MV-000175_ТАЙЛАН БИЧВЭР

ЗӨВШӨӨРСӨН:

“Монголросцветмет”-ТӨҮГ -ийн

ТАНИЛЦСАН: Эрдэс Баялгийн

Мэргэжлийн Зөвлөлийн Дарга

Захирал:.................../Б.Мөнхбат/

......................... /Б.Элбэгзаяа/

2021 оны ... сарын ... өдөр 2021 оны ... сарын ... өдөр

Зохиогчид: PhD, МУ-ын Зөвлөх геологич: Ц.Мөнхцэнгэл / /

Д.Батсайхан / /

Э.Ангарагбат / /

Д.Батболд / /

О.Лхагвацэрэн / /

Л.Амартүвшин / /

БУЛГАН АЙМГИЙН БҮРЭГХАНГАЙ, ТӨВ АЙМГИЙН ЗААМАР СУМДЫН НУТАГТ

ОРШИХ ТУУЛЫН ПОЛИГОНЫ АЛТНЫ ШОРООН ОРДЫН 878-924 ШУГАМ

ХООРОНДЫН ДРАГААР АШИГЛАСАН ХЭСГИЙН АЛТНЫ ҮҮСМЭЛ ОРДОД 2020

ОНД ГҮЙЦЭТГЭСЭН НӨӨЦИЙН ТОДОТГОЛ АЖЛЫН ҮР ДҮНГИЙН ТАЙЛАН

(Ордын нөөц 2021 оны 01 сарын 01-ний байдлаар)

Тусгай зөвшөөрлийн дугаар: MV-000175

Ашигт малтмалын төрөл: Алт (Au)

Боть-1, Ном-1

ХЯНАСАН:

АМГТГ-ын АМХ-ын хэлтсийн мэргэжилтэн: ........................................ /М.Мөнгөнтуяа/

ШИНЖЭЭЧ:

Монгол Улсын зөвлөх геологич: ................................................. /Л.Таазан/

Улаанбаатар хот 2021 он

"МОНГОЛРОСЦВЕТМЕТ" ТӨҮГ

MV-000175

АГУУЛГА

I. ОРШИЛ .......................................................................................................................................... 7

II. ХАЙГУУЛЫН ТАЛБАЙ (ОРД)-Н ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ ............................................... 10

II.1 Хайгуулын талбайн физик-газарзүй, эдийн засгийн товч тодорхойлолт .............................. 10

II.1 Дүүргийн геологийн судалгааны түүх .......................................................................................... 14

III. ХАЙГУУЛЫН ТАЛБАЙ (ОРД)-Н ГЕОЛОГИЙН ТОГТОЦ ............................................... 17

III.1 Судалгааны талбайн геологийн тогтоц............................................................................................ 17

III.1 Давхарга зүй ................................................................................................................................... 17

III.3 Тектоник ......................................................................................................................................... 30

III.4 Геоморфологи ................................................................................................................................ 31

III.5 Дүүргийн гидрогеологи ................................................................................................................ 36

III.6 Ашигт малтмал .............................................................................................................................. 39

Ш.7 Ордын геологийн тогтоц ............................................................................................................... 41

Ш.8 Алтны үүсмэл шороон ордын геологийн тогтоц ........................................................................ 44

IV. ХАЙГУУЛЫН АЖЛЫН АРГАЧЛАЛ БА ГҮЙЦЭТГЭСЭН АЖЛЫН ХЭМЖЭЭ............ 46

IV.1. Хайгуулын шурф нэвтрэлтийн ажил .............................................................................................. 50

IV.2. Өpөмдлөгийн ажил ........................................................................................................................... 51

IV.3. Байрзүйн зураглалын ажил .............................................................................................................. 52

IV.4. Лабораторийн ажил .......................................................................................................................... 56

V. СУДАЛГААНЫ ТАЛБАЙН ҮНЭЛГЭЭ ................................................................................. 60

VI. ОРД, ХҮДРИЙН ТӨРӨЛ, БОДИСЫН НАЙРЛАГА, ТЕХНОЛОГИЙН ШИНЖ ЧАНАР 61

VII. ХҮДРИЙН ТАЛБАЙ (ОРД)-Н ГИДРОГЕОЛОГИ, ИНЖЕНЕР ГЕОЛОГИ НӨХЦӨЛ ... 67

VII.1. Талбайн гидрогеологийн судалгаа ................................................................................................ 67

VII.2. Ордын газрын доорх усны чанар ................................................................................................... 69

VII.3. Талбайн газар доорх усны хэмжилт судалгаа ............................................................................... 70

VII.4. Уулын малталтын мөргөцөгт орж ирэх газар доорх усны урсцын тооцоо ................................ 74

VIII. АШИГТ МАЛТМАЛЫН БАЯЛАГ, ОРДЫН НӨӨЦИЙН ТООЦОО .............................. 76

VIII.1. Ордын ашиглалтын байдал болон нөөцийн хөдөлгөөн .............................................................. 76

VIII.2. Онцгой хамгаалалтад орсон талбайн нөөцийг тооцсон аргачлал .............................................. 80

VIII.3. Ордын нөөцийн тооцоо, аргачлал ................................................................................................ 87

VIII.3.1. Ордын нөөцийн тооцооны жишиг үзүүлэлтүүдийн сонголт .............................................. 91

VIII.3.2. Драгаар олборлох нөөцийн тооцооны жишиг үзүүлэлт ...................................................... 92

VIII.3.3. Драгийн олборлолтын үеийн тооцооны үндэслэл .............................................................. 93

VIII.4. Драгийн алтны үүсмэл шороон ордын үлдэгдэл нөөцийг хөндлөнгийн аргаар тооцоолох

аргачлал ...................................................................................................................................................... 98

VIII.5. Нөөцийн тооцооны зэрэглэл, үүсмэл ордын бүлгийг тогтоосон үндэслэл ............................ 103

VIII.6 Нөөцийн тооцоо ............................................................................................................................ 103

IX. АШИГТ МАЛТМАЛЫН ОРДЫН УУЛ-ТЕХНИКИЙН НӨХЦӨЛ, УРЬДЧИЛСАН

ТЕХНИК ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮНЭЛГЭЭ ................................................................................. 110

IX.1 Чулуулгийн физик, механик шинж чанар .......................................................................... 110

IX.2 Ордын ашиглалтын систем .................................................................................................. 110

IX.2.1. Ил уурхайн ашиглалтын системийн үндсэн хэмжээс .................................................... 114

IX.2.2 Уурхайн хүчин чадал, ажиллах горим ............................................................................. 116

IX.2.3 Уулын ажлын календарчилсан төлөвлөгөө ..................................................................... 116

Булган Аймгийн Бүрэгхангай, Төв Аймгийн Заамар Сумдын Нутагт Орших Туулын Полигоны

Алтны Шороон Ордын 878-924 Шугам Хоорондын Драгаар Ашигласан Хэсгийн Алтны Үүсмэл

Ордод 2020 Онд Гүйцэтгэсэн Нөөцийн Тодотгол Ажлын Үр Дүнгийн Тайлан

2


MV-000175

IX.3 Төслийн талбайн дэд бүтэц .................................................................................................. 121

IX.3.1 Уурхайн барилга байгууламж .......................................................................................... 121

IX.3.2 Уурхайн тосгон ба Драгийн цахилгаан хангамж ............................................................ 121

IX.3.3. Драгийн усан хангамж, ахуйн хэрэглээний ус ............................................................... 126

IX.4. ЗАХ ЗЭЭЛИЙН СУДАЛГАА ............................................................................................. 127

IX.5. Төслийн эдийн засгийн урьдчилсан үнэлгээ ..................................................................... 128

IX.5.1. Борлуулалтын орлого ....................................................................................................... 129

IX.5.2. Хөрөнгө оруулалт ............................................................................................................. 129

IX.5.3. Үйл ажиллагааны зардал .................................................................................................. 130

IX.5.4. Төслийн эдийн засгийн үнэлгээ ...................................................................................... 131

X. АШИГТ МАЛТМАЛЫН ОРДЫН ОРДЫГ АШИГЛАЛТАНД БЭЛТГЭГДСЭН БАЙДАЛ

........................................................................................................................................................ 136

XI . АРХЕОЛОГИ, ПАЛЕОНТОЛОГИЙН СУДАЛГАА, БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ

ГЕОЭКОЛОГИЙН ҮНЭЛГЭЭ .................................................................................................... 138

XI.1 Нөхөн сэргээлтийн ажил гүйцэтгэх техникүүдийн сонголт, бүтээл ........................................... 149

XII . ДҮГНЭЛТ ............................................................................................................................. 153




3


MV-000175

Тайлан дах зургийн жагсаалт

Зураг 1. Талбайн байршлын тойм зураг ....................................................................................... 13

Зураг 2. Туул голын гольдролын алтны шороон ордын судалгааны талбайн картограм........ 17

Зураг 3. Судалгааны талбайн геологийн зураг ............................................................................ 42

Зураг 4. Хайгуулын өрөмдлөг ....................................................................................................... 52

Зураг 5. Digital Elevation Model (Гадаргын өндөржилтийн тоон загварчлал) .......................... 54

Зураг 6. Шурф малтаж буй байдал ............................................................................................... 56

Зураг 7. Шурфээс бөөн сорьцлолт авч буй байдал ..................................................................... 57

Зураг 8. Гараар болон скуберээр дээж угааж буй байдал ........................................................... 57

Зураг 9. Драгаар олборлолт явуулж бай хэсгээс технологийн туршилтын дээж авч буй

байдал .............................................................................................................................................. 58

Зураг 10. Шлюз ба сэгсрэх ширээгээр баяжуулсан туршилтын бүдүүвч ................................. 63

Зураг 11. Элсний найрлага, алтны мөхлөгийн микрофото зураг ............................................... 66

Зураг 12. Ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн 2010.8.4-өөс өмнөх үеийн тойм зураг .............. 77

Зураг 13. Туул голын гольдрол ордын ашиглалтын үе шатыг харуулсан тойм зураг ............. 91

Зураг 14. Драгаар олборлосон баримтжуулалтын тойм А. 1995-2009 он, Б. 2008-2020 он .... 95

Зураг 15. Драгаар олборлолтын тойм А. Сансрын зурагт харагдах байдал, Б. Олборлолтын

давхцалтай талбайнууд .................................................................................................................. 96

Зураг 16. Драгаар олборлолт явуулсан талбайн дундаж агуулгын тооцоо, А. Давхцалтай

талбай, Б. Хэсэгшил дэх дундаж агуулга тооцсон үр дүн .......................................................... 97

Зураг 17. Драгын олборлолт ........................................................................................................ 112

Зураг 18 Ил уурхайн технологийн схем ..................................................................................... 113

Зураг 19 Ил уурхайн технологийн схем ..................................................................................... 119

Зураг 20 Туул голын голдрилын алтны үүсмэл шороон ордын ил уурхайн цахилгаан

хангамжийн ерөнхий схем........................................................................................................... 125

Зураг 21 Төслийн талбай орчмын тоосонцрын бохирдлын орон зайн тархалт Төслийн

талбайн нөлөөллийн бүс 140

Зураг 22. Овоолгын хэмжээс ....................................................................................................... 150

Зураг 23 Зарим барилга байгууламжийн орчинд мод тарих төлөвлөлт .................................. 152

Зураг 24. Төлөвлөж байгаа мод үржүүлгийн газрын бүдүүвч ................................................. 153

Тайлан дах хүснэгийн жагсаалт

Хүснэгт 1. Ашиглалтын талбайн булангийн цэгүүдийн солбицол ........................................... 10

Хүснэгт 2. 1-р драгийн овоолгын хайрганы бүтээгдэхүүний дээжийн шинжилгээний

үзүүлэлтүүд ..................................................................................................................................... 45

Хүснэгт 3. Хяналтын хайгуулын шурф нэвтрэлтийн ажлын хэмжээ ........................................ 51

Хүснэгт 4. Хайгуулын ажлын зардлын нэгдсэн хүснэгт .................................................................. 59

Хүснэгт 5. Угаагдах шинж чанарыг тодорхойлсон үзүүлэлт ..................................................... 61

Хүснэгт 6. Дээжийн шигшүүрийн шинжилгээний үр дүн.......................................................... 62

Хүснэгт 7. Шлюз болон сэгсрэх ширээгээр баяжуулсан туршилтын үр дүн ........................... 63

Хүснэгт 8. Шигшүүрийн шинжилгээний бүтээгдэхүүн дэх алтны мөхлөгийн хэлбэр,

мөлгөржилт ..................................................................................................................................... 64

Хүснэгт 9.Усны чанар, химийн найрлагын агууламжийн шинжилгээний үр дүн ................... 69

Хүснэгт 10. Ордын ашиглалтын байдалд хийсэн алт олборлолтын тооцоолол ....................... 78




4


MV-000175

Хүснэгт 11. 2020 оны 01 сарын 01-ны байдлаарх уулын ажлын тайлан дахь MV-000175 тоот

АТЗ-н үлдэгдэл нөөц ...................................................................................................................... 79

Хүснэгт 12. Нөөцийн хөдөлгөөний өөрчлөлтийн тооцоо .......................................................... 79

Хүснэгт 13. Туул голын онцгой хамгаалалттай бүс дэх нөөцийн блокуудын талбайг

тодорхойлох .................................................................................................................................... 81

Хүснэгт 14. Туул голын гольдрол алтны үүсмэл шороон ордын “Туул голын онцгой

хамгаалалттай бүсийн” нөөцийн тооцоо ...................................................................................... 82

Хүснэгт 15. Туул голын гольдрол алтны шороон ордод 1994-2020 онуудад драг болон угаах

төхөөрөмжөөр олборлосон ашиглалтын үеийн алтны тооцоо ................................................... 94

Хүснэгт 16. Драгийн үүсмэл ордын нөөцийн блок дахь 2 дахь ашиглалтад нөөцөд авах

тооцоонд хэрэглэх алтны дундаж агуулгын залруулгын Kр коэффициентын тооцоо .......... 101

Хүснэгт 17. Драгийн үүсмэл ордын нөөцийн блок дахь 3 ба 4 дахь ашиглалтад нөөцөд авах

тооцоонд хэрэглэх алтны дундаж агуулгын залруулгын Kр коэффициентын тооцоо ба

урьдчилан тооцоолсон нөөц ........................................................................................................ 102

Хүснэгт 18. Нөөцийн хэсэглэлүүдийн талбайг тодорхойлох .................................................. 103

Хүснэгт 19. “Туул голын гольдрол” драгийн ашиглалтаар үүссэн үүсмэл алтны шороон

ордын нөөцийн тооцоо /Тогтоосон сорьц-905.9 / ..................................................................... 105

Хүснэгт 20. Туул голын гольдрол алтны үүсмэл шороон ордын нөөцийн тооцооны нэгтгэл

........................................................................................................................................................ 107

Хүснэгт 21 Элс ба хөрсний физик-механик шинж чанар ......................................................... 110

Хүснэгт 22 Ордын гүнээс хамаарсан драг хэрэглэх нөхцөл .................................................... 111

Хүснэгт 23 Драг хэрэглэх нөхцөл ............................................................................................... 111

Хүснэгт 24 Ашиглалтын технологийн систем .......................................................................... 112

Хүснэгт 25 Драгаар элс олборлох үеийн тооцооны хэмжигдэхүүнүүд .................................. 114

Хүснэгт 26 Үйлдвэрлэлийн нөөцийн тооцооний нэгтсэн хүснэгт .......................................... 115

Хүснэгт 27 Уурхайн ажиллах горим .......................................................................................... 116

Хүснэгт 28 Уулын ажлын календарь төлөвлөлт ....................................................................... 117

Хүснэгт 29 Ил уурхайн тоног төхөөрөмжүүдийн бүрдэл ....................................................... 118

Хүснэгт 30 Хөрс хуулалтад ажиллах драглайн 6/45-ийн бүтээлийн тооцоо .......................... 119

Хүснэгт 31 ЭШ маркийн экскаваторуудын техникийн үзүүлэлтүүд ...................................... 119

Хүснэгт 32 ЭШ Драг 250 ДС-ийн техникийн үзүүлэлт ............................................................ 120

Хүснэгт 33 Драгны хийцийн хэмжээ .......................................................................................... 120

Хүснэгт 34 Уурхайн цахилгаан хэрэглэгчдийн суурилагдсан чадал ...................................... 123

Хүснэгт 35 Төслийн нийт цахилгаан хэрэглээ .......................................................................... 124

Хүснэгт 36 Драгаар угаан баяжуулах үйлдвэрийн ус зарцуулалтын тооцоо ......................... 126

Хүснэгт 37 Нийт хөрөнгө оруулалт ............................................................................................ 129

Хүснэгт 38 Нийт зардал ............................................................................................................... 130

Хүснэгт 39 Эдийн засгийн үзүүлэлт ........................................................................................... 131

Хүснэгт 40 Төслийн мөнгөн урсгалын шинжилгээ ................................................................... 132

Хүснэгт 41 Төслийн мэдрэмжийн шинжилгээ .......................................................................... 133

Хүснэгт 42 Агаарын чанарт нөлөөлөх байдлын үнэлгээний дүгнэлт ..................................... 140

Хүснэгт 43 Гадаргын болон газрын доорх усанд үзүүлэх нөлөөллийн үнэлгээний дүгнэлт 140

Хүснэгт 44 Усны химийн найрлага, бохирдолтын үзүүлэлтүүд (2018) .................................. 141

Хүснэгт 45 Усны хүнд металлын үзүүлэлтүүд (2018-03-19) ................................................... 141

Хүснэгт 46. Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний дүгнэлт ..................................... 142

Хүснэгт 47. Нөхөн сэргээлтийн ажлын хэмжээ......................................................................... 148




5


MV-000175

Хүснэгт 48 Хучилт хийх шимт хөрсний шинж чанарын ерөнхий үзүүлэлт ........................... 151

Тайлан дах графикийн жагсаалт

График 1 Уулын ажлын календарь төлөвлөлт ........................................................................... 118

График 2 Алтны үнийн түүх ....................................................................................................... 127

График 3 Монгол банкны худалдан авсан алт........................................................................... 128

График 4 Борлуулалтын орлого ба зардлын харьцуулалт ........................................................ 129

График 5 Үйл ажиллагааны зардлын бүтэц ............................................................................... 130

График 6 Өнөөгийн цэвэр үнэ цэнийн мэдрэмжийн шинжилгээ ............................................ 134

График 7 Өгөөжийн дотоод нормын мэдрэмжийн шинжилгээ ............................................... 134

График 8 Үнээс хамаарсан хугарлын цэгийн шинжилгээ ........................................................ 135

График 9 Нөлөөлөлд өртөгч байгаль орчны бүрэлдэхүүн хэсэг ............................................. 143

Хавсралт зургууд

1. Дүүргийн геологи, ашигт малтмалын зураг

2. Дүүргийн геоморфологийн зураг

3. Анх батлагдсан геологийн нөөцийн дэвсгэр зураг

4. Баримт материалын зураг

5. Технологийн хаягдал агуулгын тооцооны үр дүнгийн зураг

6. Алтны үүсмэл ордын нөөцийн тооцооны дэвсгэр зураг

7. 1994-2020 онуудад олборлосон нөөцийн хөдөлгөөний нэгтгэл хүснэгт

8. Хайгуулын шугамын зүсэлтүүд / Хавсрал 8.1-8.13/

9. Дагуу зүсэлт

10. Драгийн ашиглалтын явалтаар ангилсан талбай




6


MV-000175

ОРШИЛ

Сүүлийн жилүүдэд, Монгол Улсын хэмжээнд валютын үндсэн түүхий эд

болж байгаа алтны шороон ордуудын нөөц эрс багасаж байгаатай холбогдуулан,

ашиглалтын явцад үүссэн дахин ашиглаж чадахгүй байгаа үүсмэл ордод үнэлгээ өгч,

тэдгээрийн хэтийн төлөвийг тодорхойлох нь улс орны эдийн засагт чухал ач

холбогдолтой юм.

ОХУ–д алтны үүсмэл ордын судалгааны ажил аль эрт эхэлсэн бөгөөд тэр

дундаа драгийн үүсмэл ордын ашиглалтын 50 гаруй жилийн туршлага

хуримтлагдсан бөгөөд 1994 оноос эхлэн эрчимтэй явагдсан байдаг. Энэ судалгаагаар

ашигласан хүдрийн хаягдал овоолгуудад алтны асар их нөөц баялаг үлдсэн гэдгийг

тодорхойлсон байдаг. Дээрх судалгааны үр дүнд Эрхүүгийн Техникийн Улсын Их

Сургууль, “ИРГИРЕДМЕТ” уулын хүрээлэнгийн эрдэмтэд драгийн үүсмэл ордод

уламжлалт бус аргаар нөөцийн үнэлгээ хийх аргачлалыг шинээр боловсруулан

гаргаж нөөцийг зөвлөлөөр батлуулсан байна.

Монгол орны хувьд алтны үүсмэл ордын туршилтын судалгааны ажил

үндсэндээ 2000 оноос Заамар нутгаас анх эхэлсэн байна. Түүнээс хойш дэлхийн зах

зээлд алтны үнэ эрс нэмэгдсэн тул дахин үнэлгээ хийх нөөцийг тогтоох шаардлага

гарч ирсэн.

“Монголросцветмет” ХХК-ийн харьяа Заамарын алтны үйлдвэр 1994 оноос

Туулын голын гольдролын алтны шороон ордыг драгийн аргаар ашиглан өнөөдрийг

хүртэл үйл ажиллагаа нь явагдан үүсмэл ордыг ашиглаж байна. Ордын ашиглалтын

явцад тус ордын нөөцийн хөдөлгөөнд өөр ордын нөөц нэмэгдээд хасагдаагүй үлдсэн,

мөн голын онцгой хамгаалалтын бүсийн нөөц нөөцийн хөдөлгөөнд ороогүй зэргээс

ордын үлдэгдэл нөөц нь одоогийн бодит нөөцтэй тохирохгүй зөрүү үүссээр явж

иржээ.

Иймд “Монголросцветмет” ХХК-аас нөөцийн хөдөлгөөнд тодруулга хийх,

үүсмэл ордын үлдэгдэл нөөцийг тооцох ажлыг мэргэжлийн байгууллагуудын дунд

сонгон шалгаруулалт зарлан “Дата ресурс” компани шалгаран энэ ажлыг

гүйцэтгэхээр болсон.

Бидний нөөцийн тооцоолол хийх “Монголросцветмет” ХХК-нд ЭБМЗ-ийн

1988 оны 10 -р сарын 12-ны өдрийн шийдвэрээр олгосон “Туул голын гольдрол”

нэртэй MV-000175 тоот ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл бүхий талбай нь Төв аймгийн

Заамар, Булган аймгийн Бүрэгхангай сумын нутагт Улаанбаатар хотоос баруун хойш




7


MV-000175

216км-т, Дархан хотоос зүүн тийш 180 км-т, Заамар сумаас 30 км, Бүрэгхангай

сумын төвөөс зүүн тийш 40 км-т Монгол орны төв хэсэгт байрлана.

Нөөцийн тооцооны хайгуулын ажлын гол зорилго нь дээрх эрхээр олгогдсон

Туулын драгаар ашиглах алтны шороон ордын хойд хэсгийн талбайд олборлосон

байдалд бодит дүн шинжилгээ хийж, нөөцийн хөдөлгөөний тооцооллыг дүгнэх,

ашиглалтын явцад үүссэн үүсмэл ордын тархцыг тусгайлсан аргачлалын дагуу дахин

хайгуулын хяналт үнэлгээний ажил явуулж үлдэгдэл нөөцийг баталгаажуулан

тогтоож холбогдох тайланг боловсруулж, ЭБМЗ-ийн салбар хуралдаанаар

хэлэлцүүлэн нөөцийн хөдөлгөөнд тодотгол оруулахад оршино.

Тус талбай нь 1991 оны Б.Пүрэвсүрэн, Л.Е.Эйдельман нарын 1:50000-ны

масштабтай геологийн зураглал, ерөнхий эрлийн ажлын хүрээнд хамрагдан

судлагдсан байдаг. Ордын нарийвчилсан хайгуулын ажлыг 1986-1988 онуудад

зөвлөлтийн Зарубеж геологи экспедиц нөөцийг тогтоожээ. Ордын хэмжээнд 1994-

2020 онуудад “Монголросцветмет” ХХК нь драгаар болон угаах төхөөрөмж

ашиглаж, олборлолтын ажил явуулж ирсэн. Ашиглалтыг хугацааны хувьд үечлэн авч

үзвэл 1994-2009 онуудад талбайг нийтэд нь бүрхэх эхний шат, 2009-2020 онуудад 2-

р шатны ашиглалтын үйл ажиллагааг явуулж иржээ. Тэр дундаа 2005 оноос үүсмэл

ордын талбайг хэсэгчлэн ашиглаж ирсэн байна. Ашигласан талбайн хэмжээнд урд

хийгдсэн драгийн ашиглалтын хайгуулын ажлын үр дүнг боловсруулж, хяналт,

шалгалт, үүсмэл ордын үнэлгээ хийх аргачлалыг нэвтрүүлснээр алтны үүсмэл

шороон орд үүсэх бодит нөхцөл байдал бүрдэж, драгаар ашиглалт явуулахад эдийн

засгийн хувьд үр ашигтай байх, дахин тооцоолсон нөөцийн хэсэглэлүүд ялгаж

тогтоогдож уурхайн алт олборлолтын хугацааг дор хаяж 5-10 жилээр нэмэгдүүлэх

боломж байна гэж үзлээ.

Алтны үүсмэл шороон ордын драгийн ашиглалтыг маркшейдерийн

хэмжилтээр баримтжуулсан он жилүүдийн зураглал, өдөр тутмын олборлосон алтны

мэдээлэл, драгийн технологийн хаягдлын тооцоолол, ашиглалтын хайгуулын үр дүнг

үндэслэн нөөцийн тооцоолол хийсэн. Хайгуулын хяналт шалгалтын ажлаар талбайн

хойд хэсэгт нийт хайгуулын 5 өрмийн цооног, 12 хяналтын шурф малтаж, дагалдах

сорьцлолтууд болон өмнөх драгийн ашиглалтын үеийн сорьцуудыг шинжилгээнд

хамруулж байв. Алтны тэмдэгт, агуулга илэрсэн дээжийг Стандарт хэмжилзүйн

газрын лабораторит жигнэж, технологи-туршилтын ажлыг Геологийн төв




8


MV-000175

лабораториор, уурхайн маркшейдерийн хэмжилт, байрзүйн зураглалын ажлыг “Гео

марк инженеринг” ХХК-аар тус тус гүйцэтгүүлэв.

Энэхүү нөөцийн тооцооны хайгуулын ажлын үр дүнгээр уулын ажлын

тайлангийн гүйцэтгэлээр нэмэгдэж орсон ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн талбайн

гадна орших туулын ордын баруун гар талын хайгуулын 890-897дугаар шугмын

хооронд байрших дэнжийн ордын 545.8 кг алтны нөөц, урт нэртэй хуулийн дагуу

Туул голын онцгой хамгаалалттай бүсэд тооцоологдсон 521.3 кг тус тус алтны

нөөцийг ордын ашиглалтын үлдэгдэл нөөцийн хөдөлгөөнд оруулж тооцох, ОХУ-ын

Эрхүүгийн Техникийн Улсын Их Сургууль, “Иргиредмет” хүрээлэнд боловсруулсан

драгийн үүсмэл ордын нөөцийг хөндлөнгийн аргаар тооцоолох шинэ аргачлалын

дагуу хайгуулын 878-с 924 дугаар шугмын хооронд драгийн ашиглалтаар үүссэн

үүсмэл ордын үлдэгдэл нөөцийг “Туул голын гольдрол” ордын хэмжээнд 16 хэсэглэл

бүхий 2076.94 мян.м 2 талбайд, 8845.2 мян.м3 элс, алтны 71 мг/м 3 дундаж агуулгатай,

хими цэврээр 623.7 кг боломжтой С зэргийн нөөцийг тус тус тооцоолж энэхүү үр

дүнгийн тайланг боловсрууллаа.

Энэхүү алтны үүсмэл шороон ордын хайгуулын ажлын үр дүнг нэгтгэн

боловсруулах, нөөцийн тооцоо бүхий үр дүнгийн тайланг зохиоход геологич Монгол

Улсын Зөвлөх инженер, доктор Ц.Мөнхцэнгэл зөвлөж, “Дата ресурс” ХХК-с

Д.Батсайхан, Э.Ангарагбат, “Монголросцветмет” ХХК-с Д.Батболд, С.Лхагвацэрэн,

Л.Амартүвшин, хээрийн хайгуулын ажилд “Шижир Алт” уурхайн талаас геологич

Баярхүү, геологич Д.Баярнасан нар оролцож ажилласан болно.




9


MV-000175

II. ХАЙГУУЛЫН ТАЛБАЙ (ОРД)-Н ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ

II.1 Хайгуулын талбайн физик-газарзүй, эдийн засгийн товч тодорхойлолт

MV-000175 тоот ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн Туул голын гольдрол

нэртэй талбай нь Булган аймгийн Бүрэгхангай сум, Төв аймгийн Заамар сумын

нутагт байрлах буюу Монгол орны төв хэсэгт Улаанбаатар хотоос баруун хойш 240

км, Дархан хотоос зүүн тийш 180 км, Бүрэгхангай сумын төвөөс зүүн тийш 40 км-т

оршино. Тус талбай нь Монгол орны 1:100000-ны масштабтай байр зүйн зургийн М-

48-137 –р хавтгайд байрлана. Тусгай зөвшөөрлийн талбай нь дараах солбицол /WGS-

84/-оор хүрээлэгдсэн 503.43 га талбайг хамарна. Хүснэгт 1.

Хүснэгт 1. Ашиглалтын талбайн булангийн цэгүүдийн солбицол

№ Өргөрөг Уртраг

1 104° 24' 31.98'' 48° 19' 8.05''

2 104° 24' 22.04'' 48° 19' 8''

3 104° 24' 22.23'' 48° 19' 5.25''

4 104° 24' 20.37'' 48° 19' 5.24''

5 104° 24' 20.39'' 48° 19' 2.65''

6 104° 24' 2.8'' 48° 18' 52.68''

7 104° 23' 57.83'' 48° 18' 42.45''

8 104° 23' 56.7'' 48° 18' 35.33''

9 104° 23' 56.04'' 48° 18' 29.34''

10 104° 23' 45.96'' 48° 18' 19.41''

11 104° 23' 42.68'' 48° 18' 9.85''

12 104° 23' 35.88'' 48° 18' 9.81''

13 104° 23' 36'' 48° 18' 1.39''

14 104° 23' 33.49'' 48° 17' 46.82''

15 104° 23' 31.7'' 48° 17' 34.67''

16 104° 23' 36.27'' 48° 17' 17.38''

17 104° 23' 30.83'' 48° 17' 4.55''

18 104° 23' 16.36'' 48° 16' 58''

19 104° 22' 53.08'' 48° 16' 57.87''

20 104° 22' 53.16'' 48° 16' 51.08''

21 104° 22' 48.55'' 48° 16' 51.05''

22 104° 22' 48.62'' 48° 16' 45.23''

23 104° 22' 44.01'' 48° 16' 45.2''

24 104° 22' 44.08'' 48° 16' 39.87''

25 104° 22' 39.96'' 48° 16' 39.83''

26 104° 22' 40.02'' 48° 16' 34.34''

27 104° 22' 34.94'' 48° 16' 34.31''

28 104° 22' 34.96'' 48° 16' 31.71''

29 104° 22' 29.37'' 48° 16' 31.69''

30 104° 22' 29.42'' 48° 16' 28.94''

31 104° 22' 23.84'' 48° 16' 28.9''

32 104° 22' 23.87'' 48° 16' 26.16''

33 104° 22' 18.31'' 48° 16' 26.13''




10


MV-000175

34 104° 22' 18.33'' 48° 16' 23.2''

35 104° 22' 13.97'' 48° 16' 23.19''

36 104° 22' 13.99'' 48° 16' 21.09''

37 104° 22' 9.39'' 48° 16' 21.06''

38 104° 22' 9.42'' 48° 16' 18.79''

39 104° 22' 12.66'' 48° 15' 51.45''

40 104° 22' 21.15'' 48° 15' 51.45''

41 104° 22' 21.07'' 48° 15' 58.45''

42 104° 22' 23.73'' 48° 15' 58.48''

43 104° 22' 23.64'' 48° 16' 5.91''

44 104° 22' 26.55'' 48° 16' 5.94''

45 104° 22' 26.46'' 48° 16' 13.38''

46 104° 22' 50.02'' 48° 16' 30.67''

47 104° 23' 23.85'' 48° 16' 39.91''

48 104° 23' 46.13'' 48° 16' 41.97''

49 104° 24' 0.09'' 48° 16' 50.13''

50 104° 24' 3.5'' 48° 16' 50.16''

51 104° 24' 3.45'' 48° 16' 54.69''

52 104° 24' 6.84'' 48° 16' 54.7''

53 104° 24' 6.78'' 48° 16' 59.57''

54 104° 24' 10.17'' 48° 16' 59.58''

55 104° 24' 10.12'' 48° 17' 4.44''

56 104° 24' 13.28'' 48° 17' 4.46''

57 104° 24' 13.22'' 48° 17' 9.3''

58 104° 24' 17.58'' 48° 17' 9.33''

59 104° 24' 17.52'' 48° 17' 15.65''

60 104° 24' 20.43'' 48° 17' 15.66''

61 104° 24' 20.35'' 48° 17' 22.14''

62 104° 24' 22.54'' 48° 17' 22.14''

63 104° 24' 22.46'' 48° 17' 28.45''

64 104° 24' 24.4'' 48° 17' 28.46''

65 104° 24' 24.33'' 48° 17' 34.61''

66 104° 24' 26.76'' 48° 17' 34.63''

67 104° 24' 26.69'' 48° 17' 39.8''

68 104° 24' 29.61'' 48° 17' 39.82''

69 104° 24' 29.3'' 48° 18' 5.57''

70 104° 24' 34.81'' 48° 18' 12.56''

71 104° 24' 39.67'' 48° 18' 32.48''

72 104° 24' 39.63'' 48° 18' 36.85''

73 104° 24' 37.68'' 48° 18' 36.84''

74 104° 24' 37.63'' 48° 18' 41.7''

75 104° 24' 35.44'' 48° 18' 41.68''

76 104° 24' 35.22'' 48° 19' 1.76''

77 104° 24' 32.05'' 48° 19' 1.73''




11


MV-000175

Газрын гадарга, усан сүлжээ, цаг уур. Ортографын хувьд район нь уулс

хоорондын Туул голын хөндий, гадаргуугаас 900-1000 м үнэмлэхүй өндөрт

байрлана. Талбай нь Туул голын зүүн эргийн дагуу байрлах Захцагийн нуруунд

харьяалагдах бөгөөд энэ нурууны хамгийн өндөр нь 1384 м хүрдэг боловч

Захцагийн нурууны ихэнх оргилуудын үнэмлэхүй өндөр нь 1078.8-1430.8 м юм.

Талбайн баруун хэсгээр Бүрэнгийн нурууны олон салбарласан усан хагалбар

бүхий нам уулс байрших бөгөөд ихэнх оргилуудын үнэмлэхүй өндөр нь 1200-1300 м

юм. Хөндий болон жалгаас дээрх нурууны харьцангуй өндөршилт нь 100-150 м-ээс

ихгүй байна.

Талбайн усан сүлжээ нь Туул гол болон түүний баруун, зүүн талын

цутгалуудаас бүрдэх бөгөөд ордын талбайн хэмжээнд голын гольдрол нь

тахиралдсан хэлбэр үүсгэдэг ба гольдролын өргөн нь 30-100 м хооронд хэлбэлздэг.

Голын гүн боргио хэсэгт 0.6 м, тайван урсгалтай хэсэгт 3 ба түүнээс дээш метр

хүрдэг байна. Голын урсгалын дундаж хурд нь 0.5-1.5 м/сек байдаг.

Ажлын талбайд Туул голын баруун талын цутгалууд нь гүний хэрчигдэлд

хүчтэй өртсөн бөгөөд жилийн ихэнх цагт усгүй байдаг бөгөөд тэдгээрийн урт нь 2-

10 км үргэлжилдэг. Харин зүүн талын цутгалууд нь харьцангуй бага хэрчигдсэн

усгүй сайруудын урт нь 4-5 км хүртэл үргэлжилдэг.

Судалгааны талбайн цаг агаар нь эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай бөгөөд

хамгийн хүйтэн нь 1-р сард -37 хэм хүрдэг бөгөөд 9-р сарын сүүл, 10-р сарын эхээр

хүйтэрч эхэлдэг байна. 3-р сараас эхлэн мэдэгдэхүйц дулаарах хандлага гарах

бөгөөд 4-р сард цасан бүрхүүл бүр мөсөн хайлж дуусна. Жилийн дундаж хур

тунадас 360 мм болдог ба түүний 85% нь зуны улиралд унадаг байна. Талбайн

хэмжээнд олон жилийн цэвдэг байхгүй боловч өвөл хөрс 2.0-2.5 м хүртэл хөлддөг

юм.

Салхи голдуу хойд ба баруун хойд чиглэлтэй байх ба салхины жилийн дундаж

хурд нь 3.5 м/сек бөгөөд 3-4-р саруудад салхины хурд 20 м/сек хүртэл хүрдэг байна.

Ургамал, амьтны ертөнц. Энэ талбайн хувьд дөрөвдөгчийн сэвсгэр хурдас

ихээхэн тархалттай, өвс ургамлаар бүрхэгдсэн, ой мод багатай.

Хээр талд амьдардаг махан идэштээс чоно, үнэг, хярс, мэрэгчдээс тарвага,

зурам, үхэр хулгана, үен, жигүүртнээс болжмор, улаан хошуут, тогоруу, тоодог,

ангир, хэрээ, бор хошуут түүнчлэн мөлхөгчид зэрэг ан амьтан, хорхой шавж элбэг

тохиолдоно.




12


MV-000175

Бүс нутгийн хөгжил, зам харилцаа, дэд бүтэц. Талбайд хамгийн ойр суурин

газар болох Бүрэгхангай сумын төв эдийн засаг, дэд бүтэц нь сайн хөгжиж буй

сууринд хамрагдана. Тус сум нь халх угсаатнаас бүрдэх ба голлож мал аж ахуй

эрхэлж амьдардаг. Мөн газар тариалан, өрхийн хэмжээнд хүнсний ногоо тариална.

Сумын төвд нь төр захиргааны байгууллага, соёлын төв, дунд сургууль, эмнэлэг,

цэцэрлэг, холбоо, үүрэн телефоны дэд станц, ШТС, өндөр хүчдэлийн дэд

станцуудтай. Бусад сум сууринтай шороон замаар холбогдох ба Улаанбаатараас

баруун чиглэлд хатуу хучилтай зам өнгөрөх ба сумын төв хүртэл шороон авто

замтай. Заамарын шороон ордын зангилааны баруун урд хэсэгт байрлах энэ хэсгийн

алтны шороон ордод шаардагдах эрчим хүч, авто замын сүлжээ, усан хангамж,

шатахуун, орон нутгийн барилгын материалын хангамж элбэг тул олборлолт болон

үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа явуулахад эдийн засгийн тааламжтай газар нутаг юм.

Шижир-алт ХХК 1995 онд байгуулагдаж уурхайн үйл ажиллагаа явуулахдаа

Өгөөмөр тосгоныг би болгосон. Өнөөдөр Өгөөмөр тосгон 5000 гаруй хүн амтай

Заамар сумын орон нутгийн хөгжлийн томоохон суурин болсон байна. Уг тосгон нь

захиргаа, орон сууц, сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, цагдаагүйн байгууллагын гэсэн

бүтэцтэй үйл ажиллагаа явуулж байна.

Булган аймаг, Бүрэгхангай сум,

MV-000175

Зураг 1. Талбайн байршлын тойм зураг




13


MV-000175

II.1 Дүүргийн геологийн судалгааны түүх

Туул голын сав газар дахь алтны шороон ордууд нь эртнээс мэдэгдэж байсан

бөгөөд олборлолтын ул мөр Баянгол, Цагаанбулаг, Тосон, Урт сайр, Ар тамсгийн

амны доод хэсэг болон Туул голын дэнж дээр хадгалагдан үлдсэн боловч энэ тухай

мэдээлэл, судалгааны материалууд байхгүй байгаа юм. Энэхүү нутаг дэвсгэрт 1958

онд В.Батезату, Ю.М.Арсеньев нар 1:1000000-ны масштабын геологийн зураг зохиох

ажил, 1971 онд В.М.Якимов, П.Б.Ломатханов, А.Баатар нарын удирдлагаар

1:200000-ны эрэл зураглалын ажил тус тус хийгджээ. Энэ ажлаар Заамарын нуруу

түүний баруун хойд салбар уулс болон хөндийнүүдэд алтны үндсэн болон шороон

орд байж болох хэтийн төлөвтэй гэсэн үнэлгээ өгсөн. Мөн алтны мэдэгдэхүйц

агуулга бүхий сарнилын хүрээ илрүүлж нарийвчилсан эрлийн ажил явуулах талбай,

хэсгүүдийг ялгасан.

1973-1975 онд ГУУҮЯамны үйлдвэрлэл эрдэс шинжилгээний институтээс

металлогены сэдэвчилсэн судалгаа явуулж, хойд Хэнтийн алтны бүс дэх ордын

тархалтын зүй тогтолын 1:500000-ны масштабтай зураг зохиож, анх удаа алтны бүс

илрэлүүдийг формацийн үндсэн дээр ангилж, Заамарын талбайн алтны шороон

ордын үнэлгээ өгч байж болзошгүй нөөцийг 5-7 тн гэж тогтоосон.

1979-1981 онд Дарханы ГХЭ-ийн Заамарын анги Туул голын доод хэсэгт

1:50000-ны масштабтай эрэл зураглалын ажил явуулж /Д.Жамцаа, В.Довжид 1981

он/ шлихийн сорьцлолт болон эрлийн шурфын шугамаар Туул голын дэнж түүний

баруун цутгал Урт-сайр, Цагаанбулаг, Улаан эрэг, Хайлаастын амуудад алтны өндөр

агуулга бүхий голын хурдас илрүүлэн, талбайд шинээр үнэлгээ өгч байж болзошгүй

нөөцийг 15.4 тн гэж үнэлжээ.

1981 онд Дарханы ГХЭ-ийн Туулын анги байгуулагдаж Туул голын хөндий

түүний баруун цутгал Бага хайлаастаас доош Тосонгийн ам хүртэл, 1983-1985 онд

Төвийн геологийн экспедицийн Жанчивлангийн анги Бага хайлаастаас дээш Дунд-

Галтын ам хүртэл эрлийн ажлыг цохилтот өрмийн тусламжтай явуулж,

үйлдвэрлэлийн ач холбогдол бүхий 14 ордыг тогтоосон. Эдгээр ажлуудын үр дүнд

том хэмжээний Заамарын алтны зангилгааг ялгаж, шороон ордын нийт байж

болзошгүй нөөцийг 74.9 тн-оор тогтоов. /В.Довжид, А.И.Кирсанов 1984 он/

1985 онд Дарханы ГХЭ-ийн Туулын анги Хайлаастын орд газрын

нарийвчилсан хайгуулын ажлыг дуусгаж, /С.Сүхбаатар, В.П.Корулин, С.А.Фокин/

нөөцийг УАМНК баталсан. 1986 онд “Монгол совцветмет” нэгдэл энэ ордын нэг




14


MV-000175

хэсэглэлийг туршилтын журмаар олборлох ажлыг эхэлсэн бөгөөд одоо олборлолтын

үйлдвэр байгуулагдан ажиллаж байна. 1984-1987 онд Дарханы ГХЭ-ийн Туулын

анги Туул голын хөндийн Баянголын хэсэгт, 1986-1988 онд Зөвлөлтийн геологийн

экспедицийн Заамарын анги Туулын хэсэгт нарийвчилсан хайгуулын ажил явуулж,

тайланг зохион, 1988 оны 10-р сард нөөцийг БНМАУ болон ЗХУ-ын АМНК

хэлэлцэн 03, 04 протоколоор баталсан.

1981-1984 онд явуулсан эрлийн ажлын үр дүнд тогтоогдсон Туул голын

хөндийн Тосонгийн хэсгийн алтны шороон ордод 1985-1990 онд урьдчилсан

хайгуулын ажлыг том голчийн УБСР-25 м өрөм, цохилтот өрмөөр явуулж үр

дүнгийн тайланг 1991 оны 07-р сард боловсруулж, БНМАУ-ын АМНК-аар хэлэлцэн

нөөцийг №06 тоот тогтоолоор баталсан.

1982-1985 онуудад Н.Я.Болотова-Шабловская, Т.Пүрэвдорж нар Заамарын

районы хөрзөн чулуулгуудын алтжилтын талаар сэдэвчилсэн судалгааны ажил хийж

районы хэмжээнд доод карбоны, дээд карбон доод пермийн, доод юрагийн, дээд

юрагийн гэсэн 4-н насны хөрзөн чулуулгийг ялгажээ. Хөрзөн чулуулгууд нь бүгд

ямар нэгэн хэмжээгээр алтжилттай, энэ нь залуужих тусмаа ихэсдэг болохыг

тогтоосон болно. Дээд юрагийн хөрзөн чулуу нь шороон ордын завсрын эх үүсвэр

болдог гэжээ.

1986-1989 онд Дарханы ГХЭ-ийн Туулын анги /1988 оны 07-р сараас Монгол

Зөвлөлтийн хамтарсан экспедици/ эрлийн ажлыг Туул голын хөндийн доод хэсэг, Ар

тамсагийн амнаас доош Алтангийн ам хүртэл Заамарын талбайн хойд, зүүн, өмнөд

хэсэг, Цээлийн өмнөд, Цайдамын талбайн хойд хэсэгт явуулж, Туул голын хөндийн

доод хэсэг /Ш-520-382/ болон зүүн цутгалд Ар тамсагийн амны адагт алтны өндөр

агуулга бүхий илрэлийг тогтоосон ба 1989 онд Туул голын хөндийн доод хэсэгт

явуулсан эрлийн ажлын үр дүнгийн тайлан зохиогдсон.

/В.Г.Бубенников, Х.Баярсайхан, 1989 он/ 1986 оноос Зөвлөлтийн геологийн

экспедицийн Заамарын анги Туул голын хөндийн /Хайлаастын амнаас дээш/ баруун,

зүүн дэнжүүд, цутгал амууд болон Цайдамын талбайн өмнөд хэсэгт эрлийн ажил

явуулж, 1990 онд хээрийн ажлыг геологи шинжилгээний “Дархан” нэгдэл хийж

дуусгасан. Энэ ажлын үр дүнд олон тооны алтны шороон илрэлийг тогтоосон ба

үйлдвэрийн агуулга бүхий ордууд нь Ар-Наймганы хөндийн доод хэсэг /56-р

шугамаас доод/ Туулын хэсгийн баруун дэнж, түүний цутгал жижиг амуудад

тогтоогдсон. 1989 онд Баянгол, Туулын хэсгийн хоорондох тохойрлын хэсэгт эрэл




15


MV-000175

үнэлгээний ажлыг цохилтот болон том голчийн өрөмдлөгөөр явуулж дуусган

хамтатгасан үр дүнгийн тайлан 1991 онд боловсруулан батлагдсан.

ГУУҮ Яамны үйлдвэрлэл эрдэм шинжилгээний институтээс Заамарын

талбайн алтны шороон ордуудын үнэлгээний жишгийг боловсруулж 1986 онд

баталсан.

Мөн Хайлаастын ордын тогтмол жишгийг 1985 онд 88 тоот протоколоор,

Баянголын хэсгийн тогтмол жишгийг 1987 онд 01 тоот протоколоор тус тус

баталсан. Одоо Баянголын хэсэгт боловсруулсан нөөцийн тооцооны тогтмол

жишгийг мөрдөж байна.

1986 оноос Заамарын талбайн хойд хэсэгт Дархан ГХЭ-ийн Угтаалын анги

1:50000-ны масштабтай геологийн зураг, үндсэн ордын эрлийн ажлыг эхэлсэн. 1988

оноос Монгол Зөвлөлтийн хамтарсан “Дархан” экспедицийн Туулын анги

үргэлжлүүлэн уг талбайд уул, өрмийн их хэмжээний ажил, шлихийн сорьцлолт,

геохимийн, геофизикийн судалгаануудыг явуулж, ВСЕГЕИ болон ЦНИГРИ-ийн

эрдэмтдийн хэсэгтэй хамтарсан талбайн геологийн тогтоц, хүдрийн ба шороон

ордын хэтийн төлвийг тодорхойлох ажил нэлээд өргөн хүрээтэй хийгдэж, үр

дүнгийн тайлан зохиогдсон. /1992 он, Б.Пүрэвсүрэн, О.Наранцэцэг/.

Мөн Заамарын хүдрийн зангилгааны хил заагийг тодруулж, кварцын судал,

метасоматит хувирлын бүс бүхий хүдэр агуулагч гол структуруудыг ялган

тодорхойлсноор Бумбат, Галт, Нарийн голын хүдрийн талбайд эрлийн ажил явуулж

1:10000-ны, 1:25000-ны масштабтай Литохимийн зураглал, эрлийн маршрут хийж

1:10000-ны масштабтай геологийн зураг зохион, 100-800 м хүртэл урттай 200 орчим

кварцын судал, мөн штокверк маягийн хүдэржилтийн бүс илрүүлсэн. Эдгээр

кварцын зарим судлуудад гадаргуугаас суваг нэвтэрч, ховилон сорьцлолт хийсэн ба

гүнд нь өрөмдлөгөөр үнэлгээ өгсөн байна.

Монгол Улсад алт хөтөлбөр батлагдан хэрэгжиж эхэлсэн 1994 оноос

Заамарын районд өмнө нь судлагдаж нөөц нь тогтоогдсон алтны шороон ордуудыг

ашиглах олборлох үйл ажиллагаа ихээхэн далайцтай өрнөсөн бөгөөд үүний

хажуугаар алтны шороон ордын ашиглалтын болон нөөц өсгөх хайгуулын ажлууд

хийгдэж өмнө нь тогтоогдсон нөөцөөс харьцангуй хувиар өсөж байна.

Мөн 1997 оны Ашигт малтмалын тухай хууль батлагдсанаар олборлолтын

болон хайгуулын ажил улам эрчимтэй болсон.




16


MV-000175

Зураг 2. Туул голын гольдролын алтны шороон ордын судалгааны талбайн

картограм

III. ХАЙГУУЛЫН ТАЛБАЙ (ОРД)-Н ГЕОЛОГИЙН ТОГТОЦ

III.1 Судалгааны талбайн геологийн тогтоц

Туул голын зүүн дэнжийн Туул голын гольдрол үүсмэл алтны шороон ордын

хайгуулын ажил явуулсан талбай нь Монгол-Өвөр Байгалийн атираат системийн

Хойд-Хэнтийн захын өргөгдлийн баруун хэсэгт, Баянголын гүний хагарлын бүсийн

баруун өмнөд жигүүрт оршино. Металлогенийн ангиллын хувьд энэ талбай нь Хойд

Хэнтийн алтны хүдрийн металлогений бүсийн баруун өмнөд жигүүрт буюу

Заамарын алтны хүдрийн зангилаанд байрлана.

Геологийн тогтоцын хувьд ордын районд хожуу кембрийн өмнөх үеэс

авахуулан орчин үеийн хүртэлх цаг хугацааг хамарсан тунамал-хувирмал,

вулканоген-тунамал болон сэвсгэр хурдас өргөн тархана.

III.1 Давхарга зүй

Судалгааны талбайд давхарга зүйн хувьд хожуу кембрийн өмнөх үеэс

авхуулан дөрөвдөгчийн сэвсгэр хурдас чулуулаг өргөн тархсан байдаг.




17


MV-000175

Венд-түрүү кембрий. Дархан формац /V - E1dr/

Судалгааны талбайд тархсан хамгийн эртний хурдас болох Дархан формацын

хурдас нь зөвхөн Баянголын хагарлын бүсийн дагуу нарийн зурвас маягаар хэсэгхэн

талбайд илэрсэн байдаг.

Дархан формацын хурдас нь голлон хувирмал элсэн чулуу, алевролит,

цахиурлаг занар, бага хэмжээгээр дундлаг, хүчиллэг эффүзивүүд, гантигжсан

шохойн чулуунаас бүрдэнэ.

Дархан формацын хурдас нь структурын хувьд зүүн хойшоо чиглэлтэй

антиклиналь атриа үүсгэх бөгөөд зүүн урд жигүүр нь 60-80º унасан энгийн

моноклиналь байрлалтай, баруун хойд жигүүр нь эгц босоогоос баруун хойшоо бага

зэрэг хөнтөрсөн байрлалтай байна. Антиклиналийн төвийн хэсэг девоны гүний

чулуулгаар зүсэгдсэн байдаг.

Дархан формацын хурдас нь агаарын гэрэл зураг дээр сайн ялгагддаг,

ялангуяа шохойн чулууны үеүүд нь тод цагаан өнгийн зурвас үүсгэнэ. Формац нь

ерөнхийдөө цайвар өнгийн дэвсгэрээрээ орчныхоо бусад үүсэл хуримтлалуудаас

ялгагдана. Дархан формацын хурдсын зүсэлт доороосоо дээш дараах байдалтай

байна. Үүнд:

1. Жижиг нарийн ширхэгтэй ногоон саарал өнгөтэй цахиурлаг кварцит маягийн

элсэн чулуунууд, ул суурийн хэсэгт нь том ширхэгтэй хүрэвтэр бараан саарал

өнгөтэй шохойлог цементтэй элсэн чулууны үетэй .......................................90 м

2. Бараан саарал өнгөтэй жижиг талстлаг шохойн чулуу...................................50 м

3. Жижиг - дунд ширхэгтэй ногоон саарал өнгийн ан цавархаг элсэн чулуу.

Зарим газраа зурваслаг маягтай, дээд хэсэгтээ 5 м зузаантай цайвар - саарал

өнгийн жижиг хайргат хөрзөн чулууны үетэй...............................................190 м

4. Ногоон саарал туяатай саарал өнгийн дунд ширхэгтэй элсэн чулуу /1.0 - 1.5 м/

бараан саарал өнгийн /0.2 - 0.3 м/ алевролитын салаавчлал........................180 м

5. Хар саарал /нүүрслэг/ өнгөтэй ан цавархаг алевролит, дотроо 0.2 - 0.4 м

зузаантай жижиг ширхэгтэй элсэн чулууны ганц нэг үетэй ........................110 м

6. Хар саарал, хүрэн сааралдуу өнгийн янз бүрийн ширхэгтэй маш хатуу,

цахиуржсан /ороговикжсон/ кварцит маягийн элсэн чулуунууд. Доод хагаст

нь алевролитын ганц нэг нарийн үе байх ба дунд хэсэгт нь хайрганцарын

нарийн үеүүд, ногоон саарал өнгийн элсэн чулууны 1-2 метрийн үеүд байна.




18


MV-000175

Зүсэлтийн дээд хэсэгт элсэн чулуу нь жижиг ширхэгтэй нарийн зурваслаг

болдог. Зурвас нь 1-2 см хар хүрэн алевролит байна....................................560 м

7. Бага зэрэг цахиуржсан бараан саарлаас хар өнгийн ан цавархаг

алевролит.............................................................................................................80 м

8. Бараан саарал өнгөтэй нарийн талстлаг шохойн чулууны үе, зарим газраа

кварцын торгон судлаар хэрчигдсэн, цахиуржсан доломитжилтод орсон

байдалтай...........................................................................................................170 м

Зүсэлтийн дагуу формацын нийт зузаан нь 1600 м хүрч байна.

Энэ зүсэлтэнд карбонат чулуулгийн зузаан нь 50 - 170 орчим метр байлаа.

Суналын дагуу карбонат чулуулгийн зузаан нь 500 м хүртэл өсдөг бөгөөд голдуу

сэвсгэр хурдсаар хучигдсан юмуу гүний чулуулгаар зүсэгдсэн байдаг.

Дархан формацын чулуулгууд нь метаморфизмд харьцангуй хүчтэй орсон

байна. Үүнд: Шохойн чулуу нь гантигжсан, заримдаа доломитжсон, элс - шавран

чулуулгууд нь цахиуржсан, кваржсан, занар болон хувирсан байхад галт уулын

чулуулгууд нь эрчимтэй занаржсан, ногоон занарын хувиралд орсон байдаг. Гүний

чулуулгийн гадаад хил орчмоор скарнжилт, роговикжилтийн эрчимтэй орсон байна.

Скарнтай холбоотой магнетитийн линз маягийн биетүүд үүсжээ.

Заамар формац /Е2-O1zm/

Хараа группын Заамар формацын тунамал-хувирмал чулуулаг нь хайгуулын

талбайн геологийн тогтоцын хувьд хамгийн эртний чулуулаг болно.

Заамар формацын хурдас нь хэмэрлэг байдлаар үүссэн, салаавчилсан

тогтоцтой шаварлаг занар, аркозын ба олигомикт элсэн чулуулгаас бүрдэнэ.

Дүүргийн болон ордын геологийн тогтоц нь дунд кембрийн-доод ордовикийн насны

/Е2-O1zm/ Заамар формацын тунамал, бялхмал-тунамал гарльн чулуулгаас бүрджээ.

Формацын ерөнхий зүсэлтийн дунд хэсэгт суурилаг найрлага бүхий

метавулканит дайралдах онцлогтой. Эдгээр хурдас нь Заамарын антиклинальгүдэнгийн

төвөн хэсэгт байрлах ба эпидот-амфиболитын фацын метаморф хувиралд

өртөж кварц-хээрийн жоншт-серицитжилтийн, кварц-серицит-эпидотын, эпидотактинолитын,

кварц-актинолитын бүтэцтэй талст занар болон өөрчлөгдсөн байна.

Заамар формацын чулуулаг березитжих, пропилитжих төрлийн хоёрдогч хувиралд

орсон нь ажиглагддаг. Ийм төрлийн хувиралд орсон чулуулаг алтны эрдэсжилттэй

байх бөгөөд алтны агуулга ганц нэг сорьцонд 1.8 г/т хүрнэ.




19


MV-000175

Заамар формацын хурдсыг метаморф хувирлын зэрэг болон литологийн

найрлагаар нь хувирмал галт уулын чулууны үеэр зааглагдах дээд, дунд ба доод

гэсэн 3 мэмбэрт хуваана. Судалгааны талбайд дээд, доод мэмбэр нь тархсан байна.

Харин Заамарын хурдсуудыг зааглагч тулгуур үеийг бүрдүүлэх дундлаг,

сууриллаг эффүзивүүд нь амфиболит болтол хувирч өөрчлөгдсөн байдаг.

Амфиболит нь цул нягт текстуртэй, заримдаа шигтгээ маягийн тогтоцтой, хар

ногоон, ногоон саарал, хааяа цайвар саарал өнгөтэй. Ногоон занарын фацийн

чулуулгийн хувирлын зэрэг нь төвөн өргөгдлийн төвөөс зах хэсэг рүүгээ аажмаар

буурдаг.

Доод дэд мэмбэр /E2-О1 zm1/

Уг формацын хурдсыг бүрэн тодорхойлохын тулд Заамарын нуруунд Ар

наймганы амны эхнээс Туулын эрэг хүртэл хийсэн геологийн зүсэлтийг доороос

дээш авч үзвэл:

1. Мета-элсэн чулуу /кварц-актинолит, кварц-серицит-актинолит, эпидотактинолиттой

занар/ ба серицит-эпидот-цоизит-хлорит, мусковит-хлоритэпидот-цоизит,

серицит-актинолит-эпидоттой занарын /мета алевролит/ флиш

маягийн нарийн үелэл. Үеийн завсараар олон тооны кварцын нийцлэг судал,

линзүүдтэй. Элсэн чулууны үеүдийн зузаан нь 1-10 мм, занарын /алевролит/

1-5мм. Элсэн чулуу занарын харьцаа ойролцоогоор 2:1. Үе нь зэрэгцээ, линз

маягийн зэрэгцээ байдалтай тод заагтай. Элсэн чулуу нь цайвар саарал

өнгөтэй жижиг ширхэглэг байдалтай. Занар нь бараан саарал өнгөтэй учир

чулуулаг нь ерөнхийдөө алаг саарал өнгөтэй харагдана.

2. Мөн дээрхийн адил занаруудын үелэл. Гэхдээ мета-алевролитийн нарийн үе

/мм/ бүхий нарийн үеллэг, мета-элсэн чулуу, /кварц-актинолитын занар/ мета

алевролитийн /серицит-хлорит-эпидотын занар/ 0.5-1.0 м-ээс 5.0-40.0 м

хүртэл зузаан хэмнэлүүд ээлжлэн солигдоно. Нарийн үелэл нь эхэндээ 0.5-1.0

см-ээс дээд хэсэг рүүгээ 1-2 мм болж нарийсдаг ..........................................250 м

3. Кварц-актинолит, эпидот-актинолитын ба кварц-серицит, серицит-хлорит,

серицит-эпидот, эпидот-хлоритын занаруудын /1-р үетэй ижил/ үелэл ....100 м

4. Мета-элсэн чулуу /кварц-актинолиттой занар/-ны зузаалаг ба мета-элсэн

чулуу, серицит-хлорит, кварц-серицит, серицит-эпидот-цоизитын занарын

нарийн үелэлээс тогтсон 3-5 м-ийн зузаалгуудын салаавчлал ......................30 м




20


MV-000175

5. Дээрх занаруудын 8-4 м зузаан ганц нэг багц үе бүхий мета- элсэн чулуу

/эпидот-актинолиттой занар / .........................................................................150 м

6. Үеллэг мета-элсэн чулуу /кварц-эпидот-цоизит-актинолиттой занар/ ба кварцактинолиттой

занар, серицит-хлорит, серицит-эпидот-цоизитийн занарын

нарийн үелэл /1-3 м/ бүхий багц үеийн салаавчлал, мета-элсэн чулууны үеийн

зузаан 5-10 м, занарын үелэлийн зузаан 0.5-1.0 м гэх мэт ..........................100 м

7. Сулхан занаржсан цэнхэр саарал өнгөтэй мета-элсэн чулуу .......................200 м

8. Хар ногоон өнгөтэй занарлаг, цоохор маягийн текстуртэй амфиболит

/дундлаг-суурьлаг эффузивээс үүссэн актинолит-плагиоклаз-эпидотцоизитийн

занар/ ..............................................................................................200 м

Доод дэд мэмбэрийн зүсэлтийн зузаан нь -1600м.

Дээд дэд мэмбэр /E2-О1 zm2/

Дээд дэд мэмбэрийн чулуулаг нь антиклиналийн жигүүр хэсгээр

амфиболитын үетэй нийцлэгээр байрлах ба зүсэлтийг доороос дээш авч үзвэл:

1. Эпитод-цоизит-хлорит, серицит, мусковит-хлорит-эпидот-цоизит, амфиболсерицит-хлорит-эпидот-цоизитын,

амфибод-серицит-хлорит-эпидот-цоизитын

занарууд, үеллэг мета-элсэн чулууны /амфибол-эпидотын занар/ флиш

маягийн үелэл. Үелэлийн зузаан нь 1-2мм, хааяа 5мм хүрнэ.

Гаднаас харахад нарийн үеллэг, бараан саарал, ногоовтор саарлаас цайвар

саарал өнгөтэй алаг эрээн харагддаг. Энэ үе нь диорит-порфирит,

боржиндиорит-боржингийн дэл судлаар ихэд хэрчигдсэн, эрчимтэй

кварцжсан, олон тооны кварцын инекц маягийн линз, үүр маягийн үүсэлтэй.

Эдгээр линз үүрүүд нь зарим үед чулуулгийн 30-40%-ийг эзэлсэн байдаг. Дэл

судлын зааг ормоор биотит-кварцтай занар, калишпатын торгон судлууд

үүссэн байна. Үеийн нийт зузаан нь ..............................................................600 м

2. Мөн дээрхийн адил занаруудын 1-5 см-ээс 10-20 см хааяа 0.5 м хүртэл зузаан

үелэл. Үеийн нийт зузаан ...............................................................................200 м

3. Мета-элсэн чулуу, ногоовтор саарал алевролитийн 10-20 см-ээс 0.5 м хүртэл

зузаан салаавчилсан үелэл. Энэ хэсэгт чулуулгийн гарш маш муу, зарим үед

үелэл нь 10 орчим м хүрсэн байдалтай. Үеийн зузаан нь ойролцоогоор ...200 м

Энэ зүсэлтийн дагуу дээд дэд мэмбэрийн нийт зузаан нь -1000 м хүрч байна.

Антиклиналийн зүүн урд жигүүрт /илэрц тааруухан/ дээд дэд мэмбэрийн

дээрх зүсэлт мөн адилхан давтагдана.




21


MV-000175

1. Нарийн үеллэг /флиш/, дунд-жижиг ширхэгтэй занарлаг мета-элсэн чулуу

/кварц-плагиоклаз, эпидот-актинолит, хлорит-серицитийн занарууд, бага зэрэг

карбонатжилт, кварцжилтад орсон/ - 600м.

2. Нэлээд бүдүүвтэр /1см-ээс 10см/ үелэл бүхий мета-элсэн чулуу, мета

алевролитийн үелэл. Элсэн чулуу нь кварц-плагиоклаз, эпидот-актинолитын

найрлагатай, алевролит нь 75% хүртэл хэмхдэс материалтай, хлорит-серицитэпидотын

цементтэй ....................................................................................... 200 м

3. Жижиг-дунд ширхэгтэй мета-элсэн чулуу, мета-алевролитийн үелэл. Элсэн

чулуу нь олон төрлийн найрлагатай кварц, хээрийн жонш, боржин, занарууд.

Алевролит нь 60% хүртэл кварц, хээрийн жоншны мөхлөгтэй, хлоритсерицитийн

цементтэй ...............................................................................50-150 м

Зүсэлтийн дагуу нийт зузаан нь 950 м хүрдэг. Энд антиклиналийн төвөөс зүүн

урагш холдох тутам метаморфизмын зэрэг нь эрс буурч байгаа нь ажиглагдана. Үүнд

сул хувирсан элсэн чулуу алевролитийн цемент нь актинолит-эпидотын хольц бүхий

серицит-хлоритын найрлагатай байх ба ихэнх хэмхдэс чулуулгууд нь ямар нэгэн

хэмжээгээр /кварц, хээрийн жонш, боржин, занар/ хадгалагдаж үлдсэн байдаг. Илүү

эрчимтэй хувиралд орсон төвийн хэсгээр /доод тал/ боржин ба занарын хэмхдэсүүд

мөн плагиоклазын хэмхдэсүүдийн зарим хэсэг нь задарч элсэн чулуу нь кварцхээрийн

жонш, эпидот- актинолитын найрлагатай болсон байдаг.

Ийм маягаар Заамар формацын зүсэлтийн шинж чанар нь талбайн янз бүрийн

хэсгүүдэд адилхан байх бөгөөд Заамарын нурууны төвийн хэсгээр метаморфизмд

илүү орсноороо ялгаатай юм. Туул голын баруун эргийн дагуу 1-2 км өргөн зүүн

хойш чиглэсэн бүсийн дагуу Заамар формацын чулуулгууд маш хүчтэй катаклазад

орж милонит болон хувирсан байдаг.

Заамар формац нь элсэн чулуу, алевролит, занаруудаас тогтдог. Элсэн чулуу

нь голдуу жигд бус ширхэгтэй, цайвар саарал, улаан бор, ногоон саарал өнгөтэй олон

төрлийн /полимикт/ найрлагатай, хэмхдэсний найрлагад хээрийн жонш /15-50%/,

кварц /10-35%/, калишпат /5% хүртэл/ боржинлог ба занар /0-50%/, цемент нь нүх

сүвэрлэг ба хальслаг төрлийн хлорит-эподит-цоизит. Структур нь бластопсамитаас

лепидогранобласт, текстур нь цул, зэрэгцээ ба линз маягийн үеллэг, занарлаг.

Хайрганцар нь маш ховор тохиолддог, зөвхөн Заамар формацын ул суурийн

хэсэгт тэмдэглэгдэнэ. Хэмхдэс нь боржин ба кварц голлосон, муугаас дунд зэргийн

мөлгөржилттэй дунд, том ширхэгтэй аркоз элсэн чулуугаар цементлэгдсэн байна.




22


MV-000175

Алевролитууд нь ихэнхдээ элсэрхэг, янз бүрийн ширхэгтэй үеүдээс үүссэн нарийн

үеллэг тогтоцтой, саарал, ногоовтор саарал өнгөтэй бластоалевролит структуртай.

Кварц, хээрийн жоншны мөхлөгүүд хлорит-эпидот-цоизит, серицит-хлоритын

материалаар цементлэгдсэн байна.

Амфиболит-гаднаас харахад хар ногоон, бараг хар өнгөтэй хуудсархаг юмуу

занарлаг маягийн текстуртэй нягт чулуулаг юм. Ихэнх тохиолдолд бараг ганц

амфиболоос тогтсон ба олон төрлийн эрдэс-циозит, плагиоклаз амфиболоос тогтсон

0.3-0.8 см үеүдээс үүссэн зурваслаг текстур ажиглагдана. Амфиболит нь дундлагсуурьлаг

найрлагатай эффузив /плагиопорфирит/-ийн хувирлаас үүссэн бөгөөд

плагиоклаз /40-45%/, актинолит /40-45%/ эподит - цоизит /10-15%/- оос тогтоно.

Дунд кембрий-доод ордовикийн Доргонот формац /Е2-O1dr/

Энэ формацын хурдас нь Түшээ гурван толгой Заамарын гүдэн өргөгдлнйн

жигүүр хэсгээр тархсан ба ихэвчлэн элсэн чулуулгийн зузаалгаас бүрдэх боловч

бага хэмжээгээр шаварлаг занар, алевролит, ховроор жижиг хайргархаг хөрзөн

чулууны үеүдийг агуулах ба судалгааны талбайн баруун хойд хэсгээр тархана.

Ногоовтор саарал өнгөтэй занаржсан элсэн чулуу. Элсэнчулуу нь ихэнх

тохиолдолд барьцалдуулагч хэсгийнхээ найрлагад 5-30% хүртэл шохойлог хольц

агуулдаг. Заримдаа шохойлог хольцын хэмжээ 40-45% хүрч мергель маягийн

шохойлог элсэн чулууг үүсгэнэ. Хурдсын доод хэсэг нь нарийн үелэг тогтоцтой

бөгөөд шохойлог хольц харьцангуй ихтэй байдаг. 10-20%-ийг шаварлаг, цахиурлагшаварлаг

занар, алевролит, хааяа гравелитын үе, мэшил эзэлнэ. Элсэнчулууны

цементийн 5-30%-ийг карбонат эзэлдэг. Карбонат эрдсүүдийн хэмхдэс ч

тохиолдоно. Харин зүсэлтийн дээд хэсэгт чулуулгийн үеллийн зузаан нэмэгдэж, том

ширхэглэг элсэн чулууны үеийн зузаан нь 500м-т хүрдэг.

Заамарын бүнхэр өргөгдлийн төвийн хэсгээс зах руугаа метаморфизмын зэрэг

нь аажим, жигд буурсаар анхдагч элсэн чулуу алсвролитын сулавтар хувирсан буюу

хувираагүй хэсгийн, эзлэх хувь өсдөгийг Заамарын дүүргийн 1:50000-ны

масштабтай геологийн зураглал, ерөнхий эрлийн ажлын тайланд /Б.Пүрэвсүрэн/

тэмдэглэгдсэн байдгийг дурдах нь зүйтэй.

Дунд-дээд триасын настай Авзага формац /T2-3 aв/

Архангай, Булган аймгуудын нутаг Туул голын зүүн эргээр Авзага хайрхны

орчимд /тулгуур зүсэлт/ доод палеозой, доод-дунд карбоны хурдас, пермийн Хануй




23


MV-000175

голын сери, Өгий-нуур формацыг үл нийцлэг хучиж, триас-юрагийн могод

формацаар нийцлэг хучигддаг, 230-330 м-ээс 2200 м зузаантай, Tersiella sp.,

Taeniopteris ehsis sp., Pelourdea sp., Thinnfeldia norden skioldii Nath., Neocalamites sp.,

Czekanowskia rigida Heer, Leptos frobus laxiflora /В.В.Вахрамеев/; Cladophlebis

narykensis /Radcz/, Cladophlebis sp., Prynadaepteris sp., Compsopteris sp., Aipteris

mongolica /Halle/ /Г.П.Радченко/ зэрэг дунд-дээд триасын ургамлын үлдэгдэлтэй

конгломерат, элсэнчулуу, алевролит, гравелит зонхилсон, ховроор туфоалевролит,

дацит, хүчиллэг эффузив зэргээс тогтсон моласс зузаалгийг О.Төмөртогоо /1972/

Авзага хайрханы нэрээр формац болгон ялгажээ.

Энэ насны хурдас нь талбайн төв, зүүн хэсэгт багахан талбайд тархах бөгөөд

хөх ягаан өнгийн конгломератын сул хайрганаас тогтсон тэгш гадаргуу зураглагдсан

байдаг. Хайрганууд нь маш сайн мөлгөржсөн ойролцоогоор 1-10 см хэмжээтэй

риолит, трахириолит, кварц, андезит, жижиг ширхэгтэй боржингоос тогтдог

онцлогтой. Сул хайрганы зузаан 0.2-1.5 м -ээс хэтрэхгүй, алтны агуулга

тэмдэглэгдээгүй байдаг.

Авзага формацын эдгээр хурдсууд нь Хараа группын хурдас ба доод

палеозойн боржинлог чулуулгуудыг хучсан байдаг. Авзага формац хурдас нь эх

газрын ухралт /трангресс/-тай холбоотой хурдас хуримтлалын нэгэн том үелэл

бөгөөд дотроо хоёр дэд мэмбэрт ялгагдана.

Судалгааны талбайд доод дэд мэмбэрийн нэгдүгээр багц үеийн хурдас голлон

тархсан боловч уг насны хурдсын бүрэн зүсэлтийг Заамарын районы хэмжээнд нь

ангиллыг товч бүрнээр үзүүлэв.

Энэ нь бүдүүн хэмжээст, дээд дэд мэмбэр нь илүү нарийн хэмхтэст чулуулгаас

тогтоно. Доод дэд мэмбэрэд 3, дээд дэд мэмбэрт 2 багц үе ялгагдана. Судалгаа

явуулсан талбайд хамаарч буй Туулын голын баруун эргээр доод дэд мэмбэрийн 2

жижиг гарш бий.

Авзагын формацийн доод дэд мэмбэрийн:

• Нэгдүгээр багц үе жижиг хайргамаг хөрзөн чулуу хайрганцар, янз бүрийн

ширхэгтэй элсэн чулуу, алевролитийн салаавчлал.................................500-760 м

• Хоёрдугаар багц үе алевролит, туфо-алевролит, туфууд, жижиг дунд

ширхэгтэй, ховроор том ширхэгтэй, элсэн чулуутай салаавчилсан үелэл.

Сууриндаа хайргалаг элсэн чулууны давхаргатай 600-800 м болно. Авзага

формацын дээд дэд мэмбэрийн хурдас нь доод дэд мэмбэрийн хурдас дээр




24


MV-000175

нийцлэгээр байрлах бөгөөд доод дэд мэмбэрийн хурдсыг бодвол харьцангуй

нэгэн төрлийн элсэн чулууны найрлагатай байдаг. Авзага формацын хурдсыг

доод цэрдийн настай Зүүнбаянгийн мэмбэрийн сулхан чулуужсан хөрзөн

чулуулгууд, /шинэ төрмөлийн хүрэн чулуу/ сэвсгэр хурдсууд үл нийцлэгээр

хучсан байдаг.

Доод цэрдийн Манлай формац /K1mn/

Доод цэрдийн Манлай формац нь Доод цэрдийн Могойт формацыг үл

нийцлэг хучиж, Шинэ худаг формацаар нийцлэг хучигддаг 675 м зузаан улаан, улаан

ягаан, ягаан өнгийн конгломерат, гравелит, элсэнцэр, элсжин алевролит, шавар

мергелийн үеэс тогтсон байдаг. Зузаалгийг В.М.Лонатин, Л.В.Заботкин нар 1983 онд

Манлайн формацад ялгаж Доод цэрдийн терриген хурдас, Заамар ба Туул голын

хотгорыг дүүргэж нэлээд том талбайд тархдаг онцлогтой. Ихэнх тохиолдолд

дөрөвдөгчийн болон неогены сэвсгэр хурдсаар хучигдсан, хотгоруудын захын

хэсгээр ил гарсан байдаг.

Плиоцений хурдас /N2/

Хайгуулын талбайд неогений хурдас нь газрын гадаргууд ил гарсан илрэл

байхгүй. Судалгааны талбайд үүсч хуримтлагдсан плиоцены хурдас нь

дөрөвдөгчийн саарал өнгийн сэвсгэр хурдсаар хучигдаж, хайгуулын шугамын

зүсэлтийн доод хэсэгт буюу хөндийн ёроолын дагууд дарагдмал байршилтай

оршино. Плиоцены хурдас голын гарал үүсэлтэй бөгөөд насны хувьд дээд плиоцен

ба доод плиоцен гэж 2 /"Улсын геологийн зураг-200" төсөл/ хуваана. Доод

плиоцены хурдас үйлдвэрлэлийн алтны агуулгатай ашигт давхарга агуулах ба ордын

алтны нөөц энэ хурдсанд тогтоогдсон. Харин дээд плиоцены хурдас үйлдвэрлэлийн

агуулгатай алт агуулаагүй болно.

Зохиогчид плиоцены хурдсын насыг тогтоох тусгайлсан судалгаа хийгээгүй

ба дараах эрдэм шинжилгээний өгүүллэгүүдэд үндэслэн, алт агуулсан хурдсын

насыг тодорхойлсон юм. Үүнд: Заамарын нурууны ар хэсэгт ба Хайлаастын алтны

шороон орд тогтоогдсон хөндийд хуримтлагдсан неогены хурдсын литологийн

найрлага болон насыг судалсан үр дүн /Девяткин.Е.В, Т.Семейхан нар, 1989 он/, мөн

С.Цэрэн-Очир Ар наймганы алтны шороон ордын насны асуудалд, 2004 онд гэсэн

эрдэм шинжилгээний өгүүллэгт неогены хурдсын насыг дараах ургамлын үр

тоосонцрын шинжилгээгээр дунд-дээд плиоцен N2 2-3 “Ledum Ranunulus, Paviculare”

гэх мэт, дээд плиоцен N2 3 Polydonum vivparum ... гэх мэт гэж тогтоосон байна.




25


MV-000175

Дээрхи геологичдын ангилсан энэ 2 хурдас буюу дунд-дээд плиоцений N2 2-3 хурдсыг

доод плиоцен N2 1 , дээд плиоцен N2 3 хурдасыг дээд плиоцены хурдас N2 2 хурдас

болгож ялгасан байна. /УГЗ-200 төслөөр 2004 он/. Нөөц тооцоолж ялгасан

хайгуулын талбайд плиоцений хурдас илрээгүй бөгөөд баруун хойд хэсэгт багахан

тархалттай байна.

Дээд плиоцены хурдас /N2 2 /. Энэ насны хурдас тоосгон улаан, хүрэн

улаанаас боровтор улаан өнгийн шавраас бүрдэх ба шавар нь маш муу

мөлгөржилттэй, цөөн тооны чулуулгийн жижиг хэмхдэс агуулсан бөгөөд шавар нь

маш нягт, тослог шинжтэй, угаагдах шинж чанар муутай байдаг. Дээд плиоцены

хурдас нь хөндийн хэсэгт дээд талаараа дөрөвдөгчийн саарал өнгийн хурдсаар

хучигдаж, доод суурийн хэсэгтээ доод плиоцены алт агуулсан, цоохор өнгийн

хурдсыг хучиж тогтсон.

Доод плиоцены хурдас /N2 1 /. Энэ нь элсэрхэг шавар, шаврын дүүргэгчтэй,

кварцын хэмхдэс ихээр агуулсан, шаравтар, улаан өнгөтэй шавар, элсэнцрээс

тогтоно. Цагаан ба сүүн цагаан өнгийн кварцын хэмхдэсүүд нь гадна төрхөөрөө

кварцын судлуудад хамаарагдана. Энэ хурдас нь алт бүхий ашигт давхаргыг

агуулна. Алтны хуримтлал хөндийн хөндлөн чиглэлд болон ордын суналын дагуу

жигд бус ба агуулгын өндөр хэлбэлзэлтэй байгаа нь тодорхой ажиглагдана.

Хайрганы мөлгөржилт дундаас сайн. Хайргын хэмжээнд дунд ба жижиг ширхэгтэй

хайрга давамгайлна. Хайрганы дүүргэгчээр элсэнцэр ба элс гол үүрэг гүйцэтгэнэ.

Шижирмэг алт агуулна.

Миоцений ангилагдаагүй хурдас /βN1/. Хар саарал өнгийн нүх сүвэрхэг

хүрмэн чулуу. Туул голын зүүн хэсгээр тархана.

Дөрөвдөгчийн хурдас

Дөрөвдөгчийн хурдас нь талбайн хэмжээнд өргөн тархалттай бөгөөд голын

хөндийн түүний цутгал амууд, уулсын хажуу бэл хормойгоор хуримтлагдсан

делюви, пролюви, аллювийн гаралтай төрөл бүрийн сэвсгэр хурдаснаас бүрдэнэ.

Дөрөвдөгчийн хурдас плейстоцен /Q1/. Хуурай хөндийн аллови-пролювийн

/ ар/ гаралтай шар саарал өнгийн элс, хайрганы үетэй шавранцар, хайрганцар,

шаварлаг элс бүхий дүүргэгч материалтай байна. Мөн татмын дээрхи хоёрдугаар

/а1 / ба түүнээс өндөр дэнжүүдийн /а2 / аллювийн гаралтай ба элсэрхэг-шаварлаг

дүүргэгчтэй хайрга, хайрганцар бүхий хурдас юм. Хурдсын зузаан 2-10 м-т

хэлбэлзэх бөгөөд Туул голын баруун, зүүн дэнж, Ар наймганы хөндийн адаг орчим




26


MV-000175

энэ насны хурдас нь тархсан байна. Хайрганы ширхгүүд дунд, том хэмжээтэй, сайн

мөлгөржсөн байдаг.

Дөрөвдөгчийн хурдас плейстоцен-голоцен /Q1-2/. Уулын хажуу болон

хормойн дедювийн, делюви-пролювийн, делюви-коллювийн /dp/ гаралтай, янз

бүрийн хэмжээтэй хэмхдэс агуулсан шавранцар, элсэнцэр, шавар, дайрга, үйрмэг

агуулсан элсэрхэг-шаварлаг хурдас болон татмын дээрх нэгдүгээр дэнжийн

аллювийн /а/ хайрга, хайрганцар, элс, шаварлаг хурдаснаас бүрдэх бөгөөд

литологийн бүтцийн хувьд хэмхдэст шавранцар, голын гольдролын гарлын хайрга,

пролювиаль-делювиалийн үйрмэг, дайрга байх ба ихэнх тохиолдолд алтны

агуулгатай байна. Заамарын хүдрийн бүсэд үйлдвэрлэлийн алтны агуулгатай

давхарга агуулдаг боловч талбайн хэмжээнд алт илрээгүй болно.

Татмын дээрх нэгдүгээр дэнжийн аллювийн хайрга, хайрганцар элс, шавар.

Хурдсын зузаан нь 0.8-10.4 м байдаг.

Дөрөвдөгчийн хурдас голоцен /Q2/. Голын гольдрол, өндөр ба нам татмын

аллювийн /а/ гаралтай хурдас нь плиоцений хурдсыг хучиж байрлах ба шаравтар

саарал, бор саарал өнгийн элсэрхэг-хайргархаг, хайрга, хайрганцар, элс, шавраас

бүрдэнэ. Мөн пролювийн /р/ гаралтай хөндийн элсэнцэр, шавранцар, хайрганцар,

нуур-аллювийн /lа/ гаралтай шавар, шавранцар, элсэнцэрээс тогтоно. Аллювипролювийн

хурдас нь Заамарын алтны хүдрийн зангилаанд үйлдвэрлэлийн

сонирхол татах хэмжээний алт агуулсан байдаг.

III.2 Гүний чулуулаг

Дүүргийн талбайн интрүзив магматизмын нэг онцлог нь дэл судлын

чулуулгууд маш элбэг боловч янз бүрийн насны нэгэн найрлагын дэл судлын

чулуулгууд нь хоорондоо маш адилхан, хээрийн нөхцөлд тодорхой насны

бүрдлүүдэд ялгахад маш хэцүү, ихэнх тохиолдолд боломжгүй байдаг байна.

Дунд-хожуу ордовикийн Бороо /Заамар/ бүрдлийн гүний чулуулаг /O2-3br/

Бороо бүрдэлд судалгаа хийсэн талбайн хамгийн эртний буюу каледоны

геосинклиналын хөгжлийн инверсийн үеийн үүсэлтэй боржин - диорит, диорит,

боржингийн формацын гүний чулуулгуудыг ялгажээ.

Энэ бүрдлийн гүний чулуулаг нь судалгааны талбайн зүүн, зүүн өмнөд

хэсгээр өргөн тархалттай бөгөөд ихэвчлэн боржин, боржиндиоритын найрлагатай

байна. Дундлаг болон сууриллаг найрлагын чулуулгууд формацуудын захын




27


MV-000175

хэсгүүдээр жижигхэн биетүүдийг үүсгэх буюу үндсэн фазын боржин дотор үлдэгдэл,

ксенолит маягаар тохиолдоно.

Энэ бүрдлийн чулуулгууд нь дээр дурдсан Заамар формацаас гадна Туул

голын хоёр эргээр “Баруун” болон “Зүүн бие”-ний гэж нэрлэгдэх хоёр формацын

бүрэлдэхүүнд ордог. Энэ формацууд нь структурын хувьд Хойт - Хэнтийн бүсийн

захын өргөгдөлд хамаарахаас гадна агуулагч атираат структуртайгаа зохицсон зүүн

хойш сунасан хэлбэртэй байдаг онцлогтой.

Бороо бүрдлийн гүний чулуулаг үүсэлд дараах фазууд:

1. Габбро – диорит

2. Боржин, боржин - диоритын ба сүүлчийн дэл судлын фазууд ялгагддаг.

Бороо бүрдлийн массивууд нь Хойт Хэнтийн өргөгдөлд орших тул бүгд

Хараа группын хувирмал элсэн чулуу, занарт агуулагдах бөгөөд хил зааг, дээврийн

хэсгээр дэл судал, инекц, үлдэгдэл текстур, мигматитжилт бүхий эвэржилтийн бүс,

талбай үүсдэг. Хил заагийн энэ хувиралтай Хараа группын кварц - биотиттой,

актинолиттой занарууд, амфиболитууд нягт холбоотой бөгөөд массивуудын дотоод

хил заагийн хувирал нь боржингуудын найрлага илүү сууриллаг болох, ширхэг нь

нарийсах зэргээр илэрдэг.

Энэ бүсийн өргөн нь ганц нэгээс хэдэн арван метр хүрдэг. Хил заагийн хэсэгт

биотитын агуулга ихэсч, кварцын хэмжээ бууран боржингийн найрлага нь

боржиндиорит маягтай болдог. Биотитын ялтсууд нь хил заагийн чиглэлийг даган

зурваслаг юмуу гнейслэг текстур үүсгэдэг нь формацуудын үүслийн үед

тектоникийн хүч их байсан буюу атираажилт явагдаж байсныг харуулна.

Бороо бүрдлийн нэг ба хоёрдугаар фазаас тогтоно. Нэгдүгээр фазын

чулуулгууд нь формацын баруун зах, Цогт уулын өргөгдсөн хэсгээр жижигхэн /0.5 –

2.0 км/ биетүүд үүсгэдэг. Эдгээр нь ихэнхдээ дунд заримдаа жижиг ширхэгтэй

лейкокарат маягийн кварц диоритоос голлон тогтоно.

Диоритууд нь ногоовтор саарал, саарал өнгөтэй призмлэг




мөхлөгт

структуртэй. Цул текстуртэй, плагиоклаз, амфибол /эвэр хуурмаг/, плагиоклаз -

биотит - эвэр хуурмагийн найрлагатай байна. Кварцын диоритод кварцын агуулга

10-15% хүрэхээс гадна биотитын агуулга ихэсдэг. Диоритын найрлага нь зарим

захын хэсэг рүүгээ сууриллаг болсоор аажмаар габбро болон хувирсан байдаг.

Габбро нь ихэнхдээ том ширхэгтэй, габбро структуртай, цул, заримдаа таксит

текстуртай, хар ногоон өнгөтэй. Формацын ихэнх хэсгийг II фазын дунд, том

28


MV-000175

ширхэгтэй боржингууд эзэлдэг. Дотоод заагийн хэсгээр хэдэн арван метр хүртэл

өргөн жижиг ширхэгт боржин үүссэн байдаг. Түүнээс гадна Цогт уулын оройн

хэсгийг жижиг ширхэгт боржин бүрдүүлнэ.

Девоны субвулкан интрүзив. Гуравдугаар фаз /γ3D/

Девоны магмын бүрдэлд гол төлөв Баянголын гүний хагарлын бүс, түүний

томоохон салбар хагарлуудыг даган байрласан бага, дунд гүний үүсэлтэй ан цавын

биет үүсгэдэг шүлтлэг боржин, боржин - профир, риолит - профирын биетүүдээс

гадна Загцагийн нурууны массивын хэмжээнд андезит - профирын жижиг биет, дэл

судлууд тохиолдоно.

Девоны бүрдлийн чулуулгуудын онцлог нь 1-рт дээр дурьдсанаар голдуу ан

цав хагарал дагасан жижиг биет үүсгэдэг, 2-рт далд талслаг субвулкан - эффузив

төрлөөс бүрэн талстажсан дунд гүний чулуулаг хүртэл фацийн шилжилттэй, 3-рт

боржингийн төрлийн чулуулгууд нь гол төлөв шүлтлэг найрлагатай, лейкократ

маягийн махан улаан, улаан ягаан өнгө зонхилсон байдаг. Далд талстлаг болон

профир маягийн хүчиллэг чулуулгуудад дугуй хэлбэрийн кварцийн шигтгээ, дунд

ширхэгтэй боржингуудад хар саарал өнгийн “морион” маягийн кварцууд

тохиолдоно.

3-р фаз нь дунд ширхэгтэй лейкократ боржин, жижиг ширхэгтэй боржин,

боржин профируудаас бүрдэнэ.

Девоны бүрдлийн чулуулгууд нь бие даасан хэд хэдэн жижиг шток маягийн

биет /Шар боржингийн, Баян - Улаан уулын шток/ үүсгэхээс гадна Загцаг, Аргалын

нурууны нийлмэл интрүзив массивуудын бүрэлдэхүүнд оролцоно.

Загцагийн нурууны массивын зөвхөн урд үзүүр нь /137 - А, Б/ талбайд орох

бөгөөд энд девоны магмын бүрдлийн чулуулгууд нь зүүн хойш сунасан хэлбэртэй

хэд хэдэн шток маягийн биетийг үүсгэнэ.

Захцагийн нурууны хэмжээнд девоны магмын бүрдэлд хамааруулж болох дэл

судлын чулуулгуудаас микродиорит - порфир, габбро - диабаз, риолит - порфир,

аплитын дайкууд элбэг тохиолдоно. Эдгээр нь бусад бүрдлийн дайкуудаас далд ба

нарийн талстлаг тогтоц ба зөвхөн үндсэн фазын гаршийн ойролцоо, зэрэгцээ зүүн

хойш чиглэлийн ан цавшилтыг дагасан байдгаараа ялгагдана.

Массив нь 3-р фазын дунд, том ширхэгтэй порфир маягийн боржингоос

тогтжээ. Боржин нь хүрэн улаан, махан улаан, ягаавтар өнгө зонхилсон байхаас

гадна “морион” маягийн хар саарал кварц агуулдаг, эвэр хуурмаг ба биотитын




29


MV-000175

хэмжээ бага /5% хүртэл/ лейкократ шинжтэй. Порфир нь 5-6 мм хүрдэг калийн

хээрийн жонш юм. Ер нь найрлагад нь калийн хээрийн жонш тогтмол плагиоклазаас

илүү байх бөгөөд 35 - 45% хүрнэ. Боржингийн ойролцоо найрлага нь калийн хээрийн

жонш 35-45%, кварц 25-40%, плагиоклаз 20-25%, эвэр хуурмаг биотит 1-5% байна.

Кварц нь изометрлэг, бөөрөнхийдүү хэлбэртэй байхаас гадна голдуу 2-4 мөхлөгөөс

тогтох бөөгнөрөл /гломер/ үүсгэн шигтгээ маягтай харагддаг.

III.3 Тектоник

Монголын тектоникийн ангиллаар /Геология МНР, том II, 1973/ талбай нь

Хойд Монгол болон Монгол - Байгалийн чанадын атираат системийн зангилаанд

оршино. Орд нь Монгол Байгалийн чанадын атираат системийн баруун зах, Хойд

Хэнтийн структур фацийн бүсийн өмнөд хэсэгт байрлана. Структурын гол үндэс нь

Баянголын гүний хагарал болно.

Доод - дунд кембрийн үед үндсэн атираажил явагдаж үүнтэй холбоотойгоор

ногоон занарын метаморфизм явагдсан. Атираат структурын төгсгөл нь девон юрийн

галавын үед зүүн хойшоо чиглэлтэй явагдаж, Баянголын гүний хагаралаас зүүн тийш

эрчимтэй атираажил явагдсан. Заамарын горст антиклиналь, Цогт уулын синклиналь

ба Давхарын синклинорийн талбай нь нарийн шугаман атираагаар харагдана.

Баянголын гүний хагарал болон бусад зүүн хойшоо чиглэлтэй хагарлын бүсүүдэд

нэг биш удаа баруун хойшоо чиглэлтэй хагарал явагдсан. Уул үүсэх хөдөлгөөний

сүүлийн шатанд уулс хоорондын хотгорт триас юрагийн настай хурдас

хуримтлагдсан. Дараа нь өргөгдлүүд эрчимтэй денудацид орж доод цэрдийн нүүрс

агуулсан хурдас хуримтлагдсан. Шинэ тектоник хөдөлгөөний дүнд орчин үеийн

рельеф хөгжсөн. Олигоцен миоцены хил дээр блоклог хөдөлгөөн маш эрчимтэй

явагдаж Заамар, Аргалантын горст, Босуул, Доргонтын өргөгдлүүд эрозид цэрдийн

фундамент хүртэл эвдэрч, ус зүйн шинэ сүлжээ үүссэн. Заамар, Хар бухын гол зэрэг

хөндийнүүдэд доод цэрд болон түүнээс залуу насны хурдас хуримтлагдсан. Шинэ

тектоник хөдөлгөөний сүүлийн шатанд буулт болж, блокуудын хооронд

дифференциаци болсон. Ордын район баруун, зүүн тийш хэд хэдэн локаль структурт

хуваагдана.

• Цогт уулын синклиналь

• Долонгийн хотгор




30


MV-000175

• Заамарын горст антиклиналь

• Ар - Уртын грабен синклиналь

Эдгээр нь хоорондоо Баянголын гүний хагарлын салбар хагарлаар

зааглагдана.

Цогт уулын синклинальт Туул голын зүүн эрэг хамаарна. Хараа группын

хүчтэй занаржсан хурдас нь зүүн хойшоо чиглэлтэй бөгөөд унал нь ихэвчлэн баруун

хойш чиглэлтэй.

Долонгийн хотгорт Туул голын хөндий хамаарна. Фундамент нь зүүн тийш

чиглэсэн эгц уналтай Хараа группын хурдас болно. Хотгорыг юрийн конгломерат,

доод цэрдийн нүүрс агуулсан аргиллит, шавар, элсэн чулуу, шар, улаан өнгийн бул

чулуу, хайргархаг конгломерат дүүргэнэ. Дээр нь алт бүхий плиоцен - дөрөвдөгчийн

хурдас оршино.

III.4 Геоморфологи

Өмнөх судлаачдын болон Набровская.О.С, Ринцэюнская.Н.М /ЦНИГРИ/ нарын

1986-1988 онд тус районд явуулсан судалгааны үр дүнд рельефийн гарал

үүслүүдийн дараах төрлүүдийг ялгасан байна. Үүнд:

• Структур-элэгдэл зөөгдлийн рельеф

• Элэгдэл зөөгдлийн рельеф

• Уулс хоорондын хотгоруудын хуримтлалын болон элэгдэл-зөөгдөлхуримтлалын

рельеф

• Орчин үеийн голын хөндийн хуримтлалын ба идэгдэл хуримтлалын рельеф

Структур-элэгдэл зөөгдлийн рельеф нь кайнозойн /доод дөрөвдөгчийн/

хүрмэн чулууны бүрхүүлийн төвгөр үлдэгдлүүдээс үүссэн. Энэ төрлийн рельеф нь

бага тархалттай бөгөөд 125 - Г листийн өмнө хэсэгт Өвөр тээлийн гол, Хайлаастын

амны хооронд мөн 137-Б өмнө хэсэгт Туул гол, Хар бухын голын хооронд

тохиолдоно. Энд

рельефийн байдлаар нь хүрмэн чулууны бүрхүүлийн хавтгай

гадаргуунууд, тектоник хэсэгчигдлээр өргөгдөж хэрчигдэлд орсон хүрмэн чулууны

бүрхүүлүүд гэж хоёр ялгасан. Туул гол, Хар бухын голын хооронд хүрмэн чулууны

бүрхүүлийн зузаан нь 20 м орчим ба 6 кв.км талбайтай бөгөөд доод цэрдийн

ногоовтор - саарал өнгийн аргиллит маягийн шавар, аргиллит, элсэн чулуу, улаан

бор хөрзөн чулуунуудыг хучиж тогтоно. Бүрхүүлийн гадаргуу нь тэгш, үнэмлэхүй

өндөр нь 950 - 1000 м.




31


MV-000175

Элэгдэл зөөгдлийн рельеф нь хурдсын өргөн тархалттай, нийт талбайн 50

орчим хувийг эзлэх ба Захцагийн, Заамарын, гэх мэт бүх л уулархаг районуудад

тархсан. Үнэмлэхүй өндөр нь 1050 - 1650 м.

Энэ төрлийн рельеф нь уулс дундын хотгоруудыг зааглаж буй нурууд ба

хэсэгчлэгдэн төвийсөн өргөгдөлүүд /сводово – блоковый/-ийг үүсгэх бөгөөд венд -

кембрийгээс мезозой хүртэлх насны янз бүрийн чулуулгуудаас тогтсон цувраа

толгодорхог хяртай, эгц хажуутай гадаргуу юм.

Энд эртний тэгшрэлтийн гадаргуунууд /үлдэгдэл/ болох усан хагалбарын

харьцангуй хавтгай оройнууд, жижиг үлдцүүд, хярууд ялгагддаг ба эдгээрийг насны

хувьд цэрд - палеогений үед хамааруулдаг.

Судалгаа хийсэн талбайд тэгшрэлийн гадаргуугийн 3 түвшин ялгагддаг.

а. Тэгшрэлийн гадаргуугийн дээд түвшин нь 1450 - 1650 м-ийн үнэмлэхүй

өндөртэй Заамарын нуруу, Аргалын нуруу, Захцагийн нурууны төвийн хэсгээр

хамгийн өндрүүд нь байдаг. Насыг өмнөх судлаачид цэрд - палеоген гэж үздэг.

б. Дунд түвшингийн гадаргуунуудын үнэмлэхүй өндөр нь 1150 – 1500 м

хүрэх бөгөөд нуруудын салбар уулсын хавтгай хярууд юм. Гадаргуугийн өндөр нь

урдаасаа хойшоо багасдаг. Дээд дунд түвшингүүдийн өндрийн ялгаа нь 200- 400 м-т

хэлбэлздэг.

в. Доод түвшингийн тэгшрэлийн гадаргуунууд нь насны хувьд хамгийн залуу,

1050 - 1200 м-ийн түвшинд үүссэн неогены үеийн тэгшрэлийн үлдэгдэл юм.

Судалгаа хийсэн талбай нь ерөнхийдөө үнэмлэхүй өндрөөрөө дунд уулархаг

ба нам уулархаг гэсэн 2 төрлийн рельеф ялгагддаг.

Дунд уулархаг рельефийн үнэмлэхүй өндөр нь 1200 - 1800 м бөгөөд хавтгай

оройтой, хүчтэй хэрчигдсэн эгц хажуутай, Y маягийн хөндлөн огтлол бүхий гүн

хэрчигдсэн хөндийнүүдтэй.

Уулархаг мужид идэгдэл, элэгдлийн үйл ажиллагаа нь чулуулгуудын бүтэц

найрлагаас хамаарч харилцан адилгүй явагдсан байдаг. Карбон, перм болон

мезозойн тунамал чулуулгууд нь тэгш орой ба налуу хажуунуудыг үүсгэдэг бол венд

- кембрий ба доод палеозойн хурдсууд, боржинлог чулуулгууд нь ирмэгт хярууд,

хадан оройнуудыг үүсгэдэг. Хажуунууд нь голдуу 0.5-1.0 м-ээс хэдэн метр хүртэл

зузаантай элюви - делювийн хурдсаар хучигдсан байна.

Нам уулархаг рельеф хөгжсөн районд Туул голын хөндий түүний цутгал

амууд орно /Хажуугийн хөндийн доод дунд хэсэг/. Энэ төрлийн рельефийн онцлог




32


MV-000175

шинжүүдийн нэг нь хожуу плиоцен - дөрөвдөгчийн үед үүссэн хөндий орчмын

мөргөцгүүд юм. Мөргөцгүүд нь 80 - 100 м харьцангуй өндөртэй ба үнэмлэхүй өндөр

нь 950 - 1050 м.

Уулс хоорондын хотгорын хуримтлалын ба элэгдэл зөөгдөлхуримтлалын

рельеф нь 10 хүртэл ба түүнээс дээш зузаантай неоген-дөрөвдөгчийн

хурдсаар хучигдсан мезозойг хотгоруудын /Заамарын, Туул - Хар бухын, хөндий гэх

мэт/ зах, налуу, хажуунууд төвийн хэсгүүдийг хамаарна.

Мезозойн хотгорын налуу хажуунуудыг хучиж буй неоген - дөрөвдөгчийн

хурдсын зузаанаар нь 10 хүртэл ба 10 - аас дээш метр зузаан хурдсаар хучигдсан гэж

2 ангилж болно. Мөн хотгоруудын захын хэсэг дэх налуу толгодорхог рельефүүд нь:

• Мезозойн хурдаснаас

• Неогены хурдаснаас

• Ангилагдаагүй мезо - кайнозойн хурдаснаас

• Палеозойн хурдаснаас тогтсон гэж 4 ангилагдана.

Хотгоруудын төвийн хэсэг нь хуримтлалын тэгш гадаргуудыг үүсгэх бөгөөд

дунд-дээд плеоцены үеийн усан сүлжээг хучиж тогтсон бололтой. Энэ хуримтлалын

тэгш гадаргуу дотор ангилагдаагүй I ба II дэнж /нуурын, нуур-голын хөндийн

гаралтай/ өндөр ба нам татамууд ялгагддаг.

Хуримтлалын гаралтай рельефт хурдсын өргөн тархалттай уулын хормойн

хучдас хурдсын гадаргуу /шлейф/ багтдаг. Эдгээр нь хожуу плейстоцен ба голоцены

цаг үед хажуугийн болон хажуу бэлийн хурдас хуримтлалын үйл ажиллагаагаар

үүссэн уулын хормойн дахь делювиаль-пролювиаль, делювиаль, асгадас нурагийн

гарал үүсэлтэй хурдасууд юм.

Орчин үеийн голын хөндийн хуримтлал ба идэгдэл хуримтлалын

рельефэнд голын татам, дэнж, энгэр дэнжүүдийн цогцолбор хамаарагдана. Эдгээр

рельефийн хэлбэрүүд нь районы шинэхэн тектоникийн хөгжил, урсгал усны үйл

ажиллагааны хүч чадалтай шууд холбоотой.

Энэ төрлийн рельефийн хэлбэр дүрсүүд Туул голын хөндийд хурдсын бүрэн

хэмжээгээр үүссэн байна. Энд нам ба өндөр татамууд, хуримтлалын I дэнж, идэгдэл

хуримтлалын, идэгдлийн II, III, IV, V дэнжүүд ялгагддаг. IV ба I дэнжүүд нь

хурдсын эртний, зөвхөн алаг цоог, үлдэгдэл маягаар үлдсэн байдаг.




33


MV-000175

Голын хөндийн хуримтлал нь идэгдэл - хуримтлалын рельефтэй алтны

шороон ордууд холбоотой байдаг. Ингээд энэ төрлийн рельефийн төрөл, шинж

чанаруудыг бүрэн хадгалсан, тус районы гол гол алтны шороон ордуудыг агуулсан

Туул голын хөндийн геоморфологийн тогтцыг авч үзье.

Туул голын хөндийн геоморфологийн тогтоц

Туул голын хөндий нь нийт талбайн зүүн хагаст байрлана. Хөндийн гол

онцлог шинжүүд нь их өргөн хуримтлал, идэгдэл-хуримтлалын рельефийн

хэлбэрүүд хөгжсөн дэнжийн гадаргуу нь аажмаар энгэр дэнжид шилждэг,

хуурайвтар уур амьсгалтай нутгийн гол онцлог болсон пролювиаль, делювиаль-

пролювиаль шлейфүүд өргөн хөгжсөн байдаг. Хөндийн өргөн нь 1 км - ээс 2-3 км

хүртэл өөрчлөгддөг, хайрцаг хэлбэрийн хөндлөн огтлолтой. Гольдрол нь маш их

муруйж тахиралдсан нь шинэхэн тектоник хөдөлгөөн тогтворжиж хуримтлалын үйл

ажиллагаа зонхилж буй гол шинж тэмдэг юм. Туул голын орчин үеийн хөндийн

рельефийн үндсэн элементүүд нь татам, дэнж, энгэр дэнж, пролювиаль, делювиаль

шлейфүүд юм.

• Татам /aQIV/. Нам ба өндөр татмууд ялгагддаг. Нам татамын гадаргуугийн

өндөр нь 1-1.5 м, голын гольдролыг дагаж байрласан, өргөн нь 5-100 м. Нам

татам нь намагжсан. Өндөр татам нь 2-4 м өндөр, 0.5-2 км өргөнтэй. Татам нь

зүсэлтэнд 2 үелэлт тогтоцтой. Доод хэсэг нь элс, элсэнцэр, лаг шаварлаг

шавранцар, доод хэсэг нь бул чулууны хольцтой жижиг хайргалаг хурдаснаас

тогтсон байдаг.

• I дэнж /aQIII/. Энэ нь хуримтлалын дэнж бөгөөд 4-12 м өндөртэй, татамаасаа

тод харагдах мөргөцгөөр ялгагддаг. Дэнж нь зүүн, баруун талдаа жигд

хөгжсөн, өргөн нь хэдэн арван метрээс хэдэн зуун метр, урт нь хэдэн зуун

метрээс хэдэн км хүрдэг. Дэнжийн сэвсгэр хурдсын зузаан нь 15-20 м,

хөндийн дахин гүнзгийрсэн хэсэгт 40 м хүрдэг. Дэнж ба татамын зүсэлтэд

суурийн, гадаргын өндөр нь ижил түвшинд байдаг. Татам болон хуримтлалын

дэнжид Туулын хөндийн шороон ордууд байдаг.

• II дэнж /aQIII/. Энэ нь элэгдэл - хуримтлалын гаралтай суурь бөгөөд /цокол/,

өндөр нь 12-18 м, үндсэн чулуулагтайг гадаргуугийн өндөр нь гольдрол дахь

усны түвшингээс дээш 0-8 м. II дэнж нь гол төлөв голын зүүн эргээр

ажиглагддаг. /Бубенков.В.Г. 1986–1988/. Энд өргөн нь хэдэн арваас 500 м

хүртэл өөрчлөгддөг. Урт нь 2.5-6.5 км.




34


MV-000175

Зүүн эрэгт нь бол алаг цоог, үлдэц маягаар ажиглагддаг. Энд урт нь 0.5-2.0

км, өргөн нь 50-700 м.

II дэнжийн гадарга нь I дэнжээсээ бүдэг мөргөцгөөр тусгаарлагддаг. Гэвч энэ

мөргөцөг нь байнга ажиглагддаггүй бөгөөд дээрх гадаргууд шилжихдээ

налуугийн өнцөг нь ихэсдэг. Ер нь II дэнж нь голдуу аажмаар энгэр дэнжид

шилждэг. Энэ дэнж нь алт агуулсан ба зарим хэсэгтээ үйлдвэрлэлийн

агуулгатай. Дэнжийн сэвсгэр хурдсын зузаан нь 5-15 м. Зүсэлтэд доороосоо

аллювиаль хайрганцрууд, түүнийг хучсан элс, элсэнцэр, лаг шаварлаг

шавранцрууд ялгагдана. Аллювиаль фац нь нэлэнхийдээ деллювиаль,

деллювиаль - пролювиаль суглинкээр хучигддаг ба зузаан нь дэнжийн арын

хэсэг рүү байнга нэмэгддэг.

• III дэнж /энгэр дэнж QII-QIII/ нь нэг буюу хэд хэдэн үеийн идэгдэлхуримтлалын

аллювиаль хурдсыг хучсан пролювиаль, пролювиальделювиаль

шлейфүүдээс үүсэн, гольдролын зүг налсан налуу гадаргуунууд

юм. Энгэр дэнжийн гольдролоос дээших өндөр 20-50 м, үндсэн чулуулгийн

гадаргын өндөр 10-20 м. Энгэр дэнжүүд нь ихэнхдээ идэгдэл - хуримтлалын

байдалтай. Ийм энгэр дэнжүүд зэргэлдээ талбайд Баянгол, Тосонгийн голын

баруун эргээр өргөн тархсан байдаг. Дэнжийн өргөн нь 18-700 м, урт нь 6 км

хүртэл үргэлжилдэг Энгэр дэнж дэх сэвсгэр хурдсын зузаан нь 15-35 м. Энгэр

дэнжид дээрх Баянгол, Тосонгийн голын орчим жижиг хэмжээний шороон

ордууд агуулагддаг. Энгэр дэнжүүд заримдаа тод илрэн хуримтлалын шинж

байдалтай байдаг. Энэ нь Туул голын хөндий, Хайлаастын ам хоёрын уулзвар

хэсэгт илэрдэг. Бага Хайлааст, Туул голын зүүн эрэгт 536, 632, 648, 664, 680-р

шугамын цооногийн судалгаагаар /Бубенников.В.Г. 1986-1988 он/ эртний алт

агуулсан хөндийг хучиж буй сэвсгэр хурдсын зузаан 30-35 м байв.

Алт агуулсан зузаалаг нь заримдаа хурдсын өндөр агуулгатай боловч

хучдасын /торфын/ зузаан нь их учир үйлдвэрлэлийн шороон ордын

шаардлага хангадаггүй.

• IV дэнж /Q/. Дарагдмал суурь дэнж болох идэгдэл - хуримтлалын энэ дэнж нь

хурдсын өргөн тархалттай. Зөвхөн ганц газар Баянголын цутгалын эсрэг Туул

голын зүүн эрэгт үндсэн чулуулгийн дэнж ажиглагддаг. Үндсэн чулуулаг нь

татмаас дэнжид шилжих мөргөцөгт илрэх ба энд Хараа группын занаржсан

алевро - элсэн чулуу, алевролитийн хадан гарш байдаг.




35


MV-000175

IV дэнжийн гольдролоос дээших өндөр 30-60 м. Туул голын гольдролын

усны түвшин дээрх үндсэн чулуулгийн дэнжийн өндөр 23-37 м

(Бубенников.В.Г. 1986-1988 он). Дэнж нь үлдэгдэл маягаар хадгалагдсан.

Энгэр дэнжээс III ба IV дэнж рүү аажим шилждэг ба энэ үедээ рельеф нь

төвийж ирснээ цааш налуу болдог. Дэнжийн хадгалагдсан хэсгүүдэд урт нь

0.2-1.5 км, өргөн нь 40-500 м хүрдэг. Дэнжтэй алтны үйлдвэрлэлийн шороон

ордууд холбоотой байдаг. Дэнж дэх сэвсгэр хурдсын зузаан нь 10 м-ээс ихгүй.

Зүсэлтийн сууринд улаан бор, шаравтар өнгийн жижиг хайрганууд байх ба

дээшээ хүрэн, улаан хүрэн, хүрэн бор өнгийн делювиаль, делювиальпролювиаль

шавранцрууд байдаг.

• V дэнж /N2/. Дарагдмал үндсэн чулуулгийн дэнжтэй, Идэгдэл - хуримтлалын

энэ дэнж нь ховор ажиглагддаг. Алт агуулалт сул. Үйлдвэрлэлийн шороон

орд үүсгэдэггүй.

Хөндийн дэнжүүдийн цогцолбор нь бараг бүгд делювиаль, делювиальпролювиаль

гаралтай шлейфүүдээр хүрээлэгддэг ба хааяа нэг шууд үндсэн

хажууд шилждэг.

III.5 Дүүргийн гидрогеологи

III.5.1 Талбайн гидрогеологийн судалгаа

Ордын гидрогеологийн судалгаагаар хайгуулын ажлын үед 7 гидрогеологийн

өрөмдлөгийн цооног өрөмдсөн байдаг. Гүний усны хэмийн судалгааг 2 жилийн турш

5 цооногт явуулсан байна. Драгийн полигоны төвийн хэсгийн 3 цооногт хөрсний

хөлдөлтийн гүний судалгааг хийжээ. Судлагдсан цооногуудын их булгуудаас

техникийн болон ундны усны хэрэгцээг хангахаар усны 2 ашиглалтын цооногийн

зөвлөмжийг гаргасан байна.

Ордын талбай нь гидрогеологийн мужлалаар Хангай-Хэнтийн гидрогеологийн

бүст хамаарагдана. Дүүргийн гүний ус нь уулс хоорондын хотгор, эртний болон

орчин үеийн ус урсгуурын хөндий, түүнчлэн шургамал болон палеозойн тунамалхувирмал

чулуулгийн хагарлын бүсэд тохиолдоно. Ус агуулагч давхаргыг орших

нөхцөл чулуулгийн найрлага бүтцээр дараах байдлаар ангилсан байна.

I. Мезо-канозойн хурдсын гүний ус

1. Голын хурдсын усны давхарга (аллювии)

2. Хагтмал хормойн хурдсын усны давхарга (деллювиаль-пролювиал)




36


MV-000175

II. Тунамал-хувирмал болон шургамал чулуулгийн хагарлын бүсийн гүний ус

1. Протерозой-палеозойн чулуулгийн хагарлын бүсийн уст давхарга

2. Шургамал чулуулгийн хагарлын бус дэх уст давхарга

Голын хурдсын усны давхарга Туул гол болон түүний цутгалуудад хааяагүй

тархсан. Ус агуулагч хурдас нь хөрсөөр хучигдсан элс хайрга, хайрганцраас

тогтоно.Хурдсын зузаан 1 м- с 10 м хүрнэ. Хөрсний усны толио нь гэсгүүн улиралд

Туул голын татмын хүрээнд гадаргуугаас 2 м хүрнэ. Хурдсын ус нэвтрэлт

дийлэнхдээ өндөр. Ус нь цэнгэгдүү, гидрокарбонат магни-натри, натри-кальцийн

найрлагатай, эрдэсжилт 0.4 г/л. Тэжээгдлийн эх үүсвэр нь Туул голын усны юүлэлт,

хур тунадасын шүүгдэл болно.

Хагтмал хормойн(деллювиаль-пролювиаль) хурдсын усны давхарга том хэмхдэст

хайрга дайрга элс-шавар болон шаврын үетэй найрлагат хурдсанд тохиолдоно. Уст

давхаргын зузаан баталгаатай тогтоогдоогүй, барагцаалбал 10 м орчим.Уст

давхаргын орших гүн 3-4 м-с 32 м хүртэл юм. Усны давхарга үндсэндээ агаарын хур

тунадасны шүүгдэл, бага хэмжээгээр үндсэн чулуулгийн налуугийн усаар

тэжээгдэнэ. Уст цэгүүдийн ундарга 5-50 л/сек хооронд байна. Давхаргын ус цэнгэг,

гидрокарбонат кальци-магни-натрийн найрлагатай, эрдэсжилт 0.32-1.06 г/л, зарим

хэсэгт 5.2 г/л хүртэл ихэсдэг.

Протерозой-палеозойн тунамал-хувирмал чулуулгийн хагарлын бүсийн уст

давхарга элбэг тархсан. Ан цавын болон хагарлын судлын ус нь элсэн чулуу болон

занар чулуулгийн хурдсын томоохон хагарал, тектоник хагарлын бүсэд

байршина.Тэжээгдлийн эх үүсвэр нь агаарын тунадасны нэвчилтийн ус юм. Уст

цэгийн ундарга 0.4-25 л/сек. Ус нь гидрокарбонат, кальци, сульфатат-гидрокарбонат

магнийн найрлагатай. Эрдэсжилт 0.25-0.50 г/л.

Шургамал чулуулгийн хагарлын бус дэх уст давхарга ордын дүүрэгт нэлээд

өргөн тархсан. Орших нөхцөл уст давхарга хагарлын бүсийн шинж чанараар

тодорхойлогдоно. Тэдгээрийн зузаан их биш нэгээс 10 м орчим. Агаарын хур

тунаснаас шүүгдэн тэжээгдэнэ. Уст цэгийн ундарга 0.4-150 л/сек. Ус цэнгэг бөгөөд

гидрокарбонат, натри, магнийн найрлагатай. Эрдэсжилт 0.4-0.6 г/л.

Гадаргуугийн ус

Судалгааны талбайн өмнөөс нь хойш нэвт гарсан Туул гол түүний томоохон

цутгалан Хар бухын гол, Нарийн гол, жижиг салаанууд болох Ар найман, Хайлааст,

Бичигт хошууны гол болон Цайдам, Хүйтэн, Их цагаан зэрэг нуурууд, жижиг

булгууд гадаргуугийн усан сүлжээг бүрэлдүүлдэг.

Туул голын хөндийн өргөн нь 100 метрээс километр илүү, хөндийн хөндлөн

огтлолын хэлбэр нь тэвш маягтай, хоёр тал нь ижил бус бөгөөд хажуунаасаа уулсаар




37


MV-000175

шахагдсан байдаг. Гольдролын өргөн нь 40-60 м, гүн нь харгиан дээрээ 0.4-0.5 м,

бусад газраа 2 м түүнээс илүү гүнтэй, ихээхэн тахиралдсан салаа, булан тохой, хар ус

ихтэй. Эрэг нь намхан 0.6-1.5 м, тасархай, зарим газраа тэгширсэн, голдуу элсэнцэр -

шавраас тогтоно.

Голын усны түвшин нь хур тунадасны хэмжээнээс шууд хамаарч 1.2-1.3 м

хэлбэлзэнэ. Өвөлдөө зарим газраа тэс хөлддөг, зундаа үертэй үед 205 м 3 /сек хүртэл

ус өнгөрөөдөг, урсгалын хурд нь 1.2 м/сек хүрнэ. Гольдорлын налуужилт нь 0.001.

Голын ус нь цэнгэг /0.2-0.4 г/л/, гидрокарбонат-сульфат-натрийн найрлагатай.

III.5.2 Ордын талбайн гидрогеологийн нөхцөл

Туулын драгийн ашиглалтын орд хойд хэсгээрээ хайгуулын 878 дугаар

шугам, урд хэсгээрээ 976 дугаар хайгуулын шугамаар тус тус хязгаарлагддаг.

Драгийн ордын талбайг ашиглалтын нөхцөлөөр хойд болон өмнөд хэсэг гэж хоёр

хэсэгт хувааж үздэг. Хойд хэсгийн талбай нь хайгуулын шугам 878 шугамаас 942

шугамын хооронд хязгаарлагдаж байгаа бөгөөд одоогийн хүчин төгөлдөр бүхий MV-

000175 тусгай зөвшөөрлийн хүрээнд үлдсэн байна. Өөрөөр хэлбэл өмнөд хэсгийн

958-976 дугаар хайгуулын шугам хүртэлх өмнөд хэсгийн драгийн талбай

ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн талбайгаас гадна гарч нийт ордын эзэмшлийн

талбайгаас хасагдсан гэсэн үг.

Туул гол талбайн хэсэгт 6950 м урттай урсана. Өндөрлөгийн зөрүү эхний

хайгуулын шугамаас эцсийн хайгуулын шугам хүртэл 5.34 м. Гольдролын ерөнхий

налуу 0.001. Голын өргөн ашиглалтын талбайн хэсэгт 40-60 м. Гүн нь 2 м хүрнэ.

Туул голын усны зарцуулалт өвлийн улиралд 0.87 м3/сек, харин зуны улиралд 61.5

м3/сек.

Усжилттай давхаргад доод дөрөвдөгчийн настай орчин үеийн делюви -

пролювийн болон орчин үеийн алювийн хурдсууд хамаарна. Тэдгээр нь өрөмдөгдсөн

цооногийн гадаргуугаас 1.5-18.0 м гүнд байршина. Ус агуулагч чулуулаг нь элсэнцэр

шавраар хучигдсан хайрга, хайрганцарын янз бүрийн ширхэгтэй элсэрхэг хурдсаар

баяжигдсан үе байдаг. Уст давхарга нь хур тунадасны ус болон ан цавархаг

чулуулгаас урсаж ирэх газрын доорхи усаар тэжээгдэнэ. Алт агуулсан элсний

давхарга бүхэлдээ усны давхаргаас доор түвшинд байрших тул ашиглалтын үед

заавал усыг шавхаж мөрөгцөгийг хуурайшуулах шаардлага гарна. Хөлдөлт зөвхөн




38


MV-000175

өвлийн нөхцөлд хөрсний гадаргуу дээр үүсэх бөгөөд түүний зузаан нь 1.5-2.0 м-т

хүрнэ. Хуулах хөрс нь хайрга, элс агуулаагүй бор саарал өнгийн зузаан шаварлаг

хөрснөөс тогтоно.

III.6 Ашигт малтмал

Заамарын дүүрэг дахь гол ашигт малтмал нь алт бөгөөд энэ нь агуулга

өндөртэй үндсэн илэрцээс гадна ихээхэн нөөц бүхий шороон ордыг үүсгэнэ. Мөн

Заамарын эх орчим талбайд цэрдийн хурдсанд нүүрсний орд илэрсэн. Төмөр, зэсийн

жижигхэн илэрц, цинк ба хар тугалганы геохимийн аномаль, касситеритийн

шлихийн сарнилын хүрээ тохиолдоно. Шеелитийн илрэл нь бие даасан орд

үүсгэхгүй бөгөөд ирээдүйгүйд тооцогдоно. Заамарын алтны шороон ордыг ашиглах

явцад үүссэн хайрга дайрга, элсийг зам , барилга байгууламжийн түүхий эдэд

ашиглах боломж бий.

Алтны шороон орд. Заамарын алтжилтын районд олон тооны шороон орд

илэрсэн бөгөөд 4 нь томоохон хэмжээний ордод хамаарна. Энэ нь Хайлааст, Туул,

Баянгол, Тосонгийн голын орд болно. Шороон орд нь неоген болон дөрөвдөгчийн

хурдастай холбоотой. Алт агуулсан давхаргын байрлалаар нь бага болон их гүний

хэмээн ангилна. Ашиглалт явуулах аргаар нь ил болон газрын доорх ангилан

олборлолт, драгын гэж ангилна.

Бага гүний шороон орд нь Туул голын орчин үеийн гольдролын болон

дэнжийн, хажуугийн урсгалын дэнж, эртний хөндийд оршино. Эхний хэсэг

гольдролын орд болох "Баянголын полигон", "Туулын полигон" нь драгын аргаар

олборлогдсон. Хоёрдугаар хэсэг дэнжийн орд болох "Баянголын полигон", Баянгол,

Хайлааст, Ар - Наймган /дээд давхарга/ голын хөндийн орд хамаарна. Алт агуулсан

давхарга нь үндсэн чулуулаг, дээд плиоцен, доод цэрдийн улаан өнгийн хурдас дээр

оршино. "Баянголын полигон" - д ул нь үндсэн чулуулаг, бусад ордод хуурамч ул

/ложный плотик/ байхад "Туулын полигон" - д үндсэн болон хуурамч ул болно.

Их гүний шороон ордыг Туул голын баруун эргээс илрүүлсэн. Энд Хайлааст,

Ар - Наймган, Бумбатын ам, Цагаан Чулуут, Бага Хайлаастын орд орно. Эдгээр нь

дээд миоцен - доод плиоцены үед явагдсан усан сүлжээний өөрчлөлтөй холбоотой.

Энд алтны агуулга 160 г/м 3 хүртэл, зарим газар 55 г/м 3 хүртэл байна. Давхарга нь 25 -

60 хүртэлх гүнд байрлана.




39


MV-000175

Алтны үндсэн орд. Талбайн хэмжээнд 50 газарт пробир, атом - абсорбци,

минералогийн шинжилгээгээр 0.02 - 307 г/т хүртэлх агуулга бүхий алтжилтыг

тогтоосон. Эдгээр нь янз бүрийн чиглэл, зузаантай кварцын судалтай холбоотой.

Зөвлөлтийн геологийн экспедицийн Заамарын геологийн анги нь 150 судал

илрүүлсэнээс 100 - д нь нэгж дээжлэлт хийсэн.

Бэлийн дээд ба доод хэсэгт орших ба пролюви - аллювийн хурдасын доороос

цухуйна. Өмнө талдаа үндсэн илэрц нь ажиглагдана. Судлын урт нь 1000 м, ерөнхий

чиглэл нь 400, өмнө хэсэгт нь судлыг кнаваар нээсэн. Энд судлын зузаан нь 6 м

байна. Босоо чиглэлийн дагуу кварц нь цагаан өнгөтэй, цул текстуртэй, кварц -

гематитын метасоматит хэмхдэс агуулсан. Хэвтээ чиглэлийн хувьд кварцын судал нь

4 м цул, зарим газарт друз, томоохон хавтгай, брекчи текстуртэй. Хэвтээ чиглэлийн

дагуух янз бүрийн байдалтай 0.5 - 0.7 м зузаантай бүсэд кварц нь хүрэн өнгийн

халцедон маягийн материалыг цемендлэгдэнэ. Энд алтны мөхлөг сайн харагдах ба

энэ нь зөв бус хэлбэртэй, 0.1 - 0.3 мм хэмжээтэй. Агуулагч чулуулаг нь занаршилтын

реликт агуулсан кварц - гематитын метасоматит болно.

Алтны илрэл талбайн янз бүрийн хэсэгт хагарлын структурыг дагаж илэрнэ.

Ойролцоогоор 40 м 2 талбай эзлэх Бумбатын хүдрийн талбай нь алт агуулсан

кварцын судлаар баян бөгөөд эндээс эх авсан Хайлааст, Бумбатын ам, Бага хайлааст,

Ар наймган голуудын хөндийд баялаг шороон хуримтлал үүссэн. Алтны тархалтыг

босоо өндөрлөгөөр нь авч үзвэл 1000-1400 м - т 5 г/т -оос дээш ба ялангуяа 1200 -

1350 м - ийн өндөрлөгт хамгийн их 100 г/т агуулга тэмдэглэгдсэн. Ихэнх судал нь

чөлөөт алт агуулах бөгөөд мөхлөг нь 0.1-5 мм хэмжээтэй. Судлын элэгдлийн

гадаргуугаас авсан шлихийн дээжинд алт нь тэмдэгтээс 178 г/т 3 - ийн агуулга өгнө.

Эндээс үзэхэд шороон дахь болон үндсэн алтжилтын эх үүсвэрийг кварцын судал

хэмээн үзэж болно. Алтнаас гадна дагалдах байдлаар хар тугалга 0.5%, мөнгө 80 г/т,

висмут 0.1%, цинк 0.1%, мищъяк 0.05% хүртэл, зэс 0.2% хүртэл тохиолдоно.

Конгломерат дахь алтжилт: Талбайд карбон, дээд перм, триас, юрийн настай

конгломерат, цэрд, плиоцен, плейстоцен, голоцены бул чулуу, хайргархаг хурдас

сайн тархсан.

Пробир шинжилгээний дүнд доод юрагийн кварцын хайрганд алтны агуулга

13 г/т хүртэл байсан бол дээд юрагийн хайрганд 5 г/т хүртэл байна. Доод цэрдийн

настай кварцын хайрганаас 7 дээж аваад шинжилж үзэхэд алтны агуулга 0.0007 -

0.115 г/т байна. Алтны мөхлөгийн хэмжээ 0.06 - 0.25 мм. Эндээс үзэхэд




40


MV-000175

конгломератыг үүсэх явцад алт агуулсан кварцын судал угаагдаж, зарим алт бүхий

хайрга нь уулс хоорондын хотгорт хуримтлагдаж байжээ.

Алт агуулсан конгломератын хувьд палеозойн конгломерат нь сарнимал ядуу

өөрөөр хэлбэл үйлдвэрлэлийн ач холбогдол багатай шороон хуримтлалыг бий

болгожээ. Харин мезозойн конгломерат нь илүү сонирхол татах боломжтой юм.

Ш.7 Ордын геологийн тогтоц

Хойт Хэнтийн бүс нутагт алтны томоохон шороон ордууд байрладаг. Заамар-

Толгойтын шугаман хотгор /дарагдмал хөндий/-ын хэмжээнд дунд цэрд-палеоген,

миоцен, плиоцений хурдсуудыг ялган, алтны шороон ордуудын шинэ түвшинг

илрүүлэх боломжтойг судлаачид тогтоосон байна. Заамар-Толгойтын алтны шороон

хуримтлалын шугаман хотгорын баруун өмнөд хэсэгт буюу Заамарын дүүрэгт Туул

голын хотгорын захаар илэрсэн триасын конгломерат болон ногоон саарал өнгийн

цэрдийн хурдас бага хэмжээтэй илэрч байгаа нь мезозойн эхэн үеэс хотгор сайрууд

байсаныг илэрхийлнэ. Туул гол түүний хөндийн дагуу өргөн тархсан мезокайнозойн

тунамал хурдас нь голын, нуурын, хажуу хормойн гаралтай, хааяа

базальт, түүний туфын багц үе агуулдаг онцлогтой. Заамарын дүүрэгт плейстоцен,

голоцений хурдсуудын орчин үеийн голын хөндийг дүүргэх татам, татмын дээрх I

дэнжийн хэмжээнд тархсан голоцений, татмын дээрх II дэнж болон бэл хормойн

хэсгүүдэд тархсан дээд плейстоцен-голоцений гэж ялгах ба үлдэгдэл I дэнжийн

хэмжээнд дунд-дээд плейстоцений, үлдэгдэл II дэнжийн хэмжээнд доод-дунд

плейстоцений хэмээн тоймлон авч үздэг. Неогений үеэс уул нурууд болон голуудын

усан сүлжээ өнөөгийн төрхөө олж эхэлсэн боловч нео-тектоникийн хүчин

зүйлүүдээс хамаарч хэд хэдэн удаа гольдролоо өөрчилсөн байна. Эдгээртэй

холбоотойгоор алтны шороон хуримтлал, тэдгээрийн тархалтын зүй тогтол

өөрчлөгдөж байна.




41


MV-000175

Зураг 3. Судалгааны талбайн геологийн зураг

Ордын гарал үүсэл: Туул голын хөндийн хэсэгт алтны хүдэржилт нь кайнозойн

дараах цаг үед явагджээ. Шороон орд үүсэх үйл явцад дараах нөхцөл нөлөөлсөн гэж

үзэж болно. Үүнд:

- Заамарын нурууны хэмжээнд өргөн тархсан алтны үндсэн хүдэржилтийн бүс

холгүй оршдог.

- Талбай нь Баянголын гүний хагарлын бүсэд байрлах бөгөөд энэ бүсийн

нөлөөгөөр өргөгдөх, суух процесс мөн алтны хүдрийн зангилаануудын

өгөршлийн гадаргуугийн угаагдал, дахин хуримтлалын процесст эрчимтэй

автагдсан.

Ордын гарал үүслийн болон Туул голын хөндийн хөгжлийн түүхийн талаар

бид В.Г.Бубенников, И.Кузнецов нарын /1989/ материалд тулгуурлан, өөрсдийн

цуглуулсан баримтаар баяжуулан бичлээ.

Туул голын хөндийн хөгжлийн кайнозойгоос хожуу цаг үед өөрийн тектоник,

хурдас хуримтлалын ба шороон орд үүсэх нөхцөлөөрөө эрс ялгагдах 3 үе шат

ялгагддаг.




42


MV-000175

1. Дээд миоцен-доод плиоцен. Эрози-хуримтлалын үе. Туул гол түүний

томоохон цутгалуудын өргөн гүнд хөндийнүүд үүсч, ердийн зузаантай шаравтар

өнгөтэй аллювийн хайргархаг хурдас хуримтлал явагдсан. Хурдсын найрлагад том,

дунд хайргууд зонхилно. Дүүргэгч нь хайрганцар элсэнцэр байдаг. Элс нь дээр

өгүүлснээр тод шар өнгөтэй, шаваржилт нь их байх ба хэмхдэс нь сайн мөлгөржсөн

байна. Хөндийн гүн хэсэг рүүгээ эрчимтэй хөгжсөн байдал нь районы бүхэлдээ

өргөгдсөн байсныг харуулах бөгөөд энэ цаг үе шар өнгийн давхаргадасын үүсэл,

алтны үндсэн илэрцийн элэгдэл давхацсан байна. Шар өнгийн горизонтын алт

агуулдаг нь зөвхөн Заамарын районд төдийгүй Хойт Хэнтийн металлогений бүсийн

хэмжээнд тогтоогдсон байна.

2. Дээд плиоцен. Хөндийн хөгжлийн хуримтлалын шат. Блокуудын идэвхитэй

хөдөлгөөний эрчим буурч, зарим газраа хотойлт үүссэн үед арид уур амьсгалын

нөхцөлд пролюви – нуурын гаралтай улаан өнгийн шаврын их зузаантай /зарим

газраа 100 м хүрдэг/ хурдас хуримтлагджээ.

3. Плейстоцен – голоцен. Эрози-хуримтлалын шат. Блокуудын өргөгдөх, суух

хөдөлгөөний нөхцөлд уур амьсгалын эрс өөрчлөлтийн /арид нөхцөлөөс мөстлөг/

улмаас неогений хурдас ба алт агуулсан морфо бүтэц эрчимтэй эрози, дахин

хуримтлалд автагдан талбайн хэмжээнд зөвхөн сэвсгэр хучаасны доод хэсгийн

хуримтлал явагдаж, харин дараагийн хурдас, хуримтлал нь тектоникийн тогтвортой

бус орчинд урьд хуримтлагдсан хурдсын эвдрэл, дахин хуримтлагдах процесс

нөлөөлж дахин баяжуулж өгсөн гэж үзэж байна.

Туул голын гольдрол шороон ордын алттай давхарга нь тусгай зөвшөөрлийн

талбайн хэмжээнд 1120 м - ийн дундаж өргөнтэй, 6600 м - ийн урттай үргэжлэх

бөгөөд талбайн хойд үзүүрээс урд хэсэг хүртэл үргэлжлэн өргөн талбайд тархана.

үзвэл:

Ордод өрөмдөгдсөн цооногуудын литологийн зүсэлтийг дээрээс доош нь авч

• 0.0-0.8 м - Хүрэн бор өнгийн хөрс ургамлын үе

• 0.8-10.0 м - Мөлгөржөөгүй буюу хагас мөлгөржсөн чулуулгийн хэмхдэс

агуулсан үнсэн саарал өнгийн шавранцар

• 10.0-16.0 м - Хайрга, хайрганцар агуулсан цагаан саарал, саарал өнгийн

шавранцар

• 16.0-22.0 м - Хайрга, хайрганцар, элс агуулсан шаравтар өнгийн шавар

• 22.0 м -ээс Ул чулуу /хар саарал өнгийн занар, бор саарал өнгийн боржин/




43


MV-000175

Алттай давхарга нь ул чулууны дээрхи байран хурдас болон хайрга,

хайрганцар, элс агуулсан шаравтар өнгийн шаварт агуулагдана.

Ордын хайгуул хийгдсэн талбайн хэсэгт ул чулуулаг нь түрүү кембри - доод

ордовикийн настай Заамар формацын хар саарал өнгийн занар, шаварлаг занар,

дунд-хожуу ордовикийн шигтгээлэг боржин болно.

Ш.8 Алтны үүсмэл шороон ордын геологийн тогтоц

Монголын уул уурхайн үйлдвэрүүдийн үүсмэл ордууд нь түүнийг ашиглах

үед ашигт малтмалыг ухаж гарган авах ажлыг бүрэн бус явуулснаас, баяжуулалтын

тоног төхөөрөмжүүдийн металл авалт доогуур байснаас үүссэн байдаг. Тэдгээрийг

овоолгын, орхидсын гэж ангилж болно. Эхнийх нь ашигт хольцын технологийн

шинж чанарт нийцэхгүй технологиор элсийг угааснаас үүснэ. Энэ нь хайрга эфелийн

овоолгын байдалтай байдаг. Технологийн үүсэлтэй орхидсын ордууд гэдэг нь

уурхайн хажуугийн, хүрээний доторх, хамгаалалтын орхидос, мөн бүрэн

олборлогдоогүй болон цэвэрлэгдээгүй металл агуулсан элс болно.

Туулын драгийн талбайд олборлох үйл ажиллагаа 1995 оноос эхлээд 250 ДМ

драгаар, дараа нь хоёрдахь удаад Толгойтоос авчирсан 250 л-ийн (250 ДС) драгаар

явагдсан болно. Драгаар олборлолт явуулах үед хурдсын их хэмжээний алт хаягдаж,

үүсмэл орд бий болж байгааг тогтоосон.

Драгуудын овоолгын бүтээгдэхүүний дээж шинжлэлт тухайлбал, хайргат

бүтээгдэхүүний судалгаа шинжилгээг ИРГИРЕДМЕТ институт, УУЛ УУРХАЙН

ХҮРЭЭЛЭНГИЙН мэргэжилтнүүд хамтран үүсмэл ордын талбайн хэсгүүдээс дээж

авч элсний угаагдах чанарыг түвшингээр нь судлах шинжилгээг явуулж байсан

байна.

Туулын драгийн талбай нь элсний давхаргын зузаан, нимгэн, литологийн

бүрэлдэхүүн, алтны агууламжаараа харилцан адилгүй шинжтэй байна. Хайрган

овоолгыг нүдэн баримжаагаар судлахад гурван өөр тохиолдол илэрсэн. Үүнд:

1. Хайрган овоолго нь харьцангуй сайн угаагдсан саарал өнгийн чулуурхаг

материалын байдалд байна;

2. Хайрган овоолго нь үндсэндээ улаавтар өнгийн бөөнцөг (окатыш) шавраас

тогтсон (драгийн торхоор дамжин өнгөрөхдөө хэлбэр хэмжээ нь бараг

өөрчлөгдөөгүй). Бөөнцгүүд нь өндөр хатуулагтай, бат бэх барьцалдсан




44


MV-000175

байлаа. Бөөнцгүүдийг хагалаад харахад жижиг (5 – 15 мм) чулуунууд

дайралдана;

3. Овоолго нь саарал өнгийн том бөөнцөг хэсгүүд саарал өнгийн хайргатай

холилдон тогтсон байна. Хатсан бөөнцгүүд нь хатуулаг өндөртэй. Зарим

овоолгын оройд шавар их байгаагаас үзэхэд драгийн торхонд тэдгээрийн

задрал огт явагдаагүйг харуулж байна.

Дээрх төрлийн хайрган овоолгууд илэрхий шаварлаг, илэрхий сайн угаагдсан

овоолгууд байна. Мөн нэг төрлийн элснээс нөгөөд шилжих хэсгүүд байгаа нь

ойлгомжтой. Хайрган овоолгууд хүлэрт дарагдсанаас болж драгийн овоолгуудын

найрлагыг бүрэн тогтоох боломж одоогоор үгүй байна.

Туулын драгийн талбайн хойт хэсгийн элсийг “шлюз”-ийн технологиор

шороон ордоос баяжуулан олборлож байна. Туулын драгийн талбайн 1-р драг дээр

сайн болон дунд зэрэг угаагдах хэсгүүдэд дээжийн шинжилгээ хийгдсэн байна. 1-р

драгийн овоолгын бүтээгдэхүүний дээжийн шинжилгээг, ялангуяа хайрганы

бүтээгдэхүүнийг 1996 - 2009 онд хурдсын сайн судалсан байна. Хайрганы дээжний

судалгааг доорхи хүснэгтээр харуулав.

Хүснэгт 2. 1-р драгийн овоолгын хайрганы бүтээгдэхүүний дээжийн шинжилгээний

үзүүлэлтүүд

Үзүүлэлтүүд

Үзүүлэлтүүд

ийн утга

1996 он 2002 он

Драгийн бүтээмж, м 3 /цаг 269,2 157,2

Хайрган хэсгийн гарц, % 29,5 31,2

Анхдагч элсэн дэх алтны агуулга, мг/м 3 220,0 543,3

Овоолгын хайрган хэсэг дэх алтны агуулга, мг/м 3 23,6 58,6

Овоолгын эфелийн хэсэг дэх алтны агуулга, мг/м 3 29,5 48,1

Хайргын хэсгээс алдагдсан алт, % 3,12 3,36

Эфелийн хэсгээс алдагдсан алт, % 9,43 6,07

Үүсмэл алтны шороон ордын хуримтлалын байдал, ашигт давхаргын зузаан,

агуулга жигд байх ба ихэвчлэн жижиг ширхэгт тоосонцор алтны агуулга өндөр

байдаг.




45


MV-000175

Алтны үүсмэл шороон ордын хайгуул хийсэн талбайн хувьд хойд хэсэгт

ихэнх хэсэгтээ эфель, гаалиар техникийн нөхөн сэргээлт хийгдсэн бөгөөд хуримтлал

нь гадаргуугаас 5-6 м-ийн гүнд дунджаар 4.6-5.5 м зузаантай илэрсэн ба дундаж

агуулга нь 40-224 мг/м 3 буюу нөөцийн хэсэгшилийн хэмжээнд дунджаар 68 мг/м 3

байна. Үүсмэл ордын ул чулуулаг нь 878-888 шугамын хооронд занар, 890 дугаар

шугамаас 942 шугам хүртэл улаан ногоон шавраас тогтдог.

Драгийн ашиглалтаар үүссэн үүсмэл орд нь уртаашаа 7.2 км хүртэл үргэлжлэх

бөгөөд өргөн нь дунджаар 600 м байна. Үүсмэл ордын талбай дундуур Туул гол

урсах учир татмыг баруун зүүн хэсгээр зааглана.

IV. ХАЙГУУЛЫН АЖЛЫН АРГАЧЛАЛ БА ГҮЙЦЭТГЭСЭН АЖЛЫН

ХЭМЖЭЭ

Ордын нөөцийн тооцооллын гол зорилго нь АМГ-ийн Геологи, Уул уурхайн

кадастрын хэлтсийн даргын 2010 оны 8-р сарын 4-ны өдрийн 842 тоот шийдвэрээр

MV-000175 тоот тусгай зөвшөөрлийн талбайн солбицолд өөрчлөлт орсонтой

холбогдуулан Туул голын онцгой хамгаалалттай бүсэд орсон нөөцийг тусад нь

тооцоолох, ордын балансын үлдэгдэл нөөцийн хөдөлгөөнд тодруулга оруулах, мөн

1994-2020 онуудад олборлолт явуулсан талбайн хүрээнд хаягдлыг тооцоолж, үүсмэл

ордын үлдэгдэл нөөцийг бодит байдалд нийцүүлэн тогтоож баталгаажуулахад

оршино.




46


MV-000175

Нөөцийн үнэлгээ хийх үлдэгдэл нөөц тодорхойлох ажлын зорилго маань

Туулын драгийн талбарын хойд хэсгийн ХШ 878-ХШ 942 шугамуудын хооронд С-1

блокоос эхлэн С-17 блокийн хооронд тогтоосон нийт 17 блокийн драгаар

ашиглагдсан талбайн эдийн засгийн үр ашигтай алтны үүсмэл хуримтлалыг ялгаж

үлдэгдэл нөөц байгаа эсэхийг тодруулах явдал байлаа.

Хайгуулын ажлын зорилго нь MV-000175 тоот ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл

бүхий Туулын драгаар ашиглах алтны шороон ордын хойд хэсгийн талбайд

олборлосон байдалд бодит дүн шинжилгээ хийж, нөөцийн хөдөлгөөний тооцооллыг

дүгнэх, драгаар ашиглахад үүссэн үүсмэл ордын нөөцийн алтны тархцыг тусгайлсан

аргачлалын дагуу дахин ашиглалтын хайгуулын хяналт үнэлгээний ажил явуулж

үлдэгдэл нөөцийг тодруулах, Монгол Улсын эрдэнэсийн санд бүртгэгдсэн тус ордын

нөөцийн хөдөлгөөнд холбогдох өөрчлөлт хийх тайланг боловсруулж ЭБМЗ-ийн

салбар хуралдаанаар хэлэлцүүлэн танилцуулж баталгаажуулахад чиглэгдсэн.

Арга аргачлал: Төв аймгийн Заамар сум, Булган аймгийн Бүрэгхангай

сумын нутагт орших “Туул голын гольдрол” талбайн өмнөх ашиглалтын үеийн

баримт материал, эрэл үнэлгээ хайгуул, нарийвчилсан хайгуулын ажлын

тайлангууд, уулын ажлын тайлан, төлөвлөгөө судлах, хаягдлыг тооцох: ашиглалтын

үеийн болон технологийн хаягдал, драгийн үүсмэл ордын нөөцийг тогтооход өргөн

хэрэглэгддэг сүүлийн үеийн шинэлэг арга, аргачлалын дагуу хийж шурф малтах,

дээжлэлт хийх, суурин боловсруулалт хийж, үлдэгдэл нөөцийн өгөгдлүүдийг

боловсруулж Монгол Улсын хэмжээнд драгаар ашиглах алтны үүсмэл шороон

ордын нөөцийн тооцоог бодох тухайлсан аргачилсан зөвлөмж хараахан гараагүй

хэдий ч тайлан зохиогчид, Уул уурхайн сайдын 2015 оны 09-р сарын 11-ний өдрийн

тушаалаар батлагдсан “Ашигт малтмалын баялаг ордын нөөцийн ангилал, заавар”,

“Ашигт малтмалын баялаг ордын нөөцийн ангиллыгтухайн төрлийн ашигт

малтмалд хэрэглэх аргачилсан зөвлөмж”, С.Цэрэн-Очир нарын “Алтны шороон

ордын хайгуул ба нөөцийн тооцооны аргачлал” -ын ангилан олборлох ба драгийн

аргаар нөөц тооцоолох аргачлал болон ОХУ-н Эрхүүгийн Техникийн Их Сургууль,

Иргиредмет хүрээлэнгийн боловсруулан гаргасан драгийн аргаар ашигласан

ордуудад үүсмэл ордын нөөц тооцоолох шинэ арга туршлагуудыг судалж уг үүсмэл

орд дахь үлдэгдэл нөөцийн тооцоог хийлээ.

Ажлын хэмжээ: Дээрх ажлуудыг дараах 3 үе шаттайгаар хийж гүйцэтгэв.




47


MV-000175

1. Бэлтгэл үе шат

2. Хээрийн судалгааны үе шат

3. Суурин боловсруулалтын үе шат

Бэлтгэл үе шатны ажлын үед

- Урьд өмнө судлагдаж байсан судалгаа шинжилгээний баримтууд, тойм

мэдээлэл судлаачдын бүтээл, хайгуулын ажил, өмнө хийгдэж байсан нөөцийн

тайлантай танилцсан .

- Тухайн ордын хэмжээнд ашиглалт эхэлснээс хойш 1994 оноос одоог хүртэлх

уулын ажлын тайлан, нөөцийн хөдөлгөөн, материалуудтай нэг бүрчлэн

танилцаж, боловсруулалт хийсэн.

- Талбайн хэмжээнд жил бүрийн уулын ажлын тайлангийн олборлолт явуулсан

талбайг, нөөцийн блокийн хилийг буулгасан зураг зохиосон.

- Талбайн хэмжээнд хийгдсэн топо зургийн тайланг судалж, шаардлагатай

талбайнуудад нэмэлт зураглал хийлгэж, орд бүхэлдээ олборлолтод өртсөн

эсэхийг тодруулсан

- Үүсмэл орд хайх нэмэлт хайгуулын хэсгийн талбайнуудыг урьдчилан ялгасан

- Үүсмэл ордын нөөц, агуулга тогтоох зорилгоор шурф малтах зэрэг уулын

малталт явуулах цэгийн байршил, хэмжээг тогтоосон

- Бэлтгэл ажлын үед хэрэглэгдэх техник тоног төхөөрөмж, багаж хэрэглэлийн

жагсаалтыг гаргаж ажилласан.

- Ажилчдын хөдөлмөр хамгаалал аюулгүй ажиллагааны зааварчилгаа, хувцас

хэрэгсэл зэргээр хангагдаж ажилласан.

- Хуулийн хүрээнд ажиллах уулын ажлын талбайн хил хязгаарыг тодруулж

онцгой хамгаалалтын бүсийг буулгасан

- Биологийн нөхөн сэргээлт хийгдсэн талбайнуудыг тодруулж ялгасан

Хээрийн судалгааны үе шат

- “Монголросцветмет” ТӨҮГ-ын харьяа “Шижир Алт” уурхайн MV-000175

талбай дээр ХАБЭА-н журам, заавартай танилцаж, өгөгдсөн чиг үүргийн

дагуу зөвшөөрөл авч ажилласан.

- Судалгааны ажлыг гүйцэтгэхдээ газрын гадаргуугийн орчин үеийн хотгор,

гүдгэрийн дүрс зүйн холбогдох хэмжилт, шаардлагатай бичиглэл,

баримтжуулалтыг хийх, гидрогеологийн байгалийн суурь нөхцөлтэй газар

дээр нь нарийвчлан танилцсан.




48


MV-000175

- Анхан шатны мэдээлэл, баримтыг цуглуулан, агаар сансрын зурагт тайлан

боловсруулалтыг хийж, талбай дээр харьцуулж үзсэн.

- Хайгуулын торын нягтралыг үүсмэл ордын онцлогт тохируулах авах, үүсмэл

ордын нөөцийг боломжтой болон бодитой зэргээр тооцох боломж

үндэслэлийг гаргасан.

- Хяналтын шурфын дээжлэлтийг зохих журмын дагуу явуулах, хяналтын

дээжлэлт хийх, малталтын бичиглэлийг бүрэн хийж гүйцэтгэсэн

- Шурфны дээжлэлтээр авсан дээжийг боловсруулан гүйцээн угааж, өндөр

нарийвчлалтай аналитик жингээр дэнслэх

- Технологийн туршилт болон бөөн дээжлэлтийн ажлыг “Монголросцветмет”

ХХК-ийн геологичид болон Шижир Алт уурхайн геологийн хэсгийн

ажиллагсадтай хамтран гүйцэтгэж, шурфнээс авсан дээжлэлтийг газар дээр

нь боловсруулж гүйцэтгэсэн.

- Драг угаах төхөөрөмжийн технологийн хаягдлын талаар явуулсан туршилт,

үр дүнгийн тайланг судлан, нийт үүсмэл ордын хэмжээнд байх боломжтой

нөөцийн хэмжээг тодорхойлсон.

- Үүсмэл ордын агуулга тодорхойлох зорилгоор хийгдсэн уулын ажил явуулсан

хэсгийн нөхөн сэргээлтийг холбогдох журмын дагуу хийж гүйцэтгэхэд

“Шижир алт” АҮ-тэй хамтран ажилласан.

- Драгийн болон усан буугаар анх олборлосноос эхлэн 2020 оны 10 сарын

байдлаарх өдөр тутмын алт олборлолтын хэмжээ, жил бүрийн болон сар бүр,

10 хоногийн маркшейдерийн ажлын хэмжилтийн өгөгдлүүдийг мэдээллийг

олж авсан.

Хээрийн ажлын үеийн баримт бичиг, шурфын бичиглэл болон дээжлэлт,

туршилтын ажлын анхдагч материалуудыг зохих журмын дагуу боловсруулсан.

2020 онд “Монголросцветмет” ХХК –аас Туулын драгийн ашиглалтын А-175 тоот

талбайд үүсмэл ордын үлдэгдэл нөөцийг тогтоолгуулахаар мэргэжлийн аж ахуйн

нэгжүүдийн дунд сонгон шалгаруулалт явуулж “Дата ресурс” ХХК шалгарсан.

Үүний дагуу 2020 оны 10 сард Туулын полигоны ашиглалтын талбайд газар дээр нь

очиж үүсмэл ордын хайгуул болон технологийн туршилтын дээжлэлтийн ажлуудыг

гүйцэтгэсэн. Хайгуулын ажлыг гүйцэтгэхдээ “Дата ресурс” ХХК-д зөвлөхөөр

ажилласан Монгол Улсын Зөвлөх инженер, геологи-эрдэс зүйн ухааны доктор

Ц.Мөнхцэнгэл, “Монголросцветмет” ХХК-ийн геологийн албанаас ерөнхий




49


MV-000175

геологич Батболд, геологич Лхагвацэрэн,“Шижир-Алт”ХХК-с геологич Баярхүү,

Д.Баярнасан, дээж авагч угаагчаар Т.Бямбаням, Д.Уранхайч, Д.Батсайхан,

экскаваторчнаар Э.Дэлгэрмөрөн, Төрмөнх нарын ажилчид ажиллан оролцож

явуулсан.

Суурин боловсруулалтын үе

- Ордын ашиглалтын уулын ажлын тайлангийн нөөцийн хөдөлгөөнд

хөндлөнгийн хяналтын тооцоолол хийж үлдэгдэл нөөцийг тодруулах

- Хээрийн судалгаанаас хуримтлуулсан материалыг нэгтгэж, Туулын полигоны

1995-2020 онд хийгдсэн жил бүрийн уулын ажлын тайлан, тус ордод өмнө нь

хийгдсэн эрдэм шинжилгээ судалгааны туршилтын тайлан драгийн

ашиглалтын хайгуулын зураглалын үр дүн, технологийн хаягдал үзүүлэлт,

драгийн ашиглалтаар үүссэн үүсмэл овоолго үнэлгээний ажлын үр дүнгээр

ордод шороон ордын үлдэгдэл нөөцийн хэмжээг ОХУ-ын Эрхүү хотын

Техникийн Улсын Их Сургууль, “Иргиредмет” хүрээлэнгийн эрдэмтдийн

боловсруулан гаргасан сүүлийн үеийн шинэ аргачлалын дагуу тооцоолол

хийн тодорхойлон ашиглалтын хүрээн дэх нөөцийн балансад үнэлгээ өгч

ЭБМЗ-д хэлэлцүүлэх хайгуулын ажлын үр дүнгийн нөөцийн тодотгол тайланг

боловсруулав.

IV.1. Хайгуулын шурф нэвтрэлтийн ажил

Хайгуулын ажлын явцад драгаар ашиглагдсан талбайн алтны тархцын судалгаа,

цооногийн ажлын үр дүнг баталгаажуулах, судалгаа хийж буй хөндийн сэвсгэр

хурдаст агуулагдаж байгаа алт агуулагч давхаргын литологийн онцлогийг тодруулах

зорилгоор цөөн тооны шурф нэвтрэлтийн ажил хийлээ. Хээрийн судалгаагаар

хяналтын хайгуулын ажлыг шурфын хайгуулаар төлөвлөн явуулах гэсэн боловч

драгаар ашиглагдсан сийрэгжсэн чулуулгууд шурфын ханыг тогтворгүй болгож

Туул голын усны түшингээс доод хэсгийн ус нэвчилтийг тогтоож чадахгүй нурж

элсний төлөөллөөс дээж авахад хүндрэл үүсгэсэн.

Уг ажлыг гүйцэтгэхдээ “Монросцветмет” ХХК-ийн 1.6 м 3 шанаганы

багтаамжтай Хьюндай 3700LLC маркийн эксковатораар гүйцэтгэсэн болно.




50


MV-000175

Шурф нэвтрэлтийн ажлыг хамгийн бага хөрс хуулалттай, хамгийн сайн

судлагдсан хайгуулын ХШ-886-912-р шугамын хооронд тус бүр нэг шурф нэвтэрч,

нийтдээ 12 шурфээр 88.0 т.м нэвтрэлтийн ажил хийж нийт 138 ш дээж авч угааж

боловсруулсан. Шурфыг 6-7 м-ийн гүнтэй ухсан 3-р хүснэгтээр тодруулж харуулав.

№

шурфын

дугаар

Хүснэгт 3. Хяналтын хайгуулын шурф нэвтрэлтийн ажлын хэмжээ

байршил ХШ шурфын

дугаар

х у гүн, м

дээжний

эзлэхүүн,

м3

үр дүн,

мг

алтны

агуулга

мг/м3

дээжний

тоо, ш

1 Ш-1 455417 5348766 908-20 6 0.216 Тс 12

2 Ш-2 455573 5348172 912-80 6 0.216 Тс 12

3 Ш-3 454632 5347807 918 7 0.252 шлих 14

4 Ш-4 454634 5347809 7 0.252 шлих 14

5 Ш-5 454579 5347776 7 0.252 шлих 14

6 Ш-6 454605 5347769 7 0.252 шлих 14

7 Ш-7 454617 5347768 7 0.252 шлих 14

8 Ш-8 454640 5347778 7 0.252 шлих 14

9 Ш-9 454587 5347675 7 0.252 шлих 14

10 Ш-10 454632 5347702 7 0.252 шлих 14

ХШ-916 цооног 050 бөөн

10

11 Ш-11

дээж 7

49.9 5 1

12 Ш-12 ХШ-918 бөөн дээжлэлт 7 10 65.21 7 1

Нийт 82 22.448 138

Шурфээс малтсан шороог цагийн зүүний дагуу овоолон дээжлэлтэд зориулан

бэлтгэсэн. Шурф нэвтрэх үед 4-5 дахь хутгалтын үед ус гарч эхэлсэн. Шурф

гүнзгийрэх тусам ус шүүрэл улам ихэсч хана нурж нуралт ухахад хүндрэл учруулж

цэвэрлэгээ хийж байж ул чулуу гартал ухсан. Нийт 10 шурфнээс уламжлалт аргаар

дээжлэлтийг хийж 136 ш дээж авч угаасан боловч алтны жингийн агуулга заагаагүй.

Тиймээс бид дахин нэмж 2 шурф ухаж бөөн дээжлэлт хийж тус бүр нь 12 м3

эзлэхүүнтэйгээр авч автосамосвалд ачиж угаах төхөөрөмжөөр бүх шороог угааж

алтыг тусад ялган авсан. Нэг шурфнээс 5 мг/м3 нөгөө шурфнээс 7мг/м3 үр дүнтэй

алтны агуулга гарсан нь драгийн полигонд шурфээр хайгуул хийх боломжгүйг

харуулж өгсөн.

IV.2. Өpөмдлөгийн ажил

Хээрийн судалгаагаар хяналтын хайгуулын ажлыг цооног өрөмдлөгөөр төлөвлөн

явуулах гэсэн боловч драгаар ашиглагдсан сийрэгжсэн чулуулгууд цооногийн ханыг




51


MV-000175

тогтворгүй болгож Туул голын усны түвшингээс доод хэсгийн ус нэвчилтийг

тогтоож чадахгүй нурж элсний төлөөллөөс дээж авахад хүндрэл үүсгэсэн.

Уг ажлыг гүйцэтгэхдээ “Монголросцветмет” ХХК-ийн УКС-22 маркийн

цохилтот өрмийн машинаар хийсэн болно.

Цооног өрөмдлөгийн ажлыг харьцангуй их хөрс хуулалттай, хамгийн сайн

судлагдсан хайгуулын ХШ-894, ХШ-897, ХШ-916 -р шугамын хооронд нийт 5

цооногийг 53.7 м-ийн дундаж гүнтэйгээр өрөмдөж нийт 268.4 т/м-ийн өрөмдлөгийн

ажлыг тус тус гүйцэтгэсэн. Гэвч эдгээр өрөмдөгдсөн өрмийн цооногийн дээжинд нэг

ч жингийн агуулга заасангүй. Уг ажлын үр дүн нь драгийн полигонд цохилтот

өрмөөр хайгуул хийх боломжгүйг харуулж өгсөн.

Зураг 4. Хайгуулын өрөмдлөг

IV.3. Байрзүйн зураглалын ажил

“МОНГОЛРОСЦВЕТМЕТ” ТӨҮГ-тай байгуулсан гэрээний дагуу “ГЕО МАРК

ИНЖЕНЕРИНГ” ХХК нь Булган аймгийн Бүрэгхангай сум, Төв аймгийн Заамар




52


MV-000175

сумдын нутагт орших “Туулын Голын Гольдрол” нэртэй MV-000175 дугаартай

ашигт малтмалын ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн талбайд 1:2000-ны масштабтай 1

метрийн үеийн өндөртэй байр зүйн зураглалын ажил, хайгуулын өрөмдлөгийн

цооногуудыг газар дээр нь хэмжиж тэмдэглэх ажлуудыг 2020 оны 1-р сарын 28-оос

2020 оны 1-р сарын 30-ны өдрийг хүртэл хугацаанд хийж гүйцэтгэв.

Зураглалын ажлыг нийт 504.43 га талбайд зураглалын ажлыг байрлалын хувьд

UTM, өндрийн хувьд Балтийн тэнгисийн өндрийн тогтолцоонд хийж гүйцэтгэв.

Байр зүйн зураглалын хийсэн талбайг 1:2000-ны масштабтайгаар зураг зохиож

хавсаргав. Зураглалын ажлыг “ГЕО МАРК ИНЖЕНЕРИНГ” ХХК -ний геодезийн

инженер, ахлан техникч, туслах ажилчдын хамт гүйцэтгэв

Туул голын гольдрол” нэртэй MV-000175 тоот ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл

бүхий талбайд нийт 72 ширхэг холболтын цэгийг газар дээр тэмдэглэж, 15 удаагийн

нислэгээр 503.43 га талбайг хамарсан байр зүйн зураглалыг хийж гүйцэтгэлээ.

Зураглалын боловсруулалтын ажлыг 2020 оны 01-р сарын 28-аас 30-ний

өдрүүдэд хийж гүйцэтгэв. GPS-ийн хэмжилтийн мэдээллээ компьютерт Windows

Mobile программ хангамжаар оруулсан. Агаарын зургийн боловсруулалтын ажлыг

Agisoft Photoscan Pro программыг ашиглан гүйцэтгэв.

Талбайн хэмжээнд агаараас авсан фотограмметрийн зургуудыг Photoscan Pro

программ хангамжийн тусламжтай Align (нэгтгэх) хийж холболтын цэгүүдтэй

холбож өгсөн.

Холболтын цэгүүдийг холбож, ажлын талбайг солбицол өндөртэй болгосны

дараа Point Cloud and Mesh буюу эхний боловсруулалтаас гарсан үр дүн дээр

тулгуурлан өндөр болон байрлалтай зурган, 3D гадаргуу цэгэн үүлийг үүсгэж авсан.

Үүний дараа Agisoft Photoscan Pro программ хангамж дээр боловсруулсан

агаарын зургаас DEM буюу гадаргын тоон загварчлал болон ORTHO буюу зөв

байрлалтай болсон фото зураг гарган авсан.

DEM гадаргууг ашиглан тусгай зөвшөөрлийн талбайн маргаантай хэсэгт 1:2000-

ны масштабтай 0.5 м-ийн үеийн өндөртэй рельеф татуулж, ORTHO зургийг ашиглан

байр зүйн дэвсгэр зургийг боловсрууллаа.




53


MV-000175

Зураг 5. Digital Elevation Model (Гадаргын өндөржилтийн тоон загварчлал)

Бригад зохион байгуулалт, ашигласан багаж тоног төхөөрөмж:

Тус ажлыг “Гео марк инженеринг” ХХК-ийн 2 хүний бүрэлдэхүүнтэй баг

хээрийн хэмжилтийн ажлыг 2020 оны 01-р сарын 24-өөс 28-ны өдрүүдэд, суурин

боловсруулалтын ажлыг 2020 оны 01-р сарын 28-аас 31-ний хооронд тус тус хийж

гүйцэтгэлээ.

Геодези, байр зүйн зураглалын ажилд дараах багаж тоног төхөөрөмжүүдийг

ашиглав.

Үүнд:

- Кolida K5 Plus+ маркийн 2 долгионы GPS багаж 1 ком




54


MV-000175

- PHANTOM 4 PRO v2 маркийн нисдэг төхөөрөмж 1 ком

- DELL маркийн Notebook 1 ш

- GARMIN DAKOTA 10 маркийн гар GPS 1 ш

- Suzuki Jimny маркийн авто машин 1 ш

PHANTOM 4 PRO v2 дроны техникийн үзүүлэлт: Удирдах зай 7 км хүртэл

- Нисэх хугацаа 30 минут хүртэл

- Салхинд тэсвэр 15 метр/секунд

- Өндрийн хязгаар 500 метр

- Cаад мэдрэгч 5 талдаа 30 метрээс

- Бичлэгийн чанар 4K 60fps, 2.7K, 1080P 120fps

- Жин 1060 грамм

- Зургийн формат JPEG, DNG

- Камер 20 MP

- Фокусын зай 8.8 мм

- Кадрын хэмжээ 12.8 x 8.5 мм

- Дурангийн өнцөг 84°

- Дээд хурд 72 км/цаг

- Видео формат MP4, MOV

Kolida K5 plus+ маркийн 2 долгион GPS-ийн техникийн үзүүлэлтийг 2-р хавсралтад

үзүүлэв.

Хээрийн хэмжилт зураглалын үр дүнгээр тоон зураг боловсруулах ажилд

Agisoft Photoscan Pro, AutoCAD-2019, AutoCAD Civil 3D 2019, Global Mapper 2018,

Geographic Calculator 2016, Translit v2.35 болон Surpac 6.6.3 программ хангамжуудыг

ашиглав.

Бүх хэмжилт, боловсруулалтын ажлууд нь тэгш өнцгийн UTM солбицлын

тогтолцоонд хийгдсэн ба пикет цэг болон холболтын цэгүүдийн өндрийг Балтийн

тэнгисийн тогтолцоонд тодорхойлсон болно.

Хэмжилт хийсэн систем:

Projection Name: UTM

Zone Number: 48N

Central Meridian: E 105°00’00” degrees




55


MV-000175

False Easting: 500,000 meters

False Northing: 0 meters

Scale Factor at CM: 0.9996

Ellipsoid: WGS-84

Semi Major Axis: 6,378,137.000

1/f : 298.257224

IV.4. Лабораторийн ажил

Бид лабораторийн судалгаагаар дараах ажлуудыг хийж гүйцэтгэлээ. Үүнд:

• Алтны угаалга ба жигнэлт /дотоод/ 138- ширхэг дээжинд

• Алтны үлээлгэ ба жигнэлт /хяналт/ 4- ширхэг дээжинд

• Алтны шигшүүрийн шинжилгээ -1 ширхэг дээж

• Алтны сорьц тогтоох -1 ширхэг дээж

• Элсний угаагдах чанарыг тодорхойлох технологийн туршилт

300 л буюу 474 кг дээж

Үүсмэл ордын баяжуулах ехнологийн туршилтын ажил, элсний найрлага, алтны

ширхэглэл, алтны сорьц тогтоох болон шигшүүрийн шинжилгээг Геологийн төв

лабораториор тус тус гүйцэтгүүлэв.

Зураг 6. Шурф малтаж буй байдал




56


MV-000175

Зураг 7. Шурфээс бөөн сорьцлолт авч буй байдал

Зураг 8. Гараар болон скуберээр дээж угааж буй байдал




57


MV-000175

Зураг 9. Драгаар олборлолт явуулж бай хэсгээс технологийн туршилтын дээж авч

буй байдал




58


MV-000175

Хүснэгт 4. Хайгуулын ажлын зардлын нэгдсэн хүснэгт




59


MV-000175

V. СУДАЛГААНЫ ТАЛБАЙН ҮНЭЛГЭЭ

Судалгааны талбай нь Заамарын хүдрийн бүсэд хамаарагдах бөгөөд судалгаа

шинжилгээний ажил нэлээд сайн хийгдсэн дүүрэг юм. 1986-1988 онуудад

Х.Баярсайхан, В.Г.Бубенников, 1986-1990 онуудад Н.Н.Кузнецов, Б.Пүрэвсүрэн

нарын зураглал, ерөнхий эрлийн ажлуудын хүрээнд хамрагдан судлагдсан талбай

юм.

Тус дүүрэгт тархсан Хараа группийн хурдас дотор алт агуулсан кварцын

судал, алтны шлихийн сарнилын хүрээ, нүүрсний орд илрэлүүд тогтоогдсон байдаг.

Мөн төмөр, зэс, жижигхэн илэрц касситеритийн сарнилын хүрээ тохиолдох боловч

судлаачид орд үүсэх боломжгүй гэж үнэлсэн байна. Үүсмэл гаралтай алтны шороон

ордын алт агуулсан хурдас нь угаагдсан овоолго болон талбайн өндөр агуулгатай

хэсгийг ашиглан нөхөн сэргээсэн талбай дахь хурдаснаас бүрдэнэ.

Эдгээр угаагдсан хаягдал овоолго, нөхөн сэргээлтэд өртсөн хэсгүүдийг

судалж үзээд харьцангуй өндөр агуулга тогтоогдсон бага хэмжээний үйлдвэрлэлийн

ач холбогдол бүхий нөөцийг дахин ашиглаж, олборлох ажил 2000 оноос хойш

эрчимтэй өрнөж эхэлсэнтэй уялдуулан тус тусгай зөвшөөрлийн талбайд алтны

үүсмэл шороон ордын хайгуулын судалгааны ажил хийгдэх болсон. “Шижир Алт”

ХХК нь урьд хийгдсэн шинжлэх ухаан эрдэм шинжилгээ судалгаанд үндэслэгдсэн

судалгааны ажлын үр дүнгээр 2005 оноос Туулын драгийн полигонд драгийн аргаар

үүсмэл ордыг харьцангуй өндөр агуулгатай ашиглагдсан хэсэгт ашиглаж эхэлсэн

байдаг. Алтны үнэ өсөж байгаа болон тоосонцор алт барих технологи хөгжиж

байгаатай холбогдон сүүлийн жилүүдэд алтны үүсмэл шороон орд, илрэл нь

олборлолтын объект гол болж байна.

Туулын полигонд драгийн ашигласан үүсмэл ордын талбайд уламжлалт бус

хөндлөнгийн аргаар үлдэгдэл нөөцийг тооцож үзэхэд Туул голын гольдрол алтны

шороон ордын ордын хойд хэсэгт 16 хэсэглэл бүхий 2076.94 мян.м 2 талбайд 71

мг/м 3 дундаж агуулгатай, 8845.2 мян.м 3 драгийн үүсмэл овоолгод хими цэврээр 623.7

кг алтны нөөц С зэргээр тооцоологдов. Мөн үүсмэл ордын тусгай зөвшөөрлийн

талбайн хэмжээнд өнөөгийн байдлаар эдийн засгийн үр ашиггүй 7082.0 мян.м3

үүсмэл хурдас бүхий хими цэврээр 141.2 кг алтны илрүүлсэн баялгийн нөөц

үнэлэгдсэн.

Өнөөдрийн байдлаар хүчин төгөлдөр байгаа MV-000175 тоот ашиглалтын

тусгай зөвшөөрлийн талбайн хүрээнд Туул голын онцгой хамгаалалттай бүсэд орсон




60


MV-000175

1245.409 мян.м 2 талбайд 4883.5мян.м 3 элс бүхий 114 мг/м 3 дундаж агуулгатай хими

цэврээр нийтдээ 521.3 кг алтны эдийн засгийн үр ашигтай нөөц геологийн нөөц

тооцоологдсон боловч одоохондоо холбогдох хуулийн дагуу олборлох боломжгүй

байна.

VI. ОРД, ХҮДРИЙН ТӨРӨЛ, БОДИСЫН НАЙРЛАГА, ТЕХНОЛОГИЙН

ШИНЖ ЧАНАР

1995-2010 оны драгийн ашиглалтын үеийн олборлолтын явцад алт олборлох

үйлдвэрийн хаягдалд хийгдсэн хяналтын сорьцлолтын үр дүнгээс үзэхэд үүсмэл

ордын алтны дундаж агуулга 150-500 мг/м 3 байгаа бөгөөд 60 орчим хувь нь 0.25 мм

–ээс бага ширхэглэлтэй алт агуулагдаж байсан нь өмнөх судлаачдын судалгаагаар

тогтоогдсон байдаг.

2020 оны 10 дугаар сард Төв аймгийн Заамар сумын нутагт орших “Туул

голын гольдрол”-ын алтны шороон ордын хайгуулын 912 дугаар шугам дээр драгийн

ажиллаж байсан мөргөцгийн техноген элсийг хутган олборлож байсан шанаганаас

474 кг жинтэй дээжийг авч лабораторийн технологийн туршилтын шинжилгээ

хийлгүүлэхээр Геологийн төв лабораторид хүргэн өгсөн. (Дээж авч байгаа зураг №7)

Туул голын гольдролын алтны шороон ордын хүдрийн найрлага, технологийн

судалгааг нарийвчилсан хайгуулын ажлын үед өмнөх судлаачид нарийвчлан

тогтоосон байдаг.

Хүснэгт 5. Элсний угаагдах шинж чанарыг тодорхойлсон үзүүлэлт




61


MV-000175

• Элсний угаагдах шинж чанарын итгэлцүүр E<1 байна. иймд дээж нь хялбар

угаагдах ангилалд хамаарагдана.

Хүснэгт 6. Дээжийн шигшүүрийн шинжилгээний үр дүн

Ордын технологийн дээжинд хийсэн шигшүүрийн шинжилгээний үр дүнд

нийт 48.63мг алт жигнэгдсэн бөгөөд угаагдсан бөөн дээжлэлтийн алтны дундаж

агуулга 0.1г/т буюу 144мг/м 3 байна.

Ордын элсэнд агуулагдаж байгаа ашигт бүрэлдэхүүнээс үйлдвэрлэлийн ач

холбогдолтой нь зөвхөн алт байна.

Уг ордын элсэнд алт чөлөөт байдалд байгаа бөгөөд үндсэндээ урсгалд

элэгдэж мөлгөржсөн байдалтай, мөхлөгүүдийн дийлэнх хэсэг нь хавтгай ялтаслаг

хэлбэртэй нь тогтоогджээ.

Гравитацын аргаар баяжуулах туршилт

-20мм-ийн ангиллын дээжийг шлизээр баяжуулсан. Харин +20мм-ийн

ангилалд алт байгаа эсэхийг хянаж, усаар угааж шламыг -20мм-ийн ангилалд

нийлүүлэн гар хийцийн шлюз ашииглан туршилт гүйцэтгэсэн.




62


MV-000175

Зураг 10. Шлюз ба сэгсрэх ширээгээр баяжуулсан туршилтын бүдүүвч

Шинжилгээний үр дүнд тухайн алт агуулсан элсийг шлюз болон сэгсрэх

ширээ ашиглан баяжуулахад 0.05%-ийн гарцтай, 85.54%-ийн метал авалттай

баяжмал гарган авсан. Шинжилгээний үр дүнг доор хүснэгтэд харуулав.

Хүснэгт 7. Шлюз болон сэгсрэх ширээгээр баяжуулсан туршилтын үр дүн




63

Н

э

г

м

ө

х

л

ө

г

и

й

н

д

у

н

д

а

ж

ж

и

н

,

м

г


MV-000175

Алтны үүсмэл шороон ордын хувьд алтны мөхлөгүүдийн хэмжээ 1.0 мм-ээс хэсэг нь

16.09%, 1 мм-ээс бага хэсэг нь 83.91% байгаа бөгөөд энэ нь уг ордын алтны нийтлэг

ангиллаар жижиг ширхэгтэй ангилалд багтаж байгааг харуулж байна. Алтны

мөхлөгийн хэмжээг үүсмэл ордын дээжүүдийн үр дүнгээр тодорхойлсон үр дүнг

хүснэгт 6- д үзүүлэв.

Жижиг тоосонцор алтыг ялган авахад хамгийн хямд, байгаль орчинд ээлтэй

эдийн засгийн үр ашигтай технологи нь гравитацийн технологи юм. Гэвч статистик

үзүүлэлтээс үзэхэд одоогийн хэрэглэгдэж байгаа гравитацийн төхөөрөмжүүд нь 0,1

мм –ээс бага ширхэглэлтэй алтыг бүрэн гүйцэд ялган авч чадахгүй байна. Иймд уг

төхөөрөмжүүдийн хийцийн болон технологийн шийдлээр тоосонцор жижиг алт

авалтыг нэмэгдүүлэх шаардлага зүй ёсоор тавигдаж байна.

Хүснэгт 8. Шигшүүрийн шинжилгээний бүтээгдэхүүн дэх алтны мөхлөгийн хэлбэр,

мөлгөржилт

№ Ангилал дахь

Мөлгөржилт, % Алтны мөхлөгийн




64

Мөхлөгийн

хэмжээ, мм

Жин, мг

Мөхлөгийн тоо

Агуулга, %

Сайн

Хагас

мөлгөржсөн

Мөлгөржөөгүй

Хавтгай

Хумхиа

Зөв бус

Гонзгой


MV-000175

хэлбэр, %

1 -4+2 15.66 1 1.68 15.66 100 - - 100 - - -

2 -2+1 134.1 13 14.41 10.32 90 10 - 85 - 5 10

3 -1-0.5 335.88 188 36.10 1.79 85 10 5 60 5 10 25

4 0.5+0.25 344.87 1046 37.07 0.33 80 15 5 80 5 5 10

5

-

0.25+0.015

98.85 1449 10.63 0.07 75 20 5 70 5 15 10

6

-

0.125+0.06 0.98 101 0.11 0.01 70 25 5 75 5 10 10

3

ДҮН 930.34 100.0

Алтны бичиглэл: Алт нь тод шар, цайвар шар, улаавтар шар өнгөтэй, хавтгай, хумхиа, зөв

бус, гонзгой хэлбэртэй ба ихэнх мөхлөгүүд нь хагас болон сайн мөлгөржсөн байна. Алтны

зарим мөхлөг нь нүх болон гадаргуу хэсгээрээ төмрийн усан ислээр бүрхэгдсэн байна.




65


MV-000175

Зураг 11. Элсний найрлага, алтны мөхлөгийн микрофото зураг




66


MV-000175

VII. ТУУЛЫН ГОЛЫН ГОЛЬДРОЛЫН ОРДЫН ГИДРОГЕОЛОГИ,

ИНЖЕНЕР ГЕОЛОГИ НӨХЦӨЛ

VII.1. Талбайн гидрогеологийн судалгаа

Тусгай зөвшөөрлийн талбай нь Монгол орны гидрогеологиийн мужлалаар

Хойт Монголын гидрогеологиийн системийн грунтын ус зонхилсон Туул голын

сав газарт хамаарна (Улсын усны нөөцийн нэгдсэн менежментийн төлөвлөгөө

боловсруулахад зориулсан судалгааны эмхэтгэл, 1-р боть, 376-р хуудас, Н.Жадамбаа

нар). Энэхүү сав газар нь Монгол орны хэмжээнд гадаргуугийн болон газрын доорх

усаар харьцангуй баян нутаг дэвсгэрт хамаарна.

Шороон ордын талбайн хэмжээнд тархсан голоцены настай голын гарал

үүсэлтэй сэвсгэр хурдсын зузаалаг дахь уст давхарга нь Туул голын хөндий дагуу

зурвас маягаар тархсан хайрга,хайрганцар ховроор бул чулуу, элс, элсэнцэр,

шавранцараас бүрдэнэ. Энэхүү уст давхарга нь нь доод талаараа плейстоцены

настай шаварлаг хольцтой хайрга, хайрганцараас бүрдэнэ. Голоцены хурдас нь гарал

үүслийн хувьд аллювиал, пролювиал гэж ангилагдах ба эдгээрээс аллювиал гарал

үүслийн хурдас нь хамгийн их ус агуулсан байдаг. Ашиглалтын талбайн бүх уст цэг,

булаг шанд, гол горхи худагнууд ихэвчлэн аллювийн хурдсан дахь устай холбоотой

байдаг. Пролювийн хурдсан дахь ус нь зөвхөн ул суурийнх нь элс хайргархаг үетэй

холбоотой байдаг. Хөрсний усны түвшин нь хур тунадасны хэмжээнээс хамаарах ба

хөндийн төв хэсгээр 1.2-2.8 м гүн орчимд байна. Уст давхаргын зузаан нь 40-50 м

хүрдэг. Голын хөндийн зах хэсгээр нь зузаан бага байх бөгөөд дунд болон төв

хэсгээр ихэснэ. Тухайн талбайд “Монголросцветмет” ТӨҮГ нь ордын

гидрогеологиийн нөхцөлийг судлах зорилгоор гидрогеологиийн 01-2019, 02-2019,

03-2019 дугаартай цооногуудыг 10.0 м гүнтэй өрөмдөж, шавхалт туршилтын ажил

явуулахад цооног дахь усны тогтонги түвшин 1.45-2.6м, ундарга 0.3-1.56 л/сек,

түвшний бууралт нь 0.36-8.38 м, уст давхаргын нийт зузаан 7.4-8.4 м гэж тогтоосон

байна. Голоцены настай голын гарал үүсэлтэй сэвсгэр хурдсын уст давхаргын

газрын доорх ус нь агаарын хур тунадасны чөлөөт нэвчилтээр тэжээгдэнэ. Ус нь

тунгалаг, амт үнэргүй, эрдэсжилт нь 0.2-0.3г/л, чанарын хувьд зөөлөн ус байна.

Найрлагаараа голлон гидрокарбонат-калийн төрөлд хамаарагдана.




67


MV-000175

Дээд плейстоцен-голоцен (Q1-2) –ы хурдас нь гарал үүслийн хувьд бэл

хормойн, гол-бэл хормойн гаралтай хурдаснуудаас бүрдэх ба голын дэнж, уулсын

бэл, хөндийн хажуугийн болон уулс хоорондын жижиг хотгор хэсгүүдэд

хуримтлагдсан байдаг.

Энэ хурдас нь ихэвчлэн жигд биш хэмжээтэй хайрга, хайрганцар бүхий

элсэнцэр, шавранцар, шаврын жигд бус зузаантай үеүдийн салаавчиллаас тогтоно.

Газрын доорх ус нь химийн найрлагаараа гидрокарбонот ангийн кальцийн

бүлгийн 2-р төрлийн, цэнгэг, зөөлөвтөр ус байна. Ус нь цэнгэг, 238.2-360.0 мг/л

хүртэл эрдэсжилттэй, хатуулаг нь 3.0-3.5 мг-экв/л болно. Энэхүү судалгааны талбайд

тархсан уст үе давхарга нь тэжээгдлийн мужид буусан агаарын хур тунадасны

чөлөөт нэвчилтээр тэжээгдэхээс гадна баруун талаасаа хүрээлэн буй уулсын мужид

тархсан ан цавын усажсан бүсийн газрын доорх алсын урсцаар тэжээгдэнэ.

Судалгааны талбайн хэмжээнд нас, гарал үүслийн хувьд бэл, хормойн, голын

гаралтай хурдсуудад ангилагдах ба бул чулуу, хайрга, янз бүрийн ширхэгтэй элс,

элсэнцэр, шавранцар, шавраас голчлон бүрдэх хурдсуудыг чулуулгийн найрлагын

төрөл зүйлийн төсөөтэй байдлыг харгалзан нэг уст цогцолборт нэгтгэсэн бөгөөд уг

хурдсууд нүх сүвийн төрлийн ус хуримтлагдана. Эдгээр хурдас уулын бэл, хормойн

хэсгээр пролювийн гаралтай бага зузаантай хучаас, хуурай сайрын гольдрол дагуу

болон тэдгээрийн садарга орчмоор зурваслан тархаж хааяагүй чөлөөт гадаргатай ус

агуулна. Голоцены хурдсын зөөгдөл, хуримтлагдах хувирал ихтэй учраас усжилтын

хувьд жигд бус байх нь түгээмэл байдаг. Сэвсгэр хурдас тархалтын томоохон

талбайтай ч гадаргын өндөрлөг хэсгээр суурь чулуулагт усаа алдаж хуурайшсан байх

ба өргөгдлийн тарамцагуудаас ирэх газрын доорх урсцын тархалтын бүстэй давхцаж

байдаг. Газрын доорх усны бүрдэлт, тархалт хуваарилалтад хагарал, эвдрэлийн

бүсүүд чухал үүрэгтэй. Бүс нутгийн хэмжээнд бүрэлдэн бий болсон газрын доорх

урсац хагарлын бүс дагуу өгсүүр шүүрэлт үүсгэх ба урсцын зарим хэсэг уг хагарал

дагуух газрын доорх усны алдагдлын бүсэд өндөр усжилт үүсгэн, нөгөө хэсэг нь

гадаргын нам хэсэг рүү далд урсац хэлбэрээр алдагдах байдлаар газрын доорх усан

солилцооны эрчим өндөртэй бүс үүсгэх магадлалтай байна.




68


MV-000175

VII.2. Ордын газрын доорх усны чанар

Тухайн бүс нутагт явуулсан алтны шороон ордын судалгааны явцад шороон

ордын дэвсгэр талбайд тархсан голоцены настай сэвсгэр хурдсын зузаалаг дахь уст

давхаргын усжилт болон уулын малталтад орж ирэх усны тооцоог үнэлэх зорилгоор

өрөмдөгдсөн гидрогеологийн цооногуудад шавхалт туршилтын ажил гүйцэтгэн,

тухайн хэсгийн газрын доорх усны чанар, химийн найрлагын үнэлэлт дүгнэлтийг

өгөх зорилгоор бүрэн химийн шинжилгээнд дээж авч, мэргэжлийн лабораториор

шинжлүүлсэн.

Энэхүү алтны шороон ордын дэвсгэр талбайн хэмжээнд тархсан газрын

доорх усны чанар болон химийн найрлагын агууламжийг ундны усны улсын

стандарт (MNS 900:2005)-тай доорх хүснэгтэд харьцуулан үзүүлэв.

Хүснэгт 9.Усны чанар, химийн найрлагын агууламжийн шинжилгээний үр дүн

№ Үзүүлэлтийн нэр

Хэмжих Зөвшөөрөгдөх Газар доорх усан

нэгж хэмжээ дахь агуулга

А 1 2 3 4

А. Ундны усны мэдрэхүйн үзүүлэлт

1 Амт оноо 2,0 -

2 Үнэр оноо 2,0 0,0

3 Өнгө градус 20,5 20,0

Б. Байгалийн гаралтай химийн найрлагын үзүүлэлт

3 Кальцийн ион /Сa 2+ / мг/л 100,0 14,0

4 Магнийн ион /Mg 2+ / мг/л 30,0 10,9

6 Натри /Na/ мг/л 200,0 152,3

8 pH - 6,8-8,5 7,2

9 Сульфатын ион /S04 2+ / мг/л 500,0 177,0

10 Хатуулаг мг экв/л 7,0 5,0

11 Хлорид /Cl/ мг/л 350,0 103,0

12 Хуурай үлдэгдэл мг/л 1000,0 482,0

В. Ахуйн болон үйлдвэрлэлийн гаралтай бохирдлын химийн үзүүлэлт

13 Аммонийн үзүүлэлт /NH4 + / мг/л 1,5 0,0




69


MV-000175

14 Нитратын ион /NO3 - / мг/л 50,0 0,4

15 Нитритын ион /NO2 - / мг/л 1,0 0,0

16 Төмөр /Fe/ мг/л 0,3 0,0

Шороон ордын талбайд тархсан газрын доорх ус нь химийн

найрлагаараа ихэвчлэн гидрокарбонот ангийн, кальцийн бүлгийн, 1-р төрлийн,

цэнгэг, зөөлөвтөр ус байна. Энэхүү шороон ордын талбайд тархсан ус агуулагч

хурдас нь голоцены настай элсэнцэр, шавранцар дүүргэгчтэй хайрга хайрганцраас

бүрдэх ба энэхүү уст давхаргын газрын доорх усны химийн найрлага үүсэн

бүрэлдэхэд ус агуулагч хурдас чулуулгийн литологийн бүрэлдэхүүн тодорхой

хэмжээний нөлөө үзүүлж байна. Тухайлбал тухайн уст давхаргын дээд үеийн хэсэгт

газрын доорх ус харьцангуй эрчимтэй солилцоонд оролцож байгаа бөгөөд ус

агуулагч хурдсын литологийн бүрэлдэхүүнд шаварлаг хурдсын хольц бага байгааг

харуулж байна.

VII.3. Талбайн газар доорх усны хэмжилт судалгаа

“Туул голын гольдрил” алтны шороон ордын талбайн гидрогеологийн нөхцөл

болон уулын малталтын мөргөцөгт орж ирэх шүүрлийн усны хэмжээг үнэлэх

зорилгоор “Монголросцветмет” ТӨҮГ нь 2019 онд гидрогеологийн дараах

судалгааны ажлыг “Ньюгидро Проект” ХХК-аар гүйцэтгүүлсэн болно. Үүнд:

1) Гидрогеологийн маршрут хийж, лицензийн талбай ба ойролцоох уст цэгүүдэд

хэмжилт, бүртгэл хийх.

2) Шороон ордын дэвсгэр талбайд гидрогеологийн 01-2019, 02-2019, 03-2019

дугаартай цооногуудыг өрөмдөж, өрөмдлөгийн ажлын дараа 219 мм голчтой

шүүр бүхий яндангийн цувааг гидрогеологийн цооногт суулгаж, тухайн

ордын усжилт болон уулын малталтын мөргөцөгт орж ирэх газрын доорх

усны урсцын хэмжээг үнэлэх зорилгоор гидрогеологийн шавхалт

туршилтын ажлыг гүйцэтгэн тухайн алтны шороон ордын агуулагч голоцены

настай голын гарал үүсэлтэй сэвсгэр хурдсын зузаалаг дахь уст давхаргын

тооцооны параметрийг тооцон гаргаж, уулын малталтын мөргөцөгт орж ирэх

газрын доорх усны урсцын хэмжээг үнэлсэн.




70


MV-000175

3) Гидрогеологийн шавхалтын ажлын явцад гидрохимийн дээж авч ордын

газрын доорх усны чанарын үнэлгээг өгсөн болно.

Геологи-гидрогеологийн маршрут-ажиглалт, уст цэгийн бүртгэлийн мэдээлэл,

өмнөх гидрогеологийн судалгааны ажил болон геологийн өрөмдлөгийн ажлын үр

дүнг үндэслэн гидрогеологийн цооногийг өрөмдөх цэгийг сонгон авсан.

Гидрогеологийн цооногийн өрөмдлөгийн явцад ордын геологийн тогтоц,

гидрогеологийн нөхцөл болон геологийн зүсэлтийн гүний бүтцийг нарийвчлан

судалж тогтоох, геологийн зүсэлтэд дэх хурдас, чулуулгийн усжилтыг

тодорхойлох, судлах боломжийг бүрдүүлэн ажилласан. Мөн түүнчлэн

гидрогеологийн цооногт шавхалт, гидрохимийн дээжлэлт, гидрогеологийн ажиглалт,

хэмжилтийг хийх, гидрогеологийн туршилтын ажилтай холбоотой тусгай

төхөөрөмж, тоноглолыг угсарч суулгах боломжийг бүрдүүлсэн байх шаардлагыг

үндэслэн өрөмдлөгийн ажлыг POWER-6000 маркийн өрмийн суурь машинаар

өрөмдөж, 219 мм голчтой шүүр бүхий яндангийн цувааг суулгаж шавхалтын ажлыг

явуулах боломжийг бүрдүүлсэн.

Гидрогеологийн цооногт шавхалт туршилтын ажлыг хийж дуусгаад, усны

хөдөлгөөнт түвшний сэргэлтийн хэмжилтийг бүрэн хийж гүйцэтгэсний дараа

цахилгаан насосыг сугалан авч, гидрогеологийн цооногуудыг дараагийн судалгааны

ажилд зориулан битүүмжлэн үлдээсэн.

Гидрогеологийн цооногт дээжлэлтийн шавхалтын ажлыг QJ-90 маркийн

цахилгаан насосоор явуулснаар дараах асуудлыг шийдвэрлэсэн. Үүнд:

- Дээжлэлтийн шавхалтын ажлын үр дүнд тухайн цооногийн

гидрогеологийн усжилтын мэдээлэл болох ундарга ба түвшний бууралтын

хоорондын хамаарлыг бодитойгоор тогтоосон.

- Шавхалт туршилтын ажлын үр дүнгээр тухайн ордын хэмжээнд тархсан

голоцены настай сэвсгэр хурдсын зузаалаг дахь уст давхаргын тооцооны

үндсэн үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох боломжийг бүрдүүлсэн.

Судалгаа явуулсан талбайд тархсан голоцены настай сэвсгэр хурдасны

зузаалаг дахь уст давхаргын газрын доорх усны химийн найрлага чанарыг үнэлэх

зорилгоор гидрохимийн дээжийг шавхалт туршилтын ажил явуулсан




71


MV-000175

гидрогеологийн цооногоос шавхалтын төгсгөлд бүрэн химийн шинжилгээнд дээж

авч, холбогдох лабораторид шинжилгээг хийлгэж, лабораторийн шинжилгээний үр

дүнг ундны усны улсын стандартын MNS 900:2005 жишгийн дагуу үнэлэлт дүгнэлт

өгсөн байна.

Голоцены настай голын гарал үүсэлтэй сэвсгэр хурдсын зузаалаг дахь уст

давхаргын гидрогеологийн тооцооны үндсэн үзүүлэлтүүдийг тодорхойлсон

байдал

“Туул голын гольдрил” алтны шороон ордын

дэвсгэр талбайд тархсан

голоцены настай голын гарал үүсэлтэй сэвсгэр хурдсын зузаалаг дахь уст давхаргын

гидрогеологийн тооцооны үндсэн параметрүүдийг (шүүрэлтийн коэффициент, ус

дамжуулалтын коэффициент гэх мэт) ордын дэвсгэр талбайн хэмжээнд уулын

малталдана орж ирэх газрын доорх усны тоо хэмжээг үнэлэх зорилгоор өрөмдсөн

гидрогеологийн цооногт явуулсан ганцаарчилсан шавхалтын үр дүнгээр тооцож

үзлээ.

Гидрогеологийн 01-2019, 02-2019, 03-2019 дугаартай цооногуудад явуулсан

шавхалтын мэдээллийг ашиглан тооцооны үндсэн үзүүлэлт болох шүүрэлтийн

коэффициентыг тодорхойлохдоо газрын доорх усны шүүрэх хөдөлгөөний тогтонги

горимын нөхцөлд зохицуулан боловсруулсан Дюпюигийн аналитик тэгшитгэлийн

дараах томьёог ашигласан. Үүнд

к = 0,73 ∙ Q ∙ LgR 0/ r 0

(2H − S 0 ) ∙ S 0

К – шүүрэлтийн коэффициент, м/хоног, Q – ундраг, л/с, м 3 /хоног, H –уст үеийн

зузаан, м, S0- түвшний бууралт, м,

R0 - нөлөөллийн радиусыг Н.Н.Биндеманы

зөвлөмжийн дагуу 100 м байхаар сонгож авав. r0 –цооногийн хагас голч, 0.1м

Дюпюигийн тэгшитгэлээр шүүрэлтийн коэффициентыг (K) тодорхойлбол

Уст давхаргын шүүрэлтийн коэффициентыг цооног бүрээр тооцож үзлээ. Үүнд:

Цооног№01-2019

Q=1.5л/сек= 129.6м 3 /хоног S0=0,9 %м

Н=7,4м

r0-0,1м R0=100м




72


MV-000175

К =

0,73 ∙129,6∙Lg100\0,1

(2∙7,4−0,9)∙0,9

= 22.7 м/хоног


Q=1.53л/сек= 132.1м 3 /хоног S0=0.36м

Н=8,4м

r0-0.1м R0=100м

К =

0,73 ∙132,1∙Lg100\0,1

(2∙8,4−0,36)∙0,36



Q=0,3л/сек= 25,92м 3 /хоног S0=8.36м

Н=8,0м

r0-0,1м R0=100м

К =

0,73 ∙25,92∙Lg100\0,1

(2∙8−8,36)∙8,36


Алтны шороон ордын талбайд тархсан голоцены настай голын гарал үүсэлтэй

сэвсгэр хурласны зузаалаг дахь уст давхаргын шүүрэлтийн итгэлцүүрийн дунджийг

тооцвол:

Кд= 22,7+48,8+0,89

3


Цооногуудад усны тогтонги түвшний дундаж нь:

Нд.т.т= 2,59+1,6+1.45

3

= 1.88м

Цооног №01-2019-ийн тогтонги түвшин-2.59 м, цооног №02-2019-ийн

тогтонги түвшин-1.6 м, цооног №03-2019-ийн тогтонги түвшин-1.45 м буюу ордын

талбайн хэмжээнд газрын ус илрэх дундаж гүн нь 1.88 м байна.

Алтны шороон ордын дэвсгэр талбайд тархсан голын гарал үүсэлтэй сэвсгэр

хурдсын зузаалаг дахь уст давхаргын

23,1м\хоног байна.

шүүрэлтийн коэффициентын дундаж нь




73


MV-000175

VII.4. Уулын малталтын мөргөцөгт орж ирэх газар доорх усны урсцын

тооцоо

“Туул голын гольдрил” алтны шороон ордын ил аргаар дунджаар 6.5 м гүн

хүртэл олборлолт явуулахаар төлөвлөж байна.

Алтны ордын дэвсгэр талбайн хэмжээнд тархсан уст үе, давхаргын дундаж зузаан нь

Н = Но.г - Нд.т.т = 6.5м – 1.88м = 4.62 м

Но.г – ил уурхайн малталтын дундаж гүн, 6.5м

Нд.т.т – ил уурхайд газрын доорх ус илрэх дундаж гүн, 1.88м

Тухайн ордын гидрогеологийн нөхцөл энгийн боловч олборлолт 1.45-2.59 м-

ийн түвшинд хүрэхэд уурхайн мөргөцөгт газар доорх усны урсац шүүрч орох

бөгөөд голоцены настай голын гарал үүсэлтэй сэвсгэр хурдсын нүх сүвийн

коллекторт агуулагдах

хамааран янз бүрийн гүний интервалаас илэрнэ.

газар доорх ус нь газрын гадаргуугийн хэв шинжээс

Ордын газар доорх усны үндсэн нөөц, баялгийг бүрдүүлэгч нүх сүвийн харьцангуй

жигд усжилттай ба газар доорх ус нь голын хөндийн алсын урсацын тэжээгдэлттэй,

харьцангуй өндөр усжилттай болно.

Уул уурхайн практикт ил уурхайд орж ирэх газар доорх усны урсцын

хэмжээний хэтийн төлөвийг үнэлэхдээ хамгийн өргөн ашигладаг тооцооны схем нь

“Их худаг”-ийн арга юм. Ил уурхайд орж ирэх газар доорх усны урсацын хэмжээг

энэхүү схемд оруулан гидродинамик аргаар тооцоход дараах тэгшитгэлийг

ашигладаг. Өөрөөр хэлбэл ил уурхайн урт өргөний харьцаа нь 26:1 ба ордын талбайд

тархсан сэвсгэр хурдсын нүх сүвийн коллекторын газрын доорх ус нь чөлөөт

гадаргуутай уст давхаргад хамаарах нөхцөлд доорх тэгшитгэлээр тооцох зүйтэй

болно.

Q = 2∙k∙(H−S)S

R

+ 1,37∙k∙(2H−S)S

lgR−lg с 2

Q – ил уурхайн малталтад орж ирэх газар доорх усны хэмжээ, м 3 /хоног буюу м 3 /цаг

к – уст давхаргын шүүрэлтийн итгэлцүүр, 23.1 м/хоног

H – уст давхаргын зузаан, 4.62м

S – Усны түвшний бууруулах дундаж хэмжээ, 4.62м

R – Ил уурхайн нөлөөллийн радиус, м, уулын малталт шугаман эгнээгээр явах

учраас уурхайн нөлөөллийн радиусыг дараах тэгшитгэлээр тооцно. R =0.2∙ L




74


MV-000175

L - уурхайн урт, 1340.0 м

с – уурхайн өргөн, 51.0 м

R =0,2∙ 1340=670,0м

“Их худаг”-ийн томьёонд дээрх өгөгдлүүдийг оруулан ирээдүйн уурхайн малталтад

орж ирэх газар доорх усны урсцыг тооцвол:

Q = 2∙k∙(H−S)S

R

+ 1,37∙k∙(2H−S)S

lgR−lg с 2

= 2∙23,1∙(4,62−4,62)4,62

670,0

+ 1,37∙23,1∙(2∙4,62−4,62)4,62

lg670,0−lg 51 2

=

Энэхүү тэгшитгэлийн нэг дэх гишүүн буюу 2∙23,1∙(4,62−4,62)4,62

670,0

= 0 тэнцүү тул

тэгшитэлийн 2-р гишүүүнээр уулын малталтын мөрөгцөгт орж ирэх газрын доорх

усны шүүрлийн хэмжээг тооцно.

Q =

1,37∙23,1∙(2∙4,62−4,62)4,62

lg670,0−lg 51 2

= 472,4м 3 \хоног буюу 19,68м 3 \цаг болно.

Уулын малталтад орж ирэх газрын доорх усны урсцын нийт хэмжээ нь:

472.4 м3/хоног буюу 19.68м3\цаг байна.

Гидрогеологийн судалгааны ажлын цооногийн мэдээлэл, зүсэлт зэргийг хавсралт

байдлаар үзүүлэв.




75


MV-000175

VIII. АШИГТ МАЛТМАЛЫН БАЯЛАГ, ОРДЫН НӨӨЦИЙН ТООЦОО

VIII.1. Ордын ашиглалтын байдал болон нөөцийн хөдөлгөөн

Зөвлөлтийн геологийн экспедицийн 1986-1988 онд Туулын драгийн талбарын

ордод хийсэн нарийвчилсан хайгуулын ажлын үр дүнгээр нийт хайгуулын 22

шугамд бодитой В нөөцийн зэрэглэлээр 13 блокт 13520.5 кг алт, боломжтой С

зэрэглэлээр 8 блокод 7676 кг алт, ордын нийт ашиглалтын 21 блокт элс-31647

мян.м 3 , 21,196.5 кг алтны нөөц тогтоосон байдаг бөгөөд , үүнээс ордын хойд хэсэгт

элс-22205 мян.м 3 , Алт-15193.7кг, ордын урд хэсэгт элс-9442 мян.м 3 , 6002.8 кг алтны

тус тус тооцоологдсон байдаг. Зураг12-д харуулав.




76


MV-000175

Зураг 12. Ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн 2010.8.4-өөс өмнөх үеийн тойм зураг

Тухайн үед ордын нарийвчилсан хайгуулын ажлыг Туулын голын татмын

хэсгүүдэд УБСР-25 маркийн том голчийн (640 мм) өрөмдлөгийн төхөөрөмжөөр

гүйцэтгэсэн бөгөөд зөвхөн 2 блокт буюу 886-890 дугаар хайгуулын шугамд 200х20

м тороор, 400х40 м тороор 15 блокт, 750х40 м тороор 5 блокт хийж нөөцийг

УАМНК-ийн хуралдаанаар хэлэлцүүлж баталсан байдаг. Тухайн үед шинжээчийн

зүгээс хайгуулын торыг нягтруулахдаа уг ордыг төлөөлөл болох хэсэгт хийгээгүй

ордын хамгийн баян хэсэгт буюу Ар Наймганы хөндийн үргэлжлэл Туулын

татамтай нийлэх уулзвар хэсэгт хийж нөөцийг өсгөсөн байх үндэслэлтэй байна гэж

шүүмжилсэн байдаг. Гэвч тус хуралдаанаас нөөцийг баян хуримтлалтай хэсэгт

хийсэн үр дүнгээр ордын нөөцийг хүлээн авч бусад блокуудын нөөцийн зэрэглэлийг




77


MV-000175

нэг зэргээр дээшлүүлэн адилтган нөөцийг дэвшүүлсэн байдаг. Өөрөөр хэлбэл

одоогийн нөөцийн ангиллын заавар журмаар бол зөвхөн 2 блок л бодитой нөөцийн

шалгуур хангаж бусад нь боломжтой болон таамаг нөөцөд хамаарч байсан байна.

Туул голын гольдрол нэртэй татмын хэсгийн 878-с 986 дугаар хайгуулын

үндсэн шугамуудын хооронд тогтоогдсон Туулын драгийн талбар ордын талбайг

“Монголросцветмет” ХХК нь 1994-2020 онуудад түүний хойд болон өмнөт хэсэгт

жилд 1.0 сая м3 элс угаах хүчин чадал бүхий 2 ширхэг ДМ-250 маркийн драгаар алт

олборлолтын ажлыг явуулж үндсэндээ бүхэлд нь ашиглаж дууссан байна.

Олборлолтын эхний 10 жилийн хугацаанд үр ашгийг нэмэгдүүлэх үүднээс өндөр

агуулга бүхий хэсгүүдэд ПГШ-50 маркийн усан бууны угаах төхөөрөмжөөр ангилан

олборлох үйл ажиллагааг давхар явуулж ирсэн.

“Шижир Алт” ХХК нь ордын

хэмжээнд олборлолтын үйл ажиллагаа явуулж эхэлснээс хойш өнөөг хүртэл ордын

нийт талбайгаас 42783.5мян.м 3 элс олборлон угааж, 16756.67 кг хими цэвэр алт

олборлосон байна. Үүнээс хойд хэсгийн 17 блокт 34131.47мян.м 3 элс, 12852.1 кг

хими цэвэр алт, урд хэсгээс 8652.0 мян.м 3 элс, 3904.6 кг хими цэвэр алтыг тус тус

олборложээ. Хүснэгт №10

Орд

Хойд

хэсэг

Урд

хэсэг

Нийт

ордын

Хүснэгт 10. Ордын ашиглалтын байдалд хийсэн алт олборлолтын тооцоолол

Нөөцийн

зэрэглэл

Анх батлагдсан

нөөц

Элс, Метал,

мян.м3 кг

Нийт олборлосон

Элс, мян.м3

Метал,

кг

Технологийн

хаягдал

Элс,

мян.м3

Метал,

кг

Метал

Алт, кг /х.ц/

В+С 22205.2 15193.7 34131.47 15141.5 2511.82 2289.46 12852.1

С 9441.8 6002.8 8652.0 4732.5 2175.4 827.9 3904.6

В+С 31647 21196.5 42783.5 19870.1 4681.16 3113.4 16756.67

1994 оноос уг ордод олборлолтын үйл ажиллагаа явуулснаас хойш АМГТГ-т

бүртгэгдэж баталгаажсан уулын ажлын тайлангийн нөөцийн хөдөлгөөнөөр 2020 оны

01 сарын 01-ны байдлаар ордын хэмжээнд нийт үлдэгдэл нөөц баттай А, бодитой В,

боломжтой С зэрэглэлийн элс-1762.477мян.м 3 , метал-1167.79кг байна гэж

тодорхойлсон байна. Хүснэгт №11

Уг тайланд анхны батлагдсан ордын нөөцийг 32170.8 мян.м3 элс, металлыг

21742.3 кг-р тооцоож авсан байна. Гэтэл MV-000175 тоот ашиглалтын тусгай

зөвшөөрлийн талбайн хүрээнд драгийн аргаар ашиглах элс 31647.0 мян.м3, металл

нь 21196.5 кг алтны нөөц 1988 оны УАМНК 4- протоколоор хүлээн авсан байна.

Иймээс энэ нөөцийн зөрүү болох 523.8 мян.м3 элс, 545.8 кг металлын нөөц талбайн




78

Блокийн

дугаар


MV-000175

гадна харьяалагдах уг протоколд хамт бичигдсэн өөр гарал үүсэлтэй дэнжийн ордын

нөөцөөс нэмэгдэж орж ирсэн байна.

Хүснэгт 11. 2020 оны 01 сарын 01-ны байдлаарх уулын ажлын тайлан дахь MV-

000175 тоот АТЗ-н үлдэгдэл нөөц

2020.01.01-ний

эхэн дэх нөөц

2020 онд авсан

2020 оны

олборлотын

хаягдал

2020 онд

баяжуулалт,

боловсруулалтын

хаягдал

Элс Металл Элс Металл Элс Металл Металл Элс Металл Элс Металл

A-2 46.3 3.6 46.3 3.6 658 556.7

A-3 68.58 3.98 68.58 3.98 1042.8 1740.4

A-4 63.08 3.86 63.08 3.86 916.8 1573.2

A-5 21.79 1.92 21.79 1.92 807.8 1391

A-6 48.83 2.93 48.83 2.93 1541.8 2123.1

A-7 23.83 1.43 23.83 1.43 1569.3 940

A-8 15.04 0.22 15.04 0.22 1559.4 926.3

A-9 160.15 39.59 160.15 39.59 1926.2 997.8

A-10 90.74 20.62 142.78 10.483 2.855 0.21 1.0483 80.305 8.8787 1825.2 779.4

A-11 158.12 34.78 767.7 28.857 15.354 0.577 2.8857 103.566 2.4603 1733.8 853

A-12 169.1 59.34 74.7 5.392 1.494 0.108 0.5392 165.006 53.3008 1219.3 746.2

A-13 102.1 11.66 102.1 11.66 1159.1 479.9

A-14 106.4 10.96 106.4 10.96 1136.1 413.5

A-нийт 1074.06 194.89 985.18 44.732 19.703 0.895 4.4732 1004.977 144.7898 17095.6 13520.5

B-1 24.5 33.25 24.5 33.25 129.6 73.1

B-15 44.2 91.59 44.2 91.59 2232.1 799.1

B-16 37.9 81.96 37.9 81.96 1735.9 515.6

B-17 44.3 95.31 44.3 95.31 1012 285.4

B-18 53.2 117.41 53.2 117.41 1358.2 786.4

B-19 6.5 13.48 6.5 13.48 2934.9 2588.6

B-20 6.2 11.47 6.2 11.47 3308.2 2143.7

B-21 16.9 32.73 16.9 32.73 1840.5 484.1

B-нийт 233.7 477.2 233.7 477.2 14551.4 7676

C нийт 523.8 545.8 523.8 545.8 523.8 545.8

A+B+C

1831.56 нийт

1217.89 985.18 44.732 19.7 0.895 4.4732 1762.477 1167.7898 32170.8 21742.3

Энэ нөхцөл байдалтай улбаалан ордын ашиглалтын нөөцийн үлдэгдэл

өнөөгийн бодитой байдалтай тохирохгүй байгаа бөгөөд ордыг бүхэлд нэг удаа

ашиглаад дууссан зарим хэсэгт 2-3 удаа драгаар дахин ашигласан байхад үлдэгдэл

элсэн дэх алтны дундаж 663 мг/м3 байгаа нь нөөцийн хөдөлгөөнд залруулга хийх

нөхцөл байдалд хүргэж байна. Нөгөө талаас энэхүү ордын ашиглалтын явцад Туул

голын онцгой хамгаалалтын бүсэд хамаарагдах олборлох боломжгүй нөөц болон

дээр дурдсан зөрүү нөөц болох нөөцийн хөдөлгөөнд тухайн үед “Эр Ши Жу” ХХКийн

эзэмшлийн ХШ 888-с 897 дугаар шугамын харалдаа орших дэнжийн ордын

хэсгийн талбайн 523.8 мян.м3 элс, 545.8 кг алтны нөөц УАМНК-ийн протоколын

хавсралтад тэмдэглэснээр нэмэгдэж ороод одоо хүртэл хасагдаагүй үлдэгдэл нөөцөд

ороод явж байна. Дараах хүснэгтээр №12 харуулав.

2020.01.01-ний эцсийн

үлдэгдэл нөөц

Хүснэгт 12. Нөөцийн хөдөлгөөний өөрчлөлтийн тооцоо

Анхны батлагдсан нөөц

(Ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн

хүрээнд хамаарч байгаа нөөц)

Д/д Нөөцийн өгөгдлүүд Нөөц Нөөцийн




79


MV-000175

Элс, Меттал, Агуулга, зэрэг

мян.м3 Кг мг/м3

1

2020.01.01 байдлаарх уулын ажлын

тайлангаар хүлээн авсан нөөц

32170.8 21742.3 676 А+В+С

2 1988.10.12 байдлаарх анх батлагдсан нөөц 31647 21196.5 670 В+С

3 Нөөцийн зөрүү 523.8 545.8 1042 C

Энэ бүхэн нь ордын үүсмэл ордын талбар болоод үйл ажиллагаа нь

үргэлжлэн явагдаж байгаа тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч ААН-д уулын ажил

төлөвлөхөд хүндрэл үүсэж ордын үлдэгдэл нөөцийг бодитоор авч үзэх, нөөцийн

хөдөлгөөнд тодруулга хийхээс аргагүй байдалд хүргэж байна.

Иймд ордын уулын ашиглалтын тайлангийн нөөцийн хөдөлгөөнд тусгай

зөвшөөрлийн талбайн гадна орших дэнжийн ордод тогтоогдсон 545.8 кг алт бүхий

523.8 элсний нөөц нэмэгдэж орсон, Туул голын онцгой хамгаалалтын бүсэд 521.3 кг

алтны нөөц тус тус тооцоологдсон тул ордын ашиглалтын нөөцийн хөдөлгөөнд

өөрчлөлт оруулах нь зүйтэй гэж үзэж байна.

VIII.2. Онцгой хамгаалалтад орсон талбайн нөөцийг тооцсон аргачлал

Ордыг ашиглах явцад Туул голын гольдролыг шилжүүлсэн байдаг бөгөөд

голыг шилжүүлсний дараах олборлох боломжгүй тэдгээрийн үлдэгдэл нөөцийн

хэмжээг онцгой хамгаалалтад хамаарах талбайн хэмжээгээр зааглан нөөцийн

тооцооллыг хийв.

Туул голын гольдрол алтны үүсмэл шороон орд дахь Туул голын онцгой

хамгаалалттай 1245.409 мян.м 2 талбайд хамаарагдах нөөцийн тооцоог урьд хийгдсэн

хайгуулын үндсэн шугамын өгөгдлийн тооцооны өрөмдлөгийн ажлын үр дүнг

ашиглан тооцоолов.

Малталтын босоо нөөцийн хэмжээг сорьц бүрийн агуулгыг зузаанаар нь

үржүүлэн гаргав.

Шугам, хэсэглэлүүдийн дундаж үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох нь:

Нөөцийн тооцооны аргачлалын хувьд шугамууд Туул голын онцгой

хамгаалалттай бүс дэх үүсмэл ордын суналд хөндлөн чиглэлтэй байрласан бөгөөд




80


MV-000175

энэ тохиолдолд манай орны шороон ордуудын нөөцийн тооцоонд өргөн хэрэглэдэг

нөөцийн тооцооны шугаман буюу геологийн босоо зүсэлтийн аргаар тооцоог хийлээ.

Хайгуулын шугамын алтны дундаж агуулгыг тодорхойлохдоо малталтуудын

босоо нөөцүүдийн нийлбэрийг ашигт давхаргын нийлбэр зузаанд хувааж жигнэсэн

дунджийн аргаар тооцоолсон.

Нөөцийн хүрээний өргөнийг хязгаарлахдаа Туул голын онцгой хамгаалалттай

бүсийн хил дотор хамаарагдаж буй цооногуудын мэдээлэл дээр тулгуурлаж авсан.

дугаарлав.

Нөөцийн блокуудыг дугаарлахдаа үндсэн блокийн дугааруудыг хэвээр

Бүс дэх блокуудын дундаж үзүүлэлтүүдийг дараах томьёогоор тооцно:

С р1 = ΣР

∗ 13% ; Дундаж агуулга

ΣМ

Үүнд: ΣР – Босоо нөөцүүдийн нийлбэр

ΣМ – Ашигт давхаргуудын нийлбэр зузаан /м-ээр/

Cp1-Блокийн дундаж агуулга, мг/м 3

13%-технологийн хаягдал

Давхаргын эзлэхүүнийг тухайн талбайг давхаргын дундаж зузаанаар

үржүүлэн тодорхойлсон. Талбайг дэвсгэр зураг дээр программ ашиглан

тодорхойлов.

Хүснэгт 13. Туул голын онцгой хамгаалалттай бүс дэх нөөцийн блокуудын талбайг

тодорхойлох

Д/д

Блокийн

дугаар

Хайгуулын

шугам

Талбай,

м2

1 C-1 878 9519.6

2 Ц-1 878 3740.8

3 B-2 878-882 88854.1

4 B-3 882-886 71179.0

5 B-4 886-888 36287.0

6 B-5 888-890 28703.6

7 B-6 890-894 57753.5

8 B-7 894-897 58352.8

9 B-8 897-901 55506.3

10 B-9 901-905 70663.5

11 B-10 905-908 149889.8

12 Ц-2 905-908 25427.5

13 B-11 908-912 34559.5




81


MV-000175

14 B-12 912-916 130294.8

15 B-13 916-918 58994.3

16 B-14 918-920 52274.5

17 C-15 920 89992.8

18 C-16 924-930 101180.2

19 C-17 930-942 122235.8

Нийт Бүгд 1245409.4

Хүснэгт 14. Туул голын гольдрол алтны үүсмэл шороон ордын “Туул голын онцгой

хамгаалалттай бүсийн” нөөцийн тооцоо

Алтны сорьц-905.9

Блок

ийн

дуга

ар

C-1

/B-1/

/B-1/

B-2

/A-2/

B-3

/A-3/

Хайгуул

ын

шугам

Цооног,

дугаар

Зузаа

н, м

Дундаж

агуулга,

мг/м3

Босоо

нөөц,

мг/м2

Талба

й, м2

Дундаж

агуулга,

мг/м3

Элс,

мян.

м3

Шли

хээр

Метал, кг

Хими

цэвэр

104 3.6 346 1245.6

108 4.4 544 2393.6

878 112 4.8 507 2433.6

116 4.8 375 1800

120 3.5 35 122.5

Бүгд 5 21.1 7995.3 9519.6 53 40.2 2.13 1.93

Дундаж 4.2 379

878

112 4.8 507 2433.6

116 4.8 375 1800

Бүгд 2 9.6 4233.6 3740.8 441 18.0 7.92 7.17


104 3.6 346 1245.6

108 4.4 544 2393.6

878 112 4.8 507 2433.6

116 4.8 375 1800

120 3.5 35 122.5

92 3.2 714 2284.8

96 4 2704 10816

100 5.2 1168 6073.6

882 104 3.4 324 1101.6

108 4.8 3664

17587.

2

112 5.6 568 3180.8

Бүгд 11 47.3

49039.

3


92 3.2 714 2284.8

96 4 2704 10816

100 5.2 1168 6073.6

882 104 3.4 324 1101.6

108 4.8 3664

17587.

2

112 5.6 568 3180.8

886

46 4.8 1604 7699.2

48 5.6 432 2419.2

88854.

1

145 382.1 55.46 50.24




82


MV-000175

B-4

/A-4/

B-5

/A-5/

50 4.8 1413 6782.4

52 5.6 1474 8254.4

54 4 867 3468

56 4 1400 5600

58 4 2921 11684

60 4 1953 7812

Бүгд 14 63

94763.

2


46 4.8 1604 7699.2

48 5.6 432 2419.2

50 4.8 1413 6782.4

886

52 5.6 1474 8254.4

54 4 867 3468

56 4 1400 5600

58 4 2921 11684

60 4 1953 7812

32 4.8 164 787.2

34 4 541 2164

36 4 108 432

38 4.4 984 4329.6

888 40 5.2 348 1809.6

42 6.4 926 5926.4

44 5.6 1521 8517.6

46 6.8 639 4345.2

48 6.8 190 1292

Бүгд 17 84.8

83322.

8


32 4.8 164 787.2

34 4 541 2164

36 4 108 432

38 4.4 984 4329.6

888 40 5.2 348 1809.6

42 6.4 926 5926.4

44 5.6 1521 8517.6

46 6.8 639 4345.2

48 6.8 190 1292

50 3.6 278 1000.8

52 4.8 315 1512

54 4.4 528 2323.2

56 3.6 2395 8622

890

58 4.8 369 1771.2

60 2.8 1266 3544.8

62 4.4 1726 7594.4

64 3.2 454 1452.8

66 3.6 994 3578.4

68 3.2 677 2166.4

Бүгд 19 86.4

63169.

6


71179.

0

36287.

0

28703.

6

211 320.3 67.45 61.10

138 181.0 24.90 22.56

102 130.5 13.36 12.10




83


MV-000175

B-6

/A-6/

B-7

/A-7/

B-8

/A-8/

B-9

/A-9/

50 3.6 278 1000.8

52 4.8 315 1512

54 4.4 528 2323.2

56 3.6 2395 8622

890

58 4.8 369 1771.2

60 2.8 1266 3544.8

62 4.4 1726 7594.4

64 3.2 454 1452.8

66 3.6 994 3578.4

68 3.2 677 2166.4

34 3.6 71 255.6

38 4.8 217 1041.6

894 42 4.4 173 761.2

46 3.6 154 554.4

50 6 159 954

Бүгд 15 60.8

37132.

8


34 3.6 71 255.6

38 4.8 217 1041.6

894 42 4.4 173 761.2

46 3.6 154 554.4

50 6 159 954

26 4 184 736

30 3.6 90 324

34 3.6 39 140.4

897 38 4.8 240 1152

42 4.9 2236

10956.

4

46 3.6 170 612

Бүгд 11 46.9

17487.

6


26 4 184 736

30 3.6 90 324

34 3.6 39 140.4

897 38 4.8 240 1152

42 4.9 2236

10956.

4

46 3.6 170 612

24 3.4 152 516.8

28 3.2 146 467.2

901

32 3.6 441 1587.6

36 4 279 1116

40 4 169 676

44 4.8 276 1324.8

Бүгд 12 47.5

19609.

2


24 3.4 152 516.8

901 28 3.2 146 467.2

32 3.6 441 1587.6

57753.

5

58352.

8

55506.

3

165 234.1 38.60 34.97

101 248.8 25.05 22.69

111 219.7 24.49 22.19




84


MV-000175

B-10

/A-

10/

Ц-2

/A-

10/

B-11

/A-

11/

B-12

/A-

12/

36 4 279 1116

40 4 169 676

44 4.8 276 1324.8

28 5.2 652 3390.4

32 2.4 191 458.4

905 36 2.8 137 383.6

40 2.4 994 2385.6

44 3.2 1381 4419.2

Бүгд 11 39.0

16725.

6


28 5.2 652 3390.4

32 2.4 191 458.4

905 36 2.8 137 383.6

40 2.4 994 2385.6

44 3.2 1381 4419.2

60 3.2 100 320

54 2.8 376 1052.8

908 68 3.1 27 83.7

72 4 588 2352

76 2 61 122

Бүгд 10 31.1

14967.

7


905

92 2.4 137 328.8

96 2.8 248 694.4

56 3.2 157 502.4

60 3.2 100 320

908 64 2.8 376 1052.8

68 3.1 27 83.7

72 4 588 2352

Бүгд 7 21.5 5334.1


60 3.2 100 320

54 2.8 376 1052.8

908 68 3.1 27 83.7

72 4 588 2352

76 2 61 122

912

88 3.6 88 316.8

92 2.8 771 2158.8

Бүгд 7 21.5 6406.1


912

88 3.6 88 316.8

92 2.8 771 2158.8

046 4.4 50 220

040 6 886 5316

916 038 3.2 222 710.4

034 2.4 125 300

030 2.8 86 240.8

70663.

5

149889

.8

25427.

5

34559.

5

116 250.5 29.01 26.28

130 466.2 60.57 54.87

248 78.1 19.38 17.55

80 106.1 8.54 7.74




85


MV-000175

B-13

/A-

13/

B-14

/A-

14/

026 3.6 1039 3740.4

Бүгд 8 28.8

13003.

2


046 4.4 50 220

040 6 886 5316

916

038 3.2 222 710.4

034 2.4 125 300

030 2.8 86 240.8

026 3.6 1039 3740.4

48 4.6 321 1476.6

52 6.8 62 421.6

918 56 4 52 208

60 4.8 27 129.6

64 6.2 79 489.8

Бүгд 11 48.8

13253.

2


48 4.6 321 1476.6

52 6.8 62 421.6

918 56 4 52 208

60 4.8 27 129.6

64 6.2 79 489.8

12 6.4 357 2284.8

16 4 270 1080

920

20 3.2 118 377.6

24 3.6 132 475.2

28 4.4 317 1394.8

32 4 319 1276

Бүгд 11 52.0 9614.0


024 1.2 156 187.2

020 4.4 212 932.8

016 3.6 172 619.2

012 5.2 53 275.6

08 4 11 44

04 4.4 124 545.6

0 2.8 70 196

920 4 2.8 75 210

C-15

8 6 1688 10128

/B-

15/

12 6.4 357 2284.8

16 4 270 1080

20 3.2 118 377.6

24 3.6 132 475.2

28 4.4 317 1394.8

32 4 319 1276

Бүгд 15 60.0

20026.

8


C-16 924 52 4.0 450 1800

130294

.8

58994.

3

52274.

5

89992.

8

122 469.1 57.18 51.80

73 261.7 19.19 17.39

50 247.1 12.34 11.17

90 360.0 32.44 29.39




86


MV-000175

/B-

16/

C-17

/B-

17/

Нийт

56 4.0 280 1120

60 3.6 237 853.2

64 3.6 112 403.2

68 4.0 354 1416

72 4.4 863 3797.2

58 4 520 2080

62 3.5 719 2516.5

930 66 3.3 153 504.9

70 2.9 196 568.4

74 5.6 367 2055.2

Бүгд 11 42.9

17114.

6


58 4 520 2080

62 3.5 719 2516.5

930 66 3.3 153 504.9

70 2.9 196 568.4

74 5.6 367 2055.2

4 2.8 355 994

8 3.2 35 112

942 12 4 288 1152

16 5.2 60 312

20 4.4 68 299.2

Бүгд 10 38.9

10594.

2


Бүгд

101180

.2

122235

.79

124540

9.4

108 394.6 42.50 38.50

74 475.5 34.96 31.67

4883.

5

575.5 521.3


Тайлбар: C-1- Анхны батлагдсан нөөцийн зэрэглэл, A-2...гм – АМГТГ-аас нөөцийг

шинэчилсэн зэрэглэл

VIII.3. Ордын нөөцийн тооцоо, аргачлал

Нөөцийн тооцоолол хийх хайгуулын ажлыг драгийн полигонд уламжлалт

аргаар шурфийн малталтын хайгуулын аргаар явуулахаар төлөвлөсөн боловч дараах

техникийн хүндрэлүүд үүссэн. Үүнд:

1. Хайгуулын шугам 878-с 942 дугаар шугамаар хязгаарлагдсан талбай нь

бүхэлдээ драгаар угаагдсан хайрга элсний овоолгуудаас бүрдэх тул хөрс

чулуулаг нь сийрэгжсэн байсан. Шурф ухахаар сонгосон газар Туулын

голын татамд байрлах учраас голын усны түвшингийн хэмжээгээр

хөрсний ус их хэмжээгээр нэвтэрч шурфын хана тогтворгүй болж нурж

дээж авах нөхцөлийг хүндрүүлсэн.




87


MV-000175

2. Малталт хийхээр төлөвлөсөн шурфыг газар дээр нь жигд торлолоор

явуулахад хөрсний овоолго тааралдах, драгийн ашигласан цөөрөм таарах

зэргээр тухайн цэгт шурф тавихад саад бэрхшээл учирсан.

3. Хэдийгээр дээрх бэрхшээл тохиолдсон боловч Бид Хьюндай маркийн

экскватороор хайгуулын 908-918 дугаар шугамын хооронд нийтдээ 12

шурф ухаж дээжлэлтийг хийсэн. 10 шурфыг уламжлалт аргаар буюу 0.5 м

ийн зайтай нэвтрэлтээр тус бүрд нь овоолго хийж 6-7 м гүнтэйгээр ул

хүртэл ухсан. Нэг нэвтрэлтээс 2 хувин буюу 0,018 м3 элс угаасан. Үр дүн

нь хоёр шурфнээс нэг нэг л тоосонцор алт гарсан. Бусдаас нь шлих л гарч

байлаа. Шурф ухаж байх үед 1.0м –с доор шууд ус гарч эхэлж ус дийлдэх

ээ больсон. Гэсэн хэдий ч богино хугацаанд элсийг хурдан гаргаснаар ул

шавар чулуулагт хүргэж чадсан. Харамсалтай нь энэ ажлаар үр дүн

гараагүй учир дахин 2 шурф малтаж шурфнээс экскавартороор гарсан бүх

материалыг Хово маркийн автосомасвалд ачиж, бөөн дээжийг угаах

төхөөрөмжөөр газар дээр шууд угаасан. Ингээд бөөн дээжний агуулгыг

авч үзэхэд нэг шурфнээс 5 мг/м3, нөгөө шурфнээс 7 мг/м3 алтны

агуулгатай үр дүн гарсан. Иймээс уламжлалт аргаар хайгуул явуулахад үр

дүн үнэмшилгүй гарсан тул өөр аргаар нөөцийн үнэлгээ хийхээс аргагүй

байдалд хүрсэн.

4. Үүсмэл ордын талбайд 5 цооног цохилтот өрмөөр өрөмдсөн боловч ямар ч

үр дүн гараагүй.

Мөн 2004 оны үед Туулын гольдролын хойд хэсгийн талбайд ХШ-886-ХШ-

901 хооронд ОХУ-ын Өнгөт металл болон Үнэт металлын Геологи хайгуулын

Шинжилгээ судалгааны Төв Хүрээлэн (ЦНИГРИ) болон Эрхүү хотын Иргиредмет

хүрээлэнгийн судалгааны эрдэмтэд алтны үүсмэл хурдсын нөөц тогтоохоор эрдэм

шинжилгээ, туршилтын талбайд судалгааны ажил явуулсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл

Туулын хойд хэсгийн талбайд үүсмэл ордын хайгуулын ажилд ямар аргаар явуулбал

үр дүнтэй болохыг тодорхойлох байсан юм. Ингээд 200х40 м тороор цохилтот өрөм

УКС-22, том голчийн УБСР-25 М, траншейны хайгуулын ажил тус бүрээр

туршилтын ажлыг явуулсан. Цохилтот өрмөөр явуулсан хайгуулын ажлын үр

дүнгээр алт ерөөсөө баригдахгүй, зөвхөн ганц хоёр тоосонцор алт гарч жингийн

агуулга заахгүй байсан. 10 цооног өрөмдсөн боловч үр дүн гарсангүй. Дараа нь




88


MV-000175

алхагч экскаватор ЭШ-10/70-р 200 м зайтай 2 траншей татаж усыг соруулах насос

суурилуулсан боловч Туул голын түвшингийн сувгийн хананы усны хүчтэй

шүүрлээс болж нурж сэвсгэр хурдсыг бүрэн нэвтэрч чадаагүй үр дүнд хүрээгүй

болно. Ийнхүү дээр дурдсан ажлын талаар ОХУ-ын 2014 оны ашигт малтмалын

олборлолтын технологи эрдэм шинжилгээний сэтгүүлийн №1 дугаарт тэмдэглэгдсэн

байна.

Эцэст нь харин “Шижир Алт”ХХК-нд байсан УБСР-25 маркийн том голчийн

өрмөөр өрөмдөж алтны нөөцийг тодорхойлж 120-140 мг/м3 алтны агуулгыг тогтоож

үүсмэл ордын үнэлгээ өгөгдсөн байдаг. Харамсалтай нь энэ тайлан төлбөр төлөөгүйн

улмаас “Шижир Алт” ХХК нд тайлагнаагүй байдаг.

Энэ бүхнээс авч үзэхэд драгийн ашигласан үүсмэл ордын талбайд хайгуул

явуулахад зөвхөн УБСР-25 маркийн том голчийн өрмөөр хайгуул явуулахад

боломжтой гэж үзсэн боловч энэ өрмийн төхөөрөмж Монголд ашиглагдахгүй байгаа

болон ашиглалтаас гарсан тул энэ аргаар хайгуул хийх боломжгүй байна.

Тэгэхээр бидний явуулсан ажлын үр дүн болон өмнөх судлаачдын ажлын үр

дүнгээр Туулын голын татмын хэсэгт усны өндөр нэвчилтийн зэрэг асар их, нөгөө

талаас драгийн ашиглалтаар үүсмэл овоолгууд сийрэгжсэн тул усны шүүрлийг

тогтоох боломжгүй байгаа тул үүсмэл ордуудад өргөн хэрэглэгддэг шурф малталт

болон траншей, цохилтот өрмийн хайгуулын ажлаар үлдэгдэл нөөцийг

шалгах

боломжгүй байна. Гэтэл нөөцийн үнэлгээ өгч хайгуул хийхээр төлөвлөсөн үүсмэл

ордын талбайд драгийн сүүлийн үеийн давтан ашиглалтын үр дүнгээс харахад

угаагдсан үүсмэл хурдсуудын алтны дундаж агуулга 34 мг/м 3 агуулгаас доошгүй

байхад эдийн засгийн үр ашигтай байгаа нь “Шижир Алт”ХХК-ний 2019 болон 2020

оны уулын ажлын тайлангийн үзүүлэлтээс харагдаж байна.

Сүүлийн жилүүдэд ОХУ-ын Эрхүү хотын Техникийн Улсын Их сургуулийн

шинээр боловсруулан гаргасан драгийн үүсмэл ордын нөөцийг ашиглалтын

хайгуулд суурилан хөндлөнгийн аргаар тооцож нөөцийн үнэлгээ хийх аргачлалыг

үүсмэл ордуудын нөөцийн тооцоонд хэрэглэж эхлээд байна. Энэ аргачлалаас өмнө

драгийн үүсмэл ордын полигонд хайгуул хийхэд ихэнх нөхцөлд уламжлалт аргаар

цооног шурф малтаж хийдэг нь бүтэмж муутай болдог байсан байна. Уламжлалт

хайгуулын аргын дутагдалтай тал нь үлдэгдэл нөөцөд үнэлгээ өгөхөд хугацаа их

шаардсан хүнд хэцүү нөхцөлтэйгөөс гадна үр дүн нь үнэмшил муутай байдаг байна.




89


MV-000175

Драгийн үүсмэл ордод уламжлалт бус хөндлөнгийн аргаар нөөцийн үнэлгээ

хийх арга нь 50 гаруй жилийн туршлагад суурилсан бөгөөд ОХУ-ын Эрхүүгийн

Техникийн Улсын Их Сургуулийн В.И.Снетков, Б.Л.Тальмагер нарын Эрхүү хотын

эрдэмтэд боловсруулан гаргажээ. Энэхүү аргачлалаар ОХУ-ын 150 гаруй Байгалийн

чанад, Хабаровск, Краноярск, Амурск, Приморск, Магадан, Якут,Урал зэрэг

мужийн талбайн драгийн үүсмэл ордын талбайд хийж нөөцийг тооцоолсон байна.

Мөн сүүлийн жилүүдэд Иргиредмет хүрээлэнгийн эрдэмтэд энэхүү аргачлалаар

драгийн ашигласан үүсмэл ордын 15 талбайд нөөцийн үнэлгээний тооцоог хийж С

зэргээр нөөцийг Орос Улсын нөөцийн комиссоор батлуулжээ.

Ордын хойд хэсгийн хувьд драгаар олборлолтын гол үйл ажиллагаа явагдаж

ирсэн бөгөөд жилээс жилд алтны агуулга буурч, металл олборлолтын хэмжээ мөн

тэр хэмжээгээр буурсан үзүүлэлттэй байгаа хэдий ч сүүлийн 5-6 жилийн хугацаанд 1

ашиглалт явуулсан талбай дээр 85-90% давхцалтайгаар жилд 50 кг-с доошгүй хим

цэвэр алтыг олборлож байсан байна. Энэхүү үзүүлэлт нь олборлолт явуулсан

талбайн хэмжээнд үүсмэл орд үүсэж, эдийн засгийн үр ашигтай байх боломжийг

бүрдүүлж байна.

Ордыг 1994-2020 онуудад “Монголросцветмет” ХХК нь MV-000175 тоот

тусгай зөвшөөрөл бүхий ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй талбайд драг, ангилан

олборлолтын системээр хослуулан жил бүрийн уулын ажлын алт олборлолтын

төлөвлөгөөг амжилттай биелүүлж ирсэн. Тухайн талбайд явуулсан алт олборлолтын

үйл ажиллагааг ерөнхийд нь 1994-2009 оны эхний шатанд талбайг нийтэд жигд

бүрхэх болон 2010-2020 онуудад явуулсан 2-р шатны олборлолтын үе шат гэж 2

ангилан үзэж болох юм. Зураг 13




90


MV-000175

Зураг 13. Туул голын гольдрол ордын ашиглалтын үе шатыг харуулсан тойм зураг

Туул голын гольдрол талбайн үүсмэл алтны шороон ордод дунд зэргийн

гүнтэй, энгийн тогтоцтой, алт агуулсан хурдас нь угаасан овоолго болох эфель,

шавар, гаалиас бүрдэн тогтох ба тэдгээрийн харьцангуй өндөр агуулгатай

хэсгүүдийг олборлож үлдсэн арай бага агуулгатай овоолго, багахан хэмжээний

нөхөн сэргээлтэд өртсөн талбайнууд хамаарна. Иймд тухайн хэсгийн геологихайгуулын

ажил явуулахад хөрсний сийрэгжилт ихтэй, хөрсний усжилт ихтэй учир

шурфын хана нурах зэрэг хүндрэл бэрхшээл тулгарч, хяналтын бөөн сорьцлолтын

аргачлалаар цөөн тооны шурф малтсан ч үр дүн муутай байсан өмнөх бүлгүүдэд

дэлгэрэнгүй дурдсан болно.

Иймд бид талбайн хэмжээнд тархсан драгийн технологийн олборлолтын үр

дүнг тооцоолон, өндөр агуулгатай хэсгүүдийг тогтоож, драгийн дээжлэлтийн, бусад

хяналтын сорьцлолтын үр дүнг хяналтын шинжилгээ хийлгэсэн.

VIII.3.1. Ордын нөөцийн тооцооны жишиг үзүүлэлтүүдийн сонголт

Ордын нөөцийн тооцооны жишиг үзүүлэлт нь ордын геологийн тогтоц, уул

технологийн нөхцөлд тулгуурлан техник эдийн засгийн тооцоон дээр үндэслэн




91


MV-000175

тооцогдох ба уг орд газрын ашигт малтмалыг аль болох хаягдал багатай олборлох,

боловсруулах, ордыг бүрэн дүүрэн ашиглахад чиглэх юм.

Үндсэн жишиг үзүүлэлт нь ордын үйлдвэрлэлийн хамгийн бага агуулга

болон захын агуулгыг тодорхойлоход оршино.

Ордын жишиг үзүүлэлтийг сонгохдоо Заамарын алтны дүүргийн нөөцийн

тооцоо бодох үйлдвэрийн хамгийн бага агуулга болон захын агуулга тооцсон ижил

төсөөтэй үүсмэл алтны шороон ордууд дээр хэрэглэсэн жишиг үзүүлэлтийг

харгалзан үзэх, мөн уг ордын олборлолт явуулахад 1м 3 элс угаахад гарах зардлын

тооцоог ТЭЗҮ-ийн тооцоон дээр үндэслэл болгож драгийн аргаар олборлох нөөцийн

тооцоонд ашигласан. Гол нь үүсмэл ордуудыг дахин ашиглах явдал нь дэлхийн зах

зээл дээр 1 гр алтны үнэ ашиглалт эхэлсэн үеэс эхлэн одоог хүртэл 5 гаруй дахин

нэмэгдсэнтэй холбоотой юм. Мөн энэхүү ордыг дахин ашиглахад нэмэлт дэд

бүтцийн зардал гарахгүй, уулын бэлтгэл ажлын зардал нэмэгдэхгүй, драгаар

ашиглах тул зөвхөн цахилгаан эрчим хүчээр их хэмжээний уулын олборлолтын

ажлыг гүйцэтгэх тул зардал шинээр олборлох талбайгаас бага байна.

VIII.3.2. Драгаар олборлох нөөцийн тооцооны жишиг үзүүлэлт

Драгийн олборлолтын аргаар тооцоолсон нөөцийн хэсэглэлийн

үйлдвэрлэлийн хамгийн бага агуулгыг тооцохдоо нэгж ашигт малтмалыг зах зээл

дээр борлуулах үнэ, түүнийг олборлох технологиос хамаарсан металл авалт,

бохирдолт, 1 м3 элс олборлолтын зардлын харьцаагаар тооцох дараах томьёогоор

тодорхойлдог.

C min =

P

Ц м ∗К п ∗К р

Энд: Cmin – Үйлдвэрлэлийн нөөцийн хэсэглэлийн хамгийн бага агуулга, мг/м 3

Р – 1м 3 уулын цулыг олборлох, баяжуулах нийт зардал /Тухайн раойны

уурхайнуудын эдийн засгийн тооцоог үндэслэв. Шижир Алт ХХК-ний 1м 3 элс

олборлох баяжуулах зардал санхүүгийн төлөвлөлтөөр 4795.4 төг болж байна/:

Кп – Угаах төхөөрөмжийн металл авалт /0.8554/

Кp – Бохирдолтын итгэлцүүр /1/

Цм – Нэгж бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэ 164000. төг

C min =

4795. 4

164000 ∗ 0. 86 ∗ 1 = 0. 034 гр/м3 = 34 мг/м 3




92


MV-000175

Энэхүү томьёогоор тооцоолсон үйлдвэрлэлийн хамгийн агуулга нь “Шижир

Алт” уурхайн 2020 оны драгийн үйл ажиллагааны санхүүгийн тайлангийн

тооцоогоор гаргасан агуулгатай дүйж байгаа юм.

Тухайн дүүрэгт үүсмэл алтны шороон ордын хайгуул, судалгаа 2000 оноос

эхэлсэн ба одоогийн байдлаар алтны үнийн өсөлт, уул техникийн харьцангуй

тааламжтай нөхцөлд оршиж, газарзүйн хувьд ч тохиромжтой байршил, эдийн засаг,

дэд бүтэц сайн хөгжсөн бүсэд хамаарагдаж байгаа зэргийг харгалзан хайгуул,

ашиглалт явуулж буй ордуудтай харьцуулан дараах жишиг үзүүлэлтийг сонгон

хэрэглэв.

Драгийн олборлолтоор тооцоолсон нөөцийн жишиг үзүүлэлтүүд:

• Алтны агуулгатай давхаргын доод хил тогтоох хамгийн их зузаан -8.0м

• Ашигт давхаргын хөрс хуулалтгүй нөхцөлд малталтын захын агуулга - 34 мг/м 3

• Ашигт давхаргын хамгийн бага зузаан

– 2.5 м

• Ашигт давхаргын хамгийн бага өргөн

–40 м

VIII.3.3. Драгийн олборлолтын үеийн тооцооны үндэслэл

Драгийн олборлолтын үеийн тооцооны үндэслэлийг дараах үе шаттайгаар

тооцоолон бүрдүүлсэн. Үүнд:

1. Нийт ордын хэмжээнд олборлолт явуулсан он дарааллаар нөөцийн

олборлолтын тооцоог гаргасан. Хүснэгт-16.

2. Драгийн олборлолт явуулсан ашиглалтын замыг он дарааллаар

баримтжуулалт хийсэн. Зураг-13-т тойм байдлаар харуулав.

3. Драгаар олборлолт явуулсан нөөцийн блок тус бүр дэх 1-4 дахин

ашиглалт явуулсан талбайнуудыг ялгаж тогтоосон. Зураг-14-т тойм

байдлаар харуулав.

4. Олборлолт явуулсан драгийн мөргөцгийг талбай тус бүрээр агуулгыг

тогтоосон. Зураг-15-т тоймлон харуулав.




93


MV-000175

Хүснэгт 15. Туул голын гольдрол алтны шороон ордод 1994-2020 онуудад драг болон угаах төхөөрөмжөөр олборлосон ашиглалтын үеийн алтны тооцоо

Анх

батлагдсан

нөөц

Блокийн

дугаар

1994 1995 1996 1997 1998 Неактив 1999 Неактив 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2015 2016 2017 2018 2019 2020

73.1 C-1 73.1 73.1 0.0 33.25

556.7 B-2 60.6 430.1 77.6 40.19 2 610.5 -53.8 3.6

1740.4 B-3 402.8 57.6 64.4 0 0 32.6 314.3 465.4 94.3 23.36 99.7 4.49 15.34 18.39 1592.7 147.7 3.98

1573.2 B-4 172.9 402.8 739.3 589.6 48.1 58.1 62.7 18.1 101.4 45.5 16.9 59.6 65.59 30.05 35.37 18.87 2464.9 -891.7 3.86

1391 B-5 562.9 244.1 217.4 60.4 2.9 251.4 70.5 25.8 43.1 108.4 28.44 32.53 24.51 17.55 9.2 1699.1 -308.1 1.92

2123.1 B-6 259.3 534.3 160.5 428.2 40.6 370 31 128.2 285.556 60.8 37.75 38.338 91.5 28.431 6.84 8.9 2510.2 -387.1 2.93

940 B-7 74.8 133.5 132.4 146.1 72.3 117.9 187.407 84.7 41.92 24.36 49.97 22.581 38.69 1126.6 -186.6 1.43

926.3 B-8 67.8 72.2 10 107.00 68 93.1 165.6 128.3 95.8 10.02 24.8 19.9 10.413 20.38 1.9 895.2 31.1 0.22

997.8 B-9 38.2 3.5 151.9 8.6 86 135.5 133.3 126.2 62.4 68.1 21.77 39.4 1.56 39.21 915.6 82.2 39.59

779.4 B-10 12.6 65.1 74.725 59.5 150.59 104.1 16.8 11.25 6.54 33.81 11.7413 546.8 232.6 8.88

853 B-11 46.7 98.2 15.8 104 62.8 37.7 46.26 2.89 22.7 32.3197 469.4 383.6 2.46

746.2 B-12 159.4 156.1 33.989 51.6 43.2 6.7 6.04 457.0 289.2 53.3

479.9 B-13 89.07 109 8.4 97 303.5 176.4 11.66

413.5 B-14 150.26 70.2 29.8 54.4 304.7 108.8 10.96

799.1 C-15 102.86 141.6 35.2 14.1 293.8 505.3 91.59

515.6 C-16 21.363 112.7 25.6 7.56 167.2 348.4 81.96

285.4 C-17 69.13 204.7 10 283.8 1.6 95.31

Олборлолтын үед нэм-сэн 4.7 160.7 11.44 18.4 201.09 10.52 406.8

Хойд хэсэг

Нийт 5.2 995.1 1110.3 1729.4 1127.3 60.5 1141.6 226.6 950.9 1144.1 705.4 741.7 825.1 743.8 783.6 748.4 545.0 451.9 484.4 252.3 79.0 53.3 68.0 58.2 56.5 50.1 15137.53 56.41

Хаягдал 0.54 51.2 79.5 121.8 76.9 111.9 226.6 82.8 185.7 68.2 79.5 156.7 252.9 124.7 136.5 93.6 81.6 251.7 46.7 11.5 7.7 8.6 16.5 7.0 5.4 2285.5

15193.70 Хими.ц 4.7 943.9 1030.8 1607.6 1050.4 60.5 1029.7 868.1 958.4 637.2 662.2 668.4 490.9 658.9 611.9 451.4 370.3 232.7 205.6 67.5 45.6 59.4 41.7 49.5 44.7 12852.0 446.90

786.4 C-18 315.4 31.32 174.5 207.763 729.0 57.417 117.41

2588.6 C-19 96.3 260.4 127.2 600.9 431.3 324.62 176.56 2017.3 571.32 13.48

2143.7 C-20 67.6 468.2 108.8 314.6 257.6 218.88 237.3 1673.0 470.72 11.47

484.1 C-21 105.2 83.16 124.9 313.3 170.84 32.73

Урд хэсэг

Нийт 163.9 468.2 369.2 547 858.5 746.7 657.98 713.26 207.76 4732.50 1270.3

Хаягдал 0 42.1 33.2 73.7 258.5 122.7 115.78 147.66 34.26 827.90

6002.8 Хими.ц 163.9 426.1 336 473.3 600 624 542.2 565.6 173.5 3904.60 175.09

Нийт орд

Нийт 5.2 995.1 1110.3 1729.4 1291.2 60.5 1609.8 226.6 1320.1 1691.1 1563.9 1488.4 1483.1 1457.1 991.4 748.4 545.0 451.9 484.4 252.3 79.0 53.3 68.0 58.2 56.5 50.1 19870.1 1326.4

Хаягдал 0.54 51.20 79.50 121.80 76.90 154.00 226.60 116.00 259.40 326.70 202.20 272.47 400.56 158.98 136.50 93.56 81.58 251.68 46.69 11.48 7.66 8.57 16.45 7.03 5.37 3113.4

21196.50 Хими.ц 4.655 943.9 1030.8 1607.6 1214.3 60.5 1455.8 1204.1 1431.7 1237.2 1286.2 1210.6 1056.5 832.4 611.9 451.4 370.3 232.7 205.6 67.5 45.64 59.4 41.72 49.5 44.73 16756.67

Дэнжийн ордын нөөц 545.8

Нийт

олборлосон

XV-000175, Туул голын гольдрол ордын 2021.01.01 байдлаарх үлдэгдэл нөөц 56.41 1167.8

Үлдэгдэл

/Зөрүү/

2020.1.1-ны

байдлаарх

үлдэгдэл,

/АМГТГ/




94

" М О Н Г О Л Р О С Ц В Е Т М Е Т " Т Ө Ү Г MV- 0 0 0 1 7 5

З у р а г 14. Д р а г а а р о л б о р л о с о н б а р и м т ж у у л а л т ы н т о й м А . 1 9 9 5 - 2 0 0 9 о н , Б . 2 0 0 8 - 2 0 2 0 о н

Б у л г а н А й м г и й н Б ү р э г х а н г а й , Т ө в А й м г и й н З а а м а р С у м д ы н Н у т а г т О р ш и х Т у у л ы н П о л и г о н ы

А л т н ы Ш о р о о н О р д ы н 8 7 8 - 9 24 Ш у г а м Х о о р о н д ы н Д р а г а а р А ш и г л а с а н Х э с г и й н А л т н ы Ү ү с м э л

О р д о д 2 0 2 0 О н д Г ү й ц э т г э с э н Н ө ө ц и й н Т о д о т г о л А ж л ы н Ү р Д ү н г и й н Т а й л а н

95


З у р а г 15. Д р а г а а р о л б о р л о л т ы н т о й м А . С а н с р ы н з у р а г т х а р а г д а х б а й д а л , Б . О л б о р л о л т ы н д а в х ц а л т а й т а л б а й н у у д




96


З у р а г 16. Д р а г а а р о л б о р л о л т я в у у л с а н т а л б а й н д у н д а ж а г у у л г ы н т о о ц о о , А . Д а в х ц а л т а й т а л б а й , Б . Х э с э г ш и л д э х д у н д а ж а г у у л г а т о о ц с о н ү р д ү н




97

"МОНГОЛРОСЦВЕТМЕТ" ТӨҮГ MV-000175

VIII.4. Драгийн алтны үүсмэл шороон ордын үлдэгдэл нөөцийг

хөндлөнгийн аргаар тооцоолох аргачлал

Туул голын гольдрол алтны шороон ордыг 1995-2020 онд олборлолтын үйл

ажиллагаа явуулж, тухайн жилүүдийн олборлолтоос үүссэн эфель, гаалийн

овоолгуудад үүссэн алтны үүсмэл шороон ордын нөөцийг тооцоолох ажлыг 2020

оноос эхлүүлсэн. Тус оны намар ордын С-1-B-7 блокууд дээр 100-200х 200м-ийн

торын нягтралаар,

шурф болон өрөмдлөгийн ажил хийхээр төлөвлөсөн боловч

драгийн ашиглалтын угаагдлаар суларсан хөрс чулуулаг, Туул голын усны

нэвчилтийг тогтоож чадахгүйн улмаас нийт 12 шурф, 5 цооног өрөмдөж цөөн тооны

сорьцлолтын дээж авч, үр дүн үнэмшил муутай гарсан тул хайгуулыг цааш

үргэлжлүүлээгүй зогсоосон.

Дэлхий нийтэд энэ төрлийн алтны шороон ордын хайгуулын ажлыг явуулах

техник, эдийн засгийн хүндрэлтэй нөхцөл байдалтай холбоотойгоор олон судлаач,

мэргэжилтнүүд ялангуяа Орос улсын Эрхүүгийн Техникийн Их Сургууль,

“ИРГИРЕДМЕТ” хүрээлэнгээс санаачлан гаргасан драгаар ашигласан шороон ордын

нөөцийг шууд бус аргаар тооцоолох, түүний дотор олборлолтын явцад элс, металлын

хаягдлын тооцоонд тулгуурлан нөөц тооцоолох аргачлалыг амжилттай хэрэгжүүлж

байна. Драгаар ашиглах алтны үүсмэл шороон ордын нөөцийн тооцоонд,

олборлолтын дүнд тулгуурлан блок бүр дэх драгийн ашиглалтын залруулгын

коэффициентыг тооцож гаргах арга нэвтэрч эдийн засгийн үр ашигтай байх

хэсэглэлүүдийг тогтоосноор хүлээн зөвшөөрөгдсөн байна.

Бид драгаар олборлолт явуулсан онуудад түүний эфель, гааль бүхий овоолгоор

үүссэн үүсмэл шороон орд дахь алтны олборлолтоор драгийн технологийн хаягдлын

өгөгдлөөр агуулгын залруулгын коэффициентыг тооцоолох шаардлагатай тул зөвхөн

драгийн анхдагч болон 3-х ашиглалтаар драгаар ашигласан 17 блокийн олборлосон

анхдагч материал дээр үндэслэн нөөцийн тооцооны үнэлгээг хийсэн. Драгаар эхний

удаа буюу нэг дэх ашиглалтаар нийтдээ 34131.47мян.м 3 уулын цул /элс/ угааж,

12852.1кг металлыг олборлосон бөгөөд элс, металлын олборлолтын дүнг жилээр,

блокоор тус тус гаргаж нэгтгэн тооцсон өгөгдөл /хүснэгт-16/, ашиглалтын үеийн

геологи-маркшейдерийн өдөр тутам 10 хоног, сар, жилийн хэмжилтэд тулгуурлан

боловсруулалт, тооцооны ажлыг хийлээ. Олборлосон металлыг тухайн оны ашиглалт




98


хийгдсэн талбайн өдөр тутмын авсан металл болон блок дахь драгийн явалт бүрээр

металлын өгөгдлийг тооцож ашигласан.

Хойд хэсэгт уулын ажлын ашиглалтын тайлангийн зургаас харахад драгийн

он жилүүдийн ашиглалтын хүрээнээс хамааран 1-4 удаагийн давтан олборлолтоор

үүсмэл хурдсуудыг ашиглаж байсан байна.

Блокууд дахь драг олборлолтын үйл ажиллагаа нь үндсэндээ нэг удаа ордын

талбайг бүрэн ашигласан болон хоёр дахь удаагийн ашиглалт, 3-4-х удаа ашигласан

багахан хэмжээний талбайнууд өртөгдсөн болохыг драгийн ашиглалтын зураглалын

өгөгдлүүдээр ялгаж тогтоосон.

Ордын ашиглалтын байдлын маркшейдерийн хэмжилтийн тооцооны зургаас

харахад 1 удаагийн драгийн ашиглалт бараг бүх блокийн талбайн хүрээтэй давхцаж,

2 х удаагаа олборлолт хийгдсэн талбай харьцангуй бага байна.

Эхний ашиглалтын үр дүнг ордын драгийн ашиглалтын олборлолтын ажлын үр

дүнд тулгуурлан C-1-B-6 блокуудад 14%=0.14, В-7-С-17 блокуудад 27%=0.27 -ийн

металлын технологийн бодит алдагдлаар тооцоолж гаргасан. Драгийн нэг удаагийн

ашиглалтын давтамжийг анхдагч ашиглалт гэж тооцсон. Анхдагч ашиглалтын үр

дүнгээр блок нэг бүр дэх ашиглалтын коэффициентын / Элсний угаалтын, агуулгын

хорогдол, металл авалтын/ өгөгдлүүдийг оруулан тооцож 2-х удаагийн алтны дундаж

агуулгын залруулгын коэффициентын тооцоог гаргасан. 3-х удаагийн ашиглалтын

агуулгыг 2-х удаагийн ашигласан тооцооны дундаж агуулгын залруулгын

коэффициентыг хэрэглэх байдлаар тооцов.

2 дахь удаагаа ашиглах нөөцийн тооцоонд ашигласан тооцооны залруулгын

агуулгын Кр коэффициентыг тооцоолоход дараах томьёогоор тооцоолж гаргасан.

Кр=Kн/Кп*Kи (1)

Энд:, Кн-Угаалтын(намыв) коэффициент, Кп-Элсний угаагдлын коэффициент,

Ки-Металл авалтын коэффициент / технологийн туршилтын үр дүнгээр авсан тооцоо

84.54%/.

3 ба 4 дэхь удаагаа ашиглах нөөцийн тооцоонд ашигласан тооцооны

залруулгын коэффицент Кр-ыг тооцохдоо томьёо-1-ийн адил ашиглан тооцоолсон.




99


Дээрх томьёогоор тооцсон агуулгын залруулгын коэффициентоор анхны

ашиглалтын дундаж агуулгыг үржүүлэх байдлаар 2 дах удаа ашиглах талбайн

дундаж агуулгын тооцоолж, драгаар ашиглах нөөцийг тооцож гаргасан.

3 ба 4 дахь удаагийн драгаар ашиглах талбайн нөөцийн тооцоонд ашиглах

агуулгын залруулгын коэффициентын тооцоог гаргахдаа драгийн 2 ба 3 удаагийн

ашигласан туршилтын бөөн дээжлэлтийн үр дүнг ашигласан бөгөөд 1 удаагийн

ашиглалтыг зарим блокууд дээрх үр дүнг мөн хэсэгчилэн оруулав. Туршилтын бөөн

дээжийг сонгохдоо В-2-оос В-16 блок хүртэлх 2006-2010 онуудын блок бүрд

явагдсан драгийн 2 дахь ашиглалтын мөргөцгийн 1362.7 мян.м 3 элс, 221.7 кг алт,

3дахь ашиглалтын мөргөцгийн 290 мян.м 3 элс, 25кг алтны үр дүнгээр тооцож,

агуулгын залруулгын коэффициентыг 1-р томьёогоор тооцоолов. Туршилтын бөөн

дээжний үр дүнг доорхи хүснэгтээр харуулав. Хүснэгт-15. Мөн залруулгын агуулгын

тооцооллыг Хүснэгт-16-д тодорхой харуулав.

Хүснэгт-15. Драгийн 3 ба 4 дахь удаа болон зарим 1 дэхь удаагийн

ашиглалтын туршилтын бөөн дээжийн үр дүн.

Блок,

дугаар

Бөөн

дээжийн

дугаар

Драги

йн

явалт

Ашигла

лтын

жил

Талбай,

м2

Зузаан,

м

Нийт


алт, гр

Алт, гр

/Химийн

цэвэр/

Алт, кг

/Химийн

цэвэр/

Ажилсан

хоног

Элс,

мян.м3

Олборлолтын

дундаж агуулга,

мг/м3

Тооцоолсо

н дундаж

агуулга,

мг/м3

B-2 K2-B2 2 2009 5120.73 4.1 1995 1807.3 1.8 6 21.0 86 12

B-3 K2-B3 2 2009 42427.1 4.6 66372 60126.4 60.1 81 195.2 308 45

B-4

B-5

B-6

B-7

K2-B4

K2-B5

K2-B6

K2-B7

2

2

2

2

2008

2008

2008

2008

21494.2

25869.1

25550.4

43163.9

4.8

4.4

4.2

4.7

25610

39852

23525

36700

23200.1

36101.9

21311.3

33246.53

23.2

36.1

21.3

33.2

30

33

36

57

103.2

113.8

107.3

202.9

225

317

199

164

33

46

29

24

K3-B4

K3-B5

K3-B6

K3-B7

3

3

3

3

2008

2008

2008

2017

16666.4

3403.35

14759.2

15632.6

4.8

4.4

4.2

4.7

8951

1570

9487

7605

8108.7

1422.3

8594.3

6889.3695

8.1

1.4

8.6

6.9

17

4

21

16

80.0

15.0

62.0

73.5

101

95

139

94

15

14

20

14

B-8 K2-B8 2 2010 28449.7 4.4 10270 9303.593 9.3 23 125.2 74 11

B-9 K2-B9 2 2010 52277 3.9 17713 16046.207 16.0 51 203.9 79 11

B-10 K2-B10 2 2010 22853 4.0 9607 8702.9813 8.7 18 91.4 95 14

B-11 K2-B11 2 2010 20407.8 4.2 12833 11625.415 11.6 26 85.7 136 20

B-12 K1-B12 1 2006 36911.3 3.6 13646 12361.911 12.4 13 132.9 93 13

B-13 K1-B13 1 2006 32555.9 4.1 25045.6 22688.809 22.7 17 133.5 170 25

B-14 K1-B14 1 2006 34434.6 4.4 92376.4 83683.781 83.7 30 151.5 552 80

C-15 K1-C15 1 2006 60812.3 4.3 81002.7 73380.346 73.4 83 261.5 281 41

C-16 K1-C16 1 2007 29562 4.3 15727.26 14247.325 14.2 19 127.1 112 16

Тайлбар: K1-С15 Драгийн 1 дахь удаагийн ашиглалтын туршилтын бөөн дээж, түүний дугаар

K3-B6 Драгийн 2 дахь удаагийн ашиглалтын туршилтын бөөн дээж, түүний дугаар

K3-B7 Драгийн 3 дахь удаагийн ашиглалтын туршилтын бөөн дээж, түүний дугаар




100


Хүснэгт 16. Драгийн үүсмэл ордын нөөцийн блок дахь 2 дахь ашиглалтад нөөцөд авах тооцоонд хэрэглэх алтны дундаж агуулгын залруулгын Kр

коэффициентын тооцоо

Батлагдсан ордын нөөц 1 дэх ашиглалт /2020 оны байдлаар/ 2 дахь ашиглалтад нөөцөд авах тооцоо

Блок,

дугаар

Блокийн

талбай м2

Дундаж

зузаан, м

Дундаж

агуулга

мг/м3

Элс,

мян.м3

Метал, кг

Блокийн

талбай м2

Дундаж

агуулга

мг/м3

Элс,

мян.м3

Технолог

ийн

хаягдал,

%

Олборлос

он метал,

кг

Хаягдал

метал,

кг

/тооцоол

сон/

Нийт


Олборло

лтын

агуулга,

мг/м3

2дохоо

ашиглах

талбай

2 дахь

ашиглалты

н талбайн

элс

2 дах удаа

ашиглах

агуулга, мг/м3

Залруулг

ын коэ-т

тооцсон

агуулга,

мг/м3

Угаалтын

коэфф, Кн

Элсний

угаагдлын

коэфф, Кп

Метал

хаягдал,

Ки

Агуулгын

залруулгын

коэфф, Кр

2 дах удаа

ашиглах

агуулгаар

тооцсон

метал, кг

Залруулгын коэт

тооцсон

агуулгаар

тооцсон метал,

кг

C-1 35605.6 3.6 564 129.6 73.1 17720.7 231 129.6 13.0 29.9 3.9 33.8 261 21852.4 78.7 38 17 0.46 1.0 0.1446 0.0668 2.97 1.37

B-2 235196.2 4.1 846 658 556.7 63294.5 781 658.0 13.0 514.2 66.8 581.0 883 134805.2 552.7 128 133 1.0 1.0 0.1446 0.1509 70.57 73.66

B-3 227278.0 4.6 1669 1042.8 1740.4 71572.7 1182 1042.8 13.0 1233.0 160.3 1393.3 1336 72609.5 334.0 193 155 0.8 1.0 0.1446 0.1158 64.53 51.66

B-4 186175.2 4.8 1716 916.8 1573.2 41184.2 2215 916.8 13.0 2030.8 264.0 2294.8 2503 45609.4 218.9 362 528 1.5 1.0 0.1446 0.2109 79.24 115.58

B-5 179877.8 4.4 1722 807.8 1391 82968.9 1772 807.8 13.0 1431.7 186.1 1617.8 2003 86091.2 378.8 290 337 1.2 1.0 0.1446 0.1682 109.70 127.59

B-6 367655.7 4.2 1377 1541.8 2123.1 139117.7 1326 1541.8 27.0 2045.0 552.2 2597.2 1684 144610.2 607.4 244 298 1.2 1.0 0.1446 0.1769 147.94 180.97

B-7 328816.7 4.7 599 1569.3 940 51175.9 532 1569.3 27.0 834.2 225.2 1059.4 675 36581.5 171.9 98 110 1.1 1.0 0.1446 0.1630 16.78 18.92

B-8 356289.3 4.4 594 1559.4 926.3 134119.6 451 1559.4 27.0 703.7 190.0 893.7 573 112942.3 496.9 83 80 1.0 1.0 0.1446 0.1395 41.18 39.73

B-9 494767.0 3.9 518 1926.2 997.8 214908.8 363 1926.2 27.0 699.9 189.0 888.9 461 218723.0 853.0 67 59 0.9 1.0 0.1446 0.1288 56.92 50.71

B-10 456003.3 4.0 427 1825.2 779.4 133085.2 214 1825.2 27.0 390.3 105.4 495.7 272 136930.7 547.7 39 25 0.6 1.0 0.1446 0.0920 21.51 13.68

B-11 413512.7 4.2 492 1733.8 853 161573.1 164 1733.8 27.0 283.5 76.5 360.0 208 186056.1 781.4 30 13 0.4 1.0 0.1446 0.0610 23.46 9.90

B-12 338853.2 3.6 612 1219.3 746.2 168867.5 320 1219.3 27.0 389.8 105.2 495.0 406 208558.5 750.8 59 39 0.7 1.0 0.1446 0.0959 44.08 29.24

B-13 275481.4 4.1 414 1159.1 479.9 200935.6 215 1159.1 27.0 249.7 67.4 317.1 274 216487.0 887.6 40 26 0.7 1.0 0.1446 0.0956 35.11 23.20

B-14 248907.7 4.4 364 1136.1 413.5 201100.4 222 1136.1 27.0 251.8 68.0 319.8 281 196633.2 865.2 41 31 0.8 1.0 0.1446 0.1118 35.21 27.23

C-15 335793.0 4.3 358 2232.1 799.1 353037.0 109 2232.1 27.0 243.4 65.7 309.1 138 245800.2 1056.9 20 8 0.4 1.0 0.1446 0.0559 21.17 8.19

C-16 222980.7 4.3 297 1735.9 515.6 103575.8 79 1735.9 27.0 137.8 37.2 175.0 101 121800.5 523.7 15 5 0.3 1.0 0.1446 0.0491 7.64 2.59

C-17 180923.1 3.9 282 1012 285.4 18633.5 234 1012.0 27.0 236.7 63.9 300.6 297 58687.3 228.9 43 45 1.1 1.0 0.1446 0.1523 9.83 10.35

Нийт 4884117 684 22205.2 15193.7 2156871 527 22205.2 11705.4 2426.9 14132.3 2244778.0 9334.7 787.8 784.6




101


Хүснэгт 17. Драгийн үүсмэл ордын нөөцийн блок дахь 3 ба 4 дахь ашиглалтад нөөцөд авах тооцоонд хэрэглэх алтны дундаж агуулгын залруулгын Kр коэффициентын тооцоо ба урьдчилан тооцоолсон нөөц

Блок,

дугаар

2 дахь удаагийн олборлолтын үзүүлэлт

Блокийн

талбай, м2

Дундаж

агуулга

мг/м3

Элс

Метал,

кг

2 дахь туршилтын

ашигтлалтын бөөн дээж

Дундаж

агуулга

мг/м3

Элс,

мян.м3

Метал,

кг

Угаалтын

коэфф, Кн

Метал

хаягдал,

коэфф,

Ки

3 дахь ашиглалтад нөөцөд авах тооцоо 3 дахь туршилтын ашигтлалтын бөөн дээж ба 4 дэхь ашиглалтад нөөцөд авах тооцоо

Агуулгын


коэфф, Кр

3 дах удаа

ашиглах

агуулга,

мг/м3

Залруулг

ын коэ-т

тооцсон

агуулга,

мг/м3

3 дахь удаа

ашиглах

агуулгаар

тооцсон

метал, кг

Залруулгы

н коэфф-т

тооцсон

агуулгаар

тооцсон

метал, кг

Дундаж

агуулга

мг/м3

Элс,

мян.м3

Метал, кг Угаалтын

коэфф, Кн

Агуулгын


коэфф, Кр

Залруулгын

коэ-т тооцсон

агуулга,

мг/м3

Залруулгын

коэфф-т

тооцсон

агуулгаар

тооцсон

метал, кг

Үүсмэл ордын залруулгын Кр коэфф-т ашигласан агуулгаар тооцсон нөөцийн урьдчилсан

тооцоо

C-1 1.4 16 78.7 1.37 1.24

B-2 11536.9 729 47 34.5 324 6.5 1.8 0.44 0.14 0.06 47 47 2.2 2.2 73.7 2.2 115 600.0 75.87 68.74

B-3 83489.6 343 384 131.8 329 213.9 60.1 0.96 0.14 0.14 48 48 18.2 18.2 51.7 18.2 88 718.1 69.91 63.33

B-4 74988.7 476 360 171.2 340 79.8 23.2 0.71 0.14 0.10 49 49 17.7 17.7 95 85 8.1 0.3 0.04 4 0.33 115.6 17.7 0.33 182 663.9 133.60 121.03

B-5 62063.9 337 273 91.9 693 60.9 36.1 2.06 0.14 0.30 100 100 27.4 27.4 71 20 1.4 0.1 0.01 1 0.02 127.6 27.4 0.02 209 671.9 154.97 140.39

B-6 138888.2 300 583 175.2 127 196.0 21.3 0.42 0.14 0.06 18 18 10.7 10.7 82 105 8.6 0.6 0.09 8 0.80 181.0 10.7 0.80 135 1295.7 192.50 174.38

B-7 207418.1 151 975 146.9 180 215.6 33.2 1.20 0.14 0.17 26 26 25.4 25.4 86 80 6.9 0.5 0.07 6 0.48 18.9 25.4 0.48 33 1226.8 44.81 40.59

B-8 163365.1 101 719 72.6 95 115.0 9.3 0.94 0.14 0.14 14 14 9.8 9.8 39.7 9.8 37 1215.8 49.56 44.90

B-9 165850.9 133 647 85.8 74 255.0 16.0 0.55 0.14 0.08 11 11 6.9 6.9 50.7 6.9 35 1499.8 57.59 52.17

B-10 128754.9 136 515 69.8 113 90.0 8.7 0.83 0.14 0.12 16 16 8.4 8.4 13.7 8.4 19 1062.7 22.10 20.02

B-11 190271.1 150 799 119.6 104 130.0 11.6 0.70 0.14 0.10 15 15 12.1 12.1 9.9 12.1 13 1580.6 21.96 19.89

B-12 29.2 35 750.8 29.24 26.49

B-13 23.2 24 887.6 23.20 21.02

B-14 27.2 29 865.2 27.23 24.67

C-15 8.2 7 1056.9 8.19 7.42

C-16 2.6 4 523.7 2.59 2.35

C-17 10.4 41 228.9 10.35 9.38

Нийт 1226627.4 207 5302 1099.2 163 1362.7 221.4 138.8 138.8 86 290.0 25.0 1.63 784.6 138.84 1.63 56 14927.04 925.06 838.01

2 дахь удаа

ашиглах

метал, кг

3 дахь удаа

ашиглах

метал, кг

4 дахь удаа

ашиглах

метал, кг

Дундаж

агуулга,

мг/м3

Элс,

мян.м3

Метал, кг,

/шлихээр/

Метал, кг /

хими цэвэр/




102


VIII.5. Нөөцийн тооцооны зэрэглэл, үүсмэл ордын бүлгийг тогтоосон

үндэслэл

Өмнө хийгдсэн нарийвчилсан хайгуулын ажлын үр дүнгээр Туулын хэсгийн

татмын ордыг 2-р бүлгийн ордод хамааруулж байсан. Энэхүү ордыг драгаар бүхэлд

нь нэг удаа ашиглаж дууссан учир алтны тархац драгийн ашиглалтаар үүссэн хайрга

эфелийн овоолгод хүндийн хүчний баяжуулалтын процессоор өмнөхөөсөө эрс

өөрчлөлтөд орсон. Туул голын гольдрол үүсмэл алтны шороон орд нь ашигт

давхаргын зузаан болон өргөн тогтвортой биш, ашигт эрдсийн тархалт жигд бус,

дунд зэргийн гүнтэй, энгийн тогтоцтой, алт агуулсан хурдас нь угаасан овоолго

болох эфель, гаалиас бүрдэн тогтох ба өндөр агуулгатай хэсгүүдийг олборлож,

үлдсэн бага агуулгатай овоолго байх агаад үүсмэл ордын тархалтын хэмжээ

харьцангуй өргөн талбайд тархсан зэрэг үндэслэл болон нэлээд урт суналтай үүсмэл

орд болох тул Монгол Улсын “Хатуу ашигт малтмалын баялаг, ордын нөөцийн

ангилал”-г шороон ордод хэрэглэх аргачилсан зөвлөмжийн 3.1 дүгээр бүлэгт заасны

дагуу 3-р бүлэгт хамруулан үзэв. Драгийн ашиглалтаас үүссэн бидний тооцоолж

гаргасан үлдэгдэл нөөцийн зэргийг боломжтой зэрэгт шилжүүлэх нь зүйтэй гэж

үзэв.

VIII.6 Нөөцийн тооцоо

Нөөцийн тооцоог бодох хэсэглэлүүдийн талбайг компьютероор ArcGIS,

AutoCAD программыг ашиглан тодорхойлсон болно. Нөөцийн хэсэглэлүүдийн

талбайн хэмжээг доорх хүснэгтэд үзүүлэв.

Хүснэгт 18. Нөөцийн хэсэглэлүүдийн талбайг тодорхойлох

Д/д

Блок болон

хэсэглэлийн

дугаар

Хайгуулын шугам

Тооцоолсон талбай, м2

драгийн ашиглалтаар үүссэн үүсмэл ордын

1 C-2-1 ХШ-878-882 36766.21733

2 C-3-1 ХШ-882-886 124546.334

3 C-4-1 ХШ-886-888 139053.685

4 C-5-1 ХШ-888-890 126658.7407

5 C-6-1 ХШ-890-894 238696.3094

6 C-7-1 ХШ-894-897 201966.7077




103


7 C-8-1 ХШ-897-901 111948.8993

8 C-8-2 ХШ-897-901 211081.9772

9 C-9-1 ХШ-901-905 40459.62169

10 C-9-2 ХШ-901-905 234926.2404

11 C-10-1 ХШ-905-908 82103.87997

12 C-11-1 ХШ-908-912 87851.66972

13 C-12-1 ХШ-912-916 185816.8491

14 C-12-2 ХШ-912-916 34748.93161

15 C-14-1 ХШ-918-920 108721.2957

16 C-15-1 ХШ-920-924 111600.3138

Нийт ордын 2076947.673

Туул голын хамгаалалтын онцгой бүсийн

1 C-1 ХШ-878 13260.39801

2 C-2 ХШ-878-882 88854.07563

3 C-3 ХШ-882-886 71178.9974

4 C-4 ХШ-886-888 36286.99405

5 C-5 ХШ-888-890 28703.62065

6 C-6 ХШ-890-894 57753.5

7 C-7 ХШ-894-897 58352.8

8 C-8 ХШ-897-901 55506.3

9 C-9 ХШ-901-905 70663.5

10 C-10 ХШ-905-908 175317.3077

11 C-11 ХШ-908-912 34559.53

12 C-12 ХШ-912-916 130294.76

13 C-13 ХШ-916-918 58994.34

14 C-14 ХШ-918-920 52274.53

15 C-15 ХШ-920 89992.8

16 C-16 ХШ-924-930 101180.2

17 C-17 ХШ-930-942 122235.7883

Нийт Туул голын 1245409.442




104


Хүснэгт 19. “Туул голын гольдрол” драгийн ашиглалтаар үүссэн үүсмэл алтны шороон ордын нөөцийн тооцоо /Тогтоосон сорьц-905.9 /

ЕРӨНХИЙ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД ТЕХНОЛОГИЙН АЛДАГДЛААР ТООЦСОН НӨӨЦИЙН ТООЦОО Кс КОЭФФИЦИЕНТ АШИГЛАСАН НӨӨЦИЙН ТООЦОО

Нөөцийн

блок,

зэрэглэлий

н дугаар

Анхны

батлагдса

н блокийн

дугаар

Драг

олборлолты

н ходын

давтамж

Олборлолты

н дундаж

агуулга,

мг/м3

Тооцоон

ы дундаж

агуулга,

мг/м3

Блокий

н

дундаж

агуулга

Талбай, м2

Блокий

н

дундаж

зузаан,

м

Элс,

мян.м

3

Метал, кг

/Шлихээр

/

Метал,

кг

/Цэврээр

/

Олборлолты

н дундаж

агуулга,

мг/м3

Блокийн Kcзалруулгын

коэффициен

т

Тооцоон

ы дундаж

агуулга,

мг/м3

Талбай, м2

Блокий

н

дундаж

зузаан,

м

Элс,

мян.м

3

Метал, кг

/Шлихээр

/

Метал,

кг

/Цэврээр

/

2 324 47 9848.8 4.1 40.4 1.89 1.71 324 0.06 21 9848.8 4.1 40.4 0.84 0.76

B-2

1 883 128 26917.4 4.1 110.4 14.09 12.77 883 0.15 133 26917.4 4.1 110.4 14.71 13.32

C-2-1

Бүгд 36766.2 150.7 16.0 14.5 36766.2 150.7 15.5 14.1

Дундаж 96 4.1 93 4.1

2 329 48 82365.7 4.6 378.9 18.00 16.31 329 0.14 45 82365.7 4.6 378.9 17.24 15.61

B-3

1 1336 193 42180.6 4.6 194.0 37.48 33.96 1336 0.12 155 42180.6 4.6 194.0 30.01 27.18

C-3-1

Бүгд 124546.3 572.9 55.5 50.3 124546.3 572.9 47.2 42.8

Дундаж 88 4.6 75 4.6

1 2503 362 31168.5 4.8 149.6 54.15 49.05 2503 0.21 528 31168.5 4.8 149.6 78.99 71.55

B-4

2 340 49 78595.1 4.8 377.3 18.55 16.80 340 0.10 35 78595.1 4.8 377.3 13.26 12.01

C-4-1

3 95 14 29290.0 4.8 140.6 1.94 1.76 95 0.33 31 29290.0 4.8 140.6 4.41 4.00

Бүгд 139053.7 667.5 74.6 67.6 139053.7 667.5 96.7 87.6

Дундаж 101 4.8 131 4.8

1 2003 290 62219.2 4.4 273.8 79.28 71.82 2003 0.17 337 62219.2 4.4 273.8 92.21 83.53

B-5

2 693 100 61420.4 4.4 270.2 27.08 24.53 693 0.30 206 61420.4 4.4 270.2 55.77 50.52

C-5-1

3 71 10 3019.1 4.4 13.3 0.14 0.12 71 0.02 1 3019.1 4.4 13.3 0.02 0.02

Бүгд 126658.7 557.3 106.5 96.5 126658.7 557.3 148.0 134.1

Дундаж 173 4.4 241 4.4

1 1684 244 80507.5 4.2 338.1 82.36 74.61 1684 0.18 298 80507.5 4.2 338.1 100.75 91.27

B-6

2 127 18 146536.0 4.2 615.5 11.31 10.25 127 0.06 8 146536.0 4.2 615.5 4.79 4.34

C-6-1

3 82 12 11652.7 4.2 48.9 0.58 0.52 82 0.80 65 11652.7 4.2 48.9 3.21 2.90

Бүгд 1893 238696.3 1002.5 94.3 85.4 238696.3 1002.5 108.7 98.5

Дундаж 85 4.2 98 4.2

1 675 98 16452.3 4.7 77.3 7.55 6.84 675 0.16 110 16452.3 4.7 77.3 8.51 7.71

B-7

2 180 26 159050.0 4.7 747.5 19.49 17.66 180 0.17 31 159050.0 4.7 747.5 23.33 21.13

C-7-1

3 86 12 26464.3 4.7 124.4 1.55 1.40 86 0.48 41 26464.3 4.7 124.4 5.10 4.62

Бүгд 201966.7 949.2 28.6 25.9 201966.7 949.2 36.9 33.5

Дундаж 27 4.7 39 4.7

1 573 83 85900.2 4.4 378.0 31.32 28.37 573 0.14 80 85900.2 4.4 378.0 30.22 27.38

B-8

2 95 14 15913.6 4.4 70.0 0.96 0.87 95 0.14 14 15913.6 4.4 70.0 0.96 0.87

C-8-1

3 95 14 10135.1 4.4 44.6 0.61 0.55 95 0.14 14 10135.1 4.4 44.6 0.61 0.55

Бүгд 111948.9 492.6 32.9 29.8 111948.9 492.6 31.8 28.8

Дундаж 60 4.4 58 4.4

1 573 83 80522.4 4.4 354.3 29.36 26.60 573 0.14 80 80522.4 4.4 354.3 28.33 25.66

B-8

2 95 14 116218.9 4.4 511.4 6.99 6.34 95 0.14 14 116218.9 4.4 511.4 6.99 6.34

C-8-2

3 95 14 14340.6 4.4 63.1 0.86 0.78 95 0.14 14 14340.6 4.4 63.1 0.86 0.78

Бүгд 211082.0 928.8 37.2 33.7 211082.0 928.8 36.2 32.8

Дундаж 36 4.4 35 4.4

C-9-1 B-9 1 461 67 40459.6 3.9 157.8 10.53 9.54 461 0.13 59 40459.6 3.9 157.8 9.38 8.50




105


C-9-2

C-10-1

C-11-1

C-12-1

C-12-2

C-14-1

C-15-1

Нийт орд

Бүгд 40459.6 157.8 10.5 9.5 40459.6 157.8 9.4 8.5

Дундаж 60 3.9 54 3.9

1 461 67 175328.8 3.9 683.8 45.63 41.33 461 0.13 59 175328.8 3.9 683.8 40.65 36.82

B-9

2 74 11 59597.5 3.9 232.4 2.47 2.24 74 0.08 6 59597.5 3.9 232.4 1.37 1.24

Бүгд 234926.2 916.2 48.1 43.6 234926.2 916.2 42.0 38.1

Дундаж 48 3.9 42 3.9

1 272 39 82103.9 4.0 328.4 12.90 11.68 272 0.14 38 82103.9 4.0 328.4 12.49 11.31

Бүгд 82103.9 328.4 12.9 11.7 82103.9 328.4 12.5 11.3

Дундаж 36 3.9 34 3.9

87851.6697

87851.6697

В-11 280 40

4.2 369.0 14.94 13.53 280 0.14 40

4.2 369.0 14.94 13.53

2

2

Бүгд 87851.7 369.0 14.9 13.5 87851.7 369.0 14.9 13.5

Дундаж 37 4.2 37 4.2

B-12 1 406 59 185816.8 3.6 668.9 39.27 35.58 406 0.10 39 185816.8 3.6 668.9 26.05 23.60

Бүгд 185816.8 668.9 39.3 35.6 185816.8 668.9 26.1 23.6

Дундаж 53 3.6 35 3.6

1 406 59 32316.5 3.6 116.3 6.83 6.19 406 0.10 39 32316.5 3.6 116.3 4.53 4.10

B-12

2 406 59 2432.4 3.6 8.8 0.51 0.47 406 0.10 39 2432.4 3.6 8.8 0.34 0.31

Бүгд 34748.9 125.1 7.3 6.7 34748.9 125.1 4.9 4.4

Дундаж 53 3.6 35 3.6

B-14 1 552 80 108721.3 4.4 478.4 38.18 34.59 552 0.14 80 108721.3 4.4 478.4 38.18 34.59

Бүгд 108721.3 478.4 38.2 34.6 108721.3 478.4 38.2 34.6

Дундаж 72 4.0 72 4.0

C-15 1 281 41 111600.3 4.3 479.9 19.50 17.66 281 0.14 41 111600.3 4.3 479.9 19.50 17.66

Бүгд 111600.3 479.9 19.5 17.7 111600.3 479.9 19.5 17.7

Дундаж 37 4.3 37 4.3

Бүгд 2076947.7 8845.2 636.3 576.4 2076947.7 8845.2 688.5 623.7

Дундаж 65 4.2 71 4.2




106


MV-000175

VIII.7. Нөөцийн тооцооны үр дүн

MV-000175 тоот ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй “Туул голын гольдрол” нэртэй

алтны үүсмэл шороон ордын нөөцийн тооцоог ОХУ-ын Эрхүү хотын Техникийн Их

Сургууль, “ИРГИРЕДМЕТ” хүрээлэнгийн эрдэмтдийн сүүлийн үед гаргасан драгийн үүсмэл

ордын нөөцийн үнэлгээнд хэрэглэж байгаа шинэ аргачлалын дагуу технологийн хаягдал

болон блок дахь дундаж агуулгын залруулгын коэффициент ашиглан 2 аргачлалаар тооцож

үзэхэд зөрүү маш бага буюу 10% бага байна. Ордын нөөцийг драгийн ашигласан давтамжаар

нь блок тус бүрийн дундаж агуулгын залруулгын коэффициент ашиглан уламжлалт бус

хөндлөнгийн аргаар тооцоолж боломжтой С нөөцийн зэрэглэлийн 16 хэсэглэлд, 71 мг/м 3

дундаж агуулгатай, 8845.2 мян.м 3 элс, шлихээр 688.5 кг, хими цэврээр 623.7 кг алтны

үйлдвэрлэлийн нөөц байгааг тогтоолоо. Ордын хөндөгдөөгүй талбайг Өгөөмөр тосгоны

харалдаа В-10 /өмнөх дугаар/ блокийн голын арлын хэсэгт маркшейдрийн хэмжилтээр

тогтоогдсон бөгөөд нийт тусгай зөвшөөрлийн талбайн хүрээнд 7082.0 мян.м3 элс, 141.2 кг

хими цэвэр алт бүхий илрүүлсэн баялгийг тооцооллоо.

Туул голын онцгой хамгаалалттай бүсэд нийт 17 блокийн 1245.409 мян.м2 талбайд

боломжтой зэрэглэлийн 4883.5 мян.м 3 элс, 521.3 кг геологийн нөөц тооцооллоо. Хүснэгт-19

№

Хүснэгт 20. Туул голын гольдрол алтны үүсмэл шороон ордын нөөцийн тооцооны нэгтгэл

Нөөцийн

зэрэглэл,

хэсэглэлий

н дугаар

Хайгуулын

шугам

Зузаан

Хөрс

, м

Элс

, м

Талбай,

м2

Алтны

дундаж

агуулга

, мг/м3

Хөрс,

мян.м3

Эзлэхүүн

Элс,

мян.м3

1. Драгийн ашиглалтаар үүссэн үүсмэл ордод тооцоолсон нөөц /Сорьц-905.9 /

Шли

хээр

Алт, кг

Химий

н цэвэр

1 C-2-1 ХШ-878-882 4.1 36766.2 93 150.7 15.5 14.1

2 C-3-1 ХШ-882-886 9.5 4.6 124546.3 75 177.48 572.9 47.2 42.8

3 C-4-1 ХШ-886-888 4.8 139053.7 131 667.5 96.7 87.6

4 C-5-1 ХШ-888-890 6.5 4.4 126658.7 241 246.98 557.3 148.0 134.1

5 C-6-1 ХШ-890-894 5.0 4.2 238696.3 98 238.7 1002.5 108.7 98.5

6 C-7-1 ХШ-894-897 4.7 201966.7 39 949.2 36.9 33.5

7 C-8-1 ХШ-897-901 10 4.4 111948.9 58 335.85 492.6 31.8 28.8

8 C-8-2 ХШ-897-901 4.4 211082.0 35 928.8 36.2 32.8

9 C-9-1 ХШ-901-905 3.9 40459.6 54 157.8 9.4 8.5

10 C-9-2 ХШ-901-905 3.9 234926.2 42 916.2 42.0 38.1

11 C-10-1 ХШ-905-908 10 3.9 82103.9 34 164.21 328.4 12.5 11.3

12 C-11-1 ХШ-908-912 4.2 87851.7 37 369.0 14.9 13.5

13 C-12-1 ХШ-912-916 3.6 185816.8 35 668.9 26.1 23.6

14 C-12-2 ХШ-912-916 3.6 34748.9 35 125.1 4.9 4.4

15 C-14-1 ХШ-918-920 4.0 108721.3 72 478.4 38.2 34.6

16 C-15-1 ХШ-920-924 4.3 111600.3 37 479.9 19.5 17.7

Нийт 1.6 4.2 2076947.7 71 1163.21 8845.2 688.5 623.7

2. Туул голын онцгой хамгаалалтын бүс дэх боломжтой C зэрэглэлийн нөөц /Сорьц-905.9 /




107

Үүсмэл ордын нийт

нөөц


MV-000175

1 C-1 ХШ-878 4.5 13260.4 173 58.13 10.0 9.1

2 C-2 ХШ-878-882 4.3 88854.1 145 382.1 55.5 50.2

3 C-3 ХШ-882-886 4.5 71179.0 211 320.3 67.5 61.1

4 C-4 ХШ-886-888 5.0 36287.0 138 181.0 24.9 22.6

5 C-5 ХШ-888-890 4.5 28703.6 102 130.5 13.4 12.1

6 C-6 ХШ-890-894 4.1 57753.5 165 234.1 38.6 35.0

7 C-7 ХШ-894-897 4.3 58352.8 101 248.8 25.0 22.7

8 C-8 ХШ-897-901 4.0 55506.3 111 219.7 24.5 22.2

9 C-9 ХШ-901-905 3.5 70663.5 116 250.5 29.0 26.3

10 C-10 ХШ-905-908 3.1 175317.3 147 544.3 80.0 72.4

11 C-11 ХШ-908-912 3.1 34559.5 80 106.1 8.5 7.7

12 C-12 ХШ-912-916 3.6 130294.8 122 469.1 57.2 51.8

13 C-13 ХШ-916-918 4.4 58994.3 73 261.7 19.2 17.4

14 C-14 ХШ-918-920 4.7 52274.5 50 247.1 12.3 11.2

15 C-15 ХШ-920 4.0 89992.8 90 360.0 32.4 29.4

16 C-16 ХШ-924-930 3.9 101180.2 108 394.6 42.5 38.5

17 C-17 ХШ-930-942 3.9 122235.8 74 475.5 35.0 31.7

Нийт 4.1 1245409.4 114 4883.5 575.5 521.3

Боломжтой С

зэрэглэлийн нөөц

1.6 4.2 2076947.7 70.5 1163.21 8845.2 688.5 623.7

Туул голын онцгой

хамгаалалтын бүс дэх С


4.1

1245409.44

2

114 4883.5 575.5 521.3

Илрүүлсэн P1


4.2 1695302.2 20 7082.0 155.8 141.2




108


MV-000175

Зураг 17. Туул голын гольдрол алтны үүсмэл шороон ордын нөөцийн дэвсгэр тойм зураг




109


MV-000175

IX. АШИГТ МАЛТМАЛЫН ОРДЫН УУЛ-ТЕХНИКИЙН НӨХЦӨЛ, УРЬДЧИЛСАН

ТЕХНИК ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮНЭЛГЭЭ

IX.1 Чулуулгийн физик, механик шинж чанар

Заамарын дүүргийн талбайн ихэнх хэсгийг давхарга зүйн хуримтлал эзлэх бөгөөд

протерозойгоос мезо-кайнозойн үеийг хүртэлх насны заагийг хамарсан, гол төлөв терриген

гаралтай хурдас үүссэн байдаг. Гарал үүслийн хувьд ихэвчлэн пролювиаль, аллювиаль -

пролювиаль, нуурын аллювиаль гаралтай улаан өнгөтэй хэмхдэст шавранцар, бага хэмжээний

элс, хайрга, хайрганцраас тогтоно. Сул чулуунууд нь ихэнхдээ өгөршиж хэврэгшсэн байх ба

хувирмал элсэн чулуу, занарын үйрмэгүүд ногоовтор шаварлаг болтлоо хувирсан нь элбэг

байдаг. Дээд плиоцены хурдас нь дунд-дээд плиоцены хурдсыг эсвэл доод цэрдийн хурдсыг

хучиж тогтсон байна. Плиоцены тектоник идэвхжил сулран тогтвортой болсон үед хуурай

халуун уур амьсгал зонхилж улаан өнгийн өгөршлийн гадаргуу үүссэн гэж үздэг. Заамарын

алтны дүүрэгт 20 гаруй алтны үүсмэл шороон орд илэрсэн бөгөөд тэдгээрээс 4 нь томоохон

орд бөгөөд үүний нэг нь Туулын голдрил орд юм. Туул голын голдрилын алтны үүсмэл

шороон

ордын олборлолтын уул-техникийн нөхцөлийг тодорхойлох, элс ба хөрсний

физик-механик шинж чанарыг Туул голын хөндийд зэргэлдээ орших ордуудаас авч

хэрэглэв.

Хүснэгт 21 Элс ба хөрсний физик-механик шинж чанар

Нэр

Хувийн

Налуугийн өнцөг,

Чийг Эзлэхүүн

Шүүрэлтийн Сийрэгжилтийн Чулуулгийн

жин

градус

г/см 3 шил,%

коэффициент коэффициент зэрэглэл

Нягт Сэвс Хуурай Устай

Хөрс 2.16 6.46 1.71 1.33 47 43 0.99 1.4 III-IV

Элс 1.92 4.8 2.02 1.83 42 38 1.3 1.4 IV

Эх сурвалж: “Алтандорнод Монгол” ХХК-ийн лабораториор хийлгэсэн

туршилтын дүн. Туршилтын үр дүнгээр элс нь бул чулуужилтгүй ба хамгийн их бул

чулуужилт нь 6.7% хэтрэхгүй болохыг тогтоосон байна.

IX.2 Ордын ашиглалтын систем

Ордын алт агуулсан элсний давхарга нь дунджаар 4.45 м, 2.5-3.2 градусын

налуутай, хэвтэш маягийн, баруун хойноос зүүн урагш сунаж тогтсон жалгын алтны

үүсмэл шороон орд юм. “Монголросцветмет” ХХК туул голын гольдролын алтны үүсмэл

шороон ордод өмнөх жилүүдэд 250 ДС маркийн драгаар элс олборлолтын ажлыг явуулж

байсан.Энэ бол драгны нүсэр овор хэмжээ, тоног төхөөрөмжийн өндөр үнэ, тээвэрлэх,

угсрах ажил хөдөлмөр зарцуулалт их шаарддаг зэрэг хүчин зүйлүүд юм. Драг ажи ллахын

тулд ордын өргөн тодорхой хэмжээнээс багагүй байхаас гадна ордын гүний хувьд мөн адил

драгны тухайн төрөлд тохирч байх ёстой байдаг. Драгны мөргөцөгт усны түвшинг тогтмол




110


MV-000175

нэг хэмжээнд хадгалж байх шаардлагатай тул чулуулгийн өөр хоорондын ус нэвтрүү лэх

чанар ихээхэн зөрүүтэй байх нь муу үр дагавар ихтэй байдаг.

Хүснэгт 22 Ордын гүнээс хамаарсан драг хэрэглэх нөхцөл

Драгны

утгуурын

багтаамж,

л

Хоосон чулуулгийг тооцоогүй ордын зузаан, м

нийт

Усанд

дээрх

mаx

Усан доорх

ашиглалтын үеийн min

зун

Хөндийн

зөвшөөрөгдөх

налуу

Драгны

уурхайд

ирэх

цэвэр

усны

урсгалын

хамгийн

бага

хэмжээ,

л/с

Орд дахь

хайрган

чулууны

хамгийн том

хэмжээ, мм

80 7 1 6 2.4 2.9 0.025 50 300

150 10-11 2 8-9 2.6 3.4 0.02 100 400

250 15.5 3.5 12 3.3 4.2 0.015 150 600

380 34 4 30 4.8 5.6 0.01 200 700

400 19 2 17 4.7 5.6 0.01 200 800

600 60 10 50 5.7 7 0.01 250 1000

өвөл

Хүснэгт 23 Драг хэрэглэх нөхцөл

Утгуурын

багтаамж, л

Уурхайн хамгийн

бага өргөн, м

Уснаас ил

хажуугийн хамгийн

их өндөр, м

Орд дахь

уулын цулын

нөөц, сая.м3

Драгны ажлын

шаардлагатай

хангагдсан байдал,

жил

Дунд зэргийн гүний утгалттай драг

50-100 15-40 0.5 0.5-0.8 5 хүртэл

150 50 0.5-2.5 3-5 8-10

210 5 1.5-4 12-15 10-12

250 60-70 3 12-15 12-15

380 70-75 2.5-5 18-23 12-15

Гүн утгалттай драг

380 90 5-6 18-23 12-15

600 110-120 10 хүртэл 30 15-25




111


MV-000175

Зураг 18. Драгын олборлолт

Хүснэгт 24 Ашиглалтын технологийн систем

Ашиглалтын систем Үндсэн ажил Технологийн процесс

Драглайн

Хөрс хуулалт

- Ухах

- Шидэх (Гадаад ба дотоод овоолго)

Драг

Элс олборлолт

- Ухах

- Угаах үйлдвэр




112


MV-000175

Зураг 19 Ил уурхайн технологийн схем




113


MV-000175

д/д

Хүснэгт 25 Драгаар элс олборлох үеийн тооцооны хэмжигдэхүүнүүд

Параметрүүд

Усан

дээрх

хэмжээ

Усны

ёроол дахь

хэмжээ

Гүний үзүүлэлтүүд

4м 5м 6м 7м

1 Драгийн хутгах, R,м 56,7 55,6 53,9 53,4 52,8 52,2

2

3

90-180 0 -р мөргөцөгт эргэх үеийн хамгийн бага

өргөн, В I бага, м

Хэвийн нөхцөлд мөргөцөгт эргэх үеийн

зөвшөөрөгдөх хамгийн бага өргөн, В II бага, м

61,2 60,0 58,3 57,8 57,2 56,6

55,9 54,8 53,2 52,7 52,1 51,5

4 Нэг явалтаар ашиглах хамгийн их өргөн, В их, м 106,9 104,9 101,7 100,7 99,6 98,5

5

6

Нэг явалтаар хамгийн их бүтээлтэй ажиллах

боломжит өргөн, В ха/их, м

Хутгах гинжний хананд үүсэх налуугийн өнцөг,

град

63,5 62,3 60,4 60,0 59,1 58,5

- - 65 63 61 59

7 Драгийн алхам, а, м - - 4,7 4,3 4,0 3,7

IX.2.1. Ил уурхайн ашиглалтын системийн үндсэн хэмжээс

Ил уурхайн үндсэн хэмжээснүүдийг тухайн бүс нутагт олборлогдож байгаа уурхайн

туршлага мөн өмнөх онуудад ашиглаж байсан туршлагаас үндэслэн тогтоолоо.

Ил уурхайн доголын өндөр: Ил уурхайн хөрс хуулалтын ажлыг Драглайнаар гүйцэтгэх

бөгөөд доголын өндөр хучаас хөрсний зузаанаар тодорхойлогдоно.

Ил уурхайн доголын хажуугийн өнцөг: Ажлын доголын хажуугийн өнцгийг чулуулгийн

шинж чанар, аюулгүй ажиллагаа зэргийг тооцож 59-65 градус байхаар тооцсон.

Дотоод овоолгын өндөр: Хучаас хөрсний чулуулгийн шинж чанар болон тогтворжилт

мөн өмнөх туршлагаас үндэслэн дотоод овоолгын өндрийг 20 м байхаар тооцсон.

Дотоод овоолгын хажуугийн өнцөг: Овоолгод орших чулуулгийн дотоод үрэлтийн

өнцөг 30 о бөгөөд чулуулгийн дотоод үрэлтийн өнцгийн өөрчлөлтийг тооцох шилжүүлгийн

коэффициент шилжүүлэн тооцоход 23 о байна.




114

Хучаас

Давхарга

Хучаас

Давхарга

Шлих

Цэвэр

м3

м3

м3

мян.м3

Шлих

Цэвэр

Хөрсний хэмжээ, мян.м3

мян.м3

мг/м3

Шлих

Цэвэр


Х ү с н э г т 26 Ү й л д в э р л э л и й н н ө ө ц и й н т о о ц о о н и й н э г т с э н х ү с н э г т

№

Блокын

дугаар

Блокын

талбай

Блокын

дундаж

агуулга

Геологийн нөөц

Зузаан, Эзэлхүүн, мян.м3

м

Металлын нөөц,

кг

Хувь

Таазны

бохирдо

л

Бохирдол

Улны

бохирдо

л

Нийт

бохирдол

Хувь

Хаягдал

Элс

Металл

Үйлдвэрлэлийн нөөц

Элсний

хэмжээ

Блокын

дугаар

Дундаж

агуулга

Сорьц 905.9

Металл

хэмжээ,

кг

м2

мг/м3

%

%

1 C-2-2 36766.2 93.0 4.1 150.7 15.5 14.1 4.9 7.35 7.4 2 3.014 0.3 0.3 C-2-2 155.0 89.13 15.2 13.8

2 C-3-2 124546.3 75.0 9.5 4.6 177.48 572.9 47.2 42.8 5.0 3.7 24.91 28.6 2 11.46 0.9 0.9 C-3-2 160.3 590.1 71.08 46.3 41.9

3 C-4-2 139053.7 131.0 4.8 667.5 96.7 87.6 4.2 27.81 27.8 2 13.35 1.9 1.8 C-4-2 682.0 125.88 94.8 85.8

4 C-5-2 126658.7 241.0 6.5 4.4 246.98 557.3 148.0 134.1 5.9 7.6 25.33 32.9 2 11.15 3.0 2.7 C-5-2 225.2 579.1 226.94 145.0 131.4

5 C-6-2 238696.3 98.0 5.0 4.2 238.70 1002.5 108.7 98.5 5.7 9.5 47.74 57.3 2 20.05 2.2 2.0 C-6-2 201.5 1039.7 92.84 106.5 96.5

6 C-7-2 201966.7 39.0 4.7 - 949.2 36.9 33.5 4.3 40.39 40.4 2 18.98 0.7 0.7 C-7-2 970.6 33.82 36.2 32.8

7 C-8-1 111948.9 58.0 10.0 4.4 335.85 492.6 31.8 28.8 5.9 6.7 22.39 29.1 2 9.852 0.6 0.6 C-8-1 316.6 511.9 55.14 31.2 28.2

8 C-8-2 211082 35.0 4.4 - 928.8 36.2 32.8 4.5 42.22 42.2 2 18.58 0.7 0.7 C-8-2 952.4 33.75 35.5 32.1

9 C-9-1 40459.6 54.0 3.9 - 157.8 9.4 8.5 5.1 8.09 8.1 2 3.156 0.2 0.2 C-9-1 162.7 51.19 9.2 8.3

10 C-9-3 234926.2 42.0 3.9 - 916.2 42.0 38.1 5.1 46.99 47.0 2 18.32 0.8 0.8 C-9-3 944.9 39.52 41.2 37.3

11 C-10-1 82103.9 34.0 10.0 3.9 164.21 328.4 12.5 11.3 6.0 3.3 16.42 19.7 2 6.568 0.3 0.2 C-10-1 151.1 341.5 32.42 12.3 11.1

12 C-11-1 87851.7 37.0 4.2 369.0 14.9 13.5 4.8 17.57 17.6 2 7.38 0.3 0.3 C-11-1 379.2 34.89 14.6 13.2

13 C-12-1 185816.8 35.0 3.6 668.9 26.1 23.6 5.6 37.16 37.2 2 13.38 0.5 0.5 C-12-1 692.7 33.39 25.6 23.1

14 C-12-2 34748.9 35.0 3.6 125.1 4.9 4.4 5.6 6.95 6.9 2 2.502 0.1 0.1 C-12-2 129.5 33.29 4.8 4.3

15 C-14-2 108721.3 72.0 4 478.4 38.2 34.6 4.5 21.74 21.7 2 9.568 0.8 0.7 C-14-2 490.6 69.12 37.4 33.9

16 C-15-3 111600.3 37.0 4.3 479.9 19.5 17.7 4.7 22.32 22.3 2 9.598 0.4 0.4 C-15-3 492.6 35.21 19.1 17.3

Нийт 2076947.5 71.0 8.2 4.2 1,163.21 8,845.20 688.5 623.9 5.0 30.9 415.39 446.3 2 176.9 13.8 12.5 1,054.61 9,114.57 67.08 674.7 611.4




115


IX.2.2 Уурхайн хүчин чадал, ажиллах горим

Туул голын гольдролын алтны үүсмэл шороон орд 2021 оны 4 сараас эхлэн ажиллана.

Уулын ажил хоногт 2 ээлжээр, ээлжийн үргэлжлэх хугацаа 12 цаг байна. Монгол улсын

хөдөлмөрийн хуульд заасны дагуу жилд амрах баяр ёслолын хоногийг тооцлоо. Уурхай 4-11 сарын

хооронд ажиллах бөгөөд 4 сарын 15-г хүртэл бэлтгэл ажил (хөрс хуулах ба бусад) хангагдах тул

Драг 4-р сард 15 хоног ажиллахаар тооцлоо. Уурхай 4-11 сарын хооронд 202 хоног ажиллахаар

тооцлоо.

№ Сар Сарын хоног Баяр ёслол

Хүснэгт 27 Уурхайн ажиллах горим

Бэлтгэл ажил болон

засвар үйлчилгээ

Сард ажиллах хоног

1 4 30 - 15 15

2 5 31 - 3 28

3 6 30 1 3 26

4 7 31 5 3 23

5 8 31 - 3 28

6 9 30 - 3 27

7 10 31 - 3 28

8 11 30 - 3 27

Нийт 8 244 6 36 202

IX.2.3 Уулын ажлын календарчилсан төлөвлөгөө

Хөрс хуулалт

Хөрс хуулалтын ажлыг ЭШ6/45 маркийн драглайнаар гүйцэтгэнэ. Уурхай нийтдээ 5 блок дээр

1054.61 мян.м 3 хөрс хуулалтын ажил хийнэ. Ашиглалтын жилүүдэд хөрс хуулалтыг жигд явуулах

шаардлагатай. Доорх хүснэгтэд хөрс хуулалтын календарь төлөвлөлтийг үзүүлэв.




116

Уулын цул мян.м3

Метал, шлихээр

Ашиглалтын

жил

Хөрсний хэмжээ,

мян.м3

мян.м3

мг/м3

Шлих

Шлих

Цэвэр


Хүснэгт 28 Уулын ажлын календарь төлөвлөлт

Элсний

хэмжээ

Дундаж

агуулга

(шлих)

Металл

хэмжээ,

кг

Металл

авалт

Металл

хэмжээ,

кг, метал

авалтын

дараах

Бүтээгдэхүүн

хэмжээ, кг

%

1

154.61 983.20 57.51

56.55 85.54

48.37

43.82

2

100.00 1,433.77 39.92

57.23 85.54

48.96

44.35

3

100.00 1,107.60 45.48

50.37 85.54

43.09

39.03

4

100.00 1,457.58 45.72

66.64 85.54

57.00

51.64

5

100.00 970.61 37.26

36.16 85.54

30.93

28.02

6

100.00 1,030.19 103.40

106.53 85.54

91.12

82.55

7

100.00 697.43 207.96

145.04 85.54

124.07

112.39

8

100.00 709.77 133.52

94.77 85.54

81.06

73.43

9

100.00 586.35 78.89

46.26 85.54

39.57

35.84

10

100.00 138.08 110.01

15.19 85.54

12.99

11.77

Нийт 1054.6

9,114.57 74.03

674.7 85.54

577.16

522.85

1,800.00

160.00

1,600.00

1,400.00

1,200.00

1,000.00

800.00

600.00

400.00

200.00

140.00

120.00

100.00

80.00

60.00

40.00

20.00

-

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ашиглалтын жилүүд

-

Элсний

хэмжээ

Хөрсний хэмжээ, мян.м3

Шлих




117


График 1 Уулын ажлын календарь төлөвлөлт

Элс олборлолт Элс олборлолтын ажлыг 250 дс маркийн драгаар гүйцэтгэнэ. Уурхай

9,114.57 мян.м 3 элс олборлохоор байна. Ашиглалтын эхний сар буюу 4-р сард бэлтгэл ажил явагдах

тул Драгийн үйл ажиллагаа 4 сарын 15-с эхлэх бөгөөд тухайн сар хамгийн бага олборлолт

явуулахаар байна.

Ил уурхайн тоног төхөөрөмжийн бүрдэл Туул голын гольдролын алтны үүсмэл шороон

ордын ашиглалтын хугацаанд нийт 1054.6 мян.м 3 хөрс хуулж, 9,114.57 мян.м 3 элс олборлох ба хөрс

хуулалтын дундаж коэффициент 0.1 м 3 /м 3 байна. Хөрс хуулалтад ЭШ-6/45 драглайн, элс

олборлолтод №250 ДС маркийн драг, нөхөн сэргээлт болон бусад туслах ажилд утгуурт ачигч,

автосамосвал бульдозер тус тус ажиллана.

Хүснэгт 29 Ил уурхайн тоног төхөөрөмжүүдийн бүрдэл

Үзүүлэлт Зориулалт Марк Хүчин чадал Тоо хэмжээ

Драглайн Хөрс хуулалт ЭШ6/45 6 м 3 1

Драг Элс олборлолт Драг-250 ДС 250 1

Экскаватор Туслах ажил R-924B 3.3 м 3 2

Автосамосвал Туслах ажил HOWO 20 тн 2

Бульдозер Туслах ажил D9 9.92м 3 1






118


Зураг 20 Ил уурхайн технологийн схем

Драглайны тооцоо: Драглайн 6/45 нь хөрс хуулалтын ажилд ажиллах бөгөөд төслийн нийт

хугацаанд 3264.1 мян.м 3 хөрс хуулалтын ажил гүйцэтгэнэ.

Хүснэгт 30 Хөрс хуулалтад ажиллах драглайн 6/45-ийн бүтээлийн тооцоо

№ Үзүүлэлт Нэгж Утга

1 Ажлын мөцлөгийн хугацаа сек 60.0

2 Утгуурын багтаамж м 3 6

3 Утгуур дүүргэлтийн коэффициент - 0.9

4 Хөрсний эзлэхүүн жин ээлж 2.0

5 Сийрэгжилтийн коэффициент хоног 29.0

6 Техникийн цагийн бүтээл м3 6.0

7 Цаг ашиглалтын коэффициент - 0.90

8 Ээлжийн үргэлжлэх хугацаа тн/м 3 1.7

9 Ээлжийн бүтээл - 1.3

10 Ээлжийн тоо - 0.83

11 Хоногийн бүтээл - 0.86

12 Техникийн бэлэн байдлыг тооцох коэффициент м 3 /цаг 332.3

13 Зөөвөр нүүдэл тооцох коэффициент - 0.85

14 Жилд ажиллах хоног хоног 202

15 Жилийн бүтээл м 3 /ээлж 2824.6

Хүснэгт 31 ЭШ маркийн экскаваторуудын техникийн үзүүлэлтүүд

д/д Үзүүлэлт Хэмжих Тэмдэглэгээ Экскаваторууд




119


нэгж

ЭШ ЭШ10/60 ЭШ10/70 ЭШ6/45

11/70

1 Хамгийн өндөр асгалт м Нр max 27,5 21,0 27,5 19,5

2 Асгалтын хамгийн их м Rp 66,5 57,0 66,5 42,0

радиус

3 Хамгийн их хутгалтын гүн м R r max 35 35 35 22

4 Хутгалтын хамгийн их м Rч max 66,5 57,0 66,5 42,0

радиус

5 Алхалтын үеийн хамгийн град +-10 +-10 +-10 +-10

их налуу

6 Хөрсөн дээр Ажлын үед кгс/см 2 0,97 0,85 0,95 0,59

дарах Алхалтын кгс/см 2 1,56 1,2 1,55 0,1

дундаж

даралт

үед

7 Алхах үеийн хамгийн их град +-3 +-3 +-3 +-3

босоо налуу

8 Цамхгийн эргэх радиус Rк 15 13,2 15 15

9 Гадаргуу дээрх цамхгийн м Hк 9,6 9,5 9,6 9.6

өндөр

10 Гадаргуу дээр асгах өндөр м Hy 22,28 19,4 19.4

11 Их биеийн өргөн м 14,6 14,6 14,6 14.6

12 Арын эргэлтийн радиус м D 9,7 9,5 9,5 9.5

13 Сумны урт м 70 60 70 45

14 Сумны налуугийн өнцөг град 30 30 30 25-35

Драгийн тооцоо: Драг 250 ДС нь элс олборлон баяжуулах ажилд ажиллах бөгөөд төслийн

нийт хугацаанд 9,114.57 мян.м 3 элсийг угаан баяжуулна. Доорх хүснэгтэд 250 ДС маркийн драгны

техникийн үзүүлэлтүүдийг үзүүлэв.

Хүснэгт 32 ЭШ Драг 250 ДС-ийн техникийн үзүүлэлт

№ Үзүүлэлтүүд Нэгж Утга

1 Утгуурын багтаамж л 250

2 Понтоны урт м 42.8

3 Понтоны өргөн м 18.8

4 Хажуугийн өндөр м 3

5 Драг ажиллах үеийн суултын дундаж гүн м 2

6 Драгны жин тн 1394

7 Цахилгаан хөтлүүрийн суурилагдсан чадал кВт 1082

Хүснэгт 33 Драгны хийцийн хэмжээ

№ Үзүүлэлтүүд Нэгж Утга

1 Утгуурын багтаамж л 250

2 Утгуурын усан доорх хамгийн их гүн м 12

3 Доод дамрын түвшин дэх утгалтын радиус м 1.7

4 Дамрын тэнхлэг хоорондын утгуурт рамны урт м 21.7

5 Дээд дамраас дээш понтоны дээрх төхөөрөмжийн өндөр м 10.8

6 Понтоны урд хэсгээс дээд дамрын босоо тэнхлэг хүртэлх зай м 19.2

7 Понтоны урт м 42.8

8 Понтоны суултын гүн м 2

9 Усны түвшингээс дээш орших хажуугийн өндөр м 1

10 Понтоны тэнхлэгээс шонгийн тэнхлэг хүртэлх зай м 0.96




120


IX.3 Төслийн талбайн дэд бүтэц

“Туулын голын гольдрол” алтны үүсмэл шороон орд нь Төв аймгийн Заамар, Булган

аймгийн Бүрэгхангай сумдын хил дээр, Улаанбаатар хотоос баруун хойш 240 км, Заамар сумын

төвөөс хойш 30 км зайд оршино. Хамгийн ойрхон аж үйлдвэрийн төвүүд нь Булган хот баруун хойш

100 км, Эрдэнэт хот 130 км, Дархан хот зүүн хойш 180 км-д тус тус оршино. Энэ хотуудтай тус орд

нь алтны үүсмэл шороон замаар холбогдсон. Лүн сумаас Улаанбаатар хот хүртэл 120 км хатуу

хучилттай засмал замаар холбогдсон. Ордоос ойролцоогоор 80 км-т Дархан-Эрдэнэтийн төмөр зам,

Орхон-Туулын өртөө байна. Орд нь Туул голын өмнөөс хойшоо эргэсэн булангийн баруун эргийн

өргөн хөндийд хойшоо чиглэлтэй сунаж тогтсон, нийт урт нь 11800 м, өргөн нь 80-1205 м байна.

IX.3.1 Уурхайн барилга байгууламж

Энэ районд хуучин Монголросцветмет нэгдлийн харьяа Заамарын алтны уурхай, “Шижир

алт” ХХК-ийн Зэрэгцээгийн алтны уурхайг түшиглэн томоохон суурин газар байгуулагдсан. Энэхүү

томоохон суурин газарт хуучин ажиллаж байсан уурхайн хөрөнгө оруулалтаар сургууль, цэцэрлэг,

эмнэлэг, дулаан хангамжийн нэгдсэн сүлжээ /уурын зуух/, цэвэр, бохир усны нэгдсэн сүлжээ зэрэг

нийгэм ахуйн зориулалтын барилга байгууламжуудыг барьж байгуулсан байна.

“Монголросцветмет” ХХК-ийн эзэмшлийн “Туул голын гольдрол” алтны ордыг ашиглах

уурхай нь өөрийн удирдлагын байр /оффис/ болон дэд бүтцийн барилга байгууламжуудаа ашиглаж

үйл ажиллагаагаа явуулна. Үүнд:

1. Уурхайн удирдлагын байр /оффис/

2. Засварын нэгдсэн хэсгийн байр

3. Уурхайн авто бааз

4. Уурхайн ажилчдын байр

5. Уурхайн эмнэлэг зэргээс бүрдэнэ.

Эдгээр барилга байгууламжууд нь тосгоны нэгдсэн халаалтын систем болон цэвэр бохир

усан хангамжийн нэгдсэн сүлжээнд холбогдсон болно.

IX.3.2 Уурхайн тосгон ба Драгийн цахилгаан хангамж

Уурхайн цахилгааны эх үүсвэрийг Зүүнхараа-Жаргалант-Угтаалыг дайран өнгөрөгч

ЛЭП-110 кВт-ын шугамаас салбарласан Төв аймгийн Заамар сумын нутагт орших Баянголын

35/6 кВ-ийн дэд станцаас хангахаар төсөлд тусгалаа.




121


Дулааны үйлдвэрлэлд Багануур, Налайхын ордын нүүрсийг ашиглана. Багануурын нүүрсийг

Орхонтуул өртөө хүртэл вагоноор тээвэрлэх бөгөөд тэндээс автомашинаар зөөвөрлөж уурхайн

тосгон, өвлийн засварын үед Драгыг дулаанаар хангана.

Уурхайн ашиглалтын үед цахилгааны дөрвөн хэрэглэгч үүснэ. Үүнд:

1. Ил уурхайн драглайн

2. Драгаар угаан баяжуулах үйлдвэр

3. Засварын цех

4. Уурхайн ажилчдын байр, контор, эмнэлэг бусад




122


T

Х ү с н э г т 34 У у р х а й н ц а х и л г а а н х э р э г л э г ч д и й н с у у р и л а г д с а н ч а д а л

№ Т о н о г т ө х ө ө р ө м ж и й н т ө р ө л

С у у р и л а г д с а н

Н и й т с у у р и л а г д с а н Х э р э г л э э н и й Т о о ц о о н ы а к т и в

Ш и р х э г

ч а д а л , к В т / ц а г

ч а д а л , к В т / ц а г

и т г э л ц ү ү р ч а д а л , к В т / ц а г

1 Д р а г а а р у г а а н б а я ж у у л а х ү й л д в э р 1 4 0 0 1 1 4 0 0 0 . 9 1 2 6 0

2 З а с в а р ы н ц е х 105 1 105 0 . 9 9 4 . 5

3 И л у у р х а й н д р а г л а й н 600 1 600 0 . 9 540

4 Н а с о с 650 3 1 9 5 0 0 . 9 1 7 5 5

5

У у р х а й н з а х и р г а а 35 1 35 0 . 8 6 3 0 . 1

6 А ж и л ч д ы н н и й т и й н б а й р 70 7 490 0 . 7 5 3 6 7 . 5

7 Ц а й н ы г а з а р 30 1 30 0 . 7 3 2 1 . 9

8 У у р х а й н х о т х о н А в т о г р а ж 15 1 15 0 . 6 5 9 . 7 5

9 А ж а х у й н с к л а д 3 1 3 0 . 8 5 2 . 5 5

10 Ш Т с т а н ц 5 1 5 0 . 7 3 3 . 6 5

11 Х а р у у л ы н б а й р 3 3 9 0 . 9 8 . 1

Н и й т 3 2 3 1 4 0 9 3 . 0 5




123


Х ү с н э г т 35 Т ө с л и й н н и й т ц а х и л г а а н х э р э г л э э

№ Т о н о г т ө х ө ө р ө м ж и й н т ө р ө л

Ц а х и л г а а н х э р э г л э э , м я н . к В т

1 - р ж и л 2 - р ж и л 3 - р ж и л 4 - р ж и л 5 - р ж и л 6 - р ж и л 7 - р ж и л 8 - 1 0 р ж и л

Н и й т

1 Д р а г а а р у г а а н б а я ж у у л а х ү й л д в э р 6 1 0 8 . 5 6 1 0 8 . 5 6 1 0 8 . 5 6 1 0 8 . 5 6 1 0 8 . 5 6 1 0 8 . 5 6 1 0 8 . 5 1 8 3 2 5 . 5 6 1 0 8 5

2 З а с в а р ы н ц е х 1 9 0 . 9 1 9 0 . 9 1 9 0 . 9 1 9 0 . 9 1 9 0 . 9 1 9 0 . 9 1 9 0 . 9 5 7 2 . 7 1 9 0 9

3 И л у у р х а й н д р а г л а й н 2 6 1 7 . 9 2 6 1 7 . 9 2 6 1 7 . 9 2 6 1 7 . 9 2 6 1 7 . 9 2 6 1 7 . 9 2 6 1 7 . 9 7 8 5 3 . 7 2 6 1 7 9

4 Н а с о с 2 8 3 6 . 1 2 8 3 6 . 1 2 8 3 6 . 1 2 8 3 6 . 1 2 8 3 6 . 1 2 8 3 6 . 1 2 8 3 6 . 1 8 5 0 8 . 3 2 8 3 6 1

У у р х а й н з а х и р г а а 4 8 . 6 4 8 . 6 4 8 . 6 4 8 . 6 4 8 . 6 4 8 . 6 4 8 . 6 1 4 5 . 8 486

А ж и л ч д ы н н и й т и й н б а й р 8 4 . 8 8 4 . 8 8 4 . 8 8 4 . 8 8 4 . 8 8 4 . 8 8 4 . 8 2 5 4 . 4 848

Ц а й н ы г а з а р 5 3 . 1 5 3 . 1 5 3 . 1 5 3 . 1 5 3 . 1 5 3 . 1 5 3 . 1 1 5 9 . 3 531

5 У у р х а й н х о т х о н

А в т о г р а ж 1 5 . 8 1 5 . 8 1 5 . 8 1 5 . 8 1 5 . 8 1 5 . 8 1 5 . 8 4 7 . 4 158

А ж а х у й н с к л а д 5 . 2 5 . 2 5 . 2 5 . 2 5 . 2 5 . 2 5 . 2 1 5 . 6 52

Ш Т с т а н ц 1 7 . 7 1 7 . 7 1 7 . 7 1 7 . 7 1 7 . 7 1 7 . 7 1 7 . 7 5 3 . 1 177

Х а р у у л ы н б а й р 1 3 . 1 1 3 . 1 1 3 . 1 1 3 . 1 1 3 . 1 1 3 . 1 1 3 . 1 3 9 . 3 131

Н и й т 1 1 9 9 1 . 6 1 1 9 9 1 . 6 1 1 9 9 1 . 6 1 1 9 9 1 . 6 1 1 9 9 1 . 6 1 1 9 9 1 . 6 1 1 9 9 1 . 6 3 5 9 7 4 . 8 1 1 9 9 1 6 .0




124


З у р а г 21 Т у у л г о л ы н г о л д р и л ы н а л т н ы ү ү с м э л ш о р о о н о р д ы н и л у у р х а й н ц а х и л г а а н х а н г а м ж и й н е р ө н х и й с х е м




125


I X . 3 . 3 . Д р а г и й н у с а н х а н г а м ж , а х у й н х э р э г л э э н и й у с

О р д ы г а ш и г л а х ү й л д в э р и йн ба у ндн ы у с ны у с а н х а нгамж и й н а с у у д а л б ү р э н ш и й д в э р л э г д с э н . Т у у л ын х өнд и й н г а з р ы н

д о орх ц э в э р у с ны н ө ө ц ө д я мар н э г э н с ө р ө г н ө л ө ө ү з ү ү л э х г ү й . Ийм э э с Т у у л г о л ы н г о л ь д р о л ы н а л т н ы ү ү с м э л ш о р о о н о р д ы н д о о д

х э с г и й г а шиг л а х у у р х а й н ү й л д в э р л э л и й н б а у ндн ы у с а н х а нгамж и й н а с у у д а л ш и й д в э р л э г д с э н .

Х ү с н э г т 36 Д р а г а а р у г а а н б а я ж у у л а х ү й л д в э р и й н у с з а р ц у у л а л т ы н т о о ц о о

А ж и л л а х

А ж л ы н х э м ж э э

Б а я ж у у л а х т е х н о л г и

ж и л

1м 3 э л с

у г а а х а д

з а р ц у у л а х

т е х н о л о г и й н

у с н ы х э м ж э э ,

Б а я ж у у л а х

э л с , м я н . м 3

Д р а г а а р

б а я ж у у л а х

ү й л д в э р т

х э р э г л э х

т е х н о л о г и й н

Э р г э л т и й н

у с

Ш а а р д л а г т а й

ц э в э р у с

Г а д а р г ы н у с

/

Г ү н и й у с

м 3

у с н ы ж и л и й н

х э р э г ц э э ,

м я н . м 3

1 4 9 8 3 . 2 0 3 9 3 2 . 7 9 3 3 2 7 5 2 . 9 5 5 3 1 1 7 9 . 8 3 7 9 8 8 2 5 . 8 8 6 5 8 9 3 5 3 . 9 5 1 3 9 5

2 4 1 , 5 3 9 . 6 8 6 1 5 8 . 7 0 5 4 3 1 1 . 0 9 3 5 1 8 4 7 . 6 1 1 5 1 1 2 9 3 . 3 2 8 0 6 5 5 4 . 2 8 3 4 5 4

3 4 1 , 1 0 7 . 6 0 4 4 3 0 . 3 8 8 6 3 1 0 1 . 2 7 2 1 3 2 9 . 1 1 6 5 9 9 3 0 . 3 8 1 6 1 4 3 9 8 . 7 3 4 9 7 8

4 4 1 , 4 5 7 . 5 8 5 8 3 0 . 3 1 2 7 4 0 8 1 . 2 1 8 9 1 7 4 9 . 0 9 3 8 2 1 2 2 4 . 3 6 5 6 7 5 2 4 . 7 2 8 1 4 5

5 4 9 7 0 . 6 1 3 8 8 2 . 4 3 7 4 2 7 1 7 . 7 0 6 2 1 1 6 4 . 7 3 1 2 1 8 1 5 . 3 1 1 8 4 6 3 4 9 . 4 1 9 3 6 2

6 4 1 , 0 3 0 . 1 9 4 1 2 0 . 7 5 7 2 8 8 4 . 5 2 9 9 1 2 3 6 . 2 2 7 1 1 8 6 5 . 3 5 8 9 7 8 3 7 0 . 8 6 8 1 3 4

7 4 6 9 7 . 4 3 2 3 8 7 . 2 6 9 9 1 6 7 1 . 0 8 8 9 7 1 6 . 1 8 0 9 7 6 5 0 1 . 3 2 6 6 8 3 2 1 4 . 8 5 4 2 9 3

8 4 7 0 9 . 7 7 2 8 3 9 . 0 8 5 9 1 9 8 7 . 3 6 0 1 8 5 1 . 7 2 5 7 7 6 5 9 6 . 2 0 8 0 4 3 2 5 5 . 5 1 7 7 3 3

9 4 5 8 6 . 3 5 2 3 4 5 . 4 0 5 1 6 4 1 . 7 8 3 5 7 0 3 . 6 2 1 5 1 2 4 9 2 . 5 3 5 0 5 8 2 1 1 . 0 8 6 4 5 4

10 4 1 5 5 . 0 4 6 2 0 . 1 5 6 9 6 4 3 4 . 1 0 9 8 7 1 8 6 . 0 4 7 0 8 8 1 3 0 . 2 3 2 9 6 2 5 5 . 8 1 4 1 2 6 4

Н и й т 4 9 , 1 1 4 . 5 7 3 6 0 2 4 . 0 3 7 2 5 2 1 6 . 8 2 6 1 0 8 0 7 . 2 1 1 7 5 6 5 . 0 4 7 7 3 2 4 2 . 1 6 3 3

Б а я ж у у л а х ү й л д в э р т ш и н э э р ш а а р д л а г а т а й у с н ы х э р э г л э э н э э с ү з э х э д ж и л д д у н д ж а а р 1 0 8 0 7 м я н . м 3 у с ш а а р д а г д а х б ө г ө ө д ү ү н и й г Т у у л

г о л ы н у с н а а с х а н г а н а .




126


IX.4. ЗАХ ЗЭЭЛИЙН СУДАЛГАА

Бид энэхүү төслөөс үйлдвэрлэх алтыг хуулийн дагуу Төв банканд арилжаалах

бөгөөд Төв банк нь алтны үнийн өдөр тутмын албан ханшийг олон нийтэд нээлттэй

байдлаар зарладаг. Төслөөс гарсан алтыг Монгол Улсын Төв Банк-д түүний зарлах

“мөнгөжөөгүй алт” үнээр борлуулах болно.

Алтны үнэ сүүлийн жилүүдэд ихээхэн тогтворгүй байгаа хэдий ч урт болон дунд

хугацааны үнийн түвшин өсөлттэй байна. Доорх графикт 1990-2021 оны эхний улирал

хүртэлх сар бүрийн алтны зах зээл дэх хаалтын (p.m) үнийг үзүүллээ.

График 2 Алтны үнийн түүх

1990-2001 онд алтны үнэ харьцангуй тогтвортой байсан бол 2001-2012 онуудад

алтны үнэ эрчимтэй өссөн. Энэ үнийн өсөлт нь 21-р зууны эхээр дэлхийн эдийн засаг, улс

төр тогтворгүй байдалд орж, террорист халдлагын түгшүүр өндөр болсон, хамгийн хөрвөх

чадвартай, тогтвортой валют болох ам.долларын ханш буурах хандлагад орсон зэрэг нь

хувь хүмүүс, байгууллагууд, засгийн газруудын алтад итгэх итгэлийг нэмэгдүүлж улмаар

хөрөнгө оруулалтын зорилгоор худалдан авах алтны эрэлт нэмэгдсэнээс шалтгаалсан.

2001 онд 270 ам.доллар/унци байсан алтны үнэ жил бүр өссөөр 2012 онд дунджаар 1,668

ам.доллар/унци болж өссөн байна.

Дэлхийн зах зээл дээр алтны ханш Covid-19 цар тахлын тархалтын улмаас өнгөрөгч оны 8

дугаар сард 2000 ам.доллар давж, дэлхийн эдийн засгийн тодорхой бус байдал өндөр,

хөгжингүй орнуудад мөнгөний тэлэх бодлогууд үргэлжилж байгаа тул аюулгүй хөрөнгө




127


оруулалтад тооцогддог алтны эрэлт өндөр байна. Гэсэн хэдий ч Сovid-19 вакцины үр

дүнгийн нөлөөллөөр зах зээл дэх тодорхой бус байдлыг бууруулж, алтны өндөр үнийг

буурахад нөлөөлжээ.

Харин манай улсын хувьд 2020 онд 23.5 тн алт худалдан авсан бол 2021 оны эхний 4

сарын байдлаар 6.9 тн алтыг худалдаж авсан үзүүлэлттэй байна.

График 3 Монгол банкны худалдан авсан алт

Энэ оны хоёр дугаар улирлын байдлаар Монгол банкны зарласан алтны үнэ 162.7

мян.төг/гр байгаа ба судлаачдын үзэж байгаагаар ирэх жилүүдэд нэг унци алтны үнэ 1650-

1900 ам.долларын хооронд хэлбэлзэх хандлагатай байна.

Богино хугацаанд 1 унци алтны үнэ дунджаар 1750-1800 ам.доллар/унцид хэлбэлзэхээр

байгаа ба зах зээлийн одоогийн нөхцөл байдалтай уялдуулан, үнийн эрсдэлийг харгалзан

богино хугацаанд хэрэгжих алтны шороон ордын ашиглах төслийн 1 унци алтны үнийг

1795 ам.доллар буюу 1 гр алтны үнийг 164.0 мян.төг байхаар эдийн засгийн тооцоонд

авлаа.

IX.5. Төслийн эдийн засгийн урьдчилсан үнэлгээ

Төслийн эдийн засгийн урьдчилсан үнэлгээг уулын цул олборлох, боловсруулах

зардлыг уурхайн ашиглалтын систем, олборлолтын төлөвлөгөө, боловсруулалтын

технологи, бүтээгдэхүүн гаргалтын төлөвлөгөө зэрэгт үндэслэн тооцоолов.




128


IX.5.1. Борлуулалтын орлого

Туул голын гольдролын алтны үүсмэл шороон ордын ашиглалтын хугацаа нь 10

жил байх ба ашиглалтын энэхүү хугацаанд химийн цэврээр 522.9 кг алт үйлдвэрлэн

борлуулна. Алтны зах зээлийн судалгаанд үндэслэн 1 унци алтыг 1795 ам доллар буюу 1

гр алтыг 164.0 мян.төгрөгөөр Монгол банканд борлуулах бөгөөд жилд дунджаар 8.7

тэрбум төгрөг, ашиглалтын жилийн хугацаанд нийт 85.7 тэрбум төгрөгийн орлого

олохоор байна. Борлуулалтын орлого ба үйл ажиллагааны зардлын харьцуулалтыг дараах

графикт харуулав.

20,000.0

18,000.0

16,000.0

14,000.0

12,000.0

10,000.0

8,000.0

6,000.0

4,000.0

2,000.0

-

1 жил 2 жил 3 жил 4 жил 5 жил 6 жил 7 жил 8 жил 9 жил 10 жил

Борлуулалтын орлого Нийт зардал Элс олборлолт

1,600.0

1,400.0

1,200.0

1,000.0

800.0

600.0

400.0

200.0

-

График 4 Борлуулалтын орлого ба зардлын харьцуулалт

IX.5.2. Хөрөнгө оруулалт

Тус ордын уул техникийн нөхцөл, уурхайн хүчин чадал, үйлдвэрлэлийн нөөц

зэрэгт үндэслэн 8 жилийн хугацаанд ашиглалт явуулахаар төслийн эдийн засгийн

урьдчилсан үнэлгээний тооцооллыг хийж гүйцэтгэсэн. Уг ордыг ашиглалтад оруулахад

компани өөрт байгаа нийт 2.8 тэрбум төгрөгийн үлдэгдэл өртөг бүхий үндсэн хөрөнгүүд

болох барилга байгууламж, машин механизм, тоног төхөөрөмжүүдийг ашиглахаар

төлөвлөсөн.

Хүснэгт 37 Нийт хөрөнгө оруулалт

№ Хөрөнгө оруулалт Хэмжих нэгж Балансын өртөг Бүтэц

1 Барилга байгууламж сая.төг 492.5 17.7%

2 Машин механизм сая.төг 1,377.5 49.4%

3 Тоног төхөөрөмж сая.төг 663.4 23.8%

4 Бусад сая.төг 253.3 9.1%

Нийт сая.төг 2,786.8 100%




129


IX.5.3. Үйл ажиллагааны зардал

Орд ашиглалтын хугацаанд нийт 54.3 тэрбум төгрөгийн үйл ажиллагааны зардал

гарахаар байна. Нийт үйл ажиллагааны зардлын 64 хувийг баяжуулах үйлдвэрийн зардал,

16 хувийг ил уурхайн хөрс хуулалтын зардал, 8 хувийг АМНАТ, бусад зардлууд 12 хувийг

тус тус эзэлж байна. Ил уурхай болон баяжуулах үйлдвэрийн зардлыг жишиг зардалд

үндэслэн тооцсон бөгөөд ТЭЗҮ-ийн түвшинд нарийвчлан тооцоологдоно. Төслийн

байгаль орчин нөхөн сэргээлтийн зардалд жилд 50 сая төгрөг, нийт 500 сая төгрөг

төсөвлөлөө.

Хүснэгт 38 Нийт зардал

Үзүүлэлт нэгж Нийт

1 гр алтны

бүрэн өртөг,

мян.төг

Ил уурхайн зардал сая.төг 3,269.3 6.3

Угаан баяжуулах үйлдвэр сая.төг 34,635.4 66.2

Ерөнхий удирдлага, хотхон сая.төг 8,722.7 16.7

Байгаль орчин хамгаалах зардал сая.төг 500.0 1.0

АМНАТ сая.төг 4,287.8 8.2

Үндсэн хөрөнгийн элэгдлийн зардал сая.төг 2,940.4 5.6

Нийт зардал сая.төг 54,355.5 104.0

Угаан

баяжуулах

үйлдвэр

59%

Ерөнхий

удирдлага,

хотхон

12%

АМНАТ

6%

Ил уурхайн

зардал

18%

Үндсэн

хөрөнгийн

элэгдлийн

зардал

4%

График 5 Үйл ажиллагааны зардлын бүтэц




130


IX.5.4. Төслийн эдийн засгийн үнэлгээ

Орд ашиглалтын хугацаанд нийт 85.7 тэрбум төгрөгийн борлуулалтын орлого олж

54.3 тэрбум төгрөгийн үйл ажиллагааны зардал гаргах ба татвар төлсний дараах байдлаар

26.5 тэрбум төгрөгийн цэвэр ашиг олохоор байна. Хорогдуулалтын нормыг жилийн 10

хувиар тооцсон төслийн өнөөгийн цэвэр үнэ цэнэ 12.7 тэрбум төгрөг, өгөөжийн дотоод

норм (IRR) 48.2% байна. Тус ордын эдийн засгийн үнэлгээг тойм байдлаар хийсэн бөгөөд

дараах хүснэгтэд эдийн засгийн үзүүлэлтийг харууллаа.

Хүснэгт 39 Эдийн засгийн үзүүлэлт

№ Үзүүлэлт нэгж Утга

1 Төслийн хугацаа жил 10

2 Хөрс хуулалт мян.м3 1,054.6

3 Элс олборлолт мян.м3 9,114.6

4 Алт гаргалт кг 522.9

5 Алтны үнэ төг/гр 164,013.5

6 Борлуулалтын орлого сая.төг 85,755.4

7 Нийт зардал сая.төг 54,355.5

8 Цэвэр ашиг сая.төг 26,579.5

9 Хөрөнгө оруулалт сая.төг 2,786.8

10 ХОДМУ сая.төг 23,742.3

11 Өнөөгийн цэвэр үнэ цэнэ, NPV@0% сая.төг 12,749.6

12 Өгөөжийн дотоод норм, IRR % 48.2%

13 Хөрөнгө оруулалтаа нөхөх хугацаа жил 3.50




131



Х ү с н э г т 40 Т ө с л и й н м ө н г ө н у р с г а л ы н ш и н ж и л г э э

№ Үзүүлэлт нэгж

Хөрөнгө

оруулалт

1 жил 2 жил 3 жил 4 жил 5 жил 6 жил 7 жил 8 жил 9 жил 10 жил Нийт

2 Ил уурхайн хөрс мян.м3 1 5 4 . 6 1 0 0 . 0 1 0 0 . 0 1 0 0 . 0 1 0 0 . 0 1 0 0 . 0 1 0 0 . 0 1 0 0 . 0 1 0 0 . 0 1 0 0 . 0 1 , 0 5 4 . 6

4 Элс олборлолт мян.м3 9 8 3 . 2 1 , 4 3 3 . 8 1 , 1 0 7 . 6 1 , 4 5 7 . 6 9 7 0 . 6 1 , 0 3 0 . 2 6 9 7 . 4 7 0 9 . 8 5 8 6 . 4 1 3 8 . 1 9 , 1 1 4 . 6

5 Агуулга мг/м3 5 7 . 5 3 9 . 9 4 5 . 5 4 5 . 7 3 7 . 3 1 0 3 . 4 2 0 8 . 0 1 3 3 . 5 7 8 . 9 1 1 0 . 0 7 3 . 0

6 Элсэн дэх алт кг 5 6 . 5 5 7 . 2 5 0 . 4 6 6 . 6 3 6 . 2 1 0 6 . 5 1 4 5 . 0 9 4 . 8 4 6 . 3 1 5 . 2 6 7 4 . 7

7 Алт авалт % 8 5 . 5 % 8 5 . 5 % 8 5 . 5 % 8 5 . 5 % 8 5 . 5 % 8 5 . 5 % 8 5 . 5 % 8 5 . 5 % 8 5 . 5 % 8 5 . 5 % 8 5 . 5 %

8 Алт гаргалт /шлихээр/ кг 4 8 . 4 4 9 . 0 4 3 . 1 5 7 . 0 3 0 . 9 9 1 . 1 1 2 4 . 1 8 1 . 1 3 9 . 6 1 3 . 0 5 7 7 . 2

9 Алт гаргалт /химийн цэврээр/ кг 4 3 . 8 4 4 . 4 3 9 . 0 5 1 . 6 2 8 . 0 8 2 . 5 1 1 2 . 4 7 3 . 4 3 5 . 8 1 1 . 8 5 2 2 . 9

10 Алтны үнэ төг/гр 1 6 4 , 0 1 3 . 5 1 6 4 , 0 1 3 . 5 1 6 4 , 0 1 3 . 5 1 6 4 , 0 1 3 . 5 1 6 4 , 0 1 3 . 5 1 6 4 , 0 1 3 . 5 1 6 4 , 0 1 3 . 5 1 6 4 , 0 1 3 . 5 1 6 4 , 0 1 3 . 5 1 6 4 , 0 1 3 . 5 1 6 4 , 0 1 3 . 5

11 Борлуулалтын орлого сая.төг 7 , 1 8 6 . 4 7 , 2 7 4 . 4 6 , 4 0 2 . 2 8 , 4 6 9 . 7 4 , 5 9 6 . 4 1 3 , 5 3 8 . 4 1 8 , 4 3 3 . 6 1 2 , 0 4 4 . 6 5 , 8 7 9 . 1 1 , 9 3 0 . 6 8 5 , 7 5 5 . 4

12 Үйл ажиллагааны зардал -

13 Ил уурхайн зардал сая.төг 4 7 9 . 3 3 1 0 . 0 3 1 0 . 0 3 1 0 . 0 3 1 0 . 0 3 1 0 . 0 3 1 0 . 0 3 1 0 . 0 3 1 0 . 0 3 1 0 . 0 3 , 2 6 9 . 3

14 Угаан баяжуулах үйлдвэр сая.төг 3 , 7 3 6 . 2 5 , 4 4 8 . 3 4 , 2 0 8 . 9 5 , 5 3 8 . 8 3 , 6 8 8 . 3 3 , 9 1 4 . 7 2 , 6 5 0 . 2 2 , 6 9 7 . 1 2 , 2 2 8 . 1 5 2 4 . 7 3 4 , 6 3 5 . 4

15 Ерөнхий удирдлага, хотхон сая.төг 9 4 0 . 9 1 , 3 7 2 . 1 1 , 0 6 0 . 0 1 , 3 9 4 . 9 9 2 8 . 9 9 8 5 . 9 6 6 7 . 4 6 7 9 . 2 5 6 1 . 1 1 3 2 . 1 8 , 7 2 2 . 7

16 Байгаль орчин хамгаалах зардал сая.төг 5 0 . 0 5 0 . 0 5 0 . 0 5 0 . 0 5 0 . 0 5 0 . 0 5 0 . 0 5 0 . 0 5 0 . 0 5 0 . 0 5 0 0 . 0

18 АМНАТ сая.төг 3 5 9 . 3 3 6 3 . 7 3 2 0 . 1 4 2 3 . 5 2 2 9 . 8 6 7 6 . 9 9 2 1 . 7 6 0 2 . 2 2 9 4 . 0 9 6 . 5 4 , 2 8 7 . 8

19 ҮХЭ-ийн зардал сая.төг 1 0 5 . 0 3 1 5 . 0 3 1 5 . 0 3 1 5 . 0 3 1 5 . 0 3 1 5 . 0 3 1 5 . 0 3 1 5 . 0 3 1 5 . 0 3 1 5 . 0 2 , 9 4 0 . 4

20 Нийт зардал сая.төг 5 , 6 7 0 . 7 7 , 8 5 9 . 2 6 , 2 6 4 . 0 8 , 0 3 2 . 2 5 , 5 2 2 . 1 6 , 2 5 2 . 6 4 , 9 1 4 . 4 4 , 6 5 3 . 6 3 , 7 5 8 . 3 1 , 4 2 8 . 4 5 4 , 3 5 5 . 5

21 1 гр алтны бүрэн өөрийн өртөг төг/гр 1 2 9 , 4 2 0 . 4 1 7 7 , 1 9 8 . 2 1 6 0 , 4 7 2 . 0 1 5 5 , 5 4 2 . 2 1 9 7 , 0 4 4 . 1 7 5 , 7 4 8 . 1 4 3 , 7 2 6 . 0 6 3 , 3 6 9 . 5 1 0 4 , 8 4 7 . 6 1 2 1 , 3 5 0 . 9 1 0 3 , 9 5 8 . 8

22 1 м3 элс олборлох өртөг төг/м3 5 , 7 6 7 . 6 5 , 4 8 1 . 5 5 , 6 5 5 . 5 5 , 5 1 0 . 7 5 , 6 8 9 . 3 6 , 0 6 9 . 3 7 , 0 4 6 . 4 6 , 5 5 6 . 6 6 , 4 0 9 . 6 1 0 , 3 4 4 . 9 5 , 9 6 3 . 6

23 Татвар төлөхийн өмнөх ашиг сая.төг 1 , 5 1 5 . 7 ( 5 8 4 . 8 ) 1 3 8 . 2 4 3 7 . 5 ( 9 2 5 . 7 ) 7 , 2 8 5 . 8 1 3 , 5 1 9 . 2 7 , 3 9 1 . 0 2 , 1 2 0 . 8 5 0 2 . 2 3 1 , 3 9 9 . 9

24 ААНОАТ сая.төг 1 5 1 . 5 7 - 1 3 . 8 2 4 3 . 7 5 - 9 2 1 . 4 5 2 , 4 7 9 . 7 9 9 4 7 . 7 4 2 1 2 . 0 8 5 0 . 2 2 4 , 8 2 0 . 4

25 ТТДА сая.төг 1 , 3 6 4 . 2 ( 5 8 4 . 8 ) 1 2 4 . 4 3 9 3 . 7 ( 9 2 5 . 7 ) 6 , 3 6 4 . 4 1 1 , 0 3 9 . 4 6 , 4 4 3 . 2 1 , 9 0 8 . 7 4 5 2 . 0 2 6 , 5 7 9 . 5

26 Үйл ажиллагааны мөнгөн урсгал сая.төг 1 , 4 6 9 . 2 ( 2 6 9 . 7 ) 4 3 9 . 5 7 0 8 . 8 ( 6 1 0 . 6 ) 6 , 6 7 9 . 4 1 1 , 3 5 4 . 4 6 , 7 5 8 . 3 2 , 2 2 3 . 8 7 6 7 . 0 2 9 , 5 1 9 . 9

27 Хөрөнгө оруулалт -

28 Барилга байгууламж сая.төг ( 4 9 2 . 5 ) ( 4 9 2 . 5 )

29 Машин механизм сая.төг ( 1 , 3 7 7 . 5 ) ( 1 , 3 7 7 . 5 )

30 Тоног төхөөрөмж сая.төг ( 6 6 3 . 4 ) ( 6 6 3 . 4 )

31 Бусад сая.төг ( 2 5 3 . 3 ) ( 2 5 3 . 3 )

32 Нийт хөрөнгө оруулалт ( 2 , 7 8 6 . 8 ) - - - - - - - - - - ( 2 , 7 8 6 . 8 )

33 ХОДМУ сая.төг ( 2 , 7 8 6 . 8 ) 1 , 4 6 9 . 2 ( 2 6 9 . 7 ) 4 3 9 . 5 7 0 8 . 8 ( 6 1 0 . 6 ) 6 , 6 7 9 . 4 1 1 , 3 5 4 . 4 6 , 7 5 8 . 3 2 , 2 2 3 . 8 7 6 7 . 0 2 6 , 7 3 3 . 1

34 ХОДМУ /өссөн дүнгээр/ сая.төг ( 2 , 7 8 6 . 8 ) ( 1 , 3 1 7 . 6 ) ( 1 , 5 8 7 . 3 ) ( 1 , 1 4 7 . 9 ) ( 4 3 9 . 1 ) ( 1 , 0 4 9 . 7 ) 5 , 6 2 9 . 7 1 6 , 9 8 4 . 1 2 3 , 7 4 2 . 3 2 5 , 9 6 6 . 1 2 6 , 7 3 3 . 1

35 Өнөөгийн цэвэр үнэ цэнэ сая.төг 1 2 , 7 4 9 . 6

36 Өгөөжийн дотоод норм, IRR 4 8 . 2 %

37 Хөрөнгө оруулалтаа нөхөх хугацаа жил 3 . 5 0



132


Төслийн мэдрэмжийн шинжилгээ

Төслийн мэдрэмжийн шинжилгээг алтны үнэ, хөрөнгө оруулалт, үйл ажиллагааны

зардал зэрэг төслийн үр ашигт нөлөөлөгч хүчин зүйлсийн утгыг үндсэн хувилбарт

тооцсоноос хэлбэлзүүлж, мэдрэмжийн шинжилгээг хийлээ.

Хүснэгт 41 Төслийн мэдрэмжийн шинжилгээ

Хүчин зүйлсийн

хэлбэлзэл

Өгөөжийн дотоод

норм

Өнөөгийн цэвэр

үнэ цэнэ

Хөрөнгө

оруулалтаа

нөхөх хугацаа

Алтны үнэ

-15% 11.3% 496.1 4.8

-10% 22.2% 4,461.3 4.3

-5% 34.3% 8,594.4 3.8

0% 48.2% 12,749.6 3.5

5% 64.7% 17,046.8 3.2

10% 84.1% 21,502.9 3.0

15% 106.6% 26,136.4 2.8

Үйл ажиллагааны зардал

-15% 69.0% 16,930.6 3.1

-10% 61.6% 15,553.1 3.2

-5% 54.7% 14,158.1 3.4

0% 48.2% 12,749.6 3.5

5% 42.3% 11,329.1 3.6

10% 36.8% 9,876.1 3.8

15% 31.8% 8,419.3 3.9

Хөрөнгө оруулалт

-15% 53.6% 13,167.6 3.5

-10% 51.6% 13,028.3 3.5

-5% 49.8% 12,888.9 3.5

0% 48.2% 12,749.6 3.5

5% 46.7% 12,610.2 3.5

10% 45.3% 12,470.9 3.5

15% 44.0% 12,331.6 3.5




133


200.0%

150.0%

100.0%

50.0%

0.0%

-40% -30% -20% -10% 0% 10% 20% 30% 40%

-50.0%

Алтны үнэ

Үйл ажиллагааны зардал

График 6 Өнөөгийн цэвэр үнэ цэнийн мэдрэмжийн шинжилгээ

50,000.0

40,000.0

30,000.0

20,000.0

10,000.0

-

-40% -30% -20% -10% 0% 10% 20% 30% 40%

(10,000.0)

(20,000.0)

Алтны үнэ Үйл ажиллагааны зардал Хөрөнгө оруулалт

График 7 Өгөөжийн дотоод нормын мэдрэмжийн шинжилгээ

Мэдрэмжийн шинжилгээний үр дүнгээс үзэхэд энэхүү төсөл нь алтны үнээс

хамаарсан эрсдэл өндөртэй байна.

Үнийн хугарлын цэгийн шинжилгээгээр 1 унци алтны үнэ 1,137.7 ам.долларт хүрч,

36.6 хувиар буурахад төслийн ашиг алдагдал тэнцэж байна.




134


140,000.0

120,000.0

100,000.0

80,000.0

60,000.0

40,000.0

20,000.0

-

60% 70% 80% 90% 100% 110% 120%

График 8 Үнээс хамаарсан хугарлын цэгийн шинжилгээ




135


X. АШИГТ МАЛТМАЛЫН ОРДЫН ОРДЫГ АШИГЛАЛТАНД

БЭЛТГЭГДСЭН БАЙДАЛ

Туул голын гольдрол алтны шороон ордын талбай дахь алтны шороон ордын

талбай нь анх 1994 оноос анх үйл ажиллагаа нь эхэлж өнөөдрийг хүртэл ашиглаж

ирсэн бөгөөд бүхэлдээ Драгийн ашиглалтын үүсмэл ордын талбай болжээ.

Алтны үүсмэл шороон ордын ашиглалт 2005 оны үеэс эхэлсэн бөгөөд хойд

хэсгийн талбайд 1-4 удаа олборлолт явагджээ. Тухайн үүсмэл орд нь өмнөх

судалгаагаар гидрогеологи болон уул-техникийн нөхцөл бүрэн судлагдсан бөгөөд

үүсмэл ордын ашиглалтын явцад шаардлагатай уурхайн зам, нуур, шаардлагатай

материаллаг баазаар хангагдсан, эзэмшигч компани нь уул уурхайн олборлолтын

арвин туршлагатай зэрэг давуу талуудтай байна.

Ашиглалтын явцад үйлдвэрлэлийн усан хангамжийн 70%-ийг эргэлтийн

усан сангаар хангах ба 30%-ийг үүсмэл нуур болон хамгийн ойр орших Туул голоос

хангахаар тооцсон.

Туулын голын гольдрол алтны шороон ордын олборлолтод бэлтгэсэн байдлыг дараах

байдлаар тодорхойлов.

1. Туулын голын гольдрол алтны шороон орд нь Төв аймгийн Заамар, Булган

аймгийн Бүрэгхангай сумдын хил дээр, Улаанбаатар хотоос баруун хойш 240 км,

Заамар сумын төвөөс хойш 30 км зайд оршино. Хамгийн ойрхон аж үйлдвэрийн

төвүүд нь Булган хот баруун хойш 100 км, Эрдэнэт хот 130 км, Дархан хот зүүн

хойш 180 км-д тус тус оршино. Энэ хотуудтай тус орд нь шороон замаар

холбогдсон. Лүн сумаас Улаанбаатар хот хүртэл 120 км хатуу хучилттай засмал

замаар холбогдсон. Ордоос ойролцоогоор 80 км-т Дархан-Эрдэнэтийн төмөр зам,

Орхон-Туулын өртөө байна.

2. “Туулын голын гольдрол” алтны шороон ордын ашиглалтын 1994-2012 оны үйл

ажиллагааны үед ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн 503.43 га талбай бүхэлдээ

эвдрэлд өртсөн бөгөөд галь, эфелийн овоолгын улмаас талбайн ихэнх хэсэгт

хурдас чулуулаг холилдсон байдалтай байна. Цаашид Туул голын онцгой

хамгаалалтын бүс болох голын гольдролоос хоёр тийш 50м-ийн зайгаас бусад

хэсэгт олборлолт явуулж байна.

3. Энэ районд “Монголросцветмет” ТӨҮГ-ын харьяа “Шижир алт” АҮ-ийг

түшиглэн Заамар сумын Хайлааст багийн нутаг дэвсгэрт томоохон суурин газар

байгуулагдсан. Энэхүү томоохон суурин газарт хуучин ажиллаж байсан уурхайн




136


хөрөнгө оруулалтаар сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, дулаан хангамжийн нэгдсэн

сүлжээ /уурын зуух/, цэвэр, бохир усны нэгдсэн сүлжээ зэрэг нийгэм ахуйн

зориулалтын барилга байгууламжуудыг барьж байгуулсан байна. Уг барилга

байгууламжууд нь 30.2га хэмжээтэй төсөл хэрэгжүүлэгчийн эзэмшил газар

байрлах бөгөөд 2017 онд 7 жилийн хугацаатай авсан байна.

4. “Монголросцветмет” ТӨҮГ-ийн эзэмшлийн “Туул голын гольдрол” алтны ордыг

ашиглах уурхай нь өөрийн удирдлагын байр /оффис/ болон дэд бүтцийн барилга

байгууламжуудаа ашиглаж үйл ажиллагаагаа явуулна. Үүнд:

6. Уурхайн удирдлагын байр /оффис/

7. Засварын нэгдсэн хэсгийн байр

8. Уурхайн авто бааз

9. Уурхайн ажилчдын байр

10. Уурхайн эмнэлэг

11. Уурын зуух

12. Бохир ус цэвэрлэх байгууламж зэргээс бүрдэнэ.

Эдгээр барилга байгууламжууд нь тосгоны нэгдсэн халаалтын систем болон цэвэр

бохир усан хангамжийн нэгдсэн сүлжээнд холбогдсон болно.

5. Эрчим хүчийг Зүүнхараа-Жаргалант-Угтаалыг дайран өнгөрөгч ЛЭП-10 кВт-ын

шугамаас салбарлан авна. Уурхайн ашиглалтын үед цахилгааны дөрвөн

хэрэглэгч үүснэ. Үүнд:

5. Ил уурхайн драглайн

6. Драгаар угаан баяжуулах үйлдвэр

7. Засварын цех

8. Уурхайн ажилчдын байр, контор, эмнэлэг бусад

Уурхайн барилга байгууламжийн дулаан, халуун хүйтэн усыг нэгдсэн

сүлжээгээр хангадаг бөгөөд дулаан, халуун усыг 1.25МВт хүчин чадалтай

3 ширхэг МУХТ зуухаар хангаж байна.

6. Уурхайн тосгоны хүн амын ундны хэрэгцээг Туул голын баруун цутгалан болох

Ар наймган, Хайлааст голын уснаас илүү чанартай гүний цооногоос ус гаргаж

хангадаг. Энэ ус нь 10-40 м-ийн гүнд аллюви-пролювийн хурдаст агуулагдах

бөгөөд ундарга нь 3 л/сек болно. Харин техникийн усны хэрэгцээг Туул голын

уснаас хангаж байна.




137


Өөрөөр хэлбэл “Туул голын гольдрол” алтны шороон орд нь олон жилийн турш

олборлолтын үйл ажиллагаа явагдаж байсан учир тухайн орд газар нь нэмэлт

зардал гаргахгүйгээр ашиглалтад бүрэн бэлтгэгдсэн болох нь харагдаж байна.

XI . АРХЕОЛОГИ, ПАЛЕОНТОЛОГИЙН СУДАЛГАА, БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ

ГЕОЭКОЛОГИЙН ҮНЭЛГЭЭ

“Монголросцветмет” ТӨҮГ нь 2020 онд тусгай зөвшөөрлийн талбайн хэмжээнд

Улаанбаатарын Их Сургуулийн Түүх, археологийн тэнхимээр Археологийн

судалгааг, хийлгэсний үр дүнд археологийн ямар нэгэн дурсгал тохиолдоогүй,

эртний амьтан, ургамлын үлдвэр илрээгүй ч тус талбайд ашиглалтын үед хөрсөн

доор булшлагдсан археологийн дурсгал, эртний ан амьтан, ургамлын өчүүхэн төдий

ч үлдвэр байхыг үгүйсгэхгүй тул ашиглалтын явцад анхаарал болгоомжтой ажиллаж,

ямар нэгэн дурсгал, олдвор илэрсэн тохиолдолд нэн даруй мэргэжлийн байгууллагад

мэдэгдэж зохих журмын дагуу арга хэмжээ авч ажиллана.

Үйл ажиллагаанаас байгаль орчинд үзүүлж болзошгүй сөрөг нөлөөллүүдийн

үнэлгээг олон улсад өргөн хэрэглэгдэж буй нөлөөллийн үр дагавар, тохиолдох

магадлалын шалгуур үзүүлэлтүүдэд тулгуурласан матрицын аргыг ашиглан

байгалийн бүрэлдэхүүн хэсэг тус бүрээр ангилан хийж гүйцэтгэв. Үүнд:

А. Агаарын чанарт үзүүлэх гол болон болзошгүй сөрөг нөлөөлөл.

Төсөл хэрэгжих бүс нутаг нь голын татам, чийглэг нугат үйл ажиллагаа

явуулдаг учир бусад газруудтай харьцуулахад агаар орчинд харьцангуй бага сөрөг

нөлөөлөл үзүүлэх боломжтой юм. Гэсэн хэдий ч төслийн үндсэн үйл ажиллагаа,

төслийн техникийн шийдэл болон бусад хүчин зүйлүүдээс хамаарч агаарын чанарт

нөлөө үзүүлэх боломжтой. Тухайн төслийн талбайд агаарын чанарт нөлөө үзүүлэх

дараах эх үүсвэрүүд байна. Үүнд:

1. Уурхайн ухаш овоолго, олборлолтын үйл ажиллагаа

2. Түр овоолго, хөрсний овоолго, хаягдлын овоолго

3. Эвдэрсэн газар

4. Дотоод болон гадаад тээвэрлэлт

5. Уурхайн дулааныг хангах уурын зуух зэрэг болно.




138


Агаар дахь тоос, тоосонцор: Уурхайн бүхий л үйл ажиллагаанаас тоос,

тоосонцор дэгдэх бөгөөд энэ нь агаар дахь тоос, тоосонцрын хэмжээнд өөрчлөлт

оруулна.

Агаарын хими шинж чанар: Агаар дахь хүхэрлэг хий, азотын давхар исэл,

нүүрсхүчлийн давхар исэл, дутуу исэл гэх мэт агаарын найрлагыг бүрдүүлж буй

химийн элемент, нэгдэл нь агаарын хими шинж чанарыг тодорхойлдог бөгөөд

хүдрийг бүрдүүлж буй хими элемент, нэгдэл нь олборлолтын үед агаарт дэгдэх учир

бүхий л үйл ажиллагааны үед хими шинж чанарт нөлөөлөл үзүүлж болзошгүй юм.

Мөн уурын зуухны үйл ажиллагаа, тээврийн хэрэгслийн хөдөлгүүрээс үүдэлтэй

агаар бохирдуулагч хий агаарт дэгдэж агаар орчныг бохирдуулах, хүний эрүүл

мэндэд нөлөөлж болзошгүй.

Агаарын физик шинж чанар: Дуу шуугиан, төрөл бүрийн долгион, цацраг

идэвхт элементийн бохирдол зэрэг нь агаарын физик шинж чанарыг өөрчилнө. Тус

уурхайн хувьд агаарын физик шинж чанарт үзүүлэх гол нөлөөлөл нь авто тээврийн




139


хэрэгсэл, уурхайн үйл ажиллагааны үед үүсэх дуу шуугиан юм.

Зураг 22 Төслийн талбай орчмын тоосонцрын бохирдлын орон зайн тархалт

Төслийн талбайн нөлөөллийн бүс

Алтны шороон орд ашиглах төслөөс агаарын чанарт нөлөөлж болзошгүй

нийт 6 үйл ажиллагааг бүртгэж тэдгээрээс бий болох 7 төрлийн сөрөг

нөлөөллүүдийн эрчим цар хүрээг үнэлсэн. Нийт үнэлэгдсэн нөлөөллөөс бага

ангилалд - 1, дунд ангилалд – 4, их ангилалд - 2 тус тус ангилагдав. Эдгээрийг

хувиар авч үзвэл нийт сөрөг нөлөөллийн 14.28% нь бага, 57.14 % нь дунд, 28.57% нь

их ангилалд багтсан байгаагаас харахад төслийн зүгээс агаарын чанарт үзүүлэх сөрөг

нөлөөлөл дунд-их гэж үзэхээр байна. Нөлөөллийн үнэлгээний хураангуйг Хүснэгт-д

харуулав.

Хүснэгт 42 Агаарын чанарт нөлөөлөх байдлын үнэлгээний дүгнэлт

№ Төслийн үйл ажиллагаа Нөлөөллийн үнэлгээ Нийт

Бага Дунд Их Маш

их

1 Газар шорооны ажил 1 1

2 Элс олборлолт 1 1

3 Гадаад болон дотоод овоолго

1 1

үүсгэх

4 Уурхайн тээвэрлэлт 1 1

5 Ажилчдын тосгоны халаалт 1 1

6 Машин техник 2 2

Нийт (тоогоор) 1 4 2 7

Нийт (%) 14.28% 57.14% 28.57% 100%

Б. Газрын гадаргын ба гүний усанд нөлөөлөх нөлөөлөл

Алтны шороон орд ашиглах төслөөс гадаргын болон газрын доорх усны

нөөц, чанарт нөлөөлж болзошгүй нийт 9 үйл ажиллагааг бүртгэж тэдгээрээс бий

болох сөрөг нөлөөллүүдийн эрчим цар хүрээг үнэлсэн. Нийт үнэлэгдсэн нөлөөллөөс

бага ангилалд-5, дунд ангилалд-4, тус тус ангилагдав. Эдгээрийг хувиар авч үзвэл

нийт сөрөг нөлөөллийн 55.5% нь бага, 44.5% нь дунд, ангилалд багтсан байгаагаас

харахад төслийн зүгээс усны нөөц, чанарт үзүүлэх сөрөг нөлөөлөл дунд байхаар

байна. Нөлөөллийн үнэлгээний хураангуйг Хүснэгт-д харуулав.

Хүснэгт 43 Гадаргын болон газрын доорх усанд үзүүлэх нөлөөллийн үнэлгээний

дүгнэлт

№ Төслийн үйл ажиллагаа Нөлөөллийн үнэлгээ Нийт




140



их

1 Уурхайлалт 3 3 6

2 Дэд бүтцийн хангамж, барилга 2 1 3

байгууламж, огцом хэлбэр бүхий

гадаргуу үүсэх

Нийт (тоогоор) 5 4 9

Нийт (%) 55.5% 44.5% 100%

“Шижир Алт” АҮ-ийн уул уурхайн унд ахуйн усанд ашиглаж буй усны эх

үүсвэрээс дээж авч ШУА-н Газарзүй-Геоэкологийн хүрээлэнгийн усны лабораторид

шинжилгээ хийлгэж байсан. Уурхайн унд ахуйн усанд ашиглаж буй ус нь химийн

бүрэлдэхүүнээрээ гидрокарбонат ангийн, кальци, магний бүлгийн, 2-р төрлийн,

цэнгэгдүү,

зөөлөвтөр, шинжилсэн үзүүлэлт нь химийн бүрэлдэхүүнээрээ ундны

усны стандарт MNS 900:2005 –н шаардлага хангасан байна.

Хүснэгт 44 Усны химийн найрлага, бохирдолтын үзүүлэлтүүд (2018)

Хэмжсэн үзүүлэлтүүд

Ундны усны худаг (48 0 17’ 18’’ 104 0 24’ 42’’)

мг/л мг-экв/л мг/л, мг-экв/л

Na + + K + 15.3 0.67 12.41

Ca 2+ 48.1 2.40 44.70

Mg 2+ 28.0 2.30 42.84

NH4 + 0.05 0.0 0.05

Fe 2+ 0.0 0.0 0.0

Fe 3+ 0.0 0.0 0.0

Нийт катион 91.4 5.37 100.0

Cl - 16.0 0.45 8.38

SO4 2- 65.0 1.35 25.22

NO2 - 0.01 0.0 0.0

NO3 - 4.0 0.06 1.20

CO3 2- 0.0 0.0 0.0

HCO3 - 213.5 3.5 65.19

Нийт анион 298.5 5.37 100

Эх сурвалж: ШУА, Газарзүй-Геоэкологийн хүрээлэнгийн лабораторийн

шинжилгээний дүн (2018-03-26)

Драгийн тунгаагуурын нуурын ус, хаягдал бохир уснаас дээж авч усны

шинжилгээг ‘(As, Cu, Mn, Pb,Zn) Хан Лабын лабораторид хийлгэсэн дүнгээс харахад

драгийн хаягдал усан дах цайрын агууламж стандарт уусмалын агууламжаас их

бусад үзүүлэлтүүд стандартын шаардлага хангаж байна.

хүснэгт-д үзүүлэв.

Шинжилгээний дүнг

Хүснэгт 45 Усны хүнд металлын үзүүлэлтүүд (2018-03-19)

Үзүүлэлтүүд нэгж Драгийн талбайн Цэвэршүүлсэн бохир

бохир ус

ус

pH - 8.63 8.55




141


Умбуур бодис Мг/л 123.0 3.50

Исэлдэх чанар Мг О/л 5.76 4.80

COD Мг О/л 43.20 38.40

BOD Мг О/л 15.66 12.54

As Мг/л <0.01 <0.02

Cu Мг/л <0.02 <0.01

Pb Мг/л <0.01 <0.01

Zn Мг/л 0.44 <0.01

Дээрх үзүүлэлтүүд нь байгаль орчинд нөлөөлөх нөлөөллийн голлох

үзүүлэлтүүд бөгөөд “Шижир Алт” АҮ-ийн хэрэгжүүлж буй “Туул голын гольдрол”

алтны шороон орд ашиглах төслөөс байгаль орчинд учруулах гол болон болзошгүй

сөрөг нөлөөллүүдийг агаарын чанар, газрын гадарга, газрын хэвлий, хөрсөн бүрхэвч,

гадаргын болон газрын доорх ус, ургамлан нөмрөг, амьтны аймаг, нийгэм-эдийн

засаг зэрэг экосистемийн үндсэн бүрэлдэхүүн хэсэг тус бүрээр авч үзэн тодорхойлж,

тэдгээрийн эрчим, цар хүрээг матрицын үнэлгээний аргыг ашиглан үнэлснийг товч

дурдлаа.

Нийт тухайн талбайд нөлөөллийн үнэлгээгээр төсөлтэй холбоотой 47 төрлийн

нөлөөллийг тодорхойлж үнэлсэн ба нийт нөлөөллийн 23.40%-бага, 40.42%-дунд,

29.78%-их, 6.38%-маш их гэсэн ангилалд багтаж байгаа нь төлөвлөж буй төсөл нь

хүрээлэн буй орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөө дунд байна. Нөлөөллийн үнэлгээний

нэгдсэн дүнг доорх хүснэгтэд хураангуйлан харууллаа.

Хүснэгт 46. Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний дүгнэлт

№ Байгаль орчны бүрэлдэхүүн хэсэг Нөлөөллийн үнэлгээ Ний


их

т

1 Агаарын чанар 1 4 2 7

2 Газрын гадарга болон хэвлий 2 3 5

4 Гадаргын болон газрын доорх ус 5 4 9

3 Хөрсөн бүрхэвч 1 4 3 8

5 Ургамлан нөмрөг 1 2 3 6

6 Амьтны аймаг 3 5 4 12

Нийт (тоогоор) 11 19 14 3 47

Нийт (%) 23.40

%

40.42

%

29.78

%

6.38% 100

%




142


Нөлөөлөлд өртөгч байгаль орчны бүрэлдэхүүн

хэсэг

Амьтны аймаг

25.5%

Агаарын чанар

14.8%

Ургамлан

нөмрөг

12.7%

Гадаргын

болон газрын

доорх ус

19.14%

Газрын гадарга

болон хэвлий

10.6%

Хөрсөн

бүрхэвч

17.02%

График 9 Нөлөөлөлд өртөгч байгаль орчны бүрэлдэхүүн хэсэг

Байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллөөс урьдчилан сэргийлэх, арилгах

Өмнө тогтоогдсон гол болон болзошгүй сөрөг нөлөөллүүдээс зайлсхийх,

урьдчилан сэргийлэх, тэдгээрийг бууруулах, арилгах талаар авч хэрэгжүүлэх арга

хэмжээний зөвлөмжийг байгалийн бүрэлдэхүүн хэсэг тус бүрээр боловсруулсан ба

товч дурдлаа. Үүнд.

А. Агаарын чанарт үзүүлэх гол болон болзошгүй сөрөг нөлөөлөл

“Шижир алт” АҮ нь алт олборлох төслийн бүхий л үйл ажиллагааны турш

доор дурдсан арга хэмжээг чанд мөрдөж ажилласан тохиолдолд агаарын чанарт

үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг хамгийн бага байлгах боломжтой. Эдгээрт:

✓ Тоосжилт бий болгох гол эх үүсвэрүүдээс урьдчилан сэргийлэх арга

хэмжээг төслийн эхний үе шатанд төлөвлөн энэхүү сөрөг нөлөөллийг

бууруулсан, олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн, дэвшилтэт техник,

технологийг нэвтрүүлж ашиглах,

✓ Төслийн бүхий л үйл ажиллагааны явцад тоосжилтыг хянах бууруулах үр

ашигтай бөгөөд практик ач холбогдолтой үйл ажиллагааны журмыг

боловсруулан мөрдөх,

✓ Машин техникээс ялгарах хорт хийн агууламжийг тогтмол хянаж,

стандартын зөвшөөрөгдөх хэмжээнд байлгах




143


✓ Уурхайн авто замуудыг дулааны улиралд болон тоос ихээр босох үед

усалгаа хийж чийгшүүлэх зэрэг арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх, 10 м/с ээс

дээш салхитай үед газар шорооны ажил хийхгүй байх

✓ Нефтийн бүтээгдэхүүн хадгалах технологийн горимыг чанд даган мөрдөж

ажиллах, асгаралт болсон тохиолдолд саармагжуулах арга хэмжээг авах,

саармагжуулах хэрэгслийг төслийн талбайд бэлэн байлгах.

Карьер үүсгэх, ачилт, тээвэрлэлтийн үед:

✓ Хөрс хуулсан талбай болон эвдрэлд орсон газрын боломжтой хэсгийг нь

тухай бүрд нь үржил шимт хөрсөөр бүрхэж ургамалжуулах,

✓ Уурхайн ажлын талбай, дотоод замыг үйл ажиллагааны туршид усаар

чийглэж, усан манан бий болгож байх,

✓ Бульдозер болон автогрейдерээр уурхайн замыг байнга хусч, тоос үүсгэж

буй хөрс чулуунаас цэвэрлэж байх

✓ Төслийн талбайн дотоод зам талбайг тогтмол услах, зам хатууруулагч

бодис болон шинэлэг технологийг судлах, шаардлагатай олон салаа зам

гаргахгүй байх, тогтсон нэг замаар тээврийн хэрэгслийг зорчуулж байх

шороон замыг дагтаршуулан засах, замын тэмдэглэгээ хийх, тээврийн

хэрэгслийн хурдыг хязгаарлах

✓ Хяналтын цэг бий болгож, орчны эрүүл ахуйн байдлыг хянах,

✓ Хүнд даацын машин, механизм, техник хэрэгслээс ялгарах хий, утаа зэрэг

агаарыг бохирдуулж буй сөрөг нөлөөллүүдийг багасгахын тулд машин

техникийн ашиглалт, засвар үйлчилгээг шаардлагын дагуу хийж

гүйцэтгэж байх, шаардлага хангахгүй байгааг нь шинэчилж, техникийн

аюулгүй ажиллагааг мөрдөж ажиллах,

Хөрсний овоолго, эфель, гаалийн овоолго үүсгэх үед:




144


✓ Хөрсний овоолгыг салхинд хийсэж, тоос шороо дэгдэхээс урьдчилан

сэргийлж, овоолго түүний ойр салхины хурд бууруулах хаалт хийх,

овоолгыг цаг тухайд нь тэгшилж, нягтруулах, хэлбэржүүлэх

✓ Овоолгыг зонхилох салхины чиглэлийг харгалзан салхин дор байрлуулах,

✓ Газар шорооны ажлын технологийг хүнд машин механизмын жолооч нарт

сургаж, хэвшүүлэх, үржил шимт хөрсний овоолго хийх хадгалах ажлыг

стандартын дагуу хийх,

✓ Уурхайн ажиллагсдыг эрүүл мэндийн үзлэг шинжилгээнд тогтмол

хамруулж байх,

✓ Уурхайлалтаас гарах хаягдлын хэмжээ болон хаягдлын далангийн

өндрийг нарийн тооцох,

✓ Эфель, галийн овоолгыг уурхайн хоосон орон зайг нөхөн дүүргэх

материал болгож байх

✓ Б. Газрын гадаргын ба гүний усанд нөлөөлөх нөлөөлөл

Үйл ажиллагааны явцад усан орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөллөөс урьдчилан

сэргийлэх, тэдгээр нөлөөллийг бууруулах зорилгоор доор дурдсан арга хэмжээг

үйл ажиллагааны туршид авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Мөн төслийн талбайд

хур тунадас ба үерийн усаар хог хаягдал, овоолгын нарийн ширхэгтэй материал

зөөгдөж тархан газрын гадаргыг бохирдуулахаас хамгаалж далан байгуулах,

суваг, шуудуу татах шаардлагатай. Үүнд:

✓ Ойр орчмын 50км радиус дотор усны хяналтын 3 цэг сонгон авч хяналт

шинжилгээний төлөвлөгөөний дагуу бактериологийн болон химийн

бохирдолтой эсэхийг тогтоох шинжилгээг хөтөлбөрийн дагуу хийлгэх.

✓ Орчны гүний уст цэгт хамгаалалтын бүс тогтоож хамгаалалтын бүсэд

мөрдөх журмыг чанд сахин ажиллах

✓ Ахуйн шингэн болон хатуу хог хаягдлын менежментийг хэрэгжүүлж

ахуйн хатуу хаягдлаа ялган боловсруулах

✓ Усны эх үүсвэрийн эрүүл ахуйн шаардлагыг хангах, усны эх үүсвэрийг

хашаажуулах, хамгаалах,

✓ Төслийн зүгээс хаягдал усыг үйлдвэрлэлийн зориулалтаар дахин ашиглах

төлөвлөсөн арга хэмжээгээ хэрэгжүүлэх, усны алдагдлыг багасгах замаар

усны нөөцийг хамгаалах боломжтой




145


✓ Дахин ашиглагдаж буй усыг зөвхөн үйлдвэрлэлд ашиглах төдий биш мөн

уурхайн талбай дахь тоосжилтыг дарах, талбайг чийгшүүлэхэд ашиглах.

✓ Хурын ус хуримтлуулан түүнийг тоос дарах, биологийн нөхөн

сэргээлтийн усалгаанд ашиглах;

✓ Ахуйн хаягдал усаар гадаргын болон газрын доорх усны нөөцийг

бохирдуулахгүй байх арга хэмжээг авч ажиллах;

✓ Тосгон ба ордыг хаврын шар усны болон хур борооны үерээс хамгаалах

арга хэмжээ авах;

✓ Тоног төхөөрөмжийн шатах тослох материал болон барилгын материалын

төвлөрсөн цэгийг байгуулж, нэвчүүлэхгүй материал ашиглан тохижуулах;

✓ Барилга, байгууламж байршуулсан хэсэгт үерийн ус зайлуулах шуудуу

татах

Төсөл хэрэгжүүлэгч нь БОНБНҮ-ний чиглэл хуваарьт заасны дагуу уур

амьсгал, цаг агаарын хэмжилтийг тогтмол хийж тэмдэглэл хөтлөх, тайлагнах,

/“Агаарын чанар”, техникийн ерөнхий шаардлага MNS 4585:2007/ РМ2.5, РМ10,

хүхэрлэг хий, угаарын хий, азотын давхар исэл, дотоод гадаад орчны дуу шуугиан,

доргионы хэмжилтийг тогтмол хийж тэмдэглэл хөтлөх, тайлагнах, хөрсний

хэмжилтийг хөрсний чанар, хөрс бохирдуулагч бодис, элементүүдийн зөвшөөрөгдөх

дээд хэмжээ MNS5850:2008 стандартын дагуу тогтмол хийж тэмдэглэл хөтлөх,

тайлагнах, уурхайн ахуйн хаягдлыг ил байршуулсан тохиолдолд хэрээ, шаазгай, элээ

зэрэг хаягдал шүтэн амьдардаг синантроп шувууд цуглаж болзошгүй тул шувуу

үргээгчийг суурилуулах шаардлагатайг тэмдэглэж, төлөвлөгөөнд тусгах зэрэг арга

хэмжээг авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай юм.

Уурхайн нөхөн сэргээлт, хаалт

Уул уурхайн үйл ажиллагааны улмаас газрын гадарга, хэвлий, хөрс, ургамлан

нөмрөг ихээхэн хэмжээний эвдрэлд ордог. Иймээс эвдэрсэн газрыг нөхөн сэргээж,

байгалийн унаган төрхөд нь оруулах, хөрс, ургамлан бүрхэвчийг нөхөн сэргээх нь

Монгол орны хувьд тулгамдсан асуудлын нэг болоод байна.

“Шижир Алт” АҮ-ийн “Туулын голын гольдрол” алтны шороон ордын

ашиглалтын төсөл нь Төв аймгийн Заамар, Булган аймгийн Бүрэгхангай сумын

нутагт хэрэгжих бөгөөд алтны шороон ордын үлдэгдэл нөөцийн ашиглалтыг




146


явуулан, төслийн хугацаанд нөхөн сэргээлтийн бэлтгэл ажил, сүүлийн жилд нөхөн

сэргээлтийг хийхээр төлөвлөсөн байна.

“Монголросцветмет” ТӨҮГ-ын эзэмшил бүхий MV-000175 дугаартай,

503.43 га талбай бүхий Туул голын гольдролын алтны шороон ордод олборлолтын

үйл ажиллагаа 1994-2012 онд явагдаж байжээ. "Гол мөрний урсац бүрдэх эх, усны

сан бүхий газрын хамгаалалтын бүс, ойн сан бүхий газарт ашигт малтмал хайх,

ашиглахыг хориглох тухай" хууль гарснаар олборлолтын үйл ажиллагааг зогсоож,

2016 оноос олборлолтын үйл ажиллагаа эхлүүлэхээр ТЭЗҮ боловсруулсан байна.

Төсөл хэрэгжүүлэх хугацаанд нөхөн сэргээлт, хаалтанд шаардлагатай

хөрөнгийг үйлдвэрлэлийн зардалд шингээж хуримтлуулан, олборлолтын

технологиос хамааран сүүлийн 2 жилд нөхөн сэргээлтийн ажлыг гүйцэтгэх нь

оновчтой.

Хаалт, нөхөн сэргээлтийн ажлын чиглэл, шаардлага

Төслийн хаалт, нөхөн сэргээлтийн төлөвлөлт нь нөхөн сэргээлтийн бэлтгэл

ажил, уурхайн ашиглалтын үйл ажиллагааг бүрэн зогсоох, ашиглалтаас гаргах,

талбайг нөхөн сэргээх үйл явцыг багтаасан үе шаттай арга хэмжээ ба хүрээлэн буй

орчны бүрэлдэхүүн хэсгүүд, нийгэм эдийн засгийн байдалд нөлөөлж болзошгүй

сөрөг нөлөөллүүдийг бууруулах зорилго, зорилтуудыг агуулсан цогц шийдэл байна.

Тиймээс уул геологийн нөхцөлийг харгалзан үзэж, орон нутгийн өөрөө удирдах

байгууллага, засаг захиргаа, байгаль орчны хяналтын байгууллагатай зөвшилцөн

эвдэрсэн газрыг нөхөн сэргээж ашиглах чиглэлийг нөхөн сэргээлтийн урьдчилсан

төлөвлөлтийн үед тодорхойлох нь зүйтэй юм.

“Туулын голын гольдрол” алтны шороон ордыг байгаль хамгаалал, ариун

цэвэр-эрүүл ахуйн чиглэлээр нөхөн сэргээх зүйтэй юм. Учир нь алтны шороон

ордын ашиглалтын үед газрын гадарга дээр өөрчлөлт, хөрсний эвдрэл, нарийн

ширхэгт тоосонцор үүсэх боломжтой бөгөөд нөхөн сэргээлтээр зөвхөн газрын

элэгдэл эвдрэлийг бууруулах төдийгүй, агаар, хөрс, ус, ургамлан нөмрөгийг нөхөн

сэргээхэд чухал ач холбогдолтой юм. Үүнд тавигдах үндсэн зорилтууд нь:




147


✓ Хаалт, нөхөн сэргээлт хийснээр цаашид иргэдийн эрүүл мэнд, аюулгүй

байдалд халгүй байх, тухайн газар нутгийг цаашид эдийн засгийн үр

өгөөжтэй тогтвортой ашиглах боломжтой байх.

✓ Ашиглалтын дараа талбайг газар ашиглалтын өмнө байсан хэлбэрт нь

ойртуулж нөхөн сэргээх

✓ Эвдэрсэн газраас ойр зэргэлдээ орших эдэлбэр газруудад үзүүлэх сөрөг

нөлөөллийг бууруулах болох арилгахын тулд нөхөн сэргээлт хийх

✓ Олборлолтын улмаас усны нөөц, чанарт нөлөөлж болзошгүй сөрөг

нөлөөллүүдийг бууруулах буюу арилгах, усны бохирдол үүссэн

тохиолдолд бохирдсон усыг цуглуулж, шаардлагатай бол саармагжуулах

Техникийн нөхөн сэргээлт

Уурхай үйл ажиллагааны явцад хөрсийг ухаш руу дүүргэлт хийх замаар

дотоод овоолго хийнэ. Элсийг угааж, гарах эфель, галийг мөн уурхайн ухаш руу

технологийн процессын үед зөөвөрлөн дүүргэлт хийнэ. Өмнө эвдэрсэн болон

төслөөр нэмж эвдрэлд өртөх талбай нийт дээ 503.43 га газар болох юм. Одоогийн

байдлаар 176 га талбайд нөхөн сэргээлт хийгдсэн ба уг төслөөр уурхайн тосгон, зам

талбай, бусад объектуудын байрлаж байсан талбайтай нийлээд 324.43 га эвдрэлд

өртсөн талбайд техникийн болон биологийн нөхөн сэргээлт хийх шаардлагатай

болно.

Техникийн нөхөн сэргээлтийн ажлын хэмжээг дараах хүснэгтээр харууллаа.

№

1

2

3

4

5

Хүснэгт 47. Нөхөн сэргээлтийн ажлын хэмжээ

Нөхөн сэргээлтээр хийх

ажлын хэмжээ

Үржил шимт хөрсийг

хуулах

5 м-ээс дээш өндөртэй

овоолгыг ашигласан орон

зайд түрж дүүргэлт хийнэ

5 м-ээс бага өндөртэй

овоолгыг түрж, тараан

тэгшилнэ

Жигд бус тархсан овоолго,

асгаасыг тэгшилнэ

Дүүргэлт хийсэн ухашийг

хэвгийжүүлэн тэгшилнэ

Талба

й

48.6

Хийх ажлын арга

технологи

Бульдозер,

автосамосвал

экскаватор,

Хийх

ажил,

мян.м3

97.2

5.91 Бульдозер 472.8







148


6

7

8

9

Голын гольдрол, суваг

шуудууг засах, дарах

Нийт хэвгийжүүлсэн

талбайг нягтаршуулсан

тэгшлэлт хийнэ

Хуучин эвдрэл бүхий

талбай, зам, өртсөн бусад

газрыг түрж тэгшилнэ.

Биологийн нөхөн сэргээлт

хийх талбайд үржил шимт

хөрсний хучилт хийнэ.




212.1

Бульдозер, экскаватор,

автосамосвал

424.2

XI.1 Нөхөн сэргээлтийн ажил гүйцэтгэх техникүүдийн сонголт,

бүтээл

Нөхөн сэргээлтийн ажилд тухайн орон нутагт байгаа техникүүдээс ашиглана.

Овоолгыг хэвгийжүүлэх, ухаш руу түрж дүүргэх, эвдэрсэн зам талбай засах, талбайд

тэгшлэлт хийх ажилд САТ D8R маркийн бульдозер, өндөр эргийг намсгах, голын

гольдрол засах, чулуулгийг ухаж ачих ажилд ЭШ6/45 маркийн экскаватор тус тус

ажиллуулахаар ажлын нөхцөл бүрээр бүтээл тооцож гаргалаа. Угаагдсан элс,

хайрганы овоолго ихсэх үед тунгаагуур доторх усны эргэлт, хөдөлгөөнийг

зохицуулахын тулд овоолгод тараалт хийгдэж байдаг. Нөхөн сэргээлт хийхийн өмнө

ус хураагуур, тунгаагуур болон угаагдсан элс, хайрганы гадаад овоолгуудын усыг

зайлуулсан байх шаардлагатай.

Техникийн нөхөн сэргээлтийн ажлын хүрээнд тунгаагуурын шавар, эфель,

галийг экскаватор автомашинаар ухаж ачиж, автосамосвалаар тээвэрлэн авчирч

уурхайлагдсан орон зайд хийх ба гадаад овоолгоос чулуулгийг экскаватор,

автомашинаар ухаж ачин тээвэрлэн авчирч нөхөн дүүргэлт хийнэ.

Далан суваг шуудууг бульдозероор түрж тараан стандартын дагуу тэгшлэлт

хийх юм. Нөхөн дүүргэлт хийсэн талбай, далан сувгийн тэгшилсэн талбай зэргийг

хэлбэржүүлэн тэгшлэлтийг бульдозероор хийж гүйцэтгэнэ.

Техникийн нөхөн сэргээлт хийгдсэний дараа биологийн нөхөн сэргээлтийн

ажлыг гүйцэтгэх ба энэ ажлын хүрээнд эвдрэлд өртсөн га газрыг ургамалжуулж,

212.1 га талбайд хайлаас, улиас тарихаар төлөвлөж байна.




149


Овоолгуудын тооцооны эзлэхүүнийг

томъёог ашиглан гаргасан ба оройн талбайгүй овоолгыг налалтын өнцөг ашиглан

гаргалаа.

Зураг 23. Овоолгын хэмжээс

Талбайд үүссэн овоолго, ухаш, бусад эвдрэлийн байдал нь экскаватор,утгуурт

ачигчаар шороог ухаж, үүссэн ухашын дэргэд нь шууд овоолсон, эмх цэгцгүй

орхигдсон байна. Тунгаагуур нууруудын ихэнх нь ширгэж шал үлдсэн байгаа ба

нуур, ухашын хувьд мал, амьтан унах аюултай байдалтай байна. Нуурын даланг

тойрсон шимэрхэг хөрсний овоолгоор тодорхой хэмжээний талбайг тэгшилсний

дараа хучих боломжтой.

Талбайд үүссэн эвдрэлийг нөхөн сэргээхэд ТНС-ийн зардал 400 сая.төг

байхаар тооцогдож байна. Энэ нь 1 га талбайд 795 мянган төгрөг болохоор

тооцоологдож байна. Уурхайлалтаар бий болсон ухаш, карьерыг овоолгуудаар түрж

дүүргэлт хийх ба ажлын хэмжээ нь овоолгын нөхөн сэргээлтийн ажилд тусгагдсан.

Биологийн нөхөн сэргээлтийн ажил

Техникийн нөхөн сэргээлтийн ажил дууссаны дараа ургамалжуулна. Нийтдээ

уурхай, далан суваг, эфель, галь, хөрсний овоолго зэрэгт өртсөн 212.1 га талбайд

ургамалжуулах ажлыг хийх ба үүний өмнө нэмэлт био бордоо, бууцны холимгоор

хөрсний чанар сайжруулах ажил хийж хөрсийг булдана.

Хөрс хуулалтаар газрын гүнээс хад чулуу (d‹10см) гарах тул ийм хэмжээтэй

чулууг газрын гүнээс гарах хурдас чулуулгийн овоолгод нийцүүлэн ухагдсан нүх,

ухшид хийж булах зүйтэй.

Төслийн хэрэгжилтийн явцад эвдэгдэх бүх талбайн шимт хөрсийг 0.3м-ийн

зузаантай хуулан нөхөн сэргээлтэд бэлтгэж хадгалах бөгөөд 1444 мян.м 3 шимт хөрс




150


хуулж хадгалахаар байна. Шимт хөрсийг тусгайлан бэлтгэсэн овоолгод Монгол

Улсын (MNS 5917:2008) стандартын дагуу хадгална.

Тухайлбал, шимт хөрсний овоолго ноёлох салхины хөндлөн чиглэлд

байрлалтайгаар, салхиар хийсэх, усаар угаагдах боломж багатай, 2м-ээс ихгүй

өндөртэй, 30-50 орчим метр урттай, хажуугийн налуу 20градусаас ихгүй, оройн

хэсгийн бага зэрэг бөмбөгөрдүү тэгшивтэр байхаар дагтаршуулан нуруулдаж хийнэ.

Нөхөн сэргээлтэд хэрэглэх шимт хөрс нь аль болох байгалийн унаган төрхтэй

хөрсний шинж чанартай ойролцоо байвал зохимжтой учир хадгалах, ашиглахдаа

анхаарч байх шаардлагатай. Үржил шимт хөрсийг хэт гүн хуулах зэрэг нь үржил

шим багатай, хайрга, чулууны агууламжийг нэмэгдүүлэх сөрөг нөлөөтэй байх

бөгөөд органик бодисын агууламжийг нэмэгдүүлэх, чулуулгийг багасгах шаардлага

үүсдэг.

Хүснэгт 48 Хучилт хийх шимт хөрсний шинж чанарын ерөнхий үзүүлэлт

ҮЗҮҮЛЭЛТ

ТОХИРОМЖТОЙ ХЭМЖЭЭ

Органикийн агууламж ›0.5%

Урвалын орчин, рН 6.5-8.0

Чулууны агууламж (2мм-ээс дээш)

‹25 0 (бага налуутай)

›25 0 (их налуутай)

‹35%-жингийн хувиар

›35% ба ‹60% - жингийн хувиар

Механик бүрэлдэхүүн

Шавар, элснээс бусад

Давсжилт Хуурай үлдэгдэл 0.25%-иас бага,

EC‹4.0Ds/m (цахилгаан дамжуулах

чанар)

Солилцоот натрийн эзлэх хувь ‹10%

(шингээх эзэлхүүнд)

Хүнд металлууд (Pb, As, Hg, Cr, Cd, Cu,

Zn г.м)

Байгалийн дэвсгэр агууламжийн

түвшинд

Уулын ажлын дараа шимт өнгөн хөрсний эвдрэл, хөрсний доорх шимэрхэг үе,

хөрс үүсгэгч хурдас чулуулгуудыг холин овоолгод хураах эвдрэл, ул чулуулаг

хүртэлх алт агуулсан давхаргыг бүрэн хэмжээнд бүтцийн өөрчлөлтөд оруулахаас

гадна усны байгалийн капилляр тогтцыг ч бүрэн хэмжээгээр өөрчилдөг. Иймд нөхөн

сэргээлтийн бэлтгэл ажлын хүрээнд дотоод овоолгын зохион байгуулалт,

хэлбэржүүлэлт, тэгшилгээний ажлыг төлөвлөгөөний дагуу хийх шаардлагатай юм.

“Туул голын гольдрил” ордын ашиглалтын үед хөрс, шимт хөрсийг гадаад

овоолгод хураах бөгөөд алт агуулсан элсийг баяжуулж, алтыг ялган авсны дараа

эфел, галийн хаягдал болгон дотоод овоолго үүсгэнэ гэж тооцлоо. Иймд




151


уурхайлалтын үед төлөвлөгөөтэйгөөр, орчин тойрны байгалийн өнгө төрхтэй

ойролцоо хэлбэртэйгээр хэлбэржүүлэх нь тохиромжтой. Хэлбэржүүлэхдээ

хэлбэржүүлсэн талбайн гадаргыг дараа нь машин механизм явах боломжтой байхаар

хэлбэржүүлэх шаардлагатай юм.

“Туулын голын гольдрол” ордод хэрэгжүүлж буй нөхөн сэргээлтийн бэлтгэл

ажлын нэг хэсэг нь мод үржүүлгийн газар байгуулах, нутгийн унаган ургамлын

талаарх судалгаа хийх, биологийн нөхөн сэргээлтэд бэлтгэх ажил бөгөөд уурхайн

барилга байгууламжуудын орчны тохижуулах зориулалтаар мод тарих, ногоон

байгууламж байгуулах ажлуудыг тус тус төлөвлөж байна.

Зураг 24 Зарим барилга байгууламжийн орчинд мод тарих төлөвлөлт

Энэхүү туршилтын талбайн үндсэн зорилго нь уурхайн төслийн орчны

бүсийн уур амьсгалд зохицсон ургамлуудыг турших замаар уг бүс нутагт зохицсон

ургамлыг сонгон шалгаруулах, улмаар уурхайн олборлолт хийгдсэн газрын нөхөн

сэргээлтэд ашиглах мод, бут сөөг, өвслөг ургамлуудыг өөрсдийн хүчээр бэлтгэн

нийлүүлэх үйл ажиллагаа юм.

Усалгаа болон арчилгаа: Мод тарьсан талбай болон мод үржүүлгийн газрын

усалгааг усыг хэмнэлттэй ашиглах зорилгоор дуслын усалгааны системээр хийнэ.

Усалгааны системийг бага хэмжээний мод үржүүлгийн талбайд угсарна. Ус

нөөцлүүрийн 25.0 мян.литрийн багтаамжтай ёмкость суурилуулна.




152


Зураг 25. Төлөвлөж байгаа мод үржүүлгийн газрын бүдүүвч

XII . ДҮГНЭЛТ

2020 онд “Монголросцветмет” ТӨҮГ-ийн MV-000175 тоот ашиглалтын

тусгай зөвшөөрлийн талбайд ашиглалт, олборлолт хийгдэж дуусаад талбайн

хэмжээнд драгийн ашиглалтын хайгуулын ажлын үр дүнгээр нөөцийн дахин

тооцоолол хийж, алтны үүсмэл шороон ордын хяналт, шалгалт, хайгуулын ажлыг

газар дээр нь очиж хийж гүйцэтгэлээ. Хайгуулын ажлыг өмнөх жилүүдийн драг

болон ангилан олборлолтын ажлын үр дүнг үндэслэн нарийвчлан тооцоолж

хяналтын шурф малталт, цооног өрөмдлөг, дагалдах сорьцлолт, байр зүйн

зураглалын ажлын тусламжтайгаар хийж гүйцэтгэж ОХУ-ын Эрхүү хотын

Техникийн Улсын Их Сургууль, “Иргиредмет” хүрээлэнгийн эрдэмтдийн

боловсруулсан драгийн үүсмэл ордод нөөцийн үнэлгээ тогтоох сүүлийн үеийн шинэ

аргачлалын дагуу ордын үүсмэл ордын нөөцийг тооцоолж гаргалаа. Үүнд:

• Ордын хойд хэсгийн 16 хэсэглэлд 2076.94 мян.м 2 талбайд 71 мг/м 3 -ын

дундаж агуулгатай, 8845.2 мян.м 3 элсний эзлэхүүнтэй, нөөц нь боломжтой C

зэрэглэлээр хими цэврээр 623.7 кг алт бүхий үүсмэл ордын нөөц байгааг

тооцоолон гаргаж байна.

Энэхүү тодотгол тайлангаар тусгай зөвшөөрлийн талбайн гол хэсэгт хамаарах Туул

голын онцгой хамгаалалтын бүсэд орсон нийт 17 блокийн 1245.409 мян.м2 талбайд

4883.5 мян.м 3 элс, хими цэврээр 521.3 кг алтны эдийн засгийн үр ашигтай геологийн

нөөц тооцоологдож өнөөгийн нөхцөлд холбогдох хуулийн дагуу олборлох

боломжгүй байгаа боловч цаашид уул техникийн нөхцлөөр олборлох боломж

гарахыг үгүйсгэхгүй.




153


Энэхүү ажлын үр дүнгээр тооцоологдсон үүсмэл ордын нөөцийн тооцооллын

үр дүнд “Шижир Алт” ХХК-ийн алт олборлолтын үйл ажиллагаа цаашид

тасралтгүйгээр тогтвортой 10 жил ажиллахаар боломж нээгдэж байна.

“Туул голын гольдрол” ордын баруун гар талын хайгуулын 890-897дугаар

шугмын хооронд байрших, C2-6, 7-блокт тооцоолсон дэнжийн ордын 523.8мян.м3

элс, 545.8 кг алтны нөөц УАМНК-ийн протоколын хавсралтад тэмдэглэснээр

нэмэгдэж орсон байна. Мөн 2010 оны уулын ажлын тайлангийн нөөцийн

хөдөлгөөнд тухайн жилд нийт олборлосон 2383 мян.м3 элс, 232.7кг хими цэвэр

алтыг нөөцийн балансаас хассан байдаг ба олборлолтын үед нэмэгдсэн гэж 1828

мян.м3 элс, 201.09кг алтыг нөөцийн хөдөлгөөнд нэмж оруулжээ. Энэхүү 201.09кг

алтны нөөц тодорхой үндэслэлгүйгээр нэмэгдсэн бөгөөд тухайн жилийн тайланд

тусгагдаагүй. Цаашилбал 2011 онд нийт 1752 мян.м3 элс, 252.3 кг хими цэвэр алт

олборлож, 2.5 мян.м3 элс, 46.7 кг алтны хаягдалтай байсан бөгөөд тус жилийн

уулын ажлын батлагдсан тайлангийн нөөцийн хөдөлгөөнд тусгахдаа 77 мян.м3 элс,

16.2 кг хими цэвэр алт, 2.5 мян.м3 элс, 46.68кг алтны хаягдлыг нөөцийн балансаас

хасаж, 1675 мян.м3 элс, 189.4кг алтыг нөөцийн хөдөлгөөнөөс хасалт хийгдэлгүй

/2011 оны уулын ажлын тайлан Маягт-2.8/ техноген олборлолт хэмээн тайлбар

хэсэгт тэмдэглэн үлдээжээ. Ордын урд хэсгийн C-18, -19, -20, -21-р блокуудад 2006

оноос хойш олборлолтын үйл ажиллагаа хийгдээгүй, 2010 оны 8 дугаар сарын 4-ний

өдрийн 842 тоот шийдвэрээр Улсад буцаан хүлээлгэн өгсөн ба эдгээр 4 блокийн

нөөцийн үлдэгдэл болох 82.3 мян.м3 элс, 175.09 кг хими цэвэр алтны нөөц балансын

хөдөлгөөнөөс хасалт хийгдээгүй зэрэг дээрх шалтгаануудаар 2021.01.01-ны

байдлаар үлдэгдэл нөөцийн зөрүүтэй байдал үүссэн байна.

Хайгуулын ажилд нийт 44.28 сая.төг зарцуулсан ба ТЭЗУрьдчилсан

үнэлгээгээр геологийн болон үйлдвэрлэлийн нөөцөд тулгуурлан ордыг ашиглах 10

жилийн хугацаанд 9,114.6 мян.м 3 элс угаан боловсруулан, 85,755.4 сая төгрөгийн

борлуулалт хийж, 26,579.5 сая төгрөгийн ашигтай ажиллах ба БОНС зардалд эхний

жилд 50 сая.төг, нийт ашиглах хугацаанд 500 сая.төг зарцуулна.

Төсөл хэрэгжих хугацаанд ашиглалтын зардлыг бууруулах, ашигт малтмалын

үнэ өсөх тохиолдолд цэвэр ашгийн хэмжээ нэмэгдэх хандлагатай ба эдийн засгийн

үр ашгийн тооцооноос харахад 10%-ийн хорогдуулалттайгаар мөнгөн урсгалыг

тооцоход төслийн өнөөгийн цэвэр үнэ цэнэ NPV/10%/ = 12,749.6 сая.төг, IRR /10%/ =

48.2 хувь болж байгаа тул уг төсөл хэрэгжих боломжтой гэж үзлээ.




154


Дээрх үнэлгээг үндэслэн Байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээ, ТЭЗҮнэлгээг

эрх бүхий байгууллагаар хийлгэж, АМГТГ – ын ЭБМЗ – ийн хурлаар хэлэлцүүлэн,

нөөцийг баталгаажуулж ажиллана.

Цаашид үүсмэл ордыг олборлолтын объект болгон ашиглах ажил эрчимжиж

байгаа тул харьцангуй өндөр агуулга тогтоогдсон бага хэмжээний нөөцийг дахин

ашиглах нь алтны шороон ордын нөөц багассан өнөө үед улс орны эдийн засагт

чухал ач холбогдолтой бөгөөд ашиглалтын үеийн хаягдал овоолгуудад алтны

багагүй нөөц байлаг үлдсэн байгааг тодорхойлсон байна. Алтны үнэ өсөж байгаа

өнөө үед үүсмэл ордын үнэлгээ хийх, нөөц тогтоох шаардлага гарч ирж байна.

Энэхүү тогтоосон алтны үүсмэл ордын нөөцөд жижиг тоосонцор алт 60 хүртэлх

хувийг эзлэх болсон тул металлыг бүрэн олборлохын тулд олборлох баяжуулах

технологийн шат дамжлагыг дэвшилтэт техник-технологийг ашиглан шинэчлэх

замаар улам боловсронгуй болгож, тоосонцор алтыг барих түвшинг нэмэгдүүлэх,

металл авалтыг зөвшөөрөгдсөн хэмжээнд хүргэж ажиллахыг төслийг хэрэгжүүлэгч

аж ахуйн нэгж анхаарах шаардлагатай гэж үзэж байна.

А. Хэвлэмэл ном

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1. В. И. Снетков, Б. Л. Тальгамер, Проблемы Оценки И Разработки

Техногенных Запасов Дражных Полигонов.

2. Благонравов.В.А, Цыпуков.Ю.П,

Обшие черты золотоносности территорий МНР. Геология и геофизика 1978.

• Геология Монгольской Народной Республики гом II Магматизм и тектоника.

М. Недра 1973.

• Геоморфология МНР М.Наука 1982.

• Гурейкен.Н.Я, Зверева.Е.А,

О миграционной способности. золото в связи с процессами слабо

проявленных термально-метаморфических изменений в терригенной толше.

Геология геофизика 1990.

• Шербаков.Ю.Г,

Металлогения золота Монголий. Вопросы магматизма и металлогений МНР .

Новосибирск 1981.

• Щербаков.Ю.Г, Дэжидмаа.Г,




155


Золотоносные рудные формации Монголий. Эидогенные рудные формаций

Монголий . М. Наука 1984.

• Бштибин.Ю.А,

Основы геологий россыпей. М. АНСССР 1956.

• Болд.Я,

Геоморфологийн үндэс ба судалгаа. УБ 1987 он.

• Ш.Божинский.А.П,

Методы разедки и подечёта запасов россыпных месторождений полезных

ископаемых. Труды ЦНИГРИ выпуск-65 Москва.

• Методическое руководство по разведке россыпей золота и олова. Магадан

1982.

• Методические указания по разведке и геолого-промышленной оцеики

месторождениям.

• Инструкция по применению классификаций запасов к золоторудным

месторождениям. Москва 1983 г.

Б. Геологийн мэдээллийн төв архивын тайлан

Ц.Мөнхцэнгэл “Заамарын дүүргийн алтны ордын геологийн тогтоц, тэдгээрийг

ашиглах явцад үүссэн үүсмэл овоолго дахь алтны нөөц баялагийн үнэлгээ” эрдмийн

зэрэг горилсон бүтээл 2005 он. Москва МГРИ,

1. Геологи–технологические основы ревизии техногеного минерального сырья

на золото Красноярск 2001 г, В.А.Макаров

2. Монголын алтны шижирмэгэн ордууд. 2013 он, Т.Семейхан

3. Ашигт малтмалын баялаг, ордын нөөцийн ангиллыг тухайн төрлийн ашигт

малтмалд хэрэглэх аргачилсан зөвлөмж. УБ хот. 2019 он

4. Методические указания по разведке и геолого–промышленной оценке

месторождений золота, Министерство геологии СССР, ЦНИГРИ, москва–

1974 г

2. .Бубенников

“Туулын полигонд 1986 – 1988 онд гүйцэтгэсэн нарийвчилсан хайгуулын ажлын үр

дүнгийн тайлан” УБ хот, 1989 он.

3. Д.Жамцаа, Ц.Мөнхцэнгэл,




156


“1999-2000 онд Туул голын өмнөд хэсэгт гүйцэтгэсэн нарийвчилсан хайгуулын

ажлын үр дүнгийн тайлан” УБ хот, 2001 он.

4. Д.Цэцэнбилэг, Ц.Мөнхцэнгэл,

“Туулын зүүн дэнжийн Баруун Захцагийн алтны шороон ордод 2005 онд гүйцэтгэсэн

хайгуулын ажлын үр дүнгийн тайлан” УБ хот, 2006 он.

Нөөцийн хөдөлгөөн

1994-2020 онд “Монголросцветмет” ТӨҮГ-ийн MV-000175 тоот

ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн талбайд ашиглалт, олборлолтыг драгаар бүхэлд нь

нэг удаа ашиглаж дуусаад зарим хэсэгт 2-3 удаагийн драгаар дахин ашиглалтын

ажил явагдаж байна. 2020 оны байдлаар нийт 42783.5 мян.м 3 элс угааж, 19870.1 кг

алт олборлож, хаягдал бохирдол тооцсоноор 16756.67 кг химийн цэвэр алт

олборлоод байна.

Харин АМГТГ-т бүртгэгдэж баталгаажсан уулын ажлын тайлангийн

нөөцийн хөдөлгөөнөөр 2021 оны 01 сарын 01-ны байдлаар ордын хэмжээнд нийт

үлдэгдэл нөөц баттай А, бодитой В, боломжтой С зэрэглэлийн элс-1762.477мян.м 3 ,

металл-1167.79кг байна.

Иймд ордын уулын ашиглалтын жил бүрийн тайлангийн нөөцийн хөдөлгөөнд

тулгалтын ажил хийснээр тусгай зөвшөөрлийн талбайн гадна орших дэнжийн ордод

тогтоогдсон 545.8 кг алтны нөөц 2006 онд нэмэгдэж орсон,

2010 онд олборлосон

201.09 кг алт, 2011 онд олборлосон 189.4кг хими цэвэр алтыг нөөцийн хөдөлгөөнөөс

хасаагүй, мөн 2010 оны 8 дугаар сарын 4-ний өдрийн 842 тоот шийдвэрээр Улсад

буцаан хүлээлгэн өгсөн ордын урд хэсгийн 175.09 кг алтны үлдэгдэл зэрэг нь дээрх

үлдэгдэл нөөцийн зөрүүтэй байдлыг үүсгэжээ.

Дээрх нөөцийн хөдөлгөөнийг хийхэд тусгай зөвшөөрлийн талбайд

олборлолтод өртөөгүй талбай

№ Төрөл Алт, кг Тайлбар

1

2021.01.01-ны байдлаарх С

Дэнжийн ордоос 2006 онд нөөцийн

зэрэглэлийн нөөцийн 545.8

хөдөлгөөний тайланд нэмэгдсэн

үлдэгдэл

2 2010 онд хасагдаагүй 201.09 Техноген олборлолт

3 2011 онд хасагдаагүй 189.4 Техноген олборлолт




157


4

Урд хэсгийн үлдэгдэл

нөөц(B-18,19,20,21)

Ордын нийт үлдэгдэл 56.41

175.09 Ордын урд хэсгийн

MV-000175 талбайн үлдэгдэл нөөц /нөөцийн

хөдөлгөөний тайлан тулгалтаар/




158

MV-000175_ТАЙЛАН БИЧВЭР

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?