The Nature of Scotland â Autumn 2011 â Issue 13
The Nature of Scotland â Autumn 2011 â Issue 13
The Nature of Scotland â Autumn 2011 â Issue 13
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Dualchas coitcheann<br />
Common heritage<br />
Why does the famous Corryvreckan whirlpool <strong>of</strong>f<br />
the west coast boast a name that reminds us <strong>of</strong> the<br />
bowl-shaped features cut into thousands <strong>of</strong> Scottish<br />
hills and mountains during the Ice Age? As Ruairidh<br />
MacIlleathain explains, the answer lies in the original<br />
meaning <strong>of</strong> the Gaelic word coire, which has been<br />
borrowed into English as ‘corrie’ or ‘corry’<br />
Coire-mara a’ phrionnsa<br />
’S e ciall thùsail an fhacail ‘coire’ an soitheach a chuireadh ar sinnsirean air an teine airson biadh a<br />
chòcaireachd no uisge a ghoil. Tha e soilleir mar a chaidh ‘coire’ a chleachdadh airson kettle cuideachd<br />
– bhiodh na seann Ghàidheil ag ràdh “Cuir an coire air” direach mar a tha sinne, ged as ann air an<br />
teine a rachadh e! Bha na ‘bobhlaichean’ mòra sna cnuic is beanntan, a chaidh a shnaigheadh le deigh<br />
ann an Linn na Deighe, car coltach ri coireachan na dachaigh ann an cumadh, agus chaidh ciall ùr a<br />
thoirt don fhacal anns an àrainneachd a-muigh.<br />
Tha na ceudan, mura h-eil mìltean, de choireachan ann an Alba, agus tha a leithid gu mòr a’<br />
sònrachadh cumadh-tìre na Gàidhealtachd. Tha iad a’ nochdadh gu tric nar bàrdachd cuideachd mar<br />
chuspair molaidh aig na bàird. Nuair a nochd a’ Bheurla air a’ Ghàidhealtachd, bha e nàdarrach gu leòr<br />
dhi am facal ‘coire’ a ghabhail os làimh agus atharrachadh gu corrie (oir cha robh a leithid cho cumanta<br />
ann an dùthaich thùsail na Beurla).<br />
Airson tuigsinn mar a chuireadh an dearbh fhacal gu feum aig muir far cladach Sgarba, feumar<br />
coimhead air an àite nuair a tha an sruth-mara aig àirde, oir chithear fear de na cuairt-shruthan as<br />
laidire anns an t-saoghal. Bidh a’ mhuir a’ “goil” mar a bhios uisge a’ goil ann an coire, agus ’s e sin as<br />
adhbhar gun do chuir na seann daoine ‘Coire Bhreacain’ air an àite.<br />
Ach cò no dè a th’ ann am Breacan? A reir beul-aithris (a chaidh a chlàradh cho tràth ri toiseach an<br />
ochdamh linn deug), ’s e prionnsa Lochlannach a bh’ ann a chaidh a bhàthadh anns a’ “choire” a ghabh<br />
ainm. Bha e ann an gaol le nighean aig Tighearna nan Eilean ach bha an ceannard Gàidhealach an<br />
aghaidh a’ phòsaidh. Ge-tà, cha robh e airson fearg a chur air Rìgh Lochlann. Thuirt e ri Breacan, nam<br />
biodh e ag iarraidh a nighean a phòsadh, gu feumadh e a chomas seòlaidh a dhearbhadh le bhith a’<br />
cumail a shoithich aig acair airson trì latha is oidhche anns a’ chuairt-shruth ainmeil far Sgarba.<br />
Fhuair Breacan comhairle bho sheann daoine glice ann an Lochlann trì ròpan a thoirt leis. Bha fear<br />
dhiubh air a dhèanamh de chlòimh bho chaoraich nach robh air an rùsgadh roimhe, fear eile de chainb<br />
a bha a’ fàs ann an cladh agus an treas fear a rinneadh de dh’fhalt a bhuineadh do dh’òighean. Airson<br />
an treas ròp a dhèanamh, chaidh falt a chruinneachadh bhon a h-uile òigh ann an Lochlann.<br />
Às dèidh a’ chiad latha de shruthadh na tìde-mara, bhris a’ chiad ròp. Aig deireadh an dàrna latha,<br />
bhris an dàrna rop. Nam biodh a h-uile h-òigh ann an Lochlann air a bhith fìrinneach, bha an treas ròp<br />
air maireachdainn slàn. Ach bha tè dhiubh breugach, bhris an ròp agus chaidh an soitheach fodha le<br />
call Bhreacain agus a h-uile duine eile air bòrd. ’S e cù Bhreacain, an Cù Glas, a-mhàin a mhair beò<br />
tron tubaist. Lorg esan corp a mhaighstir agus tharraing e gu tìr e. Ach thill an cù gu muir agus chaidh<br />
a bhàthadh gu tuath air Sgarba ann an caolas mara ris an canar fhathast ‘Bealach a’ Choin Ghlais’.<br />
30<br />
<strong>The</strong> <strong>Nature</strong> <strong>of</strong> <strong>Scotland</strong>