Inktspot 2020

Stichting Pers en Prent
Politieke spotprenten
2019 – 2020

Stichting Pers en Prent
Politieke spotprenten
2019 – 2020
Inktspot
2020

De Biënnale van
Venetië kreeg in 2019
de titel ‘May you live in
interesting times’ mee.
Interessante tijden zijn
het, maar het woord
interessant is in dit
geval dubbelzinnig...
3

VOORWOORD
...Tachtig miljoen vluchtelingen
wereldwijd, oorlogen zonder
einde, een pandemie die de
wereld in zijn greep heeft en
presidenten die alleen aan
zelfverheerlijking denken.
Politiek tekenaars reflecteren op
een geheel eigen manier op wat
er in de wereld gaande is. De in
2008 overleden tekenaar Fritz
Behrendt vond zichzelf geen
cartoonist, en eigenlijk zelfs
geen tekenaar; hij was naar eigen
zeggen een journalist met een
tekenpen. De omstreden
ontslagen van diverse politiek
tekenaars de afgelopen tijd
bevestigen de bedreigde positie
van de tekenaar, maar onderstrepen
tegelijkertijd het belang
van de tekenende journalist.
Vaak zijn de gevaren voor de
politiek tekenaar veel onzichtbaarder
en ongrijpbaarder dan
we denken. Kranten wereldwijd
worden steeds meer beïnvloed
door media-eigenaren die in
toenemende mate de inhoud
bepalen, vaak ingegeven door
advertentie-inkomsten en
onder druk vanuit regeringen.
Naar aanleiding van het besluit
van de New York Times om in
2019 te stoppen met het plaatsen
van politieke tekeningen schreef
tekenaar Patrick Chappatte op
zijn website:

‘Spotprenten trekken zich
niets aan van grenzen.
Wie zal keizer Erdogan
laten zien dat hij geen
kleren heeft, als Turkse
cartoonisten dat niet
meer kunnen doen?...
5
...Tekenaars uit Venezuela,
Nicaragua en Rusland werden
gedwongen in ballingschap te
gaan. [...] Politieke spotprenten
komen voort uit democratie.
En ze staan onder druk als de
vrijheid bedreigd wordt.’ *
In dit jubileumjaar van Stichting
Pers en Prent, waarin we 40
jaar bestaan, duiken we terug in
onze eigen geschiedenis aan de
hand van een stuk van Ariane de
Ranitz en kijken we naar de huidige
situatie met NVJ-secretaris
Thomas Bruning. Maar bovenal
is deze uitgave van Inktspot een
indringend overzicht van een
tumultueus parlementair jaar.
*
Vertaling citaat Chappatte:
NRC Handelsblad. https://www.
nrc.nl/nieuws/2019/06/14/gumde-democratie-niet-uit-a3963770
Niels Beugeling
Voorzitter Stichting
Pers en Prent

DE KRACHT VAN DE CARTOON
Cartoonisten
verbeelden in
hun werk een vaak
ongemakkelijke
waarheid. En de
beste wijze om
een ongemak naar
voren te brengen
is met enige spot.

7
Deze jubileumbundel spreekt
wat dat betreft voor zichzelf.
Hierin ziet u de kracht van
beeld, vermengd met humor.
Dat levert, meer dan welk
doorwrocht artikel dan ook,
een vernietigend oordeel dat
in je geheugen gegrift wordt en
tegelijkertijd altijd gepaard gaat
met een relativerende toets.
We moeten wel kunnen blijven
lachen, hoe wreed de waarheid
soms ook is.
Juist dat relativeringsvermogen
maakt cartoonisten zulke fijne
mensen. Cartoonisten zijn
– zoals ik ze heb leren kennen –
niet alleen bescheiden, maar ook
betrokken en moedige kunstenaars.
Kunstenaars door hun
verbeeldingskracht, betrokken in
hun onderwerpkeuze en moedig
waar ze geen onderwerp of
persoon sparen.
De persoon van de cartoonist
doet daarbij niet ter zake.
Het zijn de beelden, welke de
cartoonist schetst, die voor zich
spreken. En die daarmee dus
ook zo sterk de signatuur van
een krant of tijdschrift kunnen
bepalen.
En bescheiden zijn ze zeker,
omdat ze niet vaak op de voorgrond
treden. In die betrekkelijke
anonimiteit zit een deel van hun
kracht. Laat het beeld zijn werk
maar doen.
Daarom was het zo leuk om
afgelopen jaar de persoon
achter de cartoonist beter te
leren kennen. Op initiatief van
Tjeerd Royaards ontstond een
netwerk van journalistieke
tekenaars, die zich binnen
de NVJ verenigd hebben. Dat
collectief is belangrijk, want al
zoekt de cartoonist misschien
niet zo snel de spotlights, dat
maakt hun engagement en
zorgen niet minder relevant.
Daarvoor moet in de brede
journalistieke gemeenschap, die
de Nederlandse Vereniging van
Journalisten vertegenwoordigt,
aandacht zijn.
Die aandacht komt het best tot
uitdrukking door de cartoons te
tonen en door de cartoonisten
hun werk te laten doen. Werk
waarvan u als lezer van deze
bundel denkt: dat had ik moeten
hebben. Daarom is deze bundel
vooral een oproep naar de toekomst:
Haal die onderscheidende
columnist binnen, geef hem
of haar een prominente plek
in uw uitgave en – ondergetekende
blijft natuurlijk vertegenwoordiger
van de vakbond –
beloon de cartoonist fatsoenlijk!
Thomas Bruning
Algemeen secretaris
Nederlandse Vereniging
van Journalisten

HISTORIE
Kunsthistoricus
Hans IJsselstein Mulder
richtte veertig jaar geleden
Stichting Pers en Prent op...
Hans IJsselstein Mulder
1945-2012
Stichting Pers en Prent
1980-heden
...met als doel zijn collectie
tekeningen, prenten en vakliteratuur
op het gebied van
de politieke satire bij elkaar te
houden en onder de aandacht
te brengen van een algemeen
publiek. Hans is 10 jaar oud
wanneer hij een politiek spotprentje
vindt tussen de
paperassen van zijn vader
Reinder Mulder * , die op 12 april
1945 was gefusilleerd, wanneer
zijn zoontje amper twee weken
oud is. Deze vondst opent een
nieuwe wereld voor de jonge
Hans. Hij ontwikkelt een belangstelling
voor de politieke prent,
die tien jaar later resulteert in
de studie kunstgeschiedenis in
Utrecht. Daar mist hij echter
de maatschappelijke context;
kunsthistorici van die tijd keken
volgens hem met oogkleppen op
naar de beeldende kunst.
Hans vindt dat historisch besef
wel bij de politieke prent, hier
is een duidelijke relatie met de
tijd waarin het werk ontstaat.
Ook de satire spreekt hem aan:
‘mooi dat je op zo’n manier je
tegenstander kunt bestrijden’.
Voor zijn promotie in 1978 koos
Hans voor een sterk politiek
getint onderwerp: de kunst in
de jaren dertig en tijdens de
bezetting. Uren bracht hij door
bij De Slegte, op zoek naar
boekjes en bundeltjes uit die
periode. Het proefschrift met de
titel Kunst in crisis en bezetting:
Een onderzoek naar de houding
van Nederlandse kunstenaars
in de periode 1930-1945, wordt
nog jaren als een standaardwerk
beschouwd.

9
Inmiddels heeft Hans rond
1980 een aardige verzameling
satirische prenten en tijdschriften
opgebouwd. Al gauw
ontstaat het idee om iets met
de collectie te gaan doen. Sinds
die tijd organiseert hij grote en
kleine exposities, vaak vergezeld
met in eigen beheer uitgegeven
‘boekjes’: over de geschiedenis
van de politieke prent, over
individuele tekenaars of gebaseerd
op verschillende thema’s.
Zijn dergelijke exposities in
de beginjaren nog incidenteel,
vanaf 1992 komt er structuur
wanneer Hans alle politiek tekenaars
die in Nederland actief
zijn bijeenbrengt en onder de
naam Politiek in Prent een
reeks jaarlijkse exposities
organiseert. De tentoonstelling
opent in het gebouw van de
Tweede Kamer in Den Haag
(later in Perscentrum Nieuwspoort)
en reist daarna door
het land. De tekenaars maken
zelf een selectie uit hun werk;
alle prenten moeten gepubliceerd
zijn in een nieuwsblad
of -magazine. In het tweede
jaar verschijnt de eerste van
een serie catalogi met alle
prenten uit de tentoonstelling,
de kaft beurtelings door een
van de deelnemers getekend.
De catalogi vormen tezamen
een unieke kijk op de recente
politieke geschiedenis van
Nederland. Een jaar later
initieert Hans de Inktspotprijs
voor de beste politieke prent
van het jaar, gekozen door drie
juryleden met een uiteenlopende
achtergrond. In 2004 volgt de
Junior Inktspotprijs, met een
jury van middelbare scholieren,
die jaarlijks wordt uitgereikt in
het Persmuseum in Amsterdam,
vanaf 2017 in het Nederlands
Instituut voor Beeld en Geluid
in Hilversum.

Tot een jaar na het overlijden
van Hans in 2012, zijn de
tentoonstellingen volgens
hetzelfde stramien
georganiseerd.
Wanneer daarna anderen het
stokje overnemen, zien nieuwe
initiatieven het licht. Het
jaaroverzicht verschuift van
kalenderjaar naar parlementair
jaar en de prijsuitreiking van de
Inktspotprijs van januari naar de
vierde dinsdag van september.
De naam van de tentoonstelling
wijzigt in die tijd van Politiek
in Prent naar Inktspot, gevolgd
door het jaartal van de prijsuitreiking.
Het doel van Stichting
Pers en Prent en de Inktspotprijs
is hetzelfde gebleven. Niet
zozeer het lauweren van één
politiek tekenaar is het uitgangspunt,
maar het promoten van
de politieke prent, het jaarlijks
onder de aandacht brengen van
deze uiting van journalistiek die
altijd enigszins onderbelicht is
gebleven. Het beroep van de
politiek tekenaar is in de loop
der jaren veranderd van politiek
commentator, naar een meer
journalistieke tekenaar van
sociaal-maatschappelijke
prenten of actuele satire.
Ook de ontwikkeling van internet
heeft invloed gehad op het
deelnemersveld. Daar waar in
de jaren negentig van de vorige
eeuw de tekenaars nog originele
prenten inleverden, gepubliceerd
in de gedrukte pers, die
zorgvuldig in wissellijst met
passe-partout werden ingelijst,
moeten de huidige inzendingen
aan criteria voldoen die het
moderne medialandschap
weerspiegelen: de ingezonden
prenten (tegenwoordig alle
digitaal) kunnen niet alleen in
de gedrukte, maar ook in de
digitale pers zijn verschenen.
Net zoals in de jaren dat IJsselstein
Mulder voorzitter was,
moet iedere prent zijn gepubliceerd,
dat wil tegenwoordig
zeggen dat de redactie van een

11
krant of digitaal nieuwsmedium
zijn akkoord voor publicatie
heeft gegeven. De keuze van de
zesendertig tekenaars, die dit
jaar ieder drie prenten mogen
inzenden bepaalt uiteindelijk de
selectie van 108 prenten die in
deze catalogus zijn opgenomen.
Veel van deze prenten zullen in
de loop der jaren hun betekenis
verliezen of niet eenvoudig meer
zijn te duiden, maar dat doet
niet af aan het belang dat ze
voor de samenleving hebben.
Daarom tonen we ze niet in
vergulde lijsten, maar ‘zonder
franje als zeer direct aansprekende
tijdsbeelden.’
*
In 1996, kort na de geboorte
van zijn kinderen, plakte Hans
Mulder de naam van zijn
moeder – IJsselstein – voor
zijn achternaam, als eerbetoon
aan haar die met drie zoontjes
van 4, 2 en 0 jaar oud achterbleef
en deze in haar eentje opvoedde.
Bronnen
Koos van Weringh
‘Een geschiedenis
van houdingen’ in Vrij
Nederland 4-02-1978.
Jaap Stam
‘Een pure oorlogsmisdaad’
in de Volkskrant 11-04-2003.
Hans IJsselstein Mulder
‘Zonder vergulde lijsten’
in Persmuseum Nieuws 5,
januari 2004.
Ariane de Ranitz
‘De laatste pagina: Hans
IJsselstein Mulder (1945-2012)’,
in De Parelduiker 17,
27-04-2012, p. 61-64.

TEKENAARS
‘Al zijn politieke spotprenten
niet altijd om in te lijsten,
er zijn altijd tekeningen die
de tijd overleven. Daarom is
het goed om ervoor te zorgen
dat ze bewaard blijven en
dat ze getoond worden. Niet
in vergulde lijsten, maar
zonder franje als zeer direct
aansprekende tijdsbeelden.’
Hans IJsselstein Mulder, 2004

13
WINNAAR
INKTSPOTPRIJS
2020
Len Munnik
18 - 19
Ad Kolkman
20 - 21
AnoNe
22 - 23
Arend van Dam
24 - 25
Argus Bart van Leeuwen Bas van der Schot
Blommestijn
26 - 27
28 - 29
30 - 31
32 - 33
Djanko Emanuele Del Rosso Gezienus
Gorilla
34 - 35
36 - 37
38 - 39
40 - 41

TEKENAARS
Hajo
42 - 43
Jean Gouders
44 - 45
Jesse van Muylwijck
46 - 47
Jip van den Toorn
48 - 49
Joep Bertrams Jos Collignon KIK Maarten Wolterink
50 - 51 52 - 53
54 - 55
56 - 57
Marc-Jan Janssen
58 - 59
Marijn
60 - 61
Mirjam Vissers
62 - 63
Niels Bongers
64 - 65

15
Paul Kusters
Pejo
Peter de Wit
Pieter Geenen
66 - 67
68 - 69
70 - 71
72 - 73
Pluis
RGvT
Siegfried Woldhek
Tjeerd Royaards
74 - 75
76 - 77
78 - 79
80 - 81
Tom Janssen
TRIK
Vonk
Willeke Brouwer
82 - 83
84 - 85
86 - 87
88 - 89

Ieder jaar wordt
de Inktspotprijs uitgereikt.
De prijs voor
de beste, meest rake,
bijtende, verrassende,
ergerniswekkende en
vaak bijzonder mooie
politieke tekening...
17
...die ons als het even kan
ook nog een relativerende
spiegel voorhoudt.
Alle inzendingen die dit keer
meedongen naar de Inktspotprijs
vind je hier.
Goede spotprenten gaan de
mening voorbij en laten het
doordenken over aan de kijker.
Op die manier is een prent veel
meer dan een illustratie van het
nieuws. Het zorgt ervoor dat je
zelf kritisch nadenkt over wat
er gebeurt in de wereld om
je heen. Als geheel geven de
tekeningen een overzicht van
de kwesties die iedereen het
afgelopen jaar bezighielden
en zijn ze een visueel naslagwerk
van het parlementaire
jaar 2019-2020.

LEN MUNNIK
‘Elke dag een
goeie grap, ik
teken ervoor.’
‘LEN MUNNIK
BESCHRIJFT EEN
OMSLAGPUNT IN DE
CORONACRISIS.’
De jury over de
winnende prent.
‘ALLES WORDT
WEER NORMAAL’
WINNAAR
INKTSPOTPRIJS
2020
Len Munnik (1945) werkte
na zijn opleiding aan de
grafische school bij een
reclamebureau.
Naast zijn politieke en
maatschappelijke spotprenten
voor onder meer
het dagblad Trouw, het
feministisch opinieblad
Opzij, het IKV (Interkerkelijk
Vredesberaad) en
de Dierenbescherming,
illustreerde hij verscheidene
kinderboeken: “Politiek
blijft voor mij het hoofdgerecht,
maar kinderboeken
worden misschien nog wel
belangrijker, ze zijn in elk
geval een heerlijk toetje”.
Eén van zijn bekendste
spotprenten was die voor
het anti-kernwapenaffiche
van het IKV waarop een
groepje mensen een
raket wegduwt.

19
ALLES WORDT
WEER NORMAAL
Er wordt weer meer
gevlogen, vooral naar
vakantiebestemmingen.
Trouw,
4 juni 2020
DEAL
De Europese Unie en het
Verenigd Koninkrijk hebben
een akkoord bereikt.
Trouw,
17 oktober 2019
BETER ZO
Beeldenstorm op komst,
na moord op George Floyd
en de wereldwijde protesten
die daarop volgen.
Trouw,
10 juni 2020 lenmunnik.nl

AD KOLKMAN
‘Oh, was ik maar schrijver
geworden. Dan had hier
een quote kunnen staan.’
Na een HEAO-studie
besluit Ad Kolkman
(1964) cartoonist te
worden. De behoefte
om commentaar te
leveren op zaken van
nationaal belang is dan
nog opvallend afwezig.
Die ontstaat rond 2004
als blijkt dat de reuring
van die dagen, waaronder
de moord op Theo van
Gogh, door het vertrouwde
cartoonistengilde wel erg
eensgezind van duiding
wordt voorzien.
Kolkman produceert
zogenoemd bescheiden
tegengeluid via Elsevier
Magazine en de website
Frontaal Naakt. In zijn
prenten maakt Kolkman
zich kwaad over de
dommige gezapigheid
van de Nederlander.

21
VRIJE GESLACHTSKEUZE
Van minister Dekker
mag iedereen zijn
eigen geslacht bepalen.
Wynia’s Week,
8 februari 2020
OVERHEIDSSTEUN
Overheidssteun na
corona moet kapitalistische
bedrijven genezen.
GeenStijl,
2 mei 2020
RESTHOUT
Resthout blijkt een
rekbaar begrip, dankzij
subsidie op biomassa.
Wynia’s Week,
16 mei 2020
adkolkman.nl

ANONE
‘De mens is een grap
die boos wordt als er
om hem gelachen wordt.’
Toen hij cartoonist
werd, koos Martin Šimek
(1948) voor het pseudoniem
AnoNe, ja/nee in
het Tsjechisch. Zijn vlucht
naar het Westen tijdens de
Praagse Lente betekende
de vrijheid om ja of nee te
mogen zeggen. Als eerbetoon
aan zijn ouders en de
andere slachtoffers van de
communistische dictatuur,
maar ook als eerbetoon
aan de vrijheid die hem
in het westen ten deel viel
en waar Šimek zich nog
dagelijks van bewust is.
De vrijheid om een eigen
oordeel te mogen hebben
houdt ook de plicht in om
dingen van meer kanten
te bekijken. Want dat
betekent AnoNe ook.

23
DAPPERE SINT
De Groene
Amsterdammer 47,
20 november 2019
WOONDEN
HIER MENSEN?
De Groene
Amsterdammer 11,
12 maart 2020
KOORDDANSER
De Groene
Amsterdammer 27,
1 juli 2020
martinsimek.nl

AREND VAN DAM
‘Politieke tekeningen/
cartoons maken is een soort
pavlov-reactie op nieuws en
actualiteiten: daar wil ik
iets bij bedenken.’
Arend van Dam (1945)
studeerde psychologie en
is sinds 1968 cartoonist
en politiek tekenaar. Hij
publiceerde in een groot
aantal dag- en weekbladen,
in bladen voor
maatschappelijke organisaties
en de overheid, en
hij illustreerde een groot
aantal boeken.
In zijn werk stelt Van
Dam niet alleen algemene
politieke thema’s ter
discussie maar ook het
actuele politieke bedrijf en
de uitvoerders daarvan.
Voor het vakblad De
Psycholoog tekent hij
maandelijks een cartoon
over de psychologie in de
ruimste zin van het woord.

25
CORONAHANDDRUK
Begin van de coronacrisis:
mensen mogen elkaar
geen hand meer geven,
later gevolgd door
verdere maatregelen.
Noordhollands
Dagblad, 11 maart 2020;
Het Goede Leven,
april 2020
LERARENPROTEST
DEN HAAG
Na de boeren en de
bouwers komen ook de
leraren naar Den Haag
om op het Malieveld
te protesteren.
Joop.nl,
6 november 2019
I CAN’T BREATHE
(TOESLAGENAFFAIRE)
In de toeslagenaffaire
heeft de overheid zich
bezondigd aan etnisch
profileren; tegelijkertijd
verwijst de prent naar
de gewelddadige dood
van George Floyd in de
Verenigde Staten.
Joop.nl,
15 november 2019
en 20 juni 2020
arendvandam.com

ARGUS
‘Je moet het onderwerp
net zolang ronddraaien,
totdat het dol wordt.
(naar Simon Carmiggelt).’
Argus, pseudoniem
van René Leisink (1976),
volgde de pabo en de lerarenopleiding
tekenen, en
richtte met vier vrienden
striptekenstudio Studio
Noodweer op. Zijn eerste
cartoons verschenen
op het prikbord van zijn
vaders school.
Dat kreeg een vervolg op
internet en daar kwam
zijn werk voor onder meer
Tubantia, Kids United van
Unicef en stripblad Eppo
uit voort.
Op zijn website plaatst
Argus dagelijks een cartoon.
Iedere dag tekenen
is volgens hem de beste
manier om het vak van
cartoonist onder de knie
te krijgen.

27
ANDERHALVEMETER-
SAMENLEVING
De anderhalvemetersamenleving,
ingevoerd
in de strijd tegen corona,
zorgt voor tal van
praktische problemen.
Metro,
25 maart 2020
BEELDENSTORM
De dood van George
Floyd, die in de VS door
politiegeweld om het leven
kwam, leidt wereldwijd tot
een beeldenstorm.
Eppo,
16 juni 2020
ANGST VOOR CORONA-
VIRUS IN DE TREIN
Thierry Baudet tweet
ten onrechte dat twee
vriendinnen in de trein
zijn lastiggevallen door
vier Marokkanen. Korte
tijd later bereikt het
coronavirus Nederland.
Metro,
5 maart 2020
argus-online.nl

BART VAN LEEUWEN
‘Een goede spotprent onderscheidt
zich door een simpel en treffend
idee, en door de wijze waarop dat
idee tot uiting wordt gebracht.’
Bart van Leeuwen
(1974) studeerde aan
het Grafisch Lyceum in
Amsterdam. Hij noemt
zichzelf een anti-talent als
het aankomt op tekenen,
maar kan gelukkig erg
goed uit de voeten met
het digitale ontwerp-
programma Photoshop.
Aan de hand van bestaande
(foto)elementen
fabriceert hij een geheel
nieuwe werkelijkheid.
De oorspronkelijke
elementen zijn niet meer
herkenbaar waardoor
het lijkt alsof het werk is
ontgonnen uit het niets.
Van Leeuwen is aangesloten
bij Cagle Cartoons,
Inc., tekent voor The
Guardian en tijdschrift
Nieuwe Revu.

29
REDFACE
Er verschijnt een video
van de Canadese premier
Justin Trudeau, verkleed
als blackface, een dag
nadat hij toegeeft dat dergelijk
gedrag racistisch is.
Het Financieele Dagblad,
21 oktober 2019
MOSCOW STATE CIRCUS
De Doema (het Russische
parlement) keurt unaniem
een wetsvoorstel goed tot
wijziging van de grondwet,
ingediend door president
Vladimir Poetin.
Het Financieele Dagblad,
18 januari 2020
VERZET HONGKONG
De paraplu, sinds de
Umbrella Revolution een
symbool van verzet, is in
Hongkong ingezet tijdens
het protest tegen de controversiële
uitleveringswet.
Het Financieele Dagblad,
15 juni 2019 oedipoes.com

BAS VAN DER SCHOT
‘Ik houd van heldere en eenvoudige
tekeningen die rust brengen
in de dagelijkse nieuwsstroom.
Mijn ideaal is de directheid van
een kindertekening.’
Bas van der Schot
(1970) combineerde zijn
studie politicologie aan de
Universiteit van Amsterdam
met een cursus aan
de Rietveldacademie.
In die tijd verschenen
zijn eerste politieke
tekeningen.
Samen met collega Farhad
Foroutanian publiceert hij
onder de pennaam BaFa,
met regelmaat politieke
tekeningen op internationale
platforms.
Van der Schot werkt in
de traditie van klassieke
politiek tekenaars, met een
focus op politieke thema’s
en gebruik van alledaagse
metaforen en symbolen.
Hij werkt met pen, potlood,
Oost-Indische inkt en
vetkrijt, en met tipp-ex.

31
PANDEMIE
Het coronavirus houdt de
wereld in zijn greep.
Erasmus Magazine,
6 februari 2020
HONGKONG
China, gepersonifieerd
door president Xi Jinping
als genadeloze Amerikaanse
politieagent, neemt
omstreden ‘veiligheidswet’
voor Hongkong aan.
de Volkskrant,
10 juni 2020
CORONAMANAGEMENT
Leiderschapsstijlen
in coronacrisis.
de Volkskrant,
20 maart 2020
basvanderschot.com

BLOMMESTIJN
‘Tekst in cartoons of illustraties
is bijna altijd onnodig en vaak
storend uitleggerig.’
Rhonald Blommestijn
(1961) studeerde aan de
Academie voor Beeldende
Kunsten in Arnhem en
de Rietveld Academie in
Amsterdam. Sindsdien
werkt hij als zelfstandig
illustrator, grafisch ontwerper
en animatiemaker
voor allerlei kranten en
tijdschriften, waaronder
Het Financieele Dagblad,
De Standaard, de Volkskrant,
Frankfurter Allgemeine
Zeitung, The Economist
en NRC Handelsblad. Hij
werkt met (bal)pen,
kwast en fotocollages,
maar is vooral volledig
vergroeid met Photoshop.
Blommestijn gebruikt
niet één vaste stijl. Hij
begint bij een visueel
idee en kiest daar een
geschikte stijl bij die het
idee goed laat uitkomen.

33
RACE NAAR HET VACCIN
Naar het wapen in
de strijd tegen corona
wordt door talloze landen
naarstig gezocht.
Het Financieele Dagblad,
9 mei 2020
POPULISME
Hoe populisten de
democratie misbruiken.
de Volkskrant,
14 maart 2020
DWANGKAPJE
‘Coronamoralisme’.
de Volkskrant,
23 mei 2020
blommestijn.com

DJANKO
‘Een dag niet
getekend, is…
een vrije dag…’
Djanko, pseudoniem van
Herman Jan Couwenberg
(1960), studeerde rechten
maar werkte nooit als
jurist. In plaats daarvan
legde hij zich toe op het
maken van cartoons en
strips. Djanko publiceert in
verschillende kranten en
vak- en organisatiebladen
op het gebied van werk,
economie, gezondheid
en wonen.
Daarnaast werkt hij als
stand-up cartoonist, componeert
muziek, schrijft
scenario’s voor strips en
films, geeft workshops
cartoontekenen en
illustreert boeken.
Kenmerkend voor Djanko’s
werk is de eenvoudige,
maar heldere tekenstijl
en een humoristische
benadering van zijn
onderwerpen.

35
FILOSOFEREN OVER
DE LOCKDOWN
Ten tijde van de lockdown
wordt steeds vaker de
vraag gesteld wat de
hoogste prioriteit heeft:
veiligheid of vrijheid.
Algemeen Dagblad/
Rotterdams Dagblad,
22 mei 2020
MEDEDELING
Terwijl het coronavirus
Nederland in z’n
greep krijgt, nemen veel
bedrijven maatregelen
om verdere verspreiding
in te dammen.
Algemeen Dagblad/
Rotterdams Dagblad,
21 maart 2020
CORONA ‘IN DEN BEGINNE’
Wat zou er gebeurd
zijn als het coronavirus
al in den beginne had
toegeslagen...
Algemeen Dagblad/
Rotterdams Dagblad,
29 mei 2020
djanko.nl

EMANUELE DEL ROSSO
‘Cartoonisten houden ons
waakzaam en helpen ons zaden
te planten die kunnen uitgroeien
tot een positieve verandering.’
Emanuele Del Rosso
(1986) studeerde moderne
en hedendaagse Italiaanse
en wereldliteratuur in
Milaan en Trento,
waarna hij afstudeerde
in de journalistiek aan
de Rijksuniversiteit
Groningen.
Naast cartoonist werkt
hij als fotograaf, designer,
communicatiespecialist
en brand specialist. Zijn
belangrijkste interesses
zijn internationaal en
politiek nieuws, zijn prenten
publiceert hij in Italië,
Frankrijk en Nederland,
o.a. in de Leidse universiteitskrant
Mare, de online
opiniepagina Joop.nl
en het Franse tijdschrift
Courrier international.
Sinds 2016 is hij lid van
Cartoon Movement.

37
KWESTIE VAN KNIELEN
De moord op George Floyd
door een politieagent in de
Verenigde Staten, waarbij
de hypocrisie van knielen
verbeeld wordt.
Joop.nl,
28 mei 2020
RECHT ONDER JE NEUS
President Donald Trump
verschuilt zich als een
dictator achter de brute
kracht van de politie.
Joop.nl,
2 juni 2020
DE ZEE VAN CORONA
Enorme milieuschade
veroorzaakt door de
gezichtsmaskers die
worden gebruikt tijdens
de coronacrisis.
Joop.nl,
8 juni 2020
delrossostudio.com

GEZIENUS
‘Misschien ben ik
wel te genuanceerd
om cartoonist te zijn.’
Gezienus Bruining (1992)
studeerde aan de kunstacademie
ArtEZ en werkt
als zelfstandig illustrator.
Zijn redactionele illustraties
en cartoons staan o.a.
gepubliceerd in Tubantia
en De Stentor. Bruining
werkt met een roestige
kroontjespen en een potje
inkt, en kleurt zijn werk
digitaal in. Hoewel hij thuis
is in meerdere materialen
en technieken, zegt hij
toch dat er niets boven
het bouwen van een
inkttekening gaat.
Zijn cartoons zijn reflecties
of observaties. Soms
grappig soms juist niet,
maar altijd met het doel je
te laten nadenken.

39
BOERENPROTEST
De Nederlandse boeren
zijn het zat, uiten hun
onvrede met landelijke
acties en duiken overal
op, mét hun tractoren.
De Twentsche
Courant Tubantia,
2 oktober 2019
DERKSEN-REL
Televisiepresentator Johan
Derksen is na provocerende
opmerkingen een hot
item geworden binnen het
huidige racismedebat. De
speciale ‘racisme-uitzending’
van Veronica Inside
heeft daar weinig verandering
in gebracht...
De Twentsche
Courant Tubantia,
24 juni 2020
CORONA USA
Hoewel er volgens het
Witte Huis maar weinig
reden tot zorg is, slaat
het huidige coronavirus
hard toe onder de
Amerikaanse bevolking.
Cartoon Movement;
De Twentsche
Courant Tubantia,
1 april 2020
gezienus.com

GORILLA
‘We recyclen clichés en iconen
uit de hedendaagse beeldcultuur.
Misschien niet altijd om te lachen,
meestal wel to the point.’
Gorilla is een gezamenlijk
project van de Designpolitie
(Richard van der Laken en
Pepijn Zurburg), Lesley
Moore (Alex Clay en Karin
van den Brandt) en
Herman van Bostelen.
Gorilla zijn eenvoudige
en opvallende illustraties,
gemaakt met passie voor
grafische vormgeving.
Het maatschappelijk
debat geeft Gorilla de kans
om ideeën over sociale
vraagstukken door middel
van hun visuele column
te delen met de rest van
de wereld.
Gorilla wordt in verschillende
tijdschriften
gepubliceerd waaronder
wekelijks in De Groene
Amsterdammer.

41
TRACKING CORONA
Apple en Google kondigen
bluetooth-tracking aan,
waarmee de verspreiding
van het coronavirus
in kaart kan worden
gebracht. Overheden en
bedrijven benutten de
virusuitbraak om burgers
en consumenten beter
te kunnen monitoren.
De Groene
Amsterdammer,
10 april 2020
VLIEGSCHAAMTE
Steeds meer mensen
zeggen last te hebben
van vliegschaamte. Luchtvaartmaatschappijen
zijn
bang voor imagoschade
en proberen in te spelen op
het fenomeen door te suggereren
dat minder vliegen
ook een optie is.
De Groene
Amsterdammer,
4 juli 2019
VINGERWIJZEN
In de week dat Keti Koti
wordt gevierd, mondt
een debat over racisme
in de Tweede Kamer
uit in geruzie, gescheld
en vingerwijzen.
De Groene
Amsterdammer,
1 juli 2020
7 mei 2019
thedailygorilla.nl

HAJO
‘Ik tekende mijn hele leven al
cartoons, maar toen er een tekort
kwam aan triviale onderwerpen
ben ik maar politieke cartoons
gaan maken.’
Hajo de Reijger (1975)
studeerde Industrial
Design aan de Rietveld
Academie in Amsterdam,
maar ontdekte dat zijn
hart meer lag bij het
tekenen van cartoons dan
bij productontwerpen.
Hajo’s illustraties en
cartoons worden gepubliceerd
in NRC Handelsblad
en het ICT-magazine
Computable. Ook tekent
hij voor onder andere
3voor12, VPRO’s
multimediaal platform
voor popmuziek.
In Hajo’s voorstellingen
strijden de metafoor, de
grap en het esthetische
om de eerste plaats.
Hij vat dit samen als
‘verhalende stripstijl
met gevoel voor
existentiële zaken’.

43
UITLEG CORONA-
MAATREGELEN
De nieuwe richtlijnen omtrent
het coronavirus die
Rutte tijdens de persconferenties,
met gebarentolk,
aan het volk tracht uit
te leggen, zijn voor veel
mensen onlogisch, vaag
en multi-interpretabel.
De Groene
Amsterdammer,
7 mei 2019
ORANGE IS THE NEW
BLACK
Na de dood van George
Floyd en de daarop
volgende Black Lives
Matter-protesten, probeert
Trump de situatie onder
controle te houden door
zich nog meer op zijn
imago te richten.
Cartoon Movement,
25 mei 2020
CHINA-VIRUS
Ieder land heeft straffe
maatregelen moeten
nemen tijdens de coronapandemie.
Trump neemt
geen verantwoordelijkheid
voor het falende beleid
van de VS en wijst
vooral naar China.
Cartoon Movement,
11 maart 2020
instagram.com/studiohajo

JEAN GOUDERS
‘Politici triggeren mijn vileine
kantje. Maar ja, ze leggen hun
hoofd willens en wetens op
het hakblok van de cartoonist.’
Jean Gouders (1962)
werkt als cartoonist, illustrator
en striptekenaar.
Hij publiceerde in Dagblad
de Limburger, BN DeStem,
Courrier international, Expresso
en magazines van
Amnesty International in
Nederland en België.
Online is zijn werk te vinden
bij Cartoon Movement
en Joop.nl. Jean Gouders
publiceerde samen met
Toon Hezemans, Berend
Vonk, Gady Mirtenbaum
en Marco Jeurissen drie
boeken met historische
beeldverhalen. In 2017
was dat Grenzenloos in
2018 Bovengronds en in
2019 Bevrijd.
In 2015 was Jean
de winnaar van de
tweede prijs van
Press Cartoon Europe.

45
HET BELOOFDE LAND
Frans Timmermans
kondigt de Europese
Green Deal aan.
Cartoon Movement,
11 december 2019
CORONA TAST OOK
EUROPESE UNIE AAN
In de coronacrisis trekt
ieder EU-land zijn eigen
plan; met betrekking tot
economische steunmaatregelen
is al helemaal geen
overeenstemming.
BN DeStem,
19 maart 2020
HEILIGE KOE INGETOOMD
Vanwege de stikstofcrisis
verlaagt het kabinet de
maximum snelheid van
130 km naar 100 km
per uur.
Joop.nl,
12 november 2019
gouders-cartoons.nl

JESSE VAN MUYLWIJCK
‘Ik teken met een
pennetje, maar soms
heb ik het gevoel dat
ik zelf een pennetje ben,
dat wordt bewogen.’
Jesse van Muylwijck
(1961) behaalde zijn
meestertitel in de rechten
en studeerde daarna
tekenen en schilderen aan
Academie Minerva
in Groningen.
Zijn eerste strips
publiceerde hij toen
hij vijftien was.
In de jaren negentig
maakte hij samen met
collega-cartoonist
Frans Le Roux een
cursusboek Strip &
cartoontekenen voor
Teleac.
Van Muylwijck ontwikkelde
zijn eigen dagelijkse strip,
De Rechter, die sinds 1993
in kranten in heel
Nederland verschijnt.
Van Muylwijck maakt
cartoons, strips en
karikaturen, en werkt
als stand-up cartoonist.

47
BORSTVOEDING
Borstvoeding in vliegtuig
zorgt voor opschudding.
DPG Media; HDC Media;
NDC Media,
17 juli 2019
ANDERHALVE METER
De anderhalvemetersamenleving
en de
daarmee gepaard gaande
beperkende maatregelen
ten aanzien van bruiloften
mogen de pret
niet drukken.
DPG Media; HDC Media;
NDC Media,
6 april 2020
TRUMP EN RACISME
Tijdens de anti-racismedemonstraties
in de VS
wordt veelvuldig gebruik
gemaakt van traangas.
DPG Media; HDC Media;
NDC Media,
18 juni 2020
jessecartoons.com

JIP VAN DEN TOORN
‘Gewapend met een scherp
potlood en een nog scherpe
blik ben ik elke dag op zoek
naar de ongemakkelijkheid
van de actualiteit.’
Jip van den Toorn (1993)
is in 2016 afgestudeerd
aan de Hogeschool voor
de Kunsten in Utrecht.
Ze richt zich op illustraties
en gif’s voor diverse
opdrachtgevers en heeft
een wekelijkse beeldcolumn
in de Volkskrant.
Van den Toorn won
de World Illustration
Award met ongepaste
geborduurde kussens
en de Fiep Westendorp
Stimuleringsprijs, een
aanmoediging voor
jonge professionele
illustratoren.

49
INTELLIGENTE LOCKDOWN
Tijdens de eerste weken
van de coronacrisis wordt
herhaaldelijk gesproken
over een ‘intelligente
lockdown’.
de Volkskrant,
24 april 2020
A-SOCIAL DISTANCING
Aangezien er tijdens de
coronacrisis zoveel wordt
gepraat over ‘social distancing’,
is het goed
om eens na te denken
hoe ‘a-social distancing’
eruit zou zien.
de Volkskrant,
6 juni 2020
HORROR ANNO 2020
Door de coronamaatregelen
raken we steeds meer
vervreemd van fysiek contact.
Kijkend naar beelden
van de ‘oude wereld’ zien
we normale situaties van
vroeger ineens door een
andere bril.
de Volkskrant,
16 mei 2020 jipvandentoorn.nl

JOEP BERTRAMS
‘Misschien ben ik de billenwasser
van het politieke hospitaal,
voor sommigen het hoogtepunt
van de dag.’
Joep Bertrams (1946) studeerde
aan de Koninklijke
Academie in Den Haag.
Hij tekent politieke prenten
voor De Groene Amsterdammer,
De Limburger en
de Leeuwarder Courant,
en werkt voor Courrier
international en Cartooning
for Peace.
Bertrams is al vanaf de
jaren zeventig werkzaam
als illustrator van (kinder)
boeken. Naast zijn werk
als illustrator was hij
docent aan de AKI, Academie
voor Beeldende Kunst
en Industrie in Enschede
en maakte hij bewegende
prenten die bij het tvprogramma
NOVA en op
de website van Nieuwsuur
te zien waren.

51
DAAR ISTIE WEER
De commissie-Remkes
eist, hernieuwd, een
strengere aanpak van
het stikstofprobleem.
De Groene
Amsterdammer,
11 juni 2020
SCHREEUW OM VRIJHEID
Felle demonstraties tegen
de lockdown in verband
met corona.
De Limburger;
Leeuwarder Courant,
6 mei 2020
CULTUURDRAGER
Pro-Zwarte Piet-activisten
worden steeds radicaler.
De Groene
Amsterdammer,
14 november 2019
yoopdeloop.com

JOS COLLIGNON
‘De wereld is in handen
gevallen van aanhoudend
en ongegeneerd liegende
idioten: wat alleen goed
is voor cartoonisten.’
Jos Collignon (1950)
studeerde Nederlands
recht in Utrecht maar koos
voor een loopbaan als
politiek tekenaar.
Tijdens zijn studie was hij
journalist en tekenaar voor
het Utrechts Universiteits-
blad, ook was hij universitair
correspondent van
de Volkskrant.
Collignon tekende
regelmatig voor NRC
Handelsblad en Nieuws-
Net. Voor de Volkskrant
illustreert hij sinds 1980
driemaal per week waaronder
voor de pagina
Open Forum.
Collignon houdt ervan
onverwachte verbanden
te leggen: ‘In het hoofd
van de lezer moeten twee
luikjes tegen elkaar worden
opengezet. Met een tochtvlaag
als gevolg’.

53
GELUKKIG NIEUWJAAR!
Een legertje populistische
politici en leiders holt
enthousiast op het
jaar 2020 af.
de Volkskrant,
28 december 2019
REM OP VAKANTIE-
VLUCHTEN
Tot grote verontwaardiging
van de vliegtuigmaatschappijen
wil het kabinet het
aantal vakantievluchten
beperken.
de Volkskrant,
17 oktober 2019
DR. TRUMP
Trump propageert tal van
‘alternatieve’ oplossingen
om ‘patiënt Amerika’ er
bovenop te helpen.
de Volkskrant,
25 april 2020

KIK
‘Op mijn papier
ben ik de baas.’
KIK, pseudoniem van
Benjamin Kikkert (1976),
komt uit een familie van
tekenaars, schrijvers
en dichters. Hij groeide
op met kameel Lizzy op
kinderboerderij De Mient,
en studeerde vervolgens
laboratoriumtechniek en
analytische chemie.
Als tegenhanger van
steeds strakker en
realistischer wordende
illustraties met veel kleur,
blijft KIK het handschrift in
de lijn belangrijk vinden.
Hij tekent met vulpotlood
en een zwarte Ecoline
brush marker.
Geïnspireerd door de
cartoonisten van The New
Yorker, gebruikt hij voor
het inkleuren standaard
slechts vier tinten grijs.

55
BRAZILIË
De Braziliaanse president
Jair Bolsonaro laat meermaals
weten dat hij niet
onder de indruk is van
het coronavirus, dat hij
steevast bestempelt
als ‘een klein griepje’.
Joop.nl,
29 maart 2020
BRIEF TIMMERMANS
Eurocommissaris Frans
Timmermans heeft een
liefdesbrief geschreven
aan het Britse volk. De
brief van een minnaar
die verdriet heeft dat zijn
geliefde hem verlaat.
Trouw,
28 december 2019
NIQAAB
Vanaf 1 augustus 2019 is
het voor iedereen verboden
gezichtsbedekkende kleding
te dragen in het openbaar
vervoer en in en rond
scholen, zorginstellingen
en overheidsgebouwen.
Trouw,
10 augustus 2019 spotprenten.blogspot.com

MAARTEN WOLTERINK
‘Op de zere plek,
in het volle zicht,
de maskers af. Wat
iedereen voelde en
geen woorden kreeg.’
Maarten Wolterink (1964)
studeerde aan de Willem
de Kooning Academie in
Rotterdam, maar verliet
de academie om grafisch
vormgever te worden.
Van jongs af aan was zijn
doel een onafhankelijk
cartoonist te zijn. Sinds
1991 verschijnen zijn
cartoons op Joop.nl, in
het Leidsch Dagblad, De
Linker Wang en vrijwel
alle regionale dagbladen
van HDC Media.
Wolterink publiceert zijn
werk ook op de internationale
platformen zoals
Cartoon Movement en
Cartooning for Peace,
illustreert kinderboeken
en werkt als standupcartoonist.

57
DRINGEN OP
HET MALIEVELD
Eind september 2019 gaan
er honderden trekkers
richting Malieveld om te
protesteren tegen het
klimaatbeleid van de regering.
Het wordt heel benauwd
op het veld, dat in
een propvolle modderpoel
verandert. Zo benauwd als
de varkens thuis?
Joop.nl,
30 september 2019
I CAN’T BREATHE
Eind mei 2020 wordt
George Floyd in Minneapolis
zodanig gewelddadig
gearresteerd dat hij eraan
sterft. Het racisme in de
VS maakt het gekleurde
mensen al eeuwen
bijzonder moeilijk.
Joop.nl,
25 mei 2020
EEN KWESTIE VAN TIJD
Geïnspireerd op de
diverse internationale
optredens van Greta
Thunberg: het gevaar
van klimaatverandering.
Joop.nl,
8 juli 2019
mwcartoons.nl

MARC-JAN JANSSEN
‘De kracht van de
potloodlijn op een
blanco vel papier.’
Marc-Jan Janssen (1971)
studeerde geneeskunde in
Maastricht en volgde een
deel van zijn fellowship tot
gynaecoloog-oncoloog in
Londen. Om zijn gezin in
Nederland op de hoogte
te houden van zijn wel en
wee, maakte hij dagelijks
een tekening in de bus
van en naar het werk.
Terug in Nederland is
Janssen blijven tekenen.
Zijn eerste cartoons
verschenen in 2017 in
Tubantia onder de titel
‘De Familie Heanig An’.
Zijn werk wordt gepubliceerd
in meerdere tijdschriften
en op opiniesite
Joop.nl

59
DEMONSTRATIE
OP DE DAM
Op 1 juni 2020, de dag
van de versoepeling van
de coronamaatregelen,
stroomt de Dam vol met
anti-racismedemonstranten.
Er kan geen afstand
worden gehouden hetgeen
veel discussie geeft.
Joop.nl,
1 juni 2020
DE SCHOORSTENEN
MOETEN BLIJVEN ROKEN
Voor het opwekken van
energie in Nederlandse
biomassacentrales worden
bossen gekapt in Amerika,
waarbij de vraag gesteld
kan worden hoe duurzaam
deze vorm van energie is.
Joop.nl,
27 oktober 2019
VLUCHTELINGEN-
PROBLEEM
In het Middellandse
Zeegebied proberen
vluchtelingen Europa
binnen te komen. Dit
probleem wordt nog
meer zichtbaar op het
moment dat vluchtelingen
de ongeremde vrijheid
van Ibiza ‘ontdekken’.
Joop.nl,
13 augustus 2019
marcjanjanssen.com

MARIJN
‘Voor een speciale politieke partij
of stroming zal ik niet tekenen.
Ik wil neutraal blijven en vertel
ook nooit op wie ik stem.’
In 1966 werd Mat Rijnders
als leerling aangenomen op
een Eindhovens reclamebureau,
waar hij zich later
ging toeleggen cartoons
en illustraties. Onder het
pseudoniem “marijn”
begon hij In 1974, op
uitnodiging van het
Eindhovens Dagblad, met
het maken van politieke
prenten en vanaf 2012
ook wekelijks voor
De Limburger.
Voor illustraties maakt hij
een opzet op de computer,
de print-out daarvan
tekent hij over met penseel
en inkt, scant dat in en
maakt het digitaal af.

61
LANGE TENEN
In het racismedebat
bestaat bij verschillende
bevolkingsgroepen
gevoeligheid voor elkaars
uitingen rondom kwesties
als Zwarte Piet en het
neerhalen van standbeelden
van de VOChelden
van toen.
Eindhovens Dagblad,
27 juni 2020
BELASTINGDIENST
Onterechte stopzetting
door de Belastingdienst
van kinderopvangtoeslagen
leidt tot grote ophef
onder de gedupeerde
ouders en gastouderbureaus.
En tot het ontslag
van de staatssecretaris
van Financiën.
Eindhovens Dagblad,
7 december 2019
INSTROOM
VLUCHTELINGEN
In Europa bestaat een
afwerende houding ten
opzichte van vluchtelingen,
alsof het een besmettelijk
virus betreft.
Eindhovens Dagblad,
29 februari 2020
politiekeprenten.nl

MIRJAM VISSERS
‘Cartoons zijn altijd kwetsend
voor wie er oog voor heeft.’
Mirjam Vissers (1955)
werkte na de lerarenopleiding
als eindredacteur
bij uitgeverij VNU, waar
ze ook illustratief werk
deed. Vissers maakte
voornamelijk educatieve
tekeningen voor onder
meer VNU-tijdschriften
en Teleac, en ontwikkelde
steeds meer een
eigen humorstijl.
Tegenwoordig tekent
ze wekelijks voor Het
Financieele Dagblad een
karikaturaal portret bij
een politieke analyse,
en stapels ‘gewone’
illustraties, strips en
cartoons voor uiteenlopende
opdracht-
gevers. Inhoudelijk wordt
haar werk gekenmerkt
door een subtiel gevoel
voor ‘klein leed’ in combinatie
met een soms
krachtige stellingname.

63
SCHOUTEN EN
DE STIKSTOFCRISIS
Het ‘stikstofvonnis’ dwingt
het kabinet tot een fundamenteel
debat over de
inrichting van het land. Of
zoals minister Schouten
het tijdens een Kamerdebat
verwoordt: “We
willen alles in dit land,
maar dat kan niet meer.”
Het Financieele Dagblad,
14 september 2019
HOUDBAARHEID RUTTE
VVD zakt in de peilingen.
Hoe lang gaat Rutte nog
mee? Groeiend ongenoegen
bij de VVD-achterban.
Het Financieele Dagblad,
30 november 2019
RUTTE HOUDT
CORONASPEECH
Rutte hield een televisietoespraak
over de coronacrisis
vanuit het Torentje.
De VVD stijgt overweldigend
in de peilingen. Rutte
weer helemaal terug.
Het Financieele Dagblad,
21 maart 2020
mirjamvissers.nl

NIELS BONGERS
‘Om in de stemming te komen
zet ik iets op van The Smashing
Pumpkins of L7 of zo...’
Niels Bongers (1961)
tekent cartoons over
nieuws en politiek in de
academische wereld voor
het Utrechts Universiteitsblad,
dat als DUB digitaal
door het leven gaat.
Daarnaast maakt hij
cartoons en illustraties
voor diverse andere (vak)-
bladen en eenmalige uitgaven,
maar het allerliefst
tekent hij strips. Bongers
werkt vaak samen met
Nico Stolk. Als duo maken
ze korte verhalen waarbij
Nico de teksten schrijft
en Niels illustreert, maar
waarbij ze zich net zo
graag met elkaars
aandeel bemoeien.

65
AFSTAND
Ook in Utrecht is een
demonstratie van Black
Lives Matter; de reactie
van de universiteit was
voor veel studenten laat
en mager.
DUB-Digitaal
Universiteitsblad UU,
5 juni 2020
GEMIST
Op 1 juni 2020 gaan
de terrassen weer open,
veel studenten kunnen
nauwelijks wachten.
DUB-Digitaal
Universiteitsblad UU,
1 juni 2020
FEESTJE
Prinsjesdag 2019:
veel goed nieuws in de
Miljoenennota, maar niets
voor het hoger onderwijs
(zelfs de ‘doelmatigheidskorting’
uit eerdere jaren
is niet geschrapt).
DUB-Digitaal
Universiteitsblad UU,
17 september 2019
nielsbongers.nl

PAUL KUSTERS
‘Humor is de glijbaan
van ratio naar emotie.’
Paul Kusters (1966)
studeerde Monumentale
Vormgeving en MO-B
tekenen en kunstgeschiedenis
aan de
Academie voor Beeldende
Kunsten in Maastricht.
Van 1989 tot 2004
maakte Kusters wekelijks
mediakarikaturen voor de
Volkskrant; verder tekende
hij economische cartoons
voor Het Financieele
Dagblad en voor acht
regiokranten een politieke
cartoon. Sinds 2001 tekent
hij zesmaal per week
een actuele Toos & Henk
in een tiental regiokranten
en sinds 2016 in het
Algemeen Dagblad.
Kusters ziet zichzelf niet
als cartoonist maar als
beeldend kunstenaar die
cartoons maakt. Hij heeft
twee studio’s: een ruimte
waar hij cartoons tekent
en een atelier waar hij
eigenlijk nog liever is,
met twee schildersezels
en grote hoeveelheden
druipende olieverf.

67
HELE WERELD OP SLOT
DOOR CORONAVIRUS
Grote verschillen in
aanpak bij de bestrijding
van het coronavirus.
Algemeen Dagblad
en regionale dagbladen,
25 maart 2020
DE REST VAN 2020
Bijna alles afgelast
door de coronacrisis.
Algemeen Dagblad
en regionale dagbladen,
21 maart 2020
MONDKAPJESBELEID
Kabinet voert ander
mondkapjesbeleid dan
omringende landen.
Algemeen Dagblad
en regionale dagbladen,
17 april 2020
toosenhenk.nl

PEJO
‘Een verzameling cartoons is
gedocumenteerde geschiedenis
in het kwadraat.’
Pejo, pseudoniem van
Peter J. De Vries (1965),
studeerde grafisch
ontwerpen aan de kunstacademie
in Kampen en
publiceert sinds zijn 17e
jaar cartoons. Cartoons
tekenen is als het vertellen
van verhalen. Pejo doet
beide: hij tekent ze en
schrijft columns over
context en achtergronden
van een breed spectrum
aan cartoons.
Als hij twijfel over een
eigen cartoon laat Pejo
zijn partner kijken die dan
steevast zegt: “Wat is de
mop?” Om die reden heeft
Pejo zijn cartoonboeken
altijd ‘Wat is de mop?’ als
ondertitel meegegeven.

69
SLAVERNIJ 2.0
Onderbetaald, ondergewaardeerd,
uitgebuit.
– Naar een ontwerpschets
van Erwin de Vries voor
het Nationaal Monument
Slavernijverleden.
MUG Magazine,
1 april 2020
CREATIEVE OPLOSSINGEN
Als gevolg van de coronamaatregelen
kunnen veel
mensen niet meer naar
de voedselbank om er te
werken of hun pakket op
te halen. Dat vraagt om
creatieve oplossingen.
Mug Magazine,
1 mei 2020
AFSTAND
De coronacrisis maakt
de afstand tussen arm en
rijk groter en zichtbaarder.
Het virus zelf discrimineert
niet. “Alleen samen (?)”
houden we corona
onder controle.
Mug Magazine,
1 juni 2020 pejocartoons.nl

PETER DE WIT
‘Een spotprent kan bedoeld
of onbedoeld mensen of groepen
kwetsen en sommige tekenaars
zijn zich hiervan helaas
onvoldoende bewust.’
Peter de Wit (1958) begon
zijn loopbaan in 1979 met
de cowboystrip Stampede!
in weekblad Eppo.
Met collega Hanco Kolk
maakte De Wit een
programma voor Teleac
over strip- en cartoontekenen,
waarin Sigmund
werd geïntroduceerd
onder de titel ‘Mensch
durf te leeven.’ De strip
over een psychiater die
niet zachtzinnig met
zijn patiënten omspringt,
verschijnt sinds 1994 in
de Volkskrant en leverde
De Wit zijn definitieve
doorbraak op.

71
GENDERNEUTRAAL
Discussie over traditioneel
jongens- en meisjesspeelgoed.
Gelukkig was er
altijd al genderneutraal
speelgoed in overvloed.
de Volkskrant,
1 oktober 2019
MONDKAPJES
Het effect van mondkapjes
wordt door experts ernstig
betwijfeld, maar ze kunnen
zeker voor angstige mensen
goed van pas komen.
de Volkskrant,
2 maart 2020
ANDERHALVE-
METERSAMENLEVING
De intelligente lockdown
in Nederland is versoepeld
en dat betekent voor veel
mensen het signaal om
er weer massaal op uit
te trekken.
de Volkskrant,
6 mei 2020 sigmund.nl

PIETER GEENEN
‘Kijk, zo leven de
mensen vandaag,
dat is waar ik
over teken.’
Pieter Geenen (1955) studeerde
aan de Koninklijke
Academie voor Kunst en
Vormgeving in Den Bosch.
Als illustrator werkte hij
voor onder andere Vrij
Nederland, de VPRO Gids
en het Algemeen Dagblad.
Sinds 1994 maakt
Geenen strips.
Aanvankelijk in opdracht,
maar later ontstonden
eigen plannen en ideeën
om te tekenen, zoals
‘Het dagboek van Anton
Dingeman’, een strip over
het leven van een gewone,
goedwillende man in het
Nederland van nu.
Het dagboek van Anton
Dingeman staat sinds
januari 2009 elke dag
in Trouw.

73
BOSBRANDEN
IN AUSTRALIË
Wekenlang hevige bosbranden
in Australië.
Premier Morrison zegt
dat het milieubeleid van
zijn regering nauwelijks
effect heeft op het klimaat.
Trouw,
6 januari 2020
FRAUDE-OPSPORING
SyRi, een algoritmetoepassing
om uitkeringsfraude
op te sporen, is
verboden omdat het de
privacy ernstig zou
aantasten.
Trouw,
10 februari 2020
CORONACRISIS BRENGT
HET BESTE IN DE MENS
NAAR BOVEN
In het begin van de coronacrisis
blijkt dat veel mensen
graag iets willen doen om
anderen te helpen.
Trouw,
15 april 2020

PLUIS
‘In deze tijd van zich in hun eigen moreel
gelijk verschansende actie-, belangen- en
religieuze groepen is schurende humor,
ontregeling, ontmaskering en censuurbestrijding
noodzakelijker dan ooit. Daar
ligt de glansrijke rol voor ons cartoonisten.’
Pluis, pseudoniem van
Eric Peter van der Wal
(1960), studeerde schilderen
en tekenen aan
de Academie Minerva
in Groningen.
Na zijn studie specialiseerde
hij zich in het
journalistieke tekenwerk.
Zijn werk verschijnt onder
meer in De Telegraaf, het
Dagblad van het Noorden,
het Nederlands Dagblad,
en de Groninger
Universiteitskrant.
Ook levert hij illustraties
en cartoons aan diverse
vak- en personeelsbladen,
waaronder Binnenlands
Bestuur. Naast zijn illustratief
werk, is Van der Wal
grafisch ontwerper,
portrettist en maakt
hij boekomslagen.

75
AFNEMEND DRAAGVLAK
Anderhalvemetersamenleving
in de kroeg.
De Telegraaf,
17 juni 2020
PREMIER
Mark Rutte tien jaar
aan de macht.
De Telegraaf,
10 juni 2020
VRIJHEID, BLIJHEID
Het boerkaverbod blijft de
gemoederen bezighouden.
De Telegraaf,
10 januari 2020
pluisproducties.nl

RGVT
‘Fokke & Sukke staan symbool
voor een levenslange vriendschap
van drie mannen die daardoor
altijd jongetjes bleven.’
John Reid (1968),
Bastiaan Geleijnse
(1967) en Jean-Marc
van Tol (1967) kwamen
tijdens hun studententijd
in Amsterdam bij hetzelfde
dispuut terecht.
Ze schreven samen
cabaretteksten en in 1993
ontstond de strip Fokke
& Sukke. John is rechter
en inmiddels befaamd
als de Rijdende Rechter,
Bastiaan traint mensen
in organisaties en treedt
op en Jean-Marc schrijft
historische romans.
Al meer dan 25 jaar
spreken ze elkaar bijna
iedere dag en praten dan
over de dingen die hen
bezighouden. De cartoons
zijn een bijproduct van
die gesprekken.

77
ZUIDAS
Nederland geschokt door
moord op advocaat
Derk Wiersum.
NRC Handelsblad,
18 september 2019
SYRIË
Moeten IS-vrouwen
en hun kinderen
worden teruggehaald
naar Nederland?
NRC Handelsblad,
2 november 2019
HAMSTEREN
Wc-papier favoriet
hamsterprodukt in
coronatijd.
NRC Handelsblad,
13 maart 2020
foksuk.nl

SIEGFRIED WOLDHEK
‘Zo heerlijk dat de
aanwas van politieke
tronies nooit opdroogt.’
Siegfried Woldhek (1951)
studeerde biologie aan
de Vrije Universiteit en
werkte daarna voor de
Vogelbescherming, eerst
als bioloog en later als
directeur. Hij was tevens
directeur van het Wereld
Natuur Fonds Nederland
en van het Action Network
van World Wide Fund for
Nature (WWF).
Woldhek tekent sinds
1976 portretten voor
Nederlandse tijdschriften
en kranten, op een gevarieerde
manier. Zo kiest
hij per personage een
bepaalde stijl of techniek
die de essentie van de geportretteerde
of de situatie
het beste uitbeeldt.

79
DODE LENTE
Boeren protesteren
massaal, vastgelopen in
een – deels zelfgemaakt –
verrot systeem. De ‘dode
lente’ is op de weilanden
een feit en het aantal
melkveehouders daalt
gestaag van 67.000
in 1980 naar 17.500
in 2017.
NRC Handelsblad,
19 oktober 2019
STABLE GENIUS
Donald Trump geeft elke
week wel aanleiding tot
een portret, in dit geval
het offeren van de
Koerden aan Erdogan.
NRC Handelsblad,
12 oktober 2019
DONKERE TIJDEN
Premier Rutte houdt een
tv-toespraak waarin hij
het volk informeert over
de buitengewoon ernstige
situatie en de onzekere
toekomst. De laatste
minister-president die
zoiets deed was Den
Uyl in 1973.
NRC Handelsblad,
21 maart 2020
woldhek.nl

TJEERD ROYAARDS
‘Inkt en potlood zijn nooit
echt voor mij weggelegd.
Zonder digitale hulpmiddelen
was ik waarschijnlijk geen
cartoonist geweest.’
Tjeerd Royaards (1980)
behaalde een master
politicologie aan de
Universiteit van Amsterdam
en werkt sinds 2005
als politiek tekenaar.
Zijn werk verschijnt
wekelijks in NRC Handelsblad
en geregeld in internationale
media. Royaards
is hoofdredacteur van
Cartoon Movement, een
wereldwijd platform voor
redactionele spotprenten
en stripjournalistiek.
Royaards zit ook in
de raad van adviseurs
van Cartoonists Rights
Network International
en is lid van Cartooning
for Peace.

81
ZINKEND SCHIP
Chaos breekt uit in
Amerika na weer een
incident met racistisch
politiegeweld.
NRC Handelsblad,
6 juni 2020
VAN DE SOKKEL
Over de hele wereld
worden standbeelden
van omstreden personen
omvergetrokken uit
protest tegen racisme.
NRC Handelsblad,
13 juni 2020
BELASTINGCONTROLE
In de toeslagenaffaire geeft
de Belastingdienst uiteindelijk
toe dat er sprake is
van etnisch profileren.
NRC Handelsblad,
16 mei 2020
tjeerdroyaards.com

TOM JANSSEN
‘Tijdens de lockdown is wel
gebleken dat politiek tekenaars
bij de vitale beroepen horen. Daar
hoeven we geen applaus voor!’
Tom Janssen (1950) studeerde
vrije grafiek aan de
Rietveld Academie in Amsterdam
en werkte daarna
als journalistiek tekenaar
voor de redactie buitenland
van het dagblad Trouw.
Vanaf 1976 maakt hij voor
dezelfde krant zelfstandige
politieke tekeningen op de
Podiumpagina.
Naast politieke tekeningen
illustreert Janssen ook
boeken, waaronder publicaties
voor het onderwijs.
Inhoudelijk is zijn werk
niet hard en meestal
relativerend van toon.
Een dik-houtbenadering
werkt volgens hem lang
niet zo effectief als een
meer humoristische.

83
RUTTE EN STAATSTEUN
De vrijemarktliberaal Rutte
wordt door de coronacrisis,
ironisch genoeg, medeverantwoordelijk
voor de
grootste overheidssteun
aan de maatschappij ooit.
Noordhollands Dagblad;
Leeuwarder Courant;
Dagblad van het Noorden,
17 april 2020
FISCUS MAG NIKS
De Belastingdienst gaat
zwaar en langdurig in de
fout met etnisch profileren
en het ‘knevelen’ van
burgers om vermeende
toeslagenfraude.
Trouw,
14 mei 2020
TRUMP GAAT
VANZELF WEG
President Trump bagatelliseert
het gevaar van de
coronapandemie in de VS
om de economie op gang
te houden en daarmee
zijn eigen herverkiezing
te redden.
Trouw,
25 juni 2020 tomjanssen.net

TRIK
‘Information is coming from
all kinds of sources. I digest
[it], channel it through my own
imagination, and put it back
into the world.’ – Keith Haring.
TRIK studeerde Illustratie
aan de Hogeschool voor
de Kunsten in Kampen.
TRIK is illustrator, politiek
cartoonist, ontwerper en
docent Illustratie ArtEZ.
Hij maakt pictogrammen of
zogenaamde beeldmerken
waarmee hij het nieuws
en de politiek verklaart.
Met een passie voor popen
streetart en een stijl die
verwant is aan affichekunst,
‘samplet’ en remixt
hij als een dj overbekende
mediabeelden tot heldere,
humoristische kanttekeningen.
Daarnaast maakt
hij video’s, kleding en
(vloer)schilderingen
als onderdeel van het
samenwerkingsverband
DUONAR.

85
BEE
Ondanks dreiging vanuit
Peking blijven honderdduizenden
aanhangers
van de democratiebeweging
in Hongkong de
straat op gaan om te
demonstreren tegen de
omstreden uitleveringswet.
Cartoon Movement;
Drawing the Times,
20 augustus 2019
BUSINESS-MODEL
Zuckerberg onder
vuur: Facebook doet te
weinig om haatdragende
berichten en misleidende
informatie te verwijderen.
Het Financieele Dagblad;
Cartoon Movement,
30 november 2019
BREATHE
“Wanneer het plunderen
begint, begint het
schieten”, tweet Trump
als reactie op de heftige
protesten in Minneapolis
na de moord op George
Floyd. Twitter voorziet de
tweet van een disclaimer;
volgens het sociale medium
schendt de tweet de regels
met betrekking tot het
verheerlijken van geweld.
Cartoon Movement;
Drawing the Times,
28 mei 2020
illustrik.nl

VONK
‘Oh majestueus
kroontjespennetje,
welke weg zullen wij
vandaag weer eens inslaan?’
Berend J. Vonk (1962)
studeerde Monumentale
Vormgeving aan de Kunstacademie
in Maastricht.
Hij maakt bijna alles wat
op het platte vlak mogelijk
is: cartoons, illustraties,
stripverhalen, houtsnedes,
zeefdrukken,
etsen, schilderijen, stoepkrijttekeningen
en wandschilderingen.
Vonk maakt politieke cartoons
voor Trouw en De
Limburger, en illustraties
voor een flink aantal dagbladen
en tijdschriften.
Hij heeft verschillende
stripboeken op zijn naam
staan, waarvan Avonturen,
Avonturen (2008)
de bekendste is.
Naast cartoonist en
illustrator is Vonk zanger
bij De Sufgerukte Wallies
en driemansformatie
De Schuldjongens.

87
HET K-WOORD
De groep die racistische
spreekkoren in voetbalstadions
aanheft, wil
ook graag Zwarte
Piet behouden.
Trouw,
19 november 2019
IDLIB
Heel veel Syrische doden
en vluchtelingen in Idlib
door het Syrische leger,
gesteund door Rusland,
terwijl de aandacht
uitgaat naar corona.
Trouw,
29 februari 2020
AAN DE GRENS
Ook ten tijde van corona
houdt Europa grenzen
potdicht voor grote
stroom vluchtelingen.
Trouw,
24 maart 2020
berendvonk.nl

WILLEKE BROUWER
‘Mensen zijn het leukst als
ze dat helemaal niet bedoelen.’
Willeke Brouwer (1964)
studeerde aan de kunstacademie
in Kampen en
is illustrator, cartoonist en
schrijver. Brouwer werkt
met allerlei verschillende
materialen: acrylverf,
aquarel, kleurpotlood, inkt
en stift.
Ze heeft boeken geschreven
en geïllustreerd, geeft
schilderles en workshops
cartoontekenen. Elke dag
maakt ze een cartoon
voor het Nederlands Dagblad,
elke week een voor
EO-Visie.
Ook maakt Brouwer de
tekeningen voor de televisieserie
Verhalen uit de
Schatkist. Graphic novels
maken is haar passie
en ze hoopt te kunnen
blijven tekenen tot ze
er bij neervalt.

89
HUIZEN VERKOPEN
IN CORONATIJD
In de coronatijd zit
iedereen verplicht de
hele dag in huis, met
alle gevolgen van dien!
Nederlands Dagblad,
4 april 2020
VOOR ZINGEN GELDT
NOG STEEDS ACHT
METER AFSTAND
Hoe precies moet je je aan
de coronaregels houden?
Nederlands Dagblad,
26 juni 2020
VATICAAN PRESENTEERT
E-ROZENKRANS
Gemak is overal wenselijk.
Nederlands Dagblad,
16 oktober 2019
willekebrouwer.nl

Juryrapport
Het noodlot van de politieke
tekenaar is dat hij, gedreven
door de actualiteit, vrijwel
altijd met gestrekt been in een
kwestie stapt. Reflectie gaat
razendsnel in een cartoonistenhoofd,
terwijl de handen van
de tekenaar al bezig zijn de
boodschap in een zo helder en
krachtig mogelijke vorm te stoppen.
Hij of zij denkt al tekenend.
Dat die boodschap niet altijd een
stevig standpunt hoeft te zijn,
maar ook twijfel en relativiteit
kan tonen, dat is het leuke.
Maar dit jaar hadden ze het wel
heel moeilijk, onze tekenaars,
want het was natuurlijk een
bizarre periode, corona raakte
iedereen, óók in zijn persoonlijke
habitat. In de 108 tekeningen
die werden ingezonden voor
de Inktspotprijs, zie je een
duidelijke cesuur:
vóór 12 maart 2020 en erna.
Het was – en is – heel moeilijk
om grip te krijgen op een pandemie.
De kranten stonden bol van
artikelen van schrijvers, filosofen,
artsen en ervaringsdeskundigen
die vele, vele woorden tot
hun beschikking kregen om vele,
vele standpunten van alle kanten
te belichten. Er werd gefoeterd
en gezeurd.
Maar die arme tekenaars?
Die moesten, zoals altijd, in
één beeld iets duiden, iets overweldigends,
waarvan niemand
de afloop wist. Maar ze bleven
overeind.
De Inktspotprijs 2020 gaat naar
iemand die de gevolgen van de
pandemie zowel dichtbij haalt
als doortrekt tot een mondiaal
probleem. Het knappe van de
winnende prent, Alles wordt
weer normaal, van Len Munnik
is dat hij niet zozeer confronteert
als wel tot nadenken
dwingt.
Saskia de Bodt
Voorzitter jury Inktspotprijs

Winnaars
Inktspotprijs
91
LIJST WINNAARS
DOOR JAREN HEEN
2019 Gorilla
2018 Tjeerd Royaards
2017 RGvT (Fokke & Sukke)
2016 Peter van Straaten
2015 Joep Bertrams
2014 Bas van der Schot *
2012 Pieter Geenen
2011 Siegfried Woldhek
2010 Peter van Straaten
2009 Jos Collignon
2008 Tom Janssen
2007 TRIK
2006 Willem
2005 Joep Bertrams
2004 Tom Janssen
2003 Peter van Straaten
2002 Bas van der Schot
2001 ZAK
2000 Frits Müller
1999 Stefan Verwey
1998 Stefan Verwey
1997 Peter van Straaten
1996 Len Munnik
1995 Opland
1994 Peter van Straaten
SINDS 2004 WORDT DE JUNIOR
INKTSPOTPRIJS UITGEREIKT DOOR EEN
JURY VAN MIDDELBARE SCHOLIEREN
2018 Djanko
2017 Bart van Leeuwen
2016 Hajo
2015 Argus
2014 Arend van Dam *
2012 Argus
2011 Argus
2010 RGvT (Fokke & Sukke)
2009 Paul Kusters
2008 Willem
2007 Paul Kusters
2006 TRIK
2005 Djanko
2004 TRIK
* De Inktspotprijs en de Junior Inktspotprijs
met het jaartal 2013 zijn niet uitgereikt,
omdat vanaf 2014 de prijsuitreiking is
verschoven van januari naar september
(zie p. 10).

Colofon
Feestelijke speciale
uitgave van Stichting
Pers en Prent ter
gelegenheid van het
veertigjarig bestaan van
de stichting, verschenen
op 22 september 2020,
de dag van de uitreiking
van de Inktspotprijs
voor de beste politieke
prent van het parlementaire
jaar 2019-2020
in Internationaal Perscentrum
Nieuwspoort
in Den Haag.
De prenten zijn ook
te zien op de tentoonstelling
Inktspot, vanaf
daags na de uitreiking
in zowel de Centrale
Bibliotheek Den Haag
als de Openbare Bibliotheek
Amsterdam en
het Limburgs Museum
in Venlo.
Daarna reist
de tentoonstelling
langs verschillende
locaties in het land,
waaronder Beeld en
Geluid in Hilversum
(met de uitreiking van
de Junior Inktspotprijs)
en Concordia in
Enschede. In Duitsland
reist Inktspot naar het
Haus der Niederlande
in Münster.
Bestuur Stichting Pers en Prent:
Niels Beugeling, voorzitter
Ariane de Ranitz, secretaris
Jillis Kors, penningmeester
Jacqueline van Beek
Aldje Bertrams
Petra Boonstra
Jop Euwijk
Stichting Pers en Prent dankt de
juryleden van de Inktspotprijs 2020:
Saskia de Bodt, voorzitter
Sander Donkers
Eveline van Rijswijk
Owen Schumacher
Marcel Verreck
Deze uitgave, de expositie en de uitreiking van
de Inktspotprijs zijn mede mogelijk gemaakt door
het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid,
Internationaal Perscentrum Nieuwspoort, dagblad
Trouw en de Vrienden van Pers en Prent.
Wij verwelkomen je graag als Vriend
zie persenprent.nl/page/word-vriend
© 2020 Stichting Pers en Prent / de tekenaars
De rechten op de politieke prenten berusten bij
de individuele tekenaars
Tekst
Stichting Pers en Prent
Ontwerp en realisatie
Vanille Design
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of
openbaar gemaakt zonder toestemming van de uitgever.
Catalogus bij de gelijknamige tentoonstelling
Titel: Inktspot 2020
ISBN/EAN: 9789090335773
NUR-code: 644
NUR-omschrijving: Tentoonstellingscatalogus
Trefw.: politieke prenten, tentoonstellingscatalogus
persenprent.nl

MET PRENTEN VAN
Ad Kolkman
AnoNe
Arend van Dam
Argus
Bart van Leeuwen
Bas van der Schot
Blommestijn
Djanko
Emanuele Del Rosso
Gezienus
Gorilla
Hajo
Jean Gouders
Jesse van Muylwijck
Jip van den Toorn
Joep Bertrams
Jos Collignon
KIK
Len Munnik
Maarten Wolterink
Marc-Jan Janssen
Marijn
Mirjam Vissers
Niels Bongers
Paul Kusters
Pejo
Peter de Wit
Pieter Geenen
Pluis
RGvT
Siegfried Woldhek
Tjeerd Royaards
Tom Janssen
TRIK
Vonk
Willeke Brouwer
persenprent.nl
9 789090 335773