+1. Ethics
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
اخالق در فناوری اطالعات<br />
فلسفه و تئوری های اخالقی<br />
برنامه<br />
بر<br />
ریزی راهبردی و عملیاتی<br />
استاد درس: دکتر زهرا کریمیان<br />
دکتری تخصصی مدیریت آموزش عالی<br />
استادیار گروه آموزش الکترونیکی<br />
1<br />
دانشکده مجازی و قطب علمی آموزش الکترونیکی پیشرفته<br />
معاونت آموزشی دانشگاه علوم پزشکی شیراز<br />
1
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
هو ا لعل ی م<br />
فهرست<br />
عنوان ...............................................................................................................................................<br />
صفحه<br />
اهداف کلی<br />
......................................................................................................................................................................................................<br />
.1<br />
.2<br />
.3<br />
تحلیل موقعیت های تصمیم گیری<br />
............................................................................................................................................................<br />
.1-1 مقدمه ........................................................................................................................................................................................<br />
.1-2<br />
.1-3<br />
آزمایشات فکری<br />
.......................................................................................................................................................................<br />
عوامل موثر بر تصمیم گیری اخالقی<br />
تئوری ها و فلسفه های اخالقی<br />
.......................................................................................................................................<br />
.................................................................................................................................................................<br />
.2-1<br />
.2-2<br />
تعریف اخالق و آداب<br />
مکاتب اخالقی<br />
................................................................................................................................................................<br />
..........................................................................................................................................................................<br />
.2-2-1<br />
وظیفه گرایی<br />
........................................................................................................................................................................<br />
.2-2-1-1<br />
.2-2-1-2<br />
.2-2-1-3<br />
مالک حق گرایانه<br />
مالک عدالت گرایانه<br />
مالک فضیلت گرایانه<br />
...........................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.....................................................................................................................................................<br />
.2-2-2<br />
نتیجه گرایی<br />
.........................................................................................................................................................................<br />
.2-2-2-1<br />
فایده گرایی<br />
گام های تصمیم گیری اخالقی<br />
خودآزمایی<br />
خالصه<br />
منابع<br />
.....................................................................................................................................................................<br />
.................................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................................................................................................<br />
2
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
فلسفه و تئوری های اخالقی<br />
اهداف کلی<br />
در تدوین این درس هدف های کلی زیر در نظر بوده اند. انتظار می رود پس از خواندن این نوشتار به هدف های زیر نائل آیید.<br />
آشنایی با:<br />
تحلیل موقعیت های تصمیم گیری<br />
تئوری ها و فلسفه های اخالقی<br />
.1<br />
.2<br />
‣ مفاهیم کلیدی<br />
موضوع علم اخالق شناخت مصادیق ارزشها و بیانگر راههای کسب فضائل و ترک رذائل اخالقی است.<br />
در فلسفه اخالق، درباره خوب یا بد بودن یک امر دیدگاههای مختلفی وجود دارد.<br />
فلسفه غالب اخالقی تصمیم گیری های ما را هدایت میکنند.<br />
آزمایشات فکری سناریوهای ذهنی هستند که بدون تجربه واقعی، یک موقعیت تصمیم گیری عملی را فراهم میکنند.<br />
‣ اهداف یادگیری<br />
.1<br />
.2<br />
.3<br />
.4<br />
.5<br />
.6<br />
شما میبایست پس از مطالعه این بخش به اهداف زیر نایل آیید:<br />
انواع رویکردهای اخالقی را شرح دهید<br />
تئوری وظیفه گرایی را شرح دهید<br />
تئوری نتیجه گرایی را شرح دهید<br />
انواع رویکردهای وظیفه گرایی را بیان نمایید<br />
انواع رویکردهای نتیجه گرایی را بیان نمایید<br />
مبتنی بر تئوری ها، موقعیت های اخالقی را تحلیل و استدالل نمایید<br />
3
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
.1<br />
تحلیل موقعیت های تصمیم گیری<br />
مقدمه 1-1.<br />
برای مقدمه بگذارید از یک سوال شروع کنیم. آیا شما این مرد چاق را می کشید!<br />
حتما متعجبانه پاسخ خواهید داد البته که نه! چرا باید این مرد چاق را بکشیم!<br />
خوب! باید ببینیم آیا تا پایان این درس سر حرف خود می مانید<br />
!<br />
4
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
.1-2<br />
1<br />
آزمایشات فکری<br />
داستتان بته کتتابی بتا عنتوان man? Would you kill the fat<br />
بر می گردد که توسط دیوید ادموندز در سال<br />
2013<br />
به نگارش درآمتد. در ایتن<br />
کتتاب ادمونتدز، بتا حترح ستناریوهای تصتمیمات اخالقتی، مجموعته ای از<br />
آزمایشات فکری را بیان می کند و از خوانندگان می خواهتد ختود را بته جتای<br />
سوزنبانی قرار دهند که هر روز باید حبق یک برنامه تنظیم شده مسیر قطارهتا<br />
را تعیین نماید. اما در حی اتفاقات غیرمنتظره ای او مجبور می شود بین گزینته<br />
برنامه تعیین شده قبلی، و موقعیت اضطراری پیش آمده تصمیم بگیترد و یتک<br />
گزینه را انتخاب نماید.<br />
حاال فرض کنید شما آن سوزن بان هستید. خود را به جای هر یک از موقعیت هتای<br />
مطرح شده قرار دهید و گزینه متورد نظتر ختود و دلیتل آن انتختاب را در برگته ای<br />
یادداشت کنید.<br />
1<br />
Experimental Thinking<br />
5
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
موقعیت 1<br />
بر اساس برنامته تعیتین شتده همیشتگی قطتار،<br />
مسیر اصلی قطار جهت فلش مشکی است. یتک<br />
گروه گنگستر در دو مسیر قطار تعتدادی از افتراد<br />
را به ریل بستند. در مسیر همیشگی<br />
نفر بستته 5<br />
شده و در سمت دیگر یک نفر !. شما می توانیتد<br />
مسیر قطار را تغییر دهید. تصمیم شما چیست؟<br />
موقعیت : 2<br />
اگر آن یک نفر تبهکار باشد چه تصمیمی می گیرید؟<br />
6
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
موقعیت 3<br />
اینجا همان جائیست که باید تصمیم بگیرید<br />
آیا شما آن مرد چاق را می کشید؟<br />
در موقعیت جدید حتی اگر مسیر سمت راست را<br />
انتخاب کنید در مسیر دایره ای برگشت، آن<br />
خواهند مرد، اما اگر قطار اول مسیر<br />
5<br />
2<br />
نفر<br />
را حی کند به<br />
مرد چاق برخورد می کند و به خاحر وزن زیادش<br />
قطار متوقف میشه و آن<br />
5<br />
حاال چه تصمیمی می گیرید؟<br />
نفر نجات پیدا می کنند.<br />
7
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
25 نفر B<br />
موقعیت 4<br />
در موقعیت جدید اگر آن یک نفر A یک کودک<br />
داشته باشند شما چه تصمیمی خواهید گرفت<br />
حاال چه می کنید؟!<br />
ساله باشد و 7<br />
همه 99 سال سن<br />
!<br />
موقعیت 5<br />
بدتر از وضعیت قبلی !<br />
آن یک نفرA<br />
یک دانشمند نابغه است که همین امروز به داروی درمان سرحان دست پیدا کرده و آن<br />
25 نفر B آدمای معمولی!. حاال چه؟<br />
8
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
موقعیت 6<br />
این بار در مسیر یک سه راهی قرار دارید که در هر<br />
5 مسیر<br />
نفر به ریل بسته شدند.<br />
قرمز: آدم بدا !<br />
سبز: آدم خوبا !<br />
آبی: بود و نبودشون فرقی نمی کنه!<br />
9
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
موقعیت 7<br />
دوباره آمدیم سراغ مرد چاق بیچاره!<br />
آیا شما آن مرد چاق را می کشید؟<br />
در موقعیت جدید این قطار قترار استت از روی<br />
نفتر رد شتود. 5<br />
اگر شما آن مرد چاق را هُل بدهید و بیاندازیتد پتایین، جلتوی<br />
عبور قطار گرفته می شود و<br />
5<br />
شما چیست؟ آیا این موقعیت با موقعیت شماره<br />
نفر زنده می مانند. االن تصتمیم<br />
فرقی داشت؟ 3<br />
10
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
موقعیت 8<br />
اگر قطار به آن گاری برسد همته<br />
5<br />
نفتر متی میرنتد! امتا<br />
شما می توانید با کشتیدن اهترم، ارابته را بته ستمت ت ته<br />
هدایت کنید. در آن صورت ارابه روی ت ه سُر می ختورد و<br />
به سالمت به پایین ت ه می رسد. البته یک نفتر آن پتایین<br />
نشسته و روزنامه می خواند که ما او را نمتی شناستیم و از<br />
شانس بد ارابه روی اون می افتد و می میرد!<br />
خوب وقت ندارید! چه می کنید؟<br />
این موقعیت با موقعیت شماره<br />
1<br />
چه فرقی داشت؟<br />
11
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
.1-3<br />
عوامل موثر بر تصمیم گیری<br />
در حقیقت شما در همه این انتخاب های سخت با تعارضات مختلفی مواجه بودید.<br />
فکر می کنم مرتب از خود می پرسیدید که:<br />
آیا اساسا این کار درست است؟<br />
آیا این کار منطقی و عاقالنه است؟<br />
آیا کشتن این آدم عادالنه است؟<br />
کدام تصمیم ضرر کمتر یا سود بیشتری داره؟<br />
اگر دیگران جای من بودند چه تصمیمی می گرفتند؟<br />
آیا کشتن یک آدم بد راحت تر ازکشتن یک آدم خوبه؟<br />
آیا این که مستقیما عامل کشته شدن باشید یا با واسطه در احساس شما تاثیری داشت؟<br />
اگر سرنوشت آدم هایی که اونها را میشناسید با اونایی که نمیشناسید براتون یکسان بود؟<br />
آیا اگر اون آدم عضوی از خانواده شما بود چه تصمیمی می گرفتید؟<br />
نظام تصمیم گیری شما در تعیین درستی یا نادرستی مبتنی بر چه اصولی بود؟<br />
سوال<br />
به نظر شما از نظر احساس درونی، هک کردن پسوورد یک کتابخانه مجازی و دانلود کتابهای الکترونیکی راحت است<br />
برداشتن یک کتاب از کتابخانه فیزیکی یک دانشکده؟ چرا؟<br />
در فیلم هایی جنگی تعداد زیادی سیاهی لشگر در جنگها کشته می شوند اما ما تنها نگران شخصیت اصلی فیلم هستیم! چرا؟<br />
غیبت و عدم حضور در کالس های حضوری سخت تر است یا غایب شدن در کالس های مجازی است. چرا؟<br />
یا<br />
12
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
.2<br />
تئوری ها و فلسفه های اخالقی<br />
.2-1<br />
و<br />
تعریف اخالق<br />
دو کلمه یا اصطالح اخالق و آداب در حوزه های فلسفی در زبان فارسی به کرات معادل یا به جای هم به کار رفته اند و این امر درحوزه آداب<br />
اخالق فناوری احالعات هم دشوارساز گردیده و خواهد گردید. آنچه به عنوان "آداب احالعاتی " مطرح می شود در حوزه اخالق و فناوری<br />
احالعات بحث می شود و در مفهوم به کارگرفته می شوند. اخالق در ترجمه واژه به" قواعد و Moral مواردی این دو به یکدر تعریف داوری<br />
"اشاره دارد در حالیکه <strong>Ethics</strong> اصول تعیین کننده رفتارهای خوب و بد از منظر ارزش وناظر بر آداب در ترجمه واژهقواعد اخالقتی پایشتگر<br />
رفتار حرفه<br />
در<br />
ای، کاری برای ترسیم مجموعه ایاز ضوابط توافقی"<br />
است<br />
تعریفی دیگر "سامانه قواعد اخالق ورفتاری را آداب گفته اند و در همین جا آن را شاخه ای از فلسفه مبتنی بر ضوابط اخالقی" دانسته ان<br />
بنابراین به نظر می رسدآنچه مرسوم و مفید است سوادآموزی در حوزه آداب فناوری احالعات است و اخالق فناوری احالعتات مولتد ایتن<br />
آداب، نیاز به پژوهشهای فلسفی گسترد هتری دارد که جزئی از سواد پژوهشی در این زمینه تلقی می گردد. درآموزش حرفه ای و تحصتیلی،<br />
آموزش آداب فناوری حتی به عنوان ضوابط و معیارهای کاری، بر آموزش مباحث نظری اخالق فناورانه اولویت دارد. به حور خالصه:<br />
واژه اخالق<br />
<strong>Ethics</strong><br />
آداب، معادل واژه<br />
Moral<br />
در ترجمه به قواعد و اصول تعیین کننده رفتارهای خوب و بد از منظر ارزشی و نه الزاما منطقی اشاره دارد.<br />
در ترجمه به معنای قواعد اخالقی حاصل از توافق عمومی که پایشگر رفتار حرفه ای و کاری است<br />
13
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
.2-2<br />
مکاتب اخالقی<br />
نظریات اخالقی در دو دسته قابل دسته بندی هستند:<br />
وظیفه گرایی Deontology<br />
نتیجه گرایی Consequentialism<br />
یا فایده گرایی Utillitarianism<br />
.2-2-1<br />
وظیفه گرایی<br />
امانوئل کانت از مدافعان نظریه وظیفه گرایی مبنای این تئوری را چنین بیان می نماید که »افعال قطع نظر از نتایجی که به بار می آورند،<br />
انجام دادن آنها برای انسان الزامی است و این الزام در خود افعال قرار دارد«. در این رویکرد، روابط کنش و واکنشی اخالقی یک ارتباحات<br />
یک حرفه است. این بدان معناست که کنش و واکنش در این رویکرد جنبه داد و ستدی ندارد و همواره باید با رفتار صحیح و اخالقی عمل<br />
کرد بدون آنکه منتظر باشیم چه نتیجه ای می گیریم و آیا واکنش بدست آمده به نفع ا هست یا خیر! به واقع، تکلیف یا وظیفه، عملی است<br />
که شخص برای متابعت از قاعده کلی انجام میدهد. تکلیف احترام به قانون است. قاعده اخالقی اصلی کانت این است که شخص باید<br />
همواره چنان عمل کند که گویی شیوه عمل او قانون فراگیر حبیعت خواهد شد و همواره و همه وقت قانون کلی خواهد بود.<br />
امانوئل کانت:<br />
افعال قطع نظر از نتایجی که به بار می آورند، انجام دادن آنها برای انسان الزامی است و این الزام در خود افعال قرار دارد<br />
در این رویکرد مفهوم درستی و نادرستی، یا خیر و شر مطلق است و در انجام یا عدم یک<br />
عمل صرفا باید درستی و نادرستی ماهیت آن را در نظر گرفت نه سودمندی آن<br />
14
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
.2-2-1-1<br />
مالک های وظیفه گرایی<br />
وظیفه گرایی خود بر اساس سه مالک تعیین می شود:<br />
مالک حق گرایانه: انتخاب باید به حقوق و آزادی های انسان ها توجه کند<br />
مالک عدالت گرایانه: انتخاب باید نسبت به همه افراد موثر، منصفانه و بدون تبعیض و جانب داری باشند<br />
مالک فضیلت گرایانه: انتخاب باید بر اساس پذیرش و باور فضائل اخالقی باشد<br />
الف. مالک حق گرایانه<br />
برای فهم مالک حق گرایانه در ابتدا باید مفهوم حق را بدانیم اما قبل از آن یک سوال را مطرح می کنیم:<br />
شما بارها و بارها کلمات حق آزادی، حق اشتتغال، حتق مستکن، حتق ستالمتی، حتق آزاد<br />
اندیشی، حق آموزش، حق برابری و ... شنیده اید. به نظر شما ایتا ایتن حتق هتای انستانی<br />
صرف نظر از ماهیت محتوایی آنها با یکدیگر یکسانند؟ ایا می توانید به دسته بندیی در مورد<br />
آنها برسید؟ یا شاید هم همه آنها یک نوع از حق هستند؟<br />
لطفا قبل از مطالعه ادامه مطلب به این سوال ها فکر کنید!<br />
15
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
مفهوم حق<br />
حق ،(Right) در قلمروهای مختلفی چون فلسفه و عرفان، فقه، حقوق، فلسفه سیاسی، فلسفه حقوق و... مطرح می گردد، امّا در هر یک از<br />
این گستره ها از زاویه خاصّی به آن نگریسته می شود. محور اصلی بحث حاضر، حق به معنای امتیاز و توانایی است؛ مانند: حق حیات، حق<br />
اختیار، حق کار، حق رأی و...<br />
انواع حق<br />
حق بر اساس ارتباط آن با دیگران یا ماهیت ذاتی آن به دو دسته حق مثبتت<br />
و منفی تقسیم می شود.<br />
حق منفی: اما »حقّ ادعایی منفی« عبارت است از: مطالبه خویشتنداری یا<br />
حق واکنش منفی از دیگران؛ مانند حقّ ادعایی توهین نشدن و متورد حملته<br />
قرار نگرفتن، حق آزادی نوع بشر، حق تفکر، حق زندگی. بته حتور خالصته<br />
حق منفی به معنای حق عمل بدون مداخله و ممانعت دیگران است. مثال:<br />
»همسایه شما نباید توسط شما آزار ببیند«.<br />
»شما آزاد به دنیا آمده اید و کسی حق ندارد آزادی شما را سلب کند«<br />
حق مثبت: در صورتی که مطالبه صاحب حق از دیگران مربوط به انجام رفتار خاصی باشد، به آن »حقّ ادعایی مثبت« احالق متیشتود؛<br />
مانند حقّ دریافت غرامت، حقّ برخورداری از امتیازات رفاهی بیمههای اجتماعی، حقّ تحصیل، حقّ برخورداری از شترایط کتاری مناستب و<br />
مراقبتهای بهداشتی. به حور خالصه، حق مثبت حقی است که ماهیتا وجود ندارد و باید آن را مطالبه کرد و دیگران یا دولت ها بایتد آن را<br />
فراهم و تامین کنند. به عبارت دیگر این حق درارتباط فرد با دیگران تعریف می شود. این حقوق قابل مطالبه اند.<br />
مثال: مردم یک کشور حق رای دارند، حق برخورداری از سالمت دارند، حق برخورداری از مسکن دارند.<br />
شایان ذکر است به لحاظ حقوقی حد این حقوق مثبت باید تعیین شود. مثال درکشورهایی که حق مستکن رایگتان را تتامین متی نماینتد<br />
حداقل مسکن برای هر فرد تعیین می شود. و یا بخشی از خدمات سالمت که به صورت رایگان در اختیار مرد قترار میگیترد بایتد تعیتین<br />
گردد و این امری قرار دادی و در کشورهای مختلف متفاوت است.<br />
بر اساس مالک حق گرایانه برخی از وظایف ما ناشی از<br />
حقوق دیگر انسان ها است<br />
یعنی حقی که دیگری بر گردن ما دارد، ما را ملزم به انجام کاری و داشتن وظیفهای نسبت به او میکند.<br />
در واقع این یک اجبار خارجی، بیرون از ارادۀ فاعل است. مانند برقراری عدالت، ادای دین، وفای به عهد، حفظ حریم خصوصی و...<br />
16
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
مالک عدالت گرایانه<br />
تئوریهای عدالت عمدتاً مبتنی بر درک متقابل اجتماعی شکل میگیرند و نیز ارتبتاط میتان قتانون و<br />
اخالقیات حاکم بر جوامع بر اساس تئوریهای عدالت میسر میشود. نتیجتتاً تمتام ایتن امتور موجتب<br />
موضعگیری اندیشمندان در رابطه با امر اخالقی میشود و مانند هر موضوع فلسفی دیگر عقاید مختلف<br />
پیرامون این مسئله شکل میگیرد. عدهای قائل به عدالت حبیعتی میشتوند و عتدهای در پتی عتدالت<br />
قانونی میروند. کسانی گرایش یه عدالت توزیعی پیدا میکنند و کسانی از پایته عتدالت را غیراخالقتی<br />
عنوان میکنند. با تمام این اوصتاف از زمتان افالحتون تتا بته امتروز عتدالت یکتی از پیچیتدهترین و<br />
جذابترین مباحث فلسفه اخالق باقی ماندهاست.<br />
امانوئل کانت از جمله افرادی است که در حوزه وظیفه گرایی با تاکید بر مالک عدالت<br />
(Equity)<br />
نظریتات معروفتی دارد کته از آن جملته<br />
قاعده طالیی کانت است. قاعده حالیی یا قاعده زرین یک اصل اخالقی است که دو مطلب را بیان میکند:<br />
شخص باید به گونهای با دیگران رفتار کند که دوست دارد دیگران در شرایط مشابه با او آنگونه رفتار کنند )شکل مثبتِ قاعده(<br />
شخص نباید به گونهای با دیگران رفتار کند کته دوستت نتدارد آنگونته بتا او رفتتار شتود )شتکلی منفتی و منعتیِ قاعتده؛ کته بته<br />
قاعده نقره ای یا قاعده سیمین نیز معروف است.<br />
گاه شکل مثبتِ قاعده را شکلِ فعّال و شکل منفی قاعده را شکلِ انفعالی گویند؛ زیرا شکل مثبت قاعده باعث میشود شخص کار ختوب را<br />
انجام دهد، ولی شکل منفی باعث میگردد فرد کار بد را انجام ندهد. این قواعد از دیربتاز در فرهنگهتای مختلتف جهتان بته شتکلهای<br />
مختلف بیان شده، و در تمامی ادیان مورد تأیید است. این امر نشاندهنده آن است که این قاعده به حور فطری و ذاتی در حبیعت انستان و<br />
نظام درونی تصمیمگیرنده اخالقی بشر وجود دارد.<br />
در دین اسالم و در کتاب نهج البالغه کالم شیوای حضرت علی )ع( دقیقا بیان کننده همین اصل حالیی در مالک عدالت گرایی است:<br />
حضرت امیر مومنان )ع(، نامه<br />
نهج البالغه 31<br />
هرآنچه برای خود می خواهی برای دیگران نیز بپسند و هرآنچه خود نمی پسندی را برای دیگران هم نپسند<br />
17
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
مالحظات مهم در تفسیر قاعده طالیی<br />
اگر چه در قاعده حالیی کانت و پیشتر از آن کالم حضرت علی علیه السالم تاکید شده است که هرچیز مطلوب را برای دیگران هم بخواه و<br />
هر چیز نا مطلوب را برای دیگران هم نخواه، اما توجه داشته باشیم در دیدگاه فضیلت گرایی رابطه کنش و واکنش بین افراد یک رابطه یک<br />
حرفه است نه دو حرفه. این بدان معناست که کنش و واکنش تابع فایده یا نتیجه ای که دریافت می شود نیست. و کنشگر حتی اگر نتیجه<br />
بدی را هم دریافت کند نمی تواند درپاسخ بدی، به بدی رفتار نماید. لذا چند نکته در قاعده حالیی قابل تامل است:<br />
قاعده حالیی، قاعده مقابله به مثلیا معامله ای نیست؛ چه این عملِ متقابل از نوع کیفرهای مشروع قانونی باشد، چه از نوع ناصتحیح<br />
و انتقامگیرنده)تالفیگرانه و کینهجویانه(. این قاعده نمیگوید با دیگران آنگونه که ]آنها با تو[ رفتار میکنند یاکردهاند، رفتار کن بلکه<br />
بیان میدارد با دیگران آنگونه رفتار کن که دوست داری)و انتظار داری( آنها با تو رفتار کنند،.<br />
قاعده حالیی، قاعده »سرمایهگذاری شخصی« و »مصلحتاندیشی فردی« و »معاوضه تاجرانه« نیست. این قاعتده نمیگویتد »اگتر<br />
میخواهی دیگران ]در آینده[ کاری را برایت انجام دهند، تو نیز مانند آنرا برایشان انجام ده. یعنی این قاعده به قصد دریافت پاداش و<br />
سزای متقابل نیست. مثال با این رویکرد نمی توان توجیه کرد چون دشمن مسکونی یک کشور را بمباران کرده است پتس آن کشتور<br />
نیز مجاز است مناحق مسکونی کشور مقابل را بمباران نماید.<br />
قاعده حالیی اِخبار از وقایع آینده نمی دهد. یعنی تضمینی نیست که» آنگونه که رفتار کنی، با تو رفتار خواهد شد«. البته بتا قاعتده<br />
حالیی میتوان به عمل صحیح تری رسید، و این قاعده احساس و اراده ما را به فعل بهتر بهتر میانگیزد و احتمال عدم سازگاری بین<br />
عقیده و رفتار را کاهش میدهد، اما انتظار انتفاع از کار خوب و معامله پایا پای دراین رویکرد وجود ندارد.<br />
قاعده حالیی، صرفا به این معنا نیست که<br />
«<br />
نتیجه اعمال تو نباید به دیگران آسیب برساند« زیرا در رویکرد فضیلت گرایی اصل فعل<br />
باید صحیح باشد و نه صرفا نتیجه آن. یعنی اگر فعلی غلط باشد اما نتیجه بدی برایدیگران نداشته باشد با مالک فضیلت گرایانه قابل<br />
قبول نیست.<br />
قاعده حالیی مربوط به شرایط یکسان و موقعیت مشابهاست. شخص باید فرض کند که خصوصیات و ویژگیهای شتخص مقابتل را<br />
دارد )خود را جای دیگران فرض کردن، فراتر از این است که فرض کنیم آن کار در قبال خودمان انجتام گیترد .(اگتر شتخص صترفاً<br />
خودش را به جای حرف مقابل فرض کند، باعث نتایج اشتباهی خواهد شد.<br />
18
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
مالک فضیلت گرایانه<br />
منظور از فضیلت<br />
(Virtue)<br />
خصایلی که موجب فضل و بزرگ منشی میشوند. فضایل را میتوان در پنج گروه تقسیم کرد:<br />
فضایل حبیعی: نظیر قدرت، سرعت<br />
فضایل اکتسابی: نظیر مهارت در نواختن ساز، توانایی بخشایش<br />
فضایل مربوط به خلق و خو<br />
:<br />
نظیر خوش خلقی، شوخحبعی<br />
فضایل دینی: نظیر ایمان، پارسایی<br />
فضایل مربوط به منش: نظیر نیک خواهی، مهربانی<br />
به مجموعه این صفات که باعث میشود تا فردی را بزرگ منش و نیک بنامیم فضایل اخالقی میگوییم .<br />
اخالق مبتنی بر فضیلت عمدتاً با اشخاص سر و کار دارد. البته منظور از این سخن این نیست که این شتاخه از فلستفه اختالق محتدود بته<br />
داوری در مورد اشخاص است، بلکه افزون بر آن این گرایش، به راهنمایی کردار نیز میپردازد..<br />
خوب بودن و داشتن کردار نیک، اساس فلسفه اخالق معطوف به فضیلت است.<br />
فلسفه اخالق مبتنتی بتر فضتیلت در میتان فیلستوفان باستتان رواه داشتهاستت.<br />
افالحون و ارسطو، از مهمترین فیلسوفان اخالق مبتنی بر فضیلت هستند. اختالق<br />
مبتنی بر فضیلت تنها به فضایل اخالقی اکتسابی میپردازد نته فضتایل و توانتایی<br />
های حبیعی. فضایل حبیعی دراین دیدگاه از حیث اخالقی خنثی هستند.<br />
در رویکرد فضیلت گرایی، فضیلت ناشی از حقتوق دیگتران یتا اجبتاری بیرونتی و<br />
خاره از ارادۀ فاعل نیست؛ بلکه نوعی ختود اجبتاری از جانتب فاعتل، بته عنتوان<br />
موجودی آزاد است. فاعل با ارادۀ آزاد، تصمیم میگیرد برای کسب فضایل انسانی،<br />
خود را ملزم به وظایفی کند که عقل عملی به او دستور میدهد بته عنتوان مثتال<br />
تعهد داشتن بته وظیفت راستتگویی، نیکوکتاری، خیرختواهی، احستان، ستخاوت،<br />
شجاعت، حکمت و دانش و ... نمونه هایی از اعمال مبتنی بتر فضتیالت هستتند.<br />
درواقع مااین افعال را انجام می دهیم زیرا صفاتی درست و ستوده هستند.<br />
فضیلت ناشی از حقوق دیگران یا اجبار بیرونی خاره از ارادۀ فاعل نیست؛ بلکه نوعی خود اجباری از جانب فاعل، به عنوان موجودی آزاد است.<br />
فاعل با ارادۀ آزاد، تصمیم میگیرد برای کسب فضایل انسانی، خود را ملزم به وظایفی کند که عقل عملی به او دستور میدهد<br />
راستگویی، نیکوکاری، خیرخواهی، احسان، سخاوت، شجاعت، حکمت و دانش و ...<br />
انسان سعادتمند، انسان دارای فضایل اخالقی است و هر کس که بخواهد به فضایل اخالقی نایل شود، باید این اعمال را وظیفه خود بداند<br />
19
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
.2-2-2<br />
نتیجه گرایی<br />
نتیجهگرایی یا غایتگرایی دیدگاهی درباره اخالق است که در هر عملی باید به عواقب و پیامدهای آن نگریست و دید چه آثار و عواقبی به<br />
دنبال دارد. درواقع دررویکرد نتیجه گرا، مهم رسیدن به نتیجه است و رسیدن به هدف با هر شیوه ای قابل توجیته استت. در ایتن رویکترد<br />
رابطه کنش و واکنشهای اخالقی دو سویه و معامله گرایانه است. به عبارتی اگر انجام یک فعل موجب ضرر برای فرد شود، آن فعتل تترک<br />
می شود یا تکرار نمیگردد.<br />
جرمی بنتهام، دیوید هیوم و استوارت میل برخاسته از نظرات ارسطو:<br />
توجه به نتیجه و پیامد عمل بر توجه به وظیفه رجحان دارد<br />
.2-2-2-1<br />
فایده گرایی<br />
مبتنی بر رویکرد کلی نتیجه گرایی، دیدگاه فایده گرایی<br />
(Utilitarianism)<br />
کته بته<br />
سودمندگرایی، اصالت فایده و نفع و ... نیز معتروف استت مطترح شتد. نظریته اصتالت<br />
منفعت که با رویکرد جرمی بنتام و جان استوارت میل به صورت یک نظریه ساختارمند و<br />
منسجم شکل یافت؛ در قرن بیستم و بتویژه از ستال<br />
1950<br />
بته صتورت گترایش هتای<br />
مختلفی ظهور و بروز نمود. در این رویکرد درواقع میزان سود و ضرر یک انتخاب متورد<br />
بررسی قرارمیگیرد و تصمیم نهایی مبتنی بر برآین سود و ضرر محاسبه شده است.<br />
انواع رویکردهای فایده گرایی<br />
در مورد فایده گرایی، دو رویکرد عمده می توان در نظر داشت:<br />
فایده گرایی عمل نگر: در فایده گرایی عمل نگر این مفهوم مورد تأکید قرار می گیرد که اصل سود می بایستت بته عنتوان اصتلی<br />
درباره افعال فردی تبیین گردد. افعالی که بیشترین سود و منفعت را برای بیشترین افراد اجتماع پدید می آورد.<br />
فایده گرایی قاعده نگر: در رهیافت فایده گرایی قاعده نگر، اصل سود نه بر افعال آدمی که درباره قواعدی است که بر افعال فردی<br />
حاکمند. به عبارت ساده تر وقتی یک عمل به قاعده تبدیل شود آیا هرکس در شرایط مشابه همین کار را انجام میدهد؟.<br />
20
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
.2-3<br />
مراحل تصمیم گیری اخالقی<br />
گام اول؛ توصیف مسأله یا چالش اخالقی موجود، تشخیص تعارضات اخالقی موجود در مسأله از حریتق فهتم، ادراک، ارزیتابی و<br />
سنجش همه ابعاد اخالقی مساله بدون هرگونه پیش فرض قبلی<br />
گام دوم: شناسایی همه افراد دخیل در موضوع و متاثر از تصمیم، و در نظر گرفتن مصالح هر یک از آنها<br />
گام سوم: شناسایی همه راه حل های بالقوه و در نظر گرفتن نتیجه حاصل از از هر یک از آنها بر روی هر یک از افراد متاثر<br />
گام چهارم: ارزیابی هر یک از راه حل ها بر اساس مالک ها و معیارهای مختلف نتیجه گرایی و وظیفه گرایی<br />
گام پنجم: گرفتن تصمیم نهایی با در نظر داشتن همه موارد و معیارهای یاد شده<br />
گام ششم: قادر به تصمیم گیری نیستید نقد استدالل های اخالقی استفاده شده برای هر یک از شقوق و ارزیابی ایتن نکتته<br />
که آیا پیش فرض های نا درست بر تصمیم گیری تاثیر گذار بوده یا تصمیم اتخاذ شده با دالیل کافی و مهم پشتیبانی نمی شود<br />
توصیف مساله و<br />
چالش اخالقی<br />
شناسایی همه<br />
ذینفعان<br />
شناسایی<br />
راه حل های بالقوه<br />
ارزیابی راه حل ها<br />
مبتنی بر مالک ها<br />
نمی توانم تصمیم بگیرم !<br />
اتخاذ<br />
تصمیم نهایی<br />
نقد استداللهای اخالقی<br />
یا پیش فرض ها<br />
21
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
خود آزمایی<br />
1. جمله<br />
.2<br />
»تو نیکی می کن و در دجله انداز که تا روزی خداوندت دهد باز« مصداق کدام رویکرد اخالقی است؟<br />
الف. فایده گرایی<br />
ب. عدالت گرایی<br />
ه. فضیلت گرایی<br />
د. حق گرایی<br />
»همین قدر که در کالس مجازی وارد شوید<br />
و ID<br />
شما در کالس مشاهده شود، به عنوان حضور در کالس محسوب می شود. حاال اگر<br />
پشت کام یوتر هم نبودید استاد متوجه نمی شود و حضور شما تایید می شود«. این گفته مصداق کدام یک از رویکردهای اخالقی است.<br />
الف. نتیجه گرایی<br />
ب. وظیفه گرایی<br />
ه. حق گرایی<br />
د. عدالت گرایی<br />
3. علیرغم آنکه برادر دکتر بهجت )جراح پیوند( درصف متقاضیان پیوند کلیه است اما دکتر بهجت در فرصت های پیش آمده هیچ اولتویتی<br />
به برادر خود نداد و حبق نوبت عمل میکند.<br />
الف. فایده گرایی<br />
ب. فضیلت گرایی<br />
ه. حق گرایی<br />
د. عدالت گرایی<br />
4. افراد سازمان بدون اجازه نباید وارد حریم خصوصی یکدیگر شده یا به احالعات کام یوتر های یکدیگر دسترسی داشته باشند. این جمله<br />
تبیین کننده کدام یک از رویکردهای اخالقی ذیل است:<br />
الف. فایده گرایی عمل نگر<br />
ب. فایده گرایی قاعده نگر<br />
ه. حق مثبت<br />
د. حق منفی<br />
5: سوال تشریحی: یکبار دیگر تصمیم گیریهای اخالقی که در آزمایشات فکری انجام دادید را مبتنی بر تئوریهای اخالقی تحلیل نمایید.<br />
22
اخالق در فناوری اطالعات<br />
[فلسفه و تئوری های اخالقی]<br />
منابع<br />
رسول زاده نیما، اخالق فناوری احالعات، سلسله گزارش های مفاهیم، گزارش هفتم، تهران: شبکه ملی فرهنگ،<br />
1392<br />
حیدریان محسن، احد فرامرز قرا ملکی، اخالق حرفهای در فناوری احالعات و ارتباحات: با رویکرد کتاربردی بترای مهندستان و<br />
.1<br />
.2<br />
مدیرانICT ، دانشجویان و محققان، تهران: سازمانمدیریت صنعتی،<br />
1394<br />
شهریاری حمید، اخالق فناوری احالعات، قم، نشر دانشگاه قم،<br />
1389<br />
کانت ایمانوئل، درس های فلسفه اخالق، ترجمه منوچهر صانعی دره بیدی، تهران: نقش و نگار،<br />
هولمز رابرت ال، مبانی فلسفه اخالق، ترجمه مسعود علیا، تهران: ققنوس، چاپ پنجم،<br />
1393<br />
1394<br />
.3<br />
.4<br />
.5<br />
6. Darwall, Stephen(ed.) Deontology, First edition, London: Blackwell Publishing.2003<br />
7. TannsjÖ, TorbjÖrn, Understanding <strong>Ethics</strong>, First edition, Edinburg: Edinburg University Press. 2002<br />
23
Change language