöêñÿê éåð, øÿðÿô, çèêðäÿ âÿ

ðöòáÿäÿ áèðèícèëèê êèìè öñòöí cÿùÿòëÿðÿ ýþðÿ ïàõûëëûã ùèññè

áÿñëÿìèðëÿð.

Áóíó èìàì ßùìÿäèí þç “Ìöñíÿä” ÿñÿðèíäÿ âÿ ÿí-Íÿñàèíèí

“ßìÿë ÿë-éàóì âÿ ÿë-ëåéëÿ” êèòàáûíäà ßíÿñäÿí åòäèêëÿðè ðÿâàéÿò äÿ

ñöáóò åäèð.

Ùÿäèñäÿ ßíÿñèí äèëèíäÿí äåéèëèð: «Áèç Ïåéüÿìáÿðèí éàíûíäà

îòóðìóøäóã, áó çàìàí î äåäè: “Èíäè ñèçèí ãàðøûíûçà Cÿííÿò ÿùëèíäÿí

îëàí áèð êèøè ÷ûõàcàã”. Áóíó äåìèøäè êè, ÿíñàðëàðäàí áèðè ñàããàëûíäàí

äÿñòÿìàç ñóéó äàìà-äàìà, áàøìàãëàðû ñîë ÿëèíäÿ îëäóüó

ùàëäà ÷ûõäû.

Åðòÿñè ýöí äÿ Ïåéüÿìáÿð áåëÿ äåäè âÿ áó êèøè áèðèícè äÿôÿäÿêè

êèìè ÷ûõäû.

Ö÷öícö ýöí äÿ Ïåéüÿìáÿð áèðèícè âÿ èêèícè ýöí äåäèéè êèìè

äåäè âÿ êèøè áèðèícè äÿôÿäÿêè êèìè ÷ûõäû.

Ïåéüÿìáÿð àéàüà ãàëõàíäà Àáäóëëàù áèí Àìð áèí ÿë-Àñ äàëûícà

ýåòäè âÿ îíà éàëâàðäû êè, îíó åâèíäÿ ãîíàã ñàõëàñûí. Êèøè îíó ö÷ ýöí

ñàõëàäû. Àáäóëëàù áèí Àìð åëÿ çÿíí åäèðäè êè, î áó ö÷ ýöíäÿ ýåcÿ éàòìàéûá

èáàäÿòëÿ ìÿøüóë îëàcàã. Ëàêèí áåëÿ áèð øåé ýþðìÿäè.

Î, êèøèéÿ Ïåéüÿìáÿðäÿí åøèòäèêëÿðèíè äàíûøäû, þçö äÿ

56

Ïåéüÿìáÿðèí äåäèêëÿðèíäÿí êèøèíèí íÿ åøèòäèéèíè ñîðóøäó. Êèøè äåäè:

“Ñÿíèí ýþðäöéöíäÿí áàøãà ùå÷ íÿ åøèòìÿìèøÿì”.

Àáäóëëàù óçàãëàøàíäà êèøè îíó ÷àüûðäû âÿ äåäè: “Ñÿíèí

ýþðäöéöíäÿí áàøãà ùå÷ íÿ åøèòìÿìèøÿì, ëàêèí ìÿí ãÿëáèìäÿ

ìöñÿëìàíëàðäàí ùå÷ áèðèíÿ ãàðøû êèí áÿñëÿìèð âÿ Àëëàùûí þçöíöí

âåðäèéè ùÿð ùàíñû áèð õåéðÿ ýþðÿ ùÿñÿä àïàðûðàì”.

Àáäóëëàù äåäè: “Ñÿíèí åøèòäèéèí âÿ äþçöëìÿç îëàí øåé åëÿ áóäóð?

Åëÿ î äþçöëìÿçäèð êè, éàëíûç áóíó åøèòìèñÿí”».

Ïåéüÿìáÿð ÿíñàðëàðà äåéèð: “Ãàðäàøëàðûíûç þç ìàë-äþâëÿòëÿðèíè

àòûá ñèçèí éàíûíûçà ýяëìèøëÿð”. ßíñàðëàð äåéèðëÿð: “Ìàëäþâëÿòèìèçè

îíëàðëà áþëÿðèê”. Ïåéüÿìáÿð äåéèð: “Áóíäàí áàøãà íÿ

åäÿ áèëÿðñèíèç?”. Îíëàð äåéèðëÿð: “Åé Àëëàùûí åë÷èñè, äàùà íÿ

åòìÿëèéèê êè?”. Ïåéüÿìáÿð äåéèð: “Îíëàð èøëÿìÿê áàcàðìàéàí

càìààòäûð, îíëàðû èøëÿìÿêäÿí àçàä åòìÿëè âÿ ìÿùñóëóíóçó îíëàðëà

áþëìÿëèñèíèç”. Îíëàð äåéèðëÿð: “Îëäó, åé Àëëàùûí åë÷èñè!”.

Àëëàù òaàëàíûí «…þçëÿðè åùòèéàc è÷èíäÿ îëñàëàð áåëÿ, îíëàðû

þçëÿðèíäÿí öñòöí òóòàðëàð…» êÿëàìûíäà åùòèéàc âÿ çÿðóðÿò

íÿçÿðäÿ òóòóëóð, éÿíè îíëàð áàøãàëàðûíûí åùòèéàcëàðûíû þç åùòèéàcëàðû

îëäóüó ùàëäà, áàøãàëàðûíûí ùÿìèí øåéÿ îëàí åùòèéàcëàðûíûí

þäÿíèëìÿñèíè öñòöí òóòóðëàð.

Áó ìÿñÿëÿ áèð ñÿùèù ùÿäèñäÿ äÿ þç ÿêñèíè òàïìûøäûð. Ïåéüÿìáÿð

äåìèøäèð: “ßí éàõøû ñÿäÿãÿ – ñÿäÿãÿ âåðÿíèí þçöíöí åùòèéàcû

îëäóüó øåéäÿ âåðäèéè ñÿäÿãÿäèð”.

Àëëàù òaàëàíûí äåäèéè êèìè: «Îíëàð þç èøòàùëàðû ÷ÿêäèéè ùàëäà

éåìÿéè éîõñóëà, éåòèìÿ âÿ ÿñèðÿ éåäèðÿðëÿð» (ÿë-Èíñàí, 8).

Ùÿì÷èíèí: «ìàëûíû ãîùóì-ÿãðàáàéà, éåòèìëÿðÿ, éîõñóëëàðà,

ìöñàôèðÿ, äèëÿí÷èëÿðÿ âÿ … âåðÿí êèìñÿëÿð…» (ÿë-Áÿãÿðÿ, 177).

Ùàããûíäà äàíûøûëàí áó àäàìëàð ñÿäÿãÿ âåðäèêëÿðè øåéè ñåâäèêëÿðè

ùàëäà îíó ñÿäÿãÿ âåðìèøëÿð êè, áàøãàëàðû îíà ìþùòàc ãàëìàñûíëàð.

Áåëÿëèêëÿ, ÿíñàðëàð õÿðcëÿäèêëÿðèíÿ þçëÿðèíèí åùòèéàcû îëäóüó ùàëäà,

áàøãàëàðûíûí åùòèéàcëàðûíû þçëÿðèíèíêèíäÿí öñòöí òóòìóøëàð.

Áó ìþâãåäÿí ÷ûõûø åäÿí ßáó Áÿêð ÿñ-Ñèääèã áöòöí ìàë-äþâëÿòèíè

ñÿäÿãÿ âåðìèøäè. Ïåéüÿìáÿð îíà äåìèøäè: “Åé ßáó Áÿêð, áÿñ àèëÿí

ö÷öí íÿ ñàõëàìûñàí?”, Àëëàù ðàçû îëìóø ßáó Áÿêð càâàá âåðìèøäèð:

“Îíëàð ö÷öí Àëëàùû âÿ Îíóí åë÷èñèíè ñàõëàìûøàì”.

Èêðÿìÿ áèí ßáó Cÿùëÿ âÿ îíóí äîñòëàðûíà Éÿðìóê äþéöøö ýöíö

57

ñó òÿêëèô îëóíàíäà äà áåëÿ îëìóøäó. Îíëàðäàí ùÿð áèðè ñó ö÷öí cèéÿðè

éàíàí àüûð éàðàëû îëäóüóíà áàõìàéàðàã, îíó î áèðè éîëäàøûíà

âåðìÿéè ÿìð åäèð, î áèðè äÿ îíó ö÷öícöéÿ þòöðäö. Ñó ö÷öícöéÿ

÷àòìàìûø îíëàð áèð-áèðèíèí äàëûícà þëöðäöëÿð. Áåëÿëèêëÿ, ñóéó îíëàðäàí

ùå÷ áèðè è÷ìÿäè. Àëëàù îíëàðäàí ðàçû îëñóí âÿ îíëàðû äà þçöíäÿí

ðàçû ñàëñûí!

ßë-Áóõàðèíèí Àëëàù ðàçû îëìóø ßáó Ùöðåéðÿäÿí åòäèéè

ðÿâàéÿòäÿ äåéèëèð: «Ïåéüÿìáÿðèí éàíûíà áèð êèøè ýÿëèð âÿ äåéèð êè,

åé Àëëàùûí åë÷èñè, àcûíäàí þëöðÿì. Ïåéüÿìáÿð þç àðâàäëàðûíûí

éàíûíà àäàì ýþíäÿðèð êè, áèð øåé ýÿòèðñèí, îíà âåðñèíëÿð. Ëàêèí

îíëàðäà äà áèð øåé îëìóð. Áåëÿ îëäóãäà, Ïåéüÿìáÿð äåéèð: “Åëÿ

áèð êèøè éîõäóðìó êè, áó ýåcÿ áó àäàìû ãîíàã ñàõëàñûí, Àëëàù äà îíà

ðÿùì åëÿñèí?”.

ßíñàðëàðäàí áèð êèøè àéàüà ãàëõûð âÿ äåéèð: “Ìÿí, åé Àëëàùûí

åë÷èñè”. Áóíó äåéèá, î êèøèíè äÿ þçö èëÿ àèëÿñèíèí éàíûíà àïàðûð âÿ þç

ãàäûíûíà äåéèð: “Áó, Ïåéüÿìáÿðèí ãîíàüûäûð, îíäàí ùå÷ íÿéè

ÿñèðýÿìÿ!”. Ãàäûí äåéèð: “Àëëàùà àíä îëñóí êè, óøàüûí éåìÿéèíäÿí

áàøãà ùå÷ íÿéèì éîõäóð”. Êèøè äåéèð: “Óøàã øàì éåìÿéè èñòÿñÿ îíó

éóõóéà âåð, þçöìöç äÿ áó ýåcÿ àc ãàëàã”.

Ãàäûí îíóí äåäèêëÿðèíè åäèð. Åðòÿñè ýöí êèøè Ïåéüÿìáÿðèí éàíûíà

ýÿëèð. Ïåéüÿìáÿð ñîðóøóð: “Ãöäðÿòëè âÿ Áþéöê Àëëàù ôèëàí êèøèéÿ ôèëàí

ãàäûíà ùåéðàí ãàëûá, – éàõóä îíëàðûí öçöíÿ ýöëöá”. Àëëàù-òàëàíûí:

«…þçëÿðè åùòèéàc è÷èíäÿ îëñàëàð áåëÿ, îíëàðû þçëÿðèíäÿí öñòöí

òóòàðëàð…» êÿëàìû áåëÿëÿðè ùàããûíäàäûð» (Áó ùÿäèñè ÿë-Áóõàðè,

Ìöñëèì, ÿò-Òèðìèçè âÿ ÿí-Íÿñàè ðÿâàéÿò åòìèøëÿð).

Ìöñëèìèí áèð ðÿâàéÿòèíäÿ èñÿ ýþñòÿðèëèð êè, áó ãîíàãïÿðâÿð êèøè

ßáó Òÿëùà ÿë-ßíñàðè îëìóøäóð.

Àëëàù òaàëàíûí «…íÿôñèíèí õÿñèñëèéèíäÿí (òàìàùûíäàí)

ãîðóíóá ñàõëàíûëàí êèìñÿëÿð – ìÿùç îíëàð íècàò òàïûá ñÿàäÿòÿ

(Cÿííÿòÿ) ãîâóøàíëàðäûð!…» êÿëàìûíûí ìÿíàñû áóäóð êè, êèì

õÿñèñëèêäÿí àçàääûð, î, ñÿàäÿò òàïàð, âÿ íàèëèééÿò ãàçàíàð.

Èìàì ßùìÿä þç “Ìöñíÿä” ÿñÿðèíäÿ Càáèð áèí Àáäóëëàù èëÿ

áàüëû áèð ùÿäèñäÿ Ïåéüÿìáÿðèí áåëÿ äåäèéèíè ãåéä åäèð: “Ìÿáàäÿ

çöëì åäÿñèíèç, çöëì Ãèéàìÿò ýöíöíöí çöëìÿòèäèð. Õÿñèñ îëìàãäàí

÷ÿêèíèí, õÿñèñëèê ñèçäÿí ÿââÿë, õÿñèñ àäàìëàðû ùÿëàê åòìèøäèð. Îíëàðû

þç ãàíëàðûíû òþêìÿéÿ, þç ìÿùðÿìëÿðèíè – íàìóñëàðûíû þçëÿðèíÿ ùàëàë

58

åòìÿéÿ ìÿcáóð åòìèøäèð”.

Áó ùÿäèñè éàëíûç Ìöñëèì ðÿâàéÿò åòìèøäèð.

Àëëàù òaàëàíûí «...îíëàðäàí (ìöùàcèðëÿðäÿí âÿ ÿíñàðäàí) ñîíðà

ýÿëÿíëÿð (òàáèèí) áåëÿ äåéèðëÿð…» êÿëàìûíäà ãÿíèìÿò ìàëûíäàí

àðàëàðûíäàêû éîõñóëëàðûí ïàé àëìàã ùàããû îëàí ö÷öícö ãèñì àäàìëàð

íÿçÿðäÿ òóòóëóð êè, îíëàð ìöùàcèðëÿð, ÿíñàðëàð âÿ åùñàíäà (ãÿëáÿí

èáàäÿò åòìÿêäÿ) îíëàðäàí ñîíðà ýÿëÿíëÿðäèð.

«…åùñàíäà îíëàðäàí ñîíðà ýÿëÿíëÿð…», îíëàðûí éàõøû èøëÿðèíè

âÿ ýþçÿë ÿëàìÿòëÿðèíè òÿêðàð åäÿí, ýèçëèíäÿ âÿ àøêàðäà îíëàðûí

òÿáëèüàò÷ûñû îëàí àäàìëàðäûð.

Ðÿùìÿòëèê èìàì Ìàëèêèí áó ãèéìÿòëè àéÿäÿí ÷ûõàðäûüû íÿòècÿ íÿ

ýþçÿëäèð!

Î äåéèð êè, ñÿùàáÿéÿ ñþéöø éàüäûðàí àäàìà ãÿíèìÿò ìàëûíäàí ïàé

äöøìöð, ÷öíêè î, Àëëàùûí þç êÿëàìûíäà ìÿäù åòäèéè ñÿùàáÿëÿðÿ õàñ îëàí

áó õöñóñèééÿòëÿðÿ ìàëèê äåéèë: «…“Åé Ðÿááèìèç! Áèçè âÿ áèçäÿí ÿââÿë

èìàí ýÿòèðìèø (äèí) ãàðäàøëàðûìûçû áàüûøëà! Áèçèì ãÿëáëÿðèìèçäÿ

èìàí ýÿòèðÿíëÿðÿ ãàðøû êèíÿ (ùÿñÿäÿ) éåð âåðìÿ. Åé Ðÿááèìèç! Ñÿí,

ùÿãèãÿòÿí, øÿôãÿòëèñÿí, ìÿðùÿìÿòëèñÿí!”»

Áó àéÿëÿðäÿ ìöùàcèðëÿðäÿí âÿ ÿíñàðëàðäàí îëàí ñÿùàáÿëÿðèí

ôÿçèëÿòëÿðèíè, õèäìÿòëÿðèíè âÿ îíëàðûí ãÿëáëÿðèíäÿ áÿñëÿäèêëÿðè

ùàããûíäà Àëëàù òaàëàíûí øÿùàäÿòëÿðèíè ýþðäöíìö? Áóíëàð

àøàüûäàêûëàðäûð:

äþéöøñöç ÿëäÿ åäèëìèø ìàë ùàããûíäà Àëëàùûí ùþêìö áóäóð êè, áó

ìàë ÿí áèðèícè Àëëàùà âÿ Îíóí åë÷èñèíÿ, îíëàðäàí ñîíðà éîõñóë

ìöùàcèðëÿðÿ âÿ ÿíñàðëàðà âÿ äàùà ñîíðà èáàäÿòè ãÿëáÿí åòìÿêäÿ

îíëàðäàí ñîíðà ýÿëÿí àäàìëàðà ÷àòûð;

Àëëàù òaàëàíûí ìöùàcèðëÿðè þç ìàë-äþâëÿòëÿðèíäÿí âÿ îáàëàðûíäàí

ÿë ÷ÿêèá ùècðÿò åòìÿëÿðèíèí Àëëàùû þçëÿðèíäÿí ðàçû ñàëìàã âÿ Àëëàùà

âÿ Îíóí åë÷èñèíÿ êþìÿê åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ îëäóüóíà øÿùàäÿòè. Áó

øÿùàäÿò äÿ îíëàðûí äöíéàíû èñòÿìÿëÿðè ùàããûíäà èôòèðà÷û ãÿðÿçêàðëàðûí

óéäóðìàëàðûíà càâàáäûð;

Àëëàùû ðàçû ñàëìàã âÿ Îíóí ðàçûëûüûíà íàèë îëìàã èñòÿéè, Àëëàùà

âÿ Îíóí åë÷èñèíÿ êþìÿê èñòÿéè, ãÿëáëÿðèí èðàäÿñèäèð. Àëëàù äà

îíëàðûí ãÿëáëÿðèíäÿêèíÿ øàùèäëèê åòìèø, íèééÿòëÿðèíè, èñòÿêëÿðèíè âÿ

ÿìÿëëÿðèíè áÿéÿíìèøäèð. Áóíà ýþðÿ äÿ äåìèøäèð êè, îíëàð ñþçäÿ, èøäÿ

âÿ èðàäÿäÿ äîüðócóëäóðëàð. Áó îíëàð ùàããûíäà éàëàíëàð óéäóðàíëàðà

59

âÿ îíëàðûí ìöíàôèã îëäóãëàðûíû, éàõóä – Àëëàù åëÿìÿìèø – þçëÿðèíèí

Ïåéüÿìáÿðèíäÿí ñîíðà èêèöçëöëöê åäèá, äèíäÿí äþíìÿëÿðèíè

ñþéëÿéèá, îíëàðû ñþéëÿéÿíëÿðÿ càâàáäûð;

Àëëàùûí ÿíñàðëàðûí ìöùàcèðëÿðè ñåâìÿñèíÿ øÿùàäÿò âåðìÿñè

ñàõòàêàðëûãëà îíëàðûí áèð-áèðèíÿ äöøìÿí îëäóãëàðûíû ñàõòàêàðëûãëà

äåéÿíëÿðÿ càâàáäûð. Ùÿãèãÿò èñÿ áåëÿäèð êè, îíëàð áèð-áèðè èëÿ

ÿìÿêäàøëûã åäèá, áèð-áèðèíè ñåâÿí ãàðäàøëàðäûð;

Àëëàùûí ÿíñàðëàðûí ãÿëáëÿðèíèí ùÿñÿääÿí àçàä âÿ ÿëëÿðèíäÿ

îëàíäàí þç ìöùàcèð ãàðäàøëàðûíà âåðìÿêäÿ õÿñèñëèêäÿí óçàã

îëìàñûíà øÿùàäÿòè;

Àëëàùûí îíëàðûí áó éîëäà ñÿé ýþñòÿðìÿëÿðèíÿ âÿ áóíóíëà äà

ãÿíèìÿòÿ, ìàëà ñàùèá îëìàã ùàããû ãàçàíìàëàðûíà øÿùàäÿò âåðìÿñè.

Àëëàù êèìÿ ùàãã ãàçàíäûðñà (êèìè òÿìèçÿ ÷ûõàðñà), ùå÷ êÿñ î àäàìûí

ùàããûíû ÿëèíäÿí àëà áèëìÿç, ÷öíêè Àëëàù ðóùëàðûí ùàðà ãàéûòäûüûíû, èøëÿðèí

íÿ èëÿ íÿòècÿëÿíäèéèíè áèëèð âÿ ëàéèã îëìàéàíëàðà ùàãã ãàçàíäûðìûð.

Àëëàù, Èñëàìäàí öç äþíäÿðèá ìöðòÿä îëàí ïåéüÿìáÿð ýþíäÿðìÿäèéè

êèìè, ýÿëÿcÿêäÿ îíóí øÿùàäÿòèíèí ÿêñèíÿ ùÿðÿêÿò åäÿcÿê àäàìëàð ö÷öí

øÿùàäÿò äÿ âåðìèð;

«…åùñàíäà îíëàðäàí ñîíðà ýÿëÿíëÿð…» ãÿíèìÿò ìàëûíà ñàùèá

îëìàã ìÿñÿëÿñèíäÿêè éåðëÿðèíÿ ýþðÿ áåëÿ àäëàíäûðûëûðëàð. Îíëàðûí

ÿëàìÿòëÿðè Àëëàùäàí äèí ãàðäàøëàðûíûí áàüûøëàíìàëàðûíû èñòÿìÿëÿðè,

ãÿëáëÿðèíèí îíëàðà ãàðøû êèí, ãÿçÿá âÿ ùÿñÿääÿí àçàä îëìàñûäûð.

×öíêè îíëàð ÿââÿëêèëÿðèí äèí ãàðäàøëàðûäûð, ÿââÿëêèëÿð îëìàñàéäû, äèí

áóíëàðà ýÿëèá ÷àòìàçäû.

Ñÿùàáÿëÿðèí, õöñóñèëÿ ßáó Áÿêð ÿñ-Ñèääèãèí, Þìÿðèí, Îñìàíûí,

ßëèíèí âÿ äèýÿð áþéöê ñÿùàáÿëÿðèí ôÿçèëÿòëÿðè âÿ öñòöí cÿùÿòëÿðè

ùàããûíäà ñÿùèù ùÿäèñëÿðäÿ ýþñòÿðèëÿíëÿðè áèëìÿê ëàçûìäûð êè, cÿùàëÿò,

òÿÿññöáêåøëèê êèìè õÿñòÿëèêëÿðÿ òóòóëìàéàñàí.

60

ßÁÓ ÁßÊÐ ßÑ-ÑÈÄÄÈÃÈÍ

ÕÈÄÌßÒËßÐÈ Âß ÔßÇÈËßÒÈ

Àäû Àáäóëëàù Èáí ßáó Ãöùàôÿäèð. Ìöððÿ àäëû éåääèícè áàáàñûíäà

íÿñÿáè Àëëàùûí åë÷èñèíèí íÿñÿáè èëÿ ãîâóøóð. Éÿíè ùÿð èêèñè áèð

êþêäÿíäèð.

Î, Èñëàì äèíèíè ãÿáóë åòìèø èëê êèøèäèð. Ùÿëÿ càùèëèéÿ äþâðöíäÿ

ùÿìèøÿ Ïåéüÿìáÿðèí äîñòó îëìóøäóð. Ïåéüÿìáÿð îíà Èñëàì

äèíè âÿ Cÿáðàèëèí íàçèë îëìàñû ùàããûíäà äàíûøàíäà, Àëëàù ðàçû îëìóø

ßáó Áÿêð Èñëàì äèíèíè ãÿáóë åòìÿêäÿ âÿ Ïåéüÿìáÿðÿ âåðèëìèø äèí

âÿ îíóí èìàí ùàããûíäà ñþçöíö òÿñäèã åòìÿêäÿ ùå÷ áèð òÿðÿääöä

åòìÿäè. Áöòëÿðÿ èáàäÿò åòìÿêäÿí, åòèãàääà âÿ ÿõëàãäà càùèëèééÿ

äþâðöíÿ õàñ ôÿñàä èøëÿðèíäÿí ÿë ÷ÿêäè.

Õàëãà éàõûí, èíñàíëàðûí ðÿüáÿòèíè ãàçàíà áèëÿí áèð àäàì îëàí

ßáó Áÿêð Ìÿêêÿ øÿùÿðèíèí ÿí ùþðìÿòëè âÿ Ãóðåéøèí ÿí ÿñèë-íÿñÿáëè

àäàìëàðûíäàí áèðè, þç ùàëàëëûüû èëÿ òàíûíìûø áèð òàcèð èäè. Àäàìëàð

òècàðÿò ìÿñÿëÿëÿðèíäÿ ìÿñëÿùÿò àëìàã ö÷öí âÿ ýþçÿë öíñèééÿòèíÿ

ýþðÿ òåç-òåç îíóí éàíûíà ýÿëÿðäèëÿð.

Þçöíÿ èíàíàí àäàìëàðû Èñëàìà äÿâÿò åäÿðäè. Îñìàí áèí ßôôàí,

Ñàä áèí ßáó Âàããàñ, Çóáåéð áèí ÿë-Àâàì, Àáäóð-Ðÿùìàí áèí Àóô

âÿ Òÿëùà áèí Óáåéäóëëàù êèìè Cÿííÿò âÿä îëóíìóø èëê ìöñÿëìàíëàð

îíóí âàñèòÿñèëÿ Èñëàìû ãÿáóë åòìèøëÿð (Àëëàù îíëàðäàí ðàçû îëñóí!).

Ócà Àëëàùûí äàùà áèð êÿëàìûíû íÿçÿðäÿí êå÷èðÿê: «ßýÿð ñèç îíà

êþìÿê åòìÿñèíèç, Àëëàù îíà êþìÿê ýþñòÿðìèø îëàð. Íåcÿ êè,

êàôèðëÿð îíó èêè íÿôÿðäÿí áèðè îëàðàã ÷ûõàðòäûãëàðû, ùÿð èêèñè

ìàüàðàäà îëäóüó âÿ þç äîñòóíà (ßáó Áÿêðÿ): “Ãÿì éåìÿ, Àëëàù

áèçèìëÿäèð!” – äåäèéè çàìàí (ýþñòÿðìèøäèð). Î âàõò Àëëàù áèð

àðõàéûíëûã íàçèë åòìèø, îíó ñèçèí ýþðìÿäèéèíèç ÿñýÿðëÿðëÿ ìöäàôèÿ

åòìèø, êàôèðëÿðèí ñþçöíö àë÷àëòìûøäû. Éàëíûç Àëëàùûí ñþçö ócàäûð.

Àëëàù éåíèëìÿç ãöââÿò, ùèêìÿò ñàùèáèäèð!» (ÿò-Òþâáÿ, 40).

Áó ãÿòèäèð êè, î çàìàí Ïåéüÿìáÿðÿ îíóí þçöíöí ècàçÿñè èëÿ

éîë éîëäàøû îëàí Àëëàù ðàçû îëìóø øÿõñ ßáó Áÿêð ÿñ-Ñèääèãäèð. Áó äà

Ïåéüÿìáÿðèí Àëëàù ðàçû îëìóø ßëèéÿ îíóí éàòàüûíäà éàòûá

Ìÿêêÿäÿ ãàëìàüà, îíóí Ãóðåéøäÿí îëàí ñàêèíëÿðèíÿ ÿìàíÿòëÿðè

ãàéòàðìàüà ècàçÿ âåðäèéè êèìè îëìóøäóð.

61

Ïåéüÿìáÿð þç Àëëàù ðàçû îëìóø ñÿùàáÿñè âÿ äîüðócóë (ÿñ-

Ñèääèã) âÿçèðèíèí ìöøàéèÿòè èëÿ ùècðÿò åòìèø âÿ îíëàð ùÿð èêèñè

ìàüàðàéà áèðëèêäÿ ýåòìèø, ëàêèí ßáó Áÿêð îðà Àëëàùûí åë÷èñèíäÿí

ÿââÿë äöøìöøäö êè, ìàüàðàäà ãóðä-ãóøäàí òÿìèçëÿñèí.

Î çàìàí Àëëàù ðàçû îëìóø ßáó Áÿêð Ïåéüÿìáÿðÿ äåéèð êè:

“ÿýÿð áèçè àõòàðàíëàðäàí áèðè þç àéàãëàðûíûí àëòûíà áàõñà î áèçè

ýþðÿcÿê”. Îíäà Ïåéüÿìáÿð äåéèð: “Ñÿí íÿ äåéèðñÿí, åé ßáó Áÿêð!

Ö÷öícöñö Àëëàù îëàí èêè íÿôÿðÿ áåëÿ äàíûøìàã éàðàøàðìû?” (ÿë-

Áóõàðè âÿ Ìöñëèì).

ßáó Ñÿèä ÿë-Õóäðèíèí (ð.à.) ðÿâàéÿò åòäèéè ùÿäèñäÿ äÿ ßáó

Áÿêðèí ôÿçèëÿòëÿðèíäÿí áèðè ùàããûíäà äàíûøûëûð. Îðàäà äåéèëèð êè, áèð

äÿôÿ Ïåéüÿìáÿð ìèíáÿðäÿí äåäè: “Àëëàù áèð ãóëóíà éà äöíéà

ýþçÿëëèêëÿðèíäÿí èñòÿäèéèíè, éà äà Àëëàùûí éàíûíäà îëàí íåìÿò ñå÷ìÿéè

òÿêëèô åòäè. Î, Àëëàùûí éàíûíäàêû íåìÿòè ñå÷äè”. Áóíó åøèäÿí ßáó

Áÿêð àüëàäû âÿ äåäè: “Àòà-àíàìûçëà áèðëèêäÿ ùàìûìûç ñÿíÿ ôÿäà îëàã,

åé Àëëàùûí åë÷èñè!”. Áèç îíà òÿÿccöá ãàëäûã. Àäàìëàð áèð-áèðèíÿ

äåäèëÿð: “Áó ãîcàéà íÿ îëóá?”. Ñÿí äåìÿ, ñå÷ìÿê òÿêëèô îëóíàí ãóë

Àëëàùûí åë÷èñè èìèø, ßáó Áÿêð äÿ áèçèì àðàìûçäà áóíó áàøà äöøÿí

éåýàíÿ àäàì!

Áó ôÿçèëÿò þç ñàùèáè ßáó Áÿêðèí åëìè ìþâãåéèíè âÿ îíóí

Ïåéüÿìáÿðèí èñòÿäèéèíè íåcÿ òåç áàøà äöøäöéöíö ñöáóò åäèð.

Ïåéüÿìáÿð âÿôàò åäÿðêÿí àäàìëàð îíóí ùàðàäà äÿôí îëóíìàñû

ùàããûíäà ìöõòÿëèô ôèêèðëÿð ñþéëÿéÿíäÿ äÿ áåëÿ îëìóøäóð. Îíëàðäàí

áÿçèëÿðè äåéèðäèëÿð êè, îíó Ìÿêêÿäÿ äÿôí åäÿê, áÿçèëÿðè äåéèðäèëÿð

ãÿáðèñòàíäà. Ëàêèí ßáó Áÿêð ÿñ-Ñèääèã îíëàðà Ïåéüÿìáÿðèí áèð

ùÿäèñèíè õàòûðëàòäû. Îðàäà î äåìèøäèð: “Àëëàù ùå÷ áèð ïåéüÿìáÿðè äÿôí

îëóíìàëû îëäóüó éåðäÿí áàøãà áèð éåðäÿ þëäöðìÿéèá”.

Ùÿì÷èíèí Ïåéüÿìáÿð âÿôàòûíäàí ñîíðà ÿíñàðëàð Àëëàùûí âÿ

Îíóí åë÷èñèíèí îíëàðû ÷îõ ìÿäù åòäèéèíäÿí åëÿ çÿíí åäèðäèëÿð êè,

Ïåéüÿìáÿðäÿí ñîíðà õÿëèôÿëèê åòìÿéÿ îíëàð ùàãëûäûðëàð. Ëàêèí

Àëëàù ðàçû îëìóø ßáó Áÿêð ÿñ-Ñèääèã îíëàðà õàòûðëàòäû êè, Ïåéüÿìáÿð

áåëÿ äåìèøäèð: “Ãóðåéøäÿí èêè àäàì ãàëàíÿäÿê èìàìëàð îíëàðäàí

îëìàëûäûð”. Îíëàð áóíóíëà ðàçûëàøäûëàð, îíóí áèëèéèíÿ âÿ éàääàøûíà

òÿñëèì îëäóëàð.

Ö÷öícö ìÿñÿëÿ Âèäà ùÿccè ìÿðàñèìèíäÿ Àëëàùûí àøàüûäàêû àéÿíè

íàçèë åòìÿñè èëÿ ÿëàãÿäÿðäûð: «…Áó ýöí äèíèíèçè ñèçèí ö÷öí êàìèë

62

åòäèì, ñèçÿ îëàí íåìÿòèìè òàìàìëàäûì âÿ ñèçèí ö÷öí äèí îëàðàã

èñëàìû áÿéÿíèá ñå÷äèì…» (ÿë-Ìàèäÿ, 3)

Áóíó åøèäÿí ßáó Áÿêð àüëàäû. ×öíêè î, äÿðùàë áàøà äöøäö êè,

Àëëàùûí åë÷èñèíèí âÿçèôÿñè ñîíà éåòäè. Äèí êàìèëëÿøèá, Àëëàùûí

íåìÿòè òàìàìà éåòÿíäÿí ñîíðà Éåð öçöíäÿí âÿùéèí êÿñèëìÿñèíäÿí

áàøãà áèð øåé ãàëìûð.

Îíóí áèëèéèíÿ äÿëàëÿò åäÿí öñòöíëöêëÿðèíäÿí áèðè äÿ Àëëàù ðàçû

îëìóø ßëè áèí ßáó Òàëèá âÿ Àëëàù ðàçû îëìóø Àááàñ áèí Àáäóë-

Ìóòòÿëèá îíóí éàíûíà Àëëàùûí åë÷èñèíèí Õåéáÿð òîðïàüûíäàí ãàëìûø

ìèðàñû èëÿ ÿëàãÿäÿð ýÿëÿíäÿ öçÿ ÷ûõìûøäû.

Îíëàð äåìèøëÿð êè, Ïåéüÿìáÿðèí ãîùóìëàðû îëäóãëàðû ö÷öí

ùÿìèí ìàëäàí îíëàðà ìèðàñ ãàéäàñû èëÿ ïàé äöøöð. ßáó Áÿêð áèð ãðóï

äèýÿð ñÿùàáÿíèí éàíûíäà îíëàðû Àëëàùà àíä âåðèá ñîðóøìóøäó êè, ñèç

ôèëàí ýöí Ïåéüÿìáÿðèí áåëÿ äåäèéèíè åøèòìèñèíèçìè: “Áèç

ïåéüÿìáÿðëÿð þçöìöçäÿí ñîíðà ãîéóá ýåòäèêëÿðèìèçè ìèðàñ

ãîéìóðóã. Áèçäÿí ãàëàíëàð ñÿäÿãÿäèð. Øöáùÿñèç, î ìàëäàí

Ìÿùÿììÿä àèëÿñè äÿ éåéÿ áèëÿð”. Îíëàð èêèñè äÿ áó ñþçö õàòûðëàéûá,

ðàçû ãàëäûëàð âÿ ýåðè äþíäöëÿð.

Áèð ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ Àëëàù ðàçû îëìóø Ôàòèìÿ Õåéáÿðèí õóìñóíäÿí

ãàëìûø ìàëäàí, Àëëàùûí îíóí àòàñûíà ãÿíèìÿò åòäèéè ïàéäàí îíà

äöøÿí ìèðàñû èñòÿìÿê ö÷öí àäàì ýþíäÿðÿðêÿí áåëÿ îëìóøäóð.

Îíóí öñòöí cÿùÿòëÿðèíäÿí áèðè äÿ Ïåéüÿìáÿðèí êÿëàìûíäàí

áÿëëè îëóð: “Àäàìëàðäàí þç äîñòëóüó âÿ õÿðcëÿäèéè ìàëëà ìÿíèì

áîéíóìäà ÿí ÷îõ ùàããû îëàí ßáó Áÿêðäèð. Öììÿòèìäÿí Èñëàìëà

ÿëàãÿäÿð îëìàäàí áèð íÿôÿðè þçöìÿ äîñò ñå÷ìÿëè îëñàéäûì, ßáó Áÿêðè

ñå÷ÿðäèì. ßáó Áÿêðèí àëàãàïûñûíäàí (ýèðèøèíäÿí) áàøãà, ìÿñcèäÿ

à÷ûëàí áöòöí àëàãàïûëàðû áàüëàìàã ëàçûìäûð!” (ÿë-Áóõàðè âÿ

Ìöñëèì).

Cóáåéð áèí Ìöòèìèí ðÿâàéÿò åòäèéè áèð ùÿäèñäÿ äåéèëèð:

«Ïåéüÿìáÿðèí éàíûíà áèð ãàäûí ýÿëäè. Ïåéüÿìáÿð îíà ÿìð åòäè

êè, áàøãà âàõò ýÿëñèí. Ãàäûí äåäè: “Áèðäÿí ýÿëèá ñÿíè òàïìàñàì?”.

Î, þëöìö íÿçÿðäÿ òóòóðäó. Ïåéüÿìáÿð äåäè: “Ìÿíè òàïìàñàí, ßáó

Áÿêðèí éàíûíà ýÿëÿðñÿí”» (ÿë-Áóõàðè âÿ Ìöñëèì).

Àëëàù ðàçû îëìóø ßáó Áÿêðèí õèäìÿòëÿðè âÿ öñòöí cÿùÿòëÿðèíäÿí

äàùà áèðè: Àëëàùûí åë÷èñè þçöíöí þëöìö èëÿ íÿòècÿëÿíÿí õÿñòÿëèéè

çàìàíû ßáó Áÿêðÿ ÿìð åòìèøäè êè, îíóí éåðèíÿ àäàìëàðëà áèðëèêäÿ

63

íàìàç ãûëñûí. Áóðàäàí ñÿùàáÿëÿðèí ÷îõó áåëÿ íÿòècÿ ÷ûõàðìûøäû êè,

Ïåéüÿìáÿð ßáó Áÿêðè îíäàí ñîíðà öììÿòèí èìàìû îëìàüû ùÿâàëÿ

åòìèøäèð. Îíäà ñÿùàáÿëÿð äåäèëÿð: “ßí éàõøûìûçû ñå÷äèê, îíóí

éîëóíäà ùå÷ íÿéèìèçè ÿñèðýÿìÿðèê. Ïåéüÿìáÿð îíó áèçèì

àõèðÿòèìèç (íàìàç) ö÷öí ãÿáóë åòäè, áèç íèéÿ îíó äöíéàìûç ö÷öí

ãÿáóë åòìÿéÿê?”.

ßáó Áÿêðèí ìöñÿëìàíëàðûí èìàìëûüûíà âÿ õÿëèôÿëèéèíÿ òÿãäèì

âÿ òÿéèí îëóíìàñûíà ñöáóòó êèìè Àëëàù ðàçû îëìóø Àèøÿíèí äåäèéè áó

ñþçëÿðè ýÿòèðìÿê îëàð: «Ïåéüÿìáÿðèí âÿôàòû èëÿ íÿòècÿëÿíÿí õÿñòÿëèéè

çàìàíû äåäè: “Àòàí ßáó Áÿêðè âÿ þç ãàðäàøûíû ìÿíèì éàíûìà ÷àüûð,

èñòÿéèðÿì âÿñèééÿò éàçäûðûì. Ãîðõóðàì êè, (ìÿíäÿí ñîíðà) ùÿðÿ

öðÿéèíäÿí êå÷èðèá äåñèí êè, ìÿí ùàìûäàí áàøàì, Àëëàù âÿ

ìöñÿëìàíëàð èñÿ ßáó Áÿêðäÿí áàøãà îíëàðûí ùàìûñûíû ðÿää

åòñèíëÿð”» (Ìöñëèìÿ ýþðÿ áó ùÿäèñ ñÿùèù ùÿäèñäèð).

Áó ùÿäèñ ÿò-Òècàíèíèí Ïåéüÿìáÿðèí þçöíäÿí ñîíðà ßëèíè

õÿëèôÿ åòìÿê èñòÿìÿñèíè âÿ áó ìÿãñÿäëÿ îðàäàêûëàðà âÿñèééÿò

éàçìàã ÿìð åòìÿñèíè äåìÿêëÿ øöáùÿ òîõóìó ñÿïìÿê èñòÿäèéèíè áàøà

äöøìÿéÿ èìêàí âåðèð.

Áó ùÿäèñè ÿë-Áóõàðèíèí “Ñÿùèù” ÿñÿðèíäÿ îëäóüó êèìè òÿãäèì

åäèðèê êè, ÿë-Áóõàðèíèí, Ìöñëèìèí âÿ äèýÿð Ñöííÿ áèëècèëÿðèíèí

ùÿäèñëÿðè àðòûã-ÿñêèê îëìàäàí ðÿâàéÿò åòìÿêäÿ íåcÿ åòèáàðëû

îëäóãëàðû àøêàð îëñóí.

ßë-Áóõàðèíèí âÿ Ìöñëèìèí -Àëëàù ùÿð èêèñèíäÿí ðàçû îëñóí!- Èáí

Àááàñäàí -Àëëàù îíäàí âÿ àòàñûíäàí ðàçû îëñóí!- ðÿâàéÿò åòäèêëÿðè

áèð ùÿäèñäÿ äåéèëèð: “Áèëìèðÿì, cöìÿ àõøàìû èäè, éîõñà éîõ. Ïåéüÿìáÿðèí

àüðûëàðû øèääÿòëÿíäè. Î äåäè êè, ýÿëèí ìÿí ñèçÿ áèð âÿñèééÿò åäèì

éàçûí êè, áó âÿñèééÿòäÿí ñîíðà ùå÷ âàõò äöçýöí éîëäàí àçìàéàñûíûç”.

Îðàäàêè àäàìëàð ìöáàùèñÿéÿ áàøëàäûëàð. Ïåéüÿìáÿðèí éàíûíäà

ìöáàùèñÿ åòìÿê èñÿ îëìàç. Îíëàðäàí áÿçèëÿðè äåäèëÿð: “Ïåéüÿìáÿðÿ

àüðû ýöc ýÿëèá îíà ýþðÿ áåëÿ äåéèð. Áèð ùàëäà êè, ÿëèíèçäÿ Ãóðàí âàð,

ÿëàâÿ âÿñèééÿò éàçìàã íÿéÿ ëàçûìäûð”.

Ïåéüÿìáÿðèí àèëÿ öçâëÿðè àðàñûíà áó ìÿñÿëÿ èëÿ ÿëàãÿäÿð èõòèëàô

äöøäö. Åëÿëÿðè îëäó êè, äåäèëÿð ýÿòèðèá éàçûí êè, îíäàí ñîíðà

éîëóíóçó àçìàéàñûíûç, åëÿëÿðè äÿ îëäó êè, áàøãà cöð äåäèëÿð.

Áèð ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, ñÿñ-êöéöí ìöáàùèñÿíèí àðòäûüûíû ýþðÿíäÿ

Ïåéüÿìáÿð îíëàðû þç éàíûíäàí ãîâìóøäóð.

64

Ö÷öícö ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, êàüûç-ãÿëÿì ýÿòèðìÿéÿ Þìÿð ìàíå

îëìóøäóð. Áó, äîüðóäóð. Ëàêèí Òècàíè ñàíêè Þìÿðèí öðÿéèíÿ

ýèðèáìèø êèìè äåéèð: “Þìÿð áèëäè êè, Àëëàùûí åë÷èñè ßëè áèí ßáó Òàëèáè

õÿëèôÿ òÿéèí åäÿcÿê, áóíà ýþðÿ äÿ êàüûç-ãÿëÿì ýÿòèðèëìÿñèíÿ åòèðàç

åòäè”.

Òècàíèíèí áó ñþçö îíóí þçöíöí ãåéáè áèëìÿê èääèàñûíäà

îëäóãäàí õÿáÿð âåðèð. Ëàêèí ùÿãèãÿò áóíóí ÿêñèíè ýþñòÿðèð.

ßñëèíäÿ ñÿùàáÿëÿð þçëÿðè ö÷öí áåëÿ éÿãèí åòìèøäèëÿð êè, öììÿò

ö÷öí èìàì îëìàüà ßáó Áÿêðäÿí éàõøû âÿ ëÿéàãÿòëè áèð àäàì

éîõäóð. Ùÿì äÿ îíà ýþðÿ êè, Ïåéüÿìáÿð õÿñòÿ îëàðêÿí îíóí

éàíûíäà îëàí àäàìëàð îíóí Àèøÿéÿ þç àòàñûíû âÿ ãàðäàøûíû

÷àüûðìàñûíû ÿìð åòäèéèíè åøèòìèøäèëÿð. Î äåìèøäè êè, ßáó Áÿêðÿ

éàçûëû âÿñèééÿò åòìÿê èñòÿéèð êè, î îëìàéàíäà ùÿð éåòÿí èìàìëûã

èääèàñûíà äöøìÿñèí.

Áàøãà áèð cÿùÿò îíäàí èáàðÿò èäè êè, ÿýÿð áó êàüûç-ãÿëÿì

ìÿñÿëÿñè îëìàñàéäû, Àèøÿ Ïåéüÿìáÿðèí òÿëÿá åòäèéèíè ýÿòèðÿð, î

þçö äÿ áóíà èñðàð åäÿðäè. Ëàêèí î áèëèðäè êè, äèí ìÿñÿëÿëÿðèíäÿí

äåéèë, Àëëàùûí åë÷èñèíäÿí ñîíðà ÿìèðëÿðèí âÿ èìàìëàðûí òÿéèí

îëóíìàñûíû Àëëàù áèçÿ ôÿðç áóéóðìàìûøäûð. ßêñèíÿ, áó ìÿñÿëÿ

öììÿòèí þç èõòèéàðûíà áóðàõûëìûøäûð, öììÿò þçöíÿ ìöíàñèá àäàìû

ìàíåÿñèç âÿ ìÿcáóðèééÿòñèç ñå÷ÿ áèëÿð. Áóíà ýþðÿ þëöìöíäÿí äþðä

ýåcÿ ÿââÿë ñîí äÿôÿ îíóí éàíûíäà ñþç-ñþùáÿò óçàíàíäà îíëàðû þç

éàíûíäàí ÷ûõàðìàã ÿâÿçèíÿ, ÿìð åòäè êè, êàüûç-ãÿëÿì ýÿòèðñèíëÿð.

Äþðäöícö ìÿñÿëÿ îíäàí èáàðÿò èäè êè, î éàçûëû âÿñèééÿò åòìÿê

èñòÿäèéèíèí ñÿáÿáèíè ðÿé ìöõòÿëèôëèéèíèí ãàðøûñûíû àëìàã êèìè èçàù

åòìèøäè. Áó, Ïåéüÿìáÿðè áó, âÿ éà äèýÿð àäàìû òÿéèí åòìÿê

èñòÿäèéèíäÿí äåéèë, îíóí áó öììÿòÿ öðÿéè éàíûá øÿôãÿò

ýþñòÿðäèéèíäÿí èäè. Î þç öììÿòèíèí èõòèëàôäàí çèéàí ÷ÿêìÿñèíè

èñòÿìèðäè.

Àëëàùà ùÿìä îëñóí êè, ßáó Áÿêð, Þìÿð âÿ Îñìàíûí ùàêèìèééÿòÿ

ýÿëìÿñèíäÿ ùå÷ êÿñ ôèêèð àéðûëûüû èçùàð åòìÿìèøäè. Èõòèëàô

îíëàðäàí ñîíðà öçÿ ÷ûõûá áó ýöíöìöçÿ ãÿäÿð äàâàì åòìèøäèð.

×öíêè ùÿëÿ äÿ åëÿ àäàìëàð âàð êè, áó ö÷ õÿëèôÿíèí ÿìèðëèêëÿðèíÿ

âÿ ôÿçèëÿòëÿðèíÿ òÿíÿ åäèðëÿð.

Ýþðÿñÿí Ïåéüÿìáÿðèí èñòÿäèéè êèìè îíóí òÿéèí îëóíìàñû

ùàããûíäà éàçûëû ôÿðìàí áåëÿ àäàìëàðà ýÿëèá ÷àòñàéäû, îíëàð ùàé-êöéÿ

65

âÿ ùÿéàcàíà ñîí ãîéàðäûëàðìû? Éîõñà áó åëÿ áèð äöéöíäöð êè, öììÿò

îíó ùå÷ âàõò à÷à áèëìÿéÿcÿê?

ßñëèíäÿ áó èääèà ÷îõäàí þç ÿùÿìèééÿòèíè èòèðèá. Àðòûã ÿìèðëÿðäÿí,

ñóëòàíëàðäàí ùå÷ áèðè ãàëìàéûá. Áÿñ èø áèòÿíäÿí, ñÿùàáÿëÿð ßáó Áÿêðèí

õÿëèôÿëèéèíè ãÿáóë åäÿíäÿí ñîíðà áó kþðöê áàñìàã íÿ ö÷öíäöð?

Áóíäàí áàøãà, Ïåéüÿìáÿðèí áó ìÿñÿëÿíè ùÿëë åòìÿéÿ âàõòû

âàðäû. ×öíêè áó êàüûç-ãÿëÿì ìÿñÿëÿñè îíóí þëöìöíäÿí äþðä ýåcÿ

ÿââÿë, cöìÿ àõøàìû ýöíö îëìóøäó. ßýÿð áó áåëÿ çÿðóðè îëñàéäû âÿ

Ïåéüÿìáÿð áèëñÿéäè êè, áó ñîíðàäàí áÿéÿíèëÿcÿê, ùÿìèí

ìöääÿòäÿ ùÿð øåéè îíëàðà áèëäèðÿð âÿ éàçàðäû âÿ Àëëàù äà Þç åë÷èñèíè

îíäàí ñîíðà Þç äÿðýàùûíà àïàðàðäû.

Áóäóð, ñÿùàáÿëÿðèí þçëÿðèíèí ùÿòòà Àëëàùûí åë÷èñèíèí ñàüëûüûíäà

ßáó Áÿêðèí ôÿçèëÿòëè àäàì îëäóüó ãÿðàðûíà ýÿëäèêëÿðè ùàããûíäà

øÿùàäÿòëÿðè ãàðøûíûçäàäûð.

×öíêè ìÿñÿëÿ ùàìûéà òàìàìèëÿ àéäûí èäè. ßëè áèí ßáó Òàëèáÿ

ýÿëèícÿ, îíóí áó ìÿñÿëÿäÿ ìþâãåéè àøàüûäàêûëàðäàí ìÿëóì îëóð…

Ìÿùÿììÿä áèí ÿë-Ùÿíèôèééÿäÿí ðÿâàéÿò îëóíóð: “Àòàìäàí

(Àëëàù ðàçû îëìóø ßëè áèí ßáó Òàëèáäÿí) ñîðóøäóì êè,

Ïåéüÿìáÿðäÿí ñîíðà ÿí éàõøû àäàì êèìäèð?” Càâàá âåðäè êè, ßáó

Áÿêð. Äåäèì ñîíðà êèì? Äåäè: “Þìÿð. Ãîðõóðäóì êè, äåéÿð

Îñìàí.” Ñîðóøäóì: "Ñîíðà äà ñÿí? Äåäè êè, ìÿí éàëíûç ìöñÿëìàíëàðäàí

áèðèéÿì” (Èìàì ÿë-Áóõàðèíèí þç “Ñÿùèù”èíäÿ âåðäèéè

ðÿâàéÿò).

Àáäóëëàù áèí Þìÿð (ð.à.) äåìèøäèð: “Ïåéüÿìáÿðèí çàìàíûíäà

ùå÷ êèìè ßáó Áÿêðÿ áÿðàáÿð òóòìàçäûã, îíäàí ñîíðà Þìÿðè, îíäàí

ñîíðà äà Îñìàíûí àäûíû ÷ÿêÿðäèê, äàùà ñîíðà èñÿ Ïåéüÿìáÿðèí

ãàëàí ñÿùàáÿëÿðèíäÿí áèðèíè äèýÿðèíäÿí öñòöí òótìàçäûã” (ÿë-

Áóõàðèíèí ðÿâàéÿòè).

Èáí Àááàñ -Àëëàù îíäàí âÿ àòàñûíäàí ðàçû îëñóí!- äåìèøäèð:

«Ìÿí ÷àðïàéûñûíûí öñòöíäÿ óçàäûëìûø (þëìöø) Þìÿð ö÷öí äóà

îõóéàí àäàìëàðûí àðàñûíäà äàéàíìûøäûì, áó çàìàí äèðñÿéèíè ìÿíèì

÷èéíèìÿ ãîéìóø áèð íÿôÿðèí áåëÿ äóà åòäèéèíè åøèòäèì: “Àëëàù ñÿíÿ

ðÿùìÿò åëÿñèí! Ìÿí àðçó åäèðÿì êè, Àëëàù ñÿíè î èêè äîñòóíóí éàíûíà

àïàðñûí, ÷öíêè ìÿí Ïåéüÿìáÿðèí äÿôÿëÿðëÿ áåëÿ äåäèéèíè åøèòìèøÿì:

“Ìÿí ßáó Áÿêð âÿ Þìÿðëÿ áèðëèêäÿ ôèëàí éåðäÿ èäèê…” “Ìÿí ßáó

Áÿêð âÿ Þìÿðëÿ áèðëèêäÿ ôèëàí èøè ýþðöðäöê…”; “Ìÿí ßáó Áÿêð âÿ

66

Þìÿðëÿ áèðëèêäÿ äöøäöê…”; “Ìÿí ßáó Áÿêð âÿ Þìÿðëÿ áèðëèêäÿ ôèëàí

éåðÿ äàõèë îëäóã…”; “Ìÿí ßáó Áÿêð âÿ Þìÿðëÿ áèðëèêäÿ ôèëàí

éåðäÿí ãàëõäûã…”.

Ýåðè äþíöá íÿ ýþðñÿì éàõøûäûð? Áó ñþçëÿðè äåéÿí Àëëàù ðàçû

îëìóø ßëè áèí ßáó Òàëèá èìèø…» (ÿë-Áóõàðèíèí âÿ Ìöñëèìèí

ùàããûíäà ùÿìôèêèð îëäóãëàðû ùÿäèñ).

Ôèêèð âåð, áó ßìèðÿëìþìèíèí ßëè áèí ßáó Òàëèáèí - âÿ îíó äà

Þçöíäÿí ðàçû ñàëñûí!- øÿùàäÿòèäèð.

Ùóçåéôÿ áèí ÿë-Éÿìÿíèäÿí ðÿâàéÿò îëóíóð: «Ïåéüÿìáÿð

äåäè: “Ýþðÿñÿí ìÿíäÿí ñèçÿ íÿ ãàëàcàã? Ìÿíäÿí ñîíðà ßáó

Áÿêðäÿí âÿ Þìÿðäÿí íöìóíÿ ýþòöðöí!”» (Áó ùÿäèñè ÿò-Òèðìèçè þç

ùÿäèñ òîïëóñóíäà ðÿâàéÿò åòìèø âÿ ùÿñÿí ùÿäèñ àäëàíäûðìûøäûð. ßëßëáàíè

äÿ þç “ÿë-Ìèøêàò” ÿñÿðèíäÿ îíóíëà ðàçûëàøìûøäûð).

ßáó Áÿêðäÿí ðÿâàéÿò åäèðëÿð êè, áèð êèøè Ïåéüÿìáÿðÿ

äåìèøäèð: “Éóõóäà ýþðäöì êè, ñÿìàäàí òÿðÿçèéÿ îõøàð áèð øåé åíäè,

ñÿí âÿ ßáó Áÿêð þçöíöçö ÷ÿêäèðäèíèç, ñÿí àüûð ýÿëäèí, ñîíðà ßáó

Áÿêð âÿ Þìÿð þçëÿðèíè ÷ÿêäèðäèëÿð, ßáó Áÿêð àüûð ýÿëäè. Ñîíðà

Þìÿðëÿ Îñìàí þçëÿðèíè ÷ÿêäèðäèëÿð, Þìÿð àüûð ýÿëäè. Ñîíðà òÿðÿçè

ýþéÿ ÷ÿêèëäè”. Áó ñþçäÿí ñîíðà Ïåéüÿìáÿðèí ùàëû ïèñëÿøäè. Éÿíè áó,

îíà ÷îõ ïèñ òÿñèð åòäè. Î áåëÿ äåäè: “Áó, Ïåéüÿìáÿðèí õÿëèôÿëÿðèíèí

àðäûcûëëûüûíà èøàðÿäèð, ñîíðà – Àëëàù ùàêèìèééÿòè èñòÿäèéèíÿ âåðÿcÿê”

(Áó ùÿäèñè ÿò-Òèðìèçè ðÿâàéÿò åòìèø âÿ äåìèøäèð êè, ùÿñÿí-ñÿùèù

ùÿäèñäèð. ßë-ßëáàíè âÿ ßáó Äàâóä äà îíóíëà ðàçûëàøìûøëàð).

Áöòöí áó õèäìÿòëÿð âÿ öñòöíëöêëÿð, ùÿòòà áèçèì áó ìþâçóäà çÿèô

âÿ óéäóðìà ðÿâàéÿòëÿðäÿí èìòèíà åòäèéèìèçÿ áàõìàéàðàã îëäóãcà

÷îõäóð.

Áèð íå÷ÿ ùÿäèñè ýþñòÿðÿê: “Ìÿí åëìèí øÿùÿðèéÿì, ßáó Áÿêð îíóí

ùàñàðû, Þìÿð îíóí éåðè, ßëè èñÿ ãàïûñû”. Áó, óéäóðìà ùÿäèñäèð.

Åëÿ êè, Ïåéüÿìáÿð âÿôàò åòäè âÿ ìöñÿëìàíëàð þçëÿðèíèí

Ïåéüÿìáÿðäÿí ñîíðà þçëÿðèíèí ÿí ëÿéàãÿòëèñèíÿ ñÿäàãÿò àíäû

è÷äèëÿð. Áèð ÷îõ ÿðÿá ãÿáèëÿëÿðè Èñëàìäàí öç äþíäÿðäè. Áó ãÿáèëÿëÿð

è÷ÿðèñèíäÿí ÿë-ßñâÿä ÿë-ßíñè, Ìöñåéëèìÿ, Ñÿcàù êèìè þçëÿðèíèí

ïåéüÿìáÿð îëäóãëàðûíû èääèà åäÿíëÿð äÿ îëäó.

Áÿçè ãÿáèëÿëÿð çÿêàò âåðìÿêäÿí áîéóí ãà÷ûðäûëàð. Îíëàð þç

øöáùÿëÿðèíè àøàüûäàêû àéÿäÿêè ñþçëÿðëÿ ÿñàñëàíäûðûðäûëàð: «Îíëàðûí

ìàëëàðûíäàí ñÿäÿãÿ àë. Áóíóíëà îíëàðû òÿìèçëÿìèø, ïàê åòìèø

67

îëàðñàí. Îíëàðäàí þòðö äóà åò, ÷öíêè ñÿíèí äóàí îíëàð ö÷öí áèð

àðõàéûí÷ûëûãäûð. Àëëàù åøèäÿíäèð, áèëÿíäèð!» (ÿò-Òþâáÿ, 103)

ßðÿáëÿð áåëÿ äåéèðäèëÿð êè, áèç, áèçèì ö÷öí íàìàç ãûëàí, éÿíè äóà

åäÿí Ïåéüÿìáÿðÿ ñÿäÿãÿëÿð (çÿêàò) âåðèðäèê. Èíäè î þëöá, áèç äÿ

áàøãàñûíà ñÿäÿãÿ âåðìÿéÿcÿéèê. Îíëàð ßáó Áÿêðèí éàíûíà ýÿëèá áó

ôèêèðëÿðèíè îíà áèëäèðäèëÿð âÿ çÿêàòû âåðìÿìÿê, éàëíûç íàìàç ãûëìàã

ö÷öí èçí èñòÿäèëÿð.

Àëëàù ðàçû îëìóø ßáó Áÿêð áó òÿêëèôè ðÿää åòäè âÿ äåäè êè, çÿêàò

Àëëàùûí ìàë-äþâëÿò öçÿðèíäÿ ùàããûäûð, Àëëàùà àíä îëñóí êè, ìÿí

íàìàçëà çÿêàò àðàñûíäà ôÿðã ãîéàíëàðëà þëöì-äèðèì äþéöøöíÿ

ýèðìÿéÿ ùàçûðàì.

Ñÿùàáÿëÿðäÿí ÷îõó Ãèáëÿ ÿùëè èëÿ äþéöøìÿêäÿí èìòèíà åòìÿê

èñòÿéèð âÿ äåéèðäèëÿð êè, áèç íàìàç ãûëûá: “Àëëàùäàí áàøãà ìÿáóä

éîõäóð, Ìÿùÿììÿä Àëëàùûí åë÷èñèäèð” – äåéèá øÿùàäÿò âåðÿíëÿðëÿ

íåcÿ äþéöøÿê?

Ïåéüÿìáÿð þçö áèð âàõò äåìèøäèð: “Ìÿíÿ ÿìð îëóíóá êè,

èíñàíëàð Àëëàùäàí áàøãà ùå÷ áèð ìÿáóäóí îëìàäûüûíà, Ìÿùÿììÿäèí

Àëëàùûí åë÷èñè îëäóüóíà øÿùàäÿò âåðìÿéèícÿ, íàìàç ãûëûá, çÿêàò

âåðìÿéèícÿ îíëàðëà äþéöøöì. Áóíó åòñÿëÿð, þç càíëàðûíû âÿ ìàëëàðûíû

ìÿíäÿí ãîðóìóø îëàðëàð. Éàëíûç îíëàðûí öçÿðèíÿ äöøÿí ùàããû

þäÿéÿðëÿð, âÿ ùàãã-ùåñàáëàðûíû Àëëàù êÿñÿð”.

ßáó Áÿêð äåìèøäèð: “Çÿêàò òþâùèä (Àëëàùûí òÿêëèéèíÿ øÿùàäÿò)

ùàããûäûð. Àëëàùà àíä îëñóí êè, ìÿíÿ Àëëàùûí åë÷èñèíÿ âåðäèêëÿðè

çÿêàòäàí áèð ãûðûã ÷àòû (ùåéâàíûí áàøûíà áàüëàíàí èï íÿçÿðäÿ òóòóëóð)

áåëÿ àç âåðñÿëÿð, ìÿí áóíà ýþðÿ îíëàðëà âóðóøàðàì”.

Áóíà ýþðÿ äÿ Ãóðàíè Êÿðèìèí ñÿùàáÿëÿðäÿí âÿ îíëàðûí

àðäûcûëëàðûíäàí îëàí òÿôñèð÷èëÿðèíäÿí ÷îõó áó àøàüûäàêû àéÿíèí

ìÿíàñûíû ßáó Áÿêðëÿ ÿëàãÿëÿðäèðìÿêäÿ ùàãëûäûðëàð. Ùÿìèí àéÿ ÿë-

Ìàèäÿ ñóðÿñèíèí 54-cö àéÿñèäèð: «Åé èìàí ýÿòèðÿíëÿð! Ñèçäÿí ùÿð

êèì äèíèíäÿí äþíñÿ, (áèëñèí êè) Àëëàù (îíóí éåðèíÿ) åëÿ áèð òàéôà

ýÿòèðÿð êè, (Àëëàù) îíëàðû, îíëàð äà (Àëëàùû) ñåâÿðëÿð. Îíëàð

ìþìèíëÿðÿ ãàðøû ìöëàéèì, êàôèðëÿðÿ ãàðøû èñÿ ñÿðò îëàð, Àëëàù

éîëóíäà âóðóøàð âÿ ùå÷ êÿñèí òÿíÿñèíäÿí ãîðõìàçëàð. Áó,

Àëëàùûí ëöòôöäöð, îíó èñòÿäèéèíÿ âåðÿð…»

Áåëÿ äåéèðëÿð êè, Àëëàùûí åë÷èñèíèí çàìàíûíäà áèð íÿôÿð äÿ þç

äèíèíäÿí äþíìÿìèøäèð. Áó ùàäèñÿ Àëëàù ðàçû îëìóø ßáó Áÿêð ÿñ-

68

Ñèääèãèí õÿëèôÿëèéè äþâðöíäÿ áàø âåðìèøäèð. Àéÿäÿ äÿ î âÿ îíóíëà

áèðýÿ îëàí ñÿùàáÿëÿð íÿçÿðäÿ òóòóëóð. Îíëàð î àäàìëàðäûð êè, Àëëàù

îíëàðû äèíäÿí äþíÿíëÿðÿ ãàðøû äþéöøÿ ãàëäûðìûøäûð. Îíëàð Àëëàùûí, Î

äà îíëàðûí ñåâèìëèñèäèðëÿð. Îíëàð äèíäÿí öç äþíäÿðÿíëÿðÿ ãàðøû cèùàä

åòìèø âÿ ýþðäöéöí êèìè, Àëëàù ãàðøûñûíäà òÿíÿ åäÿíëÿðèí òÿíÿñèíäÿí

ãîðõìàìûøëàð.

Áó òÿôñèðèí äîüðó îëäóüó îðàäàí äà áèëèíèð êè, áó àéÿäÿ ýÿëÿcÿê

çàìàíäàí ñþùáÿò ýåäèð, ÷öíêè Ïåéüÿìáÿðèí ñàüëûüûíäà äèíäÿí ýåðè

äþíìÿê ùàëû îëìàìûøäûð. Àëëàù òaàëà áóíóí áåëÿ îëóá-îëìàäûüûíû

ùàìûäàí éàõøû áèëèð.

ßáó Áÿêð ÿñ-Ñèääèãèí õÿëèôÿëèéèíèí äîüðó-äöçýöí îëäóüóíó

ýþñòÿðÿí ñöáóòëàðäàí áèðè äÿ Àëëàù òaàëàíûí áó ãèéìÿòëè àéÿäÿêè

ñþçöäöð: «Àëëàù àðàíûçäàí èìàí ýÿòèðèá éàõøû èøëÿð ýþðÿíëÿðÿ –

éàëíûç Ìÿíÿ èáàäÿò åäÿðëÿð, ùå÷ íÿéè Ìÿíÿ øÿðèê ãîøìàçëàð äåéÿ

- îíëàðû þçëÿðèíäÿí ÿââÿëêèëÿð êèìè éåð öçöíöí âàðèñëÿðè

åäÿcÿéèíè, îíëàð ö÷öí îíëàðûí Àëëàùûí Þçö áÿéÿíäèéè äèíèíè

ìþùêÿìëÿíäèðÿcÿéèíè âÿ îíëàðûí ãîðõóñóíó ñîíðà ÿìèíàìàíëûãëà

ÿâÿç åäÿcÿéèíè âÿä áóéóðìóøäóð. Áóíäàí ñîíðà äà

êöôð åäÿíëÿð, øöáùÿñèç êè, ÿñë ôàñèãëÿðäèð» (ÿí-Íóð, 55)

Áþéöê àëèì Èáí Êÿñèð áóíó áåëÿ òÿôñèð åäèð: «Áó Àëëàù òaàëàäàí Îíóí

åë÷èñèíÿ âåðäèéè âÿääèð êè, îíóí öììÿòèíè éåð öçöíöí õÿëèôÿëÿðè

(âàðèñëÿðè) åòñèí, îíëàðûí êþìÿéè èëÿ þëêÿëÿðäÿ ñöëù îëñóí, ÿââÿëëÿð

èíñàíëàðäàí ýþçëÿäèêëÿðè ãîðõóíó îíëàð ö÷öí ÿìèíàìàíëûã âÿ îíëàðûí

èíñàíëàð öçÿðèíäÿ ùþêìðàíëûüû èëÿ ÿâÿç åòñèí.

Ãöðóð âÿ áîëëóã ñàùèáè âÿ ùÿð øåéäÿí ócà Àëëàù àðòûã äåäèéèíè

åòìèøäèð. Áèç Îíà àëãûø äåéèð âÿ ìèííÿòdàðëûüûìûçû áèëäèðèðèê.

Ïåéüÿìáÿðèí Ìÿêêÿíè, Õåéáÿðè, Áÿùðåéíè, ßðÿáèñòàí

éàðûìàäàñûíûí äèýÿð áþëýÿëÿðèíè, áöòöíëöêëÿ Éÿìÿí òîðïàüûíû ôÿòù

åòìÿìèø, Øàìûí âÿ Ùÿcÿð ãÿáèëÿñèíèí àòÿøïÿðÿñëÿðèíäÿí càí âåðýèñè

àëìàìûø, Ðóì ùþêìäàðû, Ìèñèðèí âÿ Èñýÿíäÿðèééÿíèí ñàùèáè

Ìöãÿâãèñ, ßììàí ùþêìäàðëàðû, Àëëàù ðÿùìÿò åòìèø âÿ êÿðàìÿò

âåðìèø ßñìÿùÿäÿí ñîíðà ùàêèìèééÿòÿ ýÿëìèø Ùÿáÿøèñòàí ùþêìäàðû

Íÿcàøè îíà ùÿäèééÿëÿð ýþíäÿðìÿìèø öëìÿìÿñè äÿ Àëëàùûí áó âÿäèíè

éåðèíÿ éåòèðìÿñè èëÿ ÿëàãÿäàðäûð.

Ïåéüÿìáÿð þëÿíäÿí ñîíðà Àëëàù îíà áöòöí êÿðàìÿòëÿðèíè

ãèñìÿò åëÿäè. Áåëÿ êè, îíäàí ñîíðà îíóí õÿëèôÿñè (äàâàì÷ûñû) ßáó

69

Áÿêð ÿñ-Ñèääèã îíóí èøèíè äàâàì åòäèðìÿéÿ áàøëàäû.

Î Ïåéüÿìáÿðèí þëöìöíäÿí ñîíðà ßðÿáèñòàí éàðûìàäàñûíäà

áàøëàéàí ãàðûìàãàðûøûãëûüû ãàéäàéà ñàëäû. Èñëàì îðäóëàðûíû Àëëàù ðàçû

îëìóø Õàëèä áèí ÿë-Âàëèäèí ñÿðêÿðäÿëèéè èëÿ ôàðñëàðûí öçÿðèíÿ

ýþíäÿðäè âÿ áó îðäó ôàðñ äèéàðûíûí áèð ùèññÿñèíè ôÿòù åòäè.

Áàøãà áèð îðäóíó Àëëàù ðàçû îëìóø ßáó Óáåéäÿíèí ñÿðêÿðäÿëèéè

èëÿ Øàìà, ö÷öícöíö Àìð áèí ÿë-Àñûí ñÿðêÿðäÿëèéè èëÿ Ìèñèð þëêÿñèíÿ

ýþíäÿðäè. Àëëàù áó þëêÿëÿðè îíëàðà òÿñëèì åòäè.

Àëëàù ßáó Áÿêð ÿñ-Ñèääèãÿ Þìÿð ÿë-Ôÿðóãó (éàõøûíû éàìàíäàí

àéûðìàüû áàcàðàí Þìÿðè) þçöíäÿí ñîíðà õÿëèôÿ åòìÿê èëùàìû

âåðìÿêëÿ Èñëàì ÿùëèíÿ áþéöê ñÿàäÿò áÿõø åòìèøäèð. Þìÿð îíäàí

ñîíðà âàð ýöcö èëÿ èøÿ áàøëàäû.

Äöíéàéà ïåéüÿìáÿðëÿðäÿí ñîíðà îíóí êèìè ýöcëö òÿáèÿòÿ âÿ

ìöêÿììÿë ÿäàëÿòÿ ìàëèê áàøãà áèð àäàì ýÿëìÿéèá. Îíóí ùþêìäàðëûüû

çàìàíû áöòöíëöêëÿ Øàì þëêÿëÿðèíèí, àõûðà êèìè Ìèñèð

äèéàðûíûí, Ôàðñ ÿðàçèëÿðèíèí ÿêñÿðèééÿòèíèí ôÿòùè áàøà ÷àòäû. Î

Êÿñðàíûí ãöðóðóíó ñûíäûðäû âÿ îíó îëäóãcà àë÷àòäû. Ãåéñÿðèíèí ÿëèíè

ýþäÿëòäè âÿ î ÿëèíè Øàì þëêÿñèíäÿí ÷ÿêèá Êîíñòàíòèíîïàëà ãàéûòìàüû

ìÿcáóð îëäó. Þìÿð îíëàðûí ìàë-äþâëÿòèíè Ïåéüÿìáÿðèí âÿä åòäèéè

êèìè, Àëëàù éîëóíäà ñÿðô åòäè.

Ñîíðà Îñìàíûí õÿëèôÿëèéè çàìàíû Èñëàì ìÿìëÿêÿòëÿðèíèí ÿðàçèñè

Éåð êöðÿñèíèí ÿí ócãàð øÿðãèíÿ âÿ ãÿðáèíÿäÿê óçàíäû. Àâðîïàäà

ßíäÿëöñÿ âÿ Êèïðÿäÿê ÷àòäû. Àâðîïàíûí cÿíóá-ãÿðáèíäÿ, Àòëàíòèê

îêåàíû ñàùèëëÿðèíäÿ éåðëÿøÿí Ãåéðÿâàí (Êàéðàóí), Ñèáòÿ (Øèìàëû

Àôðèêà) þëêÿëÿðè, øÿðãäÿ ×èí þëêÿñèíèí ócãàðëàðû ôÿòù îëóíäó. Êÿñðà

þëäöðöëäö âÿ òîðïàüû òîðáà èëÿ äàøûíäû.

Àøàüûäàêû ñÿùèù ùÿäèñäÿ Ïåéüÿìáÿðèí áåëÿ äåäèéè ýþñòÿðèëèð:

“Àëëàù Éåð êöðÿñèíèí ñÿòùèíè à÷ûá ìÿíÿ ýþñòÿðäè. Ìÿí îðàäà ìÿíèì

ö÷öí àéðûëìûø òîðïàãëàðûí øÿðã âÿ ãÿðá ùöäóäëàðûíû ýþðäöì. Ìÿíèì

öììÿòèìèí ìöëêö ìÿíèì ö÷öí àéðûëìûø òîðïàãëàð ãÿäÿð àðòàcàã”.

Èìàì Ìöñëèì þç “Ñÿùèù” ÿñÿðèíäÿ ýþñòÿðèð êè, Ïåéüÿìáÿð

äåìèøäèð: “Íÿ ãÿäÿð êè, ùàìûñû Ãóðåéøäÿí îëàí îí èêè êèøè îíëàðà

ùþêìäàðëûã åäÿcÿê, àäàìëàðûí èøè éàõøû ýåäÿcÿê”.

Àðòûã áó Ïåéüÿìáÿðèí óçàãýþðÿíëèéè ùÿãèãÿòÿ ÷åâðèëìèøäèð. Áó

ùÿäèñäÿí ìÿëóì îëóð êè, ìöñÿëìàíëàðûí èøëÿðèíèí ãàéäàñûíäà îëìàñû

ö÷öí îíëàðà îí èêè ÿäàëÿòëè õÿëèôÿíèí áàø÷ûëûã åòìÿñè çÿðóðèäèð.

Áóðàäà øèÿ èìàìëàðû íÿçÿðäÿ òóòóëìóð. Øèÿ èìàìëàðûíäàí ÷îõóíóí

70

ùÿãèãÿòäÿ ùå÷ áèð ùàêèìèééÿòè îëìàìûøäûð. Ùàããûíäà äàíûøûëàí îí èêè

êèøè èñÿ Ãóðåéøäÿí îëìàëû, áèð-áèð ùàêèìèééÿò áàøûíà ýÿëèá õàëãû

ÿäàëÿòëÿ èäàðÿ åòìÿëè èäèëÿð.

Áóíäàí ÿëàâÿ áóðàäà áåëÿ áèð øÿðò ãîéóëìóð êè, îíëàð ùþêìÿí

áèð áàøà áèð-áèðèíèí àðäûícà ýÿëìèøäèëÿð. Àðäûcûëëûã äåéèëÿíäÿ îíëàðûí

áó öììÿòäÿí îëóá, ìöõòÿëèô ôàñèëÿëÿðëÿ áèð-áèðèíäÿí ñîíðà

ùàêèìèééÿòÿ ýÿëìÿñè íÿçÿðäÿ òóòóëóð. Îíëàðäàí äþðäö èñÿ áèðáèðèíäÿí

áèëàâàñèòÿ ñîíðà ùàêèìèééÿòÿ ýÿëìèøëÿð êè, áóíëàð ßáó

Áÿêð, Þìÿð, Îñìàí âÿ ßëèäèð (Àëëàù îíëàðäàí ðàçû îëñóí!).

Îíëàðäàí ñîíðà ìöÿééÿí âàõò êå÷ìèø, ñîíðà Àëëàù êèìè

èñòÿìèøñÿ, î áàø÷û îëìóøäóð. Äàùà ñîíðà Àëëàù òaàëàíûí áèëäèéè âàõòäà

îíëàðûí ãàëàíëàðû ùàêèìèééÿòäÿ îëà÷àãëàð. Îíëàðäàí áèðè äÿ àäû

Ïåéüÿìáÿðèí àäûíà, êóíéÿñè (òÿõÿëëöñö) êóíéÿñèíÿ óéüóí ýÿëÿí

Ìåùäè ÿë-Ìöíòÿçÿðäèð (ýþçëÿíÿí Ìåùäèäèð) êè, èíäèki dþâðdя çöëìëÿ

äîëó îëàí éåð öçöíö éàõøûëûã âÿ ÿäàëÿòëÿ äîëäóðàcàã» (Èáí Êÿñèðèí

òÿôñèðèíäÿí 3/ 398-399).

Éóõàðûäàêû àéÿäÿí áó íÿòècÿëÿðè ÷ûõàðà áèëÿðèê:

Àëëàù ìþìèíëÿðÿ âÿä åòìèøäèð êè, îíëàðà ãîðõóëàðûíû ÿìèíàìàíëûãëà

ÿâÿç åäÿcÿê. Ñÿùàáÿëÿðèí çàìàíûíäà, äöøìÿíëÿðèí ÷îõ,

îíëàðûí àç îëìàñûíà áàõìàéàðàã, áåëÿ îëìóøäóð. Àëëàù òaàëà îíëàðû

äöøìÿíëÿðè öçÿðèíäÿ ãàëèá ÷ûõàðìûø, îíëàðà þç þëêÿëÿðèíäÿ ÿìèíàìàíëûã

ãèñìÿò åòìèø. Ñàécà îíëàðäàí ãàò-ãàò ÷îõ îëàí ÿcÿìëÿð

îíëàðäàí ãîðõìóø, îíëàðà ùÿð øåéèí ùàã-ùåñàáûíû âåðìèøëÿð.

Áèç èñÿ áó ÿñðäÿ ÿìèí-àìàíëûüûí ùå÷ äàäûíû äà áèëìèðèê. Ùÿð

ùàíñû áèð àíäà äöøìÿí ýþçëÿíèëìÿäÿí öñòöìöçÿ áàñãûí åäèá,

ãàíûìûçû, ìàëûìûçû âÿ íàìóñóìóçó ÿëèìèçäÿí àëà áèëÿð. Èãòèñàäè

áþùðàíëàð áèçè ñûõûð. Ìÿíÿâè ãîðõó è÷ÿðèñèíäÿ éàøàéûðûã, ÷öíêè

ìÿüëóáèééÿò âÿ çÿèôëèê ùèññ åäèðèê. Ìàääè ãîðõó è÷ÿðèñèíäÿ éàøàéûðûã,

÷öíêè Àëëàùäàí óçàãëàøìûøûã;

áó àéÿ ùÿì äÿ ðÿøèäè õÿëèôÿëÿðèí õÿëèôëèêëÿðèíèí äîüðóëóüóíà

àéäûí âÿ à÷ûã-àøêàð áèð äÿëèëäèð;

ßáó Áÿêð ÿñ-Ñèääèãèí ÿí áþéöê õèäìÿòëÿðèíäÿí áèðè äÿ áóäóð

êè, îí ñÿêêèç éàøëû Óñàìÿ áèí Çåéä Ïåéüÿìáÿðèí øÿõñÿí áàéðàã

áàüëàäûüû îðäóñóíó òÿcùèç åòìèøäè. Áó çàìàí Ïåéüÿìáÿð Àëëàù

ðÿùìÿòèíÿ ýåòäè, îðäóéà õÿáÿð éîëäà ÷àòäû âÿ Óñàìÿ þç îðäóñó èëÿ

áèðýÿ ýåðè ãàéûòäû.

Ëàêèí ßáó Áÿêð ùàêèìèééÿòÿ ýÿëÿí êèìè ñÿùàáÿëÿðäÿí ÷îõóíóí

71

Ðóì þëêÿñèíÿ îðäó ýþíäÿðìÿìÿéè èñðàð åòäèêëÿðèíÿ áàõìàéàðàã,

ýèçëè ùàçûðëûüà áàøëàäû. Îíëàð áåëÿ äåéèðäèëÿð êè, îðäóíó þç äèíèíäÿí

öç äþíäÿðÿíëÿðëÿ âóðóøìàã ö÷öí ýþíäÿðìÿê äàùà éàõøû îëàð.

ßñ-Ñèääèã áó òÿêëèôè ãÿòèééÿòëÿ ðÿää åòäè êè, Àëëàùà àíä îëñóí êè,

Ïåéüÿìáÿð þç ÿëè èëÿ áàüëàäûüû áàéðàüû à÷ìàðàì! Ìÿäèíÿäÿ èòëÿð

ìþìèíëÿðèí àíàëàðûíûí àéàãëàðûíäàí éàïûøñà äà (éÿíè Ïåéüÿìáÿðèí

àðâàäëàðûíû äöøìÿíëÿðäÿí ãîðóìàã ö÷öí áåëÿ ëàçûì ýÿëñÿ, áó îðäóíó

áóðàäà ñàõëàìàéàcàüûã) Óñàìÿíèí îðäóñóíó Ðóìà ýþíäÿðÿcÿéÿì.

ßáó Áÿêð ñÿùàáÿëÿð îíóí ùàãëû îëäóüóíó áàøà äöøÿíÿäÿê èñðàðëà

þç ÿìðèíèí öñòöíäÿ äàéàíäû. Èøè áàøà äöøÿíäÿí ñîíðà îíëàð îíóí ñþçöíö

òÿñäèã åòäèëÿð âÿ ÿìðèíèí ÿëåéùèíÿ ÷ûõìàäûëàð. ×öíêè î, Ïåéüÿìáÿðèí

ÿñ-Ñèääèã (äîüðócóë) àäëàíäûðäûüû àäàì èäè.

Áåëÿëèêëÿ, î, îðäóíó ýþíäÿðäè. Îíóí éàíûíäà ìÿñëÿùÿòëÿøìÿê

ö÷öí éàëíûç Þìÿð áèí ÿë-Õÿòòàá ãàëäû. Þìÿðèí áóíà ùàããû âàðäû.

Îðäó þç äèíèíäÿí öç äþíäÿðìÿê èñòÿéÿí ùÿð ùàíñû ãÿáèëÿíèí

éàíûíäàí êå÷ÿð-êå÷ìÿç îíëàð þç äèíëÿðèíÿ ãàéûäûð âÿ þç-þçëÿðèíÿ

áåëÿ äåéèðëÿð: “Îíëàð çÿèô îëñàéäûëàð Ðóìëà äþéöøÿ ÷ûõìàçäûëàð”. Áó,

Èñëàìûí âÿ ìöñÿëìàíëàðûí êþìÿéèíÿ ýÿëäè, ãÿáèëÿëÿðäÿí áèð ÷îõóíóí

äèí éîëóíäàí ÷ûõìàñûíà ìàíå îëäó, ßðÿáëÿðäÿí öðÿêëÿðèíäÿ àòàáàáàëàðûíûí

èíòèãàìûíû àëìàã ö÷öí Ìÿäèíÿ öçÿðèíÿ ùócóì åòìÿê

êèìè ïèñ ôèêèð ýÿçäèðÿí, càùèëèééÿ äþâðöíÿ ãàéòàðìàã èñòÿéÿíëÿðÿ

àìàí âåðìÿäè. Îðäó Ðóìó èñòèëà åäèá ãàëèáèééÿòëÿ âÿ ãÿíèìÿòëÿ,

ñàü-ñàëàìàò ýåðè ãàéûòäû.

Áèð äÿôÿ Ïåéüÿìáÿð , ßáó Áÿêð, Þìÿð, Îñìàí, ßëè, Òÿëùà âÿ

Çóáåéðëÿ áèðëèêäÿ Ùèðà äàüûíäà èäè. Áèðäÿí ãàéà ïàð÷àñû éåðèíäÿ îéíàäû.

Ïåéüÿìáÿð äåäè: “Ñàêèò äàéàí, ñÿíèí öñòöíäÿ áèð Ïåéüÿìáÿðäÿí, áèð

äîüðócóë àäàìäàí áèð øÿùèääÿí áàøãà ùå÷ êèì éîõäóð” (Èìàì Ìöñëèìèí

þç “Ñÿùèù”èíäÿ ðÿâàéÿò åòäèéè ùÿäèñ).

ßáó Áÿêð ÿñ-Ñèääèãèí õèäìÿòëÿðèíäÿí âÿ öñòöí cÿùÿòëÿðèíäÿí

áèçÿ ýÿëèá ÷àòàí áóíëàðäûð. Áèç äÿ Àëëàùûí êþìÿéè âÿ ýöcö èëÿ îíóí

õèëàôÿòèíèí, ìöñÿëìàíëàðûí îíà èíàíìàñûíûí âÿ àðàëàðûíäà ùå÷ áèð

ìöõàëèôÿò÷è îëìàäàí îíóí ÿòðàôûíà òîïëàøìàñûíûí íåcÿ ìöìêöí

îëäóüóíó áÿéàí åòìÿê èñòÿéèðèê.

Áèç èíàíûðûã êè, Ïåéüÿìáÿð þçöíäÿí ñîíðà, íÿ ßáó Áÿêðèí íÿ

äÿ áàøãà áèð íÿôÿðèí õÿëèôÿ îëìàñû ùàããûíäà ùå÷ íÿ äåìÿìèø âÿ

éàçìàìûøäûð. Áó ìÿçìóíäà åëÿ èøàðÿëÿð âÿ åéùàìëàð îëìóøäóð êè,

îíëàðû éàëíûç äÿððàêÿëè àäàì áàøà äöøÿ áèëÿð.

Èìàì ßùìÿä, Ïåéüÿìáÿðèí ùÿéàòûíäàí éàçàí äèýÿð

72

ìöÿëëèôëÿð âÿ òàðèõ÷èëÿð þç ñÿùèù ðÿâàéÿòëÿðèíäÿ áåëÿ äåìèøëÿð êè,

Ïåéüÿìáÿð þëöì éàòàüûíäà îëàíäà ßáó Áÿêð ìöñÿëìàíëàðëà

áèðëèêäÿ ñöáù íàìàçûíû ãûëûðìûø. Áó çàìàí Ïåéüÿìáÿð àüðûíûí àðà

âåðäèéèíè ýþðöá àéàüà ãàëõûð, îòàüûí ïÿðäÿñèíè ãàëäûðûá íàìàç ãûëìàã

ö÷öí ñÿô-ñÿô äöçöëìöø ìöñÿëìàíëàðà áàõûð. Áó îíóí õîøóíà ýÿëèð.

Ïåéüÿìáÿð ýöëöìñÿéèð. Áóíó ýþðÿí ìöñÿëìàíëàð ôÿðÿùëÿðèíäÿí

íàìàçû éàðûì÷ûã ãîéìàã èñòÿéèðëÿð. ßáó Áÿêð äÿ èñòÿéèð êè, áèð àç

ýþçëÿñèí, Ïåéüÿìáÿð ýÿëèá þç éåðèíÿ êå÷èá càìààòûí íàìàçûíà

èìàìëûã åòñèí. Ïåéüÿìáÿð îíëàðà èøàðÿ åäèð êè, íàìàçëàðûíû äàâàì

åòäèðñèíëÿð âÿ ïÿðäÿíè ñàëûð.

Áó, Ïåéüÿìáÿðèí þìðöíöí ñîí àíëàðû èäè. ßáó Áÿêð íàìàçû

ãóðòàðäûãäàí ñîíðà îíóí éàíûíà ýÿëäè. Àèøÿéÿ äåäè êè, äåéÿñÿí

Àëëàùûí åë÷èñèíèí àüðûñû êÿñèëèá. Ñîíðà àòûíà ìèíèá Ìÿäèíÿíèí

øÿðãèíäÿêè åâèíÿ ýåòäè.

Ïåéüÿìáÿð ùÿìèí ýöí ýöíÿø èøûüû ýöcëÿíÿí âàõòäà âÿôàò åòäè.

Ñÿùàáÿëÿð þëöá-þëìÿìÿñè ùàããûíäà ìöõòÿëèô ôèêèðäÿ èäèëÿð. Áèðè

äåéèðäè þëöá, áèðè äåéèðäè þëìÿéèá. Áó î ãÿäÿð äàâàì åòäè êè, ÿñ-

Ñèääèã ýÿëèá îíóí öçöíö à÷äû âÿ þïäö. Ñîíðà áåëÿ äåäè: “Àòàì àíàì

ñÿíÿ ôÿäà îëñóí! Ñÿí þëÿíäÿí ñîíðà da ñàüëûüûíäàêû êèìè

ýþçÿëñÿí!..”.

Ñîíðà òåç ÷ûõûá ìÿñcèäÿ ýåòäè, ìèíáÿðèí éàíûíäà äàéàíûá,

àäàìëàðû ÷àüûðäû. Îíëàð ýÿëèá ÿéëÿøäèëÿð âÿ ãóëàã àñìàüà áàøëàäûëàð.

Î äåäè: “Êèì Ìÿùÿììÿäÿ èáàäÿò åäèðäè, áèëñèí êè, Ìÿùÿììÿä àðòûã

þëìöøäöð. Êèì Àëëàùà èáàäÿò åäèðäè, áèëñèí êè Àëëàù ñàüäûð, Î þëìöð.

Àëëàù òaàëàíûí áó ñþçöíö õàòûðëàéûí: «Ìÿùÿììÿä àícàã áèð

ïåéüÿìáÿðäèð. Îíäàí ÿââÿë äÿ ïåéüÿìáÿðëÿð ýÿëèá ýåòìèøëÿð.

ßýÿð î þëñÿ, âÿ éà þëäöðöëñÿ, ñèç ýåðè äþíÿcÿêñèíèç?…» (Àëè

Èìðàí, 144).

Àëëàùà àíä îëñóí êè, àäàìëàð îíëàðà öç âåðìèø áÿäáÿõòëèêäÿí,

Àëëàùûí åë÷èñèíÿ îëàí ìÿùÿááÿòëÿðèíèí ÷îõëóüóíäàí Àëëàùûí áó àéÿíè

ßáó Áÿêð îõóìàçäàí ÿââÿë íàçèë åòäèéèíè õàòûðëàìàëûäûëàð. Ëàêèí

áóíäàí ñîíðà îíó ùÿð êÿñ õàòûðëàäû âÿ éåðè ýÿëäèêäÿ îõóìàéàí

îëìàäû. Þìÿð áó áàðÿäÿ áåëÿ äåìèøäèð: “Àëëàùà àíä îëñóí êè, åëÿ êè,

ßáó Áÿêðèí áó àéÿíè îõóäóüóíó åøèòäèì, îíäà áàøà äöøäöì êè, áó

àéÿäÿ äåéèëÿíëÿð äîüðó èìèø. Þçöìö éàðàëû êèìè ùèññ åòäèì,

ñóñòàëäûì, ùÿòòà àéàã öñòÿ äóðà áèëìÿäèì. Àéàãëàðûìûí ìÿíÿ ýöcö

÷àòìûðäû, ùÿòòà éåðÿ éûõûëäûì”.

Àäàìëàð áó çàìàí àüëàéûð, ùÿéàcàí êå÷èðèðäèëÿð. ßáó Áÿêð

ìöáàùèñÿíè êÿñäè âÿ ÷ÿòèíëèéè àðàäàí ãàëäûðäû. Ùàìûñû îíóí éàíûíà

ãàéûòäûëàð. ßíñàðëàðûí àðàñûíà ñþç-ñþùáÿò äöøäö îíëàð âÿ Áÿíè

73

Ñàèäÿíèí òàëâàðû àëòûíà òîïëàøäûëàð. Îíëàðäàí áÿçèëÿðèíäÿ õèëàôÿòèí

áàøûíäà ÿíñàðëàðäàí îëìàñû ôèêðè áàø ãàëäûðìûøäû. Áÿçèëÿðè èñÿ áåëÿ áèð

îðòàã ùàêèìèééÿò ôèêðè èðÿëè ñöðäöëÿð êè, áèð ÿìèð ìöùàcèðëÿðäÿí, áèðè

äÿ ÿíñàðëàðäàí îëñóí.

Áó ùàë ßáó Áÿêð ýÿëÿíÿäÿê äàâàì åòäè. ßáó Áÿêð ÿñ-Ñèääèã

ýÿëèá îíëàðûí øöáùÿëÿðèíÿ ñîí ãîéäó. Î áèëäèðäè êè, âàëèëÿð Ãóðåéøäÿí

îëìàëûäûð. ßíñàðëàð îíóí áó ôèêðèíè ãÿáóë åòäèëÿð, îíäàí ðàçû ãàëäûëàð

âÿ îíà ñÿäàãÿò àíäû è÷äèëÿð.

Ïåéüÿìáÿðèí âÿôàòûíûí ñÿùÿðè ýöíö àäàìëàð ìÿñ÷èäÿ òîïëàøûá

ßáó Áÿêðÿ ñÿäàãÿò àíäû è÷äèëÿð. Áÿçèëÿðè åëÿ äöíÿí àíä è÷ìèøäèëÿð.

Ñîíðà ßáó Áÿêð ìèíáÿðÿ ãàëõûá äåäè: “Àëëàùà ùÿìä îëñóí! Ìÿí

Îíà Îíóí ëàéèã îëäóüó êèìè òÿðèô äåéèðÿì”.

Ñîíðà àäàìëàðû íÿçÿäÿí êå÷èðäè. Çóáåéðè îíëàðûí àðàñûíäà

ýþðìÿäè. Îíó äÿâÿò åòäè, î ýÿëäè. ßáó Áÿêð äåäè: “Äåäèì êè,

Ïåéüÿìáÿðèí áèáèñè îüëó âÿ øàýèðäè (ùÿâàðèñè) êèìè áÿëêÿ áèð ñþç

äåéÿñÿí, ìöñÿëìàíëàðûí äèëèíè (éûüûícàüûíû) à÷àñàí”. Çóáåéð äåäè:

“Åé Àëëàùûí åë÷èñèíèí õÿëèôÿñè, ùå÷ áèð èðàäûì éîõäóð” – äåéèá àéàüà

ãàëõäû âÿ îíà áåéÿò åòäè (ñÿäàãÿò àíäû è÷äè).

ßáó Áÿêð àäàìëàðà áèð äÿ íÿçÿð ñàëäû, îíëàðûí è÷ÿðèñèíäÿ ßëèíè

ýþðìÿäè. Îíó äÿâÿò åòäè, î ýÿëäè. ßáó Áÿêð îíà äåäè: “Ñÿí ÿìèñè

îüëó âÿ êöðÿêÿíèñÿí. Ìÿí èñòÿðäèì êè, áèð ñþç äåéÿñÿí, ìöñÿëìàíëàð

åøèòñèíëÿð”. ßëè äåäè: “Åé Ïåéüÿìáÿðèí õÿëèôÿñè, ùå÷ áèð èðàäûì

éîõäóð”. Áóíó äåéèá î äà ßáó Áÿêðÿ ñÿäàãÿò àíäû è÷äè. Ñîíðà ßáó

Áÿêð äåäè: “Áåëÿëèêëÿ, ìÿí ñèçèí ÿí éàõøûíûç îëìàñàì äà – î áóíó

òÿâàçþêàð îëäóüóíäàí âÿ þçöíö òÿìèçÿ ÷ûõàðìàüà åùòèéàc

äóéìàäûüû ö÷öí äåäè, – ñèçèí ùþêìäàðûíûç îëäóì. ßýÿð éàõøû õÿëèôÿ

îëñàì, ìÿíÿ êþìÿê åäÿðñèíèç, ïèñ îëñàì, ìÿíÿ õÿáÿðäàðëûã

åäÿðñèíèç, ñÿùâëÿðèìè äöçÿëäÿðñèíèç. Äîüðó ñþç ñÿäàãÿòäèð, éàëàí ñþç

èñÿ õÿéàíÿò. Ñèçèí çÿèôèíèç ìÿíèì éàíûìäà ýöcëö îëàcàã, Àëëàù

ãîéñà äÿðäèíÿ ÷àðÿ ãûëàcàüàì. Ýöcëö ìÿíèì éàíûìäà çÿèô îëàcàã,

Àëëàùûí èçíè èëÿ îíäàí ùàãã àëàcàüàì. Àëëàùûí áÿäáÿõòëèéÿ

óüðàòìàäûüû ùå÷ áèð òàéôà Àëëàù éîëóíäà cèùàääàí ÿë ÷ÿêìÿç, Àëëàùûí

áÿëàéà äö÷àð åòìÿäèéè òàéôà ÿõëàãñûçëûüà éîë âåðìÿç. Íÿ ãÿäÿð êè,

Àëëàùà âÿ Îíóí åë÷èñèíÿ èòàÿò åäèðÿì, ìÿíÿ èòàÿò åäèí. Åëÿ êè, Àëëàùà

âÿ Îíóí åë÷èñèíÿ àñè îëäóì, ìÿíèì ñèçèí öçÿðèíèçäÿ èòàÿòèì îëóíìàã

ùàããûì ãàëìûð”.

Ñîíðà càìààò ãàðøûñûíäà öçðõàùëûã åäèá äåäè: “Àëëàùà àíä îëñóí

êè, ìÿí íÿ ýöíäöç, íÿ ýåcÿ, íÿ ýèçëè, íÿ äÿ àøêàð ÿëëàìÿëèê ôèêðèíÿ

äöøìÿìèøÿì”. Ìöùàcèðëÿð îíóí áó ñþçëÿðèíè ãÿáóë åòäèëÿð. ßëè âÿ

Çóáåéð èñÿ îíà äåäèëÿð: “Áèç éàëíûç îíà ýþðÿ ãÿçÿáëÿíäèê êè, çèðçÿìè

74

ìÿøâÿðÿòèíÿ ýåcèêìèøäèê. Áèç äÿ ßáó Áÿêðè áó ìÿíñÿáÿ ÿí ëàéèãëè

àäàì êèìè òàíûéûðûã. Ñÿí Ïåéüÿìáÿðëÿ ìàüàðàäà éîëäàøëûã åòìèø

àäàìñàí. Áèç ñÿíèí øÿðÿôëè àäàì îëäóüóíó âÿ ùàããûíäàêû ñÿìàâè

õÿáÿðè áèëèðèê. Áèçÿ ìÿëóìäóð êè, Ïåéüÿìáÿð ùÿëÿ ñàü èêÿí ñÿíÿ

áèçèìëÿ áèðýÿ íàìàç ãûëìàüû ÿìð åòìèøäè”.

ßáó Áÿêð îíëàðûí ùÿð èêèñèíäÿí ðàçû ãàëäû âÿ öçöíö

ìöñÿëìàíëàðà òóòóá äåäè: “Äóðóí íàìàçûíûçû ãûëûí, Àëëàù ñèçÿ

ðÿùìÿò åëÿñèí!” (Áó ùÿäèñ éàõøû èñíàäëàäûð. ßëàâÿ ìÿëóìàò ö÷öí

áàõ: Èáí Êÿñèðèí “ßë-áèäÿéÿ âÿ ÿí-íèùàéÿ” êèòàáû 5/ 219).

Áåëÿëèêëÿ, ßáó Áÿêð ÿñ-Ñèääèãèí õèëàôÿòè èêè èë ö÷ àé äàâàì åòäè.

Î, ùècðè òàðèõèíèí 13-cö èëèíäÿ, áàçàð åðòÿñè ýöíö, àõøàì ÷àüû 15 ýöí

äàâàì åäÿí õÿñòÿëèêäÿí ñîíðà âÿôàò åòäè âÿ ùÿìèí ýåcÿ äÿôí îëóíäó.

Î, õÿñòÿ îëàíäà Þìÿð îíóí éåðèíÿ càìààòëà íàìàç ãûëûðäû. Þëöì

éàòàüûíäà èêÿí þçöíäÿí ñîíðà ìþìèíëÿðÿ ÿìèðëèê åòìÿéè Þìÿð áèí

ÿë-Õÿòòàáà âÿñèééÿò åòìèøäè. Îíóí áó âÿñèééÿòèíè Îñìàí áèí ßôôàí

éàçìûøäû. Âÿñèééÿò ìöñÿëìàíëàðà îõóíìóøäó. Ùàìû – îíó,

äèíëÿìèø, ãÿáóë åòìèø âÿ îíà èòàÿò åòìèøäè.

Î äà Ïåéüÿìáÿðëÿ åéíè éàøäà âÿôàò åòìèøäè. Àëëàù îíëàðû

ùÿéàòäà äîñò âÿ ñèëàùäàø åòäèéè êèìè, òîðïàãëàðûíû äà áèð-áèðèíÿ

ãàðûøäûðìûø, îíëàð áèð éåðäÿ äÿôí îëóíìóøëàð. Àëëàù îíäàí ðàçû îëñóí

âÿ îíó äà Þçöíäÿí ðàçû ñàëñûí!

75

ÞÌßÐ ßË-ÔÀÐÓÃÓÍ

ÕÈÄÌßÒËßÐÈ Âß ÔßÇÈËßÒÈ

Þìÿð áèí ÿë-Õÿòòàá ãöââÿòëè, ìþùêÿì ÿçÿëÿëè, öçöíöí ðÿíýè

ãûðìûçûéà ÷àëàí, áþéöê àéàãëàðû, ÿëëÿðè îëàí, åíëèêöðÿê, ócàáîéëó áèð

êèøè èäè. Áîéó åëÿ ócà èäè êè, àäàìëàðëà áèðëèêäÿ éîë ýåäÿíäÿ áàøû

ùàìûäàí ùöíäöðäÿ ýþðöíÿðäè. Îíóí ùàããûíäà ùàìû áåëÿ äåéÿðäè:

“Þìÿðèí äèëè øèðèí, éåðèøè èòè, çÿðáÿñè àüûðäûð”.

Î, ùÿéàòû áîéó ùå÷ êÿñäÿí ãîðõìàìûøäûð. Càùèëèééÿ äþâðöíäÿ

Èñëàìäàí êÿíàðäà ãàëìàñû Ãóðåéøèí áöòöíëöêäÿ ìöñÿëìàíëàðà

âåðäèéè ÿçàá-ÿçèééÿòÿ áÿðàáÿð òóòóëóðäó. Èñëàìû ãÿáóë åäÿíäÿí ñîíðà

ìöñÿëìàíëàðûí òÿðÿôèíäÿ áöòöí Èñëàì òÿðÿôäàðëàðûíûí áèðëèêäÿ

ìöøðèêëÿðÿ ìöãàâèìÿòèíÿ áÿðàáÿð èäè.

Îíóí cèääèéÿòè, àüëû âÿ ÿäàëÿòè ùàìûéà íöìóíÿ ýþñòÿðèëèðäè.

Ùÿòòà î ñÿùàáÿëÿðèí àðàñûíäà éåýàíÿ àäàì èäè êè, Àëëàùûí åë÷èñè èëÿ

÷îõ øåéè ìöçàêèðÿ åäÿðäè âÿ áÿçÿí Àëëàùûí åë÷èñèíÿ òÿêëèôëÿð âåðÿð

âÿ òÿêëèôëÿðè ãÿáóë îëóíàðäû.

Î, Èñëàìûí äöøìÿíëÿðèíÿ ýöcëö òÿçéèã ýþñòÿðÿð, ëàêèí áóíó

ùÿääèíè àøìàãëà, þçöíö ãÿñäÿí cèääè ýþñòÿðìÿêëÿ âÿ àìàíñûçëûãëà

äåéèë, îíëàðà ùÿð øåéäÿí öñòöí ýÿëìÿêëÿ åäÿðäè.

Î, Èñëàìû ãÿáóë åòäèéè ýöí ìþìèí càìààòûí öçâëÿðèíèí ñàéû ãûðõà

÷àòäû. Ìöñÿëìàí îëäóüóíäàí áèð íå÷ÿ àí êå÷ìÿìèøäè êè, øöcàÿòëè

ãÿëáèíäÿ þç äèíèíÿ âÿ ãàðäàøëàðûíà ãàðøû ìÿñóëèééÿò ùèññè áàø ãàëäûðäû.

Þìÿð áèí ÿë-Õÿòòàáûí èñëàì äèíèíè ãÿáóë åòìÿñè Ïåéüÿìáÿðÿ

âÿùé ýÿëìÿñèíèí àëòûícû èëèíäÿ, Ïåéüÿìáÿðèí ÿìèñè Àëëàù ðàçû

îëìóø Ùÿìçÿ áèí Àáäóë-Ìóòòÿëèáèí Èñëàìû ãÿáóë åòìÿñèíäÿí ö÷ ýöí

ñîíðà áàø âåðìèøäèð.

Ïåéüÿìáÿð Àëëàù òaàëàéà Þìÿðèí ìöñÿëìàí îëìàñû ö÷öí

àøàüûäàêû ùÿäèñäÿ ýþñòÿðèëäèéè êèìè äóà åòìèøäèð: “Åé Àëëàù, Èñëàìû

Ñÿíèí ÿí ÷îõ ñåâäèéèí èêè êèøè èëÿ: Þìÿð áèí ÿë-Õÿòòàá âÿ ßáó Cÿùë

áèí Ùèøàìëà ãöââÿòëÿíäèð”. Îíëàðûí èêèñèíäÿí Þìÿð Àëëàùûí äàùà

÷îõ ñåâäèéè áÿíäÿñè îëìóøäóð.

Þìÿð àüëàñûüìàç ãöââÿéÿ ìàëèê áèð àäàì èäè. Îíóí Èñëàìû

ãÿáóë åòìÿñè ìöøðèêëÿð àðàñûíäà ðöñâàé÷ûëûã âÿ àë÷àãëûã êèìè ñÿñêöéÿ

ñÿáÿá îëäó, ìöñÿëìàíëàðà èñÿ ãöââÿò, øÿðÿô âÿ ñåâèíc ïàëòàðû

76

ýåéèíäèðäè.

Èáí Èñùàã (1/349) Þìÿðÿ èñíàäëà áåëÿ ðÿâàéÿò åòìèøäèð: «Èñëàìû

ãÿáóë åòäèêäÿí ñîíðà, Ìÿêêÿäÿ êèìèí Ïåéüÿìáÿðÿ äàùà ÷îõ ÿäàâÿò

áÿñëÿäèéèíè ôèêèðëÿøäèì âÿ õàòûðëàäûì êè, î àäàì ßáó Cÿùëäèð. Îíóí

åâèíÿ ýÿëäèì, ãàïûíû äþéäöì âÿ î, áàéûðà ÷ûõäû. Ìÿíÿ õîø ýÿëäèí

äåäè, ñîíðà ñîðóøäó: “Íÿ ö÷öí ýÿëìèñÿí?”. Äåäèì: “Ýÿëìèøÿì êè,

Àëëàùà âÿ Îíóí åë÷èñè Ìÿùÿììÿäÿ âÿ îíóí ýÿòèðäèéè õÿáÿðèí

äöçýöí îëäóüóíà èíàíäûüûìû ñÿíÿ äåéèì”. Î, ãàïûíû öçöìÿ ÷ûðïäû

âÿ äåäè: “Àëëàù ñÿíÿ äÿ, ýÿòèðäèéèí õÿáÿðÿ äÿ ëÿíÿò åëÿñèí!”».

Àáäóëëàù áèí Àááàñ -Àëëàù îíëàðûí ùÿð èêèñèíäÿí ðàçû îëñóí!-

Þìÿð áèí ÿë-Õÿòòàáäàí ñîðóøìóøäóð: “Ñÿíÿ íèéÿ ÿë-Ôàðóã äåéèðëÿð?”.

Þìÿð äåìèøèð: «Ìÿí Èñëàìû ãÿáóë åäÿíäÿ Ïåéüÿìáÿðÿ

äåäèì: “Þëñÿê äÿ, ãàëñàã äà ùàãëû äåéèëèêìè?” Ïåéüÿìáÿð äåäè:

“ßëáÿòòÿ, àíä îëñóí ìÿíèì ðóùóì ÿëèíäÿ Îëàíà, ñèç þëñÿíèç äÿ

ãàëñàíûç ùàãëûñûíûç”. Îíäà ìÿí äåäèì: “Áåëÿ èñÿ ýèçëÿíìÿê íÿ

ö÷öíäöð? Ñÿíè ùàãëà éåð öçöíÿ Ýþíäÿðÿíÿ àíä îëñóí êè, àøêàðà

÷ûõìàã ëàçûìäûð”.

Áèç èêè ñûðà äöçöëöá êö÷ÿéÿ ÷ûõäûã. Ñûðàíûí áèðèíäÿ Ùÿìçÿ, î

áèðèíäÿ ìÿí ýåäèðäèì. Ìöøðèêëÿð åøèòñèíëÿð äåéÿ àéàãëàðûìûçû éåðÿ

åëÿ áÿðê âóðóðäóã êè, ñÿñè ùÿâÿíý – äÿñòÿíèí ñÿñèíÿ îõøàéûðäû.

Ãóðåéø càìààòû ìÿíè âÿ Ùÿìçÿíè ìöñÿëìàíëàðûí àðàñûíäà ýþðÿíäÿ

îíëàðû áó âàõòàäÿê ýþðöíìÿìèø êÿäÿð áöðöäö. Ïåéüÿìáÿð î ýöí

ìÿíè ÿë-Ôàðóã àäëàíäûðäû» (Èáí ÿë-Cþâçèíèí “Òàðèõè-Óìÿð”

(“Þìÿðèí òàðèõè”) ÿñÿðè, 1/ 349; Ìöáàðÿêôóðèíèí “ßð-ðÿùèã ÿëìÿõòóì”

(“Áàüëû áîõ÷à”) ÿñÿðè, 105).

Ñóùåéá áèí Ñèíàí ÿð-Ðóìèäÿí áåëÿ ðÿâàéÿò îëóíóð: “Þìÿð

ìöñÿëìàí îëàí êèìè, èñëàì äèíè ýèçëèíäÿí àøêàðà ÷ûõäû, îíóí à÷ûã

òÿáëèüàòû áàøëàíäû. Áèç äþâðÿ âóðóá Êÿáÿíèí ÿòðàôûíäà ÿéëÿøäèê, îíóí

áàøûíà äîëàíäûã, áèçÿ ãàðøû êîáóäëóã åäÿíëÿðäÿí ÿäàëÿòëè îëìàüû

òÿëÿá åòìÿéÿ áàøëàäûã âÿ éåðè ýÿëÿíäÿ îíëàðà êîáóä càâàáëàð

âåðäèê” (Àáóëôÿðÿc áèí ÿë-Cþâçèíèí “Òàðèõ-Óìÿð áèí ÿë-Õÿòòàá”

ÿñÿðè, 3).

Àáäóëëàù áèí Ìÿñóä äåìèøäèð: “Þìÿð ìöñÿëìàí îëàíäàí áèç

ùÿìèøÿ îëìóøóã. Îíóí Èñëàìû ãÿáóë åòìÿñè ìöñÿëìàíëàðûí ãÿëÿáÿñè,

ùècðÿò åòìÿñè – îíëàðûí àðõàëû îëìàñû, ÿìèðëèéè èñÿ ìöñÿëìàíëàðà

Àëëàùûí ìÿðùÿìÿòè èäè. Þìÿð Èñëàìû ãÿáóë åäÿíÿäÿê áèç Êÿáÿäÿ

77

íàìàç ãûëà áèëìèðäèê” (ÿë-Áóõàðèíèí “Ñÿùèù” òîïëóñó, “Þìÿð áèí ÿë-

Õÿòòàáûí Èñëàìû ãÿáóë åòìÿñè”, ôÿñëè, 1/ 545).

ßë-Ôàðóã – Þìÿðÿ Èñëàìû ãÿáóë åòäèéè ýöíäÿí ùàãëà íàùàããû,

ýèçëè èëÿ àøêàðû, ãîðõó èëÿ øöcàÿòè, ãÿëÿáÿ èëÿ òÿãèáè áèð-áèðèíäÿí

ôÿðãëÿíäèðäèéè ö÷öí âåðèëìèø àääûð.

Ïåéüÿìáÿð áèð äÿôÿ äåìèøäèð: “Éóõóäà ìÿíÿ áèð ãÿäÿù ñöä

âåðäèëÿð. Î ãÿäÿð è÷äèì êè, ýþðäöì äûðíàãëàðûìûí àëòûíäàí ñöä ÷ûõûð.

Ñîíðà àðòûã ãàëàí ñöäö Þìÿð áèí ÿë-Õÿòòàáà âåðäèì”. Äåìèøëÿð: “Éà

Àëëàùûí åë÷èñè éóõóäà ýþðäöéöí íÿ èìèø?”. Äåìèøäèð: “Åëì” (ÿë-

Áóõàðè âÿ Ìöñëèì).

Ïåéüÿìáÿð äåìèøäèð: «Éàòìûø èäèì, éóõóäà êþéíÿê ýåéèíìèø

àäàìëàð ýþðäöì. Áÿçèëÿðèíèí êþéíÿêëÿðè äþøëÿðèíÿ ÷àòûð, áÿçèëÿðè

îíäàí äà ãûñà èäè. Îíëàðûí àðàñûíäà Þìÿð áèí ÿë-Õÿòòàáû ýþðäöì,

ÿéíèíäÿ êþéíÿê âàðäû, éåðëÿ ñöðöíöðäö. Äåäèëÿð: “Åé Àëëàùûí åë÷èñè,

éóõóäà ýþðäöéöí íÿ èìèø?” äåäè: “Äèí”» (ÿë-Áóõàðè âÿ Ìöñëèì).

Ïåéüÿìáÿð äåìèøäèð: “ßáó Áÿêð âÿ Þìÿð ïåéüÿìáÿðëÿðäÿí

âÿ ìöðñÿëëÿðäÿí (åë÷èëÿðäÿí) ñîíðà ÿââÿëèícèëÿðäÿí âÿ àõûðûícûëàðäàí

îëàí Cÿííÿò ÿùëèíèí áþéöêëÿðèíèí àüàñûäûðëàð” (ÿò-Òèðìèçè âÿ Èáí

Ìàcÿ Àëëàù ðàçû îëìóø ßëè áèí ßáó Òàëèáäÿí ðÿâàéÿò åòìèøëÿð. Ñÿùèù

ùÿäèñäèð).

Ïåéüÿìáÿð äåìèøäèð: “Àëëàù ùàããû Þìÿðèí äèëèíÿ âÿ ãÿëáèíÿ

þë÷öá-áè÷ìèøäèð” (ÿò-Òèðìèçè ðÿâàéÿò åòìèø âÿ ùÿñÿí ùÿäèñ

àäëàíäûðìûøäûð).

Ïåéüÿìáÿð äàùà ñîíðà äåìèøäèð: “Ñèçäÿí ÿââÿë ýÿëìèø

ìèëëÿòëÿðäÿ äÿ äåäèêëÿðè ýåð÷ÿêëÿøÿí àäàìëàð îëìóøäóð, ìÿíèì

öììÿòèìäÿ áåëÿ áèð àäàì îëñà, Þìÿð îëàcàã” (ÿë-Áóõàðè âÿ Ìöñëèìèí

“Ñÿùèù”ëÿðèíäÿ âåðèëìèø, îíëàðûí ùàããûíäà ùÿìôèêèð îëäóãëàðû

ùÿäèñäèð).

Èíñàíûí ñþçöíöí äîüðóëìàñû, éÿíè ýöìàíëà äåäèéè áèð ôèêðèí

ñîíðàëàð ùÿéàòà êå÷ìÿñè Àëëàùûí ãÿëáÿ ñàëäûüû èëùàì íþâëÿðèíäÿí áèðè

îëóá, áèð ÷îõ àäàìà íÿñèá îëóð, ëàêèí àç ùàëäà þçöíö äåéèëäèéè

øÿêèëäÿ ýþñòÿðèð. Þìÿðèí ðÿéèíÿ óéüóí îëàðàã íàçèë îëìóø Ãóðàí

àéÿëÿðè áó ãÿáèëäÿíäèð.

Àëëàù ðàçû îëìóø ßíÿñèí äåäèéèíÿ ýþðÿ Þìÿð áåëÿ äåìèøäèð: «Ö÷

øåéäÿ ìÿíèì ðÿéèì Òàíðûìûí ðÿéèíÿ óéüóí ýÿëèá.

Áèðèícè Ïåéüÿìáÿðÿ ìöðàcèÿò åòìèøÿì êè, åé Àëëàùûí åë÷èñè, íÿ

78

îëàð Èáðàùèìèí äóðäóüó éåðè íàìàç éåðè ñå÷ÿê? Áó ìöíàñèáÿòëÿ ÿë-

Áÿãÿðÿ ñóðÿñèíèí 125-cè àéÿñè íàçèë îëäó: «…Èáðàùèìèí äóðäóüó

éåðè (þçöíöçÿ) íàìàçýàù åäèí!…».

Èêèícèñè, áèð äÿôÿ äåäèì êè, åé Àëëàùûí åë÷èñè, ñÿíèí ãàäûíëàðûíûí

éàíûíà íàìóñëó àäàìëàð äà ýèðèð, íàìóññóçëàð äà, ýÿëñÿíÿ îíëàðà

ÿìð åäÿñÿí öçëÿðèíè þðòñöíëÿð? Áó ìöíàñèáÿòëÿ ÿë-ßùçàá ñóðÿñèíèí

53-cö àéÿñè íàçèë îëäó: «…Îíëàðäàí (Ïåéüÿìáÿðèí çþâcÿëÿðèíäÿí)

áèð øåé ñîðóøäóãäà, ïÿðäÿ àðõàñûíäàí ñîðóøóí…».

Ïåéüÿìáÿðèí ãàäûíëàðû äèëáèð îëóá áó ñþçÿ ãàðøû ÷ûõäûëàð âÿ

îíäàí õàùèø åòäèëÿð êè, äèýÿð àäàìëàðûí àðâàäëàðû êèìè, îíëàðûí öçöíÿ

äöíéàíû à÷ñûí. Ìÿí îíäà áåëÿ äåäèì: “Áèðäÿí î ñèçè áîøàñà âÿ

Òàíðûñû îíóí ö÷öí ñèçè ñèçäÿí äÿ éàõøû ãàäûíëàðëà ÿâÿç åòñÿ íåcÿ

îëàð?” Áó ìöíàñèáÿòëÿ äÿ àéÿ íàçèë îëäó. Áó, ÿò-Òÿùðèì ñóðÿñèíèí 5-

cè àéÿñèäèð: «ßýÿð î ñèçè áîøàñà, îëà áèëñèí êè, Ðÿááè ñèçèí

ÿâÿçèíèçÿ îíà ñèçäÿí äàùà éàõøû çþâcÿëÿð – ìöñÿëìàí, ìþìèí,

èòàÿòêàð, òþâáÿêàð, èáàäÿò åäÿí, îðóc òóòàí äóë ãàäûíëàð âÿ éà

áàêèðÿ ãûçëàð âåðñèí!» (ÿë-Áóõàðè).

Þìÿðÿ ãÿðÿçëÿ éàíàøàíëàð èñÿ áåëÿ ðÿâàéÿò åäÿíëÿðÿ òÿíÿ åòìÿê

èñòÿìèøëÿð, ÷öíêè áó âÿ éà äèýÿð ùàëäà Ãóðàíûí Þìÿðè ðÿéèíÿ

ìöâàôèã íàçèë îëìàñû îíëàðà àüûð ýÿëèð. Îíëàð îíóí Áÿäð ÿñèðëÿðè âÿ

øÿðàá ùàããûíäà ðÿéëÿðè êèìè ðÿéëÿðèíè âÿ îíëàðûí Ãóðàíà ìöâàôèã

îëäóüóíó äàíìàã èñòÿéèðëÿð.

Áèëìÿê ëàçûìäûð êè, Àëëàùûí êÿëàìû Þìÿðäÿí ãàò-ãàò àøàüû

ñÿâèééÿëè, áÿçÿí ùÿòòà êàôèð êèìè òàíûíàí áèðñèíèí ñþçöíÿ áåëÿ óéüóí

ýÿëÿ áèëÿð. ×öíêè îíó êèìèí ñþéëÿìÿñèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã, ùÿãèãÿò

ùÿãèãÿòäèð.

ÿí-Íÿìë ñóðÿñèíèí 34-cö àéÿñèíäÿ Àëëàùûí Ñÿáÿ ìÿëèêÿñè èëÿ

åéíè ôèêèðäÿ îëäóüóíó ýþðìöñÿíìè? «(Áÿëãèñ) äåäè: “Ùþêìäàðëàð

áó þëêÿéÿ ýèðäèêëÿðè çàìàí îíó õàðàáàçàðà ÷åâèðÿð, õàëãûíûí

áþéöêëÿðèíè äÿ çÿëèë åäèðëÿð».

Àëëàù áóíäàí áèëàâàñèòÿ ñîíðà îíó òÿñäèã åäèá äåéèð: «Îíëàð

ìÿùç áåëÿ ùÿðÿêÿò åäÿðëÿð».

Þìÿð áèí ÿë-Õÿòòàá î àäàìäûð êè, Àëëàùûí ÿìðèíè éåðèíÿ éåòèðìÿêäÿ

êÿñêèíëèê ýþñòÿðèð, þç ìöñÿëìàí ãàðäàøëàðûíà ãàðøû òÿâàçþêàðëûã

åäÿð âÿ þç Òàíðûñûíûí ãàðøûñûíäà äàèì ìöòè îëàðäû.

Áèð äÿôÿ î, ìþìèíëÿðèí ÿìèðè èêÿí àäàìëàðû éûüûícàüà äÿâÿò åäèá

79

ìèíáÿðÿ ãàëõäû âÿ äåäè: “Åé àäàìëàð, âàõò îëóá êè, ìÿí áèð îâóc

õóðìà âÿ éà êèøìèø ìöãàáèëèíäÿ Áÿíè Ìÿõçäÿí îëàí õàëàëàðûìûí

ãîéóíëàðûíû îòàðìûøàì”. Ñîíðà î ìèíáÿðäÿí äöøäö.

Îðà òîïëàøàíëàð äÿhøÿò è÷èíäÿ èäèëÿð. Àáäóð-Ðÿùìàí áèí Àóô îíà

éàõûíëàøûá äåäè: “Åé ÿìèðÿëìþìèíèí, áóíóíëà íÿ äåìÿê

èñòÿéèðñÿí?”. Þìÿð càâàá âåðäè: “Åé Àóôóí îüëó, þç íÿôñèìëÿ

òÿêëèêäÿ ãàëäûãäà î ìÿíÿ äåäè êè, ñÿí ìþìèíëÿðèí ÿìèðèñÿí, ñÿíèíëÿ

Àëëàù àðàñûíäà ùå÷ êÿñ éîõäóð, êèì ñÿíäÿí öñòöí îëà áèëÿð?… Îíà

ýþðÿ äÿ èñòÿäèì êè, îíà ùÿääèíè òàíûòûì!!!”.

Áó àäàì î êèøèäèð êè, Áåéòöëìöãÿääÿñèí à÷àðëàðûíû ÿëÿ àëäû, îíó

õðèñòèàíëàðäàí àçàä åòäè. ßáó Óáåéäÿ Àìð áèí ÿë-Cÿððàù Ãöäñ

øÿùÿðèíè ìöùàñèðÿéÿ àëûá ìöùàñèðÿíè ýöcëÿíäèðÿíäÿ ðàùèáëÿð îíà

äåäèëÿð êè, áèç êèòàáëàðûìûçäà îõóìóøóã êè, ñèçèí ÿìèðèíèç à÷àðëàðû

àëàcàã, õÿáÿð ýþíäÿð, ãîé ýÿëèá îíëàðû ãÿáóë åòñèí. ßáó Óáåéäÿ

áóíó åøèäèá Þìÿðÿ õÿáÿð ýþíäÿðäè êè, ýÿëèá îíëàðû ãÿáóë åòñèí. Þìÿð

Ìÿäèíÿäÿí þç íþêÿðè èëÿ áèð äèøè ãàòûðà ìèíèá ýÿëäè. Ãàòûðà ýàù þçö,

ýàù íþêÿðè ìèíèð, ýàù äà ìèíìÿéèá ùåéâàíà èñòèðàùÿò âåðèðäèëÿð.

Øÿùÿðÿ éàõûíëàøàíäà ìèíìÿê íþâáÿñè íþêÿðÿ éåòèøäè, Þìÿð èñÿ

ãàòûðûíûí äàëûícà ýåäèðäè. Ãîøóíóí ñÿðêÿðäÿñè ßáó Óáåéäÿ îíó

ýþðöá ãà÷à-ãà÷à îíóí éàíûíà ýÿëäè âÿ äåäè: “Åé ÿìèðÿëìþìèíèí,

íèéÿ ïàë÷ûãäà ïèéàäà ýåäèðñÿí? Ðàùèáëÿð ñÿíè áåëÿ ýþðñÿëÿð, áèçè çÿèô

ñàéàð – göcëÿðèíè òîïëàéûá ìöãàâèìÿò ýþñòÿðÿðëÿð”. Îíóí càâàáûíäà

Þìÿð òàðèõèí áó ýöíÿäÿê ãîðóéóá ñàõëàäûüû áó êÿëàìûíû äåäè: “Àëëàù

áèçè Èñëàìëà øÿðÿôëÿíäèðÿíÿäÿê áèð àä-ñàíûìûç éîõ èäè, èíäè áèç

Îíäàí ãåéðèñèíäÿí øÿðÿô èñòÿñÿê, Àëëàù áèçè øÿðÿôñèç åäÿð”.

Áÿëè, åé ÿìèðÿëìþìèíèí, Àëëàùà àíä îëñóí êè, ñÿíäÿí ñîíðà Èñëàìû

òÿðê åòäèê âÿ çÿëèë îëäóã. Àëëàù áèçè çÿëèë åäèá ýöcëöëÿðè ùÿð éåðäÿ

áèçÿ ùàêèì åòäè. Áèç èíäè çèð-çèáèë ãàðûøìûø ñåë êèìè ÷îõëóüóìóçà

áàõìàéàðàã, äèíèìèçÿ ãàéûòìàñàã, ÿââÿëêè íÿñèë êèìè òÿâàçþêàð

îëìàñàã, ìÿùÿááÿòëÿ äîëó íöìóíяâè ùÿéàò òÿðçè êå÷èðìÿñÿê âÿ

ñÿìèìè îëìàñàã, ùå÷ âàõò øÿðÿôëè îëìàéàcàüûã.

Áèð äÿôÿ Þìÿð ïàðàãäàí ÷ûõûá ãà÷ìûø áèð åðêÿê äÿâÿíè àõòàðìàüà

ýåäÿíäÿ ãàðøûñûíà ßëè áèí ßáó Òàëèá ÷ûõûð âÿ îíäàí ñîðóøóð êè, åé

ÿìèðÿëìþìèíèí ùàðà áåëÿ? Î, ßëèéÿ càâàá âåðèð: “Ñÿäÿãÿ äÿâÿëÿðèíäÿí

áèð íÿð ãà÷ûá, îíó àõòàðûðàì”. Àëëàù ðàçû îëìóø ßáóëùÿñÿí (ßëè) äåéèð:

“Îðà áàõ, äàëûícà ýÿëÿíëÿðè éîðäóí!…”, Þìÿð òÿíýÿíÿôÿñ îíà càâàá

80

âåðèð: “Ìÿùÿììÿäè ùàãëà ýþíäÿðÿíÿ àíä îëñóí, ÿýÿð áèð êå÷è áåëÿ Ôÿðàò

ñàùèëèíÿ ýåòñÿéäè, Þìÿðäÿí Ãèéàìÿò ýöíö îíà ýþðÿ ùàãã ùåñàá

÷ÿêèëÿðäè”.

Î, îëäóãcà Àëëàùäàí ãîðõàí, òÿâàçþêàð, þç íÿôñèíè ñàõëàéàí áèð

àäàì èäè. Òåç-òåç þç-þçöíÿ ìöðàcèÿòëÿ äåéÿðäè: “Àä-ñàíñûç áèð

àäàì èäèí, Àëëàù ñÿíè ócàëòäû. Éîëóíó àçìûø áèðèñè èäèí, Àëëàù ñÿíÿ

äöç éîë ýþñòÿðäè. Çÿèô èäèí, Àëëàù ñÿíÿ ýöc âåðäè. Áÿñ ñÿí ñàáàù þç

Òàíðûíûí éàíûíà ýåòñÿí, Îíà íÿ càâàá âåðÿcÿêñÿí?”.

Áèð ýöí î, ßáó Ìóñàéà äåéèð: “Åé ßáó Ìóñà, Ïåéüÿìáÿðëÿ áèðëèêäÿ

Èñëàìû ãÿáóë åòìÿéèìèçèí, îíóíëà áèðýÿ ùècðÿò åòìÿéèìèçèí, øÿùàäÿò

âåðìÿéèìèçèí âÿ äèíÿ ÿìÿë åòìÿéèìèçèí ùàìûñû áèçÿ ãàéòàðûëûá, ÿë-ÿëÿ, áàøáàøà

ãàëñàã, áó ñÿíè ñåâèíäèðÿðäèìè?” ßáó Ìóñà càâàá âåðèð: “Åé Þìÿð,

Àëëàùà àíä îëñóí êè, éîõ! Áèç cèùàä åòìèø, íàìàç ãûëìûø, îðóc òóòìóø,

÷îõëó éàõøû èøëÿð ýþðìöøöê, êþìÿéèìèçëÿ ÷îõ àäàì Èñëàìû ãÿáóë åäèá.

Áèçèì Àëëàùäàí ìöêàôàò èñòÿìÿéÿ ùàããûìûç âàð”. Þìÿð ýþçëÿðèíäÿí éàø

àõà-àõà îíà äåéèð: “Ìÿí èñÿ, Þìÿðèí ðóùó ÿëèíäÿ Îëàíà àíä îëñóí êè, ðàçû

îëàðäûì êè, áöòöí áóíëàð ìÿíÿ ãàéòàðûëàíäàí ñîíðà óäóçìàéûá ÿë-ÿëÿ, áàøáàøà

ãàëûì”. Ýþðöí î, Àëëàùäàí íÿ äÿðÿcÿäÿ ãîðõìóø âÿ Îíóí

áþéöêëöéöíäÿí íåcÿ ÷ÿêèíìèøäèð!

Îíóí Àëëàùïÿðÿñëèéè, öììÿòè ö÷öí Àëëàùäàí ãîðõìàñû âÿ þç

öììÿòèíÿ ãàéüûñûíà àèä áèð ìèñàë ýÿòèðÿê: «Áèð ýöí Àçÿðáàécàí

âàëèñè Óòáÿ áèí Ôÿðãÿä îíóí éàíûíà ùÿäèééÿ èëÿ áèð àäàì ýþíäÿðèð.

Ùÿäèééÿ éåìÿëè øåé èìèø. Þìÿð îíäàí äàäûð, ëÿççÿòëè âÿ èøòàù à÷àí

îëäóüóíó ýþðöð. Ýþíäÿðèëìèø àäàìäàí ñîðóøóð: “Îðàäà áöòöí ìöñÿëìàíëàð

áóíäàí éåéèðëÿð?”, êèøè äåéèð: “Éîõ, áó ÿéàíëàð

éåìÿéèäèð”. Þìÿð ãàáûí àüçûíû áàüëàéûá ùÿìèí êèøèéÿ äåéèð: “Äÿâÿí

ùàíû? Áó éöêöíö äÿ ýþòöð, Óòáÿíèí éàíûíà ãàéûò! Îíà äå êè, Þìÿð

äåéèð êè, Àëëàùäàí ãîðõ, ñÿíèí äîéóícà éåäèéèí øåéäÿí ìöñÿëìàíëàð

äîéóáìó?”».

Þìÿð âàëè òÿéèí åòäèéè àäàìûí ÿëèíè þç ÿëèíÿ àëûá îíà äåéÿðäè:

“Ìÿí ñÿíè ìöñÿëìàíëàðûí ãàíëàðûíà âÿ íàìóñëàðûíà àüàëûã åòìÿê

ö÷öí éîõ, îíëàðëà áèðëèêäÿ íàìàç ãûëìàã, àðàëàðûíäà äöçýöí ìàë

áþëýöñö àïàðìàã âÿ ÿäàëÿòëÿ ùþêì ÷ûõàðìàã ö÷öí òÿéèí åòäèì”.

Ñîíðà îíà äåéÿðäè: “Ìÿáàäÿ øþùðÿòëè ìèíèê ìèíÿñÿí, çÿðèô ïàëòàð

ýåéÿñÿí, ýåí-áîë éåìÿê éåéÿñÿí âÿ ãàïûíû åùòèéàcû îëàíëàðûí öçöíÿ

áàüëàéàñàí!”.

81

Áèð ýöí Þìÿð ìèíáÿðÿ ãàëõûð êè, õöòáÿ ñþéëÿñèí. Àëëàùà ùÿìä

åäÿíäÿí ñîíðà þç õöòáÿñèíè áàøëàéûá áåëÿ äåéèð: “Àëëàù ñèçÿ ðÿùì

åòñèí, åøèäèí…”. Ëàêèí ìöñÿëìàíëàðäàí áèðè àéàã öñòÿ äóðóá äåéèð:

“Àëëàùà àíä îëñóí êè, åøèòìèðèê, Àëëàùà àíä îëñóí êè, åøèòìèðèê!”.

Þìÿð ñÿáèðñèçëèêëÿ ñîðóøóð: “Íèéÿ åøèòìèðñÿí, Ñàëìàí?!”. Ñàëìàí

càâàá âåðèð, êè ñÿí áó äöíéàäà þçöíö áèçäÿí öñòöí òóòìóñàí: áèçèì

ùÿðÿìèçÿ áèð ÿáàëûã ïàð÷à âåðìèñÿí, þçöíÿ èêèñèíè ýþòöðìöñÿí! Áåëÿ

îëäóãäà õÿëèôÿ àäàìëàðûí ñûðàëàðûíà ýþç ýÿçäèðèð âÿ äåéèð: “Àáäóëëàù

áèí Þìÿð ùàðàäàäûð?”. Àáäóëëàù ãàëõûð êè, åé ßìèðÿëìþìèíèí, ìÿí

áóðàäàéàì... Þìÿð àäàìëàðûí ãàðøûñûíäà îíäàí ñîðóøóð: “Èêèícè

ÿáàíûí ñàùèáè êèìäèð?”, Àáäóëëàù càâàá âåðèð êè, ìÿíÿì, åé

ßìèðÿëìþìèíèí! Þìÿð öçöíö Ñàëìàíà âÿ äèýÿð àäàìëàðà òóòóá

äåéèð: “Áèëäèéèíèç êèìè ìÿí áîécà ócàéàì, ÿáàì ìÿíÿ ãûñà ýÿëäèéè

ö÷öí Àáäóëëàù þç ÿáàñûíû äà ìÿíÿ âåðäè, ìÿí äÿ îíóíëà þç ÿáàìû

óçàòäûì”.

Ñàëìàí ýþçëÿðèíäÿí éàø àõà-àõà äåéèð: “Àëëëàùà ùÿìä îëñóí!

Èíäè äå, åøèäÿê âÿ èòàÿò åäÿê!”.

Ìèñðèí âàëèñè âÿ ôàòåùè Àìð áèí ÿë-Àñûí îüëó Ìÿùÿììÿä áèð ìèñèðëè

èëÿ éàðûøûð, ìèñèðëè îíà ãàëèá ýÿëèð. Âàëèíèí îüëó ãÿçÿáëÿíèá ìèñèðëèíè âóðóð

âÿ äåéèð êè, éàääà ñàõëà, ìÿí ìþùòÿðÿì ÿéàí îüëóéàì. Ìèñèðëè âàëèíèí

îüëóíäàí øèêàéÿò åòìÿê ö÷öí Ìÿäèíÿéÿ ýåäèð. Þìÿð âàëèéÿ ÿìð åäèð êè,

îüëóíó äà ýþòöðöá òåç Ìÿäèíÿéÿ ýÿëñèí.

Ýÿëèí ùÿäèñèí àðäûíû áèçÿ ßíÿñ áèí Ìàëèê ðÿâàéÿò åòñèí: «Àëëàùà

àíä îëñóí êè, äåäèêëÿðèì äîüðóäóð: Þìÿðèí éàíûíäà îòóðìóøäóì, åëÿ

áó âàõòû Àìð áèí ÿë-Àñ ýåéèìëè-êå÷èìëè äàõèë îëäó. Þìÿð äþíöá

íÿçÿðè èëÿ îíóí îüëóíó Ìÿùÿììÿäè àõòàðäû. Î, àòàñûíûí àðõàñûíäà

äóðìóøäóð. Þìÿð ñîðóøäó: “Ìèñèðëè ùàíû?”. Ìèñèðëè äåäè: “Ìÿí

áóðäàéàì, åé ßìèðÿëìþìèíèí!…”, Þìÿð äåäè: “Øàëëàüû ýþòöð,

îíóíëà ìþùòÿðÿì ÿéàíûí îüëóíó âóð…”. Ìèñèðëè îíó î ãÿäÿð äþéäö

êè, î, ùàëäàí äöøäö. Áèç äåìÿìèø îíäàí ÿë ÷ÿêìÿäè. Þìÿð èñÿ ùåé

äåéèðäè: “Âóð ÿéàí îüëóíó!!!” ñîíðà Þìÿð äåäè: “Øàëëàüûí éåðèíè

äÿéèø – éÿíè îíó Àìðûí äàç áàøûíà âóð! – Àëëàùà àíä îëñóí êè, îíóí

ÿëèíäÿ ùàêèìèééÿò îëìàñàéäû, îíóí îüëó ñÿíè âóðà áèëìÿçäè”. Ìèñèðëè

äåäè: “Åé ßìèðÿëìþìèíèí, ìÿíè âóðàíû äîéóícà, äþéöá öðÿéèìäÿí

òèêàíû ÷ûõàðòäûì…” Þìÿð äåäè: “Àììà, Àëëàùà àíä îëñóí, ÿýÿð ñÿí

îíó (Àìðû) âóðñàéäûí þçöí ÿë ÷ÿêìÿéèícÿ àðàíûçà ýèðÿí

82

äåéèëäèê…”. Ñîíðà Þìÿð Àìðà òÿðÿô äþíäö âÿ äåäè: “Åé Àìð,

àíàëàðûíäàí àçàä äîüóëìóø àäàìëàðû íÿ âàõòäàí ãóë åòìÿéÿ

áàøëàìûñàí?!”. Ñîíðà ìèñèðëèéÿ òÿðÿô äþíöá äåäè: “Àðõàéûí ýåò, áèð

øåéäÿí øöáùÿëÿíñÿí, ìÿíÿ éàç!…”».

Þìÿð ìöçàêèðÿéÿ åùòèéàcû îëàí èøëÿðäÿ áàøãàëàðû èëÿ

ìÿñëÿùÿòëÿøñÿ äÿ, Àëëàùûí åë÷èñèíèí àðäûícà ýåäèá îíóí éîëóíó

èçëÿìÿêäÿ éöêñÿê äÿðÿcÿäÿ àëóäÿ÷èëèéÿ éîë âåðÿðäè…

Ùèêìÿòèíè áàøà äöøìÿäèéè ìÿñÿëÿëÿðÿ þçöíö òàìàìèëÿ ùÿñð

åäÿð. Áóíó éàëíûç îíà ýþðÿ åäÿðäè êè, åòèáàðëû Àëëàùûí åë÷èñèíèí äÿ

ÿââÿëëÿð áó èøè áåëÿ åòäèéèíè áèëèðäè. Ìÿñÿëÿí, Êÿáÿäÿêè ãàðà äàøû

þïöð, ñîíðà îíà ìöðàcèÿò åäÿðÿê äåéèð: “Ñÿí íÿ çèéàíû, íÿ õåéðè îëàí

áèð äàøñàí. Àëëàùà àíä îëñóí êè, Àëëàùûí åë÷èñèíèí ñÿíè þïäöéöíö

ýþðìÿñÿéäèì, ìÿí äÿ þïìÿçäèì”.

Áèð äÿôÿ î, Àëëàù ðàçû îëìóø Àááàñûí íàâàë÷àñûíû éåðèíäÿí

ãîïàðäûð êè, éàüûø ñóéó ìÿñcèäèí ùÿéÿòèíÿ àõìàñûí. Ëàêèí åëÿ êè

Àááàñ îíà õÿáÿð âåðèð êè, áó íàâàë÷àíû ùÿìèí éåðÿ Àëëàùûí åë÷èñè

ãîéóá, Þìÿð òåç íàâàë÷àíû ýÿòèðèá, Àááàñà àíä âåðèð êè, îíóí ÷èéíèíÿ

÷ûõûá íàâàë÷àíû Àëëàùûí åë÷èñèíèí þç ÿëëÿðè èëÿ ãîéäóüó éåðÿ

ãîéñóí.

Áèð ýöí, ìèíáÿðäÿí càìààòà õöòáÿ îõóéàðêÿí äåéèð: “Ãàäûíëàðûí

ìåùðèíè ãûðõ óãèééÿäÿí (1 óãèééÿ = 37,44 ã) àðòûã åòìÿéèí. Êèìèí

ìåùðè áóíäàí àðòûã îëñà, àðòûüû õÿçèíÿéÿ ãàòûëàcàã”. Áó âàõò

ãàäûíëàðäàí áèðè àéàüà ãàëõûá äåéèð: “Ñÿí áóíó åäÿ áèëìÿçñÿí!”

Þìÿð äåéèð: “Íèéÿ êè?” ãàäûí îíà càâàá âåðèð: “×öíêè Àëëàù òaàëà

áóéóðóð: «…îíëàðäàí áèðèíÿ ÷îõëó ìàë âåðìèø îëñàíûç äà, îíäàí

ùå÷ áèð øåéè ýåðè àëìàéûí! Ìÿýÿð áó ìàëû áþùòàí àòìàã âÿ àøêàð

áèð ýöíàù èø ýþðìÿêëÿ ýåðè àëàcàãñûíûç?!» (ÿí-Íèñà, 20)”. Áóíó

åøèäÿíäÿ Þìÿðèí öçö ñåâèícäÿí èøûã ñà÷ûðäû. Î ýöëöð âÿ áó ìÿøùóð

êÿëàìûíû ñþéëÿéèð: “Ãàäûí äîüðó äåäè, Þìÿð – ñÿùâ”.

Åé ßìèðÿëìþìèíèí! Áó âàõò ñÿíèí ÿëåéùèíÿ óéäóðàíëàð, ñÿíè

åéáÿcÿð øÿêëÿ ñàëìàã èñòÿéÿíëÿð, ñÿíèí ýóéà àõìàã áèð àäàì

îëäóüóíó, ùå÷ íÿ áèëìÿäèéèíè äåéÿíëÿð ùàðàäà èäèëÿð?

Àëëàù, Þçöí øàùèäñÿí! Ìÿýÿð èíñàí äà ùå÷ íÿéè óíóòìàéàí, ùå÷

áèð ñÿùâ åòìÿéÿí ýöíàùñûç áèð ìÿõëóã îëà áèëÿðìè? Ëàêèí èáðÿò èíñàíûí

åòäèéè ñÿùâäÿí þíóí ñÿùâèíè åòèðàô åòìÿñèíäÿí ýþòöðöëìÿëèäèð.

Áó çàìàí Þìÿð, ãàäûíû èíêàð åòäèìè? Àäàìëàðûí ãàðøûñûíäà òÿêÿááöð

83

ýþñòÿðäèìè? Éîõ! ßêñèíÿ, î äÿðùàë þç ñþçöíö ýåðè ýþòöðäö. Àëëàù

òaàëàíûí êÿëàìûíà òàáå îëäó, ãàäûíûí ñþçöíö òÿñäèã åòäè.

Áÿñ î çàìàí Èñëàì ãàäûíûí ùöãóãóíó àëûð äåéÿíëÿð ùàðàäà

èäèëÿð? Áó ÿùâàëàòäàí ýþðöíäöéö êèìè, ãàäûí ìöñÿëìàíëàð àðàñûíäà

õÿéàëûíà ýÿòèðìÿäèéè ùþðìÿòÿ ëàéèã ýþðöëäö. Áóäóð î, Èñëàì

äþâëÿòèíèí ÿí áþéöê äþâëÿò õàäèìèíÿ èðàä òóòóð, îíóí áèëèéèíÿ

ùþðìÿò åäèëèð, ðÿéè íÿçÿðÿ àëûíûð.

Áèð äÿôÿ Ìÿçèíÿ ãÿáèëÿñèíäÿí îëàí áèð êèøèíèí áèð äèøè äÿâÿñèíè

îüóðëàìûø àç éàøëû íþêÿðëÿðè Þìÿðèí éàíûíà ýÿòèðèðëÿð. Þìÿð îíëàðûí

ñàðàëìûø öçëÿðèíè, àðûã áÿäÿíëÿðèíè ýþðÿí êèìè ñîðóøóð: “Áóíëàðûí

àüàñû êèìäèð?…”. Äåéèðëÿð: “Ùàòèá áèí ßáó Áÿëòÿÿ”. Þìÿð ÿìð åäèð

êè, îíó ÷àüûðñûíëàð. Î ýÿëèð. Þìÿð ñîðóøóð êè, áóíëàðûí àüàñû ñÿíñÿí?

– “Áÿëè, åé ßìèðÿëìþìèíèí” – äåéÿ î, càâàá âåðèð. Þìÿð äåéèð:

“ßýÿð ñèçèí îíëàðû ÷îõ èøëÿäèá àc ñàõëàìàüûíûçäàí õÿáÿðäàð

îëìàñàéäûì, àç ãàëà îíëàðû cÿçàëàíäûðàcàãäûì. Îíëàð àcëûãäàí

ìÿcáóð îëóá îüóðëóã åäèáëÿð, cÿçà ñÿíèí þçöíÿ äöøöð!…”. Ñîíðà

äÿâÿíèí ñàùèáèíäÿí ñîðóøóð: “Åé ìÿçÿíè, äÿâÿíèí ãèéìÿòè íÿäèð?”.

Êèøè äåéèð: “Äþðä éöç…” Þìÿð Ùàòèáÿ äåéèð: “Ýåò îíà ñÿêêèç éöç

âåð!!!”. Ñîíðà öçöíö íþêÿðëÿðÿ òóòóá äåéèð: “Ýåäèí áèð äÿ áåëÿ

åòìÿéèí!!!”.

Àëëàùà àíä îëñóí êè, ÿñèë ÿäàëÿò âÿ èíñàô áóäóð!

Áèð ýåcÿ Þìÿð àäÿòè öçðÿ àäàìëàð éàòàíäàí ñîíðà òÿê-òÿíùà

ýÿçèíòèéÿ ÷ûõûð êè, þç ãþâìöíäÿí àðõàéûí îëñóí, îíëàðûí ÿùâàëûíäàí

õÿáÿð òóòñóí âÿ åùòèéàcëàðû ùàããûíäà ìÿëóìàò òîïëàñûí… Î,

Ìÿäèíÿíèí êÿíàðûíà ÷àòàíäà áèð êþìà ýþðöð. Îðàäàí ãàäûí èíèëòèñè

åøèäèð: Þçöíö òÿëÿñèê êþìàéà éåòèðèð. Êþìàíûí ãàïûñûíäà áèð êèøè

îòóðìóøäó. Êèøèíèí èíèëäèéÿí ãàäûíû ÿðè îëäóüóíó âÿ ãàäûíûí äîüóì

àüðûëàðûíäàí ÿçèééÿò ÷ÿêäèéèíè þéðÿíèð. Ýþðöð êè, áèð íÿôÿð éîõäóð êè,

ãàäûíà êþìÿê åòñèí. ×öíêè áó êèøè âÿ îíóí àðâàäû áÿäÿâèëÿðäèð,

áóðàäà òÿêáàøûíà ìöâÿããÿòè ìÿñêÿí ñàëìûø àäàìäûëàð. Þìÿð òåç

åâèíÿ ãàéûäûð. Þç ùÿéàò éîëäàøû Èìàì ßëè áèí ßáó Òàëèáèí ãûçû Óìì

Ýöëñöìÿ äåéèð: “Ñÿíèí åëÿ áèð ìöêàôàòûí âàðìû êè, Àëëàù Þçö îíó

ñÿíèí éàíûíà ýÿòèðèá ÷ûõàðìûø îëñóí?…”. Óìì Ýöëñöì äåéèð: “Õåéèð

îëñóí?!”. Þìÿð äåéèð: “Áèð ãÿðèá ãàäûí àüðû ÷ÿêèð, ùàéûíà ÷àòàí

éîõäóð”. Óìì Ýöëñöì ìÿñÿëÿíè áàøà äöøöá äåéèð: “ßëáÿòäÿ ècàçÿ

âåðñÿí ìÿí ýåäèá îíà êþìÿê åäÿðÿì…”.

84

Þìÿð àéàüà ãàëõûá çàùû ãàäûíûí íÿéÿ åùòèéàcû îëàðñà ùàìûñûíû:

ÿðçàã, ãàá-ãàcàã, óí, éàü ùàçûðëàéûð, äîüóëàcàã óøàüû áöêìÿê ö÷öí

ïàë-ïàëòàðäàí cûðûá ÿñêè-öñêö ýþòöðöð. ßìèðÿëìþìèíèí ãàçàíû áèð

÷èéíèéÿ, óíó áèð ÷èéíèíÿ ãîéóá àðâàäûíà äåéèð: “Àðäûìcà ýÿë…”.

Îíëàð êþìàéà ÷àòûðëûð. ßìèðÿëìþìèíèíèí õàíûìû Óìì Ýöëñöì î

ãàäûíà äîüóøäà êþìÿê åòìÿê ö÷öí è÷ÿðè äàõèë îëäó. ßìèðÿëìþìèíèí

èñÿ êþìàíûí éàíûíäà ñàcàéàã ãóðàøäûðûá, ãàçàí àñûð, àëòûíà îä

ãàëàéûá, çàùû ãàäûí ö÷öí éåìÿê ùàçûðëàìàüà áàøëàéûð. Ãàäûíûí ÿðè

ìèííÿòäàðëûãëà îíà áàõûðìûø… Áÿëêÿ äÿ î þç-þçö èëÿ äàíûøûá

äåéèðìèø êè, áó éàõøû ÿðÿá õÿëèôÿëèéÿ Þìÿðäÿí äàùà ÷îõ ëàéèãäèð.

Áèðäÿí êþìàäàí êþðïÿíèí ÷ûüûðòûñû åøèäèëèð… Àíàñû îíó ñàüñàëàìàò

äöíéàéà ýÿòèðìèøäè. Åëÿ áó âàõò Àëëàù ðàçû îëìóø Óìì

Ýöëñöì êþìàäàí ócà ñÿñëÿ äåéèð: “ßìèðÿëìþìèíèí, äîñòóíà

ìóøòóëóã òóò, îüëó îëäó!!!”. Áÿäÿâè ÿðÿáè äÿùøÿò áöðöéöð. Þçö

óòàíäûüûíäûí ýåðè ÷ÿêèëèð. Èñòÿéèð êè, áó èêè èôàäÿ åòñèí: “ßìèðÿëìþìèíèí”,

ëàêèí ãÿôèë ñÿàäÿòäÿí âÿ áó òÿçÿ õÿáÿðäÿí þçöíö èòèðäèéèíäÿí

äîäàãëàðû ñþçöíÿ áàõìûð. Þìÿð áöòöí áóíëàðû ìöøàùèäÿ åäèá,

êèøèéÿ èøàðÿ åäèð êè, þç éåðèíäÿ ãàëñûí, íàðàùàò îëìàñûí. Ñîíðà

ßìèðÿëìþìèíèí ãàçàíû ýþòöðöá êþìàéà éàõûíëàøûð âÿ þç àðâàäûíû

càüûðûð: “Óìì Ýöëñöì, ãàçàíû àë, óøàüûí àíàñûíû éåäèçäèðèáäîéóçäóð…”.

Óìì Ýöëñöì ãàäûíû éåäèçäèðèð, ãàäûí äîéàíäàí ñîíðà

ãàçàíû è÷ÿðèñèíäÿ ãàëàí õþðÿêëÿ áèðëèêäÿ Þìÿðÿ ãàéòàðûð. Þìÿð èñÿ

îíó áÿäÿâè ÿðÿáèí ãàáàüûíà ãîéóá äåéèð: “Äîéóícà éå, óçóí ìöääÿò

éóõóñóç ãàëìûø, ÷îõëó ÿçèééÿò ÷ÿêìèøñÿí…”. Ñîíðà êèøèéÿ: “Ñàáàù

ñÿùÿð à÷ûëàíäà øÿùÿðÿ éàíûìà ýÿë, ÿìð åäèì õÿçèíÿäÿí ñÿíÿ ëàçûì

îëàí øåéëÿðè âåðñèíëÿð, êþðïÿíèí ùàããûíû òÿéèí åäÿê!” – äåéèá, àðâàäû

èëÿ áèðëèêäÿ éîëà äöçÿëèð (“ßë-áèäàéÿ âÿ ÿí-íèùàéÿ” ÿñÿðèíèí “Õöëÿôà

ÿð-Ðÿñóë” (“Ïåéüÿìáÿðèí õÿëèôÿëÿðè”) ôÿñëèíäÿí).

Þìÿð äÿôÿëÿðëÿ áåëÿ õåéèðõàùëûãëàð åòìèøäèð. Áèçèì ýþðäöéöìöç

ìÿíçÿðÿ êèìè áåëÿ áèð ìÿíçÿðÿ Ýöíÿøèí àëòûíäàêû ùÿð øåéäÿí: òàõòòàcäàí,

áÿçÿê-äöçÿêäÿí âÿ øþùðÿòäÿí öñòöíäöð. Éåíè þçöíö âÿ

ñÿùàáÿëÿðäÿí îëàí ãàðäàøëàðûíû Àëëàùûí äöíéàéà ãÿäÿð ýþéëÿðÿ

ócàëòäûüû áó èíñàíûí ðóùóíäàí ýÿëÿí òÿâàçþêàðëûã, ñàäÿëèê,

ìåùðèáàíëûã âÿ ìÿùÿááÿò ùÿð øåéäÿí éöêñÿêäèð. Þìÿð ùàêèìèééÿòëÿ

ôÿõð åäÿí êèøèëÿðäÿí äåéèëäè, ÷öíêè î, ñóëòàíëûãëàðäàí ãàò-ãàò éöêñÿê

àäàì èäè. Î, þç ÿçÿìÿòèíè þçöíäÿí êÿíàðäà îëàí áèð øåéäÿí áîðc

85

àëìàç, ÿêñèíÿ, îíà éàõûíëàøàí, îíóíëà ÿëàãÿ éàðàäàí ùÿð áèð êÿñÿ

ÿçÿìÿò âåðÿðäè. Î þçöíöí ãÿñäÿí ñàäÿ ýþñòÿðìÿéÿ ÷àëûøìûðäû,

ñàäÿëèê îíóí íÿôÿñ àëàðêÿí óääóüó ùàâà èäè. (“Òàðèõ õöëÿôà ÿð-

Ðÿñóë” (“Ïåéüÿìáÿðèí õÿëèôÿëÿðèíèí òàðèõè”)).

Äåìÿê ëàçûìäûð êè, ñÿùàáÿëÿðèí òàðèõèíÿ âÿ ùÿéàòûíà àèä ùå÷ áèð

ìÿëóìàòû îëìàéàí ÷îõëó àäàì âàð. Îíëàð îíà ýþðÿ áó áàðÿäÿ áèð øåé

áèëìèðëÿð êè, áàøãàëàðûíû éàìñûëàìàüà ãàðûøìûø áó äöíéà îíëàðû

ÿéëÿíäèðìèøäèð. Éàõóä îíà ýþðÿ êè, áó íÿñëè ëÿêÿëÿìÿêëÿ ñèéàñè

ìÿíàôåëÿð ýöäÿí àäàìëàð îëäóãëàðû ö÷öí îíëàð öçöðëöäöðëÿð. Îíëàð

áó ìÿãñÿäëÿ Þìÿðèí âÿ ßëèíèí -Àëëàù îíëàðûí ùÿð èêèñèíäÿí ðàçû

îëñóí!- ýóéà äöøìÿí îëäóüóíó òÿñâèð åäèðëÿð. Ýóéà õÿëèôÿ ßëè îëìàëû

èäè, ëàêèí Þìÿð áó ìÿíñÿáè îíäàí ãÿñá åòìèøäèð.

Àé Àëëàù, ýþðÿñÿí, ßëè Õÿëèôÿ îëìàã èñòÿéèðäèìè âÿ ýþðÿñÿí, Þìÿð

ìÿíñÿáÿ ùÿðèñ èäèìè? Àëëàù ùàããû éîõ! Õÿëèôÿëèê øÿðÿô äåéèë, ÿêñèíÿ

ìÿñóëèééÿò, òàïøûðûãäûð. Ñèç îíà ôèêèð âåðèí êè, Þìÿð ßëèíèí êöðÿêÿíè,

äåìÿëè, éàõûí ãîùóìó èäè. ßëè þç ãûçû Óìì Ýöëñöìö îíà íèøàíëàìûø, ÿðÿ

âåðìèøäè. Óìì Ýöëñöì Þìÿðÿ îüëó Çåéäè âÿ ãûçû Ðóãèééÿíè áÿõø

åòìèøäè. Áÿñ ãÿðÿçêàðëàð áó ùåêàéÿò âÿ ÿùâàëàòëàðû ùàðàäàí èõòèðà åäèðëÿð.

Øöáùÿ éîõäóð êè, þç ãÿðÿçëÿðèíè øèääÿòèíäÿí âÿ øåéòàíûí îíëàð ö÷öí åòäèéè

òÿñâèðëÿðäÿí!

Èíàíìàã àñàíäûðìû êè, ìöñÿëìàíëàðûí õÿëèôÿñè âÿ èìàìû, îëìóø,

Àëëàù þëêÿëÿð ôÿòù åòìÿéÿ à÷ûã-àøêàð èìêàí âåðäèéè, Éåð êöðÿñèíèí

ùþêìäàðëàðûíûí ãîðõóäàí ãàðøûñûíäà òèð-òèð ÿñäèéè, ìàë-äþâëÿò,

õÿçèíÿëÿð ÷àéëàðû êèìè ãàðøûñûíà àõàí “Þìÿð” àäëû áó êèøè? Èðàãäàí

ÿë-ßùíÿô áèí Ãåéñèí áàø÷ûëûüû èëÿ çèéàðÿòèíÿ ýÿëÿí íöìàéÿíäÿ

ùåééÿòèíè ãàðøûëàðêÿí àøàüûäàêû ÿùâàëàò áàø âåðèð?

Áó ùàäèñÿ éàé âàõòû áàø âåðèð. Îíëàð ýþçëÿíèëìÿäÿí îíóí éàíûíà

ýÿëèá ÷ûõûðëàð. Ùàâà øèääÿòëè èñòè âÿ áöðêö îëóð. Îíëàð ýÿëèá ÷ûõàíäà

Þìÿðèí áàøû ñÿäÿãÿ äÿâÿëÿðèíäÿí áèð åðêÿê äÿâÿíè ìöàëècÿ åòìÿéÿ

ãàðûøìûø èìèø. Î, äÿâÿíèí éàðàñûíà ãÿòðàí ñöðòìÿêëÿ ìÿøüóë èìèø. Åëÿ êè,

ãîíàãëàðûíû, îíëàðûí äà àðàñûíäà ÿë-ßùíÿôè ýþðöð, îíó ÷àüûðûð: “Åé ßùíÿô,

ïàëòàðûíû ÷ûõàðò, ßìèðÿëìþìèíèíÿ áó íÿðè äÿðìàíëàìàãäà êþìÿê åò! Î,

ñÿäÿãÿ äÿâÿëÿðèíäÿíäèð, îíäà öììÿòèí éîõñóëëàðûíûí âÿ éåòèìëÿðèíèí

ïàéû âàð”.

Áó ýþçëÿíèëìÿç ùàäèñÿäÿí þçöíö èòèðìèø íöìàéÿíäÿëÿðäÿí áèðè

äåéèð: “Åé ßìèðÿëìþìèíèí, Àëëàù ñÿíè áàüûøëàð, áó èøè ñÿäÿãÿ

86

Ñàùèáèíèí ãóëëàðûíäàí áèðèíÿ Ùÿâàëÿ åò!”. Þìÿð îíà càâàá âåðèð:

“Ùàíñû ãóë ìÿíäÿí âÿ ßùíÿôäÿí éàõøû ãóë îëà áèëÿð?…” áóíó äåéèá

äÿâÿíèí éàðàñûíû ãàòðàíëàìàãäà äàâàì åäèð.

Áèð ýåcÿ î, Ìÿäèíÿäÿ òÿê ýÿçÿí áèð ãàäûíëà ãàðøûëàøûð. Ãàäûí áþéöê

áèð ñó òóëóüó àïàðûðäû. Î, ãàäûíà éàõûíëàøûá íèéÿ ýåcÿíèí áó âàõòû ñó

äàøûäûüûíû ñîðóøóð. Þéðÿíèð êè, îíóí óøàãëàðû âàð, ëàêèí õèäìÿò åäÿíè

éîõäóð âÿ îíà ýþðÿ äÿ ýþçëÿéèð êè, ýåcÿ þç ïÿðäÿñèíè ÷ÿêñèí âÿ î,

øÿùÿðäÿí ÷ûõûá þç òóëóüóíó ñó èëÿ äîëäóðñóí. Þìÿð òóëóüó ãàäûíäàí àëûá

îíó åâèíÿcÿí þòöðöð, åâÿ ÷àòàíäà òóëóüó îíà âåðèá äåéèð: “Ñàáàù ñÿùÿð

Þìÿðèí éàíûíà ýåò, ñÿíÿ áèð íþêÿð âåðñèí”, ãàäûí äåéèð: “Þìÿðèí èøè

÷îõäóð, ìÿí îíó ùàðàäà òàïàðàì?”, Þìÿð äåéèð: “Ñàáàù îíóí éàíûíà ýåò,

Àëëàù ãîéñà òàïàðñàí…”.

Ãàäûí áó éàõøû àäàìûí ìÿñëÿùÿòèíÿ ÿìÿë åäèð. Ëàêèí Þìÿðèí

éàíûíà ýåäèá îíóí ãàðøûñûíäà äóðàíäà ùåéðÿòèíäÿí ÷ûüûðûð: “Äåìÿëè,

î ñÿí èìèøñÿí?” ßìèðÿëìþìèíèí ýöëöð, ñîíðà îíà áèð íþêÿð âÿ

õÿðcëèê âåðìÿñèíè ÿìð åäèð…

Áó ñàäÿëèê, áó ÿäàëÿò, áó Àëëàùïÿðÿñëèê, áó äîüðóëóã Èñëàìûí âÿ

èíñàíëûüûí äöøìÿíëÿðèíè ùå÷ äÿ ñåâèíäèðìèðäè. Áóíëàð îäà èáàäÿò

åäÿí, Êÿñðàíû èëàùèëÿøäèðÿí àòÿøïÿðÿñëÿðèí õîøóíà ýÿëìèðäè. ×öíêè

Þìÿð îíóí òàõò-òàcûíû ñàðñûòìûø, õÿçèíÿëÿðèíè Àëëàù éîëóíäà ñÿðô

åòìèøäè. Áóíëàð Þìÿðèí Ïåéüÿìáÿðèí íÿñèùÿòèíÿ ÿìÿë åäèá

ßðÿáèñòàí éàðûìàäàñûíäàí ãîâóá ÷ûõàðòäûüû éÿùóäèëÿðèí äÿ õîøóíà

ýÿëìèðäè.

Ìÿëóìäóð êè, Ïåéüÿìáÿð þëöì éàòàüûíäà îëàíäà äåìèøäèð:

“Éÿùóäèëÿðè ßðÿáèñòàí éàðûìàäàñûíäàí ÷ûõàðûí! Îðàäà èêè äèí

îëìàìàëûäûð”. ×öíêè îíëàð Ïåéüÿìáÿðèí ñàüëûüûíäà Õåéáÿðäÿ

îëäóãëàðû âàõò âÿ òåç-òåç ìöñÿëìàíëàðûí öçÿðèíÿ ùöcóì åäèðäèëÿð. Þìÿð

îíóí áó àðçóñóíó ùÿéàòà êå÷èðìèø, îíëàðû îðàäàí ÷ûõàðìûøäûð.

Àòÿøïÿðÿñëÿðëÿ éÿùóäèëÿð áèð éåðÿ òîïëàøûá ùèéëÿ ãóðìóø, Þìÿð íàìàç

ãûëàðêÿí ãÿääàð èêè òèéÿëè õÿícÿðè îíóí êöðÿéèíÿ ñàícìûøäûð. Î ýöí ßáó

Ëóëóÿ íàìàç ãûëàí ìöñÿëìàíëàðäàí 13 íÿôÿðèíè õÿícÿðëÿ âóðìóø, þçö

þçöíö äÿ õÿícÿðëÿ þëäöðìöøäöð. Áó ùàäèñÿ ùÿôòÿíèí ö÷öícö ýöíö

îëìóøäóð.

ßìèðÿëìþìèíèí Þìÿð áèí ÿë-Õÿòòàá éàðàëû ùàëäà þç åâèíÿ

ýÿòèðèëìèøäèð. Áàáàò þçöíÿ ýÿëÿíäÿ áèðèícè ñîðóøäóüó áó îëìóøäóð:

“Ìöñÿëìàíëàð ÿñð (èêèíäè) íàìàçûíû òàìàìëàäûëàðìû?”. Càâàá

87

âåðìèøëÿð êè, áÿëè. Î, ñîðóøìóøäóð: “Ìÿíè êèì âóðäó?”, äåìèøëÿð êè,

ßáó Ëóëóÿ Ôèðóç ÿë-Ìÿcóñè. Î äåìèøäèð: “Àëëàùà ùÿìä îëñóí êè,

þìðöìö èìàí ñàùèáè îëäóüóíó èääèà åäèá, àììà áèð äÿôÿ äÿ ñÿcäÿ

åòìÿìèø áèð àäàìûí ÿëèíäÿ áèòèðäè”.

Þìÿð þëÿíäÿ âÿñèééÿò åòäè êè, îíäàí ñîíðà Ïåéüÿìáÿð âÿôàò

åäèá äöíéàíû òÿðê åäÿðêÿí ðÿôòàðëàðûíäàí ðàçû ýåòäèéè àëòû íÿôÿðäÿí

áèðèíè ÿìèðÿëìþìèíèí òÿéèí åòìÿê ö÷öí øóðà êå÷èðèëñèí. Ùÿìèí

ñÿùàáÿëÿð áóíëàðäûð: Îñìàí, ßëè, Òÿëùà, Çóáåéð, Àáäóð-Ðÿùìàí áèí

Àóô âÿ Ñàä áèí ßáè Âÿããàñ. Î îíëàðûí àðàñûíäà Ñÿèä áèí Çåéä áèí

Àìð áèí ÿí-Íÿôèë ÿë-ßäâèíèí àäûíû ÷ÿêìÿäè. ×öíêè Ñÿèä áèí Çåéä

Þìÿðèí þç ãÿáèëÿñèíäÿí èäè. Áó àäàìëàð Ïåéüÿìáÿðèí Cÿííÿòÿ

äöøÿcÿêëÿðè ìöcäÿñèíè àëìûø àäàìëàð èäèëÿð.

Þìÿð þëöì éàòàüûíäà èêÿí Àèøÿäÿí –ðàäûéàëëàùÿ àíùÿ- þç èêè

äîñòóíóí éàíûíäà äÿôí îëóíìàüà èçí èñòÿäè. Àëëàù ðàçû îëìóø Àèøÿ

õàíûì îíà ècàçÿ âåðäè.

Èñëàìûí Ôàðóãó ö÷ ýöíäÿí ñîíðà þëäö âÿ Ïåéüÿìáÿð ùöcðÿñèíäÿ

èêè äîñòóíóí éàíûíäà äÿôí îëóíäó. Î, áó äöíéàäà îíëàðëà áèðëèêäÿ

îëäóüó êèìè, ìÿçàðäà äà îíëàðëà éàíàøû óéóéóð. ßìèðÿëìþìèíèí

Þìÿð áèí ÿë-Õÿòòàáûí þëöìö ùècðÿòèí 23-cö èëèíèí Ìÿùÿððÿì àéûíûí

áèðèícè ýöíöíÿ òÿñàäöô åòìèøäèð. Î, 10 èë éàðûì õÿëèôÿëèê åòìèøäèð.

Àëëàù îíäàí ðàçû ãàëìûø âÿ îíó äà Þçöíäÿí ðàçû ñàëìûøäûð (“ßëáèäàéÿ

âÿ ÿí-íèùàéÿ”, 7/ 142).

88

SßHABßLßRÈN

HßYATÛNDAN

SßHÈFßLßR

Allahım, mÿn peyüÿmbÿrèm

Mÿhÿmmÿdèn sÿhabÿlÿrènè sevdèm.

Bu mÿhÿbbÿtèmè bèr daha bèruzÿ verèrÿm

vÿ onu daha da dÿrènlÿødèrèrÿm.

Bþyök qorxu gönö (qèyamÿt gönö-tÿrc.)

mÿnè onlardan bèrènÿ baüûøla!

Sÿn bèlèrsÿn kè, mÿn onlarû yalnûz Sÿnÿ gþrÿ sevdèm,

ya ÿrhÿmÿr rahèmèn

(Sÿn ey rÿhèmlè olanlarûn ÿn rÿhèmlèsè!-tÿrc).

89

ƏNƏS İBN MALİK ƏL-ƏNSARİ

“Allahım, ona mal-dövlət və övlad bəxş et,

Işlərini xeyirli-bərəkяtli et!”

Allahın peyğəmbəri onun üçün bu duanı etmişdir.

Anası Qumeysa 21 Ənəs ibn Malikə şəhadəti öyrədən və ürəyini

İslam peyğəmbəri Abdullahın oğlu Məhəmmədə sevgi hissləri ilə

dolduran vaxt o, hələ ömrünün çiçəklənmə dövrünü yaşayırdı.

Əvvəlcə Ənəs onu qulaq gözü ilə sevmişdir. Şübhəsiz ki, bəzən

qulaq gözlərdən əvvəl aşiq olur.

Bu balaca uşaq öz peyğəmbərini görmək üçün neçə dəfə

Məkkəyə getməyi və ya onun Yəsribə gəlməsini arzulamışdı. Əziz

peyğəmbəri ilə görüş onu çox xoşbəxt edərdi.

* * *

Üstündən çox vaxt keçmədi ki, Peyğəmbər və yol yoldaşı Əbu

Bəkr əs-Siddiq şanslı və bəxtəvər Yəsrib şəhərinə təşrif buyurdular.

Hər bir evdə sevinc, hər bir qəlbdə fərəh var idi.

Bütün gözlər və ürəklər Peyğəmbəri və onun yol yoldaşını

Yəsribə gətirən mübarək yola dikilmişdi.

Uşaqlar hər səhər “Məhəmməd gəldi” – deyə qışqıracaqları üçün

yola çıxırdılar. Ənəs də yola çıxan kiçik uşaqların arasında olurdu.

Lakin heç kimi görmədən məyus halda evə qayıdırdı.

* * *

Nurlu və ətirli səhərlərin birində Yəsrib camaatı qışqırmağa

başladı: Məhəmməd və onun dostu şəhərə yaxınlaşırlar. Camaat

hidayət və xeyirxahlıq peyğəmbərini gətirən mübarək yola tərəf

axışmağa başladı. Onlar dəstə-dəstə yola düzülən quş qatarını

21 Anasının adının Rumeysa və ya Qumeysa olduğu bildirilir.

90

xatırladırdı. İçlərində üzlərindən sevinc, qəlblərindən fərəh yağan

uşaqlar da var idi. Ənəs ibn Malik əl-Ənsari də onlardan biri idi.

* * *

Peyğəmbər və dostu Əbu Bəkr əs-Siddiq şəhərə girdilər və

dəstə-dəstə toplaşmış kişilərdən ibarət kütlənin içərisindən keçdilər.

Evdə qalan qadınlar və kiçik uşaqlar isə evlərin damlarına çıxıb

gələnlərə tamaşa edirdilər və bir-birilərindən soruşurdular:

“Bunlardan hansı odur?”

Həmin gün əlamətdar gün oldu. Ənəs ibn Malik ömrünün axırına

kimi həmin günü böyük şövqlə xatırlayırdı.

* * *

Peyğəmbər hələ Mədinədə tam yerləşməmişdi ki, Ənəsin anası

Qumeysə bint Milhan əlində o tərəf bu tərəfə fırlanan saçı hörüklü bu

balaca uşağı onun yanına gətirdi. Peyğəmbəri hörmətlə

salamladıqdan sonra dedi: “Ey Allahın elçisi, ənsarlardan elə bir kişi

və ya qadın qalmadı ki, sənə bir şey verməsin. Mənim isə sənə bu

oğlumdan başqa verə biləcəyim bir şey yoxumdur. Onu götür, sənə

lazım olan işlərində xidmət etsin!”

Peyğəmbər bu balaca uşağı gülər üzlə qarşıladı. Mübarək əlləri

ilə başını sığalladı, yumşaq barmaqları ilə hörüklərini oxşadı və onu

öz ailəsinə qatdı.

* * *

Ənəs ibn Malik və ya Uneys 22 Peyğəmbərin xitmətinə

girməklə sevindiyi gün on yaşında idi. Peyğəmbərin vəfat etdiyi

günə qədər Ənəs onun himayəsində yaşadı. Onun Peyğəmbərlə

dostluğu bütöv on il davam etdi. O, Peyğəmbərin elm çeşməsindən

içib, hikmət baxçasından dərib təbiətini, sevilən xüsusiyyətləri

22 Tərcüməsi ənəscik, yəni kiçik Ənəs deməkdir. Bəzən onu bu cür də çağırırdılar.

91

əzbərləmişdi. O, heç kəsin bilmədiyi sirləri öyrənmiş, heç kəsin

şahidi olmadığı hadisələrə şahidlik etmişdir.

* * *

Ənəs ibn Malik Peyğəmbərdən bir övladın öz atasından

görmədiyi sevgi və qayğını görmüşdür. O, Peyğəmbərin

əxlaqından bəhrələnmiş, sevilən xüsusiyyətlərini mənimsəmişdir.

Ənəs ibn Malikin bu mehriban münasibət barəsində dediklərinə

nəzər yetirək. Çünki o, bu barədə ən çox söz haqqı olan kəsdir.

Ənəs ibn Malik deyir ki, Allahın elçisi insanların ən əxlaqlısı,

ən ürəyiaçığı və mehribanı idi.

O, bir gün məni bir işin dalınca göndərdi. Evdən çıxdım. Bazarda

uşaqların oynadığını gördüm. Onlara qoşulub mən də oynadım. Elə

təzə oynayıb qurtarmışdım ki, arxamda bir nəfərin dayandığını və

paltarımdan tutduğunu hiss etdim. Arxaya çevrildikdə Peyğəmbəri

gördüm. Gülümsəyərək məndən soruşdu: “Ey Uneys, səni

göndərdiyim yerə getdinmi?”

Mən də utancaq halda “Bəli, indi gedirəm, ya rəsulallah!” dedim.

Allaha and olsun ki, on il onun xidmətində oldum, ancaq bir dəfə

də olsun, elədiyim bir şey üstə mənə “niyə etdin?” və ya

eləmədiyimə “niyə eləmədin?” demədi.

* * *

Allahın elçisi Ənəsi çağırdığı zaman sevgisindən bəzən ona

Ənəscik və ya oğulcuğazım deyərdi. Peyğəmbər ona çoxlu

tövsiyələr və nəsihətlər verərdi. Ənəsin qəlbi və zəkası peyğəmbər

ruhu ilə dolmuşdu. Bu tövsiyələrdən biri belə idi: “Ey oğlum!

Bacardığın qədər insanlara qarşı fırıldaq işlətmədən səhərini aç,

axşamını keçir. Ey oğlum, bu mənim sünnətimdir. Kim mənim

sünnətimi yaşadarsa, məni sevmiş olar. Məni sevən isə mənimlə

Cənnətdə birgə olar”. “Ey oğlum! Evinə gəldiyin zaman salam ver

ki, həm sənə, həm də ailən üçün bərəkətli olsun!”

* * *

92

Ənəs ibn Malik Peyğəmbərin vəfatından sonra səksən ildən bir

qədər artıq ömür sürdü. Bu müddət ərzində o, qəlbləri Peyğəmbərin

möhtəşəm elmi ilə canlandırdı. Ağıllar onun sayəsində peyğəmbər

zəkası və təfəkkürü ilə müdrikləşdi.

O, bu müddət ərzində səhabələr və tabeyinlər 23 arasında

Peyğəmbərin hidayət yolunu və əqidəsini yaymış, onun hikmətli

kəlamlarını və ibrətamiz əməllərini təbliğ etmişdir.

Ənəs bu uzun ömrünü müsəlmanlara bilmədikləri şeylərdə dayaq

olmaqla keçirtdi. Onlar hər hansı bir məsələnin başa düşülməsində

çətinliyə düşərkən ona üz tutur, ondan məsləhət alırdılar.

Buna misal olaraq din barədə mübahisə edən bəzi kimsələr bir

dəfə Ənəsin yanına gəldilər və ondan Qiyamət günü Peyğəmbərin

hovuzunun mövcud olub-olmayacağı barədə soruşdular. Ənəs təəssüf

hissi ilə onlara belə cavab verdi: “Düşünməzdim ki, sizin kimi

(peyğəmbərin) hovuzu barəsində mübahisə edən kimsələri görəcəyim

vaxta kimi yaşayım. Məndən öncə nə qədər qoca qarılar gördüm.

Onların biri belə namaz qılan deyildilər. Ancaq Allaha dua edirdilər

ki, onlara Peyğəmbərin hovuzundan su içirtməyi nəsib etsin”.

* * *

Ənəis ibn Malk ömrü boyu Rəsulullahın xatirələri ilə yaşamışdır.

Onunla ilk dəfə görüşən gün çox sevinmiş, vidalaşanda isə çox göz yaşı

tökmüşdü. Peyğəmbərin söylədiklərini və etdiklərini təkrarlamaqdan

yorulmazdı. Sevdiklərini sevər, nifrət etdiklərinə nifrət edərdi. Həyatında

yaşadığı iki günü heç unutmaz və tez-tez xatırladardı: Peyğəmbərlə

qarşılaşdığı ilk gün və onunla vidalaşdığı son gün. Birincisini xatırlatdığı

zaman sevincini birüzə verər, ikincisini xatırlatdıqda isə kədərlənərdi.

Həm özü ağlayar, həm də ətrafdakıları ağladardı.

Ənəs deyir ki, Perğəmbəri bizə gəldiyi gün də gördüm, bizdən

23 Tabeyinlər Peyğəmbərin səhabələrindən sonraki dövrdə yaşayan bir qrup

möminlərdir. Hədis alimləri onları bir neçə qismə ayırmışlar. Onların fikrincə

ilkinləri Cənnətlə müjdələnmiş on nəfəri görən, digərləri isə kiçik və ya gec vəfat

etmiş səhabələri görən möminlərdir..

93

ayrıldığı gün də. Həyatımda bu iki günə bənzəyən başqa günlər

yaşamadım. Mədinəyə daxil olduğu gün oradakı hər şeyə nur qatdı.

Rəbbinə qovuşub bizi tərk etdiyi gün isə Mədinəyə qaranlıq çökdü.

Mədinəni son görüşü bazar ertəsinə təsadüf edirdi. Evinin pərdəsi

qaldırılmış, son dəfə şəhərə tamaşa etmişdi. Üzü Quranın vərəqi kimi

olmuşdu. Həmin gün insanlar Əbu Bəkrin arxasında dayanıb ona

baxırdılar. Hamı iztirab və çaşqınlıq içində idi. Əbu Bəkr onlara sakit

olmalarını tövsiyə edirdi.

Günün sonunda Peyğəmbər vəfat etdi. Onu dəfn etdiyim vaxt

üzünü son dəfə gördük. Həyatımızda ondan daha nurlu sifətin şahidi

olmamışdıq.

* * *

Peyğəmbər Ənəs ibn Malik üçün bir neçə dəfə dua edib. Onun

dualarından biri belədir: "Allahım! Onun malını və zürriyyətini artır,

hər işinə xeyir ver!"

Nöqsansız və pak olan Allah Öz Peyğəmbərinin duasını qəbul

etdi. Ənəs ibn Malik ənsarlar arasında ən varlısı və ən çox zürriyyətə

sahib olanı idi. O uzun ömür yaşadı və yüzdən artıq övlad və

nəvəsini görməyə müyəssər oldu. Yüz üç il ömür sürdü. Ənəs (Allah

ondan razı olsun!) Qiyamət günü Peyğəmbərin şəfaətini qazanmaq

üçün çox dua edər və tez-tez deyərdi: "Dua edirəm ki, Qiyamət günü

Allahın elçisi ilə qarşılaşım və ona belə deyim: "Ya rəsulallah, bu,

sənin kiçik xidmətçin Ənəsdir!"

* * *

Ənəs ibn Malik ölüm xəstəliyinə tutulduğu zaman ailəsinə belə

dedi: "Mənə "Lə ilahə illallah! Muhammədun rəsulullah!" kəlməsini

dedizdirin!" O, ruhunu tapşırıncaya qədər şəhadət kəlməsini təkrar

etdi. Vəsiyyət etdi ki, Rəsulullahın ona bağışladığı əsanı da onunla

birgə basdırsınlar.

* * *

94

Allahın bəxş etdiyi bol nemətə və xeyir-bərəkətə görə Ənəs ibn

Malik əl-Ənsari nə xoşbəxt biridir! O, tam on il Allahın elçisinin

himayəsində yaşadı. O, Əbu Hüreyrə və Abdullah ibn Ömərdən

sonra hədis rəvayət edənlərin üçüncüsü idi. Allah ondan və anası

Qumeysadan razı olsun! 24 * * *

24 Ənəs ibn Malik əl-Ənsari haqda əlavə məlumat almaq üçün bax:

1. "Əl-İsabə" 1/71;

2. "Əl-İstiab" 1/71;

3. "Təhzib ət-təhzib" 1/376;

4. "əl-Cəm beynə rical əs-Sahiheyn" 1/35;

5. "Əsdul qabə" 1/258;

6. Zəhəbi "Tarixul İslam" 3/329; və s.

95

SßÈD ÈBN AMÈR ßL-CUMßHÈ

«Sÿèd èbn Amèr þz axèrÿtènè dönyasûyla satûn almûø,

Allahû vÿ Onun peyüÿmbÿrènè hÿr kÿsdÿn östön tutmuødur»

(tarèx÷èlÿr)

Cavan Sÿèd èbn Amèr ÿl-Cumÿhè Qureyøèn rÿhbÿrlÿrènèn

÷aüûrûøûna cavab olaraq hèylÿ èlÿ ÿsèr aldûqlarû vÿ Mÿhÿmmÿdèn

sÿhabÿlÿrèndÿn bèrè olan Xöbeyb èbn Adènèn qÿtl sÿhnÿsènÿ tamaøa

etmÿk ö÷ön Mÿkkÿ yaxûnlûüûndakû Tÿnèm adlû yerÿ toplaømûø

mènlÿrlÿ adamûn bèrè èdè.

Cavanlûüûnûn gur ÷aüûnda olmasû, þz gÿnclèk qövvÿsè vÿ èradÿsè

ona yaølûlarla ÷èynè-÷èyènÿ ayaqlaømaq, hÿtta axûnûn þnöndÿ

Qureyøèn ßbu Sufyan èbn Hÿrb, Sÿrvan èbn Ömeyyÿ vÿ baøqa

øeyxlÿrèlÿ yanaøû getmÿk èmkanû verèrdè.

Bununla o, Qureyøèn ÿsèrènè yaxûndan gþrmÿk försÿtè ÿldÿ etdè:

Onun ÿllÿrènÿ qandal salûnmûødû, arxasûnca gedÿn qadûnlar, uøaqlar

vÿ cavanlar onu þlöm meydanûna tÿrÿf ètÿlÿyèrdèlÿr. Mÿqsÿd bu

adam vasètÿsèlÿ Mÿhÿmmÿddÿn èntèqam almaq, onu þldörmÿklÿ

Bÿdrdÿ qÿtlÿ yetèrèlÿnlÿrèn qanûnû yerdÿ qoymamaq èdè.

* * *

Bu ÷oxsaylû toplum þz ÿsèrèlÿ qÿtl yerènÿ ÷atdû. Gÿnc Sÿèd èbn

Amèr ÿl-Cumÿhè dèqqÿtlÿ Xöbeybÿ baxûrdû. O, taxta xa÷a doüru

gedÿ-gedÿ qadûn vÿ uøaqlarûn ÷ûüûrtûlarû è÷èndÿ eøèdèlÿn sakèt vÿ

ènamlû bèr sÿslÿ deyèrdè:

-Èstÿsÿnèz, qoyun, þlömömdÿn qabaq èkè rökÿt namaz qûlûm.

Bunu edèn...

Ona baxdû: Xöbeyb özönö Kÿbÿyÿ tÿrÿf ÷evèrdè, èkè rökÿt namaz

qûldû. Necÿ gþzÿl, necÿ kamèl!

Sonra gþrdö kè, o özönö qÿbèlÿ baø÷ûlarûna tutub deyèr:

-Vallah, ÿgÿr demÿsÿydènèz kè, mÿn þlömön qorxusundan

namazûmû uzadûram, mÿn daha ÷ox namaz qûlardûm.

O þz gþzlÿrè èlÿ gþrdö kè, qÿbèlÿsè Xöbeybè dèrè-dèrè par÷alayûr,

bèr-bèrènèn ardûnca bÿdÿnèndÿn tèkÿlÿr kÿsèb atûr vÿ deyèrlÿr:

96

-Sÿn èstÿrdènmè yerèndÿ Mÿhÿmmÿd olsun, sÿnènsÿ canûn

qurtarsûn?

Gþzö yaølû Xöbeyb deyèrdè:

-Mÿhÿmmÿdèn ÿlènÿ bèr tèkanûn batmasû möqabèlèndÿ mÿn,

Vallahè, saü-salamat, aèlÿm, valèdeynlÿrèmlÿ bèrgÿ olmaüûmû

èstÿmÿzdèm.

Adamlar ÿllÿrènè havada sèlkÿlÿyÿ-sèlkÿlÿyÿ uca sÿslÿ

baüûrûrdûlar:

-Þldörön! Onu þldörön!

Sonra Sÿèd èbn Amèr yenÿ Xöbeybÿ baxdû. O, xa÷ûn östöndÿn

gþzlÿrènè sÿmaya dèkèb deyèrdè:

-Pÿrvÿrdègara, onlarû hesaba sal, ÿzabla qÿtlÿ yetèr! He÷ kÿsè boø

buraxma!

Son nÿfÿsèndÿ bunlarû deyÿ bèldè. Sÿèd èbn Amèr ona dÿyÿn

qûlûnc vÿ nèzÿ zÿrbÿlÿrènèn sayûnû hesablaya bèlmÿdè.

* * *

Qureyø Mÿkkÿyÿ qayûtdû. Bþyök hadèsÿlÿr è÷èndÿ Xöbeyb dÿ,

onun þlömö dÿ unuduldu.

Lakèn yenèyetmÿ cavan olan Sÿèd èbn Amèr ÿl-Cumÿhènèn

zehnèndÿn Xöbeybèn surÿtè bèr an belÿ getmèrdè.

Yatanda yuxusuna gèrÿrdè, oyaq olanda xÿyalûna gÿlÿrdè, taxta

xa÷ þnöndÿ sakètlèk vÿ ènamla èkè rökÿt namaz qûlan kèmè qarøûsûnda

gþrönÿrdè. Qureyøÿ möracèÿt etdèyè sÿsènèn zèngèltèsè hÿlÿ dÿ

qulaüûndan getmÿmèødè. Qorxurdu kè, onu èldûrûm vursun, östönÿ

qaya u÷sun...

Belÿlèklÿ, Xöbeyb Sÿèdÿ qabaqlar bèlmÿdèklÿrènè þyrÿtdè.

Þyrÿtdè kè, hÿqèqè hÿyat þlömÿ qÿdÿr ÿqèdÿ yolunda cèhad demÿkdèr.

Þyrÿtdè kè, mþhkÿm èman xaröqÿlÿr yaradûr, mþcözÿlÿr tþrÿdèr.

Baøqa bèr øey dÿ þyrÿtdè: Tÿrÿfdarlarûnûn belÿ bþyök mÿhÿbbÿt

bÿslÿdèyè adam sÿmadan dÿstÿk alan peyüÿmbÿrdèr.

Bu vaxt Allah-tÿala onun örÿyènè Èslam ö÷ön a÷dû. Camaat è÷ènÿ

÷ûxûb Qöreyø bötlÿrè vÿ tanrûlarû èlÿ ÿlaqÿnè kÿsdèyènè, bu bötlÿrè vÿ

sÿnÿmlÿrè atûb Èslamû qÿbul etdèyènè bèldèrdè.

* * *

97

Sÿèd èbn Amèr Mÿdènÿyÿ hècrÿt etdè. Peyüÿmbÿrèn qulluüunda

durdu, onunla bèrlèkdÿ Xeybÿr vÿ sonrakû dþyöølÿrdÿ èøtèrak etdè.

Rÿsulu ßkrÿm þz Rÿbbènèn hözuruna Onun rèzasûnû qazanmûø

halda varèd olduqda Sÿèd ondan sonra onun xÿlèfÿlÿrè ßbu Bÿkrèn vÿ

Þmÿrèn ÿlèndÿ sèyrèlmèø qûlûnca ÷evrèldè, dönyasûyla axèrÿtènè

qazanan, Allahûn savabûnû vÿ rèzasûnû ruhun vÿ bÿdÿnèn baøqa øÿhvÿtlÿrèndÿn

östön tutan mèsèlsèz bèr nömunÿvè hÿyat yaøadû.

* * *

Allah peyüÿmbÿrènèn hÿr èkè xÿlèfÿsè Sÿèd èbn Amèrè

sÿmèmèyyÿt, sÿdaqÿt vÿ èmanû èlÿ tanûyûrdûlar, onun nÿsèhÿtlÿrènÿ

qulaq asûr, dedèklÿrènè nÿzÿrÿ alûrdûlar.

Xèlafÿtènèn èlk gönöndÿ Sÿèd èbn Amèr Þmÿr èbn Xÿttabûn yanûna

gÿlèb deyèr:

-Ya Þmÿr, ènsanlara mönasèbÿtdÿ Allahdan qorx! Allaha

mönasèbÿtdÿ ènsanlardan qorxma! Sþzön ÿmÿlènÿ zèdd olmasûn.

ßmÿlèn tÿsdèq etdèyè sþz ÿn yaxøû sþzdör. Ya Þmÿr, Allahûn èølÿrènè

èdarÿ etmÿyènè sÿnÿ tapøûrmûø olduüu adamlara mösÿlmanlarûn ÿn

uzaq vÿ ÿn yaxûn meyarlarû baxûmûndan dèqqÿtlÿ bax. Þzönÿ vÿ

aèlÿnÿ rÿva bèldèyènè onlara da rÿva bèl. Þzönÿ vÿ aèlÿnÿ rÿva

gþrmÿdèyènè onlara da rÿva gþrmÿ. Haqqa bötön varlûüûnla baülan,

Allahûna arxalanûb kafèrèn èradûndan qorxma!

Þmÿr ondan soruøur:

-Bunu kèm bacarar, ya Sÿèd!

-Sÿnèn kèmè Allahûn ona Mÿhÿmmÿd ömmÿtènèn hÿvalÿ etmèø

olduüu, onunla Allahû arasûnda he÷ kÿsèn durmadûüû bèr adam bunu

edÿ bèlÿr.

* * *

Bundan sonra Þmÿr èbn Xÿttab Sÿèdè þzönÿ kþmÿyÿ ÷aüûrûb

deyèr:

-Ya Sÿèd, sÿnè Homs (Surèyada èndèkè Homs øÿhÿrè) ÿhalèsènÿ

valè tÿyèn edèrèk.

Sÿèd buna belÿ cavab verèr:

-Ya Þmÿr, Sÿnè Alaha and verèrÿm kè, mÿnè haqq yolundan

azdûrma!

98

Þmÿr qÿzÿblÿ deyèr:

-Vay halûnûza! Bu aüûr yökö (xèlafÿtè-tÿrc.) boynuma qoyub

kÿnara ÷ÿkèldènèz!

-Yox, Allaha and olsun, sÿnè tÿk qoymaram!

Onu Homsa valè qoydular.

Þmÿr ondan soruøur:

-Sÿnÿ maaø tÿyèn etmÿyÿk?

-Maaøla mÿn nÿ edÿcÿyÿm, ya ßmèrÿlmþmènèn? Beytöl maldan

aldûüûm ehtèyacûmdan ÷oxdur.

O, Homsa gÿldè.

* * *

Aradan bèr az ke÷ÿndÿn sonra ßmèrÿlmþmènèn yanûna yerlè

sakènlÿrdÿn daha ÷ox ènandûüû adamlardan bèr ne÷ÿsè gÿldè. Þmÿr

onlara deyèr:

-Kasûblarûn adûnû yazûb mÿnÿ verèn kè, onlarûn ehtèyaclarûnû

þdÿyèm.

Onlar sèyahû yazûrlar: Fèlankÿs, fèlankÿs... vÿ hÿm÷ènèn Sÿèd èbn

Amèr!

Þmÿr soruøur:

-Bu Sÿèd èbn Amèr kèmdèr?

-Bèzèm valèmèzdèr!

-Valènèz kasûbdûr ?

-Bÿlè, Allaha and olsun, artûq uzun bèr möddÿtdèr kè, evèndÿ ocaq

yanmûr.

Þmÿr bunu eøèdÿndÿ ÷ox aüladû, gþz yaølarûndan saqqalû

èslanmûødû.

Sonra mèn dènar gþtöröb kèsÿyÿ qoyur vÿ nömayÿndÿlÿrÿ verèb

deyèr:

-Ona salamûmû yetèrèn vÿ deyèn kè, ÿmèrÿlmþmènèn bu mÿblÿüè

gþndÿrdè kè, onu ehtèyaclarûnû þdÿmÿyÿ sÿrf edÿsÿn.

* * *

Nömayÿndÿlÿr qayûdanda pul kèsÿsènè Sÿèdÿ verèrlÿr. O,

dènarlarû gþrÿndÿ kèsÿnè þzöndÿn uzaqlaødûrûb deyèr:

-Bèz Allaha mÿxsusuq, Ona da qayûdûrûq! (“Ènna lèllahè vÿ ènna

èleyhè racèun”).

99

Elÿ bèl kè, bþyök bèr bÿla baø vermèødè vÿ yaxud bèr mösèbÿtÿ

dö÷ar olmuødu.

Arvadû bþyök bèr nègaran÷ûlûqla qûøqûrdû:

-Ya Sÿèd, sÿnÿ nÿ oldu? ßmèrÿlmþmènèn þlöb?

-Yox, bundan da bþyök bèr bÿla baø verèb!

-Mösÿlmanlarûn baøûna bèr èø gÿlèb?

-Yox, daha bþyök bèr bÿla!

-Bundan da bþyök nÿ ola bèlÿr?

-Dönya è÷ÿrèmÿ daxèl olub kè, axèrÿtèmè korlasûn, evèmÿ fètnÿfÿsad

döødö!

-Ondan canûnû qurtar!

Arvadûn èødÿn he÷ xÿbÿrè yox èdè.

Sÿèd deyèr:

-Sÿn mÿnè bu èøÿ ruhlandûrarsan?

-Bÿlè.

Dènarlarû kèsÿdÿn ÷ûxarûb kasûb mösÿlmanlara payladû.

* * *

Bu hadèsÿdÿn az vaxt ke÷mèødè kè, Þmÿr èbn Xÿttab Øam

þlkÿsènÿ gÿlèr. Ayrû-ayrû bþlgÿlÿrè gÿzÿndÿ Homsa gÿlèr. O zaman

bu øÿhÿrèn adûnû Kuveyfÿ, yÿnè kè÷èk Kufÿ qoymuødular. Kufÿ ÿhlè

hÿmèøÿ þz valèlÿrèndÿn vÿ baøqa mÿmurlarûndan xÿlèfÿyÿ øèkayÿt

edÿrmèølÿr. Bu cÿhÿtdÿn Homs da Kufÿyÿ oxøayûrdû.

Þmÿr øÿhÿrÿ gÿlÿn kèmè ÿhalè onu salamlamaq ö÷ön gÿlèr. Þmÿr

onlardan soruøur:

Sèzèn valènèz necÿdèr?

Onlar øèkayÿt edèb, onun bèrè o bèrèndÿn daha pès gþrönÿn dþrd

ÿmÿlènè sadalayûrlar.

Þmÿr deyèr:

-Onu sèzÿ bþyök qoydum. Allahdan rèca elÿdèm kè, mÿnè peøman

etmÿsèn. Ona ÷ox-÷ox ènanûrdûm.

Bu barÿdÿ Þmÿr þzö bunlarû deyèr:

Onlar valèlÿrèlÿ bèrlèkdÿ yanûma gÿlÿndÿ soruødum:

-Nÿdÿn øèkayÿtènèz vardûr?

-Gönortadan qabaq yanûmûza gÿlmèr.

100

Soruødum:-Sÿn buna nÿ deyèrsÿn, ya Sÿèd?

O bèr qÿdÿr susub dedè:

-Allaha and olsun, mÿn bunu demÿk èstÿmèrdèm. Lakèn bunu

mötlÿq demÿlèyÿm. Aèlÿmdÿ qulluq÷u yoxdur. Hÿr sÿhÿr dururam,

aèlÿm ö÷ön xÿmèr yoğururam, gþzlÿyèrÿm kè, gÿlsèn. Bundan sonra

÷þrÿk bèøèrèrÿm. Èøèmè bètèrdèkdÿn sonra camaat è÷ènÿ ÷ûxûram.

Þmÿr deyèr: Mÿn camaatdan soruødum:

-Sèz bu adamdan yenÿ øèkayÿt edèrsènèz?

-O gecÿ vaxtû he÷ kÿsè qÿbul etmèr!

Sÿèddÿn soruødum:

-Buna nÿ deyèrsÿn, ya Sÿèd?

-Allaha and olsun, mÿn doürudan da bunu da demÿk èstÿmèrdèm!

Mÿn göndözömö ÿhalèyÿ, gecÿmè Allah-tÿalaya hÿsr edèrÿm.

Mÿn camaatdan soruødum:

-Yenÿ dÿ øèkayÿtènèz vardûr?

-Ayda bèr gön, o bèzèmlÿ gþröømör.

Soruødum:

-Bu nÿ demÿkdèr, ya Sÿèd?

O dedè:

-Ya ÿmèrÿlmþmènèn, evèmdÿ qulluq÷u yoxdur. ßynèmÿ

geydèyèmdÿn baøqa paltarûm yoxdur. Ayda bèr dÿfÿ onu yuyuram,

gþzlÿyèrÿm kè, qurusun. Sonra axøam östö geyènèb camaat è÷ènÿ

÷ûxûram.

Mÿn yenÿ camaatdan soruødum:

-Daha hansû øèkayÿtènèz vardûr?

-Bÿzÿn huøunu ètèrèr, mÿclèsdÿkèlÿr è÷èndÿ huøsuz hala döøör.

Sÿèddÿn soruødum kè, bu nÿ demÿkdèr?

O dedè:

-Mÿn möørèk olanda Xöbeyb èbn ßdènèn qÿtl sÿhnÿsènèn øahèdè

oldum. Onu tèkÿ-tèkÿ doürayanda bèr qadûn ondan soruødu: «Èstÿrdèn

kè, sÿnèn yerèndÿ Mÿhÿmmÿd olsun?» O èsÿ deyèrdè: «Allaha and

olsun, Mÿhÿmmÿdèn ÿlènÿ bèr tèkanûn batmasû möqabèlèndÿ mÿn saüsalamat,

aèlÿm vÿ valèdeynlÿrèmlÿ olmaüûmû èstÿmÿzdèm...». Allaha

and olsun, mÿn bunu he÷ vaxt unutmaram. Unutmaram kè, mÿn ona

kþmÿk etmÿdèm. Elÿ zÿnn edèrÿm kè, Allah gönahûmdan ke÷mÿz! Bu

huøu ètèrmÿ xÿstÿlèyènÿ dÿ o göndÿn tutulmuøam.

101

Bunu eøèdÿn Þmÿr deyèr:

-Allaha øökr olsun kè, zÿnnèm mÿnè aldatmamûødûr!

Bundan sonra mèn dènar pulu Sÿèdÿ gþndÿrdèm kè, ehtèyaclarûnû

þdÿsèn.

Arvadû bunu gþrÿndÿ deyèr:

-Bèzÿ zènÿt bÿxø edÿn, èøènèn möqabèlèndÿ sÿnÿ mökafat verÿn

Allaha øökr olsun! Bu pullara ev ö÷ön lazûm olan øeylÿrè al, bèr

xèdmÿt÷è gþtör.

Sÿèd soruøur:

-Sÿn bundan bèr xeyèr gþrÿcÿksÿn?

-Necÿ yÿnè?

-Bèz bu pullarû bèzÿ dèlÿnmÿyÿ gÿlÿnlÿrÿ verÿrèk. Bèz bundan da

artûq bèr øeyÿ mþhtacûq.

-Bu nÿ demÿkdèr?

-Allaha gþzÿl bèr pay verÿrèk.

-Bÿlè, xeyèr qazandûn.

O, mÿclèsè tÿrk etmÿzdÿn qabaq dènarlarû kèsÿlÿrÿ qoydurdu vÿ

þz adamlarûndan bèrènÿ dedè:

-Bunu fèlan dul qadûna ÷atdûr, bunu fèlan yetèmlÿrÿ, bunu fèlan

øÿxsèn þvladlarû olan fèlan kasûblara, fèlan aèlÿnèn fèlan yoxsul

özvlÿrènÿ ver.

* * *

Sÿèd èbn Amèr ÿl-Cumÿhè Allahûn rèzasûnû qazanmûødû. O elÿ

adamlardan èdè kè, ÿn kasûb bèr vÿzèyyÿtdÿ belÿ þzgÿlÿrènÿ ÿl tutmaüû

daha vacèb bèlèrdèlÿr 25 .

* * *

25 Sÿèd èbn Amèr ÿl-Cumÿhè ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò àëìàã ö÷öí áàõ:

1. «Òàùçèá ÿë-Òàùçèá», 4/51;

2. «İbn ßsakir», 6/145-147;

3. «Ñèôÿò ÿñ-Ñÿôâà», 1/273;

4. «Hilyÿ ÿl-Övliya», 1/244;

5. «Òàðèõ ÿë-Èñëàì», 2/35;

6. «ßë-Èñàáÿ», 2/48;

7. «Íÿsÿb ÿl-Qureyş», 399.

102

TUFEYL ÈBN AMR ßL-DAUSÈ

«Pÿrvÿrdègara! Onun xeyèrxahlûq èstÿyèndÿ

mþcözÿnlÿ ona kþmÿk et!»

Allah peyüÿmbÿrènèn duasûndan

Tufeyl (ÿl-Tufeyl) èbn Amr ÿl-Dausè cahèlèyyÿdÿ Daus

qÿbèlÿsènèn aüasû, ÿrÿblÿrèn ÿn tanûnmûø vÿ hþrmÿtlè øÿxsèyyÿtlÿrèndÿn,

ÿl-Muruatûn az saylû sahiblÿrèndÿn bèrè èdè.

Onun qazanû hÿmèøÿ ocaq östÿ olardû, qapûsû daèma mösafèr

özönÿ a÷ûq olardû.

Acû yedèrÿrdè, zÿèfè, qorxaüû mödafèÿ edÿrdè, kèrayÿ èstÿyÿnÿ

ècarÿ verÿrdè.

Bu keyfèyyÿtlÿrèlÿ o, ÷ox aüûllû, dÿrrakÿlè, øaèr, hÿssas qÿlblè,

èncÿ tÿbèÿtlè, uzaq-gþrÿn, øèrèn dèl, mÿrd bèr adam èdè. Hÿr sþzö bèr

sehr èdè.

* * *

Tufeyl qÿbèlÿsènèn Tèhamÿdÿkè 26 mÿskÿnènèn tÿrk edèb Mÿkkÿyÿ

yollandû. O, Peyüÿmbÿrlÿ Qöreyø kafèrlÿrè arasûnda gedÿn

möbarèzÿnèn øahèdè oldu. Hÿr tÿrÿf þzönÿ ÿnsar 27 axtarmaqda èdè.

Hÿrÿ þzönÿ tÿrafdar toplayûrdû. Peyüÿmbÿr þz Rÿbbènÿ ÿsaslanûb

dÿvÿtèlÿ ÷ûxûø edèrdè, onun sèlahû èman vÿ haqq èdè. Qöreyø kafèrlÿrèsÿ

hÿr nþv sèlahla onun ÷ûüûrûøûna qarøû ÷ûxûr, hÿr bèr vasètÿ èlÿ ènsanlarû

ondan uzaqlaødûrmaq èstÿyèrdèlÿr.

Tufeyl gþrdö kè, buna hazûr olmadan bu möbarèzÿnèn èøtèrak÷ûsû

olmuødur, þzö dÿ èstÿmÿdÿn onun è÷ènÿ gèrmèødèr.

Lakèn o, Mÿkkÿyÿ bu mÿqsÿdlÿ gÿlmÿmèødè, Mÿhÿmmÿd, Qöreyø

mÿsÿlÿsè he÷ onun fèkrènÿ belÿ gÿlmÿmèødè.

Burda Tufeyl èbn Amr ÿl-Dausènèn bu möbarèzÿ èlÿ baülûlûüû

26 ßrÿbèstan yarûmadasûnûn Qûrmûzû dÿnèzÿ ÷ûxan sahèl bþlgÿsè.

27

tÿrafdar, kþmÿk÷è

103

haqqûnda he÷ vaxt yaddan ÷ûxmayan hekayÿsè baølayûr. Gÿlèn onu

dènlÿyÿk, o, ÷ox qÿrèbÿ bèr hekayÿtdèr:

* * *

Onu Tufeyl þzö belÿ danûøûr:

Mÿkkÿyÿ gÿldèm. Qöreyøèn aüalarû mÿnè gþrÿn kèmè yanûma

gÿldèlÿr, ÷ox bþyök ehtèram vÿ hþrmÿtlÿ mÿnè salamladûlar, ÿn

mþtÿbÿr bèr yerdÿ yerlÿødèrdèlÿr.

Bundan sonra øeyxlÿr vÿ ÿyanlar yûüûlûb mÿnÿ dedèlÿr:

-Ya Tufeyl! Sÿn bèzèm øÿhÿrÿ gÿlmèsÿn. Þzönön peyüÿmbÿr

olduüunu èddèa edÿn bu kèøè bèzèm èølÿrèmèzè pu÷ etdè, bèrlèyèmèzè

pozdu, sûralarûmûzû par÷aladû. Bèz qorxuruq baøûmûza gÿlÿnlÿr sÿnÿ

dÿ toxunsun, sÿnèn qÿbèlÿnÿ olan baø÷ûlûüûna zÿrÿr yetèrsèn. Sÿn o

kèøèylÿ danûøma, ona qulaq asma. Onun sþzlÿrè sehr kèmèdèr: Oüulu

atadan ayûrûr, qardaøû qardaødan, ÿrè arvaddan».

Tufeyl deyèr:

«Allaha and olsun! Onlar mÿnÿ qÿrèbÿ hekayÿlÿr danûøûr, mÿnèm

vÿ qÿbèlÿm ö÷ön onun ÿmÿllÿrènèn tÿhlökÿsèlÿ bèzè qorxudurdular.

Nÿhayÿt mÿn ona yaxûnlaømamaq, onunla danûømamaq vÿ onunla

önsèyyÿtdÿ olmamaq qÿrarûna gÿldèm.

Mÿn Kÿbÿ ÿtrafûna tÿvaf etmÿk, tÿzèm etdèyèmèz bötlÿrdÿn

tÿbÿrrük ö÷ön hÿcc etdèm, qulaqlarûma pambûq tûxadûm kè, Mÿhÿmmÿdèn

dedèklÿrèndÿn bèr sþz belÿ eøètmÿyèm.

Lakèn mÿn mÿscèdÿ gèrÿn kèmè onu gþrdöm: Kÿbÿdÿ bèzèmkèndÿn

fÿrqlè olan bèr tÿrzdÿ namaz qûlûrdû, bèzdÿn fÿrqlè bèr øÿkèldÿ

èbadÿt edèrdè. Bu hal mÿnè þzönÿ cÿlb etdè, onun èbadÿtè mÿnè

dèqqÿtÿ gÿtèrdè. Mÿn ona yaxûnlaødûüûmû hèss etdèm, èstÿmÿdÿn

yavaø-yavaø ona tÿrÿf gedèrdèm, nÿhayÿt, onun lap yanûnda durdum.

Allahûn èstÿyè belÿ èdè kè, qulaüûma onun bÿzè sþzlÿrè ÷atsûn. Mÿn

÷ox gþzÿl sþzlÿr eøètdèm. Þzöm-þzömÿ dedèm:

-Anan þlsön, yetèm qalasan, ey Tufeyl...

Sÿn øaèr, aüûllû bèr kèøèsÿn. Yaxøûnû pèsdÿn ayûrûrsan. Bu kèøènèn

dedèklÿrènè eøètmÿyÿ sÿnÿ nÿ mane olur... Yaxøû sþz desÿ, qÿbul

edÿrsÿn, pès olsa rÿdd edÿrsÿn!

* * *

104

Bèr qÿdÿr gþzlÿdèm. Mÿhÿmmÿd evÿ gedÿndÿ arxasûnca

döødöm. Evÿ gèrÿndÿ mÿn dÿ gèrdèm vÿ dedèm:

-Ya Mÿhÿmmÿd! Sÿnèn tayfandan olanlar sÿnèn haqqûnda bunu,

onu danûøûrlar. Allaha and olsun mÿnè elÿ qorxutdular kè, hÿtta

qulaqlarûma pambûq tûxadûm kè, dedèklÿrènè eøètmÿyèm. Amma

Allahûn èstÿyè belÿ oldu kè, sÿnèn dedèklÿrèndÿn bÿzè sþzlÿr qulaüûma

÷atsûn. Eøètdèklÿrèm xoøuma gÿldè. Mÿnÿ þz ÷aüûrûøûn barÿdÿ danûø.

O danûødû, mÿnÿ Èxlas vÿ Fÿlÿq surÿlÿrènè oxudu. Vallahè, onun

dedèklÿrèndÿn daha yaxøû bèr øey eøètmÿmèødèm, bundan da ÿdalÿtlè

bèr èø gþrmÿmèødèm.

Bu vaxt ÿllÿrèmè ona uzatdûm, «La èlahÿ èllallah vÿ

Möhÿmmÿdÿn rÿsulullah» øÿhadÿtènè deyèb mösÿlman oldum».

* * *

Tufeyl hekayÿsènÿ davam edÿrÿk deyèr:

- Bundan sonra Mÿkkÿdÿ bèr möddÿt qaldûm, Èslamè mÿsÿlÿlÿrè

þyrÿndèm, mÿnÿ möyÿssÿr olan qÿdÿr Quran ayÿlÿrènè ÿzbÿr

þyrÿndèm. Evÿ qayûtmaq qÿrarûna gÿldèkdÿ dedèm:

-Ya Rÿsulullah! Mÿn aèlÿm vÿ nÿslèm arasûnda bþyök hþrmÿtÿ

malèk bèr adamam. Mÿn qayûdûram kè, onlarû da Èslama dÿvÿt edèm.

Allaha dua et kè, mÿnÿ bu èødÿ kþmÿk olacaq bèr mþcözÿ nazèl etsèn.

Peyüÿmbÿr dua etdè:

-Allahummÿ, onun ö÷ön bèr mþcözÿ nazèl et!

Mÿn þz qÿbèlÿmÿ yola döødöm. Qÿbèlÿnèn yerlÿødèyè mÿntÿqÿnèn

yaxûnlûüûndakû tÿpÿyÿ ÷atanda bèrdÿn èkè gþzömön arasûnda

÷ûraüa bÿnzÿr bèr èøûq parûltûsû peyda oldu. Mÿn bunu gþröb dedèm:

-Pÿrvÿrdègara, bu èøûüû mÿnèm özömÿ salma, onlar elÿ

fèkèrlÿøÿrlÿr kè, bu, bèr cÿzadûr, onlarûn dènèndÿn öz dþndÿrdèyèm

ö÷ön mÿnÿ verèlmèødèr.

Èøûq mÿndÿn uzaqlaøûb eøèlmèø dÿrèlÿrèn asûldûüû yerdÿ gþröndö,

sankè asûlmûø bèr ÷ûraq èdè. Mÿn tÿpÿdÿn döøöb onlarûn arasûna

gÿldèm. Bu vaxt èxtèyar bèr qoca olan atam qabaüûma gÿlÿndÿ dedèm:

-Mÿndÿn uzaq dur, ata. Nÿ mÿn sÿndÿnÿm, nÿ sÿn mÿndÿnsÿn.

Atam tÿÿccöblÿ soruødu:

105

-Nÿ ö÷ön, oüul?

-Mÿn mösÿlman olmuøam. Mÿhÿmmÿdèn dènèn qÿbul

etmèøÿm.

-Oülum, sÿnèn dènèn mÿnèm dÿ dènèmdèr.

-Onda get, yuyun, lèbasûnû tÿmèzlÿ. Sonra gÿl, þyrÿndèklÿrèmè

sÿnÿ dÿ þyrÿdèm.

Atam getdè, yuyundu, paltarûnû tÿmèzlÿdè. Bundan sonra mÿn ona

Èslamû anlatdûm vÿ o, mösÿlman oldu.

Arvadûm yanûma gÿlÿndÿ dedèm:

-Mÿndÿn uzaq dur, nÿ mÿn sÿndÿnÿm, nÿ dÿ sÿn mÿndÿnsÿn.

O soruødu:

-Nÿ ö÷ön? Atam-anam sÿnÿ qurban?

-Bèzè bèr-bèrèndÿn Èslam ayûrûr. Mÿn mösÿlman olub

Mÿhÿmmÿdèn dènènè qÿbul etmèøÿm.

O dedè:

-Sÿnèn dènèn mÿnèm dÿ dènèmdèr.

-Onda get, Zèl Øÿra suyundan tÿmèzlÿn.

Zèl Øÿra ÿl-Daus qÿbèlÿsènèn bötödör. Onun ÿtrafûnda daüdan

axûb gÿlÿn su vardûr.

-Atam-anam sÿnÿ qurban, qorxuram kè, Zèl Øÿradan uøaqlara bèr

zÿrÿr toxunsun.

Mÿn dedèm:

-Sÿnÿ dÿ, Zèl Øÿrana da nÿ deyim?! Sÿnÿ dedèm kè, get yuyun,

þzö dÿ orada, camaatdan kÿnar yerdÿ. Mÿn sÿnÿ zÿmanÿt verèrÿm

kè, bu dèlsèz-aüûzsûz daø he÷ nÿ edÿ bèlmÿz.

Arvad gedèb yuyundu. Gÿlÿndÿn sonra ona da Èslamû anlatdûm,

mösÿlman oldu.

Bundan sonra ÿl-Daus qÿbèlÿsènè Èslama dÿvÿt elÿdèm. ßbu

Hureyrÿdÿn baøqa hamû mÿnÿ «yox» dedè. O èsÿ ÿn bèrèncè

mösÿlmanlardan bèrè èdè.

* * *

Tufeyl sþhbÿtènÿ davam edèr:

Mÿkkÿyÿ Peyüÿmbÿrèn hözuruna gÿldèm. ßbu Hureyrÿ dÿ

mÿnèmlÿ èdè. Peyüÿmbÿr mÿndÿn soruødu:

106

-Nÿ xÿbÿr, ya Tufeyl?

-Östönÿ pÿrdÿ ÷ÿkèlmèø qÿlblÿr, göclö köfr...

Daus qÿbèlÿsèndÿ fètnÿ-fÿsad vÿ ösyan ruhu hakèmdèr.

Peyüÿmbÿr qalxdû, dÿstÿmaz alûb namaza durdu. ßllÿrènè gþyÿ

qaldûrdû.

ßbu Hureyrÿ deyèr kè, mÿn bunu gþrÿndÿ bÿrk qorxdum.

Qorxdum kè, Peyüÿmbÿr dua edÿr vÿ mÿnèm qÿbèlÿm hÿlak olar.

Mÿn yalvarûb «Vay qÿbèlÿmèzèn halûna» sþzlÿrènè deyÿ bèldèm».

Lakèn Peyüÿmbÿr dua edÿrÿk deyèrdè:

-Pÿrvÿrdègara! Dausu hèdayÿt elÿ... Pÿrvÿrdègara Dausu hèdayÿt

elÿ... Pÿrvÿrdègara Dausu hèdayÿt elÿ!

Bundan sonra Tufeylÿ özönö tutub dedè:

-Get qÿbèlÿnÿ, onlarla ol, onlarû Èslama dÿvÿt et.

* * *

Tufeyl deyèr:

-Mÿn Daus torpaüûnda qalûb Peyüÿmbÿr Mÿdènÿyÿ hècrÿt

edÿnÿ qÿdÿr onlarû Èslama dÿvÿt etmÿklÿ mÿøüul oldum.

Bu möddÿt ÿrzèndÿ Bÿdr, Uhud vÿ Xÿndÿk möharèbÿlÿrè baø

verdè. Mÿn Dausdan olan sÿksÿn nÿfÿr mösÿlman dþyöø÷ö èlÿ

Peyüÿmbÿrèn hözuruna gÿldèm. Allah peyüÿmbÿrè bunu

gþrÿndÿ ÷ox sevèndè. Xeybÿr dþyöøöndÿn qÿnèmÿt alûnmûø oxlarû

baøqa mösÿlmanlar kèmè bèzÿ dÿ verdè. Bèz dedèk:

-Ya Rÿsulullah! Hÿr bèr dþyöødÿ qoy sÿnèn saü cènahûnda bèz

olaq. Bèzèm øöarûmûz: «Mÿbrur» (Xeyèrxah-tÿrc.) olsun.

Peyüÿmbÿr Mÿkkÿnè fÿth edÿnÿ kèmè onunla qaldûm.

Peyüÿmbÿrÿ dedèm:

-Ya Rÿsulullah! Mÿnè Amr èbn Hÿmÿmÿnèn bötö Zèl Kÿffeyn

olan yerÿ gþndÿr, qoy onu yandûrûm.

Peyüÿmbÿr ona ècazÿ verdè. Tufeyl bötön qoyulduüu yerÿ

gÿldè. Bötÿ ÷atanda ÿtrafûna kèøèlÿr, qadûnlar vÿ uøaqlar toplaøûb ona

bèr zÿrÿr dÿyÿcÿyènè gþzlÿmÿyÿ baøladûlar. Elÿ bèlèrdèlÿr kè, èldûrûm

÷axacaq, odu da Zèl Kÿffeynèn odu olacaq vÿ Tufeylè yandûracaq.

107

Lakèn Tufeyl bötön pÿrÿstèøkarlarû è÷èndÿ ona yaxûnlaødû. Bötön

döz örÿyènèn baøûna od vurdu vÿ bu øerè dedè:

Ya Zèl Kÿffeyn, sÿnÿ abèd deyèlÿm,

Sÿndÿn qat-qat ulu bèr tarèxèm var.

Örÿyènÿ od vurub sÿnÿ lÿnÿt deyèrÿm.

Od bötönlöklÿ bötö böröyöb yandûranda onunla Daus qÿbèlÿsèndÿ

qalmûø øèrk vÿ köfr dÿ mÿhv olub getdè. Bötön qÿbèlÿ ÿn sabèt

bèr èman sahèbè olan mösÿlman oldular.

* * *

Bundan sonra Tufeyl èbn Amr ÿl-Dausè Peyüÿmbÿrèn

qulluüunda durdu. O vaxta qÿdÿr kè, Peyüÿmbÿr Allahûn hözuruna

kþ÷dö.

Peyüÿmbÿrdÿn sonra xèlafÿt onun yaxûn sÿhabÿsè ÿs-Sèddèqÿ

ke÷ÿndÿ Tufeyl þz canû vÿ qûlûncû èlÿ Allah peyüÿmbÿrènèn

xÿlèfÿsènèn qulluüunda durdu.

* * *

Rèddÿ dþyöøöndÿ 28 Tufeyl mösÿlman ordusunun þnöndÿ èdè.

Yalan÷û peyüÿmbÿr Möseylèmÿyÿ qarøû oülu Amrla bèrlèkdÿ

vuruøurdu.

Yÿmamÿyÿ yol östÿ olanda bèr yuxu gþrdö. Dostlarûna dedè:

-Bèr yuxu gþrmöøÿm. Onu mÿnÿ yozun.

Dedèlÿr kè, nÿ gþrmösÿn?

O deyèr:

-Gþrdöm kè, baøûmû qûrxmûølar. Aüzûmdan bèr quø ÷ûxdû. Bèr

qadûn mÿnè þz qarnûnûn è÷ènÿ saldû. Oülum Amr mÿnè tÿlÿsèk ÷aüûrdû.

Lakèn mÿnèmlÿ onun arasûnda ke÷èlmÿz bèr sÿdd meydana gÿldè.

Dedèlÿr kè, xeyèrdèr.

Mÿn èsÿ, vallahè, bunu belÿ øÿrh edÿrdèm:

28

dèndÿn öz dþndÿrÿnlÿrlÿ, mörtÿdlÿrlÿ dþyöø

108

-Baøûmûn qûrxûlmasû o demÿkdèr kè, o kÿsèlÿcÿkdèr. Aüzûmdan

÷ûxan quøsa, mÿnèm ruhumdur. Mÿnè þz qarnûna salan qadûnsa,

torpaqdûr kè, mÿnè aüuøuna alacaq. Mÿn onda dÿfn olunacaüam. Mÿn

arzu edèrÿm kè, øÿhèd kèmè þlöm. Oülumun mÿnè tÿlÿsèk èstÿmÿsè o

demÿkdèr kè, o mÿndÿn, Allahûn èznè èlÿ, mÿnèm naèl olacaüûm

øÿhadÿtè èstÿyèr. Lakèn o buna sonradan naèl olacaqdûr.

* * *

Yÿmamÿ möharèbÿsèndÿ mþhtÿrÿm sÿhabÿ Tufeyl èbn Amr ÿl-

Dausè ÿn bþyök rÿøadÿt nömunÿsè gþstÿrèb dþyöø meydanûnda øÿhèd

oldu.

Oülu Amrsa son göcönÿ qÿdÿr dþyöødö, ÷oxlu yaralar, saü

qolunun kÿsèlmÿsè onu zÿèflÿtdè.

Atasûnû vÿ qolunu dþyöø meydanûnda qoyub Mÿdènÿyÿ dþndö.

* * *

Þmÿr èbn Xÿttabûn xèlafÿtèndÿ Amr èbn Tufeyl onun yanûna

gÿlèr. Faruq ö÷ön (Þmÿr ö÷ön-tÿrc.) yemÿk gÿtèrèrlÿr. Xÿlèfÿ

yanûnda olanlarûn hamûsûnû söfrÿyÿ ÷aüûrdû. Lakèn Amr kÿnara

÷ÿkèldè. Þmÿr soruødu:

-Sÿnÿ nÿ oldu? Bÿlkÿ sÿn qolundan xÿcalÿt ÷ÿkèb söfrÿdÿn

kÿnarda qalûrsan?

Amr dedè:

-Bÿlè, ya ßmèrÿlmþmènèn!

Þmÿr dedè:

-Allaha and olsun! Sÿn bu xþrÿyè þz kÿsèlmèø qolunla

qarûødûrmasan, mÿn onu dèlèmÿ vurmaram. Vallahè, sÿndÿn baøqa

aramûzda ondan sonra Cÿnnÿtÿ gedÿcÿk bèr kÿs yoxdur. «O»

dedèkdÿ Xÿlèfÿ Amrın kÿsèlmèø qolunu nÿzÿrdÿ tuturdu.

* * *

Atasûndan sonra Amr øÿhèdlèk arzusuyla yaøayûrdû. Yÿrmuk

dþyöøöndÿ Amr da bèrèncèlÿr sûrasûnda èøtèrak edèrdè. Øÿhèd olana

109

qÿdÿr o vuruødu. Atasûnûn naèl olduüu sÿadÿtÿ ÷ata bèldè.

* * *

Allah Tufeyl èbn Amr ÿl-Dausèyÿ rÿhmÿt elÿsèn. O, øÿhèd vÿ

øÿhèd atası èdè. 29 * * *

29 Tufeyl èbn Amr ÿl-Dausè ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò àëìàã ö÷öí áàõ:

1. «ÿë-İsabÿ», 2/225;

2. «ßı-İstiab», 2/230;

3. «Ñèôÿò ÿñ-Ñÿôâà», 1/245-247;

4. «ßsdu ÿl-Ğabÿ», 3/54-55;

5. «Sira Alÿm Nubÿlÿ», 1/248-250;

6. «Muxtÿsÿr tarix Dÿmÿşq», 7/59-64;

7. «ßl-Bidayÿ vÿn-Nihayÿ», 6/337;

8. “Şuhÿdÿ ÿl-İslam, 138-143”.

110

ABDULLAH ÈBN HÖZEYFß ßL-SßHMÈ

«Hÿr bèr mösÿlman Abdullah èbn Hözeyfÿnèn

baøûnû þpmÿlèdèr. Mÿn ÿn bèrèncè bunu edèrÿm».

Þmÿr èbn Xÿttab.

Bu hekayÿmèzèn qÿhrÿmanû Abdullah èbn Hözeyfÿ ÿl-Sÿhmè adlû

bèr sÿhabÿdèr.

Ona qÿdÿr mèlyonlarla ÿrÿb kèmè bu adam da ona he÷ bèr dèqqÿt

yetèrèlmÿdÿn yaddan ÷ûxarûlaraq tarèxdÿn yan þtÿ bèlÿrdè.

Lakèn ÿzÿmÿtlè Èslam Abdullah èbn Hözeyfÿ ÿl-Sÿhmèyÿ o

zaman dönyanûn èkè bþyök sahèbè-Fars øahû Kèsra 30 vÿ Rum qeysÿrè

(Bèzans èmperatoru-tÿrc.) èlÿ gþröømÿk försÿtè vermèødè. Bu hÿr èkè

gþröødÿn qalan xatèrÿlÿr tarèxdÿ qalmûø vÿ dèllÿr ÿzbÿrè olmuødur.

* * *

Onun Fars øahû Kèsra èlÿ gþröøö Hècrÿtèn altûncû èlèndÿ baø verdè.

Peyüÿmbÿr þz bèr qrup sÿhabÿsènè mÿktubla ßcÿm hþkmdarlarûnûn

yanûna gþndÿrèb onlarû Èslama dÿvÿt etmÿk qÿrarûna gÿldè.

Peyüÿmbÿr bu vÿzèfÿnèn tÿhlökÿlèlèyènè dözgön baøa döøördö.

Bu el÷èlÿr ÿvvÿllÿr he÷ vaxt olmadûqlarû qÿrèb þlkÿlÿrÿ getmÿlè

èdèlÿr. Onlar bu þlkÿlÿrèn dèllÿrènè bèlmèr, øahlarûnûn xasèyyÿtèndÿn

xÿbÿrsèz èdèlr.

ßn nÿhayÿt, el÷èlÿr bu hþkmdarlarû þz dènlÿrènè tÿrk edèb,

sÿltÿnÿtèndÿn ÿl ÷ÿkèb dönÿnÿ qÿdÿr onlarûn bÿzè tÿbÿqÿlÿrèlÿ bèr

dèndÿ olan mèllÿtèn dènènÿ gèrmÿyÿ ÷aüûracaqdûr. Bu aüûr vÿ tÿhlökÿlè

bèr sÿfÿr èdè. Ora gedÿnè ètèrèlmèø, qayûdanû èsÿ dönyaya

yenèdÿn gÿlmèø hesab etmÿk olardû.

Peyüÿmbÿr þz sÿhabÿlÿrènè bèr yerÿ topladû, Allaha hÿmdö

sÿna oxuyub tÿøÿhhöd edÿrÿk dedè:

-Mÿn sèzèn bÿzèlÿrènèzè ÿcÿm hþkmdarlarûnûn yanûna gþndÿrmÿk

èstÿyèrÿm. Amma sèz, Bÿnè Èsraèl Èsa èbn Mÿryÿmÿ qarøû ÷ûxdûüû

kèmè, mÿnÿ qarøû ÷ûxmayûn.

30

Kisra- Xospov.

111

Allah peyüÿmbÿrènèn sÿhabÿlÿrè dedèlÿr:

-Ya Rÿsulullah! Sÿn nÿ desÿn, bèz edÿrèk, hara èstÿyèrsÿn bèzè

gþndÿr!

Peyüÿmbÿr sÿhabÿlÿrdÿn altû nÿfÿrè se÷dè kè, ÿrÿb vÿ ÿcÿm

hþkmdarlarûna mÿktub aparsûnlar. Bu altû nÿfÿrèn bèrè dÿ Abdullah

èbn Hözeyfÿ ÿl-Sÿhmè èdè. O, Peyüÿmbÿrèn mÿktubunu Fars

hþkmdarû Kèsraya ÷atdûrmaq ö÷ön se÷èlmèødè.

* * *

Abdullah èbn Hözeyfÿ dÿvÿsènè yola hazûrladû. Arvadû vÿ oülu èlÿ

vèdalaødû. O, uca daülarû, al÷aq vadèlÿrè tÿk-tÿnha, yalnûz Allahûn

mþvcudluüu èlÿ þtöb ke÷dè, nÿhayÿt Fars þlkÿsènÿ gÿlèb ÷atdû. Øahûn

yanûna gèrmÿk ö÷ön èzn èstÿdè. Øahûn ÿyanlarûna malèk olduüu

mÿktub barÿdÿ danûødû.

Kèsra dèvan qurmaüû vÿ sarayû bÿzÿmÿyè ÿmr etdè. Farsûn

bþyöklÿrè mÿclèsÿ ÷aürûldû. Bundan sonra Abdullah èbn Hözeyfÿyÿ

è÷ÿrè gèrmÿyÿ ècazÿ verèldè. Abdullah èbn Hözeyfÿ Fars hþkmdarûnûn

hözuruna ÿynèndÿ ÿrÿblÿrèn geydèyè èncÿ vÿ gþzÿl öslubda bè÷èlmèø

ÿba olaraq daxèl oldu. O baøûnû yuxarû tutmuødu, qamÿtènè döz

saxlayûrdû, onun qabûrüalarû arasûnda Èslam èzzÿtè dþyönördö, örÿyèndÿ

èman nuru yanûrdû.

Kèsra onu gþrÿn kèmè adamlarûndan bèrènÿ mÿktubu ondan

almaüû ÿmr etdè.

Lakèn Abdullah dedè:

-Yox, Allah peyüÿmbÿrè mÿnÿ bu mÿktubu sÿnÿ ÿlbÿÿl

÷atdûrmaüû tapøûrmûødûr. Mÿn Allah peyüÿmbÿrènèn sþzöndÿn ÷ûxa

bèlmÿrÿm.

Kèsra adamlarûna dedè:

-Qoyun yanûma gÿlsèn...

Abdullah Kèsraya yaxûnlaødû, mÿktubu ona verdè.

Kèsra Hèra 31 ÿhlèndÿn olan bèr ÿrÿb katèbè ÷aüûrdû vÿ mÿktubu

a÷maüû ÿmr etdè. Mÿktubu oxudular. Onda deyèlèrdè:

«Bèsmèllÿhèr Rÿhmanèr Rÿhèm. Allahûn el÷èsè Mÿhÿmmÿddÿn

31

Nÿcÿflÿ Kufÿ arasûnda Èraq øÿhÿrè.

112

Farsûn bþyök hþkmdarû Kèsraya mÿktub. Höda yolunu tutanlara

salam olsun...»

Kèsra mÿktubun bu sþzlÿrènè eøèdÿndÿ bÿrk qÿzÿblÿndè, sènÿsènè

qÿzÿb alovu börödö, özö qûzardû, hèrsèndÿn boynunun damarlarû

øèødè. Sÿbÿb dÿ bu èdè kè, Allah peyüÿmbÿrè mÿktubu þz adû èlÿ

baølayûrdû. Kèsra mÿktubu katèbèn ÿlèndÿn qapûb par÷a-par÷a etdè.

Orada nÿlÿr yazûldûüûnû bèlmÿdÿn ÷ûüûrûrdû:

-Mÿnÿ bunu yazûr?! O mÿnèm qulum ola-ola.

Sonra ÿmr etdè kè, Abdullah èbn Hözeyfÿnè onun mÿclèsèndÿn

÷ûxartsûnlar. Onu bayûra ÷ûxartdûlar.

Abdullah èbn Hözeyfÿ Kèsranûn mÿclèsèndÿn ÷ûxanda bèlmèrdè

Allahûn onun barÿdÿ hþkmö necÿ olacaqdûr. Onu þldörÿcÿklÿr,

yoxsa sÿrbÿst buraxacaqlar? Lakèn o þzönÿ toxtalûq verÿrÿk dedè:

-Vallahè, he÷ nÿ eynèmÿ deyèldèr. Hÿr bèr halda mÿn Allah

peyüÿmbÿrènèn mÿktubunu önvanûna ÷atdûra bèlmèøÿm.

Bundan sonra dÿvÿsènÿ mènèb yola döødö. Kèsranûn qÿzÿbè sakètlÿøÿndÿn

sora Abdullahû yanûna gÿtèrmÿyè ÿmr etdè. Lakèn onu tapa

bèlmÿdèlÿr...

×ox axtardûlar, lakèn èzènÿ döøÿ bèlmÿdèlÿr.

ßrÿbèstan yarûmadasûna gedÿn yol boyu onu aradûlar, amma o,

÷oxdan bu yerlÿrè ke÷èb getmèødè.

* * *

Abdullah èbn Hözeyfÿ Peyüÿmbÿrèn hözuruna gÿlèb Kèsranûn

onun mÿktubunu par÷a-par÷a etdèyènè xÿbÿr verdè. Peyüÿmbÿr

yalnûz bunu dedè: «Allah onun dþvlÿtènè par÷alayûb mÿhv etdè».

Kèsra þz nþvbÿsèndÿ Yÿmÿndÿkè canèøènè Badana yazûrdû:

«Hècazda meydana gÿlÿn bu adamûn yanûna þz èkè göclö adamûnû

gþndÿr. Onlara tapøûr kè, onu mÿnèm hözuruma gÿtèrsènlÿr». Badan

þz èkè se÷mÿ adamûnû Peyüÿmbÿrèn yanûna gþndÿrdè. Onlara bèr

mÿktub da vermèødè. Mÿktubda deyèlèrdè kè, Peyüÿmbÿr yubanmadan

bu adamlara qoøulub Kèsranûn sarayûna getmÿlèdèr.

113

O hÿm÷ènèn bu èkè nÿfÿrdÿn Peyüÿmbÿr barÿdÿ mÿlumat

toplamaüû vÿ bu mÿlumatlarla da gerè dþnmÿyè tÿlÿb etmèødèr.

* * *

Bu èkè adam yubanmadan sÿfÿrÿ ÷ûxdûlar. Onlar Taèfÿ ÷atanda

Qureyøèn tacèrlÿrèlÿ rastlaødûlar, Mÿhÿmmÿd barÿdÿ soruødular.

Onlar bèldèrdèlÿr kè, o, Yÿsrèbdÿdèr. Tacèrlÿr fÿrÿh vÿ sevènc è÷èndÿ

Mÿkkÿyÿ dþndölÿr. Qureyø baø÷ûlarûnû salamlayûb dedèlÿr:

-Sevènèn vÿ øadlanûn! Kèsra Mÿhÿmmÿdÿ qarøûdûr. Øÿr sèzdÿn

yan ke÷dè!

Hÿmÿn èkè nÿfÿr Mÿdènÿyÿ öz tutdular, ora ÷atanda Peyüÿmbÿrlÿ

gþröødölÿr. Badanûn mÿktubunu verèb dedèlÿr:

-Øahÿnøah Kèsra bèzèm øahûmûza yazûb kè, o bèzè gþndÿrsèn, bèz

dÿ sÿnè onun yanûna aparaq. Bèz gÿlmèøèk kè, sÿn bèzèmlÿ gedÿsÿn.

Bèzèmlÿ razûlaøsan, Kèsra èlÿ danûøarûq, onun sÿnÿ xeyrè dÿyÿr, sÿn

ÿzèyyÿtÿ döømÿzsÿn. ßgÿr razûlaømasan, onun göcönön, heybÿtènèn

vÿ qödrÿtènèn øahèdè olacaqsan. O sÿnè dÿ, sÿnèn adamlarûnû da hÿlak

etmÿyÿ qadèrdèr.

Peyüÿmbÿr gölömsÿdè vÿ onlara dedè:

-Bu gön gedèn þz mÿnzèlènèzÿ, sabah gÿlèn.

Onlar ertÿsè gön Peyüÿmbÿrèn yanûna qayûdanda dedèlÿr:

-Sÿn bèzèmlÿ Kèsranûn gþröøönÿ getmÿyÿ hazûrsanmû?

Peyüÿmbÿr onlara dedè:

-Bu göndÿn etèbarÿn sèz Kèsranû gþrmÿyÿcÿksènèz. Allah onu

hÿlak etdè. Oülu Øèrÿvehy onu þldöröb hakèmèyyÿtè ÿlÿ ke÷èrmèødèr.

Bu hadèsÿ fèlan ayûn, fèlan gönönön gecÿsè baø vermèødèr.

Onlar dÿhøÿtlÿ Peyüÿmbÿrèn özönÿ baxaraq dedèlÿr:

-Bèlmèrsÿn nÿ deyèrsÿn? Bunu Badana yazaq!?

Peyüÿmbÿr dedè kè, bÿlè, ona bunu da deyèn:

-Mÿnèm dènèm øah Kèsranûn ÷atdûüû sÿvèyyÿyÿ ÷atacaqdûr. ßgÿr

sÿn mösÿlman olsan, malèk olduqlarûnûn hamûsû ÿlèndÿ qalmaqla,

sÿnè þz tayfana hakèm qoyaram.

* * *

Èkè el÷è Peyüÿmbÿrèn yanûndan ÷ûxûb Badanûn sarayûna

114

gÿldèlÿr. Baø vermèølÿr barÿdÿ ona danûødûlar. Badan dedè kè, ÿgÿr

onun dedèklÿrè doürudan da baø verèbsÿ, demÿlè Mÿhÿmmÿd hÿqèqè

peyüÿmbÿrdèr. ßgÿr belÿ olmasa, onda baxarûq.

Aradan bèr az ke÷mèødè kè, Badana Øèrÿveyhèn mÿktubu ÷atdû.

Mÿktubda deyèlèrdè:

«Mÿn Kèsranû þldördöm. Mÿn onu mèllÿtèmèzèn qèsasûnû almaq

ö÷ön þldördöm. O, mèllÿtèn ÿn øÿrÿflè adamlarûnû mÿhv etmèødèr,

arvadlarûnû ÿsèr almûø, var-dþvlÿtlÿrènè ÿlÿ ke÷èrmèødèr. Bu mÿktub

sÿnÿ ÷atan kèmè þz adamlarûndan mÿnÿ beyÿt qÿbul elÿ».

Badan bu mÿktubu oxuyub bèr kÿnara qoydu. Bundan sonra

Badan Èslamû qÿbul etdèyènè bèldèrdè. Yÿmÿndÿ olan farslar da onunla

bèrlèkdÿ Èslamû qÿbul etdèlÿr.

Bu, Abdullah èbn Hözeyfÿnèn Fars øahû Kèsra èlÿ gþröø

hekayÿsèdèr.

* * *

Bÿs onun Bèzans èmperatoru èlÿ gþröø hekayÿsè necÿdèr?

Onun èmperatorla gþröøö Þmÿr èbn Xÿttabûn xÿlèfÿlèyè dþvröndÿ

baø vermèødèr. Bu gþröø hekayÿsè ÷ox maraqlûdûr.

* * *

Hècrÿtèn on èkèncè èlèndÿ xÿlèfÿ Þmÿr èbn Xÿttab rumlarla

vuruømaq ö÷ön bþyök bèr ordu gþndÿrdè. Bu orduda Abdullah èbn

Hözeyfÿ dÿ var èdè. Rum qeysÿrènÿ mösÿlman ordusundan dÿrèn vÿ

mþhkÿm èman vÿ ÿqèdÿ sahèbè, Allah vÿ Onun Peyüÿmbÿrè yolunda

hÿr cör fÿdakarlûüa hazûr olmalarû barÿdÿ xÿbÿrlÿr ÷atmûødû.

O þz ÿsgÿrlÿrènÿ ÿmr etmèødè kè, ÿgÿr mösÿlmanlardan kèmsÿnè

ÿsèr alsalar, dèrè saxlayûb onun yanûna gÿtèrsènlÿr. Allahûn èstÿyè belÿ

oldu kè, Abdullah èbn Hözeyfÿ ÿl-Sÿhmè onlara ÿsèr döømöø oldu.

Onu èmperatorun yanûna gÿtèrèb dedèlÿr:

-Bu adam Mÿhÿmmÿdèn sÿhabÿlÿrèndÿndèr, onun dènènè bèrèncè

qÿbul edÿnlÿrdÿndèr. ßsèr döødö. Onu yanûna gÿtèrmèøèk.

Rum èmperatoru uzun möddÿt ÿrzèndÿ Abdullah èbn Hözeyfÿyÿ

baxdûqdan sonra dedè:

-Mÿnèm sÿnÿ bèr tÿklèfèm var!

115

-Nÿ tÿklèf?

-Sÿnÿ tÿklèf edèrÿm kè, xrèstèanlûüû qÿbul edÿsÿn. Etsÿn, sÿn

azadsan. Sÿnÿ hþrmÿt edÿrÿm.

ßsèr tam ènam vÿ qörurla cavab verdè:

-Heyhat... Þlöm sÿnèn etdèyèn tÿklèfdÿn mèn dÿfÿ xoødur.

Èmperator dedè:

-Mÿn gþrörÿm kè, sÿn mþhkÿm adamsan. Mÿnèm tÿklèfèmè

qÿbul etsÿn, sÿnÿ tÿøÿkkörömö bèldèrÿrÿm, sÿltÿnÿtèmè sÿnènlÿ

bþlöødörÿrÿm.

ßlè-qolu qandallanmûø ÿsèr gölömsÿdè:

-Allaha and olsun! ßgÿr sÿn bötön mölkönö mÿnÿ versÿn,

östönÿ dÿ bötön ÿrÿblÿrèn mölklÿrènè gÿlsÿn kè, mÿn hÿtta bèr gþz

qûrpûmû möddÿt qÿdÿr dÿ Mÿhÿmmÿdèn dènèndÿn dþnöm, mÿn bunu

etmÿrÿm.

Èmperator dedè:

-Onda sÿnè þldörörÿm.

-Sÿn èstÿdèyènè edÿ bèlÿrsÿn.

Èmperator onu ÷armûxa ÷ÿkdèrmÿyè ÿmr etdè. Þz nèøan÷ûsûna

yunanca dedè:

-Onun qolunun lap yanûndan oxla vurun.

Ox atûla-atûla ona xrèstèanlûq tÿklèf edèlèrdè. ßsèr èsÿ bunu rÿdd

edèrdè. Daha sonra èmperatorun ÿmrèlÿ onun qû÷larû baülanan yerÿ

oxlar sancûldû. Yenÿ dÿ xrèstèanlûq tÿklèf etdèlÿr vÿ yenÿ dÿ rÿdd

cavabû aldûlar.

Èmperatorun ÿmrèlÿ èøgÿncÿnè dayandûrdûlar vÿ ÿsèrè taxta xa÷dan

a÷ûb aøaüû saldûlar. O, bèr qazan gÿtèzdèrdè. Qazanûn è÷è yaüla

doldurulub od östÿ qoyuldu. Qazan qaynadû. Èkè mösÿlman ÿsèrènè

÷aüûrdûlar. Onlardan bèrènÿ ÿmr etdè kè, þzönö qazanûn è÷ènÿ atsûn.

ßsèr þzönö qazana atdû. Onun ÿtè yanûb tèkÿ-tèkÿ oldu. Sömöklÿrè

÷ûlpaq qaldû. Èmperator özönö Abdullah èbn Hözeyfÿyÿ ÷evèrdè. Bèr

dÿ onu xrèstèanlûüa ÷aüûrdû. Abdullah ÿvvÿlkèndÿn daha ÷ox bèr ènad

vÿ ènamla bu tÿklèfè rÿdd etdè. Èmperatorun kefè pozuldu. ßmr etdè kè,

onu qaynar qazana atsûnlar. Abdullaha qÿdÿr onun èkè ÿsèr yoldaøû bu

qazana atûlmûødû. Abdullahnû qazana tÿrÿf aparanda gþzlÿrè

yaøarmûødû. Adamlar ona baxûb:

O kè, aülayûr-dedèlÿr.

116

Èmperator elÿ zÿnn etdè kè, ÿsèr qorxmuødur vÿ onu yanûna

gÿtèrmÿyè ÿmr etdè.

Abdullahû onun hözuruna gÿtèrÿndÿ èmperator bèr daha

xrèstèanlûüû tÿklèf etdè vÿ dedè:

-Vay sÿnèn halûna, sÿn nèyÿ aüladûn?

-Mÿnè aüladan o oldu kè, þzöm-þzömÿ dedèm: Èndè dÿ qaynar

qazana atûlacaüam. Bu qazana yalnûz mÿn atûlûram. Mÿnsÿ èstÿyèrdèm

kè, sayûm bÿdÿnèmdÿkè töklÿrèn sayû qÿdÿr olsun, hamûmûz bu qazana

atûlaq, þzö dÿ Allah yolunda!

Èmperator dedè:

-Sÿn mÿnèm baøûmû þpsÿn, sÿnè azad edÿrÿm!

Abdullah soruødu:

-Bötön ÿsèr mösÿlmanlarû da?

-Bÿlè, bötön ÿsèr mösÿlmanlarû.

Abdullah deyèr: «Þzöm-þzömÿ dedèm: bu, bèr Allah döømÿnèdèr.

Onun baøûnû þpÿrÿm, mÿnè dÿ buraxar, bötön qalan ÿsèr

mösÿlmanlarû da! Bunda mÿnÿ nÿ eyèb var?»

Abdullah ona yaxûnlaøûb èmperatorun baøûnû þpdö. Rum

èmperatoru bötön mösÿlman ÿsèrènè bèr yerÿ toplamaüû ÿmr etdè.

Onun ÿmrèlÿ hamû azad edèldè.

* * *

Abdullah èbn Hözeyfÿ Þmÿr èbn Xÿttabûn yanûna gÿldè. Baø

vermèølÿr barÿdÿ danûødû. Faruq ÷ox sevèndè. ßsèrlÿrÿ baxûb dedè:

-Hÿr bèr mösÿlman Abdullah èbn Hözeyfÿnèn baøûnû þpmÿlèdèr.

Mÿn ÿn bèrèncè bunu edèrÿm.

Qalxûb onun baøûnû þpdö. 32 * * *

32 Abdullah èbn Hözeyfÿ ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò àëìàã ö÷öí áàõ:

1. «ÿë-İsabÿ», 2/296;

2. «Sira Nÿbÿviyyÿ İbn Hişam», möndÿricat;

3. «Hÿyatus-Ñahabÿ: Muhÿmmÿd Yusif Kÿndÿhlÿvi», möndÿricat;

4. «Tÿhzib ÿt-Tÿhzib», 5/185;

5. «İmtÿ ÿl-ßsma», 1/308, 444;

6. «Husn ÿs-Sÿhabÿ», 305;

7. “ßl-muhbar”, 77;

8. «Tarix ÿl-İslam ßz-Zÿhÿbi», 2/88.

117

ÞMEYR ÈBN VßHB

«Þmeyr èbn Vÿhb bÿzè þvladlarûmdan

daha ÷ox mÿnèm ö÷ön sevèmlè olmuødur»

Þmÿr èbn Xÿttab

Þmeyr èbn Vÿhb ÿl-Cömÿhè Bÿdr dþyöøöndÿn canûnû qurtararaq

qayûda bèlmèødè. Lakèn o, oülu Vÿhbè mösÿlmanlarûn ÿlèndÿ ÿsèr

qoyaraq gÿlmèødè. Þmeyr qorxurdu kè, mösÿlmanlar onun oülundan

atasûnûn ÿvÿzènè ÷ûxsûnlar, ona Peyüÿmbÿrÿ verèlÿn ÿzab vÿ

ÿzèyyÿtÿ cavab olaraq cÿza versènlÿr, sÿhabÿlÿrÿ vurulan bþyök

zÿrÿrèn möqabèlèndÿ ÿsèrè èncètsènlÿr.

* * *

Bèr sÿhÿr Þmeyr Kÿbÿni tÿvaf etmÿk üçün mÿscèdÿ gÿldè kè,

bötlÿrÿ nÿzèr versèn, tÿbÿrrük etsèn. Sÿfvan èbn Ömeyyÿ dÿ burada

èdè. O, Hücrÿnèn yanûnda oturmuødu. Þmeyr ona yaxûnlaøûb «Sabahûn

xeyèr! Ey qöreyøèn aüasû»-deyÿ salamlaødû. Sÿfvan dedè:

-Sabahûn xeyèr, ey ßbu Vÿhb, otur, bèr qÿdÿr sþhbÿt edÿk, vaxtû

sþhbÿtlÿ þldörÿk.

Þmÿr Sÿfvan èbn Ömeyyÿnèn qarøûsûnda oturdu. Onlar Bÿdr

dþyöøöndÿn qalan xatèrÿlÿrè bþlöødörmÿklÿ sþhbÿtÿ baøladûlar.

Onlar bundan bþyök bèr facèÿ olduüunu qeyd edèb Mÿhÿmmÿdÿ vÿ

onun sÿhabÿlÿrènÿ ÿsèr döøÿnlÿrè, mösÿlmanlarûn qûlûncûna tuø gÿlèb

qÿtlÿ yetèrèlÿn vÿ dÿrèn quyularda torpaqlanan Qureyøèn tanûnmûø

adamlarûnû yada saldûlar.

Sÿfvan èbn Ömeyyÿ dÿrèndÿn ah ÷ÿkèb dedè:

-Yox, Vallah, onlardan sonra yaøamaüa he÷ dÿymÿz.

Þmeyr onun dedèklÿrènè tÿsdèqlÿdè, bèr qÿdÿr susub dedè:

-Kÿbÿnèn sahèbènÿ and olsun, ÿgÿr borclar olmasaydû, onlarû

þdÿmÿyÿ èmkan olsaydû, mÿndÿn sonra ev-eøèyèmèn, aèlÿmèn

daüûdûlmasû, kèmsÿsèz qalmasû qorxusu olmasaydû, gedÿrdèm,

Mÿhÿmmÿdè þldörÿrdèm, onun èøènè bètèrÿrdèm, øÿr ÿmÿllÿrènÿ son

118

qoyardûm.

Sonra sakèt sÿslÿ sþhbÿtènÿ davam etdè.

-Oülum Vÿhbèn onlarûn ÿlèndÿ olmasû mÿnèm Yÿsrèbÿ

getmÿyèmÿ øöbhÿ yerè qoymur.

* * *

Sÿfvan èbn Ömeyyÿ Þmeyr èbn Vÿhbèn sþzlÿrènè razûlûqla

qarøûladû vÿ försÿtè ÿldÿn vermÿk èstÿmÿyèb ona öz tutub dedè:

-Ya Þmeyr! Bötön borclarûmû özÿrèmÿ gþtörörÿm, nÿ qÿdÿr

olursa-olsun, onlarû mÿn þdÿyÿrÿm. Aèlÿnèsÿ nÿ qÿdÿr canûm saüdûr

þz uøaqlarûma qataram. Var-dþvlÿtèm ÷oxdur, hamûya ÷atar, hamûya

rèfah tÿmèn edÿr.

Þmeyr dedè:

-Onda bu sþhbÿt aramûzda qalsûn, he÷ kÿs bu barÿdÿ bèlmÿsèn.

Sÿfvan razûlaødû.

* * *

Þmeyr èbn Vÿhb mÿscèddÿn ÷ûxanda örÿyè Mÿhÿmmÿdÿ qarøû

nèfrÿt hèssè èlÿ alovlanûrdû. Planûnû hÿyata ke÷èrtmÿk ö÷ön èstèfadÿ

edÿcÿyè sèlahlarû hazûrlamaüa baøladû. Onu bu sÿfÿrdÿn kèmènsÿ

÷ÿkèndèrÿcÿyèndÿn qorxmurdu. Belÿ kè, qöreyølè ÿsèrlÿrèn adamlarû

þz yaxûnlarûnû qurtarmaq ö÷ön Yÿsrèbÿ axûøûrdûlar.

Þmÿr èbn Vÿhb qûlûncûnû gÿtèzdèrdè, Onu ètèlÿdèlÿr vÿ zÿhÿr

sörtdölÿr. Sonra mènèyènè (dÿvÿsènè) dÿ hazûrladû, ona yaxûnlaøûb

belènÿ atûldû.

* * *

Þmeyr Mÿdènÿyÿ öz tutdu, tam nèfrÿt vÿ øÿr è÷èndÿ èdè.

Þmeyr Mÿdènÿyÿ ÷atûb mÿscèdÿ tÿrÿf getdè. O, Allah peyüÿmbÿrènè

axtarûrdû. Qapûya yaxûnlaøanda dÿvÿdÿn döødö.

Þmÿr èbn Xÿttab bu vaxt mÿscèddÿ èdè. Bÿzè sÿhabÿlÿrlÿ qapû

aüzûnda oturub Bÿdr dþyöøöndÿn, Qöreyøèn ÿsèr vÿ þlölÿrèndÿn

119

danûøûrdûlar, möhacèr vÿ ÿnsar mösÿlmanlarûn qÿhrÿmanlarûnû,

Allahûn onlara bÿxø etdèyè qÿlÿbÿnè xatûrlayûr, döømÿnÿ verdèklÿrè

þlöm, ètèm vÿ ÿzab-ÿzèyyÿtè yada salûrdûlar.

Þmÿr baøûnû yana ÷evèrÿndÿ Þmeyr èbn Vÿhbèn dÿvÿdÿn yerÿ

döødöyönö, ÿlèndÿ sıyrılmèø qûlûnc mÿscèdÿ tÿrÿf gÿldèyènè gþrdö.

Qorxu è÷èndÿ ayaüa qalxûb dedè:

-Bu èt Allahûn döømÿnè Þmeyr èbn Vÿhbdèr. Yalnûz øÿr

tþrÿtmÿyÿ gÿlmèødèr. Möørèklÿr Mÿkkÿdÿ bèzÿ qarøû ÷ûxanda

Bÿdrdÿn qabaq bèzÿ qarøû casusluq edÿrdè.

Daha sonra dedè:

-Allah peyüÿmbÿrènèn yanûna gedèn. Onun ÿtrafûna toplaøûn. Bu

xÿbès vÿ murdar adama ona yaxûnlaømaüa èmkan vermÿyèn.

Þmÿr Peyüÿmbÿrèn yanûna gÿlèb dedè:

-Ya Rÿsulullah, bu, Allah döømÿnè Þmeyr èbn Vÿhbdèr.

Qûlûncûnû sıyırıb östömözÿ gÿlèbdèr. Øöbhÿsèz kè, nèyyÿtè yalnûz

øÿrdèr.

Peyüÿmbÿr buyurdu:

-Onu yanûma gÿtèrèn!

Þmÿr Faruq Þmeyr èbn Vÿhbèn yanûna gÿlèb ÿtÿyèndÿn bÿrkbÿrk

yapûøûb boüazûna qûlûncûnû asdûüû èpè doladû vÿ onu Peyüÿmbÿrÿ

tÿrÿf dartdû.

Peyüÿmbÿr onu bu vÿzèyyÿtdÿ gþrÿndÿ Þmÿrÿ dedè:

-Onu burax, onu burax vÿ kÿnara ÷ÿkèl.

Þmÿr onu boøladû vÿ kÿnara ÷ÿkèldè.


-Yaxûn gÿl, Þmeyr.

Þmeyr yaxûnlaøanda dedè:

-Sabahûn xeyèr olsun! (Cahèlèyyÿ dþvröndÿ ÿrÿblÿr bu cör

salamlaøûrdûlar).

Peyüÿmbÿr ona dedè:

-Allah-tÿala bèzÿ bþyök kÿramÿt gþstÿrèb daha yaxøû salam bÿxø

etmèødèr, ey Þmeyr! O, bèzÿ salamla kÿramÿt bÿxø etmèødèr. Bu

Cÿnnÿt ÿhlènèn salamûdûr.

Þmeyr dedè:

-Vallahè, sÿn dÿ bu salamû bu yaxûnlara qÿdÿr èølÿdèrdèn.


120

-Sÿn bura nÿ ö÷ön gÿlmèsÿn, ya Þmeyr?

-Gÿlmèøÿm kè, bu ÿsèrlÿrè buraxasûnûz, mÿnÿ bèr yaxøûlûq

edÿsènèz.

-Bÿs ÿlèndÿkè bu qûlûnc nÿdèr?

-Bu ÿn pès qûlûncdûr. Sÿn Bÿdr gönö bèzÿ bèr øey qoydunmu?!!!

-Dözönö de, ya Þmeyr, nÿ ö÷ön gÿlmèsÿn?

-Mÿn yalnûz buna gþrÿ gÿlmèøÿm.

-Yox, sÿn Sÿfvan èbn Ömeyyÿ èlÿ Hücrÿnèn qarøûsûnda

oturmuødunuz. Qÿlèbdÿ (quyuda) dÿfn edèlÿnlÿrè, Qöreyøèn ètèrdèyè

adamlarû xatûrlayûb demèsÿn: «ßgÿr borcum olmasaydû, uøaqlarûm

olmasaydû gedèb Mÿhÿmmÿdè þldörÿrdèm». Sÿfvan èbn Ömeyyÿ

aèlÿnèn saxlanmasûnû þz özÿrènÿ gþtördö kè, sÿn gÿlèb mÿnè

þldörÿsÿn... Sÿnèn bu èøènÿ mane olan Allahdûr.

Þmeyr bèr an þzönö ètèrdè. Þzönÿ gÿlÿn kèmè bunu dedè:

-Mÿn øÿhadÿt verèrÿm kè, sÿn Allahûn peyüÿmbÿrèsÿn.

Sonra sþzönÿ davam edÿrÿk dedè:

-Ya Rÿsulullah, bèz sÿnè hÿmèøÿ yalan÷û hesab edèrdèk. Sÿnèn

bèzÿ ÷atdûrdûüûn Sÿma xÿbÿrlÿrènè, sÿnÿ gÿlÿn vÿhylÿrè bèz qÿbul

etmèrdèk. Mÿnèm Sÿfvan èbn Ömeyyÿ èlÿ olan sþhbÿtèmdÿn bèzèm

èkèmèzdÿn baøqa he÷ kÿsèn xÿbÿrè yox èdè. Vallahè, mÿn èndè ÿmèn

oldum kè, bu xÿbÿr sÿnÿ yalnûz Allah vasètÿsèlÿ ÷atmûødûr. Allaha

hÿmd vÿ sÿna olsun kè, bèzè þz ayaüûmûzla sÿnèn hözuruna

gÿtèrmèødèr kè, Èslamû qÿbul edÿk.

Bundan sonra «La èlahÿ èllallah vÿ Möhÿmmÿdÿn rÿsulullah»

øÿhadÿtènè verèb mösÿlman oldu.


-Dèn qardaøûmûza øÿrèÿtè vÿ Quranû þyrÿdèn, ÿsèrènè azad edèn!

* * *

Mösÿlmanlar Þmeyr èbn Vÿhbèn mösÿlman olmasûna örÿkdÿn

sevèndèlÿr. Hÿtta Þmÿr èbn Xÿttab demèødè:

-Þmeyr èbn Vÿhb Peyüÿmbÿrèn hözuruna gÿlÿnÿ qÿdÿr donuz

ondan mÿnèm ö÷ön daha èstÿklè èdè. Èndèsÿ mÿn onu þz bÿzè

þvladalarûmdan artûq èstÿyèrÿm.

* * *

121

Þmeyr yalnûz þzö Èslamû qÿbul etmÿklÿ kèfayÿtlÿnmÿdè. O,

Èslam tÿlèmènèn tÿblèüè èlÿ mÿøüul oldu. Onun qÿlbè Quran nurundan

qèdalanûrdû. O, hÿyatûnûn ÿn gþzÿl vÿ ÿn dÿyÿrlè gönlÿrènè yaøayûrdû.

Hÿtta o, Mÿkkÿnè dÿ, Mÿkkÿdÿ olanlarû da unutmuødu.

* * *

Sÿfvan èbn Ömeyyÿ þzönÿ arxayûn bèr tÿrzdÿ Qöreyø

mÿclèslÿrènè gÿzÿ-gÿzÿ deyèrdè:

-Bu yaxûnlarda ÷ox xoø bèr xÿbÿr eøèdÿcÿksènèz. Bu xÿbÿr sèzÿ

Bÿdr acûsûnû da unutduracaq.

Lakèn vaxt uzanûrdû. Sÿfvan èbn Ömeyyÿnèn gþzlÿmÿyÿ sÿbrè

÷atmûrdû. Yavaø-yavaø narahat olmaüa baøladû. Þzönö yanar gþz

özÿrèndÿ oturmuø hèss edèrdè. O, gÿlèb-gedÿnlÿrdÿn Þmeyr barÿdÿ

soruømaüa baøladû. He÷ kÿsdÿn sakètlÿødèrècè bèr cavab ala bèlmèrdè.

Nÿhayÿt, bèr mösafèr gÿlèb dedè:

-Þmeyr artûq mösÿlman olmuødur...

Bu xÿbÿr onu èldûrûm kèmè vurdu.

O elÿ zÿnn edèrdè kè, bötön Yer özö mösÿlman olsa belÿ, Þmeyr

he÷ vaxt Èslamû qÿbul etmÿz.

* * *

Þmeyr èbn Vÿhb èsÿ dènè, fèqh elmènè þyrÿnèrdè, Rÿbbènèn

kÿlamûndan möyÿssÿr olanû ÿzbÿrlÿyèrdè.

Bèr gön Peyüÿmbÿrèn yanûna gÿlèb dedè:

-Ya Rÿsulullah! Mÿnèm Allah nurunu sþndörmÿk ÿzmèndÿ

olmaüûmdan vÿ Èslam dènèndÿ olanlara èøkÿncÿlÿr vermÿyèmdÿn

artûq bèr möddÿt ke÷mèødèr. Mÿn èstÿrdèm kè, ècazÿ verÿsÿn Mÿkkÿyÿ

gedèb, Qöreyøè Allaha vÿ Onun Peyüÿmbÿrènÿ dÿvÿt edèm. ßgÿr bu

÷aüûrûøûmû qÿbul etsÿlÿr yaxøû èø gþrmöø olarlar, yox ÿgÿr rÿdd

etsÿlÿr, vaxtèlÿ Allah Peyüÿmbÿrènèn sÿhabÿlÿrènÿ verdèyèm

ÿzèyyÿt vÿ èøgÿncÿlÿrè bu adamlara þz dènlÿrèndÿ qaldûqlarûna gþrÿ

verÿcÿyÿm.

Peyüÿmbÿr ona ècazÿ verdè. O, Mÿkkÿyÿ ÷atan kèmè Sÿfvan

èbn Ömeyyÿnèn evènÿ gÿlèb dedè:

122

-Ya Sÿfvan! Sÿn Mÿkkÿnèn aüalarûndan, Qöreyøèn aüûllû

adamlarûndan bèrèsÿn. Sÿn gþrmörsÿn kè, sèz daşlara èbadÿt edèr,

qurban kÿsèrsènèz. He÷ bu cör dèn aüla batandûr?

Mÿnsÿ øÿhadÿt verèrÿm kè, Allahdan baøqa èbadÿt haqqû olan

tanrû yoxdur, Mÿhÿmmÿd Allahûn el÷èsèdèr.

* * *

Þmeyr Mÿkkÿdÿ Èslamûn tÿblèüènÿ baøladû. Onun vasètÿsèlÿ

÷oxlarû mösÿlman oldu.

* * *

Allah-tÿala Þmeyr èbn Vÿhbèn savabûnû artûrsûn, qÿbrènè nurla

doldursun! 33 * * *

33

Þmeyr èbn Vÿhb ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò àëìàã ö÷öí áàõ:

1. «ÿë-İsabÿ», 3/36;

2. «Sira Nÿbÿviyyÿ İbn Hişam», mündÿricat;


4. «Tabaqat İbn Sÿd», 4/146

123

BßRAß ÈBN MALÈK ßL-ßNSARÈ

«ßsgÿrlÿrèn onun gþrönmÿsèlÿ hÿlak olmasû

qorxusundan Bÿraÿnè mösÿlman ordusuna baø÷û qoymayûn».

Þmÿr èbn Xÿttab

O, sa÷larû bèr-bèrènÿ qarûømûø, köl rÿnglè, zÿèf bÿdÿnlè, sörsömöyö

özÿ ÷ûxan bèr adam èdè. O, he÷ vaxt dèqqÿtè cÿlb etmÿzdè.

Bèrè ona gþzönön ucu èlÿ tÿsadöfÿn baxsaydû tezcÿ èyrÿnèb yana

baxardû.

Bununla belÿ o, tÿkbÿtÿk möbarèzÿdÿ yözlÿrlÿ möørèkè qÿtlÿ

yetèrmèødè. Bura hÿlÿ ömumè dþyöølÿrdÿ baøqa dþyöø÷ölÿrlÿ bèrlèkdÿ

qÿtlÿ yetèrÿnlÿr daxèl deyèldèr.

O, cÿsarÿtlè, ègèd, qÿhrÿman, qorxmaz bèr adam èdè. Onun barÿdÿ

Þmÿr Faruq sÿrhÿdlÿrdÿkè canèøènlÿrènÿ yazûrdû: «ßsgÿrlÿrèn onun

gþrönmÿsèlÿ hÿlak olmasû qorxusundan Bÿraÿnè mösÿlman ordusuna

baø÷û qoymayûn». Peyüÿmbÿrèn xèdmÿt÷èsè ßnÿs èbn Malèkèn

qardaøû Bÿraÿ èbn Malèk ÿl-ßnsarè budur.

ßgÿr mÿn Bÿraÿ èbn Malèkèn qÿhrÿmanlûqlarûnû sadalamaüa

baølasam sþhbÿt uzanar, mÿclèsèmèzsÿ bunun ö÷ön dardûr.

Buna gþrÿ Bÿraÿnèn saysûz-hesabsûz ègèdlèklÿrèndÿn yalnûz bèrè

barÿdÿ danûømaüû lazûm bèlèrÿm. Bu hekayÿ o bèrèlÿrè barÿdÿ sÿndÿ

tÿsÿvvör yaradar.

* * *

Bu hekayÿt Peyüÿmbÿrèn vÿfatûnûn vÿ Allahûn hözuruna

kþ÷mÿsènèn èlk anlarûndan baølayûr. Peyüÿmbÿrèn vÿfatûndan sonra

ÿrÿb qÿbèlÿlÿrè dÿstÿ-dÿstÿ Allahûn dènènÿ qarøû ÷ûxmaüa baøladûlar,

hÿtta Èslamdan ÷ûxdûlar. Yalnûz Mÿkkÿ, Mÿdènÿ vÿ Taèf ÿhalèsè,

habelÿ Allaha èmana qÿlblÿrè sabètlÿømèø ayrû-ayrû qruplar Èslama

sadèq qaldûlar.

* * *

Sèddèq bu kor vÿ þldöröcö fètnÿ qarøûsûnda sarsûlmaz bèr daü

kèmè dþzdö.

124

Onun ÿmrèlÿ ÿnsar vÿ möhacèrlÿrdÿn èbarÿt on bèr ordu tÿøkèl

edèldè, bu ordularûn baøûnda on bèr sÿrkÿrdÿ qoyuldu vÿ onlar

ßrÿbèstan yarûmadasûnûn hÿr yerènÿ gþndÿrèldè kè, mörtÿdlÿrè höda

vÿ haqq yoluna qaytarmaüa, qûlûnc göcönÿ olsa da yol azmûølarû döz

yola yþnÿltmÿyÿ baølasûn.

Mörtÿdlÿr è÷èndÿ ÿn göclö vÿ ÿn ÷ox saylû yalan÷û Möseylèmÿnèn

sÿhabÿlÿrè olan Bÿnu Hÿnèfÿ qÿbèlÿsè èdè.

Möseylèmÿnèn qohum vÿ möttÿfèqlÿrèndÿn èbarÿt qûrx mèn ÿn

qorxunc dþyöø÷ö onun ÿtrafûna toplaødû. Bu adamlardan ÷oxu

Möseylÿmÿnèn ÿtrafûna èmana gþrÿ yox, tÿÿssöbkeølèyÿ gþrÿ

toplaømûødû. Onlardan bÿzèlÿrè hÿtta deyèrdè:

-Mÿn øÿhadÿt verèrÿm kè, Möseylèmÿ yalan÷û, Mÿhÿmmÿdsÿ

haqqdûr. Lakèn yalan÷û Rabèÿ (Möseylèmÿ) bèzèm ö÷ön doüru÷u

Mudardan (Peyüÿmbÿrdÿn ) daha èstÿklèdèr 34 .

* * *

Möseylèmÿ Èkrèmÿ èbn ßbu Cÿhlèn baø÷ûlûq etdèyè èlk mösÿlman

ordusunu mÿülub etdè vÿ gerè dþndÿrdè.

Sèddèq Möseylèmÿyÿ qarøû Xalèd èbn Valèdèn baø÷ûlûüû èlÿ èkèncè

ordunu gþndÿrdè. Bu orduda ÿnsar vÿ möhacèrlÿrdÿn olan ÿn

tanûnmûø sÿhabÿlÿr toplanmûødû. Onlardan ÿn bèrèncèlÿr sûrasûnda vÿ

þn cÿrgÿlÿrdÿ Bÿraÿ èbn Malèk ÿl-ßnsarè vÿ bèr ÷ox mösÿlman

bahadûrlarû dururdular.

* * *

Hÿr èkè ordu Nÿcddÿ Yÿmamÿ adlû yerdÿ öz-özÿ durdu. Tezlèklÿ

dþyöø baøladû. Az ke÷mèødè kè, qövvÿlÿr nèsbÿtè Möseylèmÿnèn tÿrÿfdarlarûnûn

xeyrènÿ dÿyèødè. Mösÿlman dþyöø÷ölÿrènèn ayaqlarû altûnda

yer tètrÿdè. Onlar yavaø-yavaø þz mþvqeylÿrèndÿn ÷ÿkèlèrdèlÿr.

Möseylèmÿnèn tÿrÿfdarlarû hÿtta Xalèd èbn Valèdèn ÷adûrûnû ÿlÿ

ke÷èrÿ bèldèlÿr, onun dayaqlarûnû yandûrdûlar. Az qaldû kè, onun arvadûnû

ya þldörsönlÿr, ya da kè, ÿsèr gþtörsönlÿr.

34

Rÿbiÿ vÿ Mudar ÿrÿb qÿbilÿlÿridir.

125

Bu anda mösÿlmanlar qorxunc tÿhlökÿnè hèss etdèlÿr. Onlar baøa

döødölÿr kè, bu dÿfÿkè mÿülubèyyÿt bu göndÿn etèbarÿn Èslamûn

mþvcudluüuna son qoyacaq, ßrÿbèstan yarûmadasûnda Vahèd vÿ

Øÿrèksèz Allaha èbadÿt edÿn qalmayacaqdûr.

Xalèd ordusu èlÿ mÿøüul oldu, onu yenèdÿn tÿøkèl etdè.

Möhacèrlÿrè ÿnsarlardan, bÿdÿvèlÿrè baøqalarûndan ayûrdû.

Onun ÿmrèlÿ bèr nÿsèldÿn olanlar bèr bayraq altûnda bèrlÿødèlÿr kè,

hÿr dÿstÿnèn dþyöødÿ yerè aydûn gþrönsön, mösÿlmanlarûn hansû

tÿrÿfdÿn daha ÷ox tÿhlökÿyÿ mÿruz qaldûüû gþrönsön.

Èkè ordu arasûnda ÷ox qanlû bèr dþyöø baø verdè. Buna qÿdÿr

mösÿlmanlar belÿ bèr dþyöø gþrmÿmèødèlÿr. Möseylèmÿnèn tÿrÿfdarlarû

dþyöø meydanûnda sarsûlmaz daü dþzömö nömayèø etdèrdèlÿr,

÷oxlu ètkèlÿr versÿlÿr dÿ gerè ÷ÿkèlmÿdèlÿr. Mösÿlmanlar da ègèdlèk

vÿ qÿhrÿmanlûq xaröqÿlÿrè yaratdûlar. Bunlar toplansaydû bþyök

qÿhrÿmanlûq dastanlarû meydana gÿlÿrdè.

* * *

Budur, Sabèt èbn Qeys-ÿnsarlarûn bayraqdarûdûr. ßynènÿ kÿfÿn

geyèb þzönÿ yerdÿ bèr ÷ala qazdû vÿ yarûyacan ona gèrdè. Þz

mþvqeyèndÿ mÿtanÿtlÿ dayanûb ordusunun bayraüûnû øÿhèd olan ana

kèmè ÿldÿ saxladû.

* * *

Budur, Zeyd èbn Xÿttab - Þmÿr èbn Xÿttabûn qardaøû,

mösÿlmanlara möracèÿt edèb deyèr:

-Camaat, dèøènèzè dèøènèzÿ sûxûn, döømÿnlÿrÿ zÿrbÿlÿr vurub

èrÿlèyèn!

Camaat, Allaha and olsun, mÿn bundan sonra-Möseylèmÿ mÿülub

edèlÿnÿ vÿ ya mÿn þzöm Allahla gþröøöb þz borcumu þdÿyÿnÿ

qÿdÿr bèr sþz belÿ demÿrÿm.

Bundan sonra döømÿnlÿrèn özÿrènÿ höcuma ke÷dè vÿ øÿhèd oldu.

* * *

Budur, Sÿlim Mþvla ßbu Hözeyfÿ. O, möhacèrlÿrèn bayraqdarû

126

èdè. Adamlarû qorxdular kè, o zÿèflèk gþstÿrsèn vÿ yaxud tÿrÿddöd etsèn.

Ona dedèlÿr:

-Qorxuruq kè, sÿn tÿrÿfdÿn tÿhlökÿyÿ mÿruz qalaq.

O èsÿ dedè:

-ßgÿr mÿn tÿrÿfdÿn tÿhlökÿ gþrönsÿ, bèlèn kè, ÿn pès Quran

daøûyûcûsû mÿnÿm.

Sonra döømÿn özÿrènÿ höcuma ke÷dè vÿ yaralandû.

* * *

Èndè dÿ Bÿraÿ èbn Malèkèn qÿhrÿmanlûüûndan danûøaq:

Xalèd dþyöøön son dÿrÿcÿ øèddÿtlÿndèyènè vÿ qûzûødûüûnû gþrÿndÿ

Bÿraÿ èbn Malèkÿ öz tutub dedè:

-Ey gÿnc ÿnsarè, döømÿn özÿrènÿ!

Bÿraÿ ÿnsarlara öz tutub dedè:

-Ey ÿnsarlar! Sèzdÿn he÷ kÿs Mÿdènÿyÿ qayûtmaq barÿdÿ fèkèrlÿømÿsèn.

Bu göndÿn sonra sèzèn ö÷ön Mÿdènÿyÿ yol yoxdur!

Olan vahèd Allah vÿ sonra Cÿnnÿtdèr!

O möørèklÿr özÿrènÿ yerèdè. Möørèklÿr dÿ ona qarøû ÷ûxdûlar.

Bÿraÿ onlarûn sûralarûnû pozurdu, qûlûncûnû döømÿn ÿsgÿrlÿrènèn

boynuna sancûrdû. Nÿhayÿt, döømÿn sarsûldû. Yer Möseylèmÿ

ÿsgÿrlÿrènèn ayaüû altûnda tètrÿdè. Onlar tarèxdÿ «Þlöm baüû» kèmè

tanûnan höndör hasarlara alûnmûø baüa ÷ÿkèldèlÿr. Burada ÷oxlu adam

þldöröldöyönÿ gþrÿ adû «Þlöm baüû» qalmûødûr.

* * *

«Þlöm baüû»nû hÿr tÿrÿfdÿn höndör hasar ÿhatÿ edèrdè.

Möseylèmÿnèn mènlÿrlÿ ÿsgÿrè bu baüa ÷ÿkèlèb qapûlarû baüladûlar.

Höndör vÿ mþhkÿm dèvarlar arxasûnda gèzlÿndèlÿr. Mösÿlmanlarsa

nèzÿlÿrè yaüûø kèmè onlarûn östönÿ yaüdûrûrdûlar. Onlarûn östönÿ ÿsèl

nèzÿ yaüûøû yaüûrdû.

Bu vaxt mösÿlmanlarûn qorxmaz ègèdè, qÿhrÿman Bÿraÿ èbn

Malèk èrÿlè ÷ûxûb dedè:

-ßsgÿrlÿr! Mÿnè qalxanın üstünÿ qoyub nèzÿlÿrlÿ qaldûrûn vÿ

baüûn è÷ènÿ- qapû aüzûna atûn. Øÿhèd olsam he÷, olmasam qapûnû

127

a÷aram.

Hamûnûn gþzö qarøûsûnda Bÿraÿ èbn Malèk qalxanûn östönÿ

oturdu. O balaca vÿ yöngöl ÷ÿkèlè bèr adam èdè. On nèzÿ östöndÿ onu

qaldûrûb mènlÿrlÿ döømÿn ÿsgÿrè è÷ènÿ-«Þlöm baüû»na atdûlar. Onun

ÿsgÿrlÿrèn baøû östönÿ döømÿsè èldûrûm ÷axmasûna bÿnzÿdè.

Qapû aüzûnda onlarla vuruødu, döømÿnÿ qûlûnc zÿrbÿlÿrè endèrèb

on nÿfÿrè qÿtlÿ yetèrdè vÿ qapûlarû a÷dû. Bu an onun balaca bÿdÿnèndÿ

sÿksÿndÿn artûq qûlûnc, ox vÿ nèzÿ yarasû var èdè. Mösÿlmanlar «þlöm

baüû»na qapûlardan vÿ dèvarlarû aøaraq doluødular.

Þzönö baüûn dèvarlarû èlÿ qoruyan mörtÿd ÿsgÿrlÿrènÿ þldöröcö

zÿrbÿlÿr endèrdèlÿr. Onlardan tÿqrèbÿn èyèrmè mèn ÿsgÿr þldördölÿr,

þzlÿrènè Möseylèmÿyÿ ÷atdûrûb onu qÿtlÿ yetèrdèlÿr.

* * *

Bÿraÿnè möalècÿ ö÷ön evÿ apardûlar. Xalèd èbn Valèd þzö onun

möalècÿsè èlÿ bèr ay mÿøüul oldu. Nÿhayÿt, Allahûn èznèlÿ Bÿraÿ

saüaldû. Allah onun ÿlèlÿ mösÿlman ÿsgÿrlÿrènÿ qÿlÿbÿ bÿxø etdè.

Bÿraÿ èbn ÿl-ßnsarè hÿlÿ dÿ «Þlöm baüû» gönö ÿldÿn ÷ûxmûø

øÿhadÿt sÿadÿtènÿ ÷atmaq arzusuyla yaøayûrdû.

* * *

Belÿlèklÿ, o, þzönön ÿn bþyök arzusuna yetmÿk vÿ möbarÿk

Peyüÿmbÿrènÿ yoldaø olmaq ömèdèylÿ bèr-bèrènèn ardûnca möharèbÿlÿrdÿ

èøtèrak edèrdè. Nÿhayÿt, Fars þlkÿsèndÿ Töstÿr möharèbÿsèndÿ

vuruødu.

Farslar mþhkÿm bèr qalaya ÷ÿkèldèlÿr. Mösÿlmanlarsa hÿr

tÿrÿfdÿn onlarû möhasèrÿyÿ aldûlar, mþhkÿm bèr hasar qurdular.

Möhasèrÿ uzandû, farslarûn durumu aüûrlaødû.

Onlar qalanûn östöndÿn dÿmèr zÿncèrlÿr atmaüa baøladûlar. Bu

zÿncèrlÿrèn uclarûna qûzdûrûlmûø metal asûlûrdû. Bu qûzmûø ètè

mancanaqlar mösÿlmanlarûn bÿdÿnènÿ yapûøûr, ya onlarû þldörör, ya

da kè, þlömcöl vÿzèyyÿtÿ salûrdû.

Bu mancanaqlar Bÿraÿnèn qardaøû ßnÿs èbn Malèkèn bÿdÿnènÿ dÿ

yapûømûødû. Bunu gþrÿn Bÿraÿ var göcö èlÿ qalanûn dèvarlarûna atûldû

vÿ qardaøûnûn dartan zÿncèrdÿn yapûødû. O, mancanaqlarû qardaøûnûn

bÿdÿnèndÿn ayûrmaüa baøladû.

128

Onun ÿlè qûzdûrûlmûø metallara dÿyèb yanûrdû, töstö ÷ûxûrdû.

Qardaøûnû xèlas edÿnÿ qÿdÿr metallarû onun bÿdÿnèndÿn araladû. Èøènè

qurtarandan sonra yerÿ yûxûldû. Onun ÿllÿrè elÿ yanmûødû kè, yalnûz

sömök qalmûødû, ÿt yox èdè.

Bu dþyöødÿ Bÿraÿ èbn Malèk ÿl-ßnsarè Allaha dua etdè kè, ona

øÿhèdlèk ruzèsè bÿxø etsèn. Allah onun duasûnû qÿbul etdè. O, yerÿ

sÿrèldè. Allahla gþröø sevèncèlÿ øÿhadÿtÿ yetdè.

* * *

Allah-tÿala Bÿraÿ èbn Malèkèn özönö Cÿnnÿt mehrèlÿ sÿrènlÿtdè,

onu Mÿhÿmmÿd salavatullahûn qonøusu vÿ hÿmsþhbÿtè edèb hÿm

Þzö ondan razû qaldû, hÿm dÿ onu razû saldû. 35

* * *

35 Bÿraÿ ibn Malik ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò àëìàã ö÷öí áàõ:

1. «ÿë-İsabÿ», 1/143;

2. “ÿl-İstiab”, 1/137;

3. «Sira Nÿbÿviyyÿ İbn Hişam», mündÿricat;


5. «Tabaqat ÿl-Kubra», 3/441, 7/17, 121;

6. «Tarix Tÿbÿri», 2/88;

7. “ßl-Kamil fit-tarix”, möndÿricata bax.

129

ßRßBLßRÈN DUL QADÛNÛ UMMU SßLßMß

Ummu Sÿlÿmÿ, bèlèrsÿnmè kèmdèr, Ummu Sÿlèmÿ?!

Atasû Mÿxzum qÿbèlÿsènèn tanûnmûø aüalarûndan, ÿrÿblÿrèn nadèr

cÿngavÿrlÿrèndÿn bèrèdèr. Hÿtta onun haqqûnda deyÿrdèlÿr: «O,

mösafèrlÿrèn ÿrzaq tÿmènat÷ûsûdûr». Belÿkè, onun mölköndÿn ke÷ÿn

vÿ ya ona qonaq olan mösafèrlÿr þzlÿrèlÿ yol azuqÿsè gþtörmÿzdèlÿr.

ßrè Abdullah èbn ßbdöl ßsÿddèr kè, Èslamû qÿbul edÿn èlk on

nÿfÿrdÿn bèrèdèr. Ona qÿdÿr yalnûz ßbu Bÿkr Sèddèq vÿ az mèqdarda

adam mösÿlman olmuølar. Onlarû da barmaqla saymaq olardû.

Adû Hènddèr. Könyÿsè Ummu Sÿlÿmÿdèr. Bu könyÿsèylÿ dÿ

tanûnûr.

* * *

Ummu Sÿlÿmÿ ÿrèylÿ bèrgÿ Èslamû qÿbul etdè. Èlk mösÿlman

qadûnlardan bèrè èdè.

Ummu Sÿlÿmÿnèn vÿ ÿrènèn Èslamda olmasû xÿbÿrè yayûlan kèmè

Qöreyøèn tÿlatömö baøladû. Onlarû baøqalarûna dÿrs olsun deyÿ sþyöb

danladûlar. Elÿ sþzlÿr deyèrdèlÿr kè, qayalar belÿ tètrÿyèrdè. Onlarsa

zÿèflÿmÿdèlÿr, qorxmadûlar vÿ he÷ tÿrÿddöd belÿ etmÿdèlÿr.

Verèlÿn ÿzab vÿ ÿzèyyÿt son hÿddÿ ÷atdûqda Peyüÿmbÿr

onlara möhacèrlÿrèn èlk sûrasûnda Hÿbÿøèstana getmÿk ècazÿsè verdè.

Ummu Sÿlÿmÿ Mÿkkÿdÿ tÿmtÿraqlû bèr èmarÿt, øan-øþhrÿt, tanûnmûø

ÿsèl-nÿcabÿt qoyaraq bötön bunlarûn ÿvÿzènÿ Allahdan mökafat vÿ

Onun rèzasûnû qazanmaq dèlÿyèlÿ qörbÿt hÿyatû sördölÿr.

* * *

Ummu Sÿlÿmÿnèn vÿ onun yol yoldaølarûnûn Hÿbÿøèstanda

Allahûn Cÿnnÿtÿ sakèn etdèyè vÿ özönÿ nur saldûüû Nÿcaøèdÿn hÿr cör

hþrmÿt vÿ qayüû gþrmÿlÿrènÿ baxmayaraq vÿhy vÿtÿnè olan Mÿkkÿnèn

øþvqèndÿ èdèlÿr. Onlar höda mÿnbÿyè olan Allah Peyüÿmbÿrè

ö÷ön dÿ darûxûrdûlar. Onun vÿ ÿrènèn örÿyè bu øþvqlÿ yanûrdû.

Hÿbÿøèstana ÷atan xÿbÿrlÿrdÿn aydûn oldu kè, Mÿkkÿdÿ

mösÿlmanlarûn sayû getdèkcÿ artûr. Hÿmzÿ èbn ßbdöl Möttÿlèbèn vÿ

Þmÿr èbn Xÿttabûn mösÿlman olmasû onlarûn göcönö artûrmûødû,

Qöreyøèn tÿzyèqènè möÿyyÿn qÿdÿr zÿèflÿtmèødè. Möhacèrÿtdÿ

130

olanlardan bèr dÿstÿ Mÿkkÿyÿ qayûtmaq qÿrarûna gÿldè. Øþvq vÿ

vösal hèssè onlarû ÷ÿkèrdè.

* * *

Ummu Sÿlÿmÿ vÿ ÿrè gerè dþnÿnlÿrèn baøûnda èdèlÿr.

Lakèn tezlèklÿ gerè dþnÿnlÿrÿ aydûn oldu kè, onlara ÷atan mÿlumatlar

möbalèüÿlè èmèø. Hÿmzÿ vÿ Þmÿrdÿn sonra mösÿlmanlarûn

èrÿlè atdûqlarû hÿr addûm Qöreyøèn daha øèddÿtlè möqavèmÿtèylÿ

qarøûlaødû.

Möørèklÿr mösÿlmanlara ÿzab vermÿk, onlarû èncètmÿk, ÿn pès

ÿzèyyÿtlÿrÿ mÿruz qoymaq vÿ ÿvvÿllÿr he÷ gþrmÿdèklÿrè pèslèklÿrè

etmÿk èøèndÿ ÷ox ustalaømûødûlar.

Belÿ olduqda Peyüÿmbÿr mösÿlmanlara Mÿdènÿyÿ hècrÿt

etmÿk ècazÿsè verdè.

* * *

Ummu Sÿlÿmÿ vÿ ÿrè þz dènlÿrènè qoruyaraq vÿ Qureyøèn

ÿzèyyÿtlÿrèndÿn xèlas olaraq hècrÿt edÿnlÿrèn þn sûrasûnda èdèlÿr.

Lakèn Ummu Sÿlÿmÿnèn vÿ ÿrènèn sÿfÿrè he÷ dÿ onlarûn

döøöndöklÿrè qÿdÿr asan olmadû. Bu hècrÿt son dÿrÿcÿ aürûlû-acûlû

oldu, bu sÿfÿr aüla batmaz bèr facèÿ èlÿ möøayÿt olundu.

* * *

Èndè dÿ sþzö Ummu Sÿlÿmÿyÿ verÿk kè, þz facèÿsèndÿn danûøsûn.

Onun ke÷èrtdèyè hèsslÿr ÷ox dÿrèn, yaratdûüû tÿsÿvvör ÷ox aydûn

vÿ hÿrtÿrÿflèdèr.

Ummu Sÿlÿmÿ deyèr:

- ßbu Sÿlÿmÿ Mÿdènÿyÿ getmÿk qÿrarûna gÿldè. Bunun ö÷ön

dÿvÿnè hazûrladû. Mÿnè dÿvÿyÿ mèndèrdè. Þvladûmûz Sÿlÿmÿ dÿ

qucaüûmda èdè. O he÷ nÿyÿ baxmadan qatûrûn cèlovundan yapûøaraq

èrÿlè ke÷dè.

Mÿkkÿnè tÿrk etmÿmèødÿn bèz mÿnèm mÿnsub olduüum Bÿnè

Mÿxzum qÿbèlÿsènèn adamlarû èlÿ özlÿødèk. Onlar qabaüûmûzû kÿsèb

ßbu Sÿlÿmÿyÿ dedèlÿr:

-Þz hÿyatûnû pu÷ edèrsÿn, bÿs bu arvadûn gönahû nÿdèr?

O bèzèm qûzûmûzdûr. Nÿ ö÷ön onu þzönlÿ gþtöröb bèzdÿn ayûraraq

131

baøqa þlkÿyÿ gedèrsÿn?!

Onlar ßbu Sÿlÿmÿnèn östönÿ atûldûlar vÿ mÿnè ÿrèmèn qÿbèlÿsè

olan Bÿnè ßbdöl ßsÿd gþrdö. Onlar gþrÿndÿ kè, mÿnè vÿ oülumu

ßbu Sÿlÿmÿnèn ÿlèndÿn aldûlar bÿrk qÿzÿblÿndèlÿr vÿ dedèlÿr:

-Yox, vallah, bèz uøaüû sèzèn qûzûnûzûn yanûnda qalmaüa

qoymarûq, sèz onu þz ÿrèndÿn ayûrmûsûnûz. O bèzèm oülumuzdur, bèz

onu mödafèÿ edÿcÿyèk.

Onlar uøaüû dartûødûrmaüa baøladûlar. Uøaüûn bèr qolunu

par÷aladûlar, gþzömön qarøûsûnda onu yaralû halda þzlÿrè èlÿ

apardûlar. Bèr an þzömön tÿk-tÿnha, qolu-qanadû qûrûlmûø bèr

vÿzèyyÿtdÿ gþrdöm.

ßrèm canûnû vÿ dènènè xèlas edÿrÿk Mÿdènÿyÿ öz tutdu. Yaralû

oülumu Bÿnè ßbdöl ßsÿd qÿbèlÿsè aparûb gèzlÿtdè. Mÿnè èsÿ qÿbèlÿm

Bÿnè Mÿxzum apardû. Mÿn onlarla qaldûm. Mÿnè ÿrèmdÿn vÿ

oülumdan ayûrdûlar, bu ayrûlûq bèr èlÿ qÿdÿr davam etdè.

Hÿr sÿhÿr mÿn facèÿm baø vermèø yerÿ gÿlèr, orada otururdum,

mÿnèm, ÿrèm vÿ oülumun baøûna gÿlÿnlÿrè xatûrlayûrdûm. Sÿhÿrdÿn

axøama qÿdÿr gönöm aülamaüla ke÷èrdè.

* * *

Bèr èlÿ qÿdÿr bèz bu vÿzèyyÿtdÿ qaldûq. Bèr gön ÿmè

oüullarûmdan bèrè yanûma gÿldè, mÿnèm halûmdan xÿbÿrdar oldu,

mÿnÿ rÿhmè gÿldè vÿ qÿbèlÿmÿ dedè:

-Bu yazûüû nèyÿ buraxmûrsûnûz? Onu ÿrèndÿn vÿ uøaüûndan

ayûrmûsûnûz.

Nÿhayÿt onlarûn örÿyè yumøaldû vÿ rÿhmÿ gÿlèb mÿnÿ dedèlÿr:

-Èstÿyèrsÿn ÿrènèn yanûna get.

Lakèn mÿn necÿ oülumu, cèyÿr paramû Mÿkkÿdÿ Bÿnè ßbdöl

ßsÿdèn ÿlèndÿ qoyub Mÿdènÿyÿ ÿrèmèn yanûna gedÿ bèlÿrdèm?!

Mÿnèm bu narahat÷ûlûüûm necÿ sakètlÿøÿ bèlÿrdè, Gþzömön yaøı necÿ

quruya bèlÿrdè?! Mÿn hècrÿtdÿ, kþrpÿ oülum Mÿkkÿdÿ, onun

haqqûnda he÷ nÿ bèlmèrdèm!!

* * *

Bÿzèlÿrè mÿnèm nÿ qÿdÿr acûlar ÷ÿkdèyèmè, qÿm vÿ kÿdÿrÿ qÿrq

olduüumu gþrdölÿr, mÿnÿ yazûqlarû gÿldè, örÿklÿrè par÷alandû. Onlar

132

Bÿnè ßbdöl ßsÿdlÿ mÿnèm barÿmdÿ danûødûlar. Onlarûn da mÿnÿ

rÿhmè gÿldè vÿ uøaüû mÿnÿ qaytardûlar.

Mÿn mÿnèmlÿ Mÿkkÿyÿ sÿfÿrÿ ÷ûxa bèlÿcÿk bèr øÿxsè axtarmaq

ö÷ön Mÿkkÿdÿ qalûb gþzlÿyÿ bèlmÿzdèm. Qorxurdum kè,

gþzlÿnèlmÿz bèr hadèsÿ baø verÿr vÿ ÿrèmlÿ gþröøömÿ mane olar.

Buna gþrÿ dÿvÿnè yola hazûrlamaüa baøladûm. Oülumu qucaüûma alûb

yola ÷ûxdûm Mÿdènÿyÿ ÿrèmènn yanûna öz tutdum. Tÿk-tÿnha èdèm,

he÷ kÿs yanûmda yox èdè.

Mÿkkÿ yaxûnlûüûnda Tÿnèm adlû yerÿ ÷atanda Osman èbn Tÿlha

èlÿ rastlaødûm. O soruødu:

-Yol÷ularûn tÿmènat÷ûsûnûn qûzû hara gedèr?

-Mÿdènÿyÿ, ÿrèmèn yanûma getmÿk èstÿyèrÿm.

-Sÿnènlÿ he÷ kÿs getmèr?

-Yox, vallah, mÿnèmlÿ olan yalnûz Allahdûr, bèr dÿ bu kþrpÿ

uøaq.

-Yox, vallah, sÿnè tÿk qoymaram. Þzöm sÿnè Mÿdènÿyÿ

÷atdûraram.

Allaha and olsun mÿn ÿrÿblÿr arasûnda ondan nÿcèb vÿ øÿrafÿtlè

bèr kèøè gþrmÿdèm. Bèr mÿnzèl baøûna ÷atanda dÿvÿmè otuzdurar,

gþzlÿyÿrdè kè, mÿn dÿvÿnèn belèndÿn döøöm, sonra dÿvÿnèn yökönö

yerÿ qoyub onu aüac kþlgÿsènÿ aparûb baülayardû.

Bundan sonra mÿndÿn aralanûb baøqa bèr aüac kþlgÿsèndÿ yerÿ

uzanardû. Sÿfÿr vaxtû ÷atanda dÿvÿnè yenèdÿn hazûrlayar vÿ mÿnÿ

verÿrdè. Sonra mÿnèm dÿvÿyÿ mènèyèmè gþzlÿyèb deyÿrdè:

-Mèn!

Mÿn mènèb dÿvÿnèn belèndÿ rahatlanandan sonra gÿlèb cèlovu

tutardû vÿ dÿvÿnè aparardû.

Mÿdènÿyÿ ÷atana kèmè hÿr gön mÿnèmlÿ bu cör davranardû.

Mÿdènÿ yaxûnlûüûndakû Quba kÿndèndÿ Bÿnè Amr èbn Aufun

adamlarû arasûnda axtarûb ÿrèmè tapdû vÿ mÿnÿ dedè:

-ßrèn bu kÿnddÿdèr. Allahûn xeyèr vÿ bÿrÿkÿtèlÿ qal!

Bundan sonra o, Mÿkkÿyÿ qayûtdû.

* * *

Par÷alanmûø bèr aèlÿnèn özvlÿrè uzun ayrûlûqdan sonra bèrlÿødèlÿr.

Ummu Sÿlÿmÿnèn gþzlÿrè ÿrènè gþrÿndÿ yaøardû. ßbu Sÿlÿmÿ dÿ

133

arvadûnû vÿ uøaüûnû gþröb ÷ox sevèndè. Bundan sonra hadèsÿlÿr

ènkèøaf edÿrÿk bèr gþz qûrpûmûnda dÿyèøèlèrdèlÿr.

* * *

ßbu Sÿlÿmÿ Bÿdr dþyöøöndÿ èøtèrak edèb bþyök zÿfÿrlÿ bötön

mösÿlmanlarla bèrlèkdÿ qayûtdû.

* * *

Uhud dþyöøöndÿ ÿn qûzüûn ÷aüûnda èøtèrak etdè, qÿhrÿmanlûq

gþstÿrdè. Lakèn bu dþyöødÿn sonra aüûr yaralû halda qayûtdû. Onu

möalècÿ etdèlÿr, sankè yaralar saüalûrdû. Lakèn bu zahèrÿn belÿ èdè.

Daxèldÿn èsÿ yara aüûr èdè. Tezlèklÿ yaralar a÷ûldû vÿ ßbu Sÿlÿmÿ

yataüa döødö.

ßbu Sÿlÿmÿ yaralarû möalècÿ edèlÿ-edèlÿ arvadûna dedè:

-Ya Ummu Sÿlÿmÿ, mÿn Peyüÿmbÿrèn belÿ dediyini

eşitmişÿm: «Bèrènÿ bèr mösèbÿt baø verÿndÿ demÿlèdèr: “Ènna lèllahè

vÿ ènna èleyhè racèun”» (Bèz Allaha mÿxsusuq vÿ Ona da qayûdûrûq).

Pÿrvÿrdègara, mÿnèm bu mösèbÿtèmè dÿ nÿzÿrÿ al. Pÿrvÿrdègara,

mÿndÿn sonra ona (arvadıma-tÿrc.) mÿndÿn daha yaxøû olanû qèsmÿt

elÿ.

Allah onu da qèsmÿt elÿdè.

* * *

ßbu Sÿlÿmÿ bèr ne÷ÿ gön yataqda qaldû. Bèr gön sÿhÿr vaxtû

Peyüÿmbÿr onun yanûna gÿldè. Peyüÿmbÿrèn zèyarÿtè

bètmÿmèødè kè, o hÿlÿ qapû aüzûnda olarkÿn ßbu Sÿlÿmÿ hÿyatla

vèdalaødû. Peyüÿmbÿr möbarÿk ÿllÿrèylÿ þz dostunun gþzlÿrènè

yumdu. Peyüÿmbÿr ÿllÿrènè gþyÿ qaldûrûb dedè:

-Pÿrvÿrdègara, ßbu Sÿlÿmÿnè baüûøla, onu Þzönÿ daha ÷ox

yaxûnlaødûr. Onun þvladlarû vÿ aèlÿsè özÿrèndÿ Þzön nÿzarÿt÷è ol.

Bèzè vÿ onu baüûøla, ya Rÿbbèl alÿmèn! Qÿbrènè genèølÿndèr, onu

nurlandûr.

Ummu Sÿlÿmÿ ßbu Sÿlÿmÿnèn Peyüÿmbÿr haqqûnda

134

dedèklÿrènè yada saldû vÿ dedè:

-Allahûm, mÿnèm bu mösèbÿtèmè nÿzÿrÿ al.

Lakèn o, aøaüûdakû sþzlÿrè demÿyè lazûm bèlmÿdè: «Pÿrvÿrdègara,

mÿndÿn sonra ona (arvadûma-tÿrc.) mÿndÿn daha yaxøû olanû qèsmÿt

el!» Axû onun ö÷ön ßbu Sÿlÿmÿdÿn daha yaxøû kèm ola bèlÿrdè.

* * *

Lakèn ÷ox ke÷mÿdè kè, dua möstÿcÿb oldu. Mösÿlmanlar Ummu

Sÿlÿmÿnèn dÿrdènÿ ÿvvÿllÿr he÷ kÿslÿ olmayan bèr øÿkèldÿ øÿrèk

÷ûxdûlar. Ona «ßrÿblÿrèn dul qadûnû» adû verdèlÿr.

Onun Mÿdènÿdÿ kþrpÿ uøaqdan baøqa bèr yaxûnû qalmamûødû. Bu

uøaqsa kþrpÿ cöcÿnè xatûrladûrdû.

Möhacèrlÿr vÿ ÿnsarlar Ummu Sÿlÿmÿnèn onlar özÿrèndÿkè

haqqûnû baøa döødölÿr.

* * *

ßbu Sÿlÿmÿnèn yas möddÿtè bètÿn kèmè ßbu Bÿkr onun yanûna

gÿlèb onunla evlÿnmÿk èstÿdèyènè bèldèrdè, lakèn o razû olmadû. Sonra

Þmÿr èbn Xÿttab gÿlèb eynè tÿklèfè verdè, lakèn Ummu Sÿlÿmÿ yenÿ

dÿ razû olmadû. Daha sonra Peyüÿmbÿr gÿlèb evlÿnmÿk tÿklèfènè

etdè. Ummu Sÿlÿmÿ ona dedè:

-Ya Rÿsulullah! Mÿnèm xasèyyÿtèmdÿ ö÷ ÿlamÿt vardûr: Mÿn

÷ox qûsqanc qadûnam, qorxuram mÿndÿn sÿnè qÿzÿblÿndèrÿn bèr

hÿrÿkÿt gþrÿsÿn vÿ buna gþrÿ Allah mÿnÿ ÿzab versèn.

Mÿn artûq yaøû þtmöø qadûnam. Mÿn hÿm dÿ aèlÿlè, uøaqlû

qadûnam.


-Sÿnèn qûsqanc olmaüûn barÿdÿ demÿlèyÿm kè, Allaha dua

edÿcÿyÿm kè, sÿnè ondan xèlas etsèn. Qaldû sÿnèn yaøûna, mÿn dÿ elÿ

135

sÿnèn kèmèyÿm. Uøaq, aèlÿ èsÿ sÿnèn uøaüûn, aèlÿn elÿ mÿnèmkèdèr.

Peyüÿmbÿr Ummu Sÿlÿmÿ èlÿ evlÿndè. Allah onun duasûnû

eøètdè vÿ ona ßbu Sÿlÿmÿdÿn yaxøû bèr adamû qèsmÿt elÿdè.

* * *

Bu göndÿn etèbarÿn Mÿxzumèyyÿlè Hènd yalnûz Sÿlÿmÿnèn anasû

olmadû, o bötön mþmènlÿrèn anasû oldu.

* * *

Allah-tÿala Ummu Sÿlÿmÿnèn özönö Cÿnnÿt mehè èlÿ

sÿrènlÿødèrdè. Ondan razû qaldû vÿ onu da razû saldû! 36

* * *

36

Ummu Sÿlÿmÿ ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò àëìàã ö÷öí áàõ:

1. “ßl-İstiab”, 2/78;.

2. “ßl-İsabÿ”, 2/242;

3. “ßsÿd ÿl-Qabÿ”, 5/588-589;

4. “Tÿhzib ÿl-Tÿhzib”, 12/455-465;

5. “Taqrib ÿl-Tÿhzib”, 2/627;

6. “Sıfat ÿl-Safva”, 2/20-21;

7. “Şazarat ÿl-Zÿhÿb”, 1/69-70;

8. “Tarix ÿl-Zÿhÿbi”, 3/97-98;

9. “ßl-Bidayÿ vÿ ÿn-Nÿhayÿ”, 8/214-215;

10. “ßl-Alÿm va maracuhu”, 9/104.

136

SÖMAMß ÈBN USßL

«Qöreyøè èqtèsadè blokadaya alûr..»

Bÿlè, Qöreyøè èqtèsadè blokadaya alûrdû. Hècrÿtèn altûncû èlèndÿ

Peyüÿmbÿr Allaha èmana ÷aüûrûøûnûn ÿhatÿ daèrÿsènè genèølÿndèrmÿk

qÿrarûna gÿldè. Bu mÿqsÿdlÿ ÿrÿb vÿ ÿcÿm hþkmdarlarûna

sÿkkèz mÿktub yazdû. Bu mÿktublarû gþndÿrÿrÿk onlarû Èslamû qÿbul

etmÿyÿ dÿvÿt etdè.

Mÿktub gþndÿrèlÿnlÿr arasûnda Sömamÿ èbn Usÿl ÿl-Hÿnÿfè dÿ

var èdè. Bu he÷ dÿ tÿÿccöblö deyèldèr.

Sömamÿ cahèlèyyÿ dþvröndÿ ÿrÿblÿr arasûnda sþzö ke÷ÿn

adamlardan èdè...

O Bÿnè Hÿnèfÿ qÿbèlÿsènèn aüalarûndan Yÿmamÿ vèlayÿtènèn

mötlÿq hakèmlÿrèndÿn bèrè èdè.

* * *

Sömamÿ Peyüÿmbÿrèn mÿktubunu hÿqarÿt vÿ qÿzÿblÿ qÿbul

etdè. O þz gönahlarû èlÿ qörrÿlÿndè, haqq vÿ xeyèr ÷aüûrûøûnû

eøètmÿkdÿ qulaqlarû kar oldu. Øeytan ona hakèm kÿsèldè vÿ onu Allah

Peyüÿmbÿrènè þldörmÿyÿ vÿ ÷aüûrûøûnû da onunla dèrè-dèrè

basdûrmaüa sþvq etdè.

O Peyüÿmbÿrèn þldörmÿk ö÷ön försÿt axtarûrdû, xösusèlÿ

gþzlÿnèlmÿdÿn onun özÿrènÿ höcum edèb hÿlak etmÿyè nÿzÿrdÿ

tutmuødur. Az qalmûødû kè, bu aüûr cènayÿt hÿyata ke÷èrèlsèn.

* * *

Sömamÿnèn ÿmèlÿrèndÿn bèrè onu son anda fèkrèndÿn

daøûndûrmaqla bu èøÿ mane oldu vÿ Peyüÿmbÿr bu øÿrdÿn xèlas

oldu. Lakin Sömamÿ Peyüÿmbÿrdÿn ÿl ÷ÿksÿ dÿ onun

sÿhabÿlÿrènè dènc qoymurdu. O onlara bèr pèslèk etmÿk ö÷ön försÿt

gþzlÿyèrdè. O, hÿtta sÿhabÿlÿrdÿn bèr ne÷ÿsènè ÿlÿ ke÷èrèb ÿn pès bèr

øÿkèldÿ þldördö dÿ. Peyüÿmbÿr onun qanûnû halal bèldè vÿ bunu

137

bötön sÿhabÿlÿrÿ ÷atdûrdû.

Bundan bèr möddÿt ke÷ÿndÿn sona Sömamÿ Ömrÿ zèyarÿtènÿ

getmÿk qÿrarûna gÿldè. O, Yÿmamÿ torpaüûndan ÷ûxûb Mÿkkÿyÿ öz

tutdu. O, Kÿbÿ ÿtrafûna dolanmaq vÿ bötlÿrÿ qurban kÿsmÿk

nèyyÿtèndÿ èdè.

* * *

Sömamÿnèn yolu Mÿdènÿyÿ yaxûnlaøanda onun baøûna

gþzlÿnèlmÿz bèr hadèsÿ gÿldè. Belÿ kè, Peyüÿmbÿrèn kÿøfèyyat

dÿstÿlÿrèndÿn bèrè ÿtrafû gÿzèrdè kè, Mÿdènÿyÿ gÿlÿ bèlÿcÿk döømÿn

qövvÿlÿrènè vÿ ya ona zÿrÿr toxundurmaq èstÿyÿnlÿrèn qarøûsûnû alsûn.

Dÿstÿ Sömamÿnè tanûmadan onu ÿsèr gþtördö. ßsèrè Mÿdènÿyÿ

gÿtèrdèlÿr vÿ mÿscèd qoruyucularûna tÿhvèl verdèlÿr. Peyüÿmbÿrèn

þzönön ÿsèr barÿdÿ son qÿrar qÿbul etmÿsènè, onun haqqûnda

mövafèq ÿmr vermÿsènè gþzlÿdèlÿr. Peyüÿmbÿr mÿscèdÿ gÿlÿndÿ

Sömamÿnè qolu baülû gþrdö vÿ sÿhabÿlÿrènÿ dedè:

-Bèlmèrsènèz kèmè tutmusunuz?

-Yox, ya Rÿsulullah!

-Bu Sömamÿ èbn Usÿldir. Onunla yaxøû davranûn.

Bundan sonra Peyüÿmbÿr adamlarû arasûna gÿlèb dedè:

-ßlènèzdÿ olan yemÿklÿrdÿn toplayûb onu Sömamÿ èbn Usÿlÿ

gþndÿrèn.

ßmr etdè kè, bèr dèøè dÿvÿ ayûrsûnlar, sÿhÿr-axøam södönö saüûb

Sömamÿyÿ versènlÿr. Peyüÿmbÿr onunla gþröøöb danûøana qÿdÿr

bötön bunlar hÿyata ke÷èrèldè. Peyüÿmbÿr Sömamÿnèn yanûna

gÿlèb onu Èslama dÿvÿt edÿrÿk dedè:

-Sÿnÿ nÿ olub Sömamÿ?

-Ya Mÿhÿmmÿd, yaxøûyam. Mÿnè þdörsÿnèz onda demÿlè

þzönözdÿn daha yaxøû, ÿsèl nÿcabÿtlè bèr adamû þldörmösönöz.

Baüûølasanûz tÿøÿkkör qazanarsûnûz. Yox ÿgÿr var-dþvlÿt èstÿsÿnèz,

èstÿ nÿ qÿdÿr èstÿyèrsÿn verÿrlÿr.

Peyüÿmbÿr onu èkè gön dÿ bu vÿzèyyÿtdÿÿ qoydu. Ona yemÿk

vÿ è÷mÿk verèrdèlÿr, dÿvÿ södö è÷èrdèrdèlÿr. Peyüÿmbÿr yenÿ dÿ

gÿlèb soruødu:

-Tÿzÿ nÿ var, ya Sömamÿ?

138

O dedè:

-Mÿndÿ olan yenèlèk yalnûz ÿvvÿllÿr sÿnÿ dedèyèmdèr: Yaxøûlûq

elÿsÿn tÿøÿkkör edÿrÿm... Þldörÿrsÿn, demÿlè ÿsèl-nÿcabÿtlè bèr

adamû, bèr øÿxsè þldörmösÿn. Mal-dþvlÿt èstÿsÿn èstÿ, nÿ qÿdÿr

èstÿsÿn verÿrlÿr...

Peyüÿmbÿr yenÿ onu tÿrk etdè. Sÿhÿrè gÿlèb ona dedè:

-Tÿzÿ nÿ deyèrsÿn, ya Sömamÿ?

-Dedèyèmè demèøÿm: Yaxøûlûq elÿsÿn tÿøÿkkör qazanarsan, þldörÿrsÿn

ÿsèl-nÿcabÿtlè bèr øÿxsè þldörmösÿn. Var-dþvlÿt èstÿyèrsÿn

verÿrlÿr sÿnÿ, sÿn èstÿ.

Peyüÿmbÿr þz sÿhabÿlÿrènÿ öz tutub dedè:

-Sömamÿnè buraxûn... Qandallarûnû a÷ûn vÿ buraxûn getsèn.

Sömamÿ Rÿsulullahûn mÿscèdènè tÿrk etdè. Yola ÷ûxûb Mÿdènÿ

yaxûnlûüûndakû Bÿqa adlû yerÿ ÷atdû. Burada su vardû, dÿvÿsènè

saxladû. Þzö tÿmèzlÿndè, ÿn yaxøû bèr tÿrzdÿ pak oldu. Bundan sonra

mÿscèdÿ tÿrÿf öz tutdu. Gÿlèb mösÿlmanlarûn toplusuna ÷atdû vÿ

dedè:

-Mÿn øÿhadÿt edèrÿm kè, Allahdan baøqa èbadÿt haqqû olan tanrû

yoxdur, øÿhadÿt verèrÿm kè, Mÿhÿmmÿd Onun qulu vÿ el÷èsèdèr.

Bundan sonra þzönö Peyüÿmbÿrÿ tutub dedè:

-Ya Mÿhÿmmÿd, Allaha and olsun, yer özöndÿ sÿndÿn artûq

nèfrÿt bÿslÿdèyèm bèr adam yox èdè. Èndè èsÿ sÿndÿn mÿnèm ö÷ön

daha èstÿklè bèr adam yoxdur. Sÿnèn dènèndÿn daha artûq nèfrÿt

etdèyèm bèr dèn yox èdè. Bu dèn èndè mÿnèm ö÷ön ÿn sevèmlè bèr

dèndèr. Vallahè, sÿnèn øÿhÿrèndÿn artûq nèfrÿt etdèyèm bèr øÿhÿr yox

èdè. Èndè sÿnèn øÿhÿrèn mÿnèm ö÷ön baøqa yerlÿrdÿn daha ÿzèzdèr.

Daha sonra sþzönÿ davam edèb dedè:

-Sÿnèn sÿhabÿlÿrènèn qanûnû tþkmöøÿm. Èndè mÿn nÿ etmÿlèyÿm?

Peyüÿmbÿr dedè:

-Sÿnÿ bèr èradûmûz yoxdur, ya Sömamÿ. Èslam þzöndÿn qabaq

olanû nÿzÿrÿ almûr.

Onun Èslamû qÿbul etmÿsèlÿ Allaha bÿxø etdèyè nemÿt

mönasèbÿtèlÿ ona möjdÿ verdè.

Sömamÿnèn özö göldö. O dedè:

-Vallah, mÿn sÿnèn sÿhabÿlÿrèndÿn þldördöklÿrèmdÿn qat-qat

artûq möørèk þldöröcÿyÿm. Þzömö, qûlûncûmû vÿ adamlarûmû sÿnèn vÿ

dènènèn qÿlÿbÿsè yolunda qurban verÿcÿyÿm. Ya Rÿsulullah! Sÿnèn

139

dÿstÿn mÿnè tutmamûødan mÿn Ömrÿ zèyarÿtènÿ gedèrdèm. Èndè mÿnÿ

nÿ mÿslÿhÿt bèlèrsÿn?

-Get ömrÿnè yerènÿ yetèr. Amma Allahûn vÿ Onun

Peyüÿmbÿrènèn øÿrèÿtènÿ ÿsasÿn!

Peyüÿmbÿr bu mönasèbÿtlÿ rèayÿt edèlÿn øÿrèÿt qaydalarûnû

ona þyrÿtdè.

* * *

Sömamÿ Ömrÿ zèyarÿtènÿ getdè. Gÿlèb Mÿkkÿnèn mÿrkÿzènÿ

÷atdû vÿ gurultulu bèr sÿslÿ dedè:

-Sÿnèn hözurundayam, Pÿrvÿrdègara, sÿnèn hözurundayam!

Sÿnèn hözurundayam, ey øÿrèkè olmayan! Sÿnèn hözurundayam!

Hÿmd vÿ nemÿt Sÿnÿ mÿxsusdur. Mölk dÿ Sÿnèndèr, Sÿnèn

øÿrèkèn yoxdur.

* * *

O, yer özöndÿ èlk mösÿlmandûr kè, Mÿkkÿyÿ gèrèb bu sþzlÿrè

demèødèr. Qöreyø bu sþzlÿrè eøèdÿndÿ qÿzÿb vÿ qorxu è÷èndÿ

toplaødûlar, qûlûnclar qûndan ÷ûxarûldû. Onlar sÿs gÿlÿn tÿrÿfÿ

yþnÿldèlÿr kè, bu sþzlÿrè onlarûn mÿbÿdènèn è÷èndÿ deyÿn adamû

tutsunlar. Kötlÿ Sömamÿnèn ÿtrafûna toplaøanda o sÿsènè daha da

qaldûrdû. Vöqar vÿ qörurla èrÿlè baxûrdû. Bèr Qöreyølè gÿnc èrÿlè atûlûb

Sömamÿnè qÿtlÿ yetèrmÿk èstÿdè. Lakèn ona mane olub dedèlÿr:

-Vay halûna, he÷ bèlèrsÿn bu kèmdèr?! Bu Sömamÿ èbn Usÿl-

Yÿmamÿ hþkmdarûdûr... Vallah, ona bèr pèslèk elÿsÿk, onun adamlarû

bèzèm ÿrzaüûmûzû kÿsÿr, bèz acûndan þlÿrèk.

* * *

Ondan sonra camaat qûlûnclarû gerè qaytarûb Sömamÿyÿ

yaxûnlaøaraq soruødular:

-Sÿnÿ nÿ olub, ya Sömamÿ?!! Nÿ olub kè, þz dènènè vÿ atalarûn

dènènè tÿrk etmèsÿn! Mÿhÿmmÿdèn dènènè qÿbul etmèsÿn!

Sömaÿ onlara cavab verdè:

-Mÿnÿ he÷ nÿ olmayûb, mÿn ÿn gþzÿl olan Mÿhÿmmÿdèn dènènè

qÿbul etmèøÿm.

Sþzönÿ davam edÿrÿk dedè:

140

-Bu evèn sahèbènÿ and è÷èrÿm kè, mÿn Yÿmamÿyÿ qayûdandan

sonra bèrcÿ buüda dÿnÿsè belÿ gþrmÿyÿcÿksènèz, o vaxta qÿdÿr kè,

son nÿfÿrÿ kèmè onun dènènè qÿbul edÿsènèz!

* * *

Sömamÿ èbn Usÿl Qöreyøèn gþzö qarøûsûnda Ömrÿ zèyarÿtènè

Peyüÿmbÿrèn ÿmr etdèyè øÿrèÿtÿ ÿsasÿn ècra etdè. Bötlÿrÿ deyèl,

Allaha qurban kÿsdè.

Zèyarÿtdÿn sonra þz þlkÿsènÿ qayûdûb Qöreyøÿ verèlÿcÿk ÿrzaüû

saxlamaüû ÿmr etdè. Onun ÿmrènÿ tabe olub yerènÿ yetèrdèlÿr vÿ

Qöreyøÿ verèlÿsè nemÿtlÿrèn qarøûsûnû aldûlar. Sömamÿnèn Qöreyøÿ

elan etdèyè èqtèsadè blokada getdèkcÿ þz sÿmÿrÿsènè verèrdè.

Qèymÿtlÿr qalxdû, adamlar arasûnda aclûq baølandû. Qöreyøèn

vÿzèyyÿtè aüûrlaødû, onlar qorxurdular kè, þzlÿrè dÿ, aèlÿlÿrè dÿ

acûndan þlsönlÿr. Bu halda Allah Peyüÿmbÿrènÿ bèr mÿktub

yazdûlar:

-Bèzèm bèldèyèmzÿ gþrÿ sÿn þzön qohumluüu gþzlÿyÿn adamsan,

baøqalarûnû da buna sþvq edèrsÿn. Lakèn sÿn bèzèmlÿ qohumluüu

qûrdûn, atalarûmûzû qûlûncdan ke÷èrtdèn, þvladlarûmûzû acûndan þlmÿyÿ

mÿhkum etdèn. Sömamÿ èbn Usÿl bèzèm ÿrzaüûmûzû kÿsèb bèzè ac

qoymuødur. ßgÿr lazûm bèlsÿn, ona yaz kè, bèzÿ zÿrurè olan ÿrzaüû

gþndÿrsèn.

Peyüÿmbÿr Sömamÿyÿ yazdû kè, ÿrzaü gþndÿrmÿyÿ baølasûn

vÿ o da blokadanû dayandûrdû.

* * *

Sömamÿ þmrö boyu dènènÿ vÿfalû, Peyüÿmbÿrÿ sÿdaqÿtlè

qaldû.

* * *

Peyüÿmbÿr þz ölvè sÿma yoldaøûnûn hözuruna kþ÷ÿndÿn sonra

ÿrÿblÿr dÿstÿ-dÿstÿ vÿ ya tÿk-tÿk Allahûn dènèndÿn ÷ûxmaüa

baøladûlar.

Yalan÷û Möseylèmÿ Bÿnè Hÿnèfÿ qÿbèlÿsènèn dÿ camaatû þzönÿ

141

ènama ÷aüûrdû. Sömamÿ ona qarøû ÷ûxûb onun qÿbèlÿsènÿ dedè:

-Ya Bÿnè Hÿnèfÿ, sèz bu qaranlûq, zölmÿt vÿ èøûqsûz bèr èølÿ

özbÿöz qalmûsûnûz. Bu yolu tutana Allah-tÿaladan he÷ bèr øÿfa vÿ ÿhf

omaz. Allahûn ÿmrènÿ tabe olmayan bÿlaya döøÿr.

Ya Bÿnè Hÿnèfÿ! Eynè bèr vaxtda èkè peyüÿmbÿr ola bèlmÿz.

Allah el÷èsè Mÿhÿmmÿddÿn sonra peyüÿmbÿr yoxdur. Ona øÿrèk

÷ûxan peyüÿmbÿr yoxdur. Sonra möbarÿk Üafèr surÿsèndÿn bu

ayÿlÿrè oxudu: «Ha, mèm! Kètabûn nazèl edèlmÿsè yenèlmÿz qövvÿt

vÿ sonsuz bèlèk sahèbè olan Allahdandûr. Gönahlarû baüûølayan,

tþvbÿlÿrè qÿbul edÿn, cÿzasû øèddÿtlè vÿ mÿrhÿmÿtlè sonsuz olan

Allahdandûr» (Üafèr, ÿl-Mumèn, 1-3).

Sonra bu sþzlÿrè dÿ dedè:

-Allahûn bu kÿlamû hara, Möseylèmÿnèn dedèyè: «Ey qurbaüa!

Quruldadûüûnû qurulda, nÿ su è÷mÿyÿ mane olursan, nÿ su

bulandûrûrsan!»

* * *

Þz qÿbèlÿsèndÿn mösÿlman qalanlarû bèr yerÿ toplayûb mörtÿdlÿrlÿ

cèhada baøladû. Allah yolunda, Onun haqq sþzönön tÿntÿnÿsè

yolunda dþyöødö. Allah-Tÿala Sömamÿ èbn Usÿli xeyèr vÿ bÿrÿkÿtlÿ

mökafatlandûrdû. Mþmènlÿrÿ vÿd etdèyè Cÿnnÿtlÿ ona kÿramÿt bÿxø

etdè. 37 * * *

37

Sömamÿ ibn Usÿl ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò àëìàã ö÷öí áàõ:

1. «ÿë-İsabÿ», 1/203;

2. «Sira Nÿbÿviyyÿ İbn Hişam», möndÿricat;

3. «ÿı-İstiab», 1/203;

4. «ÿı-Alÿm lilzÿrkÿli vÿ muracia», 2/86;

5. «ßsdu ÿl-Ğabÿ», 1/246.

142

ßBU ßYYUB ßL-ßNSARÈ

Konstantènopolun dèvarlarû altûnda basdûrûldû!

Bu mþhtÿøÿm sÿhabÿ Xalid èbn Zeyd èbn Kuleybdèr. Bÿnè

Nÿccar qÿbèlÿsèndÿndèr. Onun könyÿsè ßbu ßyyubdur. Þzö ÿnsarlardandûr.

Mösÿlman ömmÿtènÿ mÿnsub bèr adam var kè, ßbu ßyyub

ÿl-ßnsarènè tanûmasûn?!

Allah onun adûnû hÿm qÿrbdÿ, hÿm dÿ øÿrqdÿ tanûtmûødûr,

ènsanlar è÷èndÿ yöksÿk dÿrÿcÿlÿrÿ qaldûrmûødûr. Allahûn ona verdèyè

ÿn bþyök qèymÿt bötön mösÿlman evlÿrè arasûnda yalnûz onun evènè

Peyüÿmbÿrèn sakèn olmasû ö÷ön se÷mÿsè oldu. Bu Peyüÿmbÿr

Mÿdènÿyÿ kþ÷ÿndÿn sonra baø verdè vÿ ßbu ßyyub onunla fÿxr

edèrdè.

Peyüÿmbÿrèn onun evèndÿ yerlÿømÿsènèn ÷ox maraqlû, øèrèn vÿ

lÿzzÿtlè bèr tarèxè vardûr.

* * *

Peyüÿmbÿr Mÿdènÿyÿ ÷atanda øÿhÿr sakènlÿrè onu ÿn

hþrmÿtlè vÿ ÿn ÿzèz qonaüû qarøûladûqlarû kèmè qarøûladûlar. Onun

gþröøönÿ hamû gÿlmèødè. Gþzlÿr heyranlûqla, elÿ bèl kè, ÿn èstÿklè

mÿhbuba baxûrdûlar.

Onlar qÿlblÿrènèn ÿn dÿrèn qatlarûnû onun ö÷ön a÷dûlar; evlÿrènèn

qapûlarûnû a÷dûlar kè, ÿn èstÿklè evdÿ yerlÿøsèn.

Peyüÿmbÿr Mÿdènÿ yaxûnlûüûndakû Quba adlû yerdÿ dþrd gön

qaldû. Orada mþmènlÿr ö÷ön tarèxdÿ èlk olan mÿscèdèn ÿsasûnû qoydu.

Sonra dÿvÿ èlÿ oradan yola ÷ûxdû. Yÿsrèb aüalarû yol östÿ

durdular. Hÿr kÿs èstÿyèrdè kè, Peyüÿmbÿr onun evènÿ sakèn

olmaqla onu øÿrÿflÿndèrsèn.

Aüalardan hÿr bèrè dÿvÿnèn qabaüûna ÷ûxûb Peyüÿmbÿrè þz

evènÿ dÿvÿt edèb deyèrdèlÿr:

-Bèzèm evdÿ qal, ya Rÿsulullah! Sÿnè dÿ adamlarûnû tÿmèn edèb

qoruyacaüûq.

Peyüÿmbÿr onlara dedè:

-Onu boølayûn, o ÿmr almûødûr.

Dÿvÿ þz yoluna davam edèr. Gþzlÿr èntèzarla onu möøaèyÿt edèr,

143

qÿlblÿr xoø möjdÿ arzusuyla dþyönördölÿr.

Bèr evèn yanûndan þtöb ke÷ÿndÿ evèn sakènlÿrè qÿmlÿnèr, kÿdÿr

vÿ qössÿyÿ qÿrq olurdular. Baøqalarûnûn qÿlbèndÿsÿ ömèd ÷ûraüû

yanûrdû.

Dÿvÿ èsÿ yoluna davam edèrdè. Camaat onun arxasûnca hÿsrÿtlÿ

baxûrdû. Onlar hÿmÿn o xþøbÿxt adamû gþrmÿk arzusunda èdèlÿr.

Nÿhayÿt dÿvÿ ßbu ßyyub ÿl-ßnsarènèn evènèn qabaüûndakû meydana

÷atûb burada dayandû. Lakèn Peyüÿmbÿr dÿvÿdÿn döømÿdè.

Dÿvÿ yenÿ yola ÷ûxdû, bèr qÿdÿr yol getdè. Peyüÿmbÿr onun

cèlovunu boø buraxmûødû. Bèr az ke÷mèødè kè, dÿvÿ yenÿ þz ÿvvÿlkè

yerènÿ qayûdûb dayandû. Bu vaxt ßbu ßyyub ÿl-ßnsarènèn örÿyè

sevènc hèssè èlÿ doldu. O, Peyüÿmbÿrèn qabaüûna ÷ûxûb onu

salamladû. O, Peyüÿmbÿrèn yökönö þzö gþtördö, sankè bötön

dönyanûn xÿzènÿlÿrè onun ÿlèndÿ èdè.

ßbu ßyyubun evè bèrèncè mÿrtÿbÿdÿn vÿ onun östöndÿ tèkèlmèø

mansardan (tavan altûnda otaq) èbarÿt èdè. Mansar boøaldûldû, adamlar

vÿ øeylÿr baøqa yerÿ kþ÷öröldö kè, burada Rÿsulullah yerlÿøsèn.

Lakèn Peyüÿmbÿr bèrèncè mÿrtÿbÿnè se÷dè vÿ ßbu ßyyub onun

èstÿyènÿ tabe oldu. Peyüÿmbÿr èstÿdèyè yerdÿ yerlÿødè.

Gecÿ oldu. Yatmaq vaxtû ÷atdû. Peyüÿmbÿr þz yataüûna gèrdè.

ßbu ßyyub vÿ arvadû yuxarû mÿrtÿbÿyÿ ÷ûxûb qapûnû baüladûlar. ßbu

ßyyub arvadûna öz tutub dedè:

-Vay halûna! Bèz nÿ etdèk? He÷ ola bèlÿr kè, Allah Peyüÿmbÿrè

altda qalsûn, bèz èsÿ ondan yuxarû qalxaq?! He÷ ola bèlÿrmè bèz

Peyüÿmbÿrèn östöndÿ yerèyÿk?! Bèz Peyüÿmbÿrlÿ vÿhy arasûnû

kÿsÿk?! Bèz, hÿlak olmaüa mÿhkumuk.

ßrlÿ arvadûn qolu-qanadû sûndû, onlar peøman vÿ narahat èdèlÿr.

Bèlmèrdèlÿr kè, neylÿsènlÿr!

Onlar mansarda Peyüÿmbÿrèn yatdûüû yerèn östöndÿ olmayan

köncönÿ ÷ÿkèlmÿyèncÿ yatmadûlar. Onlar hÿtta yerèyÿndÿ dÿ otaüûn

yan tÿrÿflÿrèndÿ, ortadan kÿnarda gÿzèrdèlÿr.

* * *

Söbh a÷ûlanda ßbu ßyyub Peyüÿmbÿrÿ dedè:

-Allah haqqû, bu gecÿ he÷ gþzömözö yummamûøûq, nÿ mÿn, nÿ

dÿ Ummu ßyyub yatûb.

Peyüÿmbÿr soruødu:

144

-Nÿ ö÷ön, ya ßbu ßyyub?

-Fèkèrlÿødèm kè, evèn damûndayam, sÿnsÿ mÿnèm altûmda.

Qorxuram hÿrÿkÿt edèm östönÿ toz-torpaq tþkölsön, sÿnÿ ÿzèyyÿt

olsun. Hÿm dÿ sÿnènlÿ vÿhy arasûnda durmaqdan qorxuram.


-Ya ßbu ßyyub, narahat olma. Yanûmûzda ÷oxlu adamlar

gÿldèyèndÿn bèzèm aøaüûda yerlÿømÿyèmèz daha yaxøûdûr.

ßbu ßyyub deyèr:

-Allah Peyüÿmbÿrènèn ÿmrènÿ tabe oldum.

* * *

Gecÿ oldu. Soyuq bèr gecÿ èdè. Otaqda olan bardaq sûndû. Suyu

yerÿ daüûldû. Mÿnlÿ Ummu ßyyub yerè qurutmaüa baøladûq.

ßlèmèzdÿ yorüan kèmè èstèfadÿ etdèyèmèz qÿtfÿdÿn baøqa bèr øey yox

èdè. Suyun Peyüÿmbÿrèn östönÿ axûb tþkölÿcÿyèndÿn qorxub onu

qurutmaüa baøladûq.

Sÿhÿr a÷ûlanda Peyüÿmbÿrèn yanûna gÿlèb dedè:

-Atam, anam sÿnÿ fÿda olsun. Mÿn sÿndÿn yuxarûda qala

bèlmÿrÿm, sÿnèn mÿndÿn aøaüûda olmaüûnla razûlaømaram. Ona

bardaq ÿhvalatûnû danûødûm. O mÿnèmlÿ razûlaødû vÿ yuxarû qalxdû.

Mÿn Ummu ßyyubla aøaüû mÿrtÿbÿyÿ qayûtdûq.

Peyüÿmbÿr tÿqrèbÿn yeddè ay ßbu ßyyubun evèndÿ yaøadû.

Bu onun ö÷ön dÿvÿnèn bèrèncè dÿfÿ dayandûüû boø meydanda mÿscèd

tèkèlÿnÿ qÿdÿr belÿ davam etdè. Peyüÿmbÿr arvadlarûyla mÿscèdèn

ÿtrafûnda tèkèlmèø evlÿrdÿn bèrènÿ kþ÷dö. O, ßbu ßyyubun qonøusu

oldu. O þz qonøularûndan kÿramÿt qazandû.

* * *

ßbu ßyyub Allah Peyüÿmbÿrènè onun qÿlbènÿ tamamèlÿ

hakèm kÿsèlmèø bèr mÿhÿbbÿtlÿ sevèrdè. Peyüÿmbÿr dÿ ßbu

ßyyuba elÿ bèr mÿhÿbbÿt hèssè bÿslÿyèrdè kè, bununla evèn ècarÿ

haqqû belÿ þdÿnèldè vÿ o, ßbu ßyyubun evènÿ þz evè kèmè baxmaüa

baøladû.

Èbn Abbas bunu demèødèr:

«Bèr gön ßbu Bÿkr gönön gönorta ÷aüû mÿscèdÿ gÿldè. Onu

145

gþrÿn Þmÿr soruødu:

-Nÿ olub, ya ßbu Bÿkr? Belÿ vaxta sÿnè bayûra ÷ûxmaüa nÿ

vadar edèb?

-Mÿnè bayûra ÷ûxmaüa mÿcbur edÿn aclûqdûr.

Þmÿr dedè:

-Mÿn dÿ, vallah, elÿ buna gþrÿ ÷ûxmûøam.

Onlar bèr-bèrèlÿ danûødûqlarû vaxt Peyüÿmbÿr bayûra ÷ûxûb

soruødu:

-Bu vaxt bayûra ÷ûxmaüa sèzè nÿ vadar edèb?

-Vallah, bèz ona gþrÿ ÷ûxmûøûq kè, qarnûmûzdakû aclûq aürûsûna

dþzÿ bèlmèrèk.

Peyüÿmbÿr dedè:

-Allaha and olsun! Mÿn dÿ elÿ buna gþrÿ evdÿ qala bèlmÿdèm.

Gÿlèn mÿnèmlÿ.

Onlar ßbu ßyyub ÿl-ßnsarènèn qapûsû aüzûna ÷atdûlar.

ßbu ßyyub hÿr gön Peyüÿmbÿr ö÷ön yemÿk hazûrlayûrdû.

ßgÿr Peyüÿmbÿr gÿlmÿsÿydè onda yemÿyè þz aèlÿsènÿ verÿrdè.

Qonaqlar qapû aüzûnda dayananda Ummu ßyyub onlarû qarøûladû

vÿ dedè:

-Allah Peyüÿmbÿrè vÿ onun yol yoldaølarûna salam olsun!

Peyüÿmbÿr ondan soruødu:

-ßbu ßyyub hardadûr?

ßbu ßyyub Peyüÿmbÿrèn sÿsènè eøèdÿndÿ yaxûnlûqdakû xurma

aüacûnûn altûnda èølÿyèrdè, tez gÿlèb dedè:

-Allah Peyüÿmbÿrènÿ vÿ onunla gÿlÿnlÿrÿ salam olsun! Ya

Rÿsulullah, sÿn, axû bu vaxtlar gÿlmÿzdèn?!

Peyüÿmbÿr dedè:

-Döz deyèrsÿn.

ßbu ßyyub gedèb bèr xurma budaüû kÿsdè vÿ onda yetèømèø vÿ

yetèømÿmèø meyvÿlÿr var èdè.

Peyüÿmbÿr dedè:

-Mÿn èstÿmÿzdèm kè, sÿn budaüû kÿsÿsÿn. Mÿgÿr onun

meyvÿsènè bèzèm ö÷ön dÿrÿ bèlmÿzdèn?

-Ya Rÿsulullah! Èstÿdèm kè, sÿn onun hÿm yetèømèø, hÿm dÿ

yetèømÿmèø meyvÿlÿrènè yeyÿsÿn. Hÿm dÿ sÿnèn ö÷ön bèr heyvan da

kÿsÿrèk.

ßbu ßyyub bèr ÷ÿpèø tutub kÿsdè. Sonra arvadûna dedè:

146

-Xÿmèr yoüur, bèzÿ fÿtèr bèøèr. Sÿn yaxøû ÷þrÿk bèøèrèrsÿn.

Cÿmdÿyèn yarûsûnû xþrÿk bèøèrdè, èkèncè yarûsûnûsa qûzartdû.

Yemÿk hazûr olandan sonra onu Peyüÿmbÿrèn vÿ onun

yoldaşlarının qabaüûna söfrÿyÿ qoydu. Peyüÿmbÿr ÿtdÿn bèr tèkÿ

gþtöröb fÿtèrèn arasûna qoyaraq dedè:

-Ya ßbu ßyyub! Bu tèkÿnè tez Fatèmÿyÿ ÷atdûr. O ÷oxdan belÿ

øey yemÿyèb.

Yeyèb doyduqdan sonra Peyüÿmbÿrèn gþzlÿrè yaøararaq dedè:

-Allaha and olsun! Bu nemÿt barÿdÿ sèzè Qèyamÿt gönö sorüusuala

tutacaqlar. Yemÿyÿ baølayanda, ÿlènèzè yemÿyÿ uzadanda

deyèn: «Bèsmèllah». Doyanda deyèn: «Bèzè doyduran, nemÿtlÿr bÿxø

edÿn, bèzè östön tutan Allaha hÿmdö sÿna olsun!»

Bundan sonra Peyüÿmbÿr ayaüa durub ßbu ßyyuba dedè:

-Sabah yanûma gÿl!

Bèrè Peyüÿmbÿrÿ bèr yaxøûlûq etsÿydè o mötlÿq ÿvÿzènè ÷ûxmaq

èstÿyÿrdè. Lakèn ßbu ßyyub onun dÿvÿtènè eøètmÿdè.

Þmÿr dedè:

-Ya ßbu ßyyub, Peyüÿmbÿr sÿnÿ ÿmr etdè kè, sabah onun

evènÿ gÿlÿsÿn!

ßbu ßyyub dedè:

-Baø östÿ, ya Rÿsulullah!

* * *

Sÿhÿrè ßbu ßyyub Peyüÿmbÿrèn evènÿ gÿlÿndÿ ona bèr kè÷èk

carèyÿ baüûøladû. O, Peyüÿmbÿrÿ evdÿ qulluq edèrdi. Peyüÿmbÿr

dedè:

-Xeyèrlè olsun, ya ßbu ßyyub. Bèz bu carèyÿdÿn yalnûz yaxøûlûq

gþrmöøök.

ßbu ßyyub balaca qûzcûüazla evènÿ gÿlÿndÿ arvadû Ummu

ßyyub soruødu:

-Bu kèmèndèr, ya ßbu ßyyub?

-Bèzèmdèr, Peyüÿmbÿr onu bèzÿ hÿdèyyÿ etmèødèr.

-Nÿ qÿdÿr ÿzÿmÿtlè bèr hÿdèyyÿ, nÿ gþzÿl bèr hÿdèyyÿ?!

-Bèzÿ onunla yaxøû davranmaüû tþvsèyÿ etdè.

-Nÿ edÿk kè, Peyüÿmbÿrèn tþvsèyÿsènè yerènÿ yetèrÿk?

ßbu ßyyub dedè:

147

-Vallah, onu azad etmÿkdÿn Peyüÿmbÿrèn tþvsèyÿsènÿ ÿmÿl

etmÿyèn daha yaxøû bèr yolunu gþrmörÿm.

Arvad bununla razûlaøaraq dedè:

-Savab èø gþrmöø olarsan. Sÿn savab qazanarsan.

Carèyÿnè azat etdè.

Bu ßbu ßyyub ÿl-ßnsarènèn hÿyatûndan bÿzè sÿhèfÿlÿrdèr. Sölh

vaxtû belÿ yaøadû. Èndè dÿ sÿnÿ försÿt verèrèk kè, onun möharèbÿ vaxtû

ÿmÿllÿrènÿ heyran qalasan.

* * *

ßbu ßyyub ÿl-ßnsarè bèr qazè kèmè hÿyat sörördö. Onun barÿdÿ

deyèlèrdè: Elÿ bèr hÿrbè yöröø yoxdur kè, onda èøtèrak etmÿsèn. O,

Peyüÿmbÿrèn dþvröndÿn baølayan Möavèyÿnèn dþvrönÿ qÿdÿr

bötön dþyöølÿrdÿ èøtèrak etmèødè. Yalnûz daha möhöm èølÿrlÿ mÿøüul

olan hallarda yöröøÿ getmÿzdè.

Onun sonuncu dþyöøö Möavèyyÿ oülu Yezèd baøda olmaqla

Konstantènopola ordu gþndÿrdèyè vaxt olmuødur. Bu vaxt o ÷ox qoca

bèr øeyx èdè, yaøû sÿksÿnÿ yaxûnlaøûrdû. Lakèn bu onun orduya

qoøulmasûna mane olmadû.

Lakèn bèr az vaxt ke÷mèødè kè, ßbu ßyyub xÿstÿlÿndè vÿ dþyöødÿ

èøtèrak edÿ bèlmÿdè. Yezèd onu gerè qaytarmaq èstÿyÿrÿk dedè:

-Sÿnèn nÿyÿ ehtèyacûn vardûr, ya ßbu ßyyub!

ßbu ßyyub dedè:

-Mÿndÿn mösÿlman ÿsgÿrlÿrènÿ salam yetèr. Onlara de: ßbu

ßyyub sèzÿ döømÿn torpaqlarûnûn è÷ÿrèlÿrènÿ soxulmaüû tþvsèyÿ edèr,

ÿn uzaq bþlgÿlÿrÿ ÷atûn. Onu (ßbu ßyyubu) da þzönözlÿ aparûn,

meyèdènè ayaqlarûnûzûn altûnda -Konstantènopolun dèvarlarû dèbèndÿ

basdûrûn.

* * *

Bundan sonra onun pak nuru bÿdÿnènè tÿrk etdè.

* * *

Mösÿlman ÿsgÿrlÿr Peyüÿmbÿrèn sÿhabÿsènèn èstÿyènÿ ÿmÿl

etdèlÿr. Bèr-bèrènèn ardûnca döømÿn ÿsgÿrlÿrènèn özÿrènÿ höcum

148

etdèlÿr. ßbu ßyyubun meyèdè dÿ onlarla èdè.

Øÿhÿr dèvarlarûnûn dèbèndÿ onun qÿbrènè qazdûlar vÿ onu burada

dÿfn etdèlÿr.

* * *

Allah ßbu ßyyub ÿl-ßnsarèyÿ rÿhmÿt elÿsèn! O tÿqrèbÿn sÿksÿn

yaøûnda olsa da yalnûz ÿla dþyöø atûnûn belèndÿ Allah yolunda

dþyöødÿ þlmÿyè qÿbul etdè! 38 * * *

38 ßbu ßyyub ÿl-ßnsarè ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò àëìàã ö÷öí áàõ:

1. «ÿë-İsabÿ», 1/405;

2. «Tarix ÿl-İslam ßz-Zÿhÿbi», 2/327-328;

3. «Xulasat tÿzhib tÿhzib ÿl-Kamil», 100-101;

4. «İbn Xayyat», 89,140, 190, 303;

5. “ÿl-Camii beynÿl rical ÿs-Sahiheyn”, 1/118-119;

6. “Tÿhzib ÿt-Tÿhzib», 3/90-91;

7. «Tabaqat ÿl-Kubra», 3/484-485;

8. «Sıfatus-Safva», 1/186-187;

9. «ßsdul-Ğabÿ», 5/143-144;

10. “Tÿqrib ÿt-Tÿhzib”, 1/213;

11. “Şÿzÿrat ÿz-Zÿhÿb”, 1/57;

12. “Tÿcrid ÿsma ÿs-Sÿhabÿ”, 1/121 vÿ s.

149

AMR ÈBN ßL-CßMUH

Þz ÿyrè qû÷û èlÿ Cÿnnÿtÿ ayaq basmaq èstÿyÿn qoca.

Amr èbn ÿl-Cÿmuh cahèlèyyÿ dþvröndÿ Yÿsrèbèn rÿhbÿrlÿrèndÿn,

Bÿnè Sÿlÿmÿnèn tanûnmûø aüalarûndan, Mÿdènÿdÿ adû dèllÿr ÿzbÿrè

olmuø cÿngavÿrlÿrdÿn bèrè idè.

Cahèlèyyÿ ÿyan vÿ ÿørÿflÿrènèn belÿ bèr adÿtè var èdè kè, onlarûn

hÿr bèri þzönÿ evdÿ bèr böt qoyardû kè, sÿfÿrÿ gedÿndÿ, bèr èø

gþrÿndÿ ondan tÿbÿrrük dèlÿsèn. Qurbanlûq vaxtû bu bötÿ qurban

kÿsÿrdèlÿr, ÷ÿtènÿ döøÿndÿ ona öz tutardûlar.

Amr èbn ÿl-Cÿmuhun bötönÿ «Mÿnat» adû verèlmèødè. Onu ÷ox

nÿfès bèr aüacdan dözÿltdèrmèødè...

Bu bötÿ mönasèbÿtdÿ ÷ox èsraf÷ûlûq edÿrdè, ona xösusè qayüû

gþstÿrÿrdè, gþzÿl boyalarla onu rÿnglÿyÿrdè.

* * *

Yÿsrèb evlÿrè bèr-bèrènèn ardûnca èlk ÷aüûrûø÷û Musab èbn Umeyr

vasètÿsèlÿ Èslama qoøulanda Amr èbn ÿl-Cÿmuhun yaøû altmûøû

þtmöødö.

Onun ö÷ oülu-Muavvaz, Muaz vÿ Xÿllad da Èslamû onun gþzö

qabaüûnda mösÿlman oldular. Onlarûn Muaz èbn Cÿbÿl adlû bèr

yaøûdlarû da Èslamû qÿbul etdè.

Analarû Hènd dÿ þz ö÷ oülu èlÿ bèrlèkdÿ Èslama èman gÿtèrdè,

halbukè, dèn haqqûnda he÷ nÿ bèlmèrdè.

Amr èbn ÿl-Cÿmuhun arvadû Hènd gþrdö kè, Yÿsrèb ÿhalèsènèn

ÿksÿrèyyÿtè mösÿlman olmuødur. Þzö dÿ ÿørÿflÿr è÷èndÿ ÿrèndÿn vÿ

bèr ne÷ÿ adamdan baøqa he÷ kÿs øèrk sahèbè deyèldèr.

O ÿrènè sevèr vÿ ona hþrmÿt edèrdè. O èstÿmèrdè kè, ÿrè kafèr kèmè

þlöb cÿhÿnnÿmÿ getsèn.

Amr da þz nþvbÿsèndÿ þvladlarûnûn þz ata-babalarûnûn dènèndÿn

dþnmÿsèndÿn vÿ bu ÷aüûrûø÷û Musab èbn Umeyrÿ qoøulmasûndan

qorxurdu. Bu adam qûsa bèr möddÿt ÿrzèndÿ ÷oxunu þz dènèndÿn

dþndÿrÿ bèlmèø vÿ Mÿhÿmmÿdèn dènènÿ daxèl etmèødè.

150

O arvadûna dedè:

-Ya Hènd, sÿn uøaqlarû bu kèøè èlÿ (yÿnè Musab èbn Umeyrlÿ)

gþröømÿyÿ qoyma. Gþzlÿ gþrÿk o nÿ deyèr.

Arvad dedè:

-Baø östÿ, èstÿyèrsÿnmè oülun Muazûn bu adam haqqûnda nÿlÿr

dedèyènè bèlÿsÿn?

Amr dedè:

-Vay halûna, mÿgÿr Muaz þz dènèndÿn dþnöb, mÿnèmsÿ bundan

xÿbÿrèm yoxdur?!

ßmÿlè saleh qadûnûn yaølû kèøèyÿ örÿyè yandû. O bu ÷aüûrûø÷ûnûn

bÿzè mÿclèslÿrèndÿ èøtèrak etmèødè vÿ az da olsa bèldèklÿrè var èdè.

Kèøè dedè:

-Onu yanûma ÷aüûrû!

Oülan onun hözuruna gÿlÿndÿ ata dedè:

-O kèøènèn dedèklÿrèndÿn bÿzèlÿrènè mÿnÿ danûø.

Oülan dedè:

«Bèsmèllÿhèr rÿhmanèr rÿhèm. ßl-Hÿmdö lèllahèr rÿbbèl

alÿmèn, ÿr-Rÿhmanèr rÿhèm. Malèkè yÿumèddèn. Èyyakÿ nÿbudu

vÿ èyyÿkÿ nÿstÿèn. Èhdèna sûratal möstÿqèm. Sûratÿllÿzènÿ ÿnÿmta

ÿleyhèm üeyrèl mÿüdubè ÿleyhèm vÿladdallèn. (Rÿhèmlè vÿ

mÿrhÿmÿtlè Allahûn adû èlÿ!. Alÿmlÿrèn sahèbè, Rÿbbè, dèn gönönön

sahèbè, mÿrhÿmÿtlè vÿ rÿhèmlè Allaha hÿmd olsun. (Allahûm!) Bèz

yalnûz Sÿnÿ èbadÿt edèr, yalnûz Sÿndÿn kþmÿk dèlÿyèrèk. Bèzè döz

yola-nemÿtlÿr bÿxø etdèyèn, qÿzÿbènÿ dö÷ar olmayan vÿ yol

azmayan kÿslÿrèn yoluna yþnÿlt» (Möbarÿk «Fatèhÿ» surÿsè).

Amr dedè:

-Nÿ yaxøû sþzlÿr, nÿ gþzÿl sþzlÿr?! Onun bötönön kÿlamû

belÿdèr?!

Muaz dedè:

-Atacan, bundan da yaxøûsû vardûr. Sÿn onun ardûnca

gedÿrsÿnmè? Sÿnèn tayfan bötönlöklÿ onun dènènè qÿbul etmèødèr.

Øeyx bèr qÿdÿr susdu, sonra dedè:

-Mÿn Mÿnatla mÿslÿhÿtlÿømÿmèø he÷ nÿ demÿrÿm. Baxûm

gþröm nÿ deyèr.

Oülan ona dedè:

-Atacan. Mÿnat sÿnÿ nÿ deyÿ bèlÿr? O dèlsèz, aüûzsûz vÿ kar bèr

151

taxtadûr.

Øeyx hèddÿtlÿ dedè:

-Sÿnÿ dedèm kè, onsuz he÷ nÿ etmÿrÿm.

* * *

Amr èbn ÿl-Cÿmuh bundan sonra Mÿnatûn yanûna gÿldè. Onlar

bötlÿ danûømaq èstÿdèkdÿ onun arxasûnda bèr qoca qarû

otuzdurardûlar. Bu qadûn onlarû razû salan cavabû bötön ÿvÿzènÿ

verèrdè. Bunu möørèklÿr èddèa edèrdèlÿr.

Amr èbn ÿl-Cÿmuh gÿlèb bötön qarøûsûnda ayaq östÿ durdu. O þz

saülam qû÷û östÿ dururdu, belÿ kè, onun o bèrè qû÷û ÷ox ÿyrè èdè.

O, bötÿ ÿn xoø sþzlÿrlÿ tÿrèflÿr yaüdûrdû vÿ dedè:

-Ya Mÿnat! Sÿn yÿqèn bèlèrsÿn kè, Mÿkkÿdÿn bèzÿ gÿlÿn bu

÷aüûrûø÷û sÿndÿn baøqa he÷ kÿsÿ pèslèk èstÿmèr. O bèzèm sÿnÿ èbadÿt

etmÿyèmèzÿ son qoymaq ö÷ön gÿlmèødè. Mÿn ona beyÿt etmÿk

èstÿmÿdèm, baxmayaraq kè, ondan gþzÿl sþzlÿr eøètdèm. Sÿnènlÿ

mÿslÿhÿtlÿømÿk èstÿdèm. Mÿnÿ yol gþstÿr!

Mÿnat ona cavab vermÿdè.

O dedè:

-Bÿlkÿ sÿn qÿzÿblÿndèn... Mÿn sÿnÿ ÿzèyyÿt verÿcÿk bèr èø

gþrmÿrÿm. Eybè yoxdur, bèr ne÷ÿ gön gþzlÿyÿcÿyÿm kè, qÿzÿbèn

soyusun.

* * *

Amr èbn ÿl-Cÿmuhun þvladlarû atalarûnûn Mÿnat bötönÿ baülûlûüûnû

bèlèrdè. Onlar bèlèrdèlÿr kè, o, uzun möddÿt bu bötlÿ yaøamûødûr.

Lakèn onlar hÿm dÿ hèss etdèlÿr kè, bötön onun qÿlbèndÿkè

yerè tètrÿmÿkdÿdèr. Onllarûn vÿzèfÿsè onu onun þzöndÿn xèlas

etmÿkdèr. Èman yolu belÿ èdè.

* * *

Amr èbn ÿl-Cÿmuhun oüullarû dostlarû Muaz èbn Cÿbÿllÿ

bèrlèkdÿ gecÿ vaxtû Mÿnatûn qoyulduüu yerÿ gÿldèlÿr. Onu gþtöröb

Bÿnè Sÿlÿmÿnèn zèr-zèbèlènè atdûqlarû ÷uxura atdûlar. Bundan sonra þz

evlÿrènÿ dþndölÿr.Bu èødÿn he÷ kÿsèn xÿbÿrè olmadû.

152

Sÿhÿr a÷ûldû. Amr þz bötönön yanûna gedèrdè kè, onu salamlasûn.

Amma onu gþrmÿdè vÿ dedè:

-Vay halûnûza! Kèm bèzèm tanrûmûza qarøû tÿcavöz etmèødèr?

He÷ kÿs ona cavab verÿ bèlmÿdè.

O, bötö evèn è÷èndÿ vÿ ÷þlöndÿ axtarmaüa baøladû. Qÿzÿb vÿ

hèddÿt è÷èndÿ ora-bura ÷ûrpûnûrdû. ×ox axtardû, nÿhayÿt onu baøû östÿ

÷uxura atûlmûø vÿzèyyÿtdÿ tapdû. Onu ÷ûxarûb yudu, tÿmèzlÿdè vÿ

yerènÿ qaytarûb dedè:

-Vallahè, bèlsÿydèm bunu kèm edèb, onu abûrdan salardûm,

Èkèncè gecÿ gÿnclÿr yenÿ Mÿnatûn yanûna gÿlèb ke÷ÿn gecÿ

etdèklÿrènè etdèlÿr. Sÿhÿrè øeyx yenÿ bötön yanûna gÿldè, ÷uxura atûlûb

÷èrkaba bulaømûø tapdû. Yenÿ gþtördö, yudu vÿ tÿmèzlÿyèb, yerènÿ

qoydu.

Hÿr gecÿ gÿnclÿr bu bötlÿ eynè hÿrÿkÿtè tÿkrarladûlar. Øeyx

tÿngÿ gÿlèb qûlûncûnû onun boynundan asaraq dedè:

-Ya Mÿnat! Vallahè, mÿn bèlmèrÿm gþrdöyön bu oyunlarû baøûna

kèm a÷ûr. ßgÿr sÿndÿ bèr xeyèr varsa øÿrè þzöndÿn uzaqlaødûr. Budur

qûlûnc da sÿndÿdèr.

Bundan sonra gedèb yataüûna gèrdè.

Gÿnclÿr øeyxèn dÿrèn yuxuya getdèyènÿ ÿmèn olduqdan sonra

yenèdÿn bötön yanûna gÿldèlÿr, qûlûncû onun boynundan ÷ûxartdûlar,

onu bayûra aparûb þlö bèr èt leøènÿ baüladûlar. Sonra onlarû Bÿnè

Sÿlÿmÿnèn zèbèl tþkdöyö bèr quyuya atdûlar.

Øeyx yuxudan durduqda yenÿ bötö gþrmÿdè, axtarûb onu baøû

östÿ quyuya atûlmûø vÿ èt leøènÿ baülanmûø halda tapdû. Qûlûnc onun

boynundan a÷ûlmûødû.

Bu dÿfÿ bötö quyudan ÷ûxartmadû, atûldûüû yerdÿ dÿ saxladû.

Yalnûz nÿzmlÿ bu mèsralarû dedè:

Vallah olsaydûn doüru÷u tanrû,

Þzönö qoruyardûn sÿn barû!

Þlö ètlÿ bèr sÿnè tapdûm,

Bununla da dènènè atdûm!

* * *

153

O tezlèklÿ Allahûn haqq dènènÿ qovuødu.

Amr èbn ÿl-Cÿmuh èman øèrènlèyènè tezlèklÿ daddû. Amma øèrkdÿ

ke÷èrtdèyè vaxta gþrÿ peøèman÷ûlûq bèr an belÿ onu rahat buraxmadû.

O hÿm ruhu, hÿm dÿ bÿdÿnè èlÿ yenè dènÿ qovuømuødu, þzönö, maldþvlÿtènè

vÿ uøaqlarûnû Allaha vÿ Onun Peyüÿmbÿrènÿ ètaÿtÿ hÿsr

etmèødè.

* * *

Az bèr vaxt ke÷mèødè kè, Uhud dþyöøö baø verdè. Amr èbn ÿl-

Cÿmuh gþrdö kè, onun hÿr ö÷ oülu Allah döømÿnlÿrèylÿ dþyöøÿ

hazûrlaøûrlar. Onlar meøÿ aslanû kèmè gedèb gÿlèr, øÿhadÿt sÿadÿtènÿ

÷atmaq vÿ Allahûn rèzasûnû qazanmaq èstÿyèlÿ alûøûb yanûrdûlar.

Onlarûn bu hÿrÿkÿtè onu da rèqqÿtÿ gÿtèrdè, o da Allah

Peyüÿmbÿrènèn bayraüû altûnda cèhada getmÿk qÿrarûna gÿldè.

Lakèn gÿnclÿr atalarûnûn bu èstÿyènÿ mane olmaüa ÷alûødûlar.

O bþyök øeyx, yaøû xeylè þtmöø bèr qoca èdè. Bununla yanaøû

onun qû÷û ÷ox ÿyrè èdè. Allah-tÿala onu dþyöødÿn özörlö bèlmèødè.

Oüullar ataya dedèlÿr:

-Atamûz! Allah sÿnè özörlö bèlmèødèr.

Allahûn sÿnÿ rÿva bèlmÿdèyè bèr yökö sÿn necÿ özÿrènÿ

gþtörörsÿn?

Qoca ÷ox qÿzÿblÿndè. Peyüÿmbÿrèn yanûna øèkayÿtÿ gÿlÿrÿk

dedè:

-Ya Peyüÿmbÿr! Oüullarûm mÿnè bu xeyèr èødÿn kÿnarlaødûrmaq

èstÿyèrlÿr. Onlar mÿnèm ÿyrè qû÷ olmaüûmû bÿhanÿ gÿtèrèrlÿr. Vallah,

mÿn bu ÿyrè qû÷ûmla Cÿnnÿtÿ ayaq basmaq arzusundayam!

Peyüÿmbÿr onun oüullarûna dedè:

-Qoyun getsèn. Bÿlkÿ Allah-tÿala ona Cÿnnÿt sÿadÿtè bÿxø etdè.

Onlar Allah Peyüÿmbÿrènèn ÿmrènÿ tabe olub atalarûna yol

verdèlÿr.

Dþyöøÿ getmÿk vaxtû ÷atanda Amr èbn ÿl-Cÿmuh arvadû èlÿ

vèdalaødû, sankè bu son gþröø èdè.

Sonra özönö qèblÿyÿ tutub hÿr èkè ÿlènè sÿmaya qaldûraraq dedè:

-Pÿrvÿrdègara, mÿnÿ øÿhadÿt rèzasûnû bÿxø et! Mÿnè aèlÿmÿ

peøman qaytarma!

* * *

154

Þz ö÷ oülunun ÿhatÿsèndÿ Bÿnè Sÿlÿmÿ tayfasûnûn ÷ox saylû

özvlÿrèlÿ bèrgÿ yola döødö.

Dþyöø alovu øèddÿtlÿnÿndÿ camaat Allah Peyüÿmbÿrènèn

ÿtrafûndan daüûlûødûüû vaxt Amr èbn ÿl-Cÿmuh ÿn bèrèncè sûrada þz

bèr saülam qû÷û östÿ qalxûb bu sþzlÿrè deyèrdè:

-Mÿn Cÿnnÿtÿ möøtaüam, mÿn Cÿnnÿtÿ möøtaüam.

Onun arxasûnda oülu Xÿllad dayanmûødû. Øeyx vÿ onun oülu

Peyüÿmbÿrè mödafèÿ edÿrÿk dþyöøördölÿr. Bu o vaxta qÿdÿr

davam etdè kè, dþyöø meydanûnda èkè øÿhèd torpaüa sÿrèldè. Ata èlÿ

oülunun øÿhadÿtè arasûnda bèr ne÷ÿ anlûq fasèlÿ var èdè.

Dþyöø qurtardûqdan sonra Peyüÿmbÿr Uhud øÿhèdlÿrènè

torpaüa tapøûrmaüa baøladû. O þz sÿhabÿlÿrènÿ dedè:

-Onlarû qanlarû vÿ yaralarû èlÿ bèrlèkdÿ dÿfn edèn. Mÿn onlara

øahèdÿm. Sonra bunlarû dedè:

-Allah yolunda mösÿlmanûn qanû sel kèmè axacaqdûr. Bu qan

zÿfaran rÿngèndÿ olacaqdûr. Möøk-ÿnbÿr ÿtrè verÿcÿkdèr.

Daha sonra dedè:

-Amr èbn ÿl-Cÿmuhu Abdullah èbn Amrla bèrgÿ dÿfn edèn.

Onlar dönyada bèr-bèrènÿ ÷ox baülû vÿ sadèq èdèlÿr.

* * *

Allah tÿala Amr èbn ÿl-Cÿmuhdan vÿ onun Uhud dþyöøöndÿkè

øÿhèd yoldaølarûndan razû olsun, qÿbrlÿrènè nurla doldursun. 39

* * *

39 Amr ibn ÿl-Cÿmuh ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò àëìàã ö÷öí áàõ:

1. «ÿë-İsabÿ», 2/529;

2. «Sıfatus-Safva», 1/265.

155

ABDULLAH ÈBN CßHØ

ßmèrÿlmþmènèn adû almûø èlk adam

Èndè haqqûnda sþhbÿt a÷acaüûmûz, sÿhabÿ Peyüÿmbÿrlÿ son

dÿrÿcÿ sûx baülû, Èslamû èlk qÿbul edÿnlÿrdÿn bèrèdèr.

O, Peyüÿmbÿrèn bèbèsè oüludur. Anasû Umeymÿ bènt ßbdöl

Möttÿllèb Peyüÿmbÿrèn bèbèsèdèr. O, hÿm÷ènèn Peyüÿmbÿrèn

qaynûdûr. Onun bacûsû Zeynÿb bènt Cÿhø Rÿsulu ßkrÿmèn arvadû,

mþmènlÿrèn analarûndan bèrè olmuødur.

O, Èslamda èlk hÿrbè hèssÿ baø÷ûsû olmuødur. O, hÿm÷ènèn

ÿmèrÿlmþmènèn adû almûø èlk adamdûr.

Bu adam Abdullah èbn Cÿhø ÿl-ßsÿdèdèr.

* * *

Abdullah èbn Cÿhø Peyüÿmbÿr Dÿrul ßrqÿmÿyÿ gèrÿnÿ qÿdÿr

mösÿlman olmuødur, Èslamû ÿn bèrèncè qÿbul edÿnlÿrdÿndèr.

Peyüÿmbÿr þz sÿhabÿlÿrènÿ Qöreyøèn verdèyè ÿzab vÿ

ÿzèyyÿtdÿn xèlas olmaq ö÷ön Mÿdènÿyÿ hècrÿt ècazÿsè verÿndÿ

Abdullah èbn Cÿhø èkèncè möhacèr èdè. Bu tÿrÿfdÿ onu yalnûz ßbu

Sÿlÿmÿ qabaqlaya bèlmèødè.

Baxmayaraq kè, Allah yolunda hècrÿt etmÿk, aèlÿdÿn, evdÿn baø

gþtöröb getmÿk Abdullah èbn Cÿhø ö÷ön, yenè bèr èø deyèldè- buna

qÿdÿr o vÿ yaxûnlarû Hÿbÿøèstana hècrÿt etmèødè- onun bu dÿfÿkè

hècrÿtè daha bþyök vÿ ÿhatÿlè èdè. Onunla aèlÿsè vÿ qohumlarû da

hècrÿt etdè. Onun ata qohumlarûndan olan arvad vÿ kèøèlÿr, qocalar vÿ

cavanlar, uøaqlar vÿ yenèyetmÿlÿr dÿ ona qoøulmuødular.

Onun evè mösÿlman evè, qÿbèlÿsè èman qÿbèlÿsè èdè.

* * *

Onlar Mÿkkÿdÿn tÿzÿcÿ aralanmûødûlar kè, örÿklÿrènè doüma

yerlÿr ö÷ön øþvq vÿ kÿdÿr hèsslÿrè börödö. Onlar aclûq vÿ tÿnhalûq

156

è÷èndÿ yola ÷ûxdûlar. Elÿ bèl ÿvvÿllÿr nÿ bèr dost var èdè, nÿ bèr sèrdaø,

nÿ dÿ bþyök èmarÿtdÿ bèrgÿ ke÷èrèlÿn gecÿlÿr, hÿm sþhbÿtlÿr

olmuødur.

* * *

Abdullah èbn Cÿhø vÿ onun adamlarû tÿzÿcÿ hècrÿt yoluna döømöødölÿr

kè, Qöreyø rÿhbÿrlÿrè Mÿkkÿdÿn hansû mösÿlmanlarûn

÷ûxûb getdèyènè, hansûlarûnûn qaldûüûnû möÿyyÿnlÿødèrmÿk mÿqsÿdèlÿ

øÿhÿr mÿhÿllÿlÿrènè bèr-bèr gÿzmÿyÿ baøladûlar. Bu rÿhbÿrlÿr

arasûnda ßbu Cÿhl vÿ Ötbÿ èbn Rabèÿ dÿ var èdè.

Ötbÿ Bÿnè Cÿhø evlÿrènÿ baxanda orada kölÿyèn at oynatdûüûnû,

toz-torpaüûn havaya sovrulduüunu, yèyÿsèz evlÿrèn qapûlarûnû bèrbèrènÿ

÷ûrpdûüûnû gþrÿndÿ dedè:

-Bÿnè Cÿhøèn yurd-yuvasû boø qaldû, sakènlÿrè ö÷ön gþz yaøû

axûdûr...

ßbu Cÿhl dedè:

-Onlar ö÷ön yurdunun gþz yaøû axûtdûüû bu adamlar kèmlÿrdèr?!

Bundan sonra ßbu Cÿhl evlÿrèn ÿn gþzÿlè, ÿn zÿngènè olan

Abdullah èbn Cÿhøèn evènè se÷dè vÿ ev sahèbè kèmè dolanmaüa

baøladû.

ßbu Cÿhlèn onun mölkönÿ yèyÿlÿnmÿsè xÿbÿrè Abdullah èbn

Cÿhøÿ ÷atanda bunu Peyüÿmbÿrÿ bèldèrdè. Peyüÿmbÿr dedè:

-Ya Abdullah! Mÿgÿr sÿn Allahûn onun ÿvÿzènÿ sÿnÿ bÿxø

etdèyè Cÿnnÿt evènÿ razû olmursan?!

-ßlbÿttÿ, ya Rÿsulullah!

-Bu sÿnèn ÿcrèndèr.

Abdullah bu sþzlÿrdÿn sonra sakètlÿødè. Sevèncdÿn gþzlÿrè

yaøardû.

* * *

Bèrèncè vÿ èkèncè hècrÿtlÿrèn bötön ÷ÿtènlèklÿrènÿ sÿbirlÿ dþzÿn

Abdullah èbn Cÿhø Mÿdènÿdÿ sakèn oldu.

Qöreyødÿn mÿruz qaldûüû aüûr ÿzab vÿ ÿzèyyÿtdÿn sonra

ÿnsarlarûn hèmayÿsè altûnda rahatlûq tapmaqda èdè. Lakèn Allahûn

èstÿyèlÿ hÿyatda ÿn aüûr èmtahana, Èslamû qÿbul etdèyè göndÿn mÿruz

157

qaldûüû ÿn ÷ÿtèn tÿcröbÿnè ke÷mÿlè oldu.

Èndè gÿl bu aüûr vÿ acû tÿcröbÿnèn hekayÿtènè dènlÿyÿk:

* * *

Peyüÿmbÿr þz sÿkkèz sÿhabÿsènè Èslamûn èlk hÿrbè aksèyasûnû

hÿyata ke÷èrtmÿk ö÷ön gþndÿrdè. Bunlarûn arasûnda Abdullah èbn

Cÿhø vÿ Sÿd èbn ßbu Vÿqqas da var èdè. Peyüÿmbÿr onlara dedè:

-Sèzÿ aclûüa vÿ susuüluüa dþzömlö olmaüû ÿmr edèrÿm.

Bundan sonra dÿstÿyÿ ÿmèrlèyÿ Abdullah èbn Cÿhøè tÿyèn etdè. O

mþmènlÿr arasûnda hÿrbè dÿstÿyÿ tÿyèn edèlÿn èlk baø÷û oldu. 40

* * *

Peyüÿmbÿr Abdullah èbn Cÿhøèn gedÿcÿyè yerè gþstÿrdè vÿ

ona bèr mÿktub verèb yalnûz èkè gön yol getdèkdÿn sonra onu a÷maüû

ÿmr etdè.

Hÿrbè dÿstÿ èkè gönlök yol qÿt edÿndÿn sonra Abdullah mÿktubu

a÷dû. Onda deyèlèrdè:

«Bu mÿktubu oxuyandan sonra yoluna davam elÿ Nÿxlÿyÿ

(Taèflÿ Mÿkkÿ arasûnda) ÷atûb Qöreyøÿ gþz ol vÿ bèzÿ onlarûn

hÿrÿkÿtlÿrè barÿdÿ mÿlumat ver...».

Abdullah mÿktubu oxuyub qurtaranda dedè:

-Baø östÿ, Allah Peyüÿmbÿrènÿ tabeyèk!

Þz yoldaølarûna öz tutub dedè:

-Allah Peyğÿmbÿrè bèzÿ Nÿxlÿyÿ qÿdÿr gedèb Qöreyøÿ gþz

qoymaüû vÿ aldûüûmûz mÿlumatlarû ona ÷atdûrmaüû ÿmr etmèødèr.

Kèmènsÿ mÿnèmlÿ kþnölsöz getmÿyènè yasaq etmèødèr. Kèm øÿhadÿt

èstÿyèr qoy mÿnèmlÿ getsèn. Kèm èstÿmèr, qoy qayûtsûn. Gönahkar

saymarûq.

Camaat dedè:

-Allah Peyüÿmbÿrènèn ÿmrènÿ tabeyèk. Allah Peyüÿmbÿrè

hara ÿmr etsÿ, bèz dÿ ora sÿnènlÿ gedÿrèk.

Dÿstÿ yoluna davam edÿrÿk Nÿxlÿyÿ ÷atdû vÿ kÿøfèyyat

aparmaüa vÿ Qöreyø haqqûnda mÿlumat toplamaüa baøladû.

40 Bяzиlяrиnиn fиkrиncя Иslamda иlk hяrbи яmиr (komandиr-tяrc.) Hяmzя Иbn

Abdul Mцttяlиb olmuшdur.

158

Belÿkè, onlar Qöreyøèn dþrd nÿfÿrdÿn èbarÿt karvanû èlÿ

rastlaødûlar. Bu dþrd nÿfÿr Amr èbn ÿl-Hÿzrÿmè, Hÿkÿm èbn Keysan,

Osman èbn Abdullah vÿ qardaøû Möüeyrÿ èdè. Onlarûn karvanûnda

Qöreyøèn tècarÿt mallarû var èdè. Yök dÿrèdÿn, kèømèødÿn vÿ baøqa bu

kèmè Qöreyøèn tècarÿt mallarûndan èbarÿt èdè.

Bu vaxt sÿhabÿlÿr bèr-bèrèlÿ mÿslÿhÿtlÿømÿ apardûlar. Bu gön

haram aylarûn 41 sonuncu gönö èdè.

Onlar dedèlÿr:

-ßgÿr onlarla dþyöøsÿk, onda haram ayûnda onlarû þldörmöø

oluruq vÿ bununla da bu aya hþrmÿtsèzlèk gþstÿrÿrÿk bötön ÿrÿblÿrèn

nèfrÿtènÿ mÿruz qalarûq. Yox, ÿgÿr bu försÿtè ÿldÿn versÿk, bèr gön

ke÷ÿcÿk vÿ karvan haram torpaüa 42 daxèl olub tÿhlökÿsèzlèk tÿmènatû

qazanacaq.

Möøavèrÿ ke÷èrèb karvana höcum etmÿk vÿ yökö ÿlÿ ke÷èrtmÿk

qÿrarûna gÿldèlÿr.

Dþyöø ÷ox az davam etdè. Onlardan bèrènè þldördölÿr, èkèsènè ÿsèr

aldûlar vÿ bèrè dÿ qa÷ûb getdè.

* * *

Abdullah èbn Cÿhø vÿ yoldaølarû hÿr èkè ÿsèr vÿ qatûrla Mÿdènÿyÿ dþndölÿr. Onlar

Peyüÿmbÿrèn hözuruna gÿlÿndÿ o, onlarû danladû, hÿrÿkÿtlÿrènè pèslÿdè vÿ dedè:

-Vallahè, mÿn sèzÿ dþyöømÿyè ÿmr etmÿmèødèm. Mÿn sèzÿ Qöreyøÿ nÿzarÿt

etmÿyè ÿmr etmèødèm, onlarûn hÿrÿkÿtlÿrènÿ gþz qoyub mÿnÿ mÿlumat vermÿyè

tapøûrmûødûm.

ßsèrlÿrè son qÿrar qÿbul edèlÿnÿ qÿdÿr saxladû, bèr øey gþtörmÿdÿn qatûrû buraxdû.

Abdullah èbn Cÿhø vÿ yoldaølarû pès vÿzèyyÿtdÿ èdèlÿr, onlara aydûn oldu kè, Allah

Peyüÿmbÿrènèn ÿmrènè pozaraq adam þldörmöølÿr.

Onlarûn halû hÿm dÿ ona gþrÿ daha ÷ox pèslÿødè kè, mösÿlman qardaølarû onlarû ÷ox

danlayûrdûlar. Onlar dþyöø÷ölÿrdÿn öz dþndÿrÿrÿk hÿr dÿfÿ onlarû acûlayûb deyèrdèlÿr:

-Bu adamlar Allah Peyüÿmbÿrènèn ÿmrènè pozmuølar!

Onlarûn narahatlûüû Qöreyøèn bu hadèsÿnè bÿhanÿ edÿrÿk

Peyüÿmbÿrÿ qarøû möharèbÿyÿ baølamaq èstÿmÿsè xÿbÿrènè

eøèdÿndÿn sonra daha da artdû. Onlar Peyüÿmbÿrè qÿbèlÿlÿr

41 Bunlar ərəblərin müharibəni qadağan etdikləri Zül Qaidə, Zül Hiccə, Məhərrəm

və Rəcəb aylarıdır.

42 Yəni döyüşün haram edildiyi Məkkə torpağına.

159

arasûnda pèslÿyÿrÿk deyèrdèlÿr:

-Mÿhÿmmÿd haram ayûnû pozdu, onda qan axûtdû, qÿnèmÿt aldû,

adamlarû ÿsèr gþtördö.

Abdullah èbn Cÿhøèn vÿ onun yoldaølarûnûn onlarûn tþrÿtdèyè

ÿmÿlÿ gþrÿ ÷ÿkdèklÿrè ÿzab hèssè barÿdÿ he÷ soruøma, nÿ dÿ kè,

onlarûn Allah Peyüÿmbÿrèndÿn onu mÿruz qoyduqlarû narahatlûüa

gþrÿ necÿ xÿcalÿt ÷ÿkdèklÿrè barÿdÿ soruø!

Onlarûn narahat÷ûlûüû daha da artdûüû, dÿrd-bÿlaya daha ÷ox

dö÷ar olduüu bèr vaxtda onlara øad bèr xÿbÿr ÷atdû:

* * *

Allah söbhÿnÿhu-tÿala onlarûn ÿmÿlèndÿn razû qalmûødû. Bu

haqda Þz peyüÿmbÿrènÿ vÿhy gþndÿrmèødèr.

Èndè artûq onlarûn sevèncè vÿ fÿrÿhènèn hödudu barÿdÿ soruøma!

Adamlar onlarûn yanûna axûøûb gÿlÿrÿk onlarû tÿbrèk edèr, salamlayûr,

onlar barÿdÿ nazèl olan möbarÿk ayÿnè oxuyurdular. Peyüÿmbÿrÿ

bu hadèsÿ mönasèbÿtèlÿ aøaüûdakû ayÿ nazèl olmuødu:

«(Ya Mÿhÿmmÿd!) haram olan ayda sÿndÿn vuruømaq

haqqûnda soruøanlara de: «O ayda vuruømaq bþyök gönahdûr,

lakèn allah yolunu qapamaq, onu ènkar etmÿk, haram mÿscèdÿ

gèrmÿyÿ mane olmaq vÿ oradakûlarû kÿnara ÷ûxarmaq allah

yanûnda daha bþyök gönahdûr. Dèn namènÿ fètnÿ salmaqsa

hÿmÿn ayda vuruømaqdan daha pèsdèr. (Mÿkkÿ möørèklÿrè)

bacarsalar, sèzè dènènèzdÿn dþndÿrèncÿyÿ qÿdÿr sèzènlÿ vuruøacaqlar.

Sèzdÿn hÿr kÿs þz dènèndÿn dþnÿrÿk kafèr kèmè þlÿrsÿ,

belÿ adamlarûn bötön ÿmÿllÿrè dönya vÿ axèrÿtdÿ he÷ olacaqdûr.

Onlar cÿhÿnnÿmlèkdèrlÿr vÿ orada ÿbÿdè qalacaqlar!» (ÿl-

Bÿqÿrÿ, 217).

* * *

Bu möbarÿk ayÿlÿr nazèl olanda Peyüÿmbÿr dÿ sakètlÿødè,

ÿhval-ruhèyyÿsè yaxøûlaødû. Qatûrû gþtördö, ÿsèrlÿrèn ÿvÿzènÿ qÿnèmÿt

aldû. O, Abdullah èbn Cÿhøèn vÿ onun yoldaølarûnûn ÿmÿlèndÿn razû

qaldû. Belÿ kè, onlarûn bö dþyöøö mösÿlmanlarûn hÿyatûnda bþyök bèr

hadèsÿ èdè.

160

Bu dþyöødÿ ÿldÿ edèlÿn qÿnèmÿt Èslam tarèxèndÿ èlk qÿnèmÿt èdè.

Þldörölÿn adam mösÿlmanlarûn axûtdûqlarû qan möqabèlèndÿ

þldörölÿn èlk möørèk èdè. Èkè ÿsèr èlk ÿsèrlÿr èdè. Dþyöødÿ qaldûrûlan

bayraq Peyüÿmbÿrèn ÿlè dÿydèyè èlk bayraq èdè. Komandèr olan

Abdullah èbn Cÿhø mþmènlÿrèn èlk ÿmèrè èdè.

* * *

Bundan sonra Bÿdr dþyöøö baø verdè. Abdullah èbn Cÿhø bu

dþyöødÿ èmanûna layèq bèr kÿramÿt nömayèø etdèrdè.

* * *

Daha sonra Uhud dþyöøö baø verdè. Abdullah èbn Cÿhø vÿ onun

dþyöø yoldaøû Sÿd èbn ßbu Vÿqqasûn bu dþyöødÿkè hekayÿtè yaddan

÷ûxmûr.

Sþzö Sÿdÿ verÿk kè, þzönön vÿ yoldaøûnûn baøûna gÿlÿnlÿrè bèzÿ

danûøsûn: Sÿd èbn ßbu Vÿqqas deyèr:

-Uhud dþyöøö vaxtû Abdullah èbn Cÿhølÿ rastlaødûm. O mÿnÿ

dedè:

-Allaha dua etmèrsÿn?

Dedèm kè, edÿk. Bèr kÿnara ÷ÿkèldèm vÿ dua etdèm. Mÿn dedèm:

-Ya Rÿbb! Mÿnÿ döømÿn tuø gÿtèrsÿn, ÷ox göclö bèr döømÿnè

mÿnÿ qèsmÿt elÿ. Qoy bu döømÿn heybÿtlè, qÿzÿblè vÿ ÷ûlüûn olsun.

Mÿn onunla, o mÿnèmlÿ dþyöøÿcÿyèk. Mÿnÿ zÿfÿr qèsmÿt elÿ, qoy

onu qÿtlÿ yetèrèm, qanûna qÿltan edèm. Abdullah èbn Cÿhø duama

«AMÈN» deyèb þzö dÿ dua etdè:

-Pÿrvÿrdègara! Mÿnÿ ÷ox kènlè vÿ qÿzÿblè bèr döømÿn qèsmÿt

elÿ! Qoy o, ÷ox göclö olsun, onunla dþyöøÿrÿm, o da mÿnèmlÿ

vuruøacaqdûr. Mÿnÿ östön gÿlèb burnumu vÿ qulaüûmû kÿsÿcÿkdèr:

Sabah sÿnènlÿ gþröøÿndÿ mÿndÿn soruøacaqsan: «Burnunu vÿ

qulaüûnû nÿ ö÷ön kÿsmÿlèdèrlÿr?»

Mÿn belÿ deyÿrÿm: «Sÿnèn vÿ Sÿnèn Peyüÿmbÿrènèn yolunda!»

Döz buyurursan!»

Sÿd èbn ßbu Vÿqqas sþzönÿ davam edÿrÿk deyèr:

-Abdullah èbn Cÿhøèn duasû mÿnèmkèndÿn daha yaxøû oldu.

161

Gönön axûrûnda onu gþrdöm. Hÿlak olmuødu, cÿsÿdè doüranmûødû.

Burnu vÿ qulaüû aüacdan èplÿ asûlmûødû».

* * *

Allah Abdullah èbn Cÿhøèn duasûnû qÿbul etdè. Ona øÿhadÿt

kÿramÿtè bÿxø etdè. O da dayûsû Hÿmzÿ èbn ßbdöl Möttÿllèb kèmè

bþyök kÿramÿt sahèbè oldu.

* * *

Rÿsul ßkrÿm onlarû bèr qÿbrdÿ basdûrdû. Onun möbarÿk gþz

yaølarû onlarûn pak bÿdÿnlÿrènè yuyur, øÿhadÿt kÿramÿtènè daha da

artûrûrdû. 43 * * *

43

Abdullah ibn Cÿhş ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò àëìàã ö÷öí áàõ:

1. «ÿë-İsabÿ», 2/286;

2. «İmtÿa ÿl-ßsmÿa», 1/55;

3. «Hilyÿ ÿl-Öliya», 1/108;

4. «Husn ÿs-Sÿhabÿ», 300;

5. “Mÿcmuÿa ÿl-Vasaiq ÿs-Siyasi”, 8.

162

ßÁU UÁÅÉÄß ÈÁÍ ßË-ÚßÐÐÀÙ

“Ùÿð ìèëëÿòèí þç ìöùàôèçÿñè âàð.

Áó ìèëëÿòèí ìöùàôèçè ßáó Uáåéäÿäèð”.

Ìÿùÿììÿä, Àëëàùûí Ðÿñóëó

Î, öçäÿí ÷îõ éàðàøûãëû èäè, ýþçÿýÿëèìëè çàùèðè ýþðöíöøÿ, áîéëóáóõóíëó

áÿäÿí ãóðóëóøóíà âÿ ùöíäöð áîéà ìàëèê èäè. Î, ùÿéàòñåâÿð

âÿ èíñàíëàðû þçöíÿ úÿçá åäÿí áèðèñè èäè, èíñàíëàð äà îíóíëà

ýþðöøìÿéÿ ùÿìèøÿ ìåéë åäèðäèëÿð.

Áóíóíëà éàíàøû î, ÷îõ èëòèôàòëû, ùÿääèíäÿí àðòûã òÿâàçþêàð âÿ

óòàíúàã èíñàí èäè. Àììà òÿùëöêÿëè âÿ ìöðÿêêÿá âÿçèééÿòëÿðäÿ î,

ãÿçÿáëÿíìèø àñëàíà áÿíçÿéèðäè. Þç ïàðëàãëûüû âÿ ÿçÿìÿòè èëÿ î,

ãûëûíúà îõøàéûðäû, îíóí êèìè èòè âÿ ïàðëàã èäè.

Ìÿùÿììÿäèí ìèëëÿòèíèí ìöùàôèçè ßáó Uáåéäÿ ëÿüÿáèíè àëìûø Aìèð

èáí Àáäóëëàù èáí ßë-Úÿððàù ßë-Ôèùðè ßë-Ãóðayşè ìÿùç áåëÿ èäè.

Îíó õàðàêòåðèçÿ åäÿí Àáäóëëàù èáí Þìÿð äåìèøäèð: “Ãóðåéøëèëÿð

àðàñûíäà ÿí òàíûíìûø, ÿãèäÿëè âÿ âèúäàíëû èíñàí ö÷ íÿôÿð îëäó. Îíëàð

ñÿíèíëÿ äàíûøñàëàð, ùå÷ âàõò éàëàí äåìÿçëÿð, ñÿí îíëàðëà äàíûøñàí,

ùå÷ âàõò éàëàí ñþç åøèòìÿçñÿí. Áóíëàð ßáó Áÿêð ßñ-Ñèääèã, Îñìàí

èáí Àôôàí âÿ ßáó Uáåéäÿ èáí ßë-Úÿððàù èäè.”

* * *

ßáó Uáåéäÿ èñëàìû èëê ãÿáóë åäÿíëÿðäÿí áèðè îëäó. ßáó Áÿêð

èñëàìû ãÿáóë åòäèéè ýöíöí ñÿùÿðèñè, ßáö Uáåéäÿ èñëàìû ãÿáóë åòäè. Î,

ßáä ßë-Ðÿùìàí èáí Àóôó, Îñìàí èáí Ìÿçóíó âÿ ßë-ßðqÿìÿ èáí ßáó

ßë-ßðqÿìÿíè Ïåéüÿìáÿðèí éàíûíà ýÿòèðìèø ßáó Áÿêèðèí âàñèòÿñèëÿ

ìöñÿëìàí îëäó. Îíóí éàíûíäà ùàìûñû ùÿãèãÿò ñþçöíö åëàí åòäèëÿð âÿ

öçÿðèíäÿ èñëàì óúàëàí áèð ÿñàñ, bünövrÿ îëäóëàð.

* * *

ßáó Uáåéäÿ Ìÿêêÿíèí èëê ìöñÿëìàíëàðû èëÿ áèðýÿ ÿââÿëäÿí

àõûðàäÿê ÷îõ àúû âÿ àìàíñûç ýöíëÿð éàøàäû, áàøû äàøäàí äàøà äÿéäè.

Îíëàðëà áèðëèêäÿ î, Éåð öçöíäÿ áàøãà ùå÷ áèð äèíèí äàâàì÷ûëàðûíûí

áÿõòèíÿ ÷ûõìàéàí äÿðä, áÿäáÿõòëèêëÿð, òÿãèáëÿð âÿ àìàíñûçëûüà äö÷àð

îëäó.

163

ßáó Uáåéäÿ, Àëëàùà âÿ Îíóí Ðÿñóëóna ùÿð áèð âÿçèééÿòäÿ

ñÿäàãÿòèíè ãîðóéàðàã, áöòöí ñûíàãëàðà ìÿòàíÿòëÿ äþçäö. Ëàêèí Áÿäð

ýöíö Uáåéäÿíèí áàøûíà ýÿëÿí äÿðä, þç àüûðëûüû âÿ ôàúèÿñèíÿ ýþðÿ,

áöòöí òÿñÿââöðëÿðè âÿ ýþçëÿäèêëÿðèíè þòöá êå÷äè.

* * *

Áÿäð ýöíö, ßáó Uáåéäÿ, þëöìöí ýþçöíÿ õîð áàõàðàã âÿ

áöòïÿðÿñòëÿðèí öðÿêëÿðèíÿ ãîðõó ñàëàðàã, äþéöø÷öëÿðèí áèðèíúè

ñûðàñûíäà ùÿäñèç ìÿðäëèêëÿ âóðóøóðäó. Þëöìäÿí ãîðõìàéàðàã, ßáó

Uáåéäÿ döøìÿíÿ î ãÿäÿð àìàíñûçúàñûíà ùöúóì åäèðäè êè,

ãóðåéøëèëÿðèí ñöâàðè äÿñòÿñè ùÿð äÿôÿ îíà ðàñò ýÿëÿíäÿ, yàí êå÷èðäè.

Ëàêèí äöøìÿíëÿðäÿí áèðè, ßáó Uáåéäÿ ùàðäà îëóðñà îëñóí, äàèìà

îíóí ãàðøûñûíäà ïåéäà îëóðäó. ßáó Uáåéäÿ, îíó ýþðÿí êèìè éàí

êå÷èðäè âÿ îíóíëà ãàðøûëàøìàãäàí ÷ÿêèíèðäè.

Áó äþéöø÷ö éåíÿ ùöúóì åòäè. ßáó Uáåéäÿ îíó ùÿð úöð þòöá

êå÷ìÿê èñòÿéèðäè, ëàêèí î, áöòöí éîëëàðû êÿñèá, ßáó Uáåéäÿ âÿ äöøìÿí

äþéöø÷öëÿðèíèí àðàñûíäà äàéàíûá, âóðóøìàüà ìàíå îëóðäó.

Íÿùàéÿò, ßáó Uáåéäÿíèí ñÿáðè òöêÿíäè âÿ î, äöøìÿí

äþéöø÷öñöíöí áàøûíà äÿùøÿòëè çÿðáÿ åíäèðèá, îíó èêè éåðÿ áþëäö.

Äöøìÿí ßáó Uáåéäÿíèí àéàãëàðû þíöíäÿ éåðÿ éûõûëäû.

Ùþðìÿòëè îõóúó, þëìöø ÿñýÿðèí êèì îëäóüóíó çÿíí åòìÿéÿ

÷àëûøìà...

Ìÿýÿð ìÿí ñÿíÿ äåìÿäèì êè, ßáó Uáåéäÿíèí áàøûíà ýÿëÿí

áÿäáÿõòëèê þç àüûðëûüû âÿ ôàúèÿñèíÿ ýþðÿ áöòöí òÿñÿââöðëÿðè âÿ

ýþçëÿäèêëÿðèíè þòöá êå÷äè?

ßýÿð áèëñÿí êè, þëÿí ÿñýÿð ßáó Uáåéäÿíèí àòàñû-Àáäóëëàù èáí

ßë-Úÿððàù èäè, îíäà ùåéðÿòÿ ýÿëÿðñÿí.

* * *

ßáó Uáåéäÿ þç àòàñûíû äåéèë, - àòàñûíûí ñèìàñûíäà áöòïÿðÿñòëèéè

ìÿùâ åòìèøäèð. Ãöäðÿòëè Àëëàù ßáó Uáåéäÿ âÿ îíóí àòàñûíà äàèð

Ãóðàíûí ìöãÿääÿñ àéÿñèíè íàçèë åòäè. Àëëàù äåìèøäèð:

“(Ya Peyğÿmbÿr!) Allaha vÿ axirÿt gönönÿ inanan heç bir

tayfanın Allah vÿ Onun Peyğÿmbÿri ÿleyhinÿ çıxanlarla –öz

164

ataları, oğulları, qardaşları, yaxın qohumları olsalar belÿ -

dostluq etdiyini görmÿzsÿn. Onlar elÿ kimsÿlÿrdir ki, Allah

onların qÿlblÿrinÿ iman yazmış vÿ Öz dÿrgahından onlara ruh

(göc) vermişdir (iman, hidayÿt nuru ÿta etmişdir). (Allah) onları

(ağacları) altından çaylar axan cÿnnÿtlÿrÿ daxil edÿcÿkdir. Onlar

orada ÿbÿdi qalacaqlar. Allah onlardan, onlar da Allahdan

razıdırlar. Onlar Allahın firqÿsidirlÿr (Allahın dininÿ kömÿk edÿn

kimsÿlÿrdir). Bilin ki, Allahın firqÿsi mÿhz onlar nicat tapıb

(ÿbÿdi) sÿadÿtÿ qovuşanlardır”. (“ßë-Ìöúàäèëÿ”, 22)

* * *

ßáó Uáåéäÿ þçö íÿèíêè ìöäàôèÿ÷è âÿ ìöùàôèç, ùÿòòà

ìöñÿëìàíëàðûí ìöäàôèÿñè ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëàí õöñóñè äÿñòÿëÿðèí

òÿøêèëàò÷ûñû îëóá. Áó äÿñòÿëÿð áèð ÷îõ äþéöøëÿðäÿ ãÿùðÿìàíúàñûíà

âóðóøóáëàð.

Áèð äÿôÿ Ïåéüÿìáÿð þç àäàìëàðûíäàí èáàðÿò äÿñòÿíè

ãöðåéøëèëÿðèí êàðâàíûíû ÿëÿ êå÷èðòìÿê ö÷öí éîëà ñàëìûøäûð. ßáó

Uáåéäÿíèí äÿ áó äÿñòÿíèí áàø÷ûñû òÿéèí åòäè. Éåìÿéÿ áàøãà áèð øåé

òàïìàäûãäàí Ïåéüÿìáÿð îíà áèð êèñÿ õóðìà âåðäè. Ùÿð ýöí ßáó

Uáåéäÿ áèð äþéöø÷öéÿ áèð õóðìà âåðèðäè. Îíëàð õóðìàëàðû ñîâóðóá,

öñòöíäÿí ñó è÷èðäèëÿð. Àõøàìàäÿê ÿñýÿðëÿðèí ðàñèîíó áèð õóðìàäàí

èáàðÿò îëóá.

* * *

Uhuä äþéöøöíäÿ ìöñÿëìàíëàð ìÿüëóáèééÿòÿ óüðàäûëàð âÿ äþéöø

ìåéäàíûíäà áöòïÿðÿñòëÿðèí ñÿñëÿðè åøèäèëèðäè: - Ìÿùÿììÿäè ìÿíÿ

ýþñòÿðèí... Ìÿùÿììÿäè ìÿíÿ ýþñòÿðèí.

Ïåéüÿìáÿði áöòïÿðÿñòëÿðèí íèçÿëÿðèíäÿí þç áÿäÿíëÿðè èëÿ

ãîðóìàã ö÷öí îíóí ÿòðàôûíäà ñûõ òîïëàøàí îí íÿôÿðäÿí áèðè äÿ ßáó

Uáåéäÿ èäè.

Äþéöøäÿí ñîíðà öçÿ ÷ûõäû êè, Ïåéüÿìáÿðin áèð äèøè ÷ûõìûø,

àëíû éàðûëìûø, éàíàüûíà èñÿ çèðåùèíäÿí ãîïìóø èêè ùàëãà áàòìûøäûð.

ßáó Áÿêð Ïåéüÿìáÿðÿ éàõûíëàøûá, éàíàüûíäàêû ùàëãàëàðû

÷ûõàðòìàã èñòÿäè, ëàêèí ßáó Uáåéäÿ îíà äåäè: “Õàùèø åäèðÿì, áó èøè

165

ìÿíÿ ñàõëà.” ßáó Áÿêð ðàçûëàøûá, áèð òÿðÿôÿ êå÷äè. ßáó Uáåéäÿ ßáó

Áÿêðèí Ïåéüÿìáÿðÿ àüðû âåðÿúÿéèíäÿí åùòèéàò åäèðäè. ßáó Uáåéäÿ

þç þí äèøè èëÿ ùàëãàíûí áèðèíè ìþùêÿìúÿ èëèøäèðèá, ãÿôèë äàðòàðàã îíó

÷ûõàðòäû. Àììà äèøèíè ñûíäûðäû.

ßáó Uáåéäÿ î áèðèñè äèøè èëÿ èêèíúè ùàëãàäàí éàïûøäû âÿ îíó

÷ûõàðòäû, ëàêèí î áèðè äèøèíè äÿ ñûíäûðäû.

ßáó Áÿêð áó ùàäèñÿäÿí ñîíðà äåäè: “Áöòöí äèøñèçëÿðèí è÷ÿðèñèíäÿ

ßáó Uáåéäÿ ÿí éàõøûñû èäè”.

* * *

Ïåéüÿìáÿðin òÿðÿôäàðû îëäóãäàí ñîíðà, ßáó Uáåéäÿ îíóí

âÿôàòûíàäÿê äàèìà éàíûíäà èäè. Ñàqèôÿ ýöíöíäÿ Þìÿð èáí ßë-Õÿòòàá

ßáó Uáåéäÿéÿ äåäè 44 :“ßëèíè óçàò âÿ ìÿí ñÿíÿ àíä è÷èì. Ìÿí

åøèòìèøÿì êè, Ïåéüÿìáÿð áåëÿ äåéèá: “Ùÿð ìèëëÿòèí þç ìöùàôèçè

âàð, âÿ áó ìèëëÿòèí ìöùàôèçè ñÿíñÿí””.

ßáó Uáåéäÿ äåäè:

- Ïåéüÿìáÿðin íàìàçda imam olìàüà òàïøûðäûüû èíñàíäàí

äàùà éöêñÿê îëà áèëìÿðÿì. Î, Ïåéüÿìáÿð vÿfat etmÿmiş namazı

idarÿ etdi.

Áóíäàí ñîíðà èíñàíëàð ßáó Áÿêð ßñ-Ñèääèãÿ àíä è÷äèëÿð. ßáó

Uáåéäÿ èñÿ îíóí éàíûíäà ÿí éàõøû ìÿñëÿùÿò÷è âÿ õåéèðëè èøëÿðäÿ

ñÿäàãÿòëè êþìÿê÷è îëäó.

* * *

Þçöíäÿí ñîíðà ßáó Áÿêð õÿëèôÿëèéè ßë-Ôàðóãà òàïøûðäû. ßáó

Uáåéäÿ îíà ùÿìèøÿ èòàÿò åäèá âÿ éàëíûç áèðúÿ äÿôÿ îíóí ñþçöíäÿí

÷ûõûá.

Áèëèðñÿíìè, ßáó Uáåéäÿ ùàíñû èøäÿ õÿëèôÿéÿ èòàÿò åòìÿäè?!

Áó, ßáó Uáåéäÿ èáí ßë-Úÿððàùûí Øàìäà îëäóüó âÿ Àëëàùûí,

îíóí ÿëèéëÿ áöòöí þëêÿéÿ ñàùèá ÷ûõàíàäÿê ìöñÿëìàí ãîøóíëàðûíû

ãÿëÿáÿäÿí ãÿëÿáÿéÿ àïàðäûüû âàõòäà áàø âåðäè. Øÿðãäÿ ìöñÿëìàíëàð

44 Ñàqèôÿ ýöíö - ßáó Áÿêðÿ àíä è÷äèêëÿðè ýöí. Áó ùàäèñÿ Áÿíè Ñÿàäÿ òàéôàñûíûí

þðòöñö (ñàqèôÿ) àëòûíäà áàø âåðìèøäèð.

166

Fÿðàòà, øèìàëäà èñÿ Êè÷èê Àñèéàéà ÷àòäûëàð.

Åëÿ î çàìàí äà áöòöí Øàìäà î âàõòàäÿê ýþðöíìÿéÿí òàóí

åïèäåìèéàñû éàéûëìûøäûð âÿ î ÷îõ èíñàíû òÿëÿô åòäè.

Þìÿð èáí ßë-Õÿòòàá ßáó Uáåéäÿíèí éàíûíà àøàüûäàêû

ìÿçìóíëó ìÿêòóáëà àäàì ýþíäÿðäè:

- Ìÿíèì áèð âàúèá èøèì ÷ûõäû âÿ áóðäà ñÿíñèç ùå÷ úöð êå÷èíÿ

áèëìÿðÿì. ßýÿð ñÿí áó ìÿêòóáó ýåúÿ àëñàí, ñÿùÿðèí à÷ûëìàñûíû

ýþçëÿìÿäÿí éàíûìà ýÿë. Ìÿêòóá ñÿíÿ ñÿùÿð éåòèøñÿ, îíäà ñÿí

àõøàìû ýþçëÿìÿäÿí ìÿíèì éàíûìà ýÿëìÿëèñÿí.

ßë-Ôàðóãóí íàìÿñèíè îõóéàí ßáó Uáåéäÿ äåäè: Ìÿí áàøà

äöøäöì, ÿìèðèí ìÿíÿ ùàíñû âàúèá èøè äöøöá. Î, éàíûíäà ãàëìàéàúàã

áèðèíè ñàõëàìàã èñòÿéèð.

Ñîíðà ßáó Uáåéäÿ äàâàì åòäè:

“Åé ßìèðÿë-ìþìèíèí! Ìÿí àíëàäûì ñÿíèí íÿéèíÿ ëàçûìàì. Èø

îíäàäûð êè, ìÿí ìöñÿëìàí ãîøóíëàðûíäàéàì âÿ îíëàðûí áàøëàðûíà

ýÿëÿíëÿðäÿí þçöìö ãîðóìàã ôèêðèì éîõäóð... Àëëàù ìÿíèì âÿ

îíëàðûí àãèáÿòèíè ùÿëë åòìÿéÿíÿäÿê, ìÿí îíëàðäàí àéðûëìàã

èñòÿìèðÿì.

Ìÿíèì ýþíäÿðäèéèì ìÿêòóáó àëñàí, ìÿíè àçàä åò âÿ áóðäà

ãàëìàüûìà èúàçÿ âåð”.

Ìÿêòóáó îõóéàí Þìÿð åëÿ äàðûõìûøäûð êè, îíó ýþçö éàøëû ýþðÿí

éàõûíëàð ñîðóøäóëàð:

- Åé ÿìèðÿë-ìþìèíèí, ìÿýÿð ßáó Uáåéäÿ âÿôàò åäèá?

- Éîõ, - î äåäè. - Àììà îíóí þëöìö éàõûíäûð.

ßë-Ôàðóãóí öðÿéèíÿ äàìäûüû áàø âåðäè âÿ òåçëèêëÿ ßáó Uáåéäÿ

òàóíà òóòóëäó. Î, þëöìöí éàõûíëàøìàñûíû ùèññ åäèá ÿñýÿðëÿðÿ òàïøûðûã

âåðäè:

- Ìÿí ñèçÿ áèð ìÿñëÿùÿòëÿ ìöðàúèÿò åäèðÿì. ßýÿð ñèç îíó ãÿáóë

åòñÿíèç, î ñèçÿ ÿáÿäè ðèôàù ýÿòèðÿúÿê:

“Nàìàç ãûëûí, ðàìàçàí àéûíäà îðóú òóòóí, ùÿúúÿ ýåäèí, áèðáèðèíèçëÿ

ìÿñëÿùÿòëÿøèí, þç ÿìèðëÿðèíèçëÿ ñÿìèìè îëóí âÿ îíëàðû

àëäàòìàéûí, äöíéà ùÿéàòûíà ìÿôòóí îëìàéûí. Èíñàí ùÿòòà ìèí èë

éàøàñà áåëÿ, îíñóç äà þëöì ýþçëÿéèð, ñèç èíäè ýþðäöéöíöç êèìè...”

Àëëàùûí ñàëàìû âÿ ìÿðùÿìÿòè îëñóí ñèçÿ.

Öçöíö Ìóàç èáí Cÿbÿlÿ òóòóá äåäè: “Åé Ìóàç, èíñàíëàðûí èìàìû

îë”.

167

ßáó Uáåéäÿ áó ñþçëÿðè äåéÿí êèìè âÿôàò åòäè. Ìóàç éåðèíäÿí

ãàëõûá, èíñàíëàðà ìöðàúèÿò åòäè:

- Åé ìöñÿëìàíëàð, áó èíñaíûí âÿôàòû èëÿ áàüëû, ñèçÿ áþéöê áÿëà öç

âåðèá. Àëëàùà àíä îëñóí êè, áöòöí þìðöì áîéó ìÿí áóíäàí äàùà

ÿãèäÿëè âÿ öðÿéèòÿìèç èíñàí ýþðìÿìèøÿì. Î, êèìÿñÿ íèôðÿò

åòìÿêäÿí âÿ éàõóä àçàúûã äà îëñà ïèñëèê åòìÿêäÿí ÷îõ óçàã èäè. Ùå÷

êèì óøàãëàðû îíóí òÿê ñåâìèðäè âÿ èíñàíëàðëà îíóí òÿê ñÿìèìè

äåéèëäè. Îíà ðÿùìÿò îëóíìàñû ö÷öí äóà åäèí âÿ Àëëàù äà ñèçÿ ðÿùì

åäÿð. 45 * * *

45 ßáó Uáåéäÿ èáí ßë-Cÿððàù ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàòëàð ö÷öí áàõ:

1. Èán Ñàä “Òÿáÿãàò”;

2. “ßë-Èñàáÿ”, 2/252;

3. “ßë-Èñòèàá”, 2/3 íÿøð;

4. “Ùèëéÿ ÿë-Þâëèéÿ”, 1/100;

5. “ßë-Áèäayÿ âÿ ÿë-Òàðèõ”, 5/87;

6. “Èáí Àñàêèð”, 7/157;

7. “Ñèôÿò ÿë-Ñÿôâà”, 1/142;

8. “ßøùÿð ìÿøÿùóð ÿë-Èñëàì”, 504;

9. “Òàðèõ ÿë-Õàmèñ”, 2/244;

10. “ßð-Ðèéàä ÿë íÿäðà”, 307

168

ÀÁÄÓËËÀÙ ÈÁÍ ÌßÑÓÄ

“ßýÿð áèð êÿñÿ Ãóðàíû íàçèë îëäóüó êèìè îõóìàã çþâã âåðèðñÿ,

ãîé î êÿñ áóíó Èáí Óìì ßáä åòäèéè êèìè åòñèí”.

Ìÿùÿììÿä Ïåéüÿìáÿð

Î âàõòëàð î, ùÿääè-áóëóüà ÷àòìàìûø úàâàí áèð îüëàí èäè âÿ

Ìÿêêÿíèí äàü éàéëàãëàðûíäà ãóðåéø áàø÷ûëàðûíäàí áèðè îëàí Óqbÿ èáí

Ìuaéòıí ãîéóíëàðûíû îòàðûðäû.

Èíñàíëàð îíó Èáí Óìì ßáä äåéÿ ÷àüûðûðäûëàð, ÿñèë àäû èñÿ

Àáäóëëàh, àòàñûíûí äà àäû Ìÿñóä èäè.

* * *

Îíóí haqqûíäà ïåéäà îëàí ïåéüÿìáÿð ùàããûíäà õÿáÿðëÿð îíóí

äà ãóëàüûíà ÷àòûðäû. Ëàêèí î, áóíà ùå÷ áèð ÿùÿìèééÿò âåðìèðäè, ÷öíêè

áèð òÿðÿôäÿí î àçéàøëû èäè, î áèðè òÿðÿôäÿí èñÿ Ìÿêêÿíèí î âàõòêû

úÿìèééÿòèíèí ùÿéàòûíäàí ÷îõ óçàã èäè. Ùÿð ýöí ñÿùÿð òåçäÿí î

Óqáÿíèí ãîéóíëàðûíû éàéëàüà àïàðûð, àõøàì èñÿ ùàâà ãàðàëàíäà

îíëàðëà áèðëèêäÿ åâÿ ãàéûäûðäû.

* * *

Ýöíëÿðèí áèð ýöíö Mÿêêÿëè ÷îáàí Àáäóëëàù èáí Ìÿñóä ýþðäö êè,

óçàãäàí îíà òÿðÿô èêè éàøëû âÿ ñàíáàëëû êèøè éàõûíëàøûð. Êÿíàðäàí

áàõàíäà ùèññ îëóíóðäó êè, îíëàð ÷îõ éîðüóíäóëàð âÿ ñóñóçëóqäàn

áîüàçëàðû ãóðóéóá. Îíëàð ÷îáàíà éàõûíëàøäûëàð âÿ ñàëàìëàøûá äåäèëÿð:

- Ãóëàã àñ, úàâàí îüëàí, áó êå÷èíè áèçèì ö÷öí ñàü,

ñóñóçëóüóìóçó éàòûðà áèëÿê. Áó ñóñóçëóã áèçè ãóðóäóá âÿ áèçÿ

èøýÿíúÿ âåðèð.

Îüëàí úàâàá âåðäè:

- Ìÿí áóíó åòìÿðÿì, ÷öíêè áó êå÷è âÿ ãîéóíëàð ìÿíèìêè äåéèë,

ìÿí ñàäÿúÿ îëàðàã îíëàðà íÿçàðÿò åäèðÿì.

Áó ñþçëÿð êèøèëÿðÿ õîøàýÿëìÿç òÿñèð áàüûøëàìàäû, ÿêñèíÿ îíëàðûí

öçëÿðèíäÿ ðàçûëûã ùèññè áèëèíäè.

Îíëàðäàí áèðè Àáäóëëàhà äåäè:

169

- Ìÿíÿ úàâàí ñàüûëìàéàí áèð êå÷è ýþñòÿð. Îüëàí éàíûíäà

äàéàíìûø áàëàúà áèð êå÷èíè ýþñòÿðäè. Êèøè, êå÷èíè òóòóá, Àëëàùûí àäûíû

òÿêðàðëàéàðàã, ÿmúÿéèíè ñûüàëëàäû.

Àáäóëëàù ùåéðÿòëÿ áóíà áàõàðàã, þçëöéöíäÿ ôèêèðëÿøäè:

- Ýþðÿñÿí úàâàí êå÷èëÿð íÿ âàõòäàí ñàüûëìàüà áàøëàéûáëàð?

Ëàêèí îíóí ýþçö þíöíäÿ êå÷èíèí ÿìúÿéè øèøäè âÿ îíäàí ñöä àõäû.

Î áèðè êèøè éåðäÿí îéóãëó áèð äàø ýþòöðöá, îíó êå÷èíèí ÿìúÿéèíèí

àëòûíäà äîëàíà ãÿäÿð ñàõëàäû. Îíëàð èêèñè è÷äèëÿð, Àáäóëëàhû äà

è÷èðòäèëÿð. Î, äåäè: “Ìÿí þç ýþçëÿðèìÿ èíàíìàäûì. Áèç è÷ÿíäÿí

ñîíðà, êå÷èíè ìþúöçÿëè øÿêèëäÿ sàüàí êèøè äåäè:

- Éûüûë! Êå÷èíèí ÿìúÿéè þç àäè øÿêëèíÿ äöøÿíÿäÿê àçàëìàüà

áàøëàäû.

Îíäà ìÿí áÿõòÿâÿð êèøèéÿ äåäèì:

- Äåäèéèí ñþçëÿðè ìÿíÿ äÿ þéðÿò.

- Ñÿí îíëàðû þéðÿíäèí, îüëàí, - êèøè äåäè.

* * *

Áó ùàäèñÿ Àáäóëëàù èáí Ìÿñóäóí ùÿéàòûíäà èñëàì äþâðöíöí

áàøëàíìàñû îëäó.

Èø îíäàäûð êè, êå÷èíè ñàüàí êèøè Ïåéüÿìáÿð èäè. Îíóí éîëäàøû

èñÿ ßáó Áÿêð èäè.

Î ýöí, îíëàð ãóðåéøëèëÿðèí âåðäèéè ñûõûíòû âÿ ìÿùðóìèééÿòëÿðÿ

äþçìÿéèá äàøëû úûüûðëàðëà éîëà äöøäöëÿð.

* * *

Úàâàí îüëàí Ïåéüÿìáÿði âÿ îíóí éîëäàøûíû ñåâäè âÿ ñîíðàäàí

îíëàðà ãàðøû ìþùêÿì áàüëûëûã ùèññ åòäè. Î äà, þç íþâáÿñèíäÿ

Ïåéüÿìáÿðin âÿ ßáó Áÿêèðèí õîøóíà ýÿëäè âÿ îíëàð îíóí

ñÿäàãÿòèíè âÿ äîüðóëóüóíó éöêñÿê ãèéìÿòëÿíäèðäèëÿð.

Òåçëèêëÿ Àáäóëëàù Èáí Ìÿñóä èñëàìû ãÿáóë åòäè âÿ

Ïåéüÿìáÿðdÿn õàùèø åòäè êè, îíó þç éàíûíà èøëÿìÿéÿ ýþòöðñöí.

170

Ïåéüÿìáÿð îíó þçöíÿ ãóëëóã÷ó ýþòöðäö.

Î ýöíäÿí êå÷ìèø ÷îáàí Àáäóëëàù èáí Ìÿñóä òàëåéèí ñå÷èëìèøè

îëóá, õàëãëàðûí âÿ ìèëëÿòëÿðèí áàø÷ûñûíûí õèäìÿòèíÿ êå÷äè.

* * *

Àáäóëëàù èáí Ìÿñóä Ïåéüÿìáÿðin äàèì àðõàñûíúà êþëýÿ òÿê

ýÿçìÿéÿ áàøëàäû. Î, þç ñàùèáèíè áöòöí ñÿôÿðëÿðäÿ ìöøàéèÿò åäèðäè,

åâäÿ âÿ åâäÿí êÿíàðäà îíóíëà áèðëèêäÿ èäè.

Ïåéüÿìáÿð éàòàíäà, Àáäóëëàù îíó îéàäûðäû, äÿñòÿìàç àëàíäà,

îíó éàä áàõûøëàðäàí ýèçëÿäèðäè. Ïåéüÿìáÿð áèð éåðÿ ÷ûõìàã

èñòÿäèêäÿ, îíóí ñÿíäÿë àéàããàáûëàðûíû ýåéèíäèðèðäè âÿ î, åâÿ ýèðÿíäÿ,

îíëàðû àéàüûíäàí ÷ûõàðäûðäû. Àáäóëëàù Ïåéüÿìáÿðèí ÿñàñûíû âÿ äèø

ôûð÷àñûíû þçö èëÿ ýÿçäèðèðäè. Ïåéüÿìáÿð òÿêëèêäÿ ãàëìàã èñòÿéÿíäÿ

èñÿ, î, Ïåéüÿìáÿðèí ãàðøûñûíäà îòàüûí ãàïûñûíû à÷ûðäû.

Þç íþâáÿñèíäÿ Ïåéüÿìáÿð Àáäóëëàhà èñòÿäèéè âàõò è÷ÿðè äàõèë

îëìàüà èúàçÿ âåðèðäè. Î, Àáäóëëàhû þçöíöí ÿí ýèçëè èøëÿðèíäÿ áåëÿ

ìöâÿêêèë åòìèøäèð âÿ áóíà ýþðÿ äÿ èíñàíëàð îíó Ïåéüÿìáÿðèí

ìöùàôèçè àäëàíäûðìûøäûëàð.

* * *

Àáäóëëàù èáí Ìÿñóä Ïåéüÿìáÿðèí åâèíäÿ òÿðáèéÿ àëìûø, îíóí

ìÿñëÿùÿòëÿðèíè þçöíÿ ðÿùáÿð òóòìóø, îíóí õàñèééÿòèíèí âÿ ÿõëàãûíûí

áèð ÷îõ úÿùÿòëÿðèíè ìÿíèìñÿéèá, ùÿð øåéäÿ îíà áÿíçÿìÿéÿ ÷àëûøûðäû.

Àáäóëëàù ùàããûíäà ùÿòòà äåéèðäèëÿð êè, î, þç ÿãèäÿñè âÿ õàñèééÿòè èëÿ

äàùà ÷îõ Ïåéüÿìáÿðÿ áÿíçÿéèðäè.

Ïåéüÿìáÿð ìÿêòÿáèíäÿ òÿðáèéÿ àëìûø Àáäóëëàh, ñÿùàáÿëÿð

àðàñûíäà Ãóðàíûí ÿí éàõøû ãèðàÿò÷èñè, ìÿíàñûíû äÿðèíëèêëÿ äÿðê åäÿí

âÿ Àëëàùûí ãàíóíó ñàùÿñèíäÿ ùàìûäàí ÷îõ áèëÿí îëäó. Áóíó

òÿñäèãëÿéÿí áèð ùåêàéÿ âàð. ßðÿôàò äàüûíäà äàéàíìûø Þìÿð èáí ßë-

Õÿòòàáûí éàíûíà áèð íÿôÿð éàõûíëàøûá äåäè:

- Åé ÿìèðÿëìþìèíèí, ìÿí Êóôÿäÿí ýÿëìèøÿì. Îðàäà Ãóðàíû

ÿçáÿðäÿí éàçàí áèð íÿôÿð âàð.

Áóíó åøèäÿí Þìÿð ãÿçÿáèíäÿí àç ãàëìûøäûð êè, ïàðòëàñûí. Î,

ùèðñëÿ ñîðóøäó:

171

- Î êèìäèð?

Àäàì úàâàá âåðäè: “Î èíñàí - Àáäóëëàù èáí Ìÿñóääóð. Þìÿð

ñàêèòëÿøèá, éàâàø-éàâàø þçöíÿ ýÿëäè âÿ äåäè:

- Àëëàùà àíä îëñóí êè, îíäàí éàõøû ãóðàí îõóéàí áàøãà áèðèñèíè

òàíûìûðàì âÿ áó ùàãäà ñÿíÿ áèð ùåêàéÿ äàíûøàðàì. Ñîíðà Þìÿð

äàâàì åòäè: “Áèð äÿôÿ àõøàì÷àüû Ïåéüÿìáÿð ßáó Áÿêèðèí éàíûíäà

èäè âÿ îíëàð ìöñÿëìàíëàðûí úàðè èøëÿðèíè ìöçàêèðÿ åäèðäè. Ìÿí äÿ

îðäà èäèì. Ïåéüÿìáÿð àéàüà ãàëõàíäà, áèç äÿ îíóí àðõàñûíúà

ýåòäèê. Ñîíðà áèç ìÿñúèääÿ òàíûìàäûüûìûç áèð íÿôÿðè íàìàç ãûëàðêÿí

ýþðäöê. Ïåéüÿìáÿð äàéàíäû, áèð àç îíà ãóëàã àñäû, ñîíðà öçöíö

áèçÿ òóòóá äåäè:

- ßýÿð áèð êÿñÿ Ãóðàíû íàçèë îëäóüó êèìè îõóìàã çþâã âåðèðñÿ,

ãîé î êÿñ áóíó èáí Óìì ßáä åòäèéè êèìè åòñèí...”

Ñîíðà Àáäóëëàù èáí Ìÿñóä íàìàç ãûëìàüà áàøëàäû. Ïåéüÿìáÿð

èñÿ áó ñþçëÿðè òÿêðàðëàéûðäû:

- Èñòÿ âÿ ñÿí àëàúàãñàí... Èñòÿ âÿ ñÿí àëàúàãñàí. Ìÿí þçöì

þçöìÿ äåäèì: “Àëëàùà àíä îëñóí êè, ñÿùÿð ìÿí Àáäóëëàù èáí

Ìÿñóäóí éàíûíà ýåäèá, Ïåéüÿìáÿðin îíóí íàìàçûíû íöìóíÿâè

ùåñàá åòäèéèíè îíà ñþéëÿéÿúÿéÿì. “Ñÿùÿð îíó ñåâèíäèðìÿê ìÿãñÿäè

èëÿ éàíûíà ýÿëÿíäÿ, àðòûã ßáó Áÿêèðèí ìÿíè ãàáàãëàäûüûíû âÿ

Àáäóëëàhà áó øàä õÿáÿðè âåðäèéèíè áèëäèì.

Àëëàùà àíä îëñóí êè, ùÿð äÿôÿ ìÿí õåéèðëè èøëÿðäÿ ßáó Áÿêèðëÿ

yàðûøàíäà, î, ìÿíè ãàáàãëàéûðäû.

* * *

Àáäóëëàù èáí Ìÿñóä Àëëàùûí êèòàáûíû î ãÿäÿð éàõøû áèëèðäè êè,

ùÿòòà þçö áàðÿäÿ áåëÿ äåéèðäè: “Àëëàùà àíä îëñóí êè, ìÿí Àëëàùûí

êèòàáûíûí èñòÿíèëÿí àéÿñèíèí íÿ âàõò âÿ íÿ èëÿ ÿëàãÿäàð íàçèë

îëäóüóíó ùàìûäàí éàõøû áèëèðÿì. ßýÿð åøèòñÿì êè, áóíó ìÿíäÿí

éàõøû áèëÿí áèð èíñàí âàð, îíäà î, ùàðàäà îëóðñà îëñóí îíóí éàíûíà

ýÿëÿðÿì.”

* * *

Àáäóëëàù èáí Ìÿñóä áåëÿ äåìÿêëÿ ùå÷ áèð øåéè øèøèðòìèðäè. Þìÿð

èáí ßë-Õÿòòàá ñÿôÿðëÿðèíèí áèðèíäÿ êàðâàíà ðàñò ýÿëäè. Àðòûã àõøàì

172

èäè âÿ ãàðàíëûãäà èíñàíëàðû òàíûìàã ìöìêöí äåéèëäèð. Àáäóëëàù èáí

Ìÿñóä äà áó êàðâàíäà èäè. Þìÿð þç àäàìëàðûíäàí áèðèíÿ

êàðâàí÷ûëàðà áåëÿ ñóàë âåðìÿéè ÿìð åòäè:

- Áó àäàìëàð ùàðäàíäûðëàð?

Àáäóëëàù úàâàá âåðäè:

- Äÿðèí âàäèäÿí.

Þìÿð áóíó ñîðóøìàüû ÿìð åòäè:

- Éîëóíóç ùàðàäûð?

Àáäóëëàù äåäè:

- Êþùíÿ åâÿ.

Þìÿð äåäè: “Áóíëàðûí àðàëàðûíäà îõóìóø àäàì âàð.” Âÿ áåëÿ

ñóàë âåðìÿéè ÿìð åòäè:

- Ãóðàíäà ÿí áþéöê îëàí íÿäèð?

Àáäóëëàù îíà úàâàá âåðäè: “Allahdan başqa heç bir tanrı

yoxdur. ßbÿdi, ÿzÿli varlıq Odur. O nÿ mürgö, nÿ dÿ yuxu

bilÿr...” (ÿl-Bÿqÿrÿ, 255)

Þìÿð äåäè:

- Îíëàðäàí ñîðóø, Ãóðàíäà ÿí ìöäðèê îëàí íÿäèð?

Àáäóëëàù úàâàá âåðäè: “Ùÿãèãÿòÿí, Àëëàù ÿäàëÿòlÿ ýþñòÿðèø

âåðèá, áàøãàëàðûíà éàõøûëûã åòìÿéè âÿ ãîùóìëàðà êþìÿê åòìÿéè

ÿìð åäèð.” (ÿn-Nÿhl, 90)

Þìÿð äåäè:

- Ñîðóø îíëàðäàí, Ãóðàíäà ùÿð øåéè ÿùàòÿ åäÿí íÿäèð?

Àáäóëëàù áåëÿ úàâàá âåðäè: “Kim (dönyada) zÿrrÿ qÿdÿr yaxın

iş görmöşdörsÿ, onu (onun xeyrini) görÿcÿkdir (mükafatını

alacaqdır). Kim dÿ zÿrrÿ qÿdÿr pis iş görmöşdörsÿ, onu (onun

zÿrÿrini) görÿcÿkdir (cÿzasını çÿkÿcÿkdir)”. (ÿz-Zilzal, 7-8)

Þìÿð äåäè:

- Îíëàðäàí ñîðóø, Ãóðàíäà ÿí çox vahimÿlÿndirÿn íÿäèð?

Àáäóëëàù úàâàá âåðäè: “Áó íÿ ñèçèí èñòÿéèíèçëÿ, íÿ äÿ êèòàá

ÿùëèíèí èñòÿéè èëÿ îëìàéàúàã. Ïèñëèê åäÿí ùÿð êÿñ, áóíóí ÿâÿçèíè

àëàúàã âÿ Àëëàùäàí ñàâàéû þçöíÿ íÿ äîñò, íÿ éàðäûì÷û òàïìàç”.

(ÿn-Nisa, 123)

Þìÿð äåäè:

- Áÿñ Ãóðàíäà ÿí öìèäâåðèúè íÿäèð?

173

Àáäóëëàù úàâàá âåðäè: “Äå: “Åé þçëÿðèíÿ ãàðøû ýöíàù åòìèø

ãóëëàðûì! Àëëàùûí ðÿùìèíÿ îëàí öìèäèíèçè èòèðìÿéèí, ÷öíêè Àëëàù

áöòöí ýöíàùëàðû áàüûøëàéûð. Ùÿãèãÿòÿí î, ÷îõ áàüûøëàéàí,

ðÿùèìëèäèð”. (ÿz-Zumÿr, 53)

Þìÿð äåäè:

- Þéðÿí ýþð, Àáäóëëàù èáí Ìÿñóä îíëàðûí àðàñûíäàäûð?

Îíëàð úàâàá âåðäèëÿð:

- Àëëàùà àíä îëñóí êè, áó áåëÿäèð!

* * *

Àáäóëëàù èáí Ìÿñóä Àëëàùäàí ãîðõàí áèðè èäè. Î, ÷îõ ñàâàäëû

Ãóðàí ãèðàÿò÷èñè èäè. Áóíóíëà éàíàøû î, ùÿì äÿ ÿí úèääè âÿçèééÿòëÿðäÿ

áåëÿ áþéöê ýöúÿ, ãÿòèééÿòÿ, ìÿðäëèéÿ âÿ ùöíÿðÿ ìàëèê èäè.

Áèðúÿ îíó äåìÿê êèôàéÿòäèð êè, Ïåéüÿìáÿðdÿn ñîíðà î Éåð

öçöíäÿêè èëê ìöñÿëìàí èäè êè, Ãóðàíû èíñàíëàðà óúàäàí àçûã-àøêàð

îõóéóðäó.

Áèð äÿôÿ Ïåéüÿìáÿðin ñÿùàáÿëÿðè Ìÿêêÿäÿ éûüûëìûøäûëàð. Î

âàõò îíëàð àçñàéëû âÿ çÿèô èäèëÿð. Îíëàð äåäèëÿð:

- Àëëàùà àíä îëñóí êè, ãóðåéøëèëÿð áèð äÿôÿ äÿ îëñóí áó Ãóðàíû

åøèòìÿéèáëÿð. Îíó ýþðÿñÿí êèì îíëàðà îõóéà áèëÿð?

Àáäóëëàù èáí Ìÿñóä äåäè: “Ìÿí îõóéàðàì!” Ïåéüÿìáÿðin

ñÿùàáÿëÿðè äåäèëÿð: “Îíëàðûí ñÿíÿ çÿðÿð âåðÿúÿéèíäÿí ÷îõ åùòèéàò

åäèðèê. Áèç èñòÿðäèê êè, áó èíñàíû õàëã ìöäàôèÿ åòñèí âÿ ÿýÿð

ãóðåéøëèëÿð îíà ïèñëèê åòìÿê èñòÿñÿëÿð, îíà éàðäûì åòñèí.”. Àáäóëëàù

äåäè: “Èìêàí âåðèí, áóíó åäèì. Àëëàù ìÿíè ãîðóéàð âÿ ìöäàôèÿ

åäÿð”.

Ñÿùÿðèñè ýöí Àáäóëëàù Èáðàùèìèí äàøûíûí éàíûíà, ìöãÿääÿñ

ÿðàçèéÿ ýÿëäè. Ãóðåéøëèëÿð Êÿáÿ ÿòðàôûíäà îòóðìóøäóëàð. Àáäóëëàù

äàøûí éàíûíäà äóðóá, îõóäó: “Ðÿùìàí âÿ Ðÿùèì Àëëàùûí àäûéëà...”

- Îíóí ñÿñè ìþùêÿìëÿíäè âÿ ýöúëÿíäè. “Ðÿùìàí îëàí Ãóðàíû

þéðÿòäè, èíñàíû éàðàòäû. Î, îíà ñàäÿ íèòãè þéðÿòäè...”. (ÿr-Rÿhman,

1-4)

174

Î, îõóìàüû äàâàì åòäè, ãóðåéøëèëÿð èñÿ îíà ãóëàã àñûðäûëàð. Ñîíðà

îíëàð ãûøãûðäûëàð: “Èáí Óìì ßáä íÿ äàíûøûð?! “Îíóí áàøûíà äÿðä

ýÿëñèí! Î, Ìÿùÿììÿäèí ýÿòèðäèéèíäÿí áèð ùèññÿ îõóéóð...”

Ñîíðà îíëàð Àáäóëëàíû öçöíäÿí âóðìàüà áàøëàäûëàð, àììà

Àáäóëëà, Àëëàù îíà èìêàí âåðäèéè ãÿäÿð îõóìàüà äàâàì åòäè. Ñîíðà

ãàíà áîéàíìûø Àáäóëëàù þç éîëäàøëàðûíûí éàíûíà ãàéûòäû.

Îíëàð äåäèëÿð:

- Áó, ìÿùç áèçèì ãîðõäóüóìóç øåéäèð!

Àáäóëëàù îíëàðà äåäè:

- Àëëàùà àíä îëñóí êè, áó ýöíêö êèìè Àëëàùûí äöøìÿíëÿðè ìÿíèì

ýþçöìäÿ àë÷àëìàìûøäàëûð. ßýÿð èñòÿéèðñèíèçñÿ, ñàáàù ñÿùÿð äÿ

îíëàðûí éàíûíà ÷ûõìàüà ùàçûðàì.

Éîëäàøëàðû îíà äåäèëÿð: “Áó ãÿäÿð éåòÿð. Ñÿí îíëàðûí íèôðÿò

åòäèéèíè îíëàðà îõóäóí.

* * *

Àáäóëëàù èáí Ìÿñóä õÿëèôÿ Îñìàíà ãÿäÿð éàøàìûøäûð. Î,

þëöìúöë õÿñòÿëÿíÿíäÿ, Îñìàí îíà áàø ÷ÿêìÿéÿ ýÿëäè. Î,

Àáäóëëàhäàí ñîðóøäó:

- Íÿäÿí øèêàéÿòëÿíèðñÿí?

- Þç ýöíàùëàðûìäàí, - Àáäóëëàù úàâàá âåðäè.

- Áÿñ ñÿí íÿ èñòÿéèðñÿí? - Îñìàí ñîðóøäó.

- Ìÿíèì Ñàùèáèìèí ìÿðùÿìÿòèíè, - Àáäóëëàù úàâàá âåðäè.

- Ìÿí, ñÿíèí èëëÿð áîéó èìòèíà åòäèéèíè ñÿíÿ áàüûøëàìàüû ÿìð

åäèðÿì, - Îñìàí äåäè.

- Áó ìÿíÿ ëàçûì äåéèë, - Àáäóëëàù äåäè.

- Ãîé áó ñÿíäÿí ñîíðà ñÿíèí ãûçëàðûíà ãàëñûí, - Îñìàí òÿêëèô

åòäè.

- Ñÿí ãîðõóðñàí êè, ìÿíèì ãûçëàðûì éîõñóë ãàëàðëàð? - Àáäóëëàù

ñîðóøäó.

- Ìÿí îíëàðà òàïøûðìûøàì êè, ùÿð ýåúÿ “ßë-Âàãèÿ” ñóðÿñèíè

175

îõóñóíëàð... Ìÿí åøèòìèøÿì êè, Ïåéüÿìáÿð áåëÿ äåéèá: “Ùÿð ýåúÿ

“ßë-Âàãèÿíè îõóéàíûí áàøûíà ùå÷ âàõò íÿ ñÿôàëÿò, íÿ äÿ éîõñóëëóã

ýÿëìÿç”.

* * *

Ýåúÿ ýÿëÿíäÿ èñÿ î, Àëëàùû çèêð åäÿðÿê âÿ Ãóðàíäàí àéÿëÿð

îõóéàðàã âÿôàò åòäè. 46 * * *

46 Àáäóëëàù èáí Ìÿñóä ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò ö÷öí áàõ:

1. “ßë-Èñàáÿ”, 2/368;

2. “ßë-Èñòèàá”, 2/316;

3. “ßñÿä-ßë-Ãàáà”, 3/384-390;

4. “Òÿçêàðà ÿë-Ùàfiz”; 1/12-15;

5. “ßë-Áèäÿéÿ âÿ ßë-Íèùàéÿ”, 7/162-163;

6. “Òÿáÿãàò” ßë-Øÿàðàíè”, 29-30;

7. “Øÿçÿðàò ßë-Çÿùÿá”, 1/38-39;

8. “Òàðèõ ßë-Èñëàì” ßë-Çÿùÿáè, 2/100-104;

9. “Ñåéð ßÿëÿì ßë-Íöáÿëÿ”, 1/461-500;

10. “Ñèôÿò ÿë-Ñÿôâà”, 1/154-166;

11. “Musnÿd ÿl-İmam ßhmÿd”, 5/210; vÿ s.

176

ÑÀËÌÀÍ ßË-ÔÀÐÈÑÈ

“Ñàëìàí áèçèì ùÿméåðëèìèç âÿ ñÿùàáÿìèçäèð”

Ìÿùÿììÿä, Àëëàùûí ðÿñóëó

Áèçèì ùåêàéÿìèç - äàèìà ùÿãèãÿòÿ úàí àòàí âÿ Àëëàùû àõòàðàí

èíñàíûí òàðèõ÷ÿñèäèð...

Áó Ñàëìàí ßë-Ôàðèñèí ùåêàéÿñèäèð.

Ýÿëèí Ñàëìàíûí þçöíÿ ñþç âåðÿê êè, þç ùåêàéÿñèíèí ÿñàñ

ùàäèñÿëÿðèíè áèçÿ øÿõñÿí þçö äàíûøñûí...

Áó úÿùÿòäÿí ìÿùç îíóí þç ùèññëÿð äàùà äÿðèí, øÿõñè ùåêàéÿñè

èñÿ äàùà äÿãèã âÿ äîüðó îëàð...

Áåëÿëèêëÿ, Ñàëìàí ðÿâàéÿò åäèðäè:

- Ìÿí Àñáàùàí âèëàéÿòèíäÿí èäèì âÿ Cÿyyàí êÿíäèíäÿ

äîüóëìóøäóì.

Ìÿíèì àòàì áó êÿíäèí êÿíäõóäàñû èäè âÿ îðàäà ÿí òàíûíìûø âÿ

âàðëû àäàì èäè.

Ìÿí äöíéàéà ýÿëÿíäÿ, àòàì ùàìûäàí ÷îõ ìÿíè ñåâäè. Çàìàí

êå÷äèêúÿ îíóí ìÿíÿ ãàðøû ìÿùÿááÿòè äàùà ýöúëö îëäó. Íÿùàéÿò, î,

ìÿíè åâäÿ áàüëàäû âÿ êö÷ÿéÿ áóðàõìàäû.

Ìÿí î ãÿäÿð ãåéðÿòëè àòÿøïÿðÿñò mÿcusi èäèì êè, èáàäÿò åòäèéèì

ìöãÿääÿñ àëîâóí ãîðóéóúóñóíà ÷åâðèëäèì. Ìÿíÿ òàïøûðûã âåðèëìèøäèð

êè, áó îä íÿ ýöíäöç, íÿ ýåúÿ ãûñà ìöääÿòëèê îëñà áåëÿ, ùå÷ âàõò

ñþíìÿñèí.

Ìÿíèì àòàìûí áþéöê ìÿùñóëäàð ìöëêö âàð èäè. Îíó øÿõñÿí þçö

èäàðÿ åäèá ìÿùñóëóíó éûüûðäû.

Áèð äÿôÿ îíóí áèð èøè ÷ûõäûüûíäàí î, þç ìöëêöíÿ ýåäÿ áèëìÿäè âÿ

ìÿíÿ äåäè:

- Îüëóì, þçöí ýþðöðñÿí êè, èøëÿðèì ìÿíÿ èìêàí âåðìèð, ìÿí

þçöì ìöëêëÿ ìÿøüóë îëóì. Îíà ýþðÿ äÿ ñÿí þçöí îðà ýåò âÿ áèð

ýöíëöê îíó èäàðÿ åò.

Ìÿí éóáàíìàäàí éîëà äöøäöì. Áèð àçäàí ìöëêÿ ýåäÿí éîëóí

éàõûíëûüûíäà õà÷ïÿðÿñò êèëñÿëÿðèíäÿí áèðèíè ýþðäöì. Éàíûíäàí

þòÿíäÿ îðàäà äóà åäÿí èíñàíëàðûí ñÿñëÿðèíè åøèòäèì, áó äà ìÿíèì

äèããÿòèìè ÷ÿêäè.

* * *

177

Àòàì ìÿíè óçóí ìöääÿò èíñàíëàðäàí óçàã, åâèí è÷èíäÿ áàüëû

ñàõëàäûüûíäàí, ìÿí íÿ õà÷ïÿðñòëÿð, íÿ äÿ áàøãà dèíëÿðèí

íöìàéÿíäÿëÿðè áàðÿäÿ ùå÷ áèð øåé áèëìèðäèì.

Êèëñÿäÿ äóà åäÿíëÿðèí ñÿñëÿðèíè åøèäèá, îðà ýèðäèì êè, îíëàðûí íÿ

åòäèéèíè ýþðöì.

Îðàäà îëàíëàðû ìöøàùèäÿ åòäèêäÿí ñîíðà àíëàäûì êè, îíëàðûí äóà

åòìÿñè ìÿíèì õîøóìà ýÿëäè âÿ ìÿí îíëàðûí äèíèíè ãÿáóë åòìÿê

èñòÿäèì. Ìÿí äåäèì:

- Àëëàùà àíä îëñóí êè, áó áèçèì äèíèìèçäÿí éàõøûäûð. Ìÿí ýöí

áàòàíàäÿê îðàäà ãàëûá, àòàìûí ìöëêöíÿ ýåäèá ÷ûõìàäûì.

Ìÿí î èíñàíëàðäàí ñîðóøäóì:

- Áó äèíèí êþêö ùàðàäàäûð?

- Î, Øàìäàäûð, - îíëàð úàâàá âåðäèëÿð,

Ìÿí ýåúÿíèí áèð ñààòûíäà åâÿ äþíäöì. Áóðàäà ìÿíè àòàì

ãàðøûëàäû âÿ ìÿíäÿí íÿ åòäèéèìè ñîðóøäó. Ìÿí îíà úàâàá âåðäèì:

- Àé àòà! Ìÿí, þç êèëñÿëÿðèíäÿ äóà åäÿí èíñàíëàðûí éàíûíà

ýåòäèì. Îíëàðûí äèíèíäÿ ýþðäöêëÿðèì ÷îõ õîøóìà ýÿëäè âÿ ìÿí ýöí

áàòàíà ãÿäÿð îðàäà ãàëäûì.

Ìÿíèì åòäèêëÿðèìÿ ýþðÿ ÷îõ íàðàùàò îëàí àòàì ãûøãûðäû:

- Îüëóì, áó äèíäÿ õåéèð éîõäóð! Ñÿíèí âÿ ñÿíèí ÿúäàäëàðûíûí

äèíè ãàò-ãàò éàõøûäûð.

Ìÿí àòàìà åòèðàç åòäèì:

- Ùå÷ äÿ áåëÿ äåéèë! Àëëàùà àíä è÷èðÿì êè, îíëàðûí äèíè

áèçèìêèíäÿí éàõøûäûð.

Àòàì ìÿíèì áó ñþçëÿðèìäÿí ãîðõäó. Î, ìÿíèì ìöðòÿä

îëàúàüûìäàí åùòèéàò åäÿðÿê, àéàãëàðûìà ãàíäàë ñàëûá, ìÿíè åâäÿ

áàüëàäû.

* * *

ßëèìÿ äöøÿí èëê èìêàíäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê õà÷ïÿðÿñòëÿðÿ áó

ñþçëÿðè þòöðìÿéè õàùèø åòäèì: “ßýÿð éàíûíûçäàí Øàìà ýåäÿí êàðâàí

êå÷ñÿ, ìöòëÿã ìÿíÿ õÿáÿð âåðèí”.

Òåçëèêëÿ Øàìà ýåäÿí áèð êàðâàí õà÷ïÿðÿñòëÿðèí éàíûíäà äàéàíäû.

Áó ùàãäà ìÿëóìàòû àëàí êèìè, ìÿí ãàíäàëëàðäàí úàíûìû ãóðòàðûá,

ýèçëèíúÿ ùÿìèí êàðâàíà ãîøóëäóì. Êàðâàí Øàìà éåòèøÿíäÿ, ìÿí

àäàìëàðû äèíäèðìÿéÿ áàøëàäûì:

178

- Áóðàäà ñèçèí äèíèíèçäÿ ÿí áþéöê îëàí êèìäèð?

- Áó éåïèñêîïäóð, - ìÿíÿ úàâàá âåðäèëÿð. - Êèëñÿíèí áàø÷ûñû.

Ìÿí îíóí éàíûíà ýÿëèá äåäèì:

- Ìÿí õà÷ïÿðÿñòëèéè ãÿáóë åòìÿê èñòÿéèðÿì. Ñÿíèí éàíûíäà îëóá,

ñÿíÿ õèäìÿò åäèá, ñÿíäÿí þéðÿíèá, ñÿíèíëÿ áèðýÿ äóà åòìÿê

èñòÿéèðÿì.

- Ýÿë ýèð! - éåïèñêîï äåäè. Ìÿí îíóí éàíûíäà õèäìÿò åòìÿéÿ

áàøëàäûì.

Ëàêèí òåçëèêëÿ ìÿëóì îëäó êè, éåïèñêîï ïèñ àäàìäûð. Î, þç

âÿòÿíäàøëàðûíà èàíÿ âåðìÿéè ÿìð åäèðäè, áóíà ýþðÿ äÿ îíëàðà

ìöêàôàò âÿä åäèðäè. Èàíÿíèí áèð ùèññÿñè éåïèñêîïà âåðèëèðäè êè, î, îíó

Àëëàù éîëóíäà õÿðúëÿñèí. Ëàêèí î, ïóëëàðû þçöíÿ ýþòöðöðäö, êàñûáëàð

âÿ èìêàíñûçëàð èñÿ ùå÷ íÿ àëìûðäûëàð. Áåëÿëèêëÿ, î, éåääè áþéöê êöïÿ

ãûçûë éûüà áèëäè.

Ìÿí áóíó ýþðÿí êèìè, îíà ÷îõ íèôðÿò åòäèì. Î, þëäöêäÿí ñîíðà,

õà÷ïÿðñòëÿð îíóí äÿôíè ö÷öí éûüûëäûëàð. Ìÿí îíëàðà äåäèì.

- Ñèçèí êåøèøèíèç ïèñ àäàì îëóá. Î, ñèçÿ èàíÿ âåðìÿéè ÿìð åäèðäè,

ÿâÿçèíÿ èñÿ ìöêàôàò âÿä åäèðäè. Ñèç ïóë ýÿòèðÿíäÿ, î, ïóëëàðû

ìÿíèìñÿéèð âÿ èìêàíñûçëàðà ùå÷ íÿ âåðìèðäè.

- Áÿñ ñÿí áóíó ùàðäàí áèëèðñÿí? - àäàìëàð ñîðóøäóëàð.

- Îíóí õÿçèíÿñèíè ñèçÿ ýþñòÿðÿ áèëÿðÿì, - ìÿí úàâàá âåðäèì.

- Ùÿ, îíó áèçÿ ýþñòÿð, - îíëàð äåäèëÿð. Ìÿí îíëàðà éåïèñêîïóí

ïóë ýèçëÿòäèéè éåðè ýþñòÿðäèì, îíëàð äà îðàäàí ãûçûë âÿ ýöìöø èëÿ äîëó

îëàí éåääè êöïÿ ÷ûõàðòäûëàð. Áóíó ýþðÿí èíñàíëàð äåäèëÿð:

- Àëëàùà àíä è÷iðèê êè, áèç îíó äÿôí åòìÿéÿúÿéèê. Ñîíðà îíëàð

îíó ÷àðìûõà ÷ÿêèá äàøãàëàã åòäèëÿð.

Òåçëèêëÿ éåïèñêîï îëìàã ö÷öí áàøãà áèðèñè ñå÷èëäè âÿ ìÿí îíà

ãóëëóã åäèðäèì. Éåð öçöíäÿ îíóí êèìè òÿðêè-äöíéà âÿ äèíäàð èêèíúè

áèð àäàì éîõ èäè. Î, ýåúÿ-ýöíäöç Àëëàùà èáàäÿò åäèðäè. Ìÿí îíó ÷îõ

ñåâäèì âÿ îíà áàüëàíäûì. Áèð ìöääÿò îíà õèäìÿò åòäèì. Îíóí

þëìÿê âàõòû ýÿëèá ÷ûõäû âÿ ìÿí îíäàí ñîðóøäóì:

- Åé ìÿíèì àüàì, ñèçäÿí ñîíðà êèìèíëÿ îëìàüûìû èñòÿðäèíèç?

Î úàâàá âåðäè:

- Åé ìÿíèì îüëóì, èø áåëÿäèð êè, ìÿíèì êèìè îëà áèëÿúÿê

éåýàíÿ áèð àäàì èíäè Ìîñóëäà éàøàéûð. Î, ÿéèëìÿç âÿ ñàðñûëìàç

áèðèäèð. Îíóí éàíûíà äöøìÿéÿ ÷àëûø.

179

Àüàì þëäöêäÿí ñîíðà, ìÿí ùÿìèí àäàìûí éàíûíà Ìîñóëà ýåäèá,

þç ÿùâàëàòûìû äàíûøäûì. Âÿ îíó áó ñþçëÿðëÿ òàìàìëàäûì:

- Ìÿíèì àüàì âÿôàò åäÿíäÿí ñîíðà, ìÿí îíóí ñþçö èëÿ ñÿíèí

éàíûíà ýÿëäèì. Þëìÿìèøäÿí ãàáàã ìÿíèì ñàùèáèì äåäè êè, ñÿí äÿ

îíóí êèìè ùÿìèøÿ ùÿãèãÿòÿ úàí àòûðñàí.

Î, ìÿíÿ äåäè: “Éàíûìäà ãàë”. Áèð ãÿäÿð âàõò êå÷äèêäÿí ñîíðà

ìÿí ÿìèí îëäóì êè, áó éàõøû èíñàíäûð. Àíúàã òåçëèêëÿ âÿôàò åòäè.

Þëöìöíäÿí ãàáàã ìÿí îíäàí ñîðóøäóì:

- Åé ìÿíèì ñàùèáèì. Ýþðäöéöí êèìè, Àëëàùûí ÿìðèíè éåðèíÿ

éåòèðìÿê âàòû ýÿëèá ÷ûõäû. Ñÿí ìÿíè éàõøû òàíûéûðñàí. Ìÿíÿ êèìèí

éàíûíà åòìÿéè ÿìð åäÿúÿêñÿí? Êèìÿ ìÿñëÿùÿò ýþðöðñÿí?

Î, ìÿíÿ äåäè:

- Îüëóì, Àëëàùà àíä îëñóí êè, áèçÿ áÿíçÿéÿí áèðúÿ àäàì

òàíûéûðàì. Î, Íàññàáèíäÿ éàøàéûð âÿ áó äà îíóí àäû. Ýåò îíóí

éàíûíà.

Ìÿí Íàññàáèíäÿ éàøàéàí ùÿìèí èíñàíûí éàíûíà õèäìÿò åòìÿéÿ

ýåòäèì. Îíà þç ùåêàéÿòèìè âÿ êå÷ìèø ñàùèáèìèí ñþçëÿðèíè

äàíûøàíäàí ñîíðà î, ìÿíÿ äåäè: “Áèçèìëÿ ãàë”.

Áèð ìöääÿò êå÷ÿíäÿí ñîíðà ìÿí áèëäèì êè, ìÿíèì éåíè ñàùèáèì,

ÿââÿëêè èêè ñàùèáèì êèìè õåéèðõàù âÿ ÿãiäÿëè èíñàíäûð. Àëëàùà àíä

îëñóí êè, ëàï àç âàõò êå÷äè êè, ìÿíèì éåíè ñàùèáèì âÿôàò åòäè.

Þëìÿìèøäÿí ãàáàã ìÿí îíäàí ñîðóøäóì:

- Ñÿí ìÿíè òàíûäûí. Ìÿíè èíäè êèìÿ ìÿñëÿùÿò ýþðÿ áèëÿðñÿí?

Î, ìÿíÿ úàâàá âåðäè: “Îüëóì, Àëëàùà àíä îëñóí êè, áèçèì

èøèìèçÿ ñàäèã îëàí áèðè âàðñà, î äà Àììóðèéàäà éàøàéàí ôèëàíêÿñäèð.

Õèäìÿò åòìÿê ö÷öí àíúàã îíóí éàíûíà ýåò.”

Ìÿí î àäàìûí éàíûíà ýåäèá, þç ÿùâàëàòûìû îíà äàíûøäûì, î,

ìÿíÿ äåäè: “Ìÿíèìëÿ éàøà”. Àëëàùà àíä îëñóí êè, î èíñàíà õèäìÿò

åäèá ÿìèí îëäóì êè, î, þç éîëäàøëàðûíäàí ùå÷ äÿ ïèñ äåéèë. Îíóí

éàíûíäà èøëÿìÿêëÿ ìÿí áèð íå÷ÿ èíÿê âÿ ãîéóí ãàçàíäûì.

Áèð ìöääÿò êå÷äèêäÿí ñîíðà îíóí äà þëìÿê âàõòû ýÿëèá ÷àòäû. Î,

þëöì àéàüûíäà èêÿí, ìÿí îíäàí ñîðóøäóì:

- Èíäè ñÿí ìÿíè òàíûéûðñàí. Ìÿíè êèìÿ ìÿñëÿùÿò ýþðöðñÿí âÿ

ìÿíÿ íÿ åòìÿéè ÿìð åäèðñÿí?

180

Î, äåäè: “Îüëóì, Àëëàùà àíä îëñóí êè, ìÿí éåð öçöíäÿ åëÿ áèð

àäàì òàíûìûðàì êè, áèçèì êèìè äèíèìèçèí òÿðÿôäàðû îñóí. Àììà

Èáðàùèìèí øÿðèÿòèíè òÿáëèü åäÿí Ïåéüÿìáÿðèí ßðÿáèñòàíäà ïåéäà

îëìàñû âàõòûäûð. Ñîíðàäàí î, þç âÿòÿíèíè òÿðê åäèá, ãàðà äàøëàð âÿ

ãàéàëàð àðàñûíäà ïàëìàëàð áèòÿí éåðÿ êþ÷ÿúÿê. Áó Ïåéüÿìáÿð

ôÿðãëÿíäèðèúè õöñóñèééÿòëÿðÿ ìàëèê îëàúàã. Î, éàëíûç îíà áàüûøëàíàíû

éåéÿúÿê, èàíÿëÿðäÿí èñÿ ùå÷ áèð øåé éåìÿéÿúÿê. Îíóí ÷èéèíëÿðè

àðñûíäà ïåéüÿìáÿðëèê íèøàíû îëàúàã. ßýÿð ñÿí î þëêÿéÿ ýåäÿ áèëñÿí,

áóíó åò”.

Ìÿíèì ñàùèáèì þëäöêäÿí ñîíðà, ìÿí Àììóðèéàäà éàøàìàüà

ãàëäûì. Ýöíëÿðèí áèð ýöíö îðà Kÿëá ãÿáèëÿñèíäÿí îëàí áèð äÿñòÿ ÿðÿá

òàúèðè ýÿëäè. Ìÿí îíëàðà òÿêëèô åòäèì: “ßýÿð ñèç ìÿíè þçöíöçëÿ

ÿðÿáëÿðèí òîðïàüûíà àïàðñàíûç, ìÿí ñèçÿ þç èíÿêëÿðèìè âÿ

ãîéóíëàðûìû âåðÿðÿì”.

Îíëàð ðàçûëàøäûëàð âÿ ìÿí þç ìàë-ãàðàìû îíëàðà âåðäèì.

Áèç Ìÿäèíÿ âÿ Øàì àðàñûíäà éåðëÿøÿí âàäèéÿ ÷àòàíäà, òàúèðëÿð

ðàçûëàøìàíû ïîçóá, ìÿíè éÿùóäèëÿðäÿí áèðèíÿ ñàòäûëàð. Ìÿí ùÿìèí

àäàìà ãóëëóã åòìÿéÿ áàøëàäûì.

Áèð ýöí î àäàìûí Áÿíè Ãóðàéçÿ ãÿáèëÿñèíäÿí îëàí áàúûñûnın îüëó

ýÿëèá ìÿíè ñàùèáèìäÿí àëäû âÿ Éÿñðèáÿ àïàðäû. Åëÿ áóðàäà ìÿí äàøëû

âóëêàíèê éåðäÿ ïàëìàëàðû ýþðäöì. Áó éåð ùàããûíäà ìÿíèì

Àììóðèéàäàêû ñàùèáèì äàíûøìûøäû. Åëÿ Ìÿäèíÿíè äÿ îíóí òÿñâèðèíÿ

ÿñàñëàíàðàã òàíûäûì. Ìÿí éåíè ñàùèáèìëÿ îðàäà ìÿñêóíëàøäûì.

Î çàìàí Ïåéüÿìáÿð Ìÿêêÿäÿ þç õàëãû àðàñûíäà ìîèçÿ åäèðäè.

Ëàêèí ìÿí áó ùàãäà ùå÷ íÿ áèëìèðäèì. ×öíêè áöòöí ýöí àüûð ãóë èøè

èëÿ ìÿøüóë èäèì.

* * *

Òåçëèêëÿ Ïåéüÿìáÿð Éÿñðèáÿ êþ÷äö. Àëëàùà àíä îëñóí êè, áèð

äÿôÿ ìÿí ñàùèáèìÿ ìÿõñóñ îëàí ïàëìàíûí áàøûíà äûðìàøûá, îðàäà íÿ

èñÿ åëÿéèðäèì. Ñàùèáèì èñÿ ïàëìàíûí àëòûíäà îòóðìóøäó. Áó âàõò

îíóí éàíûíà ãàðäàøû îüëó ýÿëèá äåäè: “Àëëàù Áÿíè Ãàéëà (Aóñ âÿ

Xÿçðàú) ãÿáèëÿñèíÿ ãàðøû ìöùàðèáÿ áàøëàéûá. Èíäè îíëàð Quba adlı

181

ìåéäàíäà éûüûëûøûáëàð. Îðàäà áó ýöí Ìÿêêÿäÿí ýÿëÿí âÿ þçöíö

ïåéüÿìáÿð àäëàíäûðàí áèð íÿôÿð äÿ âàð.

Áó ñþçëÿðè åøèäÿí êèìè ÿñìÿúÿ òóòäó âÿ ìÿí ýöúëö ùÿéÿúàí ùèññ

åòäèì. Ìÿí ùÿòòà ãîðõäóì êè, ñàùèáèìèí áàøûíûí öñòöíÿ éûõûëà

áèëÿðÿì. Ïàëìàäàí òåç äöøöá ùÿìèí àäàìa äåäèì: “Ñÿí íÿ äåäèí?

Áó õÿáÿðè áèð äÿ òÿêðàðëà...” Áó ÿäÿáñèçëèéÿ ýþðÿ ìÿíÿ àúûüû òóòàí

àüàì ìÿíè ìþùêÿìúÿ âóðóá äåäè:

- Ñÿíèí íÿ èøèíÿ ãàëûá? Ýåò èøèíëÿ ìÿøüóë îë!

* * *

Àõøàì äöøÿíäÿ éûüäûüûì õóðìàëàðäàí áèð àç ýþòöðöá,

Ïåéüÿìáÿð éàøàäûüû åâÿ ýåòäèì. È÷ÿðèéÿ gèðèá äåäèì:

- Ìÿíÿ äåéèáëÿð êè, ñÿí ñàëåù èíñàíñàí, ñÿíèí éàíûíäà óçàãäàí

ýÿëìèø èìêàíñûç éîëäàøëàðûí âàð. Ìÿí þçöìëÿ èàíÿ êèìè áèð àç

éåìÿê ýÿòèðìèøÿì. Ñîíðà áóíà áàøãàëàðûíäàí äàùà ëàéèãëè ñàéûðàì.

Ñîíðà ìÿí õóðìàëàðû îíà òÿðÿô ãîéäóì. Î, þç éîëäaøëàðûíà äåäè:

- Éåéèí... Ëàêèí þçö éåìÿäè.

Ìÿí þçöì þçöìÿ äåäèì: “Áèðèíúè õÿáÿð þçöíö äîüðóëòäó”. Ìÿí

ãàéûäûá õóðìà éûüìàüà áàøëàäûì. Ïåéüÿìáÿð Ìÿäèíÿéÿ

ãàéûäàíäà, ìÿí éåíÿ äÿ îíóí éàíûíà ýÿëèá äåäèì: “Ìÿí ýþðäöì êè,

èàíÿ êèìè ýÿòèðäèéèì õóðìàëàðû éåìÿäèí. Áó õóðìàëàðû èñÿ ñÿíÿ

åùòèðàìûìû áèëäèðÿðÿê, áàüûøëàéûðàì. Ïåéüÿìáÿð áèð àç õóðìà

éåéèá, þç éîëäàøëàðûíà õóðìà éåìÿéè ÿìð åòäè.

Ìÿí þçöì þçöìÿ äåäèì: “Èêèíúè õÿáÿð äÿ þçöíö äîüðóëòäó”.

Îíäàí ñîíðà ìÿí Ìÿäèíÿíèí Áàãè ãÿáðèñòàíëûüûíà ýåòäèì.

Îðàäà Ïåéüÿìáÿð éîëäàøëàðûíäàí áèðèíè äÿôí åäèðäè. Î,

îòóðìóøäóð. ßéíèíäÿ èêè ïëàø âàð èäè. Îíóíëà ñàëàìëàøûá, êöðÿéèíÿ

áàõìàüà ÷àëûøäûì. Àììóðèéàäàêû ñàùèáèì ìÿíÿ ùàããûíäà äàíûøäûüû

ïåéüÿìáÿðëèê íèøàíûíû ýþðìÿê èñòÿéèðäèì.

Ïåéüÿìáÿð ýþðÿíäÿ êè, ìÿí îíóí êöðÿéèíÿ áàõìàüà úÿùä

ýþñòÿðèðÿì, ìÿíèì áóíó íèéÿ åòäèéèìè äÿðùàë àíëàäû. Î, þç ýåéèìèíè

÷èéèíëÿðèíäÿí éåðÿ àòäû, âÿ ìÿí îíóí êörÿéèíäÿêè ïåéüÿìáÿðëèê

íèøàíûíû ýþðäöì. Îíó Ïåéüÿìáÿð êèìè ãÿáóë åäèá, ýþçëÿðèìäÿ éàø,

182

ÿéèëäèì êè, îíó þïöì.

Àëëàùûí Ðÿñóëó äåäè:

- Ñÿíÿ íÿ îëäó?

Ìÿí îíà þç ùåêàéÿòèìè äàíûøäûì âÿ áó îíà ÷îõ òÿñèð åòäè. Î øàä

îëäó êè, îíóí éîëäàøëàðû äà áóíó øÿõñÿí ìÿíèì þçöìäÿí åøèòäèëÿð.

Áó ÿùâàëàò îíëàðûí õîøóíà ýÿëäè. Îíëàð áóíà ùåéðàí ãàëäûëàð.

* * *

Ñàëìàí ßë-Ôàðèñè ùÿãèãÿòè àõòàðìàüà áàøëàäûüû ýöíäÿ îíà ñàëàì

îëñóí!

Ñàëìàí ßë-Ôàðèñè áó ùÿãèãÿòè áèëäèéè âÿ îíà èìàí ýÿòèðäèéè

ýöíäÿ îíà ñàëàì îëñóí!

Îíóí âÿôàò åòäèéè âÿ äèðèëÿúÿéè ýöí äÿ îíà ñàëàì îëñóí. 47

* * *

47 Ñàëìàí ßë-Ôàðèñè áàðÿäÿ ÿëàâÿ ìÿëóìàò àëìàã ö÷öí áàõ:

1. “ßë-Èñàáÿ”, 2/62;

2. “ßë-Èñòèàá”, 2/56;

3. “ßë-Úÿðàù âÿ ßë-Òÿàäèë”, 1-úè ú., 2-úè ù., 296-297-úè ñÿù.;

4. “ßñÿä ßë-Ãàáà”, 2/328-332;

5. “Òàùçèá ßë-Òàùçèá”, 4/137-139;

6. “Òàãðèá ßë-Òàùçèá”, 1/315;

7. “ßë-Úÿmia áåéíÿ ðèúÿë ÿë-Ñÿùèùåéí”, 1/193;

8. “Òÿáÿãàò” ßë-Øÿàðàíè, 30-31-úè ñÿù.;

9. “Ñèôÿò ßë-Ñÿôâà”, 1/210-225;

10. “Øÿçÿðàò ßë-Çÿùÿá”, 1/44;

11. “Òàðèõ ßë-Èñëàì” ßë-Çÿùÿáè; 2/158-163;

12. “Ñåéð ßÿëÿì ßë-Íöáÿëÿ”, 1/362-405.

183

ÈÊÐÈÌß ÈÁÍ ßÁÓ ÚßÙË

“Ñèçèí éàíûíûçà ìþìèí ìöùàúèð Èêðèìÿ ýÿëÿúÿê. Îíóí àòàñûíû

ñþéìÿéèí. Þëöíö ïèñëÿìÿê äèðèéÿ çèyàí âåðèð,

þëöíöí èñÿ ãóëàãëàðûíà ÷àòìûð.”

Ìÿùÿììÿä, Àëëàùûí ðÿñóëó

“Ñÿéàùÿò åäÿí àòëûíû ñàëàìëàéûðàì”. Ïåéüÿìbÿð Èêðèìÿíi áåëÿ

ñàëàìëàéûðäû.

Àëëàùûí Ðÿñóëó þç ÷àüûðûøûíû éàéàí çàìàí Èêðèìÿíií îòóç éàøû

âàð èäè. Ãóðåéøëèëÿð àðàñûíäà î, íÿúèá, âàðëû âÿ êöáàð áèðè èäè. Ìÿíòèãÿ

óéüóí îëàðàã, î, èñëàìû Ñàä èáí ßáó Âÿããàñ, Ìóñàá èáí Óìåéð âÿ

Ìÿêêÿíèí áàøãà òàíûíìûø ñàêèíëÿðè êèìè ãÿáóë åòìÿëè èäè. ßýÿð àòàñû

îëìàñàéäû.

Ñèç íÿ ôèêèðëÿøèðñèíèç, îíóí àòàñû êèì èäè? Î, Ìÿêêÿíèí áþéöê

ïÿùëÿâàíû, áöòïÿðÿñòëÿðèí áàø÷ûñû, êÿñêèí âÿ øèääÿòëè èøýÿíúÿëÿð óñòàñû

èäè. Áó èøýÿíúÿëÿðèí âàñèòÿñèëÿ Àëëàù ìþìèíëÿðèí èìàíëàðûíûí

ìþùêÿìëèéèíè âÿ îíëàð áóíà äàâàì ýÿòèðäèëÿð. Îíóí ôèòíÿëÿðè

âàñèòÿñèëÿ Àëëàù ìöñÿëìàíëàðûí èíàíúëàðûíûí ìþùêÿìëèéèíè âÿ îíëàð

áóíà äàâàì ýÿòèðäèëÿð. Îíóí ôèòíÿëÿðè âàñèòÿñèëÿ Àëëàù

ìöñÿëìàíëàðûí èíàúëàðûíûí äöçëöéöíö ñûíàéûðäû, îíëàð äà þç

äþçöìöíö èñáàò åòäèëÿð. Îíó äåìÿê êèôàéÿò åäÿð êè, îíóí àòàñûíûí

àäû ßáó Úÿùë èäè.

Îíóí àòàñû áåëÿ èäè. Îüëóíóí áöòþâ àäû Èêðèìÿ èáí ßáó Úÿùë ßë-

Ìÿõçóìè èäè. Î, ãóðåéøëèëÿðèí ãÿùðÿìàíû âÿ ÿí áàúàðûãëû àò ñöðÿíè

èäè.

* * *

Àòàñû áàø÷û îëäóğóíäàí Èêðèìÿ Ìÿùÿììÿäÿ ãàðøû ÷ûõìàüà

ìÿúáóð èäè. Ïåéüÿìáÿðèí ÿí ãÿdäàð äöøìÿíè îëàðàã î, ñÿùàáÿëÿðÿ

áþéöê çèéàí âÿ ìöñÿëìàíëàðà øèääÿòëè èøýÿíúÿëÿð âåðèðäè. Áóíóíëà äà

þç àòàñûíû ÷îõ ñåâèíäèðèðäè.

Áÿäð äþéöøöíäÿí ÿââÿë ßáó Úÿùë ßë-Ëàò âÿ ßë-Óççàéà

(ãóðåéøëèëÿðèí áöòëÿðè) àíä è÷äè êè, Ìÿêêÿéÿ éàëíûç Ìÿùÿmìÿäè

184

éûõûá éåðëÿ éåêñàí åòäèêäÿí ñîíðà ãàéûäàúàã. ßáó Úÿùë Áÿäðÿ ýÿëèá

ãóðáàí êÿñìÿêëÿ, øÿðàá è÷ìÿêëÿ âÿ ìöüÿííèëÿðè äÿâÿò åòìÿêëÿ

áþéöê ãîíàãëûã âåðäè. Äþéöø çàìàíû ßáó Úÿùëèí îüëó Èêðèìÿ îíóí

äàéàüû âÿ ñàü ÿëè èäè. Ëàêèí ßë-Ëàò âÿ ßë-Óççà ßáó Úÿùëè

åøèòìÿéèá, îíà äþéöøäÿ ùå÷ áèð êþìÿêëèê åòìÿäèëÿð. ×öíêè îíëàð

öìóìèééÿòëÿ áèð øåé åøèòìÿê èãòèäàðûíäà äåéèëäèëÿð âÿ ùå÷ úöð

êþìÿê åäÿ áèëìÿçäèëÿð.

Áÿäð äþéöøöíäÿ ßáó Úÿùë þëäö. Îüëó Èêðèìÿ þç ýþçëÿðèëÿ ýþðäö

êè, ìöñÿëìàíëàðûí íèçÿëÿðè àòàñûíûí áÿäÿíèíè ñàíúäûëàð âÿ îíó ãàí

àïàðäû. Èêðèìÿ þç ãóëàãëàðûéëà àòàñûíûí àüçûíäàí ÷ûõàí þëöìãàáàüû

ãûøãûðûüû åøèòäè.

* * *

Ãóðåéøëèëÿðèí áàø÷ûñûíûí ìåéèòèíè Áÿäðäÿ ãîéàí Èêðèìÿ Ìÿêêÿéÿ

ãàéûòäû. Ñàðñûäûúû ìÿüëóáèééÿò îíà èìêàí âåðìÿäè êè, àòàñûíûí

áÿäÿíèíè áàñäûðìàã ö÷öí îíó Ìÿêêÿéÿ ýÿòèðñèí. Î, àòàñûíûí

áÿäÿíèíè ìöñÿëìàíëàðûí èõòèéàðûíà áóðàõûá, ãà÷ìàüà ìÿúáóð îëäó.

Îíëàð äà îíó áàøãà áöòïÿðÿñòëÿðèí áÿäÿíëÿðè èëÿ áèðýÿ Ãaliá àäëû

ãóðóìóø ãóéóéà àòäûëàð. Îðàäà îíëàðû ãóì áàñäû.

* * *

Áó ýöíäÿí åòèáàðÿí Èêðèìÿíií èñëàìà îëàí ìöíàñèáÿòëÿðäÿ éåíè

äþíöø áàø âåðäè. ßýÿð ÿââÿëëÿð î, àòàñûíûí âÿñâÿñÿñè öçöíäÿí èñëàìëà

äöøìÿí÷èëèê åäèðäèñÿ, èíäè î, èíòèãàì éîëóíó òóòäó.

Áÿäð äþéöøöíäÿ àòàëàðû þëäöðöëÿí áàøãà èíñàíëàðëà áèðgÿ Èêðèìÿ

áöòïÿðÿñòëÿðèí öðÿêëÿðèíäÿ Ìÿùÿììÿäÿ âÿ ìöñÿëìàíëàðà ãàðøû

íèôðÿò àëîâóíó éàíäûðìàüà áàøëàäûëàð. Î, Öùöä äþéöøöíÿ ãÿäÿð

ãóðåéøëÿðèí ãÿëáëÿðèíäÿ èíòèãàì ùèññèíè áàúàðûãëà àëîâëàíäûðûðäû.

* * *

Èêðèìÿ èáí ßáó Úÿùë þç äÿñòÿñè èëÿ Öùöäÿ ýåòäè. Îíóí àðâàäû

Óìì Ùàêèì Áÿäð äþéöøöíäÿ ÿðëÿðèíè èòèðìèø áàøãà ãàäûíëàðëà áèðýÿ

Èêðèìÿíií äàëûíúà ýåäèðäèëÿð. Îíëàð äþéöø÷öëÿðèí àðõàñûíäà äóðóá, þç

ãàâàëëàðûíäà ÷àëàðàã, îíëàðû äþéöøÿ ðóùëàíäûðìàëû èäèëÿð. Îíëàð

185

ùÿì÷èíèí ãóðåéø ñöâàðèëÿðè àðõàñûíäà äàéàíûá, îíëàðà ãà÷ìàüà ìàíå

îëìàëû èäèëÿð.

* * *

Ãóðåéøëèëÿð þç ñàü úèíàùûíäà Õàëèä èáí ßë-Âàëèäèí ðÿùáÿðëèéè

àëòûíäà àòëûëàð éåðëÿøäèðäèëÿð. Ñîë úèíàùäà àòëûëàðà Èêðèìÿ èáí ßáó

Úÿùë ðÿùáÿðëèê åäèðäè. Î âàõò ö÷öí îíëàð áöòïÿðÿñòëÿðèí èêè ÿí

áàúàðûãëû àò ñöðÿíè èäè âÿ áó äà Ìÿùÿììÿä âÿ îíóí òÿðÿôäàðëàðû èëÿ

äþéöøäÿ ùÿëëåäèúè îëäó. Áöòïÿðÿñòëÿð áþéöê ãÿëÿáÿ ÷àëäûëàð âÿ ßáó

Ñöôéàí áåëÿ äåäè:

- Áó ñèçÿ Áÿäð ýöíöíÿ ýþðÿ!

* * *

Õÿíäÿê äþéöøöíäÿ áöòïÿðÿñòëÿð Ìÿäèíÿíè óçóí ìöääÿò ÿðçèíäÿ

ìöùàñèðÿäÿ ñàõëàäûëàð. Ëàêèí áó ìöùàñèðÿ Èêðèìÿíi áåçäèðäè âÿ îíóí

ñÿáðè òöêÿíäè. Î, õÿíäÿéèí ÿí åíñèç éåðèíè ñå÷èá, þç ñöâàðè äÿñòÿñèíè

ùöúóìà àïàðäû. Áó àüûëñûç ùÿðÿêÿòèí íÿòèúÿñèíäÿ Èêðèìÿ âÿ îíóí

àäàìëàðûíäàí áèð íå÷ÿñè õÿíäÿéè êå÷ìÿéÿ íàèë îëäóëàð, ëàêèí áó

òîããóøìàäà Àìð èáí Vóä ÿë-Aìèðè ùÿëàê îëäó. Èêðèìÿ þçö èñÿ

ãà÷ìàãëà õèëàñ îëäó.

* * *

ßë-Ôÿòù ýöíö ãóðåéøëèëÿð ãÿðàðà àëäûëàð êè, Ìÿùÿììÿä âÿ

îíóí ñÿùàáÿëÿðèíÿ ãàðøû ÷ûõìàüà îíëàðûí ýöúö éåòìÿç. Áóíà ýþðÿ äÿ

Ìÿùÿììÿä Ìÿêêÿéÿ äàõèë îëìàã èúàçÿñè âåðèëäè. Ùÿì äÿ

Ïåéüÿìáÿð þç adamëàðûíà ÿìð âåðäè êè, Ìÿêêÿ ñàêèíëÿðèíÿ ãàðøû

ùÿðáè òÿäáèðëÿðè éàëíûç úàâàá îëàðàã òÿòáèã åòñèíëÿð.

* * *

Ëàêèí Èêðèìÿ èáí ßáó Úÿùë þç àäàìëàðûíäàí èáàðÿò áèð äÿñòÿ èëÿ

áèðýÿ, ãóðåéøëèëÿðèí éåêäèëëèêëÿ ãÿáóë åòäèéè ãÿðàðà ãàðøû ÷ûõäû. Îíëàð

áþéöê áèð äÿñòÿ èëÿ òîããóøìàéà ýèðäèëÿð. Áó êè÷èê ÷àõíàøìàäà Õàëèä

186

èáí ßë-Âàëèä îíëàðû ìÿüëóá åòäè. Èêðèìÿíií òÿðÿôäàðëàðûíäàí áÿçèëÿðè

þëäöðöëäö, áÿçèëÿðè èñÿ ãà÷äûëàð. Èêðèìÿ äÿ ãà÷àíëàðûí àðàñûíäà èäè. Áó

ùàäèñÿäÿí ñîíðà Èêðèìÿ äèâàðà äèðÿíìèø îëäó. Ìöñÿëìàíëàðà òàáå

îëàí Ìÿêêÿ îíäàí öç äþíäÿðäè. Ïåéüÿìáÿð ÿââÿëëÿð îíà ãàðøû

÷ûõàí áöòöí ãóðåéøëèëÿðè áàüûøëàäû.

Ëàêèí áó áàüûøëàíìà áÿçè àäëàðû ÷ÿêèëÿí àäàìëàðäàí èáàðÿò

äÿñòÿéÿ àèä äåéèëäè. Ïåéüÿìáÿð îíëàðû, ùÿòòà Êÿáÿíèí äèâàðëàðû

àðõàñûíäà ýèçëÿíñÿëÿð áåëÿ þëäöðìÿéè ÿìð åòäè.

Áó ñèéàùûäà Èêðèìÿ èáí ßáó Úÿùëèí àäû áèðèíúè èäè. Áóíà ýþðÿ äÿ

î, Ìÿêêÿíè ýèçëèíúÿ òÿðê åäèá, Éÿìÿíÿ éîëà äöøäö, ÷öíêè éàëíûç

îðàäà þçöíÿ ñûüûíàúàã òàïàúàüûíà öìèä åäèðäè.

* * *

Áó âàõò Èêðèìÿíií àðâàäû Ómì Ùàêèì âÿ ßáó Ñöôéàíûí àðâàäû

Ùèíä Áèíò Óòáÿ áàøãà îí íÿôÿð ãàäûíëà áèðýÿ Ïåéüÿìáÿð åâèíÿ

îíà þç ñÿäàãÿòèíÿ àíä è÷ìÿéÿ ýÿëäèëÿð. Îíëàð îíóí éàíûíà ýÿëÿíäÿ,

ýþðäöëÿð êè, éàíûíäà èêè çþâúÿñè, ãûçû Ôàòèìÿ âÿ ùÿì÷èíèí ßáä ßë-

Ìöòòàëèá íÿñëèíäÿí îëàí áàøãà ãàäûíëàð äà âàð. ×àðøàá ýåéèíìèø Ùèíä

Ïåéüÿìáÿðÿ ìöðàúèÿò åòäè:

- Åé Àëëàùûí Ðÿñóëó! Àëëàùà ùÿìä îëñóí êè, áó äèíè áèçÿ

ýþíäÿðäè. Ñÿíÿ ìöðàúèÿò åäèðÿì êè, ñÿí ãîùóìëàðûíëà éàõøû

äàâðàíàñàí. Ìÿí ùÿãèãÿòÿí èìàí ýÿòèðìèø áèð ãàäûíàì.

Ñîíðà öçöíö à÷ûá äåäè:

- Ìÿí Ùèíä áèíò Óòáÿéÿì, åé Àëëàùûí Ðÿñóëó.

Ñÿíè ñàëàìëàéûðàì, - Àëëàùûí Ðÿñóëó äåäè:

Ùèíä äàâàì åäèðäè:

- Åé Àëëàùûí Ðÿñóëó, Àëëàùà àíä îëñóí êè, Éåð öçöíäÿ ñÿíèí

åâèíäÿí äàùà ÷îõ íèôðÿò åòäèéèì åâ éîõ èäè. Èíäè èñÿ áöòöí Éåð

öçöíäÿ ñÿíèí åâèíäÿí äàùà ÷îõ ñåâäèéèì åâ éîõäóð.

- Áó ëàï àü îëäó, - Ïåéüÿìÿð äåäè.

Áóíäàí ñîíðà Óìì Ùàêèì, Èêðèìÿ èáí ßáó Úÿùëèí àðâàäû èñëàìû

ãÿáóë åäèá äåäè:

- Åé Àëëàùûí Ðÿñóëó. Èêðèìÿ ñÿíèí ÿëèíäÿí Éÿìÿíÿ ãà÷ûá. Î,

ãîðõóðäó êè, ñÿí îíó þëäöðÿðñÿí. Ñÿí îíà ðÿùì åòñÿí, Àëëàù äà ñÿíÿ

ðÿùì åäÿð.

187

Ïåéüÿìáÿð îíà äåäè:

- Î, òÿùëöêÿñèçëèêäÿäèð.

Èêðèìÿíií àðâàäû þç bèçàíñëû íþêÿðè èëÿ áèðýÿ ÿðèíèí äàëûíúà ýåòäè.

Éîëóí áèð ùèññÿñèíè ýåòäèêäÿí ñîíðà, íþêÿð Ùèíäè éîëäàí ÷ûõàðòìàã

èñòÿäè, Hèíä èñÿ îíóí ùÿð úöð õÿáÿðäàð åäèá, òÿëÿáëÿðèíè ðÿää åäèðäè.

Íÿùàéÿò, îíëàð ÿðÿááëÿðèí éàøàäûãëàðû áèð éåðÿ ÷àòäûëàð. Áóðäà Ùèíä

îíëàðû êþìÿéÿ ÷àüûðäû âÿ îíëàð áèçàíñëû íþêÿðèí ÿë-ãîëóíó áàüëàéûá,

þçëÿðèíÿ ñàõëàäûëàð.

Ùèíä éîëóíó äàâàì åäèá, Èêðèìÿíi Ãûðìûçû äÿíèçèí ñàùèëèíäÿ,

Òèùàìà áþëýÿñèíäÿ òàïäû. Áó çàìàí Èêðèìÿ ìöñÿëìàí îëàí äÿíèç÷è

èëÿ äàíûøûá, îíó î áèðè ñàùèëÿ àïàðìàüû õàùèø åäèðäè.

Äÿíèç÷è îíó þéöä âåðèðäè:

- Ñÿí ýÿë ñÿìèìè îë, ìÿí äÿ ñÿíè àïàðûì.

Èêðèìÿ ñîðóøäó:

- Íåúÿ ñÿìèìè îëóì?

Äÿíèç÷è îíà äåäè:

- Äå: “Ìÿí øÿùàäÿò âåðèðÿì êè, Àëëàùäàí áàøãà òàíðû éîõäóð âÿ

ùÿãèãÿòÿí Ìÿùÿììÿä Àëëàùûí Ðÿñóëóäóð”.

Èêðèìÿ ãûøãûðäû:

- Àõû ìÿí åëÿ áóíäàí ãà÷ûðäûì!

Áóíëàð áåëÿúÿ ñþùáÿò åäèðäèëÿð êè, Óìì Ùàêèì Èêðèìÿyÿ

éàõûíëàøûá äåäè:

- Õàëà îüëó, ìÿí éàõøûëàðûí ÿí éàõøûñû, ÿäàëÿòëèëÿðèí ÿí ÿäàëÿòëèñè

âÿ õåéèðõàùëàðûí ÿí õåéèðõàùû îëàí Ìÿùÿììÿä èáí Àáäóëëàhûí

éàíûíäàí ýÿëìèøÿì. Ìÿí îíäàí ñÿíöí ö÷öí òÿùëöêÿñèçëèê èñòÿäèì.

Î, ñÿíèí òÿùëöêÿñèçëèéèíÿ çÿìàíÿò âåðäè âÿ èíäè ñÿí áàòìàçñàí.

- Ñÿí îíóíëà äàíûøäûí?! – Èêðèìÿ ñîðóøäó.

- Áÿëè, - î, úàâàá âåðäè. - Ìÿí îíóíëà dàíûøäûì âÿ î, ñÿíèí

òÿùëöêÿñèçëèéèíÿ çÿìàíÿò âåðäè. Óìì Ùàêèì îíó éîëà ýÿòèðìÿéÿ âÿ

õÿáÿðäàð åòìÿéÿ äàâàì åäèðäè. Íÿùàéÿò Èêðèìÿ ðàçûëàøûá, Óìì

Ùàêèìëÿ ãàéûòäû.

Éîëäà Óìì Ùàêèì Èêðèìÿéÿ áèçàíñëû íþêÿðèí ùÿðÿêÿòëÿðè

ùàããûíäà äàíûøäû. Èêðèìÿ ùÿìèí éåðÿ ÷àòàíäà áèçàíñëûíû þëäöðäö.

Éîëäà îíëàð ýåúÿëÿìÿéÿ äàéàíäûëàð. Èêðèìÿ þç àðâàäûéëà

éàõûíëûã åòìÿê èñòÿäèêäÿ, àðâàäû áóíà ãÿòèééÿí èìêàí âåðìÿäè. Î,

äåäè: “Ìÿí ìöñÿëìàíàì, ñÿí èñÿ áöòïÿðÿñò”. Áóíà òÿÿúúöáëÿíÿí

Èêðèìÿ äåäè: “Éÿãèí áó ÷îõ úèääèäèð êè, ñÿí ìÿíè ðÿää åòäèí”.

Èêðèìÿ ùÿëÿ Ìÿêêÿéÿ ÷àòìàìûøäûð êè, Ïåéüÿìáÿð þç

188

ñÿùàáÿëÿðèíÿ äåäè: “Ñèçèí éàíûíûçà ìþìèí ìöùàúèð Èêðèìÿ ýÿëÿúÿê.

Îíóí àòàñûíû ñþéìÿéèí. Þëöíö ïèñëÿìÿê äèðèéÿ çèéàí âåðèð, þëöíöí

èñÿ ãóëàãëàðûíà ÷àòìûð.”

Èêðèìÿ þç àðâàäûéëà áèðëèêäÿ Ïåéüÿìáÿðin îòóðäóüó éåðÿ

ýÿëäèëÿð. Ïåéüÿìáÿð öñò ýåéèìèíè áåëÿ ýåéìÿéèá, áþéöê ñåâèíúëÿ

îíà òÿðÿô úàí àòäû. Ïåéüÿìáÿð îòóðàíäàí ñîíðà, Èêðèìÿ îíóí

ãàðøûñûíäà äàéàíûá äåäè:

- Åé Ìÿùÿììÿä, Óìì Ùàêèì ìÿíÿ õÿáÿð âåðäè êè, ñÿí ìÿíÿ

òÿùëöêÿñèçëèê áÿõø åòäèí.

- Òàìàìèëÿ äîüðóäóð, - Ïåéüÿìáÿð äåäè. - Ñÿí

òÿùëöêÿñèçëèêäÿñÿí.

Èêðèìÿ ñîðóøäó:

- Ñÿí íÿéÿ dÿâÿò åäèðñÿí, åé Ìÿùÿììÿä?

- Ìÿí ñÿíè Àëëàùäàí áàøãà Òàíðû îëìàäûüûíà, ìÿíèì èñÿ Àëëàùûí

ãóëó âÿ ðÿñóëó îëäóüóìà øÿùàäÿò âåðìÿéÿ ÷àüûðûðàì. Íàìàç

ãûëìàüû, çÿêàò âåðìÿéè ñþç âåð...

Ñîíðà Ïåéüÿìáÿð èñëàìûí áöòöí ÿðêàíëàðûíû ñàäàëàäû.

Èêðèìÿ äåäè:

- Àëëàùà àíä îëñóí êè, ñÿíèí äåäèêëÿðèí ùÿãèãÿòäèð. Ñÿí õåéèð èø

ýþðìÿéè ÿìð åäèðñÿí. Ùÿëÿ þç ÷àüûðûøëàðûíëà áèçÿ ìöðàúèÿò

åòìÿìèøäÿí ãàáàã äà ÿí äîüðó âÿ ÿìÿëè-ñàëåù èíñàí èäèí.

Ñîíðà Èêðèìÿ ÿëèíè óçàäûá äåäè: “Øÿùàäÿò âåðèðÿì êè, Àëëàùäàí

áàøãà òàíðû éîõäóð âÿ ùÿãèãÿòÿí, Ìÿùÿììÿä îíóí ãóëó âÿ

ðÿñóëóäóð.

Î, äàâàì åòäè:

- Åé Àëëàùûí Ðÿñóëó, ìÿíÿ éàõøû ñþçëÿð þéðÿò êè, ìÿí îíëàðû

äåéèì.

- Ñÿíèí äåìÿëè îëäóüóí ñþçëÿð áóíëàðäûð: “Øÿùàäÿò âåðèðÿì êè,

Àëëàùäàí áàøãà òàíðû éîõäóð âÿ ùÿãèãÿòÿí Ìÿùÿììÿä Îíóí ãóëó âÿ

ðÿñóëóäóð, - Ïåéüÿìáÿð äåäè:

- Áÿñ îíäàí áàøãà? - Èêðèìÿ ñîðóøäó.


- Ñÿí äåìÿëèñÿí: “Àëëàù âÿ áóðäà îëàíëàð øàùèä îëñóíëàð êè, ìÿí

ÿñèë ìöùàúèð ìöñÿëìàíàì.

Áóíäàí ñîíðà Àëëàùûí Ðÿñóëó îíà äåäè:

- Áó ýöí ìÿíäÿí èñòÿäèéèíè õàùèø åäÿ áèëÿðñÿí âÿ ñÿí îíó

aëàúàãñàí.

189

Èêðèìÿ äåäè:

- Ìÿí ñÿíäÿí õàùèø åäèðÿì êè, ñÿí ìÿíèì áöòöí ÿââÿëêè

äöøìÿí÷èëèéèìè, ìÿíèì òÿðÿôèìäÿí ñÿíÿ ãàðøû éþíÿëÿí áöòöí

ùÿðÿêÿòëÿðèìè âÿ ìÿíèì øÿõñÿí ñÿíèí öçöíÿ âÿ éàõóä àðõàíúà

äåäèéèì áöòöí àúû ñþçëÿðèìè áàüûøëàéañàí.


- Åé Àëëàù! Áó èíñàíûí ñÿíèí íóðóíó ñþíäöðìÿéÿ éþíÿëòäèéè

áöòöí äöøìÿí÷èëèéèíè âÿ áöòöí ùÿðÿêÿòëÿðè áàüûøëà. Îíóí ìÿíè áèàáûð

åòìÿê úÿùäëÿðèíèí ùàìûñûíû áàüûøëà. Èêðèìÿíií öçö ñåâèíúëÿ èøûãëàíäû

âÿ î, äåäè:

- Åé Àëëàùûí Ðÿñóëó, Àëëàùà àíä è÷èðÿì êè, èíäè ìÿí Àëëàù

ÿëåéùèíÿ õÿðúëÿäèéèìäÿí ãàò-ãàò ÷îõ, Àëëàù éîëóíäà

õÿðúëÿéÿúÿéÿì. Âÿ ÿýÿð ìÿí Àëëàù ÿëåéùèíÿ âóðóøóðäóìñà, èíäè

ìÿí Àëëàù éîëóíäà ãàò-ãàò artıq âóðóøàúàüàì.

* * *

Î ýöíäÿí åòèáàðÿí î, äþéöø ìåéäàíëàðûíäà úÿñóð úÿíýàâÿð,

ìÿñúèäëÿðäÿ ÷àëûøãàí ãèðàÿò÷è âÿ Àëëàùûí ñàäèã áÿíäÿñè îëäó.

Öçÿðèíäÿ Ãóðàí éàçûëìûø ñÿùèôÿëÿðè öçöíÿ ãîéàí Èêðèìÿ:

- Ìÿíèì Ñàùèáèìèí êèòàáû... Ìÿíèì Àëëàùûìûí ñþçö..., - äåéèá,

Àëëàùäàí ãîðõàðàã, àüëàéûðäû.

* * *

êðèìÿ, Ïåéüÿìáÿðÿ âåðäèéè âÿäè úàíëà-áàøëà éåðèíÿ éåòèðèðäè.

Èñëàìû ãÿáóë åäÿí Èêðèìÿ ìöñÿëìàíëàðûí áöòöí äþéöøëÿðèíäÿ èøòèðàê

åäèðäè. Ùÿð áèð éöðöøäÿ î, þíäÿ èäè. Éàðìók äþéöøöíäÿ èñÿ Èêðèìÿ,

èñòè áèð ýöíäÿ ñóñàìûø èíñàíûí ñîéóã ñóéà úàí àòäûüû êèìè, äþéöøÿ

úàí àòûðäû.

Äþéöøëÿðií áèðèíäÿ ìöñÿëìàíëàð ÷îõ àüûð âÿçèééÿòÿ äöøäöëÿð.

Èêðèìÿ þç àòûíäàí éåðÿ åíèá, ãûëûíúûíûí ãûíûnı ãûðäû âÿ áèçàíñëûëàðûí ÿí

÷îõ òîïëàøäûüû éåðÿ úàí àòäû. Õàëèä èáí ßë-Âàëèä îíà òÿðÿô ãà÷ûá äåäè:

- Áóíó åòìÿ, Èêðèìÿ! Îíëàð ñÿíè þëäöðñÿëÿð, áó ìöñÿëìàíëàð

ö÷öí àüûð èòêè îëàúàã.

Èêðèìÿ îíà äåäè:

- Ìÿíè ðàùàò áóðàõ, Õàëèä... Ñÿí àðòûã ÷îõäàíäûð êè, Ïåéüÿìáÿðin

ñÿùàáÿñèñÿí. Àòàìëà ìÿí èñÿ Ïåéüÿìÿðin ÿí ãàòû äöøìÿíëÿðè

îëìóøäóã. Êå÷ìèøèìèí ýöíàùëàðûíû éóìàüà èìêàí âåð. Áèð ÷îõ

190

äþéöøëÿðäÿ ìÿí Ïåéüÿìáÿðin ÿëåéùèíÿ âóðóøäóì. Èíäè íÿ

îëìàëûäûð, ìÿí áèçàíñëûëàäàí ãà÷ìàëûéàì? Áó ùå÷ âàõò îëìàéàúàã!

Ñîíðà î, ìöñÿëìàíëàðû ùàðàéëàäû:

- Êèì þëöìÿ ýåòìÿéÿ àíä è÷ÿð?

Äþðä éöç ìöñÿëìàíëà éàíàøû Èêðèìÿíií ÿìèñè ßë-Haðèñ èáí

Ùèøàì âÿ Äûðàð èáí ßë-ßçâàð äà þëìÿéÿ àíä è÷äèëÿð. Îíëàð Õàëèäèí

ùàêèì ìÿíòÿãÿñè óüðóíäà äöøìÿíëÿðëÿ øèääÿòëè äþéöøÿ ýèðäèëÿð âÿ

îíó ãÿùðÿìàíúàñûíà ìöäàôèÿ åòäèëÿð.

Áó äþéöø ìöñÿëìàíëàðûí ïàðëàã âÿ èíàíäûðûúû ãÿëÿáÿñè èëÿ áèòäèêäÿí

ñîíðà, äþéöø ìåéäàíûíäà ùÿãèãi äèí óüðóíäà éàðàëàíìûø ö÷ äþéöø÷ö âàð

èäè. Áóíëàð ßë-Ùaðèñ èáí Ùèøàì, Aééàø èáí ßáó Ðàáèíà âÿ Èêðèìÿ èáí

ßáó Úÿùë èäè. ßë-Ùaðèñ ñó è÷ìÿê èñòÿäè âÿ àäàìëàð ñó ýÿòèðÿíäÿ, Èêðèìÿ

ßë-Ùaðèñÿ áàõûá äåäè:

- Îíó è÷èçäèðèí.

ßë-Ùaðèñ äåäè:

- Àééàøû è÷èçäèðèí!

Àäàìëàð ÿëëÿðèíäÿ ñó Àééàøûí éàíûíà éàõûíëàøàíäà, ýþðäöëÿð êè,

î àðòûã êå÷èíèá. Àäàìëàð î áèðè èêè äþéöø÷öíöí éàíûíà ãàéûäàíäà,

ýþðäöëÿð êè, îíëàð äà þç éîëäàøûíûí àðõàñûíúà ýåòäèëÿð. Àëëàù îíëàðûí

ùàìûñûíäàí ðàçû îëñóí.

Àëëàù îíëàðà Cÿííÿò hovuzu Êþâñÿðèí ñóéóíó è÷èðòñèí êè, îíëàð

ùå÷ âàõò ñóñàìàñûíëàð.

Àëëàù îíëàðû ÿáÿäèëèê Firdovsun ùÿìèøÿ éàøûë îëàí ÷àäûðëàðınäà

éåðëÿøäèðñèí. 48 * * *

48

Èêðèìÿ èáí ßáó Úÿùë ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò ö÷öí áàõ:

1. “ßë-Èñàáÿ”, 2/496;

2. “Òàùçèá ßë-ßñìà”, 1/338;

3. “Õöëàñÿò ÿë-Òàùçèá”, 228-úè ñÿù.;

4. “Çàéë ÿë-Ìöçÿééàë”, 45-úè ñÿù.;

5. “Òàðèõ ßë-Èñëàì”, ßë-Çÿùÿáè, 1/380;

6. “Ðàùáÿò ÿë-Àìàë”, 7/224;

7. “ßl-Mustadrÿk”,3/241.

191

ÇÅÉÄ ßË-ÕÅÉÐ

“Ùÿãèãÿòÿí, ñÿíäÿ Àëëàùûí âÿ îíóí Ðÿñóëóíóí õîøóíà ýÿëÿí èêè

õöñóñèééÿò âàð: äþçöì âÿ êàìàë.”


Èíñàíëàð ìåòàëëàðà áÿíçÿðäèëÿð: “úàùèëëèéÿäÿ ÿí éàõøû îëàíëàð

èñëàìäà äà ÿí éàõøûëàðû îëóðëàð.

Ñèçèí äèããÿòèíèçÿ áèð ñÿùàáÿíèí èêè ñèìàñûíû ÷àòäûðûðûã. Îíëàðäàí

áèðè úàùèëèééÿ äþâðöíäÿ, äèýÿðè èñÿ èñëàìûí âàõòëàðûíäà

ôîðìàëàøìûøäû.

Èñëàìäàí ãàáàãêû äþâðäÿ àäàìëàð áó ñÿùàáÿíè Çåéä ßë-Xàéë

äåéÿ ÷àüûðûðäûëàð, î, èñëàìû ãÿáóë åòäèêäÿí ñîíðà Àëëàùûí Ðÿñóëó

îíó Çåéä ßë-Õåéð àäëàíäûðäû.

* * *

Áó èíñàíûí áèðèíúè ñèìàñû áàðÿäÿ áèð ÷îõ êèòàáëàðäà éàçûëûð.

Ìÿñÿëÿí, ßë-Øåéáÿíè Áÿíè Amèð ãÿáèëÿñèíäÿí îëàí áèð øåéõèí

ùåêàéÿñèíè äàíûøûð:

-Áèð äÿôÿ áèçèì éåðëÿðäÿ èíäèéÿäÿê ýþðöíìÿìèø ãóðàãëûã áàø

âåðäè. Áöòöí îòëàð âÿ òàõûë ìÿùâ îëäó. Áèçèì íÿñèëäÿí áèð êèøè àèëÿñè

èëÿ áèðëèêäÿ Èðàãûí, Íÿúÿô èëÿ Êóôÿ àðàñûíäà éåðëÿøÿí ßë-Ùèðà

øÿùÿðèíÿ éîëà äöøäö. Áó øÿùÿðÿ ÷àòäûãäà àèëÿñèíè îðàäà ñàõëàäû âÿ

îíëàðà äåäè: “Yàíûíûçà ýÿëÿíÿäÿê mÿíè áóðàäà ýþçëÿéèí”.

Ñîíðà ùÿìèí àäàì àíä è÷äè êè, î éà þç óøàãëàðû ö÷öí ïóë òàïàúàã,

éà äà þëÿúÿê. Þçö èëÿ áèð àç ãèäà ýþòöðöá éîëà äöøäö. Ýåúÿ äöøÿíäÿ

ãàðøûñûíäà ÷àäûð ýþðäö, ÷àäûðûí éàíûíäà äà àéàãëàðû úèäàðëàíìûø äàé÷à

âàð èäè. Êèøè þçö-þçöíÿ äåäè: “Áó äà áèðèíúè ãÿíèìÿò”. Î äàé÷àéà

éàõûíëàøûá èïëÿðè à÷ìàüà áàøëàäû.

Îíóí äàé÷àéà ìèíèá éîëó äàâàì åòìÿê íèééÿòè âàð èäè. Ëàêèí îíà

ìöðàúèÿò åäÿí ñÿñè åøèòäè: “Äàé÷àíû ðàùàò áóðàõ âÿ þçöí ö÷öí ãÿíèìÿòè

þçöí àõòàð òàï”. Êèøè äàé÷àíû ãîéóá éîëóíó äàâàì åëÿäè.

* * *

192

Î, éåääè ýöí ÿðçèíäÿ éîë ýåòäè. Íÿùàéÿò äÿâÿ ñàõëàíûëàí éåðÿ

ýÿëèá ÷ûõäû. Éàíûíäà þðòöéö äÿðèäÿí îëàí áþéöê ÷àäûð éåðëÿøèðäè, áó

äà ôèðàâàíëûüûí âÿ ÿìèí-àìàíëûüûí ÿëàìÿòè èäè. Êèøè þçö-þçöíÿ äåäè:

“Áó éåðäÿ ìöòëÿã äÿâÿëÿð, ÷àäûðäà èñÿ - îíóí ñàêèíëÿðè îëìàëûäûð”.

Ýöí áàòìàã öçðÿ èäè. Êèøè ÷àäûðûí è÷èíÿ áàõûá, îíóí ortasında

ãîúà àäàìûí îòóðäóüóíó ýþðäö. Kişi qîúàäàí ýèçëè keçib îíóí

àðõàñûíäà îòóðäó.

Òåçëèêëÿ ýöí áàòäû âÿ áþéöê àò öñòöíäÿ ãöââÿòëè âÿ óúàáîéëó áèð

àòëû ýþðöíäö. Îíóí ùÿì ñàüûíäà, ùÿì äÿ ñîëóíäà ãóë âàð èäè. Îíëàðûí

àðõàñûíúà òÿõìèíÿí éöç áàøäàí èáàðÿò äÿâÿ ñöðöñö ýÿëèðäè. Äÿâÿëÿðèí

áàø÷ûñû îëàí èðè äÿâÿ éåðÿ îòóðäó, äèøè äÿâÿëÿð èñÿ îíóí ÿòðàôûíäà

îòóðäóëàð. Àòëû ãóëëàðäàí áèðèíÿ äåäè:

- Áó äÿâÿíè ñàü, - î, ÿëèéëÿ èðè áèð äÿâÿíè ýþñòÿðäè. Ñîíðà èñÿ

ãîúàéà ñöä âåð è÷ñèí.

Ãóë áèð äîë÷à ñöä ñàüûá, ãîúàíûí ãàáàüûíà ãîéóá óçàãëàøäû. Ãîúà

ñöääÿí áèð-èêè ãóðòóì è÷äè.

Êèøè ùåêàéÿíè äàíûøìàüà äàâàì åäèðäè:

“Ìÿí ýèçëèíúÿ éàõûíëàøûá äîë÷àíû ýþòöðäöì âÿ ñöäöí ùàìûñûíû

è÷äèì. Ñîíðàäàí ãóë ýÿëäè, äîë÷àíû ýþòöðöá ãûøãûðäû:

- Àüà, î, áöòöí ñöäö è÷èá.

Àòëû ñåâèíäè âÿ î áèðè äÿâÿíè ýþñòÿðèá äåäè:

- Èíäè èñÿ áóíó ñàü âÿ ñöäö ãîúàíûí ãàáàüûíà ãîé. Ãóë òàïøûðûüû

éåðèíÿ éåòèðäè, ãîúà äà ñöääÿí áèð ãóðòóì è÷èá äîë÷àíû éåðÿ ãîéäó.

Ìÿí äîë÷àíû ýþòöðöá ñöäöí éàðûñûíû è÷äèì êè, øöáùÿ îéàòìàéûì.

Áóíäàí ñîíðà àòëû èêèíúè ãóëà ãîéóí êÿñìÿéè ÿìð åòäè. Ãóë áó

òàïøûðûüû éåðèíÿ éåòèðÿíäÿí ñîíðà àòëû þçö êþìöðëÿðèí öñòöíäÿ ÿòè

ãûçàðòäû âÿ þçö ãîúàíû éåäèçäèðäè. Ãîúà äîéäóãäàí ñîíðà àòëû ãóëëàðëà

áèðýÿ éåäè. Áóíäàí ñîíðà ùàìû éàòìàüà ùàçûðëàøûðäû âÿ òåçëèêëÿ äÿðèí

éóõóéà ýåòäè.

Äÿâÿëÿðèí áàø÷ûñûíà éàõûíëàøûá, èïëÿðèíè à÷ûá, áåëèíÿ ÷ûõäûì âÿ

193

èðÿëèéÿ ÷àïäûì. Áöòöí ñöðö îíóí àðõàñûíúà ýÿëäè. Ìÿí áöòöí ýåúÿíè

äàéàíìàäàí ýåòäèì. Ñÿùÿð à÷ûëàíäà ìÿí ÿòðàôà áàõäûì, ëàêèí ùå÷

áèð éåðäÿ òÿãèá åäÿíè ýþðìÿäèì.

Ìÿí ÿòðàôà áàõäûì âÿ óçàãäà áþéöê ãóøà áÿíçÿð áèð øåé

ýþðäöì. Î éàõûíëàøàíäà ìÿí ýþðäöì êè, áó àòëûäûð. Òåçëèêëÿ ìÿí

äöíÿíêè àäàìû òàíûäûì. Î, þç äÿâÿëÿðèíèí äàëûíúà ýÿëìèøäè.

Ìÿí áàø÷û äÿâÿíèí àéàãëàðûíû úèäàðëàéûá, îõ ãàáûíäàí îõ

ýþòöðäöì âÿ îíó êàìàíà ãîéäóì. Þçöì èñÿ äÿâÿíèí ãàáàüûíäà

äàéàíäûì. Óçàãäà äàéàíìûø àòëû ìÿíÿ ãûøãûðäû:

- Áàø÷ûíûí àéàãëàðûíû à÷!

- Ùå÷ âàõò! Hèðàäà þç àèëÿìè, àðâàäëàðû âÿ óøàãëàðû àú ãîéóá, àíä

è÷äèì êè, îíëàðûí éàíûíà ïóë èëÿ ãàéûäàúàüàì, éà äà þëÿúÿéÿì, - ìÿí

äåäèì.

Àòëû ãûøãûðäû:

- Þçöíö þëìöø ñàéà áèëÿðñÿí. Áàø÷ûíûí àéàãëàðûíû à÷, ñÿí,

äÿäÿñèç!

- Áó ùå÷ âàõò îëìàéàúàã! - ìÿí äåäèì.

- Áàøûíà äÿðä ýÿëñèí! - àòëû ãûøãûðäû. - Áÿäáÿõò áàìáûëû. Äÿâÿíèí

èïèíè à÷!

Îíóí öñòöíäÿ ö÷ äöéöí âàð èäè.

-Ìÿíèì îõóìóí ùàíñû äöéöíÿ äöøìÿñèíè èñòÿéèðñÿí?

Ìÿí îðòàäàêû äöéöíö ýþñòÿðäèì. Îíóí àòäûüû îõ äöéöíÿ åëÿ

áàòäû êè, ñàíêè àòëû îõó þç ÿëèéëÿ îðàéà áàñäû. Ñîíðà î, åëÿúÿ èêèíúè âÿ

ö÷öíúö äöéöíÿ äÿ îõ àòäû. Ìÿí þç îõóìó îõ ãàáûíà ãîéäóì âÿ

òÿñëèì îëìàüà ùàçûðëàøäûì. Î, ìÿíÿ éàõûíëàøûá, êàìàíûìû âÿ

ãûëûíúûìû ÿëèìäÿí àëäû, ìÿíÿ èñÿ ÿìð åòäè: “Îòóð ìÿíèì àðõàìäà”.

Ìÿí îíóí àðõàñûíäà îòóðàíäà î ñîðóøäó:

- Ñÿí íÿ äöøöíöðñÿí, ìÿí ñÿíÿ íÿ åäÿúÿì?

- Ìÿí ÿí ïèñ øåéëÿðè äöøöíöðÿì, - ìÿí äåäèì.

- Íÿäÿí?! - àòëû ñîðóøäó.

- Àõû, ìÿí ñÿíÿ ãàðøû ïèñëèê åòäèì, ñÿíÿ çÿðÿð âåðäèì. Ëàêèí

194

Àëëàù ñÿíÿ ìÿíèì öçÿðèìäÿ ãÿëÿáÿíè áÿõø åòäè, - ìÿí äåäèì.

Î, ñîðóøäó:

- Ñÿí ôèêèðëÿøèðñÿí, êå÷ÿí ýåúÿ àòàì Ìóhÿëhiëëÿ áèðëèêäÿ éåéèá

è÷äèêäÿí ñîíðà ìÿí ñÿíÿ ïèñëèê åäÿ áèëÿðÿì? Ìÿí, Ìóhÿëhilií àäûíû

åøèäèá ñîðóøäóì:

- Äåìÿê, ñÿí Çåéä ßë-Xàéëñàí?

- Bÿli, - äåéÿ, àòëû úàâàá âåðäè.

- Îíäà õåéèðõàù ÿñàðÿò÷è îë! - ìÿí äåäèì.

- Ñÿíèí áàøûíà ïèñ áèð øåé ýÿëìÿç, - î, äåäè âÿ áèç äàéàíàúàüà

ýåòäèê. Éîëäà î, ìÿíÿ äåäè:

- Àëëàùà àíä îëñóí êè, î äÿâÿëÿð ìÿíèì îëñàéäû, ìÿí îíëàðûí

ùàìûñûíû ñÿíÿ âåðÿðäèì. Ëàêèí èø îíäàäûð êè, îíëàð ìÿíèm

áàúûëàðûìäàí áèðèíÿ ìÿõñóñäóð. Ñÿí ýÿë áèð ìöääÿò áèçèìëÿ éàøà.

Òåçëèêëÿ ìÿí éöðöøÿ ÷ûõûá, áîë ãÿíèìÿòëÿ ãàéûäàúàüàì.

Åëÿ ö÷ ýöíäÿí ñîíðà î, Áÿíè Íöìåéðÿ ãàðøû éöðöøÿ ÷ûõäû. Î,

éöçÿ éàõûí äÿâÿ ÿëÿ êå÷èðèá ìÿíÿ áàüûøëàäû. Ñîíðà î, ìÿíÿ ßë-

Ùèðàéà ýåäÿí éîëäà ìÿíè ìöùàôèçÿ åäÿúÿê àäàìëàð äà âåðäè.

* * *

Áó, Çåéä ßë-Xàéëûí úàùèëèééÿ äþâðöíäÿêè ñèìàñû èäè. Îíóí

èñëàì äþâðöíäÿêè ñèìàëàð áàðÿñèíäÿ äÿ ùÿì÷èíèí áèð ÷îõ êèòàáëàðäà

äàíûøûëûð.

Ïåéüÿìáÿð ùàããûíäà õÿáÿðëÿð Çåéä ßë-Xàéëûí ãóëàãëàðûíà

÷àòàíäà î, Ïåéüÿìáÿðin äÿâÿòèíèí áèð ùèññÿñè èëÿ ìàðàãëàíûá îíó

äèããÿòëÿ þéðÿíäè. Ñîíðà î, Ïåéüÿìáÿð èëÿ øÿõñÿí ýþðöøìÿêäÿí

þòðö, þçö èëÿ Éÿñðèáÿ ýåòìÿê ö÷öí ãÿáèëÿñèíèí áàø÷ûëàðûíû äÿâÿò åòäè.

Çåéä èëÿ áèðýÿ áþéöê íöìàéÿíäÿ ùåéÿòè äÿ éîëà äöøäö. Îíóí

òÿðêèáèíÿ Çóðð èáí Ñàäóñ, Ìàëèê èáí Úöáåéð, Aìèð èáí Úóâåéí âÿ

áàøãà àüñàããàëëàð äà äàõèë èäè. Îíëàð Ìÿäèíÿéÿ ýÿëÿí êèìè

Ïåéüÿìáÿð ìÿñúèäèíÿ öç òóòäóëàð. Îðàäà þç àòëàðûíû ñàõëàéûá

195

áaüëàäûëàð.

Òÿñàäöôÿí åëÿ àëûíäû êè, îíëàð ìÿñúèäÿ äàõèë îëäóãëàðû âàõò

Ïåéüÿìáÿð ìèíáÿðäÿ îòóðóá ìöñÿëìàíëàðà õöòáÿ îõóéóðäó.

Ïåéüÿìáÿðin ñþçëÿðè è÷ÿðè ýèðÿíëÿðè ñàðñûòäû, ìöñÿëìàíëàðûí îíà

áàüëûëûüû âÿ îíóí äåäèêëÿðèíÿ áþéöê äèããÿò èñÿ ùåéðÿòamiz idi.

Ïåéüÿìáÿð îíëàðû ýþðäö âÿ ìöñÿëìàíëàðà öç òóòàðàã äåäè:

“Ìÿí ñèçèí ö÷öí ßë-Óççà âÿ èáàäÿò åòäèéèíèç ùÿð áèð øåéäÿí äàùà

éàõøûéàì... Ìÿí ñèçèí ö÷öí, Àëëàùûí ÿâÿçèíÿ èëàùèëÿøäèðäèéèíèç ãàðà

äÿâÿäÿí äàùà éàõøûéàì.”

* * *

Àëëàù Ðÿñóëónun íèòãè Zåéä ßë-Xàéëà âÿ îíóí éîëäàøëàðûíà

ìöõòÿëèô òÿñèð áàüûøëàäû. Áÿçèëÿðè ÷àüûðûøà úàâàá îëàðàã ùÿãèãÿòè

ãÿáóë åòäèëÿð. Áÿçèëÿðè èñÿ îíó ãÿáóë åòìÿêäÿí èìòèíà åòäèëÿð âÿ

tÿkÿbbürlÿndilÿr.

Áåëÿëèêëÿ èíñàíëàðûí áèð ùèññÿñè Úÿííÿòÿ, î áèðè ùèññÿñè èñÿ

Úÿùÿííÿìÿ äöøìÿëè èäèëÿð.

Çóðð èáí Ñàäóñà ýÿëèêäÿ èñÿ, î, ìþìèíëÿðèí äèããÿòèíè úÿçá åäÿí

âÿ îíëàðûí öðÿêëÿðèíè øèääÿòëÿ äþéöíäöðÿí Ïåéüÿìáÿðin ïàðëàã

íèòãèíè åøèäÿí êèìè, îíóí ãÿëáèíÿ ùÿñÿä äàõèë îëäó âÿ úàíûíà äà

ãîðõó äöøäö. Î, éàíûíäà äóðàíëàðà äåäè:

- Ùÿãèãÿòÿí, ìÿí ÿðÿáëÿðè ôÿòù åäÿí èíñàíû ýþðöðÿì, ëàêèí

Àëëàùà àíä îëñóí êè, î, ìÿíè ôÿòù åòìÿéÿúÿê. Î, ñîíðàäàí Øàìà

ýåäèá, áàøûíû ãûðõäûðäû âÿ õà÷ïÿðÿñòëèéè ãÿáóë åòäè.

Çåéäèí âÿ áàøãàëàðûíûí àãèáÿòè èñÿ áàøãà îëäó. Ïåéüÿìáÿð

õöòáÿíè äåéèá ãóðòàðàí êèìè, Çåéä ßë-Xàéë ìöñÿëìàíëàðûí àðàñûíäà

äóðäó. Î, ÷îõ ãöââÿëè, ýþðêÿìëè âÿ óúàáîéëó áèð èíñàí èäè; ùÿòòà î,

àòûí áåëèíÿ ìèíäèêäÿ, îíóí àéàãëàðû éåðÿ ÷àòûðäû, ñàíêè àò ãàòûð èìèø...

Áåëÿëèêëÿ, î, èíñàíëàðûí àðàñûíäà äàéàíûá, þç ýóð ñÿñè èëÿ äåäè: “Åé

Ìÿùÿììÿä! Ìÿí øÿùàäÿò âåðèðÿì êè, Àëëàùäàí áàøãà òàíðû éîõäóð

196

âÿ ñÿí Àëëàùûí Ðÿñóëóñàí. “Ïåéüÿìáÿð îíà éàõûíëàøûá ñîðóøäó:

- Ñÿí êèìñÿí?

- Ìÿí Ìóhÿlhilií îüëó Çåéä ßë-Xàéëÿì, - Çåéä úàâàá âåðäè.

Ïåéüÿìáÿð îíà äåäè:

- Ñÿí Çåéä ßë-Xàéë äåéèë, Çåéä ßë-Õåéðñÿí. Ñÿíè, þç äàüëàðûí

âÿ äöçëÿðèíäÿí ýþíäÿðÿí âÿ öðÿéèíè èñëàì ãàðøûñûíäà à÷àí Àëëàùà

øöêöðëÿð îëñóí.

Î âàõòäàí Çåéäè ùàìû Çåéä ßë-Õåéð äåéÿ ÷àüûðäûëàð. Ñîíðà

Ïåéüÿìáÿð Çåéäè þç åâèíÿ ýÿòèðäè. Ïåéüÿìÿðin éàíûíäà Þìÿð

èáí ßë-Õÿòòàá âÿ áèð íå÷ÿ éàõûí ñÿùàáÿ äÿ âàð èäè. Îíëàð åâÿ

ýèðÿíäÿ Ïåéüÿìáÿð þç îòóðàúàüûíû Çåéäÿ òÿêëèô åòäè. Ëàêèí Çåéä

þçöíöí Ïåéüÿìáÿðin éàíûíäà îòóðìàüà ëàéèã îëìàäûüûíû äöøöíöá,

îòóðàúàüû î éàíà èòÿëÿäè. Ïåéüÿìáÿð Çåéäÿ þç îòóðàúàüûíû ö÷ äÿôÿ

òÿêëèô åòäè, î äà, ùÿð äÿôÿ èìòèíà åäèðäè.

Ìÿúëèñ áàøëàíàíäà Ïåéüÿìáÿð Çåéäÿ äåäè:

- Åé Çåéä, ñÿí éåýàíÿ èíñàíñàí êè, ìÿíÿ ñÿíèí ùàããûíäà ñÿíèíëÿ

ýþðöøÿíÿäÿê äàíûøûáëàð. Âÿ áó òÿñâèð äÿ ùÿãèãÿòëÿ äöç ýÿëèð.

Ñîíðà î, äàâàì åòäè.

- Åé Çåéä, ùÿãèãÿòÿí, ñÿíäÿ Àëëàùà âÿ îíóí Ðÿñóëóíà õîø îëàí

èêè õöñóñèééÿò âàð.

Çåéä ñîðóøäó:

- Åé Ïåéüÿìáÿð, áóíëàð ùàíñû õöñóñèééÿòëÿðäèð?

- Äþçöì âÿ êàìàë, - Ïåéüÿìáÿð áåëÿ úàâàá âåðäè.

Çåéä äåäè:

- Ìÿíè þçöíÿ âÿ þç Ðÿñóëóíà ôàéäàëû ùåñàá åäÿí Àëëàùà

øöêöðëÿð îëñóí!

Î, Ïåéüÿìáÿðÿ öç òóòóá äåäè:

- Åé Ïåéüÿìáÿð, ìÿíÿ ö÷ éöç àòëû âåð, âÿ ìÿí ñÿíÿ ñþç âåðèðÿì

êè, áèçàíñëûëàðà ãàðøû óüóðëó éöðöø òÿøêèë åäÿðÿì âÿ îíëàðû

úÿçàëàíäûðàðàì.

Ïåéüÿìáÿð îíà: “Ñÿí íåúÿ äÿ xeyirli àäàìñàí, Çåéä! Ñÿí ÿñèë

197

êèøèñÿí!” äåéèá Çåéäèí ðóù éöêñÿêëèéèíè äàùà artırdı.

Çåéäèí éàíûíäà ãÿáèëÿñèíäÿí îëàíëàðûí ùàìûñû èñëàìû ãÿáóë

åòäèëÿð. Î, þç éîëäàøëàðû èëÿ áèðëèêäÿ åâÿ ãàéûòìàã ö÷öí ùàçûðëàøäû.

Ïåéüÿìáÿð îíó Íÿúäÿ éîëà ñàëàíäà äåäè: “Áó íåúÿ äÿ ýþçÿë

èíñàíäûð! Î, Ìÿäèíÿ åïèäåìèéàñûíäàí þçöíö ãîðóéà áèëñÿ, áèçèì

ö÷öí ÷îõ âàúèá áèðè îëàúàã!

Åëÿ î âàõò Ìÿäèíÿäÿ ãûçäûðìà åïèäåìèéàñû ýöúëÿíìèøäè. Çåéä

ßë-Õåéð Ìÿäèíÿíè òÿðê åòäèéè âàõò õÿñòÿëèê îíó éàõàëàäû. Î, þç

éîëäàøëàðûíà äåäè: “Áèç úàùèëèééÿ äþâðöíäÿ ÷îõ àõìàãëûãëàð åòìèøèê,

ëàêèí èíäè, Àëëàùà àíä îëñóí êè, ìÿí Ãöäðÿòëè Àëëàùëà ýþðöøÿíÿäÿê

ìöñÿëìàíà ÿë ãàëäûðìàðàì.”

* * *

Õÿñòÿëèéèí ùÿð ñààò ýöúëÿíäèéèíÿ áàõìàéàí Çåéä ßë-Õåéð þç

äîüìàëàðûíûí éàíûíà, Íÿúäÿ òÿñëÿñèðäè. Î, þç ãÿáèëÿñèíÿ ãàéûòìàüû

âÿ Àëëàùûí îíëàðà èñëàìû îíóí ÿëëÿðèéëÿ íàçèë åòìÿñèíè ÷îõ èñòÿéèðäè.

Î, þëöìöíö, þëöì èñÿ îíó ãàáàãëàìàüà òÿëÿñèðäè. Þëöì òåç ýåäÿí

îëäó, âÿ Çåéä âÿòÿíèíäÿí áèð àç àðàëû éåðäÿ êå÷èíäè. Î, èñëàìû ãÿáóë

åòäèêäÿí ñîíðà òà þëÿíÿäÿê ùå÷ áèð ýöíàù èøëÿòìÿìèøäèð. 49

* * *

49

Çåéä ßë-Õåéð ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò ö÷öí áàõ:

1. “ßë-Èñàáÿ”, 1/572;

2. “ßë-Èñòèÿá”, 1/563;

3. “ßë-Àğàíè”, áàõ ìöíäÿðèúàò;

4. “Òàùçèá èáí ßñàêèð”, áàõ ìöíäÿðèúàò;

5. “Ñèìò ßë-Ëuëè” (Ìèðâàðè áîéóíáàüû), áàõ ìöíäÿðèúàò;

6. “Ùèçàíàò ßë-ßäÿá ßë-Áàüäàäè,” 2/448;

7. “Çåéë ßë-Ìöçåéèë”, 33-úö ñÿù.;

8. “Ñèìÿð ßë-Ãóëóá”, 78-úè ñÿù.;

9. “ßë-Øÿàð âÿ ßë-Øöÿðà” (Øàèðëèê âÿ øàèðëÿð), 95-úè ñÿù.;

10. “Ùöñí ÿs-Ñÿùàáÿ”, 248-úè ñÿù.

198

ÙÀÄÈ ÈÁÍ ÕÀÒÈÌ ßË-ÒÀÈ

“Ñÿí èìàí ýÿòèðäèí, ÷öíêè îíëàð êàôèð èäèëÿð; ñÿí ãÿáóë åòäèí,

÷öíêè îíëàð öç äþíäÿðäèëÿð; ñÿí ñàäèã èäèí, ÷öíêè îíëàð õàèí èäëÿð;

ñÿí èðÿëèéÿ ýåòäèí, ÷öíêè îíëàð àðõàéà ÷ÿêèëäèëÿð.

Þìÿð èáí ßë-Õÿòòàá

Óçóí ìöääÿò äàâàì åäÿí íèôðÿò äþâðöíäÿí ñîíðà, ùèúðÿtèí 9-úó

èëèíäÿ ÿðÿá ùþêìäàðëàðûíäàí áèðè èñëàìû ãÿáóë åòäè. Èíàäëû èíêàð âÿ

èìòèíàäàí ñîíðà î, ùÿãèãi äèíÿ ýÿëäè âÿ íÿùàéÿò, Àëëàùûí Ðÿñóëóna

òÿñëèì îëäó. Áó ùþêìäàð Ùàäè èáí Õàòèì ßë-Òàè èäè. Oíóí àòàñû

ñÿõàâÿòëèëèê íöìóíÿñè èäi.

* * *

Ùàäè àòàñûíûí þëöìöíäÿí ñîíðà ùàêèìèééÿòÿ âàðèñ îëäó. Áöòöí

ãÿíèìÿòèí äþðääÿ áèð ùèññÿñèíè îíà âåðìÿê ãÿðàðà àëûíäû âÿ áöòöí

êîìàíäàíëàð îíóí ðÿùáÿðëèéè àëòûíà êå÷äèëÿð.

Íÿúèá Ïåéüÿìáÿð ùaqq éîëà äÿâÿòèíè åëàí åäÿíäÿ, âÿ ÿðÿá

ãÿáèëÿëÿðè áèðè áèðèíèí äàëûíúà èñëàìû ãÿáóë åòìÿéè áàøëéàíäà, Ùàäè

ýþðäö êè, éàõûí ýÿëÿúÿêäÿ Ïåéüÿìáÿðin èñëàì ÷àüûðûøû îíóí

ùàêèìèééÿòèíÿ ñîí ãîéà áèëÿð âÿ î, äàùà ùþêìäàð îëìàéàúàã. Áóíà

ýþðÿ äÿ Ùàäè, ùÿëÿ Ïåéüÿìáÿði ýþðìÿìèø îíà ýöúëö äöøìÿí÷èëèê

âÿ ãèéàáè îëàðàã áþéöê íèôðÿò ùèññ åòìÿéÿ áàøëàäû. Îíóí èñëàìà ãàðøû

áó äöøìÿí÷èëèéè òÿõìèíÿí èéèðìè èë ñöðäö. Íÿùàéÿò, Àëëàù îíóí

ãÿëáèíè èñëàì ö÷öí à÷äû.

* * *

Ùàäè èáí Ùàòèìèí èñëàìà ýÿëìÿñè òàðèõè î ãÿäÿð ìàðàãëûäûð êè,

ýÿëèí îíóí þçöíÿ èìêàí âåðÿê äàíûøñûí. Áåëÿ ùåêàéÿ ùÿìèøÿ

äöçýöí îëóð. Ùàäè äàíûøûðäû:

“Ìÿí Ïåéüÿìáÿð ùàããûíäà åøèäÿíäÿ, îíà ãàðøû ùå÷ áèð ÿðÿáèí

ùèññ åòìÿäèéè íèôðÿòè ùèññ åòäèì. Ìÿí òàíûíìûø èíñàí, õà÷ïÿðÿñò èäèì,

þç õàëãûìû ìèðáàà ÿñàñûíäà èäàðÿ åäèðäèì, éÿíè ÿðÿá äöíéàñûíäà îëàí

199

áàøãà ùþêìäàðëàðûí åòäèêëÿðè êèìè, ãÿíèìÿòèí äþðääÿ áèð ùèññÿñèíè

þçöìÿ ýþòöðöðäöì.

Ïåéüÿìáÿð ùàããûíäà åøèäÿí êèìè, îíà íèôðÿò åòäèì.

Îíóí èøè ýåíèø äàèðÿ àëäûãäàí, þçö áþéöê ýöúÿ ñàùèá ÷ûõäûãäàí

âÿ îíóí îðäóëàðû âÿ äÿñòÿëÿðè ÿðÿáëÿðèí òîðïàãëàðûíà éàéûëäûãäàí

ñîíðà, ìÿí äÿâÿëÿðèìè îòàðàí íþêÿðèìÿ äåäèì:

- Áóðà áàõ, éåòèì, ñöðöäÿí áöòöí êþê âÿ ñàêèò äèøè äÿâÿëÿðèíè ñå÷

âÿ îíëàðû ñàé. Ãîé îíëàðûí ìÿíèì éàõûíëûüûìäà îëñóíëàð. Áèçèì

òîðïàüûìûçà Ìÿùÿììÿäèí îðäóñóíó, éà äà áèð äÿñòÿñèíèí ýÿëìÿñèíè

åøèòñÿí, äÿðùàë ìÿíÿ õÿáÿð âåð.

Áèð ýöí ñÿùÿð íþêÿðèì éàíûìà ýÿëèá äåäè:

- Åé ùþêìäàðûì! Ñÿíèí òîðïàüûíà Ìÿùÿììÿä ýÿëäèéè ùàëäà

åòìÿëè îëäóüóíó èíäè åòìÿê âàõòûäûð.

Ìÿí ãûøãûðäûì:

- Íÿ îëóá? Äÿðùàë úàâàá âåð!

- Ìÿí åâëÿðèí àðàñûíäà áàéðàãëàð ýþðäöì, - íþêÿð úàâàá âåðäè, -

Ìÿí îíëàð ùàããûíäà ñîðóøàíäà, ìÿíÿ äåäèëÿð êè, áó Ìÿùÿììÿäèí

ãîøóíëàðûäûð.

Ìÿí íþêÿðÿ ÿìð åòäèì:

- Äÿðùàë ìÿí äåäèéèì äèøè äÿâÿëÿðè ùàçûðëà âÿ ìÿíèì éàíûìà

ýÿòèð.

Ñîíðà ìÿí þç äîüìàëàðûìà âÿ óøàãëàðûìà äåäèì êè, éóáàíìàäàí

éîëà ùàçûðëàíñûíëàð. Áèç þç äîüìà òîðïàãëàðûìûzı òÿðê åòìÿëè

èäèê. Áèç þç äèíäàøëàðûìûç õà÷ïÿðÿñòëÿðÿ ãîøóëìàã âÿ îíëàðûí

éàíûíäà ñûüûíàúàã òàïìàã ö÷öí ñöðÿòÿëÿ Øàìà òÿðÿô ùÿðÿêÿò åäèðäèê.

Òÿëÿñèê éîëà äöøÿðêÿí, ìÿí áöòöí ãîùóìëàðûìû áèð éåðÿ

òîïëàìàüûí ãåéäèíÿ ãàëìàäûì. Áèç òÿùëöêÿëè ìÿñàôÿíè þòöá

êå÷äèêäÿí ñîíðà ìÿí áöòöí ãîùóìëàðûìûí éàíûìäà îëóá îëìàäûüûíû

éîõëàìàã èñòÿäèì âÿ àøêàð îëóíäó êè, áàúûëàðûìäàí áèðèíè òàé

ãÿáèëÿñèíäÿí îëàí áÿçè àäàìëàðëà áèðëèêäÿ âÿòÿíèìäÿ, Íÿúääÿ

200

ãîéìóøàì.

Ìÿíèì éîëóìó äàâàì åòìÿêäÿí áàøãà áèð ÷àðÿì ãàëìàìûøäû,

÷öíêè áàúûìûí äàëûíúà ãàéûòìàüà èìêàí éîõ èäè.

Þç éîëäàøëàðûìëà áèðëèêäÿ íÿùàéÿò Øàìà ÷àòäûì âÿ äèíäàøëàðûìûí

éàíûíäà ìÿñêóíëàøäûì. Ìÿíèì ýþçëÿäèéèì âÿ ãîðõäóüóì øåé

áàúûìûí áàøûíà ýÿëäè.

* * *

Ìÿí Øàìäà îëàíäà ìÿíÿ õÿáÿð âåðäèëÿð êè, Ìÿùÿììÿäèí àòëû

äÿñòÿñè áèçèì êÿíäëÿðèìèçÿ áàñãûí åòäèëÿð. Ìÿíèì ãÿáèëÿìäÿí îëàí

áèð ÷îõ àäàì, ùÿì÷èíèí ìÿíèì áàúûì äà ÿñàðÿòÿ äöøäöëÿð. Îíëàðû

Éÿñðèáÿ ýÿòèðäèëÿð âÿ ìÿñúèäèí éàíûíäàêû àüûëäà éåðëÿøäèðäèëÿð.

Ïåéüÿìáÿð îíëàðûí éàíûíäàí êå÷ÿíäÿ, áàúûì ãàëõûá äåäè: “Åé

Àëëàùûí Ðÿñóëó! Ìÿíèì àòàì þëöá, himayÿ÷èì èñÿ éîõà çûõûá. Ìÿíè

àçàä åò âÿ ðÿùì åéëÿ. Îíäà Àëëàù äà ñÿíÿ ðÿùì åäÿð”. Ïåéüÿìáÿð

îíäàí ñîðóøäó: “Ñÿíèí himayÿdarıí êèìäèð?”

- Ùàäè èáí Õàòèì, - äåéÿ, áàúûì úàâàá âåðäè.

- Àëëàùäàí âÿ Îíóí Ðÿñóëóíäàí ãà÷àí?! - Ïåéüÿìáÿð äåäè

âÿ ýåòäè.

Ñÿùÿðñè ýöí Ïåéüÿìáÿð îíóí éàíûíäàí êå÷ÿíäÿ î, éåíÿ åéíè

ñþçëÿðëÿ îíà ìöðàúèÿò åòäè. Ïåéüÿìáÿð äÿ îíà åéíèëÿ äöíÿíêè êèìè

úàâàá âåðäè.

Àðòûã ö÷öíúö ýöí Ïåéüÿìáÿð îíóí éàíûíäàí êå÷ÿíäÿ î, ùå÷

íÿ äåìÿäè, ÷öíêè úàâàá àëìàã öìèäèíè èòèðäè. Ëàêèí Ïåéüÿìáÿðin

éàíûíäàêû àäàìëàðäàí áèðè áàúûìà èøàðÿ âåðäè êè, î, ãàëõûá

Ïåéüÿìáÿðÿ ìöðàúèÿò åòñèí.

Áàúûì äåäè: “Åé Àëëàùûí Ðÿñóëó, àòàì þëöá, himayÿ÷èì èñÿ èòèá.

Ìÿíÿ éàõøûëûã åò, Àëëàù äà ñÿíÿ ðÿùì åäÿð!”

Ïåéüÿìáÿð úàâàá âåðäè: “Ìÿí áóíó åòäèì”.

Áàúûì äåäè: “Ìÿí Øàìäà îëàí ãîùóìëàðûìà ãîøóëìàã

èñòÿéèðÿì”.

Ïåéüÿìáÿð îíà äåäè: “Þç õàëãûíäàí îëàí áèð àäàì òàï, ñÿíè

201

Øàìà ãÿäÿð ìöøàéèÿò åòñèí. Áåëÿ áèð àäàì òàïìàìûø éîëà äöøìÿ,

îíó òàïàí êèìè ìÿíÿ õÿáÿð âåð”.

Ïåéüÿìáÿð óçàãëàøàí êèìè, Ùàäèíèí áàúûñû îíà èøàðÿ âåðÿí

àäàì ùàããûíäà àäàìëàðäàí ñîðóøäó. Îíà äåäèëÿð êè, î ßëè èáí ßáó

Òàëèá èäè.

Ìÿäèíÿéÿ åòèáàðëû áèð àäàìëà êàðâàí ýÿëÿíÿäÿê áàúûì îðàäà

ãàëäû. Ñîíðà Ïåéüÿìáÿðin éàíûíà ýÿëèá äåäè:

- Åé Àëëàùûí Ðÿñóëó! Ìÿíèì ãÿáèëÿìèí êàðâàíû ýÿëèá ÷ûõäû.

Îíëàðûí àðàñûíäà ìÿíè ìöøàéèÿò åäÿúÿê åòèáàðëû áèð àäàì âàð.

Ïåéüÿìáÿð îíà ýåéèì âÿ ìèíèê äÿâÿ áàüûøëàäû, ùÿì÷èíèí

éîëäà õÿðúëÿìÿê ö÷öí áèð ìèãäàð ïóë äà ãîéäó. Ùàäèíèí áàúûñû

êàðâàíëà éîëà äöøäö.

* * *

Áóíäàí ñîíðà áèç îíóí ùàããûíäà ìöíòÿçÿì îëàðàã õÿáÿð àëûð âÿ

îíóí ùÿðÿêÿò åòìÿñèíÿ íÿçàðÿò åäèðäèê.

Ìÿíèì Ïåéüÿìáÿðÿ ãàðøû ùèññ åòäèêëÿðèìèí ùàìûñûíû íÿçÿðÿ

àëñàã, áàúûìëà îíóí ýþðöøëÿðè âÿ îíóí áàúûìà îëàí õîø ìöíàñèáÿòè

ùàããûíäà áèçÿ äàíûøûëàíëàð èíàíûëìàç âÿ àüûëà ñûüìàç èäè.

Àëëàùà àíä îëñóí êè, áèð ýöí äîüìàëàðûìûí àðàñûíäà îòóðàðêÿí

ýþðäöì êè, áèçÿ òÿðÿô áèð äÿâÿ ùÿðÿêÿò åäèð. Îíóí öñòöíäÿ kÿúàâÿäÿ

ãàäûí îòóðìóøäó. Ìÿí ãûøãûðäûì:

- Áó êè, Hàòèìèí ãûçûäûð! Äÿãèã, áó îäóð!

Ãàðøûìäà äàéàíûá ìÿíè äàíëàìàüà áàøëàäû:

- Àé ñÿíè ãÿääàð! Äîüìàëàðûíû âÿ îüëóíó ýþòöðäöí, àòàíûí áàøãà

óøàãëàðûíû âÿ ãûçëàðûíû èñÿ ñàõëàäûí!

- Éàõøû, áàúû! - ìÿí äåäèì. Îíà éàëíûç õîø ñþçëÿð äåéèá,

ñàêèòëÿøäèðèðäèì. Íÿùàéÿò, î ñàêèòëÿøèá þç ñÿðýöçÿøòëÿðè ùàããûíäà

äàíûøäû. Áöòöí áóíëàð áàøãàëàðûíûí äåäèêëÿðè èëÿ äöç ýÿëèðäè. Ìÿíèì

áàúûì ãÿòè âÿ àüûëëû ãàäûí îëäóüóíäàí, ìÿí îíäàí õÿáÿð àëäûì:

- Ñÿí î èíñàí áàðÿäÿ íÿ äöøöíöðñÿí? (Ìÿí Ïåéüÿìáÿði

íÿçÿðäÿ òóòóðäóì).

202

Áàúûì ìÿíÿ äåäè:

- Àëëàùà àíä è÷èðÿì êè, ñÿí òåçëèêëÿ îíà ãîøóëàúàãñàí. ßýÿð áó

Ïåéüÿìáÿðäèðñÿ, î, êå÷ìèøÿ ãàðøû èëòèôàòëûäûð. ßýÿð î, ùþêìäàð îëñà,

ñÿí àë÷àëìàçñàí.

* * *

Ùàäè äàâàì åäèðäè:

- Ìÿíèì ÿëèìäÿ íÿ òîõóíóëìàçëûã, íÿ äÿ ìöùàôèçÿ âàñèòÿñè

îëìàäàí Ìÿäèíÿéÿ, Ïåéüÿìáÿðin éàíûíà ýåòìÿê ö÷öí éîëà

äöøäöì. Ïåéüÿìáÿðin äåäèéè ñþçëÿð ìÿíèì ãóëàãëàðûìà ÷àòäû:

- Ìÿí ÷îõ èñòÿðäèì êè, Àëëàù Ùàäèíèí ÿëèíè ìÿíèì ÿëèìëÿ

áèðëÿøäèðñèí.

Ìÿí ìÿñúèäÿ, îíóí éàíûíà ýåòäèì âÿ îíó îðäà ñàëàìëàäûì. Î,

ñîðóøäó: “Áó êèìäèð?”

- Ùàäè èáí Õàòèì, - ìÿí þçöìö òÿãäèì åòäèì.

Î, ãàëõûá, ìÿíèì ÿëèìäÿí òóòäó âÿ þç åâèíÿ àïàðäû. Àëëàùà àíä

îëñóí êè, áèç îíóí åâèíÿ éàõûíëàøàíäà, îíó îðàäà éàøëû ãàäûí âÿ

áàëàúà îüëàí ýþçëÿéèðäè. Îíëàð Ïåéüÿìáÿði ñàõëàäûëàð âÿ ãàäûí þç

èøèíè áàøà ñàëìàüà áàøëàäû. Ìÿñÿëÿ ùÿëë îëóíàíàäÿê, Ïåéüÿìáÿð

îíëàðëà ãàëäû, ìÿí èñÿ îíó ýþçëÿäèì...

Ìÿí þçöì þçöìÿ äåäèì: “Éîõ, áó ùþêìäàð äåéèë.” Ñîíðà î,

ÿëèìäÿí òóòóá ìÿíè è÷ÿðè ñàëäû. Îðàäà î, éóìøàã äÿðè äþøÿê÷ÿíè

ýþòöðöá ìÿíÿ àòäû âÿ äåäè: “Îòóð”. Ìÿí îíäàí ÷ÿêèíèá åòèðàç åòäèì:

- Éîõ, éàõøûñû áóäóð, ñÿí îòóð.

- Éîõ, ñÿí! - Ïåéüÿìáÿð ãÿòèééÿòëÿ äåäè.

Ìÿí ñþçöíÿ òàáå îëóá, äþøÿê÷ÿíèí öñòöíÿ îòóðäóì. Åâäÿ áàøãà

äþøÿê÷ÿ îëìàäûüûíäàí î, éåðäÿ îòóðäó. Ìÿí þçöì þçöìÿ äåäèì:

“Àëëàùà àíä îëñóí êè, ùþêìäàð þçöíö áåëÿ àïàðìûð”.

Ñîíðà î, ìÿíÿ äþíöá äåäè:

- Äåìÿê áåëÿ, Ùàäè èáí Ùàòèì, ñÿí õà÷ïÿðÿñòëèê âÿ ñàáèàíëûã

àðàñûíäàêû äèíÿ õèäìÿò åäÿí ðàêóñè deyildinmi?

- Ùÿ, èäèì, - ìÿí úàâàá âåðäèì.

203

Ñîíðà î, ñîðóøäó:

- Ñÿí þç õàëãûíà ìèðáàà ÿñàñûíäà ðÿùáÿðèê åäèðäèí? Äèíèí ñÿíÿ

èúàçÿ âåðìÿäèéèíè îíëàðûí ÿëèíäÿí àëûðäûí?

- Áÿëè, ìÿí áåëÿ åäèðäèì, - ìÿí äåäèì. Biläèì ki, bó Àëëàù

òÿðÿôèíäÿí ýþíäÿðèëìèø áèð Ïåéüÿìáÿðäèð.

Ñîíðà î, ìÿíÿ äåäè:

- Ùàäè, áÿëkÿ èñëàìû ãÿáóë åòìÿéÿ ñÿíÿ ìöñÿëìàíëàðûí êàñûáëûüû

âÿ åùòèéàúëàðû ìàíå îëóð? Àëëàùà àíä îëñóí êè, òåçëèêëÿ åëÿ áèð âàõò

ýÿëÿúÿê êè, ìöñÿëìàíëàðûí î ãÿäÿð ïóëëàðû îëàúàã êè, îíëàðû ãîéìàüà

éåð îëìàéàúàã. Áÿëêÿ, ñÿíÿ áó äèíè ãÿáóë åòìÿéÿ ìàíå îëàí

ìöñÿëìàíëàðûí àçñàéëû îëìàëàðû âÿ îíëàðûí äöøìÿíëÿðèíèí ÷îõñàéëû

îëìàëàðûäûð. Àëëàùà àíä îëñóí êè, òåçëèêëÿ åëÿ áèð âàõò ýÿëÿúÿê êè, áó

åâè çèéàðÿò åòìÿê ö÷öí áèð ãàäûí Yÿmÿndÿn þç äÿâÿñè èëÿ éîëà

äöøÿúÿê âÿ î, áó éîëäà Àëëàùäàí áàøãà ùå÷ êèìäÿí ãîðõìàéàúàã.

Áÿëêÿ ñÿíÿ áó äèíè ãÿáóë åòìÿéÿ ìàíå îëàí âàð-äþâëÿòèí âÿ

ùàêèìèééÿòèí ìöñÿëìàíëàðûí ÿëëÿðèíäÿ îëìàñûäûð. Àììà Àëëàùà àíä

îëñóí êè, ÷îõ òåç áèð âàõòäà ìöñÿëìàíëàðûí ãàðøûñûíäà ãàïûëàðûíû à÷àí

Áàáèëèñòàíûí ãàð êèìè àüàïïàã îëàí ñàðàéëàðû ùàããûíäà åøèäÿúÿêñÿí,

Õîñðîâ èáí Hóðìóçóí õÿçèíÿëÿðè èñÿ ìöñÿëìàíëàðûí îëàúàã.

Ìÿí ñîðóøäóì: “Õîñðîâ èáí Hóðìóçóí õÿçèíÿëÿðè?”

- Áÿëè, Õîñðîâ èáí Hóðìóçóí õÿçèíÿëÿðè, - Ïåéüÿìáÿð úàâàá

âåðäè.

Ùàäè äåäè:

- Áóíäàí ñîíðà ìÿí ùÿãèãè äèíè òàíûäûüûìà øÿùàäÿò âåðèðÿì âÿ

èñëàìû ãÿáóë åäèðÿì.

* * *

Ùàäè èáí Hàòèì óçóí ùÿéàò éàøàäû âÿ òåç-òåç äåéèðäè: “Õÿáÿðèí

èêèñè þçöíö äîüðóëòäó âÿ ö÷öíúöñö ãàëûá. Àëëàùà àíä è÷èðÿì êè, î äà

áàø âåðìÿëèäèð. Ìÿí þç äÿâÿñè èëÿ Yÿmÿnäÿí áó åâÿ ãÿäÿð ãîðõóñóç

éîë ýåäÿí ãàäûí ýþðìöøÿì.

Õîñðîâóí õÿçèíÿëÿðèíè ùöúóì åäèá ÿëäÿ åäÿí àòëû äÿñòÿñèíèí èëê

204

ñûðàñûíäà ìÿí èäèì.

Àëëàùà àíä îëñóí êè, Ïåéüÿìáÿðin äåäèéè ö÷öíúö õÿáÿð äÿ áàø

âåðÿúÿê.

* * *

Àëëàù åëÿ åëÿäè êè, Ïåéüÿìáÿðin ñþçëÿðè äöç ÷ûõäû. Õÿëèôÿ

Þìÿð èáí ßáäóë-ßçèçèí ùþêìðàíëûüû âàõòûíäà ö÷öíúö õÿáÿð äÿ áàø

âåðäè. Ìöñÿëìàíëàðûí î ãÿäÿð ÷îõ âàð-äþâëÿòè îëäó êè, êàñûáëàðû

çÿêàòäàí ïóë ýþòöðìÿéÿ ÷àüûðûðäûëàð, ëàêèí ùå÷ êèì ïóë äàëûíúà

gÿëìèðäè.

Ïåéüÿìáÿð äîüðó÷ó èäè âÿ îíóí ñþçëÿðè äÿ äöç ÷ûõäû.

Ùàäè èáí Ùàòèì èñÿ àõûðàäÿê þç àíäûíà ñàäèã ãàëäû. 50

* * *

50 Ùàäè èáí Ùàòèì ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò ö÷öí áàõ:

1. “ßë-Èñàáÿ”, 2/468;

2. “ßë-Èñòèÿá”, 3/140;

3. “ßñÿä ßë-Ğàáà”, 3/392-394;

4. “Òàùçèá ßë-Òàùçèá”, 2/166-167;

5. “Òàãðèá - ßë-Òàùçèá”, 1/16;

6. “Õöëàñÿò òàùçèá òàùçèá ßë-Êàìàë”, 263-264-úö ñÿù.;

7. “Òÿúðèä ßñìà ßë-Ñÿùàáÿ”, 1/405;

8. “ßë-Úÿìia áåéíÿ ðèúÿë ÿë-Ñÿùèùåí”, 1/398;

9. “ßë-Èáàð”, 1/74;

10. “ßë-Òàðèõ ßë-Kÿbir”, 4-úö ú.1-úè ùèñ., 43-úö ñÿù.;

11. “Òàðèõ ßë-Èñëàì” ßë-Çÿùÿáè, 3/46-48;


13. “ßë-Ìÿàðèô”, 136-úû ñÿù.;

14. “ßë-Ìóàììèðóí”, 64-úö ñÿù;

15. “İbn Kÿsir”,5/65;

16. “Fÿth ÿl-Bari”, 6/610;

17. “Dÿlail ÿn-Nubuvva”, 472.

18. “Dalail ÿn-Nubuvva”, 472.

205

ßÁÓ ÇßÐ ßË-QÈÔÀÐÈ

206

“Íÿ éåð, íÿ äÿ ýþéëÿð ßáó Çÿðäÿí

äàùà ñÿìèìè áèð èíñàí ýþðìÿäè”.


Ìÿêêÿíè kÿnar àëÿìëÿ áèðëÿøäèðÿí Âàääàí âàäèñèíäÿ Qèôàðèëÿð

òàéôàñû éàøàéûðäû.

Îíëàð ãóðåéøëèëÿðèí Øàìà ýåäÿí âÿ îðàäàí ãàéûäàí òèúàðÿò

êàðâàíëàðûíûí âåðäèéè âåðýè ùåñàáûíà äîëàíûðäûëàð. Îëà áèëÿð êè, îíëàð

ùÿì äÿ âåðýè þäÿìÿêäÿí èìòèíà åäÿí êàðâàíëàðû ñîéìàãëà ìÿøüóë

îëóðäóëàð.

ßáó Çÿð ëÿüÿáè èëÿ òàíûíàí Úóídób èáí Úóíàäà ùÿìèí òàéôàäàí

èäè. Ëàêèí î, þç ùÿìéåðëèëÿðèíäÿí úÿñàðÿòè, äÿððàêÿñè âÿ óçàãýþðÿíëèéè

èëÿ ôÿðãëÿíèðäè.

Àëëàùû òàíûmaéàí õàëãûíûí èáàäÿò åòäèëêÿðè áöòëÿð îíà ÷îõ àüûð

òÿñèð áàüûøëàéûðäû. ßðÿáëÿðèí äöøäöéö êöôð âÿ îíëàðûí ÿãèäÿëÿðèíèí

ìÿíàñûçëûüûíû ßáó Çÿðè ÷îõ ùèääÿòëÿíäèðèðäè. Î, èíñàíëàðûí ÿãëèíè âÿ

ãÿëáèíè ùÿãèãÿòëÿ äîëäóðàúàã âÿ îíëàðû çöëìÿòäÿí íóðà ÷ûõàðàúàã

éåíè ïåéüÿìáÿðèí ïåéäà îëìàñûíû ùÿñðÿòëÿ ýþçëÿéèðäè.

* * *

Þç êþ÷ éåðèíäÿ îëàðêÿí ßáó Çÿð Ìÿêêÿäÿ ïåéäà îëìóø

ïåéüÿìáÿð ùàããûíäà åøèäèá, ãàðäàøû Àíèñÿ äåäè:

- Äÿðùàë Ìÿêêÿéÿ ýåò âÿ þçöíö ïåéüÿìáÿð àäëàíäûðûá,

ýþéëÿðäÿí èëàùè âÿùé àëäûüûíû èñðàð åäÿí î àäàìû ìöòëÿã òàï. Îíóí

äàíûøäûãëàðûíà ãóëàã àñ, ñîíðà ìÿíÿ äàíûøàðñàí.

* * *

Àíèñ Ìÿêêÿéÿ ýÿëèá îðàäà Ïåéüÿìáÿðlÿ ýþðöøöá îíà ãóëàã

àñäû. Ñîíðà þç ãÿáèëÿñèíÿ ãàyûäàíäà, ßáó Çÿð àðòûã îíó ñÿáðñèçëèêëÿ

ýþçëÿéèðäè. Î, Àíèñdÿn éåíè ïåéüÿìáÿð ùàããûíäà áþéöê ìàðàãëà

ñîðóøìàüà áàøëàäû. Àíèñ äåäè:

- Àëëàùà àíä îëñóí êè, ìÿí èíñàíëàðû éöêñÿê ìÿíÿâèééàòà

÷àüûðàí èíñàíû ýþðäöì, îíóí íèòãè øåðëÿðÿ áÿíçÿéèð.

ßáó Çÿð ñîðóøäó:

- Áÿñ èíñàíëàð îíóí ùàããûíäà íÿ äàíûøûðëàð?

- Îíëàð äåéèðëÿð êè, î, ñåùðáàç, ôàë÷û âÿ øàèðäèð, - äåéÿ Àíèñ úàâàá

âåðäè.

ßáó Çÿð ãûøãûðäû:

- Àëëàùà àíä îëñóí êè, ñÿí ìÿíèì ìàðàüûìû âÿ åùòèéàúûìû òÿìèí

åòìÿäèí. Ìÿí ýåäèá îíóíëà ýþðöøÿí çàìàí, ñÿí ìÿíèì àèëÿìèí

ãåéäèíÿ ãàëà áèëÿðñÿí?

Àíèñ úàâàá âåðäè:

- ßëáÿòòÿ. Àììà ñÿí Ìÿêêÿ ñàêèíëÿðè èëÿ åùòèéàòëû îë.

* * *

ßáó Çÿð þçö èëÿ áèð ãÿäÿð ÿðçàã âÿ ñó ýþòöðöá, Ïåéüÿìáÿðlÿ

øÿõñÿí ýþðöøöá, þçö ùÿð øåéè þéðÿíìÿê ö÷öí ñÿùÿð òåçäÿí Ìÿêêÿéÿ

éîëà äöøäö.

* * *

Ìÿêêÿéÿ ýÿëÿí ßáó Çÿð îíóí ñàêèíëÿðèíäÿí ÷îõ åùòèéàò åäèðäè.

Î, ìÿêêÿëèëÿðèí þç èëàùëàðûíà îëàí ãåéðÿòëè ìöíàñèáÿòëÿðè âÿ þçöíö

Ìÿùÿììÿäèí äàâàì÷ûñû àäëàíäûðàí ùÿð áèð èíñàíà ãàðøû øèääÿòëè

úÿçàëàð ùàããûíäà õÿáÿðäàð èäè.

Áóíà ýþðÿ äÿ, ßáó Çÿð ùå÷ êèìè Ìÿùÿììÿä ùàããûíäà äèíäèðèá

ñîðóøìàäû. Î, áèëèðäè êè, äèíäèðäèéè àäàì Ìÿùÿììÿäèí òÿðÿôäàðëàðûíäàí,

éàõóä îíóí äöøìÿíëÿðèíäÿí îëàúàã.

* * *

Ýåúÿ äöøÿíäÿ, ßáó Çÿð ìÿñúèääÿ ýåúÿëÿìÿéÿ ãÿðàð âåðäè. Î,

éàòìàüà ùàçûðëàøàíäà, îíóí éàíûíäàí ßëè èáí ßáó Òàëèá êå÷èðäè. Î,

ãàðøûñûíäà éîë÷óíóí äàéàíäûüûíû ýþðöá, îíà äåäè:

- Ãóëàã àñ, ýÿë ýåäÿê áèçÿ.

ßáó Çÿð ßëè èëÿ ýåäèá îíóí åâèíäÿ ýåúÿëÿäè. Ñÿùÿð î, þç

ÿøéàëàðûíû òîïëàéûá ìÿñúèäÿ ýåòäè. ßáó Çÿð âÿ ßëè áèð-áèðèíäÿí ùå÷

íÿ ñîðóøìàäûëàð.

207

ßáó Çÿð î áèðè ýöíö ìÿñúèääÿ êå÷èðòäè, ëàêèí Ïåéüÿìáÿði

éåíÿ äÿ ýþðìÿäè. Àõøàì î, ìÿñúèääÿ ýåúÿëÿìÿéÿ ùàçûðëàøàíäà,

éåíÿ ßëè éàíûíäàí êå÷èá îíà äåäè:

- Öç ñûüûíàúàüûíûí ùàðàäà îëäóüóíó áèëìÿê âàõòû ýÿëèá

÷ûõìàäûìû?

Ñîíðà ßëè ßáó Çÿði åâèíÿ àïàðdû, âÿ î, îðàäà èêèíúè ýåúÿíè äÿ

êå÷èðòäè. Áèðèíúè äÿôÿ îëäóüó êèìè, îíëàð éåíÿ ùå÷ íÿ äàíûøìàäûëàð.

Ö÷öíúö ýåúÿ ßëè þç éîëäàøûíäàí ñîðóøäó:

- Ñÿí Ìÿêêÿéÿ ýÿëìÿéèíèí ìÿãñÿäè ùàããûíäà ìÿíÿ

äàíûøàðñàí?

ßáó Çÿð úàâàá âåðäè:

- Ñÿí ìÿíèì èñòÿäèéèìè ìÿíÿ ýþñòÿðìÿéÿ ñþç âåðñÿí, îíäà

ñÿíÿ áó ùàãäà äàíûøàðàì.

ßëè ßáó Çÿðÿ áóíó åòìÿéÿ ñþç âåðäè. ßáó Çÿð äåäè:

- Ìÿí óçàãäàí Ìÿêêÿéÿ ýÿëìèøÿì êè, éåíè Ïåéüÿìáÿðëÿ

ýþðöøöá, îíóí íèòãëÿðèíè åøèäèì.

ßëèíèí öçö ýöëäö âÿ äåäè:

- Àëëàùà àíä îëñóí êè, áó èíñàí ùÿãèãÿòÿí Àëëàùûí Ðÿñóëóíóí

éàíûíà ýÿëèá. Áó êè..., áó...

Ãóëàã àñ! Ñÿùÿð ìÿíèì àðõàìúà ýåäÿðñÿí. ßýÿð ìÿí òÿùëöêÿëè

áèð øåé ýþðñÿì, îíäà äàéàíàúàüàì, ýóéà èñòèðàùÿò åòìÿê èñòÿéèðÿì.

Ìÿí éîëóìà äàâàì åäÿíäÿ, ñÿí äÿ ìÿíèì ýèðäèéèì åâÿ ãÿäÿð

äàëûìúà ýÿë.

* * *

ßáó Çÿð Ïåéüÿìáÿði ýþðìÿê ùÿñðÿòè èëÿ áöòöí ýåúÿíè éàòà

áèëìÿäè. Î, Ïåéüÿìáÿðÿ íàçèë îëàí èëàùè âÿùéëÿðäÿí áèð øåé

åøèòìÿê èñòÿéèðäè. Áóíó ñÿáðñèçëèêëÿ ýþçëÿéèðäè.

Ñÿùÿð ßëè þç ãîíàüû èëÿ áèðëèêäÿ íÿúèá Ïåéüÿìáÿðin åâèíÿ

éîëà äöøäö. ßáó Çÿð ôèêðèíè ùå÷ áèð øåéÿ éþíÿëòìÿéÿí ßëèíèí äàëûíúà

Ïåéüÿìáÿðin åâèíÿ ãÿäÿð ýÿëäè. Îíëàð è÷ÿðè ýèðÿíäÿ, ßáó Çÿð

äåäè:

- Ñÿnÿ sàëàì olsun, åé Àëëàùûí Ðÿñóëó!

- Ñÿnÿ dÿ Àëëàùûí salamı, ðÿùìÿti âÿ bÿrÿkÿti îëñóí.

208

ßáó Çÿð èëê èíñàí èäè êè, Ïåéüÿìáÿði èñëàì ñàëàìûéëà

ñàëàìëàäû. Áóíäàí ñîíðà áåëÿ ñàëàì âåðìÿê ýåíèø éàéûëäû.

* * *

Ïåéüÿìáÿð ßáó Çÿðÿ éàõûíëàøûá îíó èñëàìà äÿâÿò åäèá, îíà

Ãóðàí îõóìàüà áàøëàäû. ßáó Çÿð éåðèíäÿí òÿðïÿíìÿäÿí, ùaqq

ñþçëÿðè åëàí åäèá, éåíè äèíÿ êå÷äè. Î, èñëàìû ãÿáóë åòìèø äþðäöíúö, éà

áåøèíúè àäàì îëäó.

Þç ùåêàéÿñèíèí ñîí ùèññÿñèíè äàíûøìàüà ßáó Çÿðèí þçöíÿ èìêàí

âåðÿê:

- Áóíäàí ñîíðà ìÿí Ìÿêêÿäÿ Àëëàùûí Ðÿñóëóíóí éàíûíäà

ãàëäûì. Î, ìÿíÿ Ãóðàí îõóéóá, ìÿíÿ èñëàìû þéðÿòäè. Ñîíðà î, ìÿíÿ

äåäè:

- Ìÿêêÿäÿ ùå÷ êèìÿ äåìÿ êè, èñëàìû ãÿáóë åòìèñÿí. ßêñ ùàëäà,

ìÿí ãîðõóðàì êè, îíëàð ñÿíè þëäöðÿðëÿð.

Ìÿí äåäèì:

- Àëëàùà àíä è÷èðÿì êè, ìÿí ìÿñúèäÿ ýÿëèá ãóðåéøëèëÿðèí àðàñûíäà

ùaqq ñþçëÿðè åëàí åòìÿéÿíÿäÿê, Ìÿêêÿíè òÿðê åòìÿéÿúÿì.

Àëëàùûí Ðÿñóëó ùå÷íÿ äåìÿäè. Ìÿí ìÿñúèäÿ ýÿëèá, ãóðåéøëèëÿðèí

òîïëàíäûüû âÿ ñþùáÿò åòäèéè éåðÿ éàõûíëàøûá òÿí îðòàäà äóðóá

óúàäàí äåäèì:

“Åé Ãóðåéø õàëãû! Ìÿí øÿùàäÿò âåðèðÿì êè, Àëëàùäàí áàøãà òàíðû

éîõäóð âÿ ùÿãèãÿòÿí äÿ, Ìÿùÿììÿd Àëëàùûí Ðÿñóëóäóð!”

Ãóðåéøëèëÿð ìÿíèì ñþçëÿðèìè åøèäÿí êèìè, ýöúëö ùÿéÿúàí

êå÷èðäèá, úóøà ýÿëäèëÿð, þç éåðëÿðèíäÿí ãàëõûá, ãûøãûðäûëàð:

“Áó ìöðòÿäè òóòóí!” Ìÿíèì éàíûìà ãà÷ûá, äþéìÿéÿ áàøëàäûëàð.

Ìÿíè òàíûéàí ßë-Àááàñ èáí ßáäóë-Ìöòòàëèá ìÿíÿ úóìóá,

âÿùøèëÿøìèø èçäèùàìäàí ãîðóìàüà ÷àëûøäû. Î, ãûøãûðäû: “Áàøûíûçà

äÿðä ýÿëñèí! Ñèç Qèôàð òàéôàñûíäàí îëàí àäàìû þëäöðöðñöíöç, áÿñ ñèçèí

êàðâàíëàðûíûç àõû îíëàðûí ÿðàçèëÿðèíäÿí êå÷èð. Îíó ðàùàò áóðàõûí!

Ìÿí þçöìÿ ýÿëèá, Ïåéüÿìáÿðin éàíûíà ãàéûòäûì. Î, ìÿíè

áåëÿ ùàëäà ýþðöá ãûøãûðäû:

- Àõû ìÿí ñÿíèí èñëàìà êå÷äèéèíè åëàí åòìÿéè ãàäàüàí

209

åòìèøäèì!

Ïåéüÿìáÿð ìÿíÿ äåäè:

- Þç õàëãûíûí éàíûíà ãàéûò âÿ îíëàðà ýþðäöêëÿðèíè âÿ åøèòäèêëÿðèíè

äàíûø. Îíëàðû èñëàìà äÿâÿò åò. Áÿëêÿ Àëëàù ñÿíèí âàñèòÿíëÿ îíëàðà

õåéèð âåðäè, ñÿíè èñÿ îíëàðûí âàñèòÿñè èëÿ ìöêàôàòëàíäûðäû... Áóíóíëà äà

Àëëàù, ìÿíèì ïåéäà îëäóüóìó ñÿíÿ ñöáóò åòäè. Ñîíðà ìÿíèì

éàíûìà ãàéûò...

ßáó Çÿð äàâàì åäèðäè:

“Ìÿí þç õàëãûìûí éàíûíà ãàéûäàíäà ãàðäàøûì Àíèñ ìÿíè

ãàðøûëàéûá ñîðóøäó:

- Ùÿ, ñÿí íÿ åòäèí?

- Ìÿí èñëàìû ãÿáóë åòäèì, - ìÿí úàâàá âåðäèì. - Ìÿí áóíó

òàìàìèëÿ ñÿìèìè øÿêèëäÿ åòäèì...

Ìÿí áóíó äåäèéèì éåðäÿ, Àëëàù îíóí ãÿëáèíè à÷äû âÿ î, äåäè:

- Ìÿíèì ñÿíèí äèíèíäÿí äþíìÿê ôèêðèì éîõäóð. Ìÿí äÿ èñëàìû

âÿ ùÿãèãè äèíè ãÿáóë åäèðÿì.

Ñîíðàäàí àíàì áèçÿ éàõûíëàøäû âÿ áèç îíó èñëàìà äÿâÿò åòäèê. Î,

äåäè: “Ìÿí ñèçèí äèíèíèçäÿí äþíìÿê èñòÿìèðÿì”. Âÿ î, èñëàìû ãÿáóë

åòäè.

Î ýöíäÿí ìþìèíëÿð àèëÿñè Qèôàð òàéôàñûíû óñàíìàäàí äöç éîëà,

Àëëàùà ÷àüûðìàüà áàøëàäû. Ãÿáèëÿäÿí îëàíëàðûí áèð ÷îõó èñëàìû ãÿáóë

åäèá, íàìàç ãûëìàüà áàøëàäûëàð.

Ãàëàíëàð èñÿ äåäèëÿð: “Áèç þç äèíèìèçÿ ãàëàúàüûã, Ïåéüÿìáÿð

Ìÿäèíÿéÿ ýÿëäèêäÿ èñÿ èñëàìû ãÿáóë åäÿðèê”.

Ïåéüÿìáÿð Ìÿäèíÿéÿ äàõèë îëàíäà, îíëàð ìöñÿëìàí îëäóëàð.

Ïåéüÿìáÿð äåäè: “Àëëàù ãèôàðèëÿðè áàüûøëàäû. Èñëàìû ãÿáóë åäÿí

Àëëàùûí èëòèôàòûíû ãàçàíäû.”

* * *

Áÿäð, Öùöä âÿ Õÿíäÿê äþéöøëÿðè çàìàíû ßáó Çÿð þç ãÿáèëÿñè

èëÿ ãàëäû, ñîíðàäàí Ìÿäèíÿéÿ éîëëàíäû. Îðàäà Ïåéüÿìáÿðdÿn

õàùèø åòäè êè, î, îíó þç éàíûíà õèäìÿò åòìÿéÿ ýþòöðñöí. Ïåéüÿìáÿð

îíó þç ñÿùàáÿëÿðèíèí ñûðàëàðûíà ãÿáóë åòäè âÿ ßáó Çÿðÿ îíóí

éàíûíäà îëìàã âÿ îíà õèäìÿò åòìÿê ñÿàäÿòè íÿñèá îëäó. Àëëàùûí

Ðÿñóëó ùÿìèøÿ áàøãàëàðûíäàí äàùà ÷îõ ßáó Çÿðÿ öñòöíëöê âåðèðäè

210

âÿ îíà ÷îõ ùþðìÿò åäèðäè. Îíó ùÿð äÿôÿ ýþðÿíäÿ, ÿëèíè ñûõûðäû, onun

öçö èñÿ ùÿãèãè ñåâèíúëÿ èøûãëàíûðäû.

* * *

Ïåéüÿìáÿð Àëëàùûí dÿrgahûíà ýåòäèêäÿí ñîíðà, ßáó Çÿð þç

ñàùèáèíè èòèðìèø Ìÿäèíÿäÿ, ùÿãèãi âÿ äàùè ðÿùáÿðèíè èòèðìèø ìþìèíëÿð

ìÿúëèñëÿðèíäÿ ãàëà áèëìÿäè. ßáó Çÿð Øàìà éîëà äöøäö âÿ ßáó Áÿêð

ßñ-Ñèääèã âÿ ßë-Ôàðóãóí xÿlifÿlıyi âàõòûíäà îðàäà éàøàäû.

Îñìàí õÿëèôÿ îëàíäà, ßáó Çÿð Äÿìÿøãäÿ éàøàéûðäû. Áóðäà î,

ìöñÿëìàíëàðûí äöíéà ùÿéàòûíà íåúÿ ùÿðèñ îëäóãëàðûíà ÿìèí îëäó. Áó èñÿ

îíóí ö÷öí ãÿòèééÿí ãÿáóë åäèëìÿç èäè. Îñìàí èáí Àôôàí îíó þç éàíûíà

Ìÿäèíÿéÿ ÷àüûðäû âÿ î, îðà ýåòäè. Ëàêèí áóðàäà äà î, èíñàíëàðûí ùÿð úöð

éîëëà äöíéà íåìÿòëÿðèíè ÿëäÿ åòìÿê èñòÿéèíÿ ìÿÿòÿë ãàëäû. Áóíóíëà

éàíàøû, èíñàíëàð îíóí äöçëöéöíäÿí âÿ úèääèëèéèíäÿí íàðàçû èäèëÿð.

Îñìàí îíà Ìÿäèíÿíèí êÿíäëÿðèíäÿí áèðè îëàí ßë-Ðàáçàéà êþ÷ìÿéè

ÿìð åòäè. ßáó Çÿð îðàéà êþ÷öá, äöíéà ÿéëÿíúÿëÿðèíÿ òàìàìèëÿ áèýàíÿ

ãàëàðàã, ùàìûäàí àéðû éàøàéûðäû. Ïåéüÿìáÿð âÿ îíóí ñÿùàáÿëÿðè êèìè,

àëòðóèñò 51 îëàðàã, î, ýÿëÿúÿê ùÿéàòà äàùà ÷îõ öñòöíëöê âåðèðäè.

* * *

Áèð äÿôÿ îíóí éàíûíà áèð àäàì ýÿëèá, åâèíÿ ýèðÿí êèìè ÿòðàôûíà

áàõûá íÿ èñÿ àõòàðäû. Åâäÿ áèð äÿíÿ äÿ îëñóí ÿéëÿíúÿ òàïìàéûá

ñîðóøäó:

- Àé ßáó Çÿð, áÿñ ñÿíèí ÿéëÿíúÿëÿðèí ùàíû?

ßáó Çÿð îíà áåëÿ úàâàá âåðäè:

- Áèçèì åâèìèç (ýÿëÿúÿê ùÿéàòûìûç) îðäàäûð âÿ áöòöí

ÿéëÿíúÿëÿðèìèç äÿ îðäàäûð.

ßáó Çÿðèí íÿéè íÿçÿðäÿ òóòäóüóíó àíëàéàí áó àäàì îíà äåäè:

51 altruist - öz mÿnafeyini unudub başqalarının qeydinÿ qalan, başqalarına

tÿmÿnnasız yardım etmÿyÿ hazır olan adam.

211

- Àõû áèçèì áó åâèìèçäÿ (äöíéà ùÿéàòûìûçäà) äà áèç

éàøàäûüûìûç ìöääÿòäÿ ñåâèíú âÿ ÿéëÿíúÿ îëìàëûäûð.

ßáó Çÿð áóíà áåëÿ úàâàá âåðäè:

- Àõû åâèí éèéÿñè áèçè áóðäà ãîéìàç.

* * *

Øàìûí ÿìèðè ßáó Çÿðÿ ö÷ éöç äèíàð ýþíäÿðèá áó ñþçëÿðè îíà

þòöðäö:

- Áó ïóëëàðû þç åùòèéàúëàðûí ö÷öí èñòèôàäÿ åò.

Ëàêèí ßáó Çÿð ïóëëàðû ýåðè ãàéòàðûá, ÿìèðÿ áó ñþçëÿðè þòöðäö:

- Øàìûí ÿìèðè Àëëàùûí ãóëëàðûíûí àðàñûíäà ìÿíäÿí äàùà ëàéèãëè

âÿ èìêàíñûç áèðèíè òàïìàäû êè?

* * *

Ùèúðÿtèí 32-úè èëèíäÿ Àëëàù þç ñàäèã âÿ òàìàùñûç ãóëóíó éàíûíà

ýþòöðäö. Áó ãóë ùàããûíäà Àëëàùûí Ðÿñóëó äåìèøäèð:

- Íÿ éåð, íÿ äÿ ýþéëÿð ßáó Çÿðäÿí äàùà ñÿìèìè áèð èíñàí

ýþðìÿäè. 52 * * *

52 ßáó Çÿð ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò ö÷öí áàõ:

1. “ßë-Èñàáÿ”, 4/62;

2. “ßë-Èñòèÿá”, 4/61;

3. “Òàùçèá ßë-Òàùçèá”, 2/420;

4. “Òÿúðèä ßñìà ßë-Ñÿùàáÿ”, 2/175;

5. “Òÿçêèðàò ßë-Ùèôÿç”, 1/15-16;

6. “Ùèëéÿò ßë-Þâëèéÿ”, 1/156-170;

7. “Ñèôÿò ßë-Ñÿôâà”, 1/238-245;

8. “Òÿáÿãàò” ßë-Øÿàðàíè, 32-úè ñÿù.;

9. “ßë-Ìÿàðèô”, 110-111-úè ñÿù.;


11. “ßë-Èáàð”, 1/33;

12. “Çöÿìÿ ßë-Èñëàì”, 167-173-úö ñÿù.

212

ÀÁÄÓËËÀÙ ÈÁÍ ÓÌÌ ÌßÊÒÓÌ

“Êîð îëàí áèðèñè. Àëëàù îíà ýþðÿ îí àëòû àéÿ íàçèë åòäè. Áóíëàð

îõóíóá âÿ ùÿìèøÿ îõóíàúàã.”

Ãóðàí òÿôñèð÷èñè

Áó èíñàí êèìäèð êè, íÿúèá Ïåéüÿìáÿð îíà ýþðÿ ýþéöí

éåääèíúè ãàòûíäàí úèääè, àúûãëû âÿ ãîðõóíú òþùìÿò àëäû?!

Áó èíñàí êèìäèð êè, îíà ýþðÿ Úÿáðàèë - íÿúèá ìöùàôèç

Ïåéüÿìáÿðin öðÿéèíÿ èëàùè âÿùé þòöðäö?!

Áó èíñàí Àëëàùûí Ðÿñóëónun möÿzzini Èáí Óìì Ìÿêòóì èäè.

* * *

Àáäóëëàù èáí Óìì Ìÿêòóì Ïåéüÿìáÿðlÿ ãîùóìëóã

ÿëàãÿëÿðè èëÿ áàüëû îëàí Ìÿêêÿëè ãóðåéøëè èäè. Î, ìþìèíëÿðèí àíàñû

Õÿäèúÿ áèíò Xövåéëèäèí äàéûñû îüëó èäè. Îíóí àòàñû Ãåéñ èáí Çàùèä,

àíàñû èñÿ ßòèãÿ áèíò Àáäóëëàù èäè. Ëàêèí î, äàùà ÷îõ Óìì Ìÿêòóì

(ýèçëè, ýèçëÿíìèø) àäûéëà òàíûíûðäû, ÷öíêè êîð îüëàí äîüìóøäóð.

* * *

Èëàùè íóðóí áàøëàíüûúûíû Àáäóëëàù èáí Ìÿêòóì Ìÿêêÿäÿ, Àëëàù

îíóí ãÿëáèíè äèíÿ à÷àíäà âÿ î, èëê ìöñÿëìàíëàðäàí áèðè îëàíäà

ýþðäö.

Èáí Óìì Ìÿêòóì Ìÿêêÿäÿ ìöñÿëìàíëàðûí áöòöí ìÿùðuìèééÿòëÿðèíè

âÿ îíóíëà áàüëû äÿðä âÿ ãóðáàíëàðû éàøàéûá, ëàéèãèíúÿ

ìÿòàíÿò âÿ ôÿäàêàðëûã ýþñòÿðäè...

Î, éîëäàøëàðû êèìè, ãóðåéøëèëÿð òÿðÿôèíäÿí òÿùãèð îëóíóá, òÿãèá âÿ

èñòåùçàëàðûí àúûñûíû äàääû. Ëàêèí áó ñûíàãëàð îíó ñûíäûðìàäû, îíóí

ãÿòèééÿòèíè ñàðñûòìàäû âÿ èíàìûíû çÿèôëÿòìÿäè...

ßêñèíÿ, áöòöí áóíëàð îíóí Àëëàùûí äèíè âÿ êèòàáû èëÿ ÿëàãÿñèíè

äàùà ìþùêÿì äÿðèíëÿøäèðäè, Ïåéüÿìáÿðlÿ éàõûíëàøäûðäû.

* * *

213

Àáäóëëàù èáí Óìì Ìÿêòóì íÿúèá Ïåéüÿìáÿðÿ âÿ Ãóðàíûí

þéðÿíèëìÿñèíÿ úàí àòûðäû. Áóíóí ö÷öí î, ÿëèíÿ äöøìöø ùå÷ áèð èìêàíû

áóðàõìûðäû...

Áó úàí àòìà ùÿðäÿí åëÿ ýöúëö îëóðäó êè, Ïåéüÿìáÿðin îíóí

ö÷öí àéûðäûüû âàõòäàí èñòèôàäÿ åäèá, Ïåéüÿìáÿðlÿ òÿìàñäà îëàí

áàøãà èíñàíëàðûí âàõòûíû äà òóòìàã èñòÿéèðäè...

Áó äþâðäÿ Àëëàùûí Ðÿñóëó ãóðåéø áàø÷ûëàðû âÿ òàíûíìûø

àäàìëàðëà ìÿøüóë èäè, âàð ýöúö èëÿ îíëàðû èñëàìà ýÿòèðìÿéÿ úàí àòûðäû.

Ýöíëÿðèí áèð ýöíö î, Óòáÿ èáí Ðàáèÿ, îíóí ãàðäàøû Øåéáÿ èáí Ðàáèÿ,

ßáó Úÿùë àäûíû àëìûø Àìð èáí Ùèøàì, Öìåééÿ èáí Õÿëÿô âÿ Àëëàùûí

ãûëûíúû àäûíû àëìûø Õàëèäèí àòàñû - ßë-Âàëèä èáí ßë-Móğiðà èëÿ

ýþðöøäö. Ïåéüÿìáÿð îíëàðëà äàíûøûãëàð àïàðìàüà áàøëàäû. Î,

ñÿìèìè ãÿëáäÿí àðçóëàéûðäû êè, ãöðåéø áàø÷ûëàðû îíóí äÿâÿòèíè ãÿáóë

åäèá îíóí òÿðÿôäàðëàðûíà ïèñëèê åòìÿêäÿí ÿë ÷ÿêñèíëÿð.

* * *

Áó ýÿðýèí àíäà Àáäóëëàù èáí Óìì Ìÿêòóì îíóí éàíûíà ýÿëèá,

Àëëàùûí Êèòàáûíäàí àéÿ îõóìàüû õàùèø åòäè. Ñîíðà î, äåäè:

- Åé Àëëàùûí Ðÿñóëó, Àëëàùäàí þéðÿíäèêëÿðèíäÿí áèð øåé äÿ

ìÿíÿ þéðÿò.

Ïåéüÿìáÿð ãàøãàáàãëà îíà áàõäû âÿ èìòèíà åäèá, ãóðåéøëèëÿðèí

éàíûíà, îíëàðû èñëàìû ãÿáóë åòìÿéÿ èíàíäûðìàã öìèäè èëÿ òÿëÿñäè.

Îíëàð ìöñÿëìàí îëñàéäûëàð, áó Àëëàùûí äèíèíèí ãöäðÿòèíè ñöáóò åäèá,

Îíóí Ðÿñóëónun äÿâÿòèíÿ ÷îõ êþìÿê åäÿðäè. Îíëàðëà ñþùáÿòèíè

ãóðòàðàí Ïåéüÿìáÿð åâÿ äîüìàëàðûyëà ýþðöøÿ òÿëÿñèðäè. Áèðäÿí î,

ùèññ åòäè êè, Àëëàù îíóí íÿçÿðèíè áóëàíäûðäû, áàøûíäà èñÿ áèð òàããûëòû

áàøëàíäû.

Ñîíðà îíà èëàùè âÿùé íàçèë îëäó:

“(Peyğÿmbÿr) qaşqabağını tököb özönö çevirdi. Yanına

korun (Abdullah ibn Ummi-Mÿktumun) gÿlmÿsindÿn dolayı. Nÿ

bilirsÿn, bÿlkÿ dÿ, o (sÿndÿn islama dair soruşub öyrÿnÿcÿklÿri ilÿ)

tÿmizlÿnÿcÿkdir! Yaxud öyüd dinlÿyÿcÿk vÿ bu öyüd ona fayda

verÿcÿkdir! (Var dövlÿtinÿ gövÿnib sÿnin öyüd-nÿsihÿtinÿ qulaq

asmağa) ehtiyac hiss etmÿyÿnÿ (dövlÿtliyÿ) gÿldikdÿ, Sÿn üzünü

214

ona tÿrÿf çevirirsÿn (onun sözönÿ qulaq asırsan). Onun (köfrdÿn)

tÿmizlÿnmÿsindÿn sÿnÿ nÿ?! Yöyörÿ-yöyörÿ sÿnin yanına gÿlÿn

vÿ (Allahdan) qorxan kimsÿyÿ gÿldikdÿ isÿ, sÿn ondan üz

çevirirsÿn! Xeyr! (Belÿ yaramaz, bir daha belÿ etmÿ). Hÿqiqÿtÿn,

bu (ayÿlÿr) bir öyöd-nÿsihÿtdir. Kim istÿsÿ, ondan öyüd alar.

(Bu Quran Allah dÿrgahında) çox möhtÿrÿm (mötÿbÿr) sÿhifÿlÿrdÿ

- (Qÿdir-qiymÿti) yöksÿk (şanı uca), tÿrtÿmiz sÿhifÿlÿrdÿdir

(Şeytan onlara toxuna bilmÿz). (O, Allahla peyğÿmbÿrlÿr arasında

olan) elçi mÿlÿklÿrin ÿllÿri ilÿ (lövhi-mÿhfuzdan köçörölör, yaxud

o, elçi mÿlÿklÿrÿ etibar edilmişdir). (O mÿlÿklÿr ki, Allahın yanında)

çox möhtÿrÿm, (Allaha) çox mötidirlÿr.” (ßbÿsÿ, 1-16).

Î ýöíäÿí èíäèéÿäÿê îõóíàí áó îí àëòû àéÿíè Úÿáðàèë ìöùàôèç

íÿúèá Ïåéüÿìáÿðin öðÿéèíÿ Àáäóëëàù èáí Óìì Ìÿêòóìà ýþðÿ

íàçèë åòäè. Îíëàð Aëëàù éåð öçöíÿ ñàùèá ÷ûõàúàã ýöíÿ ãÿäÿð

îõóíàúàã.

* * *

Î ýöíäÿí åòèáàðÿí Ïåéüÿìáÿð øÿùÿðÿ ÷ûõàíäà Àáäóëëàù èáí

Óìì Ìÿêòóìà òåç-òåç áàø ÷ÿêèðäè. ßëèíÿ èìêàí äöøÿí êèìè

Àáäóëëàhûí åâèíäÿ êå÷iðèëÿí ìÿúëèñëÿðäÿ îëóðäó, îíóí èøëÿðèéëÿ

ìàðàãëàíûðäû âÿ îíóí åùòèéàúû îëàíäà îíà éàðäûì åäèðäè.

Áó ãÿðèáÿ äåéèë! Ïåéüÿìáÿð ýþéöí éåääèíúè ãàòûíäàí êÿñêèí

âÿ àúûãëû òþùìÿòè Àáäóëëàù èáí Óìì Ìÿêòóìà ýþðÿ àëìàäûìû?

* * *

Ãóðåéøëèëÿð Ïåéüÿìáÿð âÿ îíóí ñèðäàøëàðûíà ãàðøû ñûõûíòû âÿ

òÿãèáëÿðè ýöúëÿíäèðÿíäÿ, Àëëàù ìöñÿëìàíëàðà ùèúðÿò åòìÿéÿ èúàçÿ

âåðäè. Þç äèíèíè õèëàñ åäÿðÿê, âÿòÿíè òÿðê åòìÿéÿ ùàìûäàí òåç

Àáäóëëàù èáí Óì Ìÿêòóì ùàçûðëàøäû...

Ïåéüÿìáÿðin ñÿùàáÿëÿðèíäÿí Ìÿäèíÿéÿ áèðèíúè îëàðàã î âÿ

215

Ìóñàá èáí Uìåéð 53 ýÿëäèëÿð.

Àáäóëëàù èáí Óìì Ìÿêòóì Éÿñðèáÿ éåòèøÿí êèìè, Ìóñàá èáí

Óìåéð èëÿ áèðëèêäÿ èíñàíëàðëà ýþðöøöá, îíëàðà Ãóðàíû îõóéóð âÿ

Àëëàùûí äèíèíèí ìÿüçèíè áàøà ñàëûðäû.

* * *

Ïåéüÿìáÿð Ìÿäèíÿéÿ ýÿëäèêäÿí ñîíðà Àáäóëëàù èáí Óìì

Ìÿêòóìó âÿ Áèëàë èáí Ðàáàùàíû ìöñÿëìàíëàð ö÷öí müÿzzin åëàí

åòäè. Îíëàð ùÿð ýöí, ýöíäÿ áåø äÿôÿ òþâùèä ñþçëÿðè èëÿ ìþìèíëÿðÿ

ìöðàúèÿò åäÿðÿê, îíëàðû õåéèð èø ýþðìÿéÿ âÿ ñàÿäÿòÿ ÷àòìàüà

÷àüûðûðäûëàð.

Áèëàë àçàíû, Èáí Óìì Ìÿêòóì èñÿ èãàìÿíè âåðèðäè. Ùÿðäÿí åëÿ

îëóðäó êè, àçàíû Èáí Óìì Ìÿêòóì, èãàìÿíè èñÿ Áèëàë âåðèðäè.

Ðàìàçàí àéûíäà Áèëàëûí âÿ Èáí Óìì Ìÿêòóìóí äàùà áèð

âÿçèôÿñè âàð èäè. Áèðèíèí ÷àüûðûøû èëÿ ìöñÿëìàíëàð ñöáù ÷àüûíäàí

ãàáàã ñîíóíúó äÿôÿ éåìÿéèíè éåéèðäèëÿð, î áèðèñèíèí ÷àüûðûøû èëÿ èñÿ

îðóúëàðûíû áàøëàéûðäûëàð. Áèëàë ýåúÿ ÷àüûðûø âåðÿðÿê èíñàíëàðû îéàäûðäû,

Èáí Óìì Ìÿêòóì èñÿ øÿôÿãèí ýÿëìÿñèíè ìöøàùèäÿ åäèðäè âÿ ùå÷

âàõò ÷àøìûðäû.

Ïåéüÿìáÿð Èáí Óìì Ìÿêòóìà î ãÿäÿð áþéöê ãèéìÿò âåðèðäè

êè, Ìÿäèíÿäÿí áèð éåðÿ ýåäÿíäÿ, þç èøëÿðèíè îíà òàïøûðûðäû. Äÿôÿëÿðëÿ

áåëÿ îëìóøäó, ùÿì÷èíèí Ïåéüÿìáÿð Ìÿêêÿíè ôÿòù åòìÿéÿ

ýåäÿíäÿ áåëÿ.

* * *

Áÿäð äþéöøöíäÿí ñîíðà Àëëàù Ïåéüÿìáÿðÿ Ãóðàíäàí áèð ñûðà

àéÿ ýþíäÿðäè. Áóðàäà Î, äèí óüðóíäà âóðóøàíëàðû òÿðèôëÿéèá, îíëàðà

áèð éåðäÿ îòóðàíëàðëà ìöãàéèñÿäÿ äàùà ÷îõ öñòöíëöê âåðäè. Áó àéÿëÿð

ìöñÿëìàíëàðû úèùàäà ðóùëàíäûðìàã âÿ ïàññèâ îëàíëàðû òÿðïÿòìÿê

ö÷öí ýþíäÿðèëìèøäèð. Áó àéÿëÿð Èáí Uìì Ìÿêòóìà ÷îõ òÿñèð åòäè âÿ

î, úèùàääà èøòèðàê åäÿ áèëìÿäèéèíÿ ýþðÿ ÷îõ ÿçèééÿò ÷ÿêèðäè.

53 Ìóñàá èáí Üìåéð: èëê ìöñÿëìàíëàðäàí áèðè âÿ Ìÿêêÿäÿí êÿíàðäà èñëàìûí

òÿáëèü÷èñè. Öùöä äþéöøöíäÿ ùÿëàê îëóá.

216

Î, áèð äÿôÿ Ïåéüÿìáÿðÿ äåäè:

- Åé Àëëàùûí Ðÿñóëó, ìÿíèì èìêàíûì îëñàéäû, ìöúàùèä îëàðäûì.

Ñîíðà î, ìöòèëèêëÿ Àëëàùà äóà åäèá, Îíäàí õàùèø åòäè êè, îíóí

ö÷öí âÿ îíóí êèìèëÿð (éÿíè ôèçèêè ãöñóðëàð öçöíäÿí úèùàääà èøòèðàê

åäÿ áèëìÿéÿíëÿð) ö÷öí õöñóñè îëàðàã àéÿ ýþíäÿðñèí. Îíóí ñÿñè

ñÿìèìè èäè:

- Èëàùè ìÿíÿ áÿðàÿò ãàçàíäûð... Èëàùè, ìÿíèì ö÷öí áÿðàÿò íàçèë åò.

×îõ éàõûí áèð âàõòäà Óúà Àëëàù îíóí äóàñûíû ãÿáóë åòäè.

* * *

Àëëàùûí Ðÿñóëóna íàçèë îëàí èëàùè âÿùéëÿðè îíóí ñþçëÿðèíäÿí

ãåéäÿ àëàí Çåéä Èáí Ñàáèò ðÿâàéÿò åäèðäè.

- Ïåéüÿìáÿð ãÿôèë ùóøóíó èòèðÿíäÿ, ìÿí îíóí éàíûíäà èäèì.

Îíóí àéàüû ìÿíèì àéàüûìûí öçÿðèíÿ äöøäö âÿ ìÿí ùèññ åòäèì êè,

èíäèéÿäÿê áåëÿ àüûðëûã ýþðìÿìèøÿm.

Ïåéüÿìáÿðÿ vÿùé íàçèë îëäó âÿ î, äåäè:

- Çåéä, éàç!

Ìÿí îíóí áó ñþçëÿðèíè éàçäûì: “Éåðèíäÿí òÿðïÿíìÿéÿí

ìþìèíëÿð âÿ Àëëàù éîëóíäà âóðóøàíëàð åéíè äåéèëäèð...”

Èáí Óìì Ìÿêòóì éåðèíäÿí ñû÷ðàäû âÿ äåäè: “Åé Àëëàù Ðÿñóëó!

Áÿñ úèùàä åòìÿéè áàúàðìàéàíëàð íåúÿ îëñóí?!” Îíóí ñþçö åëÿ

àüçûíäà ãàëìûøäû êè, Ïåéüÿìáÿð éåíÿ òðàíñà 54 äöøäö. Î, áèðèíúè

äÿôÿ îëäóüó êèìè èíäè äÿ ÷îõ àüûð èäè.

Ïåéüÿìáÿð äåäè:

- Çåéä, éàçäûüûíû îõu!

Ìÿí îõóäóì: “Éåðèíäÿí òÿðïÿíìÿéÿí ìþìèíëÿð åéíè

äåéèëäèð...”

- Éàç! - Ïåéüÿìáÿð ÿìð åòäè. – “Øèêÿñò îëàíëàðäàí ñàâàéû.”

Áåëÿëèêëÿ, Èáí Óìì Ìÿêòóìóí àðçóëàäûüû ìöñòÿñíà íàçèë îëäó.

Àëëàùûí Èáí Óìì Ìÿêòóìó âÿ îíóí êèìèëÿðè úèùàäà ýåòìÿê

áîðúóíäàí àçàä åòìÿñèíÿ áàõìàéàðàã, îíóí ãÿëáè áèð éåðäÿ

îòóðìàãëà áàðûøà áèëìèðäè. Èáí Óìì Ìÿêòóì Àëëàù éîëóíäà àïàðûëàí

54 Trans- hipnoz, ekstaz vя s. zamanı şüurun tutulması, özünü itirmя, huşunu

itirmя.

217

ìöãÿääÿñ ìöùàðèáÿäÿ èøòèðàê åòìÿéè ãÿò åòìèøäèð.

Ìÿëóìäóð êè, áþéöê èíñàíëàðà áþéöê èøëÿð ýÿðÿêäèð âÿ îíëàð àçà

ãàíå îëìóðëàð. Î ýöíäÿí åòèáàðÿí Èáí Óìì Ìÿêòóì íåúÿ îëóðñà

îëñóí íþâáÿòè éöðöøö þòöðìÿéÿ ÷àëûøûðäû.

Î, þçöíÿ äþéöø ìåéäàíûäà áèð èø òàïìàã èñòÿéèðäè. Î, òÿêëèô åòäè

êè, îíó äþéöø÷öëÿð àðàsûíäà éåðëÿøäèðèá áàéðàãäàð åòñèíëÿð êè, î,

ìöñÿëìàíëàðûí äþéöø áàéðàüûíû àïàðñûí âÿ îíó ãîðóñóí. Î, äåäè:

“Ìÿí êîðàì âÿ ãà÷ìàüà áèð éåðèì éîõäóð”...

* * *

Ùèúðÿíèí 14-úö èëèíäÿ Þìÿð Èáí ßë-Õÿòòàá ôàðñëàðûí äþâëÿòèíè

äàðìàäàüûí åäèá, îíëàðûí ùàêèìèééÿòèíè âÿ ãöââÿòèíè òàìàìèëÿ

ãûðìàã ö÷öí, îíëàðà ãàðøû áþéöê vuruşa áàøëàìàüà ãÿðàð âåðäè.

Áåëÿëèêëÿ, î, ìöñÿëìàí îðäóëàðûíà áàøãà þëêÿëÿðÿ éîë à÷ìàã

èñòÿéèðäè. Î, þç âÿëèëÿðèíÿ äåäè: “Äÿðùàë éóáàíìàäàí ìÿíèì éàíûìà

ñèëàùû îëàíëàðû, àòëûëàðû âÿ äÿððàêÿñè îëàí áàøãà èíñàíëàðû,

öìóìèééÿòëÿ, éàðäûì åäÿ áèëÿúÿê ùàìûíû ýþíäÿð”.

ßë-Ôàðóãóí ÷àüûðûøûíû åøèäÿí ìöñÿëìàíëàð áþéöê äÿñòÿëÿðëÿ

Ìÿäèíÿéÿ àõûøìàüà áàøëàäûëàð. Êîð ìöúàùèä Àáäóëëàù Èáí Óìì

Ìÿêòóì äà îíëàðûí àðàñûíäà èäè. Áó áþéöê îðäóéà áàø÷ûëûã åòìÿéè

ßë-Ôàðóã Ñàä èáí ßáó Âàããàña òàïøûðäû. Î, îíà øÿõñÿí þçö òÿëèìëÿð

âåðèá éîëà ñàëäû. Ìöñÿëìàíëàðûí îðäóñó Qàäóñèééÿéÿ éàõûíëàøàíäà

Àáäóëëàù Èáí Óìì Ìÿêòóì çèðåùèíè ýåéèá, äþéöø÷öëÿðèí àðàñûíäà

äàéàíäû. Î, ìöñÿëìàíëàðûí áàéðàüûíû àïàðìàüû âÿ îíó þëÿíÿäÿê

ãîðóìàüû ãÿò åòìèøäèð.

* * *

Ö÷ ýöí ÷ÿêìèø øèäÿòëè âÿ ãîðõóíú äþéöøäÿ èêè îðäó òîããóøäó.

Ìöñÿëìàí èñòèëàëàðûíûí òàðèõè èíäèéÿäÿê äþéöøöí áåëÿ ìèãéàñëàðûíû

ýþðìÿìèøäè. Ö÷öíúö ýöíö ìöñÿëìàíëàð ãàëèá ýÿëìÿéÿ áàøëàäûëàð.

Äöíéàäà ÿí áþéöê îëàí äþâëÿòëÿðäÿí áèðè éûõûëäû...

ßí ãÿääàð imperiyalardan áèðè mÿhv îëóíäó...

Áöòïÿðÿñòëÿðèí òîðïàüûíäà òþâùèä áàéðàüû óúàëäû...

Áó ïàðëàã ãÿëÿáÿ óüðóíäà ìöñÿëìàíëàð Àëëàùà éöçëÿðëÿ

218

äþéöø÷öíöí þìðöíö ãóðáàí âåðäèëÿð.

Àáäóëëàù Èáí Óìì Ìÿêòóì äà ùÿãèãè äèí óüðóíäà øÿùèä

îëàíëàðûí è÷ÿðèñèíäÿ èäè...

Îíóí ãàíà áàòìûø úàíñûç áÿäÿíè äþéöø ìåéäàíûíäà òàïûëäû. Î,

ÿëëÿðèíäÿ ìöñÿëìàíëàðûí äþéöø áàéðàüûíû ñûõûðäû. 55

* * *

55

Àáäóëëàù Èáí Óìì Ìÿêòóì ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëìàò ö÷öí áàõ:

1. “ßë-Èñàáÿ”, 2/523;

2. “ÿl-İstiab”, 2/501;

3. “ßë-Òÿáÿãàò ßë-Êöáðà”, 4/205;

4. “Ñèôÿò ßë-Ñÿôâà”, 1/237;

5. “Çåéë ßë-Ìóçåéèë”, 36-37-úè ñÿù.;

6. “Ùÿéàò ßë-Ñÿùàáÿ” (áàõ: ìöíäÿðèúàòà);

Qåéä: Èáí Óìì Ìÿêòóìóí àäû áàðÿäÿ ìöõòÿëèô ðÿâàéÿòëÿð âàð. Ìÿäèíÿíèëÿð îíó

Àáäóëëàh, èðàãëûëàr èñÿ Þìÿð àäëàíäûðûðëàð. Àòàñû Ãåéñ èáí Çàùèäèí àäû èñÿ ùÿð êÿñ

òÿðÿôèíäÿí äÿéèøèëìÿdÿí ÷ÿêèëèð.

219

ÌßÚÇßß ÈÁÍ ÑÀÓÐ ßË-ÑÀÄÓÑÈ

«Ìÿúçÿÿ èáí Ñàóð ßë-Ñàäóñè- òÿêáÿòÿê äþéöøëÿðäÿ éöçÿ ãÿäÿð

áöòïÿðÿñò þëäöðìöø èýèä úÿíýàâÿðäèð. Îíóí äþéöø ìåéäàíûíäà

øèääÿòëè òîããóøìàëàð çàìàíû íÿ ãÿäÿð äöøìÿí þëäöðäöéöíö òÿñÿââöð

åëяìÿê îëàð».

Òàðèõ÷èëÿð

Áóäóð ñèçèí ãàðøûíûçäà Àëëàùûí äþéöø÷öëÿðèíäÿí îëàí èýèä

ãÿùðÿìàíëàð ýåéèìëÿðèíè Qàäèñèééÿ òîçóíäàí òÿìèçëÿéÿðÿê, Àëëàùûí

îíëàðà ýþíäÿðäèéè ãÿëÿáÿéÿ ñåâèíèðëÿð.

Îíëàð äþéöø ìåéäàíûíäà øÿùèä îëìóø ãàðäàøëàðûíà Àëëàùûí áÿõø

åòäèéè ìöêàôàòà ýþðÿ äÿ ÷îõ ñåâèíèðëÿð.

Îíëàð þç ïàðëàãëûüû âÿ ÿçÿìÿòèíÿ ýþðÿ Qàäèñèééÿ äþéöøöíäÿí

ýåðè ãàëìàéàí éåíè áèð äþéöøÿ ýèðìÿéè ñÿáèðñèçëèêëÿ ýþçëÿéèðëÿð.

Îíëàð Õîñðîâó äàðìàäàüûí åòìÿê ö÷öí õÿëèôÿ Þìÿð èáí ÿë-

Õÿòòàáûí úèùàäû äàâàì åòäèðìÿê ãÿðàðûíû ýþçëÿéèðëÿð.

* * *

Èýèä âÿ óüóðëó äþéöø÷öëÿðèí ýþçëÿìÿñè óçóí ñöðìÿäè. Òåçëèêëÿ

Ìÿäèíÿäÿí Êóôÿéÿ ßë-Ôàðóqóí åë÷èñè ýÿëèá ÷ûõäû. Îíóí ýÿòèðäèéè

ôÿðìàíäà ßë-Ôàðóã Êóôÿäÿêè úàíèøèíè ßáó Ìóñà ßë-ßøàðèéÿ áåëÿ

òÿëèìàòëàð âåðäè: Î þç ãîøóíëàðûéëà áèðýÿ Êóôÿäÿí ÷ûõûá Áÿñðÿéÿ

ýÿëÿí ìöñÿëìàí ãîøóíëàðûíà áèðëÿøìÿëè èäè. Ñîíðàäàí áèðëÿøìèø

ãîøóíëàð Àùâàç 56 èñòèãàìÿòèíäÿ èðÿëèëÿìÿëè, Hóðìóçàíà ÷àòûá, îíóí

îðäóñóíó äàðìàäàüûí åòìÿëè âÿ ôàðñëàðûí þëêÿñèíèí ìèðâàðèñè îëàí

Òóñòàð øÿùÿðèíè àçàä åòìÿëè èäèëÿð.

Õÿëèôÿíèí ßáó Ìóñàéà ýþíäÿðäèéè ôÿðìàíäà äåéèëèðäè êÈ, î, þçö

èëÿ Áÿíè Áÿêð ãÿáèëÿñèíèí áàø÷ûñû èýèä úÿíýàâÿð Ìÿúçÿÿ èáí Ñàóð ßë-

Ñàäóñè éöðöøÿ ýþòöðìÿëè èäè.

* * *

56 Ащваз - Иранын гярбиндя, Иран кюрфязинин сащилиндя йерляшян яйалятлярдян

биридир.

220

Ìöñÿëìàíëàðûí õÿëèôÿñèíèí ôÿðìàíûíû éåðèíÿ éåòèðÿí ßáó Ìóñà

ßë-Яøàðè îðäóñóíó òîïëàäû âÿ Mÿúçÿÿ Èáí Ñàóð ßë-Ñàäóñèíè ñîë

úèíàùäà éåðëÿøäèðäè. Äþéöø÷öëÿð Áÿñðÿäÿí ýÿëìèø ìöñÿëìàí

ãîøóíëàðû èëÿ áèðëèêäÿ Àëëàù éîëóíäà þç ùÿðáè éöðöøöíÿ áàøëàäûëàð.

Ìöñÿëìàíëàð øÿùÿðëÿðè âÿ ãàëàëàðû äöøìÿíäÿí àçàä åäèðäèëÿð,

Hóðìóçàí èñÿ îíëàðûí òÿçéèãè àëòûíäà ìþâãåäÿí ìþâãåéÿ êå÷ÿðÿê

àðõàéà ÷ÿêèëèðäè. Íÿùàéÿò, î, Òóñòàð øÿùÿðèíÿ éàõûíëàøûá, îíóí

ìöäàôèÿ÷èëÿðè èëÿ áèðëÿøäè.

* * *

Hóðìóçàíûí ìÿñêóíëàøäûüû Òóñòàð Èðàíûí ÿí ýþçÿë øÿùÿðëÿðèíäÿí

áèðè èäè. Î, ÷îõ ñÿôàëû éåðäÿ éåðëÿøèðäè âÿ ÿí ìþùêÿì ãàëà

èñòåùêàìëàðûíà ìàëèê èäè.

Òóñòàðûí ùÿì÷èíèí ãÿäèì òàðèõè âàð èäè. Î, þç ôîðìàñûéëà àòû

õàòûðëàäàí áèð òÿïÿäÿ òèêèëìèøäèð. Äóúàéë àäëû áþéöê ÷àé èñÿ øÿùÿðè ñó

èëÿ òÿìèí åäèðäè. Òÿïÿíèí ÿí ùöíäöð íþãòÿñèíäÿ ùîâóçó îëàí åâ

÷åøìÿñè éåðëÿøèðäè. Îíóí ùÿì÷èíèí ìöõòÿëèô ùåéâàíëàðûí áàøëàðû

øÿêëèíäÿ îëàí ôÿââàðÿëÿðè äÿ âàð èäè. Ùåéâàíëàðûí àüûçëàðûíäàí ñó

òþêöëöðäö. Áóíó Ñàáóð õàí òèêdirìèøäè. Ùîâóçóí âÿ ôÿââàðÿëÿðèí ñó

èëÿ òÿìèí åäèëìÿñè õöñóñè îëàðàã ãàçûëìûø éåðàëòû éîëëàðûí âàñèòÿñèëÿ

éåðèíÿ éåòèðèëèðäè. Òóñòàðûí áó ùîâóçó, îíóí ôÿââàðÿëÿðè âÿ ñó

êÿìÿðëÿðè èëÿ áèðëèêäÿ ìåìàðëûã ìþúöçÿëÿðèíäÿn áèðè îëäó. Áöòöí

ãóðüó ìþùêÿì ìåòàë ñöòóíëàðëà áÿðêèäèëìèø èðè, ùàìàð éîíóëìóø

äàøëàðäàí äöçÿëäèëìèøäèð. Ùîâóçóí âÿ ãàëåðèéàëàðûí (éåðàëòû éîëëàðûí)

öçëöéö ãóðüóøóíäàí èäè.

Òóñòàð nяhяng âÿ ùöíäöð äèâàðëàðëà ÿùàòÿ åäèëìèøäèð. Òàðèõ÷èëÿð

áó äèâàð ùàããûíäà áåëÿ äåéèðäèëÿð: «Áó áÿøÿðèééÿò òàðèõèíäÿ èëê ãàëà

äèâàðû èäè êè, øÿùÿðè áöòþâëöêëÿ ÿùàòÿ åäèðäè».

Hóðìóçàí áó äèâàð áîéóíúà áþéöê õÿíäÿê ãàçäûðäû. Áóíó

êå÷ìÿê ÷îõ ÷ÿòèí èäè. Õÿíäÿéèí àðõàñûíäà ôàðñëàðûí ÿí éàõøû

ãîøóíëàðû éåðëÿøäèðèëäè.

* * *

Ìöñÿëìàíëàðûí îðäóëàðû Òóñòàðûí õÿíäÿéèíèí ãûðàã òÿðÿôèíäÿ

éåðëÿøèá, îíó îí ñÿêêèç àé ÿðçèíäÿ äþéöøÿ-äþéöøÿ êå÷ìÿéÿ íÿòèúÿ-

221

ñèç îëàðàã úÿùä åäèðäèëÿð. Áó âàõò ÿðçèíäÿ ìöñÿëìàíëàð ôàðñëàðëà

ñÿêñÿí äþéöø keçiräèëÿð. Áó âóðóøìàëàðûí ùÿð áèðè èêè òÿðÿôäÿí îëàí

úÿíýàâÿðëÿðèí òÿêáÿòÿê äþéöøö èëÿ áàøëàíûð, áóíëàðdan ñîíðà ÿñàñ

ãöââÿëÿð àìàíñûç ÷àõíàøìàéà ýèðèðäèëÿð.

Áó òÿêáÿòÿê äþéöøëÿðäÿ Ìÿcçÿÿ øÿõñÿí þçö éöç äöøìÿí

úÿíýàâÿðè þëäöðìöøäö âÿ îíóí àäû ôàðñëàðëà ãîðõó, ìöñÿëìàíëàðûí

ãÿëáëÿðèíäÿ èñÿ úÿñàðÿò âÿ èýèäëèê éàðàäûðäû.

Îíó ÿââÿëëÿð òàíûìàéàíëàð íÿäÿí õÿëèôÿíèí áó èýèä ãÿðùÿìàíûí

ùöúóìà êå÷ÿí îðäóíóí ñûðàëàðûíäà îëìàñûíû òÿêèä åòäèéèíè éàëíûç èíäè

àíëàäûëàð.

* * *

Áó ñÿêñÿí äþéöøöí ñîíóíúóñóíäà ìöñÿëìàíëàð äöøìÿíÿ åëÿ

àìàíñûçúàñûíà ùöúóì åòäèëÿð êè, ôàðñëàð ãîðõäóëàð âÿ õÿíäÿéèí

öçÿðèíäÿ îëàí êþðïöëÿðäÿí ýåðè ÷ÿêèëèá, áó àëûíìàç ãàëàíûí ãàïûëàðûíû

áàüëàéûá, øÿùÿðäÿ ýèçëÿíäèëÿð.

* * *

Ìöñÿëìàíëàðûí óçóí ìöääÿò ãÿëèç âÿçèééÿòäÿ ãàëäûãëàðûíäàí

ñîíðà, èíäè îíëàð äàùà ÷ÿòèí áèð èøÿ äöøäöëÿð. Èíäè ôàðñëàð ùöíäöð ãàëà

äèâàðëàðûíäàí âÿ ãöëëÿëÿðäÿí îíëàðà îõ àòûðäûëàð. Áóíóíëà éàíàøû,

îíëàð éóõàðûäàí óúëàðûíà áÿðê ãûçäûðûëìûø ãàðìàã áèðëÿøÿí äÿìèð

çÿíúèðëÿð åíäèðìÿéÿ áàøëàäûëàð.

Åëÿ êè, ìöñÿëìàí äþéöø÷öëÿðèíäÿí áèð íÿôÿð äèâàðà äûðìàøìàüà

áàøëàéûðäû âÿ éàõóä îíà éàõûíëàøûðäû, ôàðñëàð òåç î çÿíúèðëÿðè åíäèðèá,

èýèäè ãàðìàüà èëèøäèðèðäèëÿð âÿ þçëÿðèíèí éàíûíà, éóõàðûéà

ãàëäûðûðäûëàð. Ãûçäûðûëìûø ãàðìàã àäàìëàðûí áÿäÿíèíè éàíäûðûá ïàð÷àëàéûðäû.

Äþéöø÷öíöí ÿëëÿðè âÿ àéàãëàðû ãîïóá äöøöðäö âÿ î, ÿçàáëàð

è÷èíäÿ þëöðäö.

* * *

Ìöñÿëìàíëàðûí âÿçèééÿòè ýåòäèêúÿ ïèñëÿøèðäè. Ìöñÿëìàíëàð Àëëàù

òàìàìèëÿ òàáå îëàðàã, ìöòèëèêëÿ Îíà äóà åòìÿéÿ áàøëàäûëàð êè, Àëëàù

222

îíëàðà íèúàò âåðñèí âÿ Îíóí âÿ ìöñÿëìàíëàðûí äöøìÿíëÿðè öçÿðèíäÿ

ãÿëÿáÿ áÿõø åòñèí.

* * *

Áèð ýöí ßáó Ìóñà ßë-Яøàðè Òóñòàðûí ùöíäöð äèâàðëàðûíû, îíëàðû

ùöúóìëà àëìàã èìêàíñûçëûüûíäàí éàðàíìûø öìèäñèçëèêëÿ ñåéð åòäèêäÿ

ýþðäü êè, áèðäÿí îíóí þíöíÿ ãàëà äèâàðëàðûíäàí àòûëàí îõ äöøäö. Îõà

áàõàí ßáó Ìóñà ýþðäö êè, îõà ìÿêòóá áàüëàíûá. Áó ìÿêòóáäà

éàçûëìûøäû: «Åé ìöñÿëìàíëàð! Ìÿí ñèçÿ èíàíäûì. Ñèçäÿí þçöì ö÷öí,

ÿìëàêûì ö÷öí, äîüìàëàðûì âÿ éàõûíëàðûì ö÷öí zяmanяt âÿðÿãÿñè

èñòÿéèðÿì. Îíóí ÿâÿçèíÿ èñÿ ñèçÿ åëÿ áèð éîë ýþñòÿðÿðÿì êè, î éîëëà

ñèç øÿùÿðÿ äàõèë îëà áèëÿðñèíèç».

ßáó Móñà áó èíñàí ö÷öí çÿmanяt âÿðÿãÿñè éàçûá îíó þç îõó èëÿ

áèðýÿ ùÿìèí àäàìà ýþíäÿðäè. Áó àäàì ìöñÿëìàíëàðûí ìöùàôèçÿ

âÿðÿãÿñèíÿ èíàíäû, ÷öíêè áèëèðäè êè, îíëàð âÿäëÿðè éåðèíÿ éåòèðèð âÿ

ÿùäëÿðÿ ñàäèã ãàëûðëàð. Áó àäàì ýåúÿíèí äöøìÿñèíè ýþçëÿäè âÿ

ìöñÿëìàíëàðûí éàíûíà ýÿëäè.

Î, ßáó Ìóñàéà äåäè: «Áèç áó õàëãûí áàø÷ûëàðûíäàíûã. Hóðìóçàí

ìÿíèì áþéöê ãàðäàøûìû þëäöðöá, îíóí ÿìëàêûíû ìÿíèìñÿäè âÿ

ãîùóìëàðûíà ùöúóì åòäè. Îíóí ìÿíÿ ãàðøû äà ïèñëèê åäÿúÿéèíäÿí

åùòèéàò åäèá, þç ùÿéàòûì âÿ óøàãëàðûìûí ùÿéàòû ö÷öí ãîðõìàüà

áàøëàäûì. Ìÿí ñèçèí ÿäàëÿòèíèçè îíóí çöëìöíäÿí, ñèçèí ñàäèãëèéèíèçè

îíóí âÿôàñûçëûüûíäàí öñòöí òóòóðàì. Ìÿí ãÿòè ãÿðàðà ýÿëìèøÿì êè,

ñèçÿ Òóñòàðà äàõèë îëìàã ö÷öí ýèçëè éîë ýþñòÿðèì. Ìÿíÿ úÿñóð âÿ

àüûëëû áèðèíè âåð. Ìÿíèì áèðúÿ õàùèøèì áóäóð êè, ùÿìèí àäàì éàõøû

öçìÿéè áàúàðñûí âÿ ìÿí îíà éîë ýþñòÿðÿðÿì.

* * *

ßáó Ìóñà ßë-Яøàðè Ìÿúçÿÿ Èáí Ñàóð ßë-Ñàäóñèíè þç éàíûíà

÷àüûðûá, îíà âÿçèééÿòè à÷ûãëàéûb äåäè:

- Ìÿíÿ éàðäûì ö÷öí þç àäàìëàðûíäàí àüûëëû âÿ ãÿòèééÿòëè áèðèíè

âåð. Öñòÿëèê î, éàõøû öçìÿéè áàúàðìàëûäûð.

Ìÿúçÿÿ äåäè:

223

- ßìèð, èúàçÿ âåð î àäàì ìÿí îëóì!

ßáó Ìóñà îíà äåäè:

- Éàõøû, ÿýÿð ñÿí áóíó èñòÿéèðñÿíñÿ, îíäà ãîé Àëëàùûí õåéèðäóàñû

ñÿíèíëÿ îëñóí.

Ñîíðà ßáó Ìóñà îíäàí õàùèø åòäè êè, éîëó éàõøû éàääà ñàõëàñûí

âÿ Hóðìóçàíûí éåðèíè òÿéèí åäèá, îíóí îðàäà îëóá-îëìàäûüûíû

þéðÿíñèí. Áóíäàí áàøãà èñÿ ùå÷ áèð øåé åòìÿñèí.

* * *

Ýåúÿíèí ãàðàíëûüûíäàí èñòèôàäÿ åäÿí Ìÿúçÿÿ èáí Ñàóð ôàðñ

áÿëÿä÷èñè èëÿ áèðýÿ ÷àéû øÿùÿðëÿ áèðëÿøäèðÿí éåðàëòû ãàëèðåéàéà äàõèë

îëäó. Ùÿðäÿí éîë î ãÿäÿð ýåíèøëÿíèðäè êè, ñóéóí äàéàç éåðèíäÿí

êå÷ìÿê ìöìêöí îëóðäó, ùÿðäÿí èñÿ î äÿðÿúÿäÿ åíñèçëÿøèðäè êè, îíëàð

öçÿðÿê ýåäèðäèëÿð. Ùÿðäÿí ãàëèðåéàäàí éàí ãîëlàð àéðûëûðäû âÿ áóðàäà

äþíöø ÿìÿëÿ ýÿëèðäè. Ùÿðäÿí èñÿ ãàëèðåéà äöç îëóðäó.

Íÿùàéÿò, îíëàð øÿùÿðя àïàðàí ÷ûõûøà éàõûíëàøäûëàð. Áÿëÿä÷è

Ìÿúçÿéÿ ãàðäàøûíûí ãàòèëè Hóðìóçàíûí éåðèíè ýþñòÿðäè. Ìÿúçÿÿ

Õóðìóçàíû ýþðÿí êèìè, îíó áîéíóíäàí âóðìàã ö÷öí íèøàí àëäû,

ëàêèí ßáó Ìóñàíûí ñÿñ-êöé ãàëäûðìàìàã õàùèøèíè éàäà ñàëûá, þçöíö

ñàõëàäû âÿ ñÿùÿð à÷ûëàíàäÿê ùÿìèí éîëëà ýåðè äþíäö.

* * *

ßáó Ìóñà öçìÿéè áàúàðàí ìöñÿëìàíëàðäàí ö÷ éöç ÿí úÿñóð âÿ

äþçöìëö ÿñýÿð ñå÷èá, Ìÿúçÿÿíè îíëàð ö÷öí áàø÷û òÿéèí åòäè. ßáó Móñà

îíëàðû éolà ñàëàíäà þç òÿëèìàòëàðûíû âåðäè: øÿùÿðÿ ùöúóì åäÿðêÿí îíëàð

éàëíûç «Àëëàùó ÿêáÿð» äåéÿðÿk çèêð åòìÿëè èäèëÿð.

Ìÿúçÿÿ äþéöø÷öëÿðÿ ÿìð âåðäè êè, îíëàð þç ýåéèìëÿðèíè

éöíýöëëÿøäèðñèíëÿð êè, ñó îíëàðû àüûðëàøäûðìàñûí. Ñèëàùëàðäàí èñÿ àíúàã

ãûëûíúëàðû ñàõëàìàüû âÿ îíëàðû ýåéèìèí àëòûíäàí áÿäÿíëÿðèíÿ ìþùêÿì

áàüëàìàüû ÿìð åòäè...

Ãàðàíëûã äöøÿí êèìè äÿñòÿ éîëà ùàçûð îëäó.

* * *

224

Ìÿúçÿÿ èáí Ñàóð þç èýèä äþéöø÷öëÿðè èëÿ áèðýÿ èêè ñààò ÿðçèíäÿ

òÿùëöêÿëè ãàëåðåéàíûí ÷ÿòèíëèêëÿðèíè àøûðäûëàð. Ùÿðäÿí îíëàð ýöúçñöç

ùàëäà äàéàíûð, ëàêèí ñîíðà þç éîëóíó èíàäëà äàâàì åòäèðèðäèëÿð.

Ìÿúçÿÿ øÿùÿðÿ ÷ûõàí éîëà ÷àòàíäà ýþräö êè, éåðàëòû ãàëåðåéà îíóí èêè

éöç èéèðìè íÿôÿðèíè óäóá âÿ úÿìè ñÿêñÿí ÿñýÿði ãàëûá...

* * *

Ìÿúçÿÿ âÿ îíóí éîëäàøëàðû øÿùÿðÿ äàõèë îëàí êèìè, ãûëûíúëàðûíû

÷ûõàðûá ãàëàíûí ìöäàôèÿ÷èëÿðèíÿ ùöúóì ÷ÿêäèëÿð. Îíëàð éîëëàðûíà

÷ûõàí ùÿð êÿñè þëäöðöðäöëÿð. Ãàëà ãàïûëàðûíà ÷àòàí äþéöø÷öëÿð

«Àëëàùó ÿêáÿð» ñþçëÿðèëÿ îíëàðû à÷äûëàð. Ãàëàíûí äàõèëè òÿðÿôèíäÿ

äåéèëÿí áó ñþçëÿð ãûðàãäàí ýÿëÿí åéíè ñþçëÿðÿ ãàðûøäû. Ìöñÿëìàí

äþéöø÷öëÿðè âÿ Àëëàùûí äöøìÿíëÿðè àðàñûíäà åëÿ øèääÿòëè âÿ ãàíëû

äþéöø áàø âåðäè êè, ìöùàðèáÿëÿð òàðèõèíäÿ áåëÿ áèð øåé ýþðöíìÿìèøäèð.

* * *

Äþéöø ÿí éöêñÿê íþãòÿéÿ ÷àòàíäà, Mÿúçÿÿ èáí Ñàóð âóðóøàíëàð

àðàñûíäà Hóðìóçàíû ýöðäö. Ìÿúçÿÿ ãûëûíúëà îíà òÿðÿô úóìäó. Ëàêèí

ÿñýÿðëÿð Hóðìóçàíû îíóí íÿçÿðèíäÿí ýèçëÿòäèëÿð. Hóðìóçàíû èêèíúÿ

äÿôÿ ýþðÿí Ìÿúçÿÿ îíà òÿðÿô úuìäu. Îíëàð áèð-áèðèíÿ þëöìúöl

çÿðáÿëÿð åíäèðäèëÿð, ëàêèí Ìÿúçÿÿíèí ãûëûíúû ùÿäÿôäÿí éàéûnäû.

Hóðìóçàíûí ãûëûíúû èñÿ äÿãèã èäè.

Èýèä úÿíýàâÿð éåðÿ éûõûëäû âÿ Àëëàùûí åtäèéèíäÿí õîøáÿõòëèê ùèññ

åäÿðÿê þëäö.

Ìöñÿëìàíëàð Àëëàù îíëàðà ãÿëÿáÿ áÿõø åäÿíÿäÿê âÿ Hóðìóçàí

ÿñèð ýþòöðöëÿnяäÿê äþéöøö äàâàì åòäèðäèëÿð.

* * *

Äþéöø÷öëÿð Ìÿäèíÿéÿ ãàéûäàíäà ÷îõ øàä èäèëÿð. Îíëàð

Hóðìóçàíûí ÿéíèíÿ ãûçûëëà òèêèëìèø ïàäøàù ëèáàñû ýåéèíäèðèá, áàøûíà

äàø-ãàøëà áÿçÿäèëìèø òàú ãîyäóëàð êè, õÿëèôÿ îíó þçö øÿõñÿí ýþðñöí.

225

Áóíóíëà éàíàøû ãàëèáëÿð õÿëèôÿéÿ îíóí ãÿùðÿìàí úÿíýàâÿðè

Ìÿúçÿÿ èáí Ñàóðóí äþéöøäÿ ùÿëàê îëìàñû èëÿ ÿëàãÿäàð äÿðèí ùöçíëÿ

áàø ñàüëûüû âåðìÿéÿ òÿëÿñèðäèëÿð. 57

* * *

57 Ìÿcçÿÿ èáí Ñàóð ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò ö÷öí áàõ:

1. «Ìèëëÿòëÿð âÿ ùþêìäàðëàð òàðèõè», ßë-Òàáàðè, 4/216, «În éåääèícè èëèí

ùàäèñÿëÿðè ùàããûíäà»;

2. «Õÿëèôÿ Èáí Xÿéyàòûí òàðèõè», 1/117;

3. «Èñëàì òàðèõè», ßë-Çÿùÿáè, 2/30;

4. «Ìöàcàì ßë-Áóëäàí ëèéaquò iíäÿ Tóñòàð»;

5. «ßë-Èñàáÿ», 3/364;

6. «ßñÿä ßë-Ğabÿ», 4/30.

226

USEYÄ ÈÁÍ ßË-ÙUÄÅÉÐ

«Î ìÿëÿêëÿð ñÿíÿ ãóëàã àñûðäûëàð, åé Useyä...»


Èñëàì òàðèõèíäÿ èëê òÿáëèü÷èëÿð äÿñòÿñèíèí òÿðêèáèíäÿ ìÿêêÿëè

úàâàí – Ìóñàá èbí Óìåéð Éÿñðèáÿ (Ìÿäiíÿéÿ) ýÿëìèøäèð.

Î, ßë-Õÿçðàú 58 ãÿáèëÿñèíèí áàø÷ûëàðûíäàí áèðèíèí åâèíäÿ, ßñÿä

èáí Çóðàðàíûí éàíûíäàí ãàëäû. ßñÿäèí åâèíäÿ þçöíÿ mÿskÿn ãóðàí

Ìóñàá èíñàíëàðû Àëëàù éîëóíà äÿâÿò åòìÿéÿ, îíëàðà Àëëàùûí ðÿñóëó

îëàí Ìÿùÿììÿä ùàããûíäà äàíûøìàüà áàøëàäû.

Òÿäðèúÿí Éÿñðèá ñàêèíëÿðèíèí ÷îõ ùèññÿñè úàâàí òÿáëèü÷è Ìóñàá

èáí Óìåéðèí ìÿúëèñëÿðèíè çèéàðÿò åòìÿéÿ áàøëàäûëàð.

Èíñàíëàðû úÿëá åäÿí îíóí ñþùáÿòëÿðèíäÿêè éóìøàãëûã, äÿëèëëÿðèíèí

ñàäÿëèéè âÿ èíàíäûðûúûëûüû, ìöðàúèÿòèíäÿêè ëöòôêàðëûüû âÿ ùÿì÷èíèí

èìàí íóðó èëÿ èøûãëàíàí ýþçÿë âÿ õîø ñèôÿòè èäè. Áóíäàí ÿëàâÿ,

èíñàíëàðû îíà úÿçá åäÿí îíóí Ãóðàíû áèëìÿñè èäè. Î, èíñàíëàð ö÷öí

çàìàí-çàìàí Ãóðàíû þç éóìøàã, òÿñèðëè âÿ ìÿôòóíåäèúè ñÿñè èëÿ

îõóéóðäó. Îíóí ñÿñèíèí òÿñèðè àëòûíäà ãÿääàð öðÿêëÿð éóìøàëûð,

ýþçëÿðÿ èñÿ éàø ýÿëèðäè. Åëÿ áèð ìÿúëèñ îëìóðäó êè, îíäàí ñîíðà èìàí

óüðóíäà äþéöøÿíëÿðèn ñûðàëàðû éåíè ìöñÿëìàíëàðëà àðòìàñûí.

* * *

Ýöíëÿðèí áèð ýöíö ßñÿä èáí Çóðàðà þç ãîíàüû- òÿáëèü÷è Móñàá

èáí Óìåéð èëÿ åâäÿí ÷ûõûá, Áÿíè ßáä ßë-ßøùàë ãÿáèëÿñèíäÿí îëàí

äÿñòÿíè ãàðøûëàìàüà âÿ îíëàðà Èñëàìû ãÿáóë åòìÿéè òÿêëèô åòìÿê ö÷öí

éîëà äöøäöëÿð. Ãÿáèëÿíèí áàüëàðûíäàí áèðèíÿ ýåäèá, ïàëìàëàð

êþëýÿñèíäÿ, øèðèí ñóéó îëàí ãóéóíóí éàíûíäà ÿéëÿøäèëÿð.

Ìóñàáûí éàíûíäà áèð äÿñòÿ ìöñÿëìàí âÿ îíà ãóëàã àñìàã

èñòÿéÿí áèð íå÷ÿ áàøãà àäàì âàð èäè. Ìóñàá áó èíñàíëàðëà ñþùáÿò

åòìÿéÿ áàøëàäû. Î, îíëàðû Èñëàìà äÿâÿò åäèðäè. Àäàìëàð îíó

58

ßë-Õÿçðàc – Éÿìÿí ÿðÿáëÿðèíäÿí áèð ãÿáèëÿ. Ãàðäàø ãÿáèëÿñè îëàí ßë-Àóñ èëÿ

áèðýÿ Ìÿðèá áÿíäèíèí äàüûäûëìàñûíäàí ñîíðà Ùècàça êþ÷öá, Mÿäèíÿäÿ

ìÿñêóíëàøäû.

227

ñþçëÿðèíèí ïàðëàãëûüûíà ìÿôòóí îëóá, îíó äèããÿòëÿ äèíëÿéèðäèëÿð.

* * *

Áèð àäàì ßë-Àóñ ãÿáèëÿñèíí áàø÷ûëàðû Useyä èáí ßë-Ùuäåéðÿ âÿ

Ñàä èáí Ìóàçà õÿáÿð âåðäè êè, éàõûíëûãäà ìÿêêÿëè òÿáëèü÷è ïåéäà

îëóá âÿ îíó þçö èëÿ ßñÿä èáí Çóðàðà ýÿòèðèá.

Ñàä èáí Ìóàç Uñeéä èáí ßë-Ùuäåéðÿ äåäè:

- Ãóëàã àñ Useyä, çÿèô èíñàíëàðû Èñëàìà øèðèí ñþçëÿðëÿ úÿëá

åòìÿéÿ âÿ áèçèì òàíðûëàðûìûçû ëÿêÿëÿìÿéÿ ýÿëÿí î ìÿêêÿëè úàâàíûí

éàíûíà ýåò. Îíóí áó ùÿðÿêÿòëÿðèíèí ãàðøûñûíû àë âÿ îíà õÿáÿðäàðëûã åò

êè, áèð äàùà áóðàëàðäà ýþðñÿíìÿñèí.

Ñîíðà î, äàâàì åòäè:

- ßýÿð î, ìÿíèì õàëàì îüëó ßñÿä èáí Çóðàràíûí ãîíàüû âÿ îíóí

ìöäàôèÿñè àëòûíäà îëìàñàéäû, ìÿí ñÿíè áó ÿçèééÿòäÿí àçàä åäÿðäèì.

* * *

Useyä þç íèçÿñèíè ýþòöðöá ùÿìèí áàüà éîëëàíäû. ßñÿä èáí Çóðàðà

Useydií îíëàðà éàõûíëàøäûüûíû ýþðöá, Ìóñàáà äåäè:

- Åé Ìóñàá! Áó ãÿáèëÿ áàø÷ûñûäûð, îíëàðûí ÿí äÿððàêÿëè âÿ ÿí

éàõøû àäàìûäûð. Îíóí àäû Useyä èáí ßë-Ùöäåéðäèð. Î, èñëàìû ãÿáóë

åòñÿ, ÷îõ àäàì îíóí äàëûíúà ýåäÿð. Î, Àëëàùûí ãàðøûñûíäà äîüðó÷ó

îëàúàã. Ñÿí îíó èíàíäûðìàüà ÷àëûøìàëûñàí.

Useyä àäàìëàðûí ãàðøûñûíäà äàéàíûá Ìóñàáà âÿ îíóí éîëäàøûíà

äåäè:

-Ñèçè áóðà íÿ ýÿòèðèá âÿ ñèç íèéÿ áèçèì çÿèô èíñàíëàðûìûçû éîëäàí

÷ûõàðäûðñûíûç? ßýÿð ñèçèí ùÿéàòûíûç ñèçÿ ëàçûìäûðñà, áóðäàí ýåäèí.

Ìóñàá íóðëà äîëó öçöíö Useydÿ ÷åâèðèá, îíà ñÿìèìèëèêëÿ

ìöðàúèÿò åòäè:

- Åé ãÿáèëÿ áàø÷ûñû! Áÿëêÿ áàøãà áèð øåéäÿ ñÿíèí ö÷öí äàùà ÷îõ

õåéèð îëà áèëÿð?

- Î íÿäèð åëÿ?- Useyä ñîðóøäó.

- Áèçèìëÿ ÿéëÿøèá áèçÿ ãóëàã àñìàã. ßýÿð áèçèì äåäèêëÿðèìèç

ñÿíèí õîøóíà ýÿëñÿ, îíó ãÿáóë åäÿðñÿí. ßýÿð áèçèì ñþçëÿðìèç

õîøóíà ýÿëìÿñÿ, ñÿí áèçè ãîâà áèëÿðñÿí âÿ ùå÷ âàõò ñèçèí éàíûíûçà

228

ãàéûòìàðûã- Ìóñàá úàâàá âåðäè.

- Äöç äåéèðñÿí- Useyä äåäè. Î, íèçÿíè òîðïàüà áàòûðûá, éåðäÿ

ÿéëÿøäè.

Ìóñàá îíà éàõûíëàøûá, èñëàìûí ùÿãèãÿòè áàðÿñèíäÿ äàíûøìàüà

áàøëàäû. Î þç íèòãèíè Ãóðàí àéÿëÿðè èëÿ ÿñàñëàíäûðûðäû.

Useydií öçö à÷ûëäû âÿ î äåäè:

- Ñÿíèí äåäèêëÿðèí âÿ îõóäóãëàðûí íåúÿ äÿ ýþçÿëäèð! Ñèç èñëàìû

ãÿáóë åòìÿê èñòÿéÿíäÿ íÿ åäèðñèíèç?

Ìóñàá äåäè:

-Ñÿí ãöñë åäèá, ïàëòàðûíû òÿìèçëÿéèá. Øÿùàäÿò âåðìÿëèñÿí êè,

Àëëàùäàí áàøãà İlah éîõäóð âÿ Ìÿùÿììÿä Îíóí Ðÿñóëóäóð. Ñîíðà

äà èêè röêÿò íàìàç ãûëìàëûñàí.

Useyä áóëàã ñóéó èëÿ éóéóíóá, êÿëìåéè-øÿùàäÿòè ñþéëÿäè âÿ èêè

ðökÿò íàìàç ãûëäû.

Î ýöíäÿí åòèáàðÿí Useyä èñëàì òÿðÿôäàðëàðûíûí ñûðàëàðûíà äàõèë

îëäó. Î âàõò î, ìÿøùóð ÿðÿá úÿíýàâÿðëÿðèíäÿí âÿ ßë-Àóñ

ãÿáèëÿñèíèí áàø÷ûëàðûíäàí áèðè èäè. Õàëã îíà ßë-Êàìèë àäûíû îíóí

äÿððàêÿñè âÿ íÿúèá ÿñèëè îëäóüóíà ýþðÿ âåðmişäè. Î, åéíè çàìàíäà

ãÿëÿì âÿ ãûëûíú óñòàñû èäè, ÷öíêè îõ àòìà âÿ ýþçÿë àò ñöðìÿ

ãàáèëèééÿòè âàð èäè âÿ áóíóíëà éàíàøû þçö éàçìàüû âÿ îõóìàüû ñåâèð

âÿ áàúàðûðäû. Áó èñÿ îíóí éàøàäûüû úÿìèééÿòäÿ ÷îõ íàäèð ùàë ùåñàá

îëóíóðäó, ÷öíêè î âàõò àç àäàì îõóìàüû âÿ éàçìàüû áàúàðûðäû.

Useydií àðõàñûíúà Ñàä èáí Ìóàç èñëàìû ãÿáóë åòäè, ñîíðà èñÿ èñëàì

äèíèíÿ ßë-Àóñ ãÿáèëÿñèíäÿí áèð ÷îõ àäàì êå÷äè.

Áó èñëàìëàøäûðìà ùÿðÿêàòûíûí ñàéÿñèíäÿ Ìÿäèíÿ Ïåéüÿìáÿðin

ùèúðÿò åòäèéè éåð, îíóí åòèáàðëû ñûüûíàúàüû âÿ ùÿì÷èíèí áþéöê èñëàì

äþâëÿòèíèí ÿñàñû îëäó.

* * *

Useyä èáí ßë-Ùuäåéð ãóðàíû ÷îõ ñåâäè âÿ îíà áàüëàíäû. Áó,

Ãóðàíû ìÿùç Ìóñàá èáí Óìåéðèí àüçûíäàí åøèòäèêäÿí ñîíðà áàø

âåðäè. Useyä Ãóðàíà, ñóñàìûş èíñàíın ñó ÷åøìÿñèíÿ éàïûøäûüû êèìè

éàïûøìûøäû. Ãóðàí îíóí ÿñàñ ìàðàüû âÿ ìÿãñÿäè îëäó.

Î âàõòäàí åòèáàðÿí îíó éà Àëëàù éîëóíäà ìöùàðèáÿ åäÿí èýèä

ìöùàúèðëÿð ñûðàëàðûíäà, éà äà ôÿäàêàðúàñûíà Àëëàùûí êèòàáûíû îõóéàí

229

ýþðìÿê îëàðäû.

Useydií ìöëàéèì ëÿòèô ñÿñè, àéäûí òÿëÿôôöç åòìÿ ãàáèëèééÿòè âàð

èäè. Î, ùÿì÷èíèí ýþçÿë äåêëàìàñèéà 59 ñþéëÿéèðäè. Î, ÿí ÷îõ ýåúÿ

âàõòû, ñàêèòëèêäÿ, éóõó èíñàíëàðûí ýþçöíö áàüëàéàíäà âÿ îíëàðûí

ãÿëáëÿðèíè òÿìèçëÿéÿíäÿ, ãóðàí îõóìàüû õîøëàéûðäû.

Íÿúèá ñÿùàáÿëÿð ùÿìèøÿ Useydií Ãóðàí îõóìàüà áàøëàäûüûíû

ýþçëÿéèðäèëÿð âÿ îíóí îõóäóüóíó äèíëÿìÿéÿ úàí àòûðäûëàð.

Ãóðàíû, Ìÿùÿììÿäÿ íàçèë îëäóüó òÿðçäÿ, ïîåòèê òÿñèðëè âÿ

èôàäÿëè îõóíóøóíó äèíëÿéÿíëÿð íåúÿ äÿ õîøáÿõò èäèëÿð.

Ñÿìà ñàêèíëÿðè äÿ, éåð ñàêèíëÿðè êèìè Useydin ãèðàÿòèíäÿí çþâã

àëûðäûëàð.

Áèð äÿôÿ ýåúÿ âàõòû Useyd èáí ßë-Ùuäåéð þç åâèíèí àðõàñûíäà

éåðëÿøÿí ÷ÿìÿíëèêäÿ ÿéëÿøìèøäè. Îüëó Éÿùéà îíóí éàíûíäà

éàòìûøäû, úèùàä ö÷öí ùàçûðëàíìûø àòû èñÿ éàõûíëûãäà áàüëàíìûøäû.

Ýåúÿ ñàêèò, ñÿìà èñÿ òÿìèç âÿ øÿôôàô èäè. Óëäóçëàð þç éóìøàã,

ñàéðûøàí èøûüûíû éåðÿ ñàëûðäûëàð. Useyä äÿ ÷îõ èñòÿäè êè, áó õåéèðëè

ìÿíçÿðÿ ìÿôòóíåäèúè Ãóðàíëà áÿçÿäèëñèí. Î, èíúÿ âÿ ìöëàéèì ñÿñè

èëÿ îõóìàüà áàøëàäû:

«ßlif, Lam, Mim. Bu, (Allah tÿrÿfindÿn nazil edilmÿsinÿ,

haqdan gÿlmÿsinÿ) heç bir şÿkk-şübhÿ olmayan, müttÿqilÿrÿ

(Allahdan qorxanlara, pis ÿmÿllÿrdÿn çÿkinÿnlÿrÿ) doğru yol

göstÿrÿn Kitabdır. O kÿslÿr ki, qeybÿ (Allaha, mÿlÿklÿrÿ,

qiyamÿtÿ, qÿza vÿ qÿdÿrÿ) inanır, (lazımınca) namaz qılır vÿ

onlara verdiyimiz ruzidÿn (ailÿlÿrinÿ, qohum-qonşularına vÿ digÿr

haqq sahiblÿrinÿ) sÿrf edirlÿr. O kÿslÿrki, sÿnÿ göndÿrilÿnÿ

(Qurana) vÿ sÿndÿn ÿvvÿl göndÿrilÿnlÿrÿ (Tövrat, İncil, Zÿbur vÿ

s.) iman gÿtirir vÿ axirÿtÿ dÿ şÿksiz inanırlar.» (ßë-Áÿãÿðÿ, 1-4).

Áèðäÿí Useyä åøèòäè êè, àò ñÿêñÿíèá, äàèðÿ öçðÿ ãà÷ìàüà áàøëàäû.

Î, àç ãàëìûøäûð êè, éåäÿéèíè ãûðñûí. Useyä ñóñàí êèìè îíóí àòû äà

ñàêèòëÿøäè.

Useyä äàâàì åòäè: «Mÿhz onlar öz Rÿbbi tÿrÿfindÿn

(göstÿrilmiş) doğru yoldadırlar. Nicat tapanlar (axirÿt ÿzabından

59

Deklamasiya- bÿdii qiraÿt

230

qurtarıb Cÿnnÿtÿ qovuşanlar) da onlardır.» (ßë-Áÿãÿðÿ, 5).

Àò ñÿêñÿíèá, éåíÿ äÿ cövlan etdi âÿ éåäÿêëÿðè ãûðìàüà éåíÿ

úÿùä åòäè.

Useyä ñóñäó... Àò ñàêèòëÿøäè...

Áó, hallað íå÷ÿ äÿôÿ òÿêðàð îëóíäó. Useyä Ãóðàí îõóìàüà

áàøëàéàí êèìè, àò úóøà ýÿëèá úóììàüà áàøëàéûðäû. Useyä ñóñàí êèìè,

àò äà ñàêèòëÿøèðäè.

Oğlu Yÿùéàíûí öñòöíÿ atın ÷ûõàúàüûíäàí ãîðõàí Useyä, îíà

éàõûíëàøûá éóõóäàí îéàòìàã èñòÿäè. Åëÿ áó âàõò î, ñÿìàéà íÿçÿð

ñàëûá ýþðäö êè, îðàäà ÷ÿòèðÿ áÿíçÿð ýþçÿë áèð áóëóä âàð. Áóëóäóí

êÿíàðëàðûíäà ÷ûðàãëàðà îõøàéàí èøûã ìÿíáÿëÿðè âàð èäè. Îíëàð ùÿð

òÿðÿôÿ íóð ñà÷ûðäûëàð. Bóëóä éóõàðû ãàëõìàüà áàøëàäû âÿ ñîíóíäà

éîõà ÷ûõäû.

Ñÿùÿðèñè ýöíö Useyä Àëëàùûí Ðÿñóëónun éàíûíà ýÿëèá, ýåúÿ

ýþðäöêëÿðèíè îíà äàíûøäû. Ïåéüÿìáÿð îíà äåäè: «Áó ìÿëÿêëÿð ñÿíÿ

ãóëàã àñûðäûëàð, åé Useyä. ßýÿð ñÿí îõóìàüà äàâàì åòñÿéäèí, áóíó

áöòöí èíñàíëàð ýþðÿðäè âÿ îíëàð ýèçëÿíìÿçäèëÿð». 60

* * *

Useyä Ãóðàíà âóðüóí îëäóüó êèìè, Påéüÿìáÿðÿ ìÿôòóí

îëìóøäó. Îíóí þç ñþçëÿðèíÿ ýþðÿ, î, Ãóðàí îõóéàíäà, éàõóä

Ïåéüÿìáÿði îíóí õöòáÿñè âÿ ñþùáÿòëÿðè çàìàíû ýþðÿíäÿ âÿ

åøèäÿíäÿ, ãÿëáè òÿìèç âÿ øÿôôàô îëóðäó.

Useyä Ïåéüÿìáÿðÿ òîõóíóá îíó þïìÿê èñòÿéèðäè. Òåçèëêëÿ

îíóí ÿëèíÿ áåëÿ èìêàí äöøäö.

Ýöíëÿðèí áèð ýöíö Useyä ìÿúëèñäÿêèëÿðè þç çàðàôàòëàðû âÿ

ùåêàéÿòëÿðè èëÿ ÿéëÿíäèðèðäè. Îíóí çàðàôàòëàðûíûí áèðèíäÿ ùåéðàí îëàí

Ïåéüÿìáÿð îíóí áþéðöíäÿí èòÿëÿäè. Useyä ãûøãûðäû:

- Åé Ïåéüÿìáÿð, áó ìÿíè èíúèòäè!

Ïåéüÿìáÿð òÿêëèô åòäè:

- Îíäà ìÿíè úÿçàëàíäûð.

Useyä äåäè:

- Ñÿíèí ÿéèíäÿ êþéíÿê âàð, àììà ñÿí ìÿíi èòÿëÿéÿíäÿ ìÿíèì

60

Áó ùÿäèñè áöòþâëöêëÿ ßë-Áöõàðè âÿ Ìöñëèì rÿvayÿt edirëÿð.

231

ÿéíèìäÿ êþéíÿê éîõ èäè.

Ïåéüÿìáÿð êþéíÿéè ÷ûõàðàí êèìè Useyä îíó áÿðê ãóúàãëàéûá

áþéðöíö þïÿðÿê äåäè:

- Ñÿí ìÿíÿ ùÿì àíàñàí, ùÿì àòà, åé Ïåéüÿìáÿð. Ìÿí ñÿíè

òàíûéàíäàí áó ìÿíèì ÿí áþéöê àðçóì èäè, î äà éåðèíÿ éåòäè.

* * *

Ïåéüÿìáÿð Useyäi åéíè ìÿùÿááÿòëÿ ñåâèðäè. Î, ùå÷ âàõò

óíóòìóðäó êè, Useyä èñëàìû èëê ãÿáóë åäÿíëÿðäÿí îëóá, Uùuä äþéöøö

çàìàíû èñëàìû ãÿùðÿìàíúàñûíà ãîðóìóø âÿ îðàäà éåääè þëöìúöë éàðà

àëìûøäû.

Ïåéüÿìáÿð Useyäií þç õàëãû àðàñûíäà îëàí íöôóçó âÿ ùþðìÿòè

ùàããûíäà éàõøû áèëèðäè. Î, þç õàëãûíäàí îëàí áèð êÿñ ö÷öí

Ïåéüÿìáÿðdÿn õàùèø åäÿíäÿ Ïåéüÿìáÿð ùÿìèøÿ îíóí õàùèøèíè

éåðèíÿ éåòèðèðäè.

Useyä þçö äàíûøûðäû:

«Áèð äÿôÿ ìÿí Ïåéüÿìáÿðin éàíûíà ýÿëèá, ÿíñàðëàðäàí îëàí âÿ

÷îõ hissÿsi ãàäûíëàð olan áèð èìêàíñûç àèëÿ ùàãûíäà îíà äàíûøäûì.

Ïåéüÿìáÿð äåäè:

- Useyä, áèç ÿëèìèçäÿ îëàí áöòöí âÿñàèòëÿðè àðòûã õÿðúëÿìèøèê.

Ñÿí òÿçÿ èàíÿëÿð ùàããûíäà åøèäÿí êèìè î àèëÿíè áèçèì éàäûìûçà ñàë.

Áóíäàí ñîíðà, Xåéáÿðäÿí âÿñàèòëÿð ýÿëÿíäÿ, Ïåéüÿìáÿð

îíëàðû ìöñÿëìàíëàð àðàñûíäà áþëäö. Î, ÿíñàðëàðû, î úöìëÿäÿí äÿ

ùÿìèí èìêàíñûç àèëÿíè ìöêàôàòëàíäûðäû. Ìÿí îíà äåäèì:

- Åé ïåéüÿìáÿð! Ñÿíèí îíëàð ö÷öí åòäèêëÿðèíÿ ýþðÿ Àëëàù ñÿíè

ðÿùìÿòè èëÿ ìöêàôàòëàíäûðñûí.

Î èñÿ äåäè:

- Åé ÿíñàðëàð, Àëëàù ñèçÿ ÿí éàõøû ìöêàôàò âåðñèí. Ìÿí ñèçè

òàíûäûüûì ìöädÿòäÿ, ñèç ùÿìèøÿ òÿâàçþêàðëûã âÿ ñÿáð íöìóíÿñè

îëìóñóíóç. Ìÿíäÿí ñîíðà èñÿ ñèç ùÿðèñëèêëÿ ãàðøûëàúàãñûíûç...

Þìÿð èáí ßë-Õÿòòàá õÿëèôÿ îëàíäà ìöñÿëìàíëàð àðàñûíäà ïóë âÿ

ìàë áþëöøäöðöðäö, ìÿíÿ èñÿ éàëíûç ïàë-ïàëòàð ýþíäÿðäè âÿ ìÿí äÿ

232

áóíó àç äÿéÿðëè áèð øåé ñàíäûì...

Áèð äÿôÿ, ìÿí ìÿñúèääÿ îëàíäà éàíûìäàí áèð úàâàí êå÷äè. Ìÿí

ýþðäöì êè, îíóí ÿéíèíäÿ îëàí ýåéèì Þìÿðèí ìÿíÿ ýþíäÿðäèéè èëÿ

åéíèäèð. Ùÿì÷èíèí áó ýåéèì îüëàíûí ÿéíèíÿ ÿìÿëëè-áàøëû áþéöê èäè:

ÿòÿêëÿðè éåð èëÿ ñöðöíöðäö. Áóðàäà Àëëàùûí Ðÿñóëónun áó ñþçëÿðè

éàäûìà äöøäö: «Ìÿíäÿí ñîíðà ñèç ùÿðèñëèêëÿ ãàðøûëàúàãñûíûç». Ìÿí

äåäèì: «Àëëàùûí Ðÿñóëó äöç äàíûøàðäû». Î îüëàí äÿðùàë Þìÿðèí

éàíûíà ýåäèá ìÿíèì ñþçëÿðèìè îíà ÷àòäûðäû. Ìÿí íàìàç ãûëàðêÿí,

Þìÿð ýÿëäè âÿ äåäè:

- Useyä, äóà åò!

Ìÿí íàìàçû ãûëûá ãóðòàðàíäàí ñîíðà î, ìÿíÿ éàõûíëàøûá ñîðóøäó:

- Ñÿí íÿëÿð äàíûøûðñàí?

Ìÿí îíà ýþðäöêëÿðèìè âÿ äàíûøäûãëàðûìû ñþéëÿäèì.

Þìÿð äåäè:

- Àëëàù ñÿíè áàüûøëàñûí! Áó ýåéèìè ìÿí ÿí éàõøû ÿíñàðëàðäàí

áèðèíÿ, Àqàáÿäÿ Ïåéüÿìáÿðÿ àíd è÷ÿí, Áÿäð âÿ Uùuä

äþéöøëÿðèíäÿ èøòèðàê åòìèø àäàìà éîëlàìûøäûì. Áó ãóðåéøëè îüëàí èñÿ

ýåéèìè î àäàìäàí ïóëëà àëûá âÿ îíó ÿéíèíÿ ýåéèá. Ìÿýÿð ñÿí

ôèêèðëÿøèðñÿí êè, Påéüÿìáÿðin ñÿíÿ äåäèêëÿðè ìÿíèì âàõòûìäà áàø

âåðÿúÿê?

Ìÿí äåäèì:

- Åé ÿìèðÿëìþìèíèí, Àëëàùà àíä è÷èðÿì êè, ìÿí äöøöíöðäöì êè,

áó ñÿíèí âàõòûíäà áàø âåðìÿéÿúÿê».

* * *

Áóíäàí ñîíðà Useyä èáí ßë-Ùuäåéð ÷îõ éàøàìàäû. Þìÿðèí

xÿlifÿliyi äþâðöíäÿ Àëëàù îíó þç éàíûíà àïàðäû.

Þëÿíäÿí ñîíðà îíóí äþðä ìèí äèðùÿì ùÿúìèíäÿ áîðúó ãàëìûøäû.

Âàðèñëÿð áîðúó ãàéòàðìàãäàí þòðö Useyäÿ ìÿõñóñ îëàí òîðïàüû

ñàòìàüà ãÿò åòäèëÿð. Þìÿð áóíó áèëÿíäÿ äåäè:

-Ìÿí þç ãàðäàøûì Useyäií þâëàäëàðûíû þçýÿ õÿðúèíÿ äîëàíàí

äèëÿí÷è âÿçèééÿòèíäÿ ãîéà áèëìÿðÿì.

233

Ñîíðàäàí î, áîðú âåðÿí øÿõñëÿðëÿ äàíûøäû âÿ îíëàð áåëÿ øÿðòÿ

ãàíå îëäóëàð: äþðä èë ÿðçèíäÿ Useyäûí òîðïàüûíäàí ìèí äèðùÿìëèê

ìÿùñóë àëìàã. 61 * * *

61 Useyä èáí ßë-Ùuäåéð ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò ö÷öí áàõ:

1. ßë Áóõàðè âÿ Ìöñëèì, («Sÿùàáÿëÿðèí fÿzilÿtlÿri»);

2. «Úÿìèÿ ßë-Öñóë», 9/378;

3. «ßë-Òÿáÿãàò», Èáí Ñàä, 3/603;

4. «Òÿùçèá ÿë-Òÿùçèá» 1/347;

5. «ßñÿä ÿë-Ğabÿ», 1/92;

6. «Hÿéàò ÿñ-Ñÿùàáÿ», (4-úö ôÿñëèí ìöíäÿðèúàòûíà áàõ);

7. «ßl-ßëÿì âÿ ìÿðàúè ÿùó», 1/330;

8. “ßl-İsabÿ”, 1/49.

234

ÀÁDÓËËÀH ÈÁÍ ÀÁÁÀÑ

«Ùÿãèãÿòÿí, áó èýèä îüëàíäûð; îíóí ùÿð øåéëÿ

ìàðàãëàíàí äèëè âÿ äÿððàêÿëè ãÿëáè âàð».

Þìÿð èáí ßë-Õÿòòàá.

Áó, Àëëàùûí ðÿñóëónun ýþðêÿìëè ñÿùàáÿñè âÿ øþùðÿòi ùÿð òÿðÿôi

áöðömüş áèð ôàâîðèò èäè.

Éàøûíà ýþðÿ î, Ïåéüÿìáÿðin áèëàâàñèòÿ ñèëàùäàøû îëìàëû èäè,

àììà ñÿùàáÿëÿð äÿñòÿñèíäÿ îëäóüó ö÷öí ìÿøùóð îëäó.

Î, Påéüÿìáÿðin íÿñèë-íÿúàáÿò õÿòòè öçðÿ ÿìèñè îëäóüóíà ýþðÿ

ìÿøùóð îëäó.

Î, Ìÿùÿììÿäin üìmÿòèíäÿ ÿí éöêñÿê mövqe òóòàí àëèì âÿ

òöêÿíìÿç åëì äÿðéàñû êèìè ìÿøùóðëàøäû. Î, ìÿøùóð ìþìèí êèìè

òàíûíäû, ÷öíêè ýöíäöçëÿð îðóú òóòóá, ýåúÿëÿð ibadÿt åäÿðäè, ñöáù ÷àüû

áàüûøëàíìà äèëÿéÿðäè âÿ Àëëàùäàí ãîðõäóüó ö÷öí î ãÿäÿð àüëaéûðäû

êè, ýþç éàøëàðû îíóí éàíàãëàðûíäà èç ãîéìóøäó.

Áó, Ìÿùÿììÿäin üìmÿòèíèí ÿí ìÿøùóð èëàùèééàò÷ûñû, Àëëàùûí

êèòàáûíû ÿí éàõøû áèëÿí, îíóí ÿí íöôóçëó òÿôñèð÷èñè, Ãóðàíûí

äÿðènëèêëÿðèíÿ âÿ ñèðëÿðèíÿ íöôóç åäÿí ÿí áÿñèðÿòëè òÿäãèãàò÷ûñû îëóá.

* * *

Èáí Àááàñ ùèúðÿäÿí 3 èë þíúÿ äîüóëìóøäó. Ïåéüÿìáÿð þëÿíäÿ

èñÿ îíóí úÿìè 13 éàøû âàð èäè. Oíóíëà áåëÿ, î, ìöñÿëìàíëàð ö÷öí ßë-

Áóõàðè âÿ Móñëèì òÿðÿôèíäÿí îíëàðûí ùÿäèñ òîïëóñóíäà ãåéä îëóíìóø

Ïåéüÿìáÿð ùàããûíäà 1660 ùÿäèñ ãîðóyóá ñàõëàìûøäû.

* * *

Îíó, äîüóëàí êèìè Påéüÿìáÿðin éàíûíà àïàðäûëàð âÿ óøàüûí

áîüàçûíû þç òöïöðúÿéè èëÿ èñëàòäû. Ñîíðà èñÿ àíàñû îíó éåäèçäèðäè.

Áåëÿëèêëÿ, èáí Àááàñûí äàõèëèíÿ èëê þíúÿ äöøÿí óüóðëó ïåéüÿìáÿðin

òÿìèç òöïöðúÿéè îëóá. Áóíóíëà î, ìþìèíëèéè âÿ ìöäðèêëèéè ÿëäÿ

åòìèø îëäó. «Êèìÿ ìöäðèêëèê veriëèðñÿ, î áþéöê õåéðèí ñàùèáè îëóð».

* * *

235

Îüëàí áþéöéöá, éåääè éàøûíà ÷àòàíäà Àëëàùûí Ðÿñóëónun

àéðûëìàç éîëäàøû îëäó âÿ ÷ÿêèíìÿäÿí îíóí àðõàñûíúà êþëýÿ òÿê

ýÿçìÿéÿ áàøëàäû. Ïåéüÿìáÿð äÿñòÿìàç àëìàüà ùàçûðëàøàíäà, Èáí

Àááàñ oíóí ö÷öí ñó ùàçûðëàéûðäû. Ïåéüÿìáÿð íàìàç ãûëàíäà èñÿ

îüëàí îíóí àðõàñûíäà äóðóá íàìàç ãûëûðäû. Ïåéüÿìáÿð ñÿôÿðÿ

÷ûõäûãäà, Èáí Àááàñ îíóíëà ýåäèðäè. Áåëÿëèêëÿ, ñþçöí ÿñèë ìÿíàñûíäà

Ïåéüÿìáÿðin êþëýÿñè âÿ îíóí àéðûëìàç éîëäàøû îëäó.

Áöòöí áóíëàðëà éàíàøû, îíóí øöóðëó ãÿëáè âÿ èòè àüëû âàð èäè, áó äà

îíà ùÿð øåéè ÿëà éàääà ñàõëàìàüà èìêàí âåðèðäè.

* * *

Èáí Àááàñ þçö ùàããûíäà äåëÿ äàíûøûð: «Áèð äÿôÿ Àëëàùûí Ðÿñóëó

äÿñòÿìàç àëìàã èñòÿäè. Ìÿí äÿðùàë ñó ùàçûðëàäûì âÿ î, áóíà ÷îõ

ñåâèíäè. Íàìàçà áàøëàìàìûøäàí ãàáàã î, ìÿíÿ èøàðÿ åëÿäè êè, ìÿí

îíóí éàíûíäa äóðóì. Ëàêèí ìÿí ùÿìèøÿ îëäóüó êèìè, àðõàñûíäà

äàéàíäûì. Íàìàçäàí ñîíðà î, ìÿíÿ òÿðÿô ÿéèëèá ñîðóøäó:

- Àáäóëëàh, ìÿíèì éàíûìäà äóðìàüà ñÿíÿ íÿ ìàíå îëäó?

Ìÿí úàâàá âåðäèì:

- Åé ïåéüÿìáÿð, ñÿí ìÿíèì ýþçöìäÿ î ãÿäÿð áþéöê âÿ

ãöäðÿòëèñÿí êè, ìÿí ñÿíèí éàíûíäà äàéàíìàüà ëàéèã äåéèëÿì.

Ïåéüÿìáÿð ÿëëÿðèíè ýþéÿ ãàëäûðûá äåäè:

- Àëëàùûì! Îíà ìöäðèêëèê bÿxş åò!

Àëëàù þç ïåéüÿìáÿðèíèí äóàñûíû ãÿáóë åäèá, ùàøèìèëÿð íÿñëèíäÿí

îëàí áó îüëàíà åëÿ áèð ìöäðèêëèê âåðäè êè, áóíó ÿí ìöäðèê ôèëîñîôëàð

áåëÿ éóõóëàðûíäà ýþðìÿìèøäèëÿð.

Øöáùÿñèç êè, ñÿí Àáäóëëàh èáí Àááàñûí ìöäðèêëèéè ùàããûíäà

òÿñÿââöðö ÿëäÿ åòìÿê èñòÿðäèí. Áó äà ñÿíèí ìàðàüûíû ðàçû ñàëàúàã áèð

ýåð÷ÿê ùàäèñÿ.

* * *

Áÿçè òÿðÿôäàðëàð ßëèäÿí èìòèíà åäèá, îíó Ìöàâèéÿ èëÿ îëàí

èõòèëàôınäà êþìÿêñèç áóðàõàíäà, Èáí Àááàñ ßëèéÿ äåäè:

- Åé ÿìèðÿëìþìèíèí, èúàçÿ âåð ýåäèá ùÿìèí àäàìëàðëà ñþùáÿò

åäèì.

ßëè äåäè:

236

- Àõû ìÿí ãîðõóðàì, îíëàð ñÿíÿ çèéàí âóðà áèëÿðëÿð.

Àáäóëëàh èñÿ úàâàá âåðäè:

- Àëëàù èñòÿñÿ, áó áàø âåðìÿç. Ìÿí áóíà öìèä åäèðÿì.

Ñîíðà î, ùÿìèí àäàìëàðûí éàíûíà ýåòäè. Î, îíëàðû ÿí ìþìèí

àäàìëàð êèìè òàíûéûðäû.

Àäàìëàð îíó ýþðÿí êèìè ãûøãûðäûëàð:

- Åé Èáí Àááàñ, ñÿíè ñàëàìëàéûðûã... Ñÿíè áèçèì éàíûìûçà ýÿòèðÿí

íÿ îëóá?!

- Ìÿí ñèçèíëÿ äàíûøìàüà ýÿëìèøÿì,- î äåäè.

- Îíóíëà äàíûøìàéûí!-äåéÿ áÿçèëÿðè ãûøãûðäû.

- Äàíûø, áèç ñÿíè åøèäèðèê- î áèðèëÿðè ãûøãûðäû.

- Ìÿíÿ õÿáÿð âåðèáëÿð êè, ñèç Ïåéüÿìáÿðin ÿìèñè îüëó âÿ

ùÿì÷èíèí ãûçûíûí ÿðè îëàí àäàìû íÿäÿñÿ òÿãñèðëÿíäèðèðñèíèç âÿ îíäàí

íàðàçûñûíûç. Î, Ïåéüÿìáÿðÿ èìàí ýÿòèðìèø èëê àäàì îëóá. Áó

áåëÿäèð?!-Àáäóëëàh ñîðóøäó.

- Áèç îíóí ö÷ èøèíäÿí íàðàçûéûã – àäàìëàð äåäèëÿð.

- Áó íÿ èøëÿðäèð áåëÿ?- Àáäóëëàh ñîðóøäó.

Îíëàð úàâàá âåðäèëÿð:

- Áèðèíúèñè, î, Àëëàùûí øÿðèÿòèíäÿ èíñàíëàðû ùàêèì òÿéèí åòäè 62 ..;

èêèíúèñè, î, Àèøÿ âÿ Ìöàâèéÿ èëÿ ìöùàðèáÿ åäÿíäÿ ãÿíèìÿò àëìûðäû

âÿ ÿñèð ýþòöðìöðäö..; ö÷öíúöñö, î, ÿìèðÿëìþìèíèí ôÿõðè àäûíû þç

öçÿðèíäÿí ýþòöðäö, ùàëáóêè ìöñÿëìàíëàð îíà àíä è÷èá, îíó þçëÿðèíÿ

ðÿùáÿð ñå÷äèëÿð.

Àáäóëëàh äåäè:

- Éàõøû, áÿñ ÿýÿð ìÿí ñèçÿ Àëëàùûí Êèòàáûíäàí âÿ Ïåéüÿìáÿðin

ùÿäèñëÿðèíäÿí ñèçèí òÿêçèá åäÿ áèëìÿéÿúÿéèíèç øåéëÿð îõóéóá

äàíûøñàì, ñèç þç ñþçëÿðèíèçäÿí âÿ þç ôèêðèíèçäí èìòèíà åäÿðñèíèç?

- Áÿëè- äåéÿ îíëàð úàâàá âåðäèëÿð.

Àáäóëëàh äåäè:

- Îíóí Àëëàùûí øÿðèÿòèíäÿ èíñàíëàðû ùàêèì òÿéèí åòìÿñèíÿ äàèð

ñèçèí èääèàíûç õöñóñóíäà ñèçè èíàíäûðûðàì êè,Óúà Àëëàù áóéóðóð:

«Åé èìàí ýÿòèðÿíëÿð! Àíúàã ÿéíèíèçäÿ èùðàì âàðêÿí îâ

îâëàìàã ùàëàë ñàéûëìàç. Àììà ñèçëÿðäÿí îíó (ùåéâàíû)

62 Бу иттищамын мяьзи ондан ибарятдир ки, Яли разылыг верди ки, онун Мцавийя иля

мцбащисясиндя Ябу Муса Ял-Ашари вя Амр ибн Ял-Ас щюкм чыхартсынлар.

237

áèëÿðÿêäÿí þëäöðÿí îëñà, ãîé î êÿñ áóíóí ÿâÿçèíÿ þëäöðäöéö

ùåéâàíà áÿíçÿéÿí áèð äþðäàéàãëû ùåéâàíû –àðàñûíäà èêè ÿäàëÿòëè

èíñàíûí òÿéèí åòäèéè öçðÿ – ãóðáàí ýÿòèðñèí». (ÿl-Maidÿ, 95)

Ñèçè àíä âåðèðì Àëëàùà! Èíñàíëàðûí ìÿùêÿìÿñè ùàðàäà äàùà

ÿäàëÿòëèäèð: èíñàíëàðûí ãàíû, îíëàðûí ùÿéàòû âÿ bàðûøìàëàðûíà äàèð

ìÿñÿëÿäÿ, éàõóä ãèéìÿòè äèðùÿìèí äþðääÿ áèðè ãÿäÿð îëàí áèð

äîâøàí õöñóñóíäà?!

- ßëáÿòòÿ êè, ìöñÿëìàíëàðûí ãàíû âÿ îíëàðûí áàðûøìàëàðûíà äàèð

ìÿñÿëÿäÿ - àäàìëàð úàâàá âåðäèëÿð.

- Íåúÿäèð, áèðèíúè èøëÿ ãóðòàðäûã?- Àáäóëëàh ñîðóøäó.

- Ùÿ, Àëëàùà àíd è÷èðèê - àäàìëàð úàâàá âåðäèëÿð.

Àáäóëëàh äàâàì åòäè.

- Ñèç äåéèðñèíèç êè, ßëè âóðóøóðäó, ëàêèí ãàäûíëàðû Ïåéüÿìáÿð

òÿê ÿñèð ýþòöðìöðäö. Ìÿýÿð ñèç þç àíàíûç Àèøÿíèí ÿñèð ýþòöðìÿê âÿ

êÿíèçëÿðëÿ ðÿôòàð îëóíäóüó êèìè îíóíëà ðÿôòàð åòìÿê èñòÿéèðäíèç?!

ßýÿð ñèç ùÿ äåñÿíèç, êàôèð îëàðñûíûç. ßýÿð ñèç äåñÿíèç êè, Àèøÿ ñèçèí

àíàíûç äåéëè, îíäà äà êöôðÿ äöøìöø îëàðñûíûç. Óúà Àëëàù (Ùÿìd

îëñóí Îíà!) áóéóðóá: «Peyğÿmbÿr mþìèíëÿðÿ onların þçëÿðèíäÿí

äàùà ÷îõ éàõûídıð. Îíun övrÿtlÿri möminlÿrin àíàlarûäûð.» (ÿlßhzab,

6)

Áåëÿëèêëÿ, þçöíöç ö÷öí èñòÿäèéíèçè ñå÷èí.

Ñîíðà î ñîðóøäó:

- Íÿ îëäó, áó èø äÿ áèòäè?

- Ùÿ, Àëëàùà àíä îëñóí- äåéÿ àäàìëàð úàâàá âåðäèëÿð.

Àáäóëëàh äàâàì åòäè:

- Ñèç ùÿì÷èíèí äåäèíèç êè, ßëè ÿìèðÿëìþìèíèí àäûíäàí èìòèíà

åòäè. Õàòûðëàòìàã èñòÿéèðÿì êè, Ùöäåéáèééÿ ýöíö Àëëàùûí ðÿñóëó

áöòïÿðÿñòëÿðäÿí òÿëÿá åòäè êè, îíëàð ñöëù ìöãàâèëÿñèíäÿ áåëÿ

éàçñûíëàð: «Ìÿùÿììÿä, Àëëàùûí ðÿñóëó áåëÿ ãÿò åäèá» Áöòïÿðÿñòëÿð

èñÿ îíà åòèðàç åäÿðÿê äåäèëÿð: «ßýÿð áèç ñÿíèí Àëëàùûí Ðÿñóëó

îëäóüóíà èíàíñàéäûã, ñÿíè åâäÿí ãîâìàçäûã âÿ ñÿíèíëÿ ìöùàðèáÿ

åòìÿçäèk. Ñÿí éàçìàëûñàí: «Ìÿùÿììÿä èáí Àáäóëëàh». Ïåéüÿìáÿð

îíëàðûí òÿëÿáëÿðèíè éåðèíÿ éåòèðäè âÿ äåäè: «Àëëàùà àí è÷èðÿì êè,

ìÿí Àëëàùûí Ðÿñóëóéàì, ùÿòòà îíëàð ìÿíÿ øÿð àòñàëàð áåëÿ».

Ùÿ íåúÿäèð, áó èøëÿ äÿ ãóðòàðäûã?

238

Àëëàùà àíä è÷èðèê êè, ùÿ! - àäàìëàð úàâàá âåðäèëÿð.

Áó ýþðöøöí, îíóí ýåäèøàòû çàìàíû Àáäóëëàh èáí Àááàñûí

ýþñòÿðäèéè ìöäðèêëèéèí âÿ îíóí òàïäûüû òÿêçèáåäèëìÿç ñöáóòëàðûí

íÿòèúÿñè èéèðìè ìèí èíñàíûí éåíèäÿí ßëèíèí òÿðÿôäàðëàðû ñûðàëàðûíà

êå÷ìÿñè îëäó. Ãàëàí äþðä ìèí èñÿ ßëèéÿ ãàðøû þç äöøìÿí÷èëèéèíäÿ âÿ

éàíûëìàëàðûíäà èñðàðëû îëìàüà äàâàì åäèðäèëÿð.

* * *

Úàâàí Àáäóëëàh èáí Àááàñ þçöíöí áèëèêëÿðÿ úàí àòìàñû éîëóíäà

ùÿð èìêàíû èñòèôàäÿ åäèðäè âÿ áóíóí ö÷öí äÿ áþéöê ñÿéëÿð ýþñòÿðèðäè.

Ùÿëÿ êè, Àëëàùûí Ðÿñóëó ñàü èäè, èáí Àááàñ áèëèêëÿðè áó áèòìÿçòöêÿíìÿç

÷åøìÿäÿí àëûðäû. Íÿúèá Ðÿñóë Àëëàùûí ãàðøûñûíäà

äóðäóãäàí ñîíðà, Àáäóëëàh áèëèê àõòàðûøûíäà èêÿí äàùà ÷îõ áèëÿí

ñÿùàáÿëÿðÿ ìöðàúèÿò åäèá, îíëàðûí éàíûíäà èíàäêàðëûãëà îõóéóá

þéðÿíèðäè.

Î þçö áàðÿäÿ áåëÿ äàíûøûðäû:

- Ìÿí áèëÿíäÿ êè, Àëëàùûí Ðÿñóëónun ñÿùàáÿëÿðèíäÿí êèìñÿ

éåíè ùÿäèñ äàíûøûð, ýöíîðòà éóõóñó çàìàíû ùÿìèí àäàìûí åâèíèí

ãàïûñû öíöíÿ ýÿëèá, àñòàíàñû ãàðøûñûíäà þç ýåéèìèìè ñÿðèðäèì, êöëÿê

èñÿ öñòömÿ áîëëóúà ãóì âÿ òîç ñÿïèðäè. Ìÿí åâÿ ýèðìÿê ö÷öí èúàçÿ

àëñàéäûì, ìÿíè è÷ÿðè áóðàõàðäûëàð, ëàêèí ìÿí ãÿëáèìè ðàùàòëàìàã

ö÷öí áåëÿ åäèðäèì.

Åâäÿí ÷ûõàí ñàùèá, ìÿí áó âÿçèééÿòdÿ èêÿí, öñòöìÿ ÷ûğûðäû âÿ

ñîðóøóðäó: «Åé Àëëàùûí Ðÿñóëóíóí ÿìèñè îüëó, ñÿíè áóðà íÿ ýÿòèðèá?

ßýÿð ñÿí ìÿíèì äàëûìúà áèð êÿñè ýþíäÿðñÿéäèí, þçöì éàíûíà

ýÿëÿðäèì». Ìÿí èñÿ úàâàá âåðèðäèì: «Ìÿí ñÿíèí éàíûíà ýÿëÿíäÿ,

äàùà ÿäàëÿòëè îëóð. Åëì âÿ áèëèêëÿð þçëÿðè ýÿëìèð, îíëàðà úàí àòìàã

ëàçûìäûð».

Ñîíðàäàí ìÿí ùÿäèñ áàðÿäÿ ñîðóøóðäóì...

* * *

Èáí Àááàñ þçöíö áèëèê àõòàðûøûíäà íÿ äÿðÿúÿäÿ àë÷àëäûðäûñà,

àëèìëÿðè î äÿðÿúÿ éöêñÿëäèðäè.

Ãóðàí êàòèáè, Ìÿäèíÿíèí ìöùàêèìÿ öñóëó, èñëàì ùöãóãó, ãóðàí

239

ãèðàÿòè âÿ âàðèñëèê èøëÿðè öçðÿ ÿí áþéöê ìöòÿõÿññèñè Çåéä èáí Ñàáèò,

éîëà ùàçûðëàøàðêÿí ìèíèê ùåéâàíûíûí áåëèíÿ äûðìàøàíäà, ùàøèìè

îüëàí Àáäóëëàh èáí Àááàñ îíóí ãàáàüûíäà íþêÿð êèìè äóðóá

öçÿíýèíè âÿ éåäÿêëÿðèíè òóòóðäó.

Çåéä îíà äåäè:

- Åé Ïåéüÿìáÿðèí ÿìèñè îüëó, ñÿí áóíó åòìÿéÿ ìÿúáóð

äåéèëñÿí.

Èáí Àááàñ èñÿ åòèðàç åòäè:

- Áèçÿ àëèìëÿðëÿ áåëÿ ðÿôòàð åòìÿê ÿìð îëóíóá.

- Þç ÿëèíè ìÿíÿ ýþñòÿð- äåéÿ Çåéä îíäàí õàùèø åòäè.

Èáí Àááàñ þç ÿëèíè îíà óçàäàíäà, Çåéä ÿéèëäè âÿ Èáí Àááàñûí

ÿëèíè þïöá äåäè:

- Áèçÿ èñÿ Ïåéüÿìáÿðèìèçèn íÿñëèíèí öçâëÿðè èëÿ áåëÿ ðÿôòàð

åòìÿê ÿìð îëóíóá.

* * *

Áåëÿúÿ, Èáí Àáàñ èíàäëà âÿ ôàñèëÿñèç îëàðàã þéðÿíìÿéÿ äàâàì

åäèðäè. Î, äÿðèí âÿ ùÿúìëè áèëèêëÿð ÿëäÿ åòäè.

Àëëàùûí Ðÿñóëónun ýþðêÿìëè äàâàì÷ûñû Ìÿñðóq èáí ßë-ßúäÿÿ

îíóí ùàããûíäà áåëÿ äàíûøûðäû:

- Ìÿí èáí Àááàñû ýþðÿíäÿ äåéèðäèì: «Áó ÿí éàõøû èíñàíäûð».

Îíóí íèòãèíè åøèäÿíäÿ, äåéèðäèì: «Áó ÿí ýþçÿë íàòèãäèð». Îíóíëà

ñþùáÿò åòäèêäÿí ñîíðà èñÿ äåéèðäèì: «Áó ÿí ñàâàäëû âÿ òÿúðöáÿëè

àäàìäûð».

* * *

Î, ÿëäÿ åòìÿê èñòÿäèéè áèëèêëÿðè àëàí êèìè ìöÿëëèì îëóá, èíñàíëàðû

þéðÿòìÿéÿ áàøëàäû.

Îíóí åâè ìöñÿëìàí óíèâåðñèòåòèíÿ äþíäö. Áÿëè, ìÿùç óíèâåðñèòåòÿ,

ñþçöí ÿñèë ìÿíàñûíäà, áèç èíäèêè âàõòäà áóíó àíëàäûüûìç êèìè.

Èáí Àááàñûí óíèâåðñèòåòè âÿ áèçèì óíèâåðñèòåòëÿðèìèç àðàñûíäà

îëàí éåýàíÿ ôÿðã îíäàí èáàðÿòäèð êè, ìöàñèð óíèâåðñèòåòëÿðäÿ îíëàðëà,

ùÿòòà ùÿðäÿí éöçëÿðëÿ ïðîôåññîð âàð. Èáí Àááàñûí óíèâåðñèòåòè èñÿ áèð

ïðîfåññîðóí, éÿíè Èáí Àáàñûí ñÿéëÿðè ñàéÿñèíäÿ éàðàäûëìûøäûð.

240

Îíóí éîëäàøëàðûíäàí áèðè äàíûøûðäû:

- Èáí Àááàñûí ñèìàñûíäà ìÿí áöòöí øóðàíû ýþðöðäöì. ßýÿð

áöòöí ãóðåéøëèëÿð áóíóíëà ôÿõð åòñÿéäèëÿð, î, ùÿãèãè ôÿõð îáéåêòèíÿ

÷åâðèëÿðäè.

Ìÿí ýþðöðäöì êè, îíóí åâèíÿ àïàðàí éîëëàðäà èçäèùàì øÿêëèíäÿ

ýåäèðäèëÿð. Îíëàð î ãÿäÿð ÷îõ èäèëÿð êè, éîëëàðäà ÿñèë áàñàáàñ âÿ

òûõàúëàð ÿìÿëÿ ýÿëèðäè.

Áèð äÿôÿ ìÿí îíóí éàíûíà ýÿëèá äåäèì êè, îíóí åâèíií ãàïûëàðû

þíöíäÿ ÷îõëó àäàì éûüûëûá. Áóíuí úàâàáûíäà î, ìÿíÿ äåäè:

- Ìÿíÿ äÿñòÿìàç ö÷öí ñó âåð.

Î, äÿñòÿìàç àëûá oòóðäó âÿ ìÿíÿ äåäè:

- Êö÷ÿéÿ ÷ûõûá, îíëàðà äå: «Êèì Ãóðàí âÿ îíóí ìÿíàñûíà äàèð

ñóàë âåðìÿê èñòÿéèð, ãîé è÷ÿðè ýèðñèí». Ìÿí ÷ûõäûì âÿ îíóí ñþçëÿðèíè

àäàìëàðà ÷àòäûðäûì. Äàõèë îëàíëàð Èáí Àáàñûí åâèíè âÿ îíóí þç

îòàüûíû äîëäóðäóëàð. Îíëàð íÿ ñóàë âåðèðäèëÿðñÿ, ùàìûñûíûí òàì

úàâàáûíû àëûðäûëàð. Áóíäàí ÿëàâÿ, îíóí úàâàáëàðû âåðèëÿí ñóàëäà

ÿìÿëÿ ýÿëÿí ïðîáëåìè äàùà ýåíèø ÿùàòÿ åäèðäè. Ñîíðà Èáí Àááàñ

îíëàðà äåéèðäè:

- Èíäè èñÿ þç ãàðäàøëàðûíûçà èìêàí âåðèn.

Áóíäàí ñîíðà îíëàð ýåäèðäèëÿð. Î, ìÿíÿ äåéèðäè:

- ×ûõ âÿ îíëàðà äå: «Vacib ýþñòÿðèøëÿð áàðÿñèíäÿ ñóàë âåðìÿê

èñòÿéÿíëÿð ýèðñèíëÿð».

Ìÿí åâäÿí ÷ûõûá õàëãà èáí Àááàñûí ñþçëÿðèíè ÷àòäûðäûì. Åâ

éåíèäÿí áàøãà èíñàíëàðàëà äîëóðäó âÿ î, îíëàðûí áöòöí ñóàëëàðûíà

áöòþâ úàâàá âåðèðäè âÿ ÿìÿëÿ ýÿëìèø ïðîáëeìèí ÷ÿð÷èâÿëÿðèíè äàùà

äà ýåíèøëÿíäèðèðäè. Ñîíðà èáí Àááàñ äèíëÿéèúèëÿðÿ äåéèðäè: «Èíäè èñÿ

þç ãàðäàøëàðûíûçà èìêàí âåðèí». Áóíäàí ñîíðà èíñàíëàð äàüûëûøûðäûëàð

âÿ î, ìÿíÿ äåéèðäè:

- ×ûõ âÿ îíëàðà äå: «Ãîé ÿðÿá äèëè, ïîåçèéà âÿ ÿðÿá ÿdÿbiyyatı,

äèëøöíàñëûüû, üslubu öçðÿ ñóàë âåðìÿê èñòÿéÿí ýèðñèí». Åâ éåíèäÿí

èíñàíëàðëà äîëóðäó âÿ èáí Àááàñ îíëàðûí áöòöí ñóàëëàðûíà äîëüóí

úàâàáëàð âåðèðäè.

Ùåêàéÿò÷è éåíÿ äàâàì åäèðäè: «ßýÿð áöòöí ãóðåéøëèëÿð îíóíëà

ôÿõð åòñÿéäèëÿð, áó îíëàðà øþùðÿò ýÿòèðÿðäè».

* * *

241

Èáí Àááàñ áöòöí åëìëÿðè ùÿôòÿíèí ýöíëÿðè öçðÿ áþëöøäöðäö êè,

îíó åâèíèí ãàïûëàðû þíöíäÿ áèð äàùà áåëÿ ùÿíýàìÿ îëìàñûí.

Ùÿôòÿíèí áèð ýöíöíö î éàëíûz Ãóðàí òÿôñèðiíÿ ùÿñð åäèðäè. Î áèðè

ýöíö èáí Àááàñ ôèãùÿ (ìöñÿëìàí ùöãóãóíà) ùÿñð åòìèøäè. Ö÷öíúö

ýöí ìÿøüÿëÿëÿð éàëíûç ïîåçèéà özðÿ êå÷èðèëèðäè. Áèð ýöí Àëëàùûí

Ðÿñóëónun ùÿðáè éöðöøëÿðèíÿ ùÿñð îëóíóðäó. Áèð ýöí äÿ ÿðÿáëÿðèí

òàðèõèíèí þéðÿäèëìÿñè ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóøäóð.

Åëìè ìöáàùèñÿäÿ èáí Àááàñ éàíûíà ýÿëÿí ùÿð áèð àëèìèí

öçÿðèíäÿ ãÿëÿáÿ ÷àëûðäû. Îíà âåðèëÿí ùÿð áèð ñóàëà, î, ùÿìèøÿ äîëüóí

úàâàá âåðèðäè.

* * *

Þç áèëèêëÿðè âÿ ùÿð áèð èøèí ìÿüçèíè äÿðèí äÿðêåòìÿ ãàáèëèééÿòè

ñàéÿñèíäÿ, èáí Àááàñ þç úàâàíëûüûíà áàõìàéàðàã ìþìèí õÿëèôÿëÿðèí

ìÿñëÿùÿò÷èñè îëäó.

ßýÿð Þìÿð èáí ßë-Õÿòòàáà äîëàøûã áð ñóàë ÷àòäûðûðäûëàð âÿ éàõóä î,

÷ÿòèí áèð ïðîáåëìëÿ ãàðøûëàøûðäû, îíäà î, Påéüÿìáÿðin ñÿùàáÿëÿðèíäÿí

èáàðÿò øåéõëÿð øóðàñûíû òîïëàéûðäû. Øóðàäà ìöòëÿã Àáäóëëàh èáí Àááàñ

èøòèðàê åäèðäè. Áóðàäà õÿëèôÿ èáí Àááàñû ÿí ùöíäöð âÿ øÿðÿôëè éåðäÿ îòóðäóá,

îíà äåéÿðäè: «Áó èø áèçèì ö÷öí ÷îõ ÷ÿòèí îëäó. Éàëíûç ñÿí áóíó âÿ áóíà

áÿíçÿð ãåéðè-ñóàlëàðû ùÿëë åäÿ áèëÿðñÿí».

Áèð äÿôÿ õÿëèôÿíè ìÿçÿììÿò åòäèëÿð êè, î, Èáí Àááàñû à÷ûã-àøêàð

ùàìûäàí ñå÷èð, îíó øåéõëÿðèí éàíûíäà îòóçäóðóð, ùàëáóêè î, éàøúà îíëàðäàí

÷îõ úàâàíäûð. Áóíà úàâàá îëàðàã Þìÿð äåäè: «Hÿãèãÿòÿí áó

èýèä îüëàíäûð, îíóí ùÿð øåéëÿ ìàðàãëàíàí äèëè âÿ äÿððàêÿëè öðÿéè âàð».

* * *

Èáí Àááàñ èíñàíëàðûí áèð ùèññÿñèíè úèääèééÿòëÿ òÿëèì åòìÿéÿ

áàøëàäûãäà, ãàëàíëàðûíûí ãàðøûñûíäà îëàí áîðúóíó äà óíóòìóðäó.

Áöòöí èñòÿéÿíëÿð ö÷öí î, õöñóñè ìÿúëèñëÿð êå÷èðèá, îðàäà ìîèçÿ

îõóéóá, þéöä-íÿñèùÿò âåðèðäè. Î, þç õöòáÿñè çàìàíû ýöíàù iøëÿìèø

èíñàíëàðà ìöðàúèÿt åäÿðÿê äåéèðäè:

- Åé ýóíàù èøëÿìèø êÿñ! Öìèä åòìÿ êè, áó íÿòèúÿñèç êå÷ÿúÿê.

Ýöíàùûí àðäûíúà ýÿëÿí ýöíàùäàí äàùà ïèñäèð. ßýÿð ñÿí ýöíàù

242

åòäèéèn çàìàí ñàüûíäà âÿ ñîëóíäà äóðàíëàðäàí óòàíìûðñàíñà, áó

ýöíàùûí þçöíäÿí äÿ òÿùëöêÿëèäèð.

ßýÿð ñÿí ýöíàù çàìàíû ýöëöðñÿí âÿ àíëàìûðñàí, Àëëàù ñÿíèíëÿ

íÿ åäèð, áó ýöíàùäàí äà ïèñäèð.

ßýÿð ñÿí ýöíàù èøëÿäèêäÿí ñîíðà ñåâèíèðñÿíñÿ, áó ýöíàùûí

þçöíäÿí äÿ ïèñäèð.

ßýÿð ñÿí ýöíàù åäÿ áèëìÿäèéèíÿ ýþðÿ öçöëäöíñÿ, áó ùèññ

ýöíàùäàí äà ïèñäèð.

ßýÿð ñÿí ýöíàù èøëÿäèéèí âàõò êöëÿéèí ÿñìÿéèíäÿí äèêñèíèðñÿí,

àìmà åéíè çàìàíäà Àëëàùûí ñÿíÿ áàõäûüû ùàëäà öðÿéií ñàêèòäèðñÿ,

ñÿí äàùà äà áþéöê ýöíàù èøëÿäèðñÿí!

Åé ýöíàù èøëÿìèø øÿõñ!

Áèëèðñÿíìè, Åééóáóí ýöíàùû íÿ èäè, Àëëàù îíà áÿäáÿõòëèê

ýþíäÿðÿíäÿ âÿ îíóí âàð-äþâëÿòèíè ÿëèíäÿí àëàíäà? Îíóí ýöíàùû

îíäaí èáàðÿò èäè êè, ìÿçëóì âÿ êàñûá áèð èíñàí Eééóáäàí õàùèø

åäÿíäÿ êè, îíó çöëìäÿí ãóðòàðñûí, Eééóá îíà ðÿää úàâàáû âåðäè.

* * *

Èáí Àááàñ âÿä âåðèá, âÿäëÿðè éåðèíÿ éåòèðìÿéÿ âÿ þçëÿðèíÿ èúàçÿ

âåðäèêëÿðèíè áàøãàëàðûíà ãàäàüàí åäÿí àäàìëàðäàí äåéèëäèð. Î,

ýöíäöç îðóú òóòóá, ýåúÿëÿð íàìàç ãûëàíëàðäàí èäè.

Àáäóëëàh èáí Ìóëåéêÿ îíóí ùàããûíäà äàíûøûðäû:

- Áèð äÿôÿ Èáí Àááàñ Mÿêÿäÿí Mÿäèíÿéÿ ýåäÿíäÿ ìÿí îíó

ìöøàéèÿò åäèðäèì. Áèç éîëäà èêÿí áèð åâäÿ ýåúÿëÿìÿëè îëäóã. Î ýåúÿ

ìÿí ýþðäöì êè, î, îõóéóð: «Öëöì hÿqiqÿtÿn ýÿëir. Áó ñÿíèí

qorxub ãà÷äûüûí øåédir». (Qaf, 19) Î, àüëàéà- àüëàéà, áó àéÿíè

ñÿùÿð à÷ûëàíàäÿê òÿêðàðëàéûðäû.

Äàíûøûëàíëàð êèôàéÿò åäÿð êè, áèç Àáäóëëàh èáí Àááàñûí íÿ ãÿäÿð

ýþçÿë âÿ éöêñÿê ìÿíÿâèééàòëû èíñàí îëäóüóíó àíëàéàã. Î, Àëëàùäàí

ãîðõàðaã, áöòöí ýåúÿ áîéó åëÿ àüëàéûðäû êè, îíóí ýþç éàøëàðû

éàíàãëàðûíäà äÿðèí èçëÿð ãîéìóøäó.

* * *

Èáí Àááàñ þç àëèì øþùðÿòèíèí ÿí éöêñÿê íþãòÿñèíÿ ÷àòìûøäû.

243

Áèð äÿôÿ õÿëèôÿ Ìöàâèéÿ èáí ßáó Ñöôéàí Hÿúúÿ ýåòìÿê ö÷öí

éîëà äöøäö. Ùÿì÷èíèí Àáäóëëàh èáí Àááàñ äà Ùÿúúÿ ýåòìÿéÿ

ùàçûðëàøäû.

Ìöàâèéÿíè éîëäà äþâëÿò àäàìëàðûíäàí èáàðÿò áèð äÿñòÿ ìöøàéèÿò

åäèðäè.

Àáäóëëàh èáí Àááàñû ìöøàéèÿò åäÿí äÿñòÿ äàùà áþéöê èäè âÿ elm

àõòàðàí òÿëÿáÿëÿðèíäÿí èáàðÿò èäè.

* * *

Èáí Àááàñ éåòìèø áèð èë éàøàäû. Áó èëëÿð ÿðçèíäÿ î, áèçèì

äöíéàìûçäà åëì, áèëèêëÿð, ìöäðèêëèê âÿ ìþìèíëèê ìÿíáÿéè

îëìóøäóð. Î, âÿôàò åäÿíäÿ, îíóí úÿíàçÿ íàìàçûíû Ìÿùÿììÿä èáí

ßë-Hÿíÿôèééÿ ãûëìûøäûð. 63

Îíóí þëöìöíäÿí ñîíðà Àëëàùûí Ðÿñóëónun ñÿùàáÿëÿðèíäÿí âÿ

îíóí ìöàñèðëÿðèíäÿí îëàí òÿðÿôäàðëàðäàí ëàï àç ãàëìûøäûð.

Îíëàð Èáí Àááàñû ñîí ìÿíçèëÿ éîëà ñàëàíäà, ãèðàÿò÷èíèí ñÿñèíè

åøèòäèëÿð. Î äåéèðäè:

«Åé xatircÿm olan kÿs! Dön Rÿbbinÿ, sÿn Ondan razı olaraq,

o da sÿndÿn! Bÿndÿlÿrimin zümrÿsinÿ daxil ol! Cÿnnÿtimÿ varid

ol!» 64 (ÿl-Fÿcr, 27-30)

* * *

63

Ìÿùÿììÿä èáí ßë-Hÿíÿôèééÿ: Ìÿùÿììÿä èáí ßëè èáí ßáó Òàëèá. Hÿíÿôèééÿ

ñîéàäûíû î, þç àíàñûíäàí, îíó Ùÿñÿí âÿ Ùöñåéíäÿí àéûðä åòìÿê ö÷öí àëìûøäûð.

Îíëàðûí àíàñû ïåéüÿìáÿð ãûçû Ôàòèìÿ, Ìÿùÿììÿäèí àíàñû èñÿ Hÿíÿôèééÿ

ãÿáèëÿñèíäÿí áèð ãàäûí îëóá.

64 Àáäóëëàh èáí Àááàñ ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò ö÷öí áàõ:

1. «Úÿìèÿ ßë-Öñóë», 2-úè ùèññÿ, «Ñÿùàáÿëðèí fÿzilÿtlÿri» ôÿñëè;

2. «ßë-Èñàáÿ», 2/330;

3. «ßë-Èñòèÿá», 2/350;

4. «ßñÿä ÿë-Ğàáÿ», 3/192;

5. «Ñèôÿò ÿë-Ñàÿôâà», 1/746;

6. «Ùÿéàò ÿñ-Ñÿùàáÿ» (4-úö ôÿñëèí ìöíäàðèúàòûíà áàõ);

7. «ßë-ßëÿì âÿ Ìuðàúèÿùó».

244

ßË-NOMAN ÈÁÍ ÌÓQÀÐÐÈÍ ßË-ÌÓÇÀÍÈ

«Ùÿãèãÿòÿí, èìàíûí åâëÿðè âàð âÿ ìönàôèãëèéèí äÿ åâëÿðè âàð. Áÿíè

Ìóqàððèí åâè èñÿ èìàíûí åâëÿðèíäÿíäèð».

Àáäóëëàh èáí Ìÿñóä.

Ìóçeéí ãÿáèëÿsi Éÿñðèá éàõûíëûüûíäà Ìÿäèíÿ èëÿ Ìÿêêÿíè

áèðëÿøäèðÿí éîë öñòöíäÿ éàøàéûðäû.

Àëëàùûí ðÿñóëó Ìÿäèíÿéÿ êþ÷ÿíäÿ, Ìóçeéí ãÿáèëÿñèíèí

àäàìëàðû îíóí ùàããûíäà õÿáÿðëÿðè Ìÿäèíÿéÿ ýåäÿí âÿ îðàäàí

ãàéûäàí éîë÷óëàðäàí àëûðäûëàð. Ïåéüÿìáÿð ùàããûíäàêû áöòöí

õÿáÿðëÿð õîø èäè.

Áèð àõøàì ÿë-Ìóçeyí ãÿáèëÿñèíèí başçısı ßë-Noman èáí Ìóqàððèí

öz qÿbilÿsinin øåéõëÿðè âÿ ãàðäàøëàðû àðàñûíäà îòóðìóøäó. Î,

îíëàðà äåäè:

- Åé èíñàíëàð! Àëëàùà àíä è÷èðÿì êè, áèç Ìÿùÿììÿä ùàããûíäà

õåéèðõàùëûãäàí áàøãà ùå÷ íÿ áèëìèðèê. Áèç îíóí ÷àüûðûøûíäà ðÿùìäèëëèê,

ÿë òóòìà âÿ ÿäàëÿòäÿí áàøãà áèð øåé åøèòìÿìèøèê. Èíñàíëàð

èçäèùàì øÿêëèíäÿ îíà ãîøóëäóüó ùàëäà áèç íèéÿ éóáàíûðûã?

Ñîíðà î äåäè:

- Ìÿíÿ ãàëäûãäà èñÿ, ìÿí ãÿðàðà ýÿëìèøÿì êè, ñàáàù îíóí

éàíûíà ýåäèì. Ìÿíÿ ãîøóëìàã èñòÿéÿíëÿð, ñöáù ÷àüû éîëà äöøìÿéÿ

ùàçûð îëìàëûäûðëàð.

Ýþðöíöð, ßë-Noìàíûí ñþçëÿðè èíñàíëàðûí ãÿëáëÿðèíÿ òîxóíäó.

Ñÿùÿð à÷ûëìàüà áàøëàéàíäà ßë-Noman þçünün îí ãàðäàøûíû âÿ

Ìóçåéí ãÿáèëÿñèíäÿí äþðä éöç àòëûíû Éÿñðèáÿ, Ïåéüÿìáÿðlÿ ýþðöøÿ

ýåòìÿê ö÷öí âÿ Àëëàùûí äèíèíÿ êå÷ìÿê ö÷öí ùàçûð îëäóãëàðûíû

ýþðäö.

ßë-Noman áó ãÿäÿð èíñàíëà Påéüÿìáÿðin âÿ ìöñÿëìàíëàðûí

éàíûíà ÿëèáîø ýåäÿúÿéèíäÿí þçöíö íàðàùàò ùèññ åäèðäè. Ëàêií áó èë

áàø âåðìèø ãóðàãëûã Ìóçåéí ãÿáèëÿñèíèí áöòöí ìÿùñóëóíu ìÿùâ

åòìèøäèð.

Þçöíöí âÿ ãàðäàøëàðûíûí åâèíè àõòàðûá ýÿçÿíäÿí ñîíðà, ßë-

Noman ãóðàãëûüûí èíñàíëàð ö÷öí ñàõëàäûüû úöçè íåìÿòëÿðè òîïëàéûá,

îíëàðû Àëëàùûí ðÿñóëóna àïàðûá áàüûøëàäû. Áóíäàí ñîíðà î, þç

245

éîëäàøëàðûéëà áèðëèêäÿ åëàí åòäè êè, îíëàð èñëàìû ãÿáóë åäèðëÿð.

* * *

Áöòöí Éÿñðèá, ßë-Noìàí âÿ îíóí éîëäàøëàðû ùàããûíäà øàä õÿáÿðè

åøèäÿí êèìè øàä îëäó. Èø îíäàäûð êè, èíäèéÿäÿê ùå÷ áèð ÿðÿá òàéôàñû

èñëàì äèíèíè áåëÿ ùàìûëûãëà ãÿáóë åòìÿìèøäè. Èëê äÿôÿ èäè êè, áèð

àòàäàí îëàí îí áèð îüóë âÿ îíëàðëà áèðëèêäÿ äþä éöç àòëû ìöñÿëìàí îëäó.

ßë-Noìàí èñëàìû ãÿáóë åäÿíäÿ, íÿúèá Ïåéüÿìáÿð äÿ ÷îõ

ñåâiíäè. Óúà âÿ Ãöäðÿòëè Àëëàù îíóí ùÿäèééÿëÿðèíè ãÿáóë åäèá, áó

ùàãäà Ãóðàí àéÿñèíè íàçèë åòäè: «Âÿ êþ÷ÿðè ÿðÿáëÿð àðàñûíäà åëÿëÿðè

âàð êè, îíëàð Àëëàùà âÿ Ãèéaìÿò ýöíöíÿ èíàíûðëàð âÿ þç èàíÿëÿðèíÿ

Àëëàùà éàõûíëàøìàã âÿ Ïåéüÿìáÿðèí õåéèð-äóàñûíû àëìàã

ö÷öí áèð âàñèòÿ êèìè áàõûðëàð. Áÿëè! Ùÿãèãÿòÿí, áó îíëàð ö÷öí

Òàíðûéà éàõûíëàøìàã ö÷öí âàñèòÿäèð. Àëëàù îíëàðû Þç ðÿùìÿòèíÿ

ãÿáóë åòìÿéÿ éóáàíìàç. Ùÿãèãÿòÿí, Àëëàù Áàüûøëàéàí âÿ

Ðÿùèìëèäèð!» (ÿt-Tövbÿ, 99)

* * *

ßë-Noman, Àëëàùûí Ðÿñóëónun áàéðàüû àëòûíäà äóðóá, îíóí

áöòöí ùÿðáè éöðöøëÿðèíäÿ ùå÷ áèð ãÿòèééÿòñèçëèê âÿ òÿðÿääöä

êå÷èðòìÿäÿí èøòèðàê åäèðäè.

ßñ-Ñèääèã õÿëèôÿ îëàíäà, ßë-Noman Móçåéí ãÿáèëÿñèíäÿí îëàí

àäàìëàðëà áèðýÿ ãÿòèééÿòëÿ îíóí òÿðÿôèíäÿ äóðäó, áó äà ìöðòÿäëÿðèí

ãèéàìûíûí ëÿüâ åäèëìÿñèíÿ áþéöê òÿñèð ýþñòÿðäè.

* * *

Õÿëèôÿëèê ßë-Ôàðóãà êå÷ÿíäÿ èñÿ ßë-Noman îíóí çàìàíûíäà åëÿ

ìöùöì ðîë îéíàäû êè òàðèõ äàèìà áó ùàãäà ÿí ýþçÿë òÿrzäÿ âÿ áþéöê

ìèííÿòäàðëûãëà äàíûøûð.

* * *

Qàäèñèééÿ äþéöøöíäÿn ãàáàã ìöñÿëìàí ãîøóíëàðûíûí êîìàí-

246

äàíû Ñàä èáí ßáó Vàããàñ Õîñðîâ Éÿçäÿgiðäií éàíûíà, îíó ñöëùÿ

äÿâÿò åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ áàøäà ßë-Noìàí èáí Ìóqàððèí îëìàãëà

íöìàéÿíäÿ ùåéÿòè ýþíäÿðäè.

Ôàðñëàðûí äþâëÿòèíèí ïàéòàõòû îëàí ßë-Ìÿäÿèíÿ ÷àòàí ìöñÿëìàíëàð

Õîñðîâóí îíëàðû ãÿáóë åòìÿéè õàùèø åòäèëÿð. Ìöñÿëìàíëàðûí

íöìàéÿíäÿ ùåéÿòè Õîñðîâóí éàíûíà ýÿëÿíäÿ, î, òÿðúöìÿçèíè ÷àüûðûá

îíà äåäè:

- Îíëàðäàí ñîðóø: «Ñèç áèçèì òîðïàüûìûçà ýÿòèðÿí íÿ îëóá âÿ ñèç

íèéÿ áèçÿ ãàðøû ìöùàðèáÿéÿ áàøëàäûíûç? Éÿãèí ñèç áóíó ÷îõ èñòÿäèíèç

âÿ áèçÿ ùöúóì åòìÿéÿ úÿñàðÿò åòäèíèç, ÷öíêè áèçèì äèããÿòèìèç

ñèçäÿí éàéûíäû âÿ áèç ñèçèíëÿ ìöùàðèáÿ åòìÿê èñòÿìÿäèê».

ßë-Noman èáí Ìóqàððèí þç éîëäàøëàðûíà öçöíö ÷åâèðèá äåäè:

«ßýÿð åòèðàç åòìèðñèíèçñÿ, ìÿí ñèçèí àäûíûçäàí úàâàá âåðÿ áèëÿðÿì.

Éîõ ÿýÿð êèìñÿ þçö äàíûøìàã èñòÿéèðñÿ, ìÿí åòèðàç åòìèðÿì. Ãîé

áèðèíúè î äàíûøñûí». Îíëàð äåäèëÿð: «Éîõ, ñÿí äàíûø». Ñîíðà îíëàð

Õîñðîâà ìöðàúèÿò åäèá äåäèëÿð: «Áèçèì àäûìûçäàí áó àäàì

äàíûøàúàã. Îíóí äåäèéèíÿ ãóëàã àñ». ßë-Noman, Àëëàùà ùÿìä âÿ

ìèííÿòäàðëûã åòäèêäÿí ñîíðà äåäè:

- Àëëàùûí áèçÿ éàçûüû ýÿëäè âÿ î, áèçÿ õåéèðõàùëûüà éîë ýþñòÿðÿí

âÿ éàõøûëûã åòìÿéè ÿìð åäÿí Ïåéüÿìáÿð ýþíäÿðäè. Î, áèzÿ øÿðèí íÿ

îëäóüóíó ýþñòÿðèð âÿ áóíó áèçÿ ãàäàüàí åäèð. Î, äåéèá êè, ÿýÿð áèç

îíóí äÿâÿòèíè ãÿáóë åòñÿê, Àëëàù áèçÿ áó âÿ î áèðè äöíéàäà ìöêàôàò

âåðÿúÿê. Áóäóð, ëàï àç âàõò êå÷äè êè, Àëëàù áèçèì äàðëûüûìûçı

gåíèøëèêëÿ, áèçèì àë÷àëìàìûçı – óúàëûãëà, áèçèì äöøìÿí÷èëèéèìèçi èñÿ

ãàðäàøëûãëà âÿ ðÿùìäèëëèêëÿ äÿéèøäè.

Î, áèçÿ ÿìð åòäè êè, èíñàíëàðû õåéð ýÿòèðÿí øåéÿ äÿâÿò åäÿê,

ùÿì÷èíèí áèðèíúè ãîíøóëàðûìûçäàí áàøëàìàüû ÿìð åòäè.

Áèç ñèçè éàõøûíû äàùà äà yàõøû åäÿí âÿ èíñàíëàðû áóíà ñþâã åäÿí

äèíèìèçè ãÿáóë åòìÿéÿ ÷àüûðûðûã. Áó äèí áöòöí øÿðè öçÿ ÷ûõàðûð âÿ

îíäàí ÷ÿêèíäèðèð. Î, ìþìèíëÿðè àëëàùñûçëûã çöëìöíäÿí âÿ îíóí

þçáàøûíàëûüûíäàí ùÿãèãè äèíèí íóðóíà âÿ îíóí ÿäàëÿòèíÿ ýÿòèðèá

÷ûõàðûð.

ßýÿð ñèç èñëàìû ãÿáóë åòìÿéÿ ðàçû îëñàíûç, áèç ñèçèí ö÷öí Àëëàùûí

Êèòàáûíû ãîéàúàüûã êè, ñèç îíà óéüóí éàøàéàñûíûç âÿ þç èøëÿðèíèçè

îíóí ýþñòÿðèøëÿðèíÿ óéüóí îëàðàã ùÿëë åäÿñèíèç. Îíäà áèç ýåðè

÷ÿêèëÿðèê âÿ ñèçèíëÿ âóðóøìàðûã.

247

ßýÿð ñèç Àëëàùûí äèíèíè ãÿáóë åòìÿêäÿí èìòèíà åòñÿíèç, áèç

ñèçäÿí úèçéÿ àëûá, ñèçè ãîðóéàðûã. ßýÿð ñèç úèçéÿ âåðìÿêäÿí èìòèíà

åòñÿíèç, áèç ñèçèíëÿ ìöùàðèáÿ åäÿúÿéèê.

Éÿçäÿgiðä áó íèòãè åøèäèá ÷îõ ãÿçÿáëÿíäè âÿ äåäè:

- Ùÿãèãÿòÿí, ìÿí áöòöí éåð öçÿðèíäÿ ñèçäÿí àáûðñûç ìèëëÿò

ýþðìÿìèøÿì. Ùå÷ áèð éåðäÿí ñèçäÿí äàùà õûðäà àéðûëìûø âÿ éîõñóë

õàëã éîõäóð. Áèçèì úàíèøèíëÿð ñÿðùÿä âèëàéÿòëÿðäÿ ñèçèí ìèëëÿòëÿ

ìÿøüóë îëóðäóëàð âÿ ñèçè áèçÿ òàáå îëìàüà ìÿúáóð åäèðäèëÿð.

Áèð àç ñàêèòëÿøÿíäÿí ñîíðà î äåäè:

- ßýÿð ñèçè áèçÿ ãàðøû ÷ûõìàüà ìÿúáóð åäÿí åùòèéàúäûðñà, áèç

ñèçèí àäàìëàðûíûç ö÷ön ÿðçàã âåðìÿéè ÿìð åäÿðèê, ñèçèí áàø÷ûëàðûíûçû

âÿ òàíûíìûø àäàìëàðû éàõøû ýåéèíäèðÿðèê âÿ ñèçèí öðÿéèíèçäÿ ñèçèíëÿ

ìöëàéèì ðÿôòàð åäÿí þç ùþêìäàðûìûçû òÿéèí åäÿðèê.

Íöìàéÿíäÿëÿðäÿí áèðèíèí úàâàáû Õîñðîâäà éåíèäÿí ãÿçÿá

îéàòäû âÿ î ãûøãûðäû:

- Ùåéô êè, åë÷èëÿðè þëäöðìÿê îëìàç, éîõñà ìÿí ñèçè þëäöðÿðäèì!.

Ýåäèí áóðäàí, ñèçèí áóðàäà äàùà èøèíèç éîõäóð! Þç áàø÷ûíûçà ÷àòäûðûí

êè, ìÿí îíóí ãàðøûñûíà ñÿðêÿðäÿì Ðöñòÿìè ýþíäÿðèðÿì êè, î, îíó âÿ

ñèçè Qàäèñèééÿ õÿíäÿéèíäÿ áàñäûðñûí.

Ùþêìäàðûí ÿìðè èëÿ áèð òîðáà òîðïàã ýÿòèðäèëÿð. Î, þç àäàìëàðûíà

äåäè: «Áóíó îíëàðûí è÷èíäÿ ÿí òàíûíìûøûí áåëèíÿ ãîéóí âÿ îíó

áåëÿúÿ, ùàìûíûí ýþçö þíöíäÿ ìÿíèì äþâëÿòèìèí ïàéòàõòûíûí

ãàïûëàðûíäàí ÷ûõàíàäÿê àïàðûí». Ñàðàé àäàìëàðû íöìàéÿíäÿëÿðÿ

ìöðàúèÿò åòäèëÿð:

- Ñèçäÿ ÿí òàíûíìûø êèìäèð?

Áèðèíúè îëàðàã, Àñèì èáí Þìÿð ùàé âåðäè. Éöêö îíóí áåëèíÿ

ãîéóá, ßë-Ìÿäÿèíèí ãàïûëàðû àðõàñûíà ÷ûõàðòäûëàð. Îðàäà î, òîðïàã

òîðïàñûíû þç äÿâÿñèíèí áåëèíÿ ãîéóá, îíó Ñàä èáí ßáó Âàããàñà

÷àòäûðäû. Áóíóíëà î, þç êîìàíäàíûíà Àëëàùûí ôàðñëàð þëêÿñèíè

ìöñÿëìàíëàðûí öçöíÿ à÷ûã åäÿúÿéè âÿ ìöñÿëìàíëàðà îíëàðûí

öçÿðèíäÿ ùàêèìèééÿò âåðÿúÿéè ùàããûíäà õÿáÿð ýÿòèðäè.

Ñîíðà Qàäèñèééÿ äþéöøö áàø âåðäè âÿ õÿíäÿê ìèíëÿðëÿ úÿñÿäëÿ

äîëdó. Ëàêèí áöòöí áó þëäöðöëÿíëÿí ìöñÿëìàí äþéöø÷öëÿðè äåéèë,

Õîñðîâóí ÿñýÿðëÿðè èäè.

* * *

248

Ôàðñëàð, Qàäèñèéyÿäÿ ìÿüëóáèééÿòÿ óüðàäûãäàí ñîíðà, áóíóíëà

áàðûøìàäûëàð. Îíëàð áöòöí ýöúöíö éûüûá, þç îðäóëàðûíû òîïëàäûëàð âÿ

îíëàðûí ñàéû éöç ÿëëè ìèíÿ ÷àòäû.

Îíëàðûí ãîøóíëàðûíûí áåëÿ ÷îõñàéëû îëìàëàðû ùàããûíäà õÿáÿðëÿð

ßë-Ôàðóqà ÷àòäûãäà, î, þçö áó ãîðõóíú òÿùëöêÿéÿ ãàðøû éöðöøÿ

÷ûõìàüû ãÿò åòäè. Ëàêèí ìöñÿëìàíëàðäàí îëàí ñàíáàëëû àäàìëàð îíó

áó ôèêèðäÿn äàøûíäûðäûëàð âÿ õÿëèôÿéÿ áó úèääè ìÿñÿëÿíèí þùäÿñèíäÿí

ýÿëÿ áèëÿúÿê ìþòÿáÿð áèð êîìàíäàíû îðäó áàø÷ûñû òÿéèí åòìÿéè

ìÿñëÿùÿò ýþðäöëÿð.

Þìÿð äåäè:

- Ìÿíÿ áóíó áàúàðàí áèðèíè ýþñòÿðèí.

Àäàìëàð äåäèëÿð:

- Åé ÿìèðÿëìþìèíèí, þç êîìàíäàëàðûíû þçöí ùàìûäàí éàõøû

òàíûéûðñàí.

Þìÿð äåäè:

- Àëëàùà àíä è÷èðÿì êè, ìÿí ìöñÿëìàí îðäóñóíà áàø÷ûëûã åòìÿéÿ

åëÿ áèð àäàì òÿéèí åäÿúÿéÿì êè, î, èêè îðäó ýþðöøÿíäÿ, úÿëä âÿ ãÿòè

ùÿðÿêÿò åäÿúÿê. Áó àäàì ßë-Noman èáí Ìóqàððèí ßë-Ìóçàíèäèð.

- Ùÿ, áó ìÿùç î àäàìäûð, ùàìû ðàçûëàøäû.

Þìÿð îíà ìÿêòóá éàçäû. Îðàäà äåéèëèðäè:

«Äåìÿê áåëÿ, ìÿíÿ õÿáÿð âåðäèëÿð êè, êàôèðëÿðèí ãîøóíëàðûíûí

áþéöê äÿñòÿëÿðè Íàùàâÿíä øÿùÿðèíèí ÿòðàôûíäà òîïlàøûáëàð. Áó

ìÿêòóáó àëàí êèìè, äÿðùàë Àëëàùûí ÿìðè èëÿ ùàçûðëàøûá, Îíóí êþìÿéè

âÿ äÿñòÿéè èëÿ ãîøóíëàðëà áèðýÿ éöðöøÿ ÷ûõ. Éöðöø çàìàíû ÷ÿòèí

éîëëàðäàí èñòèôàäÿ åòìÿ êè, ãîøóíëàð éîðóëìàñûí. Ìÿíèì ö÷öí ùÿð áèð

ìöñÿëìàíûí ùÿéàòû éöç ìèí äèíàðäàí äàùà áàùàäûð. Ñàëàì îëñóí

ñÿíÿ».

* * *

ßë-Noman þç îðäóñó èëÿ äöøìÿíÿ òÿðÿô úàí àtäû. Éîëóí

êÿøôèééàòû ö÷öí î, èðÿëèéÿ àòëû äÿñòÿëÿð éîëëàäû. Àòëûëàð Íàùàâÿíäÿ

éàõûíëàøàíäà, îíëàðûí àòëàðû ãÿôèë äàéàíäû. Àòëûëàð àòëàðû òÿëÿñäèðìÿéÿ

áàøëàäûëàð, ëàêèí ùåéâàíëàð éåðëÿðèíäÿí òÿðïÿíìÿäèëÿð. Àòëûëàð èøèí íÿ

éåðäÿ îëäóüóíó àéäûíëàøäûðìàã ö÷öí éåðÿ åíÿíäÿ, ìÿëóì îëäó êè,

îíëàðûí äûðíàãëàðûíà ìèñìàð áàøëûãëàðûíà îõøàéàí äÿìèð ãûðûíòûëàð

áàòûá. Àòëûëàð éåðÿ áàõûá ýþðäöëÿð êè, ôàðñëàð Íàùàâÿíäÿ ýåäÿí éîëà

249

áåëÿ äÿìèð òèêàíëàð ñÿïèðëÿð êè, ìöñÿëìàíëàðûí àòëûëàðûíûí âÿ

ñöâàðèëÿðèíèí øÿùÿð éàõûíëàøìàñûíà ìàíå îëñóíëàð.

* * *

Àòëûëàð, ßë-Nomanà áó ùàãäà õÿáÿð âåðèá, îíäàí íÿ åäÿúÿêëÿðè

áàðÿäÿ ìÿñëÿùÿò àëäûëàð. ßë-Noman îíëàðà éåðëÿðèíäÿ ãàëìàüû, ýåúÿ

èñÿ òîíãàëëàð éàíäûðìàüû ÿìð åòäè. Äöøìÿí áóíó ýþðìÿëè èäè.

Äþéöø÷öëÿð òîíãàëëàðûí âåðäèéè èøûãäà þçëÿðèíè åëÿ àïàðìàëû èäèëÿð êè,

ýóéà äöøìÿíäÿí âÿ ìÿüëóá îëìàãäàí ãîðõóðëàð. Áóíóíëà îíëàð

äöøìÿíè îíëàðà ãàðøû ùöúóìà êå÷ìÿéÿ âÿ éåðÿ òþêäöêëÿðè äÿìèð

òèêàíëàðû éûüìàüà ìÿúáóð åòìÿëè èäèëÿð.

Áó ùèéëÿ àëûíäû âÿ ìöñÿëìàí àâàíãàðäûí ãàðûøûã øÿêèëäÿ ýåðè

÷ÿêèëäèéèíè ýþðÿí ôàðñëàð, àäàìëàðûíû éîëëàðû òÿìèçëÿìÿéÿ

ýþíäÿðäèëÿð. Ìöñÿëìàíëàð ýþçëÿíèëìÿäÿí îíëàðà ùöúóì åäèá øÿùÿðÿ

ýåäÿí éîëëàðû çÿáò åòäèëÿð.

* * *

ßë-Noman èáí Ìóqàððèí þç îðäóñó èëÿ áèðýÿ Íàùàâÿíäèí

ÿòðàôûíäà äöøÿðýÿ ñàëûá, äöøìÿíè þç ùöúóìó èëÿ ãàáàãëàìàüû ãÿò

åòäè. Î, þç ÿñýÿðëÿðèíÿ äåäè: «Ìÿí ö÷ äÿôÿ «Àëëàùó ÿêáÿð»

äåéÿúÿéÿì. Ìÿí áóíó áèðèíúè äÿôÿ äåéÿíäÿ, ãîé ùÿëÿ ùàçûð

îëìàéàí ùàçûðëàøñûí. Ìÿí áóíó èêèíúè äÿôÿ äåéÿíäÿ, ãîé ùÿð êÿñ þç

øÿõñè ñèëàùûíû öçÿðèíäÿ áÿðêèòñèí. Ìÿí ö÷öíúö äÿôÿ «Àëëàùó ÿêáÿð»

äåéÿíäÿ, áó ùöúóìà áèð èøàðÿ îëàúàã. Ìÿí èðÿëè ýåäÿúÿéÿì, ñèç äÿ

àðõàìúà ýÿëèí».

* * *

ßë-Noman èáí Ìóqàððèí ö÷ äÿôÿ «Àëëàùó ÿêáÿð» äåäè âÿ âÿùøè

àñëàí êèìè äöøìÿíëÿðèí öñòöíÿ úóìäó. Ìöñÿëìàí äþéöø÷öëÿð úîøàí

ñåë òÿê îíóí àðõàñûíúà úàí àòäûëàð. Áó èêè îðäó àðàñûíäà ÷îõ øèääÿòëè

äþéöø áàø âåðäè.

Ôàðñëàðûí îðäóñó àéðû-àéðû ùèññÿëÿðÿ áþëöíìöøäö. Òÿïÿëÿð âÿ

äöçëÿð ôàðñëàðûí úÿñÿäëÿðè èëÿ þðòöëìöøäöð, îíëàðûí ãàíû èñÿ ñåë êèìè

250

àõûðäû. Îíëàðûí ãàíûíûí öçÿðèíäÿ ñöðöøìöø ßë-Nomanûí àòû éûõûëäû,

ßë-Noman þçö èñÿ þëöìúöë çÿäÿ àëäû. Îíóí ãàðäàøû ßë-Nomanûí

ÿëèíäÿí äöøìöø ìöñÿëìàí bàéðàüûíû äÿðùàë ãàëäûðäû, îíóí áÿäÿíèíè

èñÿ ïaltarëà þðòäö êè, ìöñÿëìàíëàðäàí îíóí ùÿëàê îëäóüóíó ýèçëÿòñèí.

Ìöñÿëìàíëàð, òàðèõÿ «ôÿòùëÿðèí ôÿòùè» àäûéëà äàõèë îëàí áó ïàðëàã

ãÿëÿáÿíè ÷àëàíäà, ùàìû þç ãÿùÿðìàí êîìàíäàíı ßë-Noman èáí

Ìóqàððèí áàðÿäÿ ñîðóøìàüà áàøëàäûëàð...ÿë-Nomanûí ãàðäàøû, îíóí

áÿäÿíèí öçÿðèíäÿí ïàltarû ãàëäûðûá äåäè:

- Áóäóð ñèçèí ÿìèð! Àëëàù îíó ãÿëÿáÿ èëÿ õîøáÿõò åäèá, ùÿéàòûíû

øÿùèä þëöìö èëÿ áèòèðäè.

65

* * *

65

ßë-Noman èáí Ìóqàððèí ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò ö÷öí áàõ:

1. «ßë-Èñàáÿ», 3/563;

2. «Èáí ßë-ßñèð», 2/211 âÿ 3/7;

3. «Òàùçèá ßë-Òàùçèá», 10/456;

4. «Ôóòóù ßë-Áóëäàí» 311-úè ñÿù;

5. «Øÿðù ÿëôèééÿ», 3/76;

6. «ßë-ßëÿì», 9/9;

7. «ßë-Qàäàñèééÿ», 66-73-úö ñÿù., «ßë-Íÿôÿèñ» íÿøð., Áåéðóò.

251

ÑUÙÅÉÁ ßÐ-ÐÓÌÈ

«Ñþâäÿëÿøìÿ ÿëâåðèøëè èäè, åé ßáó Éÿùéà,

ñþâäÿëÿøìÿ ÿëâåðèøëè èäè».

Ìÿùÿììÿä, Àëëàùûí ðÿñóëó.

Ñuùåéá ÿð-Ðóìè...

Åé ìöñÿëìàíëàð, áèçëÿðäÿí Ñuùåéá ÿð-Ðóìè èëÿ êèì òàíûø äåéèë

âÿ îíóí òÿðúöìåéè ùàëûíäàí ùå÷ îëìàçñà áèð ùèññÿñèíè âÿ îíóí áàøûíà

ýÿëÿí ùàäèñÿëÿðäÿí áèð øåé áèëìèð?!.

Ëàêèí ÷îõëàðûíà ìÿëóì äåéèë êè, Ñuùåéá ùå÷ äÿ áèçàíñëû îëìàéûá.

Î, ÿñëÿí ÿðÿá îëóá. Îíóí àòàñû Áÿíè Ùuìåéð, àíàñû èñÿ Áÿíè Òÿìèì

ãÿáèëÿñèíäÿí îëóá.

Ñuùåéáèí áèçàíñëûëàðà àèä åäèëìÿñèíèí óçóí òàðèõè âàð âÿ áó òàðèõ

áèð ÷îõ ñàíáàëëû ÿñÿðëÿðäÿ èôàäÿ åäèëèð.

Ïåéüÿìáÿð þç äÿâÿòè èëÿ ÷ûõûø åòìÿçäÿí èéèðìè èë ÿââÿë,

ãÿäèì øÿùÿð îëàí ßë-ßáóëëàíû, Èðàí ùþêìäàðû òÿðÿôèíäÿí òÿéèí

îëóíàí Ñèíàí èáí Ìàëèê ßë-Íuìåéðè èdàrÿ åäèðäè.

Îíóí óøàãëàðûíûí àðàñûíäà ÿí ñåâèìëèñè áåøéàøëû îüëó Ñuùåéá èäè.

* * *

Ñuùåéáèí èôàäÿëè ñèôÿòè, êöðÿí ñà÷ëàðû âÿ îéíàã ýþçëÿðè âàð èäè. Î,

úîøüóí ôÿàëèééÿòè èëÿ ñå÷èëèðäè. Øÿí âÿ àäàìàéîâóøàí áèð óøàã èäè.

Îíóí òÿìèç âÿ èíúÿ ãÿëáè àòàñûíûí öðÿéèíÿ ñåâèíú âåðÿðÿê, îíó

ýöíäÿëèê ãàéüûëàðûí éöêöíäÿí àçàä åäèðäè.

* * *

Áèð ýöí Ñuùåéáèí àíàñû áàëàúà îüëó èëÿ áèðëèêäÿ, þç íþêÿðëÿðèíèí

âÿ éaõûíëàðûíûí ìöøàéèÿòè èëÿ èñòèðàùÿò ö÷öí Èðàãäà éåðëÿøÿí ßë-Ñàíèé

êÿíäèíÿ éîëà äöøäö. Áó âàõò áèçàíñ ãîøóíëàðûíäàí áèð áþëìÿ ùÿìèí

êÿíäÿ ùöúóì åòäè. Ìöäàôèÿ÷èëÿðè òÿëÿô åäÿí áèçàíñëûëàð êÿíäè ñîéóá,

îíóí ñàêèíëÿðèíè, î úöìëÿäÿí Ñuùåéáè äÿ ÿñèð ýþòöðäöëÿð.

* * *

252

Ñuùåéá Áèçàíñûí ãóë áàçàðëàðûíûí áèðèíäÿ ñàòûëäû. Î âàõòäàí î,

ÿëäÿí-ÿëÿ êå÷èá, ìöõòÿëèô àüàëàðà õèäìÿò åäèðäè. Îíóí äà òàëåéè

Áèçàíñ ñàðàéëàðûíû äîëäóðàí áàøãà ãóëàðûí òàëåéè êèìè èäè.

* * *

Áó ùÿéàò òÿðçè Ñuùåéáÿ èìêàí âåðäè êè, î, Áèçàíñ úÿìèééÿòèíèí

äÿðèíëèêëÿðèíÿ íöôóç åäÿðÿê, îíó äàõèëäÿí, áöòöí òÿôÿððöàòû èëÿ

þéðÿíñèí. Î, þç ýþçö èëÿ Áèçàíñ ñàðàéëàðûíûí íåúÿ äÿùøÿòëè ýöíàùëàð

âÿ åéáëÿð éóâàëàðû îëäóüóíó ýþðäö. Î, þç ãóëàüû èëÿ ÷îõ ÷èðêèí âÿ

åéáÿúÿê øåéëÿð åøèäèðäè âÿ áöòöí áóíëàð îíó áó úÿìèééÿòÿ íèôðÿò

åòìÿéÿ âàäàð åòäè. Î, þçö-þçöíÿ äåéèðäè: «Áåëÿ áèð úÿìèééÿòè éàëíûç

òóôàí òÿìèçëÿéÿ áèëÿð».

* * *

Ñuùåéáèí Áèçàíñäà áþéöìÿñèíÿ, îíóí ñàêèíëÿðè àðàñûíäà âÿ îíóí

òîðïàüûíäà áîéà-áàøà ÷àòìàñûíà âÿ ÿðÿá äèëèíè òàìàìèëÿ óíóòìàñûíà

áàõìàéàðàã, î, ùÿìèøÿ ÿðÿá îëäóüóíó âÿ ñÿùðàäàí ÷ûõäûüûíû

õàòûðëàéûðäû.

* * *

Îíóí Vÿòÿí ùÿñðÿòè, î, êþëÿëèêäÿí àçàä îëàíàäÿê âÿ þç õàëãûíûí

éàíûíà ãàéûäàíàäÿê äàâàì åòäè.

Õà÷ïÿðÿñò ôàë÷ûëàðäàí áèðè Ñuùåéáèí ñàùèáèíÿ áåëÿ ñþçëÿð

äåìèøäèð:

- ßðÿáèñòàí éàðûìàäàñûíäà, Ìÿêêÿäÿ, Èñà èáí Ìÿðéÿìèí

âÿçèôÿñèíè òÿñäèãëÿéÿúÿê âÿ èíñàíëàðû çöëìÿòäÿí èøûüà ÷ûõàðàúàã áèð

ïåéüÿìáÿðèí ïåéäà îëìàñû âàõòû ýÿëèá ÷ûõûá.

Ñuùåéá áó ñþçëÿðè åøèäÿíäÿí ñîíðà îíóí Vÿòÿí ùÿñðÿòè äàùà äà

àðòäû.

* * *

Ñuùåéáèí ÿëèíÿ èìêaí äöøÿí êèìè, î, þç ñàùèáèíäÿí ãà÷ûá,

253

øÿùÿðëÿð Àíàñû, ÿðÿáëÿðèí òîðïàüûíûí âÿ ýþçëÿíèëÿí ïåéüÿìáÿðèí

ïåéäà îëàúàã éåðèí ìÿðêÿçè –Ìÿêêÿ øÿùÿðèíÿ òÿðÿô éîëà äöøäö.

Ñuùåéá Ìÿêêÿäÿ ìÿñêóíëàøäû âÿ îðàäà ìöÿééÿí áèð âàõò

éàøàäû. Éåðëè ñàêèíëÿð îíóí ÷îõ ýöúëö õàðèúè òÿëÿôôöç òÿðçèíÿ âÿ êöðÿí

ñà÷ëàðûíà ýþðÿ îíó Ñuùåéá ÿð-Ðóìè (éÿíè áèçàíñëû Ñuùåéá)

àäëàíäûðäûëàð.

* * *

Ñuùåéá, Ìÿêêÿíèí áàø÷ûëàðûíäàí áèðè îëàí Àáäóëëàh èáí Úóäàíëà

ìöãàâèëÿ áàüëàéûá, òèúàðÿòëÿ ìÿøüóë îëìàüà áàøëàäû âÿ áó äà îíà

áþéöê ýÿëèð âÿ ÷îõëó âàð-äþâëÿò ýÿòèðäè. Àììà ìöâÿôôÿãèééÿòëè

òèúàðÿò èøëÿðè âÿ áþéöê ýÿëèðëÿð Ñuùåéáè î õà÷ïÿðÿñò ôàë÷ûíûí ñþçëÿðèíè

óíóòìàüà ìÿúáóð åäÿ áèëìÿäè. Ùÿð äÿôÿ î ñþçëÿð îíóí éàäûíà

äöøÿíäÿ î, þçö-þçöíäÿí ñÿáèðñèçëèêëÿ ñîðóøóðäó:

- Áÿñ áó íÿ âàõò áàø âåðÿúÿê?!

Áó ñóàëûí úàâàáûíû àëìàã ö÷öíñÿ ëàï àç âàõò ãàëìûøäû.

* * *

Ýöíëÿðèí áèð ýöíö Ñuùåéá þç íþâáÿòè ñÿôÿðèíäÿí Ìÿêêÿéÿ ãàéûäàíäà,

îíà õÿáÿð âåðäèëÿð êè, Ìÿùÿììÿä èáí Àáäóëëàh ìèññèéà èëÿ

ýþíäÿðèëèá âÿ èíñàíëàðû òÿê Àëëàùà èíàíìàüà, ÿäàëÿòÿ âÿ õåéèð èøëÿðÿ

÷àüûðûð, èíñàíëàðà áþéöê âÿ êè÷èê ýöíàùëàðû ãàäàüàí åäèð.

Ñuùåéá ñîðóøäó:

- Áó ñèçèí ßìèí àäëàíäûðûüûíûç èíñàí äåéèëìè?

- Áÿëè, áó ìÿùç îäóð- îíà úàâàá âåðäèëÿð.

- Áÿñ î ùàðàäà éàøàéûð? – Ñuùåéá ñîðóøäó.

Îíà úàâàá âåðäèëÿð:

- Î Ñaôÿ äàüûíûí ÿòÿéèíäÿ éåðëÿøÿí ßë-ßðqàì èáí ßáó ßë-ßðqàìûí

åâèíäÿ éàøàéûð. Àììà åùòèéàòëû îë êè, ãóðåéøëèëÿðäÿí êèìñÿ ñÿíè

ýþðìÿñèí, ÷öíêè ÿýÿð îíëàð ñÿíè îðàäà ýþðñÿëÿð, ñÿíÿ õÿòÿr éåòèðÿðëÿð.

Ñÿí áóðàäà þçýÿ àäàìñàí, ñÿíèí ìèëëèééÿòèí äÿ ñÿíè ãîðóìàç. Ñÿíèí

áóðàäà ùå÷ ãîùóìëàðûí äà éîõäóð êè, ñÿíÿ êþìÿê åäÿ áèëñèíëÿð.

* * *

254

Ñuùåéá, åùòèéàòëû îëàðàã âÿ òåç-òåç ýåðèéÿ áàõàðàã ßë-ßðqàìûí

åâèíÿ äîüðó ýåòäè. Åâèí ãàïûñû þíöíäÿ î, ÿââÿëëÿð òàíûäûüû ßììàð

èáí Éañèðè ýþðäö. Áèð àí òÿðÿäöd åäÿí Ñuùåéá îíà éàõûíëàøûá

ñîðóøäó:

- ßììàð, ñÿíÿ áóðàäà íÿ ëàçûìäûð?

ßììàð èñÿ þç íþâáÿñèíäÿ îíäàí ñîðóøäó:

- Áÿñ ñÿíÿ?

Ñuùåéá äåäè:

- Ìÿí áó åâÿ ýèðèá, áó àäàìëà ýþðöøöá, îíóí äåäèêëÿðèíè

äèíëÿìÿê èñòÿéèðÿì.

- Ìÿí äÿ ìÿùç áóíó èñòÿéèðÿì- ßììàð úàâàá âåðäè.

- Îíäà ýÿë Àëëàùûí õåéèð-äóàñû èëÿ ýèðÿê- Ñuùåéá òÿêëèô åòäè.

* * *

ßììàðëà áèðýÿ Ïåéüÿìáÿðin éàíûíà äàõèë îëàí Ñuùåéá èáí

Ñèíàí ÿð-Ðóìè îíà äèããÿòëÿ ãóëàã àñäû. Ïåéüÿìáÿðin ñþçëÿðè

îíëàðûí ãÿëáëÿðèíäÿ èìàí íóðóíó éàíäûðäû âÿ îíëàð èêèñè áèðäÿí

ÿëëÿðèíè îíà óçàäûá, òÿíòÿíÿëè ñóðÿòäÿ Àëëàùäàí áàøãà òàíðû

îëìàäûüûíà âÿ Ìÿùÿììÿäèí Îíóí ãóëó âÿ Ðÿñóëó îëäóüóíà

øÿùàäÿò âåðäèëÿð. Î ýöíäÿí áàøëàéàðàã, îíëàð äàèìà Ïåéüÿìáÿði

ìöøàéèÿò åäèð, îíóí ãîíøóëóüóíäàí âÿ îíóí ìþìèí íÿñèùÿòëÿðèíäÿí

ëÿççÿò àëûðäûëàð. Ýåúÿ äöøÿíäÿ âÿ ùÿð øåé ñàêèòëÿøÿíäÿ, îíëàð ýåúÿíèí

ãàðàíëûüûíäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê, Påéüÿìáÿðin åâèíè òÿðê åòäèëÿð.

Ëàêèí îíëàðûí ùÿð áèðè þç öðÿéèíäÿ áöòöí äöíéàíû èøûãëàíäûðà áèëÿúÿê

áèð íóð àïàðûðäû.

* * *

Ñuùåéá, Áèëàë, ßììàð, Ñuìàyéÿ, Xÿbbaá âÿ áàøãàëàðû èëÿ áèðýÿ

ãóðåéøëèëÿðèí ÿëèíäÿí ÷îõ òÿùãèðëÿðÿ äþçäö. Îíëàðëà áàøãà ìþìèíëÿð

êèìè î äà åëÿ èøýÿíúÿëÿðÿ ìÿðóç ãàëìûøäûð êè, îíëàðà äþçìÿê ÷îõ

÷ÿòèí èäè. Ëàêí áöòöí áóíëàðû î, ìÿðäëèêëÿ âÿ êþíöë ðàùàòëûüû èëÿ

255

ãàðøûëàäû, ÷öíêè áèëèðäè êè, úÿííÿòÿ àïàðàí éîë íèôðÿò åòäèêëÿðèíèí

þùäÿñèíäÿí ýÿëìÿêäÿí êå÷èð.

* * *

Àëëàùûí Ðÿñóëó ñÿùàáÿëÿðèíÿ Ìÿäèíÿéÿ êþ÷ìÿéÿ èúàçÿ

âåðÿíäÿ, Ñuùåéá ãÿðàðà ýÿëäè êi, Ïåéüÿìáÿði âÿ ßáó Áÿêðè

ìöøàéèÿò åäÿúÿê. Ëàêií ãóðåéøëèëÿð Ñuùåéáèí áó ãÿðàðûíäàí õÿáÿð

òóòóá, îíà ìàíå îëìàã ö÷öí, ùÿð áèð øåéÿ ÿë àòäûëàð. Ñuùåéáèí

äàëûíúà ùÿòòà õÿôèééÿëÿð äÿ íÿçàðÿò åäèðäèëÿð êè, î, ãóðåéøëèëÿðèí

ÿëèíäÿí ãà÷ûá, òèúàðÿòëÿ ìÿøüóë îëàðêÿí ãàçàíäûüû áöòöí ãûçûëýöìöøöíö

àïàðà áèëìÿñèí.

* * *

Àëëàùûí Ðÿñóëó âÿ ßáó Áÿêðèí ùèúðÿòèíäÿí ñîíðà Ñuùåéá

îíëàðà ãîøóëìàã ö÷öí èìêàí àõòàðûðäû, ëàêèí áåëÿ èìêàí ùå÷ úöð ÿëÿ

äöøìöðäö, ÷öíêè õÿôèééÿëÿð îíà úèääè íÿçàðÿò åäèðäèëÿð. Âÿ Ñuùåéáÿ

ùèéëÿ èşlÿtmÿkäÿí áàøãà áèð øåé ãàëìûðäû.

Ñîéóã ýåúÿëÿðèí áèðèíäÿ Ñuùåéá òåç-òåç ùÿéÿòÿ, ýóéà àéàãéîëóíà

÷ûõûðäû. Ùÿð äÿôÿ î, åâÿ ãàéûäàí êèìè éåíÿ ùÿéÿòÿ ãà÷ûðäû.

Õÿôèééÿëÿð áèð-áèðèíÿ áàõûá äåäèëÿð: «Ràùàò îëóí. ßë-Ëàò âÿ ßë-

Óççà îíóí ãàðíûíäà èø åëÿéèáëÿð». Ñîíðàäàí îíëàð þç éàòàãëàðûíà

ãàéûäûá, äÿðèí éóõóéà ýåòäèëÿð. Ñuùåéá îíëàðûí àðàëàðûíäàn êå÷èá,

Ìÿäèíÿéÿ òÿðÿô éîëà äöøäö.

* * *

Òåçëèêëÿ, Ñuùåéá ãà÷äûãäàí ñîíðà, õÿôèééÿëÿð îéàíûá, îíóí

àðàäàí ÷ûõäûüûíû áèëäèëÿð. Îíëàð äÿðùàë àòëàðûíà ìèíèá, Ñuùåéáèí

äàëûíúà ÷àïäûëàð âÿ íÿùàéÿò îíà ÷àòäûëàð.

256

Òÿãèá÷èëÿðèí éàõûíëàøäûüûíû ùèññ åäÿí Ñuùåéá óúàëûãäà ìþâãå

òóòóá, îõãàáûíäàí îõó ýþòöðäö âÿ éàé èïèíè ÷ÿêÿðÿê äåäè:

- Åé ãóðåéøëèëÿð! Àëëàùà àíä è÷èðÿì êè, ìÿí áöòöí èíñàíëàð è÷èíäÿ

ÿí äÿãèã âÿ ÿí áàúàðûãëû îõàòàíàì. Ìÿí ÿëèìäÿêè îõëàðäàí ùÿðÿñè

èëÿ áèð àäàìû þëäöðìÿìèøäÿí þíúÿ ñèç ìÿíè òóòà áèëìÿçñèíèç. Ñîíðà

ìÿí ñèçèíëÿ ãûëûíúûìëà âóðóøàúàüàì.

Òÿãèá÷èëÿðäÿí áèðè äåäè:

- Àëëàùà àíä è÷èðèê êè, áèç ñÿíè ñàü-ñàëàìàò âÿ ÿëèíäÿ ïóë

ýåòìÿéÿ ãîéìàðûã. Ñÿí Ìÿêêÿéÿ êàñûá äèëÿí÷è øÿêëèíäÿ ýÿëìèøäèí,

ñîíðàäàí èñÿ âàðëàíäûí âÿ èíäè ÿëäÿ åòäèêëÿðèíÿ íàèë îëäóí.

Ñuùåéá ñîðóøäó:

- Áÿñ ÿýÿð ìÿí ñèçÿ þç ïóëëàðûìû âåðñÿì, ñèç ìÿíÿ éîëóìà

äàâàì åòìÿéÿ èìêàí âåðÿúÿêñèíèç?

- Ùÿ!-äåéÿ îíëàð úàâàá âåðäèëÿð.

* * *

Ñuùåéá îíëàðà Ìÿêêÿäÿ ïóëëàðûíû ùàðàäà ñàõëàäûüûíû äàíûøäû.

Îíëàð Ìÿêêÿéÿ ãàéûäûá, îíóí ïóëóíó ýþòöðÿíäÿí ñîíðà îíó

áóðàõäûëàð.

Ñuùåéá Ìÿäèíÿéÿ, þç äèíè èëÿ Àëëàùà òÿðÿô úàí àòìàüà òÿëÿñèðäè.

Î, õÿðúëÿäèéè ïóëëàð ùàãäà ùå÷ äÿ ïåøìàí îëìàäû. Î, éîëäà ùÿð äÿôÿ

éîðüóíëóã ùèññ åäÿíäÿ, ãÿëáèíäÿ Ïåéüÿìáÿðÿ ãàðøû úàí àòìà

ÿìÿëÿ ýÿëèðäè âÿ î, þç éîëóíà äàâàì åäèðäè.

Î, Ìÿäèíÿäÿí èêè ìèë àðàëûãäà éåðëÿøÿí Qóáà êÿíäèíÿ ÷àòàíäà,

îíó Påéüÿìáÿð ýþðäö. Ñuùåéáèí ñàü-ñàëàìàò ýÿëìÿñèíÿ ÷îõ

ñåâèíÿí Påéüÿìáÿð äåäè:

- Ñþâäÿëÿøìÿ ÿëâåðèøëè èäè, åé ßáó Éÿùéà, ñþâäÿëÿøìÿ ÿëâåðèøëè

èäè...

Î, áó ñþçëÿðè ö÷ äÿôÿ äåäè.

Ñuùåéáèí öçö ñåâèíúëÿ èøûãëàíäû âÿ î äåäè:

257

- Àëëàùà àíä è÷èðÿì, åé Ïåéüÿìáÿð ñÿíèí éàíûíà ýÿëÿíäÿ ìÿíè

éîëäà ùå÷ êÿñ ãàáàãëàìàéûá. Áó õÿáÿðè ñÿíÿ ÷àòäûðàí Úÿáðàèë îëóá.

* * *

Ùÿãèãÿòÿí äÿ, ñþâäÿëÿøìÿ ÿëâåðèøëè îëäó. Áó, ñÿìàäàí íàçèë

îëàí âÿùé èëÿ òÿñäèãëÿíäè. Áóíà Úÿáðàèë øàùèäëèê åòäè. Ïåéüÿìáÿðÿ

Àëëàùûí áó ñþçëÿðè íàçèë îëäó:

«Âÿ èíñàíëàðûí àðàñûíäà åëÿñè âåð êè, Àëëàùûí ðèçàñûíû àëìàã

ö÷öí, þçöíö ñàòìàüà ùàçûðäûð âÿ Àëëàù þç áÿíäÿëÿðèíÿ ãàðøû

øÿôãÿòëÿ äîëóäóð». (ÿl-Bÿqÿrÿ, 207)

Õîøáÿõòäèð Ñuùåéá èáí Ñèíàí ÿð-Róìè âÿ Àëëàù îíà ðÿùìÿò

åëÿñèí!. 66 * * *

66

Ñuùåéá ÿð-Ðóìè ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò ö÷öí áàõ:

1. «ßë-Èñàáÿ», 2/195;

2. Èáí Ñàäûí «Òÿáÿãÿòè», 3/226;

3. «ßñÿä ÿë-Ôàáà» 3/30;

4. «ßë-Èñòèÿá» 2/174;

5. «Ñèôÿò ÿñ-Ñÿôâà» 1/169;

6. «ßë-Áèäÿééÿ âÿ ÿë-Íÿùàééÿ», 7/318-319;

7. «Ùÿéàò ÿñ-Ñÿùàáÿ», (4-úö ùèññÿíèí ìöíäÿðèúàòûíà áàõ);

8. «ßë-ßëÿì âÿ ìÿðàúèÿùó».

258

ßÁÓ ßÄ-ÄÀÐÄÀ

«Áöòöí äöíéà ßáó ÿä-Äàðäàíûí ìöäàôèÿñèíÿ

ñèíÿñèíè ñèïÿð åëÿäè»

ßáä ÿð-Ðÿùìàí èáí Àóô

Õàëã àðàñûíäà ßáó ÿð-Äàðäà êèìè òàíûíàí Uâåéìèð èáí Ìàëèê

ÿë-Õÿçðàúè ñÿùÿð òåçäÿí äóðóá þç áöòöíöí éàíûíà ýÿëäè. Î, áöòö åâèí

ÿí layiqli éåðèíÿ ãîéìóøäó. Î, áöòÿ äöêàíûíäàêû ÿí éàõøû âÿ èíúÿ

ÿòèðëè éàüëàð ÷ÿêäè. Ñîíðà î, áöòÿ, Éÿìÿíäÿí ýÿëÿí òàúèðëÿðäÿí

áèðèíèí ßä-Äàðäàéà áàüûøëàäûüû ÿí ýþçÿë èïÿêäÿí òèêèëìèø éåíè

ýåéèìëÿð ýåéèíäèðäè.

ßáó ÿä-Äàðäà åâäÿí ÷ûõûá äöêàíà éîëà äöøäö. Éÿñðèáèí áöòöí

êö÷ÿëÿðè Áÿäð äþéöøöíäÿí ãàéûäàí Ìÿùÿììÿäèí äàâàì÷ûëàðû èëÿ äîëó èäè.

Ãàëèáëÿðèí þíöíäÿ ÿñèð ãóðåéøëèëÿð ýåäèðäèëÿð. Îíëàðû ýþðÿí ÿä-Äàðäà áàøãà

òÿðÿôÿ äþíäö, ëàêèí áóðàäà äà Xÿçðàú ãÿáèëÿñèíäÿí îëàí áèð îüëàíëà öç-öçÿ

ýÿëäè. ßä-Äàðäà îíäàí Àáäóëëàh èáí Ðàâàhà ùàããûíäà ñîðóøäó. Õÿçðàúëû

îüëàí îíà úàâàá âåðäè:

- Î, äþéöøäÿ ÿñë ãÿùðÿìàíëûã ìþúöçÿëÿðè ýþñòÿðèá, åâÿ ñàüñàëàìàò,

ùÿì äÿ áþéöê ãÿíèìÿòëÿ ãàéûòäû.

Áó ñþçëÿð ÿä-Äàðäàíû ñàêèòëÿøäèðäè.

Îüëàí ÿä-Äàðäàíûí Àáäóëëàh èáí Ðàâàhà ùàããûíäà

ñîðóøìàñûíäàí ùå÷ òÿÿúúöáëÿíìÿäè. Ùàìû îíëàðû áàüëàéàí ãàðäàøëûã

ùàããûíäà áèëèðäè. ßáó ÿä-Äàðäà Àáäóëëàh èáí Ðàâàhà èëÿ ùÿëÿ úàùèëèééÿ

äþâðöíäÿ ãàðäàø îëìóøäó. Èñëàì ýÿëäèêäÿ, èáí Ràâàhà îíó ãÿáóë åòäè,

ßáó ÿä-Äàðäà èñÿ éåíè äèíäÿí èìòèíà åòäè.

Ëàêií áåëÿ áåëÿ èõòèëàô áó èêè èíñàíû áàüëàéàí ñûõ ìöíàñèáÿòëÿðè

ãûðìàäû. Àáäóëëàh èáí Ðàâàhà äàèìà ßáó ÿä-Äàðäàíû çèéàðÿò åäèð, îíà

õÿáÿðäàðëûã åäèð, èñëàìû ãÿáóë åòìÿéÿ ÷àüûðûð âÿ ÿä-Äàðäàíûí áöòïÿðÿñò

îëàðàã éàøàäûüû ùÿð ýöí ö÷öí ùåéôñëÿíèðäè.

* * *

ßä-Äàðäà äöêàíà ýÿëèá, àëûø-âåðèøëÿ ìÿøüóë îëìàüà áàøëàäû.

Áó àí î, åâèíäÿ íÿ áàø âåðäèéèíè áèëìèðäè. Áó âàõò äà Àáäóëëàh

èáí Ðàâàhà äîñòóíóí åâèÿ òÿðÿô ýåäèðäè. Î, þç ôèêðèíè ùÿéàòà

êå÷èðìÿéè ãÿòè ãÿðàðà àëìûøäûð...

259

ßä-Äàðäànın åâèíÿ éàõûíëàøàí Àáäóëëah ýþðäö êè, åâèí ýèðèø

ãàïûñû à÷ûãäûð, ÿä-Äàðäàíûí àíàñû èñÿ ùÿéÿòäÿäèð. Àáäóëëàh îíà

ìöðàúèÿò åòäè:

- Ñàëàì îëñóí ñÿíÿ, åé ßä-Äàðäàíûí àíàñû!

- Ñÿíÿ äÿ ñàëàì, åé ßáó ßä-Äàðäàíûí ãàðäàøû!- î úàâàá âåðäè.

- Áÿñ ßáó ÿä-Äàðäà ùàíû?- Àáäóëëàh ñîðóøäó.

- Î, äöêàíà ýåäèá âÿ òåçëèêëÿ ãàéûòìàëûäûð- äåéÿ ãàäûí úàâàá

âåðäè.

- Ýèðìÿéÿ èúàçÿ âåðÿðñÿí?- Àáäóëëàh ñîðuøäó.

- Õîø ýÿëäèí – äåéÿ ÿä-Äàðäàíûí àíàñû îíó è÷ÿðè áóðàõäû. Ñîíra

èñÿ ãàäûí, þç îòàüına êå÷èá åâ èøëÿðèéëÿ âÿ óøàãëàðëà ìÿøüóë îëìàüà

áàøëàäû.

* * *

Àáäóëëàh èáí Ðàâàhà ßáó ÿä-Äàðäàíûí áöòö éåðëÿøäèðäèéè îòàüà

êå÷äè âÿ þçö èëÿ ýÿòèðäèéè ÷ÿêèúè ÷ûõàðòäû. Î, áöòö ñûíäûðàðàã äåäè:

«Ùÿãèãÿòÿí äÿ Àëëàùà øÿðèê ãîøäóãëàðû ùÿð áèð øåé éàëàíäûð!

Ùÿãèãÿòÿí äÿ Àëëàùà øÿðèê ãîøäóãëàðû ùÿð áèð øåé éàëàíäûð!»

Î, áöòö ñûíäûðäûãäàí ñîíðà åâäÿí ÷ûõäû.

* * *

ßä-Äàðäàíûí àíàñû áöò äàéàíäûüû îòàüà ýèðèá ýþðäö êè, áöò

ãÿëïÿëÿðÿ áþëöíöá âÿ îíëàð äàüûíûã øÿêèëäÿ éåðÿ ñÿïÿëÿíèá... Î, þç

éàíàãëàðûíà ñèëëÿëÿð âóðàðàã ãÿìýèí ùàëäà äåéèðäè: «Ñÿí ìÿíè ìÿùâ

åòän, åé İáí Ðàâàhà. Ñÿí ìÿíè ìÿùâ åòäèí, åé İáí Ðàâàhà».

* * *

Òåçëèêëÿ ßáó ÿä-Äàðäà åâÿ ãàéûäûá, àðâàäûíûí áöò îëàí îòàüûí

ãàïûñû þíöíäÿ îòðóäóüóíó ýþðäö. Î, ãîðõà-ãîðõà ÿðèíÿ áàõûðäû.

- Íÿ îëóá? – ßáó ÿä-Äàðäà ñîðóøäó.

- Ñÿí îëìàéàíäà ãàðäàøûí Àáäóëëàh èáí Ðàâàhà ýÿëèá, áöòöí

áàøàía áó îéóíó à÷ûá-àðâàäû äåäè: - Þçön áàõà áèëÿðñÿí.

Áöòÿ áàõàí ÿä-Äàðäà îíóí áèð éûüûì äàøà ÷åâðèëäèéèíè ýþðäö. Î,

÷îõ ãÿçÿáëÿíèá, Àáäóëëàhäàí èíòèãàì àëìàã èñòÿäè. Ëàêèí ÷îõ

÷ÿêìÿäè êè, î, ñàêèòëÿøäè âÿ îëàíëàð áàðÿäÿ äöøöíöá äåäè: «ßýÿð áó

260

áöòäÿ õåéèð îëñàéäû, î, ìöòëÿã þçöíö ãîðóéàðäû âÿ øÿðè

óçàãëàøäûðàðäû».

Î, äÿðùàë Àáäóëëàh èáí Ðàâàhàíûí éàíûíà ýåòäè, ñîíðà èñÿ îíëàð

áèðëèêäÿ Àëëàùûí Ðÿñóëónun éàíûíà ýåòäèëÿð. Îðàäà ßáó ÿä-Äàðäà

Èñëàìû ãÿáóë åòäèéèíè åëàí åòäè. Áó àõûðûíúı áöòïÿðÿñò èäè êè, o

dairÿdÿn Èñëàìû ãÿáóë åòäè.

* * *

ßáó ÿä-Äàðäà òàì ñÿìèìèëèêëÿ Àlëàùà âÿ Îíóí ðÿñóëóna

èìàí ýÿòèðäè. Î, áèëÿíäÿ êè, éîëäàøëàðû Àëlàùûí dèíèíèí âÿ Êèòàáûíûí

þéðÿíèëìÿñèíäÿ, äèíè àéèíëÿðäÿ, þç ãÿëáëÿðèíèí õèëàñû ö÷öí âÿ Àëëàùà

áèðëÿøìÿê ö÷öí ìþìèíëèéèí ÿëäÿ åäèëìÿñèíäÿ îíó íÿ ãÿäÿð

ãàáàãëàéûáëàð, êå÷ìèøäÿ áó ãÿäÿð õåéðè ÿëäÿí áóðàõäûüû ö÷öí ÷îõ

ïåøìàí îëäó.

ßbó ÿä-Äàðäà ãÿðàðà àëäû êè, ýåúÿ-ýöíäöç óñàíìàäàí áèëèê

ãàçàíûá, þç éîëäàşëàðûíà ÷àòñûí âÿ îíëàðû þòñöí.

Î, þç èáàäÿòèíäÿ áöòöí äöíéÿâè øåéëÿðäÿí èìòèíà åäÿðÿê

áèëèêëÿðÿ úàí àòûðäû. ßáó ÿä-Äàðäà Àëëàùûí êèòàáûíû èíàäëà îõóéóá

þéðÿíèðäè, àéÿëÿrè ÿçáÿðëÿéèð, îíëàðûí ìÿíàñû áàðÿñèíäÿ äöøöíöðäö.

Òèúàðÿòèí îíó èáàäÿòäÿí àëäûüû ñåâèíúäÿí ìÿùðóì åòäèéèíè âÿ

îíó áöòöí òÿùñèë òîïëàíòûëàðûíû çèðéàðÿò åòìÿéÿ ìàíå îëäóüóíó ýþðÿí

ÿä-Äàðäà ùå÷ áèð òÿðÿääöä âÿ ïåøìàí÷ûëûã ÷ÿêìÿäÿí áó èøè áóðàõäû.

Áèð íÿôÿð îíà áó ùàãäà ñóàë âåðÿíäÿ, î, áåëÿ úàâàá âåðäè:

- Ìÿíèì Ïåéüÿìáÿðlÿ îëàí ÿùäè-ïåéìàíûìäàí ãàáàã ìÿí

òàúèð èäèì. Èñlàì äèíèíè ãÿáóë åòäèêäÿí ñîíðà, ìÿí åéíè çàìàíäà

ùÿì òèúàðÿòëÿ, ùÿì äÿ èáàäÿòëÿ ìÿøüóë îëìàã èñòÿäèì. Àììà áó

àëûíìàäûãäà, ìÿí òèúàðÿòè áóðàõûá þçöìö áöòþâëöêëÿ èáàäÿòÿ ùÿñð

åòäèì. Àëëàùà àíä è÷èðÿì êè, ìÿí èíäè èñòÿéÿðäèì êè, ìÿñúèäèí

ãàáàüûíäà äöêàíûì îëñóí. Îíäà ìÿí úàìààò íàìàçûíû þòöðìÿçäèì,

ñîíðà èñÿ òèúàðÿòëÿ ìÿøüóë îëóá, ýöíäÿëèê ü÷ éöç äèíàð ÿëäÿ åäÿðäèì.

Î ñóàë âåðÿíÿ áàõûá äàâàì åòäè:

- Ìÿí äåìèðÿì êè, Óúà âÿ Ãöäðÿòëè Àëëàù òèúàðÿòè ãàäàüàí åäèá,

ñàäÿúÿ îëàðàã ìÿí åëÿ áèðèñè îëìàã èñòÿðäèì êè, òèúàðÿò ìÿíè Àëëàùû

çèêð åòìÿêäÿí éàéûíäûðìàñûí.

* * *

261

ßáó ÿä-Äàðäà íÿèíêè òèúàðÿòè áóðàõäû, î, ùÿòòà áöòöí äöíéÿâè

øåéëÿðäÿí èìòèíà åòäè. Äöíéÿâè úàù-úÿëàë âÿ áÿð-áÿçÿê îíóí ïèñèíÿ

ýÿëèðäè. Î, ãóðó ÷þðÿêëÿ âÿ þç ÷ûëïàãëûüûíû þðòìÿê ö÷öí ÿí êîáóä

ýåéèìëÿ êèôàéÿòëÿíèðäè.

Áèð äÿôÿ, ñîéóã ýåúÿëÿðäÿí áèðèíäÿ îíóí åâèíÿ áèð äÿñòÿ àäàì

ýÿëäè. Î, îíëàðû èñòè éåìÿêëÿ òÿìèí åòäè, ëàêèí éàòìàüà éîðüàí

âåðìÿäè. Àäàìëàð éàòìàüà ùàçûðëàøàíäà áó áàðÿäÿ äàíûøäûëàð âÿ

îíëàðäàí áèðè äåäè:

- Ìÿí ýåäèá áó ùàãäà îíà äåéÿðÿì.

Î áèðèñè èñÿ äåäè:

- Áóíó åòìÿ.

Ëàêèí ùÿìèí àäàì ßáó ÿä-Äàðäàíûí éàíûíà ýåòìÿê ãÿðàðûíà

ýÿëäè. Îíóí îòàüûíûí ãàïûñûíà éàõûíëàøàí àäàì ýþðäö êè, ßáó ÿä-

Äàðäà óçàíûá, àðâàäû èñÿ éàíûíäà îòóðóá. Èêèñèíèí äÿ ÿéíèíäÿ, îíëàðû

èñòèäÿí éà äà ñîéóãäàí ãîðóéà áèëìÿéÿúÿê éöíýöë áèð ýåéèì âàð èäè.

Àäàì ßáó ÿä-Äàðäàéà äåäè:

- Ìÿí ýþðöðÿì êè, ñÿí äÿ áèçèì êèìè éàòûðñàí. Áÿñ ñèçèí

ÿøéàëàðûíûç ùàíû?!

ßáó ÿä-Dàðäà îíà áåëÿ úàâàá âåðäè:

- Áèçèì åâèìèç îðàäàäûð âÿ áèç ÿøéàëàðû ÿëäÿ åäÿí êèìè, îíëàðû

îðà ýþíäÿðèðèê. ßýÿð áèçèì åâèìèçäÿ áèð øåé îëñàéäû, îíó ìöòëÿã ñèçÿ

âåðÿðäèê. Áèçèì î áèðè åâèìèçÿ ýåäÿí éîëäà áèð úèääè ìàíåÿ âàð. Îíó

éàëíûç éöêñöç, ùå÷ áèð øåéëÿ éöêëÿíìÿìèø øÿêèëäÿ êå÷ìÿê îëàð. Îíà

ýþðÿ äÿ áèç áó ìàíåÿíèí þùäÿñèíäÿí ìöâÿôôÿããèéÿòëÿ ýÿëìÿê ö÷öí

àüûð ùå÷ áèð øåéÿ ñàùèá îëìàã èñòÿìèðèê.

- Ñÿí àíëàäûí? - î, ùÿìèí àäàìäàí ñîðóøäó.

Áÿëè, àíëàäûì- äåéÿ àäàì úàâàá âåðäè. Õåéðèíè ýþðÿñÿí.

* * *

Õÿëèôÿ ßë-Ôàðóã ßáó ÿä-Äàðäàíû Øàìà úàíèøèí òÿéèí åòìÿê

èñòÿäè, ëàêèí î, èìòèíà åòäè. Þìÿð òÿêèä åäÿíäÿ ßáó ÿä-Äàðäà îíà

äåäè:

- ßýÿð ñÿí èñòÿéèðñÿí êè, ìÿí îíëàðûí éàíûíà ýåäèá îíëàðà

Àëëàùûí Êèòàáûíû âÿ Ïåéüÿìáÿðin Ñöííÿñèíè þéðÿäèì âÿ îíëàðëà

áèðýÿ íàìàç ãûëûì, îíäà ìÿí ùàçûð.

Áó ñþçëÿð Þìÿðè ÷îõ ñåâèíäèðäè. Áåëÿëèêëÿ, ßáó ÿä-Äàðäà

Äÿìÿøãÿ éîëà äöøäö. Îðàéà ýåäÿí ÿä-Äàðäà èíñàíëàðûí ÷îõóíó

262

òÿìòÿðàã, úàù-úÿëàë âÿ äöíéÿâè ÿéëÿíúÿëÿðÿ ãàïûëäûüûíû ýþðäö. Î,

áóíäàí äÿùøÿòÿ ýÿëÿðÿê, àäàìëàðû ìÿñúèäÿ ÷àüûðäû. Ùàìû éûüûëàíäàí

ñîíðà, î, èíñàíëàðûí ãàðøûñûíäà äóðóá äåäè:

- Åé Äÿìÿøã ñàêèíëÿðè, ñèç äiíèìèçÿ ýþðÿ áèçÿ ãàðäàø âÿ

åâèìèçÿ ýþðÿ ãîíøóñóíóç. Ñèç äöøìÿíëÿðìèçëÿ ìöáàðèçÿäÿ áèçèì

ìöòòÿôèãëÿðèìèçñèíèç.

Åé Äÿìÿøã ñàêèíëÿðè! Ìÿíÿ ìåùðèáàí éàíàøûá ìÿíèì

ìÿñëÿùÿòëÿðèìè ãÿáóë åòìÿéÿ ñèçÿ íÿ ìàíå îëóð? Ìÿíÿ ñèçäÿí ùå÷

íÿ ëàçûì äåéèë. Ìÿí ñèçÿ ìÿñÿëÿùÿò âåðèðÿì, ìÿíèì õÿðúëÿðèìè èñÿ

áàøãàëàðû þäÿéèð.

Ìÿí ýþðöðÿì êè, þëöì òÿäðèúÿí ñèçèí àëèìëÿðèíèçè àïàðûð, ñèçèí

úàùèë èíñàíëàðûíûç èñÿ òÿùñèë àëìûð!

Ìÿí ýþðöðÿì êè, ñèç Óúà âÿ Ãöäðÿòëè Àëëàùûí çÿìàíÿò âåðäèéiíè

ùÿâÿñëÿ ýþòöðöðñöíöç, àììà åéíè çàìàíäà Îíóí ñèçÿ ÿìð åòäèéè èëÿ

ùåñàáëàøìûðñûíûç!

Ìÿýÿð ìÿí ýþðìöðÿì êè, ñèç éåéÿ áèëìÿäèéèíèçè òîïëàéûðñûíûç?!

Ñèç éàøàìàéàúàüûíûç åâëÿðè òèêèðñèíèç!

Ñèç ÷àòà áèëìÿéÿúÿêëÿðèíèçÿ öìèä åäèðñèíèç!

Ñèçäÿí ãàáàã äà öìèä áÿñëÿéÿí õàëãëàð âàð èäè, àììà ÷îõ âàõò

êå÷ìÿäè êè, îíëàð êöë îëäóëàð.

Îíëàðûí áöòöí öìèäëÿðè øþùðÿòïÿðÿñòëèê âÿ þçö-þçöíö àëäàòìà

îëóá.

Âÿ îíëàðûí åâè ãÿáèð îëäó.

Åé Äÿìÿøã ñàêèíëÿðè, ñèç õàòûðëàéûðñûíûç Àä qövmünün áàøûíà

íÿëÿð ýÿëäè. Îíëàðûí íÿ ãÿäÿð ïóëëàðû âÿ þâëàäëaðû âàð èäè!

Áÿñ áó ýöí êèì îíëàðûí ìèðàñûíû ìÿíäÿí ùå÷ îëìàçñà èêè äèíàð

âåðèá àëàð?

Áóðàäà éûüûøàíëàð åëÿ àüëàøìàüà áàøëàäûëàð êè, îíëàðûí àüëàøìàëàðû

ùÿòòà ìÿñúèäèí äèâàðëàðû àðõàñûíäà äà åøèäèëèðäè.

* * *

Ùÿìèí ýöíäÿí åòèáàðÿí ßáó ÿä-Äàðäà ôÿàë ñóðÿòäÿ Äÿìÿøãäÿêè

ìÿúëèñëÿðè çèéàðÿò åòìÿéÿ âÿ áàçàðëàðû ýÿçìÿéÿ áàøëàäû. Î, ñóàëëàðà

úàâàá âåðèð, ñàâàäñûçëàðà åëì þéðÿäèð, áîéóí ãà÷ûðàíëàðûí èïèíè ÷ÿêèð âÿ

áóíóí ö÷öí ùÿð èìêàíäàí èñòèôàäÿ åäèðäè.

* * *

263

Áèð äÿôÿ ßáó ÿä-Äàðäà êö÷ÿäÿ áèð íå÷ÿ àäàìûí áèð íÿôÿðè ÿùàòÿ

åäèá, îíó ñþéÿ-ñþéÿ äþéäöêëÿðèíè ýþðäö. Îíëàðà éàõûíëàøàí ÿä-

Äàðäà íÿ îëäóüóíó õÿáÿð àëäû.

Îíëàð äåäèëÿð:

- Áó àäàì áþéöê ýöíàù åäèá.

ßáó ÿä-Äàðäà ñîðóøäó:

- Áÿñ áó àäàì ãóéóéà äöøñÿéäè íåúÿ, ñèç îíó îðàäàí

÷ûõàðàðäûíûç?

- ßëáÿòòÿ - äåéÿ îíëàð úàâàá âåðäèëÿð.

- Îíäà îíó ñþéöá äþéìÿéèí, - ßáó ÿä-Äàðäà îíëàðà äåäè: -

Îíà õÿáÿðäàðëûã åäèá, íÿñèùÿò âåðèí. Àëàùà øöêöð åäèí êè, Î, ñèçÿ

îíóí åòäèéèíè åòìÿéÿ èìêàí âåðìÿäè.

- Áÿñ ñÿí îíà íèôðÿò åòìèðñÿí? – àäàìëàð îíäàí ñîðóøäóëàð.

ßáó ÿä-Äàðäà îíëàðà áåëÿ úàâàá âåðäè:

- Ìÿí îíóí åòäèéèíÿ íèôðÿò åäèðÿì. Àììà ÿýÿð î, þç ýöíàù

èøëÿðèíè áóðàõñà, ìÿíèì ãàðäàøûì îëàð.

Ùÿìèí àäàì ùþíêöðòö èëÿ àüëàéûá, òþâáÿ åòäèéèíè äåäè.

* * *

Áèð äÿôÿ áèð ýÿíú ßáó ÿä-Äàðäàíûí éàíûíà ýÿëèá îíà ìöðàúèÿò åòäè:

«Åé Àëëàùûí ðÿñóëónun ñÿùàáÿñè, ìÿíÿ íÿñèùÿò âåð!»

ßáó ÿä-Äàðäà îíà äåäè: «Îüëóì! Àëëàùû éàõøû ýöíöíäÿ éàä åò,

Î äà ñÿíè äÿðä ýÿëÿíäÿ éàä åäÿð. Îüëóì! Áèëèê òîïëà, îõó, ñÿíÿ

äåéèëÿíëÿðÿ ãóëàq àñ! ×àëûø úàùèë îëìà, éîõña ñÿíè ôÿëàêÿò ýþçëÿéèð.

Îüëóì! Ãîé ìÿñúèä ñÿíèí åâèí îëñóí. Ìÿí þçöì åøèòìèøÿì êè,

Àëëàùûí Ðÿñóëó äåìèøäèð: «Ìÿñúèäëÿð ùÿð áèð ìþìèíèí åâèäèð». Óúà

âÿ Qöäðÿòëè Àëëàù, åâè ìÿñúèä îëàíëàðà ÿìèí-àìàíëûã, ðÿùìÿò âÿ

Îíóí èëòèôàò éîëóéëà ýåòìÿéÿ èìêàí âåðèá.

* * *

Áèð äÿôÿ úàâàíëàðäàí èáàðÿò äÿñòÿ éîëóí öñòöíäÿ äóðóá, øÿí

ùàëäà ñþùáÿò åäèðäè âÿ êå÷ÿíëÿðÿ áàõûðäû. Îíëàðà éàõûíëàøàí ßáó ÿä-

Äàðäà äåäè: «Åé ìÿíèì áàlàëàðûì! Ìöñÿëìàíûí åâè- îíóí

ðàùàòëàíäûüû ùöúðÿäèð. Áàçàðëàðäà ùå÷ áèð èøèíèç îëìàäàí îòóðóá,

âàõòûíûçû áîø éåðÿ ñÿðô åòìÿéèí».

* * *

264

ßáó ÿä-Äàðäà Äÿìÿøãäÿ îëàíäà Ìöàâèéÿ èáí ßáó Ñöôéàí îüëó

Éÿçèä ö÷öí ÿä-Äàðäàíûí ãûçûíà åë÷è éîëëàäû. Ëàêèí ßáó ÿä-Äàðäà

ãûçûíû Ìöàâèéÿíèí îüëóíà âåðìÿêäÿí èìòèíà åäèá, îíó ñàäÿ áèð

ìöñÿëìàíà ÿðÿ âåðäè. Áó îüëàí ìþìèíëèéè âÿ ÿõëàãû èëÿ ñå÷èëèðäè.

Èíñàíëàð áóíó áèëÿíäÿ àðàëàðûíäà ñþç-ñþùáÿò ýÿçìÿéÿ áàøëàäû

êè,Éÿçèä èáí Ìöàâèéÿ ßáó ÿä-Äàðäàíûí ãûçûíà åë÷è ýþíäÿðèá, ëàêèí

î, îíà ðÿää úàâàáû âåðèá âÿ ãûçûíû ñàäÿ áèð ìöñÿëìàíà ÿðÿ âåðèá.

ßáó ÿä-Äàðäàäàí áóíóí ñÿbÿáèíè ñoðóøàíäà î, äåäè:

- Ìÿí áó ùÿðÿêÿòëÿ ãûçûì ö÷öí õåéèð èñòÿäiì.

- Íåúÿ éÿíè? – îíëàð ìàðàãëàíäûëàð.

ßáó ÿä-Äàðäà úàâàá âåðäè:

- Òÿñÿââöð åäèí êè, ãûçûì ýþçÿë áèð åâäÿ éàøàéûð, íþêÿðëÿð äÿ

îíà ãóëëóã åäèðëÿð. Áó ùàëäà îíóí èìàíû íåúÿ îëàð?!

* * *

ßáó ÿä-Äàðäà Øàìäà îëàíäà, îðàéà õÿëèôÿ Þìÿð èáí ßë-Õÿòòàá

òÿøðèô áóéóðäó. Àõøàì î, äîñòó ÿä-Äàðäàíû çèéàðÿò åòìÿéÿ ýÿëäè.

Þìÿð îíóí åâèíÿ ýÿëèá, ãàïûíû èòÿëÿäè âÿ ýþðäö êè, öñòöíäÿ ùå÷ áèð

úÿôòÿñè äÿ éîõäóð. Þìÿð òàìàìèëÿ ãàðàíëûã îëàí åâÿ ýèðÿíäÿ ßáó

ÿä-Äàðäà îíóí àääûìëàðûíû åøèäèá, îíó ñàëàìëàäû âÿ þç éàíûíäà

îòóçäóðäó. Ãàðàíëûãäà áèðè-áèðèíè ýþðìÿéÿí äîñòëàð ñþùáÿò åòìÿéÿ

áàøëàäûëàð. Þìÿð ßáó ÿä-Äàðäàíûí éàñòıüûíà ÿë âóðìàã èñtÿdèêäÿ,

éàñòûüûí ÿâÿçèíÿ àò ÷óëó îëäóüóíó ýþðäö. Îíóí äþøÿéèíèí è÷è õûðäà

äàøëàðëà äîëó èäè,éîðüàíû èñÿ åëÿ íàçèê èäè êè, îíó Äÿìÿøã

ñîéóãëàðûíäàí ùå÷ ãîðóìóðäó.

Þìÿð ãûøãûðäû:

- Àëëàù ñÿíÿ ðÿùì åòñèí! Ìÿýÿð ìÿí ñÿíÿ êþìÿê åòìèðäèì?!

Ìÿýÿð ìÿí ñÿíÿ ïóë ýþíäÿðìèðäèì?!

ßáó ÿä-Äàðäà äåäè:

- Þìÿð, Påéüÿìáÿðin áèçÿ äàíûøäûüû ùÿäèñ éàäûíäàäûðìû?

Þìÿð ñîðóøäó:

- Ùàíñûíû äåéèðñÿí?

265

ßáó ÿä-Äàðäà äåäè:

- Ìÿýÿð î, äåìÿìèøäèð: «Ãîé ñèçèí ùÿðÿíèçèí äöíéà ìàëû áèð

àòëûíûí éöêö îëäóüó ãÿäÿð îëñóí»?

- Ùÿ, î áåëÿ äåéèðäè - Þìÿð úàâàá âåðäè.

- Áÿñ áèç îíäàí ñîíðà íÿ åòäèê, Þìÿð?! – ßáó ÿä-Äàðäà

ñîðóøäó.

Þìÿð âÿ ßáó ÿä-Äàðäà ùþíêöðöá àüëàäûëàð. Îíëàð ñÿùÿð

à÷ûëàíàäÿê àüëàéûðäûëàð.

* * *

ßáó ÿä-Äàðäà Äÿìÿøãäÿ îëàðêÿí îíóí ñàêèíëÿðèíè õÿáÿðäàð

åäèð, îíëàðà îõóìàüû âÿ Àëëàùûí Êèòàáûíû âÿ Hikmÿtèíè þéðÿäèðäè.

Îíóí þëìÿê âàõòû ýÿëÿíäÿ, éîëäàøëàðû îíóí éàíûíà ýÿëèá ñîðóøäóëàð:

- Íÿäÿí øèêàéÿòëÿíèðñÿí:

- Þç ýöíàùëàðûìäàí- ßáó ÿä-Äàðäà úàâàá âåðäè.

- Áÿñ íÿ èñòÿéèðñÿí?- îíäàí ñîðóøäóëàð.

- Àëëàùûí ìÿíè áàüûøëàìàñûíû – î úàâàá âåðäè.

Ñîíðà î, ÿòðàôûíäàêûëàðà äåäè: «Ìÿíÿ äåéèí: Àëëàùäàí áàøãà òàíðû

éîõäóð âÿ Ìÿùÿììÿä Àëëàùûí Ðÿñóëóäóð». Î, áó ñþçëÿðè úàí

âåðÿíÿäÿê òÿêðàðëàéûðäû.

* * *

ßáó ÿä-Äàðäà þëÿíäÿí ñîíðà, Àóô èáí Ìàëèê ßë-ßøúài éàòûá

éóõóñóíäà áþéöê éàøûë âÿ êþëýÿëè ÷ÿìÿíëèê ýþðäö. ×ÿìÿíëèêäÿ

äÿðèäÿí äöçÿëäèëìèø áþéöê ÷àäûð äàéàíìûøäûð, ÿòðàôûíäà èñÿ áþéöê

ñöðö ãîéóí âàð èäè.

Î ñîðóøäó:

- Áóíëàð êèìèíäèð?

Îíà äåäèëÿð:

- Áó ßáä ÿð-Ðÿùìàí èáí Àóôà ìÿõñóñäóð. ×àäûðäàí ÷ûõàí ßáä

ÿð-Ðÿùìàí îíà äåäè:

266

- Åé èáí Ìàëèê, Ãöäðÿòëè Àëëàù áöòöí áóíëàðû áèçÿ Ãóðàíûí

âàñèòÿñè èëÿ ýþíäÿðèá. ßýÿð ñÿí áó éîëëà ýåòñÿéäèí, îíäà ùå÷ âàõò

ýþðìÿäèéèíè ýþðÿðäèí âÿ ùå÷ âàõò åøèòìÿäèéèíè åøèäÿðäèn âÿ

ùÿì÷èíèí äÿ ùå÷ ôèêèðëÿøìÿäèéèí áèð şåé òàïàðäûí.

Èáí Ìàëèê ñîðóøäó:

- Åé ßáó Ìÿùÿììÿä, áÿñ ñÿíèí äàíûøäûãëàðûíûí ùàìûñû êèìèí

ö÷öíäöð?


-Ãöäðÿòëè Àëëàù áöòöí áóíëàðû éàøàäûüû âàõò äöíéÿâè íåìÿòëÿðè

ãÿáóë åòìÿéÿí ßáó ÿä-Äàðäà ö÷öí hazırlayıb. 67

* * *

67 ßáó ÿä-Äàðäà ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò ö÷öí áàõ:

1. «ßë-Èñàáÿ», 3/45;

2. «ßë-Èñòèÿá», 3/15 âÿ 4/159;

3. «ßñÿä ÿë-Qàáà», 4/159;

4. «Ùèëéÿò ÿë-Þâëèéÿ», 1/308;

5. «Ùöñí ÿñ-Ñÿùàáÿ», 218-úè ñÿù.;


7. «Òàðèõ ÿë-Èñëàì», 2/107;

8. «Ùÿéàò ÿñ-Ñÿùàáÿ» (ìöíäÿðèúàòûíà áàõ);

9. «ßë-Êÿâàêèá ÿë Äÿðèéÿ», 1/45;

10. “ÿl-ßalÿm lilzÿrkali”, 5/281.

11. «ßë-ßëÿì», 1/281.

267

ÇÅÉÄ ÈÁÍ HÀÐÈÑÀ

«Àëëàùà àíä è÷èðÿì êè, Çåéä èáí Hàðèñà îíà òàïøûðûëàí èøÿ ëàéèã

èäè âÿ èíñàíëàð àðàñûíäà ìÿíèì ñåâèìëèì èäè».


Ñÿëÿáèí ãûçû Ñóàäÿ þç ãÿáèëÿñèíè, Áÿíè Ìàíû çèéàðÿò åòìÿéÿ ýåòìèøäèð.

Éîëäà îíó îüëó Çåéd èäí Hàðèñà ßë-Êàáè ìöşàéèÿò åäèðäè.

Î, þç ãîùóìëàðûíûí åâèídÿ ìÿñêóíëàøìûøäû êè, Áÿíè ßë-Qaéí

ãÿáèëÿñèíèí àòëûëàð äÿñòÿñè îíóí ãÿáèëÿñèíÿ ùöúóì åòäè. Îíëàð áöòöí

ÿìëàêû ÿëÿ êå÷èðèá, äÿâÿëÿðè ýþòöðöá, èíñàíëàðû äà ÿñèð àëäûëàð...

Îíóí ñÿkêèç éàøëû îüëó Çåéä èáí Hàðèñà äà ÿñèð äöøÿíëÿðèí

àðàñûíäà èäè. Îüëàíû Óêàçäàêû áàçàðäà ñàòûøà ãîéäóëàð âÿ îíó îðàäà

Ãóðåéøèí âàðëû áàø÷ûëàðûíäàí áèðè îëàí Ùàêèì èáí Ùàçàì èáí

Xuâåéëèä äþðä éöç äèðùÿìÿ àëäû. Î, Çåédäÿí áàøãà áèð íå÷ÿ îüëàí äà

àëäû âÿ îíëàðëà áèðýÿ Ìÿêêÿéÿ ãàéûòäû.

* * *

Îíóí áèáèñè Õÿäèúÿ áèíò Xuâåéëèä ãàðäàøû îüëóíóí ãàéûòäûüûíû

áèëÿí êèìè îíóíëà ýþðöøìÿéÿ ýÿëäè. Ùàêèì îíà äåäè:

- Ãóëàñ àñ, áèáè, ìÿí Óêàç áàçàðûíäà áèð äÿñòÿ îüëàí àëìûøàì.

Õîøóíà ýÿëÿíè þçöí ö÷öí ñå÷. Ãîé áó, ìÿíèì ñÿíÿ ùÿäèééÿì îëñóí.

Õÿäèúÿ õàíûì îüëàíëàðûí öçëÿðèíÿ áàõûá, Çåéä èáí Hàðèñàíûí

àüûëëû áàõûøëàðûíû þçëöéöíäÿ ãÿò åòäè âÿ ìÿùç îíó ñå÷äè. Î, îüëàíû

ýþòöðöá åâèíÿ ýåòäè.

* * *

Õÿäèúÿ òåçëèêëÿ Ìÿùÿììÿä èáí Àáäóëëàhà ÿðÿ ýåòäè. ßðèíÿ

éàõøû ùÿäèééÿ âåðìÿê èñòÿéÿí Õÿäèúÿ Çåéäè ñå÷èá, îíó ÿðèíÿ

áàüûøëàäû.

Áÿõòÿâÿð îüëàí Mÿùÿììÿä èáí Àáäóëëàhûí ùèìàéÿñèíÿ êå÷èá,

äàèìà îíóí íÿúèá ìöùèòèíäÿ îëóðäó âÿ îíóí éöêñÿê ìÿíÿâèééàòûíà

ãîøóëóðäó.

Áó çàìàí èñÿ îíóí òÿñÿëëè òàïìàéàí àíàñû îüëóíóí èòìÿñè èëÿ

êÿäÿðëÿíÿðÿê þçöíÿ éåð òaïìàéûá âÿ ñàêèòëÿøÿ áèëìÿéèá ôàñèëÿñèç

àüëàéûðäû.

268

Îíóí äÿðäè ÷îõ áþéöê èäè. ×öíêè î, ùå÷ áèëìèðäè êè, îüëó ñàüäûð

éà éîõ, îíó òàïìàã öìèäè âàð éà áöòöí cÿhdëÿð ôàéäàñûçäûð.

Çåéäèí àòàñû äà î âàõò îíó ôàñèëÿñèç îëàðàã ìöõòÿëèô éåðëÿðäÿ

àõòàðûð, éîë÷óëàðû äèíäèðèð âÿ äÿðä è÷èíäÿ öðÿê ïàð÷àëàéàí ãÿìýèí

øåèðëÿð éàçûðäû:

Ìÿí Çåéäèí áàøûíà íÿëÿð ýÿëäèéèíè áèëìÿäÿí îíóí éàñûíû

òóòóðäóì...

Î, ñàüäûðìû âÿ öìèä âàðìû, éîõñà mÿí àðòûã îíó ýþðìÿäÿí

ùÿéàò éîëóìó áèòèðìÿëèéÿì?

Àëàùà àíä è÷èðÿì êè, ìÿí ùå÷ íÿ áèëìèðÿì âÿ êÿäÿðëè ùàëäà

ñîðóøóðàì:

Ñÿíè äàüëàð éîõñà äöçëÿð ãà÷ûðòäûëàð?

Ñöáù âàõòû ýöíÿø ìÿíÿ îíó õàòûðëàäûð

Âÿ ãöðóá âàõòû äà ìÿí îíó õàòûðëàéûðàì...

Ìÿí éîðóëìàäàí äÿâÿìèí áåëèíäÿ îíó þìðöì áîéó

àõòàðàúàüàì.

Þëöì ìÿíè éàõàëàéàíàäÿê...

Ùÿð áèð èíñàí þëìÿëèäèð,

Ùÿòòà öìèä îíó àëäàòñà áåëÿ.

* * *

Çåéäèí ãÿáèëÿñèíäÿí áèð íå÷ÿ àäàì çèéàðÿò ìþâñöìöíäÿ

ìöãÿääÿñ éåðÿ ýÿëäèëÿð. Îíëàð ãÿäèì èáàäÿòýàùûí ÿòðàôûíäà äþâðÿ

âóðàðàã, Çåéäëÿ öç-öçÿ ýÿëäèëÿð. Îíëàð Çåéäè, Çåéä äÿ îíëàðû òàíûäû.

Îíëàð ñþùáÿòÿ áàøëàäûëàð, ùÿð èêè òÿðÿôäÿí ñóàëëàð éàğìàüà áàøëàäû.

Çèéàðÿò àéèíëÿðèíè áèòèðÿí àäàìëàð, åâëÿðèíÿ ãàéûäûá, Haðèñàéà

ýþðäöêëÿðèíè âÿ åøèòäèêëÿðèíè äàíûøäûëàð.

* * *

Hàðèñà þçö èëÿ, ñåâèìëè îüëóíó àçàä åòäèðìÿê ö÷öí êèôàéÿò ãÿäÿð

ïóë ýþòöðöá, äÿðùàë éîëà ùàçûðëàíäû. Hàðèñàíû ñÿôÿðäÿ ãàðäàøû Êààá

ìöøàéèÿò åòìÿéè ãÿðàðà àëäû. Èêè àòëû Ìÿêêÿéÿ òÿðÿô âàð ýöúö èëÿ

÷àïàðàã ýåòäèëÿð. Îðàéà ÷àòàí êèìè èêèñè äÿ Ìÿùÿììÿä èáí

Àáäóëëàhûí éàíûíà ýÿëèá äåäèëÿð:

- Åé ßáä ßë-Ìöòÿëëèá îüëó, ñèç Àëëàùûí ãîíøóëàðûñûíûç. Ùÿð

éàðäûì èñòÿéÿíÿ êþìÿê åäèðñèíèç, àúëàðû éåäèðäèðñèíèç âÿ áÿëàéà

269

äöøÿíëÿðè õèëàñ åäèðñèíèç.

Áèç ñÿíèí éàíûíäà îëàí îüëóìóçóí äàëûíúà ýÿëìèøèê. ×îõëó ïóë

ýÿòèðìèøèê êè, îíó ñÿíäÿí àëàã. Áèçèì õàùèøèìèçè éåðèíÿ éåòèð âÿ

ÿâÿçèíÿ èñòÿäèéèni òÿëÿá åò.

Ìÿùÿììÿä ñîðóøäó:

- Ñèçèí îüëóíóç êèìäèð êè?

Ãàðäàøëàð äåäèëÿð:

- Áó ñÿíäÿ îëàí îüëàíäûð. Àäû Çåéä èáí Hàðèñàäûð.

Ìÿùÿììÿä îíëàðäàí ñîðóøäó:

- Áÿñ ñèçäÿ îíó ïóëëà àëìàãäàí äàùà éàõøû îëàí áèð øåé âàð?

Ãàðäàøëàð ãûøãûðäûëàð:

- Ìÿùç íÿ?

Ìÿùÿììÿä äåäè:

- Îíó þç éàíûíûçà ÷àüûðûí. Ãîé î, ìÿíèìëÿ ñèçèí àðàíûçäà þçö

ñå÷èì åòñèí. ßýÿð î, ñèçè ñå÷ñÿ ïóëñóç-ïÿrÿñèç ñèçèíäèð. Éîõ, ÿýÿð î,

ìÿíè ñå÷ñÿ, îíäà Àëëàùà àíä îëñóí êè, áóíóíëà ðàçûëàøàðàì.

Ãàðäàøëàð äåäèëÿð:

- Ñÿí ÿäàëÿòëÿ ùÿðÿêÿò åäèðñÿí!

Ìÿùÿììÿä Çåéäè ÷àüûðûá, îíäàí ñîðóøäó:

- Áó àäàìëàð êèìäèð?


- Áó ìÿíèì àòàì Hàðèñà èáí Øóðàhèë, áó èñÿ ÿìèì Êààáäûð.

Ìÿùÿììÿä äåäè:

- Ìÿí ñÿíÿ ñå÷ìÿê èìêàíû âåðèðÿì: èñòÿñÿí, îíëàðëà ýåäÿ

áèëÿðñÿí, éà äà ìÿíèìëÿ ãàë.

Çåéä ùå÷ áèð òÿðÿääöä åòìÿäÿí äÿðùàë äåäè:

- ßëáÿòòÿ, ìÿí ñÿíèíëÿ ãàëûðàì.

Çåéäèí àòàñû ãûøãûðäû:

- Ñÿíèí áàøûíà äÿðä ýÿëñèí, Çåéä! Ñÿí êþëÿëèéè àíà-àòàäàí öñòöí

òóòóðñàí?!

Çåéä àòàñûíà äåäè:

- Áó àäàì ìÿíÿ åëÿ áèð øåé âåðèá êè, ìÿí ùå÷ âàõò îíäàí

àéðûëìàðàì.

* * *

Çåéäèí áó ùÿðÿêÿòèíè ýþðÿí Ìÿùÿììÿä îíóí ÿëèíäÿí òóòóá,

ìöãÿääÿñ éåðÿ ýÿòèðäè. Ãóðåéøëèëÿðèí ýþçö þíöíäÿ îíóíëà Äàøûí

270

éàíûíäà äóðóá, îíëàðà ìöðàúèÿò åòäè:

- Åé Ãóðåéø ãÿáèëÿñè! Øàùèäëèê åäèðÿì êè, áó ìÿíèì îüëóì âÿ

âàðèñèìäèð...

Çåéäèí àòàñû âÿ ÿìèñè áó òÿíòÿíÿëè àíäû åøèäÿíäÿí ñîíðà, îíëàðûí

ãÿëáëÿðè ðàùàòëàíäû. Óøàüû Ìÿùÿììÿä èáí Àáäóëëàhûí éàíûíäà

ñàõëàéàí ãàðäàøëàð ñàêèòëÿøèá ðàçû ùàëäà åâÿ äþíäöëÿð.

Î ýöíäÿí Çåéä èáí Hàðèñà Çåéä èáí Ìÿùÿììÿä àäûíû àëäû. Î,

ïåéüÿìáÿð îëàíàäÿê âÿ èñëàì þâëàäëûüà ýþòöðöëìÿíè ëÿüâ åäÿíÿäÿê

áó àäû äàøûäû. Uúà Àëëàù áó ùàãäà àøàüûäàêû àéÿíè íàçèë åòäè:

«Îíëàðû àòàëàðûíûí àäëàðûéëà ÷àüûðûí». (ÿl-ßhzab, 5) Áóíäàí ñîíðà

Çåéäè ÿââÿëëÿð îëäóüó êèìè, Çåéä èáí Hàðèñà äåéèá ÷àüûðäûëàð.

Çåéä Ìÿùÿììÿäè þç àíàñû âÿ àòàñûíäàí öñòöí òóòàíäà, ùå÷

áèëìèðäè êè, íåúÿ íàèëèééÿò ÿëäÿ åäèá.

Î áèëìèðäè êè, îíóí ñàùèáè þç äîüìàëàðûíäàí âÿ éàõûíëàðûíäàí

öñòöí òóòäóüó øÿõñ áöòöí èíñàíëàðûí àüàñû âÿ Àëëàùûí áöòöí

éàðàòäûãëàðû ö÷öí Ðÿñóëäóð.

Îíóí àüëûíà áåëÿ ýÿëìèðäè êè, şÿðãäÿí ãÿðáÿ ãÿäÿð ìþìèíëèê âÿ

ÿäàëÿò ìÿíáÿéè îëàí áèð ñÿìàâè äþâëÿò ÿìÿëÿ ýÿëÿúÿê, Çåéä þçö èñÿ

áó íÿùÿíý äþâëÿòèí bünövrÿsiíÿ èëê äàøû ãîéàúàã...

Çåéä áåëÿ áèð øåé ùàãäà ùå÷ äöøöíìöðäö äÿ.

Àëëàù Þçö èñòÿäèéè êÿñÿ Þç øÿôãÿòèíè íàçèë åäÿð. Âÿ îíóí øÿôãÿòè

áþéöêäöð.

Çåéä þç ñå÷èìèíè åòäèéè ýöíäÿí úÿìè áèð íå÷ÿ èë êå÷ìèøäèð êè,

Àëëàù ùÿãèãè äèíèíè þç Ïåéüÿìáÿðèíÿ- Ìÿùÿììÿäÿ ýþíäÿðäè.

Çåéä èáí Hàðèñà èñÿ áó äèíÿ èìàí ýÿòèðÿí èëê èíñàí îëäó.

Ìÿýÿð áó áèðèíúèëèêäÿ êèìñÿ îíóíëà ðÿãèáëèê åäÿ áèëÿð? Çåéä èáí

Hàðèñà Àëëàùûí Ðÿñóëónun êàòèáè, îíóí ìöâÿêêèëè, ùÿðáè

éöðöøëÿðäÿ êîìàíäàí, ïåéüÿìáÿð Ìÿäèíÿäÿ îëìàéàí âàõòëàðäà

èñÿ îíóí úàíèøèíëÿðèíäÿí áèðè îëäó.

* * *

Çåéä Ïåéüÿìáÿðÿ öñòöíëöê âåðèá ñåâäèéè êèìè, íÿúèá

Ïåéüÿìáÿð äÿ Çåéäè äîüìà èíñàí ñàéàðàã, åëÿúÿ îíó ñåâäè. Çåéä

óçóí ìöääÿò Ïåéüÿìáÿðin éàíûíäà îëìàéàíäà î ÷îõ äàðûõûðäû âÿ

Çåéä ãàéûòäûãäà ÷îõ ñåâèíèðäè. Îíó êèìñÿíè ãàðøûëàìàäûüû òÿê

ãàðøûëàéûðäû.

271

Ïåéüÿìáÿðin Çåéäëÿ ýþðöøëÿðèíèí áèðèíäÿ oíó íåúÿ

ãàðøûëàäûüûíû Àèøÿ áåëÿ òÿñâèð åäèð:

- Çåéä èáí Hàðèñà Mÿäèíÿéÿ ýÿëÿíäÿ, Àëëàùûí Ðÿñóëó ìÿíèì

åâèìäÿ èäè. Çåéä ãàïûíû äþéÿíäÿ, Àëëàùûí Ðÿñóëó áèð òÿùÿð þç

÷ûëïàãëûüûíû þðòöá, ãàïûéà òÿðÿô úóìäó. Î, Çåéäè ãóúàãëàéûá þïäö.

Àëëàùà àíä îëñóí êè, nÿ áó âàõòà ãÿäÿð, íÿ äÿ îíäàí ñîíðà ìÿí áèð

äàùà îíó áåëÿ éàðû÷ûëïàã øÿêèëäÿ ýþðìÿìèøäèì. 68

Ìöñÿëìàíëàð Ïåéüÿìáÿðin Çåéäÿ ãàðøû îëàí áó áþéöê

ìÿùÿááÿòè ùàããûíäà áèëÿíäÿ, îíó «Ñåâèìëè Çåéä» àäëàíäûðäûëàð âÿ

îíà «Àëëàùûí Ðÿñóëóíóí ñåâèìëèñè» ëÿãÿáèíè âåðäèëÿð. Ñîíðàäàí

Çåéäèí îüëó Uñàìÿíè äÿ ùÿì÷èíèí «Àëëàùûí Ðÿñóëóíóí ñåâèìëèñè»

âÿ «ñåâèìëèíèn îüëó» àäëàíäûðäûëàð.

* * *

Ùèúðÿtèí ñÿêêèçèíúè èëèíäÿ Àëëàù áèð ñåâèìëèíè áàøãà ñåâèìëè èëÿ

àéðûëûã çàìàíû ùèññëÿðèíèí ìþùêÿìëèéèíè éîõëàìàã èñòÿäè.

Àëëàùûí ðÿñóëó ßë-Hàðèñ èáí Uìåéð ßë-ßçäèíè ìÿêòóáëà

Áÿñðÿ ùþêìäàðûíûí éàíûíà éîëëàäû. Ìÿêòóáäà î, îíó èñëàìû ãÿáóë

åòìÿéÿ ÷àüûðûðäû. ßë-Hàðèñ Èîðäàíèéàíûí Øÿðãèíäÿ éåðëÿøÿí Ìóòàéà

÷àòàíäà, ãÿññàñèëè ÿìèðëÿðäÿí áèðè Øóðàháèë èáí Àìð îíà ùöúóì åòäè.

ßë-Hàðèñè ãàíäàëëàäûëàð, ñîíðàëàð èñÿ åäàì åòäèëÿð.

Áó ùàäèñÿ Ïåéüÿìáÿði ÷îõ ãÿçÿáëÿíäèðäè, ÷öíêè îíóí

íöìàéÿíäÿëÿðèíè ùå÷ âàõò þëäöðìöðäöëÿð.

Àëëàùûí Ðÿñóëó Ìuòàéà éöðöø ö÷öí ö÷ ìèí äþéöø÷öäÿí èáàðÿò

îðäó òîïëàéûá, þç ñåâèìëèñè îëàí Çåéäè áó îðäóéà áàø÷û òÿéèí åòäè. Î

äåäè: «ßýÿð Çåéä ùÿëàê îëñà, êîìàíäàíëûã Cÿôÿð èáí ßáó Òàëèáÿ

êå÷èð, Úÿôÿð þëäöðöëñÿ, îíäà Àáäóëëàh èáí Ðàâàhà áàø÷û îëàúàã.

ßýÿð Àáäóëëàh äà ùÿëàê îëñà, ãîé îíäà ìöñÿëìàíëàð þçëÿðè þçöíÿ

êîìàíäàí ñå÷ñèíëÿð».

* * *

Îðäó, Èîðäàíèéàíûí Øÿðãèíäÿ éåðëÿøÿí Ìààíàéà ÷àòàíàäÿê

èðÿëèëÿéèðäè.

Áèçàíñ èìïåðàòîðó Èðàêëè éöçìèíëèê îðäóñó èëÿ ãÿññàñèëÿðèí

68

Бах: «Ъямия ял-Цсул», 10/25. Бу щядиси Ят-Тирмизи bildiрир.

272

ìöäàôèÿñèíÿ êå÷äè. Îíóí îðäóñóíà ÿðÿá áöòïÿðÿñòëÿðèí éöç ìèíäÿí

èáàðÿò ãîøóíó äà ãîøóëäó. Áó áþéöê îðäó ìöñÿëìàíëàðûí

ìþâãåëÿðèíèí éàõûíëûüûíäà éåðëÿøäè.

* * *

Ìöñÿëìàíëàð èêè ýåúÿíè Ìààíàäà ìÿñëÿùÿòëÿøÿðÿê êå÷èðäèëÿð.

Áèðè äåäè:

- Ýÿëèí Àëëàùûí Ðÿñóëóna äöøìÿí îðäóñóíóí ñàéû ùàããûíäà

éàçàã, ñîíðà èñÿ îíóí ýþñòÿðèøëÿðèíè ýþçëÿéÿê.

Î áèðèñè èñÿ äåäè:

- Ey insanlar, Àëëàùà àíä îëñóí êè, áèç ñàéëà âÿ ýöúëÿ äåéèë, þç

èìàíûìûç âàñèòÿñèëÿ âóðóøóðóã. Ýÿëèí èðÿëèéÿ, þç ìÿãñÿäèìèçÿ äîüðó

ýåäÿê.

Àëëàù ñèçÿ ùÿð èêè âÿçèééÿòäÿ ìöâÿôôÿãèééÿò òÿìèí åäèá: èñòÿð

ãÿëÿáÿ îëñóí, èñòÿðñÿ äÿ èìàí óüðóíäà äþéöøöá ùÿëàê îëìà.

* * *

Ìóòà òîðïàüûíäà èêè îðäó öç-öçÿ ýÿëäè. Ìöñÿëìàíëàð áèçàíñëûëàðla

ùåéðÿòëÿíäèðÿí úÿñóðëóãëà âóðóøóðäóëàð. Îíëàðûí öðÿêëÿðèíäÿ

èêè éöç ìèíëèê îðäóíóí ÿëåéùèíÿ ÷ûõàí áó ö÷ ìèí äþéöø÷öéÿ ãàðøû

ùþðìÿò éàðàíäû.

Çåéä èáí Hàðèñà Àëëàùûí Ðÿñóëónun áàéðàüû àëòûíäà

ãÿùðÿìàíúàñûíà äþéöøöðäö. Àõûðäà éöçëÿðëÿ äöøìÿí íèçÿñè îíóí

áÿäÿíèíè ñàíúäû âÿ î, ãàí òöêÿðÿê äþéöø ìåéäàíûíäà éåðÿ ñÿðèëäè.

Îíäàí ñîíðà áàéðàüû Cÿôÿð èáí ßáó Òàëèá ýþòöðäö âÿ îíó ùÿëàê

îëàíàäÿê ãÿùðÿìàíúàñûíà ãîðóäó.

Èíäè áàéðàã Àáäóëëàh èáí Ðàâàhàíûí ÿëèíÿ êå÷äè. Î, äöøìÿíëÿðè

òÿëÿô åäèðäè, ëàêèí ñîíóíäà, þçöíäÿí ÿvvÿlkilÿr êèìè ùÿëàê îëäó.

Ðàâàhà ãÿùðÿìàíúàñûíà ùÿëàê îëàíäàí ñîíðà, ìöñÿëìàíëàð éåíèúÿ

èñëàì äèíèíÿ êå÷ìèø Õàëèä èáí ßë-Vaëèäè þçëÿðèíÿ êîìàíäàí

ñå÷äèëÿð. Î, îðäóíó ëàáöä ýþðöíÿí ìÿüëóáèééÿòäÿí õèëàñ åòäè.

* * *

Ïåéüÿìáÿð Ìóòàäà îëàí äþéöø ùàããûíäà âÿ îíóí òÿéèí åòäèéè

ö÷ êîìàíäàíûí ùÿëàêû ùàããûíäà åøèäÿíäÿ èíäèéÿäÿê ýþðöíìÿéÿí

273

êÿäÿðÿ äöøäö. Î, ÷îõ äàðûõûðäû âÿ þçö øÿõñÿí ãÿùðÿìàíëàðûí

àèëÿëÿðèíÿ áàøñàüëûüû âåðäè.

Àëëàùûí Ðÿñóëó Çåéä èáí Hàðèñàíûí åâèíÿ ýÿëÿíäÿ, îíóí êè÷èê

ãûçû àüëàéàðàã, Påéüÿìáÿðin öñòöíÿ úóìäó. Ïåéüÿìáÿð

ùþíêöðÿðÿê àüëàäû.

Ñàä èáí Uáàäÿ îíäàí ñîðóøäó:

- Åé ïåéüÿìáÿð, áó íÿäèð?

Ïåéüÿìáÿð úàâàá âåðäè:

- Áó áèð ñåâèìëènin î áèðè ñåvèìëè ö÷öí a·lamas·d·r. 69

* * *

69

Çåéä èáí Hàðèñà ùàããûíäà ÿëàâÿ ìÿëóìàò ö÷öí áàõ:

1. Ìöñëèì «Ñÿùèùè»,7/113, «Ñÿùàáÿëÿðèí fÿzilÿti» ôÿñëè;

2. «Úÿìèÿ ÿë-Öñóë» (Ðÿñóëóí ùÿäèñëÿðè), 10/25,26;

3. «ßë-Èñàáÿ»,1/563;

4. «ßë-Èñòèÿá», 1/544;

5. Èáí Ùèøàì, «ßë-Ñèðà ÿë Íöáóâèééÿ» (äþðäcü ôÿñëèí ìöíäÿðèúàíòûíà áàõ);


7. ßë-Áàãäàäè, «Xaçàíàò ÿë-ßäÿá», 1/363;

8. «ßë-áèäÿééÿ âÿ ÿë-Íèùàééÿ» (ùèúðÿíèí ñÿêêèçèíúè èëèíèí ùàäèñÿëÿðè;

9. «Ùÿéàò ÿñ-Ñÿùàáÿ», (4-úö ùèññÿíèí ìöíäÿðèúàòûíà áàõ).

274

UÑÀÌß ÈÁÍ ÇÅÉÄ

«Ùÿãèãÿòÿí, Àëëàùûí Ðÿñóëó Uñàìÿíèí àòàñûíû ñÿíèí àòàíäàí

äàùà ÷îõ ñåâèðäè. Àëëàùûí Ðÿñóëó îíó äà ñÿíäÿí äàùà ÷îõ ñåâèðäè»

ßë-Ôàðóãóí þç îüëó èëÿ ñþùáÿòèíäÿí

Áåëÿëèêëÿ, èíäè ùèúðÿtèí 7-úè èëèíäÿ, Ìÿêêÿäÿéèê, Àëëàùûí ðÿñóëó

îíón ñÿùàáÿëÿðè êèìè ãóðåéøëèëÿðèí òÿãèáëÿðèíÿ ìÿðóç ãàëäûüû

çàìàíäàéûã.

Ãàéüûëàð âÿ äÿâÿòèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèéëÿ ÿëàãÿäàð îëàí

àüûðëûãëàð îíóí ùÿéàòûíû äÿðä-áÿëàäàí èáàðÿò áèð çÿíúèðÿ ÷åâèðäè.

Î, áåëÿ áèð àüûð âÿçèééÿòäÿ îëàðêÿí, îíóí ùÿéàòû ñåâèíúëÿ äîëäó.

Áèð íÿôÿð ýÿëèá îíà Óìì Àéìÿíèí îüëó îëäóüóíó õÿáÿð âåðäè.

Ïåéüÿìáÿðin öçö íóðëà äîëäó âÿ ñÿàäÿò îíóí öçöíäÿêè ãûðûøëàðû

äöçÿëòäè. Àëëàùûí Ðÿñuëóna áó ãÿäÿð ñåâèíú ýÿòèðÿí áÿõòÿâÿð

êþðïÿ êèì èäè?

Áó îüëàíûí àäû Uñàìÿ èáí Çåéä èäè. Àëëàùûí ðÿñóëónun

ñèëàùäàøëàðûíäàí ùå÷ áèðè îíóí áó êþðïÿíèí äîüóëìàñû èëÿ áàüëû

ñåâèíúèíÿ òÿÿúúöáëÿíìÿäi, ÷öíêè îíëàð ùàìûñû Påéüÿìáÿðin

êþðïÿíèí âàëèäåéíëÿðèíè íåúÿ éöêñÿê äÿéÿðëÿíäèðäèéèíè áèëèðäèëÿð.

Îüëàíûí àíàñû Áàðàêà ßë-Ùÿáÿøèéÿ èäè, õàëã àðàñûíäà îíà Óìì

Àéìÿí äåéèðäèëÿð. Áèð çàìàíëàð î, Ïåéüÿìáÿðin àíàñû, Âàháûí

ãûçû ßìèíÿéÿ ìÿõñóñ èäè. Î, Ïåéüÿìáÿðÿ òÿðáèéÿ âåðèá âÿ

àíàñûíûí þëöìöíäÿí ñîíðà îíóí äàéÿñè îëäó. Àëëàùûí ðÿñóëó

äöíéàéà ýþç à÷äûüûíäàí áÿðè, äàéÿñèíäÿí áàøãà áèð àíà òàíûìûðäû. Î,

îíó ÿí äÿðèí âÿ ñÿìèìè ìÿùÿááÿòëÿ ñåâäè. Î, òåç-òåç äåéÿðäè: «Áó

ìÿíèì èêènúè àíàì âÿ àèëÿìèí áèð öçâöäöð».

Áåëÿëèêëÿ, áó áÿõòÿâÿð óøàüûí àíàñû èäè, îíóí àòàñû èñÿ Àëëàùûí

Ðÿñóëónun «ñåâèìëèñè» âÿ èñëàìûí ýÿëèøèíÿ ãÿäÿð îíóí îüóëëóüó

îëàí Çåéä èáí Hàðèñà èäè. Çåéä Ïåéüÿìáÿðin àéðûëìàç éîëäàøû,

îíóí ñèðëÿðèíèí ìöhàôèçè, àèëÿñíií öçâi âÿ èñëàì äþâðöíäÿ îíóí ÿí

ñåâäèéè èíñàí îëóá.

Áöòöí ìöñÿëìàíëàð Uñàìÿ èáí Çåéäèí äîüóëìàñûíà ñåâèíäèëÿð.

Îíëàð ùÿìèøÿ ïåéüÿìáÿði ñåâèíäèðÿí ùÿð áèð øåéÿ øàä îëóðäóëàð.

Ìöñÿëìàíëàð Àëëàùûí Ðÿñóëónun öðÿéèíÿ õîøáÿõòëèê ñàëàí ùÿð áèð

275

øåéÿ ñåâèíèðäèëÿð.

Èíñàíëàð áó áÿõòÿâÿð êþðïÿíè «ñåâèìëè», «ñåâèìëèíèí îüëó»

àäëàíäûðäûëàð.

* * *

Ìöñÿëìàíëàð êè÷èê Uñàìÿíè áåëÿ àäëàíäûðàíäà, ùå÷ íÿéè

øèøèðòìèðäèëÿð. Àëëàùûí Ðÿñóëó îíó åëÿ ÷îõ ñåâäè êè, áó ñåâýèéÿ

áöòöí äöíéà ùÿñÿä àïàðûðäû. Usamÿ Ïåéüÿìáÿðin íÿâÿñè ßë-

Ùÿñÿí èáí Ôàòèìÿ ßë-Zÿùðà èëÿ åéíè éàøäà èäè. ßë-Ùÿñÿí áÿéàç

äÿðèëè, ýþçÿë îüëàí èäè. Î þç áàáàñû, Àëëàùûí Ðÿñóëóna ÷îõ

áÿíçÿéèðäè.

Uñàìÿ èñÿ þç åfèîïèéàëû àíàñûíà ÷îõ áÿíçÿéèðäè. Îíóí êèìè

éàñòûáóðóí, ãàðàäÿðèëè èäè.

Ëàêèí Aëëàùûí ðÿñóëó îíëàðûí èêèñèíè äÿ åéíè äÿðÿúÿäÿ ñåâèðäè.

Î, áèð äèçè öñòÿ Uñàìÿíè, î áèðè äèçè öñòÿ èñÿ ßë-Ùÿñÿíè îòóçäóðàðäû.

Ñîíðà èêèñèíè äÿ ñèíÿñèíÿ áàñûá äåéèðäè: «Àëëàùûì! Ùÿãèãÿòÿí ìÿí

îíëàðû ñåâäèì, Ñÿí äÿ îíëàðû ñåâ!»

Àøàüûäàêû ùÿäèñäÿ Àëëàùûí Ðÿñóëónun Uñàìÿéÿ îëàí áþéöê

ìÿùÿbbÿòè ýþñòÿðèlið.

Áèð äÿôÿ, àñòàíàäà òîããóøàí Uñàìÿ éûõûëûá àëíû éàð·läû. Éàðàäàí

ãàí àõäû âÿ Påéüÿìáÿð Àèøÿäÿí õàùèø åòäè êè, ãàíàõìàíû

äàéàíäûðñûí. Ëàêèí Àèøÿ áóíó åòìÿäè. Îíäà Påéüÿìüÿð þçö

Uñàìÿéÿ éàõûíëàøäû âÿ îíóí éàðàñûíäàí ãàíû ñîâóðóá, òöïöðìÿéÿ

áàøëàäû. Î, Uñàìÿíè ìåùðèáàí âÿ õîø ñþçëÿðëÿ ñàêèòëÿøäèðäè.

* * *

Uñàìÿ áþéöäöêäÿ, Àëëùûí Ðÿñóëó îíó óøàãëûãäà ñåâäèéè

ãÿäÿð ñåâìÿéÿ äàâàì åäèðäè.

Òàíûíìûø ãóðåéøëÿðäÿí áèðè Ùàêèì èáí Hàçàì Ïåéüÿìáÿðÿ

áàùàëû áèð ýåéèì áàüûøëàìûøäûð. Ùàêèì îíó éÿìÿíäÿ Éÿçàí àäëû áèð

ùþêìäàðäàí ÿlëè ãûçûë äèíàð âåðèá àëìûøäûð. Áó ãóðåéøëè ùÿëÿ

áöòïÿðÿñt îëäóüó ö÷öí Ïåéüÿìáÿð áóíó îíäàí ùÿäèééÿ êèìè

ãÿáóë åòìÿêäÿí èìòèíà åäèb, áó ýåéèìè îíäàí ïóëëà àëäû. Âÿ îíó

úÿìè áèðúÿ äÿôÿ, úöìÿëÿðèí áèðèíäÿ ÿéíèíÿ ýåéèíäèêäÿí ñîíðà

276

Uñàìÿ èáí Çåéäÿ áàüûøëàäû. Uñàìÿ áóíó ýåéèíèá, ìöùàúèð âÿ

ÿíñàðëàðûí úàâàíëàðû àðàñûíäà ãöðóðëà ýÿçèðäè.

* * *

Uñàìÿ èáí Çåéä éåòêèíëÿøÿíäÿ, îíóí éöêñÿê âÿ íÿúèá ÿãèäÿÿõëàã

õöñóñèééÿòëÿðè öçÿ ÷ûõäû âÿ áó äà Påéüÿìáÿðin ëàéèãëè

ñåâèìëèñè åäèðäè.

Î, èòè àüûëà, áÿíçÿðñèç èýèäëèéÿ âÿ úÿñóðëóüà ìàëèê èäè. Áöòöí

ñóàëëàðûí ìöùöìëöê äÿðÿúÿëÿðèíè òÿéèí åäèð, îíëàðû, ùÿðÿñèíè þç

âàõòûíäà, ìöäðèêëèêëÿ ùÿëë åäèðäè. Î, òÿìèç ÿõëàãëû, ÷îõ ìåùðèáàí,

èíñàíëàð òÿðÿôèíäÿí ñåâèëÿí, ìþìèí âÿ Àëëàùäàí ãîðõàí áèðè èäè. Î,

áöòöí ðÿçèëëèêëÿðäÿí èéðÿíèðäè âÿ áó äà Àëëàùà õîø èäè.

* * *

Uùuä äþéöøö ýöíö Uñàìÿ èáí Çåéä Ïåéüÿìáÿðin

ñÿùàáÿëÿðèíèí îüóëëàðû èëÿ áèðýÿ äþéöø ìåéäàíûíà ýÿëèá, Àlëàù

éîëóíäà ìöãÿääÿñ ìöùàðèáÿäÿ èøòèðàê åòìÿê àðçóñóíó áèëäèðäè.

Àëëàùûí ðÿñóëó îíëàðäàí áèð íå÷ÿñèíè ãÿáóë åäèá, äèýÿðëÿðèíè àçéàøëû

îëäóüó ö÷öí ýåðè ýþíäÿðäè. Uñàìÿ èáí Çåéä äÿ ýåðè ýþíäÿðèëÿíëÿðèí

àðàsûíäà èäè. Î, Ïåéüÿìáÿðin áàéðàüû àëòûíäà úèùàääà èøòèðàê åäÿ

áèëìÿäèéèíÿ ýþðÿ êÿäÿðëÿíèá, ýþçö éàøëû åâÿ ãàéûòäû.

* * *

Õÿíäÿê äþéöøö ýöíëÿðèíäÿ Uñàìÿ èáí Çåéä ñÿùàáÿëÿðèí

àèëÿëÿðèíäÿí îëàí éàøûäëàðû èëÿ áèðýÿ éåíÿ äÿ äþéöø ìåéäàíûíà ýÿëäè.

Î, áîéúà ùöíäöð ýþðöíìÿê ö÷öí âàð ýöúö èëÿ éóõàðûéà úàí àòûðäû âÿ

öìèä åäèðäè êè, Àëàùûí Ðÿñóëónun îíà éàzûüû ýÿëäè âÿ î, Uñàìÿéÿ

ãàëìàüà èúàçÿ âåðäè. Uñàìÿ ÿëèíäÿ ãûëûíú îí áåø éàøûíäà îëàðêÿí

Àëëàù éîëóíäà ìöãÿääÿñ ìöùàðèáÿäÿ èøòèðàê åòäè.

* * *

Ùöíåéí äþéöøöíäÿ ìöñÿëìàíëàð ìÿüëóáèééÿòÿ óüðàéàíäà,

277

Uñàìÿ èáí Çåéä Ïåéüÿìáÿðèíin ÿìèñè Àááàñ, îíóí ÿìèñè îüëó

ßáó Ñöôéàí èáí ßë-Ùaðèñ àëòû áàøãà ñÿùàáÿ iëÿ áèðýÿ äþéöø

ìåéäàíûíäà àõûðà êèìè äàéàíäûëàð. Áó ìþìèí- ãÿùðÿìàíëàðûí êè÷èê

äÿñòÿñèíèí ñàéÿñèíäÿ Àëëàùûí Ðÿñóëó ýåðèéÿ ÷ÿêèëÿí

ìöñÿëìàíëàðûí áöòïÿðÿñòëÿð òÿðÿôèíäÿí ìÿùâ åäèëìÿñèíèí ãàðøûñûíû

àëàðàã, ìÿüëóáèééÿòè ãÿëÿáÿéÿ ÷åâèðÿ áèëäè.

* * *

Ìóòà äþéöøöíäÿ Uñàìÿíèí ùÿëÿ îí ñÿêêèç éàøû òàìàì

îëìàìû·äûð. Î, àòàñû Çåéä èáí Hàðèñàíûí áàéðàüû àëòûíäà äþéöøöðäö.

Î, þç àòàñûíûí ùÿëàê îëìàñûíû ýþçëÿðè èëÿ ýþðäö, ëàêèí áó oíó íÿ

çÿèôëÿòìÿäè, íÿ äÿ ñûíäûðìàäû. Úÿôÿð Uñàìÿíèí ýþçö þíöíäÿ

þëäöðöëÿíäÿí ñîíðà, Uñàìÿ Àáäóëëàh èáí Ðàâàhàíûí áàéðàüû àëòûíäà

äþéöøìÿéÿ äàâàì åòäè. Àáäóëëàh ùÿëàê îëàíäàí ñîíðà, Uñàìÿ Õàëèä

èáí ßl- Âàëèäèí áàéðàüû àëòûíäà, áó êè÷èê îðäó áèçàíñëûëàðûí

úàéíàüûíäàí ÷ûõàíàäÿê äþéöøäö.

* * *

Àòàñûíûí þëöìöíÿ ìÿòàíÿòëÿ äþçÿí Uñàìÿ îíóí ýöíàùñûç

áÿäÿíèíè Øàìûí ÷þëëÿðèíäÿ áóðàõûá Ìÿäèíÿéÿ ãàéûòäû. Î, àòàñûíûí

àòûíûí áåëèíäÿ îòóðìóøäó.

* * *

Ùèúðÿtèí îí áèðèíúè èëèíäÿ íÿúèá Ïåéüÿìáÿð áèçàíñëûëàðà ãàðøû

éöðöøÿ ÷ûõìàã ö÷öí oðäó òîïëàìàüû ÿìð âåðäè. ßáó Áÿêð, Þìÿð,

Ñàä èáí ßáó Âàããàñ, ßáó Uáåéäÿ èáí ÿë-Úÿððàù âÿ Ïåéüÿìáÿðin

áàøãà ýþðêÿìëè ñèëàùäàøëàðû áó ãîøóíëàðäà èäèëÿð. Àëëàùûí ðÿñóëó áó

îðäóéà áàø÷ûëûã åòìÿê ö÷öí î âàõò ùÿëÿ èéèðìè éàøû òàìàì îëìàéàí

Uñàìÿ èáí Çåéäè êîìàíäàí òÿéèí åòäè. Î,Uñàìÿéÿ ÿìð åòäè êè,

àòëûëàð äÿñòÿñè èëÿ ÿë-Áàëãà âèëàéÿòèíäÿí âÿ Ãÿçzà éàõûíëûüûíäà ÿë-

Äÿðóì ãàëàñûíäàí êå÷ñèí.

Îðäó éöðöøÿ ÷ûõìàã ÿðÿôÿñèíäÿ èêÿí Àëëàùûí ðÿñóëó õÿñòÿëÿíäè.

Îíóí õÿòñÿëèéè ýöúëÿíÿíäÿ, ùÿðáè ùàçûðëûãëàð äàéàíäûðûëäû.

278

Uñàìÿ þçö äàíûøûð: «Ïåéüÿìáÿðin õÿñòÿëèéè ýöúëÿíÿíäÿ, ìÿí

î áèðèëÿðëÿ áèðýÿ îíó çèéàðÿò åòìÿéÿ ýÿëäèì. Ìÿí ýèðèá ýþðäöì êè, î,

õÿñòÿëèê ÿëèíäÿí åëÿ çÿèôëÿéèá êè, äàíûøìàüà áåëÿ ùåéè éîõäóð âÿ

äèíìÿçúÿ éåðèíäÿ óçàíûá. Î, ÿëèíè ýþéÿ ãàëäûðäû âÿ ñîíðà öñòöìÿ

ãîéäó. Ìÿí àíëàäûì êè, î, ìÿíÿ õåéèð-äóà âåðèð».

* * *

Òåçëèêëÿ, Àëàùûí ðÿñóëó áó ùÿéàòëà âèäàëàøäû âÿ ìöñÿëìàíëàð

ßáó Áÿêðÿ àíä è÷äèëÿð. Î, Uñàìÿéÿ éöðöøÿ ÷ûõìàüû ÿìð âåðäè.

Ëàêèí ÿíñàðëàðäàí áèð äÿñòÿ ùÿðáè éöðöøö òÿõèðÿ ñàëìàüû âàúèá áèëäè.

Îíëàð Þìÿðäÿí õàùèø åòäèëÿð êè, î, ßáó Bÿêðëÿ äàíûøñûí. Îíëàð

Þìÿðÿ äåäèëÿð:

- ßýÿð î éöðöøÿ ÷ûõìàüû òÿêèä åòñÿ, îíäà îíà äå, Uñàìÿäÿí

éàøúà áþéöê îëàí áèðèíè êîìàíäàí ñå÷ñèí.

ßñ-Ñiädèã Þìÿðèí àüçûíäàí ÿíñàðëàðûn áó ñþçëÿðèíè åøèäÿíäÿ

ãÿçÿáèíäÿí þç éåðèíäÿí ñû÷ðàéàðàã, ßë-Ôàðóãóí ñàããàëûíäàí éàïûøûá

ãûøãûðäû:

- Åé ·áí ÿë-Õÿòòàá, ýþðöì ñÿíií àíàí éåòèì ãàëûá, îüëóíó

èòèðñèí! Îíó Ïåéüÿìáÿð êîìàíäàí òÿéèí åäèá, ñÿí èñÿ ìÿíÿ ÿìð

åäèðñÿí îíó áó èøäÿí óçàãëàøäûðûì?! Àëëàùà àíä îëñóí êè, áåëÿ

îëìàéàúàã.

Þìÿð ÿíñàíëàðûí éàíûíà ãàéûäàíäà, îíëàð îíäàí ñþùáÿòèí

íÿòèúÿñè ùàããûíäà ñîðóøäóëàð. Þìÿð äåäè:

- Ðÿää îëóí, ñèç, àíàñûçëàð! Ñèçÿ ýþðÿ ìÿí Àëëàùûí Rÿñóëónun

õÿëèôÿñèíäÿí ïàéûìà äöøÿíëÿðè àëäûì!

* * *

Îðäó, úàâàí áàø÷ûíûí ðÿùáÿðëèéè àëòûíäà éöðöøÿ ÷ûõàíäà, Àëëàùûí

Rÿñóëónun õÿëèôÿñè, àòûí áåëèíäÿ îòóðìóø Uñàìÿíè ïèéàäà éîëà

ñàëûðäû. Uñàìÿ îíà äåäè:

- Åé Àëëàùûí Ðÿñóëónun õÿëèôÿñè! Àëëàùà àíä îëñóí êè, éà ñÿí àòà

ìèíÿúÿêñÿí, éà äà ìÿí àòûìäàí äöøÿúÿéÿì.

ßáó Áÿêð îíà úàâàá âåðäè:

- Éîõ, Àëëàùà àíä è÷èðÿì êè, íÿ ñÿí àòäàí äöøÿúÿêñÿí, íÿ äÿ

279

ìÿí àòà ìèíÿúÿéÿì. Ìÿýÿð ìÿí Àëëàù éîëóíäà áèð ñààò ïèéàäà ýåäÿ

áèëìÿðÿì?!

Ñîíðà î äàâàì åòäè:

- Àëëàù ñÿíèí èìàíûíû ãîðóñóí, ñÿíÿ ÿmin-amanl·q âÿ èøëÿðèíäÿ

ìöâÿôôÿãèééÿò ýþíäÿðñèí. Ìÿí ñÿíäÿí Påéüÿìáÿðin ñÿíÿ ÿìð

åòäèéèíè éåðèíÿ éåòèðìÿéèíè õàùèø åäèðÿì.

Î, Uñàìÿyÿ tÿrÿf ÿéèëèá äåäè:

- ßýÿð ñÿí Þìÿðèí, áóðàäà ìÿíÿ êþìÿê åtìÿñèíè ìöìêöí

ùåñàá åäèðñÿíñÿ, îíäà îíà èúàçÿ âåð ìÿíèìëÿ ãàëñûí.

Áåëÿëèêëÿ, Uñàìÿ Þìÿðÿ ãàëìàüà èúàçÿ âåðäè.

Uñàìÿ èáí Çåéä þç îðäóñóéëà áèðýÿ éöðöøÿ ÷ûõûá, Ïåéüÿìáÿðin

áöòöí ÿìðëÿðèíè éåðèíÿ éåòèðäè. Ìöñÿëìàíëàðûí àòëûëàð äÿñòÿëÿðè ßë-

Áàëãà âèëàéÿòèíè âÿ Ôÿëÿñòèíäÿêè ßë-Äÿðóì ãàëàñûíû ÿëÿ êå÷èðòäè âÿ

áóíóíëà äà ìöñÿëìàíëàðûí öðÿêëÿðèíäÿí áèçàíñëûëàðûí ãöäðÿòè

ùàããûíäàêû heybÿòè ãîïàðäûëàð. Áó éöðöø âàñèòÿñè èëÿ Øàìäà, Ìèñèðäÿ

âÿ Àòëàíòèê îêåàíà ãÿäÿð áöòöí Øèìàëè Àôðèêàäà ýÿëÿúÿê èñòèëàëàð

ö÷öí éîë à÷ûëäû...

Uñàìÿ éöðöøäÿí àòàñûíûí àòûíûí áåëèíäÿ ãàéûòäû. Î, þçö èëÿ

ñàéñûç-ùåñàáñûç ãÿíèìÿò âÿ áþéöê ãàçàíú ýÿòèðäè. Ùÿòòà îíóí

ùàããûíäà áåëÿ äåìèøäèëÿð:

«Ùå÷ êèì Uñàìÿ èáí Çåéäèí îðäóñó êèìè, àç èòêè âåðÿí âÿ áåëÿ

÷îõ ãÿíèìÿò ÿëÿ êå÷èðÿí áàøãà áèð îðäó ýþðìÿìèøäèð».

* * *

Uñàìÿ èáí Çåéä áöòöí þìðö áîéó ìöñÿëìàíëàðûí åùòèðàì åòäèéè

áèð êÿñ îëàðàã ãàëäû âÿ ìöñÿëìàíëàð äà áóíóíëà Påéüÿìáÿðÿ þç

ñàäèãëèéèíè âÿ ìÿùÿááÿòèíè íöìàéèø åtäèðäèëÿð.

ßë-Ôàðóã Uñàìÿéÿ þç îüëó Àáäóëëàhà òÿéèí åòäèéi ìààøäàí

äàùà ÷îõ âåðèðäè.

Àáäóëëàh àòàñûíà äåäè:

- Ãóëàã àñ, àòà, ñÿí Uñàìÿéÿ äþðä ìèíëèê, ìÿíÿ èñÿ ö÷ ìèíëèê

ìààø òÿéèí åòäèí. Îíóí àòàñûíûí õèäìÿòëÿðè ñÿíèíêèëÿðäÿí ÷îõ

îëìàéûá, Uñàìÿíèí õèäìÿòëÿðè èñÿ ìÿíèìêèëÿðäÿí ÷îõ äåéèë.

ßë-Ôàðóã îüëóíà áåëÿ úàâàá âåðäè:

- Áèçèì àðàìûçäà íåúÿ äÿ áþéöê ôÿðã âàð. Àëëàùûí Ðÿñóëó îíóí àòàñûíû

280

ñÿíèí àòàíäàí ÷îõ ñåâèðäè. Uñàìÿíè èñÿ ñÿíäÿí ÷îõ ñåâèðäè...

Áóíäàí ñîíðà Àáäóëëàh èáí Þìÿð îíà âåðèëÿí ìààøûí ùÿúìèéëÿ ðàçûëàøäû.

Þìÿð èáí ßë-Õÿòòàá ùÿð äÿôÿ Uñàìÿ èáí Çåéäè ýþðÿíäÿ, îíà äåéèðäè:

- Ìÿíèì ÿìèðèìè ñàëàìëàéûðàì!

Áó ñàëàìà òÿÿúúöáëÿíÿí àäàìû ýþðÿí Þìÿð îíà áàøà ñàëûðäû: «Îíó Àëëàùûí

Rÿñóëó ìÿíÿ ÿìèð òÿéèí åäèá».

* * *

Àëëàù áó àëèúÿíàá èíñàíëàðà ãàðøû ðÿùèìëè îëóá. Òàðèõäÿ Àëëàùûí Rÿñóëónun

ñÿùàáÿëÿðèíäÿí äàùà áþéöê, ìöêÿìÿë âÿ íÿúèá øÿõñèééÿò îëìàéûá. 70

* * *

70 Uсамя ибн Зейд щаггында ялавя мялумат цчцн бах:

1. “Cami яl-Usul”,10/27;

2. «Ял-Исабя» (Мустафа Мящяммядин няшри), 1/46;

3. «Ял-Истияб», 1/34-36;

4. «Тягриб ял-Тащзиб», 1/53;

5. «Тарих ял-ислам», 2/270-272;

6. «Ял-Тябягат Ял-Кцбра», 4/61-72;

7. “Cira Nяbяviyya li İbn Hişam”;

8. «Ял-Ибяр», 1/95;

9. «Тарихи йарадан гящряманларымыз щаггында», Ябул-Футущ Ял-туанси,

33-39-ъу сящ.;

10. «Фаэят-фятщ яш-Шам вя Мисир», 33-51-ъи сящ.;

11. «Ял-Ялям вя Мяраъиящу», 281-282-ъи мящ.

281

ÑßÈÄ ÈÁÍ ÇÅÉÄ

«Åé Àëëàù, ÿýÿð Ñÿí ìÿíè áó õåéèðäÿí ìÿùðóì åäèðñÿíñÿ, îíäà

îüëóì Sÿèäè áóíäàí ìÿùðóì åòìÿ»

Ñÿèäèí àòàñû Çåéä

Ùàìûäàí àðàëû äàéàíàí Çåéä èáí Àìð èáí Íuôåéë, áàéðàìëàðäàí

áèðèíè ãåéä åäÿí ãóðåéøëèëÿðè ìöøàùèäÿ åäèðäè. Î, áàøëàðûíäà òàôòàäàí

äöçÿëäèëìèø áàùàëû ÷àëìàëàð, ÿéèíëÿðèíäÿ áàùàëû éÿìÿí ÷èéèíëèêëÿð

îlàí êèøèëÿðè ýþðöðäö. Î, ýþçÿë ýåéèìëÿð ýåéèíìèø âÿ áàéðàì ö÷öí

áÿçÿíìèø ãàäûíëàðû âÿ óøàãëàðû äà ýþðäö. ×îáàíëàð ðÿíýáÿðÿíý

þðòöêëÿðëÿ âÿ ÷óëëàðëà áÿçÿäèëìèø ìàë-ãàðàíû þç áöòëÿðèíií éàíûíäà

êÿñìÿê ö÷öí ãîâóðäóëàð.

Êÿáÿíèí äèâàðûíà áåëè èëÿ ñþéêÿíÿí Çåéä îíëàðà ìöðàúèÿò åòäè:

- Åé ãóðåéø õàëãû! Ãîéóíëàðû Àëëàù éàðàäûá. Î, îíëàð ö÷öí

ýþéëÿðäÿí éàüûø ýþíäÿðèð êè, îíëàð ñó è÷ñèíëÿð âÿ î, îíëàð ö÷öí

éåðäÿí îòëàð ÷ûõàðäûð êè, îíëàð éåéèá äîéñóíëàð. Ñèç èñÿ îíëàðû Îíóí

àäûíà ãóðáàí êÿñìèðñèíèç. Ìÿí ýþðöðÿì êè, ñèç úàùèë õàëãñûíûç.

ßìèñè ßë-Õÿòòàá, Þìÿð èáí ßë-Õÿòòàáûí àòàñû ona éàõûíëàøûá

öçöíäÿí âóðóá äåäè:

- Ñÿíè ýþðöì èòÿñÿí! Áèç ñÿíèí áó ñàéûqëàìàíû äèíëÿäèê âÿ îía

äþçäöê. Àììà èíäè áèçèì ñÿáðèìèç òöêÿíäè.

Áóíäàí ñîíðà î, þç ãÿáèëÿñèíäÿ îëàí äÿððàêÿñèç èíñàíëàðû Çåéäÿ

ãàðøû ãàëäûðäû âÿ îíëàð îíó óçóí ìöääÿò àüûð èøýÿíúÿëÿðÿ ìÿðóç

qoydular. Çåéä Ìÿêêÿäÿí ãà÷ìàëû âÿ Hèðà äàüûíäà ýèçëÿíìÿéÿ

ìÿúáóð îëäó. ßë-Õÿòòàá ãóðåéø úàâàíëàðûíà îíà íÿçàðÿò åòìÿéÿ âÿ

îíó Ìÿêêÿéÿ áóðàõìàìàüà ÿìð åòäè. Îíà ýþðÿ äÿ Çåéä Ìÿêêÿéÿ

ýèçëèíúÿ ýÿëìÿëè îëóðäó.

* * *

Çåéä èáí Àìð èáí Íöôåéë ãóðåéøëèëÿðäÿí ýèçëèíúÿ Âàðàqà èáí

Íoôÿëëÿ, Àáäóëëàh èáí Úÿhøëÿ, Îñìàí èáí ßë-Ùaðèñëÿ âÿ ßáä ßë-

Ìöòòÿëèáèí ãûçû, Mÿùÿììÿä èáí Àáäóëëàhûí áèáèñè Uìåéìÿ èëÿ

ýþðöøäö. Îíëàð, ÿðÿáëÿðèí äöøäöéö éàíûëìàíûí, ñÿùâëÿðèíèí

äÿðèíëèéèíè ìöçàêèðÿ åäèðäèëÿð.

Çåéä þç éîëäàøëàðûíà äåäè:

282

- Àëëàùà àíä è÷èðÿì êè, ñèç áàøà äöøìÿëèñèíèç êè, ñèçèí õàëãûíûçûí

ùå÷ íÿéè éîõäóð. Îíëàð Èáðàùèìèí äèíèíè äÿéèøäèðèá, îíóí

ìÿñëÿùÿòèíè ïîçäóëàð. Åëÿ èñÿ, ÿýÿð õèëàñ îëìàã èñòÿéèðñèíèçñÿ,

þçöíöç ö÷öí èíàíäûüûíûç áèð äènè ñå÷èí.

Áó äþðä íÿôÿð éÿùóäèëÿðèí, õà÷ïÿðÿñòëÿðèí âÿ áàøãà äèí

àëèìëÿðèíÿ ìöðàúèÿò åäèá, îíëàðäàí Èáðàùèìèí ùÿãèãè äèíèíè þéðÿíèá

òàïìàã èñòÿäèëÿð.

Âàðàqà èáí Íoôÿë õà÷ïÿðÿñòëèéè ãÿáóë åòäè.

Àáäóëëàh èáí Úÿhø âÿ Îñìàí èáí ßë-Ùaðèñÿ ýÿëäèêäÿ èñÿ, îíëàð

ìöÿééÿí áèð fikrÿ ýÿëÿ áèëìÿäèëÿð.

* * *

Çåéäèí áàøûíà èñÿ áó èø ýÿëäè. Î äàíûøûð:

- Ìÿí éÿùóäèëèê âÿ õà÷ïÿðÿòñëèêëÿ òàíûø îëàíäàí ñîíðà, îíëàðäàí

èìòèíà åòäèì, ÷öíêè åòèáàð åòäèéèì øåéè åëÿ äÿ òàïìàäûì. Áóíäàí

ñîíðà ìÿí ùÿð éåðäÿ úèääè ñóðÿòäÿ Èáðàùèìèí äèíèíÿ ãóëëóã åäÿí áèð

öììÿò àõòàðäûì. Íÿùàéÿò, ìÿí Øàìà ÷àòäûì. Ìÿíÿ äåìèøäèëÿð êè,

îðàäà Êèòàáûí áèëèêëÿðèíÿ ñàùèá îëàí áèð rahib âàð. Ìÿí îíó òàïûá, îíà

ba··ma gÿlÿnlÿri èçàù åòäèì. Î, ìÿíè äèíëÿäè âÿ ñîíðà äåäè:

- Åé ìÿêêÿëè ãàðäàøûì, ýþðöðÿì êè, ñÿíÿ Èáðaùèìèí äèíè

ëàçûìäûð! Äöçäöð?

-Bÿli! Áó åëÿ ìÿíèì èñòÿéèìäèð – ìÿí îíà úàâàá âåðäèì.

Ðàùèá äåäè:

-Ñÿí áó ýöí ùÿëÿ ïåéäà îëìàìûø áèð äèíè àõòàðûðñàí. Ãàéûò åâèíÿ.

Àëëàù ñèçèí õàëãûíûçäàí Èáðàùèìèí äèíèíè éåíèëÿøäèðÿúÿê áèðèíè

ýþíäÿðÿúÿê. Ñÿí áó àäàìû òàíûéàí êèìè oíäàí éàïûø.

Çåéä ýåðèéÿ, Ìÿêêÿéÿ, ïåéüÿìáÿðè òàïìàã ö÷öí òÿëÿñäè. Î,

éîëäà èêÿí Àëëàù þç ïåéüÿìáÿðèíè, Ìÿùÿììÿäi ùÿãèãè äèí èëÿ

ýþíäÿðäè. Ëàêèí Çåéä îíó òàíûìàüà ìàúàë òàïìàäû.Î, Mÿêêÿéÿ

÷àòìàìûø êþ÷ÿðè ÿðÿáëÿðèí ùöúóìóíà ìÿðóç ãàëäû. Âÿ îíëàð Çåéäè

Àëëàùûí Ðÿñóëónu ýþðìÿêäÿí ìÿùðóì åäèá þëäöðäöëÿð.

Çåéä þëöì àéàüûíäà îëàðêÿí íÿçÿðèíè ñÿìàéà éþíÿëòäè âÿ äåäè:

- Àëëàùûì! ßýÿð ñÿí ìÿíè áó õåéèðäÿí ìÿùðóì åòäèíñÿ, îíäà

ìÿíèì îüëóì Sÿèäè áóíäàí ìÿùðóì åòìÿ.

* * *

283

Óúà Àëàù Çåéäèí äóàñûíû ãÿáóë åòäè. Àëëàùûí Ðÿñóëó èíñàíëàðû

èñëàìà äÿâÿò åòìÿéÿ áàøëàéàíäà, Ñÿèä èáí Çåéä Àëëàùûí äèíèíÿ èëê

èìàí ýÿòèðÿíëÿðäÿí âÿ îíóí ïåéüÿìáÿðèíèí ìèññèéàñûíû ãÿáóë

åäÿíëÿðäÿí îëäó.

Áóðàäà òÿÿúúöáëö áèð øåé éîõäóð, ÷öíêè î, ãóðåéøëèëÿðèí

ùÿðÿêÿòëÿðèíèí ïèñëÿíäèéè áèð åâäÿ òÿðáèéÿ àëäû. Î, áöòöí þìðö áîéó

ùÿãèãÿòè éîðóëìàäàí àõòàðàí àòàñûíûí òÿñèðè àëòûíäà áþéöéöá... Î,

þëöì àéàüûíäà îëàðêÿí äÿ áåëÿ èíàäëà âÿ òÿêèäëÿ ùÿãèãÿòÿ úàí àòûðäû.

Èñëàìû ãÿáóë åäÿí òÿê Ñÿèä îëìàäû. Îíóíëà áèðýÿ àðâàäû Ôàòèìÿ

(ßë-Õÿòòàáûí ãûçû âÿ Þìÿð èáí ßë-Õÿòòàáûí áàúûñû) èñëàì äèíèíÿ

èìàí ýÿòèðäè.

Ãóðåéøëè úàâàí þç ùÿìéåðëèëÿðèíin ÿëèíäÿí î ãÿäÿð ÿçàáëàðà âÿ

àë÷àòìàëàðà äþçìöøäöð êè, áöòöí áóíëàð àðòûãëàìàñû èëÿ îíó éåíè

äèíäÿí äþíäÿðìÿéÿ êèôàéÿò åäÿðäè. Ëàêèí ãóðåéøëèëÿð îíó íÿèíêè þç

äèíèíäÿí èìòèíà åòìÿéÿ ìÿúáóð åäÿ áèëìÿäèëÿð, ùÿòòà ÿêñèíÿ, î, þç

àðâàäûéëà áèðýÿ ÿí ñàíáàëëû âÿ çÿùìëè ãóðåéøëëÿðäÿí áèðèíè èñëàìà

ýÿòèðäè. Ìÿùç îíëàðà ýþðÿ Þìÿð èáí ßë-Õÿòòàá èñëàì äèíèíè ãÿáóë

åòäè.

* * *

Ñÿèä èáí Zeyd áöòöí cavanëûã åíåðjèñèíè èñëàìà õèäìÿò åòìÿê

ö÷öí ùÿñð åòäè. Î, èñëàìû ùÿëÿ èéèðìè éàøû òàìàì îëìàìûø ãÿáóë åòäè.

Î, Àëëàùûí ðÿñóëó ilÿ áèðýÿ Áÿäð äþéöøöíäÿí áàøãà, áöòöí ùÿðáè

éöðöøëÿðäÿ âÿ ÿìÿëèééàòëàðäà èøòèðàê åòìèøäèð. Áÿäð äþéöøö çàìàíû

èñÿ î, Påéüÿìáÿðin âàúèá áèð òàïøûðûüûíû éåðèíÿ éåòèðìÿêëÿ ìÿøüóë

èäè.

Ñÿèä áàøãà ìöñÿëìàíëàðëà áèðëèêäÿ Õîñðîâóí âÿ Áèçàíñ èìïåðàòîðóíóí

ùàêèìëèéèíèí äåâðèëìÿñèíäÿ èøòèðàê åäèðäè. Ìöñÿëìàíëàðûí

áöòöí äþéöøëÿðèíäÿ î, ìÿòàíÿò, ìÿðäëèê âÿ úÿñàðÿò ìþúöçÿëÿðèíè

ýþñòÿðäè.

Ñÿèä áåëÿ ãÿùðÿìàíëûãëàðäàí áèðèíè äÿ Éÿðìók äþéöøöíäÿ

ýþñòÿðìèøäè. Èíäè èñÿ ýÿëèí ñþçö áó ãÿùðÿìàíûí þçöíÿ âåðÿê. Ãîé î,

ùÿìèí ýöí áàø âåðìèø ùàäèñÿëÿðèí áèð ùèññÿñè ùàããûíäà äàíûøñûí.

* * *

284

sehabelerin_heyati

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?