KREATYWNI TWóRczE żYcIE W WARszAWIE - creatives

KREATYWNI 

TWóRczE żYcIE 

W WARszAWIE 

Przewodnik po 

warszawskim 

sektorze kreatywnym 

1

2 

SPIS TREŚCI 

WSTĘP 

Kreatywne Meropolie. Partner dla przemysłu kreatywnego 

w Warszawie Franz Thun 3 

rAPorT 

Sektor kreatywny w Warszawie. Potencjał i warunki rozwoju. 

dr Mirosław Grochowski 7 

KrEATYWNE GŁoSY W WArSZAWIE 

Miasto dużej szansy — WWAA 52 

Trudno znaleźć dzień wolny od kultury 

— Grzegorz Lewandowski 59 

Mocne idee — Artur Liebhart 65 

Wypełnianie luki — Michał Borkiewicz 69 

Każdy spacer przynosi nowe odkrycia — Fontarte 73 

Praski pionier — Łukasz Drgas 77 

Kolekcjonerki wzorów — Fabriqa 82 

Kreatywni pracują razem — Creative Hub 87 

Warszawa daje energię — Marta Kołakowska 92 

Sztuka to inwestycja — Izabela Jabłońska 97 

Sztuka dzieje się tu i teraz — Jakub Banasiak 103 

Wiara w twórczość — Monika Regulska 107 

Wydawać piękne i mądre książki — Two Sisters 111 

Pomocna klęska — Michał Kwieciński 116 

Inspiracja do działania — Marcin Garbacki 124 

Człowiek do zadań specjalnych — Macio Moretti 129 

Wszystko da się dobrze zaprojektować — MAMASTUDIO 134 

Tyle rzeczy jest tu do zrobienia — Monika Jakubiak 140 

Kreatywne geny — Zuzanna Ziomecka 145 

Kampania to prototyp – Fat Baby 152 

Frajda w pracy – Rafał Mazur 157 

Konkretna propozycja — Szymon Holcman 162 

Taki typ — Marcin “Tytus” Grabski 167 

Chcę pozostać niezależny — Paweł Kozłowski 173 

Hurra! — Robert Przepiórski 174 

Ja tu zostaję — Ben Guillou 179

Projekt Kreatywne 

Metropolie, partner 

warszawskich przemysłów 

kreatywnych 

Franz Thun 

Kreatywna Warszawa wzbudza ogromną 

ekscytację, która udziela się nawet władzom miasta. 

Wobec tego kluczowe pytanie brzmi: jakie są 

możliwości działania organów administracji miejskiej 

w zakresie wsparcia rozwoju przemysłów kreatywnych 

w mieście i w całej aglomeracji? Znalezienie 

odpowiedzi stanowi główny cel współfinansowanego 

przez Unię Europejską projektu Kreatywne 

Metropolie. 

O wyjątkowości środowiska kreatywnego stanowią jego 

dwie charakterystyczne cechy. Po pierwsze, kreatywni nie wyznają 

tradycyjnego podziału na pracę i życie. Większość z nich łączy 

te dwa aspekty, przebywając w miejscach, gdzie mogą cieszyć się 

życiem i pracą jednocześnie oraz spotykać innych twórczych ludzi. 

Wiele takich miejsc zostało przez nich znalezionych, zaadaptowanych 

lub powołanych. To głównie dlatego Warszawa stała się tak 

atrakcyjnym miejscem do życia, pracy i zwiedzania. 

Drugą cechą charakterystyczną jest ponadlokalny charakter 

kontaktów między kreatywnymi. W Warszawie działają oni 

w ramach twórczych sieci skupiających mieszkańców wielu miast. 

Podobnie zresztą jak kreatywni w innych metropoliach. Widują się 

podczas wydarzeń kulturalnych lub w miejscach spotkań twórców. 

Wykorzystują także internet do wymiany informacji w obrębie swoich 

sieci. 

Władze innych metropolii również dokładają starań, by 

3

wspierać rozwój przemysłów kreatywnych. Dlatego też logicznym 

krokiem naprzód było zainicjowanie wspólnego projektu skupiającego 

metropolie obszaru Morza Bałtyckiego – najdynamiczniej 

rozwijającego się makroregionu unii Europejskiej. Ta sieć nosi 

nazwę BaltMet. 

Skupia ona wszystkie stolice państw nadbałtyckich: Warszawę, 

Wilno, rygę, Tallinn, helsinki, Sztokholm, Oslo, Berlin, 

Kopenhagę wraz z Malmö, jak również Sankt Petersburg, czyli największe 

miasto nad Morzem Bałtyckim. Do projektu, który zdobył 

wsparcie w ramach programu Interreg unii Europejskiej, włączyły 

się także amsterdam, Barcelona i Birmingham, czyli miasta, których 

władze mają na koncie wiele doświadczeń i sukcesów na polu 

przemysłów kreatywnych. 

Projekt rozpoczęliśmy od zapytania przedstawicieli tych 

przemysłów w naszych miastach o ich oczekiwania wobec władz 

miejskich: co ich zdaniem pomaga im w mieście, a co stoi im na 

przeszkodzie. nie spodziewaliśmy się, że w Warszawie istotnym 

warunkiem rozwoju sektora kreatywnego okaże się sprawny system 

transportu publicznego, zwłaszcza metro. Ów sektor składa się 

z wielu małych firm i osób prywatnych, które wymagają elastyczności 

oraz możliwości szybkiego dotarcia do współpracowników 

i klientów. Dlatego też przemysły kreatywne najlepiej rozwijają się 

wzdłuż istniejącej linii metra. Istotna jest także możliwość wynajęcia 

lokalu niewielkim kosztem. 

ułożenie i przeprowadzenie wywiadów, a następnie skompilowanie 

wyników to zadanie jednostki zapewniającej projektowi 

wsparcie naukowe, działającej pod nadzorem instytutu badawczego 

w Tallinnie. Dzięki technice mapowania wskazano główne 

obszary, w których władze miasta powinny szukać odpowiedzi na 

nurtujące je pytania. 

na podstawie raportu brytyjskiego Departamentu Kultury, 

Mediów i Sportu partnerzy projektu wyznaczyli pięć pól tematycznych 

poddanych analizie: polityka miasta, instytucje i instrumenty 

wsparcia przemysłów kreatywnych, potencjał biznesowy i wprowadzenie 

przemysłów kreatywnych na arenę międzynarodową, 

„kreatywne” dzielnice miasta, instrumenty wsparcia finansowego, 

popyt na usługi i produkty przemysłów kreatywnych. 

Podczas trzech głównych i kilku mniejszych spotkań 

badacze i przedstawiciele władz miejskich oraz przemysłów 

kreatywnych z różnych metropolii omówili tych pięć obszarów 

tematycznych i kwestie z nimi związane. Władze nauczyły się od 

kreatywnych, że innowacja rodzi się najczęściej na skutek wymiany 

między twórczymi i wykształconymi ludźmi z różnych środowisk 

i z odmiennymi doświadczeniami. To właśnie w ten sposób partnerzy 

wypracowują rozwiązania dotyczące głównego celu projektu. 

Jeszcze istotniejszym elementem wymiany doświadczeń 

są być może wizyty wysoko postawionych włodarzy miejskich 

oraz odnoszących sukcesy przedstawicieli sektora kreatywnego 

w innych metropoliach. Podejmowane są także działania na skalę 

lokalną. Miasta opracowują na przykład plany działania dla kreatywnych 

dzielnic, które zawierać mają rozwiązania umożliwiające 

wsparcie rozwoju takich obszarów miasta. Dalsze prace zaowocują 

sformułowaniem wniosków i zaleceń dotyczących polityki władz 

miejskich oraz planu kolejnych prac. Partnerzy już opracowują 

kluczowe elementy kontynuacji projektu, dzięki czemu możliwe 

będzie dalsze prowadzenie istotnych działań w ramach Kreatywnych 

Metropolii. 

Franz Thun 

Ekonomista, wykładowca nauk ekonomicznych i rozwoju regionalnego, pracownik 

socjalny w afrykańskich slumsach, strateg i manager międzynarodowych projektów 

Caritasu, koordynator niemieckich programów współpracy technicznej w rozmaitych 

regionach. Moderator konferencji i sesji planowania licznych projektów międzynarodowych. 

Zakończywszy sprawowanie funkcji dyrektora biura koordynacji i usług niemieckiej 

współpracy technicznej w Nepalu, przybył w 1991 roku do Polski jako manager polskoniemieckiego 

projektu współpracy obejmującego wsparcie rozwoju małych i średnich 

przedsiębiorstw w sześciu regionach Polski i regionalnych izb handlu oraz szkolenia dla 

polskich doradców biznesowych. W 1997 roku wszedł w skład administracji Miasta Stołecznego 

Warszawy, gdzie zajął się przede wszystkim programami europejskimi. 

Miasto Stołeczne Warszawa, Biuro Prezydenta, Wydział Projektów Międzynarodowych 

4 5

SEKTOR 

KREATYWNY 

W WARSZAWIE 

Potencjał 

i warunki rozwoju 

dr MIrOSłaW GrOchOWSKI 

raport został wykonany na zlecenie 

Miasta st. Warszawy w 2009 roku, 

ostatecznie opracowany 

w kwietniu 2010 roku. 

7

Wstęp 

Nowoczesne gospodarki rozwijają się dzięki wiedzy 

i kreatywności ludzi. Koncentracja ludzi wykształconych, 

o wysokich kwalifikacjach i umiejętnościach oraz charakteryzujących 

się kreatywnością w myśleniu i działaniu prowadzi 

do powstania kapitału kreatywnego. Kapitał kreatywny jest 

kluczowym elementem potencjału rozwojowego miast, stymulatorem 

zmian i czynnikiem wpływającym na ich atrakcyjność 

osiedleńczą i inwestycyjną. Władze miast, w ramach podejmowanych 

działań prorozwojowych, powinny dbać o tworzenie 

warunków dla rozwoju kapitału kreatywnego i jego odpowiedniego 

wykorzystania w celu wzmocnienia bazy rozwoju 

ekonomicznego miasta. Wpływ kapitału kreatywnego na rozwój 

tej bazy wykazują różne studia, choć precyzyjny pomiar 

tego wpływu nie zawsze jest możliwy. Kapitał kreatywny jest 

kapitałem mobilnym. Koncentruje się on w miastach, które 

przyciągają atrakcyjnymi warunkami życia i możliwościami 

realizacji ambicji i planów zawodowych. Ludzie, dzięki którym 

tworzy się kapitał kreatywny, migrują. Działania władz 

powinny więc prowadzić do tego, by ludzi takich do miasta 

przyciągnąć i w mieście zatrzymać. 

Istnieje bogata literatura na temat kreatywności 

i innowacyjności, relacji między nimi i ich wpływu na przedsiębiorczość 

i rozwój ekonomiczny miast. Przyjmuje się, 

że działalność o charakterze kreatywnym prowadzona jest 

w ramach przemysłu (sektora) kreatywnego. Przemysł (sektor) 

ten definiowany jest jednak na wiele sposobów. Podobnie 

jest z definiowaniem kreatywności, a co za tym idzie z identyfikowaniem 

zawodów kreatywnych i ze wskazaniem relacji 

między kreatywnością a innowacyjnością. Generalnie uważa 

się, że przemysł kreatywny tworzą dynamiczne i mobilne 

przedsiębiorstwa, często organizujące się w sieci, wytwarzające 

produkty o oryginalnym charakterze. Definicje przemysłu 

kreatywnego wynikają też często z „zadekretowania” pewnych 

form działalności jako „działalności kreatywne” w dokumentach 

dotyczących strategii czy polityki rozwoju i jako 

takie poddawane są analizom. Jeśli przyjąć, że istotą funkcjonowania 

sektora kreatywnego jest tworzenie nowych idei, 

to kreatywność może być definiowana jako zdolność generowania 

tychże idei i postrzegana jako warunek powstawania 

innowacji. Innowacje definiowane będą w tym przypadku jako 

sposoby wykorzystania idei, przyjmujące formę skutecznego 

marketingu i rozpowszechniania nowych produktów i usług. 

Warszawa jest metropolią o znaczącym potencjale 

kreatywnym. Są tu zlokalizowane siedziby wszystkich ogólnokrajowych 

mediów: stacji telewizyjnych i radiowych, portali 

internetowych oraz redakcji większości gazet i czasopism. 

Środki masowego przekazu, instytucje naukowe i szkoły 

wyższe oraz teatry, muzea, zabytki, a także ludność z wyższym 

wykształceniem o wysokim statusie materialnym czynią 

z Warszawy czołowy ośrodek kultury – zarówno pod względem 

potencjału tworzenia kultury, jak i rynku kultury profesjonalnej. 

Przez zlokalizowane w Warszawie redakcje programów 

telewizyjnych, radiowych, portali internetowych, czasopism, 

wydawnictwa, instytucje przygotowujące polskie wersje językowe 

zagranicznych telewizyjnych programów oświatowych, 

itd. przechodzi poważna część informacji docierająca do 

kraju. 

Czym właściwie jest sektor 

kreatywny 

Przedsiębiorstwa / firmy kreatywne wchodzą w skład 

tzw. przemysłu twórczego określanego też jako przemysł kreatywny, 

ekonomia twórcza, gospodarka twórcza czy też sektor 

kreatywny. Ten ostatni termin został przyjęty na potrzeby 

niniejszego opracowania. 

Różnorodność definicji sektora kreatywnego oraz 

czynników warunkujących jego rozwój nastręcza trudności 

w jednoznacznym zdefiniowaniu, czym jest kreatywność, 

a czym innowacyjność oraz we wskazaniu relacji między kreatywnością 

a innowacyjnością. Kwestie kreatywności łączą się 

i przenikają z kwestiami innowacyjności i przedsiębiorczości. 

Mówiąc o kreatywnych przemysłach czy innowacyjnej gospodarce, 

często stosuje się zamiennie terminy: kreatywność 

i innowacyjność. 

8 9

Jednakże z punktu widzenia formułowania i realizowania 

polityki wsparcia przedsiębiorczości oraz dla poprawy 

skuteczności polityki rozwoju przedsiębiorczości i kształtowania 

bazy rozwoju ekonomicznego miasta w oparciu o posiadane 

zasoby intelektualne wydaje się zasadne rozróżnienie 

między kreatywnością a innowacyjnością. Ze względów praktycznych 

ogranicza się często zakres pojęciowy terminu „przemysł 

kreatywny” do wybranych form działalności związanej 

z szeroko rozumianą kulturą, pomijając np. sektor nauki / 

edukacji, sektor usług finansowych, obsługi biznesu czy sektor 

wysokich technologii (częstym w takim przypadku jest 

wymienne stosowanie terminów: przemysł kreatywny i przemysł 

kultury). 

Dla celów niniejszego opracowania, po analizie różnych 

definicji i mając na względzie jego użyteczność, postanowiono 

ograniczyć jego zakres pojęciowy i zaliczyć do sektora 

kreatywnego przedsiębiorstwa działające w następujących 

dziedzinach: 

• reklama, 

• projektowanie / wzornictwo (design, w tym także 

projektowanie mody), 

• architektura, 

• rynek sztuki (w tym restauracja dzieł sztuki i rynek 

antyków), 

• rękodzieło i rzemiosło artystyczne, 

• film (w tym wideo), 

• fotografia, 

• gry komputerowe, 

• muzyka, teatr, taniec (sztuki performatywne), 

• wydawnictwa elektroniczne, 

• wydawnictwa tradycyjne, 

• oprogramowanie i usługi komputerowe, 

• media tradycyjne i elektroniczne (telewizja, radio). 

Kreatywność a innowacyjność 

Jak wspomniano wyżej, terminy kreatywność i innowacyjność 

stosowane są często wymiennie. Czasami sektor 

kreatywny postrzegany jest jako ten, w którym (bądź w którego 

otoczeniu) powstają innowacje i stają się dla tego sektora 

impulsami rozwojowymi, prowadząc do powstawania nowych 

produktów i usług. Definicja innowacyjności przyjęta przez 

Komisję Europejską mówi jednak, że „innowacyjność to wdrożenie 

nowości do praktyki gospodarczej: nowego lub znacząco 

ulepszonego rozwiązania w odniesieniu do produktu (towaru 

lub usługi), procesu, marketingu lub organizacji. Innowacyjne 

rozwiązanie może być wynikiem własnej działalności 

B+R przedsiębiorstwa, współpracy z innymi przedsiębiorstwami 

i instytucjami lub może być wynikiem zakupu wiedzy 

w postaci niematerialnej lub materialnej”. Dodatkowo za rozwiązania 

innowacyjne powinny być uznawane te chronione 

patentami. Definicja ta wyraźnie wskazuje, że rozróżnienie 

miedzy kreatywnością a innowacyjnością jest konieczne i że 

kreatywność jest zdecydowanie bardziej miękką kategorią. 

Użytecznym podejściem porządkującym myślenie 

o sektorze kreatywnym w kontekście innowacyjności jest 

podejście zastosowane przez Ministerstwo Handlu i Przemysłu 

Singapuru. Zgodnie z tym podejściem działania w sferze 

kultury traktowane są jako przemysły kulturowe i jednocześnie 

część przemysłów kreatywnych oraz przemysłów praw 

autorskich. 

Działalności związane z kulturą są kluczowe dla rozwoju 

kreatywności. Nie zawsze i niekoniecznie bezpośrednio 

muszą się one wiązać ze zdefiniowaną wyżej innowacyjnością. 

Bez wątpienia jednak przekładają się one na kondycję ekonomiczną 

miasta poprzez poszerzanie oferty usługowej i generowanie 

popytu wewnętrznego 

i zewnętrznego. 

Przyjęty w badaniach operat sektora kreatywnego 

odzwierciedla logikę modelu singapurskiego, wskazując 

na kluczową dla jego rozwoju rolę działań o charakterze 

kulturalnym. 

10 11

Przemysły 

praw 

autorskich 

Przemysły 

kulturowe 

Modelowe ujęcie przemysłów kreatywnych 

Źródło: opracowanie własne 

Przemysł zajmujący się 

dystrybucją 

Przemysły 

kreatywne 

PRZEDSIEBIORCZOŚĆ W INNYCH SFERACH 

GOSPODARKI 

PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ 

W PRZEMYSŁACH TWÓRCZYCH 

PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ 

W KULTURZE I SZTUCE 

KULTURA I SZTUKA 

DZIAłALność ARTySTycZnA 

Działalność kulturalna a przemysł kreatywny, 

innowacyjność i przedsiębiorczość – konceptualizacja 


rola kultury w rozwoju 

społeczno-gospodarczym 

Kultura jest nośnikiem kreatywności i innowacji. W zarządzaniu rozwojem 

może służyć jako narzędzie prowadzące do osiągania spójności 

społecznej, przekazywania wartości, edukowania, osiągania równowagi 

między tradycją a innowacją. Kultura jest narzędziem umożliwiającym 

dialog międzykulturowy i międzypokoleniowy oraz wzmacniającym 

integrację w wielokulturowym społeczeństwie. Kultura jest także katalizatorem 

rozwoju gospodarczego. Może przyczynić się do rozwoju miast 

i regionów, wpływać na ich atrakcyjność osiedleńczą i inwestycyjną, 

sprzyjać rozwojowi lokalnych i regionalnych rynków pracy i jest istotna 

dla rozwoju przedsiębiorczości w innych sferach gospodarki miasta. 

12 13

Łańcuch wartości dodanej 


KREATYWNOŚĆ INDYWIDUALNA: 

NAUKOWA 

ARTYSTYCZNA 

NAUKOWA / ARTYSTYCZNA 

POWIĄZANA 

Z PRZEDSIĘBIORCZOŚCIĄ 

ZINSTYTUCJONALIZOWANE 

FORMY WSPÓŁPRACY 

WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA: 

PATENTY 

DZIEŁA AUTORSKIE 

PROJEKTY 

ZNAKI TOWAROWE 

Skuteczne funkcjonowanie sektora kreatywnego, 

które przejawia się wysoką produktywnością w wytwarzaniu 

własności intelektualnej, zależy od układu instytucjonalnego 

i organizacyjnego pozwalającego na tworzenie wartości 

dodanej. Elementy łańcucha wartości dodanej wskazują 

możliwe pola interwencji publicznej. Pozwalają też na identyfikację 

pól krytycznych z punktu widzenia wykorzystania 

kapitału intelektualnego i społecznego dla rozwoju sektora 

kreatywnego. 

Działalność sektora kreatywnego można też analizować 

w układzie czterech powiązanych ze sobą komponentów. 

Komponenty te to: kreatywne usługi (creative services), kreatywne 

treści (creative content), kreatywne doznania (creative 

experience), kreatywne jednostki (creative originals). 

Podejście to odwołuje się do profilu i typu działalności firm 

sektora kreatywnego, które determinują ich możliwości rozwoju 

oraz wskazują warunki, jakie muszą zaistnieć, by rozwój 

taki występował. 

Usługi kreatywne oferowane są przez firmy czerpiące 

dochód z poświęcania swojego czasu i użyczania własności 

intelektualnej innym firmom czy organizacjom. Jednostki tego 

typu to np. agencje reklamowe, architekci, projektanci, fotografowie 

czy konsultanci oprogramowania. Firmy oferujące 

usługi kreatywne wymagają obecności wykwalifikowanych 

profesjonalistów oraz inwestycji w biura oraz wyposażenie 

odpowiadające potrzebom ich klientów. 

Z kolei firmy zajmujące się treściami kreatywnymi 

inwestują przede wszystkim w rozwój treści kreatywnych. 

Zarabiają na sprzedaży możliwości wykorzystania własności 

intelektualnej, reklamy i licencji. Grupa ta obejmuje transmisje 

na żywo, wydawców książek i magazynów, firmy nagraniowe, 

studia filmowe oraz wydawców gier wideo i gier komputerowych, 

indywidualnych producentów takich jak muzycy 

i firmy produkujące programy telewizyjne. Firmy oferujące 

treści kreatywne potrzebują głównie dostępu do kapitału 

potrzebnego do wytworzenia produktu. 

Firmy zajmujące się doznaniami kreatywnymi sprzedają 

konsumentom prawo doświadczenia lub uczestniczenia 

na żywo w określonych widowiskach, przedstawieniach, 

występach, pokazach plenerowych. Firmy te potrzebują 

przede wszystkim kreatywnych pracowników, gotowych na 

pracę w nietypowych warunkach (godziny pracy, praca zespołowa 

w zmieniających się konfiguracjach pracowników). 

Jeśli chodzi o komponent jednostki kreatywne, to 

są to firmy produkujące i sprzedające materialne wytwory 

działalności człowieka, których wartość oceniana jest na 

14 15

podstawie ich dostrzegalnej wartości kreatywnej czy kulturowej, 

ich ekskluzywności i autentyczności. Są to np. sztuki 

plastyczne, rękodzieło i rzemiosło. Te działalności stanowią 

najczystszą formę kreatywnej przedsiębiorczości. Ich rozwój 

wymaga wytrwałości i wsparcia, głównie ze strony władz 

publicznych. 

Jedną z bardziej dostrzeganych i docenianych grup 

zawodowych z przemysłu kreatywnego przez przedstawicieli 

innych przemysłów jest grupa projektantów. Działalność projektantów 

przekłada się bezpośrednio i w sposób łatwo mierzalny 

na sukces komercyjny wytwórców wielu produktów 

i usług. Według danych BEDA (The Bureau of European 

Design Associations, European Design Report. The European 

Design Industry in Facts and Figures, 2006) ponad 447 tys. 

projektantów w Europie generuje roczny przychód ponad 36 

mld euro. Liderem pod względem liczebności projektantów 

(ponad 185 tys.) oraz przychodu z przemysłu kreatywnego (16 

700 mln euro) jest Wielka Brytania. Zgodnie z szacunkami 

BEDA w Polsce jest ok. 6 tys. projektantów (różnych specjalności), 

a obroty przemysłu kreatywnego (57 mln euro) kształtują 

się na podobnym poziomie jak w Estonii (40 mln) czy 

Luksemburgu (36 mln). Polski przemysł kreatywny wytwarza 

znikomy procent produktu krajowego brutto (0,02%). Polska 

zajmuje drugie miejsce od końca przed Grecją (0,01%). Pod 

względem liczby projektantów wyprzedzamy Luksemburg (0,9 

tys.), Estonię (2 tys.) oraz Norwegię (ponad 2 tys.). 

Rozwój sektora kreatywnego jest ściśle powiązany 

z rozwojem gospodarczym, postępem technologicznym, dynamiką 

zmian społecznych i kulturowych. Potencjał rozwojowy 

sektora jest ogromny w warunkach globalizacji procesów rozwoju 

i funkcjonowania społeczeństw w świecie zdominowanym 

przez obraz, dźwięk, słowo pisane oraz symbole. Mimo 

globalnego zasięgu i w niektórych przypadkach masowego 

charakteru oddziaływania sektora kreatywnego jego siła tkwi 

w lokalnych i regionalnych uwarunkowaniach rozwoju. Szczeble 

miasta i regionu są najbardziej odpowiednim poziomem 

działań służących wdrażaniu innowacji i kreatywności 

na rzecz rozwoju gospodarczego. Miasta to specyficzne układy 

społeczne, funkcjonalne i przestrzenne działające w regionalnym 

kontekście. Regiony zaś są na tyle duże, by występował 

efekt synergii, i na tyle małe, by można było w planach rozwojowych 

sektora kreatywnego uwzględniać specyficzny charakter 

jego otoczenia. 

Europejska polityka w dziedzinie innowacji zmieniała 

się na przestrzeni lat. W latach 70. XX wieku skupiała 

się głównie na badaniach i rozwoju; w latach 80. na transferze 

technologii. W latach 90. uznano, że innowacje nie są 

generowane i adaptowane w procesie liniowym, ale są wynikiem 

procesów zachodzących w ramach złożonych systemów 

przy udziale sieci partnerów, w tym uniwersytetów, badaczy, 

władz publicznych i przedsiębiorstw publicznych i prywatnych. 

W programie polityki spójności na lata 2007–2013 

innowacje są postrzegane jako najważniejsze narzędzie służące 

osiągnięciu zrównoważonego rozwoju. Podejście to 

zakłada promowanie klastrów w celu zmaksymalizowania 

wykorzystania potencjału innowacyjnego poszczególnych 

przedsiębiorstw. Istnieje rosnące zapotrzebowanie na wysokiej 

jakości prace badawczo-rozwojowe, jeżeli w regionie mają 

powstawać znaczne i dobrze prosperujące przedsiębiorstwa. 

Dostęp do instytucji naukowo-badawczych oraz specjalistycznej 

wiedzy i umiejętności dotyczących finansów będzie 

niezbędny do rozwoju kwitnącego sektora kreatywnego. 

Wymagania tego sektora w stosunku do instytucji badawczorozwojowych 

różnią się jednakże od wymagań przemysłów 

bardziej tradycyjnych. 

Sektor kreatywny w Warszawie 

W Warszawie ogółem działa 313 tys. firm (GUS, 

2009). Większość z nich zlokalizowana jest w Śródmieściu 

i dzielnicach, które miały kiedyś charakter przemysłowy (tradycyjny). 

Współczesna gospodarka Warszawy zdominowana 

jest przez firmy z szeroko rozumianego sektora usług. W dalszym 

ciągu rozmieszczenie działalności gospodarczej jest 

spolaryzowane.. 

Dzielnice obrzeżne Warszawy po prawej stronie 

Wisły pełnią głównie funkcje mieszkaniowe. Większość instytucji 

i firm znajduje się w części śródmiejskiej miasta, choć 

16 17

od kilku lat można zaobserwować stałe przemieszczanie się 

instytucji i firm w kierunku zachodnim i południowo-zachodnim, 

na tereny zdominowane kiedyś przez przemysł lub do tej 

pory niewykorzystywane. Procesy te zmniejszają skalę polaryzacji. 

Migracja firm z części śródmiejskiej związana jest także 

z rozwojem sektora kreatywnego w Warszawie. Pojawiają się 

one bowiem nie tylko na obszarach tradycyjnej lokalizacji 

i tam, gdzie powstają nowe inwestycje oferujące przestrzenie 

biurowe, ale także w dzielnicach, które miały i nadal mają 

głównie charakter mieszkaniowy. 

Mapa rozmieszczenia pracujących w Warszawie 

(na podstawie informacji o lokalizacji przedsiębiorstw) 

Źródło: P. Szleszyński 2008 

0,2 1 3 6 10 13,3 tysiące 

0 2 4 6 8 km 

Kategorie PKD Liczba Udział % 

Wydawanie książek 1993 5.7 

Wydawanie gazet 214 0.6 

Wydawanie czasopism i wydawnictw periodycznych 620 1.8 

Wydawanie nagrań dźwiękowych 206 0.6 

Działalność wydawnicza pozostała 404 1.1 

Sprzedaż detaliczna artykułów nieżywnościowych 

w wyspecjalizowanych sklepach, gdzie indziej niesklasyfikowana 

18 19 

4801 13.6 

Telewizja kablowa 20 0.1 

Działalność edycyjna w zakresie oprogramowania 533 1.5 

Działalność związana z bazami danych 569 1.6 

Działalność w zakresie projektowania budowlanego, urbanistycznego, 

technologicznego 

6043 17.2 

Reklama 7186 20.4 

Działalność fotograficzna 1185 3.4 

Działalność komercyjna pozostała, gdzie indziej niesklasyfikowana 6201 17.6 

Produkcja filmów i nagrań wideo 1617 4.6 

Rozpowszechnianie filmów i nagrań wideo 138 0.4 

Projekcja filmów 38 0.1 

Działalność radiowa i telewizyjna 608 1.7 

Działalność zespołów teatralnych dramatycznych i lalkowych 81 0.2 

Działalność zespołów teatralnych muzycznych 41 0.1 

Działalność filharmonii, orkiestr, chórów 94 0.3 

Działalność zespołów pieśni i tańca 14 0.0 

Działalność galerii i salonów wystawienniczych 70 0.2 

Działalność domów i ośrodków kultury 76 0.2 

Artystyczna i literacka działalność twórcza, gdzie indziej 

niesklasyfikowana 

1362 3.9 

Działalność obiektów kulturalnych 76 0.2 

Działalność rozrywkowa pozostała, gdzie indziej niesklasyfikowana 781 2.2 

Działalność bibliotek publicznych 26 0.1 

Działalność bibliotek innych niż publiczne 1 0.0 

Działalność archiwów 57 0.2 

Działalność muzeów 29 0.1 

Ochrona zabytków 117 0.3 

ogółem 35201 100.0 

Liczba firm sektora kreatywnego działających w Warszawie

Z analiz wynika, że sektor kreatywny w Warszawie 

zdominowany jest przez firmy działające w branży reklamowej 

(21% firm). Kolejne dwie branże to architektura i wydawnictwa 

tradycyjne. 

Nazwa dzielnicy 

Liczba firm 

sektora 

kreatywnego 

Bemowo 258 

Białołęka 354 

Bielany 896 

Mokotów 2950 

Ochota 753 

Praga Płd. 898 

Praga Północ 456 

Rembertów 25 

Śródmieście 2541 

Targówek 123 

Ursus 695 

Ursynów 5563 

Wawer 251 

Wesoła 113 

Wilanów, 112 

Włochy 392 

Wola 520 

Żoliborz 486 

Warszawa 

ogółem 

17,386 

Kategoryzacja Liczba firm 

Reklama 640 

Architektura 460 

Wydawnictwa 

tradycyjne 

315 

Design 203 

Film i telewizja 179 

Performace i muzyka 163 

Oprogramowanie 150 

Fotografia 148 

Rękodzieło 73 

Wydawnictwa 

elektroniczne 

68 

Projektowanie 44 

Rynek sztuki 26 

Gry komputerowe 1 

Podmioty niekreatywne 566 

Ogółem 3036 

Firmy sektora kreatywnego w Warszawie Kategoryzacja firm sektora kreatywnego 

działających w Warszawie 

150; 5% 

163; 5% 

179; 6% 

203; 7% 

ogólna ocena Warszawy jako 

miejsca do prowadzenia działalności 

w sektorze kreatywnym 

Kategorie podmiotów kreatywnych w Warszawie 

44; 1% 

68; 2% 

73; 2% 

148; 5% 

315; 10% 

20 21 

Reklama 

Podmioty niekreatywne 

Architektura 

Wydawnictwa tradycyjne 

Design 

Film i telewizja 

Performance i muzyka 

26; 1% 

1; 0% 

460; 15% 

Oprogramowanie 

Fotografia 

Rękodzieło 

Wydawnictwa elektroniczne 

Projektowanie 

Rynek sztuki 

Gry 

640; 21% 

566; 18%

Lokalizacja podmiotów sektora kreatywnego w Warszawie 

Bielany 

Bemowo 

Obszar koncentracji firm 

sektora kreatywnego 

Preferowane przez przedstawicieli podmiotów sektora kreatywnego 

lokalizacje działalności w Warszawie 

Pozytywnie ocenianie dzielnice 

ze względu na zlokalizowanie 

przy linii metr 

Strefa płatnego 

partkowania 

Górny Mokotów – 

umiejscowienie agencji 

reklamowych, domów 

produkcyjnych 

Wola 

Białołęka 

Żoliborz 

Ochota 

Ursus Mokotów 

Włochy 

Ursus 

Praga 

Płn. 

Śródmieście 

Ursynów 

Bielany 

Bemowo 

Targówek 

Włochy 

Praga 

Płd. 

Wilanów 

Żoliborz 

Ochota 

Białołęka 

Rembertów 

Praga 

Płn. 

Wawer 

Wola Śródmieście 

Mokotów 

Ursynów 

Targówek 

Obszar głownej koncentracji 

firm sektora kreatywnego 

Wesoła 

Praga 

Płd. 

Wilanów 

Atrakcyjna cenowo „bliska” Praga 

Rembertów 

Wawer 

Wesoła 

Dla większości respondentów założenie firmy właśnie 

w Warszawie było naturalne i oczywiste. Osoby biorące 

udział w badaniu albo z pochodzenia były warszawiakami i tu 

spędziły całe życie, albo przyjechały do stolicy na studia, do 

liceum. Żaden z właścicieli firm objętych badaniem nie przyjechał 

do Warszawy specjalnie w celu otworzenia firmy. Warszawa 

nie ma konkurenta wśród innych miast w Polsce: „Jak 

nie Warszawa, to emigracja”. 

respondenci nie rozważali otworzenia działalności 

w innym miejscu z dwóch głównych powodów: 

• ze względu na cechy charakterystyczne Warszawy 

– stolica kraju, najważniejsze miasto w Polsce, 

centrum kultury i biznesu, w którym najwięcej się 

dzieje. Dzięki temu daje najwięcej możliwości spośród 

polskich miast, a w konsekwencji przyciąga 

ambitnych ludzi, chcących odnieść sukces. 

• dodatkowo respondenci, mieszkając w Warszawie 

przynajmniej kilka lat przed założeniem firmy, 

poznali dobrze to miasto i jego układ architektoniczny, 

sposób poruszania się po nim (przede wszystkim 

opracowali strategie przemieszczania się w korkach), 

a także wyrobili sobie kontakty i znajomości. 

respondenci są w większości zadowoleni z prowadzenia 

firmy właśnie w Warszawie. 

Pytani o charakterystykę tego miasta wymieniali więcej 

zalet niż wad. Pomimo słabych stron Warszawy (głównie 

kwestia problemów komunikacyjnych), respondenci uważają 

to miasto za najlepsze miejsce do prowadzenia swojej firmy 

w Polsce. 

Wskazywane tzw. mocne strony Warszawy to: największe 

miasto w Polsce, główna lokalizacja większości firm, 

łatwość znalezienia pracy, prestiż stolicy, miasto o „dużych 

pieniądzach”, największy rynek zbytu – klienci indywidualni, 

łatwość znalezienia podwykonawców i współpracowników, 

miejsce, które daje możliwości i zmusza 

do rozwoju, duża liczba inwestycji, ciągła rozbudowa 

22 23

i modernizacja miasta, rozwój architektoniczny, co jest szczególnie 

ważne dla architektów. 

Warszawa widziana jest jako najważniejsze miasto 

Polski, koncentrujące życie biznesowe, kulturalne i medialne 

całego kraju. Respondenci formułują opinie, że „zaczynając 

coś w Warszawie, jest moim zdaniem człowiekowi dużo 

łatwiej”, „centralne położenie Warszawy i łatwość komunikacji 

ze światem”, „Wiadomo: albo się jest w Warszawie, albo się 

nie istnieje, w sensie samej aktywności, ale to nie oznacza, że 

trzeba mieć biuro tutaj”, „Ja na tym swoim rynku nie miałabym 

takich szans, dajmy na to w Łodzi. [...] centrale firmy, 

reklamodawcy, domy mediowe – wszystko jest w Warszawie. 

Pracując w dzienniku lokalnym w Szczecinie, nie miałam 

dostępu do takich budżetów, wiedzy i do takiej liczby osób 

decyzyjnych, jakie mam w Warszawie [...] tu się wszystko 

dzieje, Warszawa ma potencjał [...] patrząc po mieście, jest 

jeszcze dużo co robić”, „Na pewno możliwości biznesowe są 

w Warszawie najlepsze w Polsce”, „Warszawa jest o tyle ciekawa, 

że jest wiele ludzi, z którymi można współpracować. 

Większość siedzib klientów jest w Warszawie”. 

Podstawową zaletą Warszawy jest różnorodność firm. 

Stwarza to przyjazne środowisko do kooperacji i rozwijania 

działalności biznesowej. Zdaniem respondentów, w Warszawie 

mieści się wiele firm, z których usług potrzebują / muszą 

korzystać, np. księgowi, prawnicy, informatycy itp., jak i najwyższej 

klasy specjaliści np. graficy, aktorzy przy bardziej 

wymagających projektach. Nietrudno również znaleźć firmy 

trudniące się bardziej niszowymi usługami, np. studia nagraniowe, 

sale prób, a także osoby pracujące w mniej popularnych 

zawodach, np. charakteryzatorzy, oświetleniowcy, operatorzy, 

montażyści. Ze względu na dużą liczbę firm oferujących 

swe usługi na rynku warszawskim właściciele nie muszą 

współpracować z określonymi podwykonawcami, ale mogą ich 

dowolnie wybierać w zależności od stopnia zadowolenia ze 

świadczonych usług oraz zapotrzebowania. 

Ważne jest także to, że to właśnie w Warszawie mają 

siedziby firmy zagraniczne bądź ich przedstawicielstwa: „Prawie 

wszystkie agencje, dla których pracuję, mają swoje siedziby 

w Warszawie, dlatego łatwo mi jest tutaj funkcjonować”, 

„Każda większa firma w Polsce powinna mieć siedzibę albo 

filię w Warszawie”, „Jest jednak łatwiej, jest dużo firm tutaj 

i wygodnie jest realizować wówczas usługi, mając wykonawcę 

w jednej lokalizacji geograficznej”, „Od Warszawy wszystko się 

zaczyna, każda firma która chce zaistnieć na rynku polskim, 

w 95% zaczyna od Warszawy – to jest taka wyrocznia dla 

funkcjonowania takich firm”, „W Warszawie jest najłatwiej, 

jeśli chodzi o znalezienie popytu na to, co się potrafi robić”. 

Warszawa jest też lokalizacją prestiżową. Ułatwienie 

kontaktów z klientami czy kooperantami to nie wszystko. 

„Zawsze lepiej wygląda «firma z Warszawy»”, „Nie ma innego 

miejsca w Polsce. [...] Wrocław to dobre miasto, ale nie 

tak jak Warszawa. [...] Warszawa jest nalepką: inaczej jest 

postrzegany zespół z Warszawy niż z innych miejsc” (muzyka). 

Warszawa to także miejsce zamieszkania zamożnych 

klientów indywidualnych, a także miejsce odwiedzane przez 

zamożne osoby z zewnątrz (także okazjonalnie, jako turyści). 

To oni kupują bardziej wyrafinowane usługi i produkty. 

Zdaniem respondentów Warszawa jest miastem 

o bardzo wymagającym rynku pracy, stawiającym ciągłe 

wyzwania. Wszystko tu musi być wykonane na bardzo wysokim 

poziomie, w jak najkrótszym czasie. „Jako miejsce do 

prowadzenia interesu jest jednym z nielicznych miejsc, gdzie 

jeszcze osoba, która nie jest umocowana 

w środowisku, jest anonimową z zewnątrz, przyjeżdżając do 

Warszawy, ma możliwość coś tu zrobić, może wejść na rynek 

bez znajomości, bez kontaktów. Oczywiście byłoby łatwiej. 

Ale wiem z własnego doświadczenia, że będąc nikim, udało 

mi się wdrapać na szczyt drabiny pokarmowej”, „Wszystko jest 

na najwyższym poziomie, najwięcej się wymaga od firm usługowych, 

najkrótsze terminy. A ja lubię się rozwijać, nie lubię 

stać w miejscu”, „Warszawa daje możliwość ciągłego rozwoju, 

że się nie popada w regres”. 

Dla architektów Warszawa jako miasto o dużej dynamice 

rozwoju jest idealnym miejscem pracy. Popyt na usługi, 

choć różny w czasie, jest duży. Architekci są optymistami, 

jeśli chodzi o rozwój rynku na swoje usługi: „Jest bardzo dużo 

potrzeb. Dużo się musi zbudować. System oszczędził miejsca 

plombowe, bo nie za bardzo dało się tam bloki budować”, 

„Jest ona taka brzydka, jest wiele miejsc, wiele do zrobienia. 

24 25

To jest ciekawe miejsce dla architekta. No i Polska w ogóle. 

Wychodzi z doła sprzed lat. Jest na rozbiegu. To jest fascynujące, 

że się dzieje”. 

Słabości Warszawy jako miejsca prowadzenia działalności 

firmy wedle respondentów są następujące: problemy 

transportowe / transport publiczny, metro nie jest rozbudowywane 

w odpowiednim tempie, wieczne korki, powiększające 

się strefy płatnego parkowania, jednocześnie brak miejsc 

parkingowych w części śródmiejskiej, wysokie czynsze / koszty 

wynajęcia lokalu, wysokie koszty życia, tempo życia w mieście 

/ sposób funkcjonowania jego mieszkańców. 

Część słabości wskazywanych przez respondentów to 

słabości odczuwane przez większość mieszkańców czy przyjeżdżających 

do Warszawy (np. korki powodujące problemy 

w dotarciu na czas w określone miejsce). Jednak te problemy 

są o tyle ważne dla badanych, że większość z nich prowadzi 

„mobilne” firmy, tzn. pracują 

w różnych miejscach, stąd zmuszeni są przemieszczać się po 

mieście. Respondenci za najbardziej zatłoczone uważają centrum 

miasta. W związku z tym starają się tak zlokalizować 

siedzibę swojej firmy, aby w drodze z / do domu unikać przejeżdżania 

przez centrum miasta (respondenci byliby bardzo 

zadowoleni, jeśli mieszkaliby 

np. w Wilanowie, a siedzibę firmy mieli zlokalizowaną na 

Mokotowie). Dodatkowo respondenci narzekali na jakość 

komunikacji miejskiej. Najchętniej poruszaliby się metrem, 

uznając ten środek komunikacji za najlepszy, najszybszy i najbardziej 

funkcjonalny. Niestety z racji tego, że w Warszawie 

istnieje wyłącznie jedna linia metra, niemożliwe jest dojechanie 

nim w dowolne miejsce. Respondenci przyznawali, że przy 

lepiej rozbudowanej sieci metra chętniej i częściej korzystaliby 

z komunikacji miejskiej. Mieli zastrzeżenia również do 

buspasów, które ich zdaniem zamiast usprawniać komunikację, 

jeszcze bardziej korkują miasto (uniemożliwiając nawet 

autobusom wjazd na buspas). Czas to pieniądz: „Korki. To 

jest czas, który jest zmarnowany. Ja się zastanawiam, ile procent 

polskiego PKB jest marnowane w korkach. Ja tego, co 

robię, nie mógłbym wykonywać w samochodzie w korku. [...] 

Dla mnie to był czas stracony, a w tym czasie mógłbym zarabiać 

i odprowadzać podatki”. 

Mówiąc o lokalizacji swojej firmy, respondenci stwierdzali, 

że kierowali się często kosztami ponoszonymi za parkowanie 

i możliwością zaparkowania. Dotyczyło to nie tylko ich 

czy pracowników, ale także klientów. Preferowane są lokalizacje 

w centrum miasta, ale nie te objęte strefą płatnego parkowania. 

Niektórzy respondenci przyznali, że z powodu utrudnień transportowych 

przesiedli się z samochodów na skutery i motory. 

Jeśli nie mają biznesowych spotkań ani dużej liczby rzeczy do 

przewiezienia, jest to najwygodniejszy środek transportu. 

Koszty wynajmu lokali czy pomieszczeń potrzebnych 

do pracy to kolejna kwestia wskazywana przez respondentów. 

Czasami można działalność prowadzić w domu / mieszkaniu 

i „mobilnie” sobie poradzić, jednak niektórzy (np. muzycy) 

wynajmują sale na próby i koszty są barierą do rozwijania 

działalności. Choć wszyscy przyznają, że Warszawa jest miastem, 

gdzie koszty życia są wysokie i jest to zrozumiałe, to jednak 

niektóre koszty prowadzenia firmy (jak koszty czynszów 

czy wynajęcia sal na próby) są nieuzasadnione. 

Warszawa jawi się też jako miejsce o specyficznej 

atmosferze, gdzie wszyscy się wciąż śpieszą, są wciąż spóźnieni, 

rywalizują. Dotyczy to głównie przyjezdnych, „którzy 

muszą zaistnieć, bo nie mają do czego wracać”. Konkurencja 

wynika także z tego, że „Warszawa jest naćkana wszelkiego 

rodzaju firmami, trzeba się rozpychać”. 

Respondenci wyrażali też opinię, że Warszawa, choć 

ma olbrzymi potencjał kulturalny, nie jest miastem, w którym 

się zbyt wiele dzieje w sferze życia kulturalnego. Stwierdzali 

też, że udział mieszkańców Warszawy 

w wydarzeniach kulturalnych nie jest duży. Na podstawie tych 

opinii może się zatem wydawać, że warszawiacy nie są „modelowymi” 

konsumentami usług i dóbr produkowanych przez 

firmy z sektora kreatywnego. 

Niektórzy respondenci, pytani o poziom zadowolenia 

z lokalizacji ich firmy w Warszawie i ewentualne plany jej przeniesienia 

w inne miejsce, przyznawali, że chcieliby przenieść 

się z Warszawy. Jednakże większość nigdy nie brała takiego 

rozwiązania w ogóle pod uwagę. Jeśli respondenci chcieli się 

przenieść, to przeważnie bliżej natury – w góry, nad morze, na 

Mazury. Większość z nich podkreślała jednak, że wiązałoby się 

26 27

to ze zmianą profilu działalności firmy. Tylko jedna osoba (fotograf) 

stwierdziła, że mogłaby wykonywać obecny zawód, mieszkając 

w dowolnym miejscu. Pojedyncze osoby mogłyby się 

przenieść do Krakowa lub Wrocławia, jedna osoba wyjechać 

za granicę. Jednakże taką diametralną zmianę uznają za mało 

opłacalną, ponieważ w nowym miejscu musieliby zaczynać 

wszystko od początku – nawiązywać kontakty, budować markę 

swojej firmy. Dodatkowo w Warszawie są związani więziami 

rodzinnymi, towarzyskimi, są „wrośnięci” w tę społeczność. 

Respondenci nie zawsze wiedzą, co to jest Urząd 

Miasta, o jakiego typu instytucję chodzi. Niejednokrotnie na 

pytanie o relacje z Urzędem Miasta czy też dzielnicy opowiadali 

o swoich doświadczeniach w kontakcie z Urzędem Pracy bądź 

Urzędem Skarbowym, uznając te instytucje za tożsame. Charakterystyczne 

są wypowiedzi: „My mamy potem niesmak, że 

idziemy do tego Urzędu Skarbowego i traktują nas jak jakichś 

tam złodziei i my mamy złe mniemanie po prostu o tych urzędach 

ogólnie – że tam jest za dużo ludzi zatrudnionych, ci 

ludzie nie są kompetentni”, „Wkurza mnie podejście Urzędu 

Skarbowego, bo oni nie traktują człowieka jak człowieka, ale 

jak NIP. Ci ludzie się nie uśmiechają. Przychodzi się i od razu 

mandat”. 

Kontakty z władzami miasta w przypadku większości 

respondentów ograniczały się do formalności związanych 

z rejestracją firmy – odwiedzenie różnych instytucji, wypełnienie 

formularzy, odczekanie określonego czasu. Dodatkowo 

w przypadku części respondentów, głównie architektów, fotografów, 

władze miasta występowały w roli klienta, zlecającego 

wykonanie określonych prac. Pojedyncze osoby rejestrowały 

służbowy samochód, próbowały wynająć lub wynajmowały 

lokal od miasta, czy też uczestniczyły w szkoleniach współfinansowanych 

przez władze miasta. 

Niektórzy respondenci kontaktowali się z władzami 

miasta w kwestii wydawania różnych pozwoleń niezbędnych 

im do pracy. Architekci z racji występowania o pozwolenia na 

budowę oraz potrzeby wglądu do planów zagospodarowania 

przestrzeni mieli częste kontakty z Urzędem Miasta. Narzekali, 

że niejednokrotnie uzyskanie szczegółowych informacji 

oraz pozwoleń trwa niezmiernie długo, o wiele dłużej niż 

w mniejszych miejscowościach. Producenci filmowi z kolei 

występują o zgodę na kręcenie zdjęć w danym miejscu w Warszawie. 

Przyznawali, że brak jest w Urzędzie Miasta organu 

odpowiedzialnego za zarządzanie przestrzenią publiczną 

w kontekście robienia zdjęć i kręcenia filmów w przestrzeni 

publicznej. Dodatkowo skarżyli się na fakt, że oczekiwanie na 

wydanie tych pozwoleń trwa bardzo długo, także w praktyce 

składają pisma z prośbą o wydanie pozwolenia, ale rozpoczynają 

kręcenie filmu bez uzyskanych pozwoleń, ponieważ nie 

mogą tak długo na nie czekać. Charakter tych doświadczeń 

oddają cytaty: „Urząd jest u nas po drugiej stronie barykady, 

tzn. oddajemy projekty do Urzędu i dostajemy pozwolenia na 

budowę i zawsze się dostanie te pozwolenia, ale czasami jest 

to okupione długą drogą, z jakichś nie do końca racjonalnych 

powodów. A jak czekamy, to inwestor nam nie płaci” „Przepisy 

są niestety często mało spójne i czasami projekt utyka w urzędzie, 

bo jest np. jakaś niezgodność interpretacji urzędnika”. 

W ocenach kontaktów z Urzędem Miasta dużą rolę 

odegrał czas, kiedy te kontakty miały miejsce. Respondenci, 

którzy w ostatnim czasie założyli firmę (ostatnie 5 lat), pozytywnie 

oceniali współpracę z Urzędem Miasta. Ich zdaniem 

obsługujący ich urzędnicy byli życzliwi, pomocni i kompetentni. 

Natomiast osoby, które zakładały działalność gospodarczą 

dawniej (co najmniej 8-10 lat temu), kreśliły stereotypowy 

obraz sposobu obsługi petentów w urzędach – długie 

kolejki, niesympatyczni urzędnicy, których decyzja zależy od 

humoru, jaki mają danego dnia. Opinie były zróżnicowane, 

ale generalnie przeważały te pozytywne: „Jestem zadowolona, 

jak jest miły urzędnik i nie goni i nie mówi, że teraz nie przyjmuje 

interesantów”, „Nie wspominam zbyt miło. Urzędnicy 

starej daty czują się panami sytuacji i nie postrzegają zbyt 

miło swojej pracy jako pomoc tym przedsiębiorcom, obywatelom, 

bo oni są dla nas i za nasze pieniądze”, „Bardzo sympatycznie, 

kulturalnie, byłem pozytywnie zdziwiony łatwością, 

szybkością założenia działalności gospodarczej”, „Nie 

miałem z tym urzędem [na Białołęce] żadnych problemów, 

wręcz byłem zdziwiony obsługą in plus, jeśli chodzi o to, jak 

na standardy urzędowe, to są dość wysokie”, „Ten Urząd jest 

dobrze zorganizowany, przyjemnie tam się załatwia sprawy, 

nawet dostałam sms-a, że już jest wszystko gotowe, raz też 

28 29

próbowałam coś załatwić przez Internet, i powiem szczerze, 

byłam zaskoczona tą nowoczesnością”. 

Co do sposobu obsługi przez Urząd Miasta respondenci 

bardzo pozytywnie ocenili wszelkie udogodnienia 

polegające na możliwości załatwienia spraw urzędowych za 

pośrednictwem Internetu – wypełnienie wniosku, założenie 

firmy itp. Zwrócili na to uwagę i najczęściej z tego korzystali 

ludzie młodzi, a pod względem branży – informatycy. To 

właśnie ich zdaniem serwis internetowy służący do zakładania 

firmy, istniejący już kilka lat, był dobrze skonstruowanym 

i bardzo przydatnym narzędziem. Dodatkowo bardzo pozytywnie 

ocenili ułatwienia związane z wprowadzeniem obsługi 

przez Internet, takich jak: możliwość pobrania „numerka” 

do kolejki za pośrednictwem Internetu oraz zapisania się na 

wizytę w Urzędzie na określony dzień i godzinę. 

Pojedyncze osoby negatywnie odniosły się do wprowadzenia 

tzw. „jednego okienka”. Ich zdaniem po pierwsze wydłużyło 

to znacznie czas oczekiwania na odpowiedź, ponieważ 

teraz to nie petent, ale urzędnicy między sobą przekazują sobie 

formularze i dokumenty, co wydłuża ten proces (urzędnikom 

mniej niż obywatelowi zależy na szybkim załatwieniu sprawy). 

Dodatkowo wraz z jego wprowadzeniem zlikwidowano sprawnie 

działający system rejestracji firmy przez Internet, nad czym 

bardzo ubolewał jeden z respondentów: „Ta nowa forma, to 

jedno okienko, to podobno tragedia jest; wcześniej oblatanie 

tych urzędów to zajmowało góra miesiąc, a teraz można i dwa 

miesiące czekać, bo to urzędnicy między sobą przesyłają” 

ocena wsparcia działalności sektora 

kreatywnego przez Urzędu Miasta 

Zdecydowana większość respondentów nie zauważyła 

jednak żadnego głębszego zainteresowania działalnością 

firm ze strony Urzędu Miasta. Nie proponowano im ani 

wsparcia finansowego, ani możliwości wzięcia udziału w projektach 

współfinansowanych ze środków funduszu europejskiego. 

Nie otrzymywali również informacji o szkoleniach. 

Zdaniem respondentów brak jest w Urzędzie Miasta osoby, 

która analizowałaby potrzeby firm, profil ich działalności, 

a następnie na tej podstawie wychodziłaby z konkretną ofertą. 

Zdaniem respondentów władze miasta mobilizują się szczególnie 

w okresie przedwyborczym – wówczas zwracają większą 

uwagę na swoich potencjalnych wyborców i ich potrzeby. 

Wyrażane opnie były bardzo krytyczne: „Ciągle się niby coś 

słyszy, że Warszawa, Warszawa… ale to jest bzdurne. [...] Nie 

znam przykładu, żeby miasto jakkolwiek pomogło przedsiębiorcom”, 

„Miasto nie zachęca w żaden sposób, żeby tutaj 

być, żeby być tu zarejestrowanym. W żaden sposób nie istnieje 

w życiu firmy”, „Obserwuję w małych miastach, że 

pomoc dla artystów jest dużo większa”. 

Pod względem wsparcia udzielanego małym i średnim 

przedsiębiorstwom bardziej pozytywnie ocenione zostały 

Urząd Pracy oraz Krajowa Izba Gospodarcza, z których projektów 

i wsparcia finansowego korzystała część respondentów 

(szkolenia, dotacje itp.). „Firma będzie korzystać ze szkolenia 

«Inwestycja w kreatywności», jeśli chodzi o fundusze 

UE. Jednak trudno mi się tu dopatrzyć inwencji ratusza w tej 

kwestii”. 

Większość respondentów do tej pory nie szukała 

aktywnie wsparcia ze strony miasta. Działo się tak z kilku 

powodów: 

1. Część z nich afirmowała ideę wolnego rynku i w konsekwencji 

uważała, że muszą sobie sami poradzić, bez pomocy ze 

strony władz. Osoby te za idealną uważały sytuację, gdy władza 

nie przeszkadza im w prowadzeniu działalności: „Niech 

oni swoją robotę robią, niech nie będzie błędnych decyzji, 

a niech mi już nie pomagają. Już sobie sama pomogę, jak oni 

nie będą mi przeszkadzać”, „Niech nie przeszkadzają, to już 

będzie pomoc”, „Najważniejsze, żeby państwo nie przeszkadzało 

w prowadzeniu działalności”. 

2. Niektórzy nie wierzyli w realną możliwość otrzymania takiego 

30 31

wsparcia: „Ja jakoś nie bardzo w takie rzeczy wierzę, że 

mogłabym coś dostać”, „Być może gdybym sama próbowała… 

ale ja mało liczę na to, że można coś dostać za darmo”, „Nigdy 

nie myślałem, że miasto mogłoby mi w czymś pomóc, ale też 

mi za bardzo nie przeszkadza”, „Wsparcie jest udzielane, jak 

widzę po różnych firmach, po znajomości. Jest taka opinia 

wśród moich kolegów, że wsparcie dostają po znajomości”. 

3. W momencie kiedy właściciele potrzebowali największego 

wsparcia, czyli podczas zakładania firmy, nie było takich możliwości 

– nie mogli korzystać z funduszy unijnych. Natomiast 

obecnie nie ma takiej potrzeby, ponieważ nie potrzebują więcej 

inwestować w swoją firmę, posiadają już niezbędne im do 

pracy rzeczy. 

4. Niektórzy obawiali się formalności związanych z ubieganiem 

się o fundusze unijne, a także późniejszymi ich rozliczeniami 

(rozliczenie odbywa się po wydaniu pieniędzy – stąd obawa, 

że pewne wydatki mogą zostać zakwestionowane, a w konsekwencji 

zainwestowane pieniądze nie zostaną zwrócone). 

Dodatkowo przy występowaniu o fundusze unijne istnieje 

konieczność wniesienia minimum 50% wkładu własnego, 

na co niejednokrotnie firmy nie stać. Formalności i procedury 

wydają się według respondentów poważną barierą: „Jest 

cały czas ta bariera psychologiczna. Procedura wydaje się tak 

skomplikowana, trudna i odległa, że ludzie się do tego zniechęcają, 

zanim się do tego dotkną i ja jestem jednym z nich” 

„Być może są takie programy, aczkolwiek są na tyle zagmatwane, 

skomplikowane, że potrzebni są eksperci, którzy 

bardzo precyzyjnie rozpiszą biznesplany i w jakiś sposób te 

pieniądze uda się dostać, ale też tylko częściowo, chyba 50% 

trzeba mieć swojego wkładu”. 

5. Część respondentów w ogóle nie potrafiła sobie wyobrazić, 

jakiego rodzaju wsparcie mogłoby to być: „To jest właściwie 

ciężko jakoś pomagać. No, bo co… można się postarać 

o jakieś dofinansowania, żeby sprzęt kupić [...]. Klienta też 

za mnie nie pozyska miasto, więc tak naprawdę, trudno mi 

powiedzieć co”, „Trudno mi sobie wyobrazić dziedziny, jakie to 

mogłyby być, w których miasto mogłoby mi pomóc”. 

Większość respondentów do tej pory nie szukała 

aktywnie wsparcia ze strony miasta. Działo się tak z kilku 

powodów:Niektórzy respondenci przyznali, że choć jeszcze 

nie szukali informacji na ten temat, to chcieliby otrzymać 

pomoc ze strony władz miasta. Nie wiedzą jednak dokładnie, 

do kogo mają się w tej sprawie zwrócić. Brak jest ich zdaniem 

klarownych informacji przekazywanych firmom, zarówno 

poprzez punkty informacyjne, doradców, broszury czy e-maile. 

Zdaniem respondentów to właściciele, jeśli są zainteresowani 

uzyskaniem wsparcia, muszą sami szukać wszelkich 

informacji na ten temat, ponieważ ona do nich nie dociera: 

„Myślałem niedawno o skorzystaniu z funduszu na rozwój, 

natomiast wiem, że dużo łatwiej jest firmom nowo powstałym, 

dlatego nie wiem, czy ja w ogóle dostanę takie dotacje”, 

„Ja bym z chęcią skorzystał z takiego wsparcia, ale nie mam 

żadnej informacji, jak to zrobić. Na stronie urzędu nie ma nic 

takiego”, „Ewentualne dofinansowanie. W tej chwili nie chcę 

inwestować, ale gdybym chciał, to mogłaby to być jakaś forma 

pomocy. [...] Aby wynająć jakieś miejsce, zakupić jakiś sprzęt”, 

„Tam się tylko wypełnia papiery, przekazuje dalej. [...] Chyba 

nie ma takiej osoby, by analizowała składane wnioski o rejestrację 

firmy, żeby była ze strony urzędu taka inicjatywa i żeby 

urząd chciał komuś pomóc. Raczej czeka na tych, co sami 

mają taką inicjatywę, będą się o nią dobijać”. 

Możliwe wsparcie ze strony Urzędu Miasta respondenci 

przeważnie kojarzyli z pomocą finansową, a także funduszami 

europejskimi. Ich zdaniem miasto ma jednak ważniejsze 

i pilniejsze wydatki, takie jak np. budowa dróg, aniżeli 

pomoc przedsiębiorcom, także tym działającym w sferze kultury, 

która zawsze jest pokrzywdzona przy rozdziale budżetu. 

Z tych powodów respondenci upatrywali źródła takiej pomocy 

przede wszystkim w funduszach europejskich. „Nie widzimy 

tego zainteresowania; nie mają pieniędzy na kulturę, są bardzo 

ograniczeni; trzeba dbać o własny interes samemu”, 

„Z urzędu nie mamy szans na żadne wsparcie. Mamy drogi do 

naprawienia, więc nie da rady, nie da rady – trzeba poczekać 

kilka lat”. 

Zdania respondentów na temat wsparcia finansowego 

ze strony Urzędu Miasta były jednak bardzo podzielone. 

Jedni uważali, że im się ono należy, ponieważ pracują 

32 33

tu, płacą podatki, zatrudniają warszawiaków, promują miasto. 

Drudzy wyznawali zasady wolnego rynku, uważając, że 

muszą sobie sami radzić. „Miasto powinno docenić, [...] że 

coraz więcej ludzi ośmiela się założyć działalność gospodarczą” 

(fotograf); „Jeśli płacę podatki niemałe w Warszawie, to 

myślę, że można by się mną zainteresować”. 

Duża część respondentów przeciwna była jednak 

„rozdawnictwu pieniędzy”, ten mechanizm kojarzył im się 

z czasami socjalizmu. Dodatkowo byli oni zwolennikami 

wolnego rynku; twierdzili, że firmy muszą sobie same radzić 

i raczej nie powinny korzystać ze wsparcia państwa. „Takie 

przypadki powinny być rozpatrywane indywidualnie, tak jak 

to robią banki udzielające kredyt: kiedy firma dobrze rokuje 

na przyszłość, ma dobry biznesplan, jest szansa, że te pieniądze 

po prostu się zwrócą; [...] ale ja bym oszczędzał pieniądze 

publiczne generalnie” „Fajne są te środki na uruchomienie, 

to jest miło, natomiast nie lubię socjalistycznego podejścia, 

że ktoś mi pomaga” „Staram się unikać, nie interesują mnie 

żadne dotacje UE ani takie rzeczy, bo dla mnie rozdawnictwo 

pieniędzy jest złym pomysłem”. 

Respondenci najbardziej pozytywnie odnosili się do 

idei niematerialnego wsparcia ze strony Urzędu Miasta, np. przy 

wypełnieniu wniosków, formularzy, czyli przeprowadzeniu przez 

gąszcz różnego typu formalności. „Fundusze unijne gdzieś tam 

są, o tym miasto nie decydowało. Jeślibym chciał skorzystać, to 

bardzo bym się ucieszył, jeśli miasto chciałoby mi dostarczyć 

pomocy formalno-logistyczno-organizacyjnej”, „Jeżeliby były 

wdrażane jakieś programy, które umożliwiają jakąś pomoc, niekoniecznie 

dofinansowania, ale jakąś pomoc, doinformowanie, 

szkolenia, to nie miałbym nic przeciwko, żeby informacje o tego 

typu działalności do mnie docierały” (informatyk). 

Potrzeby i oczekiwania właścicieli 

firm 

Zapytani o najważniejsze potrzeby, respondenci 

wskazywali dostępność środków finansowych przede wszystkim 

w momencie zakładania działalności, środki „na starcie”. 

Wkład, jaki trzeba wnieść, rozpoczynając działalność, zależy od 

specyfiki danej branży. Niektórzy respondenci zwrócili również 

uwagę na potrzebę pomocy finansowej na dalszych etapach 

prowadzenia firmy – na nowe inwestycje, w sytuacjach zmiany 

profilu działalności firmy, ale także w sytuacjach losowych, np. 

powrót do pracy po chorobie właściciela, a w konsekwencji po 

pewnym okresie zawieszenia działalności firmy. 

Respondenci potrzebują także przejrzystych i dobrze 

dostępnych informacji na temat możliwego wsparcia, dofinansowania. 

Niektórzy z nich przyznawali, że chcieliby korzystać 

z pomocy ze strony władz miasta, ale nie wiedzą, gdzie mają jej 

szukać. Właściciele do prowadzenia swojej działalności i rozwoju 

firmy potrzebują przede wszystkim jak największej liczby 

zleceń, zamówień, klientów, tak aby ich firma mogła funkcjonować. 

Dodatkowo w celu efektywnego pozyskiwania klientów 

firmy muszą się reklamować. Reklama jest tym, na co nie 

wszystkich stać, a z pewnością jest potrzebna. Respondenci 

wskazywali również na brak odpowiedniego systemu informacji 

dotyczącego prowadzenia działalności gospodarczej. Przyznawali, 

że w momencie zakładania firmy nie posiadali bądź 

posiadali zbyt mało informacji na temat kwestii prawnych 

i księgowych związanych z prowadzeniem własnej działalności 

gospodarczej. Ich zdaniem wysoce przydatne byłyby wykłady 

i szkolenia z tego zakresu, także w trakcie prowadzenia firmy. 

Poza tym istnieje potrzeba dalszego rozwoju usług internetowych 

– e-administracji. Respondenci chcieliby mieć możliwość 

jak najwięcej spraw załatwić za pośrednictwem Internetu, 

dzięki czemu mogliby oszczędzić bardzo dużo czasu. 

Część badanych stwierdziła, że istnieje wiele potrzeb 

związanych z ich działalnością, ale dla sukcesu firmy najważniejsza 

jest własna, wewnętrzna motywacja do prowadzenia 

działania, wsparcie ze strony miasta może być tylko przydatnym 

dodatkiem. Każdy musi / powinien poradzić sobie sam, 

jego osiągnięcia zależą od jego własnej pracy: „Sektor może 

się rozwijać bez wsparcia władz miasta, gdy gospodarka ruszy, 

to będą chętni, aby inwestować w mieszkania i biurowce, 

centra handlowe”. 

Respondenci spytani o konkretne oczekiwania dotyczące 

wsparcia miasta dla ich firm / sektora kreatywnego, 

wskazywali następujące działania: 

34 35

1. Działalność informacyjna: respondenci chcieliby, aby Urząd 

Miasta był źródłem rzetelnych informacji na temat zasad prowadzenia 

własnej firmy, a także specyfiki Warszawy jako miejsca 

prowadzenia interesów. W związku z tym chcieliby otrzymywać 

od miasta informacje na temat zapotrzebowania na 

firmy w danej branży, o danej specjalizacji. Ich zdaniem władze 

miasta powinny przeprowadzać badania rynku dotyczące 

obecnego zapotrzebowania, jak i w celu przewidzenia przyszłych 

trendów rynkowych. Na tej podstawie chcieliby decydować 

o ewentualnym rozpoczęciu działalności oraz o wyborze 

branży. 

2. Wsparcie finansowe: pomoc finansowa w postaci tzw. 

„pakietu startowego”, rozumianego jako określona kwota przyznawana 

firmom na początku działalności, przeznaczana na 

pierwsze, niezbędne wydatki, np. na zakup urządzeń. Pozytywnie 

oceniali również koncepcję ulg finansowych oferowanych 

na początku działalności firmy, np. w postaci ulg 

podatkowych polegających na zakupie potrzebnych do pracy 

urządzeń zamiast płacenia części podatków, preferencyjnych 

stawek czynszu czy czasowego zmniejszenia wysokości składek 

ZUS, odroczenia ich płatności w czasie. Zdaniem respondentów 

pomoc taka powinna być przyznawana na podstawie 

przedstawionych biznesplanów, po zweryfikowaniu szans 

ich powodzenia i ocenie projektu: „Obciążenia ZUS-owskie 

itd., powinny być takie sytuacje, że jak firma powstaje, to ma 

odłożone pewne płatności, aż ona jakoś okrzepnie”, „Ta ulga 

podatkowa mogłaby być nie wprost, ale np. że zamiast płacić 

podatek, można kupić za to jakiś sprzęt do firmy, wyposażenie, 

maszyny”. 

3. Wsparcie finansowe na dalszych etapach rozwoju firmy: 

badani dodatkowo chcieliby, aby wsparcie było przyznawane 

nie tylko dopiero otwieranym firmom, ale także już istniejącym 

na rynku. Ich zdaniem na ten cel powinny być przeznaczane 

pieniądze z funduszy europejskich. Takie wsparcie 

powinno służyć firmom, które nagle znalazły się w złej sytuacji 

finansowej, np. z powodu kryzysu finansowego czy sytuacji 

losowych, takich jak choroba właściciela firmy. Dodatkowo 

wsparcie powinno być przeznaczane na rozszerzenie 

działalności firmy. „Powinny się pojawiać większe ulgi dla 

firm, szczególnie małych, bo te firmy najszybciej będą padać, 

najszybciej odczuwają ten kryzys”. 

4. Wsparcie logistyczne: wszyscy respondenci podzielali obawy 

przed wypełnianiem formularzy, dużą ilością formalności 

koniecznych do spełnienia przy występowaniu o fundusze 

unijne. Oczekiwali więc stworzenia punktów konsultacyjnych, 

w których pracowaliby kompetentni doradcy, służący 

pomocą przy wypełnieniu wniosku. Informacje powinny być 

również zamieszczone na stronie internetowej albo wysyłane 

pocztą elektroniczną, tak aby był do nich jak najłatwiejszy 

dostęp. Informacje powinny być czytelne, napisane prostym, 

przystępnym językiem. „Jakiś taki punkt, w którym mógłbym 

się dowiedzieć, pomogliby, pozbierali papiery, coś poradzili; ja 

nie mówię, żeby wszystko zrobili za mnie, ale jak ja nie mam 

dużej wiedzy na ten temat, bo po co mi, to fajnie, żeby ktoś 

tam się tym zajął”, „Jesteś przedsiębiorczy – to ci podpowiadamy; 

muszą być takie poradnie, co potrzebne jest miastu, 

w jakich dziedzinach. [...] Ludzie po omacku szukają, za co 

się wziąć, to wszystko jest na czują. Jest dużo firm doradczych, 

ale one chcą za to zapłaty. Miasto powinno wprost 

oferować, że jeżeli taki interes, to jest jakaś pomoc, chociażby 

odwlec pewne płatności na początku”. 

5. Wsparcie poprzez szkolenia: poza wsparciem finansowym 

respondenci bardzo pozytywnie wypowiadali się o różnego 

rodzaju szkoleniach współfinansowanych przez władze miasta. 

Powinny one przede wszystkim dostarczać informacji 

na temat zasad prowadzenia firmy, kwestii prawnych i finansowych 

z tym związanych, a także obejmować swoją tematyką 

źródła informacji na temat dofinansowań, adresy stron 

internetowych instytucji pomocnych przy prowadzeniu 

firmy. Takie informacje powinny być przekazywane zarówno 

na szkoleniach, jak i zamieszczane na stronach internetowych 

czy w specjalnych broszurach informacyjnych. Jest 

to o tyle ważne, że respondenci przyznawali, że zakładając 

firmę, często nie posiadali dużo wiedzy na temat prowadzenia 

firmy, kwestii związanych z rachunkowością, finansami, prawem. 

Mimo że z czasem zdobyli te informacje, to nadal nie 

czują się w 100% pewnie, czy robią wszystko w pełni zgodnie 

z przepisami. Duża część respondentów założyła bowiem 

firmę niejako z konieczności, a nie z własnej woli. Dodatkowo 

36 37

adani chcieliby wziąć udział w szkoleniach specjalistycznych 

związanych z tematyką ich branży, a także w programach edukacyjnych, 

np. bezpłatnych lekcjach angielskiego. Respondenci 

narzekali jednak bardzo na liczbę wymogów formalnych 

koniecznych do spełnienia przez osoby chcące wziąć 

udział w szkoleniach lub ubiegające się o fundusze unijne. To 

powinno się zmienić. 

6. Wsparcie przez zamówienia – miasto klientem: respondenci 

chcieliby, aby miasto było zleceniodawcą / zakupującym 

produkty i usługi. Jak twierdzą, miasto może i powinno 

być zleceniodawcą dla niektórych branż, takich jak architektoniczna, 

fotograficzna, muzyczna czy wydawnicza. W przypadku 

architektów mogłyby to być zamówienia na realizację 

planów zagospodarowania przestrzeni. Dodatkowo respondenci 

zwracali uwagę na fakt, że małe firmy architektoniczne 

nie mogą sobie pozwolić na stawanie w konkursach, przygotowywanie 

projektów, kiedy nie mają gwarancji otrzymania 

wynagrodzenia. Natomiast fotografowie chcieliby, aby 

miasto inwestowało w profesjonalną obsługę fotograficzną 

wydarzeń mających miejsce w stolicy. Ich zdaniem nadaje to 

wyższą rangę wydarzeniu, a także przyczynia się do promocji 

Warszawy (materiał może być bowiem potem wykorzystywany 

w działaniach reklamowych). Zatrudnianie artystów 

działających na terenie Warszawy jest dla nich zarazem źródłem 

dochodów, jak i promocją. Jest to również pewna forma 

wsparcia psychologicznego – docenienie ich pracy na forum 

społecznym (wielu respondentów, głównie architektów i fotografów, 

podkreślało, że czują się niedoceniani). Dodatkowo 

współpraca z takimi artystami daje rozgłos miastu i pozytywnie 

wpływa na jego wizerunek. 

7. Wsparcie przez politykę czynszów / opłat – dostępność 

lokali: respondenci chcieliby mieć również możliwość wynajęcia 

po preferencyjnej cenie lokali od miasta na prowadzenie 

działalności. Miejsca, w których zlokalizowane byłyby 

siedziby firm, mogłyby stać się przestrzenią zabawy, nauki, 

a także rozwoju artystycznego różnych osób, w tym dzieci, 

oraz galerią dla ich twórczości. Jedna respondentka próbowała 

wynająć taką przestrzeń od miasta, niestety okazało się 

to bardzo trudne. Urząd dzielnicy, w której chciała wynająć 

lokal, posiadał niewielką wiedzę na temat oferowanych przez 

siebie przestrzeni – ich stanu używalności, dostępnych udogodnień 

czy stanu prawnego. „Władze miasta mogłyby mi użyczyć 

na dobrych zasadach lokal, żebym mogła np. otworzyć 

księgarnię”. 

8. Tworzenie przyjaznego klimatu dla kreatywnych – podejście 

i obsługa w urzędzie: respondenci oczekują od urzędników 

miłej, życzliwej, fachowej obsługi, ale jednocześnie 

zauważyli zmiany w sposobie zachowania urzędników – jest 

ona na wyższym poziomie niż kilka lat temu. Chcieliby, aby 

miasto bardziej się nimi interesowało, doceniało ich działania, 

np. firmy z długą tradycją na rynku lokalnym mogłyby być 

używane przez miasto jako „wizytówki”. Chcieliby, aby osoby 

przyczyniające się do rozwoju miasta były szczególnie promowane, 

na przykład poprzez organizowanie wystaw ich prac czy 

stworzenie artystycznego expo, na którym pokazywane byłyby 

prace różnych artystów. Tego typu przedsięwzięcia byłyby 

dodatkowo darmową reklamą dla przedstawicieli firm. Chcieliby 

również, by miasto zapewniło im darmową reklamę na 

stronach miasta – byłoby to „pokazanie ludzi, którzy chcą coś 

do tego miasta wnieść” 

Respondenci z wydawnictw tradycyjnych oraz 

muzycznych, a także muzycy kładli nacisk na ogólne promowanie 

kultury (w tym kultury wysokiej) wśród warszawiaków. 

Widzą w tym bowiem dużą rolę miasta, które mogłoby promować 

czytelnictwo czy chodzenie na wystawy. Dodatkowo 

w Urzędzie Miasta powinno ich zdaniem powstać centrum 

informacji na temat wydarzeń kulturalnych stolicy. Niektórzy 

respondenci oczekiwaliby dofinansowania kultury przez władze 

miasta i państwa, np. poprzez zniesienie podatku VAT na 

książki, co obniżyłoby ich cenę, a w konsekwencji wpłynęło 

na zwiększenie sprzedaży i czytelnictwa. 

Pozostałe oczekiwania formułowane przez respondentów 

dotyczą rozwiązywania problemów, które dotyczą, 

jak wspomniano wyżej, także innych mieszkańców i użytkowników 

miasta: komunikacja i transport publiczny – 

budowa i poprawa jakości już istniejących dróg i ulic, budowa 

obwodnicy, kolejnych linii metra. Znaczącą wadą Warszawy, 

uniemożliwiającą sprawne prowadzenie firmy, są bowiem 

korki, a także problemy z parkowaniem. Zdaniem badanych 

powinna się także zwiększyć liczba miejsc parkingowych. 

38 39

Sytuacja ta dotyczy przede wszystkim obszarów na granicy 

strefy płatnego parkowania. „Mogę zostawić auto na parkingu 

i pojechać metrem, ale ta jedna nitka metra nic nie daje”, 

„Znaczna część mieszkańców to nie są osoby, które wychodzą 

rano i spędzają cały dzień w jednym miejscu, ale przemieszczają 

się po mieście”, „Chciałbym, żeby fotoreporterzy 

pracujący w mieście, tak jak to jest w innych miastach, żeby 

fotografowie funkcjonujący w mieście, które na co dzień jest 

miejscem ich pracy, mogli parkować w miejscach do tego 

przeznaczonych, ale żeby z racji wykonywanego zawodu nie 

ponosili dodatkowych opłat. Żeby mieli karnet, taki jaki się 

ma, jeśli się mieszka w strefie płatnego parkowania, służbowy, 

za który jakieś tam pieniądze płaci się w skali roku”. 

Badani przyznawali, że ich firmy mają charakter bardzo 

mobilny, nie mają konkretnej siedziby i że często podróżują 

po mieście. Dlatego bardzo zależałoby im na ułatwieniu 

zakupu samochodu, np. poprzez wprowadzenie możliwości 

odliczenia podatku VAT od samochodu służbowego, niebędącego 

ciężarówką. 

Respondenci zaproponowali rozwiązanie finansowe 

związane z parkowaniem – możliwość wykupienia rocznej 

karty abonamentowej na parkowanie w całym mieście. Ułatwiłoby 

to i obniżyło koszty parkowania w przypadku osób, 

które często poruszają się samochodem i są zmuszone korzystać 

z miejsc parkingowych w strefie płatnego parkowania. 

Dodatkowo taki abonament na parkowanie powinien być 

dostępny dla osób, których siedziba firmy znajduje się poza 

miejscem zamieszkania, przez co osoby te są zmuszone do 

regularnego korzystania z płatnych parkingów. Zwracali oni 

również uwagę na lokalizację swojej firmy i związane z tym 

korzyści dla miasta – zatrudniają mieszkańców Warszawy, 

współpracują z firmami tu zlokalizowanymi, a czasami (jak 

np. w przypadku producentów filmowych czy fotografów) 

promują także wizerunek miasta. W związku z tym chcieliby 

otrzymywać ulgi, np. z funduszy regionalnych za wkład w rozwój 

Warszawy i Mazowsza. 

Dodatkowo pojedyncze osoby wspominały o potrzebie 

wprowadzenia hot spotów zlokalizowanych w różnych 

miejscach, umożliwiających elektroniczny kontakt z klientem, 

nieograniczony przemieszczaniem się po mieście. Niektórzy 

chcieliby stworzyć platformę wymiany wiedzy i doświadczeń 

między przedstawicielami tej samej branży, ułatwiających 

kontakty między nimi. Dodatkowo mogłaby powstać 

baza firm działających w danej branży na określonym terenie. 

Pozwoliłoby to łatwiej wyszukiwać klientom potencjalnych 

kontrahentów. 

Polityka wsparcia rozwoju sektora 

kreatywnego 

Polityka wsparcia rozwoju sektora kreatywnego jest 

polityką wielowymiarową i wielowątkową. Wydaje się, że 

podobnie jak ze wspieraniem „konkurencyjności” trudno jest 

wskazać jedną czy kilka dziedzin, od których wsparcia zależeć 

będzie kondycja sektora kreatywnego. 

Władze Warszawy prowadzają wiele działań, które 

można zaliczyć do działań wspierających rozwój sektora kreatywnego 

(działania Biura Edukacji, Biura Kultury, Biura 

Funduszy Europejskich, Biura Obsługi Inwestorów, Biura 

Gospodarki Nieruchomościami i innych). Podobne działania 

podejmują władze dzielnic w ramach programów rewitalizacji 

czy programów wspierania kultury (np. historia siedziby dla 

Sinfonia Varsovia doprowadzona do pomyślnego finału dzięki 

decyzji Rady Miasta o zakupie na siedzibę orkiestry Instytutu 

Weterynarii czy koncentracja instytucji artystycznych na Pradze 

Południe przy ulicy Lubelskiej). Wydaje się, że głównym 

problemem jest koordynacja poczynań oraz osadzenie programów 

i projektów w kontekście długoterminowej polityki rozwoju 

przestrzennego i gospodarczego. Dla skutecznego wsparcia 

rozwoju sektora kreatywnego niezbędne jest też tworzenie 

dobrych relacji z partnerami społecznymi, których znaczenie 

trudno przecenić. 

40 41

Wnioski 

• Poziom postrzeganego wkładu w gospodarkę / ekonomikę 

kraju czy miasta – przedstawiciele niektórych 

branż, takich jak np. architektura, informatyka, 

reklama, mają świadomość wysokiego znaczenia 

swojej działalności dla ogólnego rozwoju ekonomicznego 

kraju i miasta, w którym działają. Natomiast 

właściciele firm z branży poligraficznej, muzycznej, 

wydawniczej, produkcji filmowej czy rękodzieła uważają, 

że jedynie w małym stopniu przyczyniają się do 

wzrostu ogólnej ekonomiki. Przedsiębiorcy działający 

w branży muzycznej, wydawniczej, filmowej i rękodzielniczej 

przyczyniają się natomiast do rozwoju 

kulturalnego i intelektualnego społeczeństwa, budowania 

zaplecza kulturalnego zarówno ogólnonarodowego, 

jak i poszczególnych miast, na terenie których 

działają. 

• Kondycja finansowa – badane firmy przedstawiają 

odmienną sytuację finansową. Część z nich (raczej 

niewielka, około 20%) prosperuje całkiem dobrze, 

przynosząc stabilne, satysfakcjonujące dochody; 

druga grupa to firmy, które borykają się z problemami 

(cyklicznie bądź w ciągu ostatniego roku, 

około 70%) i ostatnia grupa – firmy funkcjonujące 

bardzo słabo (około 10%), które można traktować 

jedynie jako dodatkowe źródło finansów. Same 

w sobie nie dają poczucia bezpieczeństwa. 

Cechami wspólnymi dla firm jest natomiast: 

• Pewna ogólna struktura funkcjonowania na rynku 

– w każdej branży funkcjonują zarówno firmy duże, 

średnie, jak i małe, których jest najwięcej na rynku. 

W branży reklamowej, wydawniczej (muzyczna) 

i informatycznej istotną rolę odgrywają zachodnie 

koncerny; w pozostałych przypadkach dominuje 

kapitał polski. W każdym sektorze wyczuwalna jest 

konkurencja. 

• Powody zakładania działalności gospodarczej – są 

bardzo indywidualne, wyrastające z potrzeby realizowania 

życiowych pasji, zainteresowań, hobby (np. 

muzyka, fotografia, rękodzieło, produkcja filmowa, 

architektura) albo z chęci swobody działania i uniezależnienia 

się od woli przełożonego (czasami dojrzewa 

się do tego po latach pracy u kogoś, a czasami 

już na początku drogi zawodowej ma się tę 

świadomość). 

• Sposób myślenia o swojej firmie – zdecydowana 

większość właścicieli jest skoncentrowana wyłącznie 

na własnej firmie i wszelkich działaniach z nią 

związanych; bardzo rzadko analizują głębiej sytuację 

rynkową, konkurencję czy wkład ich biznesu 

w ekonomikę kraju / miasta. Najistotniejsze jest dla 

nich funkcjonowanie samej firmy i jej przyszłość, 

zapewnienie sobie i swoim bliskim stabilności oraz 

bezpieczeństwa finansowego (dla większości z nich 

to bowiem jedyne źródło dochodów). 

Warszawa to zdaniem badanych najlepsze miejsce 

w Polsce do prowadzenia biznesu, ma więcej zalet niż wad. 

Koncentrując różne branże, oferuje szersze możliwości działania 

i rozwoju dla firm oraz prywatnych osób. Każdy, kto chce 

odnieść „prawdziwy sukces”, powinien zacząć w Warszawie. 

Należy się jednocześnie liczyć 

z pewnymi kosztami funkcjonowania w tym mieście. 

Kontakty z Urzędem Miasta w przypadku większości 

badanych firm sprowadzały się wyłącznie do wypełniania 

formularzy podczas rejestracji firmy oraz podczas zmiany 

profilu działalności firmy. Dodatkowo w przypadku części 

badanych Urząd Miasta był niekiedy zleceniodawcą. Władze 

miasta nie proponowały żadnej z firm wsparcia finansowego 

bądź merytorycznego, np. przy wypełnianiu wniosków o dotacje 

z funduszy europejskich. Część respondentów pozytywnie 

oceniała tak znikomą liczbę kontaktów z urzędami, uważając, 

że dzięki temu dystansowi mogą swobodnie pracować, nie są 

42 43

ograniczani i nazbyt kontrolowani przez władzę. Niektórzy 

jednak chcieliby otrzymywać wsparcie ze strony Urzędu Miasta, 

ale nie wiedzą, gdzie należy się w tym celu udać, gdzie 

szukać takiej pomocy. Nie do końca też wierzą w kompetencje 

i zaangażowanie urzędników. 

Same kontakty z władzami miasta respondenci 

oceniali pozytywnie – zauważyli znaczącą zmianę w sposobie 

obsługi i stosunku do petentów; szczególnie podobała się 

możliwość załatwiania wielu spraw za pośrednictwem Internetu 

czy pobrania elektronicznego numerka i zapisywania 

się na wizytę w urzędzie na określony dzień i godzinę (co 

z pewnością bardzo skraca czas poświęcany na załatwianie 

formalności). 

Dotychczasowe działania Urzędu Miasta na polu 

wsparcia właścicieli firm są mało widoczne w przestrzeni społecznej. 

Brak widoczności wpływa na wizerunek urzędu – na 

zasadzie „skoro nie słychać o tym, to znaczy, że nic się nie 

dzieje”. Warto rozważyć zatem zwiększenie skali komunikacji 

i wykorzystanie różnych kanałów dotarcia: billboardy, reklama 

w mediach, np. TVN Warszawa, prasa codzienna, Internet, 

który umożliwia działania o charakterze spersonalizowanym – 

bezpośrednie wysyłanie maili w postaci newsletterów do właścicieli; 

darmowe broszury w urzędach miasta, pracy, gmin. 

Oczekiwania właścicieli firm – co należy koniecznie 

wziąć pod uwagę, tworząc plany i programy wsparcia sektora 

kreatywnego? 

• Wsparcie finansowe: 

i) dotacje dla nowo otwieranych firm w postaci 

specjalnych kwot, które mogłyby zainwestować 

w potrzebny sprzęt (komputery, telefony) lub 

ulgi finansowe (podatek, ZUS), 

ii) dotacje dla już funkcjonujących na rynku firm 

na dalszy rozwój działalności, zmianę profilu 

czy jako pomoc w sytuacjach kryzysowych, np. 

w okresie choroby właściciela firmy, 

iii) inną formą wsparcia finansowego mógłby być 

wynajem lokali od miasta na preferencyjnych 

warunkach dla nowo otwieranych firm. Czynsze 

w Warszawie dla większości z nich są zbyt wysokie, 

dlatego prowadzą działalność w miejscu 

zamieszkania. 

• Szkolenia: 

Dla właścicieli firm bardzo atrakcyjne byłyby szkolenia 

z zakresu funduszy unijnych, ale także z kwestii formalno-prawnych, 

związanych z prowadzeniem firmy. Część 

z nich otwarcie przyznawała bowiem, że jakkolwiek są specjalistami 

w swojej dziedzinie, np. architekturze bądź poligrafii, 

to nigdy nie byli specjalnie kształceni w zakresie księgowości, 

prawa pracy czy marketingu. Takie szkolenia byłyby przydatne 

zarówno dla osób dopiero zakładających własną firmę, 

jak i już działających na rynku (niektórzy właściciele pomimo 

wielu lat prowadzenia firmy wciąż mają dużo wątpliwości 

w tym zakresie). 

• Baza informacji o firmach na terenie Warszawy: 

Odrębna jednostka przetwarzająca informacje na 

temat nowo zakładanych firm w stolicy, odpowiedzialna za 

wysyłanie informacji adekwatnych do profilu działalności 

firmy, dotyczących np. możliwego wsparcia ze strony władz 

miasta, informująca o szkoleniach. 

W świetle wyników przeprowadzonych badań i w konfrontacji 

z doświadczeniami międzynarodowymi dotyczącymi 

rozwoju sektora kreatywnego w miastach Unii Europejskiej 

można wysnuć następujące wnioski: 

Sektor kreatywny nie jest zwyczajnym / tradycyjnym 

sektorem gospodarki. Sektor ten należy traktować 

w kategoriach zjawiska socjologicznego, kluczowego 

dla rozwoju miast, regionów i krajów, który to rozwój 

oparty jest na innowacjach, a więc jest ściśle powiązany 

z gospodarką opartą na wiedzy. 

Nie ma jednego, uniwersalnego modelu rozwoju 

przemysłu kreatywnego czy też modelowej polityki 

44 45

wsparcia przemysłu kreatywnego. Miasta prowadzą 

swoje własne, unikalne polityki w zależności od specyficznych 

warunków lokalnych i warunków otoczenia. 

Otoczeniem jest region i kraj, a rozumiane jest 

ono jako: 

i) kontekst przestrzenny: zasięg obsługi, funkcjonowanie 

w ramach układu mono- lub 

policentrycznego; 

ii) kontekst instytucjonalny: organizacje wsparcia 

(publiczne, prywatne, pozarządowe; oferujące 

coaching, konsultacje, wsparcie finansowe, 

wspomagające powstawanie klastrów, edukujące, 

wspierające działania sieciowe); 

iii) kontekst prawny: regulacje dotyczące funkcjonowania 

przemysłu kreatywnego, w tym możliwe 

wyjątkowe ustalenia dotyczące np. wysokości 

podatków). 

Polityka rozwoju przemysłu kreatywnego musi być 

polityką zakorzenioną lokalnie w oparciu o zasoby 

endogeniczne przy jednoczesnej internacjonalizacji, 

rozumianej jako budowanie powiązań sieciowych 

w skali międzynarodowej. 

Ludzie zaangażowani w pracę w przemyśle kreatywnym 

traktują często tę działalność jako styl życia. 

Szukają inspirującego otoczenia i przestrzeni, gdzie 

mogą funkcjonować wraz z innymi „kreatywnymi”. 

Otoczenie to powinno zapewnić możliwość kontaktów 

osobistych i współpracę. 

Większość kreatywnych osób nie ma doświadczenia 

ani wiedzy przedsiębiorców. Jest to ich największe 

ryzyko na drodze do sukcesu. Dlatego potrzebują w tej 

dziedzinie wsparcia i coachingu. Nieco upraszczając, 

można stwierdzić, że wśród osób kreatywnych przeważają 

tradycyjne podejścia do działalności biznesowej, 

oczekiwania wobec potencjalnych działań wspierających 

ich rozwój są mało precyzyjne (z wyjątkiem 

artykułowania potrzeb finansowych), przeważa słaba 

znajomość otoczenia (opisanego jak wyżej), związki ze 

sferą gospodarczą są słabe, niewystarczająca jest wiedza 

dotycząca technologii informatycznych (z wyjątkiem 

oczywiście tej części przemysłu kreatywnego, 

która zajmuje się technologiami IT). 

Wspieranie rozwoju przemysłu kreatywnego 

powinno polegać na odchodzeniu od wspierania 

(sponsoringu) pojedynczych projektów i przedsięwzięć 

i koncentrowaniu się na partnerstwie i sieciowaniu, 

włączając w to oczywiście władze publiczne. 

Podstawą prowadzenia polityki rozwoju przemysłu 

kreatywnego jest wiedza na temat jego wielkości, 

miejsc lokalizacji i profilu działalności. Niezbędne 

jest więc tworzenie baz danych (podstaw informacyjnych) 

na temat liczby przedsiębiorstw kreatywnych, 

trendów rozwojowych i sposobów funkcjonowania. 

Małe i średnie firmy są kluczowe dla rozwoju przemysłu 

kreatywnego. Polityka wsparcia powinna 

koncentrować się właśnie na nich. 

Wspieranie przemysłu kreatywnego to przede 

wszystkim generowanie popytu na jego produkty 

i usługi. Popyt pozwala mu stać się integralną częścią 

lokalnych, regionalnych i krajowych systemów 

gospodarczych. Włączenie przemysłu kreatywnego 

w układy gospodarcze na różnych poziomach stwarza 

mu warunki rozwoju w sensie możliwości generowania 

dochodów i częściowego uniezależnienia 

się od publicznych środków finansowych, które są 

zazwyczaj ograniczone i zasilają przemysł kreatywny 

w sposób nieregularny, w zależności od przyjętej 

strategii rozwoju gospodarczego i wynikających z niej 

priorytetów, które przekładają się na różne polityki 

sektorowe. 

W wielu przypadkach praktycznie niewykorzystane 

są możliwości wsparcia rozwoju sektora kreatywnego 

w ramach zamówień publicznych. 

Generowanie popytu na produkty sektora kreatywnego 

przekłada się na działania obejmujące różne 

46 47

sfery życia publicznego. Kluczowymi działaniami są 

te ukierunkowane na rozwój gospodarki opartej na 

wiedzy, gdyż dotyczą one rozwoju badań podstawowych 

i stosowanych, szeroko pojętej edukacji oraz 

rozwoju i wdrażania nowych technologii. Polityki 

i instrumenty rozwoju sektora kreatywnego mogą 

profilować jego rozwój zgodnie z potrzebami gospodarki. 

Jednocześnie jednak musi być zachowany 

margines swobody działania firm w sektorze kreatywnym, 

gdyż funkcjonowanie poprzez reagowanie na 

popyt może negatywnie wpływać na innowacyjność 

sektora. Jego głównym zadaniem jest bowiem generowanie 

popytu, a przez to stymulowanie innowacyjności 

w innych sektorach. 

Działania ukierunkowane na przedstawicieli sektora 

lub segmenty tego sektora realizowane są przy 

użyciu różnych instrumentów. Część z nich, jak np. 

regulacje ustawowe, dotyczy funkcjonowania całego 

sektora jako działu gospodarki. Część z nich zorientowana 

jest przestrzennie – działania stosowane są 

w określonym kontekście regionalnym i lokalnym 

i dotyczą firm o często unikalnych cechach, co związane 

jest z ich potrzebami. W przypadku lokalnych 

i regionalnych układów społeczno-gospodarczych 

plany rozwojowe przekładają się na konkretne przedsięwzięcia 

lokalizowane w konkretnej przestrzeni. 

Skuteczność wspierania innowacyjności zależy 

więc w dużym stopniu od samorządów lokalnych 

i regionalnych. 

Władze samorządowe miast mogą wspierać przemysł kreatywny 

poprzez oferowanie odpowiednich budynków, 

położonych w miarę możliwości w centrum miasta, 

przy stawkach czynszu możliwych do zaakceptowania 

dla twórców-przedsiębiorców działających w niestabilnych 

warunkach. Osoby kreatywne działają 

i żyją w sieciach. Odpowiednia przestrzeń jest dla 

nich podstawowym warunkiem sukcesu. 

Istniejące instrumenty finansowania dla małych i średnich 

przedsiębiorstw mogą zostać lepiej dopasowane 

do potrzeb środowisk kreatywnych. Potrzeba jednak 

dużej dozy innowacji, aby zaspokoić liczne oczekiwania 

sektora. Takimi instrumentami są nagrody, 

konkursy, instrumenty istniejące dotychczas głównie 

dla sektora badawczo-rozwojowego oraz, być może 

w przyszłości, kredyty bazujące na gwarancjach 

społecznych. 

Inną kluczową domeną dla możliwej pomocy miast dla 

sektora jest organizowanie platformy wymiany 

i kontaktów z innymi kreatywnymi podmiotami, jak 

również z klientami. Mogą to być platformy internetowe 

lub targi na miejscu bądź za granicą. 

48 49

KREATYWNE 

GŁOSY 

W WARSZAWIE

7285 

WWAA 

Miasto dużej szansy 

Pracownia projektowa WWAA ma 

swoje biuro na warszawskiej Pradze, to 

tam powstaje architektura dopracowana 

w detalu, jak pawilon Polski na Expo 2010 

w Szanghaju – jednej z najciekawszych 

polskich realizacji architektonicznych 

ostatnich lat 

W nazwie Waszej pracowni jest Warszawa – WWAA. Dlaczego? 

NP: Warszawa ukształtowała mnie od A do Z. I jako 

człowieka, i jako architekta. Choć trudno mi mówić o Warszawie 

jako o całości. Są dzielnice, których nadal nie znam. 

Ale mam swoje małe ojczyzny. Żoliborz, na którym się wychowałam. 

Powiśle, na którym od kilku lat mieszkamy i mieliśmy 

poprzednią pracownię. Praga, na której pracujemy teraz. 

MM: Ja też jestem lokalnym patriotą, wychowałem się 

właśnie na Pradze. Nie wiem, czy mógłbym żyć gdzie indziej 

niż w Warszawie, czy gdzie indziej miałbym takie możliwości. 

Mam wrażenie, że ciągle jesteśmy tu w przełomowym 

momencie i jesteśmy świadkami wielkich zmian. Warszawa 

jest miastem dużej szansy. 

NP: Z drugiej strony sądzę, że nie osiągnęliśmy jeszcze 

masy krytycznej. Grupa kreatywnych ludzi, która przez samą 

swoją wielkość katalizowałaby zmiany, jest wciąż zbyt mała. 

MM: Ale w innym mieście może trudniej byłoby zaistnieć. 

W tak młodym wieku robić rzeczy tak widoczne? 

NP: Na przykład ostatnio dostaliśmy od jednej 

52 53

z organizacji pozarządowych zaproszenie do udziału w warsztatach 

na temat zagospodarowania przestrzeni publicznej, 

która powstała po wyburzeniu pawilonów przy Świętokrzyskiej 

i Marszałkowskiej. Możemy więc zagarnąć kawałek centrum. 

Zmiany nabierają ogromnego tempa. 

Praga, na której macie pracownię, typowana jest na kreatywne 

centrum Warszawy. Dlaczego wybraliście właśnie ją? 

MM: Po pierwsze ze względów ekonomicznych. Znajduje 

się kilkanaście minut jazdy od centrum, a czynsze są tu 

znacznie niższe. No i łatwiej o dużą, nieoczywistą powierzchnię, 

o lofty, stare hale, magazyny. W Śródmieściu po prostu 

nie ma dużych wolnych lokali. Wszystko jest już zajęte. A na 

Pradze jeszcze da się znaleźć coś fajnego i niedrogiego. 

A nie macie wrażenia, że renesans Pragi jakoś nie może się 

dokonać? 

MM: Ja się tu dobrze czuję, może dlatego, że się tu wychowałem. 

Ale Praga może dać w kość nowym mieszkańcom. 

Słyszałem o pracowni architektonicznej, którą niedawno 

okradziono ze wszystkiego. Ale na tę samą ulicę wprowadziła 

się parę lat temu Natalia Bet, dziennikarka, która zakochała 

się w Pradze z wzajemnością, założyła stowarzyszenie Nowa 

Praga. 

NP: Są wyspy, które rozwijają się szybciej. Nasz kawałek 

zaczęła zmieniać parę lat temu obecność Szkoły Wyższej 

Psychologii Społecznej i wydawnictwa Murator. Pojawili się 

studenci, dziennikarze, pierwsza dobra knajpa – Pasta, potem 

inne kawiarenki. Obok jest dawny Instytut Weterynarii i właśnie 

odebraliśmy warunki konkursu architektonicznego na 

przekształcenie go w siedzibę orkiestry Sinfonia Varsovia. 

Ale zaraz obok jest praski folklor. Latem panowie chodzą po 

ulicy z gołym torsem, jakby byli u siebie w ogródku. Jest inna 

atmosfera w sklepach, rozmowne sprzedawczynie. To jest 

takie miasto-wieś. 

MM: Jeszcze niedawno mówiliśmy w radiu, że Praga 

poczeka jeszcze na swój moment kilkanaście lat, ale chyba 

właśnie teraz przyspiesza. 

NP: Widać to u nas, na Mińskiej, w dawnej fabryce 

motocykli. 

MM: W naszym budynku były jakieś magazyny, stolarnia, 

hafciarstwo. Teren wokół był w rozsypce, a teraz po kawałku 

porządkowana jest zieleń, pojawiają się jakieś ławki, hamaki, 

fotele, altanki. Są nowi użytkownicy: projektant mody, magazyn 

lifestyle’owy. To kwestia ostatniego roku. 

NP: Pojawiły się inne firmy, nie tylko kreatywne, nasi 

potencjalni klienci. 

A więc gentryfikacja? 

NP: Mińska jest teraz na rozdrożu. Albo zachowa charakter, 

albo stanie się kolejną Burakowską*. Nasza sytuacja nie 

jest oczywista. Jesteśmy firmą, działamy w sektorze usług, ale 

nie mamy takiej siły ekonomicznej jak kancelaria prawna albo 

agencja reklamowa. 

MM: Na szczęście właściciel terenu chce nas zatrzymać. 

Będziemy musieli opuścić pracownię, ale dostaniemy nową 

powierzchnię na tym samym terenie, nadal na dość atrakcyjnych 

warunkach. 

A więc ma świadomość, że może zapłacicie niższy czynsz, 

ale dzięki Wam będzie ciekawiej. A czy władze miasta, urbaniści, 

prawodawcy mogą jakoś wspomagać rozwój branży 

kreatywnej? 

NP: Najlepsze efekty są, kiedy ludzie mają możliwość 

działać samodzielnie, a władza im tylko pomaga. 

MM: Biznes kreatywny musi sam mieć pomysł na siebie. 

Nikt go w tym nie wyręczy. Ale może żądać od administracji 

ułatwień. 

NP: Urzędnicy muszą być uczciwi, kompetentni 

i sprawni. A z naszego punktu widzenia potrzebne są konkursy 

architektoniczne. Przejrzyste i otwarte. 

Ustaliliśmy już, że Warszawa dała Wam duże możliwości. A czy 

myślicie, że może być atrakcyjna również dla kogoś zupełnie 

z zewnątrz? 

MM: Nie wiem, czy potrafię spojrzeć na 

54 55

Warszawę z dystansu. Dopiero po powrocie z podróży 

z całą ostrością widzę, że jest na początku jakiejś wielkiej 

zmiany. 

NP: Na pewno staje się coraz bardziej atrakcyjna 

i lubiana przez ludzi z innych polskich miast. Kiedyś znajomi, 

którzy przyjechali tu na studia albo do pracy, często 

narzekali, mówili, że są tu tylko na chwilę, że tylko pracują, 

wyciskają, co się da, i wrócą. Ale dawno nie odbyłam takiej 

rozmowy. Chyba bardziej chcą się zadomowić. 

A czy może być celem dla kogoś, kto chciałby przyjechać 

z zagranicy i robić coś kreatywnego? 

NP: Odkąd nasz pawilon na Expo został dostrzeżony, 

dostajemy portfolia z całego świata: z Hiszpanii, z Portugalii, 

z Anglii, z Indii, Arabii, Stanów… Dla nas to było ogromne 

zaskoczenie. To jest jakiś sygnał. Może to znak, że trudniej 

o pracę w Londynie. Ale to też sygnał, że są w Warszawie 

pracownie atrakcyjne dla studentów czy młodych architektów 

z całego świata. Może to też efekt integracji europejskiej. Od 

kilku lat Polacy jeżdżą masowo na studia i do pracy do krajów 

starej Unii i rozbudzają ciekawość Polski. 

MM: Są młodzi architekci, którzy co jakiś czas zmieniają 

nie tylko pracę, ale i kraj. Ciągle szukają. 

NP: Bardzo się globalizujemy. Ostatnio w małej, rodzinnej 

pracowni w Olsztynie natknęliśmy się na stażystów 

z Chin. 

* Przy ulicy Burakowskiej mieści się budynek dawnej fabryki koronek, który 

w latach 90. przerobiono na pracownie. Był to pierwszy w Warszawie przykład spontanicznej 

adaptacji poprzemysłowej architektury przez sektor kreatywny. Stał się jednocześnie 

pierwszym symbolem gentryfikacji. Oryginalnych najemców zastąpiły agencje reklamowe, 

gabinet kosmetyczny, ekskluzywna winiarnia, showroomy i sklepy z designem. 

naTalIa PaSzKOWSKa 

(ur. 1981) 

uzyskała dyplom na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej w 2008 

roku (wyróżniony w konkursach ogólnopolskim i warszawskim SARP). Od 2004 roku 

zdobywa doświadczenie w takich pracowniach jak Jems Architekci, Grupa5 oraz APA 

Kuryłowicz. W 2005 roku zdobyła I nagrodę w konkursie „Miejsca” organizowanym przez 

SGPTM oraz zrealizowała projekt małego pawilonu przy pawilonie Chemii w Warszawie. 

W 2007 roku uhonorowana I nagrodą w konkursie na Pawilon Polski na Expo 2010 

w Szanghaju (wspólnie z Wojtkiem Kakowskim). Tutor na warsztatach OSSA 2008, od 

2010 roku związana z Wydziałem Architektury PW. 

MarcIn MOSTaFa 

(ur. 1979) 

uzyskał dyplom na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej w 2007 

roku. W 2003 roku uhonorowany I nagrodą (z zespołem Hermanowicz, Musiałowski, 

Rewski) w konkursie studenckim „Plomba” organizowanym przez Centrum Łowicka. 

W 2005 roku zdobył I nagrodę w konkursie „Miejsca” organizowanym przez SGPTM oraz 

zrealizował projekt małego pawilonu przy pawilonie Chemii w w Warszawie. W 2007 roku 

wyróżniony w konkursie na biurowiec na miejscu zburzonego „Supersamu” (w zespole 

z G. Stiasnym i J. Wacławkiem – pracownia ARE). W 2007 roku uhonorowany I nagrodą 

w konkursie na Pawilon Polski na Expo 2010 w Szanghaju (wspólnie z Wojtkiem 

Kakowskim). Projektował scenografię w teatrach w Warszawie, Łodzi i Radomiu, plakaty 

teatralne oraz kolekcje ubrań. Jest współtwórcą i głównym projektantem marki MANTO. 

Tutor na warsztatach OSSA 2008, od 2008 roku związany z Wydziałem Architektury PW. 

Marcin Mostafa oraz Natalia Paszkowska współpracują razem od 2005 roku, 

obecnie jako pracownia WWAA. W swoich projektach dbają o współczesny i oryginalny 

wyraz formalny architektury, jednocześnie poszukując nowych, ciekawych sposobów 

funkcjonowania projektowanych obiektów i przestrzeni wokół nich. Interesuje ich przede 

wszystkim tworzenie budynków wykorzystujących niecodzienne rozwiązania materiałowe 

i przestrzenne, dopracowanych w detalu. W 2008 roku zajęli I miejsce (wspólnie 

z 137kilo) w konkursie na Służewski Dom Kultury. 

www.wwaa.pl 

56 57

9000 

GrzeGorz Lewandowski 

Trudno znaleźć dzień wolny od 

kultury 

Współzałożyciel i właściciel 

najbardziej kulturotwórczej kawiarni 

w mieście - Klubokawiarni Chłodna 25. 

Ze swojego lokalu uczynił kulturalny 

i artystyczny inkubator. Miejsce, które daje 

warunki do rozwoju każdej wolnej myśli 

O co chodzi w klubokawiarni? 

Chodzi o spotkanie. Można robić to, co w każdej 

innej knajpie, ale oprócz tego muzycy mogą próbować, graficy 

robić małe projekty graficzne, ludzie teatru – teatralne, i tak 

dalej. 

Nad barem wymalowaliście cytat z Tadeusza Kantora: „Wszelka 

rewolucja kulturalna dokonuje się w kawiarniach”. Czy klubokawiarnie 

rewolucjonizują Warszawę? 

W klubokawiarniach się spotykamy. Są nasze 

i możemy robić, co chcemy. Dokoła niewiele jest przestrzeni 

wolnych od przymusu politycznego, presji ekonomicznej. 

Tu może rozwijać się wolna myśl. Dla Warszawy to przełom. 

U nas spotykają się ludzie, którym się chce, którym zależy na 

ich mieście. Mówią: interesuje mnie Warszawa, i nie mają 

w tym żadnego interesu poza interesem obywatelskim. Dyskutują, 

napędzają się. Rozwija się młoda demokracja lokalna. 

Chciałbym, żeby warszawiacy znali swoich radnych, wiedzieli, 

jak nazywa się burmistrz ich dzielnicy, żeby chodzili na 

zebrania, spotkania, stowarzyszali się, jednoczyli wokół wspólnych 

celów. Po dwudziestu latach transformacji jest coraz 

58 59

więcej takich, którzy osiągnęli pewną stabilizację życiową 

i mają środki i wolę, by zajmować się sprawami publicznymi, 

także w tym lokalnym wymiarze.You have mentioned civil 

involvement. What about culture, as seen in a more narrow 

sense? 

Mówisz o zaangażowaniu obywatelskim. A co z wąsko rozumianą 

kulturą? 

Klubokawiarnie swoim niezobowiązującym i otwartym 

klimatem przyciągają tych, którym się chce, często są 

to artyści, którzy jak już się spotkają, to wpadają na nowe 

pomysły, a pierwszym i naturalnym miejscem do ich realizacji 

coraz częściej mogą być i są klubokawiarnie, z profesjonalnym 

zapleczem technicznym, z bezpiecznym budżetem i coraz 

lepszym zapleczem lokalowym. Jeśli spojrzymy na kalendarze 

kilku prężnych warszawskich miejsc, to zobaczymy, że trudno 

jest znaleźć dzień wolny od kultury, sztuki czy zdarzeń poruszających 

ważkie kwestie społeczne. Klubokawiarnie są inkubatorami, 

tutaj można próbować. Takie miejsca służą kulturze 

jako miejsce pierwszego spotkania. Na przykład wytwórnia 

Lado ABC na Chłodnej poznała Marcina Maseckiego i zaczęli 

realizować wspólne projekty. Tutaj Rafał Rutkowski, który był 

aktorem popularnego teatru Montownia, zrobił monodram To 

nie jest kraj dla wielkich ludzi. Teraz gra go na deskach OCH- 

Teatru, ale zaczął u nas, bo widocznie czuł, że tu może sobie 

na więcej pozwolić. Panuje swobodna atmosfera. Można spotkać 

się na piwo i zejść do piwnicy na próbę, a wykład może 

zakończyć się tańcami. Realizujemy projekty dotowane przez 

samorząd, ale nikogo nie ogranicza sztywny program, ramy 

instytucji. Jedyną barierą jest nasz smak i dobre chęci. I tak 

naprawdę gdyby policzyć, ile projektów tu powstaje, ile się tu 

zaczęło, to mamy oddziaływanie większe niż wiele oficjalnych 

instytucji. 

A więc udało Wam się stworzyć instytucję. Przypadkiem? 

Mieliśmy szczęście do całej masy wybitnych ludzi 

zajmujących się bardzo różnymi rzeczami. Jedyne, co mogliśmy 

zrobić, to oddać im przestrzeń i próbować stwarzać 

warunki, by mogli się rozwijać. To nasza misja – stwarzać 

warunki do rozwoju dla kultury, sztuki i wszelkiej wolnej 

myśli. Ludzie, którzy prowadzą warszawskie klubokawiarnie, 

są specjalistami od stwarzania dobrych warunków. 

Ty założyłeś jedno z pierwszych takich miejsc. Jak wytłumaczysz 

fenomen ich popularności? 

Przed nami był jeszcze Czuły Barbarzyńca, kawiarnio-księgarnia 

na Powiślu, no i legendarny klub Le Madame, 

do którego zamknięcia w 2006 roku doprowadziły ówczesne 

władze miasta. Chłodna powstała mniej więcej rok po Le 

Madame. Ale nieważne, kto był pierwszy. Ważne jest zjawisko. 

Wszystko rozlało się po 2000 roku, gdy dorosłość osiągnęło 

nasze pokolenie, pierwsze, które dojrzewało po upadku komunizmu. 

Wydaje mi się, że ten wysyp, nie tylko klubokawiarni, 

ale też prywatnych galerii, pracowni, jest wynikiem możliwości 

i aspiracji naszego pokolenia. Wcześniej takie miejsca po 

prostu nie mogły powstawać. Moim zdaniem jesteśmy dopiero 

na początku i kiedyś będziemy się śmiali, że w Warszawie było 

kilkanaście modnych klubokawiarni. Mam nadzieję, że kiedyś 

będzie ich tysiąc, i to znacznie ciekawszych, a Chłodna nie 

będzie instytucją, tylko barem na rogu, którym miała być na 

początku. 

Czy są warunki, żeby powstał ten tysiąc klubokawiarni? 

W tej chwili nie ma idealnych warunków, a nie tak 

trudno byłoby je stworzyć. Myślę, że rolą samorządu, jeśli 

chodzi o politykę kulturalną, jest przede wszystkim wyciąganie 

ręki do ludzi, którzy właśnie zaczynają robić coś ciekawego. 

Nie wymyślanie samemu, ale przechwytywanie 

czy – w pozytywnym znaczeniu – przekupywanie twórczych 

ludzi. Urzędnik nie musi być animatorem kultury czy artystą. 

Ma się przyglądać, wyławiać, wspierać. A ludzie mogą 

robić swoje, ale dla miasta. Przykładem niezrozumienia 

tego mechanizmu była historia klubu Le Madame. Popadł 

w długi, ale władze lokalne potraktowały go jak każdą inną 

firmę, zamiast przyjrzeć się temu, co się w tym miejscu działo 

i ile – niematerialnie – dawało to miastu. Długofalowo klub 

60 61

dał bardzo wiele. Teraz widać zmianę myślenia samorządu. 

Na przykład władze Śródmieścia wynajmują lokale organizacjom 

pozarządowym na preferencyjnych warunkach. 

Podobnie ma być niedługo na Pradze i na Woli. Ten system 

nie jest bez wad. NGOsy, realizując zadania miasta, często 

obracają milionami złotych w grantach i dotacjach, ale nie 

mogą ich wydawać na bieżącą działalność, więc nie stać ich 

na zapłacenie kilku tysięcy czynszu. To, co jest preferencyjną 

stawką dla właściciela sklepu czy restauracji, może być nadal 

ogromną sumą dla stowarzyszenia. Specyfika działalności 

organizacji pożytku publicznego wciąż jest mało rozpoznana 

przez lokalnych urzędników. Poza tym pozytywną zmianą jest 

coraz więcej konkursów na dotacje, granty, stypendia – odpowiedni 

fragment budżetu miejskiego biura kultury wzrósł 

w ciągu kilku lat dwukrotnie, z 15 do 30 milionów. Nadzieją 

napawa także zatrudnianie przez urząd miasta ekspertów od 

polityki kulturalnej. Następuje profesjonalizacja kultury. 

Jak jeszcze można by pomóc kulturze i sektorowi kreatywnemu 

w Warszawie? Czego potrzebuje, by się rozwijać? 

Firmom z sektora kreatywnego, podobnie jak większości 

biznesów, sprzyja jak najmniej ingerencji. Samorządowi 

powinno zależeć na rozwoju sektora kreatywnego, bo ten 

intensywnie wpływa na zmianę wokół siebie. Miasto musi 

się nauczyć tworzyć warunki jego rozwoju, ale też (a może 

przede wszystkim) musi się nauczyć korzystać z jego kreatywności. 

Przydałoby się, by środki publiczne (dla wielu z nas 

niewyobrażalnie duże) były wydawane w bardziej przemyślany 

sposób, a żeby się tak stało, administracja musi być bardziej 

wydajna i kompetentna. Wciąż zbyt wiele pieniędzy wydawanych 

jest bez pomysłu, tylko po to, by „temat odhaczyć”, 

a nie na serio administrować miastem. Co jeszcze? Obserwuję, 

co się dzieje z ludźmi, którzy znaleźli swoje miejsce, 

biuro, pracownię. Wtedy rozkwitają. Dlatego ważne byłoby 

tworzenie i wspieranie kreatywnych hubów, udostępnianie 

lokali z zasobów lokalowych miasta, nowoczesne kształtowanie 

polityki lokalowej w mieście i wykorzystywanie jej nie 

tylko jako źródła dochodów miasta. Dla Ratusza to minimalna 

inwestycja. Zyski są niewyobrażalne. Wystarczy przyjrzeć 

się doświadczeniom podobnych miast na zachodzie Europy. 

Korzystajmy z tych dobrych praktyk. 

Globalnie, najważniejsze dla miasta, nie tylko dla 

sektora kreatywnego, jest stworzenie zrębów zrównoważonej 

polityki rozwojowej. W Warszawie pojawiają się co jakiś czas 

strategiczne dokumenty proponujące wieloletnie plany dla 

miasta. Rzadko zdarza się, by były realizowane. Lądują na 

półkach, bo nie ma czasu, bo nie ma ludzi, bo nie ma odwagi. 

Przyglądam się takiej sytuacji w warszawskim Biurze Kultury 

i widzę, że właśnie brak odwagi wstrzymuje rozwój. 

Potrzebujemy rozejrzeć się dokoła, przeanalizować 

aktualną sytuację miasta: położenie geopolityczne, kto tu 

mieszka, jakie mamy atuty, potencjał. Na tej podstawie zadać 

sobie pytanie – w jakim kierunku chcemy pójść? Bez tego 

daleko nie zajedziemy. 

GrzEGOrz lEWanDOWSKI 

(ur. 1980) 

animator kultury. Od 2004 prowadzi klubokawiarnię Chłodna25. Od 2009 

przewodniczący Komisji Dialogu Społecznego ds. Kultury przy stołecznym Biurze Kultury. 

chlodna25.blog.pl 

62 63

5814 

Artur LiebhArt 

Mocne idee 

Ze swojej filmowej pasji uczynił 

jeden z najpopularniejszych i najszybciej 

rozwijających się festiwali filmów dokumentalnych 

- Planete Doc Review. Juz od 

7 lat udowadnia, że dokument może być 

pasjonującym obrazem, który pokazuje 

świat z innej perspektywy 

Czy tworząc festiwal Planete Doc Review w 2003 roku, nie 

bałeś się konkurencji, ryzyka? Mamy przecież w Warszawie 

liczący się na świecie Warszawski Międzynarodowy Festiwal 

Filmowy o długoletniej tradycji. 

W ogóle nie bałem się konkurencji, a tym bardziej 

ryzyka, ponieważ od początku festiwalowi przyświecała 

wyraźna idea – chcieliśmy pokazywać warszawskiej publiczności 

pełnometrażowe filmy dokumentalne i jako pierwszy festiwal 

w Polsce stworzyliśmy konkurs dla tego rodzaju filmów. 

„My”, czyli kto? Jaką formułę, zaplecze formalne ma Planete 

Doc Review? 

Uznałem, że film dokumentalny w Polsce jest bardzo 

„underrated” i wraz z moją partnerką powołaliśmy spółkę, 

która miała na celu dystrybucję filmów dokumentalnych 

w Polsce. Pierwsza edycja festiwalu była swojego rodzaju 

„showcase”. Miała pokazać siłę i znaczenie pełnometrażowego 

filmu dokumentalnego i być rodzajem wizytówki dla stacji 

telewizyjnych, dystrybutorów kinowych, których chcieliśmy 

zainteresować tym gatunkiem. Już podczas pierwszej edycji 

64 65

sprzedaliśmy prawa do dystrybucji filmów zagranicznych. 

Dziś, po siedmiu latach, obsługujemy dziesięć stacji telewizyjnych 

i sprzedajemy około stu filmów do telewizji rocznie. 

Oczywiście na początku nie mogliśmy zakładać, że to się 

tak rozwinie, dlatego przez pierwsze trzy lata naszym „core 

target” była publiczność festiwalowa. Szybko się okazało, że 

zapotrzebowanie na pełnometrażowe filmy dokumentalne 

jest ogromne – zarówno wśród publiczności, jak i stacji 

telewizyjnych. 

Gdy prześledzi się kolejne edycje festiwalu, imprezy towarzyszące, 

rozrastający się program, widać, że w ciągu zaledwie 

sześciu lat dokonaliście iście tygrysiego skoku... 

Pierwsza edycja to było zaledwie 21 filmów, które 

obejrzało łącznie 4850 widzów. W tym roku, podczas siódmej 

edycji, pokazaliśmy 172 filmy, które obejrzało w trzech warszawskich 

kinach 30 tysięcy widzów. Kolejne trzy tysiące osób 

zobaczyło filmy w całej Polsce podczas „Weekendu z Cyfrowym 

Planete Doc Rewiew”. Stworzyliśmy unikatową platformę 

cyfrową dla widzów spoza stolicy – z programu festiwalu 

wybraliśmy 6 tytułów, które o tej samej godzinie, w 20 

kinach w Polsce, były streamowane przez Internet wprost na 

sale kinowe. Tylko nasz festiwal w Europie uruchomił taką 

platformę. Dotarliśmy do ludzi w Świeciu, Garwolinie, Skierniewicach. 

Bardzo nam zależało, żeby wykorzystać możliwości 

techniczne, jakie niesie ze sobą XXI wiek. Większość festiwali 

w Polsce jest robiona tak samo jak dwadzieścia lat temu. My 

korzystamy z nowoczesnych technologii, które są dostępne. 

Jak pozyskujecie takie sławy jak Leth, Herzog, Dworcewoj, 

którzy goszczą na festiwalu nie tylko ze swoimi filmami, ale 

i masterclassami? 

Myślę, że ludzie mi ufają. Jeżdżę po świecie i poprzez 

osobiste kontakty nawiązuje znajomości. Chyba jestem 

lubiany! Dla mnie praca nad prezentowanymi filmami nie 

kończy się na ostatnim pokazie festiwalowym. Dbam, aby 

zaistniały w telewizjach, niektóre w kinach i na DVD. Zwracają 

się do nas różne organizacje lokalne, NGOsy w sprawie 

pokazów filmów z Planete Doc Review. 

A jak widzisz rozwój Planete Doc Review? W tym roku Werner 

Herzog podczas wykładu mistrzowskiego powiedział, że świat 

cierpi na festiwalowy przerost... 

Nie zgadzam się z tą tezą. Powstaje mnóstwo filmów, 

ambitnych, artystycznych, które nie mają szansy dotrzeć do 

nas, odbiorów, inaczej niż poprzez festiwale właśnie. Jeszcze 

w latach 90. było sporo kin, które wyświetlały filmy artystyczne, 

ambitne. Od kilku lat następuje drastyczne zawężenie 

kinowego repertuaru. Gdzie mamy oglądać ambitne 

kino, jeśli nie na festiwalach? W multipleksach? Mnie zresztą 

bardzo interesuje nieustanne poszerzanie repertuaru mojego 

festiwalu o filmy, które daleko wykraczają poza granice 

gatunku – cały czas szukam filmów, nazwijmy to „kreacyjnych”, 

stąd bez wahania kupiłem Odgłosy robaków – zapiski 

mumii Petera Liechtiego. 

Na początku nikt nie wierzył, że taki festiwal może 

wypalić, że znajdzie swoją publiczność. To, co mi się udało, 

to uświadomienie publiczności, ale też młodym polskim 

dokumentalistom, że film dokumentalny może być inspiracją, 

pasjonującym obrazem, na który wydano milion euro, który 

pokazuje nam świat z nowej perspektywy. 

Czy miasto jest dla Was partnerem? 

Przez pierwsze sześć edycji w ogóle nie zgłaszałem 

się do miasta. W zeszłym roku założyliśmy fundację „Oko na 

kino” i zwróciliśmy się do miasta o dofinansowanie debat, 

które towarzyszą festiwalowym projekcjom. Dostaliśmy 

wsparcie, ale nie takie, o jakie zabiegaliśmy. Nasz festiwal jest 

trzecim w Europie festiwalem dokumentalnym, jeśli chodzi 

o popularność. Miasto z tego korzysta, z samego faktu, że 

Planete Doc Review odbywa się właśnie w Warszawie. Mamy 

plany, wspólnie z miastem, dotyczące promocji Warszawy 

w ramach ESK 2016. Myślę, że nam się udało, ponieważ 

stworzyliśmy atrakcyjną formułę festiwalową, która okazała 

się samowystarczająca. Tworząc kilka lat temu Planete Doc 

Review, chciałem, żeby to, co było dotąd moją pasją, stało 

się moim sposobem na życie. I tak się stało! Pierwszą edycję 

zrobiłem z własnych oszczędności. Nie myślałem wtedy 

o pomocy z zewnątrz. Dlatego w tego typu przedsięwzięciach 

życzę każdemu przede wszystkim odwagi! 

66 67

(ur. 1964) 

arTur lIEBharT 

warszawiak, absolwent Uniwersytetu Warszawskiego. Twórca pierwszego 

przewodnika po Warszawie dla backpackerów po 1989 roku The Visitor’s Guide: New 

Warsaw wydanego w 1991 roku. Aktivista roku 2007 według magazynu „Aktivist”, nominowany 

do tytułu Człowiek Roku przez „Gazetę Stołeczną” w 2006 roku. W 2008 roku 

„Gazeta Stołeczna” uznała Festiwal Planete Doc Review za imprezę roku w Warszawie, 

a Polski Instytut Sztuki Filmowej – za najważniejszą międzynarodową imprezą filmową 

w Polsce. 

www.docreview.pl/2010 

4131 

Michał Borkiewicz 

Wypełnianie luki 

Jako miłośnik ambitnej muzyki 

Michał Borkiewicz chciał, żeby zespoły 

miały ją w Warszawie gdzie grać. Dziś jest 

współwłaścicielem najmodniejszego klubu 

w mieście 

Na przełomie roku 2006 i 2007 otworzyłeś nowy klub Plan B, 

który cały czas działa. Niecałe trzy lata później powstał klub 

Powiększenie. Na jakiej zasadzie funkcjonują te miejsca? 

Na potrzeby otwarcia Planu B założyliśmy jednoosobową 

działalność gospodarczą – to wydawało nam się 

najprostsze i najtańsze. Ja jestem formalnie zatrudniony jako 

menedżer. W przypadku obu klubach działamy we trójkę – 

jesteśmy wspólnikami na zasadzie umowy dżentelmeńskiej. 

Żaden z nas nie miał doświadczenia w prowadzeniu tego typu 

miejsc. Interesowałem się muzyką i w Planie B w naturalny 

sposób zacząłem organizować koncerty. W Warszawie brakowało 

miejsc z przestrzenią do grania – znaliśmy trochę środowisko, 

ale muzycy sami zaczęli się do nas zgłaszać. Nie zarabialiśmy 

na tym. Selekcjonowaliśmy to, co nam się podobało 

i było wartościowe. Warszawa pod tym względem była wtedy 

kompletną pustynią. 

Plan B funkcjonuje w lokalu wynajętym od miasta. Jak przebiegała 

ta współpraca? 

Wygraliśmy przetarg na to miejsce. Podpisaliśmy 

umowę najmu na trzy lata – w umowie miasto gwarantowało, 

że lokal ma podstawowe media (prąd, ogrzewanie i wodę). 

Kiedy rozpoczęliśmy remont, okazało się, że w lokalu nie ma 

68 69

prądu. Zdobywanie pozwoleń zajęło nam dwa miesiące, podczas 

których musieliśmy płacić pełną stawkę czynszu. Krótko 

mówiąc, zostaliśmy oszukani. Próbowaliśmy renegocjować 

umowę, ale uzyskaliśmy tylko niewielką zniżkę. 

Dlaczego zdecydowaliście się zaledwie trzy lata później otworzyć 

większy klub? 

Plan B był dla nas szkołą – na nim zdobywaliśmy 

doświadczenia, ale od początku chcieliśmy stworzyć klub 

z większą salą koncertową, z dobrym nagłośnieniem. Nie 

chcieliśmy już wynajmować kolejnej siedziby od miasta – 

baliśmy się. Miasto wynajmuje lokale tylko na trzy lata. Przy 

takich nakładach inwestycyjnych, jakie trzeba ponieść na 

remont i adaptacje lokalu, to ekonomiczne samobójstwo. 

W Warszawie dobre przestrzenie koncertowe wynajmuje się 

na cele komercyjne, a miejsca mniejsze, niszowe, nie mają 

warunków. Powiększenie tę lukę wypełnia, także pod względem 

programowym. Staramy się, żeby profil muzyczny był 

spójny i na wysokim poziomie. Usłyszeć można avant jazzowe 

projekty Kena Vandermarka, muzyczne eksperymenty spod 

znaku Musica Genera czy gitarowo-elektroniczne projekty jak 

australijski Pivot. Chcemy, żeby wymagająca i inteligentna 

publiczność mogła przyjść na koncert w ciemno. 

Czy miasto wspiera Wasze działania? 

Możemy ubiegać się o granty miejskie na zasadzie 

konkursu. Jednak wyniki konkursów są ogłaszane z opóźnieniem, 

a wymaga się od nas półrocznego planowania. Założyliśmy 

stowarzyszenie, żeby móc organizować większe wydarzenia 

jak festiwale: pierwszą warszawską edycję festiwalu 

Musica Genera, dwie edycje festiwalu piosenki eksperymentalnej 

The Song is You, ale na kolejną edycję nie dostaliśmy 

pieniędzy. Ciężko się przebić z rzeczami niszowymi, awangardowymi, 

które przez miejskich decydentów wcale nie muszą 

być traktowane jako sztuka. Poza tym system rozpatrywania 

wniosków jest niewydolny, w efekcie Warszawa nie ma ani 

jednego ambitnego, przekrojowego festiwalu na europejskim 

poziomie, tak jak Kraków czy Katowice. Jest totalna komercha, 

typu Warsaw Orange albo Wisłostrada, które programowo 

nie prezentują sobą dosłownie nic. 

70 71

Ale jednak coś się w Warszawie zmienia: jest moda na miejsca, 

kluby, nowe przestrzenie adaptowane na potrzeby sztuki… 

W ostatnich trzech latach stworzył się „hype” na 

sztukę awangardową. Jeszcze trzy lata temu na koncerty chicagowskiego 

avant jazzu przychodziła garstka neofitów, teraz 

takie koncerty są oblegane. Kreujemy modę na tych artystów, 

nie zapewniając sobie stabilności finansowej. 

Na czym więc zarabiacie? 

Na alkoholu. To sprzedaż alkoholu utrzymuje 

ambitne warszawskie klubokawiarnie, a nie miejskie dotacje. 

Taka jest prawda! 

MIchał BOrKIEWIcz 

(ur. 1980) 

absolwent Wydziału Ochrony Środowiska Politechniki Warszawskiej. Nigdy 

nie pracował w zawodzie. W 2005 roku współorganizował „Projekt Praga” na terenie 

byłych zakładów PZO. Od 2006 roku jest menedżerem programowym i współzałożycielem 

dwóch popularnych warszawskich klubów: Planu B oraz Powiększenia. 

www.planbe.pl 

4731 

FONTARTE 

Każdy spacer przynosi 

nowe odkrycia 

Jako jedni z nielicznych w Warszawie 

zajmują się projektowaniem krojów 

pisma i typografią. Tworzą projekty dla 

instytucji na całym świecie, ale w swojej 

pracy inspirują się Warszawą 

Mogę wymienić z pamięci wielu warszawskich grafików, ale niewielu 

zajmujących się typografią, a więc wymyślaniem krojów, 

z których potem inni tworzą całość. Czy w Warszawie jest duże 

zapotrzebowanie na takie usługi? 

Magda Frankowska: Ba! Trudno ocenić, ile osób w Warszawie specjalizuje 

się w typografii, odkąd modne stało się zajmowanie 

się tą dziedziną. Zawodowo tworzeniem nowych krojów pism 

zajmuje się zaledwie parę osób. 

A jaka jest Wasza nisza wewnątrz niszy? 

Artur Frankowski: W Warszawie zrobiliśmy większość projektów 

typu „custom fonts”, czyli krojów pism na specjalne 

zamówienie, najczęściej do wyłącznego użytku zamawiającego. 

W 2007 roku opracowując identyfikację dla Ministerstwa 

Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zaprojektowaliśmy 

specjalny krój pisma, który jest pierwszym w Polsce krojem 

stworzonym na potrzeby centralnego urzędu państwowego. 

Szczególnie interesuje nas zastosowanie unikatowych 

rozwiązań typograficznych w naszych pracach projektowych, 

jak np. oprawa graficzna wystaw sztuki współczesnej. 

Na potrzeby kilku wystaw w Muzeum Sztuki Nowoczesnej 

72 73

w Warszawie stworzyliśmy nowe kroje pism: „Merz”, „Basel” 

i wersję kroju bazującego na OCR. Niedawno skończyliśmy 

realizację kolejnego fontu na zamówienie Biblioteki Narodowej, 

dla której opracowujemy identyfikację – „Zaluski”, od 

nazwiska założycieli. 

Pracujecie więc dla wielu warszawskich instytucji. A czy sama 

Warszawa inspiruje Was jako projektantów? 

MF: Warszawa zmienia się tak szybko, że prawie każdy 

dłuższy spacer przynosi nowe odkrycia. „Supersam” był inspirowany 

paragonem z legendarnego, nieistniejącego już Supersamu, 

pierwszego warszawskiego supermarketu zbudowanego 

w latach 60., a „Saturator” – różnorodnością i niezgrabnością 

szyldów z epoki PRL-u. 

Najnowszą i szeroko stosowaną „Golonkę”, zwaną 

często „krojem barowym” i opartą na amatorskim napisie 

z kawiarni, od razu udostępniliśmy do pobrania nieodpłatnie. 

Była to kontynuacja projektu zrodzonego z fascynacji warszawskim 

liternictwem lat 80., przedstawionego po raz pierwszy 

podczas festiwalu projektowania „Warszawa w budowie” 

w Muzeum Sztuki Nowoczesnej. W grudniu 2009 roku na 

potrzeby naszej wystawy w ramach cyklu Dizajnwawa w galerii 

Fundacji Bęc Zmiana stworzyliśmy też młodszą, grubszą 

siostrę „Golonki” – „Golonkę Lux”. Z liter o tym kroju powstał 

relief miejski ze słowami oddającymi emocje mieszkańców 

Warszawy wobec stolicy, do tego doszły koszulki, stemple, 

breloczki. 

Obecnie Artur przygotowuje książkę Typespotting 

Warszawa będącą rozwinięciem jego wykładu wygłoszonego 

podczas ubiegłorocznej edycji „Warszawy w budowie”, którego 

uczestnicy zostali zabrani w rodzaj wirtualnego spaceru po 

typograficznej Warszawie, tej realnej i tej hipotetycznej. 

A czy to, że działacie w Warszawie, ma znaczenie rynkowe, 

biznesowe? 

AF: Wielu naszych zleceniodawców, jak Muzeum Sztuki 

Nowoczesnej, Muzeum Plakatu czy Biblioteka Narodowa, ma 

siedzibę w Warszawie. Ale realizujemy też projekty w innych 

miastach, nie tylko w Polsce. Jednak dzięki projektom 

74 75

warszawskim mieliśmy możliwość później realizowania projektów 

zagranicznych, np. dla Moderna Museet w Szwecji czy 

Moonblinx Gallery w Niemczech. 

Warszawa może więc być kwaterą główną do realizacji projektów 

w całej Europie. A czy jest Waszym zdaniem atrakcyjna dla 

kreatywnych przybyszy z zewnątrz? 

MF: Tak, i często słyszymy to od gości z innych krajów. 

Od tych, z którymi współpracujemy, i od projektantów m.in. 

ze Szwajcarii, Holandii i Niemiec, których zapraszamy do 

Warszawy na wykłady o projektowaniu. Niektórzy z nich, jak 

Bas van Beek, wracają tu ze swoimi studentami. Można więc 

przypuszczać, że sytuacja stopniowo się odwraca i ze społeczności 

emigrantów zamienimy się w społeczność międzynarodowej 

współpracy. 

Co mógłby zrobić samorząd, jakie zachęty i ułatwienia 

stosować, by sektor kreatywny rozwijał się w Warszawie 

prężniej? 

MF: Samorząd powinien dostrzec wymierne korzyści, 

jakie przynosi inwestowanie w twórców i wspieranie twórczych 

inicjatyw. Usprawnić procedury, stworzyć możliwości 

lokalowe, takie jakie chociażby daje niedaleki Berlin, gdzie 

znajdziemy całe budynki oddane na pracownie różnego 

rodzaju twórcom. 

Co w Warszawie wymaga natychmiastowego zaprojektowania 

przez typografa albo grafika? 

MF, AF: Wszystko? Tylko czy byłaby to nadal Warszawa, jaką 

lubimy... 

MaGDalEna FranKOWSKa 

arTur FranKOWSKI 

(ur. 1972 i 1965) 

działają jako studio projektowe od roku 2004. Klientami Fontarte są głównie 

instytucje kulturalne. Magda aktywnie działa na rzecz Stowarzyszenia Twórców Grafiki 

Użytkowej, organizuje we współpracy z MSN w Warszawie spotkania z wybitnymi projektantami 

światowego formatu (Jost Hochuli, studio Norm, Irma Boom, Verena Gerlach). 

Są autorami książki o Henryku Berlewim, prekursorze współczesnej typografii funkcjonalnej 

i grafiki reklamowej.. 

www.fontarte.com 

5778 

ŁUKASZ DRGAS 

Praski pionier 

Cztery lata temu otworzył sklep 

z nowoczesnym designem w starych 

pomieszczeniach po Fabryce Wódek Koneser 

na warszawskiej Pradze. Mało kto wie 

tyle co Łukasz Drgas o polskim wzornictwie, 

o tym, jak powstaje i jak się sprzedaje 

Skąd wzięło się Twoje zainteresowanie designem? 

Po pierwsze, z domu. Co prawda dorastałem w czasach 

siermiężnej komuny, w latach 70., 80., ale moi rodzice 

zawsze starali się, żeby wnętrze było ładnie zaaranżowane. Po 

drugie, z wykształcenia jestem historykiem sztuki. A tak bardziej 

bezpośrednio to przez cztery lata mieszkałem w Nowym 

Jorku i tam zaobserwowałem wiele sklepów z ciekawym 

wystrojem wnętrz. Nie tylko najnowszym designem, ale też 

vintage, lata 50., 60., 70., które jeszcze wtedy, w końcu lat 

90., nie były u nas doceniane. Spodobało mi się to bardzo 

i kiedy wróciłem do Polski i zacząłem rozglądać się za jakąś 

pracą, ten pomysł do mnie wrócił. 

Czym zajmowałeś się wcześniej? 

Przez 10 lat pracowałem w galerii Starmach 

w Krakowie. 

Pochodzisz stamtąd? 

Nie, urodziłem się w Mogilnie, potem mieszkałem 

też z rodzicami we Włocławku. A studiowałem na Uniwersytecie 

Jagiellońskim i już na drugim roku studiów zacząłem 

pracować w galerii. 

76 77

Co zadecydowało o tym, że jednak osiadłeś w Warszawie? 

Po powrocie z Nowego Jorku nie mogłem odnaleźć 

się w Krakowie. Wydał mi się jakiś taki ciasny, zachowawczy, 

konserwatywny. Poczułem, że nie ma tam żadnej energii. 

Widziałem, że nie ma szansy na promowanie nowego designu, 

bo ciągle jest to świat antykwariatów. Postanowiłem więc osiedlić 

się w Warszawie. 

Co stało się motywacją, zachętą do tego, żeby otworzyć Magazyn 

Praga? 

Chyba po prostu wstałem któregoś dnia i tak postanowiłem. 

Właśnie wtedy urządzałem swoje mieszkanie w Warszawie 

i nie znalazłem wielu sklepów specjalizujących się 

w wystroju wnętrz, czułem, że tego brakuje. Pierwszy pomysł 

był taki, żeby stworzyć miejsce promujące polski design i polskich 

designerów. To był rok 2006 i życie szybko zweryfikowało 

idee, bo okazało się, że polskiego wzornictwa, produktów jest 

jeszcze za mało. Zacząłem ściągać rzeczy z zagranicy, najpierw 

był czeski Qubus, potem francuskie 5.5. 

Sklep usytuowałeś w postindustrialnych, loftowych wnętrzach 

fabryki Koneser na Pradze. Dlaczego wybrałeś właśnie to 

miejsce? 

To był przypadek. Kiedy zacząłem szukać miejsca, 

wiedziałem, że to musi być fajna dzielnica, brałem pod uwagę 

wiele opcji. Już wtedy zaczynało się mówić, że Praga to dzielnica 

artystów, że jest modna i trendy – zresztą moim zdaniem 

wtedy trochę na wyrost i za wcześnie, bo dopiero ostatnie dwa 

lata przyniosły naprawdę intensywny jej rozwój. Wiedziałem, 

że jest tu już jedna galeria – Klimy Bocheńskiej, a czynsze 

nie są zbyt wysokie, więc zadzwoniłem do Konesera i zapytałem, 

czy mają coś do wynajęcia. Przyszedłem obejrzeć jeden 

lokal na piętrze, który mi nie pasował, zobaczyłem za to stary 

magazyn klejów. Od razu przypadł mi do gustu. Za tym poszła 

nazwa oraz klimat wystroju, a nawet sposób pakowania rzeczy. 

Jestem praskim pionierem, myślę, że obecność Magazynu i to, 

że mimo wszystko udało mi się tu przetrwać, działa na ludzi 

zachęcająco: na Pradze powoli zaczynają powstawać inne 

sklepy, pracownie, inicjatywy. 

Jak oceniasz zainteresowanie dobrym designem w Warszawie? 

78 79

Kto jest Twoim klientem? Co wzbudza największe zainteresowanie: 

meble, gadżety, ceramika? 

Warszawa jest miastem nowoczesnym i kreatywnym, 

więc nie jest źle, rozwija się także w dziedzinie designu. Zainteresowanie 

tą dziedziną jest u nas dwutorowe: z jednej strony 

bardzo majętni mieszkańcy apartamentowców, yuppies, szukają 

rzeczy, które dodadzą im prestiżu. A właściwie zlecają to 

architektom, którzy urządzają im wnętrza. Mógłbym wymienić 

dziesięć mebli-gadżetów, które są teraz na topie i powinny się 

w takim mieszkaniu znaleźć. Wiadomo, że to dosyć płaskie, 

komercyjne podejście. Natomiast są też tacy, którzy kochają 

i rozumieją design, ale jeszcze nie do końca ich na ten design 

stać... Natomiast ich podejście jest bardziej kreatywne, często 

sami próbują coś stworzyć. A kto jest klientem Magazynu? 

Ludzie młodzi albo w średnim wieku, w miarę dobrze sytuowani, 

ale raczej tacy, którzy sami sobie urządzają mieszkania, 

sami kreują przestrzeń wokół siebie. Klienci określają Magazyn 

jako sklep w klimacie berlińskim, ostatnio usłyszałem też 

określenie „anarchistyczny”. 

Najtrudniejszy moment w twojej działalności to... 

O, kilka ich było! Pierwsze dwa lata, czyli rozkręcanie 

biznesu. Potem moment kilkukrotnego podniesienia czynszu 

po pierwszych sześciu miesiącach pracy i w konsekwencji 

konieczność zmiany przestrzeni w fabryce... Następnie skok 

w kurasie walut... I zawsze jest mi trudno, gdy pada stwierdzenie 

klienta, że „sam sobie mogę to zrobić” – co niestety często 

się zdarza. Nie wiem, co odpowiadać, tłumaczyć cały proces 

wymyślania, wdrażania, produkcji? 

Jak oceniasz sytuację polskiego wzornictwa, czy jest coś, co 

stanowi jego znak rozpoznawczy? Co sprawia największe trudności 

designerom? 

Rozwój wzornictwa w Polsce zahamowała komuna, 

często projekt pozostawał w fazie prototypu zamawianego 

przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego. Od lat 90. polski 

design definiuje się na nowo. Był etap folku, który zdaje się już 

przeminął, teraz trudno określić jakiś jeden kierunek. Mówiłem 

już o wdrażaniu, to chyba największy w tej chwili problem 

polskich designerów. Wydaje mi się, że to powinien być temat 

zajęć na wzornictwie: jak sprzedać projekt, jak go wyprodukować, 

jak go promować. Jest coraz więcej instytucji, które 

wspierają rozwój designu, poprzez np. organizację konkursów 

dla młodych designerów, jak IWP, Instytut Adama Mickiewicza 

czy Zamek Sztuki i Przedsiębiorczości w Cieszynie. 

I dobrze, to rokuje na przyszłość. 

łuKaSz DrGaS 

(ur.1969) 

historyk sztuki, absolwent Uniwesytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Pracował 

jako kurator w krakowskiej Galerii Starmach (1990–1998); jako krytyk sztuki współpracował 

z czasopismami krakowskimi i ogólnopolskimi. Od roku 2006 prowadzi Magazyn 

Praga w Warszawie. 

www.magazynpraga.pl 

80 81

4709 

FABRIQA 

Kolekcjonerki wzorów 

Na parterze starej kamienicy na 

warszawskiej Pradze otworzyły pracownię 

i sklep z unikatowymi żakardami. Postanowiły 

utrzymać przy życiu ten wymierający 

gatunek tkanin, odświeżając je i ozdabiając 

oryginalnymi, zaprojektowanymi przez 

siebie wzorami. Ich firma Fabriqa to mała 

manufaktura nowoczesnego designu inspirującego 

się tradycją ludową 

Co w tej Waszej fabryce się produkuje? 

Magorzata Gajewicz: Przede wszystkim tkaniny żakardowe. Reaktywujemy 

tę piękną, wiekową polską tradycję żakardu, która jest 

już niemal na wymarciu. Działa jeszcze kilka fabryk i manufaktur, 

ale produkują one tradycyjne wzory, typowe obrusy, 

które można spotkać w sklepach. My podchodzimy do tego 

w inny sposób. Chcemy, by nasze tkaniny niosły znaczenie, 

miały swoją tożsamość i mówiły coś o naszej – jako mieszkanek 

Warszawy, Polski, Europy i w końcu świata. 

Ojej. Bardzo ambitny pomysł, by zwykły obrus niósł tyle treści! 

Jak to robicie? 

Ewa Nowakowska: Ozdabiamy go elementami znaczącymi, zakorzenionymi 

w naszej świadomości lub podświadomości, ale przetworzonymi 

przez nas. Od dawna zbieramy różne wzory – to 

nasza pasja i hobby. Tworzymy taki bank motywów. I są w nim 

najróżniejsze rzeczy – od odwzorowań z waz greckich czy 

82 83

zymskich, przez wycinanki ludowe, po cytaty z popkultury, 

np. cienie pokemonów. Chciałybyśmy, aby spotkanie przy 

naszym obrusie mogło zamienić się w zabawę w odszukiwanie 

tych motywów... A jeśli ktoś nie jest tym zainteresowany, to 

żeby obrus po prostu cieszył oko przyjemnym zestawieniem 

kolorów i wzorów. Bo nasze obrusy są kolorowe... 

No właśnie, to wbrew panującemu obecnie w modnych wnętrzach 

minimalizmowi... 

MG: Uważamy, że nawet w takim wnętrzu te tkaniny 

mogą ciekawie zagrać... A może zwłaszcza w nim. Wzór nie 

jest natrętny, przyjemnie podkreśla to, co jeszcze znajdzie 

się na stole. Zresztą te tkaniny mogą być nie tylko obrusami, 

można ich też użyć jako zasłon, chust, a ja ostatnio zabrałam 

jedną jako koc na plażę i też zrobiła furorę. Polecam! One są 

zresztą dwustronne, bo żakard ma to do siebie, że musi być 

idealny z dwóch stron. 

Jak wygląda produkcja? Domyślam się, że trudno znaleźć 

zakłady, które mają niezbędne narzędzia i jeszcze podejmą się 

wykonania krótkich serii. 

EN: Oj tak. Żakard to ginący i bardzo wymagający gatunek. 

Na palcach jednej ręki można policzyć, kto jeszcze 

w Polsce go robi. Produkcja w Polsce w ogóle jest bardzo 

droga, a jeśli ktoś już ma nowoczesne maszyny i postawioną 

produkcję, nie chce podjąć się wykonania krótkich serii. 

MG: Jest to produkcja na krosnach przemysłowych, 

więc musi być odpowiednio duża. Oczywiście liczymy na 

to, że nasze tkaniny wkrótce staną się bardzo popularne 

i dostępne... Nasz obecny wykonawca podjął się współpracy, 

spodobały mu się nasze wzory... 

Skąd wziął się pomysł na tego rodzaju działalność, czy 

z wykształcenia jesteście projektantkami? 

EN: Ja skończyłam wzornictwo przemysłowe. Studiowałam 

w Warszawie, obroniłam się w Łodzi. 

MG: A ja mam wykształcenie humanistyczne: studiowałam 

filologię rosyjską i dziennikarstwo. Filologia rosyjska 

wzięła się między innymi z zamiłowania do etno, które teraz 

w Fabriqa znowu się ujawnia. Wcześniej współpracowałyśmy 

przy projektowaniu odzieży dziecięcej, szkolnej, szyłyśmy 

kolekcje dla szkół prywatnych. Dzięki temu znamy się na 

technologii produkcji, mamy duże doświadczenie. 

Jak wykrystalizował się pomysł na Fabriqę? 

EN: Byłyśmy zafascynowane ludowymi wzorami i brakowało 

nam ich. Uwierzyłyśmy, że jest miejsce na tego rodzaju 

design, folklor połączony z nowoczesnością. 

Otworzyłyście sklep i pracownię na warszawskiej 

Pradze. To trudne miejsce, wiele inicjatyw próbowało tu się 

utrzymać, ale udało się przede wszystkim klubom. Dlaczego 

Praga? 

MG: Urzekło nas to konkretnie wnętrze, stara kamienica, kafelki na 

posadzce. To była miłość od pierwszego wejrzenia. Mimo że 

lokal był kompletnie zrujnowany, nie wahałyśmy się. Tu nam 

się dobrze projektuje. Czas płynie inaczej. Nie ma takiego 

spięcia jak w innych dzielnicach Warszawy. Odwiedzamy się 

po sąsiedzku ze znajomymi... Znamy się, kibicujemy sobie. Za 

jakiś czas chciałybyśmy też proponować design zaprzyjaźnionych 

projektantów, m.in. lampy. 

Taki obrus to chyba też fajny pomysł na prezent z Polski... 

MG: Na pewno, zwłaszcza że zamierzamy dodawać do 

naszych produktów książeczkę z wyjaśnieniem, skąd czerpałyśmy 

wzory. Więc będzie też instruktaż, jak odczytywać prezent. 

Marzyłybyśmy, aby np. urzędy, województwa zamawiały 

u nas tkaniny ze swoimi regionalnymi motywami... 

EWa nOWaKOWSKa 

(ur. 1970) 

studiowała wzornictwo przemysłowe na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie 

i w Wyższej Szkole Sztuki i Projektowania w Łodzi. 

84 85

skim. 

szkolną. 

MałGOrzaTa GaJEWIcz 

(ur.1968) 

absolwentka filologii rosyjskiej i dziennikarstwa na Uniwersytecie Warszaw- 

Jako wspólniczki przez 4 lata prowadziły firmę projektującą i szyjącą odzież 

www.fabriqa.pl 

4845 

Creative Hub 

Kreatywni 

pracują razem 

Z wykształcenia ekonomiści, do niedawna 

pracownicy korporacji w wielu światowych 

metropoliach. Swoje artystyczne 

(Jan jest także fotografem, a Joanna 

pasjonuje się literaturą i designem) zamiłowania 

zrealizowali po powrocie do 

Warszawy, gdzie założyli Creative Hub, 

przestrzeń do pracy dla ludzi z kreatywnych 

branż 

W ciągu ostatniego roku w Warszawie powstało kilka przestrzeni 

do coworkingu. Czym wyróżnia się Wasza przestrzeń ? 

Joanna Kasprzycka-Rosikoń: Nasz Creative Hub powstał przede 

wszystkim z myślą o zawodach kreatywnych. Na swoje 

potrzeby wyróżniliśmy trzynaście profesji, które mieszczą 

się według nas w tym określeniu. Są to: projektanci wnętrz, 

architekci, pracownicy mediów elektronicznych, ludzie 

reklamy, artyści, twórcy gier komputerowych, rzemiosła lub 

rękodzieła, mody, sztuk performatywnych (muzyka, taniec, 

teatr), pracownicy telewizji, radia, wydawnictw. Oprócz tego, 

że wynajmujemy przestrzeń do pracy, organizujemy cykl 

wykładów „W służbie kreatywności”, w ramach którego zapraszamy 

do Warszawy spikerów związanych z poszczególnymi 

branżami. Te spotkania są bezpłatne i przebiegają w bardzo 

ciekawy sposób, zazwyczaj kończą się dyskusją i burzą 

mózgów. Powiem tylko, że w ich wyniku już powstało i jest 

realizowanych kilka pomysłów na biznes. 

86 87

Kiedy pojawił się pomysł na Creative Hub? 

Jan Kasprzycki-Rosikoń: Oboje z Asią pracowaliśmy w korporacjach, 

pomieszkując w rożnych miastach świata. Kiedy postanowiliśmy, 

że po ośmiu latach przemieszczania się chcemy wrócić 

do Warszawy, wymyśliliśmy Creative Hub jako sposób na 

zakotwiczenie i w tym mieście, i w jego kreatywnym środowisku. 

Mieliśmy sporo znajomych wolnych zawodów, którzy 

pracują w domach i zawsze narzekają, że ciężko się zmotywować, 

zorganizować przestrzeń do pracy. Daliśmy im szansę na 

fajne biuro, a sami zyskaliśmy, bo przyciągnęliśmy do siebie 

dużo kreatywnych ludzi. 

Oooo, to takie drugie dno tego biznesu! (śmiech) 

JR: Najciekawsze! Satysfakcja, jaka płynie ze spotykania 

i kojarzenia kreatywnych ludzi, jest nieporównywalna do 

niczego innego. Dla nas takie sprofilowanie się na te branże 

było wskazówką, jakiej przestrzeni szukamy, jakie miejsce 

chcemy stworzyć. 

No dobrze, a jeśli zgłosi się do Was ktoś innego zawodu, odmówicie 

mu? 

AR: Nie mieliśmy jeszcze takiej sytuacji... Ale pewnie 

skierowalibyśmy go gdzie indziej... 

Co oferujecie ludziom, którzy przyjdą tu pracować? 

Mogą wybrać, czy chcą wynająć pokój, biuro w pełnym wymiarze 

godzin czy tylko biurko 2–3 razy w tygodniu. Ale niezależnie 

od tego, na którą opcję się zdecydują, dostają do dyspozycji 

salę konferencyjną, kuchnię z salonem, dostęp do szybkiego 

internetu i urządzeń biurowych typu ksero czy fax, a także 

możliwość posiadania adresu firmowego, sprzątanie, prąd, 

garaż na rower itd. 

Czy o tym, że Creative Hub jest na Pradze, zadecydowały tylko 

niższe ceny nieruchomości, czy coś jeszcze? 

Cena była istotna, na pewno, bo ciężko byłoby znaleźć coś podobnej 

wielkości (Creative Hub ma 170 m2) w pięknym starym 

budownictwie, wysokie pomieszczenia, z zachowanymi elementami 

sztukaterii i starymi drzwiami. Poza tym jesteśmy 

bardzo blisko centrum, to tylko trzy przystanki tramwajem od 

88 89

Starego Miasta! Dopiero poznajemy Pragę, ale świetnie się tu 

odnajdujemy. Myślę, że to, co wyróżnia Pragę spośród innych 

dzielnic, to, że ludzie, którzy startują tu ze swoimi biznesami, 

bardzo dążą do kontaktu z innymi, chętnie się poznają, wspierają 

i łączą w działaniach. Może sąsiadujący z nami bazar 

Różyckiego nie jest najpiękniejszym miejscem, ale ma też 

swoje urocze strony, które staramy się odkrywać. Nie odgradzamy 

się też od społeczności, która tutaj mieszka, znamy 

wszystkich sąsiadów i na razie nie spotkało nas z ich strony 

nic niemiłego. Wprost przeciwnie. 

A pracują tu ludzie z Pragi? 

Nie, raczej nie. Może jedna, dwie osoby na wszystkich 15 hubowiczów. 

Oni też poznają Pragę i bardzo to doceniają. 

Joanna zadebiutowała jako projektantka, urządzając te raczej 

minimalistyczne wnętrza, szlachetnie eksponujące walory starych 

i wysokich pomieszczeń, każde z nich nosi nazwę innego 

miasta... Skąd ten pomysł? 

Z każdym z nich jesteśmy jakoś związani. Ja swoją drogę zawodową 

zaczynałem w Sewilli, razem mieszkaliśmy przez pewien czas 

w Londynie, Asia z kolei pracowała w Tokio, w Reykjaviku 

byliśmy w naszej podróży poślubnej. 

Nie będziecie tęsknić za podróżami dalszymi niż te między pokojami 

Sewilla-Amsterdam-Tokio? 

Na pewno, dlatego też z nich nie rezygnujemy, jeśli tylko nadarzy się 

okazja, z przyjemnością wyruszymy gdzieś dalej. 

Jan KaSPrzycKI-rOSIKOń 

(ur.1980) 

absolwent Szkoły Głównej Handlowej, artystyczna dusza. Wprowadzony 

przez ojca fotografa w świat obiektywu, oprócz prac zleconych podejmował się również 

projektów reporterskich odzwierciedlających jego pasję, aby poznawać świat z różnych 

perspektyw. Aktualnie kontynuuje działania związane z digital publishing. Współzałożyciel 

klastra skupiającego branże kreatywne (m.in. projektowanie graficzne, architektura i media 

elektroniczne) w Warszawie pod nazwą Creative Hub. 

JOanna KaSPrzycKa-rOSIKOń 

(ur. 1981) 

absolwentka ekonomii, studiowała na SGH oraz Wirtschaftsuniversität 

w Wiedniu. Przez ostatnie trzy lata kierowała zespołem zajmującym się Brand i Product 

Marketingiem na Europę w AOL/Time Warner w Londynie. Po latach współpracy z kreatywnymi 

jednostkami zdecydowała się powrócić do Polski, aby stworzyć miejsce skupiające 

branże kreatywne i otworzyła działalność Creative Hub. 

www.creativehub.pl 

90 91

6656 

Marta KołaKowsKa 

Warszawa daje energię 

Marta Kołakowska pochodzi z Niepołomic, 

skończyła historię sztuki i zarządzanie 

kulturą na Uniwersytecie Jagiellońskim, 

ale dopiero w Warszawie założyła własną 

galerię. Leto od kilku sezonów uważana 

jest za jedno z najciekawszych miejsc prezentujących 

najnowszą sztukę w Warszawie 

Co zdecydowało o tym, że przeprowadziłaś się do stolicy? 

Miłość. Przeprowadziłam się zaraz po studiach. Ale 

nie bez znaczenia było też to, że Warszawa jest pełna energii. 

Czuje się ją od razu, wysiadając na dworcu. Może przez ten 

chaos, który panuje w architekturze, może przez rzesze przyjezdnych, 

którzy lądują tu ze swoimi emocjami, nadziejami, 

tworzy się taki tygiel, w którym wszystko buzuje. Jeżeli ktoś 

ma pomysł i zapał, to na pewno znajdzie wsparcie i środki, by 

go zrealizować. W innych miastach jest jakoś ciężej, również 

środowiskowo: więcej jest zazdrości, takich wewnętrznych 

blokujących niesnasek. To, że zrobisz coś, co zostanie fajnie 

odebrane, daje energię do realizowania kolejnych projektów. 

Tu można na nią liczyć. Mieszkam tu już ponad dziesięć lat 

i ciągle to mocno odczuwam. 

Skończyłaś historię sztuki w Krakowie, jak dałaś sobie radę 

w warszawskim środowisku artystycznym? 

Tak, to mogło nie być takie łatwe, bo w Warszawie 

ludzie inaczej myślą, inaczej sobie planują życie zawodowe. 

92 93

W tamtych czasach moi rówieśnicy ze stolicy już na trzecim, 

czwartym roku studiów zaczynali pracę, starali się gdzieś 

zahaczyć. Kraków nie miał takiej motywacji, tam czas inaczej 

płynął, nie myślało się o przyszłości w ten sposób. Nasze życie 

toczyło się wokół Krzysztoforów, Vis-à-Vis i uczelni. Oczywiście 

każdy miał zainteresowania, ale niekoniecznie przekuwał 

je na konkretne sytuacje i plany. 

Udało się paradoksalnie dzięki krakusom, których 

spotkałam zaraz po przyjeździe, jadąc tramwajem. Józef 

Chrobak i Marek Świca jechali właśnie na konferencję 

o Marii Jeremiance do Narodowej Galerii Sztuki Zachęta 

i zabrali mnie ze sobą. Józef miał mieć odczyt i poprosił mnie 

o pomoc, potem szybko złożyłam tam swoje cv i traf chciał, że 

akurat było miejsce w dziale oświatowym. 

W Zachęcie przepracowałaś około dwóch lat. Jaka wyglądała 

droga z instytucji państwowej do własnej galerii? 

W międzyczasie znalazłam się jeszcze w domu 

aukcyjnym Polswissart, gdzie m.in. współorganizowałam 

pierwszą w Polsce aukcję fotografii czy małą aukcję młodej 

sztuki. Ale już myślałam o założeniu swojej galerii... 

Co sprawiło, że w końcu się zdecydowałaś? Był jakiś bezpośredni 

bodziec? 

Dzieci. Jak urodził się Tobiasz, to poczułam, że 

muszę coś w swoim życiu zmienić. Pojawienie się Lenki przypieczętowało 

sprawę. Jak wiele młodych mam zrozumiałam, 

że chcę sama decydować o swoim czasie, mieć większy wpływ 

na to, co, kiedy i jak robię. Nie bez przyczyny więc nazwa 

Leto pochodzi od pierwszych sylab imion moich dzieci: Leny 

i Tobiasza. Jak w przypadku każdej szanującej się polskiej 

firmy z tradycjami, brakuje tylko „ex” lub „export”, „import” na 

końcu. 

Jaki był pomysł na Leto? 

Chciałam stworzyć miejsce, które pomoże rozpoczynać 

działalność debiutującym artystom spoza Warszawy. 

Dla nich zdobycie pozycji w stołecznych galeriach, salonach, 

salach wystawowych, przebicie się jest trudne. Zainteresował 

mnie Poznań i jego młoda scena artystyczna, która akurat 

zaczynała mocno kiełkować. Pomysł był taki, że ja daję im 

przestrzeń i wsparcie produkcyjne. Ale w gronie artystów 

szybko pojawiły się też osoby znane, na których współpracy 

bardzo mi zależało, jak Maurycy Gomulicki, Maciek Stępiński 

czy Grzegorz Drozd. Właściwie to dla mnie zaszczyt, że zdecydowali 

się związać z tak młodą galerią. Jeśli chodzi o nich, 

to chciałam, by moja galeria była krok za artystą, mam wizję 

siebie jako kuratora, cienia, opiekuna... 

Czy wzorowałaś się na jakichś istniejących galeriach? 

Raczej nie... A jeśli już to na galeriach berlińskich, 

które często dysponują ciekawą przestrzenią wystawienniczą, 

bardzo elastyczną, z którą wiele można zrobić na życzenie 

artysty. Które oferują więcej niż tylko białe ściany, w które 

ewentualnie wbija się gwoździe. 

Na siedzibę wybrałaś zrujnowaną kamienicę, schowaną 

za domami przy wewnętrznym podwórku. Nie jest 

prestiżowe otoczenie, właściwie trudno tu trafić, witryny od 

ulicy brak. 

Komercyjne przestrzenie w Warszawie są bardzo drogie, 

więc szukałam lokalu według list ZGN-u. Zależało mi na 

niskim czynszu. Pierwszą przestrzeń na Nowogrodzkiej ktoś 

sprzątnął mi sprzed nosa. Potem znalazłam to miejsce, które 

było na kilku przetargach i nikt go nie chciał. A ja jak tylko 

tu weszłam, wiedziałam, że to jest to, że to idealna przestrzeń 

dla galerii. Wcześniej był tu związek kominiarzy... Zaletą jest 

to, że ma swoją historię, jest na parterze, w centrum, a jednak 

schowane, w pobliżu nie ma sąsiadów, więc cokolwiek się tu 

dzieje, nie przeszkadza innym. Mam też towarzystwo okolicznych 

panów, którzy spożywają na moich schodkach... Nasza 

niepisana umowa głosi, że mają skończyć, zanim otworzę 

galerię, ale nie zawsze im się udaje. Uważam, że to miejsce 

ma swojego ducha, który nas polubił. 

Co stanowiło największą trudność? 

Bałam się, że jestem osobą z zewnątrz, która wchodzi 

w dosyć hermetyczne środowisko i jeszcze na dodatek 

promuje artystów również spoza niego. Nie wiedziałam, jaka 

będzie reakcja. Ale zostaliśmy dobrze przyjęci, najpierw przez 

94 95

prasę, potem też przez kolekcjonerów, dzięki którym możemy 

się utrzymać. Jestem bardzo dumna, że dziś sprzedajemy nie 

tylko malarstwo czy rysunek, ale także instalacje czy wideo. 

Jak się pozyskuje kolekcjonerów? 

Trzeba mieć bardzo dużo dyscypliny, cierpliwości, 

umiejętności dzielenia się wiedzą, ale też takiego szczerego, 

autentycznego entuzjazmu, którym można zarażać. Nasi 

kolekcjonerzy to ludzie przede wszystkim z mojego pokolenia, 

którzy identyfikują się z przesłaniem młodej sztuki, chcą wyjść 

poza konsumpcjonizm, szukają czegoś więcej... To duża satysfakcja, 

że dzięki zarażeniu pasją jednych osób umożliwia się 

realizowanie pasji innym. Jeśli da się wsparcie młodemu artyście, 

to on może nie wyląduje w agencji reklamowej czy innej 

pracy, żeby tylko przeżyć, ale będzie miał środki, by tworzyć... 

Ale wystaw robisz bardzo dużo... 

No tak. Dziesięć rocznie. Mieliśmy w tym roku zwolnić 

tempo, ale znowu się nie udało (śmiech). Zdaje się, że nie 

umiem inaczej funkcjonować... 

MarTa KOłaKOWSKa 

(ur. 1973) 

ukończyła historię sztuki oraz zarządzanie w kulturze na Uniwersytecie 

Jagiellońskim w Krakowie. Od 2007 roku prowadzi galerię LETO w Warszawie. 

www.leto.pl 

7223 

Izabela Jabłońska 

Sztuka to inwestycja 

Doskonale porusza się po rynku 

sztuki, wie też, jak należy zmienić jej wizerunek, 

by zachęcić inwestorów. Uświadamia, 

że sztuka to coś szlachetnego, ale 

i opłacalnego 

Jaka jest w Pani opinii obecna sytuacja na rynku sztuki 

w Polsce? 

Polski rynek sztuki jest bardzo młody. To, co 

w innych krajach budowały pokolenia, my stworzyliśmy 

w ciągu minionych 20 lat. Wszyscy musieli nauczyć się wiele 

w niedługim czasie – dealerzy, artyści, klienci. Lokalnie to 

wciąż niewielki rynek, ale posiada już mocne podstawy. Ostatnie 

dwa-trzy lata pokazały, że wyłania się grupa nowych klientów. 

To młodzi ludzie, zainteresowani posiadaniem tego, co 

w sztuce najnowsze, często podróżujący, świadomi prestiżu, 

który przynosi kolekcjonowanie sztuki. Choć ceny podniosły 

się dość znacząco, sztuka w Polsce jest wciąż dostępna i stosunkowo 

niedroga. 

Dlaczego zdecydowała się Pani zająć akurat tą dziedziną? Jakie 

były Pani motywacje i ambicje? 

W 1998 roku zaczęłam pracę dla domu aukcyjnego, 

gdy zapotrzebowanie na sztukę najnowszą właściwie nie 

istniało – Jerzy Nowosielski reprezentował to, co najnowsze. 

Niestety mój osobisty gust był bardziej progresywny. Z czasem 

stało się jasne, że wśród nabywców nadeszła zmiana 

pokoleniowa – ludzie w moim wieku byli niemal wyłącznie 

zainteresowani sztuką młodą, a istniejące instytucje rynkowe 

96 97

nie były do tego przygotowane. Zaczęłam działać jako niezależny 

doradca nabywców. Pomysł wziął się od moich klientów 

– dzwoniono do mnie z pytaniami, gdzie można kupić to czy 

tamto, ile to kosztuje… Ciężko nawigować po rynku sztuki, 

dla osób z zewnątrz może się on wydawać straszliwie hermetyczny. 

Ludzie mówią mi, że interesuje ich kupno sztuki, ale 

nie wiedzą, jak się do tego zabrać. 

Trzy lata temu zaczęłam współpracę z instytucją 

finansową New World Holding – uznali sztukę za jedną 

z alternatywnych form inwestycji. Rozumienie sztuki jako 

inwestycji jest w krajach zachodnich oparte na wieloletniej 

historii. Tutaj było to pojęcie całkiem nowe i oczywiście stało 

się niszowe. Koncentrujemy się na uświadamianiu odbiorcom 

z pola biznesu wszelkich korzyści związanych z zakupem 

sztuki. Słowo „inwestycja” staje się rodzajem „przynęty” – 

w końcu to ludzie biznesu – ale często okazuje się, że rozmawiamy 

jednak o „niefinansowym proficie”. Ludzie, którzy 

osiągnęli pewien poziom finansowej stabilizacji, są gotowi, 

by eksplorować nowe obszary, pojawia się intelektualną 

ciekawość, potrzeba symboli statusu. Posiadają potencjał, 

by stać się konsumentami sztuki na wszelkich poziomach – 

jako goście muzeów, kolekcjonerzy, sponsorzy… Robimy co 

w naszej mocy, by do tego zachęcać, ale to długi proces. 

W Polsce trwa właśnie wielki bój o 1% z budżetu państwa na 

kulturę. Decydenci u władzy chętnie zrzuciliby ciężar pełnego 

finansowania kultury – stąd silne głosy, że w finansowaniu 

kultury potrzebny jest też udział mecenatu prywatnego. Jak 

wygląda taki mecenat z Pani perspektywy – inwestowanie 

prywatnych pieniędzy w sztukę? Instytucja mecenatu nie ma 

u nas jeszcze odpowiedniej tradycji, dopiero się kształtuje. 

Całkowicie popieram wzrost funduszu z budżetu 

państwowego do 1%. To zupełnie nierealne, aby oczekiwać, 

że już wkrótce prywatni czy korporacyjni sponsorzy przejmą 

wiodącą rolę w finansowaniu sztuki. Tak się może dziać 

w innych krajach, ale tradycje kolekcjonerskie i patronatu 

nad sztuką w Niemczech, Szwajcarii czy Stanach Zjednoczonych 

są nieporównywalne. Gdy przyjrzymy się świetnym 

amerykańskim muzeom – jak Muzeum Guggenheima czy The 

Frick Collection – to zauważymy, że majątki, które umożliwiły 

98 99

stworzenie tych kolekcji, sięgają czasów dziewiętnastowiecznego 

kapitalizmu. Istotną rolę odgrywają tu dwa czynniki 

– pieniądze i czas potrzebny do zgromadzenia kolekcji. Jesteśmy 

na samym początku tego procesu. Zamożne osoby są 

coraz bardziej świadome prestiżu związanego z patronatem. 

Jednak to mało prawdopodobne, abyśmy wkrótce zaobserwowali 

lawinowe darowizny czy pożyczki, które miałyby pomóc 

w zapełnieniu wkrótce-mających-powstać muzeów. Środki 

państwowe są bezwzględnie konieczne. Przekierowanie 

odpowiedzialności za kulturalny rozwój na prywatnych czy 

firmowych sponsorów prawdopodobnie zajmie jeszcze parę 

kolejnych dekad. 

Czy miasto Warszawa powinno być takim mecenasem? Czy miasta 

w ogóle powinny podejmować się takiej roli? Kształtować 

gust mieszkańców, estetyczny smak, promować sztukę? 

Istnieje coś takiego jak kulturalny kapitał miasta. 

Przedkłada się na wymierny profit poprzez turystykę. Mówiąc 

bez ogródek, wspieranie sztuki nie odbywa się jedynie na 

zasadzie szlachetnych pobudek – jest formą inwestycji. 

Patrząc z tej perspektywy, szybko można zauważyć, że dobrze 

rozwinięte środowiska kulturalne służą najlepszym interesom 

miasta. Za dwa lata w Warszawie powiększy się liczba 

międzynarodowych reprezentantów dzięki gościom Euro 

2012. Większość z nich nie odwiedzi muzeów, ale doświadczy 

warszawskiej przestrzeni publicznej. Sztuka może być 

znaczną częścią tego doświadczenia. To oczywiste, że nikogo 

nie oczaruje nasza infrastruktura, więc zaoferujmy przynajmniej 

coś estetycznego, na czym można się skupić. Warszawa 

potrzebuje godnych zapamiętania projektów w przestrzeni 

publicznej, stworzonych przez uznanych na świecie artystów. 

Nie mogę zrozumieć, czemu nie ma u nas plenerowej instalacji 

Moniki Sosnowskiej*, artystki, której prace są częścią 

najważniejszych światowych kolekcji, a odnosząc się do przestrzeni, 

jej iluzji i możliwości, mogłyby idealnie symbolizować 

naszą zdefragmentowaną przestrzeń miasta. Albo Mirosława 

Bałki, Leona Tarasewicza. Listę można by dalej uzupełniać. 

Czy fakt, że działa Pani w Warszawie, ma jakieś znaczenie? 

Jak widzi Pani potencjał kreatywny stolicy związany ze sztuką 

właśnie? Jak można by innymi środkami niż pieniądze wpłynąć 

na potencjał kreatywny Warszawy w kontekście popularyzacji 

sztuki? 

W każdym kraju rynek sztuki grawituje w kierunku 

centrów finansowych. Przy takiej liczbie kulturalnych i finansowych 

instytucji w Warszawie powiedziałabym, że 80% 

krajowego rynku sztuki skupione jest właśnie tutaj – galerie, 

kupujący. Warszawa wciąż ma niewiarygodny potencjał, jeśli 

chodzi o rozwój kulturalny na wszystkich poziomach – nowe 

instytucje kulturalne, więcej sztuki w przestrzeni publicznej, 

więcej prywatnych czy firmowych kolekcji… 

Jeśli miałabym wskazać inny niż finansowy ważny 

czynnik rozwoju, to byłaby to dostępna i atrakcyjna edukacja, 

która zmienia popularne rozumienie sztuki. Polskie media 

niezbyt dobrze wypełniają swoje zadanie, gdy chodzi o sztukę 

współczesną – najważniejsze wiadomości w tym zakresie 

dotyczą albo sensacyjnych aukcji, albo skandali. Sztuka jest 

prezentowana jako coś niedostępnego, często kontrowersyjnego. 

Powinniśmy się skoncentrować na stworzeniu wizerunku 

sztuki jako czegoś szlachetnego, opłacalnego, symbolu 

o pozytywnym statusie. Istnieje już grupa konsumentów, która 

postrzega sztukę w ten sposób i zakładając, że nie wydarzy się 

nic dramatycznego na polu ekonomicznym, ta grupa będzie 

rosnąć. Aby ją w pełni zaangażować, kulturalne instytucje 

Warszawy powinny sięgnąć po nowe formy edukacji. W tym 

momencie koncentrują się wyraźnie na krytycznym dyskursie, 

który jest niejasny i niedostępny dla publiczności pozaśrodowiskowej. 

Jeśli chcą zaangażować elity biznesu i oczekiwać 

ich aktywnego udziału w dziedzinie finansowania, najpierw 

powinny zacząć mówić ich językiem. 

* Od czerwca 2009 roku w Parku Rzeźby na Bródnie można oglądać instalację 

„Krata” autorstwa Moniki Sosnowskiej. 

IzaBEla JaBłOńSKa 

(ur. 1974) 

doradca nabywców sztuki. Posiada ponaddziesięcioletnie doświadczenie 

w pracy w warszawskich domach aukcyjnych, galeriach, w zbieraniu funduszy. Obecnie 

współpracuje z instytucją finansową New World Holding. 

100 101

4939 

Jakub banasiak 

Sztuka dzieje się 

tu i teraz 

Jakub Banasiak zaczynał jako bezlitosny 

krytykant sztuki, chwilowo złożył 

broń, żeby wydawać takie książki o sztuce, 

jakie sam chciałby czytać 

Wydawnictwo 40 000 Malarzy, istniejące zaledwie od półtora 

roku, za sprawą wąskiej specjalizacji – wydawaniu książek 

poświęconych polskiej sztuce najnowszej – w ciągu krótkiego 

czasu wyrobiło sobie markę i renomę: siedem publikacji, wyrazista 

szata graficzna, jednakowy format, mnóstwo entuzjastycznych 

recenzji. Skąd wziął się pomysł na takie właśnie wydawnictwo? 

Czy inspirowałeś się zachodnimi wydawnictwami 

zajmującymi się sztuką? 

Pomysł wziął się z braku takiego wydawnictwa 

w Polsce. Nie inspirowałem się konkretnym wydawnictwem 

zagranicznym, raczej pewnym modelem, chciałem stworzyć 

wydawnictwo podejmujące tematykę związaną z jak najszerzej 

pojmowaną sztuką najnowszą. Ideą było stworzenie „literatury 

środka o sztuce” – mamy albo infantylne kompendia typu 

„sztuka od A do Z” albo literaturę naukową. A sztuka aktualna 

dzieje się tu i teraz i wymaga gorącego komentarza. Dlatego 

wydajemy zarówno wybory tekstów najlepszych krytyków 

sztuki, klasyczne readery, rozmowy z artystami, ale też książkiwystawy 

i książki-dzieła sztuki. Chciałbym, żeby w Polsce, jak 

na Zachodzie, artyści, krytycy sztuki i teoretycy kultury na 

bieżąco publikowali eseje poświęcone bieżącej sytuacji artystycznej 

– odważne, prowokujące do dyskusji, nieroszczące 

sobie pretensji do totalności. Oczywiście u nas. 

Wydawnictwo funkcjonuje jako stowarzyszenie, organizacja 

103

pozarządowa. Współpracujecie z państwowymi instytucjami 

kulturalnymi (BWA), ale także z innymi NGO-sami – fundacjami, 

galeriami. Czy powołanie stowarzyszenia jako formy prawnej 

wynikało z potrzeby ograniczenia ryzyka związanego z kapryśnym 

rynkiem wydawniczym, czy raczej z faktu, że rynkowa 

niezależność oznacza tematyczne kompromisy? Czy taka forma 

pomaga, czy ogranicza? 

Praca w stowarzyszeniu nie jest naszym głównym 

zajęciem – utrzymujemy się z innych źródeł. Robimy to dla 

tzw. idei i potomnych. Nie musimy zarabiać na książkach, 

choć udaje nam się generować niewielki zysk. Pracujemy 

właściwie za darmo, nasi autorzy zgadzają się, że ich honorarium 

będzie jedynie procent od sprzedanych egzemplarzy 

– choć staramy się płacić również za same teksty, co czasami 

umożliwiają dotacje. Na polskim rynku to niemały sukces. 

Tak naprawdę na razie się rozkręcamy. Dopiero za kilka lat 

będzie można mówić o sukcesie bądź porażce. Nasze niektóre 

książki, moim zdaniem niezwykle potrzebne, choć bez wątpienia 

niebędące tzw. bestsellerami, mogą ukazywać się dzięki 

wsparciu instytucji. A zatem taka forma prawna zdecydowanie 

nam pomaga. 

Macie na koncie publikację, która powstała dzięki dofinansowaniu 

miasta st. Warszawy. Jak przebiegała współpraca z miastem? 

Czy w przyszłości także chcielibyście zabiegać o wsparcie 

miasta? 

Tak, to książka Raster. Macie swoich krytyków – 

wybór tekstów krytycznych Łukasza Gorczycy i Michała 

Kaczyńskiego, niegdyś najważniejszych polskich krytyków 

przełomu stuleci, a obecnie właścicieli warszawskiej galerii 

Raster. Publikacja niezwykle dobrze przyjęta zarówno przez 

media popularne, jak i branżowe, ale przede wszystkim wypełniająca 

istotną lukę w polskiej historii sztuki najnowszej. 

Nie wydalibyśmy jej bez pomocy finansowej miasta st. Warszawy. 

Współpraca przebiegała doskonale i mamy nadzieję ją 

powtórzyć. 

Wasze publikacje funkcjonują w szerokim obiegu księgarskim 

– nie tylko w księgarniach przy instytucjach sztuki, ale także 

w tych wielkich, sieciowych. Kto jest Waszym czytelnikiem? 

W jakich nakładach sprzedają się Wasze publikacje? Czy podejmujecie 

działania marketingowe, żeby trafić także do odbiorcy, 

który na sztuce najnowszej niespecjalnie się zna? 

Naszymi czytelnikami są ludzie żywo zainteresowani 

współczesną kulturą, ale czujący niedosyt wiedzy na jej temat, 

pracujący w różnych zawodach. Jeżeli chodzi o nakłady, nie są 

one wielkie: od 500 do 1500 egzemplarzy. Dotychczas robiliśmy 

jeden dodruk (Adam Mazur, Kocham fotografię), pozostałe 

tytuły powoli się wyczerpują. Nasz marketing to Internet 

(newsletter, strona www, Facebook), panele dyskusyjne wokół 

książek i media – papierowe i elektroniczne – do których 

rozsyłamy kolejne tytuły. Kreujemy konkretne sytuacje, które 

rozprzestrzeniają się na zasadzie rozrastającej się sieci. 

Jak oceniasz perspektywy rozwoju na tak trudnym rynku, jakim 

jest biznes kreatywny w Polsce? 

Pojawia się sporo ciekawych inicjatyw, ciągle istnieją 

obszary, które aż proszą się o zagospodarowanie. Tego typu 

działań najwyraźniej jest też spragniona publiczność. 

JaKuB BanaSIaK 

(ur. 1980) 

krytyk, od 2009 roku redaktor naczelny Wydawnictwa 40 000 Malarzy, 

prezes zarządu Stowarzyszenia 40 000 Malarzy. Publikował m.in. w „FUTU”, „Flash Art”, 

„Exklusiv”, „Art&Business”, „Odrze”. W latach 2007–2010 redaktor magazynu „Obieg”, 

w latach 2006–2008 prowadził blog, a następnie portal o sztuce Krytykant.pl. Autor książek: 

Rewolucjoniści są zmęczeni i Zmęczenie rzeczywistością. Założyciel Galerii Kolonie 

w Warszawie. 

www.40000malarzy.pl 

104 105

7462 

Monika Regulska 

Wiara w twórczość 

Pracując jako dziennikarka, Monika 

Regulska zauważyła niewykorzystaną 

niszę, jaką jest reprezentowanie autorów. 

Dziś jej Syndykat Autorów reprezentuje 

czołowych pisarzy i twórców 

Syndykat Autorów powstał w 2004 roku. Jak wpadłaś na 

pomysł, żeby stworzyć agencję literacką? Czy miałaś jakieś 

wcześniejsze doświadczenia z rynkiem wydawniczym? 

Na początku moim zadaniem było nawiązanie kontaktów 

i podpisanie kontraktów na przedruki z prasy zagranicznej 

dla tygodnika „Forum”. Musiałam przeszkolić się 

z dziedziny prawa autorskiego. Nawiązałam kontakt z kilkoma 

pisarzami polskimi publikującymi za granicą. I tak odkryłam 

obszar w Polsce całkowicie nieobjęty: przedrukowywanie 

tekstów czy sprzedaż praw do treści, dzieła, zwłaszcza 

w obszarze anglojęzycznym, od dziesiątków lat. Stąd pomysł, 

żeby w jakiś usystematyzowany sposób zająć się tą formą 

sprzedaży treści z Polski za granicę. Okazało się, że jest wielu 

pisarzy, którzy chętnie powierzyliby swoją twórczość, nie tylko 

publicystyczną, opiece agenta. A działające wówczas w Polsce 

dwie czy trzy agencje literackie zajmowały się niemal wyłącznie 

reprezentowaniem zagranicznych wydawców na rynku 

wydań polskich. Podszkoliłam się ze standardów stowarzyszeń 

agencji literackich, takich jak Association of Authors' Agents 

w Anglii czy Association of Authors' Representatives, żeby 

wiedzieć, jaką formułę przyjąć. Dzięki pomocy znajomych 

prawników powstała Agencja Literacka Syndykat Autorów. 

106 107

Dlaczego w Polsce funkcja agenta literackiego wciąż jest tak 

mało powszechna? 

Jest to działalność „w tle” - pracujesz z autorami 

i wydawcami, czasem z dziennikarzami, zawsze jednak jako 

głos tego autora – nie każdy to lubi. Po drugie, jest to wciąż 

dziedzina dosyć skomplikowana i dynamiczna, trzeba być 

na bieżąco z prawem autorskim, z tym, co się w nim dzieje 

zwłaszcza w epoce internetowej, a to wymaga co najmniej 

ścisłej i stałej relacji z dobrym, zaufanym prawnikiem. Po 

trzecie, na polskim rynku nie można liczyć na jakieś finansowe 

kokosy, więc musisz mieć zaplecze „na cięższe czasy”. 

Jeśli książka nie jest sfilmowanym bestsellerem, nie przynosi 

wielkich zysków, a agent zarabia przecież proporcjonalnie do 

autora. 

Reprezentujesz zarówno pisarzy dojrzałych, uznanych, jak 

i debiutantów, ale też rysowników czy fotografów. Jak zmieniał 

i poszerzał się profil Syndykatu na przestrzeni lat? 

Syndykat zaczynał swoją działalność z kilkoma pisarzami 

i dużą grupą dziennikarzy. 

Taka formuła zupełnie się nie sprawdziła, ponieważ 

freelancing w polskiej prasie kompletnie nie działa. Staram 

się dostosowywać profil działalności do potrzeb, lista osób 

reprezentowanych przez Syndykat Autorów jest elastyczna, 

autorem jest i pisarz, i fotograf. Myślę, że podstawą jest wiara 

w czyjąś twórczość, a jej rodzaj jest dopiero na drugim miejscu. 

Dzisiaj dziedziny się przenikają, panuje eklektyczność: 

prozaik staje się dramatopisarzem, rysownik zaczyna pisać 

powieść, recenzent filmowy wkracza w fotografię artystyczną 

itd. Reprezentowanie polskich debiutantów literackich było 

świadomym wyborem, bo to ci, którzy dziś debiutują, będą 

określali standardy pracy literatów czy twórców w przyszłości, 

dobrze, żeby mieli nowoczesne narzędzie, dzięki któremu nie 

będą borykać się z umowami, szukaniem wydawcy, ustalaniem 

działań promocyjnych, określaniem granic prywatności. 

Jakie cechy musi mieć dobry agent? 

Myślę, że największym wyzwaniem jest za każdym 

razem przekonanie polskiego wydawcy, że warto zainwestować 

w autora polskiego, nawet jeśli miałoby to być kosztem 

wydania kolejnego Dana Browna. Oczywiście, z powodów 

językowych nasza literatura jest wciąż skazana na niszowość 

w kontekście globalnym i w porównaniu z literaturą anglojęzyczną. 

Jednak jakością pisarstwa nasi autorzy naprawdę 

nie ustępują zachodnim twórcom, co więcej, nasz rodzimy 

głos literacki jest często dużo bardziej nowatorski, głębszy, 

nowocześniejszy. Z drugiej strony, wydawca też musi na siebie 

i swoich pracowników zarobić, i tu widziałabym rolę różnych 

organizacji kultury – żeby te polską twórczość tak wspierać, 

aby jej wydawanie zwyczajnie mogło się opłacić wydawcom. 

W Norwegii, która z powodów językowych też jest literacką 

niszą, działa kilkanaście różnych programów wspierania rozwoju 

narodowej twórczości, w Polsce mamy jeden program 

Instytutu Książki. Nie chcemy wydawać pieniędzy polskiego 

podatnika, ale zaangażować duży biznes wokół rozwoju twórczości. 

Dobry agent powinien mieć zaufanie autorów, być po 

ich stronie, nawet jeśli będzie krytyczny. Musi czytać, oglądać, 

sprawdzać, co się dzieje w szeroko pojętej literaturze, 

potrafić umieścić twórczość autora w szerszym kontekście, 

europejskim czy historyczno-literackim, umieć uwypuklić 

mocne strony jego twórczości, „sprzedać” dzieło, a nie tylko 

książkę. Podstawą relacji autor–agent jest zawsze dobra chemia. 

Te dwie osoby powinny móc się ze sobą dogadać. 

Po kilku latach działalności wyrobiłaś sobie markę i renomę 

– reprezentujesz topowych polskich pisarzy. Jak widzisz przyszłość 

Syndykatu? 

Chciałabym rozwijać przedsięwzięcia kreatywne, 

takie jak książki audio, w które głęboko wierzę, a które wciąż 

w Polsce są jeszcze niezbyt popularne. Chciałabym też wkraczać 

z twórczością Autorów Syndykatu w nowe rejony, typu 

książki elektroniczne czy inne formy, dziś może jeszcze nienazwane. 

To dziedziny, do których polscy wydawcy się nie 

spieszą, a których się nawet obawiają. Ja natomiast lubię 

poznawać nowe obszary ludzkiej kreatywności, na przykład 

w zakresie sposobów obcowania z literaturą. Marzy mi się 

też zorganizowanie warsztatów literackich z prawdziwego 

zdarzenia, na których pisarze z dorobkiem mogliby wesprzeć 

108 109

aspirantów w tej sztuce, i które byłyby dla nich znakiem 

twórczej jakości na przyszłość. Bardzo bym też chciała stworzyć 

„dom pracy twórczej” – pensjonat dla twórców rozmaitych 

dziedzin i nie tylko polskich, gdzie dzięki ciągłej rotacji 

zadziałałby salon twórczy w takim XIX-wiecznym sensie – 

rodziłyby się idee, pomysły skrojone na nowoczesność. 

Co byś zmieniła na polskim rynku, żeby literatom i ich agentom 

było w Polsce lepiej? 

Nie sądzę, by przeszkody, jakie napotykają agenci 

literaccy, wynikały ze złego prawodawstwa czy też braku 

jakichś ustaw. Wystarczy dostosować się do zapisów obowiązujących 

w Unii czy w krajach, gdzie rynek literacki kwitnie 

nie od dziesiątków, ale od setek lat. Większość takich narzędzi 

prawnych już mamy. Myślę, że problem tkwi w polskim braku 

elastyczności, w nieumiejętności podchodzenia do spraw 

indywidualnie. Instytucje powinny nawiązywać kontakty 

z tymi, którzy tworzą rynek wydawniczy na co dzień. Wydawcy 

powinni świadomie podchodzić do kreowania wizerunku pisarza. 

Powinna panować środowiskowa presja na recenzentów, 

by jednak czytali książki, które recenzują. Żeby pisma opiniotwórcze 

robiły niezależne rankingi bestsellerów. Żeby książka 

nie znikała z rynku po 3 miesiącach, bo już nikomu nie 

opłaca się jej sprzedawać (choć wciąż są chętni, by ją kupić). 

Żeby kryterium artyzmu czy doniosłości dzieła nie była jego 

niezrozumiałość, do której nikt się nie chce przyznać... 

MOnIKa (WÓJcIcKa) rEGulSKa 

(b. 1969) 

studiowała sinologię na Wydziale Orientalistyki Uniwersytetu Warszawskiego. 

Pracowała w „Gazecie Wyborczej”, Radiu Zet, jako tłumacz dla National Geographic 

Polska, w Inforadio-TOK FM, tygodnikach „Forum” i „Polityka”. Od 2004 prowadzi Agencję 

Literacką Syndykat Autorów.. 

www.syndykatautorow.pl 

6352 

Dwie SioStry 

Wydawać piękne 

i mądre książki 

Dwie Siostry to tak naprawdę trzy 

niespokrewnione ze sobą przyjaciółki: 

Jadwiga Jędryas, Joanna Rzyska i Ewa 

Stiasny. Nie ma więzów krwi, ale jest 

podobny gust i odbiór na tych samych 

falach oraz chęć, by na polski rynek 

wydawniczy wpuścić trochę świeżej krwi 

W ostatnich latach w Polsce powstało wiele małych niezależnych 

wydawnictw publikujących ciekawą literaturę dla dzieci. 

Co sprawiło, że pięć lat temu wydałyście pierwszą książkę? 

Pamiętam, że była to opowieść o kolorowym słoniku odmieńcu- 

,Elmerze, Davida McKee... 

Pierwszą książkę wydałyśmy zgodnie z zasadą złotego 

środka: była udanym połączeniem ciekawej grafiki 

i sympatycznego tekstu dla bardzo małego czytelnika, dobra 

jakościowo i mocna komercyjnie. Okazało się, że Elmer nie 

chwycił. A my jako wydawca jednej książki byłyśmy skazane 

na trudności. Dopiero teraz mamy pytają o Elmera, a nakład 

niestety już, a raczej dopiero teraz, się wyczerpał. 

Dziś publikujecie już kilkanaście książek rocznie, tych tłumaczonych, 

dla dzieci, dla młodzieży, nawet dla dorosłych, ale 

przygotowujecie też własne pozycje, jak kultowy już DOMEK czy 

wydany przed chwilą DESIGN, obie będące historią tych dziedzin 

w wersji rysunkowej. Czy to już jest wydawniczy sukces? 

O sukcesie decydują czytelnicy. Cieszymy się, że 

110 111

DOMEK i DESIGN podobają się dzieciom i rodzicom. Udało 

nam się także sprzedać prawa do tych tytułów do Francji, 

Niemiec, Holandii, Włoch, Australii, Nowej Zelandii i... Abu 

Dhabi, czyli Zjednoczonych Emiratów Arabskich! To chyba 

sukces, zobaczyć swoją książkę w tylu językach. 

Jaki nakład oznacza zwrot kosztów, a przy jakiej liczbie można 

mówić o sukcesie w Waszej branży? 

Dobre wyniki jednego tytułu o niczym jeszcze nie 

świadczą, zawsze robimy kalkulację kosztów. DOMEK jest 

sukcesem pod względem sprzedaży i reklamy naszego wydawnictwa. 

Wiele dobrych tekstów nie jest rentownych, nawet 

książki noblistów nie prześcigną pod względem sprzedaży 

Domu nad rozlewiskiem i Zmierzchu, a jednak są sukcesem 

wydawniczym i świadczą o wyczuciu, guście literackim 

i odwadze wydawcy. Czasami decydujemy się wydać książki, 

które w kalkulacji wypadają słabo już na samym początku, 

a jednak mają dla nas dużą wartość estetyczną (Czerwony 

Kapturek Květy Pacovskiej) lub literacką (Znamię Nancy 

Huston – powieść dla dorosłych), a czasem sentymentalną 

(seria „Mistrzowie ilustracji”). 

Skąd wzięła się nazwa wydawnictwa, czy rzeczywiście jesteście 

siostrami? 

Wszystko zaczęło się w pensjonacie art déco w Kotlinie 

Kłodzkiej. Tam spotkałyśmy się [Joanna i Ewa] i postanowiłyśmy 

założyć autorskie wydawnictwo dla dzieci i młodzieży. 

Jesteśmy takimi duchowymi i biznesowymi siostrami, podobają 

nam się te same rzeczy, nadajemy na tych samych falach. 

A nazwa się sprawdza, wszyscy ją zapamiętują, kojarzą, wypytują, 

czy naprawdę jesteśmy siostrami. A my, w zależności od 

fantazji, raz mówimy, że tak, raz, że nie, a raz, że tajemnica. 

Jest jeszcze trzecia siostra, Jadzia, tłumaczka, która mieszka 

w Luksemburgu, no ale Trzy siostry było już nazwa zastrzeżoną 

przez... Czechowa. 

Kim jesteście z zawodu? Z tego, co wiem, wydawnictwo to 

tylko jedna z Waszych aktywności zawodowych... Jak podzieliłyście 

się obowiązkami? 

Joanna jest humanistką, romanistyką 

112 113

z wykształcenia, od lat prowadzi prestiżowe przedszkole francuskojęzyczne 

na warszawskiej Saskiej Kępie. Ewa, grafik, ilustrator, 

dba o to, by książki były doskonałe edytorsko. Jadwiga 

tłumaczy, wyszukuje pozycje, które są warte przetłumaczenia 

na polski. 

Jakie macie dalsze plany rozwoju? 

Wydawać piękne i mądre książki w dużych nakładach. 

Kontynuujemy serię „Mistrzowie ilustracji”, serię 

„Serio”, w której publikujemy opowieści dla dzieci pióra uznanych 

pisarzy kojarzonych z „dorosłą” literaturą, przygotowujemy 

następną książkę w serii, w której wydałyśmy DOMEK 

i DESIGN. Myślimy też o audiobookach i szykujemy niesamowitą 

serię opowiadań inspirowanych malarstwem, jak 

Powidoki na podstawie obrazów Władysława Strzemińskiego. 

Jednak znaleźć ciekawą książkę, wydać ją to mały 

pikuś, najtrudniejsza jest dystrybucja. Dlatego jakiś rok temu 

założyłyśmy nieformalne stowarzyszenie małych wydawców, 

zatrudniłyśmy jednego dyrektora handlowego i staramy się 

współdziałać, by docierać nawet do niewielkich miast. 

Czy udało Wam się pozyskać jakieś wsparcie od miasta na 

wasze projekty? Jeśli nie, to co stoi na przeszkodzie? 

Nigdy nie prosiłyśmy miasta o wsparcie. Ministerstwo 

Kultury i Dziedzictwa Narodowego odmówiło nam 

honorowego patronatu nad serią inspirowaną malarstwem 

polskim, bo jesteśmy wydawcą komercyjnym (!?). Wsparł nas 

natomiast Instytut Książki przy wystawie „Mistrzowie ilustracji”, 

która objeżdża Polskę. 

Jak czujecie się teraz na rynku wydawniczym? Już wypracowałyście 

sobie pozycję, jak z niej postrzegacie ten rynek? I co 

jeszcze chciałybyście w branży wydawniczej osiągnąć? 

Branża wydawnicza książek dziecięcych odżywa. 

Po postdisneyowskich różowych koszmarkach z lat 80. i 90. 

znowu powstają w Polsce piękne książki, których nie trzeba 

się wstydzić i które zdobywają nagrody za granicą. Tak jakbyśmy 

przypomnieli sobie, że Polska była potęgą w dziedzinie 

ilustracji książkowej w latach 60., że mamy tu wspaniałe tradycje, 

do których można sięgać. Ale jeszcze dużo pracy przed 

nami, w realiach rynkowych trudno walczyć z produktami 

o marnej treści i jeszcze gorszej grafice, ale tanimi i przez to 

łatwiejszymi do sprzedania. Jednak małe wydawnictwa wytworzyły 

ferment, który wpłynął na estetykę książek wielkich 

wydawców. To również nasza zasługa! 

Nasza marka jest rozpoznawalna w dużych miastach, 

zwłaszcza w Warszawie, ale ciężko jest nam dotrzeć do mniejszych 

miejscowości. Pracujemy nad reklamą, liczbą tytułów 

w katalogu, własnym przedstawicielem handlowym, sklepem 

firmowym. Z każdym osiągniętym celem na horyzoncie pojawia 

się kilka następnych. 

JOanna rzySKa 

(ur. 1973) 

romanistka, pedagog, wydawca. Absolwentka Wydziału Romanistyki Uniwersytetu 

Warszawskiego. Właścicielka francuskiego przedszkola TRAMPOLINE w Warszawie. 

Współtworzy Wydawnictwo Dwie Siostry. 

EWa STIaSny 

(ur.1967) 

warszawianka. Grafik, projektant, ilustrator książkowy, wydawca. Absolwentka 

Wydziału Konserwacji i Restauracji Starych Druków i Grafiki oraz Pracowni Ilustracji 

Książkowej warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Współtworzy Wydawnictwo Dwie 

Siostry. 

www.wydawnictwodwiesiostry.pl 

114 115

12442 

Michał KwiecińsKi 

Pomocna klęska 

Producent filmów, przedstawień 

i seriali telewizyjnych. Inwestuje w dobra 

intelektualne, nie boi się ryzyka 

Zakładał Pan firmę w 1992 roku, kiedy nie było jeszcze 

w Polsce ustawy o kinematografii, nie było Państwowego Instytutu 

Sztuki Filmowej – był to w Polsce czas przemian po 1989 

roku. Dlaczego porwał się Pan na to akurat w tym momencie? 

Był to najtrudniejszy dla mnie moment: zostałem na 

dwa tygodnie przed premierą wyrzucony z Teatru Ateneum, 

odebrano mi przedstawienie. Byłem w depresji, myślałem, że 

do niczego się nie daję, że to koniec – nikt mi nie da już nic 

wyreżyserować. Klęska, gorączka i leżenie w łóżku. 

Poszedłem do ówczesnego dyrektora Teatru Telewizji 

– jako student asystowałem tam przy wielu przedstawieniach 

– i zwierzyłem mu się, że nie wiem, co mam dalej robić, że 

jestem w strasznej sytuacji. Jerzy Koenig doradził mi, że skoro 

mam takie doświadczenie w asystowaniu, jestem pracownikiem 

telewizji, to czemu mam samemu nie wyprodukować 

przedstawienia? Właśnie wtedy Telewizja Polska otwierała 

się na producentów zewnętrznych. Ta myśl, ten pomysł był 

jedyny w swoim rodzaju, znalazłem się w odpowiednim czasie 

w odpowiednim miejscu. To był łut szczęścia. Postanowiłem 

spróbować. To była jedyna taka szansa wynikająca z momentu 

historycznego. Podjąłem to wyzwanie. 

Pierwszy wyprodukowany przeze mnie teatr telewizji 

– Spadek na życzenie Roberta Bruttera w reżyserii 

116 117

Waldemara Śmigasiewicza – miał budżet 70 tysięcy złotych, 

co na owe czasy było sumą kolosalną. Bałem się, że jeśli coś 

się nie powiedzie, będę musiał zastawić mieszkanie, sprzedać 

samochód. Pierwszego dnia przed rozpoczęciem zdjęć samochód 

mi ukradziono, ale produkcja się udała – była to pierwsza 

prywatna produkcja teatralna dla TVP. Od tego momentu 

zająłem się wyłącznie produkcją teatru telewizji: w szczytowym 

momencie produkowałem ok. 30 przedstawień rocznie, 

w sumie było ich na przestrzeni lat aż 150. Za tym też przyszły 

pierwsze spore pieniądze. Wraz z grupą osób, które pracują ze 

mną do dziś, błyskawicznie rozwinęliśmy działalność w zakresie 

produkcji telewizyjnej. Była to wprawdzie jeszcze działalność 

siermiężna, garażowa, ale przyniosła ona coś niezwykle 

cennego: poznałem bardzo dobrze świat filmu i telewizji. 

Uważam, że dzisiaj nie ma dla mnie tajemnic w tej branży. 

Potem teatr telewizji zaczął podupadać, a ja rozpocząłem 

produkcję seriali. Wchodziłem w świat trochę innej telewizji, 

na przykład z grupą przyjaciół wymyśliliśmy Klan. W Aksonie 

powstały trzy pierwsze odcinki. Rzucałem się na wszystko, co 

niósł rynek. Jestem nastawiony na działanie, nie znoszę stagnacji! 

Po latach myślę, że ta klęska u progu kariery była mi 

bardzo potrzebna, że paradoksalnie mi pomogła. 

A kiedy pojawiła się szansa na produkcję filmów? 

Marzyłem o produkcji filmowej od zawsze. Zresztą 

kto o niej nie marzy? Każdy chce zrobić film – i ja też chciałem. 

Z grupą znajomych reżyserów zacząłem produkować 

godzinne filmy telewizyjne, które złożyły się na cykl Święta 

Polskie, poznałem w tamtym czasie Martę Meszaros i zapragnąłem 

poznać Andrzeja Wajdę. To było moje marzenie. Był 

rok 1998 – znałem już prawie wszystkich „wielkich“, ale nie 

Wajdę. Pomyślałem, że tak wielki reżyser musi być strasznie 

samotny: z jednej strony wszyscy oczekują od niego kolejnych 

arcydzieł, a z drugiej nikt do niego nie dzwoni z propozycjami, 

bo wszyscy się boją. Podczas rozmowy z Andrzejem Wajdą 

szczerze wyznałem, że nie mam dla niego konkretnej propozycji, 

ale że bardzo chcę z nim pracować. Z tego impulsu, 

ze wspólnych rozmów, ale z mojego podszeptu zrodził się 

Pan Tadeusz. Nie mogłem sam produkować tego filmu, bo 

nigdy nie zdobyłbym tak dużych pieniędzy, ale od tego czasu 

przyjaźnię się z Andrzejem Wajdą i jestem producentem jego 

wszystkich filmów powstałych od tamtego momentu. Cały 

czas walczymy z nowymi scenariuszami, szukamy pomysłów 

– teraz myślimy o filmie o Lechu Wałęsie. Muszę powiedzieć, 

że tamto spotkanie było w moim życiu najważniejsze, jeśli 

chodzi o twórczy potencjał. To, co robi Andrzej Wajda, jest 

dla mnie wzorcem, jak powinien postępować każdy twórca: 

zachować niezależność, elastyczność, nie bać się trudności, 

konfrontacji ze środowiskiem. Dla mnie trudności są siłą 

napędową każdego twórczego działania. 

No właśnie! Czy nie wpadł Pan nigdy w prawdziwe biznesowe 

tarapaty? 

Ależ ja w ogóle nie jestem człowiekiem biznesu! 

Oprócz tego, że mam dom, działkę i kupiłem mieszkania 

własnym dzieciom, wszystkie oszczędności trzymam banalnie 

na koncie. To jest śmieszne, co powiem, ale nigdy w życiu 

nie myślałem o pieniądzach. Znam się na pieniądzach, znam 

ich wartość, ale wychodzę z założenia, że jeśli będę robił to, 

co lubię, i wkładał w każdy dzień bardzo dużo wysiłku i pasji, 

pieniądze same przyjdą. Zarabianie pieniędzy nigdy nie było 

moim celem nadrzędnym, pokonanie konkurencji mogłoby 

być. Ale znów nie po to, żeby zarobić, tylko po to, żeby się 

działo. Na przykład przez cały zeszły i obecny rok, w okresie 

kryzysu, pracuję bez zysku, czasem nawet ze stratą. Zdarza 

mi się korzystać z mojego prywatnego konta, aby nie utracić 

płynności finansowej. To strasznie prosty mechanizm, ale 

karygodny, jeśli chodzi o biznes, bo jak wiadomo, w biznesie 

trzeba pieniędzmi ciągle obracać, inwestować. Ja inwestuję, 

owszem, ale w wartości intelektualne. Szukam dobrych 

scenariuszy, kupuję prawa do adaptacji, także za granicą. Nie 

mam studia, kamer, zaplecza technicznego, nie wybudowałem 

własnego biura. Postępowanie, w którym pieniądze są 

traktowane jako cel działania, jest dla mnie mało pociągające. 

Wynika to z mojej natury. 

W mojej rodzinie obowiązywała zasada, że nie wolno 

obnosić się z bogactwem. Wizerunek producenta z wiecznie 

przyklejonym do ust cygarem, w pięknej willi, opływającego 

w dostatki w ogóle mnie nie interesuje. 

118 119

W swojej firmie odpowiadam za kontrakty i scenariusze. 

Właściwie jestem w Aksonie bardziej kierownikiem 

artystycznym niż finansistą. Mnie interesuje sytuacja, w której 

można jak najwięcej robić i produkować. Jestem zdania, że 

ciekawe projekty zawsze przyciągną pieniądze. Jest to odwrócenie 

kolejności myślenia, ale i działania. 

W jakie dobra intelektualne Pan inwestuje? 

Kupuję bardzo dużo praw do książek, ale tylko 

takich, które chciałbym wyprodukować w ciągu dwóch, 

trzech lat. Kupuję scenariusze, także na Zachodzie – mam na 

przykład fobię związaną z historią Dywizjonu 303, ten scenariusz 

piszą Anglicy. Zresztą pozyskiwanie scenariuszy z Europy 

nie stanowi już takiej bariery. Chciałem zamówić na przykład 

scenariusz do filmu Katyń u samego Ronalda Harwooda, 

autora scenariuszy do Garderobianego czy Pianisty. Harwood 

wstępnie się zgodził, ale zażądał 600 tys. euro. Wtedy to była 

suma kosmiczna, ale kiedy spotkałem go po latach, powiedział, 

że może dziś napisałby „coś” dla mnie już za połowę tej 

sumy. Nie mam problemu z wyjściem na zewnątrz, w świat, 

nie mam zahamowań, jeśli chodzi o międzynarodowe koprodukcje 

– to jest kolejny krok w rozwoju Aksonu. 

W Polsce produkcja filmowa powoli odżywa po kryzysie i zapaści 

w latach 90., ale wciąż nie jest to stan idealny. Czego brakuje, 

jakie są luki w tym systemie? 

Podstawowym problemem polskiej kinematografii 

jest to, że ona nie jest przemysłem. Jesteśmy manufakturą filmową 

na średnim poziomie. Przemysł to są reguły, hierarchia, 

szacunek, struktura – musi być logika zysku i logika kosztu. 

Tych elementów jeszcze nie ma w naszej kinematografii. 

Mimo mojego dorobku cały czas mam poczucie, że 

jestem traktowany jako nieistotne ogniwo tworzące projekt. 

Pomimo faktu, że wymyśliłem i zrealizowałem kilka znanych 

polskich seriali, jak choćby Czas honoru, Oficer, Magda 

M., jestem traktowany jak osoba, która tylko je wykonuje. 

Na świecie jest tak, że ktoś, kto wnosi koncepcję z całym 

potencjałem kreatywnym, a także zdolnością produkcyjną, 

jest traktowany jak partner danego projektu. Wartość intelektualna 

jest wymierna. W Polsce jest się traktowanym jak 

strona świadcząca usługę na zamówienie. Bez względu na fakt 

zaangażowania twórczego, ponoszenia ryzyka zewnętrznych 

czynników produkcji, producent nie staje się udziałowcem 

sukcesu. Nie może liczyć ani na współpracę, ani na udział 

w prawach majątkowych, ani na wzrost zaufania produkcyjnego. 

Na Zachodzie największą wagę przywiązuje się do 

kreacji – developmentu literackiego i preprodukcji. U nas 

pomija się milczeniem zaangażowanie twórcze i pracę, jakiej 

wymaga, ale też fakt ciężaru finansowego, z jakim się wiąże. 

Jest to w pewien sposób budowanie fałszywego obrazu otoczenia 

biznesowego w tej branży. Nie jest bowiem w zwyczaju 

mówienie o rzeczywistym koszcie, jego sensie, a co za tym 

idzie rzeczywistej ocenie finansowej projektów. Wiąże się 

odpowiedzialność tym nikła odpowiedzialność tak za projekt, 

jak i za fundusze. Rynek przez 20 lat niezależności nie wypracował 

mechanizmu rynkowego ani kryteriów funkcjonowania 

tej dziedziny. Działamy po omacku i intuicyjnie. 

Kiedyś branża filmowa była skoncentrowana także wokół 

innych miast w Polsce, na przykład w Łodzi. W tej chwili można 

obserwować systematyczną koncentrację produkcji filmowej 

w Warszawie. Czy wyobraża Pan sobie funkcjonowanie poza 

Warszawą? 

Wszystkie stacje telewizyjne mają siedzibę w Warszawie, 

PISF ma siedzibę w Warszawie, wszyscy aktorzy ciągną 

do stolicy. Ta centralizacja będzie się pogłębiać. Dlatego, że 

Warszawa ma najbogatsze instytucje, firmy takie jak Canal 

Plus, HBO, Telekomunikacja Polska SA, które wspierają 

produkcje filmowe. Tu są po prostu pieniądze. Są one także 

w innych miastach, ale skala jest jeszcze niewielka, choć rola 

funduszy regionalnych wzrasta z roku na rok. Istnieje wiele 

sposobów racjonalnego wspierania produkcji, promocji miast, 

rozwoju turystyki, udziału w projektach kulturalnych. To jest 

jeszcze ciągle zbyt często pomijany aspekt możliwej współpracy 

pomiędzy resortami. 

Wiele z Pańskich produkcji, nie tylko serialowych, rozgrywa 

się w Warszawie. Czy miasto wspiera działania takich firm jak 

Akson Studio? 

Miasto Warszawa to bardzo szczelna, hermetyczna 

120 121

instancja, jeśli chodzi o wspieranie kultury telewizyjno-filmowej. 

Pieniądze wypływają tylko okazjonalnie – może wypłyną 

na film o Powstaniu Warszawskim. Niedobry jest element 

oficjalnej polityki, który zakłada, że kultura ma się sama 

utrzymać. Kultura jest wartością narodową. To ona buduje 

tak szeroko propagowaną tożsamość. Ale to także może być 

biznes. Kultura musi jednak czuć mecenat państwa i spójną 

politykę w tym zakresie. Obecna nachalna komercjalizacja, 

w kraju, który jest jeszcze tak „słabo kulturalny”, nie służy 

rozwojowi ani kultury, ani biznesu. 

Polska w niewystarczającym stopniu inwestuje 

w edukację kulturalną, nie kształtuje i nie wspiera postaw 

promujących kulturę, nie mobilizuje do wzbudzania potrzeb 

poznawczych wśród społeczeństwa. 

Kulturę należy najpierw dofinansować. Z rozsądkiem 

i bardzo precyzyjnym planem budować zaplecze jej rozwoju, 

a potem oczekiwać profitów. Zarządzanie kulturą jest na świecie 

szanowaną dziedziną, traktowaną z powagą równą zarządzaniu 

innymi dziedzinami. 

Kraje tzw. starej Europy rozumieją, że kształcenie 

kadr, edukacja, uwrażliwianie budują społeczeństwa o wyższym 

potencjale intelektualnym i większych zdolnościach kreatywnego 

myślenia. Uczą, że inwestycja w kulturę to budowanie 

elit politycznych, społecznych i artystycznych. Tylko takie 

wartości procentują. 

Chciałbym uczestniczyć w tworzeniu polityki kulturalnej 

państwa. Wydaje mi się, że mam doświadczenie, 

wiedzę, zaplecze... i może kiedyś ktoś będzie chciał to racjonalnie 

wykorzystać. Teraz jestem bardzo skoncentrowany 

na poszukiwaniu młodych talentów: scenarzystów, aktorów, 

twórców... Na same castingi wydaję 100 tys. złotych rocznie. 

O wiele więcej na prace literackie. Czy mam to rozpatrywać 

jako stratę? Dla mnie to jest właśnie inwestycja w przyszłość 

i kulturę z myślą o młodszych pokoleniach i o Polsce! 

MIchał KWIEcIńSKI 

(ur. 1951) 

w 1981 roku uzyskał doktorat z chemii organicznej, w 1988 roku obronił 

dyplom na Wydziale Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie. Zadebiutował 

w Teatrze Telewizji w roku 1986 przedstawieniem Branzilla Henryka Manna. Za 

reżyserię Krawca Sławomira Mrożka otrzymał w 1998 roku Nagrodę Ministerstwa Kultury 

i Sztuki. Od 1992 właściciel firmy producenckiej Akson Studio. W latach 2005–2008 

wiceprzewodniczący Rady Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej. Od roku 2007 członek 

Prezydium i skarbnik Stowarzyszenia Filmowców Polskich. Nakręcił dwa filmy fabularne: 

Statystów (2006) oraz Jutro idziemy do kina (2007). 

www.akson-studio.pl 

122 123

6003 

MARCIN GARBACKI 

Inspiracja do działania 

Marcin Garbacki, architekt, który 

postanowił ocalić część postindustrialnej 

przestrzeni Warszawy. Jego oryginalna 

koncepcja na łączenie starej i nowej tkanki 

miasta zyskała duże zainteresowanie, 

a teraz w końcu będzie zrealizowana 

Jesteś autorem pomysłu, by przestrzeń Polskich Zakładów 

Optycznych na warszawskiej Pradze przekształcić w nową 

przestrzeń mieszkalną, loftową, ale z zachowaniem jej postindustrialnego 

charakteru. Skąd wzięła się ta koncepcja? 

Koncepcja wzięła się z obserwacji i poszukiwania 

miejsca dla siebie. W czasie studiów mieszkałem przez dwa 

lata w Paryżu, gdzie bardzo spodobały mi się adaptacje budynków 

poprzemysłowych, zagospodarowanie ich na mieszkania 

i pracownie artystów, architektów. Walorem takich miejsc 

była duża przestrzeń, ogromne okna i nietypowa industrialna 

architektura. 

Wielokrotnie mijałem zaniedbany budynek PZO 

na Grochowskiej przypominający budynki szkoły Bauhausu 

z Dessau i wydawało mi się, że to jest idealne miejsce, aby 

w nim zamieszkać i aby mogli mieszkać i pracować w nim 

inni. Wydało mi się, że może to być dobrym pomysłem na 

drugie życie fabryki, w której zlikwidowano produkcję. Któregoś 

dnia po prostu wszedłem do środka i poprosiłem o spotkanie 

z właścicielem budynków. Wspólnie ze Stanisławem 

Fiszerem, dla którego wtedy pracowałem, nakreśliliśmy wizję 

transformacji fabryki i zainteresowaliśmy nią właścicieli 

124 125

udynku. Budynki PZO wydały nam się niezwykle wartościowe 

i jednocześnie łatwe do zaadaptowania do nowej 

funkcji. 

Oczywiście z punktu widzenia biznesu łatwiejsze i bardziej 

opłacalne byłoby pewnie zburzenie wszystkiego i postawienie 

nowego osiedla. Jak przekonujesz inwestorów do swojej wizji? 

To nie jest takie oczywiste. Wszystko zależy od wielkości 

i stanu technicznego budynków istniejących. W przypadku 

PZO burzenie i budowanie od nowa nie jest bardziej 

opłacalne. Budynki istniejące są dobrą bazą do adaptacji, 

a liczba pięter i wysokość jest taka sama jak dopuszczalna 

wysokość dla nowej zabudowy wynikająca z miejscowego 

planu zagospodarowania. Nie da się zbudować więcej ani 

wyżej, jak w innych miejscach. Projekt adaptacji jest po prostu 

bardziej wymagający intelektualnie i organizacyjnie. 

Jakie stawiałeś sobie cele, projektując te przestrzeń? 

Istniejące budynki na przestrzeni lat były wielokrotnie 

przebudowywane, niekiedy w sposób barbarzyński, więc 

pierwszym zadaniem jest ich przestrzenne „odczyszczenie”, 

odzyskanie ich pierwotnego charakteru. Drugim zadaniem 

jest dostosowanie budynków do nowej funkcji. 

W skali urbanistycznej niezbędne jest stworzenie 

przestrzeni publicznej. To, co w tej chwili znajduje się między 

budynkami na terenie fabrycznym, jest bardzo surowe, 

więc trzeba ograniczyć beton, wprowadzić chodniki, zieleń, 

oświetlenie. W części środkowej rosnie sporo drzew, z których 

ukształtowaliśmy park centralny, będący w tej chwili główną 

przestrzenią rekreacyjną dla całego zespołu. 

W przypadku PZO 1 projekt architektoniczny połączyłeś z bardzo 

ciekawą akcją kulturalną, mającą na celu niebanalną promocję 

koncepcji tego miejsca. 

W tamtą akcję włączyło się wiele osób, dla których 

budynki i atmosfera miejsca stały się inspiracją dla różnego 

rodzaju działań. Przez długi czas w budynkach PZO funkcjonował 

teatr prowadzony przez Studio Teatralne Koło, odbywały 

się koncerty, wystawy, instalacje. Akcje kulturalne miały 

na celu zwrócenie uwagi warszawiaków na nieznaną część 

dzielnicy Praga Południe, ale pojawiały się również dlatego, że 

było dużo wolnej przestrzeni do zagospodarowania i ta przestrzeń 

inspirowała ludzi do działania. 

W projekcie Mińska zajmuję się stroną architektoniczną 

strefy zabytkowej, ale wiem, że planowany jest również 

cykl wydarzeń promujących miejsce, a raczej planowane jest 

udostępnienie wyjątkowych przestrzeni ludziom i instytucjom 

kultury na wydarzenia teatralne i muzyczne. Na terenie 

Mińskiej swoje siedziby mają: znany warszawski klub M25, 

redakcja miesięcznika Male Man, pracownia architektoniczna 

WWAA, które na co dzień animują życie tego terenu. 

Wkrótce pojawią się nowi najemcy w wyremontowanych 

budynkach i oni też staną się gospodarzami tego terenu. 

Sukces takich projektów polega na współdziałaniu i różnorodności 

najemców, tworzących z czasem społeczność związaną 

z miejscem. 

Czy zamierzasz realizować kolejne tego typu projekty w Warszawie? 

Jestem architektem, więc na co dzień zajmuję się 

projektowaniem architektury, ale bardzo interesuje mnie inicjowanie 

działań związanych z przestrzenią, czasem nie do końca 

związanych z architekturą. 

Jakiś czas temu zaproponowałem, aby most kolejowy 

w Warszawie pomalować na czerwono i w ten sposób 

podkreślić piękno jego konstrukcji w zielonym krajobrazie 

nadwiślańskim i ożywić nieco krajobraz miasta. Teraz staram 

się doprowadzić do realizacji tego pomysłu. Kiedyś z grupą 

architektów zrobiliśmy instalację z brył lodu na placu przed 

Pałacem Branickich na Nowym Świecie w Warszawie, aby 

pokazać warszawiakom to mało uczęszczane miejsce. Ostatnio 

staram się też budować „domy na dachu”, czyli pawilony 

mieszkalne na dachach istniejących bloków w różnych 

miejscach w Warszawie. Jestem na etapie rozmów z paroma 

wspólnotami mieszkaniowymi. Przedstawiłem również propozycję 

minipawilonów miejskich, które byłyby szansą na uporządkowanie 

dzikiego handlu ulicznego na ulicach Warszawy. 

Pawilony o niewielkiej powierzchni miałyby ujednoliconą 

formę i stałyby się częścią małej architektury miejskiej. Dzielnice 

byłyby ich właścicielem i zarządzającym i udostępniałyby 

je różnym najemcom. Pozwoliłoby to na zlikwidowanie 

126 127

chaotycznych straganów przy zachowaniu niezbędnych dla 

mieszkańców usług. 

MarcIn GarBacKI 

(ur. 1977) 

warszawiak, architekt, od roku prowadzi własną działalność projektową, 

wcześniej przez prawie 9 lat był związany z pracownią architekta Stanisława Fiszera. 

Realizuje również projekty w przestrzeni miejskiej, jest między innymi autorem pomysłu 

pomalowania mostu kolejowego w Warszawie na czerwono. 

4864 

MACIO MORETTI 

Człowiek do zadań 

specjalnych 

Macio Moretti – wcielenie twórczego 

ADHD, najbardziej kreatywny warszawski 

muzyk, nie tylko gra w niezliczonych formacjach, 

ale też wydaje płyty we własnej 

wytwórni Lado ABC, a czasem także projektuje 

ich okładki 

Czy pamiętasz pierwszy dźwięk, który udało Ci się świadomie 

wydobyć z jakiegoś instrumentu? 

Pierwszego dźwięku nie pamiętam, ale pierwszym 

instrumentem, który zawładnął moim umysłem, były dzwonki 

chromatyczne, potocznie zwane cymbałkami. Pamiętam, że 

na nich nauczyłem się grać ze słuchu temat z Gwiezdnych 

wojen i nawet rozpisałem sobie to potem w zeszycie w jakiś 

sposób. No i Iron Man Black Sabbath na tychże dzwonkach! 

Rozmawiamy w ramach badania przejawów kreatywności 

w Warszawie. Uznaliśmy, że w dziedzinie muzyki Ty rządzisz. 

Grasz w niezliczonych formacjach: Starzy Singers, Paristetris, 

Baaba, Baaba Kulka, Shofar, Bassisters Orchestra, Królowie 

Życia, Mitch and Mitch to tylko niektóre z nich. Żonglujesz 

muzycznymi stylami i jeszcze masz swoją wytwórnie. Twórcze 

ADHD – tak o Tobie mówią, dziesiątki wcieleń, mnóstwo aktywności... 

Skąd czerpiesz tę moc? 

Bardzo mi miło. Tajemnica tkwi w tym, że zamiast 

siedzieć 8 godzin w pracy, która nie ma nic wspólnego z tym, 

co mnie interesuje, siedzę w swojej własnej pracy od rana do 

wieczora, kiedy to przychodzą mi do głowy różne pomysły, 

128 129

z których jakiś procent staram się potem zrealizować wraz 

z przyjaciółmi. Właściwie chyba nic ponad to. A, i z tego, co 

wiem, to nie mam ADHD. 

Czy jest jakaś formacja, z którą gra sprawia Ci w tej chwili największą 

frajdę? Z którą wiążesz największe nadzieje? 

Zawsze mówię, że Mitch & Mitch jest taką moją 

i Bartka – drugiego Mitcha – formacją do zadań specjalnych. 

Tutaj realizujemy projekty dokładnie tak, jak nam się 

to podoba. Kiedyś takim zespołem było Slage Image, a potem 

Starzy Singers. Oba już nie istnieją. Wierzę też, że inny 

projekt, pod nazwą Paristetris ma konkretny potencjał do 

wykorzystania. Oczywiście nie oznacza to, że granie w innych 

projektach nie sprawia mi frajdy. Generalnie frajdę sprawia 

mi granie muzyki z ludźmi, których lubię. A tak jest raczej 

zawsze. 

Pamiętam, że jeszcze kilka lat temu nie mogłeś sobie pozwolić, 

by utrzymywać się tylko z grania, pracowałeś na etacie w tygodniku 

jako grafik, czy teraz już żyjesz z muzyki? 

Tak. Zdarza mi się projektować okładki płyt, z czego 

również mam kasę raz na jakiś czas, ale utrzymuję się z grania 

koncertów. 

Kiedyś Wasze płyty wydawała wytwórnia Zgniłe Mięso Records, 

teraz Lado ABC. Jaka jest strategia tej wytwórni? Kogo wydajecie? 

Komu odmawiacie? Czy opłaca się wydawać niszowe 

płyty? 

Lado funkcjonuje na zasadzie kolektywu przyjaciół. 

Poznaliśmy się koło 2000 roku i tak nam zostało. Strategia 

jest partyzancka, a główne założenie to umożliwienie samym 

sobie wydawanie płyt. Można to również rozumieć jako świadomą 

rezygnację z użerania się z ludźmi, którzy są przekonani, 

że wiedzą lepiej, jak ma brzmieć/wyglądać twoja praca. 

Albo jako chęć konsolidacji/budowania środowiska muzycznego, 

ożywienia kultury w mieście, podniesienia poprzeczki, 

inspirowania innych do działania w duchu D.I.Y. czy też 

realizowania czystej zajawki. Ogólnie rzecz biorąc, założenie 

własnej wytwórni polecamy każdemu, kto się martwi, że nie 

ma wydawców zainteresowanych jego materiałem. 

130 131

Jeśli chodzi o to, czy opłaca się wydawać płyty, to 

oczywiście, że się opłaca, choćby ze względu na to, że lubimy 

płyt słuchać i mieć je na swoich półkach. Z ekonomicznego 

punktu widzenia: nasze nakłady wahają się od 500 do 3000 

egzemplarzy, więc jest tak, że wychodzimy na zero. Chyba. 

Najlepiej sprzedająca się pozycja w Waszym katalogu to...? 

Na dzień dzisiejszy to Mitch & Mitch with their 

Incredible Combo XXII Century Sound Pioneers. 

Czy poza wydawaniem płyt coś jeszcze Was łączy (wspólny 

menedżer, wspólne trasy koncertowe, jedna sala prób)? 

Łączy nas bardzo dużo. To, co wymieniłaś, też, 

ale przede wszystkim jesteśmy najzwyklejszą bandą kumpli, 

jakich tysiące na całym świecie. Życie nas łączy. 

Czego, jako muzykowi, najbardziej Ci brakuje w Warszawie? Co 

najbardziej ogranicza? 

Brakuje mi np. inicjatywy, o której słyszałem od 

moich poznańskich przyjaciół, a mianowicie, że miasto daje 

przestrzeń z przeznaczeniem na kulturę na preferencyjnych 

warunkach (złotówka czynszu przez pierwsze 3 lata, potem 

połowa stawki rynkowej). 

Ciągłe przenoszenie się z jednego miejsca prób do 

drugiego jest męczące nie tylko dla mnie, ale myślę, że dla 

wielu muzyków w tym mieście. 

Czy zauważyłeś ostatnio jakieś ciekawe przejawy kreatywności 

w naszym mieście? 

W Warszawie dzieje się strasznie dużo. Nie mówię 

tu o kreatywności spod znaku zabaw miejskich, takich jak 

„chimning” (uprawianie seksu na kominach elektrociepłowni) 

czy „disconnecting” (wypinanie kabla od internetu/neostrady 

sąsiadowi), ale o ogólnym rozwoju miasta, który gołym okiem 

może zaobserwować każdy. Z tego się cieszę i wierzę, że to 

dopiero początek drogi. 

MacIO MOrETTI 

(ur. 1975) 

muzyk i grafik albo odwrotnie. Jest jednym z Mitchów, a oprócz tego jest 

jednym z wielu. Pierwszy koncert zagrał jako szesnastolatek. Było to prawie dwadzieścia 

lat temu, więc sam jest w szoku. Występował na całym świecie, wyłączając: Abchazję, 

Afganistan, Albanię, Algierię, Andorę, Angolę, Antiguę i Barbudę, Arabię Saudyjską, 

Armenię, Australię, Azerbejdżan, Bahamy, Bahrajn, Bangladesz, Barbados, Belize, Benin, 

Bhutan, Birmę, Boliwię, Bośnię i Hercegowinę, Botswanę, Brunei, Bułgarię, Burkinę 

Faso, Burundi, Chile, Chiny, Chorwację, Cypr, Cypr Północny, Czad, Czarnogórę, Danię, 

Demokratyczną Republikę Konga, Dominikę, Dominikanę, Dżibuti, Egipt, Ekwador, 

Erytreę, Etiopię, Fidżi, Filipiny, Finlandię, Gabon, Gambię, Ghanę, Górski Karabach, 

Grecję, Grenadę, Gruzję, Gujanę, Gwatemalę, Gwineę, Gwineę Bissau, Gwineę Równikową, 

Haiti, Hiszpanię, Honduras, Indie, Indonezję, Irak, Iran, Irlandię, Jamajkę, Japonię, 

Jemen, Jordanię, Kambodżę, Kamerun, Kanadę, Katar, Kazachstan, Kenię, Kirgistan, 

Kiribati, Kolumbię, Komory, Kongo, Koreę Południową, Koreę Północną, Kosowo, 

Kostarykę, Kubę, Kuwejt, Laos, Lesotho, Liban, Liberię, Libię, Liechtenstein, Litwę, 

Luksemburg, Macedonię, Madagaskar, Malawi, Malediwy, Malezję, Mali, Maltę, Maroko, 

Mauretanię, Mauritius, Meksyk, Mikronezję, Mołdawię, Monako, Mongolię, Mozambik, 

Naddniestrze, Namibię, Nauru, Nepal, Niger, Nigerię, Nikaraguę, Nową Zelandię, Oman, 

Osetię Południową, Pakistan, Panamę, Papuę – Nową Gwineę, Paragwaj, Peru, Republikę 

Południowej Afryki, Republikę Środkowoafrykańską, Republikę Zielonego Przylądka, 

Rumunię, Rwandę, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucię, Saint Vincent i Grenadyny, Salwador, 

Samoę, San Marino, Senegal, Serbię, Seszele, Sierra Leone, Singapur, Słowenię, Somalię, 

Somaliland, Sri Lankę, Suazi, Sudan, Surinam, Syrię, Szwajcarię, Tadżykistan, Tajlandię, 

Tajwan, Tanzanię, Timor Wschodni, Togo, Tongę, Trynidad i Tobago, Tunezję, Turcję, 

Turkmenistan, Tuvalu, Ugandę, Urugwaj, Uzbekistan, Vanuatu, Watykan, Wenezuelę, 

Wietnam, Włochy, Wybrzeże Kości Słoniowej, Wyspy Salomona, Wyspy Świętego Tomasza 

i Książęcą, Zambię, Zimbabwe i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Współtworzy warszawską 

wytwornię płytową Lado ABC, która ma na swoim koncie ponad 25 płyt z muzyką znad 

Wisły i nie tylko. Ma dużo planów i mało czasu. 

www.ladoabc.com 

132 133

7717 

MAMASTUDIO 

Wszystko da się 

dobrze zaprojektować 

Pomysł na MAMASTUDIO powstał na 

ławce. Dziś są jednym z najbardziej rozpoznawalnych 

graficznych studiów projektowych 

w stolicy. W czasie wolnym są fanatykami 

Warszawy 

Jak to się stało, że zaledwie kilka miesięcy po zrobieniu 

dyplomu zdecydowaliście się na założenie spółki? To dość 

rzadka postawa jak na dwudziestoparolatków. 

Magdalena Ponagajbo: Wcześniej, jeszcze pod koniec studiów, 

zajmowałam się składaniem książek, potem trafiliśmy do 

jednej firmy, która zajmowała się projektowaniem do internetu. 

Praca w tej firmie okazała się bardzo monotonna, mało 

twórcza. 

Michał Pawlik: Ja pracowałem przez krótki czas w agencjach 

reklamowych, razem z naszym trzecim wspólnikiem. 

Kiedyś wszyscy troje usiedliśmy na ławce i zaczęliśmy myśleć 

na głos: co zrobić, żeby nie pracować dla innych firm, w których 

praca była wyjaławiająca, nudna, mało kreatywna. 

Doszliśmy do wniosku, że chcielibyśmy pracować zupełnie 

inaczej, mieć więcej swobody twórczej, wykorzystywać nasz 

potencjał kreatywny i pracować na siebie. 

Magdalena Ponagajbo: Co okazało się nie takie znów trudne: 

każdy z nas miał własny komputer, mieliśmy dodatkowe 

zlecenia, na dodatek wszyscy mieszkaliśmy na warszawskim 

Żoliborzu, wystarczyło tylko znaleźć miejsce do pracy. A właściciele 

domu, który wynajmowaliśmy, odnajęli nam piw- 

134 135

nicę, w której zostaliśmy przez kilka pierwszych miesięcy od 

stworzenia MAMASTUDIO. 

Skąd wzięła się nazwa i jaki mieliście pomysł na Wasz biznes? 

Magdalena Ponagajbo: Każdy stworzył swoją listę. Odbyło się 

kilka spotkań: zależało nam na nazwie, która będzie zrozumiała 

na rynku międzynarodowym, jednocześnie będzie 

miła, kojarząca się z pozytywnymi wartościami. Stanęło na 

MAMASTUDIO. 

Michał Pawlik: Chociaż nikt z nas nie miał wtedy dzieci! 

Magdalena Ponagajbo: Założyliśmy najprostszy rodzaj spółki 

cywilnej, ale mieliśmy niepisane zasady, żeby wykluczyć przyszłe 

awantury, na przykład na tle finansowym. Po pierwsze, 

wszystkie nasze projekty zawsze firmowaliśmy MAMASTU- 

DIO – nie było mowy, żeby prace na boku czy dodatkowe 

zlecenia firmować swoim własnym nazwiskiem. W ten sposób 

każdy projekt naszej trójki był projektem wspólnym. 

Michał Pawlik: Chodziło o równy podział zysku: na trzy 

części. I ta zasada obowiązuje do dziś. Jak również gentlemen’s 

agreement, że wkładamy po tyle samo wysiłku i energii 

w nasze działania. Określiliśmy też jasno profil naszej działalności: 

nie zajmujemy się graphic designem papierosów, 

robimy rzeczy, które nam się podobają, angażujemy się także 

w projekty charytatywne i realizujemy przy tym naszą misję: 

wszystko da się dobrze i estetycznie zaprojektować, od logo po 

opakowanie. 

Magdalena Ponagajbo: Na początku nie martwiliśmy się budżetem, 

bo żyliśmy ze zleceń z agencji reklamowych. Zgłaszało 

się też do nas dużo znajomych. 

W tym roku obchodziliście już dziewiąte urodziny. Jak wyglądał 

rozwój MAMASTUDIO i czy po drodze nie zdarzyły Wam się 

kryzysy? 

Magdalena Ponagajbo: Mieliśmy jeden wielki kryzys w 2004 roku 

związany z recesją w Polsce. Przez kilka pierwszych lat działaliśmy 

w totalnych chaosie, sami wszystko robiliśmy. Później 

zatrudniliśmy office managera, speca od DTP, zmieniliśmy 

siedzibę na większą. Mimo to tonęliśmy w małych projektach, 

robiliśmy dużo ilustracji, rzeczy non-profit. Mieliśmy 

też specyficzne podejście do pracy: rozmawialiśmy z zamawiającymi 

i dopiero pod wpływem tych rozmów projektowaliśmy. 

Wtedy w Polsce było bardzo mało niezależnych studiów 

graficznych. Wyróżnialiśmy się na rynku 

Michał Pawlik: Pracowaliśmy też na własną markę: co 

roku organizujemy wielkie urodziny MAMASTUDIO, przez 

lata organizowaliśmy imprezę Miasto Żoliborz. Podejmowaliśmy 

wiele działań, niekoniecznie biznesowych. Nie mieliśmy 

wtedy dzieci, rodzin. Bawiliśmy się tym, co robiliśmy. 

Magdalena Ponagajbo: Wtedy byliśmy jeszcze małą firmą, ale 

zatrudnialiśmy trzy dodatkowe osoby. Mieliśmy problemy 

z płynnością finansową. 

Przez to, że nie byliśmy żadnymi biznesmenami i wszystkiego uczyliśmy 

się od podstaw, ten kryzys był trochę nieunikniony. 

Był taki moment, że zastanawialiśmy się nad zamknięciem 

MAMASTUDIO. Zainwestowaliśmy w profesjonalny 

coaching w 2005 roku. I stopniowo zaczęliśmy nie tylko 

wychodzić z kryzysu, ale też nabraliśmy świadomości, jak 

pracować – czego tak naprawdę chcemy, jakich zleceń, z kim 

chcemy pracować. Okazało się, że jeden z naszych wspólników 

nie ma takiej wizji i musieliśmy się z nim rozstać. 

A czym zajmuje się Piotr, Wasz nowy wspólnik, który nie jest 

grafikiem? 

Piotr Ręczajski: Jestem odpowiedzialny za new business 

i nadzór strategiczny projektów. Wcześniej pracowałem 

w agencjach reklamowych jako strateg, zajmowałem się strategią 

marki i strategią komunikacji. 

Michał Pawlik: Rola Piotra jest ważna, bo największy 

problem w kontaktach między dużymi firmami a grafikami 

polega na nieumiejętności komunikowania się: oni posługują 

się specyficznym językiem marketingowym, który wspólnie 

z Piotrkiem potrafimy przekuć na język komunikacji wizualnej. 

I na odwrót! 

Piotr Ręczajski: W każdej korporacji jest grupa osób, która 

zajmuje się komunikacją marki. To właśnie nasi klienci. Przez 

całe życie zawodowe współpracowałem z takimi osobami. 

Znam ich potrzeby i władam ich językiem. To wpływa na 

136 137

efektywność realizowanych projektów. Moje doświadczenia 

zawodowe mogę teraz realizować w MAMASTUDIO. Jestem 

więc współodpowiedzialny za projektowanie. 

Michał Pawlik: Robimy coraz większe projekty, zatrudniamy 

10 osób. Mamy dwóch project managerów, żeby to 

wszystko móc skoordynować. Nie musimy się już kontaktować 

z klientem bezpośrednio – chodzić na wszystkie spotkania, 

wysyłać oferty. Wypracowaliśmy swoje sposoby na kontaktowanie 

się z klientami. 

Czy po tych 9 latach Wasza sytuacja, pozycja na rynku jest 

stabilna? 

Piotr Ręczajski: Każda firma w naszej branży musi liczyć 

się ze specyfiką pracy nad projektami. W połowie realizacji 

jednego musimy myśleć o następnym. A robimy jednocześnie 

kilkanaście projektów. To jest hunting business – jeśli ktoś 

ma słabe serce i potrzebna mu stabilizacja, to nie jest to biznes 

dla niego. Ten medal ma też jednak drugą, jasną stronę: 

jeśli trafia nam się nieznośny klient, to zawsze możemy się 

z nim rozstać i grzecznie podziękować. W tym biznesie zasadniczo 

nie działa się na „fee”, więc nie da się go stracić. 

Magdalena Ponagajbo: Jest w naszej działalności aspekt 

wolności, ale jednocześnie głębokiego, wewnętrznego obowiązku, 

który wynika z osobistego zaangażowania. Tego nie da 

się przeliczyć na godziny pracy. 

Macie jakieś marzenia? 

Michał Pawlik: W następnych latach chcielibyśmy wcale 

nie rozwoju naszej firmy, gigantomanii, gonienia za zyskiem. 

Zależy nam na precyzyjnym doborze ambitnych, dużych 

projektów, które będą profesjonalnie wykonane przez MAMA- 

STUDIO i przyniosą nam frajdę. No i trochę mniej pracować. 

Spędzamy w MAMASTUDIO po 8-10 godzin dziennie – to 

wciąż więcej niż z naszymi rodzinami i bliskimi. 

Magdalena Ponagajbo: Dziś faktycznie stać nas na to, żeby 

realizować projekty, o których marzyliśmy, a które nie są 

rentowne. To też jest nasz komfort i prestiż. Chcielibyśmy też, 

żeby nasze wysiłki dostrzegło miasto – na przykład zamawia- 

jąc u nas projekty wizualne. Jesteśmy fanatykami Warszawy 

i lubimy pracować dla miasta. 

Piort Ręczajski: Ja marzę o tym, aby podciągnąć społeczne 

poczucie estetyki w Polsce. Obecnie polska kultura wizualna 

reprezentuje przeraźliwie niski poziom, daleko odbiega od 

standardów europejskich. Wstydzę się tego. 

MaGDalEna POnaGaJBO 

(ur. 1976) 

w 2001 roku ukończyła Wydział Grafiki na warszawskiej ASP, w tym samym 

roku założyła MAMASTUDIO. Brała aktywny udział w tworzeniu Stowarzyszenia Twórców 

Grafiki Użytkowej. W MAMASTUDIO jest dyrektorem artystycznym i partnerem. 

MIchał PaWlIK 

(ur. 1972) 

studiował na Wydziale Wzornictwa warszawskiej ASP. W 2001 roku ukończył 

Wydział Grafiki ASP w Warszawie i współtworzył MAMASTUDIO, w którym jest dyrektorem 

artystycznym i partnerem. 

PIOTr ręczaJSKI 

(ur. 1976) 

absolwent Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. Pracował 

w agencjach GREY, PZL, Saatchi & Saatchi oraz Corporate Profiles Consulting. Dołączył 

do teamu MAMASTUDIO w 2008 roku. Od 2009 roku jest partnerem oraz dyrektorem 

strategicznym. 

www.mamastudio.pl 

138 139

7584 

Monika Jakubiak 

Tyle rzeczy jest tu 

do zrobienia 

Projektantką została w wieku 12 lat. 

W latach młodości musiała pracować jako 

szwaczka w fabryce, aby potem osiągnąć 

sukces na światowych rynkach mody. Po 

kilkunastu latach wróciła do Warszawy, aby 

prowadzić warsztaty o modzie i projektowaniu 

Warszawa w Twojej biografii zajmuje miejsce szczególne: 

przyjechałaś tu zaraz po maturze, krótko potem wyjechałaś 

na następne 14 lat, by wrócić do Polski już jako spełniona 

projektantka. 

Ja przez całe życie szyję ubrania. Pierwsze pieniądze 

zarobiłam w wieku 12 lat, kiedy uszyłam sukienkę dla koleżanki 

mojej mamy. Chyba właśnie wtedy zostałam projektantką! 

Przyjechałam do Warszawy, bo próbowałam zaistnieć 

w świecie mody: nie miałam wprawdzie żadnego wykształcenia 

modowego, nie miałam kontaktów i znajomości, byłam 

znikąd, ale naprawdę umiałam szyć. Wtedy zaczynały powstawać 

pierwsze magazyny kolorowe, które były najczęściej 

prowadzone przez koleżanki koleżanek, i do dziś właściwie 

nie wyklarował się model profesjonalnego pisania o modzie 

– ludzie nie mają gdzie się tego w Polsce uczyć. Mimo to 

w latach 90. właśnie do nich próbowałam się dobijać. Parę 

razy usłyszałam bardzo nieprzyjemne rzeczy: że jestem z prowincji, 

że nie mam wykształcenia, że jaka ze mnie projektantka, 

skoro jestem zwykłą krawcową! Dla mnie bardzo 

ważne były nie same porażki, ale potrzeba, żeby wreszcie ktoś 

140 141

powiedział, że to, co robię, nie jest beznadziejne. Poczułam, 

że jeśli jestem rzeczywiście do niczego, to chcę to usłyszeć 

od prawdziwego mistrza, od kogoś, dla kogo mam respekt 

i szacunek, a nie od przypadkowych ludzi. Spakowałam swoją 

maszynę do szycia i pojechałam autostopem do Londynu. 

Czym wtedy różnił się Londyn od Warszawy, jeśli chodzi 

o podejście do biznesu i rynku modowego? Jak sobie tam 

poradziłaś? 

Zanim wyjechałam z Polski, przez jakiś czas pracowałam 

jako regularna szwaczka – wstawałam o 5.30 

i szłam do fabryki. To mnie wpędziło w totalną depresję. 

Ale wiedziałam, że umiem świetnie szyć. Do Londynu przyjechałam 

z założeniem, że nie będę opiekować się dziećmi, 

pracować w pubie. Przez pierwsze dwa miesiące łaziłam po 

całym Londynie – w końcu pewnego dnia weszłam do małej 

tureckiej szwalni, która szyła wtedy bardzo modne ciuchy 

clubbingowe. Przez tydzień siedziałam przy maszynie, ale 

wiecznie coś komentowałam, doradzałam, poprawiałam. Po 

tygodniu poproszono mnie, żebym zaczęła dla nich projektować. 

Po dwóch miesiącach spotkałam się z moją angielską 

przyjaciółką, która mnie zapytała, jakie jest moje największe 

marzenie. Odpowiedziałam, że chciałabym pracować dla 

najlepszego projektanta w Londynie. Kupiła więc „Vogue’a”, 

który drukował wtedy w stopce adresy i telefony wszystkich 

projektantów, a ja zakreśliłam parę nazwisk: McQueen, Galliano, 

Chalayan, Ribeiro. Poprosiłam, żeby do nich zadzwoniła, 

bo nie znałam wtedy dobrze angielskiego, z informacją, 

że dzwoni w imieniu młodej, pracowitej projektantki, która 

chce od zaraz zacząć pracę. Trzy dni później odezwało się 

studio Clements Ribeiro. Przez tydzień robiłam tam wszystko 

– szyłam, kroiłam, projektowałam, wybierałam materiały, itp. 

Ribeiro przyszedł do mnie po tygodniu i powiedział, żebym 

została. Od początku bardzo dobrze zarabiałam. Lata 90. to 

był totalny rozkwit mody. Przez kolejne siedem lat zmieniałam 

studia. Ludzie sami zaczęli do mnie dzwonić. W 2002 roku 

zadzwonili od Husseina Chalayana. I to było jak porażenie 

prądem. To jest człowiek, który jest projektantem, muzykiem, 

artystą – reprezentuje Turcję na Biennale Sztuki. Ma do 

mody podejście totalne. Wtedy zrozumiałam, że moda to jest 

coś więcej. Zrezygnowałam z pracy, poszłam do Saint Martins 

(obecna nazwa to University of The Arts), żeby się dokształcić. 

Skończyłam kurs podyplomowy: innovative pattern cutting. 

I wyjechałam do Indii. Od pięciu lat pracuję dla firmy 

Anokhi przy sezonowych kolekcjach. 

Co Cię w takim razie skłoniło do powrotu do Warszawy? 

Podejmuję decyzje instynktownie. Od 2004 roku 

regularnie wracałam do Polski, żeby odwiedzić dom rodzinny, 

wpadałam też do Warszawy. W Londynie miałam piękne mieszkanie, 

własne studio, ale poczułam, że Londyn jest dla mnie za 

wielki, zmęczył mnie. Zbuntowało się moje ciało – już nie chcę. 

Wynajęłam ciężarówkę, która przewiozła rzeczy, odnajęłam pracownię 

w Londynie i wróciłam tutaj. Przyjechałam na osiem 

miesięcy, bez żadnych założeń. Zamieszkałam na Mokotowie 

i poczułam się w Warszawie superkomfortowo. Zobaczyłam, ile 

rzeczy jest tu do zrobienia! Tu jest mało mody, w porównaniu 

z tym, jak ten rynek funkcjonuje w Londynie. 

Nie ma rynku modowego czy jest za mało projektantów? Gdzie 

Twoim zdaniem jest luka I jak to zmienić? 

Kiedy wróciłam do Warszawy, w ciągu miesiąca 

poznałam bardzo wielu ludzi z branży. Nie jest ona zatem zbyt 

wielka. Poza tym zauważyłam, że w Polsce nie funkcjonuje 

słownik mody – jeśli w Londynie powiesz: I am a tailor, to 

jesteś arystokratą. Jeśli w Warszawie powiesz: jestem krawcem 

albo, co gorsza, krawcową, to pewnie jesteś żoną hydraulika. 

Na poziomie samego języka jest już luka. Wielu ludzi, którzy 

piszą o modzie, najczęściej przepisują informacje prasowe, są 

za mało kreatywni. Dlatego w pierwszym roku po powrocie 

zajęłam się prowadzeniem warsztatów. Okazało się, że jest 

zupełnie inaczej, niż sobie wyobrażałam – nie rozumiem takiej 

postawy. Wielu artystów korzysta z dotacji unijnych, miejskich, 

ale nie fashion designerzy! Kiedy tu przyjechałam, zaczęłam 

dopytywać, gdzie jest fashion agent – osoba, do której dzwonię, 

by mi wskazała potencjalnych pracodawców – nie ma nikogo 

takiego! Poczułam kompletny brak fashion community. Jak 

to jest, że młodzi projektanci nie skrzykną się i nie wynajmą 

wspólnie sklepu? Tutaj ludzie bardzo boją się konkurencji! Dlatego 

na początku założyłam Pop up shop. Chciałam zobaczyć, 

142 143

czy ci projektanci są naprawdę projektantami – bo żeby być 

projektantem, nie wystarczy opublikować parę zdjęć w modnych 

magazynach, bo z tego się nie wyżyje. My jesteśmy wyrobnikami, 

a mój byt zależy od tego, ile sprzedam sukienek, nie od 

tego, że jakiś celebryta je włoży. To mydlenie oczu. Chciałam 

pokazać projektantom, że nie można pokazywać ubrań sprzed 

pięciu miesięcy, nie wolno sprzedawać ubrań niedopracowanych, 

które się prują, strzępią. Ja jestem bardzo dobra na starcie: 

potrafię skonsolidować kolekcję, wyciągnąć mankamenty, 

doradzić. Nie ma nic lepszego dla młodego projektanta niż 

trafienie pod skrzydła doświadczonego projektanta, u którego 

nauczy się biznesu. 

Jaka jest filozofia Twojej firmy? Jak widzisz jej dalszy rozwój? 

Wiem, że nie zrealizuję wszystkich swoich pomysłów 

na polu mody, designu i edukacji. Zauważyłam pewną prawidłowość 

wśród młodych projektantów. Uważają, że projektant 

to wizjoner, często mylą modę ze stylizacją, oglądają i kopiują 

tzw. deconstructed fashion z zachodnich pism modowych. 

Rzadko przygotowują kolekcje poprzedzone szczegółowym 

zebraniem materiału, brak im pokory. Chcę, żeby ludzie, którzy 

przychodzą do mnie na warsztaty, nauczyli się czegoś praktycznego, 

a nie czegoś trendy. W Polsce nie ma instancji, do 

której rynek modowy mógłby się odwoływać. Nie ma Polish 

Fashion Council! Nie ma doradców do spraw biznesów kreatywnych 

przy urzędach pracy. To jest bardzo potrzebne! Wiem 

to z doświadczenia. Trzymam kciuki za powołanie Polskiej Izby 

Mody, która może pomóc przekształcić biznes modowy w jeden 

organizm wspierający i twórczość, i biznes. W Polsce jest tyle 

do zrobienia w dziedzinie mody, tyle możliwości stworzenia 

miejsc pracy w postaci agencji skupiających projektantów, 

butiki i dystrybucję. To jest gigantyczna nisza! Wielki potencjał 

na wzrost ekonomiczny! 

MOnIKa JaKuBIaK 

(ur. 1970) 

projektantka. W 1995 roku wyjechała na kilkanaście lat do Londynu, gdzie 

przygotowywała kolekcje m.in. dla Husseina Chalayana. W 2004 roku ukończyła Central 

Saint Martins College of Art & Design. Rok później założyła własną firmę www.soulstitch. 

co.uk, która zajmuje się organizacją warsztatów o modzie. W 2008 roku wróciła do Polski. 

W 2010 roku w Centrum Cybernetyki stworzyła pierwszą kolekcję inaugurującą miejsce 

Cybernetyki Szwalnia. 

9569 

ZuZa Ziomecka 

Kreatywne geny 

Jest redaktorką kilku najpopularniejszych 

warszawskich magazynów lifestylowych: 

od informatorow miejskich po magazyn 

o pięknym dzieciństwie. Uwielbia pracę 

zespołową – w zaangażowaniu widzi klucz 

do sukcesu 

Jak to się stało, że znalazłaś się w tej niełatwej branży? 

Geny. Moi rodzice są dziennikarzami. Ojciec rozgałęził 

się z gazet na telewizje i internet, a mama wyszła z kolorowych 

magazynów w administrację publiczną. Całą młodość 

planowałam oddalić się od tego dziedzictwa –- w liceum 

marzyłam o karierze akademickiej w dziedzinie literatury, 

po studiach stwierdziłam, że jednak chcę być performerką 

muzyczno-poetycką, ale głód zaprowadził mnie do mediów 

internetowych. Choć walczyłam o ten dystans do tradycji 

rodzinnej, geny okazały się silniejsze ode mnie. Z internetu 

przeszłam do mediów drukowanych w wydawnictwie Valkea, 

a konkretnie „Aktivista”. Radość z tworzenia pisma w zespole, 

o tematyce, która mnie interesuje, z namacalną misją okazała 

się ogromna. Uzależniłam się od razu i zdaje się, że na 

zawsze. 

Nie miałaś doświadczenia i wykształcenia – jak uczyłaś się tego 

zawodu i jak sądzisz, co sprawiło, że odniosłaś w tej branży 

sukces? 

Jakieś tam wykształcenie miałam, bez przesady! 

Skończyłam studia na University of Michigan w Ann Arbor, 

144 145

w Stanach, MI USA z dyplomem z pisania twórczego i literatury 

–- to doskonałe zaplecze do pracy w mediach. Wyrobiłam 

sobie pPodczas studiów zaznajomiłam się z znajomość rozmaitych 

rozmaitymi formami literackich literackimi i zdolnoścnauczyłam 

się do organizowaniać treści w logiczne konstrukcje. 

Formy dziennikarskie są tego kolejnym schematem, 

a przykładem - poznanie ich nie było trudne. Tym natomiast, 

co sprawiło mi problem, była bariera językowa –- szczęśliwie 

i tu pomogły geny. Mój ojciec 6 miesięcy po emigracji do 

Stanów zaczął utrzymywać naszą rodzinę, pisząc felietony do 

dziennika „The Detroit Free Press”. Nauczył się obowiązującego 

kanonu felietonowegofelietonowego, a język szlifował 

po drodze. Ze mną w „Aktiviscie” a następnie w „Exklusivie”, 

„ElleElle” oraz w „Gaga” było bardzo podobnie, choć tempa 

Taty taty nie miałam. 

A co do sukcesu, to sądzę, że wziął się nie tylko 

ze mnie, ale też z wyuczonej w Stanach zdolności do pracy 

w zespole. Nie jestem dyktatorem w redakcjach. Lwia część 

frajdy, jaką praca w mediach mi daje mi praca w mediach, to 

możliwość współtworzenia ze znakomitymi osobowościami, 

które staram się za wszelką cenę wciągnąć do projektu. 

Często oddaje oddaję lejce, tworzę warunki partnerskie, 

pozwalam całemu zespołowi odczuć, że każdy jest po części 

właścicielem autorem sukcesu tytułu. Partnerskie relacje ze 

mną dają ludziom wolność tworzenia. Brzmi pretensjonalnie, 

ale to bardzo ważne. Kreatywni chcą tworzyć. Potrzebują tego 

bardziej niż pieniędzy. Ja też taka jestem. Kiedyś dostałam 

kilka ofert pracy: przejścia do dużego niemieckiego wydawnictwa. 

I, innym razem do polskiego. Nie poszłam, choć 

żyłabym dostatniej. Cenię swoją pracę za możliwość pracowania 

z fascynującymi ludźmi nad materią, której nadajemy 

kształt bez odgórnej ingerencji. Zamiłowanie moje i redakcji 

do magazynów, które tworzymy, jest absolutnym kluczem do 

ich sukcesu. 

Na ile Twoi przełożeni pozwalają ci realizować kreatywne pomysły 

i na jakich warunkach? 

Pracuję w wydawnictwie tytułów niszowych, kierowanych 

do bardzo precyzyjnie zdefiniowanych grup czytelników. 

Sukces tych tytułów wymaga dotarcia do odbiorców 

146 147

z wiarygodnym, całkowicie trafionym przekazem. To jest 

możliwe tylko przy zaufaniu do redaktorów naczelnych, którzy 

zawsze należą do swoich grup docelowych i znają je intymnie. 

Jeśli wydawca narzucałby treść bądź formę, te tytuły straciłyby 

w oczach czytelników i umarły. Właściciel wydawnictwa 

Valkea Media uczynił ze mnie szefową redakcji lifestylowym 

lifestylowych właśnie w celu strzeżenia tej redakcyjnej suwerenności. 

Udaje nam się dlatego, że redakcje nie odcinają się 

od biznesowych zagadnień –- stają na głowie, żeby nawiązać 

współpracę z reklamodawcami. Sami wymyślają i rRobią za 

agencję kreatywną, tworząc koncepcje na istnienie rozmaitych 

marek na łamach tytułu w sposób, który przemówi a nie 

odstraszydo czytelnikówczytelników, ale ich nie odstraszy. To 

trudne na naszym rynku, bo myślenie marketingowe w kraju 

jest bardzo nierówne. Nie każdy klient rozumie, że przekaz 

Hard hardSsellowy mierzi czytelników pism lifestylowych i że 

warto dostosować reklamę do kontekstu. Jesteśmy małymi 

zespołami i dzielimy się odpowiedzialnością za swoje tytuły. 

Zarząd firmy widzi, że ten system działa zarówno na korzyśćpozytywnie 

wpływa zarówno na wyniki finansowe, jak i finansową 

jak na motywację zespołu, więc dostaję coraz więcej 

tytułów pod swoją opiekę. Właśnie pracuję nad przekształceniem 

i odnowieniem koncepcji „Warsaw Insidera”. To będzie 

rewolucja! Kocham ten proces. 

Podaj przykłady tych pomysłów, które udało się wdrożyć, 

i takich, które spotkały się z oporem, zostały odrzucone ... 

Kwartalnik dla rodziców „GAGA”, najnowszy tytuł 

wydawnictwa, którego jestem redaktorką naczelną, był kreatywnym 

pomysłem, na które wydawnictwo się zgodziło. Zrobili 

to trochę ze względu na zaufanie, jakim dążą darzą mnie, 

ale też dlatego, że zobaczyli w pomyśle potencjał rynkowy. 

Miałam też pomysł na magazyn DIY, ekologiczny magazyn 

w stylu nowoczesnego Adama Słodowego w wersji drukowanej. 

Koncepcja nie została wdrożona, gdyż wydawnictwo 

oceniło, że grupa docelowa takiego tytułu jest zbyt trudna do 

zdefiniowania, co rodzi problemy z dystrybucją i reklamami. 

Czy te zrealizowane przynoszą już zyski i czy ty Ty masz z tego 

jakieś gratyfikacje, czyli, innymi słowy, czy opłaca się być 

kreatywnym? 

Ogólnie rzecz biorąc, nie opłaca się być kreatywnym 

na naszym rynku w tej chwili, chyba że się pracuje w branży 

reklamowej, która opiera swoje działanie na wartościach 

i rozumieniu biznesowym skopiowanym według zasad obowiązujących 

na bardziej rozwiniętych rynkach zachodnich. 

Na tym etapie rozwoju kapitalizmu w Polsce nadal zajmujemy 

się doganianiem i naśladowaniem Zachodu. Pieniądze na 

projekty innowacyjne są małe, więcej, prościej i łatwiej można 

zarobić na zgrabnych, udanych kalkach modeli biznesowych, 

które już gdzieś odniosły sukces i nie niosą ryzyka. Na Zachodzie 

już wszystko jest –- rozwój bierze się więc z innowacji 

i tam kreatywni doceniani są o wiele bardziej niż u nas. Być 

może jeszcze za naszej kadencji zawodowej ta sytuacja w Polsce 

się zmieni. Na dzień dzisiejszy jednak kreatywny może 

liczyć na pensję na poziomie średniej krajowej, chyba że 

wybije się na poziom gwiazdy. Ale i wtedy z wynagrodzeniem 

bywa różnie. 

Valkea Media - firma, w której pracujesz, działa na kilku polach, 

m.in. prasy tradycyjnej drukowanej, publishcastomowej, custom 

publishing oraz internetu – która z tych odnóg przynosi teraz 

największe zyski? 

O zyskach trudno mówić ogólnie, bo każdy magazyn 

jest osobnym przypadkiem. Można jednak śmiało powiedzieć, 

że magazyny robione na zamówienie klientów stały się na 

przestrzeni ostatnich lat szalenie popularne. Jako narzędzie 

marketingowe dla firm konsumenckich zdają egzamin na 

wielu poziomach, więc to właśnie ten dział w naszym wydawnictwie 

odnotowuje największy wzrost. 

Jak postrzegasz przyszłość mediów –- przedstaw swoją wizję... 

Ha! To jeden z moich ulubionych tematów, bo 

z każdym nowym gadżetem od firmy Apple czy każdą nową 

wersją elektronicznego papieru zmienia się perspektywa. 

Kształtuje się pewna tendencja do podziału na medium i jego 

zawartość oraz traktowania ich jak odrębnych bytów. Gazety 

w Niemczech i w Stanach zaczęły znów odnotowywać zyski, 

bo zwolnili dziennikarzy np. ds. polityki czy newsów zagranicznych 

i uzyskują te informacje od agencji, które się specjalizują 

w ich tworzeniu. Agencje fotograficzne od lat robią to 

148 149

samo, zwalniając wiele wydawnictw z konieczności zatrudniania 

własnych fachowców. Te treści świetnie się też rozchodzą 

w internecie, więc w iphone’ach i ipadach też pewnie będą 

się sprawdzać. Pod tym względem jestem spokojna o lifestyle 

–- bo w tym segmencie osobowości i opinie liczą się bardziej 

niż fakty i zdjęcia gorących wydarzeń. Takie magazyny, jak te, 

nad którymi pracuję, nigdy nie będą czytane przez wszystkich, 

więc nie będą też kopalnią złota dla wydawców –- ale zawsze 

znajdą swoje lojalne grono odbiorców i twórców. 

A jak postrzegasz swoją przyszłość zawodową, byłaś redaktorem, 

wydawcą, czas może założyć własną platformę medialną? 

Wolę nie przekraczać granicy między tworzeniem 

zawartości a zarządzaniem biznesem medialnym. Posmakowałam 

tego w mojej pracy na stanowisku wydawcy, i wiem, 

że lepiej się sprawdzam i bardziej spełniam po stronie kreacyjnej. 

Tak więc widzę kilka możliwości –- więcej internetu, 

więcej telewizji, scenariusze filmowe, programy telewizyjne 

i książki dla dzieci. Jednak już kilka razy życie pokazało mi, 

że postawienie wszystkiego na głowie i korzystanie z niespodziewanych 

okazji to droga dla mnie. Więc kto wie –- może 

wyląduję za granicą, na studiach lub zaszyję się na głębokiej 

wsi z dwiema krowami i traktorem. Jestem otwarta. 

Firma, w której pracujesz, mieści się w Warszawie, czy ta lokalizacja 

miała jakiś wpływ na jej rozwój, na zastosowane strategie, 

czy kiedykolwiek uzyskaliście jakieś wsparcie od miasta? 

Nic mi nie wiadomo o wsparciu od miasta dla 

wydawnictwa. Jednak lokalizacja w stolicy, gdzie mieści się 

cały polski showbiznes oraz znajdują się siedziby największych 

reklamodawców, ułatwia zarówno utrzymanie, jak i tworzenie 

magazynów. 

Czy ostatnio zauważyłaś jakąś nową interesującą kreatywną 

akcję w Warszawie, jeśli tak to jaką? 

Na moje oko jest ich wciąż za mało. Wymogi sanepidowo-ubezpieczeniowe 

hamują twórczy rozpęd miasta, 

którego potencjał aż kipi. Widziałam kilka nigdy nie wybranych 

projektów w przestrzeni miejskiej w wykonaniu Oli 

Wasilkowskiej. Najbardziej żałuję światełek napędzanych 

wiatrem, pulsujących stawów i mgły o każdej pełnej godzinie, 

jakie zaplanowała na Placu Grzybowskim. Bardzo czekam 

na Centrum Kopernika i kibicuję grupie Potwory w prowadzeniu 

letnich półkolonii dla dzieci „Kocham to miasto”. Jest 

też ciekawy program „Wiem, co jem” robiony w ramach akcji 

Lato w Mieście, który wydaje mi się szalenie ważny, nowatorski 

i godny rozszerzenia. Ale dopóki nie będzie krytych placów 

zabaw i większej ilości propozycji dla rodziców na spędzanie 

czasu w mieście z dziećmi zimą, to będę żyła w przekonaniu, 

że rodziny w Warszawie są zaniedbane przez władze stołeczne. 

Ach, no i rowery! Na Boga –- znajdźmy dla nich bezpieczne 

miejsce na trasach komunikacyjnych! Podoba mi się pomysł 

na dworzec rowerowy na Placu Defilad, który byłby pięknym 

początkiem dla prawdziwej polityki rowerowej miasta. 

zuzanna zIOMEcKa 

(ur. 1976) 

spędziła lwią część swojego życia w Stanach Zjednoczonych, 

gdzie ukończyła studia humanistyczne i liznęła pracy w Dolinie Krzemowej 

w ostatnich latach poprzedniego millenium. W Polsce związała się z branżą wydawniczą, 

prowadząc redakcję „Aktivista”, tworząc i prowadząc magazyn „Exklusiv”, a następnie tworząc 

i redagując magazyn „Gaga”, praca dla tego ostatniego przyniosła jej tytuł Redaktor 

Naczelnej roku 2008. Jest stałą felietonistką „Elle” i współprowadzi program Mała Czarna 

w tv4. Ma dwójkę dzieci z partnerem Norbullem Kontrabaczem. Mieszkają razem na 

warszawskim Śródmieściu. 

150 151

5343 

FAT BABY 

Kampania to prototyp 

Przez lata pracowali dla firm reklamowych 

prowadzonych przez innych. Rok 

temu postanowili rozpocząć działalność 

na własną rękę. Adam Szczepłocki, Cezary 

Antoń, Lechosław Kwiatkowski uruchomili 

Fat Baby – swoją autorską agencję 

Dlaczego małe, a nie duże, czyli czemu zrezygnowaliście z większych 

agencji, by założyć Fat Baby? Skąd się wzięła nazwa? 

Lechosław Kwiatkowski: Zależało nam na tym, aby robić rzeczy po 

swojemu. Nie było więc innego wyjścia. A tłusty bobas to taka 

obietnica tłustej i uśmiechniętej przyszłości. 

Co stanowiło największe wyzwanie, trudność na początku 

Waszej działalności? 

Przekonywanie klientów o naszej wiarygodności. 

Jak tłusty dzieciak, który przyszedł na świat w czasach kryzysu, 

radzi sobie na rynku? 

Dobrze – zbudował solidną bazę klientów, przed 

nami kolejny etap rozwoju,czyli rozbudowanie zespołu 

agencji. 

Branża reklamowa żyje z kreatywności, choć z drugiej strony 

wiemy, że w Polsce nie robi się aż tylu autorskich kampanii, ile 

można by sobie życzyć. Czy Waszym zdaniem istnieją sposoby 

na nakłonienie klienta, by zgodził się na nowatorską, odważną 

kampanię? 

Sprawić, by uwierzył, że w naszej branży najbardziej 

ryzykują ci, którzy za wszelką cenę unikają ryzyka. Dobra 

kampania reklamowa to taka, która zaskakuje odbiorcę czymś 

nowym, wcześniej niewidzianym. Powinna być swojego 

rodzaju prototypem. A wiadomo, że nie każde prototypowe 

rozwiązanie okazuje się trafione. Warto jednak zaryzykować, 

starając się unikać oczywistych błędów, bo na drugiej szali 

leży kampania „nieryzykowna”, która „już była”, „już ją znam”, 

„już ją widziałem”, a więc stupor konsumenta i pieniądze 

wyrzucone w błoto. 

Nie ma wspólnego podejmowania ryzyka bez zaufania. 

Dlatego wydaje mi się, że porozumienie, które rodzi 

się w relacji agencja–klient, jest warunkiem koniecznym 

powstania świetnych kampanii. Niestety mam wrażenie, że 

w Polsce relacjom agencja–klient bliżej do wakacyjnego flirtu 

niż zaprawionego w bojach z codziennością, partnerskiego 

związku. 

Kiedy trzeba coś wymyślić, jakie są Wasze sposoby na pobudzenie 

kreatywności? 

Ilu ludzi, ile projektów, tyle sposobów. Nie wymyślę 

tu prochu. Burze mózgów, niekończące się dyskusje, pochłanianie 

świata w filmach, sieci, w książkach, muzyce, podróże. 

Łowienie inspiracji, gdzie popadnie. Przyglądanie się pracy 

lepszych od nas. 

Czy możecie wymienić prace, kampanie, które najlepiej Was 

określają? 

Kokos.pl – pixele, Bioprazol Bio – wprowadzenie 

marki, identyfikacja wizualna Noodle w Pudle. 

Czy potrzebujecie jakiegoś wsparcia od miasta, jeśli tak, to 

jakiego? 

Marzy mi się, aby Warszawa była takim magnesem 

dla kreatywnych ludzi jak Berlin. Aby ciągnęła tu młodzież 

o otwartych głowach, która będzie widzieć w tym mieście 

szansę na spełnianie się zarówno w sztuce, jak i na przykład 

w biotechnologiach. Aby obok doskonałych uczelni były 

doskonałe stypendia, dotacje, bursy, galerie, bary, miejsca 

do bujania w obłokach, kluby taneczne i dyskusyjne, a co 

najważniejsze, przyzwolenie na szaleństwo, kreatywność, 

152 153

ogromny margines swobody, gdzie wolno wszystko to, co nie 

jest zabronione. Uważam, że miasto stołeczne powinno być 

najbardziej przyjazne właśnie tym, którzy przywożą do niego 

intelektualny, twórczy ferment. 

Chciałbym, aby miasto wzięło na siebie część estetycznego 

wychowania ludności. Aby nie burzono kolejnych 

Supersamów, nie stawiano obrzydliwych klombów na skrzyżowaniu 

Marszałkowskiej z Jerozolimskimi i nigdzie więcej nie 

kładziono już kostki bauma. Chciałbym, aby z zabytkowych 

elewacji zniknęły szyldy kebabów, reklamowe siatki i wszelkie 

nadmuchiwane paskudztwo. Wtedy będziemy mieć także lepsze 

reklamy – precyzyjne w kreatywnym kombinowaniu, a nie 

tylko wielkie, wszędobylskie i bezmyślne. 

Czy ostatnio zauważyliście jakąś nową interesującą kreatywną 

akcję w Warszawie, jeśli tak, to jaką? 

Balonowa instalacja na Chłodnej – trzy kropki 

w miejscu kładki łączącej dwie części getta; flashmobowa 

działalność przeciwników krzyża na Krakowskim Przedmieściu 

pokazująca budzenie się społeczeństwa obywatelskiego; 

udostępnienie przez miasto Warszawa przyszłej siedziby 

Orkiestry Sinfonia Varsovia na wystawę ilustracji reklamowej 

w ramach festiwalu KTR – bo pokazuje miejsca niedostępne 

dla szerokiej publiczności, wspiera twórców oraz pokazuje 

wagę sektora reklamy w tworzeniu PKB; 5.10.15 i Powiśle; 

Galeria Interview w 1500 m2, komercyjne teatry – chociaż 

ich repertuar bywa dyskusyjny, to podoba mi się fakt, że 

przyciągają ludzi, którzy inaczej pewnie wcale nie poszliby do 

teatru. 

lEchOSłaW KWIaTKOWSKI 

(ur. 1973) 

studiował w Warszawie. Od piętnastu lat zajmuje się reklamą. Najpierw w 

międzynarodowych agencjach, a teraz na swoim – w agencji Fat Baby, którą założył w 

2009 razem z dwoma wspólnikami. Warszawę najbardziej lubi latem, więc na wakacje 

wyjeżdża jesienią lub zimą. Fotografuje, uprawia sport, chodzi do kina i rzadziej do teatru. 

154 155

5343 

RAFAŁ MAZUR 

Frajda w pracy 

Z wykształcenia designer, od lat 

pracuje jako art director. Niecałe dwa lata 

temu, z dwoma bliskimi współpracownikami, 

założył własną agencję reklamową – 

Brasil, która nie tylko przetrwała na rynku 

w czasie kryzysu, ale rozwija się w błyskawicznym 

tempie, pozyskując klientów 

i dbając o wysoki poziom projektów. O tym, 

dzięki czemu podbijają rynek, rozmawiamy 

z Rafałem Mazurem 

Przeczytałam w jednym z wywiadów, których udzieliliście, takie 

zdanie: „zależy nam, by [Brasil] była postrzegana jako agencja 

przykładająca dużą wagę do kreacji, a nie tylko jako firma 

nastawiona na pozyskiwanie biznesu”. To podejście bardzo nam 

odpowiada, bo właśnie badamy kreatywną przedsiębiorczość 

w Warszawie... 

To zdanie nie do końca wynika z jakiejś wymyślonej 

przez nas filozofii biznesu. Wzięło się po prostu z tego, jacy 

jesteśmy. Ja i mój odwieczny kolega z teamu, copywriter Janek 

Kleyff, zawsze staraliśmy się robić rzeczy, które nam samym 

się podobały. I do nich przekonać klientów. 

Oj, to ciężka praca! Przekonać marketingowców, by zaryzykowali, 

zainwestowali w oryginalną, niebanalną reklamę... 

Na pewno. Ale pierwszy wysiłek to przygotowanie 

pomysłu. Bo na proste kreacje, które są na naszym rynku 

powszechne, wpada się dosyć szybko. My tego czasu musimy 

poświęcić dwa, trzy razy tyle, by pojawiło się coś naprawdę 

ciekawego. Więc na pewno nasza praca jest droższa. Ważna 

jest też świadomość polskiej specyfiki, znajomość odbiorcy, 

polskiego charakteru, rodzimego poczucia humoru. Kultowe 

reklamy, najbardziej zapamiętane i te najskuteczniejsze to są 

takie reklamy „stąd”, bazujące na łączącym odbiorców backgroundzie. 

Przypuszczam, że niektóre mogą być niezrozumiale 

poza granicami Polski. 

Jakieś przykłady? 

Posłużę się pracami naszego autorstwa. Najgłośniejsze 

było „Orędzie” – reklama dla ING, w której Marek 

Kondrat wcielił się w rolę polityka, prezydenta. Ale też „Hipnotyzer” 

dla Netii. Obie bazują właśnie na tej wspomnianej 

kontekstowości... A w zeszłym roku zrobiliśmy akcję promocyjną 

pewnego warszawskiego teatru. W jednej z klatek 

w warszawskim zoo, w której wcześniej siedziały małpy, 

zamknęliśmy ludzi. I to wywołało ogromne zainteresowanie 

mediów, mówił o tym nawet Reuters i agencje prasowe 

z całego świata, na wielu portalach zachodnich to był news 

dnia. Zresztą w takim kierunku ewoluuje rynek reklamy na 

całym świecie. Obecnie poszukuje się lokalnych tematów, 

żeby skuteczniej docierać do szerokiej rzeszy odbiorców. 

To jest bardziej autentyczne, prostsze i bardziej się wyróżnia. 

Pozwala to również na obniżenie kosztów, ponieważ im 

bardziej reklama się wyróżnia, tym większy zasięg buduje. 

Nowe kanały przekazu powodują, że ludzie zmęczeni nachalnością 

tradycyjnych spotów, billboardów takiej świeżej 

reklamy nie odrzucają. Oni ją lubią, kupują, mówią o niej, 

zapamiętują. 

Wracając do rozwoju waszej agencji: istniejecie półtora roku, 

zaczynaliście we trzech, dzisiaj zatrudniacie już 30 osób. 

Imponujące tempo. W tym czasie zdążyliście również zyskać 

kilku strategicznych klientów. Jak oceniasz, co stanowiło największe 

wyzwanie, największy problem w rozkręcaniu waszej 

działalności? 

156 157

Skalę trudności chyba najlepiej określa to, ile firm 

w tym samym czasie powstało i nie przetrwało. Bo zaczynaliśmy 

w okresie narastającego kryzysu... Dosyć szybko pozyskaliśmy 

pierwszego klienta – Medicover, dzięki któremu 

mieliśmy już źródło utrzymania i mogliśmy zatrudnić kilka 

osób. A potem już spokojniej przygotowywaliśmy prezentacje 

na przetargi, do dziś wygraliśmy Netię, BOŚ Bank, Radio Zet, 

Suzuki i Scan Holiday. Pozostałe firmy obsługujemy projektowo. 

Najtrudniejsze było stworzenie procedur wewnątrz 

firmy, pełnej dokumentacji, przepływu informacji na serwerach... 

Wszystko to przygotowywaliśmy w bardzo przyśpieszonym 

trybie. 

Pojawił się też nowy motyw jak zarządzanie ludźmi, jak sobie 

z tym radzicie, poddaliście się szkoleniom? 

Nie, nie. Mieliśmy o tyle łatwiej, że w agencji, 

w której wcześniej pracowaliśmy, byliśmy groupheadami, czyli 

teamem, który opiekuje się kilkoma innymi zespołami. Więc 

już wcześniej mieliśmy takie doświadczenia. 

Jak dużo pracujesz? 

Dokąd? 

Sporo, bo ciężko określić ten moment, kiedy jest się 

ostatecznie zadowolonym z pomysłu. Zawsze wydaje się, że 

coś można poprawić, dopieścić. I to się tak rozciąga w czasie. 

Ale wynagradzamy sobie to tym, że czasami wyjeżdżamy, żeby 

wymyślać... 

Najczęściej do mnie na działkę. 

No właśnie, jakie jeszcze macie sposoby na pobudzenie 

kreatywności? 

Najtrudniejsze jest znalezienie sposobu na wymyślanie. 

Bo pomysły biorą się z różnych impulsów, czasem jest to 

obserwacja świata, innym razem przeczytanie gazety czy sen... 

Mojemu wspólnikowi, Jankowi, regularnie śnią się pomysły. 

A czasami wyjazd lub różne formy brainstormingów. 

A kiedy nic nie działa? 

Czasami faktycznie jest taka magma w głowie... 

Ale zachowujemy spokój, bo i tak wiemy, że to wymyślimy. 

158 159

Chyba nigdy nie było tak, że się nie udało. Zawsze w końcu 

jest taki moment, że coś pęka i pomysł się wykluwa. U nas 

w agencji nie ma jakiegoś amoku, to jest raczej spokojna 

praca... Rano kawa, potem siadamy i wymyślamy. Czasami 

w momentach impasu, wypalenia dobrze działa zmiana osoby 

w teamie. Zresztą my w przeciwieństwie do innych agencji 

robimy tak, że kiedy jest przetarg, to do teamu prowadzącego 

dany produkt dołączają inne, by wesprzeć go w kreacji. Pracujemy 

dużymi grupami, nawet accounci czasami biorą udział 

w wymyślaniu. 

Co zmotywowało Was do założenia własnej agencji? Chcieliście 

po prostu lepiej zarabiać czy była jakaś wizja, którą chcieliście 

wprowadzić w życie? 

Dużo o tym rozmawialiśmy. Najpierw postanowiliśmy, 

że chcemy się usamodzielnić, a potem analizowaliśmy 

typy agencji, które istnieją na rynku, zastanawialiśmy się, czy 

powinniśmy być sprofilowani, czy raczej nie... 

Co to znaczy „sprofilowani”? 

To taka agencja, która ma pewną filozofię. Do tej 

grupy należy wiele sieciówek. Dla wielu najważniejsze jest, by 

klient dobrze zarabiał. My doszliśmy do wniosku, że dla nas 

najistotniejsza jest jakość współpracy z klientem. Wydaje się 

to oczywiste, ale jednak nie zdarza się często na rynku. Jeśli 

klient cię lubi, ufa ci i dobrze mu się współpracuje, to relacja 

jest bardziej partnerska i można dzięki temu o wiele więcej 

zrobić. Bardzo często jest jednak taki mocny podział: tu jest 

agencja, tu klient. I rywalizacja o to, kto jest mądrzejszy. Nie 

ma porozumienia, słuchania. Ja nigdy nie próbuję udowodnić 

klientowi, że mam rację, jedynie przedstawiam swój punkt 

widzenia, doceniam, że on się naprawdę zna na produkcie, 

któremu poświęcił dobrych kilka lat pracy. 

No ale nie wszyscy klienci są gotowi na tych zasadach współpracować. 

Czy w takim razie selekcjonujecie klientów? 

Teraz mamy taką sytuację, że idąc na przetarg, 

przedstawiamy tylko takie pomysły, które naprawdę mamy 

ochotę zrealizować. Nawet jeśli to jest tylko jeden projekt. 

Nie tak jak to często bywa na prezentacjach, że jest jeden 

świetny pomysł i dwa asekuracyjne. Oczywiście wiąże się to 

z ryzykiem, że można przetarg przegrać, ale jest ten wielki 

plus, że można zrobić coś fajnego. Chcemy, żeby ta praca 

przyniosła nam frajdę. I tym się kierujemy. 

Jak zamierzacie się rozwijać? 

Plany się ciągle zmieniają... Ale na dziś wygląda to 

tak, że trochę ograniczamy rzeczy, w które się angażujemy. 

Chcemy robić rzeczy kreatywne, ciekawe, a nie taki zwykły 

agencyjny serwis. Wolelibyśmy, żeby Brasil zostało 30-osobową 

firmą, nad którą możemy panować, a nie ewoluowało 

w stronę wielkiego biznesu czy korporacyjnego molocha. 

I chcemy też rozwijać swoje inne pasje: ja design, a Janek 

muzykę. 

Czy ostatnio zauważyłeś jakąś nową interesującą kreatywną 


Podoba mi się sposób, w jaki ludzie się ubierają. To 

się ostatnio bardzo zmieniło, młodzi są świetni, a czasami 

można spotkać i starszych, na przykład sześćdziesięciolatków, 

mających swój styl. I w Warszawie zaczęło się dużo dziać – to 

też jest fajne.. 

raFał Mazur 

(ur. 1976) 

od 12 lat pracuje w branży reklamowej. W grudniu 2008r. otworzył z kolegami 

własną firmę - Brasil. Z wykształcenia jest projektantem, dlatego pierwsze doświadczenia 

zdobywał w firmach wykonujących formy przestrzenne. Dziś stara się łączyć swoje 

doświadczenia i wiedzę z nowymi technologiami. Poszukuje interesujących obszarów, 

które można zawłaszczyć na potrzeby reklamy. Ponieważ ciągle styka się z czymś nowym, 

praca nigdy mu się nie nudzi. 

160 161

7385 

Szymon Holcman 

Konkretna propozycja 

Jeden z redaktorów wydawnictwa 

komiksowego Kultura Gniewu opowiada jak 

wygląda rynek komiksowy w Polsce i jakie 

są uroki prowadzenia niezależnej działalności 

Do wydawnictwa Kultura Gniewu przyszedłeś na przełomie 

2004/2005 roku. Jakie to było w tamtym czasie wydawnictwo? 

Wydawnictwo prowadził wtedy jeden człowiek, 

będący jednocześnie jego założycielem – Jarek Składanek. 

W tamtych czasach Kultura Gniewu wydawała wyłącznie 

polskie albumy komiksowe, takich twórców jak Janek Koza, 

Jakub Rebelka czy Tomek Niewiadomski, czyli autorów 

undergroundowych i niezależnych. Komiksy były publikowane 

w formie zeszytów, w małych nakładach. W ogóle Kultura 

Gniewu powstała początkowo tylko po to, by wydać legendarny 

komiks „Pały” – punkowca i anarchisty – pt. Zakazany 

owoc. Przez pierwsze pięć lat działalności Jarek samodzielnie 

wydawał wszystkie komiksy z myślą o imprezach branżowych 

odbywających się m.in. w Warszawie i w Łodzi. Można powiedzieć, 

że te pierwsze lata działalności to był samizdat, jednak 

wszystkie te publikacje były na wysokim poziomie edytorskim. 

Pojawiłeś się w wydawnictwie z konkretną propozycją 

współpracy? 

Interesowałem się komiksem do zawsze. Znałem 

też polski rynek komiksowy i doskonale wiedziałem, co robi 

Jarek, który zaczął w podobnym momencie, co krakowskie 

wydawnictwo Post. Oni właśnie wydali słynnego Mausa Arta 

162 163

Spiegelmana, a chwilę później El Borbah Charlesa Burnsa – 

znakomite komiksy z nurtu niezależnego i autorskiego, który 

w zagranicznym wydaniu był dotąd na naszym rynku w zasadzie 

nieobecny. A jako że sprowadzałem dla siebie komiksy 

obcojęzyczne i wieloma z nich byłem zachwycony, zamarzyło 

mi się, żeby w Polsce pojawiało się więcej tytułów podobnych 

do oferty Postu. W tamtym czasie mieszkałem już w Warszawie 

i pomyślałem, żeby z takim pomysłem i propozycjami 

konkretnych tytułów zgłosić się do Kultury Gniewu. 

Dlaczego nie chciałeś zaryzykować i samodzielnie stworzyć 

takiego wydawnictwa? 

To nie była kwestia ryzyka. Zdecydowałem się na 

dołączenie do Kultury Gniewu, bo mam organiczną niechęć 

do urzędów, biurokracji i roboty papierkowej. Uznałem, że 

jeśli takie wydawnictwo już istnieje na rynku – i ma np. podpisane 

umowy dystrybucyjne – to nie ma sensu powoływać 

odrębnego bytu. Poza tym Jarek Składanek niedługo przed 

moim przyjściem wydał świetny polski komiks Achtung Zelig 

Krzysztofa Gawronkiewicza i Krystiana Rosenberga, który 

odniósł spory sukces. Uwierzył wtedy, że można wydawać 

w Polsce albumy w twardej oprawie, dużym formacie, które 

się dobrze sprzedadzą, i to nie tylko podczas komiksowych 

festiwali. 

Potrzebował jedynie więcej rąk do pracy. I pojawiłem 

się ja z konkretną propozycją. Przyznam, że pierwszą 

rzeczą, którą chciałem zrobić w Kulturze Gniewu, było wydanie 

w Polsce Persepolis Marjane Satrapi. Niestety prawa do 

publikacji kupił kto inny, spóźniliśmy się dosłownie o kilka 

dni. Ale potem udało nam się wspólnie opublikować wiele 

innych znakomitych rzeczy. 

Po pięciu latach wspólnej pracy Kultura Gniewu opublikowała 

kilkadziesiąt komiksów zagranicznych, tworzących współczesny 

kanon gatunku – od Charlesa Burnsa po Rutu Modan. Czy nie 

chcecie poszerzyć profilu wydawnictwa? 

Bardzo chcielibyśmy pójść w stronę komiksu dla 

dzieci, bo, co wielu może zaskoczyć, wydawaliśmy do tej pory 

albumy przeznaczone dla dojrzałego czytelnika. Myślimy 

o tym już od jakiegoś czasu, niestety zaczął się kryzys, który 

dopiero teraz objawia się z całą mocą. Rynek komiksowy 

w Polsce jest dość płytki, a co za tym idzie, mało stabilny. 

Dla nas istotna jest na przykład sprzedaż naszych komiksów 

w dużych sieciach księgarskich typu Empik. Niestety 

ten dystrybutor w ostatnich miesiącach ogranicza sprzedaż 

komiksów w swoich księgarniach – wiele tytułów oferuje 

tylko przez swój sklep internetowy. A nam bardzo zależy na 

kliencie „niedzielnym“, czyli takim, który niekoniecznie czyta 

na co dzień komiksy, ale trafi np. w prasie na dobrą recenzję, 

zaintrygowany nią pójdzie do księgarni i kupi nasz komiks. 

I właśnie dla takich klientów internet nie jest atrakcyjny, bo 

najczęściej chcą mieć towar od razu, a nie czekać, aż dotrze 

do nich przesyłka. Internet jest dla fanów, wielbicieli, znawców, 

którzy kupują komisy poniekąd w ciemno. 

Oprócz tego, że współtworzysz Kulturę Gniewu, pracujesz także 

na pełen etat w firmie Gutek Film, wielce zasłużonej dla popularyzacji 

dobrego, ambitnego kina w Polsce, twórcy odbywającego 

się od kilku lat Festiwalu Filmowego Era Nowe Horyzonty. 

Czy to wynika z tego, że nie jesteś w stanie utrzymać się 

z wydawnictwa? 

Wszystkie trzy osoby tworzące Kulturę Gniewu pracują 

na etat gdzie indziej. Wydawanie komiksów jest w Polsce 

niestety niedochodowe. Pracujemy zatem nad komiksami po 

godzinach, we własnych domach, które służą nam za biura. 

To, że do dziś istniejemy na rynku, wynika właśnie z takiego 

systemu funkcjonowania. Ta działalność może się wydawać 

bardzo romantyczna i atrakcyjna, ale ma też ciemną stronę 

– żmudną papierkową robotę, ściąganie należności, dystrybucję. 

Dla przykładu: pewien odbiorca naszych komiksów zalegał 

nam z płatnościami ponad siedem miesięcy, gdybyśmy żyli 

z wydawnictwa, już dawno utracilibyśmy płynność finansową. 

Czy w takiej sytuacji nie staracie się o dotacje, wsparcie finansowe 

instytucji miejskich czy kulturalnych? 

Staramy się, ale jest to trudne z dwóch powodów: 

jest wiele innych instytucji kultury, które o takie dofinansowanie 

walczą, a poza tym zwyczajnie czasami nie wystarcza 

nam czasu, bo zajmujemy się tym „po godzinach”. Zgłosiliśmy 

się do Biura Promocji Miasta przy okazji wydania albumu 

164 165

Komiks W-WA o Warszawie i takie dofinansowanie dostaliśmy. 

Otrzymaliśmy także wsparcie od Pro Helvetii przy publikacji 

komiksów Thomasa Otta. Ale to są pojedyncze projekty. 

Zresztą ja zawsze mam obawy w przypadku takiej, oczywiście 

cennej, pomocy – boję się utraty niezależności, chęci ingerowania 

w treść komiksów, wolę być totalnie niezależny, by 

z czystym sumieniem robić tylko to, co chcemy robić. I to 

także wynika z komfortu pracy po godzinach! Nie patrzę na 

to jak na działalność, która ma nam przynieść wielkie zyski, 

tylko wolność wydawania tego, co naprawdę nam się podoba. 

Natomiast brakuje narzędzi, na przykład stypendiów czy 

dotacji, dla samych autorów, którzy mogliby spokojnie pracować 

nad nowymi komiksami. A jest to praca bardzo czasochłonna 

i biorąc pod uwagę nakłady komiksów w Polsce, na 

przykład nasz średni nakład to 1200 egzemplarzy, zupełnie 

nieopłacalna. 

Jak w takim razie widzisz przyszłość Kultury Gniewu? 

Oczywiście chciałbym za kilka lat mieć małe biuro 

naszego wydawnictwa, do którego moglibyśmy przychodzić co 

rano do pracy i spokojnie z tego żyć. Ale gdy patrzę na obecne 

realia i rynek komiksowy w Polsce, nie wydaje mi się to 

osiągalne. Co nie znaczy, że nie myślę o przyszłości i rozwoju, 

bo on ma miejsce! Jeszcze pięć lat temu wydawaliśmy sześć 

albumów rocznie. Dziś dwadzieścia. Wszelkie ewentualne 

zyski przeznaczamy na odkrywanie i wydawanie kolejnych 

autorów, z Polski i z zagranicy. To właśnie sprawia nam prawdziwą 

frajdę. 

SzyMOn hOlcMan 

(ur. 1977) 

absolwent filmoznawstwa na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. 

W 2003 roku zamieszkał w Warszawie. Od początku pobytu w stolicy pracuje w firmie Gutek 

Film, obecnie jako kierownik produkcji DVD. Jest także wspólnikiem w wydawnictwie 

komiksowym Kultura Gniewu. 

www.kultura.com.pl 

6746 

MARCIN “TYTUS” GRABSKI 

Taki typ 

Właściciel niewielkiej, ale bardzo 

zasłużonej wytwórni płytowej Asfalt 

Records. W swojej firmie wszystko robi 

sam. Nie narzeka 

Jak to się stało, że 12 lat temu powstał Asfalt Records? 

Interesowałem się muzyką hiphopową. Prowadziłem 

stronę poświęconą temu gatunkowi pod koniec lat 90. Założenie 

wytwórni było kolejnym elementem mojego hobby. Nie 

chodziło o to, aby zarabiać. Nawet nie planowałem się z tego 

utrzymywać, bo jeszcze długo, długo żyłem z czego innego. 

Z biegiem lat Asfalt zaczął przynosić zyski i stał się moją 

pierwszoplanową działalnością... 

Super znana polska wytwórnia, kultowa można powiedzieć, a tu 

siedzimy w skromnym pokoiku w dawnej drukarni... 

Asfalt, mimo jakiejś tam renomy, to nadal mała 

firma, którą można zamknąć w komputerze i telefonie. Nie 

oszukujmy się, branża fonograficzna jest od kilku lat w fazie 

ostrej recesji, wymiera, przestaje być opłacalna. Mój sposób 

to kontrola kosztów. Przeinwestowanie zgubiło wielu wydawców. 

Działalność fonograficzna może być dochodowa, nawet 

w czasach internetowego piractwa... Ale wszystko zależy od 

bardzo dokładnego rachunku zysków i strat. Można sprzedać 

30 tysięcy płyt i na tym stracić albo 500 i nieźle zarobić. 

A jak to wyglądało, kiedy zaczynałeś? 

Pierwsze koncerty graliśmy w bardzo małych miejscach, 

typu puby bilardowe. Dojeżdżaliśmy pociągiem, za 

koncert artysta dostawał gażę 300 złotych. Dziś to są już 

166 167

wielkie sale, najlepsze kluby w Polsce i poważne kontrakty. 

W przygotowanie koncertów, np. O.S.T.R., zaangażowane są 

dziesiątki osób... 

Ale tu w biurze widzę tylko jednego młodego człowieka... Ile 

osób zatrudniasz? 

Nikogo, ale pomaga mi mój człowiek Bidi, który 

zajmuje się właśnie trasami O.S.T.R. Ja w ogóle miałem mega 

problem, by jakąś część prac komuś powierzyć. Bardzo długo 

robiłem w wytwórni wszystko od tzw. A&R, czyli wyszukiwania 

artystów i nawiązywania z nimi kontaktu, przez booking 

koncertów i wydawanie płyt, tłoczenie, doglądanie produkcji, 

podpisywanie umów dystrybucyjnych, po sporządzanie kontraktów 

czy projektowanie okładek! Wszystkie umowy, które 

podpisywał Asfalt Records, pisałem sam.. A jeszcze kiedy 

powstał sklep internetowy... 

Szaleństwo ogarnąć to wszystko samemu! 

Zgadza się. Jestem typem Zosi Samosi... Co w pewnym 

momencie zaczęło mi bardzo przeszkadzać. Doba ma 

tyko 24 godziny, a ja założyłem rodzinę i część obowiązków 

musiałem nauczyć się cedować na inne osoby. W ciągu ostatniego 

roku zacząłem delegować pracę. 

Nowością jest też otwarcie sklepu. Czy to się sprawdza, jak 

funkcjonuje? 

Asfaltshop powstał na zasadzie dodatku. Ale bardzo 

szybko z pobocznego pomysłu zamienił się w całkiem spore 

przedsięwzięcie. Oczywiście wytwórnia napędza sklep, ale też 

czasem dzieje się odwrotnie, bo wydajemy płyty, które tylko 

tam mogą się sprzedać, np. triphopowy Kollage czy krążki 

Ortega Cartel – polskiego zespołu hiphopowego z Kanady, 

kultowego w niektórych kręgach. Za to nie ma u nas płyt 

dostępnych bez problemu w sieciach handlowych. Wąska specjalizacja, 

znalezienie swojej niszy to moim zdaniem jedyne 

rozwiązanie dla wytwórni płytowych na czasy kryzysu. 

Czy jako wydawca starasz się walczyć z plagą naszych czasów, 

czyli piractwem? Wygłaszasz kazania i potępiasz piratów, jak 

np. Kazik Staszewski? 

Oczywiście. Na stronie wisi prośba, żeby szanować 

168 169

pracę artystów Asfaltu i jeśli się tej muzyki nie chce kupić, to 

aby również jej nie słuchać. Czasem piractwo wynika z nieświadomości, 

są ludzie, którym się wydaje, że jeśli płacą za 

Internet, to mają prawo ściągać. Inni po prostu z premedytacją 

nie respektują prawa autorskiego. Są też tacy, którzy 

ściągają z internetu, bo ich na kupowanie nie stać. Sam 

kiedyś byłem w podobnej sytuacji, więc ich rozumiem. Ale nie 

akceptuję zamożnych, którzy piratują, bo jest to praktycznie 

bezkarne. 

Ale przyznaj, że kryzys fonografii jest też bodźcem, aby płyty 

były lepiej wydawane, żeby były również ładnym przedmiotem... 

Jasne. Naszymi klientami są często kolekcjonerzy. 

Oni traktują albumy jak obiekty, zwracają dużą uwagę na to, 

jak są wydane. Co ciekawe, dzięki temu coraz lepiej sprzedają 

się winyle... Są ludzie, którzy je kupują i nawet nie otwierają. 

Dlaczego tacy artyści jak O.S.T.R. czy Fisz, którzy bez trudu 

mogliby wydawać płyty w wielkich wytwórniach, wciąż chcą 

pracować z Tobą? 

Myślę, że cenią sobie to, jak ich traktuję. Nawet 

mało znanych artystów szanuję, podpisuję z nimi umowy na 

tych samych zasadach co z gwiazdami. Zachowuję się tak, 

jakby mieli jutro przejść do innej wytwórni. I jestem uczciwy, 

nie przycinam na nich kasy. Myślę, że doceniają też to, że 

potrafię rozumieć ich specyfikę, np. Ostry nie przepada za 

mediami i „pokazywaniem się”, ale przy okazji odkryliśmy 

zasadę, że im mniej Ostrego w telewizji, tym jest on popularniejszy. 

Nie wiem, czy działy promocji dużych wytwórni 

przełknęłyby taką strategię. 

No ale Fisz najnowszą płytę, pod szyldem Kim Nowak, wydał 

w Universal Music Polska... 

Nie zostałem tym zaskoczony, bo płyta trochę nie 

pasowała do Asfalt Records i moim zdaniem wymagała mejdżersowego 

skrzydła. Ale ja nadal organizuję i bookuję koncerty 

obu braci Waglewskich – także jako Kim Nowak. 

Twoja firma mieści się w Warszawie, czy to jakoś wpłynęło na 

jej rozwój? 

Oczywiście. Tu są wszystkie media, jeszcze do 

niedawna sam zawoziłem teledysk do telewizji, a gdybym 

mieszkał gdzie indziej, musiałbym go wysyłać pocztą. Zabrakłoby 

osobistego kontaktu, spotkań z dziennikarzami, ciężej 

byłoby organizować press tours. Również najważniejsze sklepy 

z hiphopowymi winylami mieszczą się tutaj, a także mój dystrybutor 

(firma EMI). Wszystko jest pod ręką. 

To trochę degradacja, można pomyśleć, z szefa 

opiniotwórczej wytwórni do właściciela sklepiku internetowego. 

Ale takie są czasy. Czasem proponuję artystom pomoc 

przy wydaniu i sprzedaży płyty, bez firmowania tego logiem 

Asfaltu. Tak było w przypadku Małpy. 

Czy ostatnio zauważyłeś jakąś nową interesującą kreatywną 


Nowy Wspaniały Świat – dobrze, że miasto zdecydowało 

się oddać to w takie ręce. Dużo się tam dzieje, koncerty 

(także nasze), spotkania, projekcje. No i cieszę się, że 

w końcu rozpoczęła się dyskusja o ciszy nocnej w Warszawie. 

MarcIn “TyTuS” GraBSKI 

(ur. 1972) 

za sprawą ojca – miłośnika jazzu – intensywnie zainteresowany muzyką 

rozrywkową od szkoły podstawowej. Studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu 

Warszawskiego prawie ukończone. Zamiast pisać pracę magisterską założył własną 

wytwórnię płytową Asfalt Records (1998 rok). Odkrywca dla rynku fonograficznego takich 

artystów jak O.S.T.R., Fisz, Emade, Łona. Wydawca kilku amerykańskich artystów hiphopowych, 

których płyty z powodzeniem eksportuje do Niemiec, Stanów Zjednoczonych, 

Australii i Japonii. Nagroda „Człowiek roku 2003” przyznana w plebiscycie czytelników 

portalu „hip-hop.pl”. W ramach Asfalt Records zajmuje się nie tylko działalnością wydawniczą, 

ale jest także agentem koncertowym. Polski tour manager Skalpela (Ninja Tune) 

w latach 2003–2004. Jeden z największych wydawców płyt winylowych w Polsce, ale 

przede wszystkim kochający mąż i ojciec córeczki Zuzi. 

. 

www.asfalt.pl 

170 171

2832 

Paweł KozłowsKi 

Chcę pozostać niezależny 

Po kilkunastu latach pracy jako grafik 

zajął się projektowaniem mody ulicznej. 

Turbokolor to jego marka ubrań specjalnych 

W swojej firmie odzieżowej, oprócz tego, że jesteś właścicielem, 

jesteś też dyrektorem artystycznym. Czy czujesz, że 

tworzysz biznes kreatywny w Warszawie? Kogo zapraszasz do 

współpracy? 

Nie posiadając zaplecza w postaci megainwestora 

albo bogatego tatusia, trzeba być bardzo kreatywnym. Tak, 

czuję, że tworzymy coś kreatywnego, ponieważ zwykle staramy 

się, żeby moda uliczna wychodząca z naszego magazynu 

i mojego studia to było coś specjalnego. Przy okazji premier 

naszych kolekcji organizujemy różne eventy, robimy ciekawe 

sesje we współpracy z superkreatywnymi ludźmi – czołowymi 

stylistami, fotografikami. 

Co oznacza dla Ciebie prowadzenie firmy właśnie w Warszawie? 

Jakie są plusy i minusy tego miasta? 

To jest początek drogi, i nie jest łatwo. Ostatnio 

uświadomiłem sobie, dlaczego tak bardzo frustruję się, mieszkając 

w naszym kraju. Przecież na całym świecie są buce 

i prostacy, i w Niemczech, i we Francji czy Anglii. Chodzi 

o to, ze naszym narodowym problemem jest to, że u nas się 

nie myśli. Bezmyślność i głupota to nasz największy wróg! Nie 

jest łatwo głównie przez system, urzędy i głupich ludzi. Ale 

są też plusy. Wiele rzeczy można tu załatwić, stworzyć, ogarnąć… 

bo jesteśmy kreatywnym narodem pod względem 

172 173

naginania rzeczywistości do swoich potrzeb. Bez wielkiego 

budżetu sesja w Muzeum Techniki pewnie nie doszłaby do 

skutku w Nowym Jorku czy Berlinie. A my nawet siedzieliśmy 

w eksponatach... i to bardzo małym kosztem! Cała nasza produkcja 

ma miejsce w Polsce. To jeden z ostatnich bastionów 

w Europie, gdzie wciąż się coś produkuje. To bardzo dobrze, 

bo wspieramy nasz własny przemysł i możemy dużo lepiej 

kontrolować proces produkcji. 

Jak widzisz rozwój i perspektywy swojej firmy? Jakie są Twoje 

ambicje? 

Chciałbym pozostać niezależny tak długo, jak tylko 

dam radę. Oprócz tego chciałbym współpracować z kimś, kto 

będzie rozumiał dobrze moje koncepcje, a w przyszłości przejmie 

ode mnie część projektowania krojów itd. Bardzo trudno 

znaleźć taką bliską swojej wrażliwości osobę. Chciałbym, żeby 

nasz rozwój za granicą był jeszcze dynamiczniejszy. 

Jaką dałbyś radę tym, którzy chcą się zająć działalnością na 

pograniczu kreacji i biznesu w Warszawie? 

Iść pod wiatr, nie zniechęcać się szybko, bo nic nie 

dzieje się od razu. Mieć pasję. Nie wymyślać sobie czegoś, 

czego się nie czuje. Lepiej zająć się czymś, co się rozumie 

i kocha, nawet mającym małe szanse na sukces, niż robić coś, 

czego się nie czuje. Jak masz coś w sercu i dajesz to innym, to 

prędzej czy później osiągniesz cel! 

PaWEł KOzłOWSKI-SWanSKI 

(ur. 1980) 

malarz, ilustrator, projektant. Od 13 lat pracuje jako niezależny artysta grafik. 

Pod koniec lat 90. brał udział przy powstawaniu magazynu „Dosdedos”, przygotowuje animacje 

dla MTV, Vh1. Ilustrował takie magazyny jak „Exklusiv”, „Laif”, niemiecki „Lodown” 

czy hiszpański „Belio”. Zaprojektował około 80 grafik na deskorolki dla firm ze Stanów 

oraz Europy. Od czterech lat działa w stworzonej przez siebie marce Turbokolor. malarz, 

ilustrator, projektant. Od 13 lat pracuje jako niezależny artysta grafik. Pod koniec lat 90. 

brał udział przy powstawaniu magazynu „Dosdedos”, przygotowuje animacje dla MTV, 

Vh1. Ilustrował takie magazyny jak „Exklusiv”, „Laif”, niemiecki „Lodown” czy hiszpański 

„Belio”. Zaprojektował około 80 grafik na deskorolki dla firm ze Stanów oraz Europy. Od 

czterech lat działa w stworzonej przez siebie marce Turbokolor. 

www.turbokolor.com 

4906 

RobeRt PRzePióRski 

Hurra! 

W ciągu ostatnich 10 lat Robert 

Przepiórski był ogrodnikiem w Oslo, pracował 

na wysokościach w Vancouver, w międzyczasie 

był też handlowcem, trenerem, 

marketingowcem. Trzy lata temu wymyślił 

akcję Citydoping i zaangażował się w organizowanie 

miejskich wydarzeń kulturalnych 

Co to jest Citydoping? 

Citydoping to idea, wokół której grono pomysłowych 

ludzi buduje kolejne projekty. To chęć dopingowania innych 

do odkrywania miasta, udziału w jego życiu kulturalnym i 

społecznym oraz promowania ciekawych oddolnych inicjatyw. 

Skąd wziął się pomysł? 

Pomysł wziął się z potrzeby i chęci pokazania stolicy 

jako miasta pełnego ciekawych miejsc, wydarzeń i ludzi, na 

przekór potocznym opiniom, że „w tym mieście nic się nie 

dzieje”. 

Jaka jest wielkość firmy, ile osób zatrudnia? Jak się rozwijała? 

Citydoping konsekwentnie podąża ścieżką dynamicznego 

wzrostu. W zależności od skali projektu zatrudnia 

od kilku do kilkudziesięciu osób. Kluczowe punkty w naszej 

dosyć krótkiej historii działań to wydanie przewodnika Citydoping 

Warszawa, stworzenie i organizacja festiwalu Zawsze 

z Bareją!, akcji Street Art Doping i aktualnie uruchomienie 

letniej klubokawiarni CUD (nad Wisłą). Z punktu widzenia 

174 175

organizacyjnego – rozwinięcie działalności do postaci Grupa 

Citydoping Sp. z o.o. i uruchomienie Fundacji Do Dzieła! 

Zaczynaliście od przewodnika po Warszawie, wydanego w 2008 

roku w pięciu językach. Jak to się sprawdziło, macie jakieś 

sygnały od czytelników? 

W drugiej połowie 2009 roku zaktualizowaliśmy go 

i w odpowiedzi na duże zapotrzebowanie rynku dodrukowaliśmy 

dodatkowy nakład. Do tej pory otrzymaliśmy wiele pozytywnych 

opinii od czytelników z całego świata oraz od samych 

warszawiaków, których entuzjazm tylko motywuje do podejmowania 

dalszych działań. 

Co stanowi największą trudność w organizowaniu tego rodzaju 

akcji w Warszawie, co byś zmienił, gdyby była taka możliwość? 

Podejmując się organizacji tego rodzaju akcji, najtrudniej 

jest zrobić pierwszy krok, czyli przejść z poziomu 

chęci i pomysłów do realizacji. Działalność na styku kultury, 

przedsiębiorczości i współpracy z urzędami wymaga ogromnej 

konsekwencji i determinacji w działaniu, a także umiejętności 

kooperacji z różnego rodzaju podmiotami. Wiedza i doświadczenie 

to dodatkowe atuty, ale nie stanowią jednoznacznie o 

sukcesie. Krótko mówiąc: trzeba mieć głębokie przekonanie 

do swojego pomysłu. Gdybym miał wymienić trudności, które 

spotykają miejskich aktywistów, zaliczyłbym do nich niektóre 

przewlekłe procedury, zdobywanie pozwoleń oraz czas oczekiwania 

na wyniki miejskich konkursów. Rozumiem konieczność 

istnienia systemu procedur, jednakże gdybym mógł je 

uprościć, postarałbym się m.in. o krótsze terminy, możliwość 

uzyskania szerszej informacji o błędach, w przypadku odrzuconych 

projektów. 

Udaje się Wam dosyć mocno współpracować z miastem, pozyskiwać 

pozwolenia i dotacje na wasze projekty, co stanowi 

problem dla wielu ludzi zajmujących się kulturą w mieście, jaka 

jest recepta na tego rodzaju dobre kontakty z urzędami? 

Kluczem do dobrej współpracy jest postawa partnerska 

w stosunku do wszelkich urzędów, z którymi współpracujemy. 

Szanujemy i doceniamy naszych partnerów na każdym 

etapie współpracy, co owocuje długofalowymi pozytywnymi 

176 177

elacjami i budowaniem perspektyw na przyszłość. Oczywiście 

ważny jest też profesjonalizm, rzetelność i umiejętności 

zespołu, ale najważniejszy jest sam pomysł, którym zarażamy 

kolejne osoby zaangażowane w nasze akcje. 

Latem otworzyliście klub Cud nad Wisłą, na bulwarze przy 

Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego. Dzięki niemu nad 

rzekę powróciło nocne życie . Czy ciężko było zrealizować ten 

projekt? 

Cud (nad Wisłą) był dla nas wyjątkowo złożonym i 

pracochłonnym projektem, który zakończył się sukcesem po 

ośmiu miesiącach wytężonej pracy wielu zaangażowanych w 

niego osób i instytucji. Na miejsce składa się klubokawiarnia, 

scena do działań artystycznych, przestrzeń ekspozycyjna i 

rekreacyjna. W ciągu dnia można tam zagrać w badmintona 

na piasku, w bule, obejrzeć wystawę, przeczytać książkę czy 

wziąć udział w popołudniowych wydarzeniach kulturalnoedukacyjnych. 

Wieczorami na scenie odbywają się koncerty, 

przedstawienia teatralne, pokazy wideo i występy dj-ów, prezentujące 

rozległy repertuar warszawskiej sceny artystycznej. 

Która z wyżej wymienionych działalności daje Ci obecnie najwięcej 

frajdy? 

Wszystkie działalności dają mi wiele frajdy, ale zdecydowanie 

najwięcej planowanie nowych. Bliska jest mi idea 

ciągłego rozwoju i korzystania z dużego potencjału naszego 

miasta, angażowania i skupiania wokół siebie kreatywnych 

ludzi, dla których miarą sukcesu jest nie tylko wynik 

finansowy. 

rOBErT PrzEPIÓrSKI 

(ur. 1982) 

animator kultury, twórca grupy Citydoping, wydawca przewodnika „Citydoping 

Warszawa”, współzałożyciel Fundacji „Do dzieła!”, współpomysłodawca i koordynator 

akcji m.in. "Zawsze z Bareją", „Street Art Doping” oraz klubokawiarni CUD (nad Wisłą). 

5343 

Ben Guillou 

Ja tu zostaję 

Ben Guillou rozkręcił w Warszawie 

biznes, którego do tej pory w Polsce nie 

było: wraz z przyjacielem wydają „Emma 

Pak”, czyli papierową kopertę z plakatem 

artystycznym i ulotkami promującymi koncerty, 

wystawy, wydarzenia kulturalne 

Skąd wziął się pomysł na „Emma Pak”, jak zaczynaliście? 

Emma to nie jedyny tego typu pak na świecie. 

Pierwszy pojawił się chyba w Anglii jakieś 10 lat temu. Trzy 

lata później zadebiutował w Paryżu. Tam zapoznałem się 

z tym pomysłem i postanowiłem przeszczepić go na polski 

grunt. Spodobał mi się, bo daje możliwość kontaktu z życiem 

kulturalnym miasta, ale też zostawia pole dla naszej własnej 

ekspresji artystycznej. Przeprowadziłem się do Warszawy 4 

lata temu, a już 6 miesięcy później zaczynaliśmy rozkręcać 

Emmę... 

„Emma Pak” od początku miał postać kolorowej koperty z nadrukami, 

w środku plakat plus ulotki? 

Zaczynaliśmy od koperty foliowej, żeby można było 

podejrzeć, jaki plakat jest w środku, ale dosyć szybko doszliśmy 

do wniosku, że fajniejsza jest opcja papierowa, która daje 

więcej możliwości graficznych. Ale naszym marzeniem jest 

recyclingowy, w pełni ekologiczny papier. 

Co stanowiło dla Was największe wyzwanie, było najpoważniejszą 

przeszkodą do pokonania? 

Wiadomo, że jak zaczynasz, trzeba ludzi przekonać 

178 179

do pomysłu, że to działa, że wkładanie ulotek do jednej zbiorczej 

koperty i dystrybuowanie tego w różnych miejscach 

jest skuteczną metodą promocji. Kiedy już nam się udało, 

wszystko zaczęło w miarę dobrze funkcjonować, pojawił się 

Facebook i organizatorzy imprez zaczęli się zastanawiać, czy 

wobec możliwości promocji, jakie on niesie, w ogóle ma sens 

drukowanie ulotek. Ale teraz powoli do nas wracają. Przez 

dwa lata pracowaliśmy sami, ja i Julek, bardzo intensywnie. 

Dziś zatrudniamy już pracowników, m.in. osobę od promocji. 

Mamy nowe biuro, wkrótce zwiększamy zasięg: planujemy 

wypuszczenie „Gemmy” w czterech następnych miastach, 

w Poznaniu, Łodzi, Trójmieście i Katowicach. 

Czemu nie Kraków? 

Bo tam już jest nasza konkurencja... 

No właśnie, ostatnio ekspansywnie na rynek wkroczyła Poka 

Poka, brązowa koperta z ulotkami, podobne stojaki, koncepcja... 

Jak się z tym czujecie? Będzie chyba ciężej? 

To znak, że nasz projekt jest dobry. Swoim pojawieniem 

się zwracają uwagę na nas... Wszyscy się dopytują, o co 

chodzi. Robią PR naszemu pomysłowi. To są te pozytywne 

strony pojawienia się konkurencji, ale są też oczywiście negatywy, 

być może odbierają nam część klientów, a więc i pieniędzy... 

Zobaczymy. Tymczasem postanowiliśmy wprowadzić 

innowację: podzielić „Emmę" na dwa pakiety „Emma Night” 

i „Emma Day”, czyli pakiet muzyczno-klubowy oraz taki 

bardziej kulturalny. Nasza konkurencja specjalizuje się raczej 

tylko w tym drugim. 

Co jeszcze was różni? 

Oni muszą mieć plakat kogoś znanego, my chcemy 

promować raczej młodych artystów. Bo właśnie promocją 

młodej grafiki zajmuje się nasza fundacja. Teraz przygotowujemy 

na przykład festiwal muzyczny, na którym wystąpią tylko 

kobiece zespoły. We Francji takie przedsięwzięcie byłoby bardzo 

trudne. Tutaj jeśli masz pomysł, zapał, talent, to szanse 

powodzenia są bardzo duże. 

Ciekawe, że potencjałem „Emma Pak”, waszej firmy, jest 

180 181

świetna znajomość kulturalna miasta... Musisz wiedzieć 

wszystko nie tylko o lokalach, ale i o eventach kulturalnych. 

Tak, rzeczywiście trzymamy rękę na pulsie. Tym bardziej 

cieszymy się, że ostatnio powstała platforma 

wrszw.pl łącząca różne organizacje i osoby zajmujące się 

kulturą. To świetne przedsięwzięcie, super, że możemy w tym 

brać udział. We Francji już od dawna są wypracowane sposoby, 

w jakich organizacje mogą ze sobą współpracować, tutaj 

to dopiero raczkuje. Gdy zaczynaliśmy, widziałem, że dużo 

zależy od tego, czy kogoś znasz. Ten rodzaj układów, wspierania 

znajomych bywa nazywany „warszawką” i jest irytujący dla 

kogoś, kto jest spoza. Ale myślę, że wrszw.pl to coś więcej niż 

„warszawka”, to bardziej demokratyczne, otwarte i ciekawsze 

przedsięwzięcie. 

A dlaczego osiedliłeś się w Warszawie? 

O dziwo nie z powodu dziewczyny! Bo moja jest 

Austriaczką. Pierwszy raz przyjechałem do Polski osiem lat 

temu na obóz językowy. To było na Śląsku. I zakochałem się 

w Polsce, miałem przyjaciół i wracałem regularnie. Podczas 

Kulturalnego Roku Polskiego we Francji zrealizowałem swój 

pierwszy projekt artystyczny. Kiedy skończyłem jeden projekt 

we Francji, postanowiłem przenieść się do Polski. 

Jak oceniasz kulturalne życie Warszawy, co można by 

poprawić? 

Najważniejsze moim zdaniem to pomóc artyście, 

dać przestrzeń i fundusze do działania. Albo stypendia pozwalające 

grupom muzycznym spotkać się kilka dni przed koncertem 

i popracować. Czasem w pięć dni takiego warsztatu, 

intensywnej pracy można zrobić więcej niż podczas dwóch lat 

prób w garażu. Ale też muszę pochwalić: Warszawa w ciągu 

czterech lat mojego pobytu bardzo się zmieniła, teraz co 

weekend odbywa się tyle imprez, mamy mnóstwo pracy! 

BEn GuIllOu 

(ur. 1980) 

z pochodzenia Francuz, od czterech lat mieszka i pracuje w Polsce. Zdobywał 

doświadczenie jako trener w ramach europejskiego programu „Młodzież w działaniu”, 

obecnie angażuje się w różnego rodzaju projekty na obszarze kultury, które stwarzają 

artystom okazję do spotkania i nawiązania współpracy. Rozpoczął działalność w ramach 

Nova Polska – Sezon Polski we Francji, by później zrealizować B.I.O Projekt zakończony 

oryginalnym spektaklem audiowizualnym z udziałem polskich i francuskich artystów. 

W 2006 roku powołał do życia Fundację EMMA, która nieustannie poszukuje innowacyjnych 

metod rozwoju życia kulturalnego oraz wspierania młodych artystów. 

www.emmapak.eu 

182 183

O autorach 

MOnIKa BrzyWczy 

ur. 1973. Dziennikarz, redaktor. Tworzyła kilka interesujących polskich 

magazynów lifestylowych, m.in. City Magazine i Café Magazyn. Obecnie pracuje jako redaktor 

prowadzący w GAGA (www.gagamag.pl) – kwartalniku dla nowoczesnych rodziców. 

Jest także jedną z organizatorek i rzecznikiem prasowym Rezydencji Twórczego Recyklingu 

PRZETWORY, festiwalu, który od pięciu lat odbywa się w grudniu w Warszawie (www. 

przetworydesign.com). 

KuBa DąBrOWSKI 

ur. 1980 w Białymstoku. Fotograf i twórca filmów, tworzy muzykę i pisze 

teksty. Ukończył socjologię na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie oraz fotografię 

w Institute of Creative Photography w Czechach. Pracował jako fotograf i fotoedytor, a od 

niedawna prowadzi własną rubrykę w „Przekroju”. Współpracował jako fotograf i dziennikarz 

m.in. z czasopismami „Viva”, „Exklusiv”, „Machina” i „Die Zeit”. 

MIrOSłaW GrOchOWSKI 

ur. 1957. Pracownik Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu 

Warszawskiego i Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN; zajmuje 

się problematyką planowania przestrzennego i zarządzania rozwojem miast. 

GrEGOrz PIąTEK 

ur. 1980. Krytyk architektury, z wykształcenia architekt. Kurator (wraz 

z Robem Wilsonem, RIBA) wystawy OPEN:POLAND. Architecture and Identity (Londyn 

2009). Kurator (z Jarosławem Trybusiem) wystawy Hotel Polonia. The Afterlife of 

Buildings w Pawilonie Polonia, nagrodzonej Złotym Lwem podczas Biennale Architektury 

w Wenecji w 2008 roku. Od 2005 roku redaktor merytoryczny w miesięczniku „Architektura 

– Murator”. Wykłada w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie i w wielu 

innych instytucjach. Laureat I nagrody w konkursie Miasto i historia za projekt miejskiego 

muzeum neonów (z Magdaleną Piwowar, 2004). 

BłażEJ PInDOr 

ur. 1973. Studiował architekturę w Warszawie i fotografię na FAMU w Pradze. 

Obecnie zajmuje się projektowaniem publikacji dla różnych instytucji związanych 

ze sztuką współczesną w Polsce i Europie. Interesuje się teorią projektowania i jego rolą 

w czasach globalizacji. Jest zwolennikiem projektowania konceptualnego, przeciwnikiem 

powierzchownych analiz formalnych. 

MOnIKa POWalISz 

ur. 1973. Reżyserka, scenarzystka, dramatopisarka. Absolwentka Akademii 

Teatralnej w Warszawie i Mistrzowskiej Szkoły Reżyserii Filmowej Andrzeja Wajdy. Współtworzyła 

grupę dramaturgiczną G8 oraz Teatr Wytwórnia w Warszawie. Jej sztukę Helena 

S. wystawił Teatr Rozmaitości w ramach projektu TR.PL. W 2008 roku ukazał się komiks 

jej autorstwa, Płaszcz Ajewskiego, z rysunkami Tymka Jezierskiego. Autorka mieszka na 

warszawskim Żoliborzu i pracuje równolegle nad nową powieścią i kolejnymi scenariuszami 

filmowymi. 

184 185

Kreatywni – twórcze życie w Warszawie 

Przewodnik po warszawskim sektorze kreatywnym 

© Miasto Stołeczne Warszawa 

www.um.warszawa.pl 

Warszawa, 2010 

Edycja pierwsza 

ISBN 978-83-60830-39-0 

Zespół redakcyjny: 

Paulina Jeziorek, Agnieszka Le Nart, Elżbieta Petruk, Agata Pyzik, Bogna Świątkowska 

Projekt graficzny: 

Błażej Pindor 

wideoprojekt.pl 

Fotografie: 

Kuba Dąbrowski 

www.kubadabrowski.com 

Raport przygotował: 

dr Mirosław Grochowski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Uniwersytet 

Warszawski 

Wywiady przeprowadzili: 

Monika Brzywczy: Creative Hub, Łukasz Drgas, Dwie Siostry, Fabriqa, Marcin 

Garbacki, Ben Guillou, Marcin "Tytus" Grabski, Marta Kołakowska, Macio Moretti, 

Robert PrzepioÅLrski, Zuzanna Ziomecka 

Grzegorz Piątek: Fontarte, Grzegorz Lewandowski, WWAA 

Monika Powalisz: Jakub Banasiak, Michał Borkiewicz, Szymon Holcman, Izabela 

Jabłońska, Monika Jakubiak, Paweł Kozłowski, Michał Kwieciński, Artur Liebhart, 

MAMASTUDIO, Monika Regulska 

Wydawca: 

Miasto Stołeczne Warszawa 

Pl. Bankowy 3/5 

00-950 Warszawa 

Druk i oprawa: 

PW Stabil 

ul. Nabielaka 16 

31-410 Kraków 

Wydrukowano w Polsce 

186

KREATYWNI TWóRczE żYcIE W WARszAWIE - creatives

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?