TB can be beat Zulu_NewDOH.indd - Anova Health Institute
TB can be beat Zulu_NewDOH.indd - Anova Health Institute
TB can be beat Zulu_NewDOH.indd - Anova Health Institute
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
I-<strong>TB</strong> yisifo esibangelwa ngama-bacteria (amagciwane)<br />
angena emzim<strong>be</strong>ni ngomoya kanti futhi silimaza<br />
amaphaphu. Yisifo esinzima kodwa siyelapheka.<br />
Nga<strong>be</strong> sisabalala (sanda) kanjani?<br />
Uma umuntu one-<strong>TB</strong> ekhwehlela, ethimula noma<br />
ephimisa, amagciwane e-<strong>TB</strong> aphumela emoyeni.<br />
Noma ngubani ngubani ohogela lo moya angangenwa yi-<strong>TB</strong>.<br />
Ngubani othola i-<strong>TB</strong>?<br />
Abanye abantu bakholelwa ukuthi uthola<br />
i-<strong>TB</strong> kuphela uma uhluphekile uhluphekile noma noma<br />
unesifo sotshwala (an (an alcoholic). Lokhu<br />
akulona iqiniso. Noma ngubani angathola<br />
i-<strong>TB</strong> kanti kuncike kuncike ngokuthi nga<strong>be</strong><br />
umzimba umzimba wakho wakho ulwa ulwa kanjani nesifo.<br />
Kuzoba nzima nzima ukulwa nesifo nesifo uma:<br />
• ungadli ukudla okufanele<br />
nokunomsoco nokunomsoco kanti kanti futhi ungaphumuli<br />
ungaphumuli<br />
ngokwenele.<br />
• uphuza kakhulu utshwala noma<br />
ubhema.<br />
• unezifo ezifana ne-high blood pressure,<br />
i-dia<strong>be</strong>tes i-dia<strong>be</strong>tes (isifo sikashukela), i-HIV noma<br />
i-AIDS.<br />
Abanye abantu bakholelwa<br />
ukuthi ukuthi uma une-<strong>TB</strong> kusho ukuthi<br />
uthakathiwe, kodwa lokhu akulona<br />
iqiniso. iqiniso. I-<strong>TB</strong> isifo esibangelwa<br />
ngamagciwane ngamagciwane kanti kulula<br />
ukuselapha.<br />
Izimpawu (signs) nama-symptom<br />
• Ukukhwehlela okungapheli.<br />
• Ukungathandi ukudla kanye nokonda.<br />
• Ukujuluka ebusuku.<br />
• Ukukhathala nokuphelelwa amandla.<br />
• Ukukhwehlela igazi<br />
• Ukuphelelwa ngumoya lapho<br />
uphefumula.<br />
• Izinhlungu esifu<strong>be</strong>ni.<br />
• Imfi va (fever).<br />
Nga<strong>be</strong> wazi kanjani lapho une-<strong>TB</strong>?<br />
• Ekliniki umuntu okhombisa izimpawu ze-<strong>TB</strong> uzocelwa<br />
ukuthi akhwehlele afake isikhwehlela ebhodleleni<br />
elin<strong>can</strong>e.<br />
• Isikhwehlela sizohlolwa elabhorethri, kanti uma<br />
kutholakala amagciwane e-<strong>TB</strong> umuntu uzoqala<br />
ukuphuza ukuphuza imithi yokwelapha i-<strong>TB</strong>.<br />
• Uma une-<strong>TB</strong> abantu abahlala nawe nabo kumele<br />
bahlolwe.<br />
Ukwelashelwa i-<strong>TB</strong><br />
• I-<strong>TB</strong> ilapheka nokunyangeka ngokuphuza<br />
i-combination (inhlanganisela) yamaphilisi<br />
izinyanga eziyisithupha noma ezingaphezulu.<br />
• Kubalulekile ukuphuza imithi yakho<br />
njengoba ulayelwe ngumse<strong>be</strong>nzi wezempilo<br />
kanti futhi uya njalo ukuyohlolwa ngezikhathi<br />
ezi<strong>be</strong>kiwe.<br />
• Ngesikhathi welashwa, kuzokwenziwa uhlolo<br />
emavikini emavikini amabili kanye nasezinyangeni<br />
nasezinyangeni<br />
eziyisithupha ngemuva kokuqala ukuphuza<br />
imithi yokwelashwa ukubona ukuthi nga<strong>be</strong><br />
imithi ise<strong>be</strong>nze kahle.<br />
• Musa ukuyeka ukuphuza imithi kuze ku<strong>be</strong><br />
umse<strong>be</strong>nzi wezempilo uthi yeka. Lokhu<br />
kubaluleke kakhulu.<br />
I-Drug resistant <strong>TB</strong> i-<strong>TB</strong> engasezwa mithi<br />
(MDR kanye kanye ne-XDR <strong>TB</strong>)<br />
• Uma ungalandeli ngokufanele nokuyikho ukuphuza<br />
amaphilisi akho okwelashelwa i-<strong>TB</strong>, ngokuthi<br />
ungaphuzi onke amaphilisi amaphilisi akho noma ubuye<br />
ungawaphuzi kwezinye izinsuku, ungaba ne-drug<br />
resistant <strong>TB</strong>.<br />
• Lokhu kuyingozi kakhulu, ngoba ugcina<br />
ungaselapheki.<br />
• Ingadlulelwa nakwabanye abangakaze ba<strong>be</strong>nayo<br />
i-<strong>TB</strong>. Lokhu kuzo<strong>be</strong>ka ohlala nabo engozini.<br />
• Lokhu yisizathu esenza ukuthi abantu abane drug<br />
resistant resistant <strong>TB</strong> bahlaliswe ewadini yabo bodwa<br />
esibhedlela isikhathi eside.
Ama-side-effects (imiphumela engemihle)<br />
avamile emithi ye-<strong>TB</strong> yilena:<br />
• Uku<strong>can</strong>uzelelwa yinhliziyo.<br />
• Amakrempu noma ukunwayizela ngaphansi<br />
kwezinyawo (okubizwa ngokuthi yi-peripheral<br />
neuropathy).<br />
• Izinhlungu ezihlabayo.<br />
• Ukushintsha kombala womchamo wakho<br />
nezinyem<strong>be</strong>zi.<br />
• Ukuqubuka kwesikhumba.<br />
Uma unama-side effects, kumele ungayeki ukuphuza<br />
imithi yakho ye-<strong>TB</strong> ngokwakho. Qhu<strong>be</strong>ka nokuyiphuza<br />
imithi yakho kodwa yiya kudokotela noma unesi<br />
ubatshela ngokwenzekayo kuwe. Bangakunikeza<br />
umuthi wokuyekisa uku<strong>can</strong>uzelelwa yinhliziyo<br />
(nausea) kanye nowamakrempu.<br />
Usekelo lokwelashwa<br />
• ENingizimu Afrika, indlela abantu<br />
abaphuza ngayo imithi ye-<strong>TB</strong> ibizwa<br />
i-DOTS. I-“DOTS” imele ukuthi:<br />
Directly Observed Treatment Short<br />
Course.<br />
• Abasekeli <strong>be</strong>-DOTS kuvamise<br />
ukuba ngabase<strong>be</strong>nzi <strong>be</strong>zempilo<br />
abasiza abantu ukuphuza<br />
imithi ye-<strong>TB</strong>. Buza ekliniki<br />
yangakini ngale nhlobo<br />
yosekelo.<br />
Yini ubuhlobo phakathi kwe-<strong>TB</strong> kanye ne-<br />
HIV?<br />
• Uma une-HIV, i-HIV ihlasela amasosha omzimba,<br />
kanti lokhu kusho ukuthi uzogula kalula. Esinye<br />
sezifo ezivamile ozitholayo yi-<strong>TB</strong>.<br />
• Kubalulekile ukuthi uma une-HIV uhlolelwe i-<strong>TB</strong> kanti<br />
uma une-<strong>TB</strong> kumele uhlolelwe ne-HIV ukuze uthole<br />
imithi eyiyo eqondane ngqo.<br />
Imithi ye-<strong>TB</strong> kanye nama-ARV<br />
• Kuye ngezinga le-CD4 count yakho, odokotela<br />
bazokwelapha i-<strong>TB</strong> kuqala, e<strong>be</strong>se <strong>be</strong>landelisa<br />
ngama-ARV ngemuva kwamaviki amabili noma<br />
izinyanga ezimbili.<br />
• Imithi yokwelapha i-<strong>TB</strong> ingaphatha kabi isibindi.<br />
Lokhu kusho ukuthi uma uphuza imithi yokwelapha<br />
i-<strong>TB</strong> akumele unikezwe imithi yama-ARV<br />
ebandakanya i-Nevirapine, nayo engabangela<br />
ukulimala kwesibindi. Kunalokho, kumele uphuze<br />
imithi ebandakanya ama-Efavirenz.<br />
Le phamfl ethi (le ncwajana) ithole usizo lwemali ngokusekelwa ngabohlelo oluvela kwi-<br />
US President’s Emergency Plan for AIDS Relief (PEPFAR) oluvele kwa<strong>be</strong>-US Agency for<br />
International Development ngaphansi kwesivumelwano se-Cooperative Agreement No.<br />
674-A-00-08-00009-00 nga<strong>be</strong>-<strong>Anova</strong> <strong>Health</strong> <strong>Institute</strong>. Imibono evezwe kule-phamfl ethi<br />
akuyona nje kuphela imibono ya<strong>be</strong>-PEPFAR noma a<strong>be</strong>-USAID.<br />
National AIDS Help Line – 0800 012 322 (toll free)<br />
Ungaxhumana na<strong>be</strong>-HIVSA ku:<br />
Ucingo: +27 11 494 1900<br />
Ifekisi: +27 11 494 2365<br />
PO Box 3869<br />
Southgate, 2082, South Africa<br />
Odinga ukukwazi mayelana ne...<br />
Tu<strong>be</strong>rculosis (<strong>TB</strong>)/<br />
isifo sofuba<br />
Isi<strong>Zulu</strong>