06.05.2013 Views

axali monacemebi ierusalimis qarTuli samonastro koloniis Sesaxeb

axali monacemebi ierusalimis qarTuli samonastro koloniis Sesaxeb

axali monacemebi ierusalimis qarTuli samonastro koloniis Sesaxeb

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

ACADEMIA<br />

ierusalimSi <strong>qarTuli</strong> samecniero<br />

eqspediciis muSaobis (2001 wlis 17 dekemberi<br />

– 2002 wlis 1 aprili) periodSi<br />

vikvlevdi <strong>ierusalimis</strong> berZnuli marTlmadidebeli<br />

sapatriarqos biblioTekaSi<br />

daculi <strong>qarTuli</strong> xelnawerebis koleqciis<br />

calkeul nusxebs; agreTve <strong>ierusalimis</strong> da,<br />

zogadad, wminda miwis <strong>qarTuli</strong> <strong>samonastro</strong><br />

<strong>koloniis</strong> istoriis calkeul sakiTxebs.<br />

sul Cemi samuSao masala 3 jgufad SeiZleba<br />

daiyos:<br />

I ierusalimSi daculi <strong>qarTuli</strong> da<br />

berZnuli xelnawerebi<br />

1. <strong>qarTuli</strong> xelnawerebi<br />

<strong>ierusalimis</strong> berZnuli marTlmadidebeli<br />

sapatriarqos biblioTekis qarTul xelnawerTa<br />

koleqcias samecniero kvlevis<br />

sakmaod xangrZlivi istoria aqvs. <strong>ierusalimis</strong><br />

<strong>qarTuli</strong> xelnawerebis pirveli<br />

samecniero aRweriloba Sedgenili aqvs a.<br />

cagarels, romelic 1883 wels imyofeboda<br />

ierusalimSi. Semdgom <strong>ierusalimis</strong> <strong>qarTuli</strong><br />

xelnawerebis aRwerilobis Sedgenaze imu-<br />

Saves agreTve n. marma da amerikelma qarTvelologma<br />

r. bleikma.<br />

1950-iani wlebidan moyolebuli, <strong>ierusalimis</strong><br />

berZnuli marTlmadidebeli sapatriarqos<br />

<strong>qarTuli</strong> xelnawerebis udidesi<br />

nawili xelmisawvdomi gaxda qarTveli<br />

mecnierebisaTvisac (mikrofilmebis saxiT).<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiis k. kekeliZis<br />

saxelobis xelnawerTa institutSi<br />

ukve didi xania mimdinareobs muSaoba am<br />

koleqciis sruli samecniero aRwerilobis<br />

Sesadgenad. qarTvel mecnierTa eqspediciis<br />

SemadgenlobaSi momuSave xelnawerTa<br />

institutis TanamSromelTa jgufis erT-erT<br />

umTavres amocanas am koleqciis xelnawerTa<br />

sruli samecniero aRwerilobis saboloo<br />

variantis SemuSaveba warmoadgenda (aqve<br />

46<br />

TinaTin ceraZe<br />

k. kekeliZis sax. xelnawerTa instituti<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademia<br />

<strong>axali</strong> <strong>monacemebi</strong> <strong>ierusalimis</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>samonastro</strong><br />

<strong>koloniis</strong> <strong>Sesaxeb</strong><br />

davumatebT, rom dReisaTvis <strong>ierusalimis</strong><br />

berZnuli marTlmadidebeli sapatriarqos<br />

qarTul xelnawerTa koleqcia 161 erTeulisagan<br />

Sedgeba).<br />

a) eqspediciaSi muSaobis dros vikvlevdi<br />

<strong>ierusalimis</strong> berZnuli marTlmadidebeli<br />

sapatriarqos biblioTekaSi dacul qar-<br />

Tul xelnawerTa koleqciis calkeul<br />

nusxebs. vimuSave, kerZod, <strong>ierusalimis</strong><br />

qarTul xelnawerTa koleqciis Semdeg<br />

xelnawerebze: ## 4, 6, 7, 9, 10, 11, 12, 17, 18,<br />

19, 20, 21, 22, 23, 30, 34, 35, 36, 44, 49, 50, 51, 156<br />

(r. bleikis katalogiT) – sul 23 erTeulze;<br />

Sevamowme aRniSnuli xelnawerebis teqnikuri<br />

<strong>monacemebi</strong> (masala, zomebi, rveulebrivi<br />

aRricxva da sxv.), agreTve am xelnawerebSi<br />

warmodgenili anderZ-minawerTa teqstebi maTi<br />

sabolood dazustebis mizniT.<br />

b) axladmikvleuli <strong>qarTuli</strong> xelnaweri<br />

<strong>ierusalimis</strong> wm. saflavis eklesiis<br />

saganZuridan.<br />

wminda miwaze qarTvel mecnierTa eqspediciaSi<br />

muSaobis dros CvenTvis cnobili<br />

gaxda, rom <strong>ierusalimis</strong> wm. saflavis saganZurSi<br />

daculi iyo <strong>qarTuli</strong> oTxTavi,<br />

romlis <strong>Sesaxeb</strong>ac samecniero sazogadoebisaTvis<br />

aqamde araferi iyo cnobili.<br />

eqspediciis xelmZRvanelTan, prof. T. mgalobliSvilTan<br />

erTad vimuSaveT am xelnaweris<br />

aRwerilobis Sedgenaze.<br />

xelnaweri Seqmnili unda iyos XV-XVI<br />

ss-Si, safiqrebelia, saqarTveloSi; masSi<br />

warmodgenilia oTxTavis giorgi mTawmideliseuli<br />

redaqcia. xelnaweris gadamweria<br />

vinme dimitri, momgebeli ki bagrati. oTxTavi<br />

mdidrulad aris dasuraTebuli _ mas 48<br />

miniatura axlavs, Sesrulebuli ori sxvadasxva<br />

mxatvris mier. xelnaweris bolos<br />

darTuli anderZis mixedviT irkveva, rom<br />

aRniSnuli nusxa macxovris saflavisaTvis<br />

Seuwiravs qarTvel didebuls, giorgi<br />

abaSiZes (XVII-XVIII ss). (il. 1, 2).


1.ý„oqros oTxTavi“.égiorgi abaSiZis anderZi.<br />

(xelnaweris 414 r). (foto d. cxadaZis)ïïïïïøïùùùùùùùù<br />

2. berZnuli xelnawerebi<br />

winaswari sakvlevi samuSao CavatareT<br />

<strong>ierusalimis</strong> berZnuli marTlmadidebeli<br />

sapatriarqos biblioTekis or berZnul<br />

xelnawerze, romlebic saintereso gveCvena<br />

wminda miwis <strong>qarTuli</strong> <strong>samonastro</strong> <strong>koloniis</strong><br />

istoriis calkeuli sakiTxebis Sesaswavlad<br />

(gadaRebuli gvaqvs am xelnawerTa<br />

mikrofilmebic).<br />

esenia:<br />

a) wm. saflavis berZnul xelnawerTa<br />

koleqciis #523 xelnaweri. es xelnaweri,<br />

faqtobrivad, warmoadgens davTars, sadac<br />

SehqondaT eqvsi <strong>qarTuli</strong> monastris (wm.<br />

jvris, wm. nikolozis, wm. basilis, wm. Tevdores,<br />

wm. giorgis da saidnaias) xarjTaRricx-<br />

2. „oqros oTxTavi“. dimitris anderZi. (xelnaweris<br />

412v). (foto d. cxadaZis)ïïïïïøïùùùùùùâøüø<br />

<strong>axali</strong> <strong>monacemebi</strong> <strong>ierusalimis</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>samonastro</strong>...<br />

47<br />

va. aRricxva nawarmoebia 1665 wlis 1 oqtombridan<br />

vidre 1696 wlis 25 martamde;<br />

b) <strong>ierusalimis</strong> jvris monastris berZnul<br />

xelnawerTa koleqciis # 19 xelnaweri,<br />

romelic TariRdeba 1732 wliT (aqve, amave<br />

nusxaSi aris moxvedrili <strong>qarTuli</strong> sulTa<br />

matianes fragmentic). xelnaweris dasawyisSi<br />

miTiTebulia, rom es aris wigni iberTa wm.<br />

jvris monastridan, sadac Cawerilia saxelebi<br />

cocxalTa da gardacvlilTa da rom<br />

Cawera dawyebulia <strong>ierusalimis</strong> patriarqis,<br />

neqtariosis dros (1660-1669 ww), rodesac am<br />

monastris winamZRvari iyo ioseb iberieli.<br />

xelnaweris 30v-36r ukavia iberTa mefeebis,<br />

mRdelmTavrebisa da sxvaTa saxelebs. aqve,<br />

37r-ze daculia cnoba imis <strong>Sesaxeb</strong>, rom 1847<br />

wels, danielis iRumenobis periodSi<br />

ierusalimSi Casula dedofali Tamar zemo<br />

iveriidan, SviliSvili erekle mefisa;<br />

3. qarTul da ucxoenovan xelnawerebSi<br />

daculi kolofonebi<br />

calke vmuSaobdi qarTul da ucxoenovan<br />

xelnawerebSi dacul zogierT, dRemde ucnob<br />

qarTul anderZ-minawerze, romlebic<br />

Seicaven axal masalas wminda miwis <strong>qarTuli</strong><br />

<strong>samonastro</strong> <strong>koloniis</strong> istoriis calkeuli<br />

sakiTxebisa da iq moRvawe istoriuli<br />

pirebis <strong>Sesaxeb</strong>. am anderZ-minawerebze<br />

muSaobam saSualeba mogvca dagvezustebina<br />

<strong>ierusalimis</strong> zogierTi <strong>qarTuli</strong> monastris<br />

adgilmdebareoba, aSenebis (ganaxlebis)<br />

TariRi Tu aRmSenebelTa vinaoba. moviyvanT<br />

am kolofonTa mokle CamonaTvals.<br />

a) qarTul xelnawerTa koleqciis #65<br />

nusxis pirvel gverdis r-ze daculi deltavis<br />

monasterSi moRvawe qarTveli monazvnis,<br />

duda abazaisZe tbelis asulis ander-<br />

Zis (XIII s) mixedviT cnobili xdeba, rom<br />

deltavis (=dertavis) dedaTa monasteri<br />

wm. ioane naTlismcemlis saxelze iyo<br />

aSenebuli; amasTan, duda monazvnis anderZ-<br />

Si pirvelad vxvdebiT zust miTiTebas imis<br />

<strong>Sesaxeb</strong>, rom aRniSnuli monasteri ierusalimSi<br />

mdebareobda. dudas anderZidan<br />

irkveva isic, rom qarTveli monazoni jayelTa<br />

rZali yofila – anderZSi vxvdebiT<br />

saintereso cnobebs am sagvareulos warmomadgenelTa<br />

<strong>Sesaxeb</strong>.<br />

b) amave koleqciis #132 nusxaSi warmodgenili<br />

ori anderZi saintereso masalas<br />

gvawvdis <strong>ierusalimis</strong> wm. Tevdores (berZnuli<br />

tradiciiT, wm. TevdoreTa) eklesiamonastris<br />

<strong>Sesaxeb</strong>. am ori anderZidan ufro


ACADEMIA<br />

adreuli ekuTvnis xelnaweris gadamwers,<br />

Sav miqael xucesmonazons (XIV-XV ss.). misi<br />

anderZis mixedviT, aRniSnuli nusxa<br />

miqaels Seuwiravs wm. Tevdores eklesiisa<br />

da tkebnaris darisaTvis: "..Sevswiren<br />

wmidani ese wignni monastersa tkebnaris<br />

darsa, eklesiasa wmidisa TÂessa.." (Jer.132,<br />

343rv). safiqrebelia, rom aq erTi da igive<br />

adgili unda igulisxmebodes, anu unda<br />

vifiqroT, rom tkebnaris daris (igive<br />

monastris) eklesia aSenebuli yofila wm.<br />

Tevdores saxelze. is, rom tkebnaris monasteri<br />

palestinaSi (da ara saqarTveloSi)<br />

mdebare monasteri unda yofiliyo, vfiqrobT,<br />

dasturdeba anderZis teqstSi daculi<br />

arabuli sityviT "dari", (=monasteri),<br />

rac e. metrevelis miTiTebiT, monazonTa<br />

adgilsamyofels niSnavs.<br />

amave xelnaweris 344v-ze vxvdebiT<br />

<strong>ierusalimis</strong> wm. jvris monastris winamZRvris,<br />

beena ColoyaSvilis (ierusalimSi beena<br />

imyofeboda 1511-1514 ww.) anderZs, saidanac<br />

irkveva, rom beenas ganuaxlebia es eklesia<br />

da, amas garda, uzrunia monastris biblio-<br />

Tekis Sesavsebadac _ mouZebnia am savanis<br />

kuTvnili xelnawerebi da daubrunebia Zveli<br />

mflobelisaTvis (anu wm. Tevdores eklesiis<br />

saZmosaTvis). Cans, rom erT-erTi aseTi<br />

"moZiebuli" xelnaweri yofila Jer. 132-c.<br />

n. CubinaSvilis cnobiT, <strong>ierusalimis</strong> wm.<br />

Tevdores eklesiis erT-erTi <strong>qarTuli</strong><br />

samSeneblo warwera moixseniebda beena<br />

ColoyaSvils, magram ramdenadac aqamde<br />

cnobili ar iyo raime sxva, damatebiTi<br />

wyaro, romelic beena ColoyaSvils <strong>ierusalimis</strong><br />

wm. Tevdores monasterTan daakav-<br />

Sirebda, am warweris CubinaSviliseuli<br />

wakiTxva arazustad iyo miCneuli. beena<br />

ColoyaSvilis axladmikvleuli anderZi<br />

saSualebas gvaZlevs, garkveuli koreqtivebi<br />

SevitanoT qarTul samecniero literaturaSi<br />

damkvidrebul TvalsazrisSi da<br />

beena ColoyaSvilis mier wm. Tevdores<br />

eklesiis ganaxleba dadasturebul faqtad<br />

miviCnioT.<br />

damowmebuli anderZi ukve TavisTavad<br />

aris saintereso im TvalsazrisiTac, rom<br />

igi palestinaSi, kerZod ierusalimSi, qar-<br />

Tuli toponimis ("tkebnari") arsebobis<br />

faqts gvidasturebs.<br />

tkebnari, rogorc irkveva, gamonakliss<br />

ar warmoadgens _ "palestinur" qarTul<br />

toponimad unda iqnas miCneuli agreTve<br />

devTubanic (ix. qvemoT).<br />

48<br />

g) devTubnis <strong>Sesaxeb</strong> cnobebi daculia<br />

<strong>ierusalimis</strong> or qarTul xelnawerSi.<br />

esenia: Jer. 62 da Jer. 65. cnobebs devTubnis<br />

<strong>Sesaxeb</strong> gvawvdis am xelnawerebSi daculi<br />

ori anderZi. pirveli, ufro adreuli<br />

anderZi (XIII-XIV ss.) Jer. 65-is pirveli<br />

gverdis v-ze, meore anderZi ki (XIV s.)<br />

warmodgenilia Jer. 62-is 174v-ze.<br />

devTubani dRemde cnobili iyo erTader-<br />

Ti wyaros mixedviT _ mxedvelobaSi gvaqvs<br />

<strong>ierusalimis</strong> berZnuli marTlmadidebeli<br />

sapatriarqos biblioTekis qarTul xelnawerTa<br />

koleqciis kuTvnili nusxa _ Jer. 24-<br />

25), romelSic vxvdebiT aRaps vinme marina<br />

devTubnelis saxelze (e. metreveli mas<br />

XIV s-iT aTariRebs). magram aqamde gaurkveveli<br />

iyo, ras gulisxmobda am aRapSi dadasturebuli<br />

zedwodeba "devTubneli". Jer. 62sa<br />

da Jer. 65-Si daculi anderZebis teqstebi<br />

gvafiqrebinebs, rom saxelwodeba devTubani<br />

ierusalimSi (an mis SemogarenSi) mdebare<br />

romeliRac savanes unda ukavSirdebodes.<br />

vimuSave agreTve <strong>ierusalimis</strong> berZnuli<br />

marTlmadidebeli sapatriarqos biblioTekis<br />

ucxoenovan xelnawerebSi dacul<br />

qarTul anderZ-minawerebzec, romlebic<br />

gamovavlineT eqspediciis muSaobis dros. aq,<br />

ubralod, CamovTvliT am xelnawerebs maTSi<br />

daculi <strong>qarTuli</strong> anderZebis Sinaarsis mokle<br />

miTiTebiT.<br />

d) am jgufis wyaroebidan yvelaze adreulia<br />

beena ColoyaSvilis anderZi, romelic<br />

daculia wm. sabas monastris kuTvnil<br />

berZnul xelnawerTa koleqcis # 360 nusxaSi<br />

(amJamad wm. sabas monastris xelnawerebi,<br />

<strong>ierusalimis</strong> jvris monastris berZnul<br />

xelnawerebTan erTad, <strong>ierusalimis</strong><br />

berZnuli marTlmadidebeli sapatriarqos<br />

biblioTekaSi aris Tavmoyrili). beenas<br />

anderZi warmodgenilia xelnaweris sacavi<br />

furclis v-ze da TariRdeba 1511 wliT.<br />

anderZSi xazgasmulia beenas mier golgo-<br />

Tis "daxsnis" faqti.<br />

e) nikifore ColoyaSvilis (XVII s.)<br />

anderZi, romelic daculia wm. saflavis<br />

eklesiis berZnul xelnawerTa koleqciis<br />

#99 nusxis 105-108 furclebze. nikifores<br />

anderZSi mokled aris moTxrobili aRniSnuli<br />

xelnaweris Tavgadasavali; amas<br />

garda, anderZSi laparakia im kontaqtebze,<br />

romelic hqonia nikifore ColoyaSvils<br />

siriis patriarqTan, evTimisTan.<br />

aRsaniSnavia, rom amave xelnaweris 105vze<br />

warmodgenilia nikifore ColoyaSvilis


arabulenovani anderZic, romelic warwerilia<br />

ufro adreuli, nikiforemdeli<br />

epoqidan momdinare <strong>qarTuli</strong> anderZis<br />

teqstze.<br />

v) jvaris mamis, meletiosis (XVIII s.)<br />

anderZi, romelic daculia arabuli xelnawerebis<br />

koleqciis #13 xelnaweris 1rze.<br />

am anderZidan irkveva, rom aRniSnuli<br />

arabuli xelnaweri wm. jvris monastris<br />

sakuTrebas warmoadgenda.<br />

II sabuTebi<br />

winaswari sakvlevi samuSao CavatareT<br />

<strong>ierusalimis</strong> berZnuli marTlmadidebeli<br />

sapatriarqos arqivSi dacul qarTul da<br />

zogierT berZnul sabuTebze (gadaRebuli<br />

gvaqvs am sabuTebis qseroaslebic).<br />

1. qarTulenovani dokumentebi:<br />

sapatriarqos arqivSi daculia sul<br />

ori qarTulenovani sabuTi. esenia:<br />

a) kaTalikos nikoloz VIII-is (XVII s.)<br />

epistole <strong>ierusalimis</strong> patriarqis, dosi-<br />

Teos II-is (1669-1707 ww.) mimarT. epistole<br />

orenovania, qarTul teqsts mosdevs misi<br />

berZnuli Targmani. nikoloz kaTalikosi<br />

am epistoleSi acnobebs dosiTeoss, Tu<br />

ra zomebs mimarTavdnen qarTvelebi <strong>ierusalimis</strong><br />

jvris monastris valebidan dasaxsnelad;<br />

b) meore qarTulenovani sabuTi warmoadgens<br />

gaspar tiraco araqelaSvilis<br />

Sewirulebis wigns da TariRdeba 1801 wliT.<br />

<strong>axali</strong> <strong>monacemebi</strong> <strong>ierusalimis</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>samonastro</strong>...<br />

49<br />

2. berZnuli dokumentebi<br />

berZnulenovani dokumentebidan Cven<br />

SevarCieT dosiTeos II-isadmi miwerili<br />

ori werili, romlebic saqarTvelodan<br />

aris gagzavnili da uSualod ukavSirdeba<br />

saqarTvelo-<strong>ierusalimis</strong> urTierTobebis<br />

sakiTxs. maTi avtorebi arian qarTvelebi:<br />

Teimuraz da aSoTani. orive werili TariRdeba<br />

1678 wliT da, faqtobrivad, Sewirulebis<br />

nusxebs warmoadgens.<br />

III naqargoba<br />

winaswari sakvlevi samuSaoebi CavatareT<br />

<strong>ierusalimis</strong> wm. saflavis eklesiaSi daculi<br />

<strong>qarTuli</strong> naqargobis nimuSebis Sesaswavlad.<br />

amJamad vmuSaobT am naqargobaTa<br />

warwerebis amokiTxvaze da maTSi moxseniebuli<br />

istoriuli pirebis identifikaciis sakiTxze.<br />

es nimuSebia:<br />

1. qarTlis dedoflis, anaxanumis dafarna,<br />

Sewiruli qristes saflavs (1757 w.);<br />

2. ioseb tfilelisa da mariam dedoflis<br />

omofori (XVII s.);<br />

3. elise mTavarepiskoposis omofori<br />

<strong>qarTuli</strong>, arabuli da berZnuli warwerebiT<br />

(XVII s.)<br />

4. sami <strong>qarTuli</strong> enqeri.<br />

garda amisa, dasrulebuli gvaqvs muSaoba<br />

mamuka batoniSvilisa da misi meuRlis,<br />

darejanis gardamoxsnaze (1743 w.), romelic<br />

<strong>ierusalimis</strong> wm. Teklas eklesiaSi aris<br />

daculi.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!