АГАЙЫН ХХК Chuluut-tolgoi_REPORT20210121

Баян Өлгий аймгийн Өлгий сумын нутагт орших “Чулуут толгой” шаврын ордод

2020 онд гүйцэтгэсэн хайгуулын ажлын үр дүнгийн тайлан.

ГАРЧИГ

I. ОРШИЛ…...........................................................................................................................10

II. СУДАЛГААНЫ ТАЛБАЙН ТУХАЙ ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ...........................................12

II.1. Хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн талбайн ерөнхий мэдээлэл...............................12

II.2. Хайгуулын талбайн газарзүй, зам харилцаа, дэд бүтэц.......................................13

II.3. Геологийн судалгааны түүх....................................................................................14

III. ДҮҮРГИЙН ГЕОЛОГИЙН ТОГТОЦ.................................................................................16

III.1. Давхарга зүй............................................................................................................16

III.1.1. Доод силур. Мухарын формац. (S 1mh 2).........................................................16

III.1.2. Доод девон. Отгийн формац. (D 1ot 12 ).............................................................18

III.1.3. Дөрөвдөгчийн хурдас......................................................................................19

III.2. Гүний чулуулаг........................................................................................................22

III.2.1. Хожуу юрийн гүний чулуулаг..........................................................................22

III.3. Тектоник ба геологийн хөгжлийнтүүх.....................................................................25

III.4. Гидрогеологи............................................................................................................26

III.5. Ашигт малтмал........................................................................................................30

III.6. Ордын геологийн тогтоц...........................................................................................33

IV. ХАЙГУУЛЫН АЖЛЫН АРГАЧЛАЛ БА ГҮЙЦЭТГЭСЭН АЖЛЫН ХЭМЖЭЭ................35

IV.1 Хээрийн судалгааны ажил…...................................................................................35

IV.2. Эрлийн ажил............................................................................................................35

IV.3. Хайгуулын ажил......................................................................................................35

IV.4. Шурфын нэвтрэлт…................................................................................................36

IV.5. Сорьцлолт................................................................................................................36

IV.6. Байр зүйн зураг-геодезийн ажил............................................................................37

IV.7. Лабораторийн ажил................................................................................................44

IV.8. Суурин боловсруулалт............................................................................................45

V. СУДАЛГААНЫ ТАЛБАЙН ҮНЭЛГЭЭ...............................................................................46

VI. АШИГТ МАЛТМАЛЫН ЧАНАРЫН ТОДОРХОЙЛОЛТ...................................................46

VII. ОРДЫН ГИДРОГЕОЛОГИЙН НӨХЦӨЛ........................................................................53

VIII. АШИГТ МАЛТМАЛЫН ОРДЫН НӨӨЦИЙН ТООЦОО….............................................56

VIII.1. Нөөцийн тооцооны аргачлал................................................................................56

IX. ОРДЫН УУЛ ТЕХНИКИЙН НӨХЦӨЛ, УРЬДЧИЛСАН ТЕХНИК ЭДИЙН ЗАСГИЙН

ҮНЭЛГЭЭ...............................................................................................................................63

IX.1. Олборлолт................................................................................................................63

IX.1.1. Үйлдвэрлэлийн нөөц….........................................................................................63

“АГАЙЫН” ХХК 1



IX.1.2. Уулын ажлын горим…......................................................................................63

IX.1.3. Уулын талбайн нээлт.......................................................................................64

IX.1.4. Ил уурхайн календарь төлөвлөлт...................................................................64

IX.1.5. Уурхайн ашиглалтын систем, механикжуулалтын бүтэц.................................66

IX.1.6. Хөрс хуулалтын технологи.................................................................................66

IX.1.7. Хөрсний чулуулгийн ухаж ачих, тээвэрлэх процесс….....................................66

IX.1.8. Шавар олборлолтын технологи.........................................................................73

IX.1.9. Шавар ухаж ачих, тээвэрлэх процесс...............................................................73

IX.1.10. Овоолгийн технологи........................................................................................78

IX.1.11. Туслах процесс.................................................................................................78

IX.2. Үйлдвэрлэлийн технологи........................................................................................84

IX.2.1. Тоосгоны үйлдвэрийн ажиллах хүч..................................................................84

IX.2.2. Тоосгоны үйлдвэрийн хөрөнгө оруулалт, эдийн засгийн тооцоо...................87

IX.2.3. Тоосго үйлдвэрлэх технологи...........................................................................88

IX.3. Төслийн талбайн байршил......................................................................................95

IX.4. Дэд бүтцийн байгууламжийн жагсаалт...................................................................96

IX.4.1. Оффис, ажилчдын түр амрах байр..................................................................96

IX.4.2. Уурхайн ШТС.....................................................................................................97

IX.4.3. Уурхайн цахилгаан хангамж.............................................................................97

IX.4.4 Ус хангамж..........................................................................................................97

IX.5. Байгаль орчин...........................................................................................................97

IX.5.1. Байгаль орчныг хамгаалах удирдлагын систем..............................................97

IX.5.2. Үйл ажиллагаа явуулахад шаардах зөвшөөрөл..............................................98

IX.5.3. Байгаль орчин хамгаалал...............................................................................102

IX.5.4. Байгаль орчныг хамгаалах зардал ................................................................105

IX.6. Хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагаа...........................................................108

IX.6.1. Хөдөлмөр хамгаалал…...................................................................................108

IX.7. Эдийн засгийн тооцоо............................................................................................112

IX.7.1.Хөрөнгө оруулалт..............................................................................................112

IX.7.1.Борлуулалтын орлого…....................................................................................116

IX.7.3.Үйлдвэрлэлийн зардлууд..................................................................................117

IX.7.4.Үйл ажиллагааны зардал..................................................................................118

IX.7.5.Татвар төлбөр....................................................................................................120

IX.7.6.Төслийн эдийн засгийн нэгдсэн товчоо…........................................................121

IX.7.7.Төслийн үр ашиг................................................................................................124

X. ОРДЫН АШИГЛАЛТАНД БЭЛТГЭГДСЭН БАЙДАЛ.....................................................127




XI. АРХЕОЛОГИ, ПАЛЕОНТОЛОГИЙН СУДАЛГАА, БАЙГАЛЬ ОРЧИН ГЕОЭКОЛОГИЙН

ҮНЭЛГЭЭ............................................................................................................................128

XI.1. Археологийн судалгааны ажил.............................................................................128

XI.2. Палеонтологийн судалгааны ажил…...................................................................133

XI.3. Байгаль орчны геоэкологийн үнэлгээ...................................................................141

XII. ДҮГНЭЛТ.......................................................................................................................144

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ..................................................................................................146




ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ

1. Зураг №1. Талбайн байршлын зураг

2. Зураг №2. Дүүргийн хэмжээнд тархсан Доод силур. Мухарын формац

3. Зураг №3. Дүүргийн хэмжээнд тархсан Доод девон. Отогийн формац

4. Зураг№4. Дүүргийн хэмжээнд тархсан Дөрөвдөгчийн хурдас

5. Зураг№5. Дүүргийн хэмжээнд тархсан Чүүгийн бүрдэл

6. Зураг№6. Монгол орны тектоникийн тойм зураг

7. Зураг№7. Монголын террейний зураг /Г.Бадарч 2002 он/.

8. Зураг№8. Улсын геодезийн GPS-ийн сүлжээний цэг, түүний төвийн харагдах

байдал

9. Зураг№9 Digital Elevation Model (Гадаргын өндөржилтийн тоон загварчлал)

10. Зураг№10. Ортофото (Зөв байрлалтай болгосон фото зураг)

11. Зураг№11. Kolida K5 plus+ маркийн 2 долгионы GPS болон Phantom 4 pro v2 дрон

12. Зураг№12. Тоосго үйлдвэрлэх технологийн бүдүүвч схем

13. Зураг№13. Төслийн талбайн байршил

14. Зураг№14. Төлөвлөж зөөврийн ШТС

15. Зураг№15 Хөрөнгө оруулалтын бүтэц

16. Зураг№16. Үйлдвэрлэлийн зардлын бүтэц

17. Зураг№17. Үйл ажиллагааны зардлын бүтэц

18. Зураг№18. Өгөөжийн дотоод нормын өөрчлөлт

19. Зураг№19. Өнөөгийн цэвэр үнэ цэнийн өөрчлөлт

20. Зураг№20. Баян-Өлгий, Өлгий, Чулуут толгой хайгуулын талбай /хуучин шавар

олборлож байсан талбайн/

21. Зураг№21. Баян-Өлгий, Өлгий, Чулуут толгой хайгуулын талбай /зүүн урдаас/

22. Зураг№22. Баян-Өлгий, Өлгий, Чулуут толгой хайгуулын талбай /талбайн гадна

байх казакуудын оршуулгын газар/

23. Зураг№23. Баян-Өлгий, Өлгий, Чулуут толгой хайгуулын талбай



26. Зураг№26. Баян-Өлгий, Өлгий, Чулуут толгой хайгуулын талбай /зүүн хойноос

казакуудын оршуулгын газар/

27. Зураг№27. Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын хайгуулын талбайд гүйцэтгэсэн

палеонтологийн баримт материалын зураг.




28. Зураг№28. Хөхөвтөр ногоон, жижиг ширхэгтэй элсэн чулуу, шохойлог

элсэнчулууны зузаалаг илэрнэ.

29. Зураг№29. Шохойлог элсэн чулуунд хадгалагдсан криноид, хөвд биетний

үлдэгдэл.

30. Зураг№30. Жижиг ширхэгтэй элсэн чулуу, шохойн чулууны үеэс муу

хадгалалттай криноид, хөвд биетэн илэрнэ.

31. Зураг№31. Хайгуулын талбайн гадна баруун хэсгийн харагдах байдал. Уг цэг

дээр элсэн чулуу, шохойн чулууны ээлжилсэн үелэл илэрнэ. Хөх саарал шохойн

чулуунд хөвд биетний үлдэгдэлтэй.

32. Зураг№32. Шохойн чулуунд хадгалагдсан хөвд биетэн.

33. Зураг№33. Шаргал, бор-саарал өнгөтэй, ул сууриндаа 0.5 м жижиг хэмжээтэй

хайрга сайрганы мэшилтэй шавранцар тархсан байна. Палеонтологийн үлдэгдэл

илэрсэнгүй.

34. Зураг№34. Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын хайгуулын талбайн баруун урд

хэсгийн харагдах байдал. Энэхүү цэг дээр элсэн чулуу, шохойн чулууны

ээлжилсэн үелэл тархсан байна.

ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ

1. Хүснэгт №1. Хайгуулын зардлын хүснэгт

2. Хүснэгт №2. Хайгуулын талбайн солбилцол

3. Хүснэгт №3. Чулуут толгой шаврын ордод малтсан шурфын солбицол

4. Хүснэгт №4.GPS-ийн сүлжээний цэгийн солбицол ба өндрийн жагсаалт

5. Хүснэгт №5. “Agisoft Photoscan Pro”программ хангамжаар тооцсон тоосгоын

шаврын уурхайн ажлын хэмжээ

6. Хүснэгт №6. ”Чулуут толгой” тоосгоны шаврын ордын физик механикийн

хураангуй шинжилгээний үр дүн. /малталтуудаар/


хураангуй шинжилгээний үр дүн. /Блокоор/





10. Хүснэгт №10. ”Чулуут толгой” тоосгоны шаврын ордын MNS 2513:1999

стандартын харьцуулалт


хураангуй шинжилгээний үр дүн. /малталтаар/




12. Хүснэгт №12. Шаврын ашигт зузаалаг ба хуулга хөрсний зузааныг нөөцийн

блокийн зэрэг болон ордын хэмжээнд тооцоолсон хүснэгт.

13. Хүснэгт №13. Чулуут толгой шаврын ордын геологийн нөөцийн тооцооны нэгдсэн

хүснэгт.

14. Хүснэгт №14. “Чулуут толгой” шаврын ордын геологийн нөөцийг AutoCad CIVIL3D

програм дээр шалгасан хүснэгт.

15. Хүснэгт №15. Үйлдвэрлэлийн нөөц

16. Хүснэгт №16. Уулын ажлын горим

17. Хүснэгт №17. Календарь төлөвлөлт

18. Хүснэгт №18. Уурхайн механикжуулалтын бүтэц

19. Хүснэг №19. Хөрс хуулалтанд ажиллах Hyundai-R160LC-7 экскаваторын

техникийн үзүүлэлт

20. Хүснэгт №20. Хөрс хуулалтанд ажиллах Hyundai-R160LC-7 экскаваторын

бүтээлийн тооцоо

21. Хүснэгт №21. Хөрс хуулалтанд ажиллах Hyundai-R160LC-7 экскаваторын

хэрэгцээний тооцоо /Жил тус бүрээр/

22. Хүснэгт №22. Хөрс тээвэрлэлтэд ажиллах HOWO-30 автосамосвалын техникийн

үзүүлэлт

23. Хүснэгт №23. Хөрс тээвэрлэлтэд ажиллах HOWO-30 автосамосвалын бүтээлийн

тооцоо

24. Хүснэгт №24. Хөрс тээвэрлэлтэд ажиллах HOWO-30 автосамосвалын бүтээлийн

тооцоо /жил тус бүрээр/

25. Хүснэгт №25. Шавар олборлолтонд ажиллах экскаваторын бүтээлийн тооцоо

26. Хүснэгт №26. Шавар олборлолтонд ажиллах экскаваторын хэрэгцээний тооцоо

/Жил тус бүрээр/

27. Хүснэгт №27. Шавар тээвэрлэлтэд ажиллах HOWO-30 автосамосвалын

бүтээлийн тооцоо

28. Хүснэгт №28. Шавар тээвэрлэлтэд ажиллах HOWO-30 автосамосвалын

бүтээлийн тооцоо/Жил тус бүрээр/

29. Хүснэгт №29. Овоолгод хураагдах хөрсний хэмжээ

30. Хүснэгт №30. ZL-50C утгуурт ачигчийн техникийн тодорхойлолт

31. Хүснэгт №31. Шавар ачилтанд ажиллах утгуурт ачигчийн бүтээлийн тооцоо

32. Хүснэгт №32. Шавар ачилтанд ажиллах утгуурт ачигчийн бүтээл, хэрэгцээний

тооцоо /сар тус бүрээр/

33. Хүснэгт №33. Уурхайн туслах ажилд ажиллах утгуурт ачигчийн бүтээлийн тооцоо




34. Хүснэгт №34. Туслах ажилд ажиллах утгуурт ачигчийн бүтээл, хэрэгцээний

тооцоо /Жил тус бүрээр/

35. Хүснэгт №35. Тоосгоны үйлдвэрийн ажилчдын орон тоо, цалин

36. Хүснэгт №36. Тоосгоны үйлдвэрийн хөрөнгө оруулалт

37. Хүснэгт №37. Зөөлөн элсэрхэг шаврын ерөнхий агуулга, найрлага

38. Хүснэгт №38. Шохойн шаврын ерөнхий агуулга, найрлага

39. Хүснэгт №39. Химийн шинжилгээний дүн

40. Хүснэгт №40. Бохирдолт

41. Хүснэгт №41. Ширхэгийн бүрэлдэхүүн

42. Хүснэгт №42. Технологийн шинж чанар

43. Хүснэгт №43. Шатаасан сорьцийн шинж чанар

44. Хүснэгт №44. Сайн чанарын M150-200 маркийн найрлага

45. Хүснэгт №45. Тоосго үйлдвэрлэх орцуудын норм,

46. Хүснэгт №46. Үйл ажиллагаанд баримтллан ажиллах дүрэм, журамууд

47. Хүснэгт №47. Баримтлах стандартууд

48. Хүснэгт №48. Хөрс хамгаалах талаар авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний зардал

49. Хүснэгт №49. Агаарын бохирдлоос сэргийлэх ажлын зардал

50. Хүснэгт №50. Ургамалан нөмрөгийг хамгаалах зардал

51. Хүснэгт №51. Байгаль хамгаалах ажлын удирдлага зохион байгуулалтын зардал

52. Хүснэгт №52. Хяналт шинжилгээний зардал

53. Хүснэгт №53. Ашиглалтын хугацаан дахь байгаль хамгаалах зардлын хэмжээ

54. Хүснэгт №54. Хөрөнгө оруулалтын бүтэц

55. Хүснэгт №55. Хөрөнгө оруулалтын задаргаа

56. Хүснэгт №56. Борлуулалтын орлого

57. Хүснэгт №57. Үйлдвэрлэлийн зардал

58. Хүснэгт №58. Үйл ажиллагааны зардал

59. Хүснэгт №59. Нийт татвар хуримтлуулал

60. Хүснэгт №60. Эдийн засгийн нэгтгэсэн тооцоо

61. Хүснэгт №61. Төслийн үр ашиг

62. Хүснэгт №62. Төслийн үр ашиг, өнөөгийн үнэ цэнэ




ХАВСРАЛТ МАТЕРИАЛУУД ЖАГСААЛТ

№

Хавсралтын

№

Хавсралтын нэр

1 1 Агайын ХХК-ны гэрчилгээний хуулбар

2 2

Чулуут толгой хайгуулын талбайн тусгай зөвшөөрлийн

хуулбар

3 3

Археологи, угсаатны зүйн авран хамгаалах судалгааны

ажлын тайлан

4 4 Палеонтологийн судалгааны ажлын тайлан

5 5 Байр зүйн зураглалын ажлын тайлан

6 6

Чулуут толгой шаврын ордын физик механикийн

дээжний хариу, БАК, 2020 он

7 7

Цөмийн физикийн судалгааны төвийн цацрагийн

шинжилгээний хариу, 2020 он

8 8 Геоворк ХХК-тай хийсэн гэрээ

9 9 Археологийн судалгаа хийх гэрээ.

10 10 Палеонтологийн судалгаа хийлгэх гэрээ.

11 11 Байр зүйн зураглалын ажлын гэрээ

Хуудасны

дугаар

ХАВСРАЛТ ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ

№ Зургийн товч нэр Масштаб

1

Чулуут толгой шаврын ордын

дүүргийн геологи ашигт

малтмалын зураг.

Зургийн

дугаар

Зургийн

тоо

ширхэг

1:25 000 1 1

2 Талбайн байршилын зураг 1:50 000 2 1

3

4

5

6

7

8

9


баримт бүрдлийн зураг


нөөцийн дэвсгэр зураг


Хайгуулын I- р шугамын

зүсэлт


Хайгуулын II- р шугамын

зүсэлт


Хайгуулын III- р шугамын

зүсэлт


Хайгуулын IV-р шугамын

зүсэлт


хөндлөн зүсэлт

1:2 000 3 1

1:2 000 4 1

Босоо 1:100

Хэвтээ 1:1000

5-1 1

Босоо 1:100

Хэвтээ 1:1000

5-2 1

Босоо 1:100

Хэвтээ 1:1000

5-3 1

Босоо 1:100

Хэвтээ 1:1000

5-4 1

1:100 6 1




10

11

12

13

14

15


шурфын баримтжуулалтын

зураг Хайгуулын I- р

шугамын дагуу



зураг Хайгуулын II- р




зураг Хайгуулын III- р




зураг Хайгуулын IV- р


Ил уурхайн төлөвлөлтийн

зураг

Ил уурхайн олборлолтын

зураг

1:100 7-1 1

1:100 7-2 1

1:100 7-3 1

1:100 7-4 1

1:2000 8 1

1:2000 9 1




I. ОРШИЛ

“Агайын” ХХК нь БӨ-003Х XV-83000003 тусгай зөвшөөрлийн дугаартай Баян Өлгий

аймгийн Өлгий сумын нутагт орших “Чулуут толгой” нэртэй талбайг Баян Өлгий аймгийн

засаг даргийн 2015.04.06-ний өдрийн А/179 тоот тушаалаар 2015 оны 04 сарын 13 ны

өдөр авсан.

БӨ-003Х XV-83000003 дугаартай түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын

хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн талбай нь Баян Өлгий аймгийн төвөөс баруун тийш 7 км

зайд Ховд голын зүүн талд /голын урсгалаар/ 40 га талбайг эзлэн оршино.

2020 онд “Агайын” ХХК нь өөрийн хөрөнгөөр хайгуулын ажлыг хийж гүйцэтгэсэн.

Түгээмэл тархацтай ордод ашиглаж буй зааврын дагуу хайгуулын хээрийн судалгааны

ажлуудыг хийж гүйцэтгэсэн.

Хайгуулын хээрийн судалгааны ажлыг “Геоворк” ХХК-ны геологич Г.Мөнхбаатар,

Т.Түвшинбат нарын бүрэлдэхүүнтэй баг хийж гүйцэтгэсэн. Энэхүү тайланд 2020 хийж

гүйцэтгэсэн геологи хайгуулын ажлын үр дүнг тусгасан болно.

Хайгуулын талбайн палеонтологийн судалгааны ажлыг БӨ-003Х XV-83000003

тусгай зөвшөөрлийн талбайд ШУТИС, ГУУС-ийн Стратиграфи-Палеотологийн

судалгааны төвийн баг хамт олон гүйцэтгэж тайланг боловсруулсан.

Соёлын өв хамгаалах хуулийн дагуу Археологийн авран хамгаалах судалгааны

ажлыг БӨ-003Х XV-83000003 тусгай зөвөөрлийн талбайд ШУТИС-ийн Бизнес

удирдлага, Хүмүүнлэгийн сургуулийн судалгааны багийн хамт олон хийж гүйцэтгэж

тайланг боловсруулсан.

Хайгуулын талбайн хэмжээнд топо байр зүйн зураг болон холбогдох тайланг “Гео

марк инженеринг” ХХК-ний баг хамт олон хийж гүйцэтгэсэн. “Чулуут толгой” ордын

1:2000 масштабтай байр зүйн зургийг зохиож уулын малталт, шурфын холболтуудыг

хийсэн.

“Чулуут толгой” шаврын ордын, шурфээс авсан дээжийг БАК, Цөмийн физикийн

судалгааны төв-д өгч шинжилгээ, дүгнэлтүүдийг хийлгүүлсэн.

Ордын шаврын нөөцийг бодитой буюу /В/ зэрэглэлээр газрын гадаргуугаас

дунджаар 1.5-1.7 м гүнд 65,819.17 м 2 талбайд 298,612.97 м 3 , боломжтой нөөц буюу /С/

зэрэглэлээр 49,002.20 м 2 талбайд 4.1 м зузаантай 197,349.68 м 3 нөөц тогтоосон бөгөөд

нийт бодитой болон боломжтой /В+С/ зэргээр нийт 114,821.37 м 2 талбайд 495,962.65 м 3

тогтоосон байна.

Лабораторийн технологийн туршилтыг БАК лабораторид хийлгэж, “Чулуут

толгой” ордын шаврыг MNS2513-99-д заасан ширхэглэлийн бүрэлдэхүүний ердийн

болон ба нүхтэй тоосго үйлдвэрлэх шаврын ангилалд багтах ба 900-1000 0 С




температурт шатаасан сорьцын физик механик шинж чанарын үзүүлэлт нь 100-аас

дээш маркын тоосго үйлдвэрлэх боломжтой болохыг тогтоосон.

ЧУЛУУТ ТОЛГОЙ ОРДОД 2020 ОНД ХИЙЖ ГҮЙЦЭТГЭСЭН ГЕОЛОГИ ХАЙГУУЛЫН

АЖЛЫН ЗАРДЛЫН НЭГТГЭЛ

Хүснэгт №1. Хайгуулын зардлын хүснэгт

№ Ажлын төрөл

Хэмжих Нэгжийн Ажлын

нэгж өртөг хэмжээ

Зардал

1 Төлөвлөгөө зохиох х/ө 20,000.0 10.0 200,000.0

2 Агаар сансарын зураг км.кв 10,000.00 396.5 3,965,000.0

3 Эрлийн маршрут т.км

1,000,000.0

1.0 1,000,000.0

4 Байр зүйн зураг га 55,000.0 40.0 2,200,000.0

5 Шурф нэвтрэлт 35,000.0 79.6 2,786,000.0

6 Шурф булалт 8,000.0 79.6 636,800.0

7 Сорьцлолтын ажил ш 30,000.0 25.0 750,000.0

8 Лабораторын шинжилгээ

Физик механик бүрэн ш 108,900.0 7.0 762,300.0

Физик механик хураангуй ш 44,000.0 12.0 528,000.0

Химийн ш 49,500.0 3.0 148,500.0

Эрдэсийн бүрэн шинжилгээ ш 57,200.0 1.0 57,200.0

Цацрагийн шинжилгээ ш 50,000.0 2.0 100,000.0

9 Тээвэр

Хүн км 1,000.0 3,000.0 3,000,000.0

Ачаа км 1,000.0 1,500.0 1,500,000.0

10 Археологи 34,105.5 40.0 1,364,220.0

11 Палентологи 38,375.0 40.0 1,535,000.0

12 Суурин боловсруулалт 1,000,000.0 1.0 1,000,000.0

13 Нөөцийн тайлан 8,000,000.0 1.0 8,000,000.0

14 Урьдчилсан ТЭЗҮ 3,000,000.0 1.0 3,000,000.0

Зардалын нийт хэмжээ 32,533,020.0

1 га талбайд ноогдох зардал

40.0 га

813,325.50

Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч: “Агайын” ХХК-ийн

Захирал:

Ерөнхий нягтлан:

Геологич:

/Б.Жирен/

/А.Маигүр/

/Г.Мөнхбаатар/




II. СУДАЛГААНЫ ТАЛБАЙН ТУХАЙ ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ

II.1. Хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн талбайн ерөнхий мэдээлэл

Баян Өлгий аймгийн Өлгий сумын нутагт орших БӨ-003Х, XV-83000003

дугаартай түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөлтэй, “Чулуут толгой”

шаврын орд нь Улаанбаатар хотоос баруун хойш 1290 км-т, Баян Өлгий аймгийн төв

Өлгий сумаас баруун тийш 7 км-т, Ховд голын хөндийн хойд дэнж дээр байрлана.

Газарзүйн хувьд 100 000 масштабтай байр зүйн зургийн М-45-120 дугаартай

хавтгайд байрлах бөгөөд дараах солбилцлуудаар хиллэнэ.

Тусгай

зөвшөөрлийн

талбайн нэр,

дугаар.

Талбайн хэмжээ

(га)

Хүснэгт №2. Хайгуулын талбайн солбилцол

Солбилцолууд

X

Y

Чулуут толгой 40

89° 53' 08.29'' 48° 58' 38.29''

89° 53' 08.29'' 48° 58' 59.93''

89° 53' 38.46'' 48° 58' 59.93''

89° 53' 38.46'' 48° 58' 38.29''

Зураг №1. Талбайн байршлын зураг




II.2. Хайгуулын талбайн газарзүй, зам харилцаа, дэд бүтэц

Физик газарзүй: “Чулуут толгой” шаврын орд нь засаг захиргааны хувьд Баян

Өлгий аймгийн төв Өлгий сумын нутагт оршино. Судалгааны талбай газрын гадаргын

хувьд тэгшивтэр нам дор газар оршино. Талбайн хувьд нэг жигд рельфтэй бөгөөд

хамгийн өндөр хэсэгтээ 1800 м байна хамгийн нам дор хэсэгтээ 1788 м өндөртэй байна.

Ус зүй: Усан сүлжээний хувьд талбайн урд, зүүн урд хэсгээр Ховд гол 1.2 км зайд

урсдаг ба гадаргуугын усан сүлжээ муу хөгжсөн байнгын урсгал ус байхгүй хур бороо,

тунадастай үед хуурай сайр, жалга нь түр зуурын урсгал устай болдог. Орон нутгийн

иргэд ундны усны хэрэглээг гар худаг болон, Ховд голоос хангадаг.

Цаг агаар: Цаг уурын хувьд эх газрын эрс тэрс уур амьсгалтай улирлын болон

хоногийн хэм нь зөрүү ихтэй. Талбайд анхны цас 10-р сарын дунд үеэс орж уулархаг

хэсгээр цасан бүрхүүл тогтоно. Хайгуулын талбайд өвлийн улиралд цас бага унадаг,

өвөл -25 0 – -30 0 хүртэл хүйтрэх ба зундаа 20 0 – 25 0 хүртэл халдаг. Агаарын харьцангуй

чийгшил 50%, хавар, намрын улиралд их хэмжээгээр салхилж, зарим үед салхины хурд

18 м/с – 20 м/с хүрч хүчтэй шороон шуурга шуурдаг.

Хөрс ургамал, амьтны аймаг: Тºñëèéí òàëáàéд хүрэвтэр, хүрэн саарал, шаргал

өнгийн хээр, тал хээрийн элсэрхэг хөрс тархсан. Ерөнхийдөө тал, тал хээрийн өвслөг

ургамал зонхилно. Ан амьтдаас тал хээрийн амьтны аймагт хамаарах үнэг, туулай,

чоно, хулгана тохиолдоно. Шувуудаас бүргэд, шаазгай, болжмор, элээ зэрэг шувуу

тааралдана.

Хүн ам, эдийн засаг, засаг захиргаа: Òàëáàéí ойролцоо Ховд голын эрэг хавиар

болон уулын хөндийнүүдэд малчид өвөлждөг ба зуны улиралд аймгийн төвийн зарим

айлууд Ховд голын эргээр зусдаг.

Ховд голын эргээр зарим нэг аж ахуй нэгж байгууллагууд үнээний болон гүүний

туслах аж ахуй ажиллуулдаг ба хэд хэдэн жуулчдыг хүлээн авах бааз үйл ажиллагаагаа

явуулдаг. Аймгийн төвтэй 6.0 км сайжруулсан шороон замаар холбогдсон ба байнгын

цахилгаан шугаманд холбогдсон 24 цагийн турш гэрэл цахилгаантай байна.

Хайгуулын талбайгаас харилцаа холбооны аль ч оператороор холбогдож болно.

Òóñ ñóмûí òºâ ýмíýëýã, ñóðãóóëü, öýöýðëýã, õîëáîî, ÇÄÒÃàçàð çýðýã òºðèéí àëáàí

áàéãóóëëàãóóäààñ ãàäíà òºðºë á¿ðèéí ÕÝÀÀ, ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãóóä ¿éë

àæèëëàãàà ÿâóóëäàã. Íóòãèéí àðä ò¿мýí í¿¿äëèéí мàë àæ àõóé ýðõëýí àмüäàðäàã.




II.3. Геологийн судалгааны түүх

Монгол улсын нутаг дэвсгэрт геологийн судалгааны төрөлжсөн ажил 1921 оноос

эхэлсэн гэж үздэг бөгөөд энэ нь тухайн үедээ ажиглалт, газар зүй, геологийн тойм

маршрутын чиглэлтэй байсан ба 1923 оноос Монгол орны баруун ба баруун хойд хэсэгт

ЗХУ-ын ШУА-аас эрдэмтэн Рачковскийгоор ахлуулсан геологийн судалгааны экспедиц

ажиллаж эхэлсэн байна.

Энэ ажлын хүрээнд Баян Өлгий аймгийн нутаг дэвсгэрээс хэд хэдэн ашигт

малтмалын илрэлүүд хамрагдсан ба хэтийн төлөвтэй болох илэрцүүдийг цаашид

гүнзгий судлах талаар зөвлөмж гаргасан. Үүнээс хойш Монгол улсын төр засгаас

геологийн судалгааны ажлыг эрчимжүүлэн хөгжүүлэх бодлого баримтлан, тухайн үеийн

социалист орнуудтай хамтран геологийн судалгааны экспедицүүдийг байгуулан манай

орны баруун болон зүүн хэсгүүдэд геологийн эрэл, зураглалын ажлуудыг тодорхой

масштабуудаар хийж эхэлсэн байдаг.

1960 онд Польш Монголын хамтарсан геологийн экспедиц 1:100000 масштабтай

геологийн зураглалын ажил явуулсан ба тухайн ажлын явцад барилгын чулуу, элс

хайрга, тоосгоны шаврын хэд хэдэн илрэлийг тогтоож, тэдгээрт хайгуул хийж нөөцийг

нь үнэлэх хэрэгтэй болохыг зөвлөсөн байдаг. Эдгээр ажлын үр дүнг үндэслэн 1975

оноос барилгын материалын судалгааны экспедицийн хайгуулын 5 дугаар анги

Ф.Ф.Садыков, Н.Дугаржав нарын удирдлагаар Өлгий сумаас урагш 15 км-т байрладаг

Хагийн шаврын орд, Өлгийн сумаас зүүн урагшаа 8 км-т байрлалтай Бугатын тохойн

шаварын илрэл, Цагаан нуурын шаврын илрэл, Бор үзүүрийн шаврын илрэл зэрэг

талбайнуудад эрэл хийж нөөцийг нь Р1+С1+С2+С зэргээр үнэлсэн байна.

Тус хайгуулын ангийн явуулсан судалгааны ажлын үр дүнгийн тайланд орсон

Өлгий сумаас баруун тийш 5-6 км-т оршдог Баян Өлгий шавранцарын илрэлийн

талбайд одоогийн бидний тусгай зөвшөөрөлтэй “Чулуут толгойн” илрэл хамаарагдан

давхар судлагдсан юм. Тухайн үеийн геологич нар тус талбайд хийсэн хайгуулын

ажлын үр дүнгээр шавранцарын үеийн зузааныг 1.5-3.2 м гэж тогтоогоод цаашид

үргэлжлүүлэн судалгааны ажлыг явуулж нөөцийг тогтоох хэрэгтэй болохыг санал

болгосон байдаг. Эдгээр судалгааны ажлын үр дүнг ашиглан цаашид хийх геологи

хайгуулын ажлын төлөвлөгөө боловсруулан судалгааны ажлыг үргэлжлүүлсэн.

Өмнөх судлаачидын Чулуут толгойн талбайн нэг илрэлд явуулсан судалгааны

ажлын явцад хийсэн канав, шурф зэрэг уулын малталтуудаас дээж, сорьц авч тоосгоны

шаврын физик механикийн хураангуй шинжилгээ, химийн шинжилгээ зэргийг хийлгэж,




хагас үйлдвэрийн болон лаборатори технологийн туршилтуудыг хийлгэж

тодорхойлуулжээ. Лабораторийн шинжилгээний үр дүнгээр “Чулуут толгойн” болон тус

судалгааны талбайн ойролцоо байдаг илрэлүүдийн шавар нь ширхэгийн бүрэлдэхүүний

хувьд бохирдолт багатай 0.62%, тоосорхог элсэрхэг хэсэг-18.82%, тоосорхог хэсэг

53.62%, шаварлаг хэсэг 28.01% дунд зэрэг уян зөөлөн (уян налархайн тоо 13.7), химийн

найрлагаараа хүчиллэг (Ai2O3-8.84%), будагч исэл багатай (Fe2O3) шавар юм.

1987 онд Мөрөнгийн геологийн экспедизийн геологич Ц.Оргил нарын судлаачид

1:200 000 масштабтай геологи зураглалын ажлыг хийсэн.




III. ДҮҮРГИЙН ГЕОЛОГИЙН ТОГТОЦ

III.1. Давхрага зүй

Ñóäàëãààíû òàëáàé íü баруун монголын нумын ар өврийн сав, Алтайн террейнд

багтаж байна. (Монгол орны террейний зураг. Г.Бадарч, 2002)

Хайгуулын талбай түүний дүүргийн геологийн тогтцын тухай гол ойлголтыг

Совгео нэгдэлийн геологич А.Д.Минин нарын Баян-Өлгий аймгийн Сагсай, Бугат,

Алтанцөгц, Толбо сумдын нутаг Сагсай гол, Өмнө гол, Хатуугийн голын сав газарт

хийсэн 1:50000-ны геологийн зураглал, ерөнхий эрлийн ажлын үр дүнгийн тайланд

тулгуурлан бичлээ.(4504ф),

Бид 1:50000 масштабын геологийн зураглал-åðºíõèé àæëûí тайлангаас òóñ á¿ñ

íóòãèéí õ¿ðýýíä òàðõñàí õóðäàñ ÷óëóóëãèéã íàðèéâ÷ëàí ñóäàëæ ëèòîñòðàòèãðàôûí

îíöëîã, ãàðàë ¿¿ñëèéí òºðºë, үүсэн бүрэлдсэн орчин, орон зай цаг хугацааны хамаарал,

мөчлөг, найрлага, амьтан ургамлын үлдвэр зэрэгт тулгуурлан дараах давхарга зүйн

íýãæ¿¿äèéã àíãèëæ ºãчээ.

3.1.1. Доод силур. Мухарын формац (S1mh3)

3.1.2. Доод девон. Отгийн формац (D1ot1 2 )

3.1.3. Доод дөрөвдөгч. Плейстоцен (QII)

3.1.4. Ãîëîöåíû íóóð-àëëþâè, àëëþâè, àëëþâè-ïðîëþâèéí õóðäàñ

III.1.1 Доод силур. Мухарын формац. (S1mh2)

Манай хайгуулын талбайн дүүргийн хэмжээнд дээрх формац нь баруун өмнөөс

баруун хойд хэсгийн талбайд нилээд өргөн тархалттайгаар тархсан байна. Бидний хувь

энэхүү формацын өмнөх судалгааны ажил болох 1:50000 масштабтай ерөнхий эрэл

зураглалын ажлаас авч ашиглалаа.(4504ф)

Хайгуулын талбайн хувьд өмнөх силурын хурдастай адил дүүргийн хэмжээнд

баруун хагаст нилээд өргөн талбайн хамран байрласан байна.




Зураг №2. Дүүргийн хэмжээнд тархсан Доод силур. Мухарын формац

Энэ хэсэгт Мухарын формацыг Замтын зузаалгийн цахиурлаг алевролит,

метабазальзууд хучих ба мухар доод дэд формацын свитийн дундах элэгдлийн

цонхонд гарч ирдэг. Элсэн чулуугаар илэрхийлэгдэх бөгөөд саарал, ногоовтор саарал

бүдүүн мөхлөгт ганц нэг хайрга, гравелиттай (250м). Гравелитууд нь 0.5-1.0 м-ийн

зузаантай, элбэг тохиолдох (зүсэлтийн доод хэсгийн 10%-ийг бүрдүүлдэг) үеүүдийг

үүсгэдэг. Хэмхдэст материалд кварц зонхилох ба ховроор цахиур, метавулканит, мета

элсэн чулуу тохиолддог. Алевролтын үеллэг хойш – зүүн хойш 55-75 градусаар унадаг.

Дэд свитын зузаан 1400 м.

Бичиглэл хийсэн зүсэлтэд, дэд свитын хурдасын бараг тасралтгүй гарш зүүн

өмнө хэсэгт ажиглагддаг. Ховд голын баруун эрэгт нилээн том талбайд (5х10км)

тогтсон. Ерөнхийдөө элсэн чулуу, гравелит, хөрзөн зонхилох бөгөөд баруунаас зүүн

тийш бүдүүн мөхлөгт фац ихсэн зүй тогтол ажиглагдана. Хэрвээ Ховд голын тохойрлын

ойролцоо хөрзөн байхгүй эсвэл маш ховор (20-30м-ийн үе) байдаг бол зүүн талд

Өлгийн хотод 100-300 м хүртэл зузаантай бие даасан давхарга болдог.




III.1.2. Доод девон. Отгийн формац (D1ot1 2 )

Энэхүү формац нь манай талбайн хувьд талбайн төв болон урд хэсгээр тархсан

байдаг. Уг формац нь янз бүрийн өнгөтэй (улаан алаг) нарийн ширхэгтэй терриген,

бөслөөс ээлжлэн тогтсон, ховроор гравелит, хөрзөн бүхий хүчиллэг, дундлаг эффузив

чулуулгуудаас бүрдэнэ. Заримдаа шохойн чулуу болон карбонатлаг брекчийн үе таарах

бөгөөд хэд хэдэн хэсэгт сайн хадгалагдсан брахиопод, криноид, шүр зэрэг фаун олдож

байсан.

Формацад 2 дэд формац хангалттай сайн ялгарах бөгөөд доод дэд формац нь

дундлаг вулканитын үеүдтэй тунамал, дээд дэд формац нь эффузив-тунамал. Дэд

формацуудын хоорондын зааг /хил/ доод риолитын давхаргын улаар явдаг.

Судалгааны талбайд доод дэд формац илрэх бөгөөд 2 багц үед хуваагддаг.

Нэгдүгээр багц үе – бага зузаантай хөх ягаан, ногоон алевролитын мэшил үетэй

цайвар, бор саарал өнгийн кварцлаг хөрзөн, гравелит, элсэн чулуу (500м).

Хоёрдугаар багц үе – хүрэн, ногоон өнгийн алевролит, ховроор гравелит, хөрзөн,

карбонатлаг брекчи, андезибазальт болон андезитын хучаас (750м).

Дээр дурдсанчлан дэд формац нь үндсэндээ андезит, андезибазальтын

хучаастай терриген чулуулгаас тогтоно. Бараг бүх структуруудад /Нарийннуурын

структураас бусад/ ялгардаг. Дэд формацад нэгдүгээр болон хоёрдугаар багц үеүдийг

ялгасан.

Талбайн төв хэсэгт нарийн зурвасаар (1.0-1.5 км), Баян-Өлгий хотоос баруун урд

Ховд голын хөндийн өргөссөн хэсгийн дагуу илэрдэг. Багц үеийн зүсэлтэд кварцлаг,

карбонатлаг элсэн чулуу, хөрзөн мэшил үеүд болон ховроор андезитын хучаас

агуулсан ногоон, тод улаан өнгөтэй үеллэг алевролит голлодог. Заримдаа табулят

амьтны үлдэгдэл агуулсан карбонатлаг брекчи (т.н 7667+400м), шохойн чулууны мэшил

үеүд /прослои/ тохиолддог.




Зураг №3. Дүүргийн хэмжээнд тархсан Доод девон. Отогийн формац

Багц үеийн хурдаст заримдаа 0.2 м-ийн болон арай илүү 0.5-2.0 м-ийн зузаантай

хүрэн гематитын хүдрийн давхарган /пластовый/ биет тэмдэглэгдсэн байдаг /Хүрэн

Хайрхан уул/.

III.1.3. Дºðºâäºã÷èéí хурдас

Судалгааны талбайн хэмжээнд голоцен плейстоцен насны сэвсгэр хурдсууд íü

ò¿ð çóóðûí óðñãàëòàé òîì, æèæèã ãîëóóäûí õºíäèé òàòàì, ãîëüäðîë, òîìîîõîí æàëãà,

óóëñûí áýë, õàæóó õîðìîé, óóëñ õîîðîíäûí õºíäèé, õîòãîðóóäад маш өргөн тархалттай

бөгөөд эдгээр нь гарал үүсэл, найрлага, геоморфологийн хэлбэр дүрсээрээ тодорхой

ялгагддаг.

Дөрөвдөгчийн хурдсууд нь регионы хэмжээнд явагдсан тектоник

хөдөлгөөнүүдийн хамгийн сүүлийн шинэхэн тектониктой шууд холбоотой хөгжсөн

байíà.

Äºðºâäºã÷èéí ñýâñãýð õóðäàñ íü ñóäàëãààíû òàëáàé äàõü ò¿ð çóóðûí óðñãàëòàé

òîì, æèæèã ãîëóóäûí õºíäèé òàòàì, ãîëüäðîë, òîìîîõîí æàëãà, óóëñûí áýë, õàæóó




õîðìîé, óóëñ õîîðîíäûí õºíäèé, õîòãîðóóä çýðýã ãàäàðãóóãèéí õàðüöàíãóé íàì ò¿âøèíä

õóðèìòëàë ¿¿ñãýí òàðõñàí áàéíà.

Ñóäàëãààíû òàëáàéä òàðõñàí äºðºâäºã÷èéí íàñòàé ñýâñãýð õóðäñуудын бүтэц

бүрэлдэхүүний онцлог шинж, чанарууд, ëèòîëîãè, тэдгээрийн хоорондын харилцан

байршил, үүсгэх ãåîìîðôîëîãèéí элементүүд зэрэгт үндэслэн тэдгээрийн үүссэн дэс

дараалал, гарал үүслийн төрлүүдийг äàðààõ áàéäëààð àíãèëæ áàéíà.

¯¿íä:

1. Пëåéñòîöåíы áýë õîðìîéí äåëþâè, äåëþâè-ïðîëþâèéí ãàðàëòàé ñýâñãýð

õóðäàñ ( Q1)

2. Ãîëîöåíû îð÷èí ¿åèéí íóóð, íóóð-àëëþâèéí, ïðîëþâèéí, àëëþâè-ïðîëþâèéí

ãàðàëòàé ñýâñãýð õóðäàñ (Q2)

Зураг №4. Дүүргийн хэмжээнд тархсан дөрөвдөгчийн хурдас.

Плейстоцены хурдас /Q1/

Ñóäалгааны талбайд дээд плейстоцены õóðäàñ íü óóëûí áýë õîðìîé, ãóó æàëãà,

òîì æèæèã ãîë ãîðõè, óðñãàëã¿é ñàéð, òîìîîõîí õºíäèéí¿¿ä áîëîí íàì äîð ãàçðûí ÿíç

á¿ðèéí õýñýãò ºðãºí òàðõàíà. Õóðäàñ íü àëëþâè, àëëþâè-ïðîëþâèéí, äåëþâè-




ïðîëþâèéí ãàðàëòàé ýëñ, øàâàðëàã ä¿¿ðãýã÷òýé õàéðãà, äàéðãà, ýëñýíöýð, øàâðàíöàð

çýðãýýñ òîãòîíî.

Äåëþâèéí õóðäàñ. Ñóäàëãààíû òàëáàé äàõü áýñðýãõýí òîëãîäëîã óóëñûí

õàæóóãèéí íàëóóã ààæèì áàãàñãàæ ò¿¿íèé ºíäºðëºãèéí õîðìîéã ýìæèí õóðèìòëàãäàæ

áàéãàà õóðäñûã äåëþâèéí õóðäàñ ãýæ ¿çñýí áºãººä ýäãýýð íü óóëñûí õàæóó ýíãýð áýë

õîðìîéí îð÷èìä õóðèìòëàãäñàí ìóó àíãèëàãäñàí äàéðãà, ñàéðãà á¿õèé ýëñýðõýã,

øàâàðëàã ìåòåðèàëààñ òîãòîíî. Õýìõäýñèéí á¿ðýëäэõ¿¿í íü ìàø òîãòâîðã¿é áàéäàã.

Ýíý íü òóõàéí îðîí íóòãèéí ÷óëóóëãààñ õàìààðàõ áà çººãäëèéí çàé áàãà ó÷èð áàðàã

ìºëãºðæººã¿é áàéäàã. Õýìõäýñ íü ºíöºãëºã, äàëèó ¿åëýëòýé, ëèòîëîãè ôàöûí øèëæèëò

íü îãöîì áàéäãààñ øàëòãààëààä áèå áèåñýýñýý ýðñ çààãëàãäñàí áàéäàã çýðýã îíöëîã

øèíæ¿¿äòýé.

Делюви-пролюви хурдас. Судалгааны талбайд баруун хойд болон төвийн

хэсгүүдээр, уулын хормойн хэсгийн өргөн тархсан байна. Энэхүү хурдас нь ихэнхдээ

уулс өндөрлөгийн бэл, хуурай сайр, жалгаар хөгжсөн бөгөөд найрлаганд нь хайрга,

сайрга, дайрга, элс, шавранцар болон шавраас тогтож байна.

Голоцены íóóð, íóóð-àëëþâèéí,

àëëþâè-ïðîëþâèéí ãàðàëòàé õóðäàñ (Q2)

Хайгуулын талбайн хэмжээнд орчин үеийн хурдас нь голын урсац, сайр жалга

дагуу тархсан байна. Мөн хайгуулын талбайн баруун хойд хагаст нилээн өргөн

тархалттайгаар тогтоогдсон байна.

Хайгуулын талбайд хийгдсэн өмнөх судалгаагаар хийсэн 1:50000-ны геологийн

зураглал, ерөнхий эрлийн ажлын үр дүнгийн тайлангаас харахад найрлагаараа нуурын

хурдастай их ойр ба хайрган материалын хэмжээ хэд дахин их байж болох юм.

Гадаргуу дээр энэхүү харьцаа нь илүү тод харагдана.

Пролюв, алюви-пролювийн хурдас нь уулс хоорондын олон хөндийн хажуу /борт/

хошуу туугдсыг үүсгэдэг. Мөн түүнчлэн түр зуурын урсацыг бий болгодог. Тэдгээр нь

аэрофото зурагт илүү сайн ялгардаг. Ихэвчлэн дайрга-цулдалт /глыби/ материалаас

тогтох ба цөөн тооны (10-20%) бул чулуу, болон боржин, занар, цахиурлаг алевролит,

элсэн чулуу, кварцын хайрга агуулагддаг. Дүүргэгч нь ихэвчлэн элс, үйрмэгтэй элсэнцэр

байдаг. Түр зуурын урсацтай хэсгийн зузаан 2-3м-ээс, пролювийн хошуу туугдаст хэдэн

арван метр хүрдэг.

Зарим нэг өргөн хөндийн налуу болон ёроолд салхины гаралтай том биш сэрвэн,

дов, салхиар үүссэн тогоо, бидрээ бүхий гадаргуутай хэсэг (1-2км 2 ) тааралддаг. Тэдгээр

нь илүү эртний плейстоцены пролюв-делювийн хурдсын үлээгдэл, зөөгдлөөр үүсэх




хээрийн жонш-кварцын нарийн, тоосорхог элс, элсэнцэрээс тогтдог. Тэдгээрийн зузаан

0.5-1.0 м-ээс хэтэрдэггүй.

III.2. Гүний чулуулаг

Судалгааны талбайн дүүргийн хэмжээнд геологийн хөгжлийн хувьд мезозойн нас

найрлагатай, гарал үүсэлтэй агуулагч чулуулаг зүссэн байдлаар зонхилон тогтоогдоно.

Бүс дүүргийн хэмжээнд маш бага тархалттай бөгөөд ихэвчлэн идэвхтэй тасралт

эвдрэлийн дагуу дэл үүсгэн оршино.

“Чулуут толгой” нэртэй тусгай зөвшөөрлийн талбай, түүний дүүргийн геологийн

тогтоцын хувьд тархсан гүний бүрдлийн чулуулгийн мэдээллийг өмнөх судалгаагаар

хийсэн 1:50000-ны геологийн зураглал, ерөнхий эрлийн ажлын үр дүнгийн тайланд

тулгуурлан бичлээ.(4504ф).

III.2.1. Хожуу юрийн гүний чулуулаг

Хожуу юрийн гүний чулуулагт, найрлагаараа харьцангуй нэгэн төрлийн диабази,

габбро-диабази, габбро, ховроор керсантинит хамаарах бөгөөд Чүүгийн /Чуйский

комплекс/ бүрдэлд нэгтгэгдсэн. Анх энэхүү бүрдлийг Монгол-Алтайн структурын

элементүүд болох Ховд болон Толбо нуурын хагарлуудын үргэлжлэл Алтайн уулсын

зүүн өмнөд хэсэгт ялгасан байдаг. Тэдгээрийн дагуу Чүүгийн бүрдлийн (Чуйский

комплекс) дайк бүс үргэлжилдэг (Монгол орны геологи 1973он). Энэ бүрдэл Алтайн

уулсын хэмжээнд гялтгануурлаг лампрофирын (минетит, керсантит) дэлийн биетүүдээр

илэрхийлэгддэг. Иймэрхүү төрлийн чулуулгуудтай бие даасан дэл, лакколитын

группууд илэрдэг (Б.Лувсанданзан, 1966) ба гайхмаар тод (свежий-шин, шинээрээ)

габбро, габбро-диабази, гялтганалаг перидотит болон базальтлаг, андезитлаг бөслүүд

байдаг. Эдгээр субвулканоген биетүүд нь илүү хожуу базальтын магмаас бие даан

үүссэн гэж үзсэн. Үүнээс гадна судалгааны талбайн дүүрэгт керсантитын ховор

олдворууд олдож байгаа нь тухайн чулуулгийг Чүүгийн бүрдэлд оруулахыг зөвтгөж

байна.

Чүүгийн бүрдэл /νJ3č/

Судалгааны талбайд харьцангуй бага

тархсан. Тэдгээрийн тархалтын талбай нь

тектоникийн тасралтад эвдрэл болон

идэвхтэй ан цавшилтын бүсүүдээр байдаг.

Дайкууд ихэвчлэн хагарлын дагуу бүлэглэн

байдаг. Тэдгээрийн ихэнх нь агуулагч




чулуулагтай зүссэн байдлаар, маш ховроор үелэл болон занаршилтаараа нийцлэг

байдаг. Бүх дайкууд нилээн зузаан, харьцангуй сунасан, тэгш шугаман, нэгэн жигд

ханатай. Зузаан нь 1-10м-ийн хооронд хэлбэлздэг, ховроор илүү зузаан, хэдэн зуун

метрээс эхэлж заримдаа 1-2 км хүрдэг. Дэл хэлбэрийн биетүүд хэд дахин ховор

тохиолдох ба сунасан линз, заримдаа зөв биг хэлбэртэй байдаг. Тэдгээрийн зузаан

өргөссөн хэсэгтэй 150-200м, харин урт нь 0.5-1.0км хүрэх боломжтой. Ихэвчлэн үндсэн

хагарлын дагуу эсвэл чиглэж огтолсон байдаг. Чуйгийн бүрдлийн дэл болон дэл

хэлбэрийн биетүүд үндсэндээ арай залуу стратиграфийн ангилалд орох ба Толбо

нуурын бүрдлийн гранитоидыг сэтэлдэг.

Зураг№5 Дүүргийн хэмжээнд тархсан Чүүгийн бүрдэл

Диабазы – бараан-ногоон-саарал өнгийн нягт цул, жижиг-дунд мөхлөгт чулуулаг

байдан. Структур нь офит, пойкилоофит, ховроор диабази, бөслийн байдаг. Цуллаг

текстуртай. Чулуулгууд нь плагиоклаз (45-65%), пироксен (55% хүртэл) найрлагатай.

Хоёрдогч эрдсүүд нь хлорит, эпидот, серицит, кальцит, амфиболууд. Хүдрийн хэмжээ

5-7% хүрнэ. Плагиклаз нь найрлагаараа андезин-лабрадор. Плагиоклазын илтэс,

саваалаг шигтгээний хэмжээ 0.2мм-ээс 1-2мм ба ямар ч зүй тогтолгүй байрладаг.

Хоёрдогч сул өөрчлөлтөөр ялгагддаг. Үүнд: серитизаци, соссюритази, ан цаваараа

карбонаттай төмрийн усан исэлтэй. Плагиоклазын саваалаг шигтгээний идиоморф

хоорондын завсрыг пироксены моноклин дүүгэдэг ба 1мм-ээс хэтэрдэггүй. Пироксенээр

үүсэх хоёрдогч бүтэгдэхүүнүүд нь пироксены мөхлөгийн хязгаарт бөөгнөрсөн хлорит,

актинолит, заримдаа биотит. Жижиг ан цаваар карбонат, сфен, эпидот ажиглагддаг.

Хүдрийн эрдсүүд титаномагнетит, ихэвчлэн сфены хөвөө хэлбэрээр ургасан байдаг.

Габбро-диабази, габбро нь арай илүү бүрэн талстжсан дунд-бүдүүн мөхлөгөөрөө

диабазиудаас ялгардаг. Плагиоклазын идиоморф призмлэг талстуудын хэмжээ 6мм,

пироксеных 1.5-2.5мм. Пирексенууд ихэвчлэн эвэр хуурмагтай холилдсон. Магнетит,

титаномагнетитын өндөр агууламжтай (12% хүртэл).

Керсантит – маш ховор тохиолддог. Өнгөндөө үнслэг саарал өнгийн, нарийн

мөхлөгтэй, нарийн нүх сүвтэй чулуулгууд. Плагиоклаз (60-65%), биотит(15-20%),

апатит(5%), калишпат(3-5%), хүдрийн эрдсүүдээс (5-7%) бүрдсэн. Хоёрдогч эрдэс нь

хлорит, карбонат (20% хүртэл). Чулуулагт 7-10% шигтгээ байдаг. Тэдгээрийн хэмжээ

0.25-2.0мм ба үндсэндээ плагиоклаз, ховроор апатитаас бүрдэнэ. Плагиоклазын

фенокристалл нь бүслүүрлэг, төв хэсэгтээ андезит захын хэсэгтээ исэлдсэн. Апатит нь

идиоморф кристалл, призмээр эсвэл гексангон огтлолоор илэрхийлэгдэнэ. Үндсэн масс

нь нарийн мөхлөгтэй ба плагиоклазын саваалаг шигтгээ биотит, хүдрийн минерал




болон сул кристалжсан шилний хэсгүүдээс бүрдэнэ. Биотитын 0.05-0.3 мм-ийн илтэс

үүсэж, бүх үндсэн массаар тархсан. Хүдрийн эрдэс нь зарим хэсгээрээ исэлдсэн,

лейкоксенитжсэн магнетит, титаномагнетит байдаг. Бүх чулуулгаар сарнисан.

Кристалжаагүй бор ногоон өнгийн шил, сул хлоржсон эргүүлэг хэлбэрийн калишпатын

хэсгүүдтэй. Хожуу карбонат нь плагиоклазын шигтгээг үндсэн чулуулагт холбон тогтсон.




III.3. ТЕКТОНИК ХӨГЖИЛИЙН ТҮҮХ

Хайгуулын талбай нь Монгол алтайн атираат системд байрлана.

(Геосинкилналийн үзэл баримтлалаар ангилсан, геология Монгольской народной

республики 1973).

Зураг№6 Монгол орны тектоникийн тойм зураг

Хайгуулын талбайн хувьд Алтайн террейнд нумын арын өврийн хотгорт байрлаж

байна. Алтайн террейны структурыг судлаачид Г.Бадарч нар (2002) уг структурыг

нумын ар өврийн хотгорт хамааруулах болсон.

Зураг№7 Монголын террейний зураг /Г.Бадарч 2002 он/.

Судалгаа явуулсан талбай нь баруун Монголын атираат муж буюу Баруун

Монголын Нуурын ар өврийн хөндийн зүүн хэсэгт багтана. Нуурын ар өврийн хөндийн

нь бол баруун Монголын хэсэгт орших томоохон талбайг хамарсан тогтоцтой, хөгжил нь




тогтворжсон хожуу протерозойгоос юра хүртэл үргэлжилсэн олон мөчлөгт тохролтот

атираат структур юм.

Хайгуулын талбайн дүүргийн хувьд доод силурын насны тунамал чулуулгаас

эхлүүлээд орчин үеийн гол нуурын гарал үүсэлтэй хурдас хуримтлал тогтсон байдаг.

Мөн хайгуулын талбайн дүүргийн хэмжээнд дээд юрагийн настай суурьлаг, хэт суурьлаг

дайк, судлын чулуулаг байдаг.

III.4. ГИДРОГЕОЛОГИ

Баруун Монголын бүс нутаг гидрогеологийн хувьд тектоник өргөгдөлтэй

холбоотой гидрогеологийн массивуудаар хүрээлэгдсэн, тектоникийн хотгор, уулс

хоорондын хөндий дэх артезийн бассейнуудын нийлмэл системтэй байдаг. Хөндийнүүд

нь нүх сүв-давхаргын уст давхарга бүхий мезо-кайнозойн настай тунамал хурдсаар

дүүргэгдсэн. Тектоникийн өргөгдлүүд янз бүрийн настай чулуужсан тунамал метаморф,

эффузив-тунамал, эффузив болон интрузив чулуулгуудаас тогтох ба цэвдгийн доорх ан

цавын бүсэд ан цав, ан цав-судлын ус эргэлдэж байдаг. Дөрөвдөгчийн хурдаст нүх сүв,

нүх сүв-давхаргын устай уст давхарга, бүрдлүүд хамаардаг.

Гидрогеологийн давхраажилтийн илүү судлагдсан, ач холбогдол бүхий нэгжийн

товч тодорхойлолтыг доор дурдлаа.

Доод силурын тунамал чулуулаг дах уст цогцолбор

Талбайн баруун хагаст, өмнөх цогцолбороос хавьгүй бага тархсан. Уст агуулагч

чулуулаг нь бахлюк, мухарын формацын элсэн чулуу, алевролит.Түрэлтгүй бөгөөд 9-23

м-т илэрсэн, уст цогцолборын зузаан 9-12 м. Цооногийн ундарга 2.0 л/с хүрдэг. Ус нь

цэнгэг, 0.03 г/л эрдэсжилттэй, химийн найрлагаараа гидрокарбонат-кальцийн,

гидрокарбонат-натрийн. Баян-Өлгийн хотын ус хангамжид ашиглагддаг.

Доод девоны тунамал-вулканоген чулуулаг дах уст цогцолбор

Гидрогеологийн хувьд бага судлагдсан ч өргөн тархалттай. Ховд голын зүүн

эрэгт уст цогцолбор нь отогийн формацын алевролит, элсэн чулууны өгөршлийн

гадаргууд хамаардаг. Уст агуулагч нь чулуулаг 55, 67 м-т илэрч, 74 м хүртэл

ажиглагдсан. Цооногийн ундарга 0.1-1.0 л/с. Ус нь цэнгэг, тунгалаг, химийн

найрлагаараа гидрокарбонат-натрийн, 0.21-0.8 г/л-ийн эрдэсжилттэй.

Дөрөвдөгчийн хурдас дахь уст цогцолбор

Судалгааны талбайд өргөн тархсан бөгөөд бүс нутгийн ус хангамжийн гол эх

үүсвэр болдог. Цогцолборын ус агуулагч чулуулгууд нь делюви-пролюви, нуур-аллюви,




мөсөн голын хурдсаар илэрхийлэгдэнэ. Уулс хоорондын хөндийнүүдэд газрын доорх ус

хуримтлагдах илүү тохиромжтой нөхцөл бүрдсэн байдаг.

Уулын өвөр бэл, хошуу туугдас, өргөн хуурай делюви-пролювийн хурдас тархсан

бөгөөд зузаан нь 18 м хүрдэг. Янз бүрийн харьцаатай элсэн, шаварлаг, дайрга, үхэр

чулуугаар илэрхийлэгдэнэ. Сэвсгэр хурдсын доод хэсгийн ус нь хотгорын төв рүү

чиглэсэн урсгалтай. Заримдаа шаварлаг чулуулгаас тогтсон ус үл нэвтрүүлэгч

давхаргаар хуваагдсан 2 ба түүнээс дээш уст давхарга ажиглагддаг. Усжилт нь ус

агуулагч чулуулгийн литологи, ширхэгийн найрлагаас хамаардаг. Үүнд гол үүргийг

чулуулгийн дүүргэгч гүйцэтгэдэг. Давхаргын гүн 8 м-ээс 160 м-ийн хооронд хэлбэлздэг.

Ихэвчлэн түрэлтгүй эсвэл бага зэргийн түрэгттэй байдаг. Цооног болон худаг, мөн

түүнчлэн тухайн цогцолборын усаар тэжээгддэг олон тооны булгуудын ундарга

ихэнхдээ 0.7-2.0 л/с, хааяа 3.5-4.0 л/с. Усны эрдэсжилт 0.08-0.52 г/л, 6.1-7.0 PH-тай.

Найрлагаараа гидрокарбонат-кальцийн, хлор-кальцийн, хлор-натрийн байдаг.

Нуур-аллювийн хурдас нь элсэн дүүргэгчтэй янз бүрийн чулуулгийн жижиг бул

чулуу, хайрга, сайрга шавараас бүрдсэн. Ховд голын хөндийгөөр өргөн тархдаг ба

зузаан нь 60-70 м хүрдэг. Ус нь 2-3 м-ээс 5-6 м-т илэрдэг. Уст давхарга нь түүний

зузаан, сунал, улирлаас үр хамаарах тогтмол өндөр усжилтаараа ялгардаг. Ховд голын

хөндий дэх Баян-Өлгий хотод илүү судлагдсан. Ус нь түрэлтгүй, шүүрэлтийн итгэлцүүр

36.7 м/хон, түвшин дамжуулалт 1.3∙10 4 м 2 /хон, цооногийн ундарга 2.5-27.4 л/с, хувийн

ундарга 5-15 л/с. Нийт хатуулаг нь 1.5 мг/экв-аас хэтэрдэггүй, PH=6.8-7.4. Химийн

найрлагаараа гидрокарбонат-кальцийн, 0.13 г/л эрдэсжилттэй. Тэдгээрт зэс 0.001-

0.002%, фтор 0.18-0.64 мг/л (Хатанбаатар, 1983он) агуулагддаг. Энэ хурдсын усыг хүн

амын том суурьшлын ус хангамжид ашигладаг ба гол дутагдал нь хүн амын суурьшлын

бүсэд хавар-зуны улиралд үүсэх гадаргын урсацаар бохирддог явдал юм.

Дөрөвдөгчийн уст цогцолборын газрын доорх усны гол тэжээгдэл нь мөсөн гол

болон агаарын хур тунадас юм. Газрын доорх усны түвшин 4-р сард нилээн багасаж,

дараа ихэссээр 6-8-р саруудад хамгийн их хэмжээндээ хүрдэг. Усны түвшний хэлбэлзэл

5-6 м хүрдэг.

Энэ уст цогцолборын шаварлаг хурдасанд “Чулуут тогойн” шаврын орд нь

байрлах боловч уг ордын хэмжээнд 5 м хүртэл малталт хийхэд усны үе илрээгүй тул

гидрогеологийн судалгааны ажил хийгдээгүй. Ордын талбайд олон жилийн цэвдэг

илрээгүй.




III.5. АШИГТ МАЛТМАЛ

Хайгуулын талбайн хэмжээнд өмнөх судалгааны ажлуудаар ашигт малтмалын

талаарх илүү бүрэн мэдээллийг анх Өлгийн ангийн /Шубин, нар 1985 он/ тайланд

бичсэн байдаг. Хамгийн сүүлд буюу бараг тухайн цаг үед, 1:200000 масштабтай

геологийн зураглалын ажлын тайланд (Бөмбөр, нар, 1981 он; Бөмбөр, нар 1983 он)

тусгагдсан мэдээллээр мэдэгдэхүйц баяжсан. Монгол-Алтайд явуулсан судалгааны

ажлуудын дүнд, Монгол орны шинэ эрдэс баялгийн бааз бий болгоход түлхэц болсон.

1991 онд явуулсан 1:50000 масштабтай зураглалын ажлаар (В.Т.Бобровский,

нар) дүүргийн металлоген тодорхойлолтыг үндэслэлтэйгээр баяжуулах боломж бий

болсон байдаг. Судалгааны ажлын үр дүнгээр дараах мэдэгдэхүйц өөрчлөлтүүд гарсан.

Нэгдүгээрт: Яматын орд болон бусад алтны хүрдийн илрэл, шлихийн хүрээг илрүүлсэн.

Хоёрдугаарт: кобальт-алт (Шарбулаг, Цагаан гол) бүхий боложит хүдрийн талбай болон

хүдэржилтийн бүрдлийг илрүүлсэн. Ашигт малтмалын илрэлүүдийн тогтолцоог дараах

нэгдсэн зарчмыг баримтлан, нэгдсэн нэг системээр хийсэн. Ашигт малтмалын ордод

эрлийн ажлыг гүйцэтгэж, нөөц тооцсон эсвэл үйлдвэрэлийн ач хоблогдолтой, уулгеологи,

эдийн засгийн таатай нөхцөлтэй нөөц, баялаг бүхий объектүүдийг оруулсан.

Харин хүдийн илрэлүүдэд (илрэлүүд) хангалттай судлагдаагүй, ганц эсвэл хэд хэдэн

эрэл-үнэлгээний ажилд дурдагдсан, үзүүлэлтээрээ үйлдвэрлэлийн үзүүлэлтэд ойр

объектүүдийг оруулсан. Энд дээжиндээ 1г/т-оос илүү агуулгатай алтны бүх илрэлүүд

орсон.

Судалгааны талбай нь Толбо нуурын металлоген бүсэд хамаарах ба Сагсайн

алт-мөнгөн усны талбайд багтана (Бөмбөр, нар, 1981; Бөмбөр, нар, 1983; Орчил, нар,

1985; Шубин, нар, 1985). Толбо нуурын металлоген бүсийг ижил нэрт Толбо нуурын

хагарлын хүрээгээр хязгаарласан. Мөн шлих, литохимийн дээжлэлтийн (сэвсгэрт

хурдаст) үр дүнгээр илрүүлсэн алт-хүдрийн илрэлүүдийн байршил, геологи-структурыг

үндэслэж Ямаат-Тошинт уулын алтны хүдрийн 65х80км хэмжээтэй талбайг ялгасан ба

түүний баруун захад байрлана.

Ашигт малтмалын илрэлүүдийн гарал үүслийн ангиллыг В.И.Смирнов (1976он)

гүйцэтгэсэн. Ингэхдээ тухайн хэсэг бүрийн онцлогийг тооцсон байдаг.

Зэс: Энэхүү элемент илүү өргөн тархацтай. Хүдрийн илрэл, эрдэсжилтэд цэг,

шлихийн, литохимийн хүрээ болон хүдрийн аномаль агууламжтай дээжлэлтүүд нь бүх

талбайгаар тогтоогдсон. Гидротермаль гарал үүсэлтэй. Эрдсийн үндсэн 4 төрөл

тогтоогдсон. Үүнд: сульфидийн (халькопиритлэг анхдагч), гандмал хүдрийн (тенантит-




тэтраэдритийн), халькопирит-борнит-халькозиний (зэсэрхэг элсэн чулуу), халькопиритгаленит-сфалеритийн

(зэс-полиметаллийн).

Сульфидийн төрлийн эрдэсжилт: Хайгуулын талбайн дүүргийн хэмжээнд хэд

хэдэн объектуудаар илэрхийлэгдэж металлоген бүх бүсүүдийн хэмжээнд тархсан. Энэ

нь янз бүрийн төлөвтэй интрузив эсвэл вулканоген үйл ажиллагаагаар нөхцөлдөх

гидротермаль-метасоматик процессуудтай холбоотой ба зарим нэг хэмжээнд

тогтоогдсон. Сульфидийн эрдэсжилт дүрэм ёсоор тектоникийн бүсэд байх ба судалсудаллаг

кварцжилт, карбонат-кварц-судлын тогтоцууд болон карбонат-кварцын

метасоматын бүсүүдээр илэрхийлэгдэнэ. Судлын биет болон хязгаарын бүсийн хэмжээ

0.5-5.0м, ховор тохиолдолд илүү байдаг. Хэдэн арав метр сунах ба ховроор 100 м

хүрдэг.

Тухайн төрөлд пирит, халькопиритийн шигтгээлэг болон үүрэн эрдэсжилт

тодорхойлогддог. Бусад сульфидүүд (галенит, сфаленит) бага хэмжээгээр ховор

тохиолдолд 1-2% тохиолддог. Энэ төрлийн сульфидын хүдэржилт, бусад хүдрийн

формацуудад элбэг дагалддаг. Зэсийн агууламж аравны нэг хувь ба ховроор үүр

хэлбэрийн баяжсан бөөгнөрөлд 1-2% хүрдэг. Сульфидын төрлийн хүдэржилтийн

илрэлээс арай том нь доор дурдагдах малахитын илрэл юм.

Элс, сайрга: Хүн ардын аж ахуйд чухал ач холбогдолтой. Тэдгээрийг бетон, зам,

үйлдвэрлэлийн болон орон сууц, барилга байгууламж байгуулахад үндсэн

материалуудын нэг болгон ашигладаг. Элс-сайрга-хайрган хурдас Ховд голын

хөндийгөөр өргөн тархсан ба хэд хэдэн илрүүлсэн ордыг ашиглаж байна.

Баян-Өлгийн элс-сайрган холимогийн орд: Баян-Өлгий аймгийн Зүүн урд

хязгаарт байрладаг. 1964 онд В.Г.Петров илрүүлж нээсэн. Ордын тогтцод Ховд голын

хоёрдугаар татам дээрх аллювийн хурдас оролцох ба элс-сайрга-хайрга, элсэнцэр

материалууд байна. Элс-хайрган тогтоц нь давхарган оршдост ба 1.5-3.2м-ийн

зузаантай. Холимог дах сайрга 35.5-76.4%, элс 23.6-65.5%-ийн агууламжтай.

Хураангуйлсан физик-механикийн туршилтаар элс, сайрга нь “400” маркийн бетон

бэлтгэхэд ашиглах боломжтойг харуулсан. Хайгуулын нөөц нь А зэргээр 21.68 мян.м 3 , В

зэргээр 759 мян.м 3 , С1 зэргээр 1683 мян.м 3 , нийт 2658.8 мян.м 3 .

Бугатын орд: Өлгий хотоос зүүн тийш 4 км-т, Бугат сумын ойролцоо оршино.

Хайгуулын ажлыг 1977 онд Н.Дугаржав, Е.Р.Мисник нар гүйцэтгэсэн. Ховд голын

гольдролын хурдаст агуулагдах ба элс-сайрган холимогийн оршдос байна. Ашигт

давхаргын зузаан 0.8-2.85м-ийн хооронд хэлбэлздэг. Хуулах хөрсний зузаан 0.1-1.5м.




Сайрганы агууламж 58.1-88.1%-ийн хооронд хэлбэлзэнэ. Уян хатан болон өнцөгт

мөхлөгийн агууламж 2-4.7%. сул чулуулгийн агууламж 3.7%-аас хэтэрдэггүй. 0.03ммийн

шигшүүр дэх үлдэгдэл 38.63-76.24% (дунджаар 58.58%). Элсний Мк – 2.11-3.39

(дунджаар 2.64). Хүхэрлэг холбоос 0.01-0.05%-ийн агууламжтай ба органик холимог

ГОСТ-ийн хэмжээнд. Эзлэхүүн жин 1806-1909кг/м 3 , мөхлөг хоорондын нягтралт 30-

32%. Сайрга нь хөлдөөж гэсгээх ээлжилсэн 25 давтамжийг тэсвэрлэсэн. Цилиндерт

няцлахад жингийнхээ 7.3-8.0%-ийг алдсан. Туршилтаар “200”, “300” маркын бетоныг

гаргаж авсан. Дараалалсан лаборатори-техникийн туршилтын дүнд шигшигдсэн элс,

сайргыг хүнд бетоны дүүргэгчид тохиромжтойг тогтоосон. Ордын нөөц В+С1 зэргээр

176.6 мян.м 3 , В зэргээр 1032 мян.м 3 , С2 зэргээр 776.7 мян.м 3 .

Орд нь усанд автаагүй, ашигт малтмалын чанар болон зузаанаараа хангалттай

биш. Мөн түүнчлэн ашигт малтмалын энэ бүлэгт элс-үйрмэг-дайрган тогтоцыг

хамааруулах нь зүйтэй. Тэд плейстоцены настай хажуугийн болон пролювийн хурдасын

найрлагад ялгарах ба бараг бүх газар тархсан. Тэдгээрт агуулагдах зарим тоосорхог

хольцоос болж чанар нь хэд дахин бага байдаг. Гэхдээ асгамал зам тавихад замын

тодорхой хэсэгт ашиглахад тохиромжтой.

Баян-Өлгийн шаврын орд: Баян-Өлгий аймгийн төвийн Зүүн урд хязгаарт

байрладаг. Шавранцарыг элс-сайрган хурдастай хамт олборлодог. Ордын өмнөд илүү

хөгжсөн хэсэгт зузаан нь 0.4-3.3 м. Шавранцарын гранулометрийн найрлага: 0.5мм-ээс

дээшхи – 0.2-7.3%, 0.5-0.05 мм – 15.3-43.5%, 0.05-0.005 мм – 25.1-71.7%, 0.005 мм-ээс

бага фракци нь 18.2-22.3%. Уян харимхайн үзүүлэлт 3.6-11.5. Химийн найрлагаараа

будаг ислийн өндөр агууламжтай, хасаг хүчиллэг түүхий эдэд хамаарна. Шавранцарын

нөөц С1+С2 зэргээр 218.75 мян.м 3 ба 1966 онд батлагдсан. Тэдгээрийг түшиглэн

тоосгоны үйлдвэр ажилладаг.

Аймгийн төвөөс урагш Толбо сумын нутаг дах Шар нуурын орчин үеийн нуурын

хурдаст том биш шавар болон шавранцарын илрэл байдаг. Шаврын чанар нь өндөр

биш. Тэдгээрийг нутгийн иргэд түүхий тоосго бэлтгэх, малын хашаа, өвөлжөө барихад

ашигладаг.

Үүнээс гадна плейстоцены, голоцены настай мөсөн гол, пролювийн хурдаст,

шаварлаг чулуулгийн үеүүд ажиглагддаг. Тэгдээрийг заримдаа нутгийн иргэд ашиглах

ба үйрмэг, дайрга, хайргаар бохирдсон учраас үйлдвэрлэлийн ач холбогдолгүй.

Талбайн хэмжээнд сайн чанарын, ирээдүйтэй илрэл хязгаарлагдмал юм.




III.6. ОРДЫН ГЕОЛОГИЙН ТОГТОЦ

Баян-Өлгий аймгийн Өлгий сумын нутагт орших “Чулуут толгой” шаврын ордын

хэмжээнд геологийн тогтоцын хувьд тус орд нь Ховд голын хөндийн өргөгдсөн дэнжийн

голоцены настай, делювийн гаралтай сэвсгэр хурдсаас /dQ2/ тогтоно. Сэвсгэр хурдсын

доод хэсэгт тухайн ордын ашигт малтмал болох тоосгоны шаврын орд нь тогтож байна

/эрлийн ажлаар судлагдсан зузаан нь 4.7 м/, түүнийг хучиж тогтсон дунджаар 0.4 м

орчим хүрэн бор, хар шороон хөрс-ургамлын үе, 1.2 м зузаан элс хайрганы үе тус тус

байрлана.

Ордын геологийн тогтоцын хувьд дараах насны хурдас хуримтлал тархсан

байгаа нь бидний хайгуулын ажил болон өмнөх судалгааны ажлаар тогтоогдсон байна.

Үүнд:

1. Плейстоцены хурдас /Q1/

2. Голоцены íóóð, íóóð-àëëþâèéí, àëëþâè-ïðîëþâèéí ãàðàëòàé õóðäàñ (Q2)

дээрх 2 насны хурдас хуримтлалаас тогтож байна.

Плейстоцен хурдас: Ñóäàëãààíû òàëáàéä Пëåéñòîöåíы õóðäàñ íü óóëûí áýë

õîðìîé, ãóó æàëãà, òîì æèæèã ãîë ãîðõè, óðñãàëã¿é ñàéð, òîìîîõîí õºíäèéí¿¿ä áîëîí

íàì äîð ãàçðûí ÿíç á¿ðèéí õýñýãò ºðãºí òàðõàíà. Õóðäàñ íü àëëþâè, àëëþâèïðîëþâèéí,

äåëþâè-ïðîëþâèéí ãàðàëòàé ýëñ, øàâàðëàã ä¿¿ðãýã÷òýé õàéðãà, äàéðãà,

ýëñýíöýð, øàâðàíöàð çýðãýýñ òîãòîíî.

Äåëþâèéí õóðäàñ. Ñóäàëãààíû òàëáàé äàõü áýñðýãõýí òîëãîäëîã óóëñûí

õàæóóãèéí íàëóóã ààæèì áàãàñãàæ ò¿¿íèé ºíäºðëºãèéí õîðìîéã ýìæèí õóðèìòëàãäàæ

áàéãàà õóðäñûã äåëþâèéí õóðäàñ ãýæ ¿çñýí áºãººä ýäãýýð íü óóëñûí õàæóó ýíãýð áýë

õîðìîéí îð÷èìä õóðèìòëàãäñàí ìóó àíãèëàãäñàí äàéðãà, ñàéðãà á¿õèé ýëñýðõýã,

øàâàðëàã ìåòåðèàëààñ òîãòîíî. Õýìõäýñèéí á¿ðýëäэõ¿¿í íü ìàø òîãòâîðã¿é áàéäàã.

Ýíý íü òóõàéí îðîí íóòãèéí ÷óëóóëãààñ õàìààðàõ áà çººãäëèéí çàé áàãà ó÷èð áàðàã

ìºëãºðæººã¿é áàéäàã. Õýìõäýñ íü ºíöºãëºã, äàëèó ¿åëýëòýé, ëèòîëîãè ôàöûí øèëæèëò

íü îãöîì áàéäãààñ øàëòãààëààä áèå áèåñýýñýý ýðñ çààãëàãäñàí áàéäàã çýðýã îíöëîã

øèíæ¿¿äòýé.

Делюви-пролюви хурдас. Судалгааны талбайд баруун хойд болон төвийн

хэсгүүдээр, уулын хормойн хэсгийн өргөн тархсан байна. Энэхүү хурдас нь ихэнхдээ

уулс өндөрлөгийн бэл, хуурай сайр, жалгаар хөгжсөн бөгөөд найрлаганд нь хайрга,

сайрга, дайрга, элс, шавранцан болон шавраас тогтож байна.

Голоцены íóóð àëëþâè-ïðîëþâèéí ãàðàëòàé õóðäàñ (Q2): Хайгуулын

талбайн хэмжээнд орчин үеийн хурдас нь голын урсац, сайр жалга дагуу тархсан байна.

Мөн хайгуулын талбайн баруун хойд хагасд нилээн өргөн тархалттайгаар тогтоогдсон

байна.




Хайгуулын талбайд хийгдсэн өмнөх судалгаагаар хийсэн 1:50000-ны геологийн

зураглал, ерөнхий эрлийн ажлын үр дүнгийн тайлангаас харахад найрлагаараа нуурын

хурдастай их ойр ба хайрган материалын хэмжээ хэд дахин их байж болох юм.

Гадаргуу дээр энэхүү харьцаа нь илүү тод харагдана.

Пролюв, алюви-пролювийн хурдас нь уулс хоорондын олон хөндийн хажуу /борт/

хошуу туугдсыг үүсгэдэг. Мөн түүнчлэн түр зуурын урсацыг бий болгодог. Тэдгээр нь

аэрофото зурагт илүү сайн ялгардаг. Толбо нуурын хотгорын зүүн хойд хажуугийн дагуу

өргөн тархсан. Ихэвчлэн дайрга-цулдалт /глыби/ материалаас тогтох ба цөөн тооны

(10-20%) бул чулуу, болон боржин, занар, цахиурлаг алевролит, элсэн чулуу, кварцын

хайрга агуулагддаг. Дүүргэгч нь ихэвчлэн элс, үйрмэгтэй элсэнцэр байдаг. Түр зуурын

урсацтай хэсгийн зузаан 2-3м-ээс, пролювийн хошуу туугдаст хэдэн арван метр хүрдэг.

Зарим нэг өргөн хөндийн налуу болон ёроолд салхины гаралтай том биш сэрвэн,

дов, салхиар үүссэн тогоо, бидрээ бүхий гадаргуутай хэсэг (1-2км 2 ) тааралддаг. Тэдгээр

нь илүү эртний плейстоцены пролюв-делювийн хурдсын үлээгдэл, зөөгдлөөр үүсэх

хээрийн жонш-кварцын нарийн, тоосорхог элс, элсэнцэрээс тогтдог. Тэдгээрийн зузаан

0.5-1.0 м-ээс хэтэрдэггүй.




IV. ЭРЭЛ, ХАЙГУУЛЫН АРГАЧЛАЛ БА АЖЛЫН ХЭМЖЭЭ

Хайгуулын талбайн геологи хайгуулын ажлыг түгээмэл тархацтай ордыг заавар

зөвлөмжийн дагуу хийж гүйцэтгэсэн. Хайгуулын талбайн хэмжээнд өмнөх судалгааны

ажлыг боловсруулах, фондноос мэдээлэл цуглуулах, төлөвлөөгөө зохион байгуулж

хээрийн судалгааны ГХА гүйцэтгэсэн.

IV.1. Хээрийн судалгааны ажил

“Чулуут толгой” шаврын ордын хээрийн судалгааны ажлыг 2020 онд “Геоворк”

ХХК-ны геологчид хийж гүйцэтгэсэн. Хээрийн судалгааны ажлыг гүйцэтгэхдээ дараах

шат дараалалын дагуу хийж гүйцэтгэсэн. Үүнд:

• Талбайн эрлийн ажил

• Хайгуулын ажил

• Сорьцлолтын ажил

• Байр зүйн зураг геодезийн ажил зэргийг хийж гүйцэтгэсэн.

“Чулуут толгой” шаварын ордын 2020 онд хийсэн геологи хайгуулын судалгааны үр

дүнгээр хайгуулын ажлын нөөцийн тооцоо хийж, ЭБМЗ-р хэлэлцүүлэх зорилготойгоор

ажилласан.

IV.2. Эрлийн ажил

2020 онд хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн талбайд эрлийн маршрут хийж, талбайн

хэмжээнд шавар тархсан болохыг тогтоосон байна. Шурфээр 0.0-0.6 м-т хөрс-ургамлын

үе, 0.6-1.5 м-т саарал, бор саарал өнгийн хайрга, сайрганы үелэл бүхий элсэнцэр, 1.5-

7.0 м-т шаврын давхарга илрүүлсэн.

Эрлийн шурф малталтын ажлыг талбайн өмнөд хэсэгт голлон гүйцэтгэсэн бөгөөд

100x200 м харьцаатай ухаж малтсан.

IV.3. Хайгуулын ажил

“Чулуут толгой” ордыг одоо тус улсад мөрдөж байгаа шаврын ордын нөөцийн

ангиллын зааврын дагуу 2-р бүлгийн ордод хамруулан авч үзлээ. Энэ бүлэгт

хамаарагдах ордод В зэргээр нөөц бодох талбайд малтмалт хоорондын зай 200-300 м,

С зэргийн талбайд 300-600м байхаар заасан байна.

Дээрхи зааврын дагуу “Чулуут толгой” шаварын ордод хайгуулын 4 шугамын

дагуу шурф малтаж, холбогдох дээжлэлтийн тусламжтайгаар хайгуулын ажлыг

гүйцэтгэв. Хайгуулын талбайн хэмжээнд 150х200 м-ийн торлолоор хайгуул хийв.

Хайгуулын талбайд малталмаас дээжлэлтүүдийг мөн зохих арга аргачлалын

дагуу авч шинжилгээнд хамруулсан.




IV.4. Шурф нэвтрэлт

Шурф малталт нь хайгуулын ажилд гадаргуугаас үнэлгээ өгөх чухал аргачлалын

нэг мөн. “CAT-320” маркийн шанагат экскаватороор малтмалыг хийсэн.

Шанаганы өргөн 1.2 м болно. Талбайн хэмжээнд 15 ш шурф малтсан. Шурфын

гүн 5-6 м. Малталтын нийт хэмжээ 82.5 тууш метр. Уулын малталтанд геологийн

бичиглэл хийж, дээж авсны дараа бүх малталтыг эргүүлэн булсан.

IV.5. Сорьцлолт

Хайгуулын малталт хийх явцад хөрс ургамлын ба элсэнцэрийн үеэс гарсан

материал, элс-хайргыг тусад нь овоолго хийсэн. Шаврын давхаргад экскаваторын

шанаганы ахиц бүрээс 5 хүрз шороо авч тэдгээрийг нэгтгэж конус болгон овоолж,

түүнийгээ 4 хэсэгт хувааж эсрэг талуудыг нэгтгэж физик-механикийн шинжилгээнд

дээжилсэн.

Нийт 15 шурфын 4 шугамын хүрээнд малталт хийж сорьцлолтуудыг авсан. Бүх

шурфээс дээжлэлт авч, физик механикийн хураангуй 11 ш дээж, физик механикийн

бүрэнд 7 ш дээж, химийн шинжилгээнд 3 ш дээж, эрдсийн бүрэлдэхүүн тодорхойлох 1

ш дээжийн тус тус БАК лабораторит өгч шинжилгээг хийлгэсэн.

Мөн цацраг идэвхжилтийн шинжилгээнд 2 ш дээж авч цөмийн физикийн

судалгааны төвд өгч тодорхойлуулсан.

Хүснэгт №3. Чулуут толгой шаврын ордод малтсан шурфын солбицол.

Цооногийн

дугаар

X Y Z Гүн

ХШ-1/00 711173.7 5429274 1756.8 5.4

ХШ-1/02 711173.7 5429187 1757.2 5.3

ХШ-1/04 711173.9 5429079 1756 5.0

ХШ-2/00 711274.1 5429262 1753.4 5.5

ХШ-2/02 711274.1 5429174 1752.9 5.2

ХШ-2/03 711274.1 5429121 1751.3 5.3

ХШ-2/4 711274.1 5429061 1752.3 5.3

ХШ-3/00 711374.4 5429278 1749.1 5.2

ХШ-3/01 711374.3 5429215 1747.5 5.2

ХШ-3/02 711374.3 5429159 1746.4 5.2

ХШ-3/03 711374.3 5429096 1747 5.3

ХШ-3/04 711374.3 5429019 1751.1 5.4

ХШ-4/0 711474.7 5429274 1746.8 5.5




ХШ-4/02 711474.7 5429174 1745.9 5.3

ХШ-4/04 711475 5429076 1746.3 5.5

IV.6. Байр зүйн зураг-геодезийн ажил

Урьд хийгдсэн геодезийн цэгүүдийг эрж олох, гаднах тэмдэгтийг сэргээх, төв

цэгийн бүрэн бүтэн байдлыг шалгах судалгаа хийв.

Улсын геодезийн GPS-ийн сүлжээний ГЦТ-0036 нэртэй цэгт тулгуурлан

хэмжилтийн ажлыг хийж гүйцэтгэлээ. Уг хатуу цэг нь хэмжилт хийх талбайгаас зүүн

тийш 3.5 км зайд байрлана.

Хүснэгт №4.GPS-ийн сүлжээний цэгийн солбицол ба өндрийн жагсаалт

Цэгийн нэр

Газарзүйн солбицол, WGS-84 Тэгш өнцгийн солбицол, UTM Өндөр

Өргөрөг Уртараг Х (м) У (м) H (м)

ГЦТ-0036 48° 58’ 25.64’’ 89° 56’ 15.93’’ 5429646.715 714938.323 1721.919

Зураг№8. Улсын геодезийн GPS-ийн сүлжээний цэг, түүний төвийн харагдах байдал




Дээрх ажлыг Монгол улсад мөрдөгдөж байгаа дараах техникийн шаардлага, заавар,

стандартуудыг баримтлан гүйцэтгэсэн болно.

Үүнд:

• Геодези, зураг зүйн тухай Монгол Улсын Хууль, 1997 он

• Хиймэл дагуул (GPS/Глонасс)-ын технологиор Монгол Улсын геодезийн

сүлжээг байгуулах үндсэн дүрэм (ГХГЗЗГ, 2008 он)

• 1:5000, 1:2000, 1:1000, 1:500-ны масштабтай байр зүйн зураглалын ажлын

заавар (ГХГЗЗГ, 2008 он)

• Агаарын зураглалын ажлын заавар (БХБЯам, 2013 он) БД 11-113-12

• 1:5000, 1:2000, 1:1000, 1:500-ны масштабтай байр зүйн зургийн

томьёолсон тэмдэг (УГЗЗГ, 2001 он)

• Геодезийн ажлын аюулгүйн техникийн дүрэм (УГЗЗГ, 1976 он)

• TX Mapper программын объектын сангийн лавлах (Гантөгс, 2005)

.1. Агаарын зургийн хээрийн хэмжилт

Байр зүйн зургийн масштаб буюу зургийн нарийвчлал, байр зүйн зураг хийгдэх

газар нутгийн байдал, цаг уурын онцлог, агаарын зураг авах камерын хүчин чадал,

удирдлагын болон боловсруулалтын программ хангамж,

компютерын техник

хангамжийн хүчин чадал зэрэг олон хүчин зүйлсийг үндэслэн нислэгийн төлөвлөлтийн

элементүүд болох нислэгийн өндөр, дагуу болон хөндлөн давхцал, 1 блок-д хамрагдах

талбай, холболтын болон хяналтын цэгүүдийн хэмжээ, байршил зэргийг тооцоолон

гаргадаг.

Бид дээрх хүчин зүйлүүдийг тооцон үзэж агаарын зургийн дагуу давхцал 70%,

хөндлөн давхцал 70%, нислэгийн өндрийг 100 м өндөр байхаар төлөвлөв. Ингэснээр

газар дээр 3.5 см/px нарийвчлалтай зураг авах бөгөөд 1:2000-ны масштабтай байр зүйн

зургийн шаардлагыг бүрэн хангах юм.

Агаарын зургийн хээрийн хэмжилтийн ажил эхлэхээс өмнө холболтын цэг

(агаарын зургийн таних тэмдэг буюу солбицол, өндөртэй цэг)-ийг газар дээр тэмдэглэж,

түүний төвийн байрлал, өндрийг 2 долгионы өндөр нарийвчлал бүхий GPS ашиглан

RTK хэмжилтийн аргаар тодорхойлох ажил хийгдсэн.

Холболтын цэг нь дугуй хэлбэртэй байх бөгөөд талбайн хэмжээнд газрын гадарга

дээр 250х250 м-ийн торлолоор байгуулсан.

Чулуут толгой нэртэй хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн талбайн хэмжээнд нийт 10

ширхэг холболтын цэгийг газар дээр тэмдэглэж, 2 удаагийн нислэгээр 40.07 га талбайг

зураглалаа.




Зураг №9 Digital Elevation Model (Гадаргын өндөржилтийн тоон загварчлал)

Зураг №10. Ортофото (Зөв байрлалтай болгосон фото зураг)




Агаарын зургийн суурин боловсруулалт

Зураглалын боловсруулалтын ажлыг 2020 оны 03-р сарын 10-аас 12-ны өдрүүдэд

хийж гүйцэтгэв. GPS-ийн хэмжилтийн мэдээллээ компьютерт Windows Mobile

программ хангамжаар оруулсан. Агаарын зургийн боловсруулалтын ажлыг

Agisoft Photoscan Pro программыг ашиглан гүйцэтгэлээ.

Талбайн хэмжээнд агаараас авсан фотограмметрийн зургуудыг Photoscan Pro

программ хангамжийн тусламжтай Align (нэгтгэх) хийж холболтын цэгүүдтэй холбож

өглөө.

Холболтын цэгүүдийг холбож, ажлын талбайг солбицол өндөртэй болгосны

дараа

Point Cloud and Mesh буюу эхний боловсруулалтаас гарсан үр дүн дээр тулгуурлан

өндөр болон байрлалтай зурган, 3D гадаргуу цэгэн үүлийг үүсгэж авсан.

Үүний дараа Agisoft Photoscan Pro программ хангамж дээр боловсруулсан

агаарын зургаас DEM (гадаргын тоон загварчлал) болон ORTHO (зөв байрлалтай

болсон фото зураг) гарган авсан.

DEM гадаргууг ашиглан тусгай зөвшөөрлийн талбайн хэмжээнд 1:2000-ны

масштабтай 0.5 м-ийн үеийн өндөртэй рельеф татуулж, ORTHO зургийг ашиглан гуу

жалга, зам, цахилгааны шугам, тоосгоны шаварын уурхай зэргийг ангилан, байр зүйн

дэвсгэр зургийг боловсрууллаа.

4.2.1 “Agisoft Photoscan Pro” программ хангамжаар тооцсон ажлын хэмжээ

“Чулуут толгой” нэртэй БӨ-003Х тоот хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн талбай дахь

тоосгоны шаврын уурхайн өнөөгийн байдлаарх маркшейдерийн хэмжилтийн ажлыг

нисгэгчгүй агаараас зураг авах төхөөрөмж болон өндөр нарийвчлалын GPS ашиглан

нийт 4.0 га талбайд хийж гүйцэтгэлээ. Тоосгоны шаврын уурхайн ажлын хэмжээг

“Agisoft Photoscan Pro” программ хангамж ашиглан тооцож гаргалаа.




Хүснэгт №5 “Agisoft Photoscan Pro”программ хангамжаар тооцсон тоосгоын шаварын уурхайн

( 2020 оны 03-р сарын 09-ны өдрийн байдлаар)

ажлын хэмжээ

Д/д

Үзүүлэлтүүд

Хэмжих

нэгж

Ажлын хэмжээ

1 Ашиглалтанд өртсөн талбай га 4.00

2

Тоосгоны шаварын уурхайгаас олборлосон

уулын цул

м3 61,419.700

“AGISOFT PHOTOSCAN” ПРОГРАММ ХАНГАМЖААР ТООЦСОН ТООЦОО.

(ЗУРГАН БАЙДЛААР)

Уулын цулын хэмжээ

V-61,41967 м3

Талбайн хэмжээ

S-4.0 га

Таних тэмдэг

Тусгай зөвшөөрлийн талбайн хил

Ажлын хэмжээ тооцсон хил




Ашигласан тоног төхөөрөмж

Геодези, байр зүйн зураглалын ажилд дараах багаж тоног төхөөрөмжүүдийг

ашиглав.

Үүнд:

- Кolida K5 Plus+ маркийн 2 долгионы GPS багаж 1 ком

- PHANTOM 4 PRO v2 маркийн нисдэг төхөөрөмж 1 ком

- DELL маркийн Notebook 1 ш

Зураг №11. Kolida K5 plus+ маркийн 2 долгионы GPS болон Phantom 4 pro v2 дрон




PHANTOM 4 PRO v2 дроны техникийн үзүүлэлт:

Удирдах зай

7 км хүртэл

- Нисэх хугацаа 30 минут хүртэл

- Салхинд тэсвэр 15 метр/секунд

- Өндрийн хязгаар 500 метр

- Cаад мэдрэгч 5 талдаа 30 метрээс

- Бичлэгийн чанар 4K 60fps, 2.7K, 1080P 120fps

- Жин 1060 грамм

- Зургийн формат JPEG, DNG

- Камер 20 MP

- Фокусын зай 8.8 мм

- Кадрын хэмжээ 12.8 x 8.5 мм

- Дурангийн өнцөг 84°

- Дээд хурд 72 км/цаг

- Видео формат MP4, MOV

Kolida K5 plus+ маркийн 2 долгион GPS-ийн техникийн үзүүлэлтийг 2-р

хавсралтад үзүүлэв.

Хээрийн хэмжилт зураглалын үр дүнгээр тоон зураг боловсруулах ажилд

Agisoft Photoscan Pro, AutoCAD-2019, AutoCAD Civil 3D 2019, Global Mapper 2018,

Geographic Calculator 2016, Translit v2.35 болон Surpac 6.6.3 программ хангамжуудыг

ашиглав.

Бүх хэмжилт, боловсруулалтын ажлууд нь тэгш өнцгийн UTM солбицлын

тогтолцоонд хийгдсэн ба пикет цэг болон холболтын цэгүүдийн өндрийг Балтийн

тэнгисийн тогтолцоонд тодорхойлсон болно.

Хэмжилт хийсэн систем:

Projection Name:

Zone Number:

Central Meridian:

False Easting:

False Northing:

UTM

45N

E 87°00’00” degrees

500,000 meters

0 meters




Scale Factor at CM: 0.9996

Ellipsoid:

WGS-84

Semi Major Axis: 6,378,137.000

1/f : 298.257224

IV.7. Лабораторийн ажил

Шинжилгээнд хамрагдсан чулуулаг: Чулуут толгой шаварын ордын нийт авсан

сорьцуудыг Барилга архитектур корпараци /БАК /-д хийлгэсэн.

Физик-механикийн дэлгэрэнгүй шинжилгээ: Барилга архитектур корпараци

/БАК / Дээжийн жин 30 кг-аас багагүй. Дээжийн тоо 7. Тодорхойлох үзүүлэлтүүд:

Шигшүүрийн жингийн үлдэц, %.

Ширхэгийн хэмжээ, %.

Урсалтын хязгаар, %.

Тоосорхог хэсэг ба шаварлаг хольц, %.

Тасралтын хязгаар, % .

Уян зөөлөн чанар, %.

Хэвлэлтийн чийг, %.

Шатаасан сорьцын шинж чанар, %.

Физик-механикийн хураангуй шинжилгээ /Барилга архитектур корпорацийн

/БАК-д/ итгэмжлэгдсэн лабораторид. Дээжийн жин 20кг-аас багагүй. Дээжийн тоо 12

ш.

Тодорхойлох үзүүлэлтүүд:

Бохирдолт, %

Ширхэглэг бүрэлдэхүүн, %.

Уян зөөлөн, %.

Бохирдолт, %.

Химийн шинжилгээ /БАК-д/. Сорьцын жин 1кг, тоо 3ш. Дараах элементүүдийг

ислийн байдлаар тодорхойлсон. Үүнд: CaO, MgO, K2O, Na2O, SiO2, Ai2O3, Fe2O3, SO3.

Керамик, барьцалдуулагч материал, хими эрдэсийн судалгааны шинжилгээг

рентген дикрацын аргааг тодорхойлуулсан.

Цацраг-эрүүл ахуйн шинжилгээ цөмийн физикийн судалгааны төв лабораторит

шинжлүүлмэн. Сорьцын жин 2кг. Тоо 2ш. Чулуулагт агуулагдах цацраг идэвхит




бодисын агуулгыг тодорхойлж хүний эрүүл ахуйд нөлөөлөх хэмжээнд байгаа эсэхийг

тогтоох.

IV.8. Суурин боловсруулалт

Суурин боловсруулалтыг хээрийн судалгааны үе, төсөл төсөв ба тайлан

зохиох үеийн гэж ангилна. Төсөл, төсөв зохиох үеийн суурин боловсруулалтыг тус

бүлгийн эхэнд бичсэн. Хээрийн судалгааны үед ордын геологийн зураг, зүсэлт

зохиох, дээжлэлт, эрлийн болон хайгуулын шугам, шурф тавих, цооногт бичиглэл

хийх, зураглал, бичиглэл, баримтжуулалттай холбоотой боловсруулалтын ажлууд

хээрийн суурин боловсруулалтанд орно.

Хээрийн судалгаа дуусч, лабораторийн шинжилгээнд хамрагдсан дээжийн

хариу гарсны дараа ашигт малтмалын чанарт эцсийн үнэлгээ өгч, хайгуулын ажлын

үр дүнгийн тайланг зохиов. Хайгуулын тайланг уул уурхай хүнд үйлдвэрийн яамны

2018 оны-02-05-ны өдрийн А/20 тоот тушаалаар батлагдсан “Ашигт малтмал эрэл,

хайх, ашиглах үйл ажиллагааны журам”-ын 7 р зүйлд заасан “Ашигт малтмалын

хайгуулын ажлын үр дүнгийн тайлангийн агуулга, түүнд тавигдах ерөнхий

шаардлага”-ийн дагуу зохиосон. Тайлан зохиохтой холбогдсон бүх ажил ГХА-ын

суурин судалгааны боловсруулалтанд хамаарагдана.




V. СУДАЛГААНЫ ТАЛБАЙН ҮНЭЛГЭЭ

БӨ-003Х, XV-83000003 тоот хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн талбайн цэгүүд нь

тэгш өнцөгт үүсгэсэн хэлбэртэйгээр хоорондоо шулуун шугамаар холбогдсон байна.

Хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн талбай нь орон нутгийн засаг даргын

шийдвэрээр авсан түгээмэл тархацтай орд бүхий талбай юм. Энэ талбайд одоогийн

байдлаар шавраас өөр ашигт малтмал илрээгүй.

2020 онд хийсэн эрэл, хайгуулын ажлаар малтсан бүх шурфээс ус илрээгүй

болно. Ордыг ил уурхайн гидромеханизмын аргаар олборлоход нэн тохиромжтой.

Ордыг олборлох үед байгаль орчны аюулгүй байдал, нөхөн сэргээлтийн арга

хэмжээг МУ-ын хууль тогтоомжын дагуу цаг тухайд нь хийж гүйцэтгэж байхаар тус

тайлангийн ХI бүлэгт тодорхой бичсэн. Цаашид дээрхи ордод байгаль орчинд

нөлөөлөх байдлын нарийвчилсан үнэлгээ, техник-эдийн засгийн үндэслэл бичиж,

батлуулсны дараа олборлолт хийх боломжтой.

Урьдчилсан техник эдийн засгийн үнэлгээнээс авч үзвэл хайгуулын талбайгаас

шаврыг олборлон, тоосго үйлдвэрлэн Баян Өлгий аймагт нийлүүлэхээс гадна тухайн

аймгийн төв ойр орших сумдуудад гаргаж болохоор байна гэж үзсэн.

БӨ-003Х, XV-83000003 тоот хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн талбайд шаврын

чиглэлээр олборлолт хийн тоосгоний чиглэлээр бүрэн хэмжээний үнэлгээ өгсөн гэж

үзэж байна.

VI. АШИГТ МАЛТМАЛЫН ЧАНАРЫН ТОДОРХОЙЛОЛТ

VI.1. Чулуут толгой тоосгоны шаврын ордын шинж чанар.

“Чулуут толгой” ордын тоосгоны шаврын шинж чанарыг Барилга Архитектурын

Корпорацийн /БАК/ итгэмжлэгдсэн лабораторийн шинжилсэн физик механикийн

хураангуй шинжилгээний 12 сорьцын, физик механикийн бүрэн 7 сорьцын, химийн

шинжилгээний 3 сорьцын, керамик, барьцалдуулагч материал, хими эрдсийн

судалгааны лабораторын 1 сорьцын, МУИС-ийн цөмийн физикийн лабораторын 2

сорьцын шинжилгээний үр дүнгээр тооцооллоо.

Физик механикийн хураангуй шинжилгээ хийгдсэн 12 сорьцын гадаад байдлаар

тус ордын шавар нь нунтаг болон багсармал хэсгээс тогтсон шаравтар өнгийн шавар

байсан ба бага зэргийн жижиг хэмхдэслэг хэсгийн агуулгатай. Үүнд шигшүүр дээрх

0.5 мм-ээс том хэсгийн агуулга 0.63-4.77%, дунджаар 3.02% байна. Энэ нь тоосгоны

шаврын хувьд бүхэл хольц багатай, нэг төрлийн ширхэглэлтэй наангидуу шавар

болохыг харуулж байна.




Физик механикийн хураангуй шинжилгээний үр дүнгээс харахад /хүснэгт№1/

шаварлаг хэсгийн бүтцээр 63 мк- их хэсгийн агуулга 1.86-17.38 мк, дунджаар 8.5%,

20-63 мк хэсэг 1.02-18.22, дунджаар 7,24%, 20-63 мк хэсгийн агуулга 0.87-14.31%,

дунджаар 6.22%, 6.3-2 мк хэсгийн агуулга 19.67-31.67%, дунджаар 24.1% байна. 2

бага хэсгийн агуулга 41.06-58.39%, дунджаар 52.66% тус тус байна. Мөн элсэрхэг

хэсэг 7.65-28.49%, дунджаар 16.92% тоосорхог хэсгийн агуулга 24.29-35.75%,

дунджаар 30.34%, шаварлаг хэсгийн агуулга 41.06-58.39%, дунджаар 52.72% байна.

Шаврын уян налархайн тоо 8.0-8.4 дунджаар, 8.23 байгаа нь мэдрэмтгий биш

стандартын шаардлага хангасан үзүүлэлт юм.

“Чулуут толгой” тоосгоны шаврын ордод хийсэн физик механикийн бүрэн

шинжилгээгээр урсгалын хязгаар 18.06-21.1, дунджаар 19.8%, тасралтын хязгаар

10.3-12.7, дунджаар 11.03%, уян зөөлний тоо 8.0-8.4, дунджаар 8.24, чийг 16.54-

18.88%, дунджаар 17.35%, 0.5 мм-ээс том хэсэг 2.48-5.97%, дунджаар 4.49%, 0.5-0.63

мк 4.83-16.71%, дунджаар 11.49%, 63-20 мк 0.91-9.48, дунджаар дунджаар 3.77%, 20-

6.3 мк 2.15-11.21, дунджаар 8.18%, 6.3-2 мк хэсэг 18.97-27.48%, дунджаар 22.21%, 2

мк-тойгоос бага хэсэг 46.69-57.46%, дунджаар 54.34% байна.

Тоосгоны шаврын элсэрхэг хэсэг нь 2.32-17.79%, дунджаар 14.81%, тоосорхог

хэсэг нь 24.78-33.37%, дунджаар 29.31%, шаварлаг хэсэг 53.41-57.49%, дунджаар

55.88% тус тус байна.

Физик механикийн хураангуй болон бүрэн шинжилгээний үр дүнгээс харахад

ширхэглэлийн бүрэлдэхүүн жигдтэй байна. Физик механикийн бүрэн шинжилгээний

үр дүнгээс БАК-ийн лабораторийн шинжээчид тус шавар нь MNS2513-99 д заасан

ширхэглэлийн бүрэлдэхүүний үзүүлэлтээр ердийн ба нүхтэй тоосго, дээврийн ваар

хөндийт эдлэл үйлдвэрлэх шаврын ангилалд багтах ба 900-1000 0 С температурт

шатаасан сорьцын физик механик шинж чанарын үзүүлэлтээр 100 дээш маркын

тоосго үйлдвэрлэх боломжтой гэсэн дүгнэлт өгсөн байна.

“Чулуут толгой” тоосгоны шаврын физик механикийн шинж чанарыг бодитой /В/

нөөцийн блокоор харуулбал.


Сорьцын дугаар

0.5-5 мк

>63мк

>63-20 мк

>20-6.3 мк

>6.3-2.0 мк

>2.0 мк

Элсэрхэг хэсэг %

Тоосорхог хэсэг

%

Шаварлаг хэсэг

%


Элсэрхэг %

Тоосорхог %

Шаварлаг %



Хүснэгт №6 ”Чулуут толгой” тоосгоны шаврын ордын физик механикийн хураангуй

шинжилгээний үр дүн. /малталтуудаар/

Д/д

Хэсгийн хэмжээ %

Ширхэглэлийн хэмжээ /мк/

>0.5-5 >0.63 63-20 20-6.3 6.3-2 2>

Уян

зөөлн

ий тоо

1 ХШ-1/00 4.77 17.38 8.48 9.63 23.45 41.06 25.86 33.08 41.06 8.0

2 ХШ-1/02 1.87 9.91 6.41 5.49 22.89 55.30 16.32 28.38 55.30 8.4

3 ХШ-1/04 0.63 6.62 4.6 10.13 20.26 58.39 11.22 30.39 58.39 8.3

4 ХШ-2/00 3.32 6.63 1.02 4.09 31.67 56.60 7.65 35.75 56.60 8.3

5 ХШ-2/02 2.46 11.49 6.82 5.77 19.99 55.93 18.31 25.76 55.93 8.2

6 ХШ-2/02-1 2.62 4.25 11.27 3.47 24.28 56.73 15.52 27.75 56.73 8.3

7 ХШ-2/03 0.96 11.38 17.11 0.9 27.02 43.29 28.49 27.92 43.59 8.1

8 ХШ-3/00 4.69 3.08 7.15 14.31 19.67 55.79 10.23 33.98 55.79 8.3

9 ХШ-3/01 4.4 9.42 18.22 0.87 23.43 48.07 27.64 24.29 48.07 8.1

10 ХШ-3/01-1 3.88 7.32 9.71 4.03 25.66 53.28 17.03 29.69 53.28 8.3

11 ХШ-4/00 3.93 1.86 9.27 8.43 26.14 54.3 11.13 34.57 54.3 8.3

12 ХШ-4/04 2.69 12.62 1.13 7.5 25.08 53.67 13.75 32.58 53.67 8.2

Нийлбэр 36.22 101.96 86.89 74.62 289.54 631.98 203.1 365.4 623.71 98.8

Дундаж 3.02 8.50 7.24 6.22 24.1 52.66 16.92 30.34 52.72 8.23

Бодитой нөөцийн хил /В-I/ блокт шурф №1/00, шурф №2/00, шурф №2/02,

шурф №2/03, шурф №2/04, шурф №1/04, шурф №1/02 дугаартай малталтууд

хамаарагдана. 0.5 мм-ээс том хэсэг 0.63%-4.77%, дунджаар 2.35%, 63 мк-той хэсэг

4.83-17.38%, дунджаар 9.75%, 63-20 мк-той хэсэгт 1.02-17.11%, дунджаар 7.77%, 20-

6.3 мк-той хэсэгт 0.9-11.21%, дунджаар 6.74%, 2.0 мк-той жижиг хэсэгт 41.06-58.39%,

дунджаар 52.3%, 6.3-2.0 мк хэсэгт 18.97-31.67%, дунджаар 23.46% элсэрхэг хэсэг

7.65-28.49%, дунджаар 17.45%, тоосорхог хэсэг 25.76-35.75%, дунджаар 30.21%,

шаварлаг хэсэг 41.06-58.39%, дунджаар 52.15% байна.


шинжилгээний үр дүн. /Блокоор/

Д/д

1 ХШ-1/00 4.77 17.38 8.48 9.63 23.45 41.06 25.86 33.08 41.06

2 ХШ-2/00 3.32 6.63 1.02 4.09 31.67 56.60 7.65 35.75 55.30



Уян зөөлөн

0.5-5 мк

>63мк

>63-20 мк

>20-6.3 мк

>6.3-2.0 мк

>2.0 мк



%


%



3 ХШ-2/02 2.46 11.49 6.82 5.77 19.99 55.93 18.31 25.76 55.93

4 ХШ-2/03 0.96 11.38 17.11 0.9 27.02 43.29 28.49 27.92 43.59

5 ХШ-2/04 2.48 4.83 9.98 11.21 18.97 55.52 14.31 30.17 55.52

6 ХШ-1/04 0.63 6.62 4.6 10.13 20.26 58.39 11.22 30.39 58.39

7 ХШ-1/02 1.87 9.91 6.4 5.49 22.89 55.30 16.32 28.38 55.30

Дүн 16.49 68.24 54.41 47.22 164.25 366.09 122.16 211.45 365.09

Дундаж 2.35 9.75 7.77 6.74 23.46 52.3 17.45 30.21 52.15

Бодитой нөөцийн хил /В-II/ блокт шурф №3/00, 2/00, 3/01, 3/03, 3/04, 2/04,

2/03, 2/02-оор хязгаарлагдана. Физик механикийн шинжилгээгээр 5 мм том хэсэг

0.96%-5.46%, дунджаар 3.6%, 63 мк-той хэсэг 3.08-15.14%, дунджаар 9.3%, 63-20 мктой

хэсэгт 1.02-18.22%, дунджаар 8.53%, 20-6.3 мк-той хэсэгт 0.87-14.31%, дунджаар

6.88%, 6.3-2.0 мк-той жижиг хэсэгт 18.97-31.67%, дунджаар 22.9%, 2.0 мк-оос бага

хэсэгт 43.29-56.58%, дунджаар 52.3% байна. Элсэрхэг хэсэг 7.65-28.49% дунджаар

17.46%, тоосорхог хэсэг 24.29-35.75%, дунджаар 28.83%, шаварлаг хэсэг 43.59-

57.46%, дунджаар 53.69% агууламжтай байна. Уян зөөлний тоо нь дунджаар 8.2

байна.



Д/

д

1 ХШ-2/00 8.3 3.32 6.63 1.02 4.09 31.67 56.6 7.65 35.75 56.6

2 ХШ-3/00 8.3 4.69 3.08 7.15 14.31 19.67 55.79 10.23 33.98 55.79

3 ХШ-3/01 8.1 4.42 9.42 18.22 0.87 23.43 48.07 27.64 24.27 48.07

4 ХШ-3/03 8.1 5.46 12.66 2.64 8.79 19.33 56.58 15.3 28.12 56.58

5 ХШ-3/04 8.0 4.66 15.24 5.79 9.11 23.18 46.69 17.79 24.75 57.46

6 ХШ-2/04 8.3 2.48 4.83 9.48 11.21 18.97 55.52 14.31 30.17 55.52

7 ХШ-2/03 8.1 0.96 11.38 17.11 0.9 27.02 43.29 28.49 27.92 43.59

8 ХШ-2/02 8.2 2.46 11.49 6.82 5.77 19.99 55.93 18.31 25.76 55.93

Дүн 57.3 28.43 74.73 68.23 55.05 183.26 418.5 139.72 230.7 429.5

Дундаж 8.2 3.6 9.3 8.53 6.88 22.9 52.31 17.46 28.83 53.69



Уян зөөлөн

0.5-5 мк

>63мк

>63-20 мк

>20-6.3 мк

>6.3-2.0 мк

>2.0 мк



%


%



Бодитой нөөцийн хил /В-III/ блокт шурф №3/00, 4/00, 4/02, 4/04, 3/04, 3/03,

3/01-ээр хязгаарлагдана. Физик механикийн шинжилгээгээр 0.5 мм том хэсэг 2.69%-

5.46%, дунджаар 4.21%, 63 мк-той хэсэгт 1.86-15.24%, дунджаар 9.1%, 63-20 мк-той

хэсэгт 1.13-18.22%, дунджаар 7.11%, 20-6.3 мк-той хэсэгт 0.87-14.31%, дунджаар

8.43%, 6.3-2.0 мк-той жижиг хэсэгт 19.33-26.14%, дунджаар 22.68%, 2.0 мк-оос бага

хэсэгт 46.62-56.58%, дунджаар 52.6% байна. Элсэрхэг хэсэг 10.23-27.64%, дунджаар

15.8%, тоосорхог хэсэг 24.29-34.57%, дунджаар 30.0%, шаварлаг хэсэг 48.07-57.46%

дунджаар 54.1% агууламжтай байна. Уян зөөлний тоо нь дунджаар 8.0-8.4 дунджаар

байна.



Д/

д

1 ХШ-3/00 8.3 4.69 3.08 7.15 14.31 19.67 55.79 10.23 33.98 55.79

2 ХШ-4/00 8.3 3.93 1.86 9.27 8.43 26.14 54.3 11.13 34.57 54.3

3 ХШ-4/02 8.4 3.98 9.03 5.55 10.06 21.95 53.41 14.58 32.01 53.41

4 ХШ-4/04 8.2 2.69 12.62 1.13 7.5 25.08 53.67 13.75 32.58 53.67

5 ХШ-3/04 8.0 4.66 15.24 5.79 9.11 23.18 46.69 17.79 24.75 57.46

6 ХШ-3/03 8.1 5.46 12.66 2.64 8.79 19.33 56.58 15.3 28.12 56.58

7 ХШ-3/01 8.1 4.4 9.42 18.22 0.87 23.43 48.07 27.64 24.29 48.07

Дүн 57.4 29.51 63.69 49.79 59.07 158.78 368.5 110.4 210.3 379.3

Дундаж 8.2 4.21 9.1 7.11 8.43 22.69 52.6 15.8 30.0 54.1

“Чулуут толгойн” тоосгоны шаврын 3 сорьцонд БАК-ийн лабораторт хийсэн

химийн шинжилгээOий үр дүнг харахад SiO2-ийн агуулга 53.7-63.12% дунджаар

58.7%, Al2O3-ийн агуулга 11.77-13.01% дунджаар 12.54%, Fe2O3-ийн агуулга 1.32-

1.72% дунджаар 1.57%, CaO ийн дундаж агуулга 10.8%, MgO-ийн агуулга 1.96-2.13%

дунджаар 2.03%, Na2O-ийн агуулга 1.43-2.01% дунджаар 1.74%, K2O-ийн агуулга 1.0-

1.39% дунджаар 1.22%, SO2-ийн агуулга 0.2-0.28% дунджаар 0.23%, ШГХ-ийн агуулга

8.67-13.77% дунджаар 10.77% тус тус байна.

Химийн шинжилгээний үр дүнгээс харахад ислийн агуулга их байх нь

тоосгоний бат бэх байдалд нөлөөлдөг боловч эрдэсийн найрлага тодорхойлсон




шинжилгээгээр шаварт монтоморилонит, каолинит их байгаа ба шаврыг лабораторт

шатаахад бат бэх нь 1000 0 С-т өндөржиж байгаа учир энэ температурт хүргэж

шатаалт хийх нь зүйтэй гэж үзэж байна.

Цацрагийн шинжилгээний үр дүнгээр тус ордын шаврын хольцонд радийн

эквивалент 121-129, дунджаар 125 Бк/кг байна. Энэ нь барилгын мsатериал

үйлдвэрлэхэд эрүүл ахуйн стандарт шаардлагын хэмжээнд /шаардлага-370 Бк/кг

хүртэл/ байна гэсэн үг юм.

“Чулуут толгойн” ордын шаврын техникийн шаардлагийн стандартын хувьд

MNS 2513:1999 харьцуулан үзлээ. Технологийн бүрэн шинжилгээний үр дүнгээс

1000С 0 шатаасан туршилтын утгийг авч хэргэлсэн болно.

Хүснэгт №10 ”Чулуут толгой” тоосгоны шаврын ордын MNS 2513:1999 стандартын

харьцуулалт

№ Үзүүлэлт Хэмжих

нэгж

Байвал

зохих

шаардлага

Ордын

үзүүлэлт

1 Уян налархайн тоо аттербергээр 7-25 8.24

2 Хайлмагжих

температур

0

С 1300-аас

дээшгүй

1000

3 Шахалтанд кг/см 2 116-аас

доошгүй

4 Гулзайлтанд кг/см 2 26-аас

доошгүй

5 Ус шингээлт % 8-аас

доошгүй

205.3

109.5

19.10

6 Хөөлт - - Хөөлтгүй



Урсалтын хязгаар

Тасралтын хязгаар

Уян зөөлөн

Хэвлэлтийн чийг

0.5-5 мк

>0.63 мк

0.63-20 мк

20-6.3 мк

6.3-2 мк

2> мк


Тоосорхог хэсэг %

Шаварлаг хэсэг %

1000 0 С агшилт %

Ус шингээлт %

Хүйтэн тэсвэрлэлт коэф

Шахалтын

Гузайлтын




шинжилгээний үр дүн. /малталтаар/

Бат бэх

кг/см 2

Д

/д

Нягт г/см 3

Х

Ш-

1

2/

04

Х

Ш-

2

2/

01

Х

Ш-

3

3/

02

Х

Ш-

4 3/

02

-1

Х

Ш-

5

3/

03

Х

Ш-

6

3/

04

Х

Ш-

7

4/

02

Нийлб

эр

Дунда

ж

19.

2

18.

06

18.

5

19.

72

18.

9

18.

09

21.

1

133

.55

19.

08

10.

9

10.

3

10.

1

11.

5

10.

8

10.

9

12.

7

77.

2

11.

03

8.

3

8.

3

8.

4

8.

2

8.

1

8

8.

4

57

.7

8.

24

18.

88

17.

72

16.

54

17.

67

17.

03

17.

04

16.

57

121

.45

17.

35

2.4

8

4.4

6

5.9

7

4.4

2

5.4

6

4.6

6

3.9

8

31.

34

4.4

9

4.8

3

16.

71

13.

67

8.3

2

12.

66

15.

24

9.0

3

80.

46

11.

49

9.4

8

1.0

8

0.9

1

0.9

8

2.6

4

5.7

9

5.5

5

26.

43

3.7

7

11.

21

2.1

5

10.

06

5.8

9

8.7

9

9.1

1

10.

06

57.

27

8.1

8

18.

97

22.

6

21.

95

27.

48

19.

33

23.

18

21.

95

155

.46

22.

21

55.

52

57.

46

53.

41

57.

31

56.

58

46.

69

53.

41

380

.38

54.

34

14.

31

17.

79

14.

58

9.3

2

15.

3

17.

79

14.

58

103

.67

14.

81

30.

17

24.

75

32.

01

33.

37

28.

12

24.

75

32.

01

205

.18

29.

31

55.

52

57.

46

53.

41

57.

31

56.

58

57.

46

53.

41

391

.15

55.

88

9.4

4

6.3

3

6.7

8

7.5

5

8.6

7

9.2

2

7.7

8

55.

77

7.9

7

20.

2

19.

09

18.

46

19.

17

18.

63

19.

09

19.

12

133

.76

19.

11

1.6

5

1.6

1

1.5

8

1.5

3

1.5

9

1.5

9

1.6

2

11.

17

1.5

9

0.

96

0.

95

0.

96

0.

96

0.

95

0.

95

0.

95

6.

7

0.

95

208

.6

206

.4

198

.5

209

200

.9

214

.3

199

.7

143

7.4

205

.3

10

6.9

99.

5

12

0.6

94.

6

11

7.4

11

1.7

11

6.2

76

6.9

19

1.7




VII. ОРДЫН ГИДРОГЕОЛОГИЙН НӨХЦӨЛ

Тусгай зөвшөөрлийн талбайд уст давхарга илрээгүй тул гидригеологийн

судалгаа хийгдээгүй. Иймээс өмнөх судлаачдын гидрогеологийн судалгааны ажлын

үр дүнг тус талбайд хамаарагдах үр дүнг тус талбайд хамаарагдах үр дүнг авч үзлээ.

Дөрөвдөгчийн хурдас дах уст цогцолбор

Хайгуулын талбайд тэр чигтээ тархсан бөгөөд бүс нутгийн ус хангамжийн гол

эх үүсвэр болдог. Цогцолборын ус агуулагч чулуулгууд нь делюви-пролюви, нуураллюви,

мөсөн голын хурдсаар илэрхийлэгдэнэ. Уулс хоорондын хөндийнүүдэд

газрын доорх ус хуримтлагдах илүү тохиромжтой нөхцөл бүрдсэн байдаг.

Уулын өвөр бэл, хошуу туугдас, өргөн хуурай делюви-пролювийн хурдас

тархсан бөгөөд зузаан нь 18 м хүрдэг. Янз бүрийн харьцаатай элсэн, шаварлаг,

дайрга, үхэр чулуугаар илэрхийлэгдэнэ. Сэвсгэр хурдсын доод хэсгийн ус нь

хотгорын төв рүү чиглэсэн урсгалтай. Заримдаа шаварлаг чулуулгаас тогтсон ус үл

нэвтрүүлэгч давхаргаар хуваагдсан 2 ба түүнээс дээш уст давхарга ажиглагддаг.

Усжилт нь ус агуулагч чулуулгийн литологи, ширхэгийн найрлагаас хамаардаг. Үүнд

гол үүргийг чулуулгийн дүүргэч гүйцэтгэдэг. Давхаргын гүн 8 м-ээс 160 м-ийн хооронд

хэлбэлздэг. Ихэвчлэн түрэлтгүй эсвэл бага зэргийн түрэгттэй байдаг. Цооног болон

худаг, мөн түүнчлэн тухайн цогцолборын усаар тэжээгддэг олон тооны булгуудын

ундарга ихэнхдээ 0.7-2.0 л/с, хааяа 3.5-4.0 л/с. Усны эрдэсжилт 0.08-0.52 г/л, 6.1-7.0

PH-тай. Найрлагаараа гидрокарбонат-кальцийн, хлор-кальцийн, хлор-натрийн

байдаг.

Нуур-аллювийн хурдас нь элсэн дүүргэгчтэй янз бүрийн чулуулгийн жижиг бул

чулуу, хайрга, сайргаас бүрдсэн. Ховд голын хөндийгөөр өргөн тархдаг ба зузаан нь

60-70 м хүрдэг. Ус нь 2-3 м-ээс 5-6 м-т илэрдэг. Уст давхарга нь түүний зузаан, сунал,

улирлаас үр хамаарах тогтмол өндөр усжилтаараа ялгардаг. Ховд голын хөндий дэх

Баян-Өлгий хотод илүү судлагдсан. Ус нь түрэлтгүй, шүүрэлтийн итгэлцүүр 36.7

м/хон, түвшин дамжуулалт 1.3∙10 4 м 2 /хон, цооногийн ундарга 2.5-27.4 л/с, хувийн

ундарга 5-15 л/с. Нийт хатуулаг нь 1.5 мг/экв-аас хэтэрдэггүй, PH=6.8-7.4. Химийн

найрлагаараа гидрокарбонат-кальцийн, 0.13 г/л эрдэсжилттэй. Тэдгээрт зэс 0.001-

0.002%, фтор 0.18-0.64 мг/л (Хатанбаатар, 1983он) агуулагддаг. Энэ хурдсын усыг

хүн амын том суурьшлын ус хангамжид ашигладаг ба гол дутагдал нь хүн амын

суурьшлын бүсэд хавар-зуны улиралд үүсэх гадаргын урсацаар бохирддог явлал юм.




Дөрөвдөгчийн уст цогцолборын газрын доорх усны гол тэжээгдэл нь мөсөн гол

болон агаарын хур тунадас юм. Газрын доорх усны түвшин 4-р сард нилээн багасаж,

дараа ихэссээр 6-8-р саруудад хамгийн их хэмжээндээ хүрдэг. Усны түвшний

хэлбэлзэл 5-6 м хүрдэг.

Дээрх уст цогцолбор хайгуулын талбайд илрэх боловч хайгуулын ажлын явцад

усжилт бүхий давхарга илрээгүй. Энэхүү нөөцийн үр дүнгийн тайлангийн урьдчилсан

техник эдийн засгийн үнэлгээгээр үйлдвэрлэл болон унд ахуйн зориулалтаар

ашиглах усыг төслийн талбайд гүний худаг гарган гүний усаар хангахаар

төлөвлөсөн.

“Чулуулт толгой” шаврын ордын төслийн хүрээн өдөр тутамын үйл

ажиллагаанд 35 хүн ажиллах урьдчилсан тооцоог гаргаад байгаа билээ. Үүнтэй

холбоотойгоор унд ахуйн усны хэрэгцээг зөөврөөр хангахаар төлөвлөн ажиллаж

байгаа билээ. Дээрх ундны усыг Өлгий хотын худгаас хангахад ямар нэг бэрхшээлгүй

гэж үзэж байгаа. Нэг хүний хоногийн усны нормыг тооцохдоо унд ахуйн зориулалтаар

ашиглагдах ус 15 литр, ариун цэврийн зориулалтаар ашиглагдах нь 10 литр байхаар

тооцсон.

Үүнтэй зэрэгцэн технологийн усны хэрэгцээг мөн гарч байгаа бөгөөд энэхүү

усны хангалтыг төслийн талбайд гүний худгийн өрөмдлөгийн ажил хийж хангахаар

төлөвлөн ажиллаж байна. 1-1,5 л/сек ундрага бүхий 1 гүний худаг худаг байхад

“Чулуут толгой” төслийн усны хэрэгцээг бүрэн хангахаар байгаа урьчилсан тооцоо

гараад байна. Төслийн хүрээнд үйлдвэрлэлд 10-15 м 3 /хоног, 1.7-2.0 м 3 /хоног ус

ашиглах тооцоо гарсан.

Усны төлбөрийг тооцохдоо усны экологи-эдийн засгийн үнэлгээнд тусгагдсан

арга аргачлалын дагуу тооцоход үйлдвэрлэлийн хэрэгцээнд ашиглаж буй 1м 3 усны

төлбөрт 3350 ₮, ахуйн хэрэглээнд ашиглаж буй 1м 3 усны төлбөрт 2396 ₮ тооцон

үзвэл өдөрт нийт 55042 ₮ усны зардал гарна гэсэн тооцоо гарсан.




VIII. АШИГТ МАЛТМАЛЫН ОРДЫН НӨӨЦИЙН ТООЦОО

VIII.1. Нөөц бодсон арга, аргачлал

“Чулуут толгой”-ын шаврын ордын нөөцийн тооцоог хийхдээ АМХЭГ-ын 2015

оны 09-р сарын 11-ны өдрийн 203-р тушаалын хавсралт “Ашигт малтмалын нөөц

баялгийн ангиллын заавар”-ыг баримталсан ба ОХУ-ын 2007 оны “Шаврын ордын

нөөцийн ангиллын заавар”–г мөн харгалзаж үзсэн тус тус баримтлан ажилласан.

“Чулуут толгой” шаарын орд нь дээр бичигдсэн хоёрдох зааврын дагуу

геологийн тогтцоороо 2-р бүлгийн ордод хамаарагдаж байгаа болно. Энэхүү төрөлд

давхарга ба давхарга маягийн геологийн тогтоцтой нуур, тэнгис, салхи, голын гарал

үүсэлтэй, том, дунд зэргийн ордыг хамруулсан байна. Ашигт давхаргын геологийн

тогтоц ба чанар, биетийн зузаан тогтвортой байх ёстой.

Энд Баттай буюу “А” зэргээр нөөц бодох талбайд малтмалт хоорондын зай 100-

200 м, бодитой буюу “В” зэргийн талбайд 200–300 м, боломжтой буюу “С”зэргийн

талбайд 300-600м байхаар тус тус заасан байна. Иймд бид тус ордод В зэргээр нөөц

бодохоор тооцож хайгуулын торлолыг сонгосон.

Тус ордын нөөцийн тооцоог хийхэд дараах материалыг бүрдүүлж ашиглав.

Үүнд:

1. Ордын талбайд 1:2000-ны масштабтай топо зураг мэргэжлийн байгууллагаар

хийлгэж, хайгуулын малтмалтуудыг зурагт буулгасан.

2. 1:2000-ны масштабтай топо суурь дээр геологийн зураг зохиож нөөцийн

дэвсгэр зураг хийсэн.

3. Хайгуулын шугамын дагуу хэвтээ 1:1000, босоо 1:100-гийн масштабтай

геологийн зүсэлт зохиосон.

4. Сорьцын лабораторийн шинжилгээний үр дүнд боловсруулалт хийж нөөцийн

хилийг тогтооход ашигласан.

Нөөцийг геологийн блокын аргаар тооцоолов. Нөөцийн талбайг AutoCad-2014,

Surpac.10.1 праграмм дээр бодсон.

Ашигт малтмалын нөөцийг эзэлхүүнээр бодсон ба дараах томъёог ашигласан.

Mд=m/n

Үүнд: Мд- Нөөц бодсон талбайн блокуудын дундаж зузаан

m- Малталт тус бүрд тодорхойлсон ашигт малтмал, хуулах хөрсний

зузаан

n- Малталтуудын тоо

Шаврын хэмжээг (ашигт малтмалын) дараах томъёогоор.




Q=S x Mg

Үүнд: Q – Ашигт малтмалын хэмжээ (м 3 )

S – Ашигт малтмалын талбай (м 2 )

Mg –Ашигт зузаалгийн дундаж зузаан (м)

Ордын нөөцийг блок бүрээр тооцож нийлбэрийг ордын хэмжээнд гаргасан.

Mалталт бүрийн үр дүнг хайгуулын шугамын дагуу босоогоор 1:100, хэвтээгээр

1:500-ны масштабтайгаар зохиож геологи-литологийн зүсэлтүүдэд давхаргуудын

хилийг ялгаж, зүсэлтийн доод хэсэгт хүснэгтээр дундаж үзүүлэлтүүдийг бичиж өгсөн.

Ордын хил заагийг тодорхойлсноор бодитой (B) зэргээр 3 блок ялгаж нөөцийн

тооцоог блок тус бүрээр гаргасан. Хучаас болон шаврын давхаргын эзэлхүүнийг

тухайн блокийн талбайг хучаас, ашигт давхаргын дундаж зузаанаар үржүүлэн

тодорхойлсон.

Хайгуулын шугамаар хязгаарлагдаж, блок дахь шаврын нөөцийг

тодорхойлсоноор блок тус бүрээр тооцсон шаврын нөөцийн нийлбэрээр ордын нийт

нөөцийг тогтоов. Давхаргын дундаж урт болон өргөнийг дэвсгэр зураг дээр хэмжиж

тогтоосон.




Хүснэгт №12 Шаврын ашигт зузаалаг ба хуулга хөрсний зузааныг нөөцийн блокийн зэрэг

болон ордын хэмжээнд тооцоолсон хүснэгт.

Блокын

дугаар

B-I

B-II

B-III

С-I

C-II

Хайгуулын шугамын

дугаар

Шурфын дугаар

Ашигт

давхаргын

зузаан /м/

Хуулах хөрсний

зузаан /м/

1_00 3.8 1.4

ХШ-1

1_02 3.5 1.4

1_04 3.6 1.2

2_00 3.9 1.3

ХШ-2

2_02 5 0

2_03 5.1 0

2_04 5 0

Нийт 7 29.9 5.3

Блокын дундаж зузаан 4.27 0.76

2_00 3.9 1.3

ХШ-2

2_02 5 0

2_03 5.1 0

2_04 5 0

3_00 5 0

3_01 5 0

ХШ-3

3_02 5 0

3_03 5 0

3_04 4 1.2

Нийт 9 43 2.5


3_00 5 0

3_01 5 0

ХШ-3

3_02 5 0

3_03 5 0

3_04 4 1.2

4_00 4 1.2

ХШ-4

4_02 4.1 1

4_04 4.1 1.1

Нийт 8 36.2 4.5


ХШ-1 1_00 3.8 1.4

ХШ-2 2_00 3.9 1.3

ХШ-3 3_00 5 0

ХШ-4 4_00 4 1.2

Нийт 4 16.7 3.9


4_00 4 1.2

ХШ-4

4_02 4.1 1

4_04 4.1 1.1

Нийт 3 12.2 3.3





С-III

C-IV

ХШ-1 4_04 4.1 1.1

ХШ-2 3_04 4 1.2

ХШ-3 2_04 5 0

ХШ-4 1_04 3.6 1.2

Нийт 4 16.7 3.5


1_00 3.8 1.4

ХШ-1

1_02 3.5 1.4

1_04 3.6 1.2

Нийт 3 10.9 4


Блок (В-I)

Нөөцийн В-I блок нь хайгуулын I-I, II-II-р шугамын дагуух Ш-1/00, Ш-1/02, Ш-

1/04, Ш-2/00, Ш-2/02, Ш-2/03, Ш-2/04-р шурфуудаар хязгаарлагдана.

В-I блокийн талбайн урт тал нь 195 м, өргөн тал нь 101 м, түүний талбай S1-

19848.84м 2 , ашигт зузаалгын дундаж зузаан нь 4.27, ашигт зузаалгын нөөц V-

84782.92 м 3 , , хөрсний дундаж зузаан-0.7 м, хөрсний эзэлхүүн V-15028.41м 3 , хөрс,

ашигт малтмалын харьцаа 1:5 байна.

Блок (В-II)

Нөөцийн В-II блок нь хайгуулын II-II, III-III-р шугамын дагуух Ш-2/00, Ш-2/02,

ХШ-2/03, Ш-2/04, Ш-3/00, Ш-3/01, Ш-3/02, Ш-3/03, Ш-3/04-р шурфуудаар

хязгаарлагдана.

В-II блокийн талбайн урт тал нь 246 м, өргөн тал нь 101 м, түүний талбай S1-

23001.78 м 2 , ашигт зузаалгын дундаж зузаан нь 4.78м, ашигт зузаалгын нөөц V-

109897.41м 3 , хөрсний дундаж зузаан-0.28 м, хөрсний эзэлхүүн V-6389.38 м 3 , хөрс,


Блок (В-III)

Нөөцийн В-III блок нь хайгуулын III-III, IV-IV-р шугамын дагуух Ш-3/00, Ш-3/01,

Ш-3/02, Ш-3/03, Ш-3/04, Ш-4/00, Ш-4/02, Ш-4/04-р шурфуудаар хязгаарлагдана.

В-III блокийн талбайн урт тал нь 259 м, өргөн тал нь 102 м, түүний талбай S1-

22968,54 м 2 , ашигт зузаалгийн дундаж зузаан нь 4.53 м, ашигт зузаалгын нөөц V-

129199.8 м 3 , хөрсний дундаж зузаан-0.56 м, хөрсний эзэлхүүн V-12919.8 м 3 , хөрс,





Блок (C-I)

Нөөцийн C-I блок нь хайгуулын I-I, II-II, III-III, IV-IV-р шугамын Ш-1/00, Ш-

2/00, Ш-3/00, Ш-4/00-р шурфуудаар хязгаарлагдана.

C-I блокийн талбайн урт тал нь 40 м, өргөн тал нь 300 м, түүний талбай S1-




Блок (C-II)

Нөөцийн C-II блок нь хайгуулын IV-IV-р шугамын Ш-4/00, Ш-4/02, Ш-4/04-р

шурфуудаар хязгаарлагдана.

C-II блокийн талбайн урт тал нь 280 м, өргөн тал нь 40 м, түүний талбай S1-




Блок (C-III)

Нөөцийн C-III блок нь хайгуулын I-I, II-II, III-III, IV-IV-р шугамын Ш-1/04, Ш-

2/04, Ш-3/04, Ш-4/04-р шурфуудаар хязгаарлагдана.

C-III блокийн талбайн урт тал нь 35-40 м, өргөн тал нь 300 м, түүний талбай

S1-11937.71м 2 , ашигт зузаалгын дундаж зузаан нь 4.18, ашигт зузаалгын нөөц V-



Блок (C-IV)

Нөөцийн C-IV блок нь хайгуулын I-I-р шугамын Ш-1/00, Ш-1/02, Ш-1/04-р

шурфуудаар хязгаарлагдана.

C-IV блокийн талбайн урт тал нь 295-300 м, өргөн тал нь 40 м, түүний талбай

S1-10494.40м 2 , ашигт зузаалгын дундаж зузаан нь 3.63, ашигт зузаалгын нөөц V-






Хүснэгт №13 “Чулуут толгой” шаврын ордын геологийн нөөцийн тооцооны нэгдсэн

хүснэгт

№

Нөөцийн

зэрэг блок

Талбай

хэмжээ м 2

Шаварын

зузаан

/м/

Хөрсний

зузаан

/м/

Хөрсний

эзэлхүүн

/м 3 /

Шаварын

нөөц /м 3 /

Шаврын

нөөцийг

хуулах

хөрсний

эзэлхүүнд

харьцуулсан

харьцаа

1 B-I 19,848.84 4.27 0.76 15,028.41 84,782.92 1/5

2 B-II 23,001.78 4.78 0.28 6,389.38 109,897.41 1/17

3 B-III 22,968.54 4.53 0.56 12,919.80 103,932.64 1/8

4

5

6

7

C-I

C-II

C-III

C-IV

12,262.00 4.18 0.98 11,955.45 51,193.85 1/4

14,308.09 4.07 1.10 15,738.90 58,186.23 1/4

11,937.71 4.18 0.88 10,445.50 49,839.94 1/5

10,494.40 3.63 1.33 13,992.53 38,129.65 1/3

B-/Бодитой/

65,819.17 4.54 0.52 34,337.60 298,612.97

1/9

Нийт

C-

/Боломжтой/ 49,002.20 4.03 1.06 52,132.38 197,349.68

1/4

B+C

114,821.37 4.32 0.75 86,469.98 495,962.65

1/6

“Чулуут толгой” шаврын ордын нөөцийн тооцоог AutoCad 2014 програм дээр

тооцоолон гаргасан бөгөөд энэхүү нөөцийг баталгаажуулах шалгах зорилгоор

AutoCad Civil 3D програм дээр оруулан шалгаж үзсэн.

AutoCad Civil 3D програм дээр мэдээлэлийг оруулан боловсруулж үзэхэд

бодитой /В/ зэргээр нөөц нь 302,906.05 м 3 буюу блокын аргаар бодсон нөөцөөс

4293.08 м 3 буюу 1.4% зөрүүтэй байна. Харин боломжтой /С/ зэргээр нөөц нь

191,760.9 м 3 буюу блокын аргаар бодсон нөөцөөс 5588.78 м 3 буюу 2.8 % зөрүүтэй

байна.

Ингээд нийт ордын хэмжээнд бодитой, боломжтой зэргээр /В+С/ зэргээр

494,666.9 м 3 буюу блокын аргаар бодсон нөөцөөс 1295.75 м 3 зөрүүтэй буюу 0.3%

орчим зөрүүтэй байгаа зөвшөөрөгдөх хэмжээнд байна гэж үзэж байна.




Хүснэгт №14 “Чулуут толгой” шаврын ордын геологийн нөөцийг AutoCad CIVIL3D

програм дээр шалгасан хүснэгт.

№

Блокын

дугаар

Талбайн

хэмжээ м 2

Ордын

нөөц м 3

1 B-I 20807.17 86803.97

2 B-II 23887.74 115284.18

3 B-III 22396.70 100817.90

Бодитой /В/

67,091.61 302,906.05

4 C-I 12158.76 51463.54

5 C-II 14462.65 58781.93

6 C-III 10183.88 42590.15

7 C-IV 10714.78 38925.26

Боломжтой /С/

47,520.1 191,760.9

Бодитой,

боломжтой B+C 114,611.7 494,666.9


Блокын дугаар, нөөцийн

зэрэг

Шаврын зузаан /м/

Хөрсний зузаан /м/

Хөрсний эзэлхүүн /м 3 /

Шаврын нөөц /м 3 //

Ул таазнаас бохирдох

хэмжээ /м 3 //

Хажуугийн гурвалжингаас

бохирдох шаврын хэмжээ

/м3/

Нийт бохирдол /м 3 //

Хаягдал /%/

Хаягдлын хэмжээ /м 3 //

Блокын дугаар, нөөцийн

зэрэг

Хөрсний эзэлхүүн /м 3 //

Шаврын нөөц /м 3 /



IX. ОРДЫН УУЛ ТЕХНИКИЙН НӨХЦӨЛ, ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮНЭЛГЭЭ

IX.1 Олборлолт

IX.1.1. Үйлдвэрлэлийн нөөц

Үйлдвэрлэлийн нөөцийн тооцоог тодорхойлохдоо шаврын геологийн тогтоц,

уул техникийн нөхцөл, тус ордыг ашиглах ашиглалтын систем зэргээс хамааруулан

тооцоолох шаардлагатай бөгөөд шаврын биетийн тогтоц, уул техникийн нөхцөлийг

харгалзан ил аргаар ашиглах юм. БӨ-003Х хайгуулын тусгай зөвшөөрөлтэй “Чулуут

толгой” шаврын ордын үйлдвэрлэлийн нөөцийн тооцоог доор үзүүллээ.

Хүснэгт №15. Үйлдвэрлэлийн нөөц

Геологийн нөөц Бохирдол Хаягдал Үйлдвэрлэлийн нөөц

№

Талбай хэмжээ м 2

1 B-1 19,848.8 4.2 0.7 15,028.4 84,782.9 3,969.7 820 4,789 2 1,695 B'-1 14,739.1 87,877

2 B-2 23,001.7 4.7 0.2 6,389.3 109,897.4 4,600.3 1,440 6,040 2 2,197 B'-2 6,287.1 113,739.8

3 B-3 22,968.5 4.5 0.5 12,919.8 103,932.6 4,593.7 920 5,513 2 2,078 B'-3 12,701.6 107,367.7

Нийт 65,819.1 4.5 0.5 34,337.5 298,612.9 13,163.8 3,180 16,343 2 5,972 33,727.9 308,984.5

“Чулуут толгой” шаврын ордыг ашиглахад ашиглалтын үеийн бохирдол

16,343 м 3 байх бөгөөд үүнээс шаврын давхаргын ул болон таазнаас бохирдох

13,163 м 3 , ил уурхайн хажуугийн гурвалжинд үүсэх бохирдол 3,180 м 3 тус тус

байна.

Ордыг ашиглах явцад уурхайн налуу замд үлдэх болон тоног төхөөрөмжийн

нөлөөллөөс шалтгаалж гарах хаягдлын хэмжээг 2% буюу 5,972 м 3 байхаар тооцов.

“Чулуут толгой” ордыг ашиглах үйлдвэрлэлийн нийт нөөц нь 33,727.9 м 3 хөрс хуулж

308,984.5 м 3 шавар байна.

IX.1.2. Уулын ажлын горим

“Чулуут толгой” ордыг 2020 оны 07-р сарын 01-ээс олборлож эхлэнэ. Уурхай

нь дулааны улиралд буюу 4-р сараас 9-р сарын хооронд өдрийн 1 ээлжээр

ажиллана. Ээлжийн үргэлжлэх хугацаа 12 цаг байна.




Хүснэгт №16. Уулын ажлын горим

Үзүүлэлт Нэгж 1-р жил 2-10-р жил 11-р жил

1 Олборлолт эхлэх хугацаа 7-р сарын 01 4-р сарын 01

2 Сарын календарь хоног хоног 30 30 30

3 Төлөвлөгөөт засвар хоног 4 4 4

4 Уурхайн цэвэр ажлын хоног хоног 26 26 26

5 Хоногийн ээлжийн тоо - 1 1 1

6 Ээлжийн үргэлжлэх хугацаа цаг 12 12 12

7 Ээлжийн цаг ашиглалтын коэффициент - 0.83 0.83 0.83

8 Уурхайн хоногт ажиллах бодит цаг цаг 10 10 10

9 Олборлолтын нийт хугацаа сар 2 5 4

10 Уурхайн жилд ажиллах бодит цаг цаг 520 1300 1040

IX.1.3. Уулын талбайн нээлт

“Чулуут толгой” шаврын орд нь боломжит В зэргийн 3 ширхэг нөөцийн

блокоос бүрдэх бөгөөд нөөц тогтоосон талбайн төв хэсэгт байрлах В-2 дугаартай

блок нь өмнөх жилүүдэд олборлолтод өртөж байсан учир маш бага хөрс

хуулалттай /зарим хэсэгт хөрс хуулалтгүй/ ашиглах боломжтой байгаа тул В-2

блокын зүүн хэсгээс баруун тийш чиглэлтэйгаар олборлж эхлэхээр төлөвлөсөн.

Энэ нь тээврийн зайг ашиглалтын жил бүрд жигд байлгах, эдийн засгийн хувьд

таатай байдал үүсгэх зэрэг давуу талтай байхаар байна.

IX.1.4. Ил уурхайн календарь төлөвлөлт

Ордыг 2020 оны 7-р сараас эхлэн 11 жилийн хугацаанд олборлож дуусна.

Уурхай нь жилд дунджаар 3,500 м 3 хөрс хуулж, 30,000 м 3 шавар олборлоно.

Уурхайн жил тус бүрийн календарь төлөвлөлтийг доорх хүснэгтээр үзүүллээ.

Хүснэгт №17. Календарь төлөвлөлт

Ашиглалтын жил

Блокын дугаар

Шавар

олборлолт, м 3

Хөрс

м 3

хуулалт,

Кхд, м 3 / м 3




1-р жил B'-II 10,668.00 342.00 0.03

2-р жил B'-II 29,751.58 1,886.15 0.06

B'-I 7,425.61 1,473.92

3-р жил

4-р жил

5-р жил

6-р жил

B'-II 23,576.51 2,011.89

Нийт 31,002.11 3,485.81

B'-I 13,181.55 2,800.45

B'-II 17,060.97 947.12

Нийт 30,242.53 3,747.56

B'-I 13,884.57 2,431.97

B'-II 17,060.97 1,100.00

Нийт 30,945.54 3,531.97

B'-I 14,786.18 3,646.55

B'-II 15,621.79 -

Нийт 30,407.96 3,646.55

0.11

0.12

0.11

0.12

7-р жил B'-I 30,756.96 3,611.10 0.12

B'-I 7,842.16 775.21

8-р жил

B'-III 22,547.22 2,667.34

Нийт 30,389.37 3,442.54

0.11

9-р жил B'-III 30,170.32 3,556.45 0.12

10-р жил B'-III 30,599.79 3,619.96 0.12

11-р жил B'-III 24,050.36 2,857.86 0.12

Нийт 308,984.54 33,727.93 0.11

“Чулуут толгой” шаврын ордоос 11 жилийн хугацаанд 33,727 м 3 хөрс хуулж,

308,984 м 3 шавар олборлоход хөрс хуулалтын дундаж коэффициент 0.11 м 3 / м 3

байна.




IX.1.5. Уурхайн ашиглалтын систем, механикжуулалтын бүтэц

Бид ордын геологийн тогтоц, хучаас хөрсний зузаан зэргийг харгалзан

үзээд ордыг тээвэртэй дотоод овоолготой ашиглалтын системээр ашиглах бүрэн

боломжтой гэж үзсэн. Уурхайн хучаас хөрсийг ачиж тээвэрлэн уурхайн

олборлолтоос үүссэн хоосон орон зайд хөрсний дотоод овоолго үүсгэн

байршуулах, шаврыг экскаватор, автосамосвалын хослолоор түр овоолгод

байршуулна. Иймд дараах механикжуулалтын бүтцийг ил уурхайн ашиглалтанд

тохирно гэж үзсэн болно.

Хүснэгт №18. Уурхайн механикжуулалтын бүтэц

Ажил

Хөрс хуулалт

Шавар олборлолт

Процессууд (тоног төхөөрөмж)

Ухаж ачих

Эксксватор

Ухаж ачих

Эксксватор

Тээвэрлэх

Автосамосвал

Тээвэрлэх

Автосамосвал

IX.1.6. Хөрс хуулалтын технологи

Ашиглалтын хугацаанд дунджаар 5-8 м гүн уурхай үүсэхээр байна. Хөрс

хуулалтыг тээвэртэй дотоод овоолготой ашиглалтын системээр явуулахаар

төлөвлөсөн. Хөрс хуулалтын ажлын догол мөргөцөг нь 3 м өндөр байна. Хөрсийг

уурхайн олборлолтоос үүссэн хоосон орон зайд дотоод овоолго үүсгэн

байршуулна. Ашиглалтын хугацаанд хөрс тээвэрлэх дундаж зай 0.3 км байна.

IX.1.7. Хөрсний чулуулгийг ухаж ачих, тээвэрлэх процесс

Уурхай нь хөрс хуулалт багатай, хүчин чадал харьцангуй бага учир үүнд

тохирсон хүчин чадал бүхий тоног төхөрөмжийн хослолыг сонгох шаардлагатай.

Уурхайн дээрх нөхцөлийг харгалзан үзэж 0.7 м 3 утгуурын багтаамжтай Hyundai

R160LC-7 маркийн экскаватор, 15 тн даацтай SINOTRUCK-HOWO маркийн

автосамосвалын хослолоор олборлохоор тооцсон.




Хүснэгт №19. Хөрс хуулалтанд ажиллах Hyundai-R160LC-7 экскаваторын техникийн

үзүүлэлт

№ Үзүүлэлт Хэмжих нэгж Утга

1 Экскаваторын загвар -

Hyundai R160LC-

7

2 Шанаганы багтаамж м 3 0.7

3 Ажлын нийт жин тн 13.98

4 Моторын хүчин чадал HP\ kW 78.3

5 Цикл хугацаа сек 18-21

9 Хамгийн их ухах урт м 7.78

10 Хамгийн их ухах гүн м 4.46

11 Хамгийн их ачих өндөр м 5.63

12 Утгалтын радиус 7.6

Хүснэгт №20. Хөрс хуулалтанд ажиллах Hyundai-R160LC-7 экскаваторын бүтээлийн

тооцоо

№ Үзүүлэлт Х.н утга

1 Ажиллах экскаваторын төрөл Hyundai R160LC-7


3 Аор Экскаваторын орлын өргөн м 11.40

4 Rут Утгалтын түвшин дэх радиус м 7.60

5 nор Экскаваторын орлын тоо тоо 1.00

6 tэм Циклийн хугацаа сек 24.50

7 tэр Эргэх хугацаа сек 6.50

8 tу Утгах хугацаа сек 5.50

9 tас Асгах хугацаа сек 6.00

10 Чулуулгийн эзэлхүүн жин тн/м 3 2.00

11 Куд Шанага дүүргэлт - 0.85




12 Кэт Экскаваторын төрлийг тооцох итгэлцүүр - 0.80

13 Техникийн бэлэн байдлын итгэлцүүр - 0.85

14 Кус Утгуур дахь чулуулгийн сийрэгжилт итгэлцүүр - 1.20

15 Км Мөргөцгийн нөхцөл тооцох итгэлцүүр - 0.90

16 Коп Операторын ур чадварын итгэлцүүр - 0.82

17 Ктх Экскаваторыг тээврээр хангах нөхцөл тооцох итгэлцүүр - 0.80

19 Qэц Экскаваторын техникийн бүтээл 1 цаг м 3 29.25

20 Экскаваторын техникийн бүтээл 1 цаг тн 58.50

21 Кэц Ээлжийн цаг ашиглалтын итгэлцүүр - 0.83

22 Ээлжинд ажиллах хугацаа цаг 12.00

23 Qээ Ээлжийн бүтээл м 3 292.50

24 Qээ Ээлжийн бүтээл тн 585.00

25 Ээлжийн тоо 1.00

26 Qэх Хоногийн бүтээл м 3 292.50

27 Qэх Хоногийн бүтээл тн 585.00

28 Жилд ажиллах хоног /Техникийн/ хоног 150.00

29 Qэж Жилийн бүтээл /Техникийн/ м 3 43875.15

30 Qэж Жилийн бүтээл /Техникийн/ тн 87750.31

31 Жилд хийх ажлын хэмжээ м 3 3500.00

32 Жилд хийх ажлын хэмжээ тн 7,000.00

33 Экскаваторын тоо (тооцооны) ш 0.08

34 Экскаваторын тоо (бодит) ш 1.00

35 Шаардлагатай экскаваторын тоо ш 1.00

36 Нийт экскаваторын жилд ажиллах цаг мото.ц 119.66

37 Нэг экскаваторын жилд ажиллах цаг мото.ц 119.66




Хүснэгт №21. Хөрс хуулалтанд ажиллах Hyundai-R160LC-7 экскаваторын хэрэгцээний

тооцоо /Жил тус бүрээр/

Ашиглалтын

жил

Жилд хуулах хөрсний

хэмжээ, м 3

Цагийн бүтээл,

м 3

Жилийн бүтээл, мян.

м 3

Шаардлагатай тоо,

ш

Мотоцаг

1 342.00 29.25 15,210.05 0.02 11.69

2 1,886.15 29.25 38,025.13 0.05 64.48

3 3,485.81 29.25 38,025.13 0.09 119.17

4 3,747.56 29.25 38,025.13 0.10 128.12

5 3,531.97 29.25 38,025.13 0.09 120.75

6 3,646.55 29.25 38,025.13 0.10 124.67

7 3,611.10 29.25 38,025.13 0.09 123.46

8 3,442.54 29.25 38,025.13 0.09 117.69

9 3,556.45 29.25 38,025.13 0.09 121.59

10 3,619.96 29.25 38,025.13 0.10 123.76

11 2,857.86 29.25 30,420.11 0.09 97.70

Нийт 33,727.93 1.00 1,153.0

Уурхайн хөрс хуулалтанд Hyundai R160LC-7 маркийн экскаватор

ашиглалтын хугацаанд 1 ш ажиллахад уурхайн бүтээл болон хэрэгцээг хангахаар

байна.




Хүснэгт №22. Хөрс тээвэрлэлтэд ажиллах HOWO-30 автосамосвалын техникийн

үзүүлэлт

Үзүүлэлт Х.н Sinotruck-HOWO

Даац тн 15

Өөрийн масс тн 16

Тэвшний багтаамж м 3 10

Дээд хурд км/цаг 44

Хөдөлгүүрийн заасан чадал кВт 213

Эргэлтийн радиус м 19

Тэвшний өргөн м 2.3

Урт м 4.2

Өргөн м 2.3

Өндөр м 1.9

Дугуйн томъёо - 6x4

Дугуйн хэмжээ - 11.00R20 Radial type

Түлш зарцуулалт л/100км 22

Дугуйн тоо ш 6

Хүснэгт №23. Хөрс тээвэрлэлтэд ажиллах HOWO-30 автосамосвалын бүтээлийн

тооцоо

№ Үзүүлэлт Х.н 2020 он

1 Автосамосвалын марк - Sinotruck-HOWO

2 Тээврийн зай, нэг талдаа м 250.00

3 Даац ашиглалтын нөхцөлөөр - TRUE

4 Тэвш ашиглалтын нөхцөлөөр - FALSE

5 Ачаалах хугацаа сек 370.59

6 Автосамосвалын хөдөлгөөний хугацаа сек 68.14

7 Ачаатай чиглэлд явах хугацаа сек 36.00




8 Хоосон чиглэлд явах хугацаа сек 32.14

9 Автосамосвалын рейсийн хугацаа сек 598.73

10 Экскавацлалтын итгэлцүүр - 0.85

11 Даац ашиглалтын итгэлцүүр - 0.87

12 Утгалтын тоо ш 11

13 Автосамосвалын бэлэн байдлыг тооцох итгэлцүүр - 0.80

14 Операторын ур чадварын итгэлцүүр - 0.85

15 Замын нөхцөл тооцсон итгэлцүүр - 0.85

16 Цагийн бүтээл 21.84

17 Цагийн бүтээл тн 43.67

18 Автосамосвалын ээлжийн бүтээл 218.36

19 Автосамосвалын ээлжийн бүтээл тн 436.73

20 Ээлжийн үргэлжлэх хугацаа цаг 12.00

21 Цаг ашиглалтийн итгэлцүүр - 0.83

22 Ээлжийн тоо ээлж 1.00

23 Хоногийн бүтээл м 3 218.36

24 Хоногийн бүтээл тн 436.73

25 Жилд ажиллах хоног хоног 150.00

26 Жилийн бүтээл м 3 32754.48

27 Жилийн бүтээл тн 65508.95

28 Жилд тээвэрлэх ачаа м 3 3500.00

29 Жилд тээвэрлэх ачаа тн 7000.00

30 Автосамосвалын тоо (тооцооны) ш 0.11

31 Автосамосвалын тоо (Бодит) ш 1.00

32 Нөөцийн итгэлцүүр ш 1.10

33 Худалдаж авах автосамосвалын тоо ш 1.00




34 Нийт автосамосвалын жилийн гүйлт км 240.93

35 Нийт автосамосвалын жилд ажиллах цаг мото.ц 160.28

36 Нэг автосамосвалын жилд ажиллах цаг мото.ц 160.28

Хүснэгт №24. Хөрс тээвэрлэлтэд ажиллах HOWO-30 автосамосвалын бүтээлийн

тооцоо /жил тус бүрээр/

Ашиглалт

ын жил

Жилд

тээвэрлэх

хөрсний

хэмжээ, м 3

Цагийн

бүтээл,

м 3

Жилийн

бүтээл,

мян.м 3

Шаардлаг

атай тоо,

ш

Мото-цаг

Гүйлт, км

1 342.00 23.42 12.18 0.03 14.60 157.81

2 1,886.15 22.90 29.77 0.06 82.37 1,112.10

3 3,485.81 23.02 29.93 0.12 151.42 2,163.25

4 3,747.56 22.56 29.33 0.13 166.12 2,544.46

5 3,531.97 22.63 29.42 0.12 156.07 2,548.73

6 3,646.55 22.15 28.79 0.13 164.63 3,093.06

7 3,611.10 22.34 29.05 0.12 161.62 2,879.74

8 3,442.54 22.20 28.86 0.12 155.07 2,876.05

9 3,556.45 21.76 28.28 0.13 163.46 3,188.36

10 3,619.96 21.85 28.40 0.13 165.68 3,152.57

11 2,857.86 21.71 22.58 0.13 131.63 2,598.68

Нийт 33,727.93 1.00 1,512.68 26,314.81

Уурхайн хөрс тээвэрлэлтэд SINOTRUCK-HOWO маркийн автосамосвал

ашиглалтын хугацаанд 1 ш ажиллахад уурхайн бүтээл болон хэрэгцээг бүрэн

хангахаар байна.




IX.1.8. Шавар олборлолтын технологи

“Чулуут толгой” ордын шаврын давхраас нь дунджаар 5 м зузаантай

тогтсон. Шаврыг экскаватор автосамосвалын хослолоор гадаад тээвэртэй

ашиглалтын системээр ашиглах нь тохиромжтой юм. Уурхайгаас олборлосон

шаврыг уурхайгаас ойролцоогоор 0.5км-ийн зайд байрлах шаврын түр агуулахад

овоолго үүсгэн байршуулна.

IX.1.9. Шавар ухаж ачих, тээвэрлэх процесс

Шавар олборлолтод уурхайн хөрс хуулалтад ажиллах 0.7 м 3 утгуурын

багтаамжтай Hyundai R160LC-7 маркийн экскаваторыг ашиглах боломжтой. Уг

экскавторыг мөн хөрс тээвэрлэлтэд ажиллах өөрөө буулгагчтай хослуулан

ажиллахаар тооцсон.

Хүснэгт №25. Шавар олборлолтонд ажиллах экскаваторын бүтээлийн тооцоо

№ Үзүүлэлт Х.н Утга

1 Ажиллах экскаваторын төрөл Hyundai R160LC-7


3 Аор Экскаваторын орлын өргөн м 11.40

4 Rут Утгалтын түвшин дэх радиус м 7.60

5 nор Экскаваторын орлын тоо тоо 1.00

6 tэм Циклийн хугацаа сек 22.50

7 tэр Эргэх хугацаа сек 5.50

8 tу Утгах хугацаа сек 6.00

9 tас Асгах хугацаа сек 5.50

10 Чулуулгийн эзэлхүүн жин тн/м 3 1.80

11 Куд Шанага дүүргэлт - 0.85

12 Кэт Экскаваторын төрлийг тооцох итгэлцүүр - 0.80

13 Техникийн бэлэн байдлын итгэлцүүр - 0.85

14 Кус Утгуур дахь чулуулгийн сийрэгжилт итгэлцүүр - 1.20




15 Км Мөргөцгийн нөхцөл тооцох итгэлцүүр - 0.90

16 Коп Операторын ур чадварын итгэлцүүр - 0.80

17 Ктх Экскаваторыг тээврээр хангах нөхцөл тооцох итгэлцүүр - 0.80

19 Qэц Экскаваторын техникийн бүтээл 1 цаг м 3 31.07

20 Экскаваторын техникийн бүтээл 1 цаг тн 55.93

21 Кэц Ээлжийн цаг ашиглалтын итгэлцүүр - 0.83

22 Ээлжинд ажиллах хугацаа цаг 12.00

23 Qээ Ээлжийн бүтээл м 3 310.73

24 Qээ Ээлжийн бүтээл тн 559.32

25 Ээлжийн тоо 1.00

26 Qэх Хоногийн бүтээл м 3 310.73

27 Qэх Хоногийн бүтээл тн 559.32

28 Жилд ажиллах хоног /Техникийн/ хоног 150.00

29 Qэж Жилийн бүтээл /Техникийн/ м 3 46609.92

30 Qэж Жилийн бүтээл /Техникийн/ тн 83897.86

31 Жилд хийх ажлын хэмжээ м 3 30000.00

32 Жилд хийх ажлын хэмжээ тн 54,000.00

33 Экскаваторын тоо (тооцооны) ш 0.64

34 Экскаваторын тоо (бодит) ш 1.00

35 Шаардлагатай экскаваторын тоо ш 1.00

36 Нийт экскаваторын жилд ажиллах цаг мото.ц 965.46

37 Нэг экскаваторын жилд ажиллах цаг мото.ц 965.46

Хүснэгт №26. Шавар олборлолтонд ажиллах экскаваторын хэрэгцээний тооцоо /Жил

тус бүрээр/


жил

Жилд

олборлох

шаврын

хэмжээ, м 3

Цагийн

бүтээл,

м 3

Жилийн бүтээл,

мян.м 3

Шаардлагатай

тоо, ш

Мото-цаг

1 10,668.00 31.07 16,158.11 0.66 343.32




2 29,751.58 31.07 40,395.26 0.74 957.47

3 31,002.11 31.07 40,395.26 0.77 997.71

4 30,242.53 31.07 40,395.26 0.75 973.26

5 30,945.54 31.07 40,395.26 0.77 995.89

6 30,407.96 31.07 40,395.26 0.75 978.59

7 30,756.96 31.07 40,395.26 0.76 989.82

8 30,389.37 31.07 40,395.26 0.75 977.99

9 30,170.32 31.07 40,395.26 0.75 970.94

10 30,599.79 31.07 40,395.26 0.76 984.76

11 24,050.36 31.07 32,316.21 0.74 773.99

Нийт 308,984.54 1.00 9,943.74

Ашиглалтын хугацаанд уурхайн хүдэр олборлолтонд 1ш экскаватор ажиллахад

уурхайн бүтээл болон хэрэгцээг бүрэн хангахаар байна.

Хүснэгт №27. Шавар тээвэрлэлтэд ажиллах HOWO-30 автосамосвалын бүтээлийн

тооцоо

№ Үзүүлэлт Х.н 2020 он

1 Автосамосвалын марк - Sinotruck-HOWO

2 Тээврийн зай, нэг талдаа м 500.00

3 Даац ашиглалтын нөхцөлөөр - TRUE

4 Тэвш ашиглалтын нөхцөлөөр - FALSE

5 Ачаалах хугацаа сек 370.59

6 Автосамосвалын хөдөлгөөний хугацаа сек 136.29

7 Ачаатай чиглэлд явах хугацаа сек 72.00

8 Хоосон чиглэлд явах хугацаа сек 64.29

9 Автосамосвалын рейсийн хугацаа сек 686.87

10 Экскавацлалтын итгэлцүүр - 0.85

11 Даац ашиглалтын итгэлцүүр - 1.09




12 Утгалтын тоо ш 11

13 Автосамосвалын бэлэн байдлыг тооцох итгэлцүүр - 0.88

14 Операторын ур чадварын итгэлцүүр - 0.85

15 Замын нөхцөл тооцсон итгэлцүүр - 0.85

16 Цагийн бүтээл м 3 28.98

17 Цагийн бүтээл тн 52.16

18 Автосамосвалын ээлжийн бүтээл м 3 289.79

19 Автосамосвалын ээлжийн бүтээл тн 666.53

20 Ээлжийн үргэлжлэх хугацаа цаг 12.00

21 Цаг ашиглалтийн итгэлцүүр - 0.83

22 Ээлжийн тоо ээлж 1.00

23 Хоногийн бүтээл м 3 289.79

24 Хоногийн бүтээл тн 666.53

25 Жилд ажиллах хоног хоног 150.00

26 Жилийн бүтээл м 3 43469.06

27 Жилийн бүтээл тн 99978.84

28 Жилд тээвэрлэх ачаа м 3 30000.00

29 Жилд тээвэрлэх ачаа тн 54000.00

30 Автосамосвалын тоо (тооцооны) ш 0.69

31 Автосамосвалын тоо (Бодит) ш 1.00


33 Худалдаж авах автосамосвалын тоо ш 1.00

34 Нийт автосамосвалын жилийн гүйлт км 2712.86

35 Нийт автосамосвалын жилд ажиллах цаг мото.ц 1035.22

36 Нэг автосамосвалын жилд ажиллах цаг мото.ц 1035.22




Хүснэгт №28. Шавар тээвэрлэлтэд ажиллах HOWO-30 автосамосвалын бүтээлийн

тооцоо/Жил тус бүрээр/


жил

Жилд

тээвэрлэх

шаврын

хэмжээ, м 3

Цагийн

бүтээл, м 3

Жилийн

бүтээл, м 3


тоо, ш

Мотоцаг

Гүйлт,

км

1 10668.00 28.8 14995.4 0.71 369.9 9839.9

2 29751.58 28.3 36814.3 0.81 1050.6 30186.3

3 31002.11 28.1 36506.2 0.85 1104.0 32866.8

4 30242.53 27.8 36120.0 0.84 1088.5 33734.3

5 30945.54 27.7 36066.3 0.86 1115.4 34794.3

6 30407.96 27.6 35876.8 0.85 1101.8 35030.6

7 30756.96 27.5 35814.1 0.86 1116.4 35716.1

8 30389.37 30.2 39244.0 0.77 1006.7 21285.6

9 30170.32 30.0 39019.8 0.77 1005.2 21966.3

10 30599.79 30.0 38945.7 0.79 1021.4 22561.0

11 24050.36 30.2 31395.2 0.77 796.7 16845.6

Нийт 308984.54 1.00 10776.6 294826.7

Ашиглалтын хугацаанд уурхайн шавар тээвэрлэлтэд HOWO-30 маркийн

автосамосвал 1 ш ажиллахад уурхайн бүтээл хэрэгцээг бүрэн хангахаар байна.




IX.1.10. Овоолгын технологи

Уурхайн хөрс хуулалтыг дотоод овоолготой тээвэртэй ашиглалтын

системээр ашиглах бөгөөд уурхайгаас хуулсан хөрсийг уурхайн олборлолтоос

үүссэн хоосон орон зайд овоолго үүсгэн буулгахаар төлөвлөсөн.

Уурхайгаас хөрсний овоолгод хураагдах хөрсний хэмжээг жил тус бүрээр

доорх хүснэгтэд харуулав.

Хүснэгт №29. Овоолгод хураагдах хөрсний хэмжээ


Жилд хуулах хөрсний

хэмжээ, м 3

Дотоод овоолгод хураагдах хөрсний

хэмжээ, м 3 /сийрэгжсэнээр/

1 342.00 427.50

2 1,886.15 2,357.68

3 3,485.81 4,357.26

4 3,747.56 4,684.45

5 3,531.97 4,414.96

6 3,646.55 4,558.18

7 3,611.10 4,513.88

8 3,442.54 4,303.18

9 3,556.45 4,445.56

10 3,619.96 4,524.94

11 2,857.86 3,572.32

Нийт 33,727.93 42,159.92

Ашиглалтын хугацаанд хөрсний овоолгод сийрэгжсэнээр нийт 42,159.9 м 3

хөрс хураагдана.

IX.1.11. Туслах процесс

Уурхайгаас олборлосон уурхайн дэргэдэх шаврын түр агуулахаас ачих

ажилд 3 м 3 утгуурын багтаамж бүхий luigong ZL-50C маркийн утгуурт ачигч

ажиллана.




Хүснэгт №30. ZL-50C утгуурт ачигчийн техникийн тодорхойлолт

№ Үзүүлэлт

Хэмжих

нэгж

Утга

1 Хөдөлгүүрийн загвар - WD61567G3-36

2 Шанаганы багтаамж 3

3 Ажлын нийт жин тн 16.5

4 Моторын хүчин чадал kW 162

5 Цикл хугацаа сек 30

6 Түлш зарцуулалт

л\ц

(дундаж

18-20

7 Хамгийн их ачих өндөр м 2.97

Хүснэгт №31. Шавар ачилтанд ажиллах утгуурт ачигчийн бүтээлийн тооцоо


1 Утгуурт ачигчийн марк - ZL-50C

2 tум Ажлын мөчлөгийн үргэлжлэх хугацаа сек 62.00

3 tут Чулуулгийг утгах хугацаа сек 12.00

4 Lш Сэлгээ хийж шилжих нэг талын зай м 25.00

5 Uд Утгуурт ачигчийн хөдөлгөөний дундаж хурд м/c 1.00

6 Ет Утгуурын багтаамж м 3 3.00

7 Qц.уа Утгуурт ачигчийн цагийн бүтээл м 3 100.68

Qц.уа Утгуурт ачигчийн цагийн бүтээл тн 261.78

8 Qэ.уа Утгуурт ачигчийн ээлжийн бүтээл м 3 1006.84

Утгуурт ачигчийн ээлжийн бүтээл тн 2617.78

9 Утгуурт ачигчийн бэлэн байдлыг тооцох итгэлцүүр - 0.80

10 Куч Операторын ур чадварыг тооцох итгэлцүүр - 0.85

11 Кхя Хаягдлыг тооцох итгэлцүүр - 0.85




12 Кца Утгуурт ачигчийн цаг ашиглалтын итгэлцүүр - 0.83

13 Тэ Ээлжийн үргэлжлэх хугaцаа цаг 12.00

14 Qх.уа Утгуурт ачигчийн хоногийн бүтээл м3/хоног 1006.84

Утгуурт ачигчийн хоногийн бүтээл тн/хоног 1812.31

15 Qуаж Жилийн бүтээл м 3 /жил 130889.03

16 Qуаж Жилийн бүтээл тн/жил 235600.26

17 Жилд хийх ажил м 3 /жил 30000.00

18 Жилд хийх ажил тн/жил 54000.00

19 Шаардагдах утгуурт ачигчын тоо ш 0.23


21 Худалдаж авах тоо ш 1.00

22 Жилийн ажиллах цаг Мото.цаг 297.96

23 Нэг утгуурт ачигчийн жилд ажиллах цаг Мото.цаг 297.96

24 Нэг утгуурт ачигчийн жилийн гүйлт км 1557.09

Хүснэгт №32. Шавар ачилтанд ажиллах утгуурт ачигчийн бүтээл, хэрэгцээний

тооцоо /сар тус бүрээр/


Жилд

олборлох

шаврын

хэмжээ, м 3

Цагийн

бүтээл,

тн

Жилийн

бүтээл, м 3


тоо, ш

Мото-цаг

1 10,668.00 100.68 52,355.61 0.20 105.96

2 29,751.58 100.68 130,889.03 0.23 295.49

3 31,002.11 100.68 130,889.03 0.24 307.92

4 30,242.53 100.68 130,889.03 0.23 300.37

5 30,945.54 100.68 130,889.03 0.24 307.35

6 30,407.96 100.68 130,889.03 0.23 302.01

7 30,756.96 100.68 130,889.03 0.23 305.48




8 30,389.37 100.68 130,889.03 0.23 301.83

9 30,170.32 100.68 130,889.03 0.23 299.65

10 30,599.79 100.68 130,889.03 0.23 303.92

11 24,050.36 100.68 104,711.23 0.23 238.87

Нийт 308,984.54 1.00 3,068.86

Ашиглалтын хугацаанд шавар ачих ажилд ZL-50С маркийн утгуурт ачигч 1

ш ажиллахад уурхайн хэрэгцээг бүрэн хангахаар байна.

Уурхайн туслах ажлууд болох хөрсний овоолго нээх, ул талбай засах, зам

болон овоолгын хөмсөг далан тавих, засах зэрэг бүхий л туслах ажилд шавар

ачилтад ажиллаж буй утгуурт ачигчийг ашиглана. Туслах ажилд ашиглагдах

утгуурт ачигчийн бүтээлийн тооцоог доорх хүснэгтэд үзүүллээ.




Хүснэгт №33. Уурхайн туслах ажилд ажиллах утгуурт ачигчийн бүтээлийн тооцоо


1 Утгуурт ачигчийн марк - ZL-50C

2 tум Ажлын мөчлөгийн үргэлжлэх хугацаа сек 150.00

3 tут Чулуулгийг утгаж түрэх хугацаа сек 25.00

4 Lш Сэлгээ хийж шилжих нэг талын зай м 50.00

5 Uд Утгуурт ачигчийн хөдөлгөөний дундаж хурд м/c 0.80

6 Ет Утгуурын багтаамж м 3 3.00

7 Qц.уа Утгуурт ачигчийн цагийн бүтээл м 3 46.08

Qц.уа Утгуурт ачигчийн цагийн бүтээл тн 92.16

8 Qэ.уа Утгуурт ачигчийн ээлжийн бүтээл м 3 460.80

Утгуурт ачигчийн ээлжийн бүтээл тн 921.60

9 Утгуурт ачигчийн бэлэн байдлыг тооцох итгэлцүүр - 0.80

10 Куч Операторын ур чадварыг тооцох итгэлцүүр - 0.80

12 Кца Утгуурт ачигчийн цаг ашиглалтын итгэлцүүр - 0.83

13 Тэ Ээлжийн үргэлжлэх хугaцаа цаг 12.00

14 Qх.уа Утгуурт ачигчийн хоногийн бүтээл м 3 /хоног 460.80

Утгуурт ачигчийн хоногийн бүтээл тн/хоног 921.60

15 Qуаж Жилийн бүтээл м 3 /жил 59904.00

16 Qуаж Жилийн бүтээл тн/жил 119808.00

17 Жилд хийх ажил м 3 /жил 1750.00

18 Жилд хийх ажил тн/жил 3500.00

19 Шаардагдах утгуурт ачигчын тоо ш 0.03


21 Худалдаж авах тоо ш 1.00

22 Жилийн ажиллах цаг Мото.цаг 37.98




23 Нэг утгуурт ачигчийн жилд ажиллах цаг Мото.цаг 37.98

24 Нэг утгуурт ачигчийн жилийн гүйлт км 164.06

Хүснэгт №34. Туслах ажилд ажиллах утгуурт ачигчийн бүтээл, хэрэгцээний тооцоо

/Жил тус бүрээр/


Жилд хийх

ажлын

хэмжээ, м 3

Цагийн

бүтээл,

м 3

Жилийн

бүтээл, м 3


тоо, ш

Мото-цаг

1 171.00 46.08 23961.60 0.01 3.71

2 943.07 46.08 59904.00 0.02 20.47

3 1,742.90 46.08 59904.00 0.03 37.82

4 1,873.78 46.08 59904.00 0.03 40.66

5 1,765.98 46.08 59904.00 0.03 38.32

6 1,823.27 46.08 59904.00 0.03 39.57

7 1,805.55 46.08 59904.00 0.03 39.18

8 1,721.27 46.08 59904.00 0.03 37.35

9 1,778.22 46.08 59904.00 0.03 38.59

10 1,809.98 46.08 59904.00 0.03 39.28

11 1,428.93 46.08 47923.2 0.03 31.01

Нийт 16,863.97 1 365.97

Ашиглалтын хугацаанд уурхайн туслах ажилд шавар ачилтанд ажиллах

утгуурт ачигчийг ашиглахад уурхайн хэрэгцээг бүрэн хангахаар байна.




IX.2. Үйлдвэрлэлийн технологи

IX.2.1. Тоосгоны үйлдвэрийн ажиллах хүч

Үйлдвэрийн үйл ажиллагаа хэвийн өндөр бүтээмжтэй, үр ашигтай ажиллах

нь удирдлага зохион байгуулалтын бүтэц, тэдгээрийн бодлого, ажил зохион

байгуулалтаас ихээхэн шалтгаална.

Удирдлага нь үйлдвэрийн үйл ажиллагааны ерөнхий чиглэлийг

тодорхойлох, үйлдвэрлэл санхүүгийн төлөвлөгөө, үндсэн үзүүлэлт, норматив,

гүйцэтгэлийн тайлан, ашиг ба бүтээгдэхүүний хуваарилалт, орон тооны бүтэц,

төсвийг батлах зэргээр ажиллана.

Төслийн талбай дээрх үйл ажиллагаа нь түүхий эд татан авалт,

үйлдвэрлэл, бүтээгдэхүүн тээвэрлэлт, гэсэн үндсэн гурван хэсгээс бүрдэнэ.

Үйлдвэрлэлийн өдөр тутмын үйл ажиллагаанд чухал нөлөөтэй усан хангамж,

цахилгаан хангамж, материал техникийн хангамж, засвар механикийн үйл

ажиллагааг цогцоор нь төлөвлөх зайлшгүй шаардлагатай.

Тоосгоны үйлдвэрийг үйлдвэрийн дарга удирдах бөгөөд түүний удирдлага

зохион байгуулалтын бүтцэд дараах нэгжүүд хамаарна. Үүнд:

• Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуй, байгаль орчны хэсэг.

Тоосгоны үйлдвэрт ХАБЭА-ны инженер зайлшгүй байх ба байгаль орчны

мэргэжилтнийг гэрээгээр авч ажлуулах бөгөөд эдгээр нь ажилтны амь нас,

эрүүл мэнд, байгаль орчныг хамгаалах бодлогыг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй

ажиллана.

• Үйлдвэрлэлийн хэсэг. Үйлдвэрлэлийн хэсэг нь Бутлан бэлтгэх хэсэг;

хольж зуурах хэсэг, хэвлэх хэсэг, шатаах хэсэг; хөргөх хэсэг, бэлэн

бүтээгдэхүүн хадгалах хураах хэсэг гэсэн үндсэн бүтэцтэй байх бөгөөд

хэрэглэгчдийн стандарт шаардлагад бүрэн тоосгоны үйлдвэрлэлийг

явуулна.

• Засвар механикийн цех. Үйлдвэрийн бүхий л төрлийн машин, тоног

төхөөрөмжийн найдвартай ажиллагааг хангах үндсэн зориулалттай.

Үйлдвэрийн дарга үйл ажиллагааг удирдаж түүний бүрэлдэхүүнд машин,




тоног төхөөрөмжийн өдөр тутмын үзлэг, техникийн үйлчилгээ, засварын

(урсгал засвар, их засвар) ажлуудыг гардан гүйцэтгэх үүрэгтэй засварчин,

гагнуурчин зэрэг хөрвөх чадвартай мэргэжлийн ажилчид ажиллана.

Хүснэгт №35. Тоосгоны үйлдвэрийн ажилчдын орон тоо, цалин

№ Албан тушаал Орон тоо

Захиргаа удирдлагын хэлтэс

1 Үйлдвэрийн дарга 1

2 Технологич инженер 1

3 Цахилгааны инженер 1

4 ХХААЭАхуйн мэргэжилтэн 2

5 Борлуулалтын менежер 1

6 Нягтлан, нярав 1

Нийт 7

Үйлдвэрлэлийн хэсэг

1 Үйлдвэрийн оператор 4

2 Үйлдвэрийн ажилтан 8

3 Агуулахын ачилт хариуцсан ажилтан 2

Нийт 14

Механик, засварын хэсэг

1 Засварчин 1

2 Гагнуурчин 1

Нийт 2

Нийт дүн 23

Тоосгоны үйлдвэрийн үйл ажиллагааны хүрээнд нийт 11 ажил, мэргэжлийн

23 ажлын байр шинээр бий болно. Үйлдвэр хоногт 1 ээлжээр ажиллах ба ээлжийн

үргэлжлэх хугацаа 12 цаг байна.




Ажилчдын орон тоог төслийн хүчин чадал, төслийг хэрэгжүүлэхэд зайлшгүй

шаардлагатай техник, тоног төхөөрөмжийн тооноос хамааруулан гаргав. Төслийн

хүчин чадлыг эзэмших, төлөвлөгөөт зорилтыг биелүүлэхэд энэхүү орон тоо

хүрэлцээтэй.

Инженер техникийн ажилтнуудаас бусад шатны ажилтнуудыг орон нутгийн

иргэдээс шууд сонгон шалгаруулж авах бөгөөд мэргэжил олгох, мэргэжлийн

мэдлэг, чадвар, дадлагыг дээшлүүлэх сургалтад хамруулна.

Үйлдвэрийн үйл ажиллагаанд шаардлагатай бөгөөд дээр дурдагдаагүй

ажилчдыг үйлдвэрийн захиргаа өөрийн шийдвэрээр нэмэлт ажилчид болгон авах

боломжтой.

Төлөвлөгдөөгүй ажил, үйлчилгээнээс шалтгаалан гарах орон тоог

үйлдвэрийн захиргаа шийдвэрлэнэ. Үйлдвэрийн захиргаа ажилтан нэг бүртэй

хөдөлмөрийн гэрээ байгуулан ажлын байраар хангахдаа ажлын байрны

тодорхойлолтыг боловсруулан батлаж мөрдүүлнэ.




IX.2.2. Тоосгоны үйлдвэрийн хөрөнгө оруулалт, эдийн засгийн тооцоо

Төслийг хэвийн тасралтгүй явуулан, бүрэн ашиглалтанд оруулахад

нийтдээ 1343.0 сая төгрөгний хөрөнгө оруулалт шаардлагатай бөгөөд үүнээс ил

уурхайн машин тоног төхөөрөмжид 495.0 сая төгрөг, тоосгоны үйлдвэрийн бүтээн

байгуулалтад 478.8 сая төгрөг, дэд бүтэц барилга байгууламжид 269.5 сая төгрөг

хөрөнгө оруулалт хийхээр төлөвлөсөн.

Хүснэгт №36. Тоосгоны үйлдвэрийн хөрөнгө оруулалт

№ Тоног төхөөрөмжийн Үйлдвэрлэсэн

улс

Тоо

ширхэг

Нэгж

үнэ,

сая.төг

Нийт

1 Чулуулаг ялгах дугуй шигшүүр Хятад 1 15 15.00

2 Анхан шатны бутлуур/булт/ Хятад 1 30 30.00

3 Хоёрдогч шатны нарийн

бутлуур/булт/

Хятад 1 22 22.00

4 Нунтаглагч/босоо тээрэм/ Хятад 1 45 45.00

5 Завсарын бункер/агуулах/ Хятад 1 15 15.00

6 Шавар бэлтгэх хэсгийн туузан

дамжуулагч

Хятад 1 34 34.00

7 Хэвлэгч Хятад 1 65 65.00

9 Хэвлэгчийн тэжээлийн болон

гаргалтын дамжуулагч

Хятад 1 20 20.00

10 Зүсэгч Хятад 1 45 45.00

11 Зүсэгчийн гаргалтын


12 Шатаах зуух руу шилжүүлэх

багц төхөөрөмж

13 Шатаах зуухны хэсэг, багц

төхөөрөмж

Хятад 1 28 28.00

Хятад 1 25 25.00

Хятад 1 100 100.00

15 Багцлах төхөөрөмж, Хятад, 1 12 12.00

16 Бусад Хятад 1 22.8 22.80




Дүн 478.8

IX.2.3. Тоосго үйлдвэрлэх технологи

Тоосгыг шавар (байгалийн шаврыг өндөр температурт шатааж гарган

авдаг), силикат (шохойн чулуу - элс) гэсэн хоёр төрөлд хуваадаг. Тоосго нь

хийцийн хувьд цул ба хөндий гэсэн хоёр төрөлтэй.

Хөндий тоосго нь (манайхан нүхтэй тоосго гэж нэрлэх ньтүгээмэл байдаг

бөгөөд энэ төрлийн тоосго нь дээрээс доод хэсэг хүртлээ геометрийн зөв дүрс

бүхий хөндий зайтай байдаг учир цаашид "хөндий" тоосго гэж нэрлэж явах нь

зүйтэй болов уу) жин бага, түүхий эдийн орц бага, дулаан барих чанар сайн

(агаар бүхий хөндийтэй учир), дуу чимээг сайн тусгаарладаг.

Цул тоосгыг барилгад зөвхөн ханын дүүргэгч материал болгон ашиглаад

зогсохгүй суурь, цоколын хэсгийн өрлөг, пийшин, камин, зуухны яндан гэх мэтийн

хийцийн өрлөгт хэрэглэж болдог. Тоосгоны бат бөх чанарын үзүүлэлт нь марк

байдаг бөгөөд М үсгээр тэмдэглэн тоон үзүүлэлтийн (1см 2 гадаргууд дарах жинг

тэсвэрлэх үзүүлэлт) хамт илэрхийлэгддэг. Тоосгоны энэ үзүүлэлт нь 25 кг/м 2 -ын

алхалттай М75, М100, . . . , М300 хүртэл хэмжээстэй байдаг. Зориулалтаар нь

хана дүүргэлтийн, өнгөлгөөний, гоёлын, ландшафтын гэх мэтээр ангилж болдог.

Өнгөлгөөний тоосгоны хувьд гадна өнгөн хэсэг нь геометрийн зөв

хэлбэртэй, жигд өнгөтэй, тэгш гадаргуутай байх шаардлагатай. Зарим тохиолдолд

хана дүүргэлтийн тоосгонд барьцалдах чанарыг нэмэхийн тулд доод, дээд хэсэгт

нь долгиолсон гадаргуу гаргасан байдаг.

Тоосгыг ихэнх тохиолдолд "Улаан" гэж нэрлэдэг. Ерөнхийдөө байгалиас

улаан, шар тоосгыг гарган авдаг хэдий ч шаврын найрлаганд дурын өнгийн

пигмент нэмэх байдлаар хүссэн өнгөө гарган авах бололцоотой. Манайд хэрэглэж

буй тоосго нь стандартын хувьд 250x125x65 мм гэсэн хэмжээтэй байдаг.

Өнөө үед бараг бүх үйлдвэрүүд жилийн турш тоосго үйлдвэрлэж байна.

Харин манайд тоосгыг түүхий эд олборлолт болон барилгын улирлаас шалтгаалж

4-11 сард үйлдвэрлэж байна. Тоосго үйлдвэрлэх 2 технологи байдаг байна. Үүнд:




Шатаах технологи: Энэ технологийн үндсэн зарчим нь шаврыг олборлон,

бэлтгэсэн санд 3-4 хонуулж дараа нь чулуу болон бусад зүйлээс нь ялган бэлтгэж

хэвлэнэ. Дараа нь хатаах камерт уураар хатааснаар тоосго жигд хатаагддаг

байна. Тоосго нь 1000 градуст шатаагдснаар бэлэн болдог.

Шатаалтгүй технологи: Энд гипер эсвэл трибо хэвлэх аргыг ашигладаг

байна. Эхний шатанд дүүргэгч түүхий эдийг 3-5 мм-ийн ширхэгжилттэй бэлтгэн

холигчид барьцалдуулагчийн хамт хольж нэгэн жигд бэлдэцийг бий болгоно.

Барьцалдуулагч нь ус болон цемент зэрэг материалууд байдаг ба өндөр

даралтанд шахаж хэвлэнэ. Зарим тохиолдолд нам даралтанд сэгсэрч хэвлэж

бэхжүүлдэг байна. Үйлдвэрлэгдэж гарснаас хойш 3-7 хоногт ердийн бэхжилтээ

авдаг байна.

Байгаль дээрх шаврын ангилал:

1. Зөөлөн эсвэл элсэрхэг шавар:

Энэ төрлийн шаврын багагүй хэсгийг нь хөнгөнцагааны исэл бүрдүүлэх

бөгөөд дийлэнх хэсгийг цахиур исэл бүрдүүлдэг байна. Элсний агуулга нь тоосго

хагарах, овор хэмжээ багасахаас урьдчилан сэргийлэхэд чухал нөлөөтэй байдаг

байна. Иймд шавар дахь шохойн нэмэлт нь элсийг хайлуулж, улмаар тоосгоны

хатуулгийг нэмэгдүүлэхэд тусалдаг.

Хүснэгт №37. Зөөлөн элсэрхэг шаврын ерөнхий агуулга, найрлага

№ Нэршил Томъёо Агуулга, %

1 Хөнгөнцагааны исэл AL2O3 27

2 Цахиурын исэл SiO2 65

3 Шохойн чулуу CaO 1

4 Магнийн исэл MgO 1

5 Төмрийн исэл Fe2O3 1

6 Органик хольц 5

Нийт 100

2. Шохойн шавар:

Энэхүү төрлийн шаварт хөнгөнцагаан болон цахиурын исэл ихээр

агуулагдахаас гадна нэлээд их хэмжээний шохойн чулуу агуулагддаг байна. Ийм

төрлийн шавар нь ерөнхийдөө сайн тоосгоны үндсэн түүхий эд болдог байна.




Гэхдээ зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс илүү шохой агуулж байх нь хүсээгүй үр

дагаврыг бий болгож, тоосгоны чанарт сөргөөр нөлөөлдөг тул сөрөг нөлөөг

бууруулахын тулд заримдаа элс болон шаврыг хольцод нэмнэ.

Хүснэгт №38. Шохойн шаврын ерөнхий агуулга, найрлага

№ Нэршил Томъёо Агуулга, %

1 Хөнгөнцагааны исэл AL2O3 10

2 Цахиурын исэл SiO2 35

3 Шохойн исэл болон Магнийн исэл CaO, MgO 48

4 Төмрийн исэл Fe2O3 3

5 Шүлт

NaOH, KOH, MgOH,

Ca(OH)2

4

Нийт 100

3. Цэвэр шавар:

Энэхүү шавар нь хөнгөнцагаан болон цахиураас бүрддэг бөгөөд үүнийг

заримдаа цэвэр шавар эсвэл өөхөн шавар гэж нэрлэдэг. Цэвэр шаврыг тоосго

хийхэд шууд ашиглаж болох боловч түүхий тоосгыг хатаах үед хагарах, хэт их

агшилт явагдаж ширгэж багасдаг байна.

Тиймээс ийм шаварт элс, үнсний нэмэлтийг нэмэх замаар орц найрлагын

оновчтой горимыг бүрдүүлж засдаг. Элс нь агшилт явагдахаас сэргийлдэг байна.

Тоосгоны үйлдвэрийн үйлдвэрлэлийн технологи: Төсөл хэрэгжих талбай

нь Баян-Өлгий аймгийн Өлгий сумын нутагт орших бөгөөд сумын төвийн чанх

баруун зүгт 8 км-ийн зайд байрлана. Тус бүс нутаг нь Монгол Улсын нийслэл

Улаанбаатар хотоос хэт алслагдмал буюу 1700 гаруй км зайтай байрлах тул

бараа материалын үнэ харьцангуй өндөр байдаг байна.

Ялангуяа барилгын материалын хэрэглээ жилээс жилд өсөн нэмэгдэж буй

энэ цаг үед тухайн сум орон нутгийн нөөц бололцоог ашиглан барилгын

материалын үйлдвэрлэл явуулах зайлшгүй шаардлага бий болж байна.

“Чулуут толгой” нэртэй шаврын ордоос төлөөлөхүйц дээжүүдийг авч

“Барилга архитектур корпораци”-д хүргүүлж химийн шинжилгээг хийлгэсэн бөгөөд

шинжилгээний үр дүнгээс үзэхэд тус ордын шавар нь дээрх ангиллаар зөөлөн




элсэрхэг болон цэвэр шаврын ангилалд хамаарагдахаар байна. Доор хүснэгтэд

лабораторийн химийн шинжилгээний дүнг үзүүллээ.

Хүснэгт №39. Химийн шинжилгээний дүн

№ Дээж SiO 2 Al 2O 3 Fe 2O 3 CaO MgO Na 2O K 2O SO 3 Шатаалтаас

гарах

хорогдол

1 БӨ-1 59.36 12.83 1.79 10.31 2.01 1.78 1.39 0.22 9.89

2 БӨ-2 53.70 13.01 1.32 13.05 2.13 1.43 1.00 0.28 13.77

3 БӨ-3 63.12 11.77 1.61 9.03 1.96 2.01 1.26 0.20 8.67

Шаврын гадаад байдал: Нунтаг болон багсармал хэсгээс тогтсон бөгөөд

багсармал хэсэг нь давамгайлсан шар өнгийн шавар байх ба ургамлын хольцгүй,

хайрга чулууны бохирдолтой. Давсны хүчил эрчимтэй үйлчилнэ.

Хүснэгт №40. Бохирдолт

Шигшүүрийн нүхний хэмжээ, мм >5 5-2 2-1 1-0.5 Бүгд

Шигшүүр дээрх үлдэж жингийн 2 0.3 1.06 1.3 4.66

хувиар

Хүснэгт №41. Ширхэгийн бүрэлдэхүүн

Шигхэгийн хэмжээ, мк >63 63-20 20-6.3 6.3-2 2>

Эзлэх хэмжээ, жингийн хувиар 15.24 5.79 9.11 23.18 46.69

Дээрх хүснэгтээс үзэхэд элсэрхэг хэсэг-17.79%, тоосорхог хэсэг-24.75%,

Шаварлаг хэсэг-57.46% бүрдүүлж байна.

Хүснэгт №42. Технологийн шинж чанар

№ Урсалтын хязгаар Тасралтын Уян зөөлөн чанар Хэвлэлтийн чийг

хязгаар

1 18.09 10.9 8.0 17.04

Хүснэгт №43. Шатаасан сорьцийн шинж чанар

Шатаасан

температу

р, 0 С

Агшилт, %

Хатаа Шатаа

лт лт

Ерөнхи

й

Ус

шингээл

т, %

Дунда

ж

нягт,

г/см 3

Хүйтэн

тэсвэрлэл

т, коэф

Батбэх, кгх/см 2

Шахалт Гулзайлт

ын ын

900 8.67 0.33 8.78 18.56 1.64 0.95 197.6 98.2

950 8.67 0.33 9.0 18.78 1.62 0.95 206.3 97.8

100 8.67 0.56 9.22 19.09 1.59 0.95 214.3 111.7




Дээрх шинжилгээний үр дүнгүүдээс үзэхэд шавар нь MNS2513-99-д заасан

ширхэглэлийн бүрэлдэхүүний үзүүлэлтээр ердийн ба нүхтэй хөндий тоосго,

дээврийн ваар, хөндийт эдлэл үйлдвэрлэх шаврын ангилалд багтах ба 900-

1000 0 С температурт шатаасан сорьцын физик-механик шинж чанарын

үзүүлэлтээр 100-аас дээш маркийн тоосго үйлдвэрлэх боломжтой нь батлагдсан.

Иймд энэхүү төслийн хүрээнд байгалийн шаврыг өндөр температурт

шатааж барилгын хөндий тоосго үйлдвэрлэхээр төлөвлөж байгаа бөгөөд шатаах

технологиор гарган авсан тоосго нь бат бөх чанар сайтай байдаг байна.

Уурхайгаас олборлосон шаврыг үйлдвэрийн хүлээн талбайд нөөцлөн

хуримтлуулах бөгөөд нөөцийн талбайгаас шаврын утгуур ачигчын

тусламжтайгаар анхан шатны хүлээн авах бункерт тэжээж өгөх ба шавар нь 2

шатны бутлуураар бутлагдана.

Бутлагдсан шаврыг босоо тээрэмд тэжээн нунтаглах бөгөөд нунтаглагдсан

шаврыг завсрын бункерт тэжээж өгөх ба завсрын бункерээс үйлдвэрлэлд

шаардлагатай шаврыг холигч төхөөрөмжид шилжүүлэн хольж бултгэнэ. Сайтар

хольж нэгэн жигд ширхэглэл, чийглэг бүхий шаврыг хэвлэгч төхөөрөмжийн хүлээн

авах бункерт тэжээж өгөх ба хэвлэгч нь стандартын шаардлага бүрэн нийцсэн

хэмжээ бүхий тоосгыг хэвлэн гаргах бөгөөд бэлэн болсон тоосгоны бэлдэцийг

шатаах зууханд хийн 1000 0 С-ийн температурт шатаан тоосго үйлдвэрлэх юм.

.

Зураг№12. Тоосго үйлдвэрлэх технологийн бүдүүвч схем




Барилга архитектурын лабораторид хийлгэсэн шинжилгээний дүнгээс

үзэхэд тухайн ордын шаврыг ашиглан М100 маркийн тоосго үйлдвэрлэх

боломжтой нь тогтоогдсон бөгөөд бид бүхэн энэхүү төслийн хүрээнд зорилтот зах

зээлдээ тулгуурлан M150-200 маркийн тоосго үйлдвэрлэн зах зээлд нийлүүлэхээр

төлөвлөсөн. М150-200 маркийн тоосго үйлдвэрлэхийн тулд нэмэлтээр элс,

шохойн чулуу болон бага зэрэг нүүрс ашиглахаар төлөвлөөд байна.

Тоосгоны үйлдвэрийн эцсийн бүтээгдэхүүн болох тоосгоны 70% нь сайн

чанарын буюу M150-200 маркийн тоосго байх ба сайн чанарын тоосго

үйлдвэрлэхийн тулд тоосгоны үндсэн түүхий эдийг дараах найрлагад нийцүүлэх

шаардлагатай юм.

Хүснэгт №44. Сайн чанарын M150-200 маркийн найрлага

№ Бүтээгдэхүүний нэр Эзлэх хувь, %

1 Хөнгөнцагааны исэл 20-30%

2 Цахиурын исэл/шавар, элс/ 50-60

3 Шохойн чулуу 10%

4 Магнийн исэл <1%

5 Төмрийн исэл <7%

6 Шүлт/ NaOH, KOH, MgOH, Ca(OH) 2/ <10%

7 Бусад/Нүүрс хүчлийн хий-CO 2, Хүхрийн хүчил-SO 3, ус/ Маш бага хувиар

Нийт 100%

“Барилга архитектурын лаборатори”-д хийлгэсэн химийн шинжилгээний үр

дүнгээс үзэхэд тухайн ордоос олборлох шавар нь сайн чанарын тоосго

үйлдвэрлэх түүхий эдийн шаардлагад нийцэх бүрэн боломжтой нь тогтоогдсон

бөгөөд цахиурын исэл, шохойн чулуу, магнийн исэл болон шүлтийн агуулга нь

стандарт шаардлагад нийцэж байгаа бөгөөд бага зэрэг магнийн исэл, элс,

нүүрсний нунтаг нэмэх шаардлагатай байна.

Дээрх шинжилгээний үр дүнгүүд болон сайн чанарын тоосгоны орцын

стандартад нийцүүлэн тухайн ордоос олборлосон шаврын нийт массын 15%-тай

тэнцэх хэмжээний элс, 5% тэнцэх хэмжээний магнийн исэл, 1%-тай тэнцэх

хэмжээний нүүрс, 3%-тай тэнцэх хэмжээний усыг нэмэхээр тооцлоо.

Хүснэгт №45. Тоосго үйлдвэрлэх орцуудын норм,

№ Бүтээгдэхүүний нэр Эзлэх хувь, %




1 Ордоос олборлох шавар 77

2 Бусад ордоос авах элс 15

3 Магнийн исэл 5

4 Нүүрс 1

5 Ус 3

Нийт 100

Тоосгоны үйлдвэрийн эцсийн бүтээгдэхүүн болох тоосгоны 30% нь дунд

чанарын буюу M100 маркийн тоосго байх ба уг тоосгоны үйлдвэрлэлд нэмэлт

бүтээгдэхүүн хэрэглэхгүй бөгөөд тухайн ордоос олборлосон шаврын нийт массын

1%-тай тэнцэх хэмжээний нүүрс, 3%-тай тэнцэх хэмжээний усыг нэмэлтээр

ашиглана.




IX.3. Төслийн талбайн байршил

Төсөл хэрэгжих талбайн нь Баян-Өлгий аймаг Өлгий сумын нутагт

хамаардаг бөгөөд Баян-Өлгий аймаг нь Монгол Улсын хамгийн баруун хязгаар

Алтайн нурууны далайн түвшинээс 1301-4374 м(нийт нутгийн 95.3 хувь далайн

түвшингээс 1600 м-ээс дээш) өргөгдсөн, мөнх цаст өндөр уулсаар хүрээлэгдсэн,

45.8 мянган хавтгай дөрвөлжин км газар нутагтай.

ОХУ-ын Алтайн БН Улс (225 км), БНХАУын ШУӨЗО (450 км), Монгол Улсын

Ховд (450 км), Увс (165 км) аймгуудтай хиллэдэг. Тус аймаг нь нийслэл

Улаанбаатараас 1760 км зайд оршдог, аймгийн төв Өлгий хотод 32 мянган хүн

оршин суудаг.

Өлгий онгоцны буудал

Төслийн талбай

Ховд гол

Өлгий хот

Зураг№13. Төслийн талбайн байршил

Уурхайн талбайн дэргэдүүр цахилгааны шугам дайран өнгөрдөг тул

тоосгоны үйлдвэрийг уурхайн талбайд байгуулахаар төлөвлөсөн бөгөөд үйлдвэр

нь жил бүрийн 4-р сараас 10-р сарыг хүртэлх хугацаанд ажиллаж байх тул

үйлдвэрийн дэргэд ажилчид түр амрах байр, цайны газар, харуулын байр зэргийг

байгуулахаар төлөвлөсөн.

Үйлдвэр нь хоногийн 1 ээлж буюу өдрийн цагаар ажиллах тул үйлдвэрийн

ажилчид нь Өлгий хотоос ажилдаа ирж очиж байх бүрэн боломжтой бөгөөд

аймгийн төв 8 км орчим зайтай юм. Төсөл хэрэгжих талбайд барьж байгуулах




ажилчдын түр амрах байр, оффис, үйлдвэрийн байр, цайны газар, агуулах зэргийг

сэндвичээр барьж байгуулахаар төлөвлөж байна.

IX.4 Дэд бүтцийн байгууламжийн жагсаалт

IX.4.1. Оффис, ажилчдын түр амрах байр

Уг байр нь орон нутгийн байгаль, цаг уурын нөхцөлд бүрэн тохирсон

ажилтнуудын ая тухтай орчинд ажиллахад гадаад орчны нөлөөнд аль болох бага

өртөх тохилог, саруулхан зай талбайн ашиглалт сайтай байр байна.

Үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааны стратеги төлөвлөгөө, байгаль орчныг

хамгаалах төлөвлөгөө, аваар устгах төлөвлөгөө, санхүүгийн үйл ажиллагааны

төлөвлөгөөг боловсруулж хэрэгжүүлэх өдөр тутмын үйл ажиллагааны шуурхай

удирдлагыг энэхүү байрнаас зохион байгуулна.

Мөн хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн сургалт, зааварчилгаа,

нийтийн хурал, цуглаан, цаг үеийн шуурхай мэдээлэл зэргийг энд зохион

байгуулна.

IX.4.2. Уурхайн ШТС

ШТС нь төслийн үйл ажиллагаанд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй газарт байрласан

байх шаардлагатай. Автосамосвал болон хийн дугуйт хүнд машин механизмуудыг

шатахуун түлшээр хангахад ашиглагдана.

Зураг№14. Төлөвлөж зөөврийн ШТС




IX.4.3. Уурхайн цахилгаан хангамж

Цахилгааны хэрэглээ нь тоосгоны үйлдвэр, барилга байгууламжийн

хэрэглээ гэсэн 2 хэсгээс бүрдэнэ. Үйлдвэрийн цахилгааны суурь ачаалал нь

хэрэглэгчдийн нэр төрөл, тэдгээрийн тоо хэмжээ, ажиллах тоног төхөөрөмжийн

суурилсан чадал зэргээс шууд хамааралтай.

IX.4.4 Ус хангамж

Үйлдвэрлэл болон унд ахуйн зориулалтаар ашиглах усыг зөөврөөр

хангахаар төлөвлөсөн бөгөөд төслийн талбайгаас 3 км хүрэхгүй зайд Ховд гол

урсан өнгөрдөг бөгөөд сайн чанарын тоосгоны орцын стандартад нийцүүлэн

тухайн ордоос олборлосон шаврын нийт массын 15%-тай тэнцэх хэмжээний элс,

5% тэнцэх хэмжээний магнийн исэл, 1%-тай тэнцэх хэмжээний нүүрс, 3%-тай

тэнцэх хэмжээний усыг нэмэхээр тооцоолсон ба үйлдвэрлэлд ашиглах усыг

төслийн талбайд гүний худаг гарган гүний усаар хангахаар төлөвлөөд байна.

Төслийн өдөр тутмын үйл ажиллагаанд 35 хүн ажиллах бөгөөд нийт

ажилчдын унд ахуйн усны хэрэгцээг зөөврөөр хангахад ямар нэгэн хүндрэл бий

болохгүй болно. Нэг хүний хоногийн усны нормыг тооцохдоо унд ахуйн

зориулалтаар ашиглагдах ус 15 литр, ариун цэврийн зориулалтаар ашиглагдах нь

10 литр байхаар тооцсон.

Хүснэгт№46. Усны хэрэглээ

Тодорхойлолт 2020 он 2021 он 2022 он 2023 он 2024 он 2025 он

Үйлдвэрлэлийн м3 465.9 1299.2 1353.8 1320.7 1351.4 1327.9

усны хэрэглээ

Ахуйн хэрэглээ 145.6 218.4 218.4 218.4 218.4 218.4

Усны зардал сая.т 1.9 4.9 5.1 4.9 5.1 5.0

өг

Тодорхойлолт 2026 он 2027 он 2028 он 2029 он 2030 он Нийт

Үйлдвэрлэлийн м3 1343.1 1327.1 1317.5 1336.3 1050.3 13493.0

усны хэрэглээ

Ахуйн хэрэглээ 218.4 218.4 218.4 218.4 218.4 2329.6

Усны зардал сая.т

өг

5.0 5.0 4.9 5.0 4.0 50.8

Дээрх хүснэгтэд жил тус бүрийн усны хэрэглээг гарган үзүүлсэн бөгөөд жилд

тоосгоны үйлдвэрийн ажиллах бодит хоног хамгийн ихдээ 130 хоног байх ба




үйлдвэрлэлд 10-15м 3 /хоног, ахуйн хэрэглээнд 1.7-2м 3 /хоног ус ашиглагдахаар

тооцоо гарсан.

Иймд төслийн талбайд 1-1.5л/сек ундарга бүхий 1 гүний худгийг гарган

ашиглахад төслийн хүчин чадлыг бүрэн хангахаар тооцоо гарч байгаа ба усны

төлбөрийг тооцохдоо усны экологи-эдийн засгийн үнэлгээнд тусгагдсан арга

аргачлалын дагуу тооцоход үйлдвэрлэлийн хэрэгцээнд ашиглаж буй 1м 3 усны

төлбөрт 3350төгрөг, ахуйн хэрэглээнд ашиглаж буй 1м 3 усны төлбөрт 2396төгрөг

тус тус төлөхөөр тооцооллоо.

IX.5. Байгаль орчин

IX.5.1.Байгаль орчныг хамгаалах удирдлагын систем

“Чулуут толгой” ордыг ашиглах төслийн үйл ажиллагааны байгаль орчинд

нөлөөлөх сөрөг нөлөөллийг аль болох бага байлгахын тулд дараах бодлого

шаардлагуудыг хангана. Төслийн үйл ажиллагаа, бүтээн байгуулалтын стратегийн

гол цөм нь байгаль орчинд хүндэтгэлтэй хандахад оршино. Төслийн үйл

ажиллагаанаас байгаль орчинд нөлөө учруулахаас сэргийлэх, учруулсан нөлөөг

бууруулах арга хэмжээг авч ажилладаг.

Өндөр уулс зонхилсон хуурай хээр нутаг нь байгалийн өвөрмөц тогтоцтой,

түүнийг хамгаалах шаардлагатай байдаг. Бид үйл ажиллагааны үед байгаль

орчинд үзүүлэх нөлөөг бага байлган, дуусах үед байгаль орчинд эерэг нөлөө

үзүүлсэн байх ерөнхий зорилго өмнөө тавьдаг. Өөрөөр хэлбэл, энэ нь бидний үйл

ажиллагаанаас байгаль орчинд учруулах нөлөөг багасгах, байгаль орчны

хамгаалалд хувь нэмрээ оруулах, улмаар үйл ажиллагааны үр дүнд тус бүс нутагт

эцсийн дүндээ үр өгөөж үлдэнэ гэсэн үг юм.

Бид үүнийг хэрэгжүүлэхийн тулд байгаль орчны мэргэжилтнүүд, орон

нутгийн ард иргэдийн санал, зөвлөгөөг тусгаж, олон тооны хөтөлбөр, удирдлагын

арга барилыг хэрэгжүүлж байна. Тухайлбал, ус, агаар, биологийн олон янз байдал,

хог хаягдал, газар зохион байгуулалт зэрэг чиглэлээр олон төрлийн үйл

ажиллагаа, хяналт-шинжилгээний хөтөлбөр хэрэгжүүлдэг.

Орон нутгийн иргэд, удирдлага, мэргэжилтнүүд, мэргэжлийн

байгууллагуудтай зөвлөлдөж, байгаль орчны бодлого, төлөвлөгөөгөө үргэлж




шинэчлэн сайжруулан ажиллахыг зорьдог. Иймд бид үйл ажилллагаандаа байгаль

орчны бодлого менежментийн төлөвлөгөөг баримтлан ажиллана.

IX.5.2. Үйл ажиллагаа явуулахад шаардах зөвшөөрөл

• Уул уурхай хүнд үйлдвэрийн яам АМГ-ын ЭБМЗДүгнэлт

• Техник эдийн засгийн үндэслэлийг хэлэлцсэн АМГ-ын ЭБМЗДүгнэлт

• Байгаль орчны ерөнхий үнэлгээний дүгнэлт

• Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний тайлан

• Байгаль орчны менежментийн төлөвлөгөөний тайлан

• “Ус ашиглах боломжит нөөцийн дүгнэлт

• “Гол мөрний урсац бүрэлдэх эх, усны сан бүхий газрын энгийн

хамгаалалтын бүс, улсын тусгай хамгаалалттай газар нутагтай давхцалтай

эсэх лавлагаа

• Газрын төлөв байдал чанарын, хянан баталгааны дүгнэлт

Хүснэгт №46. Үйл ажиллагаанд баримтлан ажиллах дүрэм, журамууд

№ Дүрэм, журмын нэр Шийдвэр Батлагдсан он Дугаар

1 “Ашигт малтмалын үндсэн журам”

Байгаль орчны сайд, Хөдөө

аж ахуй, үйлдвэр

худалдааны сайдын

хамтарсан тушаал

А121/88/98

2

3

4

5

“Ашигт малтмал ашиглах үйл ажиллагааг

байгаль орчинд сөрөг нөлөөлөл, хохирол

багатай явуулах хөтөлбөр”

Технологийн судалгаа болон эрэл

хайгуулын ажил, өрөмдлөгийн явцад үүссэн

газрын өөрчлөл эвдрэлийг сэргээн

засварлахад зориулан мөнгө хуримтлуулах

журам“

“Байгаль орчны хохирлын үнэлгээ, нөхөн

төлбөр тооцох аргачлал”

“Уул уурхайн үйл ажиллагааны улмаас

эвдрэлд орсон газрыг нөхөн сэргээлт хийх

аргачлал”

Засгийн газрын тогтоол 2006 309

Байгаль орчны сайд, Хөдөө

аж ахуй, үйлдвэр 1998 №89/4/124

худалдааны сайдын


Байгаль орчин, аялал

жуулчлалын сайдын 2010 А-157

тушаал


жуулчлалын сайдын 2009 А-457

тушаал

6

“Уул уурхайн үйл ажиллагааны улмаас

эвдрэлд орсон газрыг нөхөн сэргээх

зардлын үнэлгээ тооцох аргачлал”


жуулчлалын сайд, Эрдэс

баялаг, эрчим хүчний

сайдын хамтарсан тушаал

2010 А-132/112

7

“Уул уурхайн олборлолтын улмаас

эвдэрсэн газрын нөхөн сэргээлтийн

мэдээний маягт- Бох-3”

Байгаль орчны сайдын

тушаал

2009 21




8

9

10

“Усны нөөцийн хомсдол, нөхөн сэргээлтийн

бүртгэлийн журам”

“Нөхөн сэргээлтийн өнөөгийн байдал, эрх

зүйн орчин”

“Археологийн хайгуул, малталт,

судалгааны ажлыг удирдан чиглүүлэх

журам”


тушаал


жуулчлалын сайдын

тушаалын хавсралт

Боловсрол, соёл, шинжлэх

ухааны сайдын тушаал

1995

167/335/а/1

71

2009 417

2005 №37

11

“Газрын төлбөрийн тухай хуулийн

хэрэгжилтэнд шаардагдах зарим

хэмжигдэхүүнүүд”

Монгол улсын Засгийн

газрын шийдвэр

1997 №152

12

“Усан хангамжийн нөөцийн бүсийн

хамгаалалтын болон эрүүл ахуйн дүрэм”

Үйлдвэр худалдааны сайд,

Байгаль орчны сайд, Эрүүл

мэндийн сайдын хамтарсан

тушаал

167/335/А/1

71

13

“Химийн хортой болон аюултай бодисыг

хадгалах, тээвэрлэх, ашиглах устгах

журам”

Байгаль орчны сайд,

Онцгой байдлын сайд,

Эрүүл мэндийн сайд нарын


2007

151/126/5

2

14

“Химийн бодисын хаягдлыг байгаль орчинд

халгүй цуглуулах, хадгалах, тээвэрлэх,

устгах технологийн аргачилсан заавар”


мэндийн сайдын хамтарсан

тушаалын 1 хавсралт

2003 126/171

15

“Хаягдал бохир усны цооногийг доторлож

ашиглах журам”

16 “Усны нөөцийг хамгаалах журам”

Байгаль орчин, Эрүүл

мэндийн сайд нарын



мэндийн сайд нарын


1995 169/171

1997 143/А/352

17 “Хаягдал ус зайлуулах цэг сонгох журам”


тушаал

1995

167/335/а/1

71

18

“Аюултай хог хаягдлыг ангилах, цуглуулах,

савлах, түр байрлуулах, тээвэрлэх,

аюулгүй болгох, хадгалах, устгах журам”

Засгийн газрын тогтоол 2002 № 135

Хүснэгт №47. Баримтлах стандартууд

№ Дугаар Тайлбар

1 MNS 0017-0-0-

06:1979

Байгаль орчныг хамгаалах стандартын систем

2 MNS 3473:1983 Байгаль орчин, Газар ашиглалт, Технологийн тодорхойлолт

Агаарын чанар




3 MNS 4585:2007 Агаарын чанар. Техникийн ерөнхий шаардлага

4 MNS 3383:1982 Агаар мандал. Бохирдуулагчийн эх үүсвэрийг тодорхойлох

5 MNS 5885:2008 Агаарын бохирдлыг үүсгэгч бодисын агууламж, Техникийн

ерөнхий шаардлага

6 MNS(ISO)4225:2001 Агаарын чанар. Ерөнхий танилцуулга

7 MNS 0017-2-3-

16:1988

Байгаль орчныг хамгаалах. Агаар мандал. Хот болон суурин

газрын агаарын чанарын хяналт шинжилгээний журам

8 MNS ISO 4227:2002 Хүрээлэн буй орчны агаарын чанарын хяналтын төлөвлөгөө

Усны чанар, эрүүл ахуй

9 MNS 4586:1998 Усан орчны чанарын үзүүлэлт

10 MNS 0900:2010 Хүний эрүүл мэнд аюулгүй байдлыг хамгаалах. Ундны ус.

Эрүүл ахуйн чанарын хяналтанд тавигдах шаардлага

11 MNS 0899:1992 Унд ахуйн зориулалттай усны төвлөрсөн хангамжийн эх

булгийг сонгох журам ба эрүүл ахуйн шаардлага.

12 MNS 3342:1982 Гүний усыг бохирдлоос хамгаалах ерөнхий шаардлагууд

13 MNS 4943:2011 Усны чанар, хаягдал ус, Техникийн ерөнхий шаардлага

Хөрс

14 MNS 3297:1991 Хөрс. Хот суурин газрын хөрсний ариун цэврийнүнэлгээний

үзүүлэлтийн норм хэмжээ.

15 MNS 3985 : 1987 Байгаль хамгаалал. Хөрс. Ариун цэврийн

байдлынүзүүлэлтийн нэр төрөл.

16 MNS 5850 : 2008 Хөрсний чанар. Хөрс бохирдуулагч бодис,

Нөхөн сэргээлтэнд

элементүүдийн зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ

17 MNS 5915 - 2008 Байгаль орчин.Уул уурхайн үйлдвэрлэлийн үйл

ажиллагаагаар эвдэрсэн газрын ангилал.

18 MNS 5917 - 2008 Байгаль орчин.Уул уурхайн үйлдвэрлэлийн үйл

ажиллагаагаар эвдэрсэн газрын нөхөн сэргээлт. Техникийн

ерөнхий шаардлага

19 МNS5918-2008 Эвдэрсэн газрыг ургамалжуулах.Техникийн ерөнхий

шаардлага




20 MNS 5916 – 2008 Байгаль орчин.Газар шорооны ажлын үед үржил шимт

хөрсийг хуулалт, хадгалалт

21 MNS 4919 - 2000 Байгаль орчин. Эвдэрсэн газарт хучилт хийх хөрс.Техникийн

шаардлага

Хөдөлмөр хамгаалал

22 MNS 5003:2000 Олон нийтийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдал. Дуу чимээний

хэмжилтийн ерөнхий шаардлага

23 MNS 4968 : 2000 Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа. Эрүүл ахуй.Ерөнхий

шаардлага

24 MNS 0641 : 1989 Гал эсэргүүцэх техник үндсэн төрөл, байрлалүйлчилгээ

25 MNS 5151 : 2000 Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, үйлдвэрийн эрүүл ахуй.

Цахилгааны аюулгүй ажиллагаа

26 MNS 4990 : 2000 Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуй. Ажлын байрны

орчин. Эрүүл ахуйн шаардлага

27 MNS 5002: 2002 Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуй. Шуугианы

норм, аюулгүй ажиллагааны ерөнхий шаардлага

28 MNS 0012-13:91 Ажлын бүсийн агаар. Эрүүл ахуйн шаардлага

29 MNS 5566:2005 Гал түймрээс хамгаалах. Аж ахуйн нэгж байгууллага, барилга

байгууламжид гал унтраах анхан шатны багаж хэрэгслийн

зайлшгүй байх шаардлага, норм

Авто замын барилгын ажилд мөрдөх зарим стандарт

30 MNS AASHTO 145-

2004

31 mns astm d

1241-2002

Автозамд хэрэглэх зориулалтаар хөрс, хөрс-хайрган хольцыг

ангилах. Техникийн шаардлага

Замын суурийн доод үе, суурь болон өнгөн үеийн хөрс ба

холимог материал. Техникийн шаардлага

32 mns astm d 8-2006 Автозам ба хучилтын материалын нэр томьёо ба тайлбар

33 MNS ASTM E

1364-2009

Авто замын хучлагын гадаргуугийн тэгш бус байдлыг хэмжих

статик түвшингийн арга

34 MNS 1593-2002 Авто замын хучилтын хавтан

IX.5.3. Байгаль орчин хамгаалал

Агаарын бохирдолыг буураалах




Бид төслийн тээвэрлэлт олборлолтоос үүсэх тоосжилтыг бага багасгахын

тулд усалгаа хийнэ. Тоосжилт дарах зам услах усны хэрэглээг хамгийн бага

байлгахын тулд нэмэлт усалгааны хуваарь, давтамжийг зөв тооцоолох. Мөн

төслийн үйл ажиллагаанаас агаарын чанарт нөлөөлөх сөрөг нөлөөллийг бага

байлгахын тулд доорх ажлуудыг хийнэ.

• Замын эвдрэлийг тухай бүрд засаж байх

• Зам талбайг услах

• Олон салаа зам гаргахгүй тулд тэмдэг тэмдэглэгээ байрлуулах

• Тоног төхөөрөмжийг үзлэг оношлогоог тогтмол хийх

Хөрсөн бүрхэвчийг хамгаалах

Уул уурхайн үйл ажиллагаагаар ухсан нүх, суваг шуудуу, гадаад овоолго

үүсч хөрсний морфологи тогтоц алдагдах, хөрс дарагдах, хөрсний үржил шимт

чанар алдагдах, хүн техникийн нөлөөгөөр хөрс элэгдэл эвдрэлд орж унаган төрхөө

алддаг. Иймд төслийн үйл ажиллагаа эхлэх үеэс эхлэн хөрсний элэгдэл эвдрэлд

онцгой анхаарч ажиллах шаардлагатай. Үүнд:

• Барилга байгууламж, уурхайн ухаш, гадаад овоолго, зам талбайд өртөх

талбайн хэмжээг нарийвчилан тогтоож цаашид хөрсний эвдрэлийг тэлэхгүй

байх.

• Аливаа үйл ажиллагааг эхлэхээс өмнө өртөх талбайн үржил шимт хөрсийг

уулын ажлын төлөвлөгөөний дагуу болон MNS 5916:2008 стандартыг

баримтлан хуулан авч, тусгай овоолго үүсгэн хадгалах. Шимт хөрсний үржил

шим салхи, усны нөлөөгөөр алдрал үүсдэг тул урьдчилан сэргийлж

тойруулан суваг шуудуу татах, ургамалжуулан хамгаалах зэрэг арга хэмжээг

авна. Нөлөөлөлд өртөхөөс сэргийлж хаягжуулан хадгалах нь үр дүнтэй.

• Олон салаа зам гаргахгүй байх. Үйл ажиллагаа явагдахаас өөр газруудад

машин, техникүүдийг замбараагүй явуулахгүй байх зааварчилгааг тогтмол

өгч мөрдүүлж хэвших.

• Зам талбайг тэмдэгжүүлэн анхааруулах.

• Төслийн үйл ажиллагаанд зайлшгүй шаардлагатайгаас бусад шалтгаанаар

газрын хэвлий, гадаргуугийн дүр төрхийг өөрчилж, хөндөхгүй байх




• Тогтворжилт муутай, аюултай байж болзошгүй ухаш, мөрөгцөг, уурхайн үйл

ажиллагааны явцад болон уурхайг хаасны дараа засан тохижуулах, аюулгүй

байдлыг хангах.

• Зам талбай, ногоон байгууламжын усалгаанд ашиглах уурхайн шүүрлийн

усыг ашиглахаас өмнө итгэмжлэгдсэн лабораторид шинжлүүлж хор аюулын

зэргийг тодорхойлуулан хөрс бохирдохоос урьдчилан сэргийлэх.

• Ажилчдын амрах байр, оффис зэрэг хүний нөлөө ихтэй орчинд хөрсний

элэгдэл ихээр үүсдэг тул явган хүний зам засах, тухайн орчинд ногоон

байгууламж байгуулах зэрэг нь хөрс хамгаалахаас гадна орчны өнгө

үзэмжийг нэмэгдүүлдэг.

Усны эх үүсвэр, чанарыг хамгаалах

Усны хэрэглээг нэмэгдүүлэхгүйн тул ажилчдад сургалт ухуулга хийх мөн

ухуулах самбар байрлуулах ажлыг хэрэгжүүлнэ. Үйл ажиллагааны зам услах усыг

шүүрлийн усаар хийх бол бусад хэрэглээг гүний худаг гарган хангахаар төлөвлөөд

байна. Уурхайд орж ирэх шүүрлийн усыг хуримтлуулах сан байгуулах, гүний усны

эх үүсвэрийн хяналтын цэг байгуулан хяналт ажиглалт хийх, төслийн талбай

орчны усны эх үүсвэрүүдийг хамгаалах зэрэг ажлуудыг хийнэ.

Хог хаягдлыг багасгах

Үйл ажиллагаанаас үүссэн энгийн болон аюултай хог хаягдлыг дараах

байдлаар ангилан ялгана.

• Дахин боловсруулах боломжтой

• Хүнсний хаягдал

• Цаасан хаягдал

• Эмнэлгийн хаягдал

• Дахин боловсруулах боломжгүй

Дээрх ангиллаар ялгагдсан хаягдлыг захиалагчын дотоод журмын дагуу хог

хаягдлын стандарт байгууламжыг барин тэр цэгтээ төвлөрүүлэн орон нутгийн

хогийн цэгт хүргэнэ. Хог хаягдлын менежментийн төлөвлөгөөг орон нутгийн

шаардлагад бүрэн нийцэхүйцээр жил бүр боловсруулж орон нутгаар батлуулан

ажиллана.




Нөхөн сэргээлт, дүйцүүлэн хамгаалал

Төсөл дуусахад тоног төхөөрөмж, нэмэлт байгууламжууд зэргийг зайлуулж

уурхайн үйл ажиллагаагаар эвдэгдсэн газрыг нөхөн сэргээнэ.

Уурхайн талбайд олборлолтын ажил дууссаны дараа хаалтыг хийнэ.

Уурхайн хаалтаар хөрсний овоолгыг тэгшлэх, мөргөцгийн ханыг стандартын

шаардлагад хүртэл налуулах, тэдгээрийн гадаргыг үржил шимт хөрсөөр хучих

зэрэг техникийн нөхөн сэргээлт мөн шимт хөрсөөр хучилт хийсэн талбайд

ургамалжуулах болон мод модлог ургамал тариалах биологийн нөхөн сэргээлтийн

ажлыг хийнэ.

Түүнчлэн уурхайн талбай дахь бохир усны нүх, жорлон, хатуу хогийн цэг

зэргийг эрүүл ахуй халдваргүйжүүлэлтийн шаардлагын дагуу ариутган булах,

ашиглаж байсан зам талбайг хаах, шаардлагатай гэж үзвэл тусгайлан

анхааруулах тэмдэг тавих зэрэг ажлууд уурхайн хаалтад хамаарна.

Уурхайн хаалтын явцад тэнд ажиллаж байсан ажиллагсдын нийгмийн

асуудал чухал байр суурь эзэлдэг. Уурхайн үйл ажиллагаа дууссанаар тэдгээр

ажилчид ажилгүй болох учир тэдгээрт ямар нэгэн байдлаар тодорхой хугацааны

цалинг нь нөхөн олгох зайлшгүй шаардлагатай гэж үзэн ажилгүйдлийн тэтгэмж

олгох тухай хуулийн дагуу дундаж өдрийн цалингийн 50%–ийг тооцож 76 хоногоор

бодож тэтгэмж олгохоор төлөвлөөд байна.

Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний тухай хуулийн 3.1.11 -д

“Биологийн олон янз байдлыг дүйцүүлэн хамгаалах” гэж төслийн үйл ажиллагаанд

өртөгдөн унаган төрх, хэв шинж, амьдрах орчноо алдсан биологийн олон янз

байдлыг өөр газарт нөхөн хамгаалах арга хэмжээг ойлгоно гэж заасан байдаг.

Биологийн олон янз байдлыг дүйцүүлэн хамгаалах арга хэмжээ нь дараах төрлийн

байна. Үүнд:

• Биологийн олон янз байдлын шууд хамгааллын арга хэмжээ

• Экосистемийн аль нэг хүчин зүйлийг, сайжруулах, нөхөн сэргээх

• Биологийн олон янз байдалд учирч буй аюул заналыг бууруулах

• Амьдрах орчны холбогдох байдлыг сайжруулах гэх мэт.




Дүйцүүлэн хамгаалах газрыг тогтоохдоо нөлөөлөлд өртсөн газартай ойр

байх, экологийн хувьд дүйцэхүйц байх, дүйцүүлэн хамгаалах хугацааг нөлөөлөл

үргэлжлэх хугацаатай харьцуулж тогтоох, урт хугацааны хамгааллыг хангах,

нэмэлт хамгааллуудыг тооцсон байх шаардлагатай.

Төслийн дүйцүүлэн хамгаалах арга хэмжээг төлөвлөх, хэрэгжүүлэхдээ орон

нутгийн удирдлага, байгаль орчны мэргэжилтэн, орон нутгийн иргэд, ТХГН зэргээс

санал авч хамтран ажиллах болно. Дүйцүүлэн хамгааллын ажлын хүрээнд

хайгуулын талбайтай ойр орших адил хэв шинжийн нэгж талбарыг сонгохдоо

Газарзүйн мэдээллийн систем, MDTool ашиглан тооцоолох. Мөн нутгийн уугуул

иргэдийн мал, аж ахуй, ахуй амьдралт дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх зэрэг ажлуудыг

төлөвлөөд байна.

IX.5.4. Байгаль орчныг хамгаалах зардал

Уурхайн байгаль орчин хамгаалах төлөвлөгөөний дагуу хөрс, ус ургамал,

агаар зэргийг хамгаалах ажлуудыг тухай бүр нь төлөвлөн хийж гүйцэтгэж байхаар

тооцсон.

Хүснэгт №48. Хөрс хамгаалах талаар авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний зардал

д/д Хэрэгжүүлэх арга хэмжээ Нийт олборлолтын

жилийн зардал

сая.төг

Хариулах

эзэн

1 Хатуу хог хаягдал, ахуйн химийн бодисыг эмх

цэгцтэй хадгалах, устгах

2 Машин техникийн үйлчилгээ, засварыг тусгай

бэлтгэсэн талбайд явуулж хэвших

3 Хөрсний шинжилгээг орчны хяналт–

шинжилгээний хөтөлбөрт заасан хугацаанд

хийлгэх

4 Уурхайн эдэлбэр газрын хил хязгаарын

тэмдэгжүүлэлтийг сайжруулах, олон салаа

зам гаргахгүй байх

1.2 Компаний

захиргаа


захиргаа


захиргаа


захиргаа

Бүгд сая,төг 4.8

Хүснэгт №49. Агаарын бохирдлоос сэргийлэх ажлын зардал




№ Хэрэгжүүлэх арга хэмжээ Зардал

сая.төг

Хариуцах эзэн

1 Уурхай дотор болон уурхайн ойр орчимд хатуу ба

шингэн хог хаягдал, нефтийн бүтээгдэхүүн хаяхгүй

байх (урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээнд)

Дотоод

зардал

Инженер

2 Тоосжилтыг дарах зорилгоор автозам, уурхайн

карьерын мөргөцөг, шинэ овоолгын тоосжилтоос

хамгаалах усалгаанд ус ашигласны төлбөр

(4.0га*10м3*180хон*1удаа*∙150 төг)

6.3 Ерөнхий

инженер

Дүн сая.төг 6.3

Хүснэгт №50. Ургамалан нөмрөгийг хамгаалах зардал


сая.төг


1 Уурхайн олборлолтын талбай, ургамал

талхлагдсан газруудад олон наст ургамлын үр

тариалж ургамалжуулах, орчныг тохижуулах,

мод бут, сөөг тарих

2 Орчныг байнга чийглэж ургамал нөмрөгийг

сэргээн сайжруулах зорилгоор бороожуулалтын

(шүршүүр) систем бий болгох 1 тоноглолын үнэ

зах зээл дээр 1750 мян.төг байна. 1 ширхэгийг

авахаар төлөвлөлөө

10.5 Байгуулагын

удирдлага,

хариуцсан

мэргэжилтэн

1.75 Байгаль орчин

хариуцсан

мэргэжилтэн

Бүгд сая.төг 12.25

Хүснэгт №51. Байгаль хамгаалах ажлын удирдлага зохион байгуулалтын зардал


мян.төгрөг


1 Нийт уурхайчдад байгаль орчныг хамгаалах,

байгалийн баялгийг хамгаалах талаар жил

сургалтад хамруулах (жилд 1 удаа,

500.0мян.төг)

2 Болзошгүй осол аюулын үед орон нутгийн

эмнэлгийн болон бусад холбогдох

3000 Уурхайн дарга





байгууллагуудтай хамтран ажиллах талаар

тохиролцож гэрээ байгуулж ажиллах

3 Гал унтраах хэрэгслээр уурхай болон

уурхайчдын ажлын байрыг хангах арга хэмжээг

авах

4 Гал түймрийн үед хэрхэн ажиллах талаар

ажиллагсдын дунд сургалт жилд 1 удаа зохион

байгуулах (300000төг)

5 Ажлын байр, зам талбайд ХХАА–ны ба замын

хөдөлгөөний дүрмийн тэмдэг, дохио,

санамжуудыг хийж тавих (10∙12000төг)

6 Ослын үед ажиллах ИТА, ажилчидын үйл

ажиллагааны төлөвлөгөө гаргаж , сургалт

явуулах (60000∙4)



720 ХХА–н инженер

1440 ХХА–н инженер

7 Болзошгүй осол, хүний амь насанд аюул

учруулж болох нөхцлүүдээс урьдчилан

сэргийлэх

Өөрсдийн

зардлаар

Ерөнхий

инженер, ХХА–

н инженер

8 Дүн сая.төг 9.36

Хүснэгт №52. Хяналт шинжилгээний зардал

№ Ажлын нэр Шинжилгээний тоо Нийт зардал мян.төг

1 Агаарын сорьц шинжилгээ

хийлгэх

2цэг х 1 удаа 840

2 Усны шинжилгээ хийлгэх 4 удаа 480

3 Хөрсний шинжилгээ хийлгэх 2 цэгт 1 удаа 360

4 Хэмжилт дээжлэлтийн зардал 8 дээж 1108.8

Дүн сая.төг 2.79

Хүснэгт №53. Ашиглалтын хугацаан дахь байгаль хамгаалах зардлын хэмжээ

№ Зардлын төрөл Хэмжих нэгж Хэмжээ

1 Хөрс хамгаалах зардал сая.төг 4.8

2 Агаарын бохирдлоос сэргийлэх сая.төг 6.3




3 Ургамалан нөмрөг хамгаалах сая.төг 12.25

4 Удирдлага зохион байгуулалтын зардал сая.төг 9.36

5 Хяналт шинжилгээний зардал сая.төг 2.79

Нийт сая.төг 35.5

IX.6. Хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагаа

IX.6.1. Хөдөлмөр хамгаалал

Төслийн өдөр тутмын үйл ажиллагаанд оролцогч ажиллагсдад хөдөлмөрийн

нөхцөлтэй нь уялдуулан хамгааллтын хувцас хэрэглэлээр хангаж ажиллах бөгөөд

ажиллагсдын эрүүл ахуй хөдөлмөр хамгаалалын талаархи мэдлэгийг дээшлүүлэх

зорилгоор сургалт семинар зохион байгуулах ба ажилтан тус бүрийг улиралд нэг

удаа эрүүл мэндийн үзлэгт хамруулах ба жилдээ нэг удаа амралт сувилалд

явуулж байхаар тооцсон бөгөөд уг зардлыг эдийн засгийн хэсэгт тодорхой

тусгасан болно.

Ил уурхайд мөрдөх аюулгүй ажиллагааны нэгдсэн дүрэм

Ашигт малтмалыг ил аргаар олборлоход дараах дүрмийг баримтална.

• Ажилд шинээр орж буй ажилтан нь эмнэлгийн урьдчилсан үзлэгт орсон байх

шаардлагатай. Ажилд шинээр орж буй хүмүүсийн эрүүл мэндийн тухай

магадлагаа гаргах, ажиллагсдыг эмнэлгийн тогтмол хяналтанд байлгах

асуудлыг Монгол улсын Эрүүл мэндийн сайдын тушаал, заавраар тогтоосон

журмын дагуу гүйцэтгэнэ.

Ажилтны үүрэг:

• Ээлж эхлэхийн өмнө мастераас ажлын даалгавар авч, ажлын байрны

аюулгүй байдал, ажил гүйцэтгэхэд шаардлагатай эрүүл ахуйн нөхцөл

бүрдсэн эсэхийг шалгана.

• Ажлын байранд ирээд:

• Ажлын байраа шалгаж, аюулгүйн, урьдчилан хамгаалах багаж хэрэслийг

шалгана.

• Машин механизм, багаж хэрэгслийн бүрэн байдал, ажлын байрны

гэрэлтүүлэг хангалттай эсэхийг шалгана.




• Аюулгүй ажиллагааны зөрчил илэрвэл шуурхай арилгана, өөрсдийн хүчээр

арилгаж чадахгүй бол ажлаа эхлэхгүйгээр мастер ИТА-д мэдэгдэнэ.

a. Ажлын явцад үйлдвэрлэлийн эрүүл ахуй , ариун цэврийн талаар баримталж

аюулгүйн ажиллаганы дүрэм зааврын хэрэгжилт болон тоног төхөөрөмж, багаж,

хамгаалах хэрэгслийн техникийн бүрэн бүтэн байдлыг байнга хянаж, гүйцэтгэж

байгаа ажлын аюулгүй байдлыг сайжруулахад чиглэгдсэн бригадын дарга,

мастерын даалгаврыг биелүүлнэ.

б. Үйлдвэрээс осол, аваар гарсан тохиолдолд осолдогчдод яаралтай тусламж

үзүүлж мастерд мэдээлэн осол аваарь болсон байрыг өөрчлөлгүйгээр хадгалан

өөрийгөө болон хамт ажиллагсдыг ослын уршгаас урьдчилан сэргийлэх арга

хэмжээ авна.

в. Үйлдвэрээс олгосон тусгай хувцас, гутал, хувийн хамгаалах хэрэслийг ашиглан

ажил гүйцэтгэнэ.

г. Ээлжийн төгсгөлд ажлын байрыг аюулгүй ажиллагааны дүрмийн шаардлагад

нийцүүлэн бэлдэж засварлаж амжаагүй ажил болон бусад зөрчлийн тухай ээлж

хүлээн авагч ба мастер хэсгийн даргад мэдээлнэ. Ажилчин нь ээлжийн турш наряд

даалгаврыг аюулгүй ажиллагааны дүрэм зааврын дагуу ажлын байранд гүйцэтгэх

үүрэг хүлээнэ.

• Үйлдвэрлэлд дэвшилтэд техник, технологи, хөдөлмөрийн шинэ арга

нэвтрүүлэх , аюулгүй ажиллагааны дүрэм заавар өөрчлөгдөх түүнчлэн

цахилгаан эрчим хүч, дулаан хангамжийн сүлжээ, машин тоног

төхөөрөмжийн бүтэц, эд анги ажиллах зарчим өөрчлөгдөх тухай бүрд

үйдвэрийн захиргаанаас энэ талаар холбогдох бүх хүмүүст аюулгүй

ажиллагааны зааварчилгаа өгсөн байна.

• Уул тээврийн машин, тоног төхөөрөмжийн машинч , туслах машинчаар

зөвхөн тухайн мэргэжлийн дагуу техник мэргэжлийн сургууль болон

ажилчдад мэргэжил эзэмшүүлэх дамжаанд суралцан шалгалт өгч эрхийн

үнэмлэх авсан хүмүүсийг ажиллуулна.

• Ажилчин бүр ажил эхлэхийн өмнө ажлын байр, машин, тоног төхөөрөмжийн

аюулгүй байдал, ажилд хэрэглэгдэх багаж хэрэгсэл, дохиолол, холбоо,




гэрэлтүүлэг, хамгаалах, хэрэгсэл, тоноглолын гэмтэлтэй эсэхийг шалган

зөрчлийг шуурхай арилгана.

• Хэрвээ сэргийлж чадахгүй зөрчил илэрвэл ажлаа эхлэлгүйгээр энэ тухай

мастер, бригадын дарга болон удирдах хүмүүст мэдэгдэнэ.

• Ажиллаж буй машин тоног төхөөрөмжийн дэргэд болон догол, мөргөцгийн

дор, тээврийн хэрэгслийн зам дээр амарч саатахыг хориглоно.

• Машин механизмыг ажиллуулах, тээврийн хэрэгслийг хөдөлгөхийн өмнө

түүний ойр орчимд буй хүмүүсийн аюулгүй байдлыг сайтар магадлан

анхааруулах, гэрлэн болон дуут дохиог хүмүүст үзэгдэж, сонсогдохоор өгнө.

• Уул тээврийн машин механизмын ажиллах зарчим тэдгээрийн ажлын

уялдаа холбоог зохицуулахад дуут болон гэрлэн дохио хэрэглэнэ.

Дохионуудын утга учрыг тодорхой харуулсан схем, хүснэгтийг ажиллаж буй

машин механизмд ойр, үзэгдэхүйц газар ил тод бичиж тавьсан байна.

Инженер-техникийн ажилтнууд нь эдгээр дохионы талаар холбогдох хүмүүст

тайлбарлан таниулсан байх бөгөөд ажиллагчид дохионы шаардлагыг дагаж

биелүүлэх үүрэгтэй. Буруу өгсөн буюу ойлгомжгүй дохиог "ЗОГС" гэсэн

дохио гэж үзнэ.

• Ажлын байр, зам гармууд нь хүмүүс чөлөөтэй саад болох чулуу, хөлдүүс

зэрэг зүйлгүй гэнэтийн аюул ослын үед хүн, машин техникийг яаралтай

зайлуулах боломжтой байна.

• "Саравч" үүссэн буюу чулуу хөлдүүс нурах, догол мөрөгцгийн хана, ирмэг

гулсах зэрэг аюул бүхий хэсгийн дор зөвхөн уг аюулыг арилгасны дараа

ажиллахыг зөвшөөрнө. Догол мөрөгцгийн "саравч" нурж гулсах аюултай

хэсгийг тухайн үед арилгах боломжгүй нөхцөлд ажлыг зогсоон хүн машин

техникийг аюулгүй зайд гаргаж анхааруулах болон хориглох тэмдэг, санамж

тавьсан байна.

• Ээлж солилцох цагаар буюу удаан хугацаагаар ажиллахгүй тохиолдолд уул

тээврийн болон зам барилгын машин механизмыг догол мөрөгцөгөөс

зайлуулан аюулгүй газарт байрлуулж тэдгээрийн ажлын хэсгийг (шанага,

хусуур г.м) газарт буулган зогсоолын тормосыг татаж дугуйнд зориулалтын

ивээс хийн хаалга үүдийг түгжинэ.

• Машин тоног төхөөрөмжийг эргэлдэх болон хөдлөх хэсгүүдийн хаалт

хамгаалалт байхгүй үед ажиллуулахыг хориглоно. Хий шингэн дулаан болон




цахилгаан эрчим хүчний тэжээлийг салгаж эд ангийн хөдөлгөөн бүрэн

зогссоны дараа машин механизмд үзлэг үйлчилгээ засварын ажил хийнэ.

Засварын ажлын явцад хий шингэний даралт, дулаан цахилгаан эрчим хүч

гэнэт залгагдах бүх боломжийг урьдчилан арилгасан байх хэрэгтэй.

• 1,5м-ээс дээш өндөрт ажиллахдаа хамгаалах бүс хэрэглэх бөгөөд шат, гарц

болон хашлага, ажиллах талбай байхгүй газруудад хашлага бүхий

зориулалтын тавцан шат ашиглана. Аливаа зүйлийг дээрээс доош буулгах

мөн өндөрт ажил гүйцэтгэх үед багаж хэрэгсэл, бусад зүйлс доош унаж

болзошгүй орчны аюултай бүсийг тогтоон харуул томилох бөгөөд

шаардлагатай үед нэмэлт хаалт хашлага хийнэ.

• Үйлдвэрлэлийн явцад тоос, хорт хий үүсч хуримтлагдан хүмүүсийн эрүүл

мэндэд муугаар нөлөөлөх ажлын байр, үйлдвэрлэлийн нэгж хэсгүүдэд

улиралд нэгээс доошгүй удаа, түүнчлэн ажлын технологи өөрчлөгдөх тухай

бүрд агаарын шинжилгээний дээж өөрсдөө болон мэргэжлийн

байгууллагаар авахуулан тоос болон хорт хольц агуулгыг тодорхойлж

байна.

• Ажлын байранд агаарын тоос, хорт хийн хэмжээ нь эрүүл ахуйн нормд

заасан хэмжээнээс хэтрэх, тэсрэх аюултай нөхцөл бий болохоос урьдчилан

сэргийлэх арга хэмжээг тогтмол авч хэрэгжүүлэх хэрэгтэй.

• Үйлдвэрлэл дээр гарсан аваарь ослыг "Улсын уул уурхайн хяналтын

байгууллагын хяналтанд хамаарах үйлдвэр, объектод гарсан ослыг судлан

бүртгэх заавар"-ын дагуу судалж бүртгэнэ.

• Нэг шанагат экскаватораар траншей нэвтрэх үед түүний өндөр нь

экскаваторын ажиллах доголын өндөртэй тэнцүү байхаар авна.

IX.7. Эдийн засгийн тооцоо

“Чулуут толгой” нэртэй шаврын ордыг ил аргаар ашиглах урьдчилсан техник

эдийн засгийн үндэслэлийг 308.984мян.м 3 шавар олборлохоор төлөвлөсөн бөгөөд уг

төсөл нь 11 жилийн хугацаанд хэрэгжих ба жилд ойролцоогоор 30.0мян.м 3 шавар

олборлон тоосгоны үйлдвэрлэлд ашиглана.




Төслийн үндсэн үйл ажиллагааг эдийн засгийн үр ашигтай байлгах, тогтвортой үйл

ажиллагаа явуулахад зайлшгүй шаардлагатай дэд бүтэц болон тоосгоны үйлдвэрийн

тоног төхөөрөмжүүдийг ашиглалтад оруулан үйлдвэрлэл явуулахаар төлөвлөсөн.

Төслийн хүрээнд хийгдэх хөрөнгө оруулалт, үйлдвэрлэл үйл ажиллагааны зардал,

татвар хураамжийн төлбөрүүдийг одоогийн зах зээлийн ханш, мөрдөгдөж буй хууль

тогтоомжийн дагуу тооцсон болно.

IX.7.1. Хөрөнгө оруулалт

Төслийн үндсэн хөрөнгө оруулалтын бүтцийг далд уурхайн үйл ажиллагааны

горимд тулгуурлан боловсруулсан ба нийт хөрөнгө оруулалтын хэмжээ 1216.78

сая.төгрөг байна.

Хүснэгт №54. Хөрөнгө оруулалтын бүтэц

№ Хөрөнгө оруулалт Хэмжих нэгж Нийт Эзлэх хувь, %

1 Барилга, байгууламж, дэд бүтэц сая.төг 269.50 20.1%

2 Уурхайн машин техник сая.төг 495.00 36.8%

3 Тоосгоны үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж сая.төг 478.80 35.6%

4 Борлуулалт, тээвэрлэлтийн машин

техник

сая.төг 100.00 7.4%

Нийт сая.төг 1,343.30 100%

Нийт хөрөнгө оруулалтын 37 хувийг уул уурхайн машин техник, 36%-ийг тоосгоны

үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж, 20%-ийг барилга байгууламж дэд бүтэц, 7%-ийг ачилт,

тээвэрлэлтийн машин тус тус эзлэхээр байна.




Тоосгоны

үйлдвэрийн тоног

төхөөрөмж сая.төг

36%

ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН БҮТЭЦ

Борлуулалт,

тээвэрлэлтийн машин

техник сая.төг

7%

Барилга,

байгууламж, дэд

бүтэц сая.төг

20%

Уурхайн машин

техник сая.төг

37%

Зураг№15 Хөрөнгө оруулалтын бүтэц

Хүснэгт №55. Хөрөнгө оруулалтын задаргаа

№ Хөрөнгийн нэр Марк, хүчин

чадал

Тоо

ширхэг

Нэгж

үнэ,

сая.төг

Нийт

сая.төг

Барилга, байгууламж, дэд бүтэц

1 Харуул хамгаалалтын байр Сэндвич 9 0.5 4.50

2 Ажилчдын түр амрах байр, оффис Сэндвич 100 0.5 50.00

3 Цайны газар Сэндвич 50 0.5 25.00

4 Тоосгоны үйлдвэрийн байр,

опеарторын байр

Сэндвич 300 0.5 150.00

5 Агуулах Сэндвич 80 0.5 40.00

дүн 269.50

Уурхайн машин техник

1 Экскаватор HYUNDAI160 1 110 110.00

2 Автосамосвал Sinotruck 2 65 130.00




3 Утгуурт ачигч ZL-50C 1 130 130.00

4 Үйлчилгээний машин/Ажилчид

тээвэрлэх/

HIACE 1 25 25.00

5 Дарга удирдлагуудын машин Land 2 50 100.00

дүн 495.00

Тоосгоны үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж

1 Чулуулаг ялгах дугуй шигшүүр Хятад 1 15 15.00

2 Анхан шатны бутлуур/булт/ Хятад 1 30 30.00

3 Хоёрдогч шатны нарийн бутлуур/булт/ Хятад 1 22 22.00

4 Нунтаглагч/босоо тээрэм/ Хятад 1 45 45.00

5 Завсарын бункер/агуулах/ Хятад 1 15 15.00

6 Шавар бэлтгэх хэсгийн туузан


Хятад 1 34 34.00

7 Хэвлэгч Хятад 1 65 65.00

9 Хэвлэгчийн тэжээлийн болон

гаргалтын дамжуулагч

Хятад 1 20 20.00

10 Зүсэгч Хятад 1 45 45.00

11 Зүсэгчийн гаргалтын дамжуулагч Хятад 1 28 28.00

12 Шатаах зуух руу шилжүүлэх багц

төхөөрөмж

Хятад 1 25 25.00

13 Шатаах зуухны хэсэг, багц төхөөрөмж Хятад 1 100 100.00

15 Багцлах төхөөрөмж, Хятад, 1 12 12.00

16 Бусад Хятад 1 22.8 22.80

дүн 478.8 478.80

Борлуулалт, тээвэрлэлтийн машин техник

1 Сэрээт ачигч 2 тн 1 45 45.00




2 Тээврийн машин 10 тн 1 55 55.00

дүн 100.00

Нийт дүн 1,343.30




IX.7.2. Борлуулалтын орлого

Төслийн хугацаанд нийт 29.552 тэрбум төгрөгийн борлуулалтын орлого олно.

Хүснэгт №56. Борлуулалтын орлого

№ Үзүүлэлт Хэмжих

нэгж

Ашиглалтын жилүүд

2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Нийт

1 Уурхайгаас олборлох

шавар

м 3 10,668.

0

29,751.

6

31,002.

1

30,242.

5

30,945.

5

30,408.

0

30,757.

0

30,389.

4

30,170.

3

30,599.

8

24,050.

4

308,984.

5

Сайн чанарын тоосго Ширхэг 2,770,9

09.1

7,727,6

83.1

8,052,4

97.1

7,855,2

01.8

8,037,8

03.5

7,898,1

72.4

7,988,8

20.9

7,893,3

44.1

7,836,4

47.4

7,947,9

98.2

6,246,8

47.7

80,255,7

25.4

2 Дунд чанарын тоосго Ширхэг 1,111,2

50.0

3,099,1

22.9

3,229,3

86.9

3,150,2

63.2

3,223,4

94.1

3,167,4

96.2

3,203,8

50.0

3,165,5

59.9

3,142,7

41.9

3,187,4

78.5

2,505,2

46.2

32,185,8

89.9

3 Сайн чанарын тоосго

борлуулах үнэ

Дунд чанарын тоосго

борлуулах үнэ

төгрөг 280.0 280.0 280.0 280.0 280.0 280.0 280.0 280.0 280.0 280.0 280.0

төгрөг 220.0 220.0 220.0 220.0 220.0 220.0 220.0 220.0 220.0 220.0 220.0

4 Борлуулалтын орлого сая.төг 1,020.3 2,845.6 2,965.2 2,892.5 2,959.8 2,908.3 2,941.7 2,906.6 2,885.6 2,926.7 2,300.3 29,552.5




IX.7.3. Үйлдвэрлэлийн зардлууд

Төслийн хугацаанд гарах нийт үйлдвэрлэлтэй холбоотой зардлуудыг тооцоолон, зардлуудыг төвөөс нь хамааруулан хуваарилсан

бөгөөд төслийн хугацаанд нийт тооцоолсон үйлдвэрлэлийн зардлын 50 хувийг түүхий эд худалдан авах зардал, 21%-ийг цалингийн

зардал, 8%-ийг цахилгааны зардал гэх мэтчилэн эзэлж байна. Доорх хүснэгт графикаас дэлгэрэнгүй мэдээллийг авна уу.

Хүснэгт №57. Үйлдвэрлэлийн зардал

Тодорхойлолт

Хэмжих

нэгж

2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Нийт

Түүхий эд татах зардал сая.төг 263.1 733.8 764.7 746.0 763.3 750.0 758.6 749.6 744.2 754.8 593.2 7,621.4

Цалингийн зардал сая.төг 204.0 306.0 306.0 306.0 306.0 306.0 306.0 306.0 306.0 306.0 255.0 3,213.0

Нийгмийн даатгалын шимтгэл, ЭМД сая.төг 27.5 41.3 41.3 41.3 41.3 41.3 41.3 41.3 41.3 41.3 34.4 433.8

Түлш шатахууны зардал сая.төг 58.3 146.0 156.0 155.6 156.5 155.8 156.6 151.8 151.9 153.3 123.3 1,565.0

Цахилгааны зардал сая.төг 48.9 122.2 122.2 122.2 122.2 122.2 122.2 122.2 122.2 122.2 122.2 1,270.5

ХАБЭА-ын зардал сая.төг 41.2 42.3 42.3 42.3 42.3 42.3 42.3 42.3 42.3 42.3 42.3 464.3

Дугуйн зардал сая.төг 5.0 9.0 9.0 9.0 9.0 9.0 9.0 9.0 9.0 9.0 9.0 95.0

Сэлбэг хэрэгслийн зардал сая.төг 7.7 15.3 15.3 15.3 15.3 15.3 15.3 15.3 15.3 15.3 15.3 160.8

Байгаль орчин хамгаалах зардал сая.төг 3.2 3.2 3.2 3.2 3.2 3.2 3.2 3.2 3.2 3.2 3.2 35.5

Бусад зардал сая.төг 19.8 42.6 43.8 43.2 43.8 43.4 43.6 43.2 43.1 43.4 35.9 445.8




Үйлдвэрлэлийн нийт зардал сая.төг 678.7 1,461.7 1,503.8 1,484.1 1,502.9 1,488.5 1,498.2 1,483.9 1,478.4 1,490.8 1,233.9 15,305.0

ХАБЭА-ын зардал

3%

Цахилгааны зардал

8%

Дугуйн

зардал

1%

Түлш шатахууны

зардал

10%

Нийгмийн даатгалын

шимтгэл, ЭМД

3%

Сэлбэг хэрэгслийн

зардал

1%

Цалингийн

зардал

21%

Бусад зардал

3%

Түүхий эд

татах зардал

50%

Байгаль орчин

хамгаалах

зардал

0%

Зураг№16. Үйлдвэрлэлийн зардлын бүтэц

IX.7.4. Үйл ажиллагааны зардал

Төслийн хугацаанд удирдлага, үйл ажиллагааны зардал 593 сая.төгрөгийн зардал гарахаар тооцоолсон. Нийт зардлын 45%-ийг

удирдлагын зардал, 36%-ийг менежментийн зардал, 10%-ийг холбоо харилцааны зардал, 9%-ийг шуудан холбооны зардал тус тус эзэлж

байна.

Хүснэгт №58. Үйл ажиллагааны зардал

Тодорхойлолт Хэмжих 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Нийт




нэгж

Удирдлагын зардал сая.төг 15.00 25.00 25.00 25.00 25.00 25.00 25.00 25.00 25.00 25.00 25.00 265.0

Менежментийн зардал сая.төг 12.00 20.00 20.00 20.00 20.00 20.00 20.00 20.00 20.00 20.00 20.00 212.0

Шуудан холбоо сая.төг 3.0 5.0 5.0 5.0 5.0 5.0 5.0 5.0 5.0 5.0 5.0 53.0

Холбоо харилцаа сая.төг 3.0 6.0 6.0 6.0 6.0 6.0 6.0 6.0 6.0 6.0 6.0 63.0

Удирдлага, үйл ажиллагааны зардал сая.төг 33.00 56.00 56.00 56.00 56.00 56.00 56.00 56.00 56.00 56.00 56.00 593.0

Холбоо харилцаа

10%

Шуудан холбоо

9%

Удирдлагын

зардал

45%

Менежментийн

зардал

36%

Зураг№17. Үйл ажиллагааны зардлын бүтэц




IX.7.5. Татвар төлбөр

Үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааны хүрээнд нийт 8 төрлийн татвар, хураамж, шимтгэл төлнө. Үүнээс хамгийн өндөр татвар төлөлт

1197.2сая.төг-ийг ААНОАТ татварт, 1087.6 сая.төг-ийг Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрт үлдсэн хэсгийг бусад татвар хураамж,

төлбөрүүд бүрдүүлж байна.

Хүснэгт №59. Нийт татвар хуримтлуулал

Татварын төрөл Хэмжих нэгж Дүн, Сая. төгрөг

Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр сая.төг 738.8

ААНОАТ сая.төг 1,197.2

Тусгай зөвшөөрлийн төлбөр сая.төг 3.2

Ус ашигласны төлбөр сая.төг 50.8

Тээврийн хэрэгслийн албан татвар сая.төг 3.3

Тээврийн хэрэгслийн агаарын бохирдолын төлбөр сая.төг 0.9

Үл хөдлөх хөрөнгийн татвар сая.төг 16.0

НДШ, ХХОАТ сая.төг 1,087.60

Улсын төсөвт оруулах татвар, хураамж сая.төг 3,097.8

Нийт татвар хураамжийн борлуулалтын орлогод эзлэх хувь % 10%




IX.7.6. Төслийн эдийн засгийн нэгдсэн товчоо

Хүснэг №60. Эдийн засгийн нэгтгэсэн тооцоо

Үзүүлэлт

Хэмжих

нэгж


2020 он 2021 он 2022 он

2023

он

2024 он 2025 он 2026 он 2027 он 2028 он 2029 он 2030 он

Нийт

Хөрөнгө оруулалт сая.төг 1,343.3 1,343.3

Борлуулалтын орлого сая.төг 1,020.3 2,845.6 2,965.2 2,892.5 2,959.8 2,908.3 2,941.7 2,906.6 2,885.6 2,926.7 2,300.3 29,552.5

АМНАТ сая.төг 25.5 71.1 74.1 72.3 74.0 72.7 73.5 72.7 72.1 73.2 57.5 738.8

Борлуулалтын цэвэр орлого сая.төг 994.8 2,774.4 2,891.0 2,820.2 2,885.8 2,835.6 2,868.2 2,833.9 2,813.5 2,853.5 2,242.8 28,813.7

Нийт зардал сая.төг 715.3 1,524.8 1,567.1 1,547.2 1,566.1 1,551.7 1,561.4 1,547.0 1,541.5 1,553.9 1,296.1 15,972.1

Үйлдвэрлэлийн зардал сая.төг 678.7 1,461.7 1,503.8 1,484.1 1,502.9 1,488.5 1,498.2 1,483.9 1,478.4 1,490.8 1,233.9 15,305.0

Түүхий эд татах зардал сая.төг 263.1 733.8 764.7 746.0 763.3 750.0 758.6 749.6 744.2 754.8 593.2 7,621.4

Цалингийн зардал сая.төг 204.0 306.0 306.0 306.0 306.0 306.0 306.0 306.0 306.0 306.0 255.0 3,213.0

Нийгмийн даатгалын шимтгэл, ЭМД сая.төг 27.5 41.3 41.3 41.3 41.3 41.3 41.3 41.3 41.3 41.3 34.4 433.8

Түлш шатахууны зардал сая.төг 58.3 146.0 156.0 155.6 156.5 155.8 156.6 151.8 151.9 153.3 123.3 1,565.0

Цахилгааны зардал сая.төг 48.9 122.2 122.2 122.2 122.2 122.2 122.2 122.2 122.2 122.2 122.2 1,270.5

ХАБЭА-ын зардал сая.төг 41.2 42.3 42.3 42.3 42.3 42.3 42.3 42.3 42.3 42.3 42.3 464.3

Дугуйн зардал сая.төг 5.0 9.0 9.0 9.0 9.0 9.0 9.0 9.0 9.0 9.0 9.0 95.0

Сэлбэг хэрэгслийн зардал сая.төг 7.7 15.3 15.3 15.3 15.3 15.3 15.3 15.3 15.3 15.3 15.3 160.8

Байгаль орчин хамгаалах зардал сая.төг 3.2 3.2 3.2 3.2 3.2 3.2 3.2 3.2 3.2 3.2 3.2 35.5

Бусад зардал сая.төг 19.8 42.6 43.8 43.2 43.8 43.4 43.6 43.2 43.1 43.4 35.9 445.8




Удирдлага, үйл ажиллагааны зардал сая.төг 33.00 56.00 56.00 56.00 56.00 56.00 56.00 56.00 56.00 56.00 56.00 593.0

Удирдлагын зардал сая.төг 15.00 25.00 25.00 25.00 25.00 25.00 25.00 25.00 25.00 25.00 25.00 265.0

Менежментийн зардал сая.төг 12.00 20.00 20.00 20.00 20.00 20.00 20.00 20.00 20.00 20.00 20.00 212.0

Шуудан холбоо сая.төг 3.0 5.0 5.0 5.0 5.0 5.0 5.0 5.0 5.0 5.0 5.0 53.0

Холбоо харилцаа сая.төг 3.0 6.0 6.0 6.0 6.0 6.0 6.0 6.0 6.0 6.0 6.0 63.0

Татвар төлбөрүүд сая.төг 3.6 7.0 7.2 7.1 7.2 7.1 7.2 7.1 7.1 7.2 6.2 74.2

Тусгай зөвшөөрлийн төлбөр сая.төг 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 3.2

Ус ашигласны төлбөр сая.төг 1.9 4.9 5.1 4.9 5.1 5.0 5.0 5.0 4.9 5.0 4.0 50.8

Тээврийн хэрэгслийн албан татвар сая.төг 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 3.3

Тээврийн хэрэгслийн агаарын бохирдолын төлбөр сая.төг 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.9

Үл хөдлөх хөрөнгийн татвар сая.төг 1.0 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 16.0

Хүү татвар элэгдлийн өмнөх ашиг 305.0 1,320.8 1,398.1 1,345.3 1,393.6 1,356.7 1,380.3 1,359.5 1,344.1 1,372.7 1,004.2 13,580.4

Үндсэн хөрөнгийн ЭХШ-н зардал сая.төг 76.6 153.1 153.1 153.1 153.1 153.1 153.1 153.1 153.1 153.1 153.1 1,608.0

НИЙТ ЗАРДАЛ сая.төг 791.9 1,677.9 1,720.2 1,700.3 1,719.3 1,704.8 1,714.6 1,700.2 1,694.7 1,707.1 1,449.2 17,580.1

Татварын өмнөх ашиг сая.төг 228.5 1,167.6 1,245.0 1,192.2 1,240.5 1,203.5 1,227.1 1,206.4 1,190.9 1,219.6 851.0 11,972.4

ААНОАТ, 10%, 25% сая.төг 22.8 116.8 124.5 119.2 124.0 120.4 122.7 120.6 119.1 122.0 85.1 1,197.2

ЦЭВЭР АШИГ сая.төг 205.6 1,050.9 1,120.5 1,073.0 1,116.4 1,083.2 1,104.4 1,085.8 1,071.8 1,097.6 765.9 10,775.2

Орон нутагт зарцуулах зардал сая.төг 20.0 30.0 30.0 30.0 30.0 30.0 30.0 30.0 30.0 30.0 30.0 320.0

Үйл ажиллагааны мөнгөн урсгал сая.төг 262.2 1,174.0 1,243.6 1,196.1 1,239.6 1,206.3 1,227.6 1,208.9 1,195.0 1,220.8 889.1 12,063.1

Хурмтлагдсан мөнгөн урсгал сая.төг -1081 1,174.0 1,243.6 1,196.1 1,239.6 1,206.3 1,227.6 1,208.9 1,195.0 1,220.8 889.1 10,719.8

ЦЭВЭР МӨНГӨН УРСГАЛ - 1,343 262.2 1,174.0 1,243.6 1,196.1 1,239.6 1,206.3 1,227.6 1,208.9 1,195.0 1,220.8 889.1 10,719.8


IX.7.7. Төслийн үр ашиг

Хүснэгт №61. Төслийн үр ашиг



Үзүүлэлт Хэмжих нэгж Төслийн

нийт

Борлуулалтын орлого сая.төг 29,552.5

Төслийн нийт хөрөнгө оруулалт сая.төг 1,343.3

1 тн бүтээгдэхүүний дундаж өөрийн өртөг төг/ширхэг 156.3

Татварын өмнөх ашиг сая.төг 11,972.4

Ашгийн татвар сая.төг 1,197.2

Цэвэр ашиг сая.төг 10,775.2

Ашигт ажиллагааны түвшин

Хүү, татвар, элэгдлийн өмнөх ашгийн түвшин (ХТЭӨА/БО) 44%

Татварын өмнөх ашгийн түвшин (ТӨА/БO) 41%

Цэвэр ашгийн түвшин (ЦА/БO) 36%

Төслийн шалгуур үзүүлэлт

Хөрөнгө оруулалтаа нөхөх хугацаа сар 23.05

Төслийн өнөөгийн цэвэр үнэ цэнэ NPV(i=10%) сая.төг 5,550.20

Өгөөжийн дотоод норм (IRR) % 62%

Улсын төсөвт оруулах татвар, хураамж сая.төг 3,097.8

Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр сая.төг 738.8

ААНОАТ сая.төг 1,197.2

Тусгай зөвшөөрлийн төлбөр сая.төг 3.2

Ус ашигласны төлбөр сая.төг 50.8

Тээврийн хэрэгслийн албан татвар сая.төг 3.3

Тээврийн хэрэгслийн агаарын бохирдолын төлбөр сая.төг 0.9

Үл хөдлөх хөрөнгийн татвар сая.төг 16.0




НДШ, ХХОАТ сая.төг 1,087.60

Нийт татвар хураамжийн борлуулалтын орлогод эзлэх

хувь

% 10%

Хүснэгт №62. Төслийн үр ашиг, өнөөгийн үнэ цэнэ

Хөрөнгө оруулалтаа нөхөн төлөх хугацаа сар 23.1

Өнөөгийн үнэ цэнэ /NPV/(5%) сая.төг 7,631






Өгөөжийн дотоод норм (IRR) % 62.26%

Уурхайн үйлдвэрлэлийн нөөц 308.384 мян.м 3 үүнийг тоосгоны үйлдвэрийн

хүчин чадалтай уялдуулан олборлох бөгөөд жилд ойролцоогоор 30.0 мян.м 3 шавар

олборлох ба уг төслийн хүрээнд тухайн ордыг 11 жилийн хугацаанд ашиглана.

Төслийн хугацаанд нийтдээ 308.384 мян.м 3 шавар олборлож, тоосгоны

үйлдвэрлэлд ашиглах бөгөөд төсөл хэрэгжих 11 жилийн хугацаанд 112.44 сая ширхэг

тоосго үйлдвэрлэн зах зээлд нийлүүлэх юм. Үйлдвэрлэлийн шатанд сайн болон дунд

зэргийн чанар бүхий тоосгыг үйлдвэрлэх бөгөөд сайн чанарын тоосгыг 280 төгрөгөөр,

дунд зэргийн тоосгыг 220 төгрөгөөр тус тус худалдан борлуулахаар тооцоход төслийн

нийт хугацаанд 29.552 тэрбум.төгрөгийн борлуулалтын орлого олохоор байна.

Төслийн үйл ажиллагааг эхлүүлснээр шинээр 35 шууд ажлын байр бий болгож,

улсын төсөвт ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр, нийгмийн даатгалын

шимтгэл, орлогын албан татвар, усны төлбөр гэх мэт нийт 8 төрлийн, 3,097.8

сая.төгрөгийн татвар, төлбөр, хураамжийг төвлөрүүлэх юм. Төслийн хугацаанд

нийтдээ 17,580.1 сая.төгрөгийн үйлдвэрлэлийн зардал гарах ба 1 ширхэг тоосго

үйлдвэрлэх өртөг нь 156.3 төгрөг байна.

Төслийн өнөөгийн цэвэр үнэ цэнэ, дисакуант нь 10 хувь байхад 5,550.0 сая

төгрөг байна. Дотоод өгөөжийн норм 62.26% байгаа нь уг төслийг хэрэгжүүлэх нь

эдийн засгийн хувьд ашигтай болох нь харагдаж байна.




Зураг №18. Өгөөжийн дотоод нормын өөрчлөлт

Зураг №19. Өнөөгийн цэвэр үнэ цэнийн өөрчлөлт




X. ОРДЫГ АШИГЛАЛТАНД БЭЛДСЭН БАЙДАЛ

“Чулуут толгойн” шаврын ордод 2020 онд шурф малталт, дээжлэлтийн

тусламжтайгаар хайгуулын ажил хийж, ордын геологийн тогтоц, ашигт

малтмалын чанарт үнэлгээ өгч тоосгоны шаврын нөөцийг үйлдвэрлэлийн “В”

зэргээр /бодитой нөөцөөр/ бодож ордыг ашиглалтанд бэлдлээ. Цаашид баруун

болон хойд тал руугаа нөөц өсөх боломжтой.

Тус орд нь геологийн тогтоцын хувьд Ховд голын хөндийн өргөгдсөн

дэнжийн голоцены настай делюви гаралтай сэвсгэр хурдсаас /aQ2/ тогтоно.

Сэвсгэр хурдсын доод хэсэгт тухайн ордын ашигт малтмал болох тоосгоны

шаврын орд нь тогтож байна /эрлийн ажлаар судлагдсан зузаан нь 4.7 м/,

түүнийг хучиж тогтсон дунджаар 0.4м орчим хүрэн бор, хар шороон хөрсургамлын

үе, 1.2 м зузаан элс хайрганы үе тус тус байрлана.

Хайгуул хийсэн талбайд хийсэн физик механикийн хураангуй

шинжилгээгээр

шаварлаг хэсэг - 52.72%, тоосорхог хэсэг-30.34%, элсэрхэг

хэсэг 16.92% дундаж агуулга байсан. Шаврын ордын түүхий эдийн чанарыг

физик-механик, химийн шинжилгээ, түүнд агуулагдах цацраг идэвхит бодис

эрүүл ахуйн шаардлагын хэмжээнд байгааг цөмийн шинжилгээгээр тус тус

тогтоосон. Лабораторийн шинжилгээний үр дүнгээр “Чулуут толгой” шаврын

ордын шавар нь 100-аас дээш маркын тоосго үйлдвэрлэж болохыг

лабораторийн шинжилгээ, туршилтаар тогтоосон болно. Хайгуулын тусгай

зөвшөөрлийн талбайн хэмжээнд шавраас өөр бусад төрлийн ашигт малтмал

тогтоогдоогүй.

Ордын нөөцийг бодитой зэргээр /В зэрэг/ 298.61 мян.м 3 , хуулах хөрс 34.33

мян.м 3 -ээр бодож ашиглалтанд бэлдлээ.

“Чулуут толгой” шаврын ордыг ашиглахад байгаль орчинд сөрөг нөлөө

үзүүлэхгүй бөгөөд ашиглах уул техник, эрүүл ахуйн нөхцөл, байгаль орчныг

нөхөн сэргээх асуудлыг (тус тайлангийн XI бүлэгт бичсэний дагуу) Монгол улсад

мөрдөж байгаа хууль тогтоомжын хүрээнд чанд сахиж ажиллах болно.

байна.

“Чулуут толгой” шаврын ордыг ашиглалтанд бүрэн бэлтгэгдсэн гэж үзэж




XI. АРХЕОЛОГИ, ПАЛЕОНТОЛОГИЙН СУДАЛГАА, БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ

ГЕОЭКОЛОГИЙН ҮНЭЛГЭЭ.

“Соёлын өвийг хамгаалах тухай” Монгол улсын хуулийн 2014 оны 5 сарын

15 ны өдрийн шинэчлэсэн найруулгын 5.1.1; 6.1.5; 16.7.1; 17.1.3,4; 27.2; 28-р

зүйл, 38.2,3; 60.1.10-д заасны дагуу газрын хэвлийг эзэмших ашиглахад

археологи, палеонтологийн хайгуул тандан судалгааны ажлыг хийлгэх

шаардлагатай байдаг. Уг хуулийн зорилго нь соёлын өвийг эрэн сурвалжлах,

бүртгэх, судалж шинжлэх, зэрэглэл тогтоох, үнэлэх, хадгалж хамгаалах,

сурталчлах, сэргээн засварлах, өвлүүлэн уламжлуулах, өмчлөх, эзэмших,

ашиглахтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино. Эртний хүн, эртний

амьтан, бичил биетэн, ургамлын чулуужсан олдвор, ул мөр, тэдгээрийг агуулсан

олдворт газар нь түүх соёлын дурсгалт зүйлд хамаарна.

Мөн БСШУ-ны сайдын 2015 оны А141 тоот тушаалаар “Соёлын өвийн

судалгаа хийх журам” батлагдсан. Дээрхи хууль, журмын дагуу Монгол улсын

нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд үйлдвэрлэлийн эзэмшилд орж буй талбай газарт

эртний амьтан ургамлын хайгуул тандан судалгааны ажлыг явуулж, тайлан

дүгнэлтийг холбогдох байгууллагуудад албан ёсоор шилжүүлэх ажлыг судалгаа

хийх зөвшөөрөл бүхий мэргэжлийн байгууллагууд хийж байгаа болно.

XI.1 АРХЕОЛОГИЙН СУДАЛГАА

“Чулуут толгой” хэмээх ашигт малтмалын хайгуулын талбайн зүүн урд

хэсгээс эхлэн 20-25 метр зайтайгаар талбайн уртын дагууд энгийн шугаман

хайгуулын аргаар ашигт малтмалын үйл ажиллагаа явуулах гэж буй талбайд

хайгуул судалгаа хийсэн хайгуулыг голдуу нар туссан уулын энгэрээр, тэрчлэн

өмнө нь ухаж орхисон хуучин барилгын материалын карьерийн орчмоор хийсэн

бөгөөд гадна талдаа ил мэдэгдэх тэмдэгтэй түүх, археологийн дурсгалуудыг

илрүүлэхийг зорьсон юм.

Солбицолын дагуу хайгуулын талбайн дөрвөн буланг үзэж хайгуулын

ерөнхий талбайг тойрч шалгаж үзэв. Тус хайгуулын талбайн тэгш хөндий бөгөөд

хайрга чулуутай байв. Хайгуулын талбай бүхэлдээ ургамлын бүрхэвч сул

багатай, хатуу бор саарал хөрс зонхилно. Түүх, археологийн хайгуулын ажлыг

голчлон хайгуулын талбайн хойт болон төв хэсэгт буй жижиг толгодын энгэр,

ээвэр хэсгээр голлон явуулав.




Гэвч эл хайгуулын талбай нь өндөр уулсын бүсэд оршиж, басхүү тэрхүү

уулнаас буусан жалга судгууд нь огцом эрэгтэй хад чулуу ихтэй, хоёр уулсын

хоорондох хөндий нь хүний үйл ажиллагааны ул мөр харьцангуй бага байв.

“Агайын” ХХКомпанийн эзэмшиж буй ашигт малтмалын

хайгуулын талбайд түүх, археологийн дурсгалуудыг археологийн

судалгааны орчин үеийн арга зүйн дагуу нарийвчилсан хайгуулыг

гүйцэтгэсэн боловч ямар нэгэн түүх, археологийн дурсгал илэрч

мэдэгдсэнгүй. Дэлгэрэнгүй тайланг ард хавсралтаар оруулав.

Зураг №20. Баян-Өлгий, Өлгий, Чулуут толгой хайгуулын талбай /хуучин шавар

олборлож байсан талбайн/




Зураг№21. Баян-Өлгий, Өлгий, Чулуут толгой хайгуулын талбай /зүүн урдаас/

Зураг№22. Баян-Өлгий, Өлгий, Чулуут толгой хайгуулын талбай /талбайн гадна

байх казакуудын оршуулгын газар/




Зураг№23. Баян-Өлгий, Өлгий, Чулуут толгой хайгуулын талбай






Зураг№26. Баян-Өлгий, Өлгий, Чулуут толгой хайгуулын талбай /зүүн хойноос

казакуудын оршуулгын газар/




XI.2 ПАЛЕОНТОЛОГИЙН СУДАЛГАА

Монгол улсын Соёлын өвийн тухай хуулинд “Хот суурин, барилга байгууламж

барих, шинээр зам тавих, усан цахилгаан станц байгуулах, ашигт малтмалын хайгуул

хийх, ашиглах зэрэг аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулахад зориулан газар олгоход

палеонтологийн мэргэжлийн байгууллагаар урьдчилсан хайгуул, судалгаа хийлгэж

зөвшөөрөл” авах талаар заалт, хууль тогтоомжийг үндэслэн захиалагч “Агайын” ХХК,

гүйцэтгэгч

ШУТИС, ГУУС-ийн Стратиграфи-палеонтологийн судалгааны төвийн

хооронд байгуулсан 2020 оны 03-р сарын 23-ны өдрийн гэрээний дагуу тус аж ахуйн

нэгжийн Баян-Өлгий аймгийн Өлзийт сумын нутагт орших “Чулуут толгой” нэртэй XV-

83000003 (БӨ-003Х) тоот (40га) түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын хайгуулын

талбайд палеонтологийн хайгуул, тандан судалгаа явуулж, эртний амьтан ургамлын

олдвор, олдворт газар, илэрч болох магадлал буй эсэхэд үнэлэлт дүгнэлт гаргахад

судалгааны зорилго чиглэгдсэн болно.

Зохион байгуулалт:

Гүйцэтгэгч талаас ШУТИС, ГУУС-ийн Стратиграфи-Палеонтологийн судалгааны

төвийн судлаачид уг талбайд

палеонтологийн хайгуул, тандан судалгаа хийж,

ажиглалтын цэгүүдэд координат, чулуулгийн бичиглэлийг товч бичиж, гэрэл зургаар

баримтжуулан гүйцэтгэв.

Судалгааны үр дүн:

“Агайын” ХХК-ны Баян-Өлгий аймгийн Өлзийт сумын нутагт орших “Чулуут

толгой” нэртэй XV-83000003 (БӨ-003Х) тоот (40га)

түгээмэл тархацтай ашигт

малтмалын хайгуулын талбайд явуулсан палеонтологийн хайгуул, тандан судалгааны

ажлын дүнд эртний амьтан, ургамлын чулуужсан үлдвэргүй гэж үзэж байгаа бөгөөд

талбайгаас гадагш баруун талд нь амьтны үлдэгдэлтэй девоны хурдас тархана.

“Чулуут толгой” нэртэй XV-83000003 (БӨ-003Х) тоот (40га) түгээмэл тархацтай

ашигт малтмалын хайгуулын талбайд палеонтологийн хайгуул тандан судалгааг 9

ажиглалтын цэгт хийхэд тус талбайд 100% дөрөвдөгчийн сэвсгэр хурдас тархсан

байсан бөгөөд харин талбайн гадна баруун талд тархсан девоны хурдсаас муу

хадгалалттай палеонтологийн үлдэгдэл илэрч байв. Доор ажиглалтын цэгүүдийн

дугаар, координат, агуулагч чулуулгийн товч бичиглэлийг фото зургаар баримтжуулан

орууллаа.




Ажиглалтын цэг, дугаар

Зураг№27.“Чулуут толгой” нэртэй XV-83000003 (БӨ-003Х) тоот (40га)

түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын хайгуулын талбайд гүйцэтгэсэн

палеонтологийн баримт материалын зураг.

Зураг№28. “Чулуут толгой” нэртэй XV-83000003 (БӨ-003Х) тоот (40га)

түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын хайгуулын талбайн гадна баруун

хойно байрлана. Түнгэт формац формацын хөхөвтөр ногоон, жижиг

ширхэгтэй элсэн чулуу, шохойлог элсэнчулууны зузаалаг илэрнэ.




Зураг№29. Шохойлог

элсэнчулуунд

хадгалагдсан криноид,

хөвд биетний

үлдэгдэл.

Хадгалалт муутай.

Зураг№30. Түнгэт

формацын хөхөвтөр

ногоон, жижиг

ширхэгтэй элсэн

чулуу, шохойн

чулууны үеэс муу

хадгалалттай

криноид, хөвд

биетэн илэрнэ.




Зураг№31. “Чулуут толгой” нэртэй XV-83000003 (БӨ-003Х) тоот (40га) түгээмэл

тархацтай ашигт малтмалын хайгуулын талбайн гадна баруун хэсгийн харагдах

байдал. Уг цэг дээр элсэн чулуу, шохойн чулууны ээлжилсэн үелэл илэрнэ. Хөх саарал

шохойн чулуунд хөвд биетний үлдэгдэлтэй.




Зураг№32. Шохойн чулуунд хадгалагдсан хөвд биетэн.

Зураг№33. Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын хайгуулын талбайн баруун урд

байрлана. Шаргал, бор-саарал өнгөтэй, ул сууриндаа 0.5 м жижиг хэмжээтэй хайрга

сайрганы мэшилтэй шавранцар тархсан байна. Палеонтологийн үлдэгдэл

илэрсэнгүй.




Зураг№34. “Агайын” ХХК-ны Баян-Өлгий аймгийн нутагт Өлзийт сумын орших

“Чулуут толгой” нэртэй XV-83000003 (БӨ-003Х) тоот (40га) түгээмэл тархацтай

ашигт малтмалын хайгуулын талбайн баруун урд хэсгийн харагдах байдал. Энэхүү

цэг дээр элсэн чулуу, шохойн чулууны ээлжилсэн үелэл тархсан байна.




Палеонтологийн хайгуул, судалгааны ажлын дүгнэлт

Монгол улсын Иргэний хуулийн 343-358 дүгээр зүйлүүд, “Соёлын өвийг

хамгаалах тухай” Монгол улсын хуулийн 2014 оны 5 сарын 15 ний өдрийн

шинэчлэсэн найруулгын 38.1.2-д заасны дагуу Уул уурхайн салбарт үйл

ажиллагаа явуулдаг “Агайын” ХХК-тай ажил гүйцэтгэх гэрээ байгуулан Баян-

Өлгий аймгийн Өлзийт сумын нутагт орших “Чулуут толгой” нэртэй XV-83000003

(БӨ-003Х) тоот (40га) түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын хайгуулын талбайд

ШУТИС-ийн Геологи Уул Уурхайн Сургуулийн Стратиграфи-Палеонтологийн

судалгааны төвийн судлаачид палеонтологийн хайгуул, тандан судалгааны

ажлыг хийж хийж гүйцэтгэсэн.

“Чулуут толгой” нэртэй XV-83000003 (БӨ-003Х) тоот (40га) түгээмэл

тархацтай ашигт малтмалын хайгуулын талбайд бүхэлд нь дээд дөрөвдөгчорчин

үеийн сэвсгэр хурдас тархах бөгөөд эдгээр нь алюви-пролювийн гаралтай

голчлон элс, элсэнцэр, шавар, хайрга, дайрга, пролювийн гаралтай элс, элсэнцэр,

дайрга, хайрганаас бүрдэнэ. Уг хурдас нь хэвтээ үелэлтэй, муу цементлэгдсэн,

дотроо ямар нэг палеонтологийн үлдэгдэлгүй байв.

Харин талбайн гадна давхраат хурдсуудаас доод девоны хурдас тус

хайгуулын талбайтай хамгийн ойр буюу нөлөөллийн бүсэд оршино. Өмнөх

геологийн зураглалын ажлуудаар А.Н.Демин нарын (1990 ) доод девоны Отог

формацаар ялгаж байсан хурдсыг Д.Товуудорж нар (2006) УГЗ төслийн

1:200000-ны геологийн зурагтаа доод девоны Түнгэт формацаар зураглаж,

амьтны үлдэгдлээр насыг нь баталгаажуулсан байсан. Бидний хийсэн

палеонтологийн хайгуул тандан судалгаагаар энэхүү доод девоны элсэнчулуу,

шохойлог элсэнчулуу, шохойн чулууны үе ээлжилсэн хурдсаас криноид, хөвд

биетний үлдэгдэл илэрч байсан ч хадгалалт муутай, тодорхойлогдох боломжгүй

байв.

“Чулуут толгой” нэртэй XV-83000003 (БӨ-003Х) тоот (40га) түгээмэл

тархацтай ашигт малтмалын хайгуулын талбайд геологи хайгуулын үйл

ажиллагаа явуулахад палеонтологийн талаас харшлах зүйлгүй. Цаашид тус

тусгай зөвшөөрлийн талбайн гадна орших амьтан ургамлын үлдэгдэлтэй хурдас

чулуулагтай газрыг хөндөхгүй байж, хэрэв хайгуулын ажлын явцад сайн

хадгалалттай, тодорхойлогдох боломжтой үлдэгдлийг илрүүлбэл холбогдох

байгууллагатай хамтран ажиллахыг санал болгож байна.




XI.3 БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ ГЕОЭКОЛОГИЙН ҮНЭЛГЭЭ

“Чулуут толгой” шаварын орд нь хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн талбай

БӨ-003Х хэмжээнд хайгуул хийгдсэн болно. Байгалийн ландшафтын мужлалаар

баруун Монголын хангайн нурууны дунд ба өндөр уулсын мужид хамаарна.

Зонхилох гадаргуугийн хувьд уулархаг хөдөлгөөнт бүсэд орох ба хуурай

хээрийн ландшафтын дүүрэгт багтна. Энэ дүүрэг нь бичил гадаргуу, үндсэн

чулуулаг, дөрөвдөгчийн хурдсын төрөл, ба хөрс-ургамлын бүрхэвчийн хувьд нь

авч үзвэл: томоохон хөндийнүүдээр тусгаарлагдсан, хамар, хяр, бэсрэг уулс

үүсгэн, хажуу нь эгцдүү налуу ба элюви, элюви-делювийн, делюви-пролювийн

хурдсаар хучигдсан уулс. Үндсэн чулуулгийн үйрмэгийг их хэмжээгээр агуулсан

хүрэн хөрстэй. Ам хөндийнүүдээр өвслөг ургамлын бүрхэвч сайтай.

Ордыг ашиглах явцад үүсэх нөлөөллийг доорх байдлаар үзүүлэв.

- Хөрсний эвдрэл, элэгдэл

- Усан орчинд үүсэх нөлөөлөл

- Ургамлын нөмрөг болон амьтанд үзүүлэх нөлөөлөл

- Хог хаягдлын нөлөөлөл

Хөрсний эвдрэл, элэгдэл. Түгээмэл тархацтай орд газрыг олборлох нь

бусад төслийг бодвол байгаль орчинд учруулах сөрөг нөлөөллийн хувьд үлэмж

хэмжээгээр бага байх бөгөөд ашиглалтын явцад үүсэх тэрхүү багахан

нөлөөллийг бүрэн хэмжээгээр нөхөн сэргээх боломжтой юм.

Усан орчинд үзүүлэх нөлөөлөл. Орд газрын орчимд газрын урсгал усан

сан байх боловч энэхүү ордын хувьд гакрын доорх болон урсгал усан сангийн

усыг ашиглахгүй байхаар урьдчилсан ТЭЗҮ дээр гарсан.

Төслийн хэрэгцээний усыг аймгийн төвөөс зөөврийн аргаар авч

ашиглахаар тусгагдсан байгаа тул усан санд нөлөөлөх нөлөөлөл нь маш бага

юм.

Ургамлын нөмрөг болон амьтанд үзүүлэх нөлөөлөл нь. Уурхайн үйл

ажиллагааны улмаас, ялангуяа хөрс хуулалтаас үүдэн зарим талбайн ургамлын

нөмрөг элэгдэж талхлагдах, эвдэгдэж устах зэрэг сөрөг нөлөөлөл бий болох юм.

Уурхайн үйл ажиллагаа ялангуяа хөрс хуулалтаас шалтгаалан янз бүрийн

талбайн ургамлын бүрхэвч өртөгдсөнөөр тоосжилт үүсэх, хөрсний чийг алдагдах

зэрэг дам нөлөөллүүд нэмэгдэх ба тухайн орчмын бичил агаарт өөрчлөлт орж,

хуурайшилт бий болно.




Хог хаягдлын нөлөөлөл нь. Төслийн барилгын ажлын явцад болон

ажилчдын нийтийн байр, хоолны газар, ажлын байр, засвар үйлчилгээний хэсэг,

агуулах, уурхай зэрэг олон эх үүсвэрүүдээс хатуу, шингэн хог хаягдал гарна.

Жишээлбэл:

• Хатуу хог хаягдал: Ахуйн хог хаягдал, хаягдал мод, төмөр, хуучин дугуй, сэлбэг

• Шингэн хог хаягдал: Ахуйн бохир ус, ашигласан тос, түлш шатахууны хаягдал

Хатуу, шингэн хог хаягдал нь орчны хөрс болон газрын доорх усыг

бохирдуулах болзошгүй бөгөөд тухайн газрын хөрс, ургамал, амьтан нөлөөлөлд

нь хамгийн түрүүнд өртөх магадлалтай юм.

Хатуу хог хаягдал:

Уурхайн хэмжээнд үүсэх хатуу хог хаягдалд машин техникээс сольсон

сэлбэг, хэрэгслийн гаралтай, хаягдал мод, төмөр, хуванцар болон бусад

төрлийн сав баглаа, эдэлгээнээс гарсан дугуй зэрэг олон төрлийн хаягдал

хамаарна.

Уурхайн тосгоны ахуйн гаралтай хатуу хог хаягдлын эх үүсвэрт

ажиллагсдын амрах байр, гал зуух, ажлын байр, угаалгын өрөө гэсэн үндсэн

объектуудаас гарах хог хаягдлууд орно.

Уурхайгаас гарах нийт хатуу хог хаягдлын тодорхой хувь нь дахин

ашиглагдах боломжтой хог байх тул хатуу хог хаягдлыг тухай бүр ангилан

ялгаж, дахин шууд ашиглах боломжтой хог хаягдлыг ялган цуглуулах,

боловсруулсны дараа ашиглах боломжтойг нь суурин газарт хоёрдогч түүхий эд

авах цэгт борлуулах, үлдэж буй бусад хог хаягдлыг ариутгаж, овор хэмжээг нь

багасгах, байгаль орчин, хүний эрүүл мэндэд үзүүлэх сөрөг нөлөө багатай

байхаар тохижуулсан хогийн цэгт хуримтлуулан, сумын орон нутгийн

удирдлагын зөвшөөрсөн газарт хогийн цэг байгуулж устгаж булшлахаар

төлөвлөж байна. Уурхайн хог хаягдлын цэгийг сонгохдоо салхины зонхилох

чиглэлийн доор тогтсон нэг цэгт байрлуулна.

Шингэн хаягдал:

Тус уурхайд ажиллаж байгаа хүмүүсийн ажиллаж амьдрах орчны эрүүл

ахуйн нөхцөлийг сайжруулах үүднээс бие засах газар, хатуу шингэн хог

хаягдлын цэгийг тусгайлан байгуулах шаардлагатай. Бие засах газар, хатуу,

шингэн хог хаягдлын цэг (нүх) дээр 7 хоног бүр ариутгал хийж байх. Ахуйн

гаралтай шингэн хог хаягдлыг байгаль орчин, хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө

үзүүлэхгүй байх үүднээс стандартын дагуу барьж байгуулсан цэгт

хуримтлуулахаар төлөвлөж байна.




Машин механизмд ашиглагдах тос, тосолгооны материал нь химийн

гаралтай шингэн хаягдал, хөрс бохирдуулагч эх үүсвэр болдог тул ийм төрлийн

/ажилласан тос/ хаягдлыг тусгай саванд хуримтлуулж, ажилласан тосыг авдаг

цэгүүдэд хүргэх болно.

Хийн хаягдал:

Уурхайд ажиллах нийт машин техникийн олборлолтын явцад ашиглах

шингэн түлш нь химийн гаралтай хорт хийн хаягдал болж агаар орчныг

бохирдуулна.

Мөн хур бороо багатай дулааны улиралд, ялангуяа салхитай үед хөрс

хуулах, буцаан булах, нөхөн сэргээлт хийх үйл ажиллагааны үед агаарт их

хэмжээний тоос шороо дэгдэнэ.

Ордыг ашиглах явцад бий болох байгаль орчны бусад асуудлууд. Ордыг

ашиглах үйл ажиллагааны явцад технологийн горим зөрчих, тоног

төхөөрөмжийн үйл ажиллагааг хянах хяналт суларснаас элдэв осол гарч,

байгаль орчныг их хэмжээгээр бохирдуулах, цаашлаад хүмүүсийн эрүүл мэнд,

амь нас эрсдэх зэрэг аюул дагуулах нөхцөл үүсэж болзошгүй тул уг асуудлыг

онцгойлон анхаарч, онцгой байдлын үед хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө боловсруулан

ажиллах шаардлагатай юм.

Шатах тослох материал, химийн хорт бодистой харьцаж ажиллах арга

ажиллагааг мэдэхгүйгээс хөрс, гадаргын болон гүний ус, агаар цаашлаад

ургамлын бүрхэвч, амьтанд ноцтой хохирол учруулж болзошгүй бөгөөд

ажиллагсад хордлогод өртөх зэрэг болзошгүй осол, гамшиг тохиолдох

магадлалтай.

Машин техниктэй холбоотой ажил эрхэлдэг ажилтан, албан хаагчид

машин техникийнхээ бүрэн бүтэн байдалд байнга хяналт тавихгүй, засвар

үйлчилгээнд хамруулахгүй байснаар шатах тослох материалын асгаралт гарч,

хөрс, гүний ус бохирдох, зөвшөөрөгдөөгүй замаар тээврийн үйл ажиллагаанд

оролцсоноор ургамлын бүрхэвч талхлагдаж, хөрс эвдэрч, тоосжилт үүсэн,

агаарын чанарт нөлөөлж болзошгүй.




XII. ДҮГНЭЛТ

“Агайын” ХХК-ийн захиалгаар БӨ-003Х, XV-83000003 тоот түгээмэл

тархацтай ашигт малтмалын хайгуулын тусгай зөвшөөрөл бүхий Чулуут толгой

шаврын ордод 2020 оны 4-р сард шурф малталт ба холбогдох дээжлэлтийн

тусламжтайгаар хайгуулын ажлыг хийлээ. Тусгай зөвшөөрлийн талбай нь 40 га

талбайг эзлэн Баян-Өлгий аймгийн Өлгий сумын нутагт оршино.

2020 онд “Агайын” ХХК нь шурф малталт, дээжлэлтийн ажлын

тусламжтайгаар хайгуул хийж, ордын геологийн тогтоцыг судалж, ашигт

малтмалын чанарт үнэлгээ өгч, нөөцийг үйлдвэрлэлийн зэрэглэлээр

тооцоолсон.

“Чулуут толгой” орд дээр хоорондоо 150*100 м зайтай шугамын дагуу 4.8-

5.2 м гүнтэй 15 шурф экскаватороор малтсан болно. Шаврын давхаргаас шурф

болгоноос бөөний аргаар дээж авч, Улаанбаатар хот дахь БАК-ийн барилгын

материалын лабораторид хими, физик-механикийн шинжилгээ, технологийн

туршилт хийлгэсэн. Цацрагийн шинжилгээг цөмийн физикийн судалгааны

төвийн лабораториудад тус тус хийлгэв.

Тус орд нь голоцены настай делюви гаралтай, 3.4-3.6 м зузаантай

тоосгоны шавраас тогтсон давхарга маягийн биетийг үүсгэнэ. Шаврын давхарга

нь дээд талаараа 0.4 зузаан хөрс-ургамлын үеэр хучигдсан түүний доод хэсэг

1.2 м зузаантай элс хайрганы үе тус тус байна. Нийт малтсан шурфын хэмжээнд

давхаргийн литологи төдийлөн өөрчлөгдөхгүй.

Ордын шаврын нөөцийг бодитой

буюу /В/ зэрэглэлээр газрын

гадаргуугаас дунджаар 1.5-1.7 м гүнд 65,819.17 м 2 талбайд 298,612.97 м 3 ,

боломжтой нөөц буюу /С/ зэрэглэлээр 49,002.20 м 2 талбайд 4.1 м зузаантай

197,349.68 м 3 нөөц тогтоосон бөгөөд нийт бодитой болон боломжтой /В+С/

зэргээр нийт 114,821.37 м 2 талбайд 495,962.65 м 3 тогтоосон байна.

Лабораторийн шинжилгээ-туршилтаар Чулуут толгойн ордын шаврыг 100-с

дээш маркын тоосго үйлдвэрлэж болохыг тогтоосон.

“Агайын” ХХК “Чулуут толгой”

шаврын ордыг цаашид олборлохоор

төлөвлөж байгаа бөгөөд ашигт малтмалыг олборлох, шатаах, тоосго хийх тоног

төхөөрөмж, машин техникээ сонгох ажил одоогийн байдлаар хийгдэж байна.

Уурхайн үйлдвэрлэлийн нөөц 308.384 мян.м3, үүнийг тоосгоны үйлдвэрийн

хүчин чадалтай уялдуулан олборлох бөгөөд жилд ойролцоогоор 30.0мян.м3

шавар олборлох ба уг төслийн хүрээнд тухайн ордыг 11 жилийн хугацаанд

ашиглана.




Төслийн хугацаанд нийтдээ 308.384 мян.м3 шавар олборлож, тоосгоны

үйлдвэрлэлд ашиглах бөгөөд төсөл хэрэгжих 11 жилийн хугацаанд 112.44 сая

ширхэг тоосго үйлдвэрлэн зах зээлд нийлүүлэх юм. Үйлдвэрлэлийн шатанд

сайн болон дунд зэргийн чанар бүхий тоосгыг үйлдвэрлэх бөгөөд сайн чанарын

тоосгыг 280 төгрөгөөр, дунд зэргийн тоосгыг 220 төгрөгөөр тус тус худалдан

борлуулахаар тооцоход төслийн нийт хугацаанд 29.552 тэрбум.төгрөгийн

борлуулалтын орлого олохоор байна.

Төслийн үйл ажиллагааг эхлүүлснээр шинээр 35 шууд ажлын байр бий

болгож, улсын төсөвт ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр, нийгмийн

даатгалын шимтгэл, орлогын албан татвар, усны төлбөр гэх мэт нийт 8 төрлийн,

3,097.8 сая.төгрөгийн татвар, төлбөр, хураамжийг төвлөрүүлэх юм. Төслийн

хугацаанд нийтдээ 17,580.1 сая.төгрөгийн үйлдвэрлэлийн зардал гарах ба 1

ширхэг тоосго үйлдвэрлэх өртөг нь 156.3 төгрөг байна.

Төслийн өнөөгийн цэвэр үнэ цэнэ, дисакуант нь 10 хувь байхад 5,550.0

сая төгрөг байна. Дотоод өгөөжийн норм 62.26% байгаа нь уг төслийг

хэрэгжүүлэх нь эдийн засгийн хувьд ашигтай болох нь харагдаж байна.

Олборлолттой холбоотой байгаль орчныг нөхөн сэргээх, хамгаалах арга

хэмжээ нэгэн адил төлөвлөгдсөн. Үүнд юуны түрүүнд ордын талбайг тойруулан

өргөст торон хашаа хатгах, авто зам тавихаас эхлэх болно.

болно.

“Чулуут толгой” орд дээр хийсэн ГХА-ын нийт зардал сая 32,533,000 төгрөг




АШИГЛАСАН ХЭВЛЭЛ

А.Фондын

1. Гүррагчаа.Б, бусад. Монгол Улсын 1:200 000-ны масштабтай геологийн

зураг (L-47-XVII хавтгай). УБ, 2014. ГМТ.

2. Полищук.И.Б и др. Отчёт о результатах геологической съёмки масштаба

1:200 000, проведенных в районе Дархана Селенгинского аймака в 1960

г. УБ, 1961. ГМТ.1475

3. Фрейдкина.Д.Я. Отчёт о геолого-разведочных работах, проведенных на

Дарханском песчано-гравийном месторождении (пойма р. Хары) в1977г.

Д, 1977. ГМТ. 2331.

4. Шаандар.П, Лхамсүрэн.Ж, Бямба.Ж, Эрдэнэ.Д, Ганбаатар.Т,

Оюунтуяа.Н, бусад. Монгол Улсын метал бус ашигт малтмалын зураг.

Масштаб 1:1000 000, түүний тай лбар бичиг. УБ,1993.

ГМТ.4669.

Б.Хэвлэгдсэн

1. Григорович.М.Б, Немировская М.Г. Минеральное сырьё для

промышленности тройтельных материалов иего оценка при геологоразведочных

работах. М,1974.

2. ГОСТ 7392-85 Фракции щебня. М,1985.

3. Инструкция по применению классификации запасов к месторождениям

песка и гравия. М,1984.

4. Монголын геологи ба ашигт малтмал. VII боть. Метал бус ашигт

малтмал. Ерөнхий эрхлэгч Ж.Бямба. УБ,2009.

5. Ашигт малтмал. Эрх зүйн баримт бичгийн эмхтгэл. Улаанбаатар 2009 он


АГАЙЫН ХХК Chuluut-tolgoi_REPORT20210121

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?