Milliy g'oya - Uzedu.Uz
Milliy g'oya - Uzedu.Uz
Milliy g'oya - Uzedu.Uz
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI<br />
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI<br />
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi<br />
hamda Oliy va o‘rta maxsus ta’limi<br />
vazirliklarining 2010 yil _____ iyundagi<br />
qo‘shma hay’at majlisi qarori bilan<br />
tasdiqlangan<br />
“MILLIY ISTIQLOL G‘OYASI: ASOSIY TUSHUNCHA VA<br />
TAMOYILLAR” TURKUMIGA KIRUVCHI FANLARDAN<br />
UZVIYLASHTIRILGAN O‘QUV DASTURINI JORIY ETISH BO‘YICHA<br />
TAVSIYALAR<br />
(Prezident Islom Karimovning<br />
“Yuksak ma’naviyat – yenglimas kuch”<br />
kitobining mazmunini singdirish asosida)<br />
TOSHKENT-2010
MUNDARIJA<br />
1. Kirish............ ................................................................................. ...3<br />
2. 1-sinf “Odobnoma” fani dasturiga kiritilgan o‘zgartirishlar... ...5<br />
3. “1-sentabr Mustaqillik kuni” dars ishlanmasi...................... ...6<br />
4. 2-sinf “Odobnoma” fani dasturiga kiritilgan<br />
o‘zgartirishlar................................................................................ ...8<br />
5. “ “Tartib” dars ishlanmasi........................................................... 8<br />
6. “Do‘stlik” dars ishlanmasi. ........................................................ ...11<br />
7. 3-sinf “Odobnoma” fani dasturiga kiritilgan<br />
o‘zgartirishlar.................................................................................. ...12<br />
8. 4-sinf “Odobnoma” fani dasturiga kiritilgan o‘zgartirishlar<br />
......................................................................... ...13<br />
9. 5-sinf “Vatan tuyg‘usi” fani dasturiga<br />
kiritilgan o‘zgartirishlar.................................... ...................... ...14<br />
10. 6-sinf “Vatan tuyg‘usi” fani dasturiga kiritlgan<br />
o‘zgartirishlar................................................. ........... .................. ...15<br />
11. “O‘zbekiston mening Vatanim, baxtu iqbolim makoni”<br />
dars ishlanmasi............................................................................... 16<br />
12. “Til – ma’naviyat ko‘zgusi” dars ishlanmasi............................... ...21<br />
13. 7-sinf “<strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari”<br />
fani dasturiga kiritlgan o‘zgartirishlar.................................. ...23<br />
14. 8-sinf “<strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat<br />
asoslari” fani dasturiga kiritilgan o‘zgartirishlar.................. ...26<br />
15. “Ma’naviyat – inson va jamiyat madaniyatining negizi”<br />
dars ishlanmasi.............................................................................. ...27<br />
16. 9-sinf “<strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari” fani dasturiga<br />
kiritlgan o‘zgartirishlar................................ ...32<br />
17. “O‘zbekiston – ulkan imkoniyatlar, yangilanishlar<br />
va islohotlar mamlakati”............................................................ 33<br />
18. O‘qituvchilar uchun tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati....... ....34<br />
2
Kirish<br />
Umumiy o‘rta ta’limning Davlat ta’lim standartlari O‘zbekiston<br />
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 16 avgustdagi 390-sonli qarori<br />
bilan tasdiqlangan.<br />
“2004–2009 yillarda Maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy<br />
dasturi” doirasida <strong>Uz</strong>luksiz ta’lim tizimi uchun o‘quv dasturlari, darsliklar va<br />
o‘quv qo‘llanmalarini ko‘rib chiqish hamda yangilarini yaratish bo‘yicha<br />
Hukumat komissiyasining 2004 yil 7 iyul 07-1-102-sonli bayoni bilan ishchi<br />
guruhlari shakllantirilib, ular tomonidan umumiy o‘rta ta’lim Davlat ta’lim<br />
standartlariga berilgan sharhlar qayta ko‘rib chiqilgan.<br />
Tahlillar asosida Davlat ta’lim standartlari bo‘yicha o‘quvchilar<br />
o‘zlashtirishi lozim bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalar bir-biridan ajratildi<br />
hamda sinflar kesimida alohida-alohida belgilab berilgan.<br />
“Barkamol avlod yili” Davlat dasturi hamda O‘zbekiston Respublikasi<br />
Prezidenti Davlat maslahatchisi xizmati va Vazirlar Mahkamasi Ta’lim, sog‘liqni<br />
saqlash, ijtimoiy muhofaza, axborot tizimlari va telekommunikatsiyalar<br />
kompleksining 2010 yil 17 martdagi qo‘shma yig‘ilishi bayonida belgilangan<br />
vazifalar ijrosini ta’minlash maqsadida, yuqori kasb mahoratiga ega<br />
o‘qituvchilar, yetakchi olim va mutaxassislarni jalb etgan holda, barcha<br />
yo‘nalishlar bo‘yicha ishchi guruhlari tuzildi.<br />
Mazkur ishchi guruhlar tomonidan umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasbhunar<br />
ta’limining Davlat ta’lim standartlari, o‘quv dasturlari va darsliklari<br />
uzviyligi, uzluksizligi hamda o‘quvchilarning yosh va psixofiziologik<br />
xususiyatlariga mosligi ikki bosqichda tahlil qilindi.<br />
Birinchi bosqichda (gorizontal tahlil) umumiy o‘rta ta’limda o‘qitiladigan<br />
24 ta o‘quv fani bo‘yicha DTS, o‘quv dasturi va darslik mazmuni sinflar<br />
kesimida tahlil qilinib, tegishli xulosa va takliflar tayyorlandi.<br />
Ikkinchi bosqichda (vertikal tahlil) o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi<br />
muassasalarida o‘rganilishi davom etadigan 17 ta umumta’lim fanlari, jumladan,<br />
“<strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar” turkumiga kiruvchi<br />
fanlar bo‘yicha umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta’limning Davlat ta’lim<br />
standartlari, o‘quv dasturlari uzviylik va uzluksizlik jihatidan tahlil qilinib,<br />
o‘quvchilarning ta’lim bosqichlarida egallashlari lozim bo‘lgan bilimlarining<br />
hajmi optimallashtirildi.<br />
Jumladan, ishchi guruhlar xulosalari va tahlillari, Ilmiy-metodik Kengash<br />
tavsiyalari asosida umumiy o‘rta ta’lim maktablarida “<strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi:<br />
asosiy tushuncha va tamoyillar” turkumiga kiruvchi fanlardan jami 96 soat<br />
hajmdagi 56 ta mavzu optimallashtirildi.<br />
Shundan, 6-sinf o‘quv dasturidan jami 2 soatlik mavzu o‘quvchilarning<br />
yosh xususiyatlariga mos bo‘lmaganligi sababli kasb-hunar kollejlari va<br />
akademik litseylar o‘quv dasturiga o‘tkazildi.<br />
Sinflar kesimida 94 soat 54 ta mavzu optimallashtirildi. 1-sinf<br />
“Odobnoma” dasturida 33 soatni tashkil qilgan 8 ta mavzudan davlat ta’lim<br />
standartlari talablariga mos bo‘lmagan 10 soat hajmdagi 4 ta mavzu chiqarilib,<br />
o‘rniga 10 soat hajmdagi 6 ta mavzu kiritildi.<br />
3
2-sinf “Odobnoma” dasturida 34 soat hajmni tashkil qilgan 8 ta<br />
mavzudan davlat ta’lim standartlari talablariga mos bo‘lmagan 9 soat hajmdagi<br />
4 ta mavzu chiqarilib, o‘rniga 9 soat hajmdagi 6 ta mavzu kiritildi.<br />
3-sinf “Odobnoma” dasturida 34 soat hajmni tashkil qilgan 10 ta<br />
mavzudan davlat ta’lim standartlari talablariga mos bo‘lmagan 5 soat hajmdagi<br />
3 ta mavzu chiqarilib, o‘rniga 3 soat hajmdagi 3 ta mavzu kiritildi.<br />
4-sinf “Odobnoma” dasturida 34 soat hajmni tashkil qilgan 7 ta<br />
mavzudan davlat ta’lim standartlari talablariga mos bo‘lmagan 11 soat hajmdagi<br />
2 ta mavzu chiqarilib, o‘rniga 11 soat hajmdagi 5 ta mavzu kiritildi.<br />
5-sinf “Vatan tuyg‘usi” dasturida 34 soat hajmni tashkil qilgan 10 ta<br />
mavzudan davlat ta’lim standartlari talablariga mos bo‘lmagan 17 soat hajmdagi<br />
5 ta mavzu chiqarilib, o‘rniga 17 soat hajmdagi 6 ta mavzu kiritildi.<br />
6-sinf “Vatan tuyg‘usi” dasturida 34 soat hajmni tashkil qilgan 10 ta<br />
mavzudan davlat ta’lim standartlari talablariga mos bo‘lmagan 10 soat hajmdagi 5<br />
ta mavzu chiqarilib, o‘rniga 10 soat hajmdagi 9 ta mavzu kiritildi.<br />
7-sinf “<strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari” dasturida 34 soat<br />
hajmni tashkil qilgan 24 ta mavzudan davlat ta’lim standartlari talablariga mos<br />
bo‘lmagan 10 soat hajmdagi 7 ta mavzu chiqarilib, o‘rniga 10 soat hajmdagi 8 ta<br />
mavzu kiritildi.<br />
8-sinf “<strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari” dasturida 34 soat<br />
hajmni tashkil qilgan 22 ta mavzudan davlat ta’lim standartlari talablariga mos<br />
bo‘lmagan 13 soat hajmdagi 6 ta mavzu chiqarilib, 13 soat hajmdagi 7 ta mavzu<br />
kiritildi.<br />
9-sinf “<strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari” dasturida 34 soat<br />
hajmni tashkil qilgan 21 ta mavzudan davlat ta’lim standartlari talablariga mos<br />
bo‘lmagan 11 soat hajmdagi 8 ta mavzu chiqarilib, 11 soat hajmdagi 6 ta mavzu<br />
kiritildi.<br />
Quyida “<strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar” turkumiga<br />
kiruvchi fanlardan uzviylashtirilgan o‘quv dasturini amalga joriy etish bo‘yicha<br />
tavsiyalar va materiallar berilgan.<br />
Insoniyat taraqqiyot zinapoyalaridan yuqoriga ko‘tarilib borgani sayin,<br />
ijtimoiy rivojlanish tezlashadi. Bu esa globallashuvning o‘ziga xos<br />
xususiyatlaridan biridir. Ushbu jarayonning salbiy oqibatlaridan biri yoshlarniing<br />
qalbi va ongiga bo‘lgan tahdidlardir. Shuning uchun ham bugungi kunda<br />
yoshlarimizning qalbi va ongida axborot immunitetini tarbiyalash muhim<br />
ahamiyat kasb etmoqda. Shu ma’noda davlatimiz rahbarining “Yuksak<br />
ma’naviyat – yengilmas kuch” kitobi o‘z vaqtida yozilgan asar bo‘ldi.<br />
Mazkur dasturga kiritilgan o‘zgarishlar asosan o‘quvchilarning yosh<br />
xususiyatlarini, psixofiziologik rivojlanishlarini inobatga olgan holda<br />
Prezidentimiz Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”<br />
kitobidagi konseptual g‘oyalarni o‘z ichiga oladi.<br />
Shuningdek, <strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar<br />
turkumiga kiruvchi fanlarning predmeti bo‘lgan komil insonni tarbiyalash,<br />
ularning ongiga yurt tinchligi, Vatan ravnaqi, ijtimoiy hamkorlik, dinlararo<br />
bag‘rikenglik g‘oyalarini singdirish kabi vazifalarni oddiydan murakkablikka<br />
4
tamoyili asosida amalga oshirilishi rejalashtirilgan. Shu maqsadda barcha<br />
sinflar kesimida birinchi darslar xalqimizning buyuk bayramlaridan mustaqillik<br />
kuniga, hamda Vatan mavzulariga bag‘ishlandi. Mazkur darslarni tashkil etish<br />
uchun o‘qituvchilar alohida e’tibor bilan tayyorgarlik ko‘rishlari, mustaqillik<br />
bayramini mazmun-mohiyatini o‘quvchilarga chuqurroq tushuntirishlari, bunda<br />
aniq misollardan, ko‘rgazma vositalaridan unumli foydalanishlari tavsiya etiladi.<br />
Mazkur vazifani oqilona yo‘lga qo‘yishni ta’minlash maqsadida quyida ayrim<br />
dars ishlanmalari taklif qilingan. Ulardan hududlarning demografik joylashuvini<br />
hamda ta’lim muassasasining imkoniyatini inobatga olgan holda ijodiy<br />
foydalanishni tavsiya etamiz.<br />
1-sinf “Odobnoma” fani dasturiga kiritilgan o‘zgartirishlar<br />
1-sinf “Odobnoma” fani o‘quv dasturiga quyidagi o‘zgartirishlar<br />
kiritildi:<br />
“Ona Vatan”, “Sayohatga borish odobi”, “<strong>Milliy</strong> o‘yinlar”, “Ona tabiat<br />
bag‘rida” boblaridagi davlat ta’lim standartlari talablariga mos kelmaydigan<br />
bilimlar hamda “Oila odobi” bobi dasturdan chiqarildi.<br />
Chiqarilgan bilimlar o‘rniga 10 soatli 6 ta yangi mavzu kiritildi:<br />
- “1-sentabr Mustaqillik kuni”.<br />
- “Odob – salomdan boshlanadi”.<br />
- “ Oila – baxt qo‘rg‘oni ”.<br />
- “Salomatlik – tuman boylik”.<br />
- “Xotira va qadrlash kuni”.<br />
- “Vatan bo‘ylab sayohat”.<br />
Ushbu mavzularni darslikning quyidagi mavzularidan foydalangan holda<br />
o‘qitilishi tavsiya etiladi.<br />
“1-sentabr Mustaqillik kuni” mavzusi darslikning 20-27-sahifalarida<br />
Ona Vatan bobida berilgan mavzulardan foydalangan holda o‘qitilishi tavsiya<br />
etiladi.<br />
“Odob – salomdan boshlanadi” mavzusini darslikning 4-7 betlaridagi<br />
“Odob insonning husni” bobida, “Oila – baxt qo‘rg‘oni”, “Salomatlik –<br />
tuman boylik” mavzulari darslikning 8-betida berilgan “Oila odobi” bobida,<br />
“Vatan bo‘ylab sayohat”, “Xotira va qadrlash kuni” mavzusi darslikning 29betida<br />
berilgan “Sayohatga borish odobi” bobidagi mavzular asosida tashkil<br />
etilishi mumkin.<br />
Darslarni samarali tashkil etish maqsadida quyidagi dars<br />
ishlanmasini taklif etamiz.<br />
1-dars: “1-sentabr Mustaqillik kuni” dars ishlanmasi<br />
Reja:<br />
- 1-sentabr - Mustaqillik kuni.<br />
- Mustaqillikka oid she’r va qo‘shiqlar.<br />
- Davlat ramzlari.<br />
Darsning maqsadi:<br />
5
Ta’limiy : o‘quvchilarga mustaqillik bayrami va uning mazmun mohiyatiga<br />
oid bilimlar berish. Davlat ramzlari bilan tanishtirish.<br />
Tarbiyaviy: o‘quvchilarning bilim olishlari uchun xukumatimiz tomonidan<br />
yaratilib berilayotgan imkoniyatlar, Prezidentimizning bolalarga g‘amxo‘rligi,<br />
bilim olish barcha insonlar uchun zarurligi haqida.<br />
Rivojlantiruvchi: Mustaqillik, davlat ramzi, Prezident haqidagi bilimlarini<br />
o’stirish.<br />
Darsning turi: Aralash.<br />
Darsning jihozi:<br />
Didaktik jihoz: Prezident sovg‘alari, (darsliklar, o‘quv qurollari), keng<br />
bug‘doyzorning, moviy osmonning, paxta dalalarining, Amudaryo va<br />
Sirdaryoning, Oy, Humo qushi, yam-yashil dalalar, yangi tug‘ilgan chaqaloqlar,<br />
maktabga borayotgan bolalar, katta yoshdagi odamlar va nuroniylarning rasmlari.<br />
Texnik jihoz: Proektor, ekran. “Vatan tuyg‘usi”, “<strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi va<br />
ma’naviyat asoslari” fanlaridan tayyorlangan proeksion materiallardan mavzuga<br />
oid bo‘lganlaridan foydalanish.<br />
Darsning texnik chizma:<br />
Tashkiliy qism 5 daqiqa<br />
O‘quvchilarni faollashtirish uchun savollar 15 daqiqa<br />
O‘quvchilarning fikrlarini umumlashtirish 15 daqiqa<br />
O‘quvchilarni rag‘batlantirish 5 daqiqa<br />
Uyga vazifa 5 daqiqa<br />
O‘quvchilarni faollashtirish uchun savollar:<br />
O‘qituvchining savoli:<br />
1-savol. Ushbu rasmlardan foydalanib, mustaqillik bayrami bilan bog‘liq<br />
belgilarni ko‘rsating. (1-rasm.)<br />
O‘quvchilarning tahminiy javoblari: paxta, bug‘doy, tabiat, quyosh, tiniq<br />
suv, bayroq, gerb.<br />
2-savol. Davlatimiz bayrog‘ida necha hil rang bor va ular nimani<br />
anglatadi? Ushbu rasmlar orqali davlatimizning bayrog‘iga ta’rif berishga harakat<br />
qiling. (2- rasm. Davlat bayrog‘ining rasmi)<br />
O‘quvchilarning tahminiy javoblari: 4 hil, oq, yashil, ko‘k, qizil....<br />
3-savol: Davlatimiz gerbini bilasizmi? Gerbimizda nimalarning rasmi bor?<br />
Ushbu rasmlar asosida davlatimiz gerbiga ta’rif berishga harakat qiling. (3-rasm)<br />
4-savol: Davlat madhiyasi ijro etilayotganda qanday ahloqiy qoidalarga amal<br />
qilish kerak deb o‘ylaysiz? Nima uchun?<br />
Davlatimiz madhiyasini bilasizlarmi? Kelinglar, davlatimiz madhiyasini<br />
birga ijro etamiz. (Davlat madhiyasining musiqasi (minusovkasi) ijro etiladi,<br />
o‘quvchilar unga jo‘r bo‘ladilar.)<br />
5- savol: Davlatimiz siz bolajonlarga qanday g‘amxo‘rlik qilmoqda?<br />
O‘quvchilarning tahminiy javoblari: maktablar qurib bermoqda, bog‘chalar<br />
qurib bermoqda, sport maktablari bor...... va hokazo.<br />
O‘qituvchiga eslatma:<br />
6
O‘qituvchi bolalarning javoblarini birma-bir umumlashtirib boradi. Bunda u<br />
avvaldan tayyorlab qo‘ygan rasmlaridan unumli foydalanadi va ular yordamida<br />
mustaqillik, davlat gerbi, davlat bayrog‘i degan tushunchalarga izoh berib o‘tadi.<br />
O‘qituvchi bolalar bilan birga davlat madhiyasini ijro etishayotganida,<br />
Vatanimiz go‘zalligini, buyukligini aks ettiruvchi videofilmni namoyish etish<br />
maqsadga muvofiqdir.<br />
Davlat tomonidan o‘quvchilarga berilayotgan imkoniyatlarni birma-bir<br />
sanab o‘tadi. (o‘qituvchi 1-sinflarga Davlatimiz rahbari tomonidan berilgan<br />
sovg‘alarni birma-bir ko‘rsatadi)<br />
Prezidentimizning sovg‘asi ushbu imkoniyatlardan biri ekanligi, ularga<br />
bildirilayotgan yuksak ishonch ekanligini aytib, bu ishonchga a’lo o‘qish va<br />
namunali xulq bilan javob berish lozimligini tushuntiradi.<br />
O‘qituvchi ushbu darsda shoirlarimizning Vatan haqidagi she’rlaridan<br />
namunalar o‘qib beradi.<br />
Masalan:<br />
Mustaqillik-bu hurriyat,<br />
Bu- ozodlik demakdir.<br />
Bu -elu yurt osoyishi,<br />
Bu obodlik demakdir.<br />
Mustaqillik eng ulug‘u,<br />
Eng aziz baxtdir bizga,<br />
Sha’n-shavkati bo‘lsin baland,<br />
Bu-abadlik demakdir. (B.Boyqobilov)<br />
O‘qituvchi o‘quvchilardan ham o‘zlari bilgan she’rlarni o‘qib berishlarini<br />
so‘raydi.<br />
O‘quvchilarni rag‘batlantirish:<br />
O‘qituvchi har bir o‘quvchini dars jarayonida ishtirok etishga undashi, ularni<br />
har birini rag‘batlantirishi lozim.<br />
Uyga vazifa:<br />
1. “Mustaqillik” so‘zi ma’nosini anglatuvchi rasmlarni to‘plash. To‘plangan<br />
rasmlarni izohlab berish.<br />
2-sinf “Odobnoma” fani dasturiga kiritilgan o‘zgartirishlar<br />
“Yaxshi fazilat – insonga ziynat”, “Tadbirli va tartibli bo‘ling”, “Ota-ona –<br />
aziz va mo‘tabar”, “Do‘st bo‘lish odobi” boblaridagi Davlat standart talablarida<br />
bo‘lmagan 9 soat hajmdagi bilimlar chiqarilib, ularning o‘rniga 6 soat hajmdagi<br />
quyidagi yangi mavzular kiritildi:<br />
- “O‘zbekiston – buyuk allomalar yurti”.<br />
- “Sog‘liging – boyliging”.<br />
- “Ona tabiat”.<br />
- “Do‘stlikni qadrlang”.<br />
7
Ushbu mavzularni darslikning quyidagi mavzularidan foydalangan holda<br />
o‘qitilishi tavsiya etiladi.<br />
“O‘zbekiston – buyuk allomalar yurti” mavzusini o‘qitishda quyidagilar<br />
yoritiladi: Bizning Vatanimiz – O‘zbekiston. Toshkent – O‘zbekiston poytaxti.<br />
Konstitutsiyamiz – asosiy qonunimiz.<br />
“Sog‘liging – boyliging” mavzusini yoritishda darslikning 47-49-betlarida<br />
berilgan matndan foydalangan holda kun tartibiga rioya qilishning hikmati<br />
haqidagi tushunchalar berilishi tavsiya etiladi.<br />
Ushbu mavzuni o‘qitishda quyidagi matndan foydalanish tavsiya etiladi.<br />
Kun tartibi.<br />
Ahmadjon kechqurun televizordagi allaqanday bir filmni ko‘rib, ertalab<br />
turishga erindi. Ota-onasining, buvasining erkalashiga ham qaramasdan o‘rnidan<br />
turmadi. Adasining achchig‘i chiqqanidan so‘nggina u erinib o‘rnidan turdida,<br />
yuz qo‘lini yuvdi. Bobosi va buvisiga ham salom berish esidan chiqib qoldi.<br />
Nonushtani ham chala qilib, maktabiga kech qolib bordi. Dars vaqtida ham<br />
mudrab o‘tirdi. O‘qituvchisining gaplari ham qulog‘iga kirmadi. Ustozi uy<br />
vazifasini so‘raganida nimani bahona qilishini ham bilmay uyalib qoldi.<br />
Darslarni samarali tashkil etish maqsadida quyidagi dars ishlanmasini<br />
taklif etamiz.<br />
“Tartib” dars ishlanma<br />
Reja:<br />
1. Vaqting bebaho boyliging.<br />
2. Vaqtning qadriga yetish.<br />
3. Bo‘sh vaqtni to‘g‘ri tashkil qilish.<br />
Darsning maqsadi:<br />
Ta’limiy: kun tartibini to‘g‘ri tuzishga o‘rgatish;<br />
Tarbiyaviy: o‘quvchilarda vaqt, yoshlik, salomatlikning qadriga yetish<br />
ko‘nikmalari shakllantiriladi.<br />
Rivojlantiruvchi: kun tartibi, tartibli bo‘lish, barcha ishlarni rejalashtirish va o‘z<br />
vaqtida bajarish.<br />
Darsning usuli: aralash.<br />
Darsning texnik chizmasi:<br />
Tashkiliy qism 10 daqiqa<br />
O‘quvchilarni faollashtirish uchun savollar 10 daqiqa<br />
Yangi mavzu bilan ishlash 15 daqiqa<br />
O‘quvchilarni rag‘batlantirish 5 daqiqa<br />
Uyga vazifa 5 daqiqa<br />
Izoh: o‘quvchi ushbu yoshda ma’lum odob-axloq ko‘nikmalariga ega. Shu nuqtai<br />
nazardan o‘quvchilarda mavjud bilimlar va ko‘nikmalardan unumli foydalangan<br />
8
holda ularni yangi mavzuni o‘zlashtirishga tayyorlashda faollashtiruvchi<br />
savollardan foydalanish tavsiya etiladi. O‘qituvchi sinfni guruhlarga bo‘lishi va<br />
ular o‘rtasida munozara uyushtirishi mumkin. Bunda, albatta darsning “oltin<br />
qoidalari”ni eslatib o‘tilishi maqsadga muvofiq. O‘qituvchi o‘quvchilarning<br />
bergan javoblarini umumlashtiradi hamda qo‘llanmada berilgan hikoya asosida<br />
xulosa chiqaradi.<br />
Faollashtirish uchun savollar:<br />
1. Odamlar nima uchun soatni ixtiro qilganlar?<br />
2. Soat biz uchun nimaga kerak?<br />
3. Sizning kun tartibingiz qanday?<br />
4. Kun tartibi nima uchun kerak deb o‘ylaysiz?<br />
Uyga vazifa:<br />
1. Axmadjon qayerda xato qildi?<br />
2. Siz shunday xatolarni qilganmisiz?<br />
3. Ushbu hikoyani teskarisini tuzib ko‘ring va ikkala hikoyani bir-biri bilan<br />
solishtiring. Sizga qaysi biri ma’qul bo‘ldi. Fikringizni izohlang.<br />
4. “Vaqting ketdi – naqding ketdi” hikmatli so‘zining mazmunini kattalar<br />
bilan izohlashga harakat qiling.<br />
5. “Besh narsadan oldin beshta narsani g‘animat bil. Birinchi –<br />
o‘limingdan oldin tiriklikni, ikkinchi – betoblikdan oldin salomatligingni,<br />
uchinchi – bandligingdan oldin bo‘sh vaqtingni, to‘rtinchi – keksaligingdan oldin<br />
yoshligingni, beshinchi – faqirligingdan oldin boyligingni”. Ushbu hadisni otaonangiz<br />
bilan birga o‘qing, “Tartib” hikoyasiga bog‘liqlik jihatini toping.<br />
6. Kun tartibingizni shunday tuzingki, unga rioya etganingizda ishlaringiz<br />
unumli bo‘lsin.<br />
“Ona tabiat” mavzusini yoritishda darslikning 36-38- betlaridagi “Sher va<br />
chumoli” ertagi, 39-betdagi “Ariq va suv” she’ri, 42-betdagi “Mehr” hikoyasidan<br />
foydalangan holda tabiat in’omlari va ularni asrash, “Qizil kitob”ga kiritilgan<br />
hayvonot va o‘simliklar dunyosi, tabiat qo‘ynida dam olish odobi haqida<br />
tushunchalar beriladi.<br />
“Do‘stlikni qadrlang” mavzusini yoritishda darslikning 64-betdagi “Kim<br />
do‘st?”, 65-betidagi “Ikki do‘st”, “Hikmatli so‘z” hikoyalaridan foydalangan<br />
holda do‘stlashish odobi, do‘st tanlash va tanishuv qoidalari, barcha millat<br />
va elatlar do‘st va birodardirlar, do‘stlik millat tanlamaydi tushunchalarini<br />
berish tavsiya etiladi. Shuningdek, ushbu mavzuni yoritishda quyidagi hikoyadan<br />
ham foydalanish mumkin.<br />
Adham va Oleg<br />
hikoya<br />
Adhamlar oilasi yangi uyga ko‘chib o‘tdilar. Adham ko‘chaga o‘ynagani<br />
chiqdi. Ular bilan bir yo‘lakda turadigan qo‘shni bola Oleg ham ko‘chaga koptogi<br />
bilan o‘ynash uchun chiqqan ekan. Ular bir-birlariga qarab turdilarda, ikkovlari<br />
ham o‘zlarining tillarida «kel birga o‘ynaymiz», deb murojaat qildilar. Ko‘zlari<br />
ko‘m-ko‘k, qo‘ng‘iroq sochlari sariq rus bolasining Adhamjonga qo‘lidagi<br />
koptogini otib, «brosay» degan murojaatidan so‘ng ular birga o‘ynadilar. Adham<br />
9
va Oleg do‘stlashib, bir-birlariga o‘zlarining ona tillarini o‘rgata boshladilar. Shu<br />
ko‘chada turadigan Qobil degan bola Adhamning Oleg bilan o‘ynab yurganini<br />
ko‘rib, “nega u bilan o‘ynayapsan, u rus-ku?”, deb Adhamga tanbeh berdi.<br />
Ularning muomalasini kuzatib turgan Nazira buvi – “Hay, hay, hay bolam,<br />
Qobiljon unday demagin, hamma odam bir odam, do‘stlik millat tanlamaydi,<br />
mamlakatimizda azaldan turli millat vakillari yashab keladilar. Ular bir-birlari<br />
bilan do‘st bo‘lib, hatto quda-anda bo‘lib ketganlar. Eng avvalo insonni qadriga<br />
yetadigan odam bo‘lish kerak. Bolam , hammangiz bir mahallaning bolasisizlar,<br />
ahil-inoq bo‘lsangiz hamma bizning mahallaga havas qiladi” dedi. Qobiljon<br />
o‘zining noto‘g‘ri gapirib qo‘yganidan juda hijolat tortdi.<br />
“Do‘stlik” dars ishlanma<br />
(1 soat)<br />
Reja:<br />
1. Do‘stlik yuksak tuyg‘u.<br />
2. Millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglik.<br />
3. Do‘stlik odobi.<br />
Darsning maqsadi:<br />
Ta’limiy: milatlararo totuvlik, do‘stlik odobi haqida ma’lumot berish;<br />
Tarbiyaviy: o‘quvchilarda diniy bag‘rikenglik, boshqa din vakillarining diniy<br />
qarashlarini hurat qilish ko‘nikmasini shakllantirish.<br />
Rivojlantiruvchi: diniy bag‘rikenglik, millatlararo totuvlik, do‘stlik.<br />
Darsning usuli: aralash.<br />
Dars jihozi:<br />
Didaktik: qo‘llanma, Toshkent shahridagi “1966 yildagi zilzila”ga bag‘ishlab<br />
qurilgan “Do‘stlik” monumentining rasmi<br />
Texnik: kompyuter, proektor, ekran.<br />
Toshkent shahridagi “1966 yildagi zilzila”ga bag‘ishlab qurilgan “Do‘stlik”<br />
monumenti haqida ma’lumotlar yozilgan 5-7 daqiqali film diski.<br />
Darsning texnik chizmasi:<br />
1. Tashkiliy qism – 10 daqiqa;<br />
2. O‘quvchilarni faollashtirish – 10 daqiqa.<br />
3. Yangi mavzu bilan ishlash – 15 daqiqa.<br />
4. O‘quvchilarni rag‘batlantirish – 5 daqiqa.<br />
5. Uyga vazifa – 5 daqiqa<br />
Izoh: O‘quvchi ushbu yoshda ma’lum odob-axloq ko‘nikmalariga ega. Shu<br />
nuqtai nazardan o‘quvchilarda mavjud bilimlar va ko‘nikmalardan unumli<br />
foydalangan holda ularni yangi mavzuni o‘zlashtirishga tayyorlashda<br />
faollashtiruvchi savollardan foydalanish tavsiya etiladi. O‘qituvchi sinfni<br />
guruhlarga bo‘lishi va ular o‘rtasida munozara uyushtirishi mumkin. Bunda,<br />
albatta darsning “oltin qoidalari”ni eslatib o‘tilishi maqsadga muvofiq.<br />
O‘qituvchi o‘quvchilarning bergan javoblarini umumlashtiradi hamda<br />
qo‘llanmada berilgan hikoya asosida xulosa chiqaradi.<br />
Faollashtiruvchi savollar:<br />
1) Do‘stlik deganda nimani tushunasiz?<br />
2) Do‘stlikning oltin qoidalarini bilasizmi?<br />
10
3) Boshqa millat vakillaridan do‘stlaringiz bormi?<br />
O‘qituvchi uchun eslatma: Ushbu mavzuni o‘tishda biror-bir dinni maqtash<br />
yoki ateistik tanqid qilish qat’iyan mumkin emas. Shuningdek, o‘quvchilarning<br />
diniy qarashlarini hurmat qilish talab etiladi. Ushbu mavzuga oid qo‘shimcha<br />
misollar ta’lim muassasining metodik birlashmasi muhokamasiga kiritilishi talab<br />
etiladi.<br />
Uyga vazifa:<br />
1. Hikoyani davomini yozing.<br />
2. Siz Adhamning o‘rnida bo‘lganingizda qanday javob bergan bo‘lar<br />
edingiz? Javobingizni asoslang.<br />
3. Sizning boshqa millat vakillaridan do‘stlaringiz bormi?<br />
4. Do‘stlikning “oltin qoidalari”ga amal qilish uchun nima qilish<br />
lozimligi haqida hikoya tuzing.<br />
3-sinf “Odobnoma” fani dasturiga kiritilgan o‘zgartirishlar<br />
3-sinf “Odobnoma” fani dasturiga quyidagi o‘zgartirishlar kiritildi:<br />
5 soat hajmdagi 2 ta bob, “Istiqlolimiz asoschisi”, “Vatan tuyg‘usi”<br />
mavzulari dasturdan chiqarilib, ularning o‘rniga 5 soat hajmdagi 5 ta yangi<br />
mavzular kiritildi.<br />
- “O‘zbekiston – Mustaqil Davlat”.<br />
- “Ona yurting – oltin beshiging”.<br />
- “Sog‘ tanda – sog‘lom aql”.<br />
- “Xalq o‘yinlari”.<br />
- “Tejamkorlik”.<br />
“O‘zbekiston – Mustaqil Davlat” mavzusi 3 soat hajmni tashkil etadi.<br />
Uni o‘qitishda o‘qituvchi darslikning 3-betida berilgan “Istiqbolimiz asoschisi”<br />
matnidan foydalanishi, Konstitutsiya alifbosi qo‘llanmasining 4-betida berilgan<br />
“O‘zbekiston Respublikasi Mustaqillik davrida”, 6-betida berilgan “O‘zbekiston<br />
Respublikasi Konstitutsiyasi”, 11-betida berilgan “Davlat fuqarosi” mavzularidan<br />
foydalangan holda O‘zbekiston Respublikasi Mustaqil davlat, Islom Karimov –<br />
O‘zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti, Konstitutsiyamizda bolalar<br />
huquqi, O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi yashash, sog‘liqni tiklash, bilim olish<br />
huquqlarini, o‘zgalar huquqlarini hurmat qilish tushunchalarini yoritishi zarur.<br />
“Ona yurting – oltin beshiging” mavzusini yoritishda darslikning 59betida<br />
berilgan “Vatan tuyg‘usi va milliy g‘urur” matnidan foydalanish tavsiya<br />
etiladi.<br />
“Sog‘ tanda – sog‘lom aql” mavzusini yoritishda darslikning 37-sahifasida<br />
berilgan “Orastalik – yaxshi odat” matnidan foydalanib, Orastalik – inson ko‘rki,<br />
orastalik qoidalari, tozalik – sog‘lik garovi, ozodalik va saranjomlik haqidagi<br />
bilimlar beriladi.<br />
“Xalq o‘yinlari” mavzusini o‘qitishda darslikning 83-betida berilgan<br />
“Harakatli o‘yinlar”, 87-betdagi “Fikr boyitish o‘yinlari” matnidan ijodiy<br />
foydalangan holda o‘yin odobi, harakatli o‘yinlar – sog‘liq garovi ekanligi, tez<br />
fikrlash, chaqqonlik musobaqalari haqida ma’lumotlar berish tavsiya etiladi.<br />
11
“Tejamkorlik” mavzusini yoritishda o‘qituvchi darslikning 47-sahifasida<br />
berilgan “Tejog‘liq ish - bejog‘lik”, 50-sahifada berilgan “Isrofgarchilik – yomon<br />
odat” matnidan foydalanishi, shuningdek, “Iqtisod va soliq alifbosi”<br />
qo‘llanmasining 6-betida berilgan “Oila xarajatlari: oziq-ovqat, kiyim-kechak, uy<br />
jihozlari, soliq to‘lovlari va boshqalar. Oilada iqtisod va tejamkorlik” matnidan<br />
foydalangan holda bobolarimiz tejamkorlik haqida bildirgan qimmatli fikrlari,<br />
tejamli bola – bejamli bola ekanligi, nonning ushog‘i ham – non, suv – hayot<br />
manbai ekanligi haqidagi ma’lumotlar beriladi.<br />
4-sinf “Odobnoma” fani dasturiga kiritilgan o‘zgartirishlar<br />
4-sinf “Odobnoma” fani o‘quv dasturiga quyidagi o‘zgartirishlar 11<br />
soat hajmdagi “So‘zlashuv odobi”, “Ma’naviyat va ma’naviyatsizlik” mavzulari<br />
dasturdan chiqarildi. Ushbu mavzular o‘rniga 11 soat hajmdagi 5 ta yangi mavzu<br />
kiritildi:<br />
- “O‘zbekiston – ona diyor”.<br />
- “Konstitutsiyamiz – baxtimiz poydevori”.<br />
- “Vatanimiz posbonlari”.<br />
- “Bizning sog‘ligimiz – mamlakatimiz boyligi”.<br />
- “Kasblar olamiga sayohat”.<br />
Yangi mavzularni o‘qitishni quyidagicha taklif etamiz.<br />
“O‘zbekiston – ona diyor” mavzusi darslikning 68-sahifasida berilgan “Yurt<br />
tinchligi”, 70-betida berilgan “Millatlararo totuvlik” matnidan unumli foydalangan<br />
holda, “Konstitutsiya alifbosi” qo‘llanmasining 4-betida berilgan<br />
“Bizning Vatanimiz - O‘zbekiston” matnidan integratsion yondoshuv asosida<br />
foydalanib, O‘zbekiston ko‘p millatli mamlakat ekanligi, yurt – tinchligi, el –<br />
boyligi ekanligi, mamlakatimizda millatlar teng huquqli, do‘st-birodar ekanligi<br />
haqidagi bilimlar beriladi. Shuningdek, ushbu dars “Mustaqillik – kuni” darsiga<br />
bag‘ishlanadi.<br />
“Konstitutsiyamiz – baxtimiz poydevori” mavzusi “Konstitutsiya alifbosi”<br />
qo‘llanmasining 6-betida berilgan “O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi<br />
huquqlarimiz kafolati”, 10-betidagi “Xalq – hokimiyatning yagona manbai”, 13betdagi<br />
“Qonun himoyasida”, 15-betdagi “Bola huquqlari to‘g‘risida”gi<br />
konvensiya matnidan integratsion yondoshuv asosida foydalanib, Konstitutsiya –<br />
asosiy qonun, bolalar huquqlarining ta’minlanishi, bizning huquq va burchlarimiz,<br />
qonun, qoida, Davlatni kim boshqaradi? kabi ma’lumotlar beriladi.<br />
“Odobnoma” darsligining 38-43-betlarida berilgan “Konstitutsiya – asosiy<br />
qonunimiz”, “Adolatparvarlik – ezgulik asosi” matnlari o‘quvchilarning yosh<br />
xususiyatlariga murakkablik qilishi sababli ushbu matndagi ma’lumotlardan<br />
o‘qituvchilar o‘zlari uchun foydalanishlari tavsiya etiladi.<br />
“Vatanimiz posbonlari” mavzusini o‘qitishda Yurt tinchligi uchun<br />
barchamiz mas’ulmiz, bizning armiya, biz Vatanning bo‘lg‘usi posbonlarimiz,<br />
Vatan oldidagi burch va sadoqat tushunchalarini berilishi hamda ushbu<br />
tushunchalarni o‘rganishda 3-sinf “Konstitutsiya alifbosi” ( muallif. O.Karimova)<br />
qo‘llanmasining 29-betidagi “Vatan himoyasi” matnidan foydalanish tavsiya<br />
etiladi.<br />
12
“Bizning sog‘ligimiz – mamlakatimiz boyligi” mavzusini o‘qitishda<br />
“Mening huquqlarim” (S.Xidirov va b.) o‘quv qo‘llanmasining 12-betida berilgan<br />
“Yashash huquqi” mavzusidan unumli foydalangan holda sog‘lom turmush tarzi<br />
nima ekanligi, odam va uning sog‘ligi, onalik va bolalik davlat muhofazasida<br />
ekanligi haqidagi bilimlar beriladi.<br />
“Kasblar olamiga sayohat” mavzusini o‘qitishda hunarning yomoni<br />
bo‘lmasligi, kasblarning o‘ziga xos xususiyatlari, mehnat qilish va kasb tanlash<br />
huquqi haqidagi ma’lumotlar berildi. “Konstitutsiya alifbosi” qo‘llanmasining 20betida<br />
berilgan “Dam olish va mehnat qilish huquqi” mavzusidan unumli<br />
foydalanish tavsiya etiladi.<br />
5-sinf “Vatan tuyg‘usi” fani dasturiga kiritilgan o‘zgartirishlar<br />
5-sinf “Vatan tuyg‘usi” fani o‘quv dasturidagi 17 soat hajmdagi “Vatan<br />
tuyg‘usi”, “Vatan tuyg‘usi nima?”, “Vatanni nega sevamiz?”, “Istiqlol nima?”,<br />
“Vatan timsollari” mavzulari dasturdan chiqarilib, ularning o‘rniga 17 soat<br />
hajmdagi:<br />
- “Ma’naviy hayotimizda mahallaning o‘rni”.<br />
- “Barkamol avlod – Vatan kelajagi”.<br />
- “Yurtimizning moddiy va ma’naviy boyliklari”.<br />
- “Xalqni Vatan manfaati birlashtiradi”.<br />
- “Iqtisodiy islohotlar Vatan ravnaqi yo‘lida”.<br />
- “Qadimiy shaharlarimiz yosharmoqda”.<br />
- “Mamlakatimizning iqtisodiy, ijtimoiy va ma’naviy rivoji” mavzular<br />
kiritildi.<br />
Ushbu mavzularni o‘qitishda Prezident Islom Karimovning “Yuksak<br />
ma’naviyat – yengilmas kuch” kitobi hamda “Yuksak ma’naviyat – yengilmas<br />
kuch” kitobini o‘rganish bo‘yicha M.Qarshiboev va boshqalar muallifligidagi<br />
“Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” o‘quv qo‘llanmasidan foydalanish<br />
mumkin.<br />
“Ma’naviy hayotimizda mahallaning o‘rni” mavzusini o‘qitishda: Vatan<br />
ostonadan boshlanadi. Vatan oldidagi burch, O‘z uyingni o‘zing asra. Mahalla<br />
qadriyatlar beshigi. Obod mahalla obod ko‘ngildan boshlanadi. Mahalla – xalq<br />
vijdoni deb nomlangan rejadan foydalanish tavsiya etiladi.<br />
“Barkamol avlod – Vatan kelajagi” mavzusida O‘zbekistonda yosh<br />
avlodga berilayotgan yukasak e’tibor va g‘amxo‘rlik, Vatanimizda bolalar uchun<br />
yaratilgan imkoniyatlar. Vatan tinchligi va osoyishtaligi farovon hayotimiz<br />
garovi kabi bilimlar beriladi. Ushbu bilimlarni mustahkamlashda “Voyaga<br />
yetmaganlarning huquq, burch va mas’uliyatlari” (mualliflar B.Doniyarov va<br />
boshqalar) o‘quv qo‘llanmasining 37-betida berilgan “Bolalar huquq va<br />
burchlari” mavzusidan unumli foydalanish tavsiya etiladi.<br />
“Yurtimizning moddiy va ma’naviy boyliklari” mavzusini o‘qitishda<br />
Prezident Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” kitobidan<br />
foydalanish tavsiya etiladi. Shuningdek ushbu mavzuni yoritishda Vatanni<br />
sevgan kishigina uning qadriga yetadi. Vatanning moddiy va ma’naviy boyliklari,<br />
uning qadr-qimmati. Vatan ravnaqi farzandlarning ma’naviy va jismoniy<br />
13
kamolotiga bog‘liq ekanligi haqidagi bilimlar beriladi. Shuningdek, “Iqtisod va<br />
soliq saboqlari” (mualliflar: E.Sarikov va b.) o‘quv qo‘llanmasining 4- sahifasida<br />
berilgan “Moddiy va ma’naviy ehtiyojlar” matnidan unumli foydlanish tavsiya<br />
etiladi.<br />
“Xalqni Vatan manfaati birlashtiradi” mavzusini yoritishda<br />
o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini e’tiborga olgan holda darslikning 60-betida<br />
berilgan “O‘zbekiston xalqi” mavzusidan foydalangan holda, xalqni Vatan<br />
manfaati birlashtirishi, hukumatimiz tomonidan o‘tkazilayotgan islohotlar inson<br />
uchun, uning manfaatlari uchun xizmat qilishi ko‘zda tutilganligi haqidagi<br />
bilimlar beriladi.<br />
“Iqtisodiy islohotlar Vatan ravnaqi yo‘lida” mavzuni yortishda<br />
o‘quvchilarga O‘zbekistonning iqtisodiy salohiyati, saxovatli va mehnatkash<br />
xalqi, O‘zbekistonda avtomobil sanoatining rivojlanishi, jahon bozorida<br />
O‘zbekistonning o‘rni haqidagi bilimlar beriladi. Ushbu mavzuni yoritishda<br />
darslikning “O‘zbekiston – Vatanim manim” mavzusining 54-betidagi 1-, 2-, 55betdagi<br />
1-abzaslaridan foydalanish tavsiya etiladi.<br />
“Qadimiy shaharlarimiz yosharmoqda” mavzusini o‘qitishda<br />
“O‘zbekiston – Vatanim manim” mavzusining 55-betidagi 2-abzasidan 57betning<br />
2-abzasida berilgan matndan foydalangan holda yurtimizning qadimiy<br />
va navqiron shaharlari: Termiz, Buxoro, Samarqand, Xiva, Shahrisabz,<br />
Marg‘ilon, Toshkent, go‘zal vodiylar, viloyatlar – barchasi g‘urur-iftixor<br />
manbai ekanligi haqidagi bilimlar beriladi.<br />
6-sinf “Vatan tuyg‘usi” fani dasturiga kiritilgan<br />
o‘zgartirishlar<br />
6-sinf Vatan tuyg‘usi fani dasturiga quyidagi o‘zgartirishlar va tuzatishlar<br />
kiritildi. Davlat ta’lim standartiga mos kelmaydigan 10 soat hajmdagi “<strong>Milliy</strong><br />
davlatchiligimiz”, “<strong>Milliy</strong> qadriyatlarimiz”, “Biz - O‘zbekiston fuqarosimiz”,<br />
“Vatanparvarlik”, “Yoshlar – Vatan kelajagi” mavzulari dasturdan chiqarildi.<br />
Ularning o‘rniga 10 soat hajmdagi quyidagi mavzular kiritildi:<br />
- “Mustaqillik – ma’naviy tiklanish va yuksalish”.<br />
- “O‘zbekiston – ko‘p millatli mamlakat”.<br />
- “Tarix – ma’naviyat uchun poydevor”.<br />
- “Buyuk mutafakkir va allomalarimizning islom madaniyatini ravnaq<br />
toptirishga qo‘shgan hissasi”.<br />
- “Ma’rifatga intilish xalqimizning azaliy fazilatlaridan biridir”.<br />
- “Shoirlarning sultoni – Alisher Navoiy”.<br />
- “Til – ma’naviyat ko‘zgusi”.<br />
- “Inson qalbiga yo‘l”.<br />
- “Ma’naviyatni yuksaltirishda madaniyat va san’atning o‘rni”.<br />
- “Tinchlik uchun kurashmoq kerak”.<br />
Ushbu mavzularni o‘qitishda Prezident Islom Karimovning “Yuksak<br />
ma’naviyat – yengilmas kuch” kitobi hamda “Yuksak ma’naviyat – yengilmas<br />
kuch” kitobini o‘rganish bo‘yicha M.Qarshiboev va boshqalar muallifligidagi<br />
14
“Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” o‘quv qo‘llanmasidan foydalanish<br />
mumkin.<br />
“Mustaqillik – ma’naviy tiklanish va yuksalish” mavzusini yoritishda<br />
ma’naviy qadriyatlar va milliy o‘zlikni anglashning tiklanishi, milliy<br />
qadriyatlarimizning tiklanishi, mustaqillik – oliy ne’mat, mustaqillik ma’naviy<br />
imkoniyatlar manbai haqidagi tushunchalar beriladi. Ushbu mavzuni<br />
musathkamlashda Prezident Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas<br />
kuch” kitobidan foydalanish tavsiya etiladi.<br />
“Mustaqillik darslari”ni o‘tish bo‘yicha 5-6-sinflar uchun quyidagi<br />
1 soatlik dars ishlanmasidan foydalanish tavsiya etiladi.<br />
“O‘zbekiston mening Vatanim, baxtu iqbolim makoni” dars ishlanma<br />
Darsning maqsadi:<br />
Ta’limiy maqsad: o‘quvchilarga mustaqillik bayrami va uning mazmun<br />
mohiyatiga oid bilimlar berish.<br />
Tarbiyaviy maqsad: Yosh avlod qalbida vatanparvarlik tuyg‘ularinin<br />
o‘stirish. Mustaqillik, erkinlik, O‘zbekiston muqaddas makon, Vatanga hurmat,<br />
qadriyatlarni ulug‘lash, o‘zlikni anglash tuyg‘ularini shakllantirish.<br />
Rivojlantiruvchi ta’lim: O‘quvchilarni mustaqillik, erk va vatanparvarlik<br />
haqidagi dunyoqarashlarini o‘stirish.<br />
Darsning turi: Aralash.<br />
Darsning usuli: Aqliy xujum, savol javob, guruhlarda ishlash.<br />
Darsning jihozi:<br />
Didaktik jihoz: Vatanimiz tarixiga oid rangli suratlar, alloma va buyuk<br />
shaxslar portretlari, “Vatan tuyg‘usi” darsligi, Islom Karimovning “Yuksak<br />
ma’naviyat – yengilmas kuch” kitobi, tarqatma materiallar, slaydlar.<br />
Texnik jihoz: Proektor, ekran. “Vatan tuyg‘usi”, “<strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi va<br />
ma’naviyat asoslari” fanlaridan tayyorlangan proeksion materiallardan mavzuga<br />
oid bo‘lganlaridan foydalanish.<br />
Darsning texnik chizma:<br />
Tashkiliy qism 5 daqiqa<br />
O‘quvchilarni faollashtirish uchun savollar 15 daqiqa<br />
O‘quvchilarning fikrlarini umumlashtirish 15 daqiqa<br />
O‘quvchilarni rag‘batlantirish 5 daqiqa<br />
Uyga vazifa 5 daqiqa<br />
Darsning borishi:<br />
1.Tashkiliy qism:<br />
2. O‘quvchilarni faollashtirish uchun savollar.<br />
1-savol. Ushbu rasmlardan foydalanib, mustaqillik so‘ziga izoh<br />
berishga harakat qiling (1-rasm, O‘zbekistonda ishlab chiqilgan mahsulotlar,<br />
maktab va kollej o‘quvchilari, ekin maydonlari, tarixiy obidalar, bayram<br />
tantanalarining rasmi)<br />
15
O‘quvchilarning javoblarini o‘qituvchi umumlashtiradi va ushbu savolga<br />
quyidagicha xulosa qiladi.<br />
Mustaqillik – bizga uchun nafaqat iqtisodiy imkoniyatlar, balki ma’naviy<br />
tiklanish imkoniyatini ham berdi. Biz mustaqil davlat sifatida o‘zimizning ichki<br />
va tashqi siyosatimizni belgilab oldik. Mustaqillik tufayli sal bo‘lmas<br />
unitilayozgan, devorlari nurash darajasiga kelib qolgan qadriyatlarimiz tiklandi,<br />
sayqal topdi.<br />
Mustaqillik bu eng avvalo huquqdir. Ya’ni ushbu so‘zning zamirida katta<br />
va ulug‘ huquqqa ega bo‘lish degan tushuncha mujassam.<br />
2-savol. “Shu aziz Vatan – barchamizniki” deganda nimani<br />
tushunasiz?<br />
O‘quvchilarning javoblarini o‘qituvchi umumlashtiradi va ushbu savolga<br />
quyidagicha xulosa qiladi.<br />
Biz mehr va muhabbatni, sadoqat va fidoiylikni munis onalarimizdan,<br />
bebaho Vatanimizdan olamiz.<br />
Shu aziz Vatan – barchamizniki. Uning baxtu saodati, yorug‘ istiqboli,<br />
farovon kelajagi uchun yashash, kurashish, kerak bo‘lsa, jonini fido qilish shu<br />
muqaddas zaminda yashayotgan har bir inson uchun baxtdir.<br />
3-savol. Nima uchun “Tinchlik uchun kurashmoq kerak” deyiladi?<br />
Hech o‘ylab ko‘rganmisiz?<br />
O‘quvchilarning javoblarini o‘qituvchi umumlashtiradi va ushbu savolga<br />
quyidagicha xulosa qiladi.<br />
Biz uchun, yurtimiz uchun tinchlik va osoyishtalik hamma narsadan qadrli<br />
tinchlik uchun kurashish, bu hayotni o‘zimiz himoya qilishimiz kerak. Himoya<br />
degani – avvalo, OGOH bo‘lish degani.<br />
Hushyorlik ogoh bo‘lib yashash – bu kundalik yoki bir oylik mavsumiy<br />
masala emas, balki, kundalik ish, kundalik harakat bo‘lishi lozim.<br />
Tinchlik, barqarorlik, hamkorlik – O‘zbekiston davlatining uchta ustunidir.<br />
4-savol. Bugungi kunda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan<br />
islohotlar kim uchun qilinayapti?<br />
O‘quvchilarning javoblarini o‘qituvchi umumlashtiradi va ushbu savolga<br />
quyidagicha xulosa qiladi.<br />
Jamiyatning haqiqiy boyligi – bu inson, inson avlodidir. Jamiyatda har<br />
qanday yangilanish, har qanday o‘zgarish avvalo inson uchun, uning hayotini<br />
farovon etish uchun amalga oshirilmoqda.<br />
Inson manfaatlari ustuvorligini ta’minlash – barcha islohot va o‘zgarishlarning<br />
bosh maqsadidir.<br />
Islohot islohot uchun emas, eng avvalo inson manfaatlarini ta’minlash<br />
uchundir. Davlat manfaati emas, avvalo, inson, uning hayoti, huquq va erkinligi<br />
eng yuksak qadriyat va boylikdir.<br />
5-savol: Davlatimiz tomonidan yoshlar uchun qanday imkoniyatlar<br />
yaratilmoqda? Siz yashayotgan manzilda yoshlarning o‘z iqtidorlarini<br />
namoyon qilishlari uchun qanday sharoitlar mavjud? Siz undan qanday<br />
foydalanmoqdasiz?<br />
O‘qituvchi o‘quvchilarning javoblarini birma-bir umumlashtirib boradi.<br />
16
6-savol. Biz kimmiz, qanday buyuk zotlarning avlodimiz?<br />
O‘quvchilarning javoblarini o‘qituvchi umumlashtiradi va ushbu savolga<br />
quyidagicha xulosa qiladi.<br />
Har qaysi inson o‘zicha takrorlanmas bir dunyodir. Inson hayoti abadiy<br />
emas, lekin xotria mangu, xotira boqiy.<br />
Ne-ne bahodirlarning yelkasini yerga tekkizgan afsonaviy Alpomish,<br />
zabardast Farhod haqidagi rivoyatu dostonlar shunchaki afsona emas, xalq<br />
ruhining, xalq mardligining timsolidir.<br />
Bizning qonimizda ming yillik Sharq tafakkurining bedor ruhi gupurlab<br />
turibdi.<br />
Biz Beruniylarga, Amir Temur, Mirzo Ulug‘bek, Mirzo Boburlarga<br />
vorismiz.<br />
Inson o‘z taqdirini asragan taqdirdagina tabiatni, hayot davomiyligini<br />
asragan bo‘ladi.<br />
7- savol. “Vatanimiz taqdiri, ertangi kuni yoshlarimizga bog‘liq”<br />
deganda nima nazarda tutiladi?<br />
O‘quvchilarning javoblarini o‘qituvchi umumlashtiradi va ushbu savolga<br />
quyidagicha xulosa qiladi.<br />
Yoshlarning ma’naviy uyg‘oqligi millatni g‘aflatdan asraydigan asosiy<br />
omillardan biridir.<br />
O‘qituvchi butun bir dars davomida o‘quvchilarning savollarga<br />
bergan javoblarini umumlashtirib darsga xulosa yasaydi:<br />
Vatanga bo‘lgan mehru muhabbat har qanday muammoni yechishga, har<br />
qanday yovuz kuchni yengishga qodir.<br />
Tomirida milliy g‘urur, Vatan ishqi jo‘sh urmagan odamdan jasorat kutib<br />
bo‘lmaydi.<br />
Aziz o‘quvchilar! O‘z aql zakovatingiz, bilim va tafakkuringiz, kuchg‘ayratingizga,<br />
tog‘dek tayanchingiz Vataningizga suyanib, marrani katta oling.<br />
Marrani doimo baland olib yashang, ertangi kun bizniki, sizdek shijoatli<br />
yoshlarimizniki!<br />
Shuni unutmangki, kelgusida erishadigan har bir g‘alabangiz- yurtmiz<br />
g‘alabasi O‘zbekiston g‘alabasidir!<br />
Dars davomida o‘qituvchi javob bergan o‘quvchilarni fikrlarini ochiqdanochiq<br />
tanqid qilmagan holda, to‘g‘ri yo‘naltirib, rag‘batlantirib borishi shart.<br />
Ushbu darslar oddiy ma’ruzavozlikdan iborat bo‘lmasligi, berilayotgan<br />
topshiriqlarni ko‘proq amaliy tomonlariga e’tibor qaratilishi lozim.<br />
Uyga vazifa sifatida sinflarning yosh xususiyatlarini inobatga olgan holda<br />
“O‘zbekiston mening Vatanim, baxtu iqbolim makoni” mavzsida erkin<br />
fikrlarini daftarlariga tushurib kelishlarini berish, yoki yuqori sinf o‘quvchilariga<br />
bugungi kundagi ta’lim sohasida olib borilayotgan islohotlarning yoshlar<br />
hayotidagi o‘rni haqida mustaqil ish yozisib kelish.<br />
“O‘zbekiston – ko‘p millatli mamlakat” mavzusini yoritishda darslikning<br />
12-betida berilgan “Biz – o‘zbek xalqimiz” mavzusidan foydalangan holda<br />
O‘zbekiston Respublikasi o‘z hududida istiqomat qiluvchi barcha millat va<br />
17
elatlarning tili, urf-odat va an’analari hurmat qilinishini ta’minlashi, ularning<br />
rivojlanishi uchun sharoit yaratishi, O‘zbekiston xalqini, millatidan qat’iy nazar,<br />
O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari tashkil etishi haqidagi bilimlar beriladi.<br />
“Tarix – ma’naviyat uchun poydevor” mavzusini o‘tishda darslikning 3betida<br />
berilgan “O‘zlikni anglash” mavzusidan, hamda 22-betida berilgan “Biz –<br />
buyuk tarix egasimiz” matnidan unumli foydalangan holda, o‘zlikni anglashda<br />
tarixning o‘rni, qadimiy tarixiy yodgorliklar – ma’naviyatni shakllantiradigan<br />
asosiy mezonlardan biri ekanligi, “Avesto” – bebaho ma’naviy obida sifatida, xalq<br />
og‘zaki ijodining noyob durdonasi “Alpomish” dostoni haqida, qadimiy va shonli<br />
tariximiz bir doston bo‘lsa, “Alpomish” ana shu dostonning shoh bayti ekanligi<br />
haqidagi bilimlar berilishi lozim. Ushbu mavzuni musathkamlashda Prezident<br />
Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” kitobidan foydalanish<br />
tavsiya etiladi.<br />
“Buyuk mutafakkir va allomalarimizning islom madaniyatini ravnaq<br />
toptirishga qo‘shgan hissasi” mavzusini o‘tishda darslikning 49-betida berilgan<br />
“Mo‘jizaning tug‘ilishi” matnidan foydalanib, buyuk mutafakkir va<br />
allomalarimizning Islom madaniyatini ravnaq toptirishga qo‘shgan betakror<br />
hissasi, Toshkentning Islom madaniyati poytaxti deb e’lon qilinishi,<br />
yurtdoshlarimizga “Muhaddislar sultoni”, “Musulmonlarning e’tiqodini<br />
tuzatuvchi”, “Din va millatning hujjati” unvonlarining berilishi haqidagi<br />
ma’lumotlar beriladi. Ushbu mavzuni mustahkamlashda Prezident Islom<br />
Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” kitobidan foydalanish<br />
tavsiya etiladi.<br />
“Ma’rifatga intilish xalqimizning azaliy fazilatlaridan biridir” mavzuni<br />
o‘qitishda darslikning 28-betida berilgan “Biz – buyuk ma’naviyat egasimiz”<br />
mavzusining 32-33-betlarida berilgan ma’lumotlardan foydalangan holda,<br />
yurtdoshimiz Muso Xorazmiyning algebra faniga asos solishi, Oydagi kraterlardan<br />
ikkitasiga buyuk vatandoshlarimiz Ahmad Farg‘oniy va Mirzo Ulug‘bekning nomi<br />
berilgani, Abu Nasr Forobiyga “Muallim-us-soniy”, Abu Ali ibn Sinoga “Shayx<br />
ur-rais” unvonining berilishi, XI asrning Beruniy asri deb nomlanishi. Umrboqiy<br />
zakovat nuri – Ma’mun akademiyasi haqidagi ma’lumot beriladi. Ushbu mavzuni<br />
mustahkamlashda Prezident Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas<br />
kuch” kitobidan foydalanish tavsiya etiladi.<br />
“Shoirlarning sultoni – Alisher Navoiy” mavzusini o‘qitishda darslikning<br />
28-betida berilgan “Biz – buyuk ma’naviyat egasimiz” mavzusining 34-35-<br />
betlarida berilgan ma’lumotlardan foydalangan holda, O‘zbek xalqi ma’naviy<br />
dunyosining shakllanishiga g‘oyat kuchli va samarali ta’sir ko‘rsatgan ulug‘ zot –<br />
Alisher Navoiy haqida, Navoiyning bebaho merosi, Prezidentimiz Islom<br />
Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” kitobida Alisher Navoiy<br />
haqidagi fikrlari beriladi.<br />
“Til – ma’naviyat ko‘zgusi” mavzusini o‘qitishda O‘zlikni anglash,<br />
milliy ong va tafakkurning ifodasi, avlodlar o‘rtasidagi ruhiy bog‘liqlik til orqali<br />
namoyon bo‘ladi. “Davlat tili to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni kabi<br />
bilimlar beriladi. Ushbu mavzuni o‘qitishda quyidagi matndan foydalanishni taklif<br />
etamiz<br />
18
“Til – ma’naviyat ko‘zgusi”<br />
Faollashtirish uchun savollar<br />
1. So‘zlashuv odobi deganda nimani tushunasiz?<br />
2. Telefondagi so‘zlashuv bilan odatdagi so‘zlashuvning nima farqi va<br />
qanday umumiylik tomonlari bor?<br />
3. Maktabda, o‘qituvchining savoliga javob berish uchun qo‘l ko‘tarish<br />
shartmi?<br />
4. Davlat tili deganda nimani tushunasiz?<br />
5. O‘zbek tiliga davlat tili maqomi qachon berilgan?<br />
6. Davlat tili bilan birga yurtimizdagi barcha millat va ellatlarning tillari<br />
rivojiga ham shart-sharoitlar yaratilganligining sababi nimada deb o‘ylaysiz?<br />
7. Jamoat joyida, avtobusda, teatr va kino zalida, futbol tomoshasida yoki<br />
sport to‘garagida qanday so‘zlashgan ma’qul deb o‘ylaysiz?<br />
8. Telefonda so‘zlashganda “Da, hozir boraman, znaesh ya tebe pozvanyu,<br />
ladno, chao!” kabi so‘zarni ishlatilishiga munosabatingizni bildiring.<br />
9. Quyidagi hikoyaga fikringizni bildiring.<br />
Avtobusda ketayotgan edim. Avtobusning orqa tarafida orasta kiyingan,<br />
qo‘lida bejirim maktab sumkasi ham bor, sochlarini chiroyli qilib turmaklagan,<br />
ko‘rgan odamning havasi keladigan bir qizchaning telefonda gaplashib turgani<br />
hammani e’tiborini tortdi.<br />
- “Da”, “mam”, men Sizga necha marotaba aytdim, men u ko‘ylakni<br />
“vobshem” kiymayman, agar boshqa yangi ko‘ylak olib bermasangiz ertaga<br />
maktabga bormayman.<br />
Qizchaning onasi bilan telefonda gaplashganini avtobusdagilarning<br />
hammasi eshitdi. Ba’zilar uning onasi bilan bo‘lgan suhbatini eshitib, boshlarini<br />
chayqatib qo‘yish bilan o‘zlarining noroziliklarini ifodalashdi.<br />
“Til – ma’naviyat ko‘zusi” dars ishlanma<br />
Reja:<br />
1. So‘z qadri<br />
2. “Davlat tili” to‘g‘risida”gi qonun.<br />
3. So‘zlashganda boshqa millat va elatlarning tillarini hurmat qilish tushunchasi.<br />
4. <strong>Milliy</strong> ong va tafakkurning ifodasi, avlodlar o‘rtasidagi ruhiy-ma’naviy<br />
bog‘liqlik til orqali namoyon bo‘lishi<br />
Darsning maqsadi:<br />
Ta’limiy: “Davlat tili to‘g‘risida”gi qonun, So‘zlashganda boshqa millat va<br />
elatlarning tillarini hurmat qilishning mohiyati haqida. <strong>Milliy</strong> ong va<br />
tafakkurning ifodasi, avlodlar o‘rtasidagi ruhiy-ma’naviy bog‘liqlik til orqali<br />
namoyon bo‘lishi.<br />
Tarbiyaviy: Inson ma’naviyatini shakllanishida ona tilining o‘rni beqiyos<br />
ekanligi tushuntiriladi. O‘quvchilarda jamoat joyida va uyda o‘z fikrini<br />
bildirishda odob-axloq qoidalariga rioya qilish malakalari shakllantiriladi. <strong>Milliy</strong>g‘urur<br />
va iftixor tuyg‘ulari yuksaltiriladi. Globallashuv jarayonida “ommaviy<br />
19
madaniyat” ona tilini yo‘qolib ketishiga sabab bo‘lishi mumkinligi haqida<br />
ma’lumotlar beriladi.<br />
Dars usuli: Aralash<br />
Dars jihozi:<br />
Didaktik: Prezident Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat –yengilmas<br />
kuch” kitobi, qo‘llanma, darslik, tarqatma savollar, vatman, marker, skotch va<br />
boshqa zaruriy buyumlar.<br />
Darsning texnik chizmasi:<br />
1. Tashkiliy qism – 10 daqiqa.<br />
2. O‘quvchilarni faollashtirish – 10 daqiqa.<br />
3. Yangi mavzu bilan ishlash – 15 daqiqa.<br />
4. O‘quvchilarni rag‘batlantirish – 5 daqiqa.<br />
5. Uyga vazifa – 5 daqiqa<br />
Faollashtirish uchun savollar<br />
1. So‘zlashuv odobi deganda nimani tushunasiz?<br />
2. Telefondagi so‘zlashuv bilan odatdagi so‘zlashuvning nima farqi va<br />
qanday umumiylik tomonlari bor?<br />
3. Maktabda, o‘qituvchining savoliga javob berish uchun qo‘l ko‘tarish<br />
shartmi?<br />
4. Davlat tili deganda nimani tushunasiz?<br />
5. O‘zbek tiliga davlat tili maqomi qachon berilgan?<br />
6. Davlat tili bilan birga yurtimizdagi barcha millat va elatlarning tillari<br />
rivojiga ham shart-sharoitlar yaratilganligining sababi nimada deb<br />
o‘ylaysiz?<br />
7. Jamoat joyida, avtobusda, teatr va kino zalida, futbol tomoshasida yoki<br />
sport to‘garagida qanday so‘zlashgan ma’qul deb o‘ylaysiz?<br />
8. Telefonda so‘zlashganda “Da, hozir boraman, znaesh ya tebe pozvanyu,<br />
ladno, chao!” kabi so‘zlarning ishlatilishiga munosabatingizni bildiring.<br />
9. Quyidagi hikoyaga fikringizni bildiring.<br />
Savolarni o‘quvchilarni guruhlarga bo‘lib, har bir guruh uchun alohida<br />
berish mumkin.<br />
O‘quvchilarning har bir savolga bergan javoblari e’tiborsiz qoldirilmasligi<br />
lozim, javoblar umumlashtiriladi.<br />
O‘qituvchining xulosasi:<br />
Ma’lumki, o‘zlikni anglash, milliy ong va tafakkurning ifodasi, avlodlar<br />
o‘rtasidagi ruhiy-ma’naviy bog‘liqlik til orqali namoyon bo‘ladi. Jamiki ezgu<br />
fazilatlar inson qalbiga, avvalo, ona allasi, ona tilining betakror jozibasi bilan<br />
singadi. Ona tili – bu millatning ruhidir.(“Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”<br />
Islom Karimov).<br />
O‘zbekiston Respublikasining davlat tili o‘zbek tilidir.<br />
20
O‘zbekiston Respublikasi o‘z hududida istiqomat qiluvchi millat va<br />
elatlarning tillari, urf odatlari va an’analarini hurmat qilishni ta’minlaydi,<br />
ularning rivojlanishi uchun sharoit yaratadi.<br />
(O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, 4-modda)<br />
Ibrat: «Nodon kishi lashkar nog‘orasiga o‘xshaydi: ovozi balandu ichi bo‘mbo‘sh<br />
va g‘arib».<br />
(Sa’diy Sheroziy)<br />
“Har bir millatning dunyoda borligini ko‘rsatadurgan oinai hayoti til va<br />
adabiyotidir. <strong>Milliy</strong> tilni yo‘qotmak millatning ruhini yo‘qotmoqdir”.<br />
(Abdulla Avloniy)<br />
Uyga vazifa:<br />
1. Avtobusdagi qizchaning onasiga bo‘lgan muomalasiga munosabat<br />
bildiring?<br />
2. Telefonda siz qanday so‘zlashgan bo‘lar edingiz?<br />
3. Telefondan qaysi vaqtlarda foydlanish to‘g‘ri hisoblanadi?<br />
4. Ushbu savolni oila a’zolaringiz bilan muhokama qiling.<br />
5. Odamning tashqi qiyofasi uning odobiga mos kelishi kerakmi?<br />
6. Quyidagi “da”, labbay, eshitaman, qulog‘im sizda, uzr keyin gaplashsak<br />
bo‘ladimi?, men hozir avtobusdaman, xvatet boshqa telefon qilmang, ya nemogu<br />
seychas s vami razgovarivat – darsdaman, privet, poka-poka, xayr omon bo‘ling,<br />
uchrashguncha xayr, assalomu alaykum, salom, ladno uchrashguncha<br />
so‘zlaridan telefonda so‘zlashish uchun ma’qul bo‘lganlarini jadvalga soling.<br />
Telefonda so‘zlashishda ishlatish mumkin Ishlatilmaydi<br />
“Buyuklik timsoli” mavzusini o‘qitishda darslikning 38-betida berilgan<br />
“<strong>Milliy</strong> davlatchiligimiz” mavzusida Amir Temur – buyuk davlat asoschisi, Amir<br />
Temurning madaniyat va din ahllariga ko‘rsatgan cheksiz mehr-muruvvati, Temur<br />
shaxsiga munosabatning o‘zgarishi, Amir Temurni anglash – o‘zligimizni anglash<br />
ekanligi, Amir Temur – xalqimiz dahosining timsoli, ma’naviy qudratimiz ramzi<br />
ekanligi haqidagi bilimlar beriladi.<br />
“Inson qalbiga yo‘l” mavzusi Prezidentimiz Islom Karimovning “Yuksak<br />
ma’naviyat – yengilmas kuch” kitobidagi ushbu mavzuga oid konseptual<br />
g‘oyalarni o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini inobatga olgan holda moslashtirib,<br />
dunyo imoratlari ichida eng ulug‘i maktab ekanligi, kasblarning ichida eng<br />
sharaflisi o‘qituvchilik va murabbiylik kasbi ekanligi, yoshlarning ma’naviy<br />
kamoloti – jamiyat va xalq qudratini ta’minlovchi muhim omil ekani, ta’lim olish<br />
huquqining kafolatlanishi darslikning 94-betida berilgan “Yoshlar – Vatan<br />
kelajagi” mavzusi orqali tushuntirish tavsiya etiladi<br />
“Ma’naviyatni yuksaltirishda madaniyat va san’atning o‘rni” mavzusi<br />
Prezidentimiz Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”<br />
kitobidagi ushbu mavzuga oid konseptual g‘oyalarni o‘quvchilarning yosh<br />
xususiyatlarini inobatga olgan holda moslashtirib tushuntiriladi. Teatr va san’atda<br />
milliylik, kino san’atining rivojlanishi. “Teatr- bu ibratxonadir”. Musiqa<br />
21
festivallarining tashkil etilishi. “Sharq taronalari”, “Nihol” va boshqa tanlovlar<br />
hamda ulardan ko‘zlangan maqsadlar kabi rejadan foydalaniladi.<br />
“Tinchlik uchun kurashmoq kerak” mavzusini tushuntirishda<br />
darslikning 86-betida berilgan “Vatanparvarlik” mavzusidan, hamda 44-betida<br />
berilgan “<strong>Milliy</strong> qadriyatlarimiz” mavzularidan foydalangan holda milliy qadriyat<br />
va ana’analarimizga yot bo‘lgan odatlar, ularning jamiyat taraqqiyotiga ta’siri<br />
haqidagi bilimlar beriladi.<br />
7-sinf “<strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari” faniga kiritilgan<br />
o‘zgartirishlar<br />
7-sinf “<strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari” dasturidan davlat<br />
ta’lim standartlari talabalarida bo‘lmagan, boshqa sinflar dasturida takrorlanadigan<br />
10 soat hajmdagi Kirish, “Vatanparvarlik va milliy iftixor tuyg‘usi”, “Hurlik<br />
tuyg‘usi”, “Huquqiy madaniyat tushunchasi”, “Huquqiy madaniyat zarurati”,<br />
“Mehr-muruvvat tuyg‘usi”, “Kamtarga – kamol, manmanga zavol”, “Muloqot<br />
madaniyati”, “Oilada va jamoat joylarida muloqot qoidalari” mavzulari dasturdan<br />
chiqarildi.<br />
Ularning o‘rniga 10 soat hajmdagi quyidagi mavzular kiritildi:<br />
- “Jamiyatimiz mafkurasi xalqni – xalq, millatni – millat qilishga xizmat<br />
qiladi”.<br />
- “O‘zbekistonni rivojlantirishning ma’naviy-axloqiy negizlari”.<br />
- “Ma’naviy meros”.<br />
- “Ma’naviy tahdidlar”.<br />
- “<strong>Milliy</strong> an’ana va qadriyatlar ma’naviy yuksalishga xizmat qiladi”.<br />
- “Shaxs tarbiyasi – davlat siyosatining ustuvor sohasi”.<br />
- “Qonun ustuvorligi – jamiyat farovonligi”.<br />
- “Axloq-odob – ma’naviyat negizi”.<br />
“Jamiyatimiz mafkurasi xalqni – xalq, millatni – millat qilishga xizmat<br />
qiladi” mavzusini o‘qitishda ushbu bilimlar beriladi. Bugun O‘zbekiston<br />
hayotida mafkuraning tutgan o‘rni. Millatning, xalqning hamjihatligi taraqqiyot<br />
garovidir. O‘zbekiston Respublikasida ijtimoiy hayot siyosiy institutlar, mafkura<br />
va fikrlarning xilma-xilligi asosida rivojlanishi. Hech qaysi mafkura davlat<br />
mafkurasi sifatida o‘rnatilishi mumkin emasligi. Mafkura nima? Ushbu bilimlar<br />
darslikning 31- betida berilgan matndan foydalangan holda beriladi.<br />
“O‘zbekistonni rivojlantirishning ma’naviy-axloqiy negizlari”<br />
mavzusini o‘qitishda O‘zbekistonni yangilanish va rivojlantirishning o‘z yo‘li,<br />
to‘rtta asosiy negizi. Umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik, xalqimizning<br />
ma’naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish, insonning o‘z<br />
imkoniyatlarini erkin namoyon qilishi, vatanparvarlik kabi bilimlar berilishi<br />
nazarda tutiladi. Ushbu mavzuni o‘qitishda Prezidentimiz Islom Karimovning<br />
“Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” kitobidagi ushbu mavzuga oid<br />
konseptual g‘oyalarni o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini inobatga olgan holda<br />
foydalanish tavsiya etiladi.<br />
“Ma’naviy meros” mavzusini o‘qitishda Qadimiy va go‘zal diyorimiz<br />
nafaqat Sharq, balki jahon sivilizatsiyasi beshiklaridan biri sifatida. “Avesto” –<br />
22
xalqimizning diniy, axloqiy, ilmiy, adabiy qarashlarini o‘zida ifoda etuvchi<br />
bebaho ma’naviy obida sifatida. Xalq og‘zaki ijodining noyob durdonasi<br />
bo‘lmish “Alpomish” dostoni millatimizning o‘zligini namoyon etadigan,<br />
avloddan-avlodga o‘tib kelayotgan qahramonlik dostoni sifatida. Buyuk<br />
Vatandoshlarmiz Imom Buxoriy, At- Termiziy, Imom Moturidiy, Marg‘inoniy,<br />
Muso Xorazmiy, Ahmad Farg‘oniy, Mahmud Zamahshariylar qoldirgan<br />
ma’naviy meros haqidagi bilimlar beriladi. Ushbu mavzuni o‘qitishda<br />
Prezidentimiz Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”<br />
kitobidagi ushbu mavzuga oid konseptual g‘oyalarni o‘quvchilarning yosh<br />
xususiyatlarini inobatga olgan holda foydalanish tavsiya etiladi.<br />
“Ma’naviy tahdidlar” mavzusini o‘qitishda globallashuv jarayonlari.<br />
Ma’naviyatga qaratilgan har qanday tahdid o‘zligimizga qaratilgan tahdid<br />
ekanligi. Inson qalbi va ongi uchun kurash. Bugungi kunda mafkuraviy<br />
tahdidning shakllari: axloqsizlik, diniy ekstremizm, aqidaparastlik, terrorizmning<br />
kelib chiqishi, xavfli oqibatlari, ma’naviyatning qudratli kuchi haqidagi bilimlar<br />
beriladi. Ushbu mavzuni o‘qitishda darslikning 24- betida berilgan “Vayronkor<br />
g‘oyalar va ularning oqibatlari” mavzusidan foydalanish mumkin. Shuningdek,<br />
Prezidentimiz Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”<br />
kitobidagi ushbu mavzuga oid konseptual g‘oyalarni o‘quvchilarning yosh<br />
xususiyatlarini inobatga olgan holda foydalanish tavsiya etiladi.<br />
“<strong>Milliy</strong> an’ana va qadriyatlar ma’naviy yuksalishga xizmat qiladi”<br />
mavzusini o‘qitishda Mustaqillik yillarida milliy an’ana va qadriyatlarimizning<br />
tiklanishi. Navro‘z bayrami, Ramazon va Qurbon hayitlarining nishonlanishi.<br />
Diniy bag‘rikenglik va vijdon erkinligining kafolatlari, millatlararo totuvlik va<br />
fuqarolar birligi tushunchasi haqidagi bilimlar beriladi. Ushbu mavzuni<br />
o‘qitishda Prezidentimiz Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas<br />
kuch” kitobidagi ushbu mavzuga oid konseptual g‘oyalarni o‘quvchilarning yosh<br />
xususiyatlarini inobatga olgan holda foydalanish tavsiya etiladi.<br />
“Shaxs tarbiyasi – davlat siyosatining ustuvor sohasi” mavzusini<br />
o‘qitishda komil inson tarbiyasining dolzarbligi. Jamiyat taraqqiyotining asosi,<br />
uni muqarrar halokatdan qutqarib qoladigan yagona kuch – ma’rifatdir.<br />
Bilimdonlik – ma’naviy barkamollik mezoni, ta’lim-tarbiya sohasidagi islohotlar,<br />
kitobxonlik – ma’naviyatni shakllantiradigan omillardan biri ekanligi haqida<br />
tushunchalar beriladi. Ushbu mavzuni o‘qitishda darslikning 57- betidagi<br />
“Bilimdonlik – ma’naviy barkamollik mezoni” matnidan foydalanish tavsiya<br />
etiladi.<br />
“Qonun ustuvorligi – jamiyat farovonligi” mavzusini o‘qitishda<br />
yoshlarning jamiyat talablari va qonunlarini bilishi hamda ularga rioya etishi<br />
zarurligi. Huquqiy madaniyat shaxs madaniyatining ajralmas qismi. Inson, uning<br />
hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari – oliy,<br />
qadriyat.ekanligi to‘g‘risidagi bilimlarni berishda darslikning 61- betidagi<br />
“Huquqiy madaniyat” mavzusidan berilgan matndan foydalanish tavsiya etiladi.<br />
“Axloq-odob – ma’naviyat negizi” mavzusini o‘qitishda darslikning 89betida<br />
berilgan “Xulq-odob ma’naviyat negizi” matnidan foydalangan holda<br />
axloq me’yorlari, jamiyat tomonidan qabul qilingan ijtimoiy hulq-atvor<br />
23
qoidalari, ularning o‘ziga xos xususiyatlari. Ezgulik va yovuzlik. Sha’n, qadrqimmat,<br />
adovat va nohaqlik, burch va mas’uliyat tushunchalari. Otabobolarimizdan<br />
meros bo‘lib qolgan sharqona odob-axloq, Sharq va G‘arb<br />
mamlakatlarida odob-axloqqa bo‘lgan munosabatlar to‘g‘risidagi bilimlar<br />
beriladi.<br />
8-sinf “<strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari” kiritilgan<br />
o‘zgartirishlar<br />
8-sinf <strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari fani dasturidagi 3<br />
soat hajmda <strong>Milliy</strong> g‘oyaning tarixiy va falsafiy asoslari”, “Ma’naviyat haqida<br />
umumiy tushuncha”, “Shaxsiy gigiena”, “Yoshlar va kiyinish odobi”,<br />
“Ichkilikbozlik, kashandalik, giyohvandlik, aqliy va jismoniy kamolot<br />
kushandasi” mavzulari davlat ta’lim standartlari talablariga mos kelmaganligi<br />
uchun dasturdan chiqarildi. Ularning o‘rniga quyidagi yangi mavzular<br />
kiritildi:<br />
- “<strong>Milliy</strong> g‘oya millatni, xalqni birlashtiradi”.<br />
- “Urush va uning oqibatlari”.<br />
- “O‘zbekistonda vijdon erkinligining kafolatlanganligi”.<br />
- “O‘zbekistonda barcha millatlar huquq va erkinliklarining<br />
kafolatlanishi”.<br />
- “Ma’naviyat – inson va jamiyat madaniyatining negizi”.<br />
- “Biz kimmiz, qanday buyuk zotlarning avlodimiz?”.<br />
“<strong>Milliy</strong> g‘oya millatni, xalqni birlashtiradi” mavzusini o‘tishda<br />
darslikning 3- betida berilgan Kirish qismidan foydalanilgan holda o‘quvchilarga<br />
mafkurasi mustahkam millat – ogoh, o‘z g‘oyalarini tiniq anglagan millat<br />
ekanligi, milliy mafkura jamiyatni sog‘lom, ezgu maqsadlar yo‘lida birlashtirishi<br />
haqidagi bilimlar beriladi. Ushbu mavzuni o‘qitishda Prezidentimiz Islom<br />
Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” kitobidagi ushbu mavzuga<br />
oid konseptual g‘oyalarni o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini inobatga olgan<br />
holda foydalanish tavsiya etiladi.<br />
“Urush va uning oqibatlari” mavzusini o‘tishda darslikning 13-betida<br />
berilgan “Yurt tinchligi g‘oyasi” matnidan foydalanib, urush doimo taraqqiyotni<br />
orqaga surishi, urush va uning oqibatlari, urushda g‘olib davlatlar bo‘lishi<br />
mumkin, lekin baxtli odamlar va g‘olib onalar bo‘lmasligi, bir kun janjal chiqqan<br />
uyda baraka bo‘lmasligi haqidagi bilimlar beriladi.<br />
“O‘zbekistonda vijdon erkinligining kafolatlanganligi” mavzusini<br />
o‘tishda darslikning 33-betida berilgan “Dinlararo bag‘rikenglik g‘oyasi”<br />
matnidan foydalanib, O‘zbekiston Respublikasining “Vijdon erkinligi va diniy<br />
tashkilotlar to‘g‘risida”gi qonunida diniy bag‘rikenglikning barcha huquqiy<br />
asoslari yaratilganligi. Hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanishi. Har bir<br />
inson xohlagan dinga e’tiqod qilish yoki hech qaysi dinga e’tiqod qilmaslik<br />
huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yo‘l qo‘yilmaydi.<br />
Davlatning ishi – davlatniki, dinning ishi – dinniki bo‘lishi kerakligi haqidagi<br />
bilimlar beriladi.<br />
24
“O‘zbekistonda barcha millatlar huquq va erkinliklarining<br />
kafolatlanishi” mavzusini o‘tishda darslikning 30-betida berilgan “Milatlararo<br />
hamjihatlik g‘oyasi” mavzusidan foydalangan holda O‘zbekiston Respublikasida<br />
istiqomat qiluvchi barcha millat va elatlarning tili, urf-odati va an’analari hurmat<br />
qilinishining ta’minlanishi, O‘zbekistonda barcha millatlarning huquq va<br />
erkinliklari ta’minlanganligi, milliy bayramlar va urf-odatlar, O‘zbekistonda<br />
faoliyat ko‘rsatayotgan milliy madaniy markazlar haqidagi bilimlar beriladi.<br />
“Ma’naviyat – inson va jamiyat madaniyatining negizi” mavzusini<br />
o‘tishda darslikning 37-betida berilgan “Ma’naviyat haqida umumiy tushuncha”<br />
mavzusidan foydalangan holda milliy g‘urur, milliy iftixor har qanday<br />
ishimizning poydevori ekanligi, ma’naviyat – odamning ruhiy va aqliy olamining<br />
majmui ekanligi, ma’naviyat boyib borsa jamiyat ravnaq topishi, ma’naviyat<br />
insonga ona suti, ota namunasi, ajdodlar o‘giti bilan birga singishi, ma’naviyat –<br />
jamiyat va millat ravnaqining bosh omili va poydevori ekanligi haqidagi bilimlar<br />
beriladi.<br />
Shuningdek, ushbu mavzuga oid dars ishlanmasidan unumli<br />
foydalanishni tavsiya etamiz.<br />
Mavzu: Ma’naviyat – inson va jamiyat madaniyatining negizi<br />
Reja:<br />
1. Oliyjanob fazilatlar – komillik belgilari.<br />
2. <strong>Milliy</strong> ma’naviyatni shakllantiruvchi asosiy mezon.<br />
3. Oila tarbiyasi - ma’naviy kamolot poydevori.<br />
4. Ta’lim va tarbiya birligi – sharqona hayot falsafasi.<br />
Darsning maqsadi:<br />
A) Ta’limiy maqsad:<br />
Oliyjanob fazilatlar – komillik belgilari. Tarixiy xotira va ma’naviy meros.<br />
Buyuk ajdodlarimizning ibratli hayoti va faoliyati. Oila tarbiyasi - ma’naviy<br />
kamolot poydevori. Mahalla–ma’naviyat va tarbiya o‘chog‘i. Ta’lim va tarbiya<br />
birligi – sharqona hayot falsafasi haqidagi bilimlarni berish.<br />
B) tarbiyaviy maqsad:<br />
<strong>Milliy</strong> g‘urur, milliy iftixor har qanday ishimizning poydevori ekanligi,<br />
ma’naviyat – odamning ruhiy va aqliy olamining majmui ekanligi, ma’naviyat<br />
boyib borsa jamiyat ravnaq topishi, ma’naviyat insonga ona suti, ota namunasi,<br />
ajdodlar o‘giti bilan birga singishi, ma’naviyat – jamiyat va millat ravnaqining<br />
bosh omili va poydevori ekanligini tushuntirish.<br />
O‘quvchilar ong-tafakkurida “ma’naviyat” tushunchasini shakllantirish;<br />
ma’naviyatning tarixda va bugungi kundagi ahamiyatini qiyoslash; ozodlik,<br />
mustaqillikka erishishdagi mashaqqatlar; taraqqiyotga erishishdagi jahon<br />
xalqlari tajribasi; ma’naviyatni shakllantiradigan asosiy mezonlar (ma’naviy<br />
meros, madaniy boyliklar, tarixiy yodgorliklar, xalq og‘zaki ijodiyoti,<br />
allomalarimizning ilmiy-ijodiy kashfiyotlari, oila, mahalla, ta’lim-tarbiya tizimi)<br />
haqidagi tushunchalar shakllantiriladi.<br />
V) Rivojlantirib boriluvchi g‘oya:<br />
Ma’naviyat, vatanparvarlik, ma’naviy meros, madaniy boyliklar, tarixiy<br />
yodgorliklar, “Avesto”, xalq og‘zaki ijodiyoti, “Alpomish” dostoni, Imom<br />
25
Moturidiy, Bahouddin Marg‘inoniy, Bahouddin Naqshband, Ahmad Farg‘oniy,<br />
Muhammad Xorazmiy, Ibn Sino, Mirzo Ulug‘bek, Mahmud Zamaxshariy, Amir<br />
Temur, Alisher Navoiy kabi mutafakkirlarning hayoti va ijodi.<br />
Dars jihozi:<br />
A) Didaktik:<br />
1. Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch” kitobi.<br />
2. “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuchi” fakultativ kursidan o‘quv qo‘llanma<br />
(tuzuvchilar: R.Qo‘chqorov, M.Qarshiboev, O.Toshboev):<br />
3. “Vatan tuyg‘usi”, “<strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari”. fanlari<br />
bo‘yicha (mavzuga oid) proeksion ko‘rgazmalar va plakatlar<br />
4. Mavzuga oid rasmlar va boshqa materiallar.<br />
V) Texnik:<br />
Slayd, kompyuter, multimediya, DVD, televizor.<br />
Darsning blok chizmasi (taxminiy):<br />
Tashkiliy qism: Davomatni aniqlash. 5 daqiqa<br />
Faollashtiruvchi savollar<br />
Yakka ishlash:<br />
kichik guruhlarda ishlash;<br />
katta guruhlarda ishlash<br />
26<br />
5 daqiqa<br />
5 daqiqa<br />
5 daqiqa<br />
O‘quvchilar fikrini umumlashtirish 15 daqiqa<br />
Uyga vazifa 5 daqiqa<br />
Rag‘batlantirish 5 daqiqa<br />
Faollashtirish uchun savollar: (ko‘rgazma vositalari orqali kompyuter<br />
texnologiyalaridan foydalangan holda avval muammoli savollar yakka<br />
o‘quvchilarga, so‘ngra muhokama uchun davra kengaytiriladi, so‘ngra katta<br />
guruhlarda ishlanadi hamda guruhlarning bildirgan fikrlari umumlashtirilib,<br />
doskada aks ettiriladi.)<br />
1. Ma’naviyatli inson bilan ma’naviyatsiz insonni farqlashga imkoniyat<br />
beradigan xususiyatlarni sanab bering.<br />
2. Ma’naviyatli inson qanday bo‘ladi?<br />
3. Imon-e’tiqodli, irodali shaxs-chi?<br />
Darsning borishi:<br />
Birinchi bosqich.<br />
Darsni tashkil qilish, davomatni belgilash, yangi mavzu hamda mavzu rejasi bilan<br />
o‘quvchilarni tanishtirish.<br />
Ikkinchi bosqich. (Yakka tartibda, kichik guruhlarda, katta guruhlarda ishlashni<br />
tashkil qilish)<br />
Yakka tartibda ishlash:<br />
O‘qituvchi har bir qatorga faollashtiruvchi savollarni alohida- alohida beradi.<br />
Hamda daftarlariga o‘zlarining fikrlarini tushurishlarini so‘raydi. (2-3 daqiqa<br />
vaqt beradi.)<br />
Yakka holda ishlash. Bu usul o‘quvchilarni individual ishlashga jalb qiladi.<br />
Masalan birinchi qatorga
- Ma’naviyatli inson bilan ma’naviyatsiz insonni farqlashga imkoniyat<br />
beradigan xususiyatlarni sanab bering.<br />
Ikkinchi qatorga<br />
- Ma’naviyatli inson qanday bo‘ladi?<br />
Uchinchi qatorga<br />
- Imon-e’tiqodli, irodali shaxs-chi?<br />
Ikki kishilik guruhlarda ishlash: Belgilangan vaqt o‘tishi bilan o‘qituvchi<br />
o‘quvchilarga daftarlaridagi bildirilgan fikrlarini partadoshlari bilan muhokama<br />
qilishlari mumkinligini hamda bir to‘xtamga kelishlarini so‘raydi. Buning uchun 1<br />
daqiqa yetarli ekanligini eslatib o‘tadi.<br />
Kichik guruhlarda ishlash. Bunda o‘qituvchi toq sondagi qatordagi<br />
partalarda o‘tirgan o‘quvchilarni orqa partadagi o‘quvchilar tomonga<br />
o‘girilishlarini so‘raydi. Hamda ulardan berilgan savol yuzasidan bitta to‘xtamga<br />
kelishlarini so‘raydi. Bu vazifa uchun ham 1 daqiqa yetarli.<br />
Katta guruhlarda ishlash.<br />
1-,2-,5-,6- qatordagi partalarda o‘tirgan o‘quvchilarni 3-4- partalar atrofiga<br />
yig‘ilishlarini so‘raydi. Hamda ularga vatman qog‘oz berib 7-daqiqa ichida<br />
barcha fikrlarni umumlashtirib yagona to‘xtamga kelishlarini so‘raydi.<br />
O‘quvchilar uchta katta guruhlarga birlashadilar. Har bir guruh 3<br />
daqiqa davomida o‘zlarining taqdimotlarini qiladilar.<br />
O‘qituvchi ularning fikrlari aks etgan vatman qog‘ozlarni doskaga<br />
mahkamlaydi. Hamda barcha guruhlardan uchta fikrlarni umumlashtirgan<br />
holda ma’naviyatli insonga ta’rif berishlarini so‘raydi.<br />
O‘quvchilarning javoblarini umumlashtirib, Islom Karimovning “Yuksak<br />
ma’naviyat – yengilmas kuch” kitobidagi ma’naviyat so‘ziga berilgan ta’rifni<br />
o‘qib beradi.<br />
O‘qituvchi o‘quvchilardan o‘z o‘rinlarini egallashlarini so‘raydi. Hamda<br />
quyidagilarni daftarlariga yozib olishlarini so‘raydi.<br />
.... Ma’naviyat – insonni ruhan poklanish, qalban ulg‘ayishga chorlaydigan,<br />
odamning ichki dunyosi, irodasini baquvvat, imon e’tiqodini butun qiladigan,<br />
vijdonini uyg‘otadigan beqiyos kuch, uning barcha qarashlarining mezonidir<br />
(1-slayd).<br />
Odamning boyligini<br />
belgilab beradigan asosiy<br />
mezon<br />
Ma’naviyat tushunchasi<br />
27<br />
Komil inson bo‘lish, halollik va adolat<br />
bilan hayot kechirish
Jamiyat hayotidagi qarashlar<br />
g‘oyaviy ma’rifiy madaniy diniy axloqiy<br />
<strong>Milliy</strong> ma’naviyatni shakllantiruvchi asosiy mezonlar:<br />
� Millatning tarixi.<br />
� Millatning urf - odati va an’analari.<br />
� Ko‘hna tarixiy yodgorliklar.<br />
� Millatning milliy qadriyatlari.<br />
� Madaniy boyliklar.<br />
� Ma’naviy meros.<br />
Aqliy hujum: Faraz qiling, ertalab o‘rningizdan turganingizda ism<br />
sharifingizni, kimligingizni, yaqinlaringizni unutib qo‘ydingiz, har qancha<br />
urunishlaringiz bekor bo‘ldi. O‘zingizni qanday his qilardingiz?<br />
O‘quvchilarning javoblarini eshitib, o‘qituvchi agar millat o‘zligini unutib<br />
qo‘ysa, bu kim uchun fojea bo‘ladi? Albatta millat uchun.<br />
Demak, ajdodlarimiz tafakkuri va dahosi bilan yaratilgan eng qadimiy<br />
toshyozuv va bitiklar, xalq og‘zaki ijodi namunalaridan tortib, bugungi kunda<br />
kutubxonalarimiz xazinasida saqlanayotgan ming-minglab qo‘lyozmalar, ularda<br />
mujassamlashgan tarix, adabiyot, san’at, tibbiyot, matematika, mineralogiya,<br />
kimyo, astranomiya, me’morchilik, dehqonchilik va boshqa sohalarga oid<br />
qimmatbaho asarlar bizning buyuk ma’naviy boyligimizdir.<br />
Bunchalik katta merosga ega bo‘lgan xalq dunyoda kamdan-kam topiladi.<br />
Ota-bobolarimizning asrlar davomida to‘plagan hayotiy tajribasi, diniy, axloqiy,<br />
ilmiy, adabiy qarashlarini ifoda etadigan bu kabi tarixiy yodgorliklar orasida<br />
bundan qariyib uch ming yil muqaddam Xorazm vohasi hududida yaratilgan<br />
“Avesto” deb ataladigan bebaho ma’naviy obida alohida o‘rin tutadi. Avvalom<br />
bor, shuni aytish joizki, ota-bobolarimizning aql –zakovati, qalb qo‘ri mahsuli<br />
bo‘lmish bu noyob yodgorlikning zamon to‘fonlaridan, qanchadan-qancha og‘ir<br />
sinovlardan o‘tib, bizning davrimizgacha yetib kelganligining o‘zida katta ma’no<br />
mujassam. Bunday o‘lmas osori atiqalar bu ko‘hna o‘lkada, bugun biz yashab<br />
turgan tuproqda qadimdan buyuk madaniyat mavjud bo‘lganidan dalolat beradi.<br />
Aqliy hujum: 1999 yilda o‘zining ming yilligini nishonlagan tarixiy<br />
yodgorlik haqida bilasizmi?<br />
Javob: Agarki xalqimizning qadimiy va shonli tarixi tuganmas bir doston<br />
bo‘lsa, “Alpomish” ana shu dostonning shoh bayti desak to‘g‘ri bo‘ladi.<br />
1999-yil yurtimizda “Alpomish” dostoning ming yilligi keng nishonlanishi<br />
xalqimizning ushbu suyukli dostoniga bo‘lgan muhabbatining yana bir isboti<br />
bo‘ldi.<br />
Kitob bilan ishlash: So‘rab bilish va to‘ldirish<br />
1.“Musulmonlarning e’tiqodini tuzatuvchi” degan yuksak sharafga sazovor<br />
bo‘lgan, “Muhaddislar sultoni” deya ulkan shuhrat qozongan bobomiz haqida,<br />
28
“Din va millatning hujjati” degan yuksaak unvonga sazovor bo‘lgan,<br />
vatandoshlarimiz hayoti va ijodlari haqidagi ma’lumotlarni to‘plang.<br />
Kitobning 38-,39-,40,- betlaridan lavhalar o‘qiladi.<br />
2. Zaminimizda yashab o‘tgan buyuk allomalardan kimlarni bilasiz?<br />
41-,42-,43-, betlardan namunalar o‘qiladi.<br />
3. Tajribada ko‘rilgankim, azmi qat’iy, tadbirkor, hushyor, mard va shijoatli<br />
bir kishi mingta tadbirsiz, loqayd kishidan yaxshiroqdir. Ushbu hikmatning<br />
ma’nosini yoritib bering, uni bugungi kunda ham dolzarb desak bo‘ladimi? 45-bet.<br />
5. Prezident Islom Karimovning 1996 yil Parijda YuNESKOning bosh<br />
kotibi Federiko Mayor bilan bo‘lgan suhbatini o‘qing. Prezidentimizning Parij<br />
xotirasi nimalarni isbotlaydi? 46-bet.<br />
6. Alisher Navoiy bobomiz qay tariqa o‘zbek xalqi ma’naviy dunyosining<br />
shakllanishiga ta’sir o‘tkazgan? 47-, 49 bet.<br />
7. ...oila sog‘lom ekan – jamiyat mustahkam, jamiyat mustahkam ekan –<br />
mamlakat barqarordir. Ushbu so‘zlarni izohlashga harakat qiling.<br />
52-, 56 bet<br />
Topshiriq: Daftaringizga tushuring.<br />
1. Yuqoridagi matnlarni o‘qiganingizda nimalarni his qildingiz?<br />
2.Yashash manzilingizda ta’lim sohasi bo‘yicha olib borilayotgan islohotlarning<br />
guvohi bo‘ldingizmi? Nima uchun davlatimiz ta’lim-tarbiyaga e’tiborni<br />
qaratishni davlat siyosati darajasiga ko‘targan?<br />
Xulosa:<br />
Bizning qadimiy va go‘zal diyorimiz nafaqat Sharq, balki jahon sivilizatsiyasi<br />
beshiklaridan biri bo‘lganini xalqaro jamoatchilik tan olmoqda va e’tirof<br />
etmoqda. Bu tabarruk zamindan ne-ne buyuk zotlar, olimu-ulomolar, siyosatchi<br />
va sarkardalar yetishib chiqqani, umumbashariy sivilizatsiya va madaniyatning<br />
uzviy qismiga aylanib ketgan dunyoviy va diniy bilimlarning, ayniqsa islom dini<br />
bilan bog‘liq bilimlarning tarixan eng yuqori bosqichga ko‘tarilishida ona<br />
yurtimizda tug‘ilib kamolga yetgan ulug‘ allomalarimizning xizmatlari beqiyos<br />
ekani bizga ulkan g‘urur va iftixor bag‘ishlaydi. (60-bet)<br />
Uyga vazifa: Ma’naviyatni shakllantirishga bevosita ta’sir qiladigan muhim<br />
hayotiy omillar haqida kichik hikoya tuzish.<br />
“Biz kimmiz, qanday buyuk zotlarning avlodimiz?” mavzusida inson<br />
qadri – ulug‘, xotirasi boqiydir. O‘zlikni anglash tarixni bilishdan boshlanishi.<br />
O‘z tarixini bilmaydigan, kechagi kunini unutgan millatning kelajagi yo‘q. Biz<br />
Beruniylarga, Amir Temur, Mirzo Ulug‘bek, Mirzo Boburlarga vorismiz. Oila<br />
farovonligi – milliy farovonlik asosi. Oila – har qanday odamga parvoz uchun<br />
qanot beradigan muqaddas qo‘rg‘on. Oila sog‘lom ekan – jamiyat mustahkam,<br />
jamiyat mustahkam ekan – mamlakat barqarorligi haqidagi bilimlar beriladi.<br />
Ushbu mavzuni o‘qitishda Prezidentimiz Islom Karimovning “Yuksak<br />
ma’naviyat – yengilmas kuch” kitobidagi ushbu mavzuga oid konseptual<br />
g‘oyalarni o‘quvchilarning yosh hususiyatlarini inobatga olgan holda foydalanish<br />
tavsiya etiladi.<br />
29
9-sinf “<strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari” dasturiga<br />
kiritilgan o‘zgartirishlar<br />
9-sinfning <strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari dasturidagi<br />
Davlat ta’lim standartlari talablariga mos kelmaydigan 11 soat<br />
hajmdagi Kirish, “Diniy ekstremizm va terrorizmning barqarorlik uchun xavfi”<br />
mavzusida suhbat, “Ona tili – millat ruhi”, “Ota-ona va farzandlik burchi”, “Kim<br />
bo‘lsam ekan?”, “Mehnat, kasb-hunar madaniyati”, “Urf-odatlar va<br />
marosimlar”, “Mehmon kutish madaniyati” mavzulari dasturdan chiqarildi.<br />
Chiqarilgan mavzular o‘rniga Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat –<br />
yengilmas kuch” kitobidagi konseptual g‘oyalar singdirilgan quyidagi mavzular<br />
kiritildi.<br />
“Ma’naviy va moddiy hayot uyg‘unligi” ushbu mavzuni Prezident Islom<br />
Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” kitobini o‘rganish<br />
bo‘yicha tuzuvchi mualliflar M.Qarshiboev va boshqalar tomonidan<br />
tayyorlangan “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” o‘quv qo‘llanmasining 22betida<br />
berilgan mavzudan foydalangan holda mustaqillik nafaqat iqtisodiy, balki<br />
beqiyos ma’naviy imkoniyatlar manbai ekanligi, ma’naviy va moddiy hayot<br />
uyg‘unligida iqtisodiy-ijtimoiy yangilanish jarayonlarining tashkil etilishi,<br />
moddiy va ma’naviy hayot tamoyillarining bir-birini to‘ldirishi haqidagi bilimlar<br />
beriladi.<br />
“Ma’naviy jasorat” ushbu mavzuni Prezident Islom Karimovning<br />
“Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” kitobini o‘rganish bo‘yicha tuzuvchi<br />
mualliflar M.Qarshiboev va boshqalar tomonidan tayyorlangan “Yuksak<br />
ma’naviyat – yengilmas kuch” o‘quv qo‘llanmasining 36-betida berilgan<br />
mavzudan foydalangan holda inson qalbiga yo‘l, eng buyuk jasorat – bu<br />
ma’naviy jasorat, Ozod Sharafiddinov, Yahyo G‘ulomovlarning hayot yo‘li<br />
ma’naviy jasorat timsoli, Zulfiya – o‘zbek ayolining ma’naviy qiyofasi haqidagi<br />
ma’lumotlar beriladi.<br />
“Bozor iqtisodiyotiga o‘tishning besh tamoyili” mavzuni o‘qitishda<br />
darslikning 42-betidagi “Taraqqiyotning o‘zbek modeli va uning ahamiyati”<br />
mavzusidan foydalanib, iqtisodiyotning siyosatdan ustunligi, davlat bosh<br />
islohotchi, qonun ustuvorligi, kuchli ijtimoiy himoya, bozor iqtisodiyotiga<br />
bosqichma-bosqich o‘tish tamoiyllari va ularning jamiyat rivojidagi ahamiyati<br />
haqidagi bilimlar beriladi.<br />
“Yuksak ma’naviyat – buyuk jasoratga yetaklaydi” mavzusini ushbu<br />
mavzuni Prezident Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”<br />
kitobini o‘rganish bo‘yicha tuzuvchi mualliflar M.Qarshiboev va boshqalar<br />
tomonidan tayyorlangan “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” o‘quv<br />
qo‘llanmasining 44-betidagi “Eng buyuk jasorat” mavzusidan foydalangan holda<br />
Jasorat ko‘rsatish imkoniyati doimo mavjud. Har kuni, har soatda fidoiy bo‘lish,<br />
o‘z imkoniyatlarini yurt ravnaqi uchun safarbar qilish haqiqiy qahramonlikdir.<br />
Yoshlarning ma’naviy uyg‘oqligi millatni g‘aflatdan asraydigan asosiy<br />
omillardan biri ekanligi. Yuksak ma’naviyat – insonning, xalqning, jamiyatning<br />
30
kuch-qudratidir. Jamiyat madaniyatsiz, ma’naviy-axloqiy qadriyatlarsiz yashay<br />
olmasligi haqidagi bilimlar beriladi.<br />
“Mustaqillik darslari”ni o‘tish bo‘yicha 7-, 8-, 9-sinflar uchun 1 soatlik<br />
dars ishlanma.<br />
Mavzu: “O‘zbekiston – ulkan imkoniyatlar, yangilanishlar va islohotlar<br />
mamlakati”<br />
Reja:<br />
1. Makonimiz – O‘zbekiston, zamonamiz – Mustaqillik<br />
2. Mustaqillik yillari falsafasi.<br />
3. O‘zbekiston – ulkan imkoniyatlar mamlakati.<br />
Darsning maqsadi:<br />
Ta’limiy maqsad: o‘quvchilarga mustaqillik bayrami va uning mazmun<br />
mohiyatiga oid bilimlar berish.<br />
Tarbiyaviy maqsad: Yosh avlod qalbida vatanparvarlik tuyg‘ularini<br />
o‘stirish. Yoshlarning kelajakda ruhan pok, irodasi baquvvat, vijdoni uyg‘oq<br />
bo‘lishini ta’minlash, qalbida insoniy fazilatlarni shakllantirish.<br />
Rivojlantiruvchi ta’lim: O‘quvchilarni mustaqillik, erk va vatanparvarlik<br />
haqidagi dunyoqarashlarini o‘stirish.<br />
Darsning turi: Aralash.<br />
Darsning usuli: “Muzyorar”, suhbat, ko‘rgazmalilik, bahs-munozara,<br />
guruhlarda ishlash.<br />
Darsning jihozi:<br />
Didaktik jihoz: Vatanimiz tarixiga oid rangli suratlar, alloma va buyuk<br />
shaxslar portretlari, “<strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari” darsligi, Islom<br />
Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” kitobi, tarqatma materiallar,<br />
slaydlar.<br />
Texnik jihoz: Proektor, ekran. “Vatan tuyg‘usi”, “<strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi va<br />
ma’naviyat asoslari” fanlaridan tayyorlangan proeksion materiallardan mavzuga<br />
oid bo‘lganlaridan foydalanish.<br />
Darsning texnik chizmasi:<br />
Tashkiliy qism 5 daqiqa<br />
O‘quvchilarni faollashtirish uchun savollar 10 daqiqa<br />
O‘quvchilarning fikrlarini umumlashtirish 15 daqiqa<br />
Guruhlarda ishlash 10 daqiqa<br />
Uyga vazifa 5 daqiqa<br />
Darsning borishi:<br />
Dars boshida o‘quvchilar uchta katta guruhga bo‘lingan holda joylashadilar<br />
O‘qituvchi darsni “Muzyorar” metodidan foydalanib, tanishuv mashg‘uloti<br />
bilan boshlaydi. Bunda har bir o‘quvchi oldin o‘z ismini, so‘ng ismidagi bosh<br />
xarf bilan boshlanuvchi o‘zidagi bitta fazilatni aytishi kerak. Masalan,<br />
Xurshida – xushmuomala, Kamol – kamtarin va hakozo.<br />
31
O‘qituvchi o‘quvchilardan ushbu o‘tkazilgan mashg‘ulotdan olingan<br />
taassurotlar haqida fikrlashadi.<br />
O‘quvchilarning tahminiy javoblari;<br />
1-o‘quvchi: Menda bu tanishuvdan ko‘tarinki ichki hissiyot paydo bo‘ldi.<br />
2-o‘quvchi: Men bu mashg‘ulotda faol qatnashish mas’uliyatini sezdim.<br />
O‘qituvchi: Sizlarga katta rahmat! Barchangiz tanishuv mashg‘ulotida faol<br />
ishtirok etganingizdan juda mamnun bo‘ldim. O‘ylaymanki darsimiz davomida<br />
yanada ishchanlik kayfiyatida bo‘lasizlar.<br />
Bugungi mavzu: O‘zbekiston – ulkan imkoniyatlar, yangilanishlar va<br />
islohotlar mamlakati.<br />
(O‘qituvchi sinf taxtasiga yozib qo‘yilgan yangi mavzuni tushuntirish<br />
davomida uchraydigan tayanch so‘z va iboralar ma’nosini o‘quvchilar faolligini<br />
ta’minlagan holda izohlab beradi).<br />
O‘quvchilarni faollashtirish uchun savollar<br />
1. Mana bugun o‘quv yilining birinchi kuni, maktabga kelishingizdan oldin<br />
siz o‘zingizga qanday maqsad qo‘ydingiz?<br />
O‘quvchilarning javoblari umumlashtiriladi. (har bir o‘quvchining fikrini<br />
olishga harakat qilinadi. Agar 9-sinf o‘quvchilari bo‘lsa, savolni davom ettirib,<br />
kelgusida qaysi kasbni egasi bo‘lmoqchisiz, buning uchun nima ishlarni<br />
qilishingizni lozimligini o‘ylab ko‘rdingizmi? Degan savol ham berish mumkin.)<br />
2. Bizning yashayotgan xududda sizlarning ertangi kuningiz uchun qanday<br />
imkoniyatlar mavjud?<br />
O‘quvchilarning javoblarini o‘qituvchi umumlashtirgan holda. Hududagi<br />
yangi qurilgan, zamonaviy maktab, kollej, akademik litsey binolari, hamda sport<br />
inshoatlarining rasmini ko‘rsatadi va ularni nomini birma-bir sanab o‘tadi.<br />
3. Hotirjamlik, tinchlik, totuvlik, imkoniyat, mustaqillik, baraka,<br />
bag‘rikenglik, iqtisod, qadriyat, ma’naviyat so‘zlarini izohlashga harakat<br />
qiling. Ushbu so‘zlardan hikoya tuzishga harakat qilib ko‘ring.<br />
O‘qituvchi o‘quvchilarning javoblarini umumlashtiradi.<br />
Hurmatli o‘quvchilar!<br />
Dunyoda buyuk tushunchalar, muqaddas qadriyatlar ko‘p. Lekin ushbu<br />
tushunchaning bular orasida ayricha o‘rni va alohida ahamiyati bor.<br />
Bu – ONA, VATAN, TINChLIK, SOG‘LIK.<br />
Ularni bir-biridan ayri tasavvur qilib ham bo‘lmaydi. Ona Vatan, ona diyor,<br />
ona yurt – inson tug‘ilib o‘sgan, kindik qoni to‘kilgan joyni Vatan deydi.<br />
Vatannni esa, dunyoda biz uchun eng aziz inson bo‘lgan onaga tenglashtiriladi.<br />
XX asrning eng buyuk voqealaridan biri bu asrning so‘ngi o‘n yilligi boshida<br />
bu olamshumul harakatga qo‘shildik – mustaqillikka erishdik.<br />
Vatanimiz, mamlakatimiz butun O‘zbekiston xalqi 1991 yilning 31 avgustda<br />
o‘zining mustaqil davlat ekanligini e’lon qildi. Prezidentimiz Islom Karimov<br />
aytganlaridek Mustaqillik – ma’naviy tiklanish va va yuksalish demakdir.<br />
Yurtimiz mustaqillikka erishgandan so‘ng biz o‘zligimizni,<br />
qadriyatlarimizni, ma’ngaviyatimizni teran anglay boshladik. O‘zbek nomining<br />
shoni-shavkati, g‘ururi dunyoga tanildi.<br />
32
Xalqim, tantiliging o‘zi bir olam,<br />
Yurtboshing boshingda yonib turgan sham.<br />
Ta’rifingni bitib charchamas qalam,<br />
Mag‘rur o‘g‘lonlaring doim bor bo‘lsin.<br />
Darhaqiqat o‘tgan 19 yil mobaynida katta muvaffaqiyatlarga erishildi. Shu<br />
davr ichida qo‘lga kiritilganyutuqlarni sarhisob qilish qiyin.<br />
Istiqlol davrining yilma-yil tahlili yana bir muhim xulosani aytishga asos<br />
beradi: o‘n to‘qqiz yilda O‘zbekistonimizning siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy<br />
qiyofasi batamom o‘zgardi. Odamlar tafakkurida keskin sifat o‘zgarishi sodir<br />
bo‘ldi. Bugungi xalq o‘n to‘qqiz yil burungi xalq emas.<br />
Bu o‘zgarishlar, o‘n-o‘n besh yildan keyin yana qanday shirin mevalar<br />
berishini bir ko‘z o‘ngimizga keltirib ko‘raylik. Shunda ko‘ngilga baxtiyor<br />
umidbaxshlik, shukr va faxr xissi inadi.<br />
Mustaqillik, avvalo, millatning o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquqini<br />
kafolatlaydi. Bu degani esa – biz millat, xalq sifatida taqdirimiz bilan bog‘liq<br />
barcha masalalarni o‘zimiz hal etishimiz lozimligini anglatadi.<br />
Mamlakat hayotida yuz berayotgan o‘zgarishlarni uchga – siyosiy, iqtisodiy<br />
va ma’naviy islohotlarga bo‘lib tahlil etish mumkin.<br />
Siyosiy jihatdan O‘zbekiston Respublikasi jahondagi teng huquqli mustaqil<br />
davlat sifatida yuz ko‘rsatdi. Xalqaro maydonda munosib o‘rinni egalladi. O‘z<br />
ovoziga, o‘ziga xos mavqeiga ega bo‘ldi.<br />
O‘zbekiston o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritgach, davlat ramzlariga ega bo‘ldi.<br />
O‘z tiliga, Qomusiga, gerbiga, bayrog‘iga, Prezidentiga, madhiyasiga,<br />
chegarasiga, valyutasiga va milliy armiyasiga ega bo‘ldi.<br />
Iqtisodiy jihatdan Mustaqillik yillarida iqtisodiy mustaqillikka erishdik:<br />
avtomabil va transport sanoati rivojlandi. Davlatimiz g‘alla mustaqilligiga<br />
erishdi. Mamlakatimiz agrar davlatdan industrlashgan mamlakatga aylandi.<br />
Avvalari mamlakatimiz xom ashyo bazasiga aylangan bo‘lsa, endilikda paxtani<br />
qayta ishlash korxonalari qurildi.<br />
Shahar va qishloqlarimiz qiyofasi o‘zgarib, chiroy ochib, kollej, litsey,<br />
maktablar,guzar, choyxona, to‘yxona va do‘konlar ham iqtisodiy<br />
salohiyatimizdan dalolat beradi.<br />
Ma’naviy jihatdan yurtimizdagi o‘zgarishlarga alohida to‘xtalish lozim.<br />
Tilga, tarixga, merosga, dinga, urf-odatlarga, an’ana va qadriyatlarga, adabiyot va<br />
san’atga bo‘lgan munosabatning o‘zgarganligini misollar bilan sanab sanog‘iga<br />
yetish qiyin.<br />
Murakkab iqtisodiy sharoitlarga qaramay, davlat xalq kelajagi uchun<br />
qayg‘urib, ta’lim tizimiga qanchadan qancha mablag‘ ajratildi.<br />
Mustaqillikning og‘ir sinovlari davri o‘tdi. Odamlarimizning kiyinishi ham,<br />
yeb-ichishi ham, xatto, to‘ylarimiz ham o‘zgardi.<br />
Har kimsaning bo‘lsin o‘zin boshpanasi,<br />
Har kimsa o‘z kulbasida davrin sursin.<br />
33
Odamni-ku aytmay turay, bu dunyoda<br />
Hatto qushning yot butoqda ini bo‘lsin.<br />
Uyga vazifa sifatida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning<br />
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 17 yilligiga bag‘ishlangan tantanali<br />
yig‘ilishidagi ma’ruzasidan foydalangan holda quyidagi jadvalni to‘ldirishga<br />
harakat qiling.<br />
Ta’lim sohasidagi<br />
islohatlar<br />
Siyosiy sohasidagi<br />
islohatlar<br />
34<br />
Huquqiy<br />
sohasidagi<br />
islohatlar<br />
Madaniyat va<br />
sport sohasida<br />
erishilgan yutuqlar<br />
O‘qituvchilarga foydalanish uchun qo‘shimcha adabiyotlar:<br />
1. Islom Karimov: “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”.<br />
2. Islom Karimov: “Vatan va xalq mangu qoladi” hikmatli so‘zlar va<br />
iboralar to‘plami.<br />
3. Islom Karimov: “Barkamol avlod orzusi” kitobi. 1999.<br />
4. Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” kitobini<br />
o‘rganish yuzasidan M.Qarshiboev, R.Qo‘chqorov, O.Toshboevlar<br />
tomonidan tayyorlangan “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” o‘quv<br />
qo‘llanmasi.<br />
5. 1-4 sinf “Iqtisod va soliq alifbosi” qo‘llanmasi.<br />
6. 1-4-sinf “Konstitutsiya alifbosi” (muallif. O.Karimova) qo‘llanmasi.<br />
7. 1-4 sinf “Mening huquqlarim” (S.Xidirov va b) o‘quv qo‘llanmasi.<br />
8. 5-9 sinf “Voyaga yetmaganlarning huquq, burch va mas’uliyatlari”<br />
(mualliflar: B.Doniyarov va boshqalar) o‘quv qo‘llanmasi.<br />
9. 1-4-sinf “Odobnoma” darsligi.<br />
10. 5-6-sinf “Vatan tuyg‘usi” darsligi.<br />
11. 7-9-sinf “<strong>Milliy</strong> istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari” darsligi.<br />
12. Murtazo Qarshiboev: “Ezgulik va ma’naviyat” risola.<br />
13. Muhammadjon Quronov: “Mafkuraviy tahdid va yoshlar tarbiyasi” risola.<br />
14. Muhammadjon Quronov: “Biz anglayotgan haqiqat” kitobi.<br />
15. G‘ofurjon Shodiev: “Ma’naviyat va yoshlar” risola.<br />
16. Sultonmurod Olim: “Istiqlol – baxtim saodatim” risola.<br />
17. “Axloq – odobga oid hadis namunalari” 1990 yil.<br />
18. Yo.Saitov: “Otalar so‘zi – aqlning ko‘zi” hikmatlar to‘plami.<br />
19. Jaloliddin Rumiy: “Masnaviy hikoyalaridan darslar”<br />
20. Kaykovus: “Qobusnoma”.<br />
21. “Hikmatnoma” to‘plam 1992 y
22. “Odob bo‘stoni va axloq gulistoni” asar.<br />
23. Abduvohid Ochildiev: “Globallashuv va mafkuraviy<br />
jarayonlar”.<br />
35