30.01.2013 Views

TB can be beat Zulu_NewDOH.indd - Anova Health Institute

TB can be beat Zulu_NewDOH.indd - Anova Health Institute

TB can be beat Zulu_NewDOH.indd - Anova Health Institute

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

I-<strong>TB</strong> yisifo esibangelwa ngama-bacteria (amagciwane)<br />

angena emzim<strong>be</strong>ni ngomoya kanti futhi silimaza<br />

amaphaphu. Yisifo esinzima kodwa siyelapheka.<br />

Nga<strong>be</strong> sisabalala (sanda) kanjani?<br />

Uma umuntu one-<strong>TB</strong> ekhwehlela, ethimula noma<br />

ephimisa, amagciwane e-<strong>TB</strong> aphumela emoyeni.<br />

Noma ngubani ngubani ohogela lo moya angangenwa yi-<strong>TB</strong>.<br />

Ngubani othola i-<strong>TB</strong>?<br />

Abanye abantu bakholelwa ukuthi uthola<br />

i-<strong>TB</strong> kuphela uma uhluphekile uhluphekile noma noma<br />

unesifo sotshwala (an (an alcoholic). Lokhu<br />

akulona iqiniso. Noma ngubani angathola<br />

i-<strong>TB</strong> kanti kuncike kuncike ngokuthi nga<strong>be</strong><br />

umzimba umzimba wakho wakho ulwa ulwa kanjani nesifo.<br />

Kuzoba nzima nzima ukulwa nesifo nesifo uma:<br />

• ungadli ukudla okufanele<br />

nokunomsoco nokunomsoco kanti kanti futhi ungaphumuli<br />

ungaphumuli<br />

ngokwenele.<br />

• uphuza kakhulu utshwala noma<br />

ubhema.<br />

• unezifo ezifana ne-high blood pressure,<br />

i-dia<strong>be</strong>tes i-dia<strong>be</strong>tes (isifo sikashukela), i-HIV noma<br />

i-AIDS.<br />

Abanye abantu bakholelwa<br />

ukuthi ukuthi uma une-<strong>TB</strong> kusho ukuthi<br />

uthakathiwe, kodwa lokhu akulona<br />

iqiniso. iqiniso. I-<strong>TB</strong> isifo esibangelwa<br />

ngamagciwane ngamagciwane kanti kulula<br />

ukuselapha.<br />

Izimpawu (signs) nama-symptom<br />

• Ukukhwehlela okungapheli.<br />

• Ukungathandi ukudla kanye nokonda.<br />

• Ukujuluka ebusuku.<br />

• Ukukhathala nokuphelelwa amandla.<br />

• Ukukhwehlela igazi<br />

• Ukuphelelwa ngumoya lapho<br />

uphefumula.<br />

• Izinhlungu esifu<strong>be</strong>ni.<br />

• Imfi va (fever).<br />

Nga<strong>be</strong> wazi kanjani lapho une-<strong>TB</strong>?<br />

• Ekliniki umuntu okhombisa izimpawu ze-<strong>TB</strong> uzocelwa<br />

ukuthi akhwehlele afake isikhwehlela ebhodleleni<br />

elin<strong>can</strong>e.<br />

• Isikhwehlela sizohlolwa elabhorethri, kanti uma<br />

kutholakala amagciwane e-<strong>TB</strong> umuntu uzoqala<br />

ukuphuza ukuphuza imithi yokwelapha i-<strong>TB</strong>.<br />

• Uma une-<strong>TB</strong> abantu abahlala nawe nabo kumele<br />

bahlolwe.<br />

Ukwelashelwa i-<strong>TB</strong><br />

• I-<strong>TB</strong> ilapheka nokunyangeka ngokuphuza<br />

i-combination (inhlanganisela) yamaphilisi<br />

izinyanga eziyisithupha noma ezingaphezulu.<br />

• Kubalulekile ukuphuza imithi yakho<br />

njengoba ulayelwe ngumse<strong>be</strong>nzi wezempilo<br />

kanti futhi uya njalo ukuyohlolwa ngezikhathi<br />

ezi<strong>be</strong>kiwe.<br />

• Ngesikhathi welashwa, kuzokwenziwa uhlolo<br />

emavikini emavikini amabili kanye nasezinyangeni<br />

nasezinyangeni<br />

eziyisithupha ngemuva kokuqala ukuphuza<br />

imithi yokwelashwa ukubona ukuthi nga<strong>be</strong><br />

imithi ise<strong>be</strong>nze kahle.<br />

• Musa ukuyeka ukuphuza imithi kuze ku<strong>be</strong><br />

umse<strong>be</strong>nzi wezempilo uthi yeka. Lokhu<br />

kubaluleke kakhulu.<br />

I-Drug resistant <strong>TB</strong> i-<strong>TB</strong> engasezwa mithi<br />

(MDR kanye kanye ne-XDR <strong>TB</strong>)<br />

• Uma ungalandeli ngokufanele nokuyikho ukuphuza<br />

amaphilisi akho okwelashelwa i-<strong>TB</strong>, ngokuthi<br />

ungaphuzi onke amaphilisi amaphilisi akho noma ubuye<br />

ungawaphuzi kwezinye izinsuku, ungaba ne-drug<br />

resistant <strong>TB</strong>.<br />

• Lokhu kuyingozi kakhulu, ngoba ugcina<br />

ungaselapheki.<br />

• Ingadlulelwa nakwabanye abangakaze ba<strong>be</strong>nayo<br />

i-<strong>TB</strong>. Lokhu kuzo<strong>be</strong>ka ohlala nabo engozini.<br />

• Lokhu yisizathu esenza ukuthi abantu abane drug<br />

resistant resistant <strong>TB</strong> bahlaliswe ewadini yabo bodwa<br />

esibhedlela isikhathi eside.


Ama-side-effects (imiphumela engemihle)<br />

avamile emithi ye-<strong>TB</strong> yilena:<br />

• Uku<strong>can</strong>uzelelwa yinhliziyo.<br />

• Amakrempu noma ukunwayizela ngaphansi<br />

kwezinyawo (okubizwa ngokuthi yi-peripheral<br />

neuropathy).<br />

• Izinhlungu ezihlabayo.<br />

• Ukushintsha kombala womchamo wakho<br />

nezinyem<strong>be</strong>zi.<br />

• Ukuqubuka kwesikhumba.<br />

Uma unama-side effects, kumele ungayeki ukuphuza<br />

imithi yakho ye-<strong>TB</strong> ngokwakho. Qhu<strong>be</strong>ka nokuyiphuza<br />

imithi yakho kodwa yiya kudokotela noma unesi<br />

ubatshela ngokwenzekayo kuwe. Bangakunikeza<br />

umuthi wokuyekisa uku<strong>can</strong>uzelelwa yinhliziyo<br />

(nausea) kanye nowamakrempu.<br />

Usekelo lokwelashwa<br />

• ENingizimu Afrika, indlela abantu<br />

abaphuza ngayo imithi ye-<strong>TB</strong> ibizwa<br />

i-DOTS. I-“DOTS” imele ukuthi:<br />

Directly Observed Treatment Short<br />

Course.<br />

• Abasekeli <strong>be</strong>-DOTS kuvamise<br />

ukuba ngabase<strong>be</strong>nzi <strong>be</strong>zempilo<br />

abasiza abantu ukuphuza<br />

imithi ye-<strong>TB</strong>. Buza ekliniki<br />

yangakini ngale nhlobo<br />

yosekelo.<br />

Yini ubuhlobo phakathi kwe-<strong>TB</strong> kanye ne-<br />

HIV?<br />

• Uma une-HIV, i-HIV ihlasela amasosha omzimba,<br />

kanti lokhu kusho ukuthi uzogula kalula. Esinye<br />

sezifo ezivamile ozitholayo yi-<strong>TB</strong>.<br />

• Kubalulekile ukuthi uma une-HIV uhlolelwe i-<strong>TB</strong> kanti<br />

uma une-<strong>TB</strong> kumele uhlolelwe ne-HIV ukuze uthole<br />

imithi eyiyo eqondane ngqo.<br />

Imithi ye-<strong>TB</strong> kanye nama-ARV<br />

• Kuye ngezinga le-CD4 count yakho, odokotela<br />

bazokwelapha i-<strong>TB</strong> kuqala, e<strong>be</strong>se <strong>be</strong>landelisa<br />

ngama-ARV ngemuva kwamaviki amabili noma<br />

izinyanga ezimbili.<br />

• Imithi yokwelapha i-<strong>TB</strong> ingaphatha kabi isibindi.<br />

Lokhu kusho ukuthi uma uphuza imithi yokwelapha<br />

i-<strong>TB</strong> akumele unikezwe imithi yama-ARV<br />

ebandakanya i-Nevirapine, nayo engabangela<br />

ukulimala kwesibindi. Kunalokho, kumele uphuze<br />

imithi ebandakanya ama-Efavirenz.<br />

Le phamfl ethi (le ncwajana) ithole usizo lwemali ngokusekelwa ngabohlelo oluvela kwi-<br />

US President’s Emergency Plan for AIDS Relief (PEPFAR) oluvele kwa<strong>be</strong>-US Agency for<br />

International Development ngaphansi kwesivumelwano se-Cooperative Agreement No.<br />

674-A-00-08-00009-00 nga<strong>be</strong>-<strong>Anova</strong> <strong>Health</strong> <strong>Institute</strong>. Imibono evezwe kule-phamfl ethi<br />

akuyona nje kuphela imibono ya<strong>be</strong>-PEPFAR noma a<strong>be</strong>-USAID.<br />

National AIDS Help Line – 0800 012 322 (toll free)<br />

Ungaxhumana na<strong>be</strong>-HIVSA ku:<br />

Ucingo: +27 11 494 1900<br />

Ifekisi: +27 11 494 2365<br />

PO Box 3869<br />

Southgate, 2082, South Africa<br />

Odinga ukukwazi mayelana ne...<br />

Tu<strong>be</strong>rculosis (<strong>TB</strong>)/<br />

isifo sofuba<br />

Isi<strong>Zulu</strong>

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!