������������

https://www.facebook.com/lalkaar.mag)

“ÒÒ’≈apple” Ï≈apple∂ ’πæfi
Ó‘æÂÚÍ»apple‰ Èπ’Â∂
d
Ì≈appleÂ∆ «¬È’Ò≈Ï Á≈ apple≈‘ «’appleÂ∆¡ª Á∆
¡◊Ú≈¬∆ ”⁄ √≈Óapple≈‹Ú≈Á-√appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ «ÚappleØË∆
«¬È’Ò≈Ï Á≈ apple≈‘ ˛Õ «¬‘ ÈÚ∂∫ √Ó≈‹Ú≈Á∆ «¬È’Ò≈Ï
Á≈ apple≈‘ ˛Õ «¬‘ Ù‘∆Á-¬∂-¡≈˜Ó Ì◊ «√øÿ Á≈ apple≈‘
˛Õ «¬È’Ò≈Ï Ï∂¡≈«√¡ª Á∆ ¡≈√ ˛Õ ‘È∑∂apple∂ «Úæ⁄ «‹¿π‰
Ú≈«ˇ¡ª Ò¬∆ appleΩÙÈ∆ Á∆ «’appleÈ ˛Õ ÓΩ Á∂ ¡Ú√≈Á ˘
ÂØÛÈ Ú≈ˇ∂ ¿πÂ√Ú Á≈ ¡«‘Ò≈Á ˛Õ ““ÒÒ’≈apple”” «¬√
»¯≈È ˘ Óπ’ ’ø· È≈ˇ √æÁ≈ «ÁøÁ≈ ˛Õ ““ÒÒ’≈apple””
«¬√ »¯≈È Á≈ ¡ÈøÁ ÒÀ‰ Ò¬∆ √≈apple∂ ÈΩ‹Ú≈È Â»¯≈È∆
Í∂Âapple∂Òª ˘ «È¿π∫Á≈ «ÁøÁ≈ ˛Õ
d
Í»apple≈ Ì≈appleÂ∆ √Ó≈‹ ¡æ‹ «¬æ’ ‹Ú≈Ò≈ Óπ÷∆
Á∂ Óπ÷ ”Â∂ ÏÀ·≈ ˛Õ ‘π‰ «¬‘ √æ⁄ Í»apple∆ Âapple∑ª ¿π‹≈◊apple ‘Ø
¸æ’≈ ˛ «’ appleØ◊∆-¡Í≥◊, Ïπæ„≈-ÏΩ‰≈ Ì≈appleÂ∆ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆
ÍÃÏøË ¡≈Ó ÒØ’ª ˘ ’πæfi Ú∆ √’≈apple≈ÂÓ’ È‘ƒ Á∂ √’Á≈Õ
«’appleÂ∆¡ª Á∆ «˜øÁ◊∆ ˘ «¬√È∂ ´æ‡-˜Ïapple Á∂ ¡√«‘
Áπæ÷ª Á∂ ‘È∑∂apple∂ «Úæ⁄ Ëæ’ «ÁæÂ≈ ˛Õ ¡Ê≈‘ Áπæ÷ª Á∂ √≈◊apple
«Úæ⁄ ¡æÔ≈Ù∆ Á∂ ‡≈Í» ¡Â∂ «ÚÒ≈√Â≈ Á∆¡ª Ó∆È≈appleª,
√ø√Á «Úæ⁄ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª Á∆¡ª fiØˇ∆-⁄æ’ Ú؇-χØapple»
«√¡≈√∆ Í≈apple‡∆¡ª Á≈ ‹≈̪ Á≈ Ì∂Û, «ÚÁ∂Ù∆ ´‡∂«apple¡ª
˘ ´æ‡ Á∆ ÷πæÒ∑∆ ¤πæ‡∆, «ÌÃÙ‡≈⁄≈apple Á∂ «Èæ ‡πæ‡Á∂ «apple’≈apple‚,
√øÚ∂ÁÈ≈Úª ˘ ÷øπ„≈ ’apple apple‘∂ «Ú◊Û∂-«ÏÓ≈apple
√≈Óapple≈‹Ú≈Á∆-√appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ √æ«Ì¡≈⁄≈apple Á≈ Ë∆Ó≈
˜«‘apple, √ø⁄≈apple-Ó≈«Ë¡Óª ¿πÍapple √appleÓ≈¬∂ Á∆
√ø√≈apple«Ú¡≈Í∆ ‹’Û, «Ú’Á≈ «È¡ª, Ï∂‘≈Ù≈ Ó«‘ø◊∆
‘πøÁ∆ ‹≈ apple‘∆ «Èapple≈appleÊ’-¡«Ú«◊¡≈È’ «√æ«÷¡≈, Ó≈Ó»Ò∆
«¬Ò≈‹ Á∆ ’Ó∆ È≈ˇ ÓappleÁ∂ ÒØ’ - «¬‘Ø ¡æ‹ Á≈ ¿π‘
Èapple’∆ √æ⁄ ˛, «‹√˘ «ÎÒ‘≈Ò, ‘≈apple∆ ‘ج∆ Ó≈È«√’Â≈
Á∂ «Ù’≈apple ÒØ’ª È∂ ¡≈͉∆ ‘؉∆ ÓøÈ «Ò¡≈ ˛Õ «¬√ ˘
ÏÁÒ‰ Á≈ apple≈‘ «¬È’Ò≈Ï Á≈ apple≈‘ ˛Õ «¬È’Ò≈Ï
ÓπÙ«’Ò ˛, «¬È’Ò≈Ï Á≈ apple≈‘ ÒøÏ≈ ˛, ÂÏ≈‘’πÈ ˛,
Íapple «¬√ ÂØ∫ «ÏȪ ÈÚ∂∫ Á∆ ¿π√≈apple∆ ¡√øÌÚ ˛Õ «¬‘Ø ¡æ‹
Á≈ ·ø„≈ √æ⁄ ˛, Èø◊≈ √æ⁄ ˛ - Íapple «¬‘Ø Óπ’Â∆Á≈¬∆ √æ⁄
˛Õ «¬‘Ø “ÒÒ’≈apple” Á≈ Ï∂÷Ω¯ ¡ÀÒ≈È ˛Õ
«¬√ ¡ø’ ”⁄
√øÍ≈Á’∆
JÌ≈apple Á∆¡ª ‘≈’Ó ‹Ó≈ª È∂ ¡≈͉≈ ÏÁÒ ¸‰ «Ò¡≈ ˛
Íapple «’appleÂ∆ ÒØ’ª ˘ ¡≈͉≈ ÏÁÒ ¸‰È≈ ‘ØÚ∂◊≈
B
√Ó’≈Ò
J √Ó≈‹Ú≈Á∆ √ø◊appleªÁ∆ ÁΩapple ¡Â∂ È∂Í≈Ò∆ «¬È’Ò≈Ï Á≈ √Ú≈Ò D
J ⁄Ó’Á≈ ÓØÁ∆ Â∂ Ë»ø¡ª ¤æ‚Á≈ “◊π‹apple≈ Ó≈‚Ò”
A@
J ¡≥◊apple∂˜∆ ÍÃÂ∆ ˆ∞Ò≈Ó Ó≈È«√’Â≈
AD
J Ì≈‹Í≈¬∆ ÏÒÏ∆apple Í∞ø‹ Á∆¡ª Ï∂ÊÚ∆¡ª: «¬æ’ «‡æ͉∆ AE
J ’«Ó¿»«È√‡ ¡Â∂ ‹≈«¬Á≈Á (‡À’√)
AH
J Í≈«’√Â≈È : «‘Ó≈«Ò¡≈ «Úæ⁄Ø∫ «√ßÓÁ≈ ÒØ’-¿∞Ì≈apple
B@
«‡æ͉∆¡ª
J Ô»È≈È: √appleÓ≈¬∂Á≈appleª Á∆ ÓπÈ≈¯≈÷Øapple∆ Á≈ ÏØfi „Ø∫Á∂ ¡≈Ó ÒØ’ BB
J ¡ÀÓ.Ï∆.Ï∆.¡À√. Â∂ Ï∆.‚∆.¡À√. Á∆¡ª Î∆√ª ”⁄ Ú≈Ë≈ BC
J AFÚƒ ÒØ’ √Ì≈: ÒØ’ª Á∆ ‹ª ‹Ø’ª Á∆?
BD
J Îπæ‡Ï≈Ò «ÚÙÚ ’æÍ : √Ø‘‰∆ ÷∂‚ «Íæ¤∂ ´’∂ «Ì¡≈È’ √æ⁄ BF
J ÓπÈ≈¯∂ Á∆ Ì∂∫‡ ⁄Û∂∑ C@@ ÂØ∫ ÚË∂apple∂ ’ØÒ≈ ÷≈‰ Ó˜Á»apple BG
√≈«‘ Â∂ ’Ò≈
J ÒØ’ª Á∆ Â≈’ ÒØapple’≈ Á∂ ÙÏÁª ˘ «‹Á≈ appleæ÷∂◊∆ BI
Ùapple˪‹Ò∆
J Í∆‡ √∆◊apple
’Úapple Á≈ Â∆‹≈ Í≥È≈
J ¡Ó∆apple∆ Ïapple≈’≈
CC
«√¡≈√∆ ¡≈apple«Ê’Â≈
J ÚappleÂØ∫ Ò¬∆ ÍÀÁ≈Ú≈apple
CE
ÎÒ√Î≈
J Íπapple≈‰∂ ¡Â∂ ÈÚ∂∫ «Ú⁄’≈apple ÿØˇ
CH
√æ«Ì¡≈⁄≈apple
J ¿»apple‹≈
DC
√apple◊appleÓ∆¡ª
J ´«Ë¡≈‰∂ ”⁄ “Ó˜Á»apple «ÁÚ√ ’≈ÈÎappleø√” Á≈ ¡≈ÔØ‹È DD
J ÈΩÌ≈√ ÚæÒØ∫ ⁄Ò≈¬∆ ◊¬∆ ⁄؉ª Á∆ ÍØÒ-÷ØÒ∑ Óπ«‘øÓ
DE
J √Úapple≈‹-Ó«‘øÁapple≈ Á∂ Ó˜Á»appleª Á∆ ¡øÙ’ «‹æÂ
DG
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple
Ó‘∆È≈Ú≈apple J √≈Ò C J ¡ø’ E J ‹»È B@AD J ’πæÒ ¡ø’ BH
«¬æ’ ’≈Í∆ Á≈ ÓπæÒ - A@ appleπͬ∂ √Ò≈È≈ ⁄øÁ≈ - AB@ appleπ. (‚≈’ apple≈‘ƒ AE@ appleπ.)
«ÚÁ∂Ù - E@ ‚≈Òapple (CE ÍΩ∫‚), ¿πÓapple Ìapple Ò¬∆ - C@@@ appleπ:
√øÍ≈Á’ ó Ò÷«ÚøÁapple; ÎØÈ Èø. - IFDFAE@BDI
ÍÃÏøË’ ó ◊πappleÍÃ∆Â; ÎØÈ Èø. - IHHHGHIDBA
√øÍ≈Á’∆ Á¯Âapple : Óπ‘æÒ≈ ‹æ√Ûª, È∂Û∂ Ï∆. ¡Àµ√. ¡ÀµÈ. ¡ÀµÒ. ‡ÀÒ∆ÎØÈ ¡À’√⁄∂˜,
√apple«‘øÁ Ù«‘apple, «˜Ò∑≈ - Ϋ‘◊Û∑ √≈«‘Ï, Í≥‹≈Ï - AD@D@F.
¬∆Ó∂Ò : lalkaar08@rediffmail.com
Âπ√ƒ ¡≈͉∆ ÓÀ∫Ïapple«ÙÍ/√«‘ÔØ◊ apple≈Ù∆ ‘∂· «ÁæÂ∂
÷≈Â∂ «Úæ⁄ Ú∆ ‹Ó∑ª ’appleÚ≈ √’Á∂ ‘ØÕ
√«‘ÔØ◊ apple≈Ù∆ Ì∂‹Á∂ √Ó∂∫
√≈˘ √»«⁄ ˜apple»apple ’apple «Á˙-
Ò÷«ÚøÁapple «√øÿ, (ÍÂ≈-√øÍ≈Á’∆ Á¯Âapple Ú≈ˇ≈)
√‡∂‡ ÏÀ∫’ ¡≈¯ Í«‡¡≈Ò≈, Ϋ‘◊Û √≈«‘Ï
(IFSC Code STBP0000129)
÷≈Â≈ ÈøÏapple- @@@-@@@-EEAD-@@@-GE@H
Ó≈Ò’, ÍÃ’≈Ù’, «Í≥Çapple ¡Â∂ √øÍ≈Á’ Ò÷«ÚøÁapple «√øÿ Áπ¡≈apple≈ √À∫‡Ø «Í≥Çapple˜, ‹ØÙ∆ ¡À√‡∂‡, È∂Û∂ ‡ª‚≈ apple∂ÒÚ∂ Î≈‡’, ‹ÒøËapple, Í≥‹≈Ï ÂØ∫ ¤ÍÚ≈ ’∂ Óπ‘æÒ≈
‹æ√Ûª, È∂Û∂ Ï∆. ¡Àµ√. ¡ÀµÈ. ¡ÀµÒ. ‡ÀÒ∆ÎØÈ ¡À’√⁄∂∫‹, √apple«‘øÁ Ù«‘apple, «˜Ò∑≈ - Ϋ‘◊Û∑ √≈«‘Ï, Í≥‹≈Ï-AD@D@F, ÂØ∫ ÍÃ’≈«Ù ’∆Â≈ «◊¡≈Õ

√øÍ≈Á’∆
Ì≈apple Á∆¡ª ‘≈’Ó ‹Ó≈ª È∂ ¡≈͉≈ ÏÁÒ ¸‰ «Ò¡≈ ˛
Íapple «’appleÂ∆ ÒØ’ª ˘ ¡≈͉≈ ÏÁÒ ¸‰È≈ ‘ØÚ∂◊≈
‘π‰∂-‘π‰∂ È∂Íapple∂ ⁄Û∑∆¡ª AFÚƒ¡ª ÒØ’ √Ì≈ ⁄؉ª
”⁄ Ì≈appleÂ∆ ‹ÈÂ≈ Í≈apple‡∆ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ Ú≈ˇ≈ ’ΩÓ∆ ‹Ó‘»apple∆
◊æ·‹ØÛ Ï‘π«◊‰Â∆ √∆‡ª «‹æ ’∂ Á∂Ù Á∆¡ª ‘≈’Ó ‹Ó≈ª
Á∆ ÍÃÏøË’∆ ’Ó∂‡∆ Á∆ Ì»«Ó’≈ ”⁄ ¡≈ «◊¡≈ ˛Õ Ì≈appleÂ∆ ‹ÈÂ≈
Í≈apple‡∆ ’Øˇ «¬’æ«Ò¡ª ‘∆ ¬∂È∆¡ª √∆‡ª ‘È «’ ¿π‘ Í»appleÈ
Ï‘πÓ Á∆ √apple’≈apple ω≈ √’Á∆ ˛Õ «Í¤Ò∂
Á√ √≈Òª ÂØ∫ √æÂ≈ ÌØ◊ apple‘∆ ’ª◊apple√ Á≈
«¬‘Ȫ ⁄؉ª ”⁄ Í»apple∆ Âapple∑ª √Î≈«¬¡≈ ‘Ø
«◊¡≈ ˛Õ «Í¤Ò∂ Á√ √≈Òª ”⁄ ’ª◊apple√
Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ Ú≈ˇ∆ Ô».Í∆.¬∂. √apple’≈apple È∂
Ì≈apple Á∂ Ï‘π«◊‰Â∆ ÒØ’ª ˘ Í»apple∆ Âapple∑ª
´æ«‡¡≈ ¡Â∂ ’π櫇¡≈Õ ¬∂√ √apple’≈apple Á∂
’≈apple‹’≈Ò ÁΩapple≈È Á∂√∆-«ÚÁ∂Ù∆
√appleÓ≈¬∂Á≈apple ÿapple≈«‰¡ª È∂ ÁØ‘ƒ ‘æʃ Á∂Ù
Á∂ ’πÁappleÂ∆ √≈ËȪ ¡Â∂ «’appleÂ∆ ÒØ’ª ˘
´æ«‡¡≈Õ «¬‘ ÿapple≈‰∂ Ó≈Ò≈-Ó≈Ò ‘ج∂Õ
Á»‹∂ Í≈√∂ ˆapple∆Ϫ Á≈ ‹∆‰≈ ‘Øapple Ú∆ ÁπæÌapple ‘πøÁ≈ «◊¡≈Õ «apple’≈apple‚
ÂØÛ Ó«‘ø◊≈¬∆ ÒØ’ª ¿πµÍapple ’«‘apple „≈‘πøÁ∆ apple‘∆Õ B@@G ÂØ∫
Ùπapple» ‘ج∆ √ø√≈apple «Ú¡≈Í∆ ÓøÁ∆ È∂ Ì≈apple ”⁄ Ú∆ ¡≈͉∂ appleø◊
«Á÷≈¬∂ ª «¬√ Á≈ Ú∆ √Ì ÂØ∫ Ó≈Û≈ ¡√apple «¬√ Á∂Ù Á∂
«’appleÂ∆¡ª ¿πµÍapple ‘∆ «Í¡≈Õ Òæ÷ª Ó˜Á»appleª ˘ appleπ˜◊≈apple ÂØ∫ ‘æÊ
Ë؉∂ ͬ∂Õ
Á∂√∆-«ÚÁ∂Ù∆ √appleÓ≈¬∂Á≈apple ÿapple≈«‰¡ª È∂ È≈ «√apple¯
Ó˜Á»appleª Á∆ ÷»È-Í√∆È∂ Á∆ ’Ó≈¬∆ ‘∆ ´æ‡∆ √◊Ø∫ √apple’≈apple
È≈ˇ ◊ø„-ÂπæÍ ’apple’∂ Á∂Ù Á∂ ’πÁappleÂ∆ √≈ËÈ (’ØÒ≈ ¡Â∂ ‘Øapple
÷«‰‹ ÍÁ≈appleÊ) Ú∆ ´æ‡∂ ¡Â∂ ‹ÈÂ’ ÷∂Âapple Á∂ Úæ‚∂-Úæ‚∂ «‘æ√∂
Ú∆ ‘ÛæÍ Ò¬∂Õ ’ª◊apple√ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ Ú≈ˇ∂ «¬‘ Á√ √≈Ò
Ó‘ª-ÿ؇≈«ˇ¡ª Ò¬∆ Ô≈Á appleæ÷∂ ‹≈‰◊∂Õ Á∂Ù Á∆¡ª ‘≈’Ó
‹Ó≈ª È∂ ÿ؇≈«ˇ¡ª Á≈ ‹Ø «¬«Â‘≈√ apple«⁄¡≈ ˛, «¬√
«¬«Â‘≈√ Á∂ √Ì ÂØ∫ Úæ‚∂ ÿ؇≈ˇ∂ B ‹∆ √ÍÀ’‡appleÓ ÿ؇≈ˇ∂
Ò¬∆ Ú∆ «¬‘ √Óª Ô≈Á appleæ«÷¡≈ ‹≈Ú∂◊≈Õ
ˆapple∆Ï∆, Ó«‘ø◊≈¬∆, Ï∂appleπ˜◊≈apple∆, ˜Ïapple, ⁄ΩÂappleÎ∂
«ÌÃÙ‡≈⁄≈apple ÂØ∫ ¡æ’∂ Ì≈appleÂ∆ ÒØ’ ÏÁÒ ⁄≈‘πøÁ∂ √È ¡Â∂ «¬‘
ÏÁÒ Óπ‘æ¬∆¡≈ ’appleÚ≈ √’‰ ”⁄ ¡‹∂ «√apple¯ Ì≈appleÂ∆ ‹ÈÂ≈
Í≈apple‡∆ ‘∆ √ÓappleæÊ √∆Õ Ì≈appleÂ∆ ‹ÈÂ≈ Í≈apple‡∆ Á∆ «¬‘ «‹æÂ
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 2
«’√∂ Âapple∑ª Ú∆ ¡‰-«’¡≈√∆ È‘ƒ √∆Õ «¬‘ «√apple¯ ÓØÁ∆ Á≈
““‹≈Á»”” È‘ƒ √∆Õ ’ª◊apple√ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ Ú≈ˇ∆ √apple’≈apple È∂
¿π‘ ‘≈Òª «Â¡≈apple ’∆Â∆¡ª √È, «‹‘Ȫ ”⁄ «’ ÓØÁ∆ Á≈
‹≈Á» ⁄æÒ √’Á≈ √∆Õ Ïπapple‹»¡≈ ‹Ó‘»apple∆¡Â Á∆ «¬‘ ÷»Ï∆ ˛
«’ ‘≈’Ó ‹Ó≈ª Á∆ ´æ‡-˜Ïapple Á∂ √Â≈¬∂ ÒØ’ «’√∂ √‘∆
«¬È’Ò≈Ï∆ ÏÁÒ Á∆ ¡‰‘Ø∫Á «Úæ⁄
¡≈͉≈ ◊πæ√≈ ‘≈’Ó ‹Ó≈ Á∆ «¬æ’ Í≈apple‡∆
˘ appleæÁ ’apple’∂ ¡Â∂ Á»√apple∆ ˘ ¸‰ ’∂ ’æ„
ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ B@@D ÂØ∫ Í«‘Òª ’∂∫Áapple ”⁄
Ì≈‹Í≈ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ Ú≈ˇ∂ ’ΩÓ∆ ‹Ó‘»apple∆
◊æ·‹ØÛ Á∆ ‘∆ √apple’≈apple √∆, «‹√˘ ‘‡≈ ’∂
B@@D ”⁄ ÒØ’ ’ª◊apple√ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆
Ú≈ˇ∂ √ªfi∂ ÍÃ◊Â∆Ù∆Ò ◊æ·‹ØÛ ˘ ¡æ◊∂
«Ò¡≈¬∂ √È ¡Â∂ ‘π‰ ÒØ’ «¬√ ◊æ·‹ØÛ
˘ appleæÁ ’apple’∂ «Îapple ÂØ∫ Ì≈‹Í≈ ˘ ¡æ◊∂ «Ò¡≈¬∂
‘ÈÕ «¬‘ «√Ò«√Ò≈ ¿πÁØ∫ Âæ’ ⁄ÒÁ≈
apple‘∂◊≈ ‹ÁØ∫ Âæ’ ÒØ’ª ˘ √‘∆ ÏÁÒ Óπ‘æ¬∆¡≈ ’appleÚ≈ √’‰
Á∂ √ÓappleæÊ ’«Ó¿»«È√‡ «¬È’Ò≈Ï∆ Â≈’ª ’Ó˜Øapple
apple«‘‰◊∆¡ªÕ
’ª◊apple√ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ Ú≈ˇ∆ √apple’≈apple ÂØ∫ ÒØ’ª Á≈
¡æ’∂ ‘؉≈ ÓØÁ∆ Á∆ «‹æ «Íæ¤∂ ’øÓ ’appleÁ≈ «¬æ’ ’≈appleÈ ˛Õ «¬√
Á≈ Á»√apple≈ ’≈appleÈ ˛ Á∂Ù Á∂ Úæ‚∂ √appleÓ≈¬∂Á≈apple ÿapple≈«‰¡ª Á≈
ÓØÁ∆ ˘ Ê≈ÍÛ≈Õ «¬‘ ÿapple≈‰∂ «Í¤Ò∂ Ò◊Ì◊ «¬æ’ Á‘≈’∂ ÂØ∫
‘∆ ÓØÁ∆ Á∆ «Íæ· Ê≈ÍÛ apple‘∂ √È ¡Â∂ «¬‘Ȫ ⁄؉ª ”⁄ «¬‘Ȫ
ÿapple≈«‰¡ª È∂ ÓØÁ∆ Á∆ ÷πæÒ∑ ’∂ ÓÁÁ ’∆Â∆Õ Í≈‰∆ Úª◊ ÍÀ√≈
Ú‘≈«¬¡≈Õ «¬‘Ȫ ⁄؉ª «Úæ⁄ √Ì ÂØ∫ ÚæË ËÈ ¿π‚≈¿π‰
Ú≈ˇ∆ Í≈apple‡∆ Ì≈‹Í≈ ˛Õ
Á∂Ù Á∆¡ª ‘≈’Ó ‹Ó≈ª ¡æ‹ «’ ÓØÁ∆ Á∆ «Íæ·
”Â∂ ÷Û∑∆¡ª ‘È, «¬‘ ‹≈ȉ Ò¬∆ √≈˘ ÊØÛ≈ «‹‘≈ «Íæ¤∂
‹≈‰≈ ÍÚ∂◊≈Õ AIDG ”⁄ «Ïë‡Ù √≈Óapple≈‹Ú≈Á ÂØ∫ «√¡≈√∆
¡˜≈Á∆ ‘≈√Ò ’appleÈ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ì≈apple Á∆ √appleÓ≈¬∂Á≈apple ‹Ó≈Â
√æÂ≈ ”Â∂ ’≈Ϙ ‘ج∆Õ ‘π‰ «¬√ ¡æ◊∂ Í»apple∂ Á∂Ù ”⁄ Ì≈apple» ‹◊∆apple»
¡appleÊ⁄≈apple∂ Á∆ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ apple»Í ÏÁÒ∆ Á≈ Í‘≈Û ‹∂‚≈ ’≈apple‹
√∆Õ «‹√ Ò¬∆ «¬√ ’Øˇ È≈-Ó≈Âapple √≈ËÈ √ÈÕ Á∂Ù ”⁄
Úæ‚∆¡ª-Úæ‚∆¡ª √ȡª ¡Â∂ ¿»apple‹≈, ¡≈Ú≈‹≈¬∆, √ø⁄≈apple,

«Úæ«Á¡’ √ø√Ê≈Úª (‘πÈappleÓøÁ Ó˜Á»apple «Â¡≈apple ’appleÈ Ò¬∆)
¡≈«Á Ïπ«È¡≈Á∆ „ª⁄≈ ÷Û∑≈ ’appleÈ Ò¬∆ ÒØÛƒÁ∂ √≈ËÈ «¬√
’Øˇ È‘ƒ √ÈÕ «¬‘ √≈ËÈ «¬‘ ÁØ Âapple∑ª È≈ˇ ‘≈√Ò ’apple
√’Á∆ √∆Õ «¬æ’ √∆ √≈Óapple≈‹Ú≈Á∆¡ª ÂØ∫ ’apple˜ ‘≈√Ò ’appleÈ≈
Íapple «¬√ «Úæ⁄ ÓπÛ ˆπÒ≈Ó∆ Á≈ ıÂapple≈ ÓΩ‹»Á √∆Õ «¬√ Ò¬∆
Ì≈apple Á∆ √appleÓ≈¬∂Á≈apple ‹Ó≈ È∂ ’ª◊apple√ Á∆ √πÔØ◊ ¡◊Ú≈¬∆
”⁄ Á»√apple≈ apple≈‘ ¸«‰¡≈Õ ¿π‘ √∆ Á∂Ù Á∂ Ó˜Á»appleª ¡Â∂ ‘Øapple
«’appleÂ∆¡ª Á∆ ÚæË ÂØ∫ ÚæË appleæ «È⁄ØÛ ’∂ ¿π√ ˘ √appleÓ≈¬∂ ”⁄
„≈Ò‰≈Õ «¬‘ √Óª Í»apple∂ √ø√≈apple ”⁄ √Ó≈‹Ú≈Á Á∆ ⁄Û∑ Á≈
√Óª √∆Õ Ì≈apple «Úæ⁄ Ú∆ ¡≈͉∆¡ª √Ì ’Ó∆¡ª
(«Ú⁄≈appleË≈apple’) Á∂ Ï≈Ú‹»Á ’«Ó¿»«È√‡ Í≈apple‡∆ ’≈¯∆ ӘϻÂ
‘≈Ò «Úæ⁄ √∆Õ Ì≈apple Á∂ «’appleÂ∆ ÒØ’ Ú∆ ¿πÁØ∫ √Ó≈‹Ú≈Á
”⁄ ¡≈͉∆ Óπ’Â∆ Á∂÷Á∂ √ÈÕ ¡˜≈Á∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á Á∂Ù Á∆
¡≈apple«Ê’ ¿π√≈apple∆ Á∆ ÔØ‹È≈ ÏøÏ∂ ”⁄ ¡æ· Úæ‚∂ √È¡Â∆
ÿapple≈«‰¡ª È∂ ω≈¬∆, «‹√ ˘ “ÏøÏ∂ ÔØ‹È≈” ‹ª “‡≈‡≈ «ÏappleÒ≈
ÔØ‹È≈” Á∂ È≈Ó È≈ˇ ‹≈«‰¡ª ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬√ ÔØ‹È≈ «‘Â
Úæ‚∂-Úæ‚∂ √È¡Â∆ ¡Â∂ Ïπ«È¡≈Á∆ „ª⁄∂ Á∂ ÍÃØ‹À’‡ ‹ÈÂ’
÷∂Âapple ”⁄ appleæ÷∂ ‹≈‰∂ √È ‹Á«’ ÷ÍÂ’≈apple∆ Ú√ª Á≈ ÷∂Âapple
«Èæ‹∆ ‘æʪ ”⁄ appleæ«÷¡≈ ‹≈‰≈ √∆Õ «¬√˘ ““«ÓÙapple ¡appleÊ⁄≈apple≈””
«’‘≈ «◊¡≈Õ Ì≈Ú ““√Ó≈‹Ú≈Á”” ¡Â∂ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ Á≈
«ÓÙapple‰Õ È«‘apple» Á∆ «¬√ ““√Ó≈‹Ú≈Á∆”” ÔØ‹È≈ «‘ Á∂Ù
Á∆ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ Ò∆‘ª ¿πµÍapple ¿π√≈apple∆ ¡æ◊∂ ÚË∆Õ ÷∂Â∆ ”⁄Ø∫
‹◊∆apple» √Ïø˪ Á≈ ı≈ÂÓ≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡Â∂ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ √ÏøË
√Ê≈Í ‘ج∂Õ √æÂapple«Ú¡ª Âæ’ ÿæ‡-ÚæË apple»Í ”⁄ Á∂Ù Á∆
√appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ apple»Í ÏÁÒ∆ Í»apple∆ ‘Ø ¸æ’∆ √∆Õ Íapple Ì≈apple Á∂ ‘≈’Óª
Áπ¡≈apple≈ ¸«‰¡≈ «¬‘ apple≈‘ Í»apple∆ Âapple∑ª ÓØ’ˇ≈ È‘ƒ √∆Õ «¬√˘
Ú∆ √Ó∂∫-√Ó∂∫ ”Â∂ √ø’‡ª Á≈ √≈‘Ó‰≈ ’appleÈ≈ «Í¡≈Õ √æ·«Ú¡ª
Á∂ Ó◊appleÒ∂ ¡æË ”⁄ È«‘apple»Ú≈Á∆ ““√Ó≈‹Ú≈Á”” Á≈ appleÊ √ø’‡
Á∂ «⁄æ’Û ”⁄ ‹≈ Ϋ√¡≈Õ
Á»‹∂ Í≈√∂ «Ú’√ √appleÓ≈¬∂Á≈apple Á∂Ùª «Úæ⁄ Á»‹∆
√ø√≈apple ‹ø◊ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‹Ø Â∂˜∆ ¡≈¬∆ √∆, ¿π‘ Ú∆ G@«Ú¡ª Á∂
Ùπapple» ”⁄ √ø’‡ ”⁄ «ÿapple ◊¬∆Õ «¬√ ”⁄Ø∫ «Èæ’ˇ‰ Ò¬∆ ÈÚ-
¿πÁ≈appleÚ≈Á∆ È∆Â∆¡ª Á≈ ¡◊≈˜ ‘Ø«¬¡≈Õ «¬√ ˘
¿πÁ≈apple∆’appleÈ, «Èæ‹∆’appleÈ ¡Â∂ √ø√≈apple∆’appleÈ Á≈ ÍÃØ◊apple≈Ó Ú∆
«’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬√ Á∂ «‘ «’√∂ Ú∆ Á∂Ù ”⁄ «ÚÁ∂Ù∆ √appleÓ≈¬∂
Á∂ ¡≈‰-‹≈‰ Á∂ ’˘È, «’apple ’˘Èª («’apple Óø‚∆ ˘
“Ò⁄’∆Ò≈” ω≈¿π‰, Ì≈Ú Ó˜Á»appleª ˘ ’øÓ ”Â∂ appleæ÷‰-’愉
¡Â∂ ¿π‘Ȫ Á∂ ’øÓ Á∂ ÿø‡∂ ¡Â∂ ¿π‹appleª ˘ Ó≈Ò’ª Á∆ Óapple˜∆
¿πµÍapple ¤æ‚‰≈) ”⁄ ÏÁÒ≈¡ ’appleÈ≈, ‹ÈÂ’ ÷∂Âapple Á≈
«Èæ‹∆’appleÈ ’appleÈ≈, Ï‹‡ ÿ≈‡≈ ÿæ‡ ’appleÈ Á∂ Ȫ ”Â∂ ‹ÈÂ’
√‘»Òª («√æ«÷¡≈, «√‘Â, ‘Øapple √Ï«√‚∆¡ª ¡≈«Á) ”Â∂ ’‡ΩÂ∆
’appleÈ≈ ¡≈«Á Ù≈ÓÒ √∆Õ AIH@ ”⁄ ¡Óapple∆’≈ ”⁄ appleØÈ≈ˇ‚
apple∆◊È ¡Â∂ «¬ø◊ÒÀ∫‚ «Úæ⁄ Ó≈apple◊apple∂‡ ÊÀ⁄apple È∂ «¬‘Ȫ È∆Â∆¡ª
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 3
Á∆ Ùπapple»¡≈ ’∆Â∆Õ √ø√≈apple √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ ’Øˇ ‘π‰ «¬√ ÈÚ-
¿πÁ≈appleÚ≈Á∆ ¡≈ÂÓÿ≈Â∆ apple≈‘ ÂØ∫ «ÏÈ∑ª ‘Øapple ’ج∆ apple≈‘ Ú∆
È‘ƒ √∆ Ï«⁄¡≈Õ ¿πµËapple Ì≈apple «Úæ⁄ √ø’‡◊Ã√ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆
È∂ Ú∆ AIH@ ”⁄ ‘∆ «¬‘Ȫ È∆Â∆¡ª ˘ ¡Í‰≈ «Ò¡≈Õ
«¬‘Ȫ ‘π‰ «ÚÁ∂Ù∆ √appleÓ≈¬∂ È≈ˇ √ø√≈apple Á∆ Úæ‚∆ Â≈’Â
Ï‰È Á≈ ÌappleÓ Í≈«ˇ¡≈Õ ’πæfi √≈Ò Ì≈apple Á∆ ¡≈apple«Ê’ Ú≈Ë≈
Áapple ’≈¯∆ ¿πµ⁄∆ apple‘∆ Íapple ¡æ√∆«Ú¡ª Á∂ ¡ø ”⁄ Ì≈appleÂ∆
¡appleÊ⁄≈apple≈ «¬æ’ ‘Øapple «Ì¡≈È’ √ø’‡ ”⁄ Î√ «◊¡≈Õ AIIA
”⁄ Á∂Ù ”⁄ ’ª◊apple√ √apple’≈apple ω∆Õ ÍÃË≈È ÓøÂapple∆ ÓÈÓØ‘È
«√øÿ È∂ ‘≈’Ó ‹Ó≈ Á∂ ¿πÁ≈apple Á≈ ‹Ø ÓøÂapple ¬∆˜≈Á ’∆Â≈
¿π‘ √∆ “ÈÚƒ ¡≈apple«Ê’ È∆Â∆”Õ «¬‘ È∆Â∆ AIH@ ÂØ∫ ‹≈apple∆
ÈÚ-¿πÁ≈appleÚ≈Á Á≈ ‘∆ ‹≈apple∆ apple»Í √∆, ˜apple≈ ÚËÚ∂∫ apple»Í ”⁄Õ
AIH@ ÂØ∫ ‘∆ Ì≈appleÂ∆ ¡appleÊ⁄≈apple∂ Á≈ «¬‘ «¬«Â‘≈√ «apple‘≈ ˛
«’ ¡≈͉∂ √ø’‡ ˘ ·æÒ∑‰ Ò¬∆ «¬‘ ‘≈’Ó ÚË∂apple∂
¿πÁ≈apple∆’appleÈ, «Èæ‹∆’appleÈ ¡Â∂ √ø√≈apple∆’appleÈ Á∂ apple≈‘ ”Â∂ ÁΩÛÁ∂
‘È ¡Â∂ ’πæfi √≈Òª Ï≈¡Á Í«‘Òª ÂØ∫ Ú∆ «Ì¡≈È’ √ø’‡
«¬‘Ȫ Á≈ Ï»‘≈ ÷Û’≈¿π‰ Ò◊Á≈ ˛Õ ‘≈’Ó √ø’‡ Á∂ appleØ◊ ÂØ∫
Óπ’ ‘؉ Ò¬∆ ÈÚ-¿πÁ≈appleÚ≈Á Á∆ ‘Øapple Úæ‚∆ ‚ؘ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ
ÈÂ∆‹≈ ’πæfi √Ó∂∫ Ï≈¡Á Í«‘Òª ÂØ∫ Ú∆ ◊øÌ∆apple √ø’‡ ”⁄
«Èæ’ˇÁ≈ ˛Õ ’«‘‰ Á≈ Ì≈Ú
Óapple˜ ÏÛÂ≈ ‘∆ ◊Ô≈
Ô»ø Ô»ø ÁÚ≈ ’∆Õ
¡æ‹ Ú∆ Ì≈appleÂ∆ ¡appleÊ⁄≈apple∂ Á∂ Ïπapple∂ «ÁÈ ⁄æÒ apple‘∂
‘ÈÕ «¬√ √Ó∂∫ √ø√≈apple ¡≈apple«Ê’ ÓøÁ∆ Á∆ ÿπøÓ‰-ÿ∂apple∆ ”⁄
Ϋ√¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ «¬√ ”⁄Ø∫ «Èæ’Ò‰ Ò¬∆ ‘≈’Ó ‹Ó≈ª
’Øˇ «¬æ’ ‘∆ apple≈‘ ˛, ¿π‘ ˛ ÈÚ-¿πÁ≈appleÚ≈ÁÕ «¬√ apple≈‘ ”⁄
«¬æ’ √Ì ÂØ∫ Úæ‚∆ appleπ’≈Ú‡ ˛ «’appleÂ∆ ÒØ’ª Á≈ ¡≈͉∆
Ò◊≈Â≈apple «ÈæÿappleÁ∆ ‹ªÁ∆ ‘≈Ò «ÚappleπæË ÚappleÂÓ≈È ¡Â∂ Ì≈Ú∆
«ÚappleØËÕ Ì≈appleÂ∆ √Ó≈‹ ¡æ‹ «¬√ ’Áapple ËappleπÚ∆«’à‘Ø ¸æ’≈ ˛
¡Â∂ ‘Ø «apple‘≈ ˛, ¿π√ ”⁄ Ì≈Ú∆ ÒØ’ ¿πÌ≈appleª, «ÚÁappleØ‘ª Á≈ ‚apple
Ì≈appleÂ∆ ‘≈’Óª ˘ √Â≈ «apple‘≈ ˛Õ «¬√ √Ì Á≈ ‡≈’apple≈ ’appleÈ
Ò¬∆ «¬æ’ Î≈√∆Ú≈Á∆ ‘’»Ó Á≈ ‘؉≈ ¿π‘Ȫ Á∆ ¡‰√appleÁ∆
ÒØÛ ˛Õ «¬√∂ ÒØÛ ”⁄Ø∫ ¿π‘ Î≈√∆Ú≈Á∆ √øÿ∆ Ò≈‰∂ ˘ ¡æ◊∂ ÒÀ
’∂ ¡≈¬∂ ‘ÈÕ
Ì≈appleÂ∆ ‹ÈÂ≈ Í≈apple‡∆, ’ΩÓ∆ √ÚÀ-√∂Ú’ √øÿ Á≈
‘∆ «√¡≈√∆ «Úø◊ ˛Õ ’ΩÓ∆ √ÚÀ-√∂Ú’ √øÿ «¬æ’ ⁄ø◊∆ Âapple∑ª
‹Ê∂ÏøÁ, ’≈‚apple ¡Ë≈apple Â≈’ÂÚ≈apple Î≈«√√‡ ‹Ê∂ÏøÁ∆ ˛Õ
«¬‘Ȫ ÒØ’ √Ì≈ ⁄؉ª ”⁄ «¬√È∂ ¡≈͉∆ Í»apple∆ Â≈’ fiØ’
«ÁæÂ∆Õ «Îapple’» ’ÂÒ∂¡≈Ó Ò¬∆ ÏÁÈ≈Ó ¡«Ó Ù≈‘ ˘ √Ì
ÂØ∫ Úæ‚∂ apple≈‹ ¿πµÂapple ÍÃÁ∂Ù Á≈ Óπ÷«Â¡≈apple ω≈«¬¡≈ «◊¡≈Õ
¿π√ È∂ Óπ˜æÎapple È◊apple, Ó∂apple· ¡≈«Á Ê≈Úª ”Â∂ ËÛ≈ËÛ Áø◊∂
’appleÚ≈¬∂Õ √øÿ Í«appleÚ≈apple È∂ «√apple¯ ¿πµÂapple ÍÃÁ∂Ù ˘ ‘∆ È‘ƒ √◊Ø∫
(Í≥È≈ Ï≈’∆ Í≥È≈ AC ”Â∂ )

√Ó’≈Ò
√Ó≈‹Ú≈Á∆ √ø◊appleªÁ∆ ÁΩapple ¡Â∂ È∂Í≈Ò∆
«¬È’Ò≈Ï Á≈ √Ú≈Ò
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 4
J√ø◊∆ ÙÃØÂ≈
[ «¬‘ Í∂Íapple “√Ó≈‹Ú≈Á∆ √ø◊appleªÁ∆ ÁΩapple Á∆¡ª √Óæ«√¡≈Úª” ¿πµÍapple «¬Ò≈‘≈Ï≈Á «Ú÷∂ A@ ÂØ∫ AD Ó≈apple⁄, B@AD Âæ’ ‘ج∂
Í≥‹Ú∂∫ ¡apple«ÚøÁ Ô≈Á◊≈apple∆ √ÀÓ∆È≈apple «Úæ⁄ Í«Û∑¡≈ «◊¡≈ √∆Õ È∂Í≈Ò Á∆ «¬È’Ò≈Ï∆ Ò«‘apple Á∆ ÚappleÂÓ≈È ‘≈Ò Ï≈apple∂
“ÒÒ’≈apple” Á∂ Í≈·’ª Âæ’ ‹≈‰’≈apple∆ Í‘πø⁄≈¿π‰ Ò¬∆ «¬‘ Í∂Íapple ¡√ƒ ¤≈Í apple‘∂ ‘ªÕ «¬√ Á∆¡ª √≈apple∆¡ª Íؘ∆ÙȪ È≈ˇ
√≈‚∆ √«‘ÓÂ∆ ˜apple»apple∆ È‘ƒÕ ]
J √øÍ≈Á’
““√Ì ÂØ∫ ıÂappleÈ≈’ ‘πøÁ≈ ˛
ÓπappleÁ≈ ÙªÂ∆ È≈ˇ Ìapple ‹≈‰≈
È≈ ‘؉≈ ÂÛÍ Á≈ Â∂ √Ì √«‘‰ ’apple ‹≈‰≈
ÿappleª ÂØ∫ «Èæ’ˇ‰≈ ’øÓ ”Â∂
Â∂ ’øÓ ÂØ∫ Ú≈Í√ ÿapple ¡≈‰≈
√Ì ÂØ∫ ıÂappleÈ≈’ ‘πøÁ≈ ˛
√≈‚∂ √πÍ«È¡ª Á≈ Óapple ‹≈‰≈””
È∂Í≈Ò «Úæ⁄ Ú∆ Ï‘π appleπ⁄∆ È≈ˇ ÍÛ∑∂ ‹≈‰ Ú≈ˇ∂
«¬È’Ò≈Ï∆ ’Ú∆ ¡ÚÂ≈apple Í≈Ù Á∆ «¬‘ ’«ÚÂ≈ ˘ ¡√ƒ
◊øÌ∆apple È√∆‘ ÓøÈÁ∂ ‘ª «’ √πÍ«È¡ª Á≈ Óapple ‹≈‰≈ √Ì ÂØ∫
ıÂappleÈ≈’ ‘πøÁ≈ ˛Õ È∂Í≈Ò∆ «¬È’Ò≈Ï∆ Ò«‘apple «¬√ √Ó∂∫
¡«‹‘∂ ◊πøfiˇÁ≈apple ÓØÛ ”Â∂ ¡≈ Í‘πø⁄∆ ˛ «‹æÊ∂ √πÍ«È¡ª Á∂
Óapple ‹≈‰ Á∂ ıÂapple∂ ˘ appleØ’‰≈ ‘∆ «¬È’Ò≈Ï∆¡ª Á≈ Í«‘Ò≈
’≈apple‹ ‘Ø ⁄æ«Ò¡≈ ˛Õ Á√ √≈Ò ÒøÏ∂ Ó‘≈È ÒØ’ÔπæË «Úæ⁄
‘˜≈appleª Ù‘∆Áª Â∂ Ò≈ÍÂ≈ ÔØ«Ë¡ª, ˜ıÓ∆ ÔØ«Ë¡ª ¡Â∂
√≈apple∂ «¬È’Ò≈Ï∆ ÒØ’-√Ó»‘ Á∆ Ï‘≈Áapple∆, «Â¡≈ˆ,
’πappleÏ≈È∆ ÒØ’ª Á≈ ¡≈͉≈ apple≈‹ √Ê≈«Í ’appleÈ Á∂ √Ø‘‰∂
√πÍ«È¡ª ÂØ∫ ÍÃ∂«apple √∆Õ ¡æ‹ ¿π‘ √πÍÈ≈ «’Â∂ «Íæ¤∂ ¤πæ‡
«◊¡≈ ˛Õ È∂Í≈Ò∆ «¬È’Ò≈Ï∆ ’«Ó¿»«È√‡ Ò«‘apple √æ‹∂Íæ÷∆
√ØËÚ≈Á∆ apple≈‘ ÚæÒ Â∂˜∆ È≈ˇ ¡≈͉∂ ’ÁÓ ÚË≈ apple‘∆ ˛,
Í≈apple‡∆ ¡øÁapple «Ú¡’Â∆Ú≈Á∆ ÓΩ’≈ÍÃ√Â∆ ‘≈Ú∆ ‘Ø apple‘∆ ˛,
¡≈◊» ’Â≈apple Â∂‹∆ È≈ˇ Ïπapple˜»¡≈ appleø◊ª «Úæ⁄ appleø◊ apple‘∆ ‘À ¡Â∂
«¬È’Ò≈Ï∆ ’«Ó¿»«È√‡ ⁄«appleæÂapple ÷πappleÁ≈ ‹≈ «apple‘≈ ˛Õ
BAÚ∆∫ √Á∆ Á∂ Ùπapple»¡≈Â∆ Á‘≈«’¡ª «Úæ⁄ È∂Í≈Ò
«Úæ⁄ «¬È’Ò≈Ï∆ ’«Ó¿»«È√‡ Ò«‘apple ‘≈√Ò ’∆Â∆ ◊¬∆
¿πµ⁄≈¬∆, ‚»øÿ∆¡ª «Ú⁄≈appleË≈apple’ Ï«‘√ª Á∆ appleÚ≈«¬Â, √ø«ÚË≈È
√Ì≈ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ’æπfi ¡ÓÒ∆ ÈÚ∂∫ ÍÃÔØ◊ª ¡Â∂ ÙªÂ∆Í»appleÈ «√¡≈√Â
«Úæ⁄ ÙÓ»Ò∆¡Â È≈ˇ ‘≈√Ò Ùπapple»¡≈Â∆ ‘appleÓÈ-«Í¡≈appleÂ≈
ÊØÛ∂∑ √Ó∂∫ «Úæ⁄ ‘∆ «¬æ’ ◊øÌ∆apple Ëæ’∂ Á≈ «Ù’≈apple ‘Ø ◊¬∆ ˛Õ
B@Úƒ √Á∆ Á∂ Á»‹∂ ¡æË «Úæ⁄ √ØÚ∆¡Â √øÿ ¡Â∂ Í»appleÏ∆
Ô»appleØÍ «Úæ⁄ ’«Ê apple»Í «Úæ⁄ √Ó≈‹Ú≈Á∆ √æÂ∑≈Úª Á∂ „«‘‰
Ó◊appleØ∫ “√Ó≈‹Ú≈Á Á∆ ¡√¯ÒÂ≈”, “«¬«Â‘≈√ Á≈ ¡ø”,
“Ó‘ª’≈«Ú Á≈ ¡ø” «‹‘∂ apple≈◊ª Á∂ Úæ‹ apple‘∂ È◊≈«apple¡ª Á∂
«Èapple≈Ù≈‹È’ √Ó∂∫ «Úæ⁄ Ú∆ Ó≈‡ ¡ÀÚappleÀ√‡ Á∂ ÍÀappleª ÂØ∫ ⁄؇∆
Âæ’ ÒØ’ÔπæË È∂ √ø√≈apple Á≈ «Ë¡≈È «÷æ«⁄¡≈ √∆Õ √ø√≈apple Á∂
«¬È’Ò≈Ï∆ È∂Í≈Ò ÚæÒ ¡≈Ù≈Ú≈Á∆ Șappleª È≈ˇ Á∂÷ apple‘∂
√È ó “«‘Ó≈«Ò¡≈ ÚæÒ Á∂÷Ø, ÈÚª √ø√≈apple ‹ÈÓ ÒÀ «apple‘≈
‘ÀÕ” Íapple ¡æ‹ ÁØ Á‘≈’∂ Í»apple∂ ‘πø«Á¡ª ¿π‘ ¡≈√Ê≈ «ÊÛ’ apple‘∆
˛Õ √ø√≈apple Á∆¡ª ’¬∆ Ì≈¬∆⁄≈apple’ Í≈apple‡∆¡ª «Èapple≈Ù ‘ÈÕ
È∂Í≈Ò «Úæ⁄ Ú∆ «Í¤Ò∂ ÁØ Á‘≈«’¡ª Á∆ Ó≈˙Ú≈Á∆ Ò«‘apple
Á∆ Ï∂«’apple’ ¡ÒØ⁄È≈ Â∂ ◊øÌ∆apple √Ó∆«÷¡≈ Ùπapple» ‘Ø ¸æ’∆ ˛
¡Â∂ Ò«‘apple ÈÚ∂∫ «√apple∂ ÂØ∫ ÓπÛ-¿π√≈apple∆ Á∆ «Â¡≈apple∆ «Úæ⁄
Òæ◊∆ ‘ج∆ ˛Õ Í∂Ù ⁄apple⁄≈ Íapple⁄∂ «Úæ⁄ √Ó≈‹Ú≈Á∆ √ø◊appleªÁ∆
ÁΩapple ˘ √øÁappleÌ Á∂ ÂΩapple ”Â∂ appleæ÷Á∂ ‘ج∂ È∂Í≈Ò∆ «¬È’Ò≈Ï∆
Ò«‘apple Á∂ √≈‘Ó‰∂ ¡≈͉∂ √πÍ«È¡ª Á∆ apple≈÷∆ Ò¬∆
«’‘Û∆¡ª-«’‘Û∆¡ª ⁄π‰ΩÂ∆¡ª Á≈ √≈‘Ó‰≈ ’∆Â≈ ‹≈‰≈
˛, «¬√ «ÚÙ∂ «Úæ⁄ ’πæfi √Ú≈Òª ˘ ¸æ«’¡≈ «◊¡≈ ˛Õ
È∂Í≈Ò∆ ’«Ó¿»«È√‡ Ò«‘apple «Úæ⁄ √Ó≈‹Ú≈Á∆
√ø◊appleªÁ∆ ÁΩapple ”Â∂ Ï«‘√ :
’≈appleÒ Ó≈apple’√ Á∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ ‘∆ ’«Ó¿»«È√‡ Ò«‘apple
¡øÁapple √Ó≈‹Ú≈Á∆ √ø◊appleªÁ∆ ÁΩapple Ï«‘√ Á≈ «ÚÙ≈ «apple‘≈ ˛Õ
Ó≈apple’√ È∂ “◊ØÊ≈ ÍÃØ◊apple≈Ó Á∆ ¡≈ÒØ⁄È≈” «’Â≈Ï «Úæ⁄
√appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ ¡Â∂ ’«Ó¿»«È√‡ √Ó≈‹ «Ú⁄’≈apple «¬æ’
«¬È’Ò≈Ï∆ ÂÏÁ∆Ò∆ Á≈ ÁΩapple ‘؉ Ï≈apple∂ Áæ«√¡≈ ˛Õ Ó≈apple’√
¡Èπ√≈apple ¿π√ «’√Ó Á∂ √ø◊appleªÁ∆ ÁΩapple «Úæ⁄ “apple≈‹ ÍÃØÒ∂Â≈apple∆
Á∆ «¬È’Ò≈Ï∆ Â≈È≈Ù≈‘∆ ÂØ∫ «ÏȪ ‘Øapple ’æπfi È‘ƒ ‘Ø √’Á≈Õ”
(Ó≈apple’√, √Î≈-BB) È∂Í≈Ò∆ ’«Ó¿»«È√‡ Ò«‘apple «Úæ⁄ Ú∆
Ùπapple»¡≈ ÂØ∫ ‘∆ √Ó≈‹Ú≈Á∆ √ø◊appleªÁ∆ ÁΩapple Á∂ «ÚÙ∂ ˘ ÒÀ ’∂

Ï«‘√ ⁄ÒÁ∆ apple‘∆ ˛Õ √øÈ AIDI «Úæ⁄ √Ê≈«Í È∂Í≈Ò Á∆
’«Ó¿»«È√‡ Í≈apple‡∆ Á∂ Í«‘Ò∂ ¡ÀÒ≈ÈÈ≈Ó∂ «Úæ⁄ √Ó≈‹Ú≈Á∆
√ø◊appleªÁ∆ ÁΩapple Á≈ apple≈‘ ÍÃØÒ∂Â≈apple∆ Á∆ Â≈È≈Ù≈‘∆ Á≈ apple≈‘ ‘؉
ÚæÒ «¬Ù≈apple≈ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛Õ ¿π√ «Úæ⁄ «’‘≈ «◊¡≈ ˛-
“È∂Í≈Ò∆ ÒØ’ª ˘ «¬æ’ Úæ÷apple≈ apple≈‘ ¸‰È≈ ÍÀ‰≈ ˛Õ ¿π‘ apple≈‘
˛- √ø√≈apple ‹Ó‘»apple∆ ’À∫Í È≈ˇ √apple◊appleÓ apple»Í «Úæ⁄ ‹πÛ ’∂
ÓΩ‹»Á≈ ‹◊∆apple» „ª⁄∂ ¡Â∂ È∂Í≈Ò ¿πµÍappleØ∫ √≈Óapple≈‹Ú≈Á∆
√appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ ◊ÒÏ∂ Á≈ Óπ’øÓÒ ı≈ÂÓ≈ ¡Â∂ Ó˜Á»apple ‹Ó≈Â
Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ «Úæ⁄ «’appleÂ∆ ÒØ’≈¬∆ Á≈ ÒØ’ÂøÂapple∆ apple≈‹
√Ê≈Í ’appleÈ≈Õ”(˙‘∆) “È∂Í≈Ò∆ ’«Ó¿»«È√‡ Í≈apple‡∆
´‡∂«apple¡ª ˘ ·Ø’‰ Á≈ Óπæ’≈ ˛” (È∂Í≈Ò∆ ’«Ó¿»«È√‡
Ò«‘apple Á∂ ÒØ’ «¬È’Ò≈Ï Á≈ «¬«Â‘≈√’ Á√Â≈Ú∂˜, ◊ÃøÊ-
A, ˙‘∆)Õ √øÈ AIED «Úæ⁄ ıÂÓ ‘ج∆ È∂Í≈Ò Á∆
’«Ó¿»«È√‡ Í≈apple‡∆ Á∆ Á»‹∆ ’ª◊apple√ «Úæ⁄ ÓÈÓØ‘È
¡«Ë’≈apple∆ Áπ¡≈apple≈ Í∂Ù ’∆Â≈ «◊¡≈ ¡Â∂ Í≈√ ’∆Â≈ «◊¡≈
Á√Â≈Ú∂˜ ‘∆ ¿π‘ Á√Â≈Ú∂˜ ˛ «‹√ È∂ È∂Í≈Ò «Úæ⁄ √ø√Á∆
Ë≈apple≈ Á∆ apple√Ó∆ Ú’≈Ò ’∆Â∆Õ ¿π√ Á√Â≈Ú∂‹ Á∂ AAÚ∂∫
Èπ’Â∂ «Úæ⁄ «’‘≈ «◊¡≈ ˛- “’«Ó¿»«È√‡ Í≈apple‡∆ È∂Í≈Ò
«Úæ⁄ √Ó≈‹Ú≈Á∆ ¿π√≈apple∆ Á∆ ◊æÒ È‘ƒ ’appleÁ∆, «’¿π∫«’
«¬‘ Ó«‘√»√ ’appleÁ∆ ˛ «’ Á∂Ù Á∆ ÚappleÂÓ≈È ‘≈Ò ¡«‹‘∂
ÍÃØ◊apple≈Ó Ò¬∆ ‹≈«¬˜ È‘ƒ ˛Õ” ¡Â∂ «¬√Á∂ ÏÁÒ «Úæ⁄
Óø◊ ’∆Â∆ ◊¬∆ ˛ «’ È∂Í≈Ò «Úæ⁄ ‹Ó‘»apple∆ √apple’≈apple √Ê«ÍÂ
‘ØÚ∂, «‹√Á∆ ÒØÛƒÁ∆ «Ú¡≈«÷¡≈ È‘ƒ ’∆Â∆ ◊¬∆ ˛Õ
Á√Â≈Ú∂‹ Á∂ AB Èπ’Â∂ «Úæ⁄ «’‘≈ «◊¡≈ ˛ «’ “Í»apple∆
ÒØ’≈¬∆ Áπ¡≈apple≈ ¸‰∆ ◊¬∆ Í≈appleÒ∆ÓÀ∫‡ ‘ØÚ∂” ¡Â∂
“’≈apple‹Í≈Ò’≈ ⁄؉ Í≈appleÒ∆ÓÀ∫‡ ’apple∂ Â∂ apple≈‹ Á∂ ÍÃË≈È ˘
’ج∆ «ÚÙ∂Ù ‘æ’ È≈ «ÁæÂ≈ ‹≈‰” (˙‘∆ √Î≈)Õ «¬√∂ «ÏøÁ»
ÂØ∫ È∂Í≈Ò∆ ’«Ó¿»«È√‡ Ò«‘apple «Úæ⁄ ‹Ó≈Â∆-ÿØˇ Á∆ ʪ
‹Ó≈Â∆-√ªfi-«Ì¡≈Ò∆ ¡Â∂ ÍÃØÒ∂Â≈apple∆ Á∆ Â≈È≈Ù≈‘∆ Á∆
ʪ √ø√Á∆ √appleÚ-¿πµ⁄Â≈ Á∆ Ë≈apple≈ Á∆ Ùπapple»¡≈ ‘ج∆ ˛
¡Â∂ √Ó≈‹Ú≈Á∆ √ø◊appleªÁ∆ ÁΩapple √ÏøË∆ Ó≈ÈÂ≈Úª Á∂ ¡Ë≈apple
”Â∂ Ò«‘apple ÁØ Ë≈apple≈Úª «Úæ⁄ Úø‚∆ ◊¬∆ ˛Õ √Ó≈‹Ú≈Á∆
√ø◊appleªÁ∆ ÁΩapple È≈ˇ √ÏøËÂ Ó»Ò Ó≈apple’√Ú≈Á∆ Ó≈ÈÂ≈Úª
«Úæ⁄ ‹Ó≈Â∆-ÿØˇ Á∆ Ò◊≈Â≈appleÂ≈, ÍÃØÒ∂Â≈apple∆ Á∆
Â≈È≈Ù≈‘∆ ¡Â∂ Ó‘≈È ÍÃØÒ∂Â≈apple∆ √æ«Ì¡≈⁄≈apple’ «¬È’Ò≈Ï
√Ó≈«¬¡≈ ˛Õ «¬‘Ȫ Ó»Ò Ó≈ÈÂ≈Úª ˘ ¡≈ÂÓ√≈ ’appleÈ
Ú≈ˇ∆ «¬È’Ò≈Ï∆ Ë≈apple≈ ¡Â∂ «¬√ «Úæ⁄ √ØË ’appleÈ Ú≈ˇ∆
√æ‹∂Íæ÷∆-√ØËÚ≈Á∆ Â∂ √ø√Á-Ó≈apple◊∆ Ë≈apple≈ È∂Í≈Ò∆
’«Ó¿»«ÈÒ‡ Ò«‘apple Á∂ √≈„∂ ¤∂ Á‘≈’∂ «Úæ⁄ «Á√∆¡ª ÁØ
Óπæ÷ Ë≈apple≈Úª ‘ÈÕ ÁØȪ Ë≈apple≈Úª È∂ Úæ÷apple∂-Úæ÷apple∂ ¿πÂ≈apple-
⁄Û≈¡ ˘ Í≈apple ’∆Â≈ ‘ÀÕ È∂Í≈Ò Á∆ ÚappleÂÓ≈È Ó≈˙Ú≈Á∆
Ò«‘apple Â∂ Ó≈˙Ú≈Á∆ Ë≈apple≈ ¿π√∂ «¬È’Ò≈Ï∆ Ë≈apple≈ Á∆
ÈπÓ≈«¬øÁ◊∆ ’appleÁ∆ ˛Õ
Í∂Ù ⁄apple⁄≈ Íapple⁄∂ Á≈ ¿πÁ∂Ù È∂Í≈Ò Á∂ «Í¤Ò∂ Á‘≈’∂
«Úæ⁄ «¬È’Ò≈Ï∆ ÂÏÁ∆Ò∆ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ ’appleÈ Ú≈ˇ∆
Ó≈˙Ú≈Á∆ Ò«‘apple È≈ˇ ‹π«Û¡≈ ‘ÀÕ AII@ Á∂ Á‘≈’∂ «Úæ⁄
√Ó≈‹Ú≈Á∆ √ø◊appleªÁ∆ ÁΩapple √ÏøË∆ «¬È’Ò≈Ï∆ √Ófi ”⁄
«¬æ’√πappleÂ≈ appleæ÷‰ Ú≈ˇ∆¡ª ÁØ Í≈apple‡∆¡ª √ÈÕ ÒØ’ÔπæË Á∆
¡◊Ú≈¬∆ ’appleÈ Ú≈ˇ∆ ÓΩ‹»Á≈ È∂’Í≈(Ó≈˙Ú≈Á∆) ¡Â∂
‘«Ê¡≈appleÏøÁ «ÚÁappleØ‘ Á∆ Ú’≈Ò ’appleÈ Ú≈ˇ∆ ÓΩ‹»Á≈
È∂’Í≈(¬∂’Â≈’∂∫Áapple)Õ √ø√ÁÚ≈Á∆ Ë≈apple≈ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ È∂Í≈Ò
’«Ó¿»«È√‡ Í≈apple‡∆ (¬∂Ó≈Ò∂) ’appleÁ∆ √∆Õ AII@ ¡Â∂ B@@@
Á∂ Á‘≈’∂ «Úæ⁄ «¬È’Ò≈Ï∆ ’«Ó¿»«È√‡ Ò«‘apple Á∆ Ë≈apple≈ Á∂
apple»Í «Úæ⁄ È∂Í≈Ò «Úæ⁄ Ó≈˙Ú≈Á∆ Ò«‘apple ‘∆ ’∂∫Áapple «Úæ⁄ apple‘∆Õ
√øÈ B@@F «Úæ⁄ ÒØ’-Ò«‘apple ¡Â∂ √øÈ B@@H «Úæ⁄ √ø«ÚË≈È
√Ì≈ Á∆¡ª ⁄؉ª Ó◊appleØ∫ ÓΩ‹»Á≈ È∂’Í≈ (Ó≈˙Ú≈Á∆) ¡Â∂
È∂’Í≈ (¬∂’Â≈’∂∫Áapple-Ó√≈Ò), «‹‘Û∆ È∂’Í≈ (¬∂’Â≈’∂∫Áapple)
¡Â∂ È∂’Í≈ (Ó√≈Ò) Á∆ ¬∂’Â≈ ÂØ∫ ω∆ Í≈apple‡∆ √∆, «Úæ⁄
¬∂’Â≈ ‘؉ Ó◊appleØ∫ ¬∂’∆«¥Â È∂Í≈Ò ’«Ó¿»«È√‡ Í≈apple‡∆
(Ó≈˙Ú≈Á∆) ω∆Õ «‹Ú∂∫ «’ ¿πµÍapple ‘∆ «’‘≈ «◊¡≈, «¬‘ ÁØ
Í≈apple‡∆¡ª √Ó≈‹Ú≈Á∆ √ø◊appleªÁ∆ ÁΩapple Á∆¡ª Ë≈appleÈ≈Úª «Úæ⁄
Ó»ÒØ∫ «¬æ’√≈appleÂ≈ appleæ÷Á∆¡ª √ÈÕ
«¬È’Ò≈Ï «Úæ⁄ Â≈’ Á∆ ÚappleÂØ∫ Á≈ «√˪Â,
ÒÓ’Ú∂∫ ¤≈Í≈Ó≈apple ÔπæË Á∆ ÔπæËÈ∆Â∆ «Úæ⁄ Ù«‘apple∆ «ÚÁappleØ‘
Á∂ «Î¿»‹È √ÏøË∆ È∂Í≈Ò Á∆ ÔπæËÈ∆Â∆, √ø◊appleªÁ∆ ÁΩapple «Úæ⁄
√Ó≈‹Ú≈Á∆ „ª⁄∂ «Úæ⁄ ÍÃØÒ∂Â≈apple∆ ‹Ó≈ Á∆ Â≈È≈Ù≈‘∆, Ó‘≈È
ÍÃØÒ∂Â≈apple∆ √æ«Ì¡≈⁄≈apple’ «¬È’Ò≈Ï Á∆ ÒØÛ «‹‘∂ Óπæ«Á¡ª
”Â∂ ¬∂’∆«¥Â È∂’Í≈(Ó≈˙Ú≈Á∆) Á∆¡ª Ë≈appleÈ≈Úª «Úæ⁄
«¬æ’√≈appleÂ≈ √∆Õ Íapple, È∂’Í≈(Ó≈˙Ú≈Á∆) Á∂ ÙªÂ∆Í»appleÈ
Íë’«apple¡≈ «Úæ⁄ Á≈÷Ò ‘؉ È≈ˇ ‘∆ ¿π√È∂ È∂Í≈Ò∆ ÒØ’-
ÔæπË Á∂ ˜apple«Ï¡ª ¡Â∂ ÍÃÔØ◊ª Á∆ appleΩÙÈ∆ «Úæ⁄ «¬È’Ò≈Ï∆
Ò«‘apple Â∂ «Ú⁄≈apple √ø√Ò∂Ù‰ ˘ ‹ØÛÁ∂ ‘ج∂ «¬È’Ò≈Ï ˘
ÈÚ∆¡ª ¿πµ⁄≈¬∆¡ª ”Â∂ ⁄æπ’‰ Ò¬∆ ‹Ó≈Â∆ ÿØˇ Á∂ ’øÓª,
«Ú⁄≈apple ¿π√≈apple∆ Á∂ ’øÓª ˘ Â∂˜ ’appleÈ Á∆ ʪ Í≈apple‡∆ ¬∂’Â≈,
’Ó∂‡∆ «Ú√Ê≈apple, Í≈apple‡∆ Á≈÷Ò∂ «‹‘∂ ‹æÊ∂ÏøË’ ËappleπÚ∆’appleÈ
ÚæÒ «˜¡≈Á≈ «Ë¡≈È Á∂‰ Òæ◊∂Õ ¡≈◊» ’Â≈apple Í»apple∆ Âapple∑ª
√apple’≈apple ÂØ∫ ´æ‡-÷Ø‘ ¡Â∂ ÒÀ‰-Á∂‰ «Úæ⁄ ’∂∫Áapple ‘Ø ◊¬∆Õ
«¬√ È∂ «¬æ’ Í≈√∂ «Ú⁄≈apple’-√æ«Ì¡≈⁄≈apple’ «√æ«÷¡≈ ¡Â∂
Á»‹∂ Í≈√∂ ‹æÊ∂ÏøË’ ¿π√≈apple∆ ÁØ‘ª ˘ «÷Ò≈apple «ÁæÂ≈Õ ¡æ‹ Á∆
ÂÏ≈‘∆ «Íæ¤∂ ’¬∆ ’≈appleȪ «Úææ⁄ «¬‘ Ú∆ «¬æ’ Ó‘æÂÚÍ»appleÈ
’≈appleÈ ˛Õ √øÈ B@AB «Úæ⁄ Í≈apple‡∆ Á∂ ¿πµÿ∂ ¿πÍ-ÍÃË≈È
«’apple‰ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ Ú≈ˇ∂ «Ú⁄≈apple √Ó»‘ È∂ È∂’Í≈-
Ó≈˙Ú≈Á∆ È≈Ó Á∆ ÈÚƒ Í≈apple‡∆ Á≈ ◊·È ’∆Â≈Õ ÁØ‘ª
Í≈apple‡∆¡ª È∂ Í≈apple‡∆ ‡π應 Á∂ «¬æ’ √≈Ò ¡øÁapple ‘∆ ’ª◊apple√
’∆Â∆Õ ¡æ‹ Ú∆ ÁØ‘ª Í≈apple‡∆¡ª Á∆ ’ª◊apple√ Á∂ Á√Â≈Ú∂‹ª
«Úæ⁄ Ó»Ò «Ú«Ù¡ª «Úæ⁄ «˜¡≈Á≈ ÓæÂÌ∂Á «Á÷≈¬∆ È‘ƒ
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 5

«ÁøÁ∂Õ ¬∂’∆«¥Â È∂’Í≈ (Ó≈˙Ú≈Á∆) È∂Í≈Ò∆ √Ó≈‹ ˘
√appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ ÚæÒ ÚË «apple‘≈ Áæ√ ’∂ ‹Ó‘»apple∆ «¬È’Ò≈Ï Á∂
’πæfi ’≈apple‹ ıÂÓ ‘؉ Á∆¡ª Ó≈ÈÂ≈Úª ˘ appleæ÷Á∂ ‘ج∂ ¡æ◊∂ Á∂
«¬È’Ò≈Ï ˘ √Ó≈‹Ú≈Á∆ «¬È’Ò≈Ï ÚæÒ ÚË «apple‘≈ ’«‘øÁ∆
˛ ª ¿πµÊ∂ È∂’Í≈-Ó≈˙Ú≈Á∆ Á∂Ù ˘ ¡æ‹ Ú∆ ¡appleË-‹◊∆apple»
¡Â∂ ¡appleË-Ï√Â∆ ‘؉ ’≈appleÈ «¬È’Ò≈Ï Á≈ ÷≈√≈ ÈÚ-
‹Ó‘»apple∆ «¬È’Ò≈Ï ‘؉ Á∆ ◊æÒ ’appleÁ∆ ˛Õ Íapple ÁØ‘∂∫
Í≈apple‡∆¡ª ¡æ‹ Ú∆ «¬È’Ò≈Ï «Úæ⁄ Â≈’ Á∆ ÚappleÂØ∫ Á∂
«√˪ ˘ ÓøÈÁ∆¡ª ‘ÈÕ ÁØ‘∂∫ Í≈apple‡∆¡ª √Ó≈‹Ú≈Á «Úæ⁄
ÍÃØÒ∂Â≈apple∆ ‹Ó≈ Á∆ Â≈È≈Ù≈‘∆ Á∆ Ú’≈Ò ’appleÁ∆¡ª ‘ÈÕ
ÁØ‘∂∫ Í≈apple‡∆¡ª Ó‘≈È ÍÃØÒ∂Â≈apple∆ √æ«Ì¡≈⁄≈apple’ «¬È’Ò≈Ï
Á∆ ÒØÛ ”Â∂ ˜Øapple «ÁøÁ∆¡ª ‘ÈÕ √Ó≈‹Ú≈Á∆ √ø◊appleªÁ∆ ÁΩapple
«Úæ⁄ Ó≈apple’√Ú≈Á∆ «Ú«◊¡≈È Á∂ √Ú≈Ò ”Â∂ ÁØÈ∂∫ Í≈apple‡∆¡ª
Á∆¡ª Ë≈appleÈ≈Úª «Úæ⁄ Ó»Ò Ïapple≈Ïapple∆ √≈˘ ¡æ‹ Ú∆ «Á÷≈¬∆
«ÁøÁ∆ ˛Õ Íapple Á√ √≈Ò Âæ’ ‘«Ê¡≈appleÏøÁ ÒØ’ÔπæË Á∆
¡◊Ú≈¬∆ ’apple’∂ ÙªÂ∆Í»appleÈ «√¡≈√ «Úæ⁄ ¡≈¿π‰ ÂØ∫
Ï≈¡Á Úø‚∆ «¬‘ Ò«‘apple «¬√ √Ó∂∫ «Ú⁄≈appleË≈apple’ ¡Â∂
‹æÊ∂ÏøË’ apple»Í «Úæ⁄ ÷ÛØ Á∆ «Ù’≈apple ‘ÀÕ Í«‘Òª √ø«ÚË≈È
√Ì≈ ÂØ∫ È∂Í≈Ò Á∆ «√¡≈√ «Úæ⁄ «ÚË≈È’ apple»Í «Úæ⁄ ‘∆
Í«‘Ò∆ Â≈’ ω∆ ÓΩ‹»Á≈ ¡‰Úø‚∆ Í≈apple‡∆ ¡æ‹ Óπæ÷ Ë≈apple≈
Á∆ «√¡≈√ ÂØ∫ «’È≈apple∂ Á∂ «√apple∂ ÚæÒ ‹≈ Í‘πø⁄∆ ˛Õ √ø«ÚË≈È
√Ì≈ Á∆¡ª Á»‹∆¡ª ⁄؉ª «Úæ⁄ √«‘Ì≈◊∆ ‘Ø ’∂ Â∆√apple∆ Â≈’Â
Á∂ apple»Í «Úæ⁄ ω∆ ¬∂’∆«’àÈ∂’Í≈ (Ó≈˙Ú≈Á∆) ¡Â∂ ⁄؉ª
Á≈ Ï≈¬∆’≈‡ ’appleÈ Ú≈ˇ∆ È∂’Í≈-Ó≈˙Ú≈Á∆ ÁØÚ∂∫ Í≈apple‡∆¡ª
¡æ◊∂-«Íæ¤∂ ÷ÛØ ¡Â∂ ÍÂÈ Á∆ «ÁÙ≈ «Úæ⁄ ‘ÈÕ ÁÚøÁÚ≈Á∆
ÍÁ≈appleÊÚ≈Á∆ Șapple∆¬∂ ÂØ∫ Á∂÷‰ ”Â∂ ÷ÛØ ¡Â∂ ÍÂÈ Á∆
‘≈Ò Á∂ È≈ˇ-È≈ˇ «¬‘ ÁØÈ∂∫ Í≈apple‡∆¡ª Í≈apple‡∆ ÓπÛ-
‹æÊ∂ÏøÁ ’appleÈ Á∂ ¡≈ıapple∆ ÓΩ’∂ Á∂ «¬«Â‘≈√’ ÓØÛ ”Â∂ ÷Û∆¡ª
‘ÈÕ ¡‹∂ Ú∆ È∂Í≈Ò Á∆ «¬È’Ò≈Ï∆ ’«Ó¿»«È√‡ Ò«‘apple
Ó≈˙Ú≈Á∆ Ò«‘apple ‘∆ ‘ÀÕ ¿π√ Á≈ Á»‹≈ ÏÁÒ Á»apple Âæ’ «’Â∂
«Á÷≈¬∆ È‘ƒ «ÁøÁ≈Õ «÷ø‚≈¡ Á∆ ‘≈Ò «Úæ⁄ ‹Ó∆È ”Â∂
«‚æ◊∆ «¬‘ Â≈’ «Îapple ¡≈͉∂ ¿πµÍapple Òæ◊∆ ¿πÒ‡-
«¬È’Ò≈Ï∆ Ë»Û ÂØ∫ ÍæÒ≈ fi≈Û ’∂ ¬∂’∆«¥Â Ò«‘apple Á∂ apple»Í
«Úæ⁄ ¡æ◊∂ ÚËÁ∆ ˛ ‹ª È‘ƒ? Á∂÷‰≈ Ï≈’∆ ˛Õ Ïπ«È¡≈Á∆
ÂÏÁ∆Ò∆ √«‘ ÈÚ∂∫ Âapple∆’∂ Á∂ «¬È’Ò≈Ï∆ ’«Ó¿»«È√‡
Á∂ apple»Í «Úæ⁄ Ó≈˙Ú≈Á∆ ¡≈◊» Á√Â≈ «Îapple ‹≈◊Á≈ ˛ ‹ª
È‘ƒ? «¬‘∆ ¿πÓ∆Á Á≈ ÓπæÁ≈ Ï«‰¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ «¬È’Ò≈Ï
Á∂ apple≈‘ ˘ ÌπæÒ ÏÀ·∆ Ò∆‚apple«ÙÍ ˘ √‘∆ «ÁÙ≈ ÚæÒ Ëæ’‰
Ò¬∆ ’ج∆ ÈÚƒ Í∆Û∑∆ Á∆ Ò∆‚apple«ÙÍ ÷Û∆ ‘πøÁ∆ ˛ ‹ª È‘ƒ?
«¬‘ Ú∆ ÚappleÂÓ≈È Á≈ ÓπÙ’Ò √Ú≈Ò ˛Õ Íapple ÚappleÂÓ≈È
Í≈apple‡∆, Â≈’ ¡Â∂ Ò∆‚apple«ÙÍ Á∂ «¬«Â‘≈√ Á∂ ◊appleÌ «Úæ⁄
⁄Ò∂ ‹≈‰ ”Â∂ Ú∆ «¬È’Ò≈Ï∆ Â≈’ «Îapple Á»‹∂ „ø◊ È≈ˇ
÷Û∆ ‘ØÚ∂◊∆, ÒØ’ «Îapple ‹≈◊‰◊∂Õ Ò«‘apple «Îapple ¿πµ·∂◊∆,
Ò∆‚apple«ÙÍ Á∆ «Îapple ¿π√≈apple∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ «¬æ’ Í∆Û∑∆ Áπ¡≈apple≈
«¬È’Ò≈Ï Á≈ apple≈‘ ÌπæÒ‰ ”Â∂ Ò«‘apple Á≈ ¡ø ȑƒ ‘Ø √’Á≈Õ
¡‹∂ Ú∆ È∂Í≈Ò Á∆ Ó≈˙Ú≈Á∆ Ò«‘apple «Úæ⁄ ¡≈͉∆ √≈apple∆
«˜øÁ◊∆ √Óapple«Í ’apple’∂ ‹æÊ∂ÏøÁ ‘ج∆ ÈΩ‹Ú≈È Í∆Û∑∆ «¬‘∆
√Ø⁄ apple‘∆ ˛Õ Í»appleÚ ÂØ∫ Íæ¤Ó Âæ’, «‘Ó≈«Ò¡≈ ÂØ∫ ÓË∂√ Âæ’
¡æ‹ “ÈÚƒ Í≈apple‡∆, ÈÚ∂∫ «¬È’Ò≈Ï Á∂ È≈¡apple∂ «Ï‹Ò∆ Á∆
appleÎÂ≈apple È≈ˇ Ú«‘øÁ∂ ‹≈ apple‘∂ ‘ÈÕ √Óª ÒøÏ≈ ¡Â∂ ÿØˇ Á≈
apple≈‘ ÓπÙ«’Ò ˜apple»apple ˛ Íapple «¬È’Ò≈Ï «Îapple ÈÚ∂∫ «√apple∂ ÂØ∫
¿πµ·∂◊≈Õ «¬æ’ Í≈apple‡∆, «¬æ’ Ò∆‚apple«ÙÍ ¡Â∂ «¬æ’ Ò«‘apple Á∂
¡√¯Ò ‘πø«Á¡ª ‘∆ «¬È’Ò≈Ï ¡√¯Ò È‘ƒ ‘πøÁ≈, «¬‘
«ÚÙÚ≈Ù ’appleÈ Ú≈ˇ∆ Úæ‚∆ ’Â≈apple ¡‹∂ Ú∆ È∂Í≈Ò «Úæ⁄
√apple◊appleÓ ˛Õ
È∂Í≈Ò∆ «¬È’Ò≈Ï Á∆¡ª ÍÃ≈ÍÂ∆¡ª :
√øÈ AIDI «Úæ⁄ √Ê≈ÍÈ≈ ÂØ∫ Ï≈¡Á Úæ÷Ø-Úæ÷apple∂
¿πÂ≈apple-⁄Û≈Úª ˘ Í≈apple ’apple«Á¡ª ¡≈͉∆ «ÁÙ≈ «Úæ⁄ ÚË
apple‘∆ È∂Í≈Ò∆ «¬È’Ò≈Ï∆ ’«Ó¿»«È√‡ Ò«‘apple FD √≈Ò Í»apple∂
’apple ¸æ’∆ ˛Õ Í»apple∆ Ò«‘apple «Úæ⁄ ¡≈ıapple∆ A@ √≈Ò Á≈ √Óª
Ó≈˙Ú≈Á∆ ÒØ’ÔπæË Á≈ ‘∆ ˛Õ È∂Í≈Ò∆ ÒØ’ÔπæË È∂ ‘∂·Ò∆
‹Ó≈ ˘ ‹◊≈«¬¡≈ Â∂ È≈ˇ ‘∆ ¬∂’≈ÂÓ’ ¡Â∂ ’∂∫Áapple∆«¥Â
«Èapple’πøÙ ‹◊∆apple» apple≈‹Ù≈‘∆ Á∂ „ª⁄∂ ÊæÒ∂ «Í√ apple‘∂ Ó˜Á»apple,
«’√≈È, Á«ÒÂ, ¡≈«ÁÚ≈√∆-ÒØ’ª, ¡ΩappleÂ, ÓË∂√∆ Ò◊≈¡Â
Á∂ √Ó»‘ ÂÏÁ∆Ò∆ Á∆ ÷Ø‹ «Úæ⁄ ’«Ó¿»«È√‡ Í≈apple‡∆ Á∆
¡◊Ú≈¬∆ «Úæ⁄ ¿πµ· ÷Û∂ ‘ج∂Õ ÒØ’ÔπæË È∂ Á∂Ù «Úæ⁄ «√¡≈√∆
«ÚÚ√Ê≈ ˘ ‘∆ È‘ƒ „≈«¬¡≈, ¿π√È∂ √ø√≈apple Ìapple Á∂
’«Ó¿»«È√‡ «¬È’Ò≈Ï∆¡ª «Úæ⁄ ¿πÓ∆Áª Á≈ ÈÚª √ø⁄≈apple
Ú∆ ’∆Â≈Õ «¬æ’ Í≈√∂ È∂Í≈Ò∆ ÒØ’ÔπæË È∂ È∂Í≈Ò Á∂ «√¡≈√∆
Â∂ √Ó≈‹’ ÷∂Âapple «Úæ⁄ Ôπæ◊ ÍÒ‡≈¿» ÂÏÁ∆Ò∆ ˘ √æÁ≈ «ÁæÂ≈
ª ¿πµÊ∂ ‘∆ A@ √≈Ò ÒøÏ∂ ÒØ’ÔπæË Á∂ ˜appleÏ∂ È∂ È∂Í≈Ò Á∂
¡øÁappleÒ∂ Â∂ Ï≈‘apple Á∂ ’«Ó¿»«È√‡ª ˘ √’≈apple≈ÂÓ’-
È’≈apple≈ÂÓ’ ÁØ‘ª «’√Óª Á∂ √Ï’ Ú∆ «ÁæÂ∂Õ ¡√¯ÒÂ≈
‘Ó∂Ù≈ A@@ Î∆√Á∆ ¡√¯ÒÂ≈ ¡Â∂ «√apple¯ È’≈apple≈ÂÓ’
«√æ«÷¡≈ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ ¿π√ Á∂ ¡øÁapple ’æπfi È≈ ’πæfi √¯ÒÂ≈Úª
Á∂ ¡øÙ Ú∆ Òπ’∂ ‘πøÁ∂ ‘È ¡Â∂ Á»‹≈ «¬‘ √¯ÒÂ≈ Ò¬∆
«√æ÷‰ Á∆ ¿π√≈apple∆ ’appleÁ∆ ˛Õ BD@ √≈Ò ÒøÏ∆ apple≈‹Ù≈‘∆ Á≈
√øÍ»appleÈ ı≈ÂÓ≈ Óπæ÷ apple»Í «Úæ⁄ ÒØ’ÔπæË Á∆ Â≈’ Á∂ ¡Ë≈apple
”Â∂ ‘Ø«¬¡≈Õ B@@F Á∆ ¡ÍÃÀÒ Ò«‘apple Ú∆ ÒØ’ÔπæË Á∂ ‘∆
¡≈Ë≈apple ”Â∂ ÷Û ‘ج∆Õ
ÓΩ‹»Á≈ È∂’Í≈ (Ó≈˙Ú≈Á∆) ¡Â∂ √ø√Á-Ó≈apple◊∆
ÁÒª «Úæ⁄ √ªfi≈ ÓØapple⁄≈ Ï‰È Á∂ AB Èπ’«Â¡ª Á∆ √Ófi ÂØ∫
Ï≈¡Á ‘∆ ¿π√ «’√Ó Á∆ Ò«‘apple È∂ √≈apple∂ ÓπÒ’ ˘ ¡≈͉∆
◊appleÓ‹ØÙ∆ «Úæ⁄ ÒÀ «Ò¡≈ √∆Õ ¬∂’∆«¥Â È∂’Í≈ (Ó≈˙Ú≈Á∆)
È∂ ¿π√Á∆ √appleÁ≈apple∆ ’Ï»Ò ’∆Â∆ Õ Íapple ÈÚ ◊«·Â È∂’Í≈-
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 6

Ó≈˙Ú≈Á∆ È∂ ¿π√ Ò«‘apple ˘ “√ø√ÁÚ≈Á∆ ÁÒª Á∆ Ò«‘apple”
’«‘ ’∂ √appleÁ≈apple∆ ÒÀ‰ ÂØ∫ «¬È’≈apple ’apple’∂ ˆÒÂ∆ ’∆Â∆ ˛Õ
¿π√ Ò«‘apple Ó◊appleØ∫ ‘ج∆¡ª √ø«ÚË≈È √Ì≈ ⁄؉ª apple≈‘ƒ Í«‘Ò∆
√ø«ÚË≈È √Ì≈ Á∆ ÏÀ·’ ÂØ∫ ◊‰ÂøÂapple Á≈ ¡ÀÒ≈È, ËappleÓ
«ÈappleÍæ÷Â≈, √øÿÚ≈Á, √Ó≈È-¡ÈπÍ≈Â’ ÈπÓ≈«¬øÁ≈ ÍÉ≈Ò∆
«‹‘∆¡ª Á»appleÁappleÙ∆ Ó‘æÂÚ Á∆¡ª ÂÏÁ∆Ò∆¡ª ¡≈¬∆¡ª
‘ÈÕ Ì≈Ú∂∫ «¬‘ apple≈‹ Á∆¡ª ¿πµÍappleÒ∆¡ª √Ϊ «Úæ⁄ √Ê≈ÍÂ
˛ ¡Â∂ ÒØ’≈¬∆ Á≈ ‘∂·√≈ «‘æ√≈ ¡‹∂ Ú∆ ¿π√˘ Ó«‘√»√
È‘ƒ ’apple «apple‘≈Õ Íapple È∂Í≈Ò Á∂ «√¡≈√∆-√Ó≈‹’ «¬«Â‘≈√
«Úæ⁄ «¬‘ «¬æ’ Ò÷‰≈«¬’ ¡Â∂ «¬«Â‘≈√’ ÍÃ≈ÍÂ∆¡ª ‘ÈÕ
È∂Í≈Ò∆ «¬È’Ò≈Ï √≈‘Ó‰∂ ÷Û∂ ’πæfi √Ú≈Ò :
È∂Í≈Ò Á∆ Ó≈˙Ú≈Á∆ Ò«‘apple Á∂ ÷ÛØ ¡Â∂ ‡πæ‡-
Ìæ‹ Á∆ «Ù’≈apple ‘؉ ÂØ∫ Ï≈¡Á È∂Í≈Ò∆ «¬È’Ò≈Ï Á∆ «’ÙÂ∆
»Î≈È «Úæ⁄ ”⁄ ˛Õ ‘˜≈appleª È∂Í≈Ò∆ ÒØ’ª Áπ¡≈apple≈ Óπ’Â∆
ı≈Âapple Ï‘≈«¬¡≈ «◊¡≈ ı»È ¡‹∂ Ú∆ È∂Í≈Ò Á∆¡ª
Í‘≈Û∆¡ª ”⁄ ÂappleØ-Â≈˜≈ ˛Õ È∂Í≈Ò∆ «¬È’Ò≈Ï Á≈ ¡æ‹
Á≈ √ø’‡ «’√∂ «¬æ’ ¡≈◊» ‹ª «’√∂ «¬æ’ √Ó»‘ Á∆ ◊æÁ≈apple∆ ÂØ∫
È‘ƒ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ¡√¯ÒÂ≈ Á≈ ÁØÙ «’√∂ «¬æ’ «Ú¡’Â∆
Á∂ «√apple ”Â∂ ÓÛ∑È≈ Ï≈‘appleÓπ÷∆ ‘≈Òª Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ ¡Â∂
√Ó∆«÷¡≈ ’appleÈ Á∆ «˜øÓ∂Ú≈apple∆ ÂØ∫ Ì拉 Ïapple≈Ïapple ˛Õ
Ó≈˙Ú≈Á∆ Ò«‘apple ˘ √æ‹∂Íæ÷∆ √ØËÚ≈Á Á∆ «ÁÙ≈ ÚæÒ Ëæ’‰
¡Â∂ «Âæ÷∂ Ïπapple‹»¡≈’appleÈ «Úæ⁄ ÓΩ‹»Á≈ ¬∂’∆«¥Â È∂’Í≈
(Ó≈˙Ú≈Á∆) Á∆ Ò∆‚apple«ÙÍ Á∆ Ì»«Ó’≈ «‹øÈ∆ «˜¡≈Á≈ ˛,
Í≈apple‡∆ ¡øÁapple «Ú⁄≈appleË≈apple’ ÿØˇ ˘ ÍÃË≈ÈÂ≈ Á∂‰ Á∂ Á∆ ʪ
ÊÛ∂ÏøÁ∆ ω≈¿π‰ Â∂ ¡apple≈‹’Â≈ ¡Â∂ ◊Àapple-√apple◊appleÓ∆ «Úæ⁄
Î√≈¬∆ appleæ÷‰ ”⁄ È∂’Í≈-Ó≈˙Ú≈Á∆ Í≈apple‡∆ Á∆ Ò∆‚apple«ÙÍ
Á∆ Ì»«Ó’≈ Ú∆ ˙È∆ ‘∆ «Á÷≈¬∆ «ÁøÁ∆ ˛Õ «¬√ √Ó∂∫ È∂Í≈Ò
Á∆ Ó≈˙Ú≈Á∆ Ò«‘apple «Úæ⁄ «Á√ apple‘∆¡ª √Óæ«√¡≈Úª ˘ ‘∂·Ò∂
√Ú≈Òª ”⁄ Í∂Ù ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ :
ó Ó≈apple’√-¬∂∫◊Ò˜, ÒÀ«ÈÈ-√Â≈«ÒÈ ¡Â∂
Ó≈˙ Áπ¡≈apple≈ ÓΩ‹»Á≈ √ø√≈apple’ ‘≈Òª «Úæ⁄ ’∆Â∂ ◊¬∂
¡«Ë¡ÀÈ, ˜appleÏ∂ ¡Â∂ «Ú’≈√ ˘ √‘∆ „ø◊ È≈ˇ √Ófi‰
¡Â∂ È∂Í≈Ò «Úæ⁄ «¬È’Ò≈Ï∆ Ó≈apple’√Ú≈Á Á∆ appleæ«÷¡≈,
˜appleÏ∂ ¡Â∂ «Ú’≈√ Á≈ Ó≈‚Ò «’‘Û≈ ˛? ÓΩ‹»Á≈ È∂’Í≈
(Ó≈˙Ú≈Á∆) Áπ¡≈apple≈ ÒØ’-ÔπæË Á∆ Ùπapple»¡≈ ’appleÈ √Ó∂∫ ⁄∆È∆
ÙÀÒ∆ Á∂ ÒÓ’Ú∂∫ ¤≈Í≈Ó≈apple ÔπæË ˘ È∂Í≈Ò∆ «¬ÈÒ’≈Ï Á∂
Ó≈‚Ò Á∂ apple»Í «Úæ⁄ «Ò¡≈ «◊¡≈ Íapple Í≥‹ √≈Òª ¡øÁapple ‘∆
¿π√˘ ÂÏÁ∆Ò ’apple’∂ «’‘≈ «◊¡≈ «’ Ù«‘apple∆ ÒØ’-«ÚÁappleØ‘
Á∆ apple‰È∆Â∆ Ú∆ «¬√ «Úæ⁄ Ù≈ÓÒ ’appleÈ∆ ÍÚ∂◊∆ Â∂ Á»√apple∂
⁄≈apple √≈Òª «Úæ⁄ ÍÃØÒ∂Â≈apple∆ Á∆ Â≈È≈Ù≈‘∆ Á∂ √ÏøË «Úæ⁄
“√ø«ÚË≈È’ ‘æÁ ¡øÁapple «√¡≈√∆ Óπ’≈ÏÒ≈ ‹æÊ∂ÏøÁ” ’appleÈ≈
ÍÚ∂◊≈, «Îapple Í≥‹-√æ √≈Òª «Úæ⁄ ‹Ó‘»apple∆ «¬È’Ò≈Ï Á∂
ʪ √Ó≈‹Ú≈Á∆ «¬È’Ò≈Ï Á∂ Ó≈‚Ò ˘ ¡æ◊∂ ÚË≈«¬¡≈
«◊¡≈Õ Ï∆Â∂ A@-AE √≈Òª «Úæ⁄ È∂Í≈Ò∆ √Ó≈‹ Á∆
¡≈appleÊ’-«√¡≈√∆ ‘≈Ò Á∂÷‰ Â∂ Ó«‘√»√ ’appleÈ Á∂ ÍæËapple
”Â∂ ’ج∆ Ú∆ ·Ø√ ¡Â∂ Úæ‚∆ ÂÏÁ∆Ò∆ È‘ƒ ‘ج∆ Íapple «¬æ’
«¬È’Ò≈Ï∆ Í≈apple‡∆ Á∆ «Ú⁄≈appleË≈apple’ ‘≈Ò ¡Â∂ Ó≈‚Ò
«’¿π∫ «¬øÈ∆ Â∂˜ appleÎÂ≈apple È≈ˇ ÂÏÁ∆Ò ‘Ø «apple‘≈ ‘À? «¬‘
«¬È’Ò≈Ï∆¡ª √≈‘Ó‰∂ √ø√≈apple ÍæËapple ”Â∂ ¡Â∂ ÷πÁ Á∂
«¬«Â‘≈√ Â∂ Ì»◊Ø«Ò’-«√¡≈√∆ ‘≈Ò Á≈ ÓπÛ-¡«Ë¡ÀÈ
’appleÁ∂ ‘ج∂ È∂Í≈Ò∆ «¬È’Ò≈Ï∆ Ò«‘apple Á∆ ◊øÌ∆apple ¡Â∂ ‚»øÿ∆
√Ó∆«÷¡≈ Á∆ Óø◊ ’appleÁ≈ ˛Õ
ó ¬∂’∆«¥Â È∂’Í≈(Ó≈˙Ú≈Á∆) Áπ¡≈apple≈ ‘∂‡Ø∫‚≈
’ª◊apple√ «Úæ⁄ Í∂Ù ’∆Â∂ ◊¬∂ √Ó≈‹Ú≈Á∆ «¬È’Ò≈Ï Á≈
¡Ë≈apple ’∆ ˛? ¿π‘ «¬È’Ò≈Ï «’Ú∂∫ Í»apple≈ ‘ØÚ∂◊≈? √ø«ÚË≈È
√Ì≈ ÔÊ≈√«ÊÂ∆Ú≈Á∆ ¡Â∂ ¿πÒ‡-«¬È’Ò≈Ï∆ Â≈’ª Á∂
’Ï‹∂ «Úæ⁄ ‹≈‰ Ó◊appleØ∫ Í≈apple‡∆ Áπ¡≈apple≈ ¡Í‰≈¬∆ ‹≈‰ Ú≈ˇ∆
«¬È’Ò≈Ï∆ ’≈apple‹È∆Â∆ ’∆ ‘ØÚ∂◊∆? È∂’Í≈-Ó≈˙Ú≈Á∆ È∂
√ø«ÚË≈È √Ì≈ Á≈ Ï≈¬∆’≈‡ ª ’∆Â≈ Íapple ¿π√ Áπ¡≈apple≈ ’∆Â≈
«◊¡≈ “ÒØ’ÔπæË Á∂ ¡Ë≈apple ”Â∂ ÒØ’ «ÚÁappleØ‘” Á≈ ÍÃØ◊apple≈Ó
«’√ Âapple∑ª Á≈ ‘ØÚ∂◊≈, «¬‘ √ÍæÙ‡ È‘ƒ ˛Õ ¿π√ ¡øÁapple ˆÀapple-
√apple◊appleÓ∆ ¡Â∂ ÎÀÒÁ∂ ‹≈ apple‘∂ Úæ÷Ø-Úæ÷apple∂ ◊π懪 Á∂ ı≈ÂÓ∂ Á≈
Âapple∆’≈ ’∆ ‘ØÚ∂◊≈?
ó ¡ÓÈ Á∆ Íë’«apple¡≈ «Úæ⁄ Á≈÷Ò ‘؉ Â∂
√ø«ÚË≈È √Ì≈ ¡Â∂ √apple’≈apple «Úæ⁄ ÙÓ»Ò∆¡Â È≈ˇ ‘∆
Ó≈˙Ú≈Á∆ Ò«‘apple ÒØ’ª ÂØ∫ ‡πæ‡Á∆ ¡Â∂ Ù«‘apple∆ ÓæËÚapple◊∆
‹Ó≈Â, Ïπapple‹»¡≈ ‹Ó≈Â, apple≈‹ Á∆ ¿πµÍappleÒ∆ «‘ Á∆ ÈΩ’appleÙ≈‘,
ÁÒ≈Ò √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆, Ù«‘apple∆ ’πapple√∆-Í∂ÃÓ∆ ÏπæË∆‹∆Ú∆ ¡Â∂
«ÚÁ∂Ù∆ Â≈’ Á∂ ÿ∂apple∂ «Úæ⁄ ÚÛÁ∆ ¡Â∂ Î√Á∆ ⁄Ò∆ ◊¬∆Õ
Ó≈˙Ú≈Á∆ Í≈apple‡∆ Á≈ ÍÃÙø√’ Ú∆ ˙‘∆ ÂÏ’≈ Ï«‰¡≈Õ
Í≈apple‡∆ ¡◊Ú≈¬∆ Í»apple∆ Âapple∑ª √apple’≈apple-Óπ÷∆, «√ø‘ÁappleÏ≈apple Óπ÷∆
(apple≈‹ Á≈ Óπæ÷ ÍÃÙ≈Ù«È’ «ÚÌ≈◊) ‘Øapple √π«ÚË≈ ÌØ◊∆ ‘πøÁ∆
◊¬∆Õ «¬√ «Úæ⁄ ‹Ó≈Â∆ ÿØˇ ÍÂ≈ È∆ «’æÊ∂ apple«‘ «◊¡≈?
ÒØ’ª Á∂ √πæ÷-Áπæ÷, ˙È∑ª ÒØ’ª Á∆¡ª Ïπ«È¡≈Á∆ ÒØÛª (appleؘ∆apple؇∆)
Á∂ ÓπæÁ∂ √Û’ «Úæ⁄ ‘∆ «’Â∂ «÷æÒapple ’∂ apple«‘ ◊¬∂Õ
’ΩÓ∆¡Â, ÒØ’ÂøÂapple ¡Â∂ appleؘ∆-apple؇∆ Á≈ √Ú≈Ò Ó≈˙Ú≈Á∆¡ª
Á∆¡ª ÍÃ≈Ê«Ó’Â≈Úª «Úæ⁄ È‘ƒ «apple‘≈Õ √Û’ª ”Â∂ «÷Òapple∂
«¬‘Ȫ Óπæ«Á¡ª ˘ È≈ ¬∂’∆«¥Â (Ó≈˙Ú≈Á∆) È∂ √øÏØ«ËÂ
’∆Â≈ Â∂ È≈ ÈÚ-‹æÊ∂ÏøÁ È∂’Í≈-Ó≈˙Ú≈Á∆ È∂ √øÌ≈Ò‰≈
⁄≈«‘¡≈Õ ¬∂’∆«¥Â È∂’Í≈ (Ó≈˙Ú≈Á∆) ˘ “ÈÚ-√ØËÚ≈Á∆”
Áæ√Á∂ ‘ج∂ “ÒØ’ÔπæË Á∂ ¡Ë≈apple ”Â∂ ÒØ’-«ÚÁappleØ‘” Á∂ È≈¡apple∂
˘ Í≈√ ’appleÈ Ú≈ˇ∆ È∂’Í≈-Ó≈˙Ú≈Á∆ È∂ Ú∆ ÒØ’ª «Úæ⁄
Ò«‘apple ˘ «Ò‹≈‰ Á∆ ʪ ’≈·Óª‚» «Úæ⁄ apple«‘ ’∂ Ó∆‚∆¡≈
«Úæ⁄ ÷apple∆¡ª-÷؇∆¡ª ’«‘‰≈, ÏÀ·’ ÏπÒ≈¿π‰, Ì≈Ù‰
’appleÈ, Á√Â≈Ú∂‹ «Ò÷‰ Úapple◊∂ apple√Ó∆ ’øÓª «Úæ⁄ ÁØ √≈Ò
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 7

◊π¡≈ «ÁæÂ∂Õ ÓΩ‹»Á≈ ÁØÚ∂∫ Ó≈˙Ú≈Á∆ ¡≈◊» ’≈·Óø‚» Ù«‘apple
Á∆¡ª √πæ÷-√‘»Òª ¡Â∂ ⁄’≈⁄Ω∫Ë ¤æ‚ ’∂ «Îapple ÁæÏ∂-’π⁄Ò∂
«’appleÂ∆ ÒØ’ª «Úæ⁄ ‹≈‰ Á∆ «‘øÓ ’appleÁ∂ ‘È «’ È‘ƒ?
«¬‘∆ √π¡≈Ò È∂Í≈Ò Á∆ «¬È’Ò≈Ï∆ Ò«‘apple Á∆ Ò∆‚apple«ÙæÍ
Á∆ ÂÏÁ∆Ò∆ Á∂ √π¡≈Òª È≈ˇ ‹ππ«Û¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ È≈ˇ ‘∆
ÚappleÂÓ≈È ¡≈◊» ¡øÁØÒÈ ˘ ¿π⁄≈¬∆¡ª ÚæÒ ÒÀ ’∂ ‹≈‰◊∂
«’ È‘ƒ ¿π√Á≈ ÎÀ√Ò≈ Ú∆ «¬‘∆ ’apple∂◊≈Õ
ó ÁØ‘ª Í≈apple‡∆¡ª «Úæ⁄ ¿πÒ‡∂ «Íapple≈«Ó‚ ÙÀÒ∆
Á∆ Í≈apple‡∆ ’Ó∂‡∆ ω≈¬∆ ◊¬∆ ˛Õ ÊæÒ∂ ’≈apple’πøÈ ‹ª ‘Ó≈«¬Â∆
√πø◊ÛÁ∂ ‹≈ apple‘∂ ‘È Â∂ ¿πµÊ∂ ‘∆ ¿πµÍapple ¡≈◊» ÚËÁ∂ ‹≈ apple‘∂
‘ÈÕ ’≈apple’πøȪ È≈ˇØ∫ ¡≈◊» «˜¡≈Á≈, ¡≈◊»¡ª È≈ˇØ∫ ’∂∫Áapple∆
¡≈◊» «˜¡≈Á≈Õ Íapple «˜øÓ∂Ú≈apple∆ ÒÀ‰ ˘ ’ج∆ «Â¡≈apple È‘ƒ
«Á√Á≈Õ √≈«apple¡ª ˘ ¡‘π«Á¡ª ¡Â∂ √‘»Òª ‘≈√Ò ’appleÈ
«Úæ⁄ «¬æ’ ¡ÈØ÷∆ ÒÒ’ «Á÷≈¬∆ «ÁøÁ∆ ˛ «‹‘Û∆ «÷æ⁄-
Ë»‘ Á∂ apple»Í «Úæ⁄ ¿πµÌapple apple‘∆ ˛Õ ’Ó∂‡∆¡ª ’øÓ ’appleÈ Á∆
‘≈Ò≈ «Úæ⁄ È‘ƒ ‘È Â∂ È≈ˇ ‘∆ ÌæÁ∆¡ª Ú∆ ‘ÈÕ
¬∂’∆«’àÈ∂’Í≈ (Ó≈˙Ú≈Á∆) Í≈apple‡∆ ÍÃØÒ∂Â≈apple∆ Á∆ «‘apple≈ÚÒ
Í≈apple‡∆ È‘ƒ √◊Ø∫ ‹ÈÂ’ Í≈apple‡∆ «‹‘∆ ω ◊¬∆ ˛Õ ÁØ‘ª
Ó≈˙Ú≈Á∆¡ª Á∆¡ª Ò◊Ì◊ √≈apple∆¡ª ’Ó∂‡∆¡ª Á∂ ’øÓª
«Úæ⁄ ◊π懪 «Úæ⁄ Úø‚∂ ‹≈‰ Á≈ √æ«Ì¡≈⁄≈apple Ì≈apple» ‘Ø ¸æ’≈ ˛Õ
Í≈apple‡∆ «Úæ⁄ ÒÀ«ÈÈÚ≈Á∆ ‹æÊ∂ÏøÁ’ «√˪ «’Ú∂∫ Ò≈◊» ’appleÈ≈
˛? ¡apple≈‹’Â≈, ÓÈÓapple˜∆, ¡ÈπÙ≈√È‘∆‰Â≈,
«Ú¡’Â∆Ú≈Á∆ ¡Â∂ ˆÀapple-’«Ó¿»«È√‡ ⁄«appleæÂapple È≈ˇ ÒÀ√
’≈apple’πøȪ Á∆ ÂÏÁ∆Ò∆ «’Ú∂∫ ‘ØÚ∂◊∆?
ó Í≈apple‡∆ Á∂ ‘∂·Ò∂ ’≈apple’πøȪ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ¿πµÍappleÒ∂
¡≈◊»¡ª Âæ’ √æ«Ì¡≈⁄≈apple’-«Ú⁄≈appleË≈apple’ ’Áappleª-’∆Óª
Á≈ ÍÂÈ √Ì ÂØ∫ Úæ‚∆ ⁄π‰ΩÂ∆ ω ’∂ √≈‘Ó‰∂ ÷Û≈ ˛Õ «¬‘
Ú∆ ÁØ‘ª Í≈apple‡∆¡ª «Úæ⁄ Ò◊Ì◊ Ïapple≈Ïapple «Á÷≈¬∆ «ÁøÁ≈ ˛Õ
«¬È’Ò≈Ï, ’πappleÏ≈È∆ ¡Â∂ «Â¡≈◊ Á∂ ◊∆ Úæ‚∂-Úæ‚∂ √πappleª
«Úæ⁄ ◊≈¿π∫Á∂ apple«‘‰≈, Á»√«apple¡ª ˘ ¿πÍÁ∂Ù «ÁøÁ∂ apple«‘‰≈ Íapple
¡≈͉∂ ÚÒØ∫ ’πæfi Ú∆ ◊Ú≈‰ ˘ «Â¡≈apple È≈ ‘؉ Ú≈ˇ∂ Í÷ø‚∆¡ª
Á≈ Í≈apple‡∆ Á∆ ¿πµÍappleÒ∆ √¯ «Úæ⁄ ◊ÒÏ≈ ÚËÁ≈ ‹≈ «apple‘≈
˛Õ «¬√ «ÚÙ∂ Ï≈apple∂ ¬∂’∆«¥Â È∂’Í≈(Ó≈˙Ú≈Á∆) È∂ ¡≈͉∆
’ª◊apple√ Á∂ Á√Â≈Ú∂˜ «Úæ⁄ «’‘≈ ˛- “«¬√ √Ó∂∫ Í≈apple‡∆
«Úæ⁄ ÍÃØÒ∂Â≈apple∆Ú≈Á∆ Ì≈ÚÈ≈ ¡Â∂ ¡≈ÁappleÙ Ï‘π ‘∆ ’Ó˜Øapple
‘øπÁ∂ ‹≈ apple‘∂ ‘ÈÕ ÒØ’ª ÍÃÂ∆ ‹Ú≈ÏÁ∂‘ Ï‰È Ú≈ˇ∂ Í≈apple‡∆
Á∂ ¡≈◊»-’≈apple’πøÈ ¡≈͉∂-¡≈͉∂ «Èæ‹∆ Ì«Úæ÷ Á∆ ÷Ø‹ «Úæ⁄
̇’‰ Òæ◊∂ ‘ÈÕ Í≈apple‡∆ Á∆ ¡≈appleÊ’ ÍÉ≈Ò∆ ’øÓ ⁄Ò≈¿»
√πÌ≈¡ Á∆ ˛Õ ¡≈appleÊ’ ¡apple≈‹’Â≈, Θ»Ò ıapple⁄∆,
«ÌÃÙ‡≈⁄≈apple ¡Â∂ √π«ÚË≈ÌØ◊∆ «⁄øÂÈ ÎÀÒÁ≈ ‹≈ «apple‘≈ ˛Õ
’πæÒ Ú’Â∆ ’≈apple’πøȪ Á≈ „ª⁄≈ «‘√-È«‘√ «‹‘≈ ˛Õ
“«’apple Á∆ ’Áapple ’appleÈ Ú≈ˇ∂, «’apple «Úæ⁄ Ì≈◊ ÒÀ‰ Ú≈ˇ∂
¡Â∂ √Ó»«‘’ «‘æª Ò¬∆ ÷πÁ ˘ √Óapple«Í ’appleÈ Ú≈ˇ∆
’«Ó¿»«È√‡ Í≈apple‡∆ Á∂ ÓÀ∫Ïappleª Á≈ «Èæ‹∆ «‘æª Ò¬∆
«ÌÃÙ‡≈⁄≈apple Á∆ ÁΩÛ «Úæ⁄ Ù≈ÓÒ ‘πøÁ∂ ‹≈‰≈ ÿæ‡ ÂÃ≈√Á∆Í»appleÈ
È‘ƒ ˛Õ” (√Î≈-HH) È∂’Í≈-Ó≈˙Ú≈Á∆ «Úæ⁄ Ú∆ «¬‘∆ ‘≈ÒÂ
˛Õ ‘ÎÛ≈-ÂÎÛ∆Í»appleÈ «˜øÁ◊∆ ‹∆ apple‘∂ ÓΩ’≈ÍÃ√ ’≈apple’πøȪ
È∂ ’«Ó¿»«È√‡ «’appleÁ≈apple ¡Â∂ ’≈apple‹ ÙÀÒ∆ ˘ ÌπÒ≈ «ÁæÂ≈
˛Õ «¬Ó≈ÈÁ≈apple ’≈apple’πøÈ Í≈apple‡∆ ÂØ∫ Á»apple ‘ÈÕ ¡≈◊»¡ª «Úæ⁄
‘Ø apple‘∂ Â∂˜ ◊Â∆ Á∂ Ïπapple‹»¡≈’appleÈ ’≈appleÈ ‘∆ ¡≈Ó Í≈apple‡∆
’Â≈appleª «Úæ⁄ «¬‘Ø «‹‘≈ «ÌÃÙ‡∆’apple‰ Á∂÷‰ ˘ «Óˇ «apple‘≈
˛Õ Í≈apple‡∆ «¬√ ˘ «’Ú∂∫ ÓπÛ Áappleπ√ ’apple∂◊∆?
ó ¬∂’∆«¥Â È∂’Í≈(Ó≈˙Ú≈Á∆) ¡Â∂ È∂’Í≈-
Ó≈˙Ú≈Á∆ ÁØȪ Í≈apple‡∆¡ª È∂ ¡≈ÂÓ-√Ó∆«÷¡≈ ’appleÈ ¡Â∂
ÈÚ∂∫ apple≈‘ ÂÀ¡ ’appleÈ Ò¬∆ Ó¬∆ ¡Â∂ ‹»È «Úæ⁄ ¡≈ÍØ-
¡≈͉∆¡ª Í≈apple‡∆¡ª Á∂ ’ΩÓ∆ √øÓ∂ÒȪ Á≈ ¡≈ÔØ‹È ’∆Â≈
˛Õ Á∂Ù Ìapple Á∂ Ù‘∆Á ¡Â∂ Ò≈ÍÂ≈ Í«appleÚ≈apple, ˜÷Ó∆ ÔØË∂
¡Â∂ «¬Ó≈ÈÁ≈apple ’≈apple’πøÈ ⁄≈‘πøÁ∂ ‘È «’ ÁØÈØ∫ Í≈apple‡∆¡ª
Ï∆Â∂ Á∆ “÷æÏ∂” ’ÁÓª Á∆ ◊øÌ∆apple √Ó∆«÷¡≈ ’appleÈ ¡Â∂ ÈÚƒ
‘≈Ò «Úæ⁄ ÈÚ∂∫ „ø◊ Á∆ Í≈apple‡∆ Á∆ ¿π√≈apple∆ ’apple’∂
«¬È’Ò≈Ï∆ Ò«‘apple ˘ ÈÚƒ ¿π⁄≈¬∆ ÍÃÁ≈È ’appleÈÕ ÚappleÂÓ≈È
‘≈Òª È≈ˇ «ÈÏÛ‰ Ò¬∆ ¡Â∂ Ò«‘apple ˘ ÈÚƒ «ÁÙ≈ Á∂‰
Ò¬∆ ¤Ø‡∆¡ª-¤Ø‡∆¡ª ÂÏÁÒ∆¡ª Î≈«¬Á∂ÓøÁ √≈Ï ȑƒ
‘Ø √’Á∆¡ªÕ Í≈apple‡∆ ¡øÁapple “ÈÚ∂∫ √«Ì¡≈⁄≈apple’ «¬È’Ò≈Ï”
Á∆ Óπ«‘øÓ ⁄Ò≈¿π‰ Á∆ ÒØÛ ˛Õ ¿π√ Ò¬∆ ÚappleÂÓ≈È Í∆Û∆
Á∂ ¡≈◊»¡ª ˘ “√Ó≈È‹È’” ‘‡≈¿π∫Á∂ («È÷∂Ë Á≈ «È÷∂Ë)
‘ج∂ ÈÚ∂∫ ¡≈◊»¡ª ˘ √Ê≈«Í ’appleÈ≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ’∆ ¿π√ Âapple∑ª
Á∂ «Â¡≈◊ Ò¬∆ ÁØ‘∂∫ Ó≈˙Ú≈Á∆ Ò∆‚apple«Ùæͪ «Â¡≈apple ‘È?
«È⁄ØÛ :
√Ó≈‹Ú≈Á∆ √ø◊appleªÁ∆ ÁΩapple «Úæ⁄ «’‘Û∆¡ª-
«’‘Û∆¡ª ¡Ω’Ûª ¡≈ √’Á∆¡ª ‘È, Ì«Úæ÷ ÚæÒ «Ë¡≈È
Á∂‰ Ú∂Ò∂ «¬«Â‘≈√ Á∂ ÍÃÔØ◊ ¡Â∂ ˜appleÏ∂ «’‘Ø-«‹‘∂ √È
⁄apple⁄≈ ’appleÈ∆ ˜apple»apple∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛Õ ¿π∫fi Ú∆ Ì«Úæ÷ Âæ’ Í‘πø⁄‰
Ò¬∆ ÚappleÂÓ≈È «Úæ⁄ «’√ Âapple∑ª Á∂ apple≈‘ ˘ «’Ú∂∫ ÂÀ¡ ’appleÈ≈
˛ ¿π‘ Ú∆ ⁄apple⁄≈ ’appleÈ∆ ˜apple»apple∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛Õ ÓÀ∫ «¬æÊ∂ È∂Í≈Ò
Á∆ ÓΩ‹»Á≈ «¬È’Ò≈Ï∆ Ò«‘apple «Úæ⁄ «Á√∆¡ª ¡Ω’Ûª Ï≈apple∂
’πæfi ¡«‹‘∂ √π¡≈Òª ˘ ÷Û∑≈ ’appleÈ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’∆Â∆ ˛Õ
È∂Í≈Ò Á∆ «¬È’Ò≈Ï∆ Ò«‘apple ˘ È∂«Û˙ Á∂÷ apple‘∂, ¡«Ë¡ÀÈ
’apple apple‘∂ «ÚÁÚ≈È «ÓæÂappleª ˘ ÍÂ≈ ˛ «’ √ØÚ∆¡Â √øÿ,
Í»appleÏ∆ Ô»appleØÍ Â∂ ⁄∆È «Úæ⁄ ‘ج∆ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ ÓπÛ-Ï‘≈Ò∆
Ó◊appleØ∫ √ø√≈apple Ìapple «Úæ⁄ ““√Ó≈‹Ú≈Á Á∆ ‘≈apple””, ““’«Ó¿»«È√‡
√æÂ∑≈ Á≈ ÍÂÈ””, ““«¬«Â‘≈√ Á≈ ¡ø”” «‹‘∂ È≈¡apple∂ ˜Øapple-
ÙØapple È≈ˇ Ò◊≈¬∂ ‹≈ apple‘∂ ‘ÈÕ ¡«‹‘∂ «Èapple≈Ù≈‹È’ Ó‘ΩÒ
«Úæ⁄ È∂Í≈Ò∆ ÒØ’ª È∂ ˆapple∆Ϫ Á∆ apple≈‹√æÂ∑≈ √Ê≈Í ’appleÈ
Á∆ Óπ«‘øÓ «Úæ⁄ ÒØ’-ÔπæË «Úæ⁄ ÷πÁ ˘ Ù≈ÓÒ ’∆Â≈, «‹‘Û≈
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 8

’¬∆¡ª Ò¬∆ ˛apple≈È∆ Á≈ «ÚÙ≈ ˛Õ ¿π‘ È∂Í≈Ò Ò¬∆ «¬æ’
ÈÚª ÍÃÔØ◊ √∆, È∂Í≈Ò∆ «¬È’Ò≈Ï ˘ «¬æ’ ÈÚ∆∫ ¿π⁄≈¬∆
”Â∂ «Ò‹≈‰ Ò¬∆ ¿π√È∂ Ó‘æÂÚÍ»appleÈ Ì»«Ó’≈ «ÈÌ≈¬∆ ¡Â∂
È∂Í≈Ò∆ √Ó≈‹ «Úæ⁄ Ò÷‰≈«¬’ ÂÏÁ∆Ò∆¡ª Ú∆
«Ò¡ªÁ∆¡ªÕ Íapple «¬√ √Ó∂∫ È∂Í≈Ò∆ «¬È’Ò≈Ï apple≈‘ ÂØ∫
̇’‰ Á∂ ÁΩapple ”⁄Ø∫ Òøÿ «apple‘≈ ˛Õ Á»‹∆ √ø«ÚË≈È √Ì≈ Á∆
⁄؉ Ó◊appleØ∫ È∂Í≈Ò ¡øÁapple Ú∆ ˙√∂ Âapple∑ª Ïπapple‹»¡≈Úª Áπ¡≈apple≈
““√øÿÂ≈ Íæ÷∆¡ª Á∆ ‘≈apple”” , ““◊‰ÂøÂappleÚ≈Á∆¡ª Á∆ ‘≈apple””,
““ÒØ’ÔπæË Á∆ ‘≈apple”” «‹‘∂ apple≈◊ ¡Ò≈Í∂ ‹≈ apple‘∂ ‘ÈÕ «¬√
√Ó∂∫ «Îapple ’«Ó¿»«È√‡ «¬È’Ò≈Ï∆ «¬Ó≈ÈÁ≈apple ’≈apple’πøøÈ
«Â¡≈apple ’appleÈ Â∂ ÒØ’ª «Úæ⁄ Ï∆Â∂ Á∂ ˜apple«Ï¡ª, ÍÃÔØ◊ª Â∂
ˆÒÂ∆¡ª ÂØ∫ √Ï’ «√æ÷Á∂ ‘ج∂ ÈÚƒ ¿π⁄≈¬∆ ”Â∂ Ò«‘apple ˘
‹æÊ∂ÏøÁ ’appleÈ Á∆ ÍÃÂ∆ÏæËÂ≈ √«‘ ¡æ◊∂ Úˉ Á∂ «ÁÈ
√≈‚∂ √≈‘Ó‰∂ ‘ÈÕ ÒØ’ÔπæË, ¡ÓÈ Íë’«apple¡≈, ¯Ω‹ ˘
«Óˇ≈¿π‰≈, √ø«ÚË≈È √Ì≈ Â∂ √apple’≈apple ¿π√≈apple∆ Á∂ «Í¤Ò∂ ÁΩapple
«Úæ⁄ ’∆-’∆ ¿πÍÒÏË∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘È, ¡√¯ÒÂ≈Úª Â∂
ˆÒÂ∆¡ª ’∆-’∆ ‘È? Ï≈‘appleÓπ÷∆ √∆ÓÂ≈¬∆¡ª ’∆-’∆
‘È? ¡«Ë¡ÀÈ ¡Â∂ √Ó∆«÷¡≈ ’appleÁ∂ ‘ج∂ «¬È’Ò≈Ï∆ Ò«‘apple
˘ «Îapple ÂØ∫ ◊Â∆ Á∂‰ Á≈ √Óª ¡≈ «◊¡≈ ˛Õ ⁄∆È «Úæ⁄ Ó≈˙
È∂ √Ó≈‹Ú≈Á∆ apple≈‹ ÍÃÏøË Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ ÂØ∫ Ï≈¡Á √Ó≈‹Ú≈Á∆
„ª⁄∂ ¡øÁapple ‘∆ «√apple ¸æ’ apple‘∆ Ïπapple‹»¡≈‹∆ Á∂ «ÚappleπæË
√«Ì¡≈⁄≈apple’ «¬È’Ò≈Ï Á∆ Ó‘ª-Óπ«‘øÓ ⁄Ò≈¬∆ √∆Õ
È∂Í≈Ò «Úæ⁄ «¬È’Ò≈Ï∆ ’«Ó¿»«È√‡ Í≈apple‡∆¡ª ¡øÁapple
‹Ó‘»apple∆ Â∂ √Ó≈‹Ú≈Á∆ „ª⁄∂ «Úæ⁄ Á≈÷Ò ‘؉ ÂØ∫ Í«‘Òª
‘∆ Ì≈Ú «¬È’Ò≈Ï Í»apple≈ ‘؉ ÂØ∫ Í«‘Òª ‘∆ Í≈apple‡∆
Ò∆‚apple«ÙÍ «Úæ⁄ Ïπapple‹»¡≈ √«Ì¡≈⁄≈apple ÚæËÁ≈ ‹≈ «apple‘≈ ˛Õ
«¬√Á∂ «ÚappleπæË ÈÚ∂∫ ÈΩ‹Ú≈È ¡≈◊»¡ª ˘ ÒØ’ª ˘ È≈ˇ ÒÀ ’∂
ÈÚ∂∫ √«Ì¡≈⁄≈apple’ «¬È’Ò≈Ï Á∆ Óπ«‘øÓ ¡æ◊∂ ÚË≈¿π‰ Á∆
ÒØÛ ˛Õ ‹∂ ÈΩ‹Ú≈È Â∂ √π⁄∂ «¬È’Ò≈Ï∆ ¡√Ò «Úæ⁄ ‹≈◊
◊¬∂, ‹∂ «¬«Â‘≈√ Á≈ ◊øÌ∆apple ¡«Ë¡ÀÈ ¡Â∂ √Ó∆«÷¡≈ ’appleÈ
Òæ◊∂, ‹∂ Í≈apple‡∆ Á≈ ÔÊ≈√«ÊÂ∆Ú≈Á∆ „ª⁄∂ ¡Â∂ √ØËÚ≈Á∆
ÂΩapple Âapple∆’∂ ¿πÍapple ¡⁄≈È’ “«Ú⁄≈appleË≈apple’ ÏøϪ” Á≈ Óƒ‘ Í≈¿π‰
Ò◊∂ ª «¬È’Ò≈Ï Á≈ ÈÚª ¿πÌ≈apple «Îapple ¿πµ· «÷Û∂◊≈Õ ÒØ’
«Îapple ‹≈◊ ‹≈‰◊∂, ÒØ’ Êæ’∂ È‘ƒ ‘È ¡Â∂ Êæ’Á∂ È‘ƒ ‘ÈÕ
«¬È’Ò≈Ï∆ √πÍÈ∂ Á∂÷‰∂ È‘ƒ ¤æ‚Á∂Õ È∂Í≈Ò «Úæ⁄ ÒØ’ Íë√æË
‹Ó‘»apple∆ ◊≈«¬’ Â∂ √ø◊∆Â’≈apple ‹∆ÚÈ ÙappleÓ≈ Á∂ Áπ¡≈apple≈ „≈¬∆
Á‘≈’∂ Í«‘Òª «Ò«÷¡≈ ◊∆ Á≈ «¬‘ ¡øÙ ¡æ‹ Ú∆ È∂Í≈Ò∆
ÒØ’≈¬∆ Á≈ √πÍÈ≈ Ï«‰¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛ :
““√ø√≈apple Ó∂∫ ◊apple∆ÏØ ’Ø ¤ÀÈ apple≈‹Ô ÌøÙÔ Âapple Í«È
‹Ø Á∂ÙÓ≈ «Ò¡≈¿πÈ ‘≈ÓÒ≈¬∆ √È ¤Õ””
(ÁπÈ∆¡≈ Ìapple ”⁄ È‘ƒ «’Â∂, apple≈‹ ˆapple∆Ϫ Á≈ «Îapple
Ú∆ «¬√ ÓπÒ’ «Úæ⁄, ⁄≈¡ √≈‚≈ ˙‘∆ apple≈‹ Á≈Õ) J
ÒÒ’≈apple «¬µÊØ∫ ÍÃ≈Í ’appleØ
⁄ø‚∆◊Û∑
J Í≥‹≈Ï Ïπæ’ √À∫‡apple, AABF-BG, √À’‡apple BB Ï∆Õ
J Ò≈«¬Ò Ïπæ’ «‚æÍ», √À’‡apple AD, Í≥‹≈Ï Ô»È∆Úapple«√‡∆ Ó≈apple«’‡Õ
J √π«appleøÁapple≈ √‡∂√Èapple˜, Áπ:CE, √À’‡apple AD, Í≥.Ô»È∆.Ó≈apple«’‡Õ
J √‡À∫‚apple‚ Ïπæ’ «‚æÍ», Áπ. Èø.-GH, √À’‡appleAE‚∆Õ
J ¬∂Ò≈¬∆‚ Ïπæ’ √À∫‡apple, Áπ. Èø.-E@, √À’‡apple AE‚∆Õ
Óπ‘≈Ò∆
J Ϫ√Ò Ïπæ’ Ù≈Í, Î∂˜-CÏ∆B, Ó≈apple«’‡Õ
J ’Ò≈«√’ Ïπæ’ Ù≈Í, Î∂˜-B, Ó≈apple«’‡Õ
appleØÍÛ
J Ï»‡≈ «È¿»˜ ¬∂‹ø√∆, ÈÚª Ïæ√ ¡æ‚≈, appleØÍÛÕ
¡ø«ÓÃÂ√apple
J √ΩappleÌ «È¿»‹ ¬∂‹ø√∆, Áπ.Èø-@E, ‘≈Ò ◊∂‡ Á∂ Ï≈‘apple, ¡ø«ÓÃÂ√appleÕ
‘π«Ù¡≈appleÍπapple
J ÓÁÈ Ïπæ’ «‚æÍ», Ïæ√ ¡æ‚≈ ‘π«Ù¡≈appleÍπappleÕ
‹ÒøËapple
J √∂·∆ «¬ø‡appleÍë¬√˜, AE- Ù≈ÙÂapple∆ Ó≈apple«’‡Õ
J ¡◊appleÚ≈ˇ «È¿»˜ ¬∂‹ø√∆, Áπ’≈È Èø-BB, Ïæ√ ¡æ‚≈Õ
J Í≥‹≈Ï Ïπæ’ √À∫‡apple, È∂Û∂ ‘Ø‡Ò ÍÒ≈˜≈, «ÁÒ’πÙ≈ Ó≈apple«’‡Õ
J ÍÃ’≈Ù È≈ÚÒ √‡Øapple, Ïæ√ ¡æ‚∂ Á≈ Ï≈‘apple, ◊Û∑≈ appleØ‚Õ
J Ïπæ’ √‡≈Ò, ÍÒ∂‡Î≈appleÓ Èø-A, apple∂ÒÚ∂ √‡∂ÙÈ ‹ÒøËappleÕ
J Áπ¡≈Ï≈ Ïπæ’ √‡Øapple, «√ø‚∆’∂‡ ÏÀ∫’ Á∂ √≈‘Ó‰∂, ¡≈ÁÓÍπappleÕ
ÈÚª Ù«‘apple
J appleÓÈ Ïπæ’ ‘≈¿»√, È∂Û∂ ’Ó∂‡∆ ‘≈¿»√Õ
´«Ë¡≈‰≈
J Ó«‘øÁapple≈ «È¿»‹ ¬∂‹ø√∆, ÿø‡≈ ÿappleÕ
J Ïπæ’ √‡≈Ò, Ïæ√ ¡æ‚≈Õ
J ¡˜≈Á «È¿»˜ ¬∂‹ø√∆, Ì≈apple È◊apple ⁄Ω∫’Õ
J Ïπæ’ √‡≈Ò, √Óapple≈Ò≈ ⁄Ω∫’Õ
J Ïπæ’ √‡≈Ò «◊æÒ È«‘apple, È∂Û∂ ‹∆.¡ÀµÈ.¬∆. ’≈Ò‹Õ
ÓØ◊≈
J «ÍÃÂÍ≈Ò «√øÿ, Ïπæ’ √‡≈Ò, Ïæ√ ¡æ‚≈, ÓØ◊≈Õ
Ï«·ø‚≈
J ÚØ‘apple≈ «È¿»˜ ¬∂‹ø√∆, Ïæ√ ¡æ‚≈Õ
J «È¿» Ïπæ’ ÍÀÒ∂√, È∂Û∂ apple∂Ò √‡∂ÙÈÕ
ÏappleÈ≈ˇ≈
J Ïπæ’ √‡≈Ò Ïæ√ ¡æ‚≈Õ
J ÈÚ⁄∂ÂÈ Ïπæ’ «‚æÍ», È∂Û∂ ¡Àµ√. ‚∆. ’≈Ò‹Õ
Ó≈È√≈
J Í≥‹≈Ï «È¿»‹ ¬∂‹ø√∆, È∂Û∂ Ï√ √‡À∫‚, Ó≈È√≈Õ
’؇’Í»apple≈
J ÙappleÓ≈ «È¿»˜ ¬∂‹ø√∆, È∂Û∂ apple∂ÒÚ∂ Ù‡∂ÙÈ ◊∂‡, ’؇’Í»apple≈Õ
Í«‡¡≈Ò≈
J ÓÁ≈È Ïπæ’ «‚Í», Í≥‹≈Ï∆ Ô»È∆Úapple«√‡∆Õ
J ‹∂. ’∂. «È¿»˜ ¬∂‹ø√∆, Ïæ√ ¡æ‚∂ Á∂ «Íæ¤∂Õ
J Ïæ√ ¡æ‚∂ «Úæ⁄ ´«Ë¡≈‰≈ ’≈¿»∫‡apple Á∂ √≈‘Ó‰∂Õ
ÓÒ∂apple’؇Ò≈
J È«appleøÁapple Ïπæ’ √‡≈Ò, Ïæ√ ¡æ‚≈, Ó≈Ò∂apple’؇Ò≈Õ
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 9

⁄Ó’Á≈ ÓØÁ∆ Â∂ Ë»ø¡ª ¤æ‚Á≈ “◊π‹apple≈ Ó≈‚Ò”
¡≈ıapple È«appleøÁapple ÓØÁ∆ ÍÃË≈È ÓøÂapple∆ ω ‘∆ «◊¡≈
«‹√Á∆ «’ «Í¤Ò∂ ’≈¯∆ √Ó∂∫ ÂØ∫ √øÌÚÈ≈ «Á√ apple‘∆ √∆Õ «¬√
√øÌ≈ÚÈ≈ «Íæ¤∂ ’πæfi √Ó≈‹ «Ú«◊¡≈È’ ’≈appleÈ √È «‹√
Ï≈apple∂ ¡√ƒ «Í¤Ò∂ ’≈¯∆ √Ó∂∫ ÂØ∫ Ò◊≈Â≈apple «Ò÷Á∂ apple‘∂ ‘ªÕ
ÓØÁ∆ ‹ª «¬˙∫ ’‘∆¬∂ «’ √øÿ∆ Ò≈‰∂ Á∆ Í»apple∆ Î≈√∆Ú≈Á∆
Ë≈apple≈ ¡æ‹ Ì≈appleÂ∆ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ Á∆ ÒØÛ √∆ «¬√ Ò¬∆ ÓØÁ∆
˘ ’≈¯∆ √Ó∂∫ ÂØ∫ ‘∆ ¿πÌ≈«apple¡≈ ‹≈ «apple‘≈
√∆Õ ÓØÁ∆ Á∂ «¬√ ¿πÌ≈apple «Íæ¤∂ «ÍøÇ ¡Â∂
«¬ÒÀ’‡Ã≈«È’ Ó∆‚∆¡≈ È∂ Ï‘π ““√∂Ú≈””
’∆Â∆ ˛Õ Ó∆‚∆¡≈ «Úæ⁄ ÓØÁ∆ Á∆ ÏæÒ∂-
ÏæÒ∂ Ò¬∆ ¿π√˘ “«Ú’≈√ ÍπappleÙ”, “ÙªÂ∆,
÷πÙ‘≈Ò∆ Á≈ Á»Â”, “ÒØ‘ ÍπappleÙ” ¡≈«Á
Á∆¡ª ¿πÍ≈Ë∆¡ª Á∂ ’∂ B@@B Á∂ Áø«◊¡ª
Á∂ Á≈ˆ Ë؉ Á∆ Í»apple∆ ’Ø«ÙÙ ’∆Â∆ ◊¬∆Õ
√Ì ÂØ∫ ÚæË ¿π¤≈«ˇ¡≈ «◊¡≈ ‹πÓÒ≈
√∆ ÓØÁ∆ Á≈ “◊π‹apple≈ Ó≈‚Ò”, Ì≈Ú
¡«‹‘≈ Ó≈‚Ò «‹√Á∆ Âapple˜ ”Â∂ Í»apple∂
Ì≈apple Á≈ «Ú’≈√ ’∆Â≈ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∆Á≈
˛Õ «¬√ “◊π‹apple≈ Ó≈‚Ò” «Úæ⁄ ÷πæÒ∑∆¡ª
Â∂ √≈¯ √Û’ª, ◊◊È ¸øÓÁ∆¡ª «¬Ó≈appleª, √’»Òƒ ‹ªÁ∂
Ïæ⁄∂, Ò«‘apple≈Á∆¡ª Î√Òª ”⁄ ÷πÙ ÷Û∂ «’√≈È, ¡≈Ò∆Ù≈È
‘√ÍÂ≈Ò Â∂ ÷πÙ‘≈Ò √È¡Â ¡≈«Á Í∂Ù ’∆Â∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª
‘ÈÕ Íapple ◊π‹apple≈ Á∆¡ª ‹Ó∆È∆ ‘’∆’ª Á∂÷‰ ”Â∂ «Ú’≈√
Á≈ «¬‘ Ó≈‚Ò Ë»ø¡ª ¤æ‚Á≈ ¡Â∂ ÓØÁ∆, ¿π√Á∂ ⁄Ó«⁄¡ª Â∂
Ó∆‚∆¡≈ Á≈ Ó»ø‘ «⁄Û≈Á≈ Șapple ¡≈Á≈ ˛Õ «¬√ Ò∂÷
«Úæ⁄ ¡√ƒ “◊π‹apple≈ Ó≈‚Ò” Á∆ √æ⁄≈¬∆ Á∂÷ª◊∂ ¡Â∂ «Ú’≈√
Á∂ «¬√ fi»·∂ Ó≈‚Ò ˘ ¿πÌ≈appleÈ Á∂ ’≈appleȪ Ï≈apple∂ Ú∆ √ø÷∂Í
⁄apple⁄≈ ’appleª◊∂Õ
Ë»ø¡ª ¤æ‚Á≈ ◊π‹apple≈ Ó≈‚Ò
’ج∆ Ú∆ ’ΩÓ, ’ΩÓ∆¡Â ‹ª Á∂Ù ¿πµÊØ∫ Á∂ ÒØ’ª ÂØ∫
‘∆ ωÁ≈ ˛, «¬√ Ò¬∆ «Ú’≈√ ¡Â∂ ÷πÙ‘≈Ò∆ Á∆ ◊æÒ
¿πµÊØ∫ Á∂ ÒØ’ª Á∂ ‹∆ÚÈ ÍæËapple ÂØ∫ ‘∆ ÂÀ¡ ’∆Â∆ ‹≈‰∆ ⁄≈‘∆Á∆
˛Õ ‹ÁØ∫ ¡√ƒ ◊π‹apple≈ Á∂ ÒØ’ª Á≈ ‹∆ÚÈ ÍæËapple Á∂÷Á∂ ‘ª
ª «¬√Á∆ ‘≈Ò Ì≈apple Á∂ Ï≈’∆ √»«Ï¡ª È≈ˇØ∫ ’ج∆ ÚË∆¡≈
È‘ƒ √◊Ø∫ ’¬∆ √»«Ï¡ª È≈ˇØ∫ Ó≈Û∆ ‘∆ ˛Õ «¬‘Á∂ Ò¬∆ √≈˘
Úæ÷-Úæ÷ Óπæ«Á¡ª √ÏøË∆ ’πæfi ¡ø’Û∂ Á∂‰∂ ÍÀ‰◊∂, Íapple «¬‘Ȫ
«ÏÈ∑ª √≈«apple¡≈ Ú∆ È‘ƒ ‹≈ √’Á≈Õ
ˆapple∆Ï∆ ó ◊∞‹apple≈ «Úæ⁄ CA ¯∆√Á∆ Ú√Ø∫ ˆapple∆Ï∆
J ◊πappleÍÃ∆Â
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 10
apple∂÷≈ ÂØ∫ ‘∂·ª ‘ÀÕ √Ì ‹≈‰Á∂ ‘È «’ Ì≈apple Á∆ ˆapple∆Ï∆ apple∂÷≈
Á≈ ÍæËapple «’øÈ≈ ˆÀapple-«Ú«◊¡≈È’ Â∂ Ï∂ÙappleÓ∆ Ì«apple¡≈ ˛Õ
ÓÈπæ÷ Á∆¡ª ÌØ‹È ÂØ∫ «ÏȪ ‘Øapple Ïπ«È¡≈Á∆ ÒØÛª Á∂ «Ò‘≈˜
È≈ˇ «¬‘ ¡ø’Û≈ «’Â∂ «˜¡≈Á≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ «¬√ ◊æÒ Á≈ ¡øÁ≈˜≈
«¬√ ÂæÊ ÂØ∫ Ú∆ Ò≈«¬¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ «’ ◊π‹apple≈ «Úæ⁄ ÍÃÂ∆
«Ú¡’Â∆ ¡≈ÓÁÈ «√apple¯ ACCH appleπͬ∂ Ó‘∆È≈ ˛Õ Ì≈apple Á∂
√»«Ï¡ª Á∂ Ì∞æ÷Óapple∆ √»⁄’ ¡ø’ ¡È∞√≈apple
Ì≈apple Á∂ AG Úæ‚∂ √»«Ï¡ª ”⁄Ø∫ ◊∞‹apple≈Â
ACÚ∂∫ √Ê≈È ”Â∂ ‘À; «√apple¯ «Ï‘≈apple,
fi≈apple÷ø‚, ¤æÂ∆√◊Û∑ Â∂ ÓæË ÍÃÁ∂Ù ‘∆
◊∞‹apple≈ È≈ˇØ∫ ÚË∂apple∂ Ì∞æ÷Óapple∆ Á∂ «Ù’≈apple
‘ÈÕ ’ΩÓªÂapple∆ ÍæËapple ¿∞µÂ∂ Â∞ÒÈ≈ ’apple∆¬∂
ª ◊∞‹apple≈ ‘ÀÂ∆ Â∂ «˜øÏ≈ÏÚ∂ «‹‘∂
Ï‘∞ ‘∆ ˆapple∆Ï Á∂Ùª ÂØ∫ Ú∆ Ï∞apple∆
‘≈Ò ”⁄ ‘À ¡Â∂ Ïø◊Ò≈Á∂Ù ÂØ∫ ÊØÛ∑≈
«‹‘≈ «Ï‘Âapple ‘ÀÕ ÈæÏ∂ Á∂ Á‘≈’∂ ”⁄,
◊∞‹apple≈ Á∆ ÍÃÂ∆ «Ú¡’Â∆ ÷∞apple≈’∆
Ú√ª Á∆ ÍÀÁ≈Ú≈apple AAD.I «’ÒØ◊Ã≈Ó
√∆ ‹Ø B@@F-@G ”⁄ ÿæ‡ ’∂ IF.G
«’ÒØ◊Ã≈Ó apple«‘ ◊¬∆ ‘ÀÕ ◊∞‹apple≈ «Úæ⁄ B@A@ ”⁄ ÍÃÂ∆
«Ú¡’Â∆ ’ÀÒØapple∆ ÷Í AIHC Á∆ B@BG ’ÀÒØapple∆¡ª ÂØ∫ ÿæ‡
’∂ AIHC ’ÀÒØapple∆ apple«‘ ◊¬∆Õ
«√‘ ó ◊∞‹apple≈ «Úæ⁄ DD.F Î∆√Á∆ Ïæ⁄∂ (Ì≈Ú
Ò◊Ì◊ ‘apple Á»‹≈ Ïæ⁄≈) ’∞ÍØÙ‰ Á∂ «Ù’≈apple ‘ÈÕ ‘Øapple Ù«‘appleª
Á∂ Ó∞’≈ÏÒ∂ ◊∞‹apple≈ Á∂ √Ì ÂØ∫ Úæ‚∂ √È¡Â∆ Ù«‘apple
¡«‘ÓÁ≈Ï≈Á «Úæ⁄ √Ì ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ Ïæ⁄∂ ’∞ÍØÙ‰ Á∂ «Ù’≈apple
‘ÈÕ FI.G ¯∆√Á∆ E √≈Ò Á∆ ÿæ‡ ¿∞Óapple Á∂ Ïæ⁄∂ ı»È Á∆
’Ó∆ Á∂ «Ù’≈apple ‘ÈÕ «¬æ’ «Â‘≈¬∆ ¡≈ÁÓ∆ Â∂ ¡Ωappleª Á≈ Ì≈apple
ÿæ‡ ‘À ¡Â∂ ¡æË∂ ÂØ∫ ÚæË ¡Ωappleª ı»È Á∆ ’Ó∆ Á≈ «Ù’≈apple ‘ÈÕ
’∞ÍØÙ‰ Á∆ Áapple «Í¤Û∂ ÂÏ«’¡ª Ò¬∆ ª ‘Øapple Ú∆ «˜¡≈Á≈
‘À, ¡È∞√»«⁄ ’Ï∆«Ò¡ª ”⁄ «¬‘∆ Áapple FA% Â∂ Á«Òª ”⁄
EE% ‘ÀÕ «¬æ’ √≈Ò ÂØ∫ ÿæ‡ ¿∞Óapple Á∂ Ïæ«⁄¡ª Á∆ ÓΩ Áapple
(DD ÍÃÂ∆ ‘˜≈apple) Ú∆ ’ΩÓ∆ ¡Ω√ (DF ÍÃÂ∆ ‘˜≈apple) Á∂ È∂Û∂
‘∆ ‘À, B@@A-AA Á∂ Á‘≈’∂ ÁΩapple≈È «¬√ Áapple Á∂ ÿ‡‰ Á∆
apple¯Â≈apple ◊∞‹apple≈ ”⁄ (F@ ÂØ∫ ÿ‡ ’∂ DD apple«‘ ◊¬∆ ‘À) Â∂
’ΩÓ∆ ÍæËapple ”Â∂ (FF ÂØ∫ ÿ‡ ’∂ DG ‘Ø ◊¬∆ ‘À) «¬æ’Ø «‹‘∆ ‘∆
‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫ «¬‘ Áapple ÿ‡∆ ‘À Íapple ¡‹∂ Ú∆ «¬‘ ¡æ‹ Á∂ ÍÀÓ≈«È¡ª
¡È∞√≈apple Ï‘∞ «˜¡≈Á≈ ‘À; «Ú’√ Ó∞Ò’ª ”⁄ «¬‘ Áapple

E-F ÍÃÂ∆ ‘˜≈apple ‘À ¡Â∂ ’∂appleÒ≈ «Úæ⁄ Ú∆ «¬‘ Áapple A@ ÍÃÂ∆
‘˜≈apple ‘ÀÕ √»Ï∂Ú≈apple Áapple‹∂ÏøÁ∆ ”⁄ ◊∞‹apple≈ - «Ï‘≈apple, fi≈apple÷ø‚,
¿∞µÂapple ÍÃÁ∂Ù Â∂ ÓæË ÍÃÁ∂Ù «‹‘∂ √»«Ï¡ª ÂØ∫ ‘∆ «Ï‘Âapple √«ÊÂ∆
”⁄ ‘ÀÕ Ïæ«⁄¡ª Á∂ ‡∆’≈’apple‰ Á∂ Ó≈ÓÒ∂ ”⁄ ª ‘Øapple Ú∆
Ó≈Û∆ ‘≈Ò ‘ÀÕ Ô∞È∆√ÀÎ Á∆ Â≈˜≈ «appleÍØapple‡ ¡È∞√≈apple ◊∞‹apple≈Â
”⁄ «√apple¯ EG% Ïæ«⁄¡ª Á≈ ‘∆ Í»apple≈ ‡∆’≈’appleÈ ‘∞øÁ≈ ‘À,
Á«Òª Â∂ ’Ï∆«Ò¡ª Ò¬∆ «¬‘ Î∆√Á∆ ÿ‡ ’∂ E@% Âæ’
¡≈ ‹ªÁ∆ ‘À ‹Á«’ ’ΩÓ∆ ¡Ω√ FA% ‘À ¡Â∂ fi≈apple÷ø‚ (F@%)
Â∂ ˙‚∆Ù≈ (F@%) «‹‘∂ appleÚ≈«¬Â∆ ÂΩapple ”Â∂ Ï‘∞ ͤÛ∂ Â∂
ˆapple∆Ï √»Ï∂ Ú∆ ◊∞‹apple≈ È≈ˇØ∫ «Ï‘Âapple √«ÊÂ∆ ”⁄ ‘ÈÕ Á»‹∂
Í≈√∂ ÒØ’ª Ò¬∆ √apple’≈apple∆ ‘√ÍÂ≈Òª, «‚√ÍÀ∫√apple∆¡ª ¡Â∂
ÍÃ≈«¬Óapple∆ ˛ÒÊ √À∫‡apple≈ Á∆ «◊‰Â∆ Ú∆ Ï‘π ÿæ‡ ˛, ‹Ø
ÊØÛ∑∂-Ï‘πÂ∂ ‘È Ú∆ ¿π‘Ȫ Á≈ Ú∆ Ó≈Û≈ ‘≈Ò ˛Õ Í»apple∆ √«ÊÂ∆
«¬æÊØ∫ ‘∆ √≈¯ ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛ «’ ‘√ÍÂ≈Òª «Úæ⁄ A Òæ÷ Ú√Ø∫
Ò¬∆ «√apple¯ EH «Ï√Âapple∂ ¿∞ÍÒæÌË ‘ÈÕ
«√æ«÷¡≈ ó «√æ«÷¡≈ Á∂ ÷∂Âapple ”⁄ ◊∞‹apple≈ ¡æ◊∂
Úˉ Á∆ ʪ «Íæ¤∂ ‹≈ ’∂ BFÚ∂∫ √Ê≈È ”Â∂ Íπæ‹ «◊¡≈ ‘ÀÕ
«Í¤Ò∂ Á‘≈’∂ ÁΩapple≈È ÍÃ≈«¬Óapple∆ √’»Ò ”⁄ ‹≈‰ Ú≈ˇ∂ Ïæ«⁄¡ª
Á∆ «◊‰Â∆ ÿ‡ ◊¬∆ ‘ÀÕ B@@A-@B ”⁄ ‹ÁØ∫ ◊∞‹apple≈ Á∆
Ú√Ø∫ Íø‹ ’appleØÛ √∆ ª ÍÃ≈«¬Óapple∆ √’»Ò ‹≈‰ Ú≈ˇ∂ Ïæ«⁄¡ª
Á∆ «◊‰Â∆ HB.ED Òæ÷ √∆ ‹Ø √≈Ò B@A@-AA ”⁄ ÿ‡
’∂ HA.DE Òæ÷ apple«‘ ◊¬∆ ‘À ‹Á«’ √»Ï∂ Á∆ ÚË∆ ¡Ï≈Á∆
(F ’appleØÛ) ÓπÂ≈Ï’ ª ÍÃ≈«¬Óapple∆ √’»Ò ‹≈‰ Ú≈ˇ∂ Ïæ«⁄¡ª
Á∆ √ø«÷¡≈ IF.@ Òæ÷ ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆ √∆Õ «¬‘ ’∞ÁappleÂ∆ ‘À
«’ ‹∂ ÍÃ≈«¬Óapple∆ «√æ«÷¡≈ Á≈ ‘≈Ò Ï∞apple≈ ‘À ª ¿∞µ⁄ «√æ«÷¡≈
Ú∆ ÍÃÌ≈«Ú ‘ØÚ∂◊∆ ‘∆Õ ÓØÁ∆ Á≈ “◊∞‹apple≈” «√‘Â, «√æ«÷¡≈
«‹‘∂ √Ó≈«‹’ ÷apple«⁄¡ª Ò¬∆ ËÈ-apple≈Ù∆ Á∆ ¡Ò≈‡ÓÀ∫‡
Íæ÷Ø∫ AH Úæ‚∂ √»«Ï¡ª ”⁄Ø∫ AGÚ∂∫ ÈøÏapple ”Â∂ ‘ÀÕ
¡Ωappleª ó ¡Ωappleª «Úæ⁄ ’πÍØÙ‰, ı»È ¡Â∂ Ì≈apple
Á∆ ’Óƒ Á∆ ◊æÒ ¡√ƒ ¿πÍapple ’apple ‘∆ ¡≈¬∂ ‘ªÕ ◊π‹apple≈Â
«Úæ⁄ ’πÛ∆¡ª Á∆ ‹ÈÓ Áapple «√apple¯ IAH ’πÛ∆¡ª ÍÃÂ∆ A@@@
Óπø‚∂ ˛Õ A@@ Óπø«‚¡ª «Íæ¤∂ «√apple¯ HF ’πÛ∆¡ª ‘∆ √À’ø‚apple∆
√’»Ò Âæ’ Íπø‘⁄Á∆¡ª ‘È ‹Á«’ Á∂Ù ÍæËapple ”Â∂ «¬‘ ¡ø’Û≈
ID ˛Õ G@ ¯∆√Á∆ Á«Ò ÒÛ’∆¡ª «Ó‚Ò «√æ«÷¡≈ Âæ’
È‘∆∫ Í‘∞ß⁄Á∆¡ªÕ Ù«‘apple∆ ÷∂Âapple «Úæ⁄ ¡Ωappleª È≈ˇ «Òø◊’-
«‘ß√≈, ¤∂Û¤≈Û, ÏÒ≈Â’≈apple Â∂˜∆ È≈ˇ ÚË apple‘∂ ‘ÈÕ B@AA
«Úæ⁄ ¡Ωappleª «÷Ò≈¯ ˜πappleÓ B@@A È≈ˇØ∫ Ò◊Ì◊ Áπæ◊‰∂ ‘Ø
◊¬∂ ‘ÈÕ
appleπ˜◊≈apple ó ◊∞‹apple≈ ”⁄ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª È≈ˇ
√ÓfiΩÂ∂, √appleÓ≈«¬¡≈ «ÈÚ∂Ù Â∂ appleπ˜◊≈apple Óπ‘æ¬∆¡≈ ’appleÚ≈¿π‰
Ï≈apple∂ fi»·≈ ÍÃ⁄≈apple √Ì ‘æÁª-ÏøÈ∂ ‡æÍ «apple‘≈ ‘ÀÕ √æÂ∑≈ √øÌ≈Ò‰
ÂØ∫ B@@C-B@AA Á∂ √≈Ò Âæ’ ÓØÁ∆ √apple’≈apple È∂ AG,G@A
√«‘ÓÂ∆ ÍæÂappleª ”Â∂ Á√Âı ’∆Â∂ Íappleø» «¬‘Ȫ ”⁄Ø∫ «√apple¯
AI@G √«‘ÓÂ∆ ÍæÂapple ‘∆ ¡ÓÒ ”⁄ ¡≈¬∂Õ Á≈¡Ú∂ «¬‘
ÍÃ⁄≈apple∂ ‹ªÁ∂ ‘È «’ CI.F@ Òæ÷ ’appleØÛ Á≈ «ÈÚ∂Ù ‘ØÚ∂◊≈
Íapple ¡√Ò∆¡Â «¬‘ ‘À «’ «√apple¯ A.HE Òæ÷ ’appleØÛ Á≈
«ÈÚ∂Ù ‘∆ ‘Ø«¬¡≈ ‘À ‹Ø Á≈¡«Ú¡ª Á≈ Ó«‘˜ D.FH Î∆√Á∆
ωÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ Âapple∑ª √≈¯ ‘∆ ˛ «’ Ï∂appleπ˜◊≈apple∆ Á∂ Ó≈ÓÒ∂
«Úæ⁄ Ú∆ ◊π‹apple≈ Á∆ ’≈apple◊π˜≈apple∆ Ï≈’∆ √»«Ï¡ª È≈ˇØ∫ Úæ÷apple∆
È‘ƒ ˛Õ «¬√ √Ó∂∫ √»Ï∂ «Úæ⁄ I Òæ÷ Á∂ ’apple∆Ï Ï∂appleπ˜◊≈apple
ÈΩ‹Ú≈È ‘È, «‹È∑ª «Úæ⁄ Úæ‚∆ «Úæ⁄ «◊‰Â∆ ÍÛ∑∂-«Ò÷∂
ÈΩ‹Ú≈È Ù≈ÓÒ ‘ÈÕ
’≈«Ó¡ª Á∆ ‘≈Ò ó √»Ï∂ «Úæ⁄ Í»apple∂ Á∂Ù Úª◊
‘apple Âapple∑ª Á∆ ÌΩ«Â’ ÁΩÒ ÍÀÁ≈ ’appleÈ Ú≈ˇ∂ ’≈«Ó¡ª Á∆
‘≈Ò «Ì¡≈È’ ‘∆ ˛Õ «Í¤Ò∂ Á‘≈’∂ «Úæ⁄ ◊π‹apple≈ «Úæ⁄
ÂÈı≈‘ Ú≈Ë≈ Áapple A.E Î∆√Á∆ √∆ ‹Á«’ Í»apple∂ Á∂Ù «Úæ⁄
«¬‘ C.G Î∆√Á∆ √∆Õ Íapple «¬√ √Ó∂∫ ÁΩapple≈È Ó≈Ò’ª Á∂ ÓπÈ≈¯∂
’¬∆ ◊π‰≈ ÚË∂ ‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ √»Ï∂ Á∆ ’πæÒ ÿapple∂¨ ÍÀÁ≈Ú≈apple
«Úæ⁄ Ó˜Á»apple∆ Á≈ «‘æ√≈ ÿ«‡¡≈ ‘∆ ˛Õ «¬√∂ √Ó∂∫ ÁΩapple≈È
·∂’≈ Ó˜Á»apple AI Î∆√Á∆ ÂØ∫ ÚË ’∂ CD Î∆√Á∆ ‘Ø ◊¬∂Õ
’≈«Ó¡ª Á∆¡ª ’øÓ Á∆¡ª ‘≈Òª Â∂ ‹∆ÚÈ ÍæËapple Ï‘πÂ
Ïπapple≈ ˛Õ ÿæ‡Ø-ÿæ‡ ¿π‹appleª, ¬∆.¡À√.¡≈¬∆., ‘≈˜apple∆, ͤ≈‰
ÍæÂapple «‹‘∂ √ø«ÚË≈È’ ‘æ’ª √Ó∂ ’ج∆ «’apple ’˘È Ò≈◊»
È‘ƒ ˛Õ √È¡Â∆ ÷∂Âappleª «Úæ⁄ ª ‘≈Ò ‘Øapple Ú∆ «Ì¡≈È’
˛Õ «¬√∂ ’≈appleÈ ◊π‹apple≈ Á∂Ù Á∂ Ó˜Á»appleª Á∂ √Ì ÂØ∫ ÚæË ÿØˇª
Ú≈ˇ∂ √»«Ï¡ª «Úæ⁄Ø∫ «¬æ’ ˛Õ
«¬√ ÂØ∫ «ÏÈ∑ª ◊∞‹apple≈ «Úµ⁄ ’æ¤ Á∆ ÷≈Û∆ «Úµ⁄
Ò»‰ Á∆¡ª ÁÒÁÒª «Úµ⁄ ’ßÓ ’appleÈ Ú≈ˇ∂ Ó˜Á»appleª Á≈
«’√∂ È»ß ÍÂ≈ Ú∆ È‘∆∫ ‘À «’ «‹‘Ȫ È»ß ÓΩ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ò»‰
«Úµ⁄ ‘∆ ÁÎÈ≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À «’¿∞∫«’ ¿∞‘Ȫ Á∂ √apple∆apple
«Úµ⁄ «¬ßÈ≈ Ò»‰ Ìapple ‹ªÁ≈ ‘À «’ ¿∞‘ ‹Ò≈«¬¡≈ È‘∆∫ ‹≈
√’Á≈Õ ¡Òß◊ Á∂ ‹‘≈˜ ÂØÛÈ Ú≈ˇ∂ Ó˜Á»appleª ÂØ∫ ÒÀ ’∂ √≈apple∂
«’appleÂ∆ ÒØ’ ÒØ‘∂ Á∂ Ï»‡ª ‘∂· ‹∆ÚÈ ‹∆¿∞∫ apple‘∂ ‘È, «¬‘
«’√∂ È»ß È‘∆∫ Áµ«√¡≈ ‹ªÁ≈Õ
‘Øapple ó √Ó≈‹ Á∂ ‘Øapple ÷∂Âappleª Ï≈apple∂ Ú∆ ’∞fi ÂæÊ -
ÓØÁ∆ Á∂ √æÂ∑≈ √øÌ≈Ò‰ √Ó∂∫ ◊∞‹apple≈ ¿∞µÂ∂ BE,@@@ ’appleØÛ
Á≈ ’apple˜≈ √∆ ‹Ø ‘∞‰ ÚË ’∂ A,BE,@@@ ’appleØÛ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ
√»Ï∂ ˘ «Ï‹Ò∆ Á∂ Ó≈ÓÒ∂ ”⁄ “√appleÍÒæ√” √»Ï∂ Ú‹Ø∫ ÍÃ⁄≈«apple¡≈
‹ªÁ≈ ‘À Íapple ‘≈Ò «¬‘ ‘À «’ ÓØÁ∆ Á∂ √æÂ∑≈ ”⁄ ¡≈¿∞‰ ÂØ∫
Í«‘Òª «’√≈Ȫ Ò¬∆ AF ÿø‡∂ «Ï‹Ò∆ Á≈ ÍÃÏøË √∆, ‘∞‰
«¬√˘ ÿ‡≈ ’∂ ¡æ· ÿø‡∂ ’apple «ÁæÂ≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ ÓØÁ∆ √≈‘Ï
Á»‹∂ √»«Ï¡ª ˘ «Ï‹Ò∆ Á∂‰ Ò¬∆ Ó≈‰ È≈ˇ ¤≈Â∆ Î∞Ò≈
apple‘∂ ‘È, Íapple ◊∞‹apple≈ Á∂ ‘∆ D,EE,HHE «’√≈È «Ï‹Ò∆
’∞ÈÀ’ÙÈ ÒÀ‰ Ò¬∆ «Í¤Ò∂ Á√ √≈Ò ÂØ∫ Ò≈¬∆È ”⁄ Òæ◊∂
‘ج∂ ‘ÈÕ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª Ò¬∆ ˜Ó∆Ȫ appleØ’ ’∂ Á∂‰, ¿∞‘Ȫ ˘
√Ï«√‚∆¡ª, ‡À’√ Ó∞¡≈¯∆¡ª Â∂ ‘Øapple ¤Ø‡ª Á∂‰ ”⁄ ‹È≈Ï
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 11

ÓØÁ∆ ’ج∆ ’ø‹»√∆ È‘∆∫ ’appleÁ∂Õ ‡≈‡≈ ˘ ÈÀÈØ ÍÒª‡ Ò¬∆
’Ω‚∆¡ª Á∂ Ì≈¡ «ÁæÂ∆ ◊¬∆ ‹Ó∆È, √√Â≈ Í≈‰∆ Â∂ «Ï‹Ò∆
¡Â∂ ‘Øapple ¤Ø‡ª Á∆ ’‘≈‰∆ ª ıÀapple √Ì ˘ ÍÂ≈ ‘∆ ‘ÀÀÕ
‹Á Ïπ‘-«◊‰Â∆ ÒØ’ª Á∆ «¬‘ ‘≈Ò ˛ ª ’∆
«’Ëapple∂ «Ú’≈√ Ú∆ ‘Ø«¬¡≈ ˛? ‘ª, «Ú’≈√ ‘Ø«¬¡≈ ˛ √»Ï∂
¡Â∂ Á∂Ù Á∂ Óπæ·∆ Ìapple ¡Ó∆appleª-ËÈ≈„ª Á≈Õ «’appleÂ∆ ÒØ’ª Á∆
´æ‡ È≈ˇ «¬‘Ȫ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª È∂ ¡Í≈apple ÓπÈ≈¯∂ ’πæ‡∂ ‘È
¡Â∂ Ù≈«Í≥◊ Ó≈Ò, Úæ‚∂-Úæ‚∂ ‘؇Ò, Ï≈apple, ÍæÏ ¡≈«Á Á∂ apple»Í
«Úæ⁄ «¬‘Ȫ Á∆ ¡æÔ≈Ù∆ Á∂ ¡æ‚∂ Ú∆ ◊π‹apple≈ «Úæ⁄ ʪ-ʪ
÷πæÒ∑∂ ‘ÈÕ ÎappleÙØ∫ ¡appleÙ ”Â∂ Í‘πø⁄∂ ¡‚≈È∆ ¡Â∂ Ì≈apple Á∂
Ó‘ª´‡∂apple∂ ¡øÏ≈È∆ È≈ˇ ÓØÁ∆ Á∆ ◊ø„-ÂπæÍ Ú∆ «’√∂ ÂØ∫ ´’∆
È‘ƒ ˛, ⁄؉ ÍÃ⁄≈apple ÁΩapple≈È «‹È∑ª Á∂ ‹‘≈˜ª ”Â∂ ÿπøÓ«Á¡ª
‘∆ ÓØÁ∆ ÍÃË≈È ÓøÂapple∆ Á∆ ’πapple√∆ ”Â∂ Í‘πø«⁄¡≈ ˛Õ
◊π‹apple≈ ¡Â∂ Á«Ò ó ◊π‹apple≈ Á∂, ı≈√ ÂΩapple
”Â∂ «Í≥‚ª Á∂, ‹≈Â-Í≈ √ÏøË∆ ¡ø’Û∂ «Ì¡≈È’ Â√Ú∆apple
Í∂Ù ’appleÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘Ȫ ˘ Á∂÷ ’∂ «¬øfi Ò◊Á≈ ˛ «‹Ú∂∫ BAÚƒ
√Á∆ «Úæ⁄ È‘ƒ √◊Ø∫ ÓæË-Ôπæ◊ Á∂ «’√∂ apple≈‹∂ Á∂ apple≈‹ «Úæ⁄
«Ú⁄apple apple‘∂ ‘ج∆¬∂Õ «Íæ¤∂ «‹‘∂ «¬æ’ ˆÀapple √apple’≈apple∆ √ø√Ê≈ ÚæÒØ∫
◊π‹apple≈ Á∂ AF@@ Á∂ ’apple∆Ï «Í≥‚ª «Úæ⁄ √appleÚ∂÷‰ ÂØ∫ ‹≈Â-
Í≈ ¡Â∂ ¤»Â-¤≈ √ÏøË∆ ’πæfi ¡ø’Û∂ «¬’æ·∂ ’∆Â∂ ‘ÈÕ
«¬‘Ȫ ÓπÂ≈Ï’ IH.D Î∆√Á∆ «Í≥‚ª «Úæ⁄ ¡øÂapple‹≈Â∆
«Ú¡≈‘ª Á∆ ÓÈ≈‘∆ ˛ ¡Â∂ ¡«‹‘∂ «Ú¡≈‘ ’appleÚ≈¿π‰ Ú≈ˇ∂
‹Ø«Û¡ª ˘ «‘ø√≈, «Íø‚ ¤æ‚‰ ¡Â∂ ’¬∆ Ú≈apple ÓΩ Á≈ Ú∆
√≈‘Ó‰≈ ’appleÈ≈ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ IH.A Î∆√Á∆ «Í≥‚ª «Úæ⁄ Á«ÒÂ
ÒØ’ ˆÀapple-Á«Ò «¬Ò≈’∂ «Úæ⁄ È‘ƒ apple«‘ √’Á∂Õ IG.F
Î∆√Á∆ «Íø‚ª «Úæ⁄ Á«Òª Á≈ ˆÀapple Á«Òª Á∂ Í≈‰∆ Á∂
ÏappleÂȪ ˘ ¤»‘‰≈ ÓÈ∑ª ˛Õ IH Î∆√Á∆ «Í≥‚ª «Úæ⁄ Á«Òª
˘ ˆÀapple Á«Òª Á∂ ÿappleª «Úæ⁄ ‹ª √Ó»«‘’ Ê≈Úª ”Â∂ Úæ÷apple∂
«Ï·≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ ¿π‘Ȫ ˘ ⁄≈‘-Í≈‰∆ È‘ƒ «ÁæÂ≈
‹ªÁ≈ ‹ª «Îapple Úæ÷apple∂ ““Á«Ò”” ÏappleÂȪ «Úæ⁄ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈
˛Õ «¬√∂ Âapple∑ª Í≥⁄≈«¬Â «Úæ⁄ Ú∆ Á«Ò «Ú¡’Â∆ Í≥⁄≈«¬Â
Ïapple≈Ïapple ’πapple√∆ ”Â∂ È‘ƒ ÏÀ· √’Á≈ √◊Ø∫ ¿π√˘ Ìπø‹∂ ÏÀ·‰≈
ÍÀ∫Á≈ ˛Õ IG Î∆√Á∆ «Í≥‚ª «Úæ⁄ Á«Òª ˘ Ë≈apple«Ó’ Ú√ª
¤Ø‘‰ Á∆ ÓÈ≈‘∆ ˛, IF Î∆√Á∆ «Í≥‚ª «Úæ⁄ Á«Ò ËappleÓ
◊πapple» ˆÀapple-Á«Ò ͫappleÚ≈apple «Úæ⁄ ’ج∆ Ë≈appleÓ’ apple√Ó È‘ƒ
’apple √’Á≈, I@ Î∆√Á∆ «Í≥‚ª «Úæ⁄ Á«Òª ˘ Ë≈apple«Ó’
√Ê≈Ȫ «Úæ⁄ Á≈÷Ò ‘؉ Á∆ ÓÈ≈‘∆ ˛Õ HG Î∆√Á∆ «Í≥‚ª
«Úæ⁄ ÿapple «Úæ⁄ «’√∂ √Ó≈◊Ó Ò¬∆ Á«Ò «Íø‚ Á∂ √ªfi∂
ÏappleÂȪ «Úæ⁄Ø∫ ÏappleÂÈ È‘ƒ ÒÀ √’Á∂Õ ’¬∆ Ê≈Úª ”Â∂ Á«Òª
Ò¬∆ È≈¬∆, Áapple˜∆ ¡≈«Á Ú∆ Úæ÷apple∂ ‘È ’πæfi «Í≥‚ª (A@
Î∆√Á∆) «Úæ⁄ ª Á«Ò ‚≈’‡apple Á∆ √‘≈«¬Â≈ Ú∆ È‘ƒ ÒÀ
√’Á∂Õ BI Î∆√Á∆ «Í≥‚ª «Úæ⁄ Á«Òª ˘ Í≈‰∆ Á∂ √ªfi∂ √ÃØÂ
(÷»‘, ¤æÍÛ, ‡»‡∆ ¡≈«Á) Úapple‰ ÂØ∫ ÓÈ≈‘∆ ˛ ¡Â∂ GA
Î∆√Á∆ «Í≥‚ª «Úæ⁄ Á«Òª Ò¬∆ ’ج∆ Í≈‰∆ Á∆ ‡»‡∆ ‘∆
È‘ƒ ˛Õ Á«Òª Á∂ Ïæ«⁄¡ª È≈ˇ Ú∆ «¬‘Ø √¨’ ‘πøÁ≈ ˛Õ
¿π‘Ȫ ˘ Ï≈’∆ Ïæ«⁄¡ª È≈ˇØ∫ Úæ÷apple≈ appleæ«÷¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬æÊØ∫
Âæ’ «’ √’»Òª «Úæ⁄ Ú∆ ¿π‘Ȫ ˘ Úæ÷apple∂ «Ï·≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈
˛ Â∂ ¿π‘Ȫ Á∂ Í≈‰∆ Í∆‰ Á∂ √ÃØ Ú∆ ‹ª ª Úæ÷apple∂ ‘πøÁ∂ ‘È
‹ª «Îapple ¿π‘Ȫ ˘ Í≈‰∆ Í∆‰ Ò¬∆ ÿapple ‹≈‰≈ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ
«˜’appleÔØ◊ ˛ «’ «¬‘ «√apple¯ Á«Òª Â∂ ˆÀapple-
Á«Òª «Úæ⁄ ‘∆ È‘ƒ ‘πøÁ≈ √◊Ø∫ «¬‘Ø ‘≈Ò Á«Òª Á∆¡ª
¿πÍ-‹≈ª «Úæ⁄ Ú∆ ˛Õ ¿πµ⁄∆¡ª Á«Ò ‹≈ª Ú≈ˇ∂
È∆Ú∆¡ª Á«Ò ‹≈ª È≈ˇ ÌÀÛ≈ √¨’ ’appleÁ∂ ‘ÈÕ «¬æÊ∂
‹≈ È≈ˇ ¡≈apple«Ê’Â≈ Ú∆ Ï‘π Úæ‚≈ Âæ ˛Õ ¡≈apple«Ê’
ÂΩapple ”Â∂ ’Ó˜Øapple ‹ª ˆapple∆Ϫ È≈ˇ «¬‘Ø-«‹‘≈ ÚappleÂ≈¡
«˜¡≈Á≈ ˛ ‹Á«’ «apple˜appleÚ∂ÙÈ «‹‘∆¡ª √‘»Òª È≈ˇ
¿πµÌapple∆ Á«Òª Á∆ «Èæ’∆ «‹‘∆ ÷ªÁ∆-̓Á∆ ‹Ó≈ È≈ˇ
¡«‹‘≈ ‹ª ª Ï‘π ÿæ‡ ‘πøÁ≈ ˛ ‹ª È‘ƒ ‘øπÁ≈Õ
ÊØÛ∑∂-Ï‘πÂ∂ ¯apple’ È≈ˇ «¬‘Ø ‘≈Ò Ë≈apple«Ó’ ÿæ‡
«◊‰Â∆¡ª Á∆ ˛Õ Óπ√ÒÓ≈È, «¬√≈¬∆ «‹‘∆¡ª Ë≈appleÓ’
ÿæ‡ «◊‰Â∆¡ª ◊π‹apple≈ «Úæ⁄ «Ì¡ø’apple Ï∂◊≈È◊∆, Á≈Ï∂,
´æ‡ Â∂ ȯapple «‹‘∂ ¡‰ÓÈπæ÷∆ ÚÂ∆apple∂ Á≈ «Ù’≈apple ‘ÈÕ ¿π‘Ȫ
˘ ‘Ó∂Ù≈ ‚apple ‘∂· «˜øÁ◊∆ «‹‰∆ ÍÀ∫Á∆ ˛Õ B@@B Á∂ Áø◊∂
«’√∂ ˘ È‘ƒ ÌπæÒ∂ Íapple «¬‘Ø «‹‘∆¡ª ¡È∂’ª ¤Ø‡∆¡ª-Úæ‚∆¡ª
ÿ‡È≈Úª Ú≈ÍappleÁ∆¡ª ‘∆ apple«‘øÁ∆¡ª ‘È «‹È∑ª Ï≈apple∂ «’√∂
˘ ıÏapple È‘ƒ ‘؉ «ÁæÂ∆ ‹ªÁ∆Õ
«¬‘ ˛ “◊π‹apple≈ Ó≈‚Ò” Á∆ ¡√Ò∆ Ë»ø¡ª ¤æ‚Á∆
Â√Ú∆apple! «’√∂ È∂ √‘∆ ‘∆ «’‘≈ ˛ «’ ‹∂ ◊π‹apple≈ «¬æ’
“Ó≈‚Ò” ˛ ª ◊π‹apple≈ È≈ˇØ∫ Óπ’≈ÏÒÂÈ «Ï‘Âapple ’∂appleÒ≈,
Â≈«ÓÒÈ≈‚»π «‹‘∂ √»Ï∂ “√πÍapple Ó≈‚Ò” ‘ÈÕ “◊π‹apple≈ Ó≈‚Ò”
È≈ˇØ∫ ÚæË «¬‘Ȫ Á∆ ⁄apple⁄≈ ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ Íapple ¡«‹‘≈
È‘ƒ ‘ØÚ∂◊≈ «’«’ “◊π‹apple≈ Ó≈‚Ò” ¿π‘Ȫ «√¡≈√∆-
¡≈apple«Ê’ «‘æª Á∆ Í»appleÂ∆ Ò¬∆ «‘æ’ Á∂ ˜Øapple ”Â∂ ÷Û∑≈ ’∆Â≈
«◊¡≈ Ó≈‚Ò √∆ «‹È∑ª ÚæÒ Ì≈apple ‘π‰ ÓØÁ∆ Á∂ ÍÃË≈È
ÓøÂapple∆ Ï‰È ÂØ∫ Ï≈¡Á ‘Øapple Â∂˜∆ È≈ˇ ÚË∂◊≈Õ
«Îapple “◊π‹apple≈ Ó≈‚Ò” Ó≈‚Ò «’?
◊π‹apple≈ Á∆ ‘’∆’ ‹≈ȉ ÂØ∫ Ï≈¡Á «¬‘ √Ófi
ÒÀ‰≈ Ú∆ ’πÊ≈Úƒ ◊æÒ È‘ƒ ‘ØÚ∂◊≈ «’ «Îapple «¬‘ “◊π‹apple≈Â
Ó≈‚Ò” Á≈ «¬øÈ≈ appleΩˇ≈-appleæÍ≈ «’ Í≈«¬¡≈ ‹≈ «apple‘≈ ˛?
’≈appleÈ √≈¯ ˛ H@«Ú¡ª Á∂ √ø’‡ ÂØ∫ «Èæ’ˇ‰ Ò¬∆ Ì≈appleÂ∆
√appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ ÚæÒØ∫ «Èæ‹∆’appleÈ, √ø√≈apple∆’appleÈ Â∂ ¿πÁ≈apple∆’appleÈ
Á∆¡ª ‹Ø ÈÚ-¿πÁ≈appleÚ≈Á∆ È∆Â∆¡ª AII@-IA «Úæ⁄ Ùπapple»
’∆Â∆¡ª ◊¬∆¡ª √È, ¡æ‹ √«‘’ apple‘∂ ¡appleÊ⁄≈apple∂ ˘ √‘≈apple≈
Á∂‰ Ò¬∆ ¿π‘Ȫ ˘ ¡æ‹ ‘Øapple Úæ‚∂ ÍæËapple ”Â∂ Ò≈◊» ’appleÈ Á∆
ÒØÛ ˛Õ Ì≈Ú ¿πÁØ∫ ÂØ∫ ‘π‰ Âæ’ ‹Ø ÒØ’ª Á∆ ´æ‡-Ó≈apple ÚË≈¬∆
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 12

◊¬∆ ˛, ÍÏ«Ò’ √À’‡apple ˘ «Èæ‹∆ ‘æʪ «Úæ⁄ √Ω∫͉ Á≈ ’øÓ
Ùπapple» ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛, «’appleÂ∆ ÒØ’ª ˘ «ÁæÂ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª
√‘»Òª Â∂ «’apple ’˘Èª ˘ ¤ª«◊¡≈ «◊¡≈ ˛, Á∂√∆-
«ÚÁ∂Ù∆ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª ˘ ÷πæÒ∑ Â∂ ‡À’√ª ”⁄ ¤Ø‡ª «ÁæÂ∆¡ª
◊¬∆¡ª ‘È, «¬‘ √Ì ¡æ‹ ‘Øapple Úæ‚∂ ÍæËapple ”Â∂ ’appleÈ Á∆ ÒØÛ
˛Õ √≈¯ ˛ «’ «¬√Á≈ ÓÂÒÏ ‘ØÚ∂◊≈ Á∂Ù Á∂ ’appleØÛª ÒØ’ª
Á∆ ´æ‡ ‘Øapple Ú∆ ÚË≈¿π‰∆, ¿π‘Ȫ ˘ ‘Øapple Ú∆ ˆapple∆Ï∆,
ÏÁ‘≈Ò∆ Á∂ ‡Ø¬∂ «Úæ⁄ √π應≈ ¡Â∂ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª Â∂ √apple’≈appleª
Á∂ Í≈ͪ Á≈ ÏØfi «’appleÂ∆ ÒØ’ª Á∂ √π應≈Õ «¬√ ’≈appleÈ ¡ææ‹
Ì≈appleÂ∆ ‘≈’Óª Á∆ ÒØÛ ¡«‹‘∆ √apple’≈apple ˛ ‹Ø ˜πapple¡æ È≈ˇ
«¬‘ √Ì ’appleÈ Á∆ «‘øÓ appleæ÷Á∆ ‘ØÚ∂ Â∂ ÒØÛ ÍÀ‰ ”Â∂ ÒØ’ª
”Â∂ ˜Ïapple ’apple √’Á∆ ‘ØÚ∂Õ
Ì≈‹Í≈ «¬‘Ȫ È∆Â∆¡ª Á∆ √ø√≈apple-«Ú¡≈Í∆
Ò«‘apple Ùπapple» ‘؉ Á∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ ‘∆ ÍÀappleØ’≈apple∆ ’appleÁ∆ ¡≈¬∆ ˛Õ
Ì≈‹Í≈ Á≈ ÈπÓ≈«¬øÁ≈ È«appleøÁapple ÓØÁ∆ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª Ò¬∆ ÷πæÒ∑,
‡À’√ ¤Ø‡ª ¡Â∂ «Èæ‹∆’appleÈ Á∆ ÷∞æÒ∑∆ Â∂ Í∞apple˜Øapple Ú’≈ÒÂ
’appleÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ «’apple ’È»ßȪ È»ß «¤æ’∂ ‡ß◊ ’∂ ’≈appleı≈È≈
Ó≈Ò’ª È»ß Ò∞æ‡Ó≈apple ’appleÈ Á∆ ÷∞æÒ∑∆ ¤Ø‡ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ Á∂√∆-
«ÚÁ∂Ù∆ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª ˘ «¬‘ «¯’apple ˛ ¡«‹‘∆¡ª ‘≈Òª
Í»apple∂ Á∂Ù «Úæ⁄ ¡ÙªÂ∆ Á≈ Ó‘ΩÒ ÍÀÁ≈ ’apple Á∂‰◊∆¡ª ª
√appleÓ≈«¬¡≈ «ÈÚ∂Ù Ò¬∆ ¡È∞’»Ò ‘≈Òª È‘∆∫ apple«‘
‹≈‰◊∆¡ªÕ ÓØÁ∆ Á≈ “◊∞‹apple≈ Ó≈‚Ò” ¡√Ò «Úæ⁄ Á∂√∆-
«ÚÁ∂Ù∆ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª ˘ «¬‘ Ô’∆È «ÁÚ≈¿π‰ Á≈ Ó≈‚Ò
‘À «’ ¿π‘ «¬‘Ȫ ‘≈Òª È≈ˇ «√æfi ÒÚ∂◊≈Õ ¿π√Á≈ Âapple’
‘À «’ ÒØ’ª ˘ ËappleÓ, ‹≈Â, Ì≈Ù≈, ÷∂Âapple ¡≈«Á «Îapple’» Ò∆‘ª
«Úæ⁄ Úø‚‰ Á∂ Î≈√∆Ú≈Á∆ ÍÀ∫ÂÛ∂ Á∆ ÓÁÁ È≈ˇ ÒØ’ª «Úæ⁄
¡≈Í√∆ Ï∂◊≈È◊∆ Á≈ ÓΩ‘Ò Ï«‰¡≈ apple‘∂◊≈, «‹√ È≈ˇ «‹æÊ∂
Á∆ ‹Ó≈Â∆ ¬∂’Â≈ Ï‰È ÂØ∫ appleØ’∆ ‹≈ √’Á∆ ˛ ¿πµÊ∂ È≈ˇ ‘∆
ÿæ‡-«◊‰Â∆¡ª È»ß ‚apple≈ ’∂ Á»‹∂ Áapple‹∂ Á∂ È≈◊«apple’ª Úapple◊∆
‘≈Ò «Úæ⁄ Ëæ’‰ Ó◊appleØ∫ Ò◊≈Â≈apple √Ó≈«‹’ ¡ÙªÂ∆ Á∆
‘≈Ò ȑ∆∫ ω∆ apple‘∂◊∆Õ ¿∞‘ ¡≈͉∆ √√Â∆ ÂØ∫ √√Â∆
«’apple ْÂ∆ Ú∂⁄‰ Ò¬∆ Әϻapple ‘؉◊∂ Â∂ ÒØÛ ÍÀ‰ ”Â∂
«¬‘Á∂ Ò¬∆ Áß«◊¡ª ¡Â∂ apple≈‹ Á∞¡≈apple≈ √Ø⁄∂-√Ófi∂ ÓÈ∞æ÷∆-
’ÂÒ∂¡≈Ó Á∆ Ú∆ ÚappleÂØ∫ ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆ ˛Õ «¬‘Ø Ó≈‚Ò
◊π‹apple≈ «Úæ⁄ B@@B Á∂ Áø«◊¡ª Ú∂ˇ∂ ÂØ∫ √≈‘Ó‰∂ ¡≈«¬¡≈
˛Õ ÓØÁ∆ «¬‘Ø Ó≈‚Ò Í»apple∂ Ì≈apple ”Â∂ Ò≈◊» ’appleÈ Á∆ √Ò≈‘
«ÁøÁ≈ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ ˛apple≈È∆ Á∆ ◊æÒ È‘ƒ ˛ «’ «√ıappleÒ∂
A@@ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ ÿapple≈«‰¡ª «Úæ⁄Ø∫ GD È∂ ÓØÁ∆ ˘ ÍÃË≈È
ÓøÂapple∆ Á∂ apple»Í «Úæ⁄ Á∂÷‰ Á∆ «¬æ¤≈ ‹Â≈¬∆ √∆Õ
Ì≈appleÂ∆ √appleÓ≈¬∂Á≈apple ¡≈͉∂ ⁄‘∂Â∂ ÓØÁ∆ ˘ ÍÃË≈È
ÓøÂapple∆ Á∂ apple»Í ”⁄ Á∂÷‰ Á≈ √πÍÈ≈ Í»apple≈ ’apple ¸æ’∂ ‘ÈÕ ‘π‰
ÓØÁ∆ ¿π‘Ȫ Á∂ √πÍÈ∂ Í»apple∂ ’apple∂◊≈ ¡Â∂ ¿π‘Ȫ Á≈ √πÍÈ≈ ˛ Á∂Ù
Á∂ ÒØ’ª Á∆ «’apple Â∂ ’πÁappleÂ∆ √≈ËȪ Á∆ ÷πæÒ∑∆ ´æ‡ Á≈ ÓΩ’≈
Á∂‰≈ ¡Â∂ «¬√ ´æ‡ «÷Ò≈¯ ¿πµ·‰ Ú≈ˇ∆ ÒØ’ª Á∆ ‘apple ¡Ú≈˜
˘ ÁÏ≈¿π‰≈ Â∂ ‘apple Âapple∑ª Á∆¡ª ÒØ’ Íæ÷∆ Â≈’ª Á≈ ◊ˇ≈
ÿπ應≈Õ «¬√ Ò¬∆ ¡æ‹ Á∂Ù Á∆ «¬È’Ò≈Ï∆ Ò«‘apple Á≈ ’øÓ
‘Øapple Ú∆ ¸‰ΩÂ∆Í»appleÈ ‘Ø «◊¡≈ «’«’ ÓØÁ∆ «Íæ¤∂ ’ΩÓ∆ √ÚÀ-
√∂Ú’ √øÿ Á∆ ‹ª ’‘∆¬∂ «‘øÁ»ÂÚ∆ Î≈√∆Ú≈Á Á∆ Â≈’ ˛ ‹Ø
ÒØ’ª Á∂ Ë≈apple«Ó’ Âπ¡æ√Ϫ Â∂ ͤÛ∂͉ Á≈ Í»apple≈ Ò≈‘≈ ÒÀ‰≈
‹≈‰Á∆ ˛Õ Ì≈‹Í≈ (‹ª √øÿ) Á∂ Î≈√∆Ú≈Á∆ ÍÀ∫ÂÛ∂ «÷Ò≈¯
ÒÛ≈¬∆ Ú‹Ø∫ ÒØ’ª Á∂ Ë≈apple«Ó’ Âπ¡æ√Ϫ, Íæ¤Û∆¡ª ’Áappleª-
’∆Óª, ˆÀapple-Â≈apple«’’ Â∂ ˆÀapple-«Ú«◊¡≈È’ Ó≈È«√’Â≈
«ıÒ≈¯ ÒÛÈ≈ ”Â∂ ¿π‘Ȫ Á∆ ‹Ó≈Â∆ ¬∂’Â≈ Á∂ ¡Ë≈apple ”Â∂
Ò≈ÓÏøÁ∆ ’apple«Á¡ª «¬√ Í»apple∂ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ „ª⁄∂ ˘ ÂÏ≈‘
’appleÈ≈ ‘Øapple Ú∆ ˜apple»apple∆ (Â∂ Ï∂Ùæ’ ÓπÙ«’Ò Ú∆) ‘Ø «◊¡≈ ˛
«‹√Á∆ «’ ÓØÁ∆ Á∂ apple»Í «Úæ⁄ Î≈√∆Ú≈Á ¡æ‹ ¡‰√appleÁ∆ ÒØÛ
ω ⁄æπæ’≈ ˛Õ J
(Í≥È≈ C Á≈ Ï≈’∆ «‘æ√≈ )
Ì≈appleÂ∆ ‘≈’Ó ‹Ó≈ª È∂...
Í»apple∂ Á∂Ù ˘ ‘∆ «Îapple’» Ò∆‘ª ”Â∂ Ïπapple∆ Âapple∑ª Úø‚ «ÁæÂ≈Õ «¬‘
«Îapple’» ËappleπÚ∆’appleÈ Ú∆ Ì≈‹Í≈ Á∆ «‹æ «Úæ⁄ √‘≈¬∆ ‘Ø«¬¡≈Õ
ÒØ’ª Á∆ «Îapple’» Ò∆‘ª ¿πµÍapple Úø‚ ‘≈’Óª Á∂ «‘æ «Úæ⁄ ‘∆ ˛Õ
«Îapple’» ÒÛ≈¬∆¡ª «Úæ⁄ ¿πˇfi∂ ÒØ’ ¿π‘Ȫ Ò¬∆ ’ج∆ ¸‰ΩÂ∆
È‘ƒ ωÁ∂Õ
AFÚ∆¡ª ÒØ’ √Ì≈ ⁄؉ª «Úæ⁄ «¬æ’ Ú≈apple Î∂apple ‘≈’Ó
«‹æ ◊¬∂ ¡Â∂ ÒØ’ ‘≈apple ◊¬∂Õ ÒØ’ª Á≈ «¬‘ ÌappleÓ «Îapple ӘϻÂ
‘Ø«¬¡≈ ˛ «’ ¿π‘ √apple’≈apple ¸‰Á∂ ‘ÈÕ Áapple¡√Ò ÒØ’ª ’Øˇ
¸‰È Ò¬∆ ’πæfi È‘ƒ √∆Õ Á∂Ù Á∆¡ª √≈apple∆¡ª ‘∆ √ø√Á∆
Í≈apple‡∆¡ª Á∆¡ª Ïπ«È¡≈Á∆ È∆Â∆¡ª «¬æ’ ‘∆ ‘ÈÕ ÈÚ-
¿πÁ≈appleÚ≈Á∆ È∆Â∆¡ª Ì≈apple Á∆¡ª ‘≈’Ó ‹Ó≈ª ¡Â∂ ¿π‘Ȫ
Á∆¡ª ÈπÓ≈«¬øÁ≈ «√¡≈√∆ Í≈apple‡∆¡ª Á∆¡ª ¡≈Ó √«‘ÓÂ∆
Á∆¡ª È∆Â∆¡ª ‘ÈÕ «¬‘Ȫ «Úæ⁄Ø∫ ’πæfi «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª Ú∆
‘ÈÕ Íapple ÁØ√Â≈È≈ ÿ∂apple∂ Á∆¡ª ‘∆ «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª ‘ÈÕ «¬√
Ò¬∆ ÒØ’ª ’Øˇ ¸‰È Ò¬∆ ’πæfi Ú∆ È‘ƒ √∆Õ Ì≈‹Í≈ ‘π‰
«Í¤Ò∆ √apple’≈apple Á∆¡ª È∆Â∆¡ª ˘ ¡æ◊∂ ÚË≈¬∂◊∆ , ¿π√Á∂
¡Ë»apple∂ ’≈‹ Í»apple∂ ’apple∂◊∆Õ
¯apple’ «√apple¯ «¬‘ ÍÚ∂◊≈ «’ ÒØ’ª ”⁄ ‘π‰ ÚË∂apple∂
’«‘apple „‘∂◊≈Õ ¿πÁ≈apple∆’appleÈ, «Èæ‹∆’appleÈ, √ø√≈apple∆’appleÈ Á≈
appleÊ ‘π‰ ÚË∂apple∂ Â∂˜ apple¯Â≈apple È≈ˇ ÁΩÛ∂◊≈ ¡Â∂ «¬√ Á∂ ‘apple
«ÚappleØË ˘ ‘≈’Ó Ï∂apple«‘Ó∆ È≈ˇ ’π⁄Ò‰ Á∂ apple≈‘ ÍÀ‰◊∂Õ Ì≈appleÂ
Á∂ ‘≈’Óª È∂ ¡≈͉≈ Î≈√∆Ú≈Á∆ ÏÁÒ ¸‰ «Ò¡≈ ˛Õ ‘π‰
Ú≈apple∆ ÒØ’ª Á∆ ˛ «’ ¿π‘Ȫ ¡≈͉≈ «¬È’Ò≈Ï∆ ÏÁÒ
¿π√≈appleÈ≈ ˛ ¡Â∂ «¬√ Á∆ ¿π√≈apple∆ Á∆ «ÁÙ≈ ”⁄ ¡≈͉∂ ÔÂȪ
˘ ˜appleϪ Á∂‰∆¡ª ‘ÈÕ J
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 13

¡≥◊apple∂˜∆ ÍÃÂ∆ ˆ∞Ò≈Ó Ó≈È«√’Â≈:
√Ó≈‹-Ì≈Ù≈ «Ú«◊¡≈«È’ «ÁÃÙ‡∆’؉
(F Ó¬∆, B@AD Á∂ √∞Íapple∆Ó ’Øapple‡ Á∂ ¯À√Ò∂ Á∂ √≥Ï≥Ë «Ú⁄)
J ‹√Ó∆ «√≥ÿ
Ì≈Ú∂∫ Ì≈apple AIDG «Úæ⁄ «√¡≈√∆ ÂΩapple ”Â∂ ¡ø◊apple∂˜ª
ÂØ∫ ª ¡˜≈Á ‘Ø «◊¡≈ √∆ Íapple √≈‚∆ Ó≈È«√’Â≈ ¡≥◊apple∂˜∆
Ì≈Ù≈, √≈«‘ ‹ª √Ó∞µ⁄∂ √«Ì¡≈⁄≈apple Á∆ «¬√ ’Áapple ˆ∞Ò≈Ó
‘Ø ◊¬∆ «’ ¡≈˜≈Á∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‘∞‰ µ’ Ú∆ ¡√∆∫ ¡≈͉∂
‹∆ÚÈ Á∂ ‘apple ÷∂Âapple «Úæ⁄ ’ج∆ Ú∆ ’≥Ó ’appleÈ Ú∂Ò∂ «ÚÁ∂Ù∆
«◊¡≈È ”Â∂ «ÈappleÌapple ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ªÕ «ÚÁ∂Ù∆ «◊¡≈È ‹ª Ì≈Ù≈ ˘
ÍÛ∑È≈-ÍÛ∑≈¿∞‰≈ ’ج∆ Ó≈Û∆ ◊µÒ È‘∆∫ Íapple ¡≈͉∆ Ì≈Ù≈
¡Â∂ ¡≈͉∂ «◊¡≈È ˘ «È◊»‰≈ √Ófi ’∂ «ÚÁ∂Ù∆ Ì≈Ù≈ ¡Â∂
«◊¡≈È ˘ ¡Í‰≈¿∞‰≈ Ó≈È«√’ ˆ∞Ò≈Ó∆ Á≈ ÍÃÂ∆’ ‘ÀÕ
‹∂’apple Ì≈Ù≈ Á∆ ◊µÒ ’apple∆¬∂ ª √≈‚∆ Ó≈È«√’
ˆ∞Ò≈Ó∆ Á∆ «¬‘ Â√Ú∆apple Ì≈Ù≈ È≈ˇ √Ïø«Ë ‘apple ÷∂Âapple «Ú⁄
√͵ه «Á÷≈¬∆ «Á≥Á∆ ‘ÀÕ ¡≈͉∆ Ì≈Ù≈ ˘ «È◊∞‰∆ ‹ª ¤Ø‡∆
√Ófi ’∂ ¡√∆∫ «¬√ Á∆ √ÓappleµÊ≈ ”Â∂ Ú∆ Ùµ’ ’apple apple‘∂ ‘ª Ì≈Ú∂∫
«ÚÁÚ≈È≈ Á≈ «¬‘ ӵ ‘À «’ ’ج∆ Ú∆ Ì≈Ù≈ ¡√Ò «Ú⁄
¤Ø‡∆ ‹ª Úµ‚∆ È‘∆∫ ‘∞≥Á∆, ‘apple Ì≈Ù≈ ¡≈͉∂ √Ó≈‹ ¡Â∂
√«Ì¡≈⁄≈apple Á∂ Í«appleÍ∂÷ «Úæ⁄ ͱappleÈ ‘∞≥Á∆ ‘ÀÕ ‚≈. ϱ‡≈ «√≥ÿ
Ïapple≈Û ¡È∞√≈apple «Í¤Ò∂ ’∞fi ¡apple√∂ ÂØ∫ Í≥‹≈Ï∆ Ì≈Ù≈ Á∂ «Ú’≈√
Ò¬∆ ¿∞Íapple≈«Ò¡ª Á≈ «√Ò«√Ò≈ ‹≈apple∆ ‘ÀÕ Úµ÷-Úµ÷ ¡Á≈«apple¡ª
ÚµÒØ∫ √ÀÓ∆È≈apple ¡Â∂ ’≈ÈÎ≥apple√ª apple≈‘∆∫ Í≥‹≈Ï∆ Á∆ Ì≈Ù≈¬∆
√ÓappleµÊ≈ ÍÃÂ∆ ⁄apple⁄≈ ’∆Â∆ ‹≈ apple‘∆ ‘ÀÕ Ú≈apple-Ú≈apple «¬‘ ◊µÒ
Á∞‘apple≈¬∆ ‹≈ apple‘∆ ‘À «’ Í≥‹≈Ï∆ Ì≈Ù≈ ‘apple ÍÃ’≈apple Á∂ ÍÃ◊‡≈Ú∂
Ò¬∆ √ÓappleµÊ ‘ÀÕ ’∞fi ÒØ’ Í≥‹≈Ï∆ Á∆ ÍÃ◊‡≈«¬’ √ÓappleµÊ≈ ”Â∂
Ú∆ Ùµ’ ’appleÁ∂ ‘ÈÕ √≈‚∆ ‹≈⁄∂ «¬‘ ◊µÒª ‹ª ª Ì≈Ú∞’Â≈
Úµ√ ’∆Â∆¡ª ‹≈ apple‘∆¡ª ‘È ‹ª ¡«◊¡≈ÈÂ≈ Úµ√Õ «’¿∞∫«’
“√ÓappleµÊ≈” Ì≈Ù≈ «Ú⁄ È‘∆∫ √◊Ø∫ Ì≈Ù≈ ˘ ÏØÒ‰ Ú≈«Ò¡ª
«Ú⁄ ‘∞≥Á∆ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ «¬‘ «Ó‘‰≈ Í≥‹≈Ï∆ Ì≈Ù≈ ˘ È‘∆∫
√◊Ø∫ ¡«Ú«◊¡≈È’ √Ø⁄ Á∂ Ë≈appleÈ∆ ¿∞Ȫ ÒØ’ª ˘ Á∂‰≈ ωÁ≈
‘À «‹‘Û∂ Í≥‹≈Ï∆ Ì≈Ù≈ Á∆ ÍÃ◊‡≈«¬’ √ÓappleµÊ≈ ”Â∂ Ú∆ Ùµ’
’appleÁ∂ ‘ÈÕ A «¬√∂ Âapple∑ª ‚≈. ‹Ø◊≈ «√≥ÿ È∂ Ú∆ Í≥‹≈Ï∆ Ì≈Ù≈ Á∆
√ÓappleµÊ≈ ”Â∂ ⁄apple⁄≈ ’apple«Á¡ª «¬‘ «Ú⁄≈apple ÏÛ∂ ˜Øapple-ÙØapple È≈ˇ
ÍÃ◊‡≈¬∂ ‘È «’ √≈‚∆ Í≥‹≈Ï∆ Ì≈Ù≈ «’√∂ Ú∆ ͵÷ ÂØ∫ ¡‹Ø’∂
«◊¡≈È-«Ú«◊¡≈È ˘ ÍÃ◊‡≈¿∞‰ Á∂ ¡√ÓappleµÊ È‘∆∫ ‘ÀÕ ‚≈.
‹Ø◊≈ «√≥ÿ È∂ «Ú«◊¡≈È ¡Â∂ Â’È≈ÒØ‹∆ È≈ˇ √≥Ï≥«Ë ’∞fi
ÙÏÁª Á≈ (‹Ø «’ ¡’√apple ‘∆ «¬‘Ȫ Á∆ «√µ«÷¡≈ Á∂‰ Ú∂Ò∂
ÚappleÂ∂ ‹ªÁ∂ ‘È) ¡≥◊apple∂˜∆ ÂØ∫ Í≥‹≈Ï∆ apple±Í ÿÛ∑ «’ «¬‘ √≈ÏÂ
’appleÈ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’∆Â∆ ‘À «’ ¡√∆∫ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ Úµ√ ‹ª
Ó≈È«√’ ˆ∞Ò≈Ó∆ Á≈ «Ù’≈apple ‘Ø ’∂ ‘∆ ¡«‹‘∂ Í≥‹≈Ï∆ apple±Íª Á∆
ÚappleÂØ∫ È‘∆∫ ’appleÁ∂ Íapple √≈‚∆ Ì≈Ù≈ «Úæ⁄ ª ‘apple ÍÃ’≈apple Á∆
√ÓappleµÊ≈ ÓΩ‹±Á ‘ÀÕ ‚≈. √≈«‘Ï È∂ ¡µ◊∂ «¬‘ Ú∆ √≈Ï ’appleÈ
Á∆ ’Ø«ÙÙ ’∆Â∆ ‘À «’ √Ó∞µ⁄∂ Á∂Ùª «Úæ⁄ ‘∞‰ ϵ«⁄¡ª ˘
Ó∞µ„Ò∆ «√µ«÷¡≈ Á∂‰ Ú∂Ò∂ ¿∞µÊØ∫ Á∆ Ó≈Â-Ì≈Ù≈ ˘ ‘∆ Ó≈«Ë¡Ó
Ú‹Ø∫ ¡Í‰≈¿∞‰ Á∆ ◊µÒ ’∆Â∆ ‹≈ apple‘∆ ‘ÀÕ B
√≈‚∆ ¡≥◊apple∂˜∆ Ì≈Ù≈ ÍÃÂ∆ Ó≈È«√’ ˆ∞Ò≈Ó∆ Á≈
ÍÃ◊‡≈Ú≈ «Í¤Ò∂ «ÁÈ∆ √∞Íapple∆Ó ’Øapple‡ Á∂ ¯À√Ò∂ apple≈‘∆∫ Ú∆ √≈Ó∑‰∂
¡≈«¬¡≈ ‘À «‹√ «Ú⁄ √∞Íapple∆Ó ’Øapple‡ È∂ ’≥ÈÛ √apple’≈apple Á∂
«¬æ’ ¯À√Ò∂ Á∂ «ÚappleØË «Úæ⁄ ¡≈͉≈ ¯À√Ò≈ «Á≥«Á¡ª «¬‘ «’‘≈
‘À «’ apple≈‹ √apple’≈apple Ì≈Ù≈¬∆ ÿµ‡ «◊‰Â∆¡ª ÚµÒØ∫ ⁄Ò≈¬∂
‹ªÁ∂ ˆÀapple-√apple’≈apple∆ √’±Òª «Ú⁄ ÍÃ≈«¬Óapple∆ ͵Ëapple ”Â∂ «√µ«÷¡≈
Á∂ Ó≈«Ë¡Ó Ú‹Ø∫ ÷∂Âapple∆ Ì≈Ù≈ ˘ Ò≈˜≈Ó∆ ÂΩapple ”Â∂ Ò≈◊± È‘∆∫
’apple √’Á∆, Ì≈Ú Ïµ⁄≈ ¡≈͉∆ Ó∞µ„Ò∆ «√µ«÷¡≈ Á≈ Ó≈«Ë¡Ó
¡≈͉∆ Ó≈Â-Ì≈Ù≈ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ’ج∆ Ú∆ ‘Øapple Ì≈Ù≈ («‹Ú∂∫ «’
Ì≈apple «Ú⁄ ¡≥◊apple∂˜∆) ω≈ √’Á≈ ‘ÀÕ «¬√ ¯À√Ò≈ Á≈ Ó≈Â-
Ì≈Ù≈ ˘ Ó∞µ„Ò∆ «√µ«÷¡≈ Á≈ Ó≈«Ë¡Ó ω≈¿∞‰ Á∂ ‘µ’
«Úæ⁄ Ì∞◊‰ Ú≈Ò∂ ‘apple Ï∞µË∆‹∆Ú∆ È∂ «ÚappleØË ’∆Â≈ ‘À ¡Â∂
√∞Íapple∆Ó ’Øapple‡ ˘ «¬√ ¯À√Ò∂ ”Â∂ Á∞Ï≈apple≈ Șapple√≈È∆ ’appleÈ Á∆
√Ò≈‘ «ÁµÂ∆ ‘ÀÕ ’ΩÓ∆ ¡Â∂ ’ΩÓªÂapple∆ ͵Ëapple ”Â∂ Ô±ÈÀ√’Ø
Úapple◊∆¡ª √≥√Ê≈Úª È∂ √Ó∂∫-√Ó∂∫ ”Â∂ ¡≈͉∆ ÷Ø‹ apple≈‘∆∫ «¬‘
«√æË ’appleÈ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’∆Â∆ ‘À «’ ÍÃ≈«¬Óapple∆ «√µ«÷¡≈ Á≈
Ó≈«Ë¡Ó ϵ⁄∂ Á∆ Ó≈Â-Ì≈Ù≈ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ‘Øapple ’ج∆ Ú∆ È‘∆∫
‘؉≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ Ïµ⁄≈ ÍÃ≈«¬Óapple∆ ͵Ëapple ”Â∂ «‹√ ¿∞Óapple Úapple◊
«Úæ⁄Ø∫ ◊∞‹apple «apple‘≈ ‘∞≥Á≈ ‘À ¿∞√ √Ó∂∫ ¿∞‘ ¡≈͉∆ Ó≈Â-Ì≈Ù≈
ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ «’√∂ Ú∆ ‘Øapple Ì≈Ù≈ apple≈‘∆∫ √Ó∞µ⁄∂ «◊¡≈È-√≥√≈apple
È≈ˇ ‹∞Û ‘∆ È‘∆∫ √’Á≈Õ ¿∞µÿ∂ «√µ«÷¡≈ Ù≈√Âapple∆ ‚≈. ‡∆.
¡≈apple. ÙappleÓ≈ C , ‚≈. ¡À√. ¡À√. ‹ØÙ∆ D , Íë√µË Ò∂÷’ ÍÃØ. ÍÃ∆ÂÓ
«√≥ÿ E Â∂ ‘Øapple ’¬∆ Ò∂÷’ª È∂ √Ó∂∫-√Ó∂∫ ”Â∂ «Ò÷∂ ◊¬∂ ¡≈͉∂
Ò∂÷ª «Úæ⁄ «¬√ ◊µÒ Á∆ ‘∆ Ú’≈Ò ’∆Â∆ ‘À «’ ϵ⁄∂ ˘
«ÁµÂ∆ ‹≈‰ Ú≈ˇ∆ Ó∞µ„Ò∆ «√µ«÷¡≈ Á≈ Ó≈«Ë¡Ó ’∂ÚÒ ¿∞√
Á∆ Ó≈Â-Ì≈Ù≈ ‘∆ ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ
F Ó¬∆, B@AD ˘ √∞Íapple∆Ó ’Øapple‡ Á∂ Ó∞µ„Ò∆
(Í≥È≈ Ï≈’∆ Í≥È≈ AI ”Â∂ )
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 14

Ì≈‹Í≈¬∆ ÏÒÏ∆apple Í∞ø‹ Á∆¡ª Ï∂ÊÚ∆¡ª
«Íæ¤∂ «‹‘∂ Ì≈‹Í≈ Á∂ «¬æ’ È∂Â≈ ÙÃ∆Ó≈È ÏÒÏ∆apple
Í∞ø‹ Á≈ «¬æ’ Ò∂÷ T«‘ø√≈ Á≈ Á»‹≈ apple»Í ‘À Ó≈apple’√Ú≈ÁU
“‹æ◊Ï≈‰∆” ¡÷Ï≈apple (CA ‹ÈÚapple∆, B@AD) «Úæ⁄ ¤«Í¡≈Õ
Ì≈‹Í≈¬∆ ÏÒÏ∆apple Í∞ø‹ Á∂ TÒ∂÷U ¡’√apple ¡ıÏ≈appleª Á∂ Íø«È¡ª
¿πµÂ∂ T√‹Á∂U apple«‘øÁ∂ ‘ÈÕ Ì≈apple «Úæ⁄ Î≈√∆Ú≈Á∆ «√¡≈√Â
Á∂ Ó∞æ÷ Ë∞apple∂ apple≈Ù‡apple∆ √ÚÀ-√∂Ú’ √øÿ Á∂ È‹Á∆’∆ «¬‘ ‹È≈Ï
Íø‹≈Ï∆ ¡ıÏ≈appleª «‹Ú∂∫ “‹æ◊Ï≈‰∆” ¡Â∂ ¡ø◊apple∂˜∆ ¡ıÏ≈apple
“Á Í≈«¬È∆¡apple” ”⁄ Ò◊≈Â≈apple «Ò÷Á∂ apple«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ’«‘‰ ˘
¿∞‘ T¿∞µÿ∂U ÍæÂapple’≈apple Â∂ ¡≈apple«Ê’ Ó≈Ó«Ò¡ª Á∂ TÓ≈‘appleU
‘È Íapple ¡√Ò «Úæ⁄ T◊ØÏ∂Ò˜U Á∂ ’∞ÈÏ∂ ”⁄Ø∫ ‘È ¡Â∂ ’»Û-
ÍÃ⁄≈apple Á∂ T¡À’√Íapple‡U ‘È «‹Ú∂∫ «’ ¡√∆∫ ‘æÊÒ∂ Ò∂÷ «Úæ⁄
¿∞‘Ȫ ÚæÒØ∫ ¡≈͉∂ ¿∞ÍappleØ’Â «√appleÒ∂÷ Ú≈ˇ∂ Ò∂÷ «Úæ⁄
ÍappleØ√∆¡ª ◊¬∆¡ª Ï∂ÊÚ∆¡ª ¿πµÂ∂ fi≈ Ó≈appleÁ∂ ‘ج∂ Á∂÷ª◊∂Õ
«’appleÂ∆ ÒØ’ª È≈ˇ ◊æÁ≈apple∆ ’appleÈ Ú≈ˇ∆¡ª
Ì◊ΩÛ∆¡ª ¡÷ΩÂ∆ ’«Ó¿±«È√‡ Í≈apple‡∆¡ª Á∂ ’∞’appleÓª Á≈
·∆’apple≈ Ó≈apple’√Ú≈Á ¡Â∂ ÷apple∂ ’«Ó¿±«È√‡ ¡≈◊»¡ª ¿πµÂ∂
Ìøȉ Á∆ ⁄≈ÒÏ≈˜∆ Ó≈apple’√Ú≈Á Á≈ «ÚappleØË∆ ‘apple∂’ ’ÒÓÿ√∆‡
ÚappleÂÁ≈ ‘À; «Îapple ÙÃ∆Ó≈È ÏÒÏ∆apple Í∞ø‹ ¡Òæ◊ «’Ú∂∫ ‘Ø
√’Á≈ ‘À? ¿∞‘ ¡≈͉∂ Ò∂÷ Á∆ Ù∞apple»¡≈ Ó≈’Í≈ (√∆Í∆¡ÀÓ)
Á∂ «¬æ’ È∂Â≈ ˘ ’∂appleÒ≈ ¡Á≈Ò ÚæÒØ∫ «¬æ’ ’ÂÒ Á≈ ÁØÙ∆
·«‘apple≈¬∂ ‹≈‰ Á∆ ıÏapple ÂØ∫ ’appleÁ∂ ‘È ¡Â∂ «Îapple ‹ÒÁ∆ ‘∆
¡≈͉∂ ¡√Ò∆ ¬∂‹ø‚∂ ¿πµÂ∂ ¡≈ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ Ó≈apple’√Ú≈Á ¡Â∂
’«Ó¿±«È‹Ó Á≈ Ï‘∞ Ó∞æ„Ò≈ «◊¡≈È appleæ÷‰ Ú≈ˇ≈ Ú∆ «¬‘
‹≈‰Á≈ ‘À «’ Ì≈’Í≈ (√∆Í∆¡≈¬∆), Ó≈’Í≈ (√∆Í∆¡ÀÓ),
Ì≈’Í≈ (Ó≈Ò∂-«ÒÏapple∂ÙÈ) ¡≈«Á «‹‘∆¡ª «√¡≈√∆ Í≈apple‡∆¡ª
ÏÛ∂ «⁄apple ÂØ∫ «’appleÂ∆ ÒØ’ª È≈ˇ ◊æÁ≈apple∆ ’apple Í≈ˇ≈ ÏÁÒ
⁄∞æ’∆¡ª ‘È ¡Â∂ «¬‘Ȫ Á≈ «√apple¯ È≈Ó ‘∆ ’«Ó¿±«È√‡
Í≈apple‡∆ ‘À, ’øÓ √≈apple∂ ¿∞‘∆ ’appleÁ∂ ‘È ‹Ø ÷∞Á Í∞ø‹ Á∆ Í≈apple‡∆
Ì≈‹Í≈, ‹ª ’ª◊apple√, √Í≈, Ï√Í≈ ¡≈«Á Í≈apple‡∆¡ª ’appleÁ∆¡ª
‘ÈÕ ‘Ø √’Á≈ ‘À ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ ˘ «¬øÈ∆ ‹≈‰’≈apple∆ Ú∆ È≈
‘ØÚ∂? Íapple ¿∞‘ ª Ì≈‹Í≈ Á∂ Úæ‚∂ È∂Â≈ ‘È, apple≈‹√Ì≈ ÓÀ∫Ïapple
‘È, T¿∞µÿ∂U ÍæÂapple’≈apple, ¡≈apple«Ê’ Ó≈Ó«Ò¡ª Á∂ Ó≈‘apple ¡≈«Á
‘È, «¬√ Ò¬∆ ‹∂ ¿∞‘Ȫ ˘ «¬øÈ∆ Ú∆ ‹≈‰’≈apple∆ È‘∆∫ ‘À ª
¿∞‘ «’‘Ø-«‹‘∂ Ó≈‘apple ‘È! ¡√Ò «Úæ⁄ «¬‘ √Ì ’∞fi ‹≈‰Á∂
‘È, «¬‘Ȫ ˘ ÌÒ∆̪ ÍÂ≈ ‘À «’ Ì≈’Í≈, Ó≈’Í≈ ¡≈«Á
‘∞‰ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ „ª⁄∂ Á∆¡ª ÊøÓ∑∆¡ª ω ⁄∞æ’∆¡ª ‘È, Íapple
¿∞‘Ȫ Á≈ «ÈÙ≈È≈ ¡√Ò «Úæ⁄ Ó≈’Í≈, Ì≈’Í≈ ‘À ‘∆ È‘∆∫,
«¬æ’ «‡æ͉∆
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 15
J ‚≈. ¡ø«ÓÃÂ
¿∞‘ ª ¡√Ò «Úæ⁄ Ï‘≈È≈ ‘È Ó≈apple’√Ú≈Á ¿πµÂ∂ ‘ÓÒ≈
’appleÈ Á≈, Íapple T‘æÊ ’ø◊‰ ˘ ¡≈apple√∆ ’∆,U Ó≈apple’√Ú≈Á ˘
ÏÁÈ≈Ó ’appleÈ Ò¬∆ «√apple¯ Â∂ «√apple¯ fi»· ‘∆ ÏØ«Ò¡≈ ‹≈
√’Á≈ ‘À, ‹Ø ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ È∂ appleæ‹ ’∂ ÏØ«Ò¡≈ ‘ÀÕ
ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ «Ò÷Á∂ ‘È - TÌ≈apple ‘∆ È‘∆∫,
Á∞È∆¡ª Á∂ «‹√ «‘æ√∂ «Úæ⁄ Ú∆ √≈ÓÚ≈Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ’≈«¬Ó
‘ج∆ ‘À, ¡≈͉∆ √«ÊappleÂ≈ Ò¬∆ ’«Ó¿±«È√‡ª È∂ «‘ø√≈ ˘ ‘∆
¡≈͉≈ ÏÑӡ√Âapple ω≈«¬¡≈ ‘ÀÕU √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª ª
ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ ˘ √≈ÓÚ≈Á ¡Â∂ √Ó≈‹Ú≈Á «Úæ⁄ Îapple’ ¡Â∂
Í»apple∆ Âapple∑ª √øÌÚ ‘À «’ ¿∞‘Ȫ ˘ «¬‘Ȫ ÙÏÁª Á∂ ¡appleÊ Ú∆
ÍÂ≈ È‘∆∫ ‘È ¡Â∂ ÏÀ· ◊¬∂ ‘È Ó≈apple’√Ú≈Á ¿πµÂ∂ Ò∂÷
«Ò÷‰Õ ıÀapple, «‹√È∂ ’»Û-ÍÃ⁄≈apple ‘∆ ’appleÈ≈ ‘ØÚ∂, ¿∞√È∂ «¬‘
√Ì ’∞fi ‹≈‰ ’∂ ’appleÈ≈ Ú∆ ’∆ ‘À? ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ Á∆ ‹≈‰’≈apple∆
Ò¬∆ Áæ√ Á¬∆¬∂ «’ Á∞È∆¡ª «Úæ⁄ ¡æ‹ Âæ’ «’√∂ Ú∆ Á∂Ù
«Úæ⁄ √≈ÓÚ≈Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ’≈«¬Ó È‘∆∫ ‘ج∆ ‘À, «‹øÈ∑ª Á∂Ùª
«Úæ⁄ Ó˜Á»apple ‹Ó≈ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ «Úæ⁄ «¬È’Ò≈Ï ‘ج∂,
¿πµÊ∂ √Ó≈‹Ú≈Á Á∂ ÍÛ≈¡ Âæ’ ‘∆ Í‘∞ø«⁄¡≈ ‹≈ √«’¡≈Õ
Á»‹∆ ◊æÒ, Ì≈apple «Úæ⁄ Ú∆ ’Á∂ √≈ÓÚ≈Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ’≈«¬Ó
‘ج∆ ‘À, «¬‘ ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ Á≈ √øÿ∆-Ó≈apple’≈ ÓΩ«Ò’ «¬«Â‘≈√
‘Ø √’Á≈ ‘À, Íapple √æ⁄≈¬∆ «ÏÒ’∞Ò È‘∆∫Õ Ì≈apple «Úæ⁄ √≈ÓÚ≈Á
ª ¤æ‚Ø, √Ó≈‹Ú≈Á Ú∆ «’Â∂ Ú∆ Â∂ ’Á∂ Ú∆ ’≈«¬Ó È‘∆∫
‘Ø«¬¡≈Õ ‘∞‰ Á∂÷∆¬∂ «’ ’«Ó¿±«È√‡ª È∂ √æÂ∑≈ «Úæ⁄ ¡≈¿∞‰
ÂØ∫ Ï≈¡Á «‘ø√≈ Á≈ «’¿∞∫ ¡Â∂ ’ÁØ∫ √‘≈apple≈ «Ò¡≈?
’«Ó¿±«È√‡ Í≈apple‡∆ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ «Úæ⁄ Í«‘Ò≈ «¬È’Ò≈Ï
¡’»Ïapple, AIAG «Úæ⁄ apple»√ «Úæ⁄ ‘Ø«¬¡≈Õ «¬È’Ò≈Ï Á∂
‘≈Ò «’¿∞∫ «Â¡≈apple ‘ج∂? apple»√ Á∂ ÒØ’ Í«‘Ò∆ √ø√≈apple ‹ø◊
«Úæ⁄ «‘æ√≈ ÒÀ‰ Á∂ «ÚappleØË∆ √È, ¿∞‘ ‹ÒÁ ÂØ∫ ‹ÒÁ ‹ø◊
«Úæ⁄ Ï≈‘apple ¡≈¿∞‰≈ ⁄≈‘∞øÁ∂ √ÈÕ ÒÀ«ÈÈ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ Ú≈ˇ∆
Ï≈ÒÙ«Ú’ Í≈apple‡∆ È∂ ‹ø◊ ”⁄Ø∫ Ï≈‘apple ¡≈¿∞‰ Á≈ Ú≈¡Á≈
’∆Â≈ ¡Â∂ «ÈÌ≈«¬¡≈ Ú∆Õ apple»√ Á∂ ¡≈Ó ÒØ’ «Ì¡ø’apple Ì∞æ÷Óapple∆
Á≈ «Ù’≈apple √È, ÒÀ«ÈÈ Á∆ Í≈apple‡∆ È∂ ÒØ’ª ˘ «¬√ ÂØ∫ apple≈‘Â
«ÁÚ≈¿∞‰ Á≈ Ú≈¡Á≈ ’∆Â≈ ¡Â∂ «ÈÌ≈«¬¡≈ Ú∆Õ Í»apple∂ apple»√ Á∂
«’√≈È «Ì¡ø’apple ‹◊∆apple» ˜Ïapple Á∂ «Ù’≈apple √È ¡Â∂ ¿∞√ ˜Ó∆È
Á∂ «‹√˘ ¿∞‘ Í∞Ùª ÂØ∫ Ú≈‘∞øÁ∂ ¡≈ apple‘∂ √È, Ó≈Ò’ Ú∆ È‘∆∫
√ÈÕ ÒÀ«ÈÈ Á∆ Í≈apple‡∆ È∂ «’√≈Ȫ È≈ˇ ‹◊∆apple» ˜Ïapple ÂØ∫
Ó∞’ ’appleÚ≈¿∞‰ Â∂ ˜Ó∆È Á∆ Ó≈Ò’∆ «ÁÚ≈¿∞‰ Á≈ Ú≈¡Á≈
’∆Â≈ ¡Â∂ «ÈÌ≈«¬¡≈ Ú∆Õ G ÈÚøÏapple, AIAG ˘ ÒÀ«ÈÈ Á∆

¡◊Ú≈¬∆ «Úæ⁄ Ó˜Á»apple ‹Ó≈ È∂ ¿∞√ √apple’≈apple Á≈ ÂıÂ≈ÍÒ‡
«ÁæÂ≈ «‹√ È∂ apple»√ Á∂ ÒØ’ª ˘ ‹ø◊, Ì∞æ÷Óapple∆ ¡Â∂ ‹◊∆apple» ˜Ïapple
Á∆ Ìæ·∆ «Úæ⁄ fiØ’ appleæ«÷¡≈ √∆Õ ‹È≈Ï Í∞ø‹ ˘ ‘Ø √’Á≈
Òæ◊Á≈ ‘ØÚ∂ «’ ÒÀ«ÈÈ ˘ Â∂ apple»√ Á∂ ¡≈Ó ÒØ’ª ˘ ‹≈ˇÓ
√apple’≈apple Á∂ ¡æ◊∂ Èæ’ apple◊Û ’∂ Ì∆÷ Óø◊‰∆ ⁄≈‘∆Á∆ √∆!!
ÚÀ√∂, I ‹ÈÚapple∆, AI@E «Úæ⁄ ‹ÁØ∫ apple»√ Á∂ ÒØ’ª È∂ ÙªÂÓ¬∆
„ø◊ È≈ˇ ˜≈apple Á∆¡ª Â√Ú∆appleª ‘æʪ «Úæ⁄ ⁄∞æ’ ’∂ Ì‹È
◊≈¿∞∫Á∂ Â∂ ˜≈apple Á∆ ÒøÓ∆ ¿∞Óapple Ò¬∆ Á∞¡≈Úª ’appleÁ∂ ‘ج∂ ’∞fi
apple≈‘ª Á∆ Óø◊ ’∆Â∆ √∆ ª ˜≈appleÙ≈‘∆ È∂ ¿∞‘Ȫ Á≈ √Ú≈◊Â
ÓÙ∆È◊øȪ È≈ˇ ’∆Â≈ √∆ ¡Â∂ A@@@ ÂØ∫ ¿πµÂ∂ ÒØ’ª ˘ ÓΩÂ
Á∂ ÿ≈‡ ¿∞Â≈apple «ÁæÂ≈ √∆Õ «¬«Â‘≈√ «Úæ⁄ «¬‘ «ÁÈ T’≈ˇ∂
¡ÀÂÚ≈appleU Á∂ È≈Ó È≈ˇ Áapple‹ ‘ÀÕ ‘∞‰ Á∂÷∆¬∂, «¬È’Ò≈Ï ÂØ∫
Ï≈¡Á «’√È∂ «‘ø√≈ Á≈ √‘≈apple≈ «Ò¡≈?
«¬È’Ò≈Ï ÂØ∫ Ï≈¡Á √≈Óapple≈‹∆ Ó∞Ò’ª «‹Ú∂∫
«¬ø◊ÒÀ∫‚, ¡Óapple∆’≈, Îappleª√, ‹appleÓÈ∆, ‹≈Í≈È √Ó∂ ÍØÒÀ∫‚
¡≈«Á, ’∞æÒ «Óˇ≈ ’∂ AH Á∂Ùª Á∆ ¯Ω‹ È∂ ˜≈appleÙ≈‘∆ ¯Ω‹∆
‹appleÈÀÒª, ÓÀÈÙ«Ú’ª Â∂ ‘Øapple «Í¤≈÷Û∆ Â≈’ª Á∆ ÓÁÁ Á∂
Ï‘≈È∂ È≈ˇ apple»√ ¿πµÂ∂ ‘ÓÒ≈ ’∆Â≈ «‹√ ˘ apple»√ Á∂ Ó‹Á»appleª Â∂
«’√≈Ȫ È∂ Ò≈«Ó√≈Ò Ï‘≈Áapple∆ È≈ˇ ‘apple≈«¬¡≈Õ ‘≈appleÈ ÂØ∫
Ï≈¡Á √ØÚ∆¡Â Ô»È∆¡È Á∆ √Ó∞æ⁄∂ √ø√≈apple Á∂ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª
È∂ ÿ∂apple≈ÏøÁ∆ ’apple ’∂ appleæ÷∆ ¡Â∂ «Îapple «‘‡Òapple ˘ √ØÚ∆¡Â
Ô»È∆¡È ¿πµÂ∂ ‘ÓÒ≈ ’appleÈ Ò¬∆ ÷∞æÒ∑∆ ¤∞æ‡∆ «ÁæÂ∆Õ ‘ª,
ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ ˘ «¬‘ ÓÒ≈Ò ‹apple»apple ‘؉≈ «’ ’«Ó¿±«È√‡ ‘apple
Ê≈Ú∂∫ ‹∂» apple‘∂ ¡Â∂ «‘‡Òapple ˘ ‘apple≈¿∞‰ Á≈ «√‘apple≈ Ú∆ √ØÚ∆¡Â
Ô»È∆¡È Á∂ «√apple Ïæfi≈Õ «¬√∂ Âapple∑ª Á≈ «¬«Â‘≈√ ⁄∆È Á≈
«¬«Â‘≈√ ‘ÀÕ «Îapple Ú∆¡ÂÈ≈Ó, ’Øapple∆¡≈ ¡≈«Á «Úæ⁄
’«Ó¿±«È√‡ª «÷Ò≈¯ ¡Óapple∆’∆ √≈Óapple≈‹∆¡ª Á∆ ¡◊Ú≈¬∆
«Úæ⁄ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª ÚæÒØ∫ «Úæ„∆ ÒÛ≈¬∆ ¡Â∂ ’ÂÒ∂¡≈Ó ˘
’Ω‰ È‘∆∫ ‹≈‰Á≈Õ «¬ø‚ØÈ∂Ù∆¡≈ Â∂ «⁄æÒ∆ «Úæ⁄ ÒØ’ª Á∞¡≈apple≈
⁄∞‰∆¡ª ‘ج∆¡ª ’«Ó¿±«È√‡ √apple’≈appleª ˘ ¡Óapple∆’∆ Ù«‘
¿πµÂ∂ «’√ Âapple∑ª ¿∞Ò‡≈«¬¡≈ «◊¡≈ ¡Â∂ ’«Ó¿±«È√‡ª Á≈
’ÂÒ∂¡≈Ó ’∆Â≈ «◊¡≈, «¬√ Ï≈apple∂ ‹∂ ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ «‹‘∂
TÓ≈«‘appleU ˘ ‹∂ ‹≈‰’≈apple∆ È‘∆∫ ‘À ª ¿∞‘Ȫ ¿πµÂ∂ Âapple√ ‘∆
’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ‘ÀÕ ’«Ó¿±«È√‡ª È∂ «¬æ’ Ú∆ ‹◊∑≈ «‘ø√≈ Á∆
¡≈͉∂ ÚæÒØ∫ Ù∞apple»¡≈ ȑ∆∫ ’∆Â∆, «‘ø√≈ ¿πµÂ∂ ¿∞Â≈apple» ‘؉≈
√appleÓ≈¬∂Á≈appleª Â∂ Î≈√∆Ú≈Á∆¡ª Á∆ È∆Â∆ Â∂ Ó‹Ï»apple∆ ‘À, È≈
«’ ’«Ó¿±«È√‡ª Á∆; ‘ª ’«Ó¿±«È√‡ª È∂ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª Â∂
Î≈√∆Ú≈Á∆¡ª Á∂ ‘Ó«Ò¡ª Á≈ ·Ø’Úª ‹Ú≈Ï ‹apple»apple «ÁæÂ≈ ‘ÀÕ
ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ «‹‘∂ T«ÚÁÚ≈ȪU Â∂ TÓ≈«‘appleªU ˘ Ò∞‡∂«apple¡ª
Á∆ «‘ø√≈ ’Á∂ Ú∆ «Á÷≈¬∆ È‘∆∫ «ÁøÁ∆, ¿∞‘Ȫ ˘ «√apple¯ Ò∞æ‡∂
‹≈‰ Ú≈ˇ∂ Â∂ ÁæÏ∂-’∞⁄Ò∂ ÒØ’ª ÚæÒØ∫ Ò∞‡∂«apple¡ª «Úapple∞æË ‹Ê∂ÏøÁ
‘Ø ‹≈‰≈ Â∂ ‡≈’apple≈ ’appleÈ≈ ‘∆ «‘ø√≈ «Á÷Á≈ ‘ÀÕ ¡√Ò «Úæ⁄,
¿∞‘ «¬‘ ⁄≈‘∞øÁ∂ ‘È «’ Ò∞æ‡∂-Í∞æ‡∂ ‹ªÁ∂ Ï‘∞«◊‰Â∆ ÒØ’
⁄∞æÍ⁄≈Í √appleÓ≈¬∂Á≈appleª Â∂ Î≈√∆Ú≈Á∆¡ª Á∆ «‘ø√≈ Â∂ Ò∞æ‡ fiæÒ∆
‹≈‰, ‹ÁØ∫ ¿∞‘ «¬√Á≈ ‡≈’apple≈ ’appleÈ Ò¬∆ ‹apple≈ «‹øÈ∆ Ú∆
«‘Ò‹∞Ò ’appleÁ∂ ‘È Âª ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ Úapple◊∂ Ò∂÷’ “«‘ø√≈-
«‘ø√≈” Á≈ «ÿ«√¡≈-«Í«‡¡≈, Í÷ø‚Í»appleÈ apple؉-«Í應 ÒÀ ’∂
Ï«‘ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
«Îapple ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ «’√∂ “Ò≈Ò fiø‚≈” È≈Ó Á∂ apple√≈Ò∂
Á≈ ‘Ú≈Ò≈ Á∂ ’∂ «Ò÷Á∂ ‘È «’ ’«Ó¿±«È√‡ª ¡È∞√≈apple
T√apple’≈apple Íapple‹≈Âø«apple’ „ø◊ È≈ˇ È‘∆∫ ‘‡≈¬∆ ‹≈ √’Á∆,
«¬‘ «√apple¯ ’êÂ∆ È≈ˇ ‘∆ ÏÁÒ∆ ‹≈ √’Á∆ ‘ÀÕU «¬æÊ∂ «Îapple
√appleÓ≈¬∂Á≈appleª Á∂ ‡∞æ’Û÷Øapple Ï∞æË∆‹∆Ú∆¡ª ÚæÒØ∫ ¡’√apple ÚappleÂ∆
‹ªÁ∆ ÙÏÁ∆-⁄Ò≈’∆ ÚappleÂ∆ ◊¬∆ ‘ÀÕ Ó≈apple’√Ú≈Á √apple’≈apple
Á∆ È‘∆∫, √æÂ∑≈ Á∆ ◊æÒ ’appleÁ≈ ‘À ¡Â∂ Ó≈apple’√Ú≈Á √æÂ∑≈ Á∆
Ï≈’≈«¬Á≈ Í«appleÌ≈Ù≈ «ÁøÁ≈ ‘À «’ - «¬‘ «¬æ’ ‹Ó≈ ÚæÒØ∫
Á»‹∆ ‹Ó≈ ˘ ÁÏ≈¿∞‰ Á≈ √øÁ ‘ÀÕ ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ ˘ «¬√
Í«appleÌ≈Ù≈ ¿πµÂ∂ ’ج∆ «¬Âapple≈‹ ‘À ª ¿∞‘ ¡≈͉∆ ÁÒ∆Ò
appleæ÷Á∂, Íapple Í»apple∆ ◊æÒ ˘ Í≈·’ª ¡æ◊∂ appleæ÷‰ Á∆ ◊Øˇ-ÓØˇ
◊æÒª ’appleÈ Á≈ ÓÂÒÏ √≈¯ ÂΩapple ”Â∂ Í≈·’ª ˘ ◊∞øÓapple≈‘
’appleÈ≈ ‘∆ ‘ÀÕ Á»‹∆ ◊æÒ, √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ ÍÃÏøË «‹√Á∂ ÙÃ∆Ó≈È
Í∞ø‹ Ú≈apple∂-Ú≈apple∂ ‹ªÁ∂ ‘È, ÷∞Á «’√ Âapple∑ª ‘Ø∫Á «Úæ⁄ ¡≈«¬¡≈?
Îappleª√∆√∆ «¬È’Ò≈Ï, «¬ø◊ÒÀ∫‚ Á≈ «¬È’Ò≈Ï, ÁØÚ∂∫ ‘∆
«‘ø√’ «¬È’Ò≈Ï √È «‹‘Ȫ apple≈‘∆∫ √appleÓ≈¬∂Á≈apple ‹Ó≈ È∂
‹◊∆appleÁ≈appleª Â∂ apple≈‹≈Ù≈‘∆ Á∆ √æÂ∑≈ ¿∞Ò‡≈¬∆ Â∂ «‹øÈ∑ª È∂ Í»apple∂
√ø√≈apple «Úæ⁄ √appleÓ≈¬∂Á≈apple ‹Ó≈ Á∆ ‹◊∆apple» ‹Ó≈ Â∂ apple≈‹≈Ù≈‘∆
¿πµÂ∂ ⁄Û Á≈ Ó∞æ„ Ïø«È∑¡≈Õ ‹≈apple‹ Ú«Ùø◊‡È Á∆ ¡◊Ú≈¬∆
«Úæ⁄ ¡Óapple∆’∆ «¬È’Ò≈Ï Â∂ ¡Ïapple≈«‘Ó «Òø’È Á∂ √Ó∂∫
¡Óapple∆’∆ ÿapple∂Ò» ‹ø◊ «¬√ Á∆¡ª ‘Øapple «Ó√≈Òª ‘ÈÕ Íapple ÙÃ∆Ó≈È
Í∞ø‹ «¬√ ¿πµÂ∂ ’∞fi Ú∆ È‘∆∫ ÏØÒ‰◊∂, ¿∞‘ «√apple¯ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª
Á∆ √æÂ∑≈ ¿∞Ò‡≈¿∞‰ Ú≈ˇ∂ «¬È’Ò≈Ï Á∂ «÷Ò≈Î ‘ÈÕ Ï≈’∆,
Ó≈apple’√Ú≈Á È∂ ª «√apple¯ Í∞apple≈‰∆ ‹Ó≈ Á∆ apple≈‹√æÂ∑≈ ˘
¿∞Ò‡≈¡ ’∂ ÈÚ∆∫ apple≈‹√æÂ∑≈ ’≈«¬Ó ’appleÈ «Úæ⁄ ¡Â∂ ÓÈ∞æ÷∆
√Ó≈‹ ˘ ¡æ◊∂ ÚË≈¿∞‰ «Úæ⁄ «¬È’Ò≈Ï Á∆ Ì»«Ó’≈ ˘ «¬æ’
«¬«Â‘≈√’ «ÈÔÓ Ú‹Ø∫ «√æË ’∆Â≈ ‘À ¡Â∂ Ó˜Á»apple ‹Ó≈ ˘
«¬√ ¡«‘Ó √Ï’ È≈ˇ ÒÀµ√ ’∆Â≈ ‘ÀÕ
¡≈͉∂ «¬√∂ “«‘ø√≈-apple≈◊” ˘ ‹≈apple∆ appleæ÷Á∂ ‘ج∂
ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ «Ò÷Á∂ ‘È - T¡√Ò «Úæ⁄ Ó≈apple’√Ú≈Á √æ«Ì¡’
√Ó≈‹ ÍÃÂ∆ «‘ø√≈, «ÚappleØË Â∂ Èapple≈˜◊∆ Á≈ ÁappleÙÈ-Ù≈ÙÂapple
‘ÀÕU ‘∞‰ «¬√ ¿πµÂ∂ «√apple¯ ‘æ«√¡≈ ‹≈ √’Á≈ ‘À, ‹ª ÙÃ∆Ó≈È
Í∞ø‹ ¿πµÂ∂ Âapple√ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ‘ÀÕ Ó≈apple’√Ú≈Á √Ó≈‹
«Úæ⁄ ÓÈ∞æ÷ ‘æÊØ∫ ÓÈ∞æ÷ Á∆ Ò∞æ‡-÷√∞æ‡ ıÂÓ ’appleÈ, Ó∞æ·∆Ìapple
ËÈ≈„ª Á∆ Ï‘∞«◊‰Â∆ Á∆ ˆapple∆Ï ÒØ’ª ¿πµÂ∂ Â≈È≈Ù≈‘∆ ˘
ıÂÓ ’appleÈ, ÓÈ∞æ÷Â≈ Á≈ ‹ø◊ª ÂØ∫ ÷«‘Û≈ ¤∞‚≈¿∞‰, «Òø◊-
‹≈Â-ËappleÓ ¡≈Ë≈apple Â∂ ‘apple Âapple∑ª Á≈ Ì∂ÁÌ≈Ú ıÂÓ ’appleÈ
Á≈ «√˪ ‘ÀÕ «¬‘ ¡ÀÚ∂∫ È‘∆∫ √∆ «’ Ù‘∆Á Ì◊ «√øÿ
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 16

Úapple◊∂ ¡˜≈Á∆ ¡øÁØÒÈ Á∂ appleØÙÈ-«ÁÓ≈ˆ ‘∆apple∂ Ó≈apple’√Ú≈Á
ÚæÒ «÷æ⁄∂ ◊¬∂ √È ¡Â∂ ¿∞‘Ȫ È∂ Ó≈apple’√Ú≈Á Á≈ ¡æ¤≈-
÷≈√≈ ¡«Ë¡ÀÈ ’∆Â≈ √∆ «‹√ Á∂ ¡Ë≈apple ¿πµÂ∂ ¿∞‘Ȫ È∂
Ì≈apple Á∂ ÒØ’ª ˘ ¡≈͉∆ ÒÛ≈¬∆ «Úæ⁄ √∂Ë Á∂‰ Ò¬∆ «’øÈ∂
‘∆ Ò∂÷ «Ò÷∂, «‹øÈ∑ª ˘ ÍÛ∑È Á∆ ÷∂⁄Ò ÙÃ∆Ó≈È ÏÒÏ∆apple Í∞ø‹
˜apple»apple ’appleÈÕ Ó≈apple’√ Á∂ T«‘ø√≈ Á≈ Í∞‹≈apple∆U ‘؉ Á∂ ¡≈͉∂
Á≈‘Ú∂ Á∂ Íæ÷ «Úæ⁄ ◊Ú≈‘∆ Á∂‰ Ò¬∆ ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ Í≈Ò
‹≈È√È Èª Á∂ T¿∞µÿ∂U ÏappleÂ≈ÈÚ∆ T«ÚÁÚ≈ÈU ˘ Ï∞Ò≈¿∞∫Á∂
‘ÈÕ Ù≈«¬Á ÙÃ∆Ó≈È Í∞ ø‹ ˘ Òæ◊Á≈ ‘ØÚ∂ «’ ¿∞‘ «¬æ’ ¡ø◊apple∂‹
Á≈ È≈Ó Á∂ ’∂ ÒØ’ª ¿πµÂ∂ ¡≈͉∆ “«ÚÁÚÂ≈” Á≈ appleØ¡Ï ‹Ó≈
ÒÀ‰◊∂Õ Íapple «¬æ’ √æ‹∂-Íæ÷∆ «√¡≈√ È≈ˇ ‹∞«Û¡≈ ’ÒÓÿ√∆‡
«’‘Ø-«‹‘≈ «ÚÁÚ≈È ÒæÌ∂◊≈ ¡≈͉∂ Íæ÷ «Úæ⁄ Ù≈Á∆
ÌappleÈ Ò¬∆; ‹∆ ‘ª, «¬‘ Í≈Ò ‹≈È√È Ú∆ ¡√Ò «Úæ⁄ Í∞ø‹ ‘∞appleª
Á∂ ‘∆ ’∞ÈÏ∂ «Úæ⁄Ø∫ ‘È, Ó˜Á»apple Â∂ «’appleÂ∆ ÒØ’ª Á∂ Ë∞apple «ÚappleØË∆
¡Â∂ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª Á∂ Ó∞È≈¯∂ Á∆ apple≈÷∆ ’appleÈ Ò¬∆ √æ‹∂-Íæ÷∆
«√¡≈√ Á∂ Ó∞æÁ¬∆Õ ‹apple≈ «¬√ T¿∞µÿ∂ «ÚÁÚ≈ÈU Á∆ TÍÃØÎ≈¬∆ÒU
Ú∆ Á∂÷ Ò¬∆¬∂Õ «¬‘ ‹È≈Ï ÏappleÂ≈È∆¡≈ «Úæ⁄ ‡apple∂‚ Ô»È∆¡Èª
Á∂ Ë∞apple «ÚappleØË∆ ‘È «’¿∞∫«’ ¿∞√ ¡È∞√≈apple ‡apple∂‚ Ô»È∆¡Èª Á∂Ù ˘
ÏappleÏ≈Á ’apple «ÁøÁ∆¡ª ‘ÈÕ ¿∞‘ «Èæ‹∆’appleÈ-¿∞Á≈apple∆’appleÈ Á∆¡ª
È∆Â∆¡ª Á∆ ÍÃÓ∞æ÷ ‘Ó≈«¬Â∆ ÏappleÂ≈ÈÚ∆ ÍÃË≈È ÓøÂapple∆ Ó≈apple◊Ã∂‡
ÊÀ⁄apple Á∂ ’apple∆Ï∆ √È, ⁄≈Òapple√ ‚≈apple«ÚÈ Á∂ ‹∆Ú-«Ú’≈√ Á∂
«√˪ Â∂ È≈√«Â’ ‘؉ Á∂ «Âæ÷∂ «ÚappleØË∆ ‘ÈÕ «⁄æÒ∆ Á∂
ÏÁÈ≈Ó Â≈È≈Ù≈‘ ¡◊√ÂØ «ÍÈØÙ∂ Â∂ √Í∂È Á∂ Î≈√∆Ú≈Á∆
‘≈’Ó ‹ÈappleÒ Îappleª’Ø Á∂ Íæ’∂ ÍÃÙø√’ ‘È, ¡◊√ÂØ «ÍÈØÙ∂
¿πµÂ∂ Òæ◊Á∂ ’ÂÒ∂¡≈Ó Á∂ ÁØÙª ˘ ¿∞‘ T’»Û-ÍÃ⁄≈appleU ÓøÈÁ∂
‘ÈÕ B@@F «Úæ⁄ ¿∞‘Ȫ ˘ ¡Óapple∆’∆ apple≈Ù‡appleÍÂ∆ ‹≈apple‹
Ï∞Ù È∂ T¡ÓÈ Á≈ apple≈Ù‡appleÍÂ∆ ¡ÀÚ≈apple‚U Ú∆ «ÁæÂ≈ ‘À!!
«¬‘Ø-«‹‘≈ «Ú¡’Â∆ Ó≈apple’√ Ï≈apple∂ ’∆ «Ò÷ √’Á≈ ‘À,
«¬’ÁÓ √ÍæÙ‡ ‘À ¡Â∂ ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ ˘ Í≈Ò ‹≈È√È «’¿∞∫
Ì≈¡ «◊¡≈, «¬‘ Ú∆ «¬’ÁÓ √ÍæÙ‡ ‘À!!
«Îapple ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ «Ò÷Á∂ ‘È - T¡≈͉∂ «√¡≈√∆
«ÚappleØË∆¡ª ˘ ıÂÓ ’appleÈ «Úæ⁄ √Â≈«ÒÈ È∂ «‘‡Òapple ˘ «Íæ¤∂
¤æ‚ «ÁæÂ≈, ¿πµÊ∂ ‘∆ Ó≈˙ ¡≈͉∂ «√¡≈√∆ «ÚappleØË∆¡ª Á∆
‘æ«Â¡≈ ’appleÈ «Úæ⁄ «¬‘Ȫ ÁØ‘ª È≈ˇØ∫ ’≈¯∆ ¡æ◊∂ √∆ÕU ÚÀ√∂
ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ ˘ «¬øÈ≈ ª Ô≈Á ‘∆ ‘ØÚ∂◊≈ «’ «‘‡Òapple Â∂
Ó∞√Ø«ÒÈ∆ Á∆¡ª Â≈apple∆Ϊ Á∂ Í∞Ò ÏøÈ∑‰ Ú≈«ˇ¡ª «Úæ⁄ √øÿ
Á∂ «Ú⁄≈appleË≈apple’ ◊∞apple» ◊ØÒÚÒ’apple Â∂ ‘∂‚◊∂Ú≈apple Í«‘Ò∆ ’Â≈apple
«Úæ⁄ ‘ÈÕ ıÀapple, «¬‘ ¿∞‘∆ «¬Ò˜≈Ó ‘È «‹‘Û∂ Á∞È∆¡ª Ìapple
˘ Ò∞應 Ú≈ˇ∂ √≈Óapple≈‹∆ Ò∞‡∂apple∂ ¡’√apple ’«Ó¿±«È√‡
¡≈◊»¡ª ¿πµÂ∂ Ò≈¿∞∫Á∂ ¡≈¬∂ ‘È, Íapple «¬‘Ȫ fi»·ª Á∆ ÍØÒ
ÏÛ∆ Á∂apple Í«‘Òª ÷∞æÒ∑ ⁄∞æ’∆ ‘ÀÕ Á»√apple≈, ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ Ú∆ Ï≈’∆
√≈apple∂ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª Á∂ ⁄≈’apple Ò∂÷’ª Úª◊ ⁄≈Ò» «‹‘∆¡ª
«‡æ͉∆¡ª ’appleÈ «Úæ⁄ Ô’∆È appleæ÷Á∂ ‘È, «’¿∞∫«’ ¿∞‘ «¬√
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 17
◊æÒ Á≈ ¿πµ’≈ «˜’apple È‘∆∫ ’appleÁ∂ «’ √Â≈«ÒÈ, «‘‡Òapple Â∂
Ó≈˙ Á∆ «√¡≈√ ’∆ √∆, ¿∞‘Ȫ Á∆¡ª «√¡≈√∆ Íؘ∆ÙȪ
’∆ √È ¡Â∂ ¿∞‘Ȫ Á∂ «ÚappleØË∆¡ª Á∆ «√¡≈√ Â∂ «√¡≈√∆
Íؘ∆ÙȪ ’∆ √È? ¡√Ò «Úæ⁄ ¡«‹‘≈ ’appleÈ È≈ˇ ¿∞‘Ȫ
Á∆¡ª ÊØÊ∆¡ª ◊æÒª Á∆ ¡√Ò∆¡Â fiæ‡ √≈‘Ó‰∂ ¡≈
‹≈Ú∂◊∆Õ ¡æ◊∂ ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ «Ò÷Á∂ ‘È - T«‹√
“√æ«Ì¡≈⁄≈apple’ ’êÂ∆” Á∂ È≈Ó ¿πµÂ∂ Ó≈˙ È∂ √æÂ∑≈ ¿πµÂ∂ ’Ϙ≈
’∆Â≈, ¿∞‘ «ÂøÈ ’appleØÛ ⁄∆È∆ È≈◊«apple’ª Á∂ Ò‘» È≈ˇ «Ìæ‹∆
‘ج∆ √∆ÕU ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ ˘ «¬‘ Ú∆ È‘∆∫ ÍÂ≈ «’ Ó≈˙ ˜∂-
Â∞ø◊ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ «Úæ⁄ ’«Ó¿±«È√‡ Í≈apple‡∆ È∂ «‹√
«¬È’Ò≈Ï ÁΩapple≈È apple≈‹√æÂ∑≈ ¿πµÂ∂ ’Ϙ≈ ’∆Â≈, ¿∞‘
√æ«Ì¡≈⁄≈apple’ «¬È’Ò≈Ï È‘∆∫ √◊Ø∫ ⁄∆È∆ ÒØ’ª Á∆
Ï√Â∆Ú≈Á∆¡ª «÷Ò≈Î ¡˜≈Á∆ Á∆ ÒÛ≈¬∆ √∆Õ «¬‘ AIDI
«Úæ⁄ ‘Ø«¬¡≈ ‹ÁØ∫ ⁄∆È∆ ÒØ’ª È∂ √≈Óapple≈‹∆¡ª Â∂ ¿∞‘Ȫ Á∂
‘æÊ·Ø’∂ ’«ÓȪ◊-«Í¤≈÷Û∆¡ª ˘ ¡≈͉∂ Á∂Ù «Úæ⁄Ø∫ Ó≈apple
Ì‹≈«¬¡≈, ‹Á«’ √æ«Ì¡≈⁄≈apple’ «¬È’Ò≈Ï Á≈ √Óª
AIFF-FI Á≈ ‘ÀÕ «¬√ ÂØ∫ ¡æ◊∂ ¿∞‘ «Ò÷Á∂ ‘È -
T√ØÚ∆¡Â Ô»È∆¡È «Úæ⁄ ¿∞Á≈appleÚ≈Á ÂØ∫ Ï≈¡Á √æÂ∑≈
√øÌ≈Ò‰ Ú≈ˇ∂ ÷apple∞Ù⁄∂Ú È∂ «¬‘ ÷∞Ò≈√≈ ’∆Â≈ √∆ «’
√Â≈«ÒÈ Á∂ ÁΩapple ”⁄ Òæ÷ª Ï∞æË∆‹∆Ú∆¡ª, appleø◊’appleÓ∆¡ª Â∂
√Ó≈«‹’-«√¡≈√∆ ’≈apple’∞øȪ Á∆ ‘æ«Â¡≈ ’∆Â∆ ◊¬∆ÕU «¬‘
Ú∆ ’ج∆ ÈÚª «¬Ò˜≈Ó È‘∆∫ ‘À, «¬√Á∂ fi»· ˘ ◊appleØÚapple Îapple,
‹Ω‘È ¡≈apple⁄ ◊À‡∆, «Ò¿∞‚Ø Ó≈apple‡È˜, ‹∞’ØÚ «‹‘∂ «’øÈ∂ ‘∆
Í∂Ù≈Úapple «¬«Â‘≈√’≈apple Èø◊≈ ’apple ⁄∞æ’∂ ‘ÈÕ ¡√Ò «Úæ⁄
«¬øȪ «¬Ò˜≈Óª Á∂ Ó∞æ÷ √ÃØ apple≈Ïapple‡ ’øÈ’∞¬∂√‡ ¡Â∂
¡ÒÀ◊‹À∫‚apple √ØÒ«‹øÂ√È ‘ÈÕ «¬‘Ȫ «Úæ⁄Ø∫ Í«‘Ò≈ √÷Ù
·ø„∆ ‹ø◊ Ú∂ˇ∂ ÏappleÂ≈È∆¡≈ Á∆ ÷∞¯∆¡≈ ¬∂‹ø√∆ Á≈ ¬∂‹ø‡
√∆ «‹√Á≈ ’øÓ Ó∆‚∆¡≈ ˘ fi»·∆¡ª Â∂ ÓÈÿÛ √»⁄È≈Úª
Â∂ ıÏappleª Á∂‰≈ √∆Õ Á»√apple≈ √÷Ù ÷∞Á Î≈√∆Ú≈Á∆ √∆ «‹√
È∂ Í«‘Ò∆ √ø√≈apple ‹ø◊ √Ó∂∫ √ØÚ∆¡Â Ô»È∆¡È Á≈ Ï«ÙøÁ≈
‘؉ Á∂ Ï≈Ú‹»Á «‘‡Òapple Á≈ Íæ÷ «Ò¡≈, √Í∂È Á∂
Î≈√∆Ú≈Á∆ ‘≈’Ó ‹ÈappleÒ Îappleª’Ø Á∂ ¿∞‘ Ú≈apple∂-Ú≈apple∂ ‹ªÁ≈
√∆ ¡Â∂ ¡Óapple∆’≈ ÚæÒØ∫ Ú∆¡ÂÈ≈Ó ¿πµÂ∂ ’∆Â∂ ‘ÓÒ∂ Á≈
Íæ’≈ ‘Ó≈«¬Â∆ √∆Õ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ «¬‘Ȫ √≈apple∂ fi»·ª ˘
ÍÃ⁄≈appleÈ «Úæ⁄ «‘‡Òapple Á∆ ÍÃ≈Í∂◊ø‚≈ ÓÙ∆Èapple∆, «ÚÒ∆¡Ó
‘apple√‡ Á≈ Í∆ˇ∆ ÍæÂapple’≈apple∆ Á≈ ’≈appleØÏ≈apple Â∂ ¡Óapple∆’∆
÷∞¯∆¡≈ ¬∂‹ø√∆ √∆.¡≈¬∆.¬∂. Á∆ Ì»«Ó’≈ ‹æ◊-˜≈«‘apple ‘ÀÕ
Â∂ ‹∂ ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ ˘ Ú∆ Î≈√∆Ú≈Á∆¡ª Á∂ ÎÀÒ≈¬∂ fi»· √æ⁄
Òæ◊Á∂ ‘È, «¬‘ √Ófi‰≈ ’ج∆ Ï‘∞Â≈ ¡Ω÷≈ È‘∆∫ ‘ÀÕ Á»√apple≈,
÷apple∞Ù⁄∂Ú T¿∞Á≈appleÚ≈ÁU ÂØ∫ Ï≈¡Á È‘∆∫, √ØËÚ≈Á∆
apple≈‹ÍÒ‡∂ ÂØ∫ Ï≈¡Á √æÂ∑≈ ¿πµÂ∂ ’≈Ï‹ ‘Ø«¬¡≈ √∆ ¡Â∂
¿∞‘ Á∞È∆¡ª «Úæ⁄ «√apple¯ ¡Óapple∆’≈ Â∂ ¿∞√Á∂ fiØÒ∆⁄∞æ’ª Á≈
(Í≥È≈ Ï≈’∆ Í≥È≈ BH ”Â∂ )

’«Ó¿»«È√‡ ¡Â∂ ‹≈«¬Á≈Á (‡À’√)
Í≥‹≈Ï √apple’≈apple È∂ «Í¤Ò∂ «Áȃ Ù«‘apple∆ ‹≈«¬Á≈Á
¿πµÍapple ‡À’√ Ò≈¿π‰ Á≈ ÎπappleÓ≈È √π‰≈«¬¡≈ ª «¬√ ¿πµÍapple
’πæfi ÙØapple-Ùapple≈Ï≈ ‘؉≈ √πÌ≈«Ú’ √∆Õ √æÂ≈-√æπ÷ Ò¬∆ ÒÒ⁄≈
apple‘∆ ’ª◊apple√ Í≈apple‡∆ Èø» Ú∆ ¡’≈Ò∆¡ª «ÚappleæπË Ù«‘apple∆
‹≈«¬Á≈Á Ó≈Ò’ª Èø» Ò≈ÓÏøÁ ’appleÈ Á≈ «¬‘ √π«È‘apple∆ ÓΩ’≈
«Á«÷¡≈ ª ¿π√È∂ Îæ‡ ËappleÈ∂, Óπ˜≈‘«apple¡ª Á≈ ÍÃØ◊apple≈Ó
¿πÒ∆’ «Ò¡≈Õ ’ª◊apple√ Á≈ ¡«‹‘≈ ’appleÈ≈ «’√∂ Ò¬∆ Ú∆
˛apple≈È∆‹È’ È‘ƒ √∆Õ Íapple «¬√Á∂ È≈ˇ Í≥‹≈Ï Á∆¡ª
’«Ó¿»«È√‡ Í≈apple‡∆¡ª ¡Â∂ ◊appleæπͪ È∂ Ú∆ ‹≈«¬Á≈Á ‡À’√
«ÚappleπæË fiø‚≈ ⁄æπ’ «Ò¡≈Õ «¬‘ ¡≈͉∂ Íapple«⁄¡ª ”⁄
‹≈«¬Á≈Á ‡À’√ Èø» Ìø‚‰ Òæ◊∂ Â∂ ‹≈«¬Á≈Á Ó≈Ò’ª Á∆
Ò≈ÓÏøÁ∆ Á∂ ÍÃØ◊apple≈Ó ¿πÒ∆’‰ ”⁄ ’ª◊apple√ ÂØ∫ Ú∆ ¡æ◊∂
Òøÿ ◊¬∂Õ ’∆ Í≥‹≈Ï Á∂ «¬‘Ȫ ’«Ó¿»«È√‡ª Á≈ ÚÂ∆apple≈
˛apple≈È∆‹È’ ˛? «ÏÒ’πÒ È‘ƒÕ «¬‘Ȫ Á≈ «Í¤Ò≈
«¬«Â‘≈√ Á∂«÷¡≈ ‹≈Ú∂ ª «¬‘ «Í¤Ò∂ ’¬∆ Á‘≈«’¡ª ÂØ∫
‹≈«¬Á≈Á Ó≈Ò’ ‹Ó≈ Á∆ ÒÛ≈¬∆ ÒÛ apple‘∂ ‘ÈÕ ’Á∂
«¬‘ «’√≈Ȫ Á∆¡ª «‹‰√ª Á∂ Ì≈¡ ÚË≈‰ Á∆ ÒÛ≈¬∆
ÒÛÁ∂ ‘È, ’Á∂ √Ï«√‚∆¡ª Á∆, ’Á∂ Ó≈Ò’ ‹Ó≈ Á∆
’apple‹≈ Óπ’Â∆ Â∂ ’Á∂ Úæ‚∂ √appleÓ≈¬∂ ‘æÊØ∫ ¤Ø‡∂ «’√≈Ȫ Á∆
˜Ó∆È Ï⁄≈‰ Á∆Õ «¬√ Ò¬∆ ‘π‰ ‹≈«¬Á≈Á ‡À’√ «ÚappleπæË
«¬‘Ȫ Á≈ fiø‚≈ ⁄æπ’‰≈ ’ج∆ ˛apple≈È∆‹È’ È‘ƒ ‘ÀÕ
Í≥‹≈Ï Á∆¡ª «¬‘ ’«Ó¿»«È√‡ Í≈apple‡∆¡ª Â∂
◊appleæπÍ ÷πÁ Èø»» Ó≈apple’√ Á∂ ÍÀappleØ’≈apple (¡Â∂ ’πæfi ª ÒÀ«ÈÈ ¡Â∂
Ó≈¿π Á∂ Ú∆) Áæ√Á∂ ‘ÈÕ Íapple ‘Ó∂Ù≈ ¡‹∂‘∂ ’øÓ ’appleÁ∂ apple«‘øÁ∂
‘È «‹‘Ȫ Èø» Á∂÷ «’ Ó≈apple’√ ˜apple»apple ÙappleÓ≈ ‹ªÁ∂Õ Ù≈«¬Á
¡«‹‘∂ ‘∆ Ó≈apple’√Ú≈Á∆¡ª Èø» Á∂÷ «’ ¿π‘È≈ «’‘≈ ‘ØÚ∂◊≈
““ÓÀÈø» ¡Î√Ø√ ‘À, ÌæÁapple Íπapple÷Ø! ÓÀ∫ Ó≈apple’√Ú≈Á∆ È‘ƒ ‘ªÕ””
Ó≈apple’√Ú≈Á «¬‘ «√æ«÷¡≈ «ÁøÁ≈ ‘À «’ ÓÈæπ÷ª Á∆
ˆπÒ≈Ó∆ Á≈ Ôæπ◊ ¿πÁØ∫ ÂØ∫ Ùπapple» ‘øπÁ≈ ˛ ‹ÁØ∫ «Èæ‹∆ ‹≈«¬Á≈Á
‘Ø∫Á ”⁄ ¡≈¬∆ ¡Â∂ √Ó≈‹ ‹Ó≈ª ”⁄ Úø«‚¡≈ «◊¡≈Õ Íapple
«¬√∂ Íë’«apple¡≈ Á≈ Á»‹≈ Íæ÷ «¬‘ √∆ «’ «¬‘ ‹Ó≈ ”⁄
Úø«‚¡≈ √Ó≈‹ «¬√ ÂØ∫ Í«‘Òª Á∂ ‹Ó≈ «Ú‘»‰∂ Óæπ„ ’Á∆Ó∆
√≈ÓÚ≈Á È≈ˇØ∫ «Ï‘Âapple √∆ ¡Â∂ ÓÈæπ÷∆ «¬«Â‘≈√ ”⁄ «¬æ’
¡◊ª‘ÚË» ’ÁÓ √∆Õ ‘π‰ Âæ’ ÓÈæπ÷∆ «¬«Â‘≈√ È∂ ⁄≈apple
‹Ó≈Â∆ √Ó≈‹ Á∂÷∂ ‘È ó ˆπÒ≈ÓÁ≈apple∆, ‹◊∆appleÁ≈apple∆,
√appleÓ≈¬∂◊Á≈apple∆ ¡Â∂ √Ó≈‹Ú≈Á∆ √Ó≈‹Õ √Ó≈‹Ú≈Á∆ √Ó≈‹
«Úæ⁄ Ú∆ ‹Ó≈Â∆ ÿØˇ ‹≈apple∆ apple«‘øÁ≈ ˛ ¡Â∂ ÍÃØÒ∂Â≈apple∆ Á∆
Â≈ÈÙ≈‘∆ «‘ «¬‘ ‹Ó≈ «Ú‘»‰∂ √≈ÓÚ≈Á∆
(’«Ó¿»«È√‡) √Ó≈‹ ÚæÒ Ò◊≈Â≈apple ÚË «apple‘≈ ‘øπÁ≈ ˛Õ
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 18
J ’appleÓ‹∆Â
√appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ √Ó≈‹ «’appleÂ∆¡ª Á∆ ´æ‡ ¡Â∂ ˜Ïapple
¿πµÍapple ¡Ë≈apple ÓÈπæ÷∆ «¬«Â‘≈√ Á≈ ¡≈ıapple∆ √Ó≈‹ ˛Õ
√Ó≈‹Ú≈Á∆ √Ó≈‹ «Úæ⁄ Ú∆ ˜Ïapple ‘πøÁ≈ ˛ Íapple «¬‘ Ò؇»¡ª
¿πµÍapple ‘πøÁ≈ ˛ ‹Ø ¡≈͉≈ Íπapple≈‰≈ √Úapple◊ Ï‘≈Ò ’appleÈ Ò¬∆
¡appleπæ’ ’Ø«ÙÙª ”⁄ appleπæfi∂ apple«‘øÁ∂ ‘ÈÕ √Ó≈‹Ú≈Á∆ √Ó≈‹ Á∆
ωÂapple ’πæfi ¡«‹‘∆ ‘πøÁ∆ ˛ «’ ¿π√ Á∂ ¡øÁappleØ∫ Ú∆ ¡‹∂‘∂
Âæ Ò◊≈Â≈apple ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∂ apple«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ ˜Ïapple Á∂
Әϻ √øÁª Á∆ «¬æÊ∂ Ú∆ ÒØÛ apple«‘øÁ∆ ˛Õ
√appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ Á≈ Á»‘apple≈ ÷≈√≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ «¬‘ ¡≈͉∂
Ï∆Â∂ ÍÃÂ∆ «¬È’Ò≈Ï∆ Ì»«Ó’≈ «ÈÌ≈Á∆ ˛, Íapple Ì«Úæ÷
ÍÃÂ∆ «¬√ Á≈ appleπ÷ ¿πˇ‡ «¬È’Ò≈Ï∆ ‘πøÁ≈ ˛Õ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆
«¬È√≈È∆¡Â Á∆ ÍÀÁ≈Ú≈apple∆ √ÓæappleÊ≈ «Úæ⁄ ¡Ê≈‘ Ú≈Ë≈
’appleÁ∆ ˛ ¡Â∂ «¬√ Âapple∑ª √Ó≈‹Ú≈Á∆ √Ó≈‹ Á∆ ¿π√≈apple∆ Á≈
ÍÁ≈appleÊ’ ¡Â∂ √æ«Ì¡≈⁄≈apple’ ¡Ë≈apple «Â¡≈apple ’appleÁ∆ ˛Õ
«ÈÙ⁄∂ ‘∆ ¡«‹‘≈ ¿π‘ ´æ‡-˜Ïapple ˜apple∆¬∂ ’appleÁ∆ ˛ ¡Â∂
‘Øapple «’√∂ Âapple∑ª ¿π‘ ’apple ‘∆ È‘ƒ √’Á∆Õ
√appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ ÷πÁ ¿π‹appleÂ∆ Ó˜Á»appleª Á∂ apple»Í ”⁄
¡≈͉∂ ’ÏappleÍπæ‡ ÍÀÁ≈ ’appleÁ∆ ˛Õ Ó˜Á»apple ‹Ó≈ ¡≈͉∆
’«Ó¿»«È√‡ Í≈apple‡∆ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ ”⁄ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ Á∆ ’Ïapple
Íπæ‡Á∆ ˛ ¡Â∂ «¬æ’ ◊πøfiˇÁ≈apple «Âæ÷∂ ‹Ó≈Â∆ ÿØˇª È≈ˇ
ÌappleÍ»apple Íë’«apple¡≈ apple≈‘ƒ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ ‹≈«¬Á≈Á Á∂
√Ó≈‹∆’appleÈ ˜apple∆¬∂ ¡≈͉∂ «ÚappleØË∆ Á∂ È≈ˇ ‘∆ ÷πÁ Á≈ Ú∆
¡ø ’apple ÒÀ∫Á∆ ˛ ¡Â∂ √Ó≈‹ «¬æ’ ‹Ó≈ «Ú‘»‰∂ √Ó≈‹
«Úæ⁄ Á≈÷Ò ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ √appleÓ≈¬∂Á≈apple «Èæ‹∆
‹≈«¬Á≈Á Á≈ ı≈ÂÓ≈ Ó˜Á»apple ‹Ó≈ ¡Â∂ √≈apple∆ ÓÈπæ÷Â≈
Á∆ Óπ’Â∆ Á∆ Ïπ«È¡≈Á∆ Ùapple ˛Õ
Íapple √≈‚∂ ““’≈Óapple∂‚”” «¬æÊ∂ Íπæ·∂ ‘∆ ’øÓª ”⁄ appleπæfi∂
apple«‘øÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ ‹≈«¬Á≈Á Á∂ ı≈ÂÓ∂ Ò¬∆ È‘ƒ √◊Ø∫ ¿π√˘
Ï⁄≈¿π‰ Á∂ ¡«Ì¡≈√ «Úæ⁄ appleπæfi∂ apple«‘øÁ∂ ‘ÈÕ ¡’√apple «¬√
““¡«Ì¡≈√”” «Úæ⁄ «¬√ ’Áapple appleπæfi ‹ªÁ∂ ‘È «’ «¬‘Ȫ
’Øˇ Ó≈apple’√Ú≈Á∆ «√˪ ‹≈ȉ Ò¬∆ ’ج∆ √Óª ‘∆ È‘ƒ
apple«‘øÁ≈ ¡Â∂ ‹∂’apple ’ج∆ «√˪ Á∆ ◊æÒ ’appleÁ≈ ˛ ¿π√ ”Â∂
«¬‘ “«’Â≈Ï∆” ‘؉, “¡«Ì¡≈√” È≈ˇØ∫ ‡πæ‡∂ ‘؉ Á≈ Ò∂ÏÒ
‹Û «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ Ó≈apple’√Ú≈Á Á∆ «’Â≈Ï ÍÛ∑È ˘ «¬‘
◊πÈ≈‘ Á≈ Áapple‹≈ Á∂ «ÁøÁ∂ ‘È ¡Â∂ «¬√ ÂØ∫ Á»apple apple«‘øÁ∂ ‘ÈÕ
Ù≈«¬Á Ó≈Ò’ ‹Ó≈ª Á∆ ‹≈«¬Á≈Á Ï⁄≈¿π‰,
ÚË≈¿π‰ Á∂ ¡≈͉∂ «¬√ ““«¬È’Ò≈Ï∆ ¡«Ì¡≈√”” Á∂ ‘æ’
”⁄ «¬‘ apple»√∆ Â∂ ⁄∆È∆ «¬È’Ò≈Ï Á∆ ¿πÁ≈‘apple‰ Á∂‰◊∂ «’
¿πµÊ∂ ª ’«Ó¿»«È√‡ª È∂ «’√≈Ȫ ˘ ˜Ó∆Ȫ «ÁæÂ∆¡ª √ÈÕ

Íapple «¬‘ ÌπæÒ ‹ªÁ∂ ‘È «’ ¡æ‹ ÁπÈ∆¡ª B@Úƒ
√Á∆ Á∂ Í«‘Ò∂ ¡æË «Úæ⁄ È‘ƒ ÷Û∑∆ ˛Õ B@Úƒ √Á∆ «Úæ⁄
Íæ¤Û∂ Á∂Ùª ”⁄ (apple»√ √Ó∂Â) ‹Ó‘»apple∆ «¬È’Ò≈Ï È∂Í∂apple∂ ⁄≈Û∑È
ÂØ∫ «¬‘Ȫ Á∂Ùª Á∆ √appleÓ≈¬∂Á≈apple ‹Ó≈ È∂ ‘æÊ ÷Û∑∂ ’apple «ÁæÂ∂
ª «¬‘ ’øÓ Ú∆ Ó˜Á»apple ‹Ó≈ Á∂ ÓØ«„¡ª ”Â∂ ¡≈ «Í¡≈Õ
’≈¿»‡√’∆ ‹∂‘∂ «¬‘ ’«‘øÁ∂ √È «’ Ó˜Á»apple ‹Ó≈ ˘ ¡‹∂
«¬È’Ò≈Ï È‘ƒ ’appleÈ≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ ¿π√˘ ¿π‚∆’ ’appleÈ∆
⁄≈‘∆Á∆ ˛ «’ Í«‘Òª √appleÓ≈¬∂Á≈apple ‹Ó≈ ‹Ó‘»apple∆
«¬È’Ò≈Ï ’apple ÒÚ∂, √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ «Ú’≈√ ’apple ÒÚ∂Õ ¿π√
ÂØ∫ Ï≈¡Á Ó˜Á»apple ‹Ó≈ ˘ «¬È’Ò≈Ï ’appleÈ≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ
apple»√ Á∂ ÓÀÈÙ«Ú’ Ú∆ «¬‘Ø ’«‘øÁ∂ √ÈÕ ¡æ‹ Ú∆ ’¬∆ ÏΩ‰∂
«¬√ ‹»· Á∆ ‹π◊≈ˇ∆ ’apple apple‘∂ ‘ÈÕ Íapple ÒÀ«ÈÈ ¡Â∂ ¿π‘Ȫ
Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ ”⁄ Ï≈ÒÙ«Ú’ Í≈apple‡∆ È∂ «¬√ ’≈¿»‡√’∆
Ó≈apple’≈ ÍÀÁ≈Ú≈apple∆ Â≈’ª Á∂ «√˪ ˘ appleæÁ ’apple «ÁæÂ≈Õ
¿π‘Ȫ Ó≈apple’√-¬∂∫◊Ò˜ Á∂ ÁØ ÍÛ≈Ú∆ «¬È’Ò≈Ï (Í«‘Òª
‹Ó‘»apple∆ ¡Â∂ √Ó≈‹Ú≈Á∆) «¬È’Ò≈Ï Á∂ «√˪ ˘ ‘Øapple
«Ú’«√ ’∆Â≈ ¡Â∂ apple»√ Á∆¡ª ·Ø√ ‘≈Òª ”⁄
«√apple‹‰≈ÂÓ’ apple»Í ”⁄ Ò≈◊» ’∆Â≈Õ Ó≈˙ È∂ «¬√ ÁØ ÍÛ≈Ú∆
«¬È’Ò≈Ï Á∂ «√˪ ˘ ‘Øapple ¡Ó∆apple ’∆Â≈Õ
«’«’ ¿πÁØ∫ ‹Ó‘»apple∆ «¬È’Ò≈Ï È∂Íapple∂ ⁄≈Û∑È
Á≈ ’≈apple‹ Ó˜Á»apple ‹Ó≈ ”Â∂ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ apple»√, ⁄∆È ¡≈«Á
Á∂Ùª ”⁄ Í«‘Òª «’√≈Ȫ ”⁄ ˜Ó∆È Úø‚∆ ◊¬∆ ¡Â∂ Ï≈¡Á
”⁄ ÍÛ≈¡-Ú≈apple «¬√Á≈ √ªfi∆’appleÈ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ
Íapple ‘π‰ ÁπÈ∆¡ª (È∂Í≈Ò, Ì»‡≈È ‹∂‘∂ ’πæfi ¤Ø‡∂
Á∂Ùª ˘ ¤æ‚ ’∂) ‹Ó‘»apple∆ «¬È’Ò≈Ï Á∂ ÁΩapple ˘ «Íæ¤∂ ¤æ‚
◊¬∆ ˛Õ ‘π‰ ‹≈«¬Á≈Á Á∆ Úø‚ È‘ƒ √◊Ø∫ ‹≈«¬Á≈Á Á≈
√Ó≈‹∆’appleÈ «¬«Â‘≈√ Á∂ ¬∂‹ø‚∂ ”Â∂ ˛Õ «¬«Â‘≈√ Á∂ «¬√
ÁΩapple «Úæ⁄ ‹≈«¬Á≈Á Úø‚‰, Ï⁄≈¿π‰ Á∂ È≈‘apple∂ «Í¤ª‘-
«÷æ⁄» ÷≈√≈ ¡ı«Â¡≈apple ’apple ¸æ’∂ ‘ÈÕ
«¬‘Ȫ ÏÁÒ∆¡ª ‘≈Òª ˘ È≈ √Ófi √’‰
’≈appleÈ Í≥‹≈Ï Á∂ ’«Ó¿»«È√‡ ◊appleπæÍ ÒØ’ª ˘ ˆÒ È≈‘apple∂
Á∂ apple‘∂ ‘ÈÕ ‹≈«¬Á≈Á Ï⁄≈¿π‰, ÚË≈¿π‰, Úø‚‰ Á∂ «¬‘
È≈‘apple∂ «’appleÂ∆ ÒØ’ª Á∆ ⁄∂ÂÈ≈ ˘ «Íæ¤∂ Ëæ’‰◊∂Õ √Ó≈‹ Á∂
«¬È’Ò≈Ï∆ ÏÁÒ≈¡ Á∂ √øÿappleÙ ˘ «¬‘Ȫ È≈‘«apple¡ª È≈ˇ
Èπ’√≈È ‘∆ ‘Ø «apple‘≈ ˛Õ
«‹æÊØ∫ Âæ’ ‹≈«¬Á≈Á ‡À’√ Á≈ √Ú≈Ò ˛,
’«Ó¿»«È√‡ª ˘ ª «¬‘ Óø◊ ’appleÈ∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛ «’
‹≈«¬Á≈Á Ó≈Ò’ ‹Ó≈ª ¿πµÍapple ¿π‘Ȫ Á∆ ‹≈«¬Á≈Á
¡ÈπÍ≈ ”⁄ ÍÃ◊Â∆Ù∆Ò ‡À’√ (‹≈«¬Á≈Á Á∂ Úˉ È≈ˇ
ÚËÁ≈ ‘Ø«¬¡≈) Ò≈«¬¡≈ ‹≈Ú∂Õ «¬√ ‡À’√ ÂØ∫ ‘؉ Ú≈ˇ∆
¡≈ÓÁÈ Á≈ Ó˜Á»apple ¡Â∂ ‘Øapple ˆapple∆Ϫ ˘ apple≈Ù‰, «√æ«÷¡≈,
«√‘ √‘»Òª ¡≈«Á ”Â∂ √Ï«√‚∆¡ª Ò¬∆ ÷apple«⁄¡≈ ‹≈Ú∂Õ
‹ÈÂ’ ÌÒ≈¬∆ «‘æ Ïπ«È¡≈Á∆ „ª⁄∂ Á∆ ¿π√≈apple∆ ”Â∂
÷apple«⁄¡≈ ‹≈Ú∂Õ
Íapple Í≥‹≈Ï ”⁄ ’«Ó¿»«È√‡ ◊appleπæÍ «¬√ Á∂ ¿πˇ‡∆
‘∆ ◊ø◊≈ Ú‘≈ apple‘∂ ‘ÈÕ Áapple¡√Ò «¬‘Ȫ Á≈ ‹Ø ‹ÈÂ’
¡Ë≈apple ˛, ¿π‘ Ó≈Ò’∆ Ú≈ˇ∆¡ª ‹Ó≈ª ”⁄ ‘∆ ˛Õ «‹√
’≈appleÈ «¬‘Ȫ ‹Ó≈ª Á∂ Șapple∆¬∂ ÂØ∫ √Ø⁄‰≈ ¡Â∂ «¬‘Ȫ Á∂
«‘æª Ò¬∆ ÒÛÈ≈ «¬‘Ȫ ◊appleπæͪ Á∆ Әϻapple∆ ω ‹ªÁ∆
˛Õ J
(Í≥È≈ AD Á≈ Ï≈’∆ «‘æ√≈ )
¡ø◊apple∂˜∆ ÍÃÂ∆ ˆπÒ≈Ó Ó≈È«√’Â≈ . . .
«√µ«÷¡≈ Á∂ Ó≈«Ë¡Ó √≥Ï≥Ë∆ ¡≈¬∂ ¯À√Ò∂ ”Â∂ Íë√µË ͵Âapple’≈apple
√ÂÈ≈Ó «√≥ÿ Ó≈‰’ È∂ ⁄apple⁄≈ ’apple«Á¡ª «Ò«÷¡≈ ‘À «’
√∞Íapple∆Ó ’Øapple‡ Á∂ √≥«ÚË≈È’ ÏÀ∫⁄ È∂ «¬‘ ÁÒ∆Ò «ÁµÂ∆ ‘À
«’ ¡‹Ø’∂ √Ó∂∫ «Úæ⁄ ¡≥◊apple∂˜∆ Á≈ Ï‘∞ ӑµÂÚ ‘ÀÕ ¡‹Ø’∂
ϵ«⁄¡ª ¡Â∂ ¡◊Ò∆¡ª Í∆Û∑∆¡ª Á∂ ’Àapple∆¡apple ˘ Ó∞µ÷
appleµ÷«Á¡ª ϵ«⁄¡ª Á∂ Ó≈«Í¡ª ˘ «¬‘ ‘µ’ ‘≈√Ò ‘À «’
«‹√ Ì≈Ù≈ ”⁄ ⁄≈‘∞‰, ¡≈͉∂ ϵ«⁄¡ª ˘ Â≈Ò∆Ó «ÁÚ≈¿∞‰Õ
√≥«ÚË≈È’ ÏÀ∫⁄ È∂ «¬‘ Ú∆ «’‘≈ ‘À «’ ¡«‹‘≈ È≈ ’appleÈ≈
ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈appleª Á∆ ¿∞Ò≥ÿ‰≈ ‘ØÚ∂◊∆Õ Íapple √∞Íapple∆Ó ’Øapple‡
È∂ «‹‘Û≈ ¿∞’ ¯À√Ò≈ «ÁµÂ≈ ‘À ¿∞‘ ¡≥◊apple∂˜∆ Ó≈«Ë¡Ó
√’±Òª Á∂ ÚÍ≈apple’ «‘µÂª ¡Â∂ ¡≥◊apple∂˜∆ Ó≈«Ë¡Ó √’±Òª
«Úæ⁄ ÍÛ∑Á∂ ϵ«⁄¡ª Á∂ Ó≈«Í¡ª Á∂ ¡«Ë’≈appleª Á∆ ª appleµ«÷¡≈
’appleÁ≈ ‘À Íapple ϵ«⁄¡ª Á∂ ÓΩ«Ò’ ¡«Ë’≈appleª Á∆ appleµ«÷¡≈
«ÏÒ’∞Ò È‘∆∫ ’appleÁ≈Õ
√Ø, Í≥‹≈Ï √apple’≈apple ¡Â∂ apple≈‹ Á∂ Ò∂÷’ª Â∂
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 19
Ï∞µË∆‹∆Ú∆¡ª ˘ Ú∆ «¬√ √Ï≥Ë «Úæ⁄ ’appleÈ≈‡’ Á∂ Ò∂÷’ª
¡Â∂ Ï∞µË∆‹∆Ú∆¡ª È≈Ò «¬’Ó∞µ·Â≈ Á≈ ÍÃ◊‡≈Ú≈ ’appleÈ≈
⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
‘Ú≈Ò∂
A. ϱ‡≈ «√≥ÿ Ïapple≈Û, Í≥‹≈Ï∆ Ì≈Ù≈ √ÃØ ¡Â∂ √apple±Í, Í≥È≈ CF
B. ‹Ø◊≈ «√≥ÿ, Ì≈Ù≈ È∆Â∆ Ï≈apple∂ ¡≥Âapple-apple≈Ù‡apple∆ ÷Ø‹, Í≥È≈ AH
C. ‡∆. ¡≈apple. ÙappleÓ≈, ¡√Ò Ó√Ò≈ ˜ØappleÁ≈apple «√µ«÷¡≈ Á≈ ‘À,
Í≥‹≈Ï∆ Á∆¡ª ‹Û∑ª «Ú⁄ Â∂Ò (√≥. ÍÃØ. ÍÃ∆ÂÓ «√≥ÿ), Í≥È≈ AAF
D. ¡À√. ¡À√. ‹ØÙ∆, Ó∞µ„Ò∆ «√µ«÷¡≈ Á≈ Ó≈«Ë¡Ó, Í≥‹≈Ï∆
Á∆¡ª ‹Û∑ª «Ú⁄ Â∂Ò, (√≥.ÍÃØ. ÍÃ∆ÂÓ «√≥ÿ) Í≥È≈ AFF
E. ÍÃØ. ÍÃ∆ÂÓ «√≥ÿ, √Ã. ÍÃ’≈Ù «√≥ÿ Ï≈ÁÒ Á∂ È≈Ó ÷∞µÒ∑∆ «⁄µ·∆,
Í≥‹≈Ï∆ Á∆¡ª ‹Û∑ª «Ú⁄ Â∂Ò (√≥. ÍÃØ. ÍÃ∆ÂÓ «√≥ÿ) Í≥È≈ BI
F. √ÂÈ≈Ó «√≥ÿ Ó≈‰’, appleؘ≈È≈ ¡‹∆Â, ‹Ò≥Ëapple, Í≥È≈ D «ÓÂ∆
AA Ó¬∆, B@AD J

Í≈«’√Â≈È : «‘Ó≈«Ò¡≈ «Úæ⁄Ø∫
«√ßÓÁ≈ ÒØ’-¿∞Ì≈apple
J Ó≈ÈÚ
√ø√≈apple Ìapple ”⁄ ÿØˇ ’apple apple‘∂ ÒØ’ª Ò¬∆ «Í¤Ò∂
Â’apple∆ÏÈ «¬æ’ Á‘≈’∂ ¡Â∂ ı≈√ ’apple’∂ B@@H Á∆ ÓßÁ∆ ÂØ∫
Ï≈¡Á Á≈ ÁΩapple ı≈√≈ «ÁÒ⁄√Í «apple‘≈ ‘ÀÕ «Í¤Ò∂ F ’∞ √≈Òª
ÂØ∫ √ø√≈apple Ìapple «Úæ⁄ ÒØ’-¿∞Ì≈appleª Á≈ «¬æ’ ¡apple∞æ’ «√Ò«√Ò≈
⁄æÒ «apple‘≈ ‘ÀÕ «¬æ’ Í≈√∂ ª «¬‘Ȫ ¿∞Ì≈appleª È∂ «Í¤Ò∂ B-C
Á‘≈«’¡ª ÂØ∫ √ø√≈apple Ëapple≈ÂÒ ¿πµÍapple ‘≈Ú∆ «Èapple≈Ù≈ Á∂ ÏæÁÒª
鱧 Á±apple ’∆Â≈ ‘À ¿πµÊ∂ Á±‹∂ ÏßÈ∂ ‘∆ √≈Óapple≈‹∆ Â≈’ª
Áapple«Ó¡≈È ¡≈Í√∆ ÷«‘Ï≈˜∆ «Âæ÷∆ ‘Ø ’∂ √≈‘Ó‰∂ ¡≈¬∆
‘ÀÕ ’«‘‰ Á≈ ÓÂÒÏ, ͱapple∂ √ø√≈apple ¡ßÁapple ‘≈Òª «¬È’Ò≈Ï∆
‘Ò⁄Ò Ò¬∆ √≈˜◊≈apple ω apple‘∆¡ª ‘È, ÒØÛ ‘À ª Ïæ√
«¬È’Ò≈Ï Á∆¡ª ¡ßÂappleÓ∞÷∆ Â≈’ª 鱧 ÈÚ∂∫ «√«apple˙∫ ¿∞√≈appleÈ
Á∆, ª ‹Ø «¬‘Ȫ ¿∞Ì≈appleª 鱧 ÓΩ’≈ apple«‘ß«Á¡ª √ßÌ≈«Ò¡≈ ‹≈
√’∂Õ Í≈«’√Â≈È Á∂ «◊Ò«◊‡-Ï≈Ò«‡√Â≈È «÷æÂ∂ «Úæ⁄ ‘Ø
apple‘∆ Â≈˜≈ ‘Ò⁄Ò Ú∆ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ «÷Ò≈¯ «¬√∂ √ø√≈apple-
«Ú¡≈Í∆ Ï∂⁄ÀÈ∆ Á≈ ‘∆ Ó∞˜≈‘apple≈ ‘ÀÕ
’∆ ‘À «◊Ò«◊‡-Ï≈Ò«‡√Â≈È Á≈ ÿ‡È≈’ÃÓ
«◊Ò«◊‡-Ï≈Ò«‡√Â≈È Í≈«’√Â≈È Á∂ ¿πµÂapple
«Úæ⁄ √«Ê «¬æ’ ÷∞ÁÓ∞÷«Â¡≈apple ÷∂Âapple ‘ÀÕ «¬‘ ¿∞√ √Ó∞æ⁄∂
’ÙÓ∆apple «¬Ò≈’∂ Á≈ ‘∆ «‘æ√≈ ‘ÀÕ Í≈«’√Â≈È Á≈ √ß«ÚË≈È
«¬√ ¿πµÍapple Ò≈◊± È≈ ‘؉ ’apple’∂ «¬‘ «¬Ò≈’≈ «¬æ’ Âappleª
È≈Ò ¡‰◊Ω«Ò¡≈ ‘∆ «apple‘≈ ‘ÀÕ ¡≈͉∆ ̱◊Ø«Ò’ √«ÊÂ∆
’≈appleÈ AIGH Âæ’ «¬‘ Ï≈’∆ Í≈«’√Â≈È ¡Â∂ Á∞È∆¡ª ÂØ∫
«¬æ’ Âapple∑ª È≈ˇ ’櫇¡≈ ‘∆ «apple‘≈ ‘ÀÕ AIGH «Úæ⁄ ’≈apple≈’ØappleÓ
Ù≈‘apple≈‘ Á∆ ¿∞√≈apple∆ Ó◊appleØ∫ ‘∆ «¬√Á≈ Í≈«’√Â≈È Á∆
apple≈‹Ë≈È∆ «¬√Ò≈Ó≈Ï≈Á È≈Ò √ßÍapple’ ω √«’¡≈Õ «¬√
’apple’∂ Ï‘πÂ≈ √Óª ª «¬‘ «¬Ò≈’≈ ¡≈͉∆¡ª ÒØÛª Ò¬∆
⁄∆È È≈Ò Úæ‡∂ Á≈ ÚÍ≈apple ‘∆ ’appleÁ≈ «apple‘≈Õ «¬√ ÂØ∫ Ï≈¡Á
Ï≈’≈«¬Á≈ √Ø√ ÷∞Ù’ ÏßÁapple◊≈‘ Ï‰È È≈ˇ «¬æÊØ∫ Á∂
¡appleÊ⁄≈apple∂ 鱧 ‘∞Ò≈apple≈ «Ó«Ò¡≈Õ ÓΩ‹±Á≈ ¡appleÊ⁄≈apple∂ Á≈ Úæ‚≈
«‘æ√≈ ¡‹∂ Ú∆ ÷∂Â∆ ¡Â∂ √Àapple-√Í≈‡≈ √È¡Â ‘ÀÕ
B@ Òæ÷ Á∆ Ú√Ø∫ Ú≈ˇ≈ «¬‘ «÷æÂ≈ AF ÈÚßÏapple,
AIDG 鱧 ‹≈ ’∂ Í≈«’√Â≈È È≈ˇ ÈæÊ∆ ‘Ø«¬¡≈Õ Íapple ¡‹∂
Âæ’ «¬√ 鱧 ’ج∆ √ß«ÚË≈«È’ ‘À√∆¡Â È‘∆∫ «ÓÒ∆ ¡Â∂
’ΩÓ∆ ¡√À∫ÏÒ∆ Â∂ √ÀÈ∂‡ «Úæ⁄ ’ج∆ È∞Ó≈«¬ßÁ◊∆ È‘∆∫ ‘ÀÕ
AIGB «Úæ⁄ ˜∞Ò«¯’≈apple ¡Ò∆ Ì∞æ‡Ø Á∆ √apple’≈apple Ú∂ˇ∂ «¬√
«¬Ò≈’∂ Ò¬∆ ¡È≈‹ ¿πµÂ∂ √Ï«√‚∆ Ù∞apple± ’∆Â∆ ◊¬∆ √∆ ‹Ø
ÓΩ‹±Á≈ √apple’≈apple ıÂÓ ’appleÈ ”Â∂ Â∞Ò∆ ‘ÀÕ «¬√ √Ï«√‚∆ Á≈
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 20
’∞æÒ ÷apple⁄≈ Â’apple∆ÏÈ A.E ¡appleÏ apple∞ÍÀ √≈Ò≈È≈ ‘∆ ωÁ≈ ‘À
‹Á«’ «¬√∂ ÁΩapple≈È Ó∞Ò’∆ √apple’≈apple È∂ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª 鱧 DGH
¡appleÏ apple∞ÍÀ Á∆¡ª ‡À’√ ¤Ø‡ª Á∂ appleæ÷∆¡ª ‘ÈÕ
√Ï«√‚∆¡ª Á≈ «¬‘ Ó≈ÓÒ≈ ÓΩ‹±Á≈ “◊ÛÏÛ“ Á≈
’≈appleÈ Ï«‰¡≈ ‘À Íapple Á∂«÷¡≈ ‹≈Ú∂ ª «¬‘Ȫ ÒØ’ª Á∂
√Ïapple Á≈ «¬‘ ÏßÈ Ò◊≈Â≈apple ’∆Â∆ ‹≈ apple‘∆ ¡‰◊«‘Ò∆ Á∂
’≈appleÈ ‡∞櫇¡≈ ‘ÀÕ ¡≈͉∆¡ª ‹∆ÚÈ ‘≈Òª ÍÃÂ∆ ÒßÓ∂ √Ó∂∫
ÂØ∫ ⁄æÒ∆ ¡≈ apple‘∆ ¡‰Á∂÷∆ √Á’≈ ‘∆ ÒØ’ª ¡ßÁapple Ì≈apple∆ appleØ√
‘ÀÕ «¬æÊØ∫ Á∆ ’∞æÒ Ú√Ø∫ Á≈ G@ Î∆√Á∆ «‘æ√≈ ÈΩ‹Ú≈È Ï‰Á∂
‘È ‹Á«’ «¬‘Ȫ «Úæ⁄Ø∫ C Òæ÷ ÂØ∫ ÚæË ◊appleÀ‹±¬∂‡ Ï∂apple∞˜◊≈apple
‘ÈÕ «√‘ Á∆¡ª Ï∞«È¡≈Á∆ √‘±Òª ÂØ∫ Ú∆ ÒØ’ Úªfi∂
‘ÈÕ √∆.‡∆.√’ÀÈ, ¡ÀÓ.¡≈apple.¡≈¬∆ ‹∂‘∂ ‡À√‡ª Ò¬∆ Ú∆
ÒØ’ª 鱧 Í≈«’√Â≈È Á∂ Á±‹∂ Ù«‘appleª ÚæÒ Ó»ø‘ ’appleÈ≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
HE Î∆√Á∆ Ú√Ø∫ 鱧 Í∆‰ Ú≈Ò∂ √≈¯ Í≈‰∆ Á∆ √‘±Ò Ú∆
È‘∆∫ ‘ÀÕ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ’¬∆ Ó˜‘Ï∆ Á«‘ÙÂÍ√ßÁ
√ß◊·Èª Á∆¡ª ¡æÂÚ≈Á∆ ’≈appleÚ≈¬∆¡ª ’≈appleÈ Ï∆Â∂ B ’∞
Á‘≈«’¡ª ¡ßÁapple ‘˜≈appleª Ï∂◊∞È≈‘ Ó≈apple∂ ‹≈ ⁄∞æ’∂ ‘ÈÕ
B@@H ÂØ∫ Ï≈¡Á ω∆ Í∆ÍÒ˜ Í≈apple‡∆ Á∆ √apple’≈apple
ÚæÒØ∫ ¡È≈‹ ¿πµÍapple √Ï«√‚∆¡ª ‘Ωˇ∆-‘Ωˇ∆ ıÂÓ ’∆Â∆¡ª
‹≈‰ Òæ◊∆¡ª «‹√ ’apple’∂ ¡È≈‹ Á∆ ’∆Ó «¬‘Ȫ √≈Òª
ÁΩapple≈È HE@ ÂØ∫ AA@@ apple∞ÍÀ ¯∆ Ó‰ ‘ج∆Õ Áæ√‰ Á∆ ÒØÛ
È‘∆∫ «’ √Ï«√‚∆ Á≈ Úæ‚≈ «‘æ√≈ ¡¯√appleÙ≈‘∆ Á∆ ‹∂Ï «Úæ⁄
Ïapple≈Ïapple ‹ªÁ≈ «apple‘≈Õ Í≈«’√Â≈È Ó∞√«ÒÓ Ò∆◊ (ÈÚ≈˜) Á∂
¡≈¿∞∫«Á¡ª ‘∆ apple«‘ßÁ∆-÷±ß‘Á∆ √Ï«√‚∆ Ú∆ ıÂÓ ’∆Â∆
‹≈‰ Òæ◊∆ ¡Â∂ «¬√ Ú∂Ò∂ ¡È≈‹ Á∆ ’∆Ó AD@@ apple∞ÍÀ ¯∆
Ó‰ ÂØ∫ Í≈apple ‘Ø ◊¬∆Õ ÈÚ≈˜ Ò∆◊ Á∆¡ª «¬‘ È∆Â∆¡ª
Ò≈◊± ’≈appleÈ «Úæ⁄ Ó∞æ÷ ̱«Ó’≈ «◊Ò«◊‡ Á∂ Ú˜∆apple ¡Â∂
Í∆ÍÒ˜ Í≈apple‡∆ Á∂ ¡≈◊± Ó«‘øÁ∆ Ù≈‘ Á∆ ‘∆ √∆Õ «¬‘Ȫ
È∆Â∆¡ª Á∂ ‘∆ «ÚappleØË «Úæ⁄ «¬√ √≈Ò Á∂ Ù∞apple± «Úæ⁄ T¡Ú≈Ó∆
¡À’ÙÈ ’Ó∂‡∆T ’≈«¬Ó ’∆Â∆ ◊¬∆ ¡Â∂ ‘∞‰ Âæ’ «¬‘∆
’Ó∂‡∆ «¬√ Ò«‘apple Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ ’apple apple‘∆ ‘ÀÕ BG ¯appleÚapple∆ ȱß
«◊Ò«◊‡ Á∂ √≈apple∂ Ù«‘appleª - «◊Ò«◊‡, √’appleÁ±, «Á¡≈Óapple,
«ÿ˜apple, ¡√±apple ¡Â∂ ‘∞ß‹≈ È◊apple - «Úæ⁄ Ó∞’ßÓÒ ⁄æ’≈ ‹≈Ó
’∆Â≈ «◊¡≈Õ ¡È≈‹ ¿πµÂ∂ √Ï«√‚∆ Á∆ Óß◊ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈
«¬‘ I È∞’≈Â∆ ÍÃØ◊apple≈Ó Í∂Ù ’∆Â≈ «◊¡≈ ¡Â∂ A@ Ó≈apple⁄
Á∆ «Ó¡≈Á «ÁæÂ∆ ◊¬∆ -
A) ¡È≈‹ ¿πµÍapple √Ï«√‚∆ Á∆ Ó∞Û-Ï‘≈Ò∆ ¡Â∂ ¯∆
Ó‰ ¡È≈‹ Á∆ ’∆Ó ͫ‘Òª Á∂ ÍæËapple HB@ apple∞ÍÀ Ï‘≈Ò

’∆Â∆ ‹≈Ú∂Õ
B) √≈apple∂ ˆÀapple-˜apple±apple∆ ‡À’√ª Á≈ ı≈ÂÓ≈Õ
C) «Á¡≈Óapple-Ì≈Ù≈ ‚ÀÓ ÂØ∫ ÍÃÌ≈«Ú ÒØ’ª 鱧 Ó∞¡≈Ú˜≈
¡Â∂ ’ΩÓ∆ ¡√À∫ÏÒ∆ Â∂ √ÀÈ∂‡ «Úæ⁄ È∞Ó≈«¬ßÁ◊∆Õ
D) ÷«‰‹ª Á∆ ıapple∆Á-¯appleØı Á∆ ÷∞æÒ∑ «ÁæÂ∆ ‹≈Ú∂ ¡Â∂
ˆÀapple-√Ê≈È’ ’ßÍÈ∆¡ª (¡‹≈apple∂Á≈apple∆¡ª) 鱧 «¬√ Á∂ ·∂’∂
Á≈ ÍÃÏßË ıÂÓ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂Õ
E) «Ï‹Ò∆ ’懪 ÂØ∫ «È‹≈ ¡Â∂ √≈apple∂ ÏßÁ ͬ∂ «Ï‹Ò∆ÿappleª
鱧 ⁄≈Ò± ’∆Â≈ ‹≈Ú∂Õ
F) ‘Ú≈¬∆ √¯apple ¿πµÍapple √Ï«√‚∆ Ï‘≈Ò ’∆Â∆ ‹≈Ú∂Õ
G) ‘√ÍÂ≈Òª «Úæ⁄ «¬Ò≈‹ Á∂ ÷apple«⁄¡ª «Úæ⁄ ’Ó∆Õ
H) ¡Á≈«apple¡ª ¡ßÁapple ˆÀapple-’≈ȱßÈ∆ ÌappleÂ∆ Á≈ ı≈ÂÓ≈
¡Â∂ √≈apple∆¡ª ı≈Ò∆ ¡√≈Ó∆¡ª ÔØ◊Â≈ Á∂ ¡Ë≈apple ”Â∂ Ìapple∆¡ª
‹≈‰Õ
I) «◊Ò«◊‡-Ï≈Ò«‡√Â≈È Á∂ √apple‘æÁ∆ Ó√«Ò¡ª ȱß
ÎΩapple∆ ÂΩapple ”Â∂ ‘æÒ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂ ¡Â∂ «¬√ Á∆¡ª √apple‘æÁª Á∆
«‘¯≈˜Â Ô’∆È∆ ω≈¬∆ ‹≈¬∂Õ
√apple’≈apple ÚæÒØ∫ Óß◊ª Á∆ √∞‰Ú≈¬∆ Á∆ ʪ «¬Ò≈’∂
«Úæ⁄ Á¯≈ ADD Ò◊≈ «ÁæÂ∆ ◊¬∆Õ A@ Ó≈apple⁄ Âæ’
¡≈͉∆¡ª Óß◊ª ÍÃÂ∆ ’ج∆ ‘∞ß◊≈apple≈ È≈ «ÓÒÁ≈ Á∂÷, ¡Ú≈Ó∆
¡À’ÙÈ ’Ó∂‡∆ ÚæÒØ∫ Ó∞’ßÓÒ ¡≈apple«Ê’ ‘ÛÂ≈Ò Á≈ √æÁ≈
«ÁæÂ≈ «◊¡≈Õ ‘≈’Óª ÚæÒØ∫ ’ج∆ ’≈appleÚ≈¬∆ È≈ ‘∞ßÁ∆ Á∂÷
Ó∞˜≈‘apple≈’≈apple∆¡ª È∂ «◊Ò«◊‡ Á∂ ◊Û∑∆ ⁄Ω∫’ ¡Â∂ √’appleÁ± Á∂
Ô≈Á◊≈apple ⁄Ω∫’ («‹√ 鱧 ÒØ’ª È∂ ‘∞‰ «‘apple∆apple ⁄Ω∫’ ’«‘‰≈
Ù∞apple± ’apple «ÁæÂ≈ ‘À) «Úæ⁄ Íæ’≈ ‚∂apple≈ Ò≈ «Ò¡≈Õ ¡ÍÃÀÒ BC-
BD Âæ’ Ô≈Á◊≈apple ⁄Ω∫’ «Úæ⁄ ‘∆ C@,@@@ ÂØ∫ ÚË∂apple∂ ÒØ’
‹Ó∑ª ‘Ø ◊¬∂Õ «◊Ò«◊‡ Á∂ ◊Û∑∆ ⁄Ω∫’ «Úæ⁄ Ú∆ ¬∂È∂ ‘∆ ÒØ’
√ÈÕ ÍÃ√≈ÙÈ ÚæÒØ∫ ’∞fi ÓÒ∑Ó∆ ’≈appleÚ≈¬∆ ’appleÁ∂ ‘ج∂ Ó∞æ÷
√’æÂapple Ó∞‘ßÓÁ Ô±È∞√ Á≈ÿ≈ 鱧 Ïappleı≈√ ’apple «ÁæÂ≈ «◊¡≈Õ
Íapple ÒØ’ ‚‡∂ apple‘∂Õ
Â≈˜≈ ¡≈ apple‘∆¡ª ıÏappleª Ó∞Â≈Ï’ √apple’≈apple È∂
¡È≈‹ ¿πµÍapple √Ï«√‚∆ Ó∞Û ‹≈apple∆ appleæ÷‰ Á≈ ÎÀ√Ò≈ «Ò¡≈ ‘À
¡Â∂ ¯∆ Ó‰ ’∆Ó AA@@ apple∞ÍÀ ÂÀ¡ ’appleÈ Á≈ ÎÀ√Ò≈ «Ò¡≈
‘ÀÕ È≈ˇ ‘∆ ¡Ú≈Ó∆ ¡À’ÙÈ ’Ó∂‡∆ ÚæÒØ∫ √Ï«√‚∆ Ò¬∆
ÍÃ√Â≈Ú DE ’appleØÛ apple∞ÍÀ ‘Øapple ‹≈apple∆ ’appleÈ Á≈ ¡ÀÒ≈È ’∆Â≈
‘ÀÕ ’Ó∂‡∆ È∂ √apple’≈apple Á∂ «¬√ ÎÀ√Ò∂ ÂØ∫ Ï≈¡Á «¬√ ‘ÛÂ≈Ò
鱧 ıÂÓ ’appleÈ Á≈ ÎÀ√Ò≈ «Ò¡≈ ‘ÀÕ Ô’∆ÈÈ ‘∆ ÒØ’ª Á∂
√ßÿappleÙ Á∆ ¡ß«Ù’ «‹æ ‘ج∆ ‘ÀÕ
«¬√ ͱapple∂ ÿ‡È≈’ÃÓ «Úæ⁄ ‹Ø ◊æÒª ı≈√ ÂΩapple ”Â∂
«Ë¡≈È Á∂‰ ÔØ◊ ‘ÈÕ Í«‘Ò∆ «¬‘ «’, ‹∂’apple Á∂«÷¡≈
‹≈Ú∂ ª «Í¤Ò∂ Â’apple∆ÏÈ B ’∞ √≈Òª ÂØ∫ Ù∆¡≈-√∞ßÈ∆ «ÚÚ≈Á
Ï‘∞ «‘ß√’ apple±Í «Úæ⁄ √≈‘Ó‰∂ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ’¬∆ ¡æÂÚ≈Á∆
‹Ê∂ÏßÁ∆¡ª ÚæÒØ∫ Ù∆¡≈ ÒØ’ª ¿πµÍapple «‘ß√’ ’≈appleÚ≈¬∆¡ª
Ï‘∞ ÚË∆¡ª ‘ÈÕ Íapple ‘ÛÂ≈Ò Á∂ «¬√ ͱapple∂ Ú’¯∂ ÁΩapple≈È
Ù∆¡≈-√∞ßÈ∆ «Îapple’∂ Á∂ ¡≈Ó ÒØ’ ¡≈͉∆¡ª ¡√Ò∆, ‹Ó≈Â∆
ÒÛ≈¬∆¡ª Ò¬∆ ¡æ◊∂ ¡≈¬∂ ‘ÈÕ BA ¡ÍÃÀÒ È±ß Ù∆¡≈
’≈¿∞∫√Ò ÚæÒØ∫ ÒØ’ª 鱧 «¬‘ ’«‘ ’∂ Úß‚‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’∆Â∆
◊¬∆ «’ Ù∆¡≈ ÒØ’ª 鱧 «¬√ Ó∞˜‘≈apple∂ Á≈ «‘æ√≈ È‘∆∫ ωÈ≈
⁄≈‘∆Á≈ ¡Â∂ Ù∆¡≈ Ì≈¬∆⁄≈apple∂ Á≈ ¡Ú≈Ó∆ ¡À’ÙÈ ’Ó∂‡∆
È≈ˇ ’ج∆ √ÏøË È‘∆∫ ‘ÀÕ Íapple Ù∆¡≈ ÒØ’ª È∂ È≈ «√apple¯ «¬√
ͱapple∆ ‘ÛÂ≈Ò «Úæ⁄ ÚæË-⁄Û∑ ’∂ «Ùapple’ ’∆Â∆ √◊Ø∫ «¬‘Ȫ
Ë≈apple«Ó’ ¡≈◊±¡ª ¡Â∂ ·∂’∂Á≈appleª Á∂ «Ï¡≈È Á∆ √‡∂‹ ÂØ∫
Ìappleͱapple «ÈßÁ≈ ’∆Â∆ ◊¬∆Õ «¬‘ Ô’∆ÈÈ ÒØ’ª Á∆ ‹Ó≈Â∆
¬∂’Â≈ Á≈ ÍÃÂ∆’ √∆Õ
Á±√apple≈, ‹∂’apple √≈apple∆¡ª Óß◊ª 鱧 Ú∆ Á∂«÷¡≈ ‹≈Ú∂ ª «¬‘
Óß◊ª «√æË≈ ͱapple∂ „ª⁄∂ 鱧 ıÂapple∂ ”⁄ Í≈¿∞‰ Ú≈Ò∆¡ª Óß◊ª
‘ÈÕ «¬æ’ Ú∆ Óß◊ Ë≈apple«Ó’ ‹ª «Îapple’≈ ¡Ë≈apple Ú≈Ò∆ È‘∆∫
√∆Õ ÒØ’ª Á∆ appleؘ≈È≈ «˜ßÁ◊∆ Á∂ Ó√«Ò¡ª È≈ˇ √Ïß«ËÂ
Óß◊ª √ÈÕ
Â∆‹≈, «¬√ ͱapple∆ ‘ÛÂ≈Ò Á∆ ¡≈◊± ̱«Ó’≈ «Úæ⁄
’ج∆ «¬È’Ò≈Ï∆ ‹æÊ∂ÏßÁ∆ ÓΩ‹±Á È‘∆∫ √∆Õ ‹∂’apple ’ج∆ ÔØ◊
‹Ê∂ÏøÁ∆ «¬√ Á∆¡ª Ó±‘appleÒ∆¡ª ’Â≈appleª «Úæ⁄ ‘∞ßÁ∆, ª «È√⁄∂
‘∆ «¬ßÈ∆ «◊‰Â∆ «Úæ⁄ ÒØ’ª Á∆ ‘Ó≈«¬Â ‘؉ √Á’≈, ÚË∂apple∂
Óß◊ª ÓÈÚ≈ √’Á∆Õ «¬‘ ÍÃÂ∆ ‘∞ßÁ≈ ‘À «’ Ï‘∞ √≈apple∆¡ª
’ΩÓÚ≈Á∆, Ë≈apple«Ó’ ¡Â∂ √Ó≈‹’ ‹Ê∂ÏßÁ∆¡ª Á≈ ◊·‹ØÛ
‘؉ ’apple’∂(«‹‘Ȫ «Úæ⁄ Í≈«’√Â≈È Â«‘apple∆’-¬∂-«¬È√≈¯
¡Â∂ ‹Ó≈Â-¬∂-«¬√Ò≈Ó∆ Ú∆ √È) ¡Ú≈Ó∆ ¡À’ÙÈ ’Ó∂‡∆
¿πµÍapple ÁÏ≈¡ Ú∆ √∆ «‹√ ’apple’∂ ¿∞‘ ¡È≈‹ ¿πµÍapple √Ï«√‚∆
Á∆ Óß◊ ‘∆ ÓÈÚ≈ √’∆ ¡Â∂ ¿∞‘ Ú∆ ¡ß«Ù’ ÂΩapple ”Â∂Õ
Ô’∆ÈÈ ‘∆ ¡æ‹ Á∂ √Ó∂∫ ÁΩapple≈È ÒØ’ª Á≈ «¬‘
ÿØˇ Ï‘π ¿∞ÂÙ≈‘ Á∂‰ Ú≈ˇ≈ ‘ÀÕ ‹Ó≈Â∆ ¡Ë≈apple ¿πµÂ∂
«¬’‹∞æ‡ ‘ج∂ ÒØ’ª 鱧 ¡≈͉∆ ÷∞Á Á∆ Â≈’ ¿πµÍapple Ô’∆È
’appleÈ≈ ‘ØÚ∂◊≈ ¡Â∂ ¡◊ª‘ ÂØ∫ Ï∞apple‹±¡≈ Í≈apple‡∆¡ª ¡Â∂
Ë≈apple«Ó’ ‹Ê∂ÏøÁ∆¡ª ÂØ∫ ⁄∞’ßÈ∂ apple«‘‰≈ ‘ØÚ∂◊≈ ‹Ø ‘apple √Ó∂∫
ÒØ’ Ò«‘appleª 鱧 Ò∆‘Ø∫ Ò≈¿∞‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’appleÁ∆¡ª ‘ÈÕ «‹√
Âapple∑ª ¡ßÁØÒÈ ÁΩapple≈È «¬æ’ ¡≈◊± È∂ «’‘≈ Ú∆ √∆ «’, T‹∂’apple
√apple’≈apple √Ï«√‚∆ 鱧 Ó∞Û Ï‘≈Ò È‘∆∫ ’appleÁ∆ ª ¡√∆∫ «¬√
’·Í∞ÂÒ∆ ¡√À∫ÏÒ∆ Í»apple∆
Âapple∑ª appleæÁ‰ Ò¬∆ √æÁ≈
Á∂Úª◊∂ ¡Â∂ «¬æ’ ÒØ’
¡√À∫ÏÒ∆ ω≈Úª◊∂Õ””
Ïæ√ «¬√∂ ¿∞ÂÙ≈‘ ȱß
¡æ◊∂ ÂØ∫ ’≈«¬Ó appleæ÷Á∂
‘ج∂ ÈÚ∂∫ «√«apple˙∫
«Â¡≈apple∆¡ª «Ú愉 Á∆
ÒØÛ ‘À! J
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 21

«‡æ͉∆¡ª
Ô»È≈È: √appleÓ≈¬∂Á≈appleª Á∆
ÓπÈ≈¯≈÷Øapple∆ Á≈ ÏØfi „Ø∫Á∂ ¡≈Ó ÒØ’
B@@G «Úµ⁄ ¡Óapple∆’≈ Á∂ √Ï ÍÃ≈¬∆Ó √ø’‡ ÂØ∫
Ùπapple» ‘πøÁ∆ ‘ج∆ ¡≈apple«Ê’ ÓøÁ∆ √≈apple∂ √ø√≈apple «Úµ⁄ ÎÀÒ ¸æ’∆ ˛Õ
«ÎÒ‘≈Ò «¬√Á≈ ’∂∫Áapple Ô»appleÍ ˛Õ Ô»appleؘØÈ Á∂ ’¬∆ ¡«‘Ó
¡appleÊ⁄≈apple∂ «‹Ú∂∫ √Í∂È, «¬‡Ò∆ ¡≈«Á Ú∆ Ïπapple∆ Âapple∑ª «Ø¬√Á∆
ÒÍ∂‡ «Úµ⁄ ¡≈¬∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ ¡≈͉∂ «⁄æ‡∂ ’≈Òappleª Á∆ ‡Ω‘apple
”Â∂ ¤≈Â∆ ÎπÒ≈¿π‰ Ú≈Ò∂ «¬‘ Ô»appleÍ∆ Á∂Ù ‘π‰ ¡≈͉∂ Èø◊∂
«„µ‚ ˘ Ú∆ „’‰Ø∫ ¡√ÓappleÊ ‘ÈÕ ¡«‹‘∆ ‘∆ ‘≈Ò ԻÈ≈È
Á∆ ˛Õ B@@G «Úµ⁄ √ø’‡ Á∆ Ùπapple»¡≈ √Ó∂∫ ‘∆ Ô»È≈È∆
¡appleÊ⁄≈apple∂ ˘ Ò’Ú≈ Ó≈apple «◊¡≈ ¡Â∂ ¡◊Ò∂ ⁄≈apple √≈Òª
¡øÁapple ‘∆ (B@@H-B@AB) B@ Î∆√Á∆ √πø◊Û ’∂ ÏΩ‰≈ ‘Ø
«◊¡≈Õ √ø’‡ ÂØ∫ apple≈‘ Ҭ∆ Ò≈◊» ’∆Â∆ ◊¬∆ ’‡ΩÂ∆ (ÒØ’ª
Á∂ Ïπ«È¡≈Á∆ ‘æ’ª «‹Ú∂∫ «√‘Â, «√æ«÷¡≈, appleπ˜◊≈apple ¡≈«Á
”⁄ ’‡ΩÂ∆) ÁΩapple≈È ‹ÈÂ’ «√‘ ϋ‡ ˘ «√µË≈-«√æË≈ BF
Î∆√Á∆ Á≈ ÷Øapple≈ Òæ«◊¡≈ ˛Õ «√æ‡∂ Ú‹Ø∫ «¬Ò≈‹ Ú∆ Ó«‘ø◊≈
‘Ø «◊¡≈ ˛ «‹√Á≈ ¡√apple «¬Ò≈‹ Á∂ ¡≈Ó Ú√Ø∫ Á∂ «ÚµÂØ∫
Ï≈‘apple≈ ‘؉ «Úµ⁄ «Á√ «apple‘≈ ˛Õ ’‡ΩÂ∆ ’≈appleÈ ◊appleÌÚÂ∆
¡Ωappleª ˘ ‹‰∂Í∂ ÂØ∫ Í«‘Òª ¡Â∂ ‹‰∂Í∂ ÁΩapple≈È «ÓÒ‰ Ú≈Ò∆
Á∂÷Ì≈Ò ¿πµÂ∂ ͬ∂ ¡√apple ’≈appleÈ ÓπappleÁ≈ ÍÀÁ≈ ‘؉ Ú≈ˇ∂
ϵ«⁄¡ª Á∆ «◊‰Â∆ «Úµ⁄ ’apple∆Ï BA Î∆√Á∆ Ú≈Ë≈ ‘Ø«¬¡≈
˛Õ «¬√ ÓπappleÁ≈÷Øapple „ª⁄∂ Á≈ ‘∆ ÈÂ∆‹≈ ‘À «’ «ÂøȪ √≈Òª
(B@@H-B@AA) ÁΩapple≈È Ïæ«⁄¡ª Á∆ ÓΩ Áapple «Úæ⁄ DH
Î∆√Á∆ Ú≈Ë≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ ‘≈Ò «¬µÊ∂ Âæ’ Í𵋠◊¬∆ ˛ «’
ÓÒ∂apple∆¬∂ Úapple◊∆¡ª «ÏÓ≈apple∆¡ª «‹È∑ª Á∆ Ù’Ò Ô»È≈È È∂
«Í¤Ò∂ ⁄≈Ò∆ √≈Òª ÂØ∫ È‘ƒ Á∂÷∆, Ï‹‡ «Úµ⁄ ’‡ΩÂ∆ ’≈appleÈ,
ÁÚ≈¬∆ Á≈ «¤Û’≈¡ È≈ ‘؉ ’apple’∂, «¬µ’ Ú≈apple «Îapple ÂØ∫ ÎÀÒ
apple‘∆¡ª ‘ÈÕ
’‡ΩÂ∆ Á≈ ¡√apple ÒØ’ª Á∂ √Ó≈‹’ ‹∆ÚÈ ÍæËapple
”Â∂ Ú∆ √≈¯ «Á√ «apple‘≈ ‘ÀÕ ’πæÒ BH Òæ÷ Í«appleÚ≈appleª «Úæ⁄Ø∫ A@
Òæ÷ Í«appleÚ≈apple «Ï‹Ò∆ Á≈ Í»apple≈ «ÏÒ ÌappleÈØ∫ Ú∆ ¡√ÓappleæÊ ‘ÈÕ
ÿæ‡Ø-ÿæ‡ ¿π‹appleª ⁄≈ˇ∆ Î∆√Á∆ ÿ‡≈ «ÁµÂ∆¡ª ◊¬∆¡ª
‘ÈÕ Ï∂appleπ˜◊≈apple∆ Á∆ ÓΩ‹»Á≈ Áapple BH Î∆√Á∆ ˛ «‹øȪ «Úµ⁄Ø∫
¡æ«Ë¡ª ˘ ‘∆ Ï∂appleπ˜◊≈apple∆ ̵Â≈ ¡≈«Á «ÓÒÁ≈ ˛Õ ¡æË∆ ÂØ∫
ÚµË D.G ¡appleÏ Ï∂appleπ˜◊≈appleª Á≈ Ì≈apple C.G ¡appleÏ appleπ˜◊≈apple-
ÍÃ≈Í ÒØ’ª «√apple ˛Õ CE Î∆√Á∆ Ú√Ø∫ ◊apple∆Ï∆ ‹ª √Ó≈‹’
ÂΩapple ”Â∂ È’≈apple∂ ‹≈‰ Á∂ ‚apple ‘∂· ‹∆¡ apple‘∆ ‘ÀÕ ‘apple ÍÒ ÒØ’ª
˘ ÓΩ ÏıÙ‰ Ú≈ˇ∂ „ª⁄∂ ’≈appleÈ Ô»È≈È «Úµ⁄ ÷πÁ’πÙ∆¡ª
Á∆ «◊‰Â∆ DE Î∆√Á∆ ÚË∆ ‘ÀÕ «¬√ Á≈ Óπæ÷ ’≈appleÈ ‘apple
Ú∂Ò∂ ÈΩ’apple∆ ÷πµ√‰ Á≈ ‚apple Â∂ Ï∂appleπ˜◊≈apple∆ ’≈appleÈ Ó≈È«√’
‚apple ˛ «‹‘Û≈ appleؘ ÚË∂apple∂ ‚»øÿ≈ ¡øÁapple Ë√Á≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ Á»√apple≈,
ÓΩ‹»Á≈ ÍÃÏøË ÒØ’ª ˘ ’∂ÚÒ ÌΩ«Â’ ÂΩapple ”Â∂ ‘∆ ’ø◊≈Ò∆ È‘∆∫
Ï÷ÙÁ≈ ÏÒ«’ ¡≈ÂÓ’ ÂΩapple ”Â∂ Ú∆ ¿π‘Ȫ Á∆¡ª apple»‘ª ”⁄Ø∫
ÓÈπæ÷∆ √ «È⁄ØÛ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ Ó∆‚∆¡≈ «‹µÊ∂
«¬µ’ Í≈√∂ ÷Í Á∂ √µ«Ì¡≈⁄≈apple ˘ ‘πÒ≈apple≈ «ÁøÁ≈ ˛ ¿πµÊ∂
Á»‹∂ Í≈√∂ ‹ÒÁ∆ ¡Ó∆apple ‘؉ Á∂ √πÍÈ∂ Ú∆ «Á÷≈¿π∫Á≈ ˛Õ
Úµ‚∂ Ù≈«Í≥◊ Ó≈Ò, ÙØ¡apple»Ó ¡≈«Á «Úµ⁄ ͬ∂ √Ó≈È ˘ ‹Á
’ج∆ √πÍÈ∂ «Úµ⁄ ¡≈͉∂ ÿapple «Í¡≈ Á∂÷Á≈ ˛ Íapple ¡√Ò∆
«˜øÁ◊∆ «Úµ⁄ «¬‘ «ÓÃ◊ «ÂÃÙÈ≈ ‡πµ‡Á∆ Á∂÷Á≈ ˛ ª ¿π√˘
‚»øÿ≈ √ÁÓ≈ Íπµ‹Á≈ ˛Õ «¬√ √Ó≈«‹’ ¡√πappleµ«÷¡≈ ’≈appleÈ
Ó≈È«√’ «√‘ √‘»Òª Á∆ ÚappleÂØ∫ ’appleÈ Ú≈«ˇ¡ª Á∆
«◊‰Â∆ «Úµ⁄ AB@ Î∆√Á∆ Ú≈Ë≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛ ‹Á«’ √apple’≈apple
ÚµÒØ∫ Ó≈È«√’ «√‘ ¿πµÍapple ’∆Â∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∂ ıapple⁄ «Úµ⁄
B@AA ÂØ∫ B@AB ÁΩapple≈È EE Î∆√Á∆ ’‡ΩÂ∆ ’∆Â∆ ◊¬∆ ˛Õ
¿πÍappleØ’Â ¡ø’Û∂ ‘∆ «¬‘ ÙÍ√‡ ’appleÈ Ò¬∆ ’≈¯∆
‘È «’ √ø’‡ Á≈ «ÈÙ≈È≈ ’Ω‰ ωÁ≈ ˛Õ √ø’‡ ÁΩapple≈È
Ô»È≈È∆ ÏÀ∫’ Â∂ «Èæ‹∆ ¡Á≈apple∂ ‚≈Úª‚ØÒ ‘Ø ◊¬∂Õ ’≈appleı≈È∂
·æÍ ¡Â∂ ¤ª‡∆¡ª Ùπapple» ‘؉ È≈ˇ Á»‹∂ Í≈√∂ Ï∂appleπ‹◊≈apple∆,
Ó«‘ø◊≈¬∆∂ Á≈ ÁÀ∫ ¡≈Ó ÒØ’ª ”Â∂ ‡πæ‡ «Í¡≈Õ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª
˘ √ø’‡ «Úæ⁄ «ÿ«apple¡≈ Á∂÷ √apple’≈apple ¡≈͉∂ Èπ√÷∂ ÒÀ ’∂
√∂Ú≈Úª ÍÃÁ≈È ’appleÈ Íπæ‹ ◊¬∆ Â∂ √apple’≈apple∆ ı‹≈È∂ «Úæ⁄Ø∫
Ï∂Ò¡≈¿»‡ ÍÀ’∂‹ Á∂ ’∂ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª ˘ apple≈‘ ͑πø⁄≈‰
«Úæ⁄ ‹apple≈ Ú∆ Á∂apple È≈ ’∆Â∆Õ Íapple √apple’≈apple∆ ÷‹≈È∂ Á∆ Í»appleÂ∆
Ò¬∆ Ú‹È Ú≈Ë» ‡À’√ª Á∂ apple»Í «Úæ⁄ ¡≈Ó ÒØ’ª Á∂ «√appleª
”Â∂ Í≈¿π‰≈ ‘π‰ √apple’≈apple Ò¬∆ √øÌÚ È≈ «apple‘≈ («’¿π∫«’
‡À’√ Í«‘Òª ‘∆ √Ì ‘æÁª ‡æÍ ¸æ’∂ √È)Õ ‡À’√ª apple≈‘ƒ
ÿ≈‡≈ Í»apple≈ È≈ ‘؉ ’≈appleÈ √apple’≈apple ˘ «ÚæÂ∆ ¡Á≈«apple¡ª ÂØ∫
¿πµ⁄ «Ú¡≈˜ ”Â∂ ’apple˜ ¸æ’‰≈ «Í¡≈Õ «Âæ’Û∆ (Ô»appleÍ∆
’«ÓÙÈ, ’ΩÓªÂapple∆ ÓπÁapple≈ ’ØÙ ¡Â∂ Ô»appleÍ∆ ’∂∫Áapple∆ ÏÀ∫’)
Á∆¡ª √ı «‘Á≈«¬Âª Í»apple∆¡ª ’appleÁ∂ ‘ج∂ √apple’≈apple È∂ ÒØ’ª
˘ «ÓÒ‰ Ú≈Ò∆¡ª ‹ÈÂ’ √‘»Òª «Úæ⁄ ’‡ΩÂ∆ ’appleÈØ∫
ÌØapple≈ Ìapple Ú∆ √ø’Ø⁄ È≈ ’∆Â≈Õ «¬√ Âapple∑ª «◊‰Â∆ Á∂ ÒØ’ª
Á∆ ÓπÈ≈¯∂ Á∆ ¡øÈ∑∆ ‘Ú√ Á≈ ÓπæÒ √Á≈ ¡≈Ó «’appleÂ∆ ÒØ’ª
˘ ‘∆ Â≈appleÈ≈ ÍÀ∫Á≈ ˛ Ì≈Ú∂∫ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ Á∂ Â∂˜∆ Á∂ «ÁÈ
‘؉ ‹ª √ø’‡ Á∂Õ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ ÍÃÏøË «Úæ⁄ «Ú¡≈Í’
ÒØ’≈¬∆ Á∆ ‘؉∆ «¬‘∆ ˛Õ Á∂apple √Ú∂apple «¬‘ Ì≈apple «Úæ⁄ Ú∆
Á∂÷‰ ˘ «Óˇ∂◊∆Õ √≈˘ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ √ø’‡ª ÂØ∫ apple≈‘ ȑƒ
√◊Ø∫ √Óπæ⁄∂ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ ÍÃÏøË ÂØ∫ apple≈‘ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ J
ó ÈÚ’appleÈ
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 22

¡ÀÓ.Ï∆.Ï∆.¡À√. Â∂ Ï∆.‚∆.¡À√.
Á∆¡ª Î∆√ª ”⁄ Ú≈Ë≈, «√æ«÷¡≈ Á∂
‘Ø apple‘∂ Óø‚∆’appleÈ Á∆ «¬æ’ ‘Øapple fiÒ’
Í«‘Òª ‘∆ Ó«‘ø◊∆ ÓÀ‚∆’Ò «√æ«÷¡≈ ÂØ∫ Í∆ÛÂ
«Ú«Á¡≈appleÊ∆¡ª ˘ Í≥‹≈Ï √apple’≈apple È∂ «¬æ’ ‘Øapple ÂØ‘¯≈ «ÁæÂ≈
˛Õ √apple’≈apple È∂ ¡ÀÓ.Ï∆.Ï∆.¡À√. Â∂ Ï∆.‚∆.¡À√. Á∆¡ª Î∆√ª
”⁄ ¸æÍ-⁄Í∆Â∂ A@ Î∆√Á∆ Á≈ Ú≈Ë≈ ’apple «ÁæÂ≈ ˛Õ Í≥‹≈Ï
√apple’≈apple ÚæÒØ∫ ‹≈apple∆ È؇∆«Î’∂ÙÈ apple≈‘∆∫ «¬‘ ¡ÀÒ≈È ’∆Â≈
«◊¡≈ ¡Â∂ Î∆√ª ”⁄ ’∆Â≈ «◊¡≈ «¬‘ Ú≈Ë≈ ¡◊Ò∂
«Úæ«Á¡’ √≈Ò ÂØ∫ Ò≈◊» ‘ØÚ∂◊≈Õ «‹æÊ∂ «¬æ’ Í≈√∂ √apple’≈apple
«√æ«÷¡≈ Á∂ Ò◊≈Â≈apple ‘πøÁ∂ «Èæ‹∆’appleÈ-Óø‚∆’appleÈ apple≈‘∆∫
Í«‘Òª ‘∆ «√æ«÷¡≈ Á∂ Úæ‚∂ ÷∂Âapple ”⁄Ø∫ ª ˆapple∆Ϫ Á∂ Ë∆¡ª-
Íπæª ˘ Ï≈‘apple ’apple ¸æ’∆ - ¿πµÊ∂ ¡ÀÓ.Ï∆.Ï∆.¡À√. Â∂
Ï∆.‚∆.¡À√. Á∆¡ª Î∆√ª «Úæ⁄ Ú≈Ë≈ ’apple’∂ «¬√ ¤≈ȉ∂ ˘
‘Øapple Ïapple∆’ ’apple «ÁæÂ≈ ˛Õ «√æ«÷¡≈ ˘ ÍÀ√∂ Á∆ apple÷∂Ò Ï‰≈¿π‰
”⁄ ª Í«‘Òª ‘∆ ’ج∆ ’√apple Ï≈’∆ È‘∆∫ √∆ apple«‘øÁ∆ Íapple
Î∆√ª ”⁄ Ú≈Ë≈ ’apple’∂ √apple’≈apple È∂ «¬√ «ÁÙ≈ ”⁄ «¬æ’ ÍπÒªÿ
‘Øapple Íπæ‡∆ ˛Õ
Í≥‹≈Ï ”⁄ ‘apple √≈Ò ÓÀ‚∆’Ò Á∆ ÍÛ≈¬∆ Áπæ◊‰∆
Ó«‘ø◊∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛Õ B@@C ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ‘π‰ Âæ’
¡ÀÓ.Ï∆.Ï∆.¡À√. Â∂ Ï∆.‚∆.¡À√. Á∆¡ª Î∆√ª ”⁄ AG Ú≈apple
Ú≈Ë≈ ‘Ø ¸æ«’¡≈ ˛Õ «‹‘Û≈ «Ú«Á¡≈appleÊ∆ B@@C ”⁄
√apple’≈apple∆ ’؇∂ ”⁄Ø∫ AC@@@ appleπÍÀ √Ò≈È≈ Î∆√ «ÁøÁ≈ √∆-¡æ‹
¿π√∂ «Ú«Á¡≈appleÊ∆ ˘ B.B Òæ÷ appleπÍÀ Á∂‰∂ ÍÀ apple‘∂ ‘ÈÕ «¬√∂
Âapple∑ª B@@F «Úæ⁄ ’ª◊apple√ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ Ú≈ˇ∆ √apple’≈apple È∂
ÓÀ‚∆’Ò ’≈Ò‹ Á∆¡ª Î∆√ª ”⁄ ¤∂ ◊π‰≈ Ú≈Ë≈ ’apple’∂ Î∆√ª
AC@@@ ÂØ∫ GE@@@ ’apple «ÁæÂ∆¡ª √ÈÕ ÓÀ‚∆’Ò Á∆ ÍÛ∑≈¬∆
Ò¬∆ Í«‘Ò∂ √≈Ò «Úæ⁄ «Ú«Á¡≈appleÊ∆ ˘ B.B Òæ÷ appleπÍÀ Á≈
Ìπ◊Â≈È ’appleÈ Ó◊appleØ∫ ‘apple∂’ √≈Ò A@ Î∆√Á∆ Á≈ Ú≈Ë≈
‘ØÚ∂◊≈ Â∂ ¡÷∆appleÒ∂ √≈Ò «Úæ⁄ ¿π√∂ «Ú«Á¡≈appleÊ∆ ˘ C.BB
Òæ÷ appleπÍÀ Á∆ ¡Á≈«¬◊∆ ’appleÈ∆ ÍÚ∂◊∆Õ Î∆√ª ”⁄ ’∆Â≈ «¬‘
Ú≈Ë≈ «Ú÷≈¿π∫Á≈ ˛ «’ √apple’≈apple Ò◊≈Â≈apple √Ó≈‹ ÌÒ≈¬∆ Á∂
’øÓª ÂØ∫ «’È≈apple≈ ’apple’∂ ‘apple∂’ ÷∂Âapple ˘ ÍÀ√∂ Á∆ ÷πæÒ∑∆ ÷∂‚
ω≈ apple‘∆ ‘ÀÕ B@@G «Úæ⁄ ¡’≈Ò∆-Ì≈‹Í≈ √apple’≈apple È∂
Í≥‹≈Ï ”⁄ ¡≈¿π∫«Á¡≈ ‘∆ «Èæ‹∆ ÓÀ‚∆’Ò ’≈Ò‹ª ”⁄
¡ÀÓ.Ï∆.Ï∆.¡À√. Á∆¡ª Î∆√ª ”⁄ IA Î∆√Á∆ Â∂ Ï∆.‚∆.¡À√.
Á∆¡ª Î∆√ª ”⁄ BCI Î∆√Á∆ Ú≈Ë≈ ’∆Â≈ √∆Õ B@A@ ”⁄
«¬æ’ Ú≈apple «Îapple ÂØ∫ CA Î∆√Á∆ Â∂ B@AB ”⁄ ÓπÛ BC Î∆√Á∆
Ú≈Ë≈ ’apple «ÁæÂ≈ «◊¡≈ √∆Õ √apple’≈apple Áπ¡≈apple≈ ‹≈apple∆ ‘Á≈«¬Âª
¡È∞√≈apple ¡ÀÓ.Ï∆.Ï∆.¡À√. ’Øapple√ Á∆ √apple’≈apple∆ ’؇∂ «‘Â
Í«‘Òª Î∆√ B Òµ÷ apple∞ͬ∂ √∆ ‹Ø ‘∞‰ ÚË≈ ’∂ B.B@ Òµ÷
apple∞ͬ∂ ’apple «ÁµÂ∆ ◊¬∆ ‘À¢ «¬√∂ ’Øapple√ Á∆ ÍÃÏßË’∆ ’؇∂ «‘Â
Í«‘Òª Î∆√ F Òµ÷ apple∞ͬ∂ √∆ ‹Ø ‘∞‰ ÚË≈ ’∂ F.F@ Òµ÷
apple∞ͬ∂ ’apple «ÁµÂ∆ ◊¬∆ ‘À ‹Á«’ ¡ÀÈ.¡≈apple.¡≈¬∆. ’؇∂ Á∆
Í«‘Òª «¬µ’ Òµ÷ ‚≈Òapple Î∆√ √∆ ¡Â∂ ‘∞‰ ÚË≈ ’∂ A.A@
Òµ÷ ‚≈Òapple ’apple «ÁµÂ∆ ◊¬∆ ‘À¢ Ï∆.‚∆.¡À√. ’Øapple√ Á∆
√apple’≈apple∆ ’؇∂ «‘ ͫ‘Òª Î∆√ A.@E Òµ÷ apple∞ͬ∂ √∆ ‹Ø
‘∞‰ ÚË≈ ’∂ A.FE Òµ÷ apple∞ͬ∂ ’apple «ÁµÂ∆ ◊¬∆ ‘À¢ «¬√∂
’Øapple√ Á∆ ÍÃÏßË’∆ ’؇∂ «‘ ͫ‘Òª Î∆√ B Òµ÷ apple∞ͬ∂ √∆,
‹Ø ‘∞‰ ÚË≈ ’∂ B.B@ Òµ÷ apple∞ͬ∂ ’apple «ÁµÂ∆ ◊¬∆ ‘À ‹Á«’
¡ÀÈ.¡≈apple.¡≈¬∆. ’؇∂ Á∆ Í«‘Òª D@ ‘˜≈apple ‚≈Òapple Î∆√
√∆, ‹Ø ‘∞‰ ÚË≈ ’∂ DD ‘˜≈apple ‚≈Òapple ’apple «ÁµÂ∆ ◊¬∆ ‘À¢
«‡¿±ÙÈ Á∂ È≈ˇ-È≈ˇ ‘Ø√‡Òª Á∂ «’apple≈¬∂ «Úµ⁄ Ú∆ Ú≈Ë≈
’apple «ÁµÂ≈ «◊¡≈ ‘À¢ ÈÚ∂∫ ¯À√Ò∂ ¡È∞√≈apple «√ß◊Ò apple±Ó Á≈
«’apple≈«¬¡≈ ÚË ’∂ AF,E@@ apple∞ͬ∂ √≈Ò≈È≈ ‘Ø «◊¡≈ ‘À
‹Á«’ √ÍÀÙÒ apple±Ó Á≈ «’apple≈«¬¡≈ BF,D@@ apple∞ͬ∂ ÍÃÂ∆
√≈Ò ’apple «ÁµÂ≈ «◊¡≈ ‘À¢ «Ï‹Ò∆ ¡Â∂ Í≈‰∆ Á≈ «ÏµÒ
«¬√ ÂØ∫ Úµ÷apple≈ ÌappleÈ≈ «Í¡≈ ’apple∂◊≈¢ Á≈ıÒ≈ ÒÀ‰ Ú∂Ò∂
BG,E@@ apple∞ͬ∂ ‘Ø√‡Ò √«’˙«apple‡∆ Á∂ Úµ÷apple∂ ‹Ó∑ª ’appleÚ≈¿∞‰∂
ÍÀ‰◊∂¢ «¬√ Âapple∑ª È≈ «√apple¯ Î∆√ª ÚË≈’∂ √◊Ø∫ Ò≈«¬ÏÃapple∆,
‘Ø√‡Ò Á∂ «√«’˙apple‡∆ Îø‚ª Á∂ Ï‘≈È∂ ÿÛ’∂ Ú∆
«Ú«Á¡≈appleÊ∆¡ª ˘ ´æ«‡¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
’≈Ò‹ª Á∆¡ª Î∆√ª ”⁄ Ú≈Ë≈ Ú∆ ¿π√ Ú∂Ò∂ ’∆Â≈
«◊¡≈ ‹ÁØ∫ ÓÀ‚∆’Ò ’≈Ò‹ª Á∂ Á≈÷Ò∂ Ò¬∆ ’Ω∫√«Òø◊ Ùπapple»
‘؉ Ú≈Ò∆ √∆Õ «¬√ È≈ˇ ˆapple∆Ï Í«appleÚ≈appleª Á∂ «Ú«Á¡≈appleÊ∆
‹Ø ÊØÛ∑∂ ⁄ø◊∂ ÈøÏapple ‘≈√Ò ’apple’∂ ¡æ◊∂ ¡≈¿π∫Á∂ ‘È-¿π‘ Î∆√
Á≈ Ìπ◊Â≈È È≈ ’appleÈ ’apple’∂ ÓÀ‚∆’Ò Á∆ «√æ«÷¡≈ ÂØ∫ Úªfi∂
apple«‘ ‹≈‰◊∂ Â∂ «√apple¯ ¡Ó∆appleª Á∆¡ª ¡ΩÒ≈Áª ‘∆ Î∆√ª Á∆
¡Á≈«¬◊∆ ’apple’∂ ‚≈’‡apple Ï‰È Á≈ ÓΩ’≈ ‘≈√Ò
’appleÈ◊∆¡ªÕ ÓÀ‚∆’Ò ’≈Ò‹ª Á∆¡ª Î∆√ª ”⁄ Ú≈Ë≈ «‹æÊ∂
«¬æ’ Í≈√∂ «√æ«÷¡≈ ˘ ¡Ó∆appleª Á∆ apple÷∂Ò Ï‰≈¿π‰ Á∆
’Ú≈«¬Á ˛, ¿πµÊ∂ Á»‹∂ Í≈√∂ «¬√ È≈ˇ «Èæ‹∆ ’≈Ò‹ª Á∆¡ª
fiØÒ∆¡ª ÌappleÈ Á∆ Ú∆ ’Ú≈«¬Á ˛Õ ’˘È∆ ÂΩapple ”Â∂ ◊æÒ
’apple∆¬∂ ª Î∆√ª ”⁄ ’∆ª «◊¡≈ «¬‘ Ú≈Ë≈ √πÍapple∆Ó ’Øapple‡
Á∂ ¡Á∂Ùª Á∂ Ú∆ ¿πÒ‡ ˛-¡Á≈Ò Á∆¡ª ‘Á≈«¬Âª
ÓπÂ≈Ï’ «’√∂ Ú∆ ’Øapple√ Á∂ Á≈÷«Ò¡ª Ò¬∆ È؇∆«Î’∂ÙÈ
‹≈apple∆ ‘؉ Â∂ ÍÃ≈√ÍÀ’‡√ ÍÃ’≈«Ù ‘؉ ÂØ∫ Ï≈¡Á ’Øapple√ Á∂
«ÈÔÓ Â∂ Ùappleª ”⁄ ’ج∆ ÂÏÁ∆Ò∆ È‘∆∫ ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆Õ
«¬√ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ «Èæ‹∆ ÓÀ‚∆’Ò ’≈Ò‹ª Á∆¡ª Î∆√ª ”⁄
Ú≈Ë≈ Ú∆ ª ‘∆ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ ‹∂ ¿π‘ ’≈Ò‹ ¡≈͉∂
¡≈ÓÁÈ ÷apple⁄ Á≈ √≈apple≈ Ú∂appleÚ≈ ¡≈«‚‡ ’appleÚ≈’∂ ‹ÈÂ’
ÂΩapple ”Â∂ Í∂Ù ’appleÈ «’ ¿π‘Ȫ ˘ ÿ≈‡≈ ÍÀ «apple‘≈ ˛Õ «√apple¯
¡À√∆ ‘≈Ò ”⁄ ‘∆ «Èæ‹∆ ’≈Ò‹ ¡≈͉∆¡ª Î∆√ª ”⁄
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 23

Ú≈Ë≈ ’apple √’Á∂ ‘ÈÕ «Îapple Ú∆ Á»‹∂ √»«Ï¡ª Á∆¡ª ÓÀ‚∆’Ò
√ø√Ê≈Úª Á∆ Î∆√ ÍÛÂ≈Ò’∂ Â∂ ÒØ’ª Á∆ Î∆√ Á∂‰ Á∆
√ÓappleæÊ≈ ˘ «Ë¡≈È ”⁄ appleæ÷’∂ ‘∆ Î∆√ª ”⁄ Ú≈Ë≈ ’∆Â≈ ‹≈
√’Á≈ ˛Õ Íapple «‹Ú∂∫ Ï≈’∆ ’˘Èª Á≈ ‘≈Ò ˛ «’ ¿π‘ Ú∆
«√apple¯ ˆapple∆Ϫ-«’appleÂ∆¡ª ”Â∂ ‘∆ appleØ¡Ï Í≈¿π‰ ˘ ‘È, ¿πÚ∂∫
«¬‘ ’˘È Ú∆ ¡Ó∆appleª Á∆ appleæÁ∆ Á∆ ‡Ø’apple∆ Á∆ ‘∆ Ù≈È
ÚË≈¿π∫Á≈ Șapple∆∫ ¡≈¿π∫Á≈ ˛Õ «¬æÊ∂ Ú∆ √Ì ’πæfi «Í¤Ò∂
’¬∆ √≈Òª ÂØ∫ ’≈Ò‹ª Á∆¡ª ÍÃÏøË’∆ ’Ó∂‡∆¡ª Â∂ √apple’≈appleª
Á∆ «Óˇ∆-Ìπ◊ È≈ˇ ⁄æÒ «apple‘≈ ˛Õ ª ‘∆ «Èæ‹∆ ’≈Ò‹
«√apple¯ «¬øÈ∆ ’π Î∆√ ÚË≈¿π‰ È≈ˇ ‘∆ È‘∆ appleπ’Á∂ ¿π‘
√apple’≈apple ”Â∂ √apple’≈apple∆ ÓÀ‚∆’Ò ’≈Ò‹ª Á∆¡ª Î∆√ª Ú∆ A@
Òæ÷ Âæ’ ÚË≈¿π‰ Ò¬∆ ˜Øapple Í≈ apple‘∂ ‘ÈÕ
ÓÀ‚∆’Ò ’≈Ò‹ª Á∂ ¡ÀÓ.Ï∆.Ï∆.¡À√. Â∂
Ï∆.‚∆.¡À√. Á∂ ’Øapple√ª Á∆¡ª Î∆√ª ”⁄ Ú≈Ë≈ ’ج∆ √»Ï≈ ÍæËapple∆
ÿ‡È≈ È‘∆∫ √◊Ø∫ «¬‘ «¬æ’ Á∂Ù-«Ú¡≈Í∆ ÚappleÂ≈apple≈ ˛ Â∂
«√apple¯ ÓÀ‚∆’Ò ‘∆ È‘∆∫ ‘apple Âapple∑ª Á∆ «√æ«÷¡≈ «Úæ⁄Ø∫ ‘∆
‘∂·Ò∂ ÂÏ’∂ ˘ Ò◊≈Â≈apple Ï≈‘apple Ëæ«’¡≈ ‹≈ «apple‘≈ ˛Õ ¡√Ò
”⁄ √Óπæ⁄∂ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ „ª⁄∂ ”⁄ ‘∆ ‘apple Ú√ «√apple¯ Óø‚∆
”⁄ Ú∂⁄‰ Ú≈√Â∂ ‘∆ ÍÀÁ≈ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ˛ È≈ «’ ÓÈπæ÷≈
ÒØÛª ˘ Í»apple≈ ’appleÈ Ò¬∆Õ ¿π√∂ Âapple∑ª ¡æ‹ «√æ«÷¡≈ Ú∆ √appleÓ≈¬∂
Á∆ Óø‚∆ Á≈ Ó≈Ò Ï‰ ¸æ’∆ ˛- «√æ«÷¡≈ ¡æ‹ Ò≈‘∂ÚøÁ≈
““ËøÁ≈”” ˛Õ «¬√ Ò¬∆ «¬‘Ȫ ÂØ∫ ¡æ‹ Á∂ √Ó∂∫ ”⁄ ÌÒÓ≈‰√∆
Âæ’‰≈ Ó»apple÷Â≈ ‘ØÚ∂◊∆Õ Á»‹∂ Í≈√∂ √apple’≈appleª «‹√ Âappleª
Ò◊≈Â≈apple √Ó≈‹ ÌÒ≈¬∆ Á∂ ’øÓª ÚæÒØ∫ ¡≈͉≈ ‘æÊ «Íæ¤∂
«÷æ⁄ apple‘∆¡ª ‘È- ¿π‘ «¬‘Ȫ Á∆ Ó≈Ò’ Ì◊Â∆ Á≈ ‘∆
√ϻ ˛ «’¿π∫«’ «ÈÚ∂Ù Á∂ «’√∂ Ú∆ ÷∂Âapple ”⁄Ø∫ appleØ’ª ‘‡≈¿π‰≈
‘∆ ª «¬‘Ȫ Á≈ ’øÓ ˛ ª «’ √Ó≈‹ ÌÒ≈¬∆ Á∂ ’øÓ Ú∆
¡æ‹ «¬√ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ √È¡Â Á≈ «‘æ√≈ ω ‹≈‰, «‹‘Ȫ
”⁄Ø∫ ÚæË ÂØ∫ ÚæË ÓπÈ≈¯≈ ’Ó≈«¬¡≈ ‹≈ √’Á≈ ‘ØÚ∂ (‹ÁØ∫ «’
“‘apple∂’ Ò¬∆ Óπ¯Â Â∂ «¬æ’Ø «‹‘∆ «√æ«÷¡≈, √»Ï∂-Á∂Ù Á∆
‘’»Ó Á≈ ¯apple‹ ‘؉≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛-Íapple «¬√ „ª⁄∂ ”⁄ «¬‘
fi≈’ ’appleÈ≈ Ì≈Úπ’Â≈ ‘ØÚ∂◊∆, «¬√ Ò¬∆ √Óπæ⁄∂ „ª⁄∂ Á∆
√ø◊Ò∆ ÂÏÁ∆Ò ’appleÈ Ò¬∆ ‹Ê∂ÏøÁ ‘؉ Á∆ ÒØÛ ˛)Õ AII@
ÂØ∫ Ï≈¡Á ÈÚ¿πÁ≈appleÚ≈Á∆ È∆Â∆¡ª «‘ √apple’≈apple∆
¡Á≈«apple¡ª Á≈ ‘Ø «apple‘≈ «Èæ‹∆’appleÈ
«¬√∂ Á≈ ‘∆ √ϻ ˛- Â∂ «¬‘ «¬√
◊æÒ Á≈ Ú∆ √ø’∂ ˛ «’ ¡≈¿π‰
Ú≈ˇ≈ √Óª Á∂Ù-√»Ï∂ Á∂ «’appleÂ∆
ÒØ’ª ¡Â∂ ¿π‘Ȫ Á∂ Ë∆¡ª-Íπæª
Ò¬∆ appleπ‹◊≈apple Â∂ «√æ«÷¡≈ ‘≈√Ò
’appleÈ Á≈ «’æ‚≈ Úæ‚≈ √ø’‡
Ò¬∆ ÷Û≈ ˛Õ J
ó «¤øÁappleÍ≈Ò
AFÚƒ ÒØ’ √Ì≈:
ÒØ’ª Á∆ ‹ª ‹Ø’ª Á∆?
√ø√≈apple Á∂ √Ì ÂØ∫ Úæ‚∂ ““ÒØ’ÂøÂapple”” Á∆ AF ÒØ’
√Ì≈ Á∆¡ª ⁄؉ª ÂØ∫ Ï≈¡Á ’∂∫Áapple «Úæ⁄ Ì≈‹Í≈ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆
Ú≈ˇ∂ “’ΩÓ∆ ‹Ó‘»apple∆ ◊·‹ØÛ” Á∆ √apple’≈apple ω ¸æ’∆ ˛Õ Úæ÷-
Úæ÷ Á∂Ùª Á∆¡ª √apple’≈appleª ¡Â∂ Úæ‚∂ Ò∆‚appleª ÚæÒØ∫ Ì≈apple Á∆
ÈÚƒ ω∆ ““ÒØ’ÂøÂapple∆ √apple’≈apple”” ˘ ““«¬«‘Â≈√’ «‹æ”” Á∂
ÚË≈¬∆ √øÁ∂Ù Ì∂‹∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ Ì≈‹Í≈ ˘ ““Ì≈apple∆ Ï‘πÓ””
«ÓÒ‰ ’≈appleÈ ¡Â∂ Әϻ √apple’≈apple Ï‰È È≈ˇ Ì≈apple Á∂
¤ÛæÍ∂ Ó≈appleÁ∂ ‘ج∂ Âappleæ’∆ Á∂ apple≈‘ ”Â∂ ¡æ◊∂ Úˉ Á∂ ¡ÀÒ≈È
’∆Â∂ ‹≈ apple‘∂ ‘ÈÕ ÈÚƒ ω∆ √ø√Á «Úæ⁄ ÍÛ∑∂-«Ò÷∂ √ø√Á
ÓÀ∫Ïappleª Á∆ Úæ‚∆ «◊‰Â∆ ‘؉≈ Ú∆ ÙπÌ √ø’∂ ‘؉ Á∆¡ª ◊æÒª
‘Ø apple‘∆¡ª ‘ÈÕ ÒØ’ÂøÂapple∆ √ø√Á ‹ª √apple’≈apple ““ÒØ’ª Á∆,
ÒØ’ª Ò¬∆, ÒØ’ª Áπ¡≈apple≈”” ‘πøÁ∆ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ «¬‘ Á∂÷‰≈
ωÁ≈ ˛ «’ «¬‘Ȫ √ø√Á∆ ⁄؉ª apple≈‘ƒ ’∆ ÒØ’ÂøÂapple∆ √ø√Á
‹ª √apple’≈apple ω∆ ˛ ‹ª È‘ƒ? √ø√Á ÓÀ∫Ïappleª Á∆ ¡≈apple«Ê’
√«ÊÂ∆ ¿π‘Ȫ Á∂ ÒØ’-Íæ÷∆ ‘؉ ‹ª È≈ ‘؉ Á∂ Ïπ«È¡≈Á∆
ÍÀÓ≈«È¡ª «Úæ⁄Ø∫ «¬æ’ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ ¡√ƒ «¬æÊ∂ √ø√Á ÓÀ∫Ïappleª
Á∆ ¡≈apple«Ê’ √«ÊÂ∆ ”Â∂ «¬æ’ Șapple Ó≈appleª◊∂Õ
’πæÒ EDC √ø√Á ÓÀ∫Ïapple ¸‰∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ «¬‘Ȫ ”⁄Ø∫
Úæ‚∆ Ï‘π«◊‰Â∆, HB Î∆√Á∆ √ø√Á ÓÀ∫Ïapple «¬æ’ ’appleØÛ ÂØ∫ ÚæË
ËÈ-ÁΩÒ Á∂ Ó≈Ò’ ‘ÈÕ AE ¡appleÏÍÂ∆ √ø√Á ÓÀ∫Ïapple ωÈ
”⁄ ’≈ÓÔ≈Ï ‘ج∂ ‘ÈÕ ’∂∫Áapple √apple’≈apple ”Â∂ ’≈Ϙ ‘؉ «Úæ⁄
’≈ÓÔ≈Ï ‘ج∆ Ì≈‹Í≈ Á∂ √ø√Á ÓÀ∫Ïappleª Á∆ ¡Ω√ ‹≈«¬Á≈Á
AA ’appleØÛ appleπͬ∂ ˛Õ ’ª◊apple√ Á∂ √ø√Á ÓÀ∫Ïappleª Á∆ ¡Ω√Â
‹≈«¬Á≈Á AF ’appleØÛ appleπͬ∂ ˛Õ Â∂Ò◊» Á∂ÙÓ Í≈apple‡∆ Á∆ «‡’‡
ÂØ∫ ◊πø‡»apple (√∆ÓªËapple) ÂØ∫ √ø√Á ÓÀ∫Ïapple Á∆ ’πapple√∆ ‘≈«√Ò ’appleÈ
Ú≈ˇ≈ FHC ’appleØÛ appleπͬ∂ Á∆ ‹≈«¬Á≈Á Á≈ Ó≈Ò’ ‹ÀÁ∂Ú ◊æÒ≈
AFÚƒ ÒØ’ √Ì≈ Á≈ √Ì ÂØ∫ ¡Ó∆apple ÓÀ∫Ïapple ˛Õ Í≥‹≈Ï Á∂ Ï«·ø‚∂
‘Ò’∂ ÂØ∫ √ø√Á ÓÀ∫Ïapple ω∆ ‘apple«√Óapple ’Ωapple Ï≈ÁÒ ACÚƒ √Ì
ÂØ∫ ¡Ó∆apple √ø√Á ÓÀ∫Ïapple Á≈ «÷Â≈Ï ‘≈«√Ò ’appleÈ «Úæ⁄ ’≈ÓÔ≈Ï
‘ج∆ ˛Õ √»fiÚ≈È ÒØ’ √Ófi √’Á∂ ‘È «’ ¡«‹‘≈ Á∂Ù «‹æÊ∂
D@ ’appleØÛ ÒØ’ª Á∂ «√apple ”Â∂ Íæ’∆ ¤æ ȑƒ ˛, «‹æÊ∂ appleؘ≈È≈ I
‘˜≈apple Ïæ⁄∂ ’πÍØÙ‰ È≈ˇ Óapple ‹ªÁ∂ ‘È, ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ Úæ‚∆
¡Ï≈Á∆ Ï∂appleπ˜◊≈apple∆ - ¡appleË Ï∂appleπ˜◊≈apple∆ Á≈ «Ù’≈apple ˛, HB
’appleØÛ ÒØ’ª Á∆ ÍÃÂ∆ «ÁÈ Á∆ ¡Ω√ ¡≈ÓÁÈ «√apple¯ B@
appleπͬ∂ ‘À, ¿π√ Á∂Ù Á∆ ’appleØÛÍÂ∆¡ª-¡appleÏÍÂ∆¡ª Á∆ √ø√Á
¡Â∂ √apple’≈apple ÒØ’ª Á∆ ˛ ‹ª ‹Ø’ª (√appleÓ≈¬∂Á≈apple ‹Ó≈Â) Á∆Õ
«¬‘Ȫ √ø√Á ÓÀ∫Ïappleª ’Øˇ ‹Ø ¡appleϪ-’appleØÛª appleπÍ«¬¡≈ ‹Ó∑ª
‘Ø«¬¡≈ ˛ ¿π‘ «¬‘Ȫ Á∆ ¡≈͉∆ «Ó‘È Á∆ ’Ó≈¬∆ È‘ƒ
˛ √◊Ø∫ ÒØ’ª Á∆ «’apple ْÂ∆ Á∆ Ï∂«’apple’ ´æ‡ ’apple’∂ «¬’æ·≈
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 24

’∆Â≈ «◊¡≈ ˛Õ √ø√Á «Úæ⁄ ÏÀ· ’∂ «¬‘ ÒØ’ª Á∆ ¡Ú≈˜
ÏπÒøÁ ’appleÈ◊∂ ¡Â∂ ÒØ’ Íæ÷∆ È∆Â∆¡ª Ò≈◊» ’appleÈ◊∂ ¡«‹‘≈
ª ’ج∆ Ó»apple÷ ‘∆ √Ø⁄ √’Á≈ ˛Õ
«¬√ Ú≈apple Á∆ √ø√Á «Í¤Ò∆ √ø√Á È≈ˇØ∫ «’Â∂
¡Ó∆apple ˛Õ √øÈ B@@I «Úæ⁄ EH Î∆√Á∆ √ø√Á ÓÀ∫Ïapple ’appleØÛÍÂ∆
√ÈÕ «¬‘ √ø«÷¡≈ √øÈ B@@D «Úæ⁄ C@ Î∆√Á∆ √∆Õ «‹Ú∂∫
«’ ¡√ƒ ¿πµÍapple Á∂÷ ‘∆ ¸æ’∂ ‘ª «’ «¬√ Ú≈apple HB Î∆√Á∆
√ø√Á ÓÀ∫Ïapple ’appleØÛÍÂ∆ ‘ÈÕ Ì≈apple «Úæ⁄ «√¡≈√ ¡Ê≈‘
ÓπÈ≈¯∂ Ú≈ˇ≈ ËøÁ≈ ω ⁄πæ’∆ ˛Õ ‘apple ÈÚƒ √ø√Á Í«‘Òª
Ú≈ˇ∆ √ø√Á Á∆ ¡Ó∆apple∆ Á∂ «apple’≈apple‚ ÂØÛ «ÁøÁ∆ ˛Õ «‹æÊ∂ ÒØ’ª
Á∆¡ª ‘≈Òª ÏÁ ÂØ∫ ÏÁÂapple ‘πøÁ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘È ¿πµÊ∂
√ø√Á ÓÀ∫Ïappleª-«ÚË≈«¬’ª Á∆ ËÈ-ÁΩÒ «Úæ⁄ Úæ‚≈ Ú≈Ë≈
‘πøÁ≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬√ ÂØ∫ Í«‘Òª Á∆ √ø√Á «Úæ⁄ ÏÀ·‰ Ú≈ˇ∂
¿π‘ ¿πÓ∆ÁÚ≈apple «‹È∑ª AFÚƒ ÒØ’ √Ì≈ Ò¬∆ «Îapple ÂØ∫ ⁄؉
ÒÛ∆ ˛, Ï≈apple∂ ÍÃ≈Í ‘ج∂ ¡ø’Û∂ Ì≈appleÂ∆ «√¡≈√ Á∂ «’appleÁ≈apple
Ï≈apple∂ ’≈¯∆ ’πæfi √ÍæÙ‡ ’apple «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ «Í¤Ò∆ √ø√Á «Úæ⁄Ø∫
CIF ÓÀ∫Ïappleª È∂ «¬√ Ú≈apple «Îapple ÂØ∫ ⁄؉ ÒÛ∆ ˛Õ ⁄؉ ’«ÓÙÈ
˘ √Ω∫Í∂ ◊¬∂ Ú∂apple«Ú¡ª ÓπÂ≈«Ï’ √øÈ B@@I Á∆¡ª √ø√Á∆
⁄؉ª Ú∂ˇ∂ «¬‘Ȫ Á∆ ¡Ω√ ÁΩÒ E.HB ’appleØÛ appleπͬ∂ √∆Õ
Í≥‹ √≈Òª ÁΩapple≈È «¬‘Ȫ Á∆ ¡Ω√ ÁΩÒ ÚË’∂ AD.BI
’appleØÛ ‘Ø ¸æ’∆ ˛Õ Ì≈Ú ADE Î∆√Á∆ Ú≈Ë≈Õ √øÈ B@@I «Úæ⁄
’ª◊apple√ Á∂ √ø√Á ÓÀ∫Ïappleª Á∆ ¡Ω√ ÁΩÒ F.HF ’appleØÛ √∆ ‹Ø
«’ B@AD «Úæ⁄ AF.FI ’appleØÛ ‘Ø ◊¬∆ Ì≈Ú ADC Î∆√Á∆
Ú≈Ë≈Õ Ì≈‹Í≈ Á∂ √ø√Á ÓÀ∫Ïappleª Á∆ √øÈ B@@I Á∆¡ª ⁄؉ª
Ú∂ˇ∂ ¡Ω√ ÁΩÒ E.AF ’appleØÛ √∆ ‹Ø B@AD «Úæ⁄ AC.CA
’appleØÛ ‘Ø ◊¬∆ Ì≈Ú AEH Î∆√Á∆ Ú≈Ë≈Õ √≈apple∆¡ª ‘∆ Í≈apple‡∆¡ª
Á∂ √ø√Á ÓÀ∫Ïappleª Á∆ ÁΩÒ «Úæ⁄ Úæ‚≈ Ú≈Ë≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ
«¬√ Ú≈apple ⁄؉ª «Úæ⁄ «Í¤Ò∆¡ª ⁄؉ª È≈ˇØ∫ Ú∆
ÚæË ÍÀ√≈ ÷apple⁄ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ Ì≈‹Í≈ ÚæÒØ∫ «√apple¯ ‡∆.Ú∆. ⁄ÀÈÒª
¡Â∂ ¡ıÏ≈appleª «Úæ⁄ ÍÃ⁄≈apple Ò¬∆ Í≥‹ ‘˜≈apple ’appleØÛ appleπÍ«¬¡≈
÷apple«⁄¡≈ «◊¡≈Õ ‘Øapple ÍÃ⁄≈apple ıapple⁄ ˘ «ÓÒ≈ ’∂ Ì≈‹Í≈ Á≈
⁄؉ ÷apple⁄ Á√ ‘˜≈apple ’appleØÛ appleπͬ∂ ωÁ≈ ˛Õ Úæ÷-Úæ÷
¿πÓ∆ÁÚ≈appleª ÚæÒØ∫ ⁄؉ª ”Â∂ ’∆Â≈ «◊¡≈ ıapple⁄ ¡Òæ◊ ˛Õ
«¬√∂ Âapple∑ª ’ª◊apple√ ¡Â∂ ‘Øapple Í≈apple‡∆¡ª ÚæÒØ∫ Ú∆ Úæ‚∂ ÍæËapple ”Â∂
«apple’≈apple‚ ÂØÛ ÍÀ√≈ ÷apple⁄ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ ⁄؉ª ÒÛ∑È Ò¬∆
«¬‘Ȫ Í≈apple‡∆¡ª ¡Â∂ Ò∆‚appleª ˘ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª ÚæÒØ∫ Îø‚ª Á∂
◊æÎ∂ «ÁæÂ∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ √Ì ÂØ∫ ÚæË Îø‚ Ì≈‹Í≈ ˘ ‘≈√Ò ‘Ø«¬¡≈
˛Õ «¬√Á≈ ’≈appleÈ «¬‘ √∆ «’ ’ª◊apple√ Í≈apple‡∆ ¿πÁ≈apple∆’appleÈ-
«Èæ‹∆’appleÈ Á∆¡ª √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ Íæ÷∆ È∆Â∆¡ª ˘ Í»apple∆ ‘πÈappleÓøÁ∆
È≈ˇ ¡æ◊∂ ÚË≈¿π‰ «Úæ⁄ ’≈ÓÔ≈Ï È‘ƒ ‘Ø Í≈ apple‘∆ √∆Õ
Ì≈‹Í≈ È∂ ◊π‹apple≈ «Úæ⁄ È«appleøÁapple ÓØÁ∆ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ «Úæ⁄
ÒØ’ª Á∂ ‘apple «ÚappleØË È»ø ’π⁄ÒÁ∂ ‘ج∂ Í»apple∆ ‘πÈappleÓøÁ∆ È≈ˇ
√appleÓ≈¬∂Á≈apple ‹Ó≈ Á∂ ÓπÈ≈«¯¡ª Á∂ apple≈‘ ”⁄Ø∫ appleπ’≈Ú‡ª ‘‡≈
Á∂‰ Á≈ ’øÓ ’∆Â≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ Á≈ Úæ‚≈
«‘æ√≈ È«appleøÁapple ÓØÁ∆ ˘ ÍÃË≈È ÓøÂapple∆ Á∆ ’πapple√∆ ”Â∂ Ú∂÷‰≈
⁄≈‘πøÁ≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ Ì≈appleÂ∆ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ Á∂ Úæ‚∂ «‘æ√∂ È∂
ÂÈ-ÓÈ-ËÈ È≈ˇ Ì≈‹Í≈ Á≈ √≈Ê «ÁæÂ≈Õ È«appleøÁapple ÓØÁ∆
Á≈ ÍÃË≈È ÓøÂapple∆ Á∆ ’πapple√∆ ”Â∂ ’≈Ϙ ‘؉≈ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆
‹Ó≈ ÚæÒØ∫ Ì≈‹Í≈ Á∂ «ÁæÂ∂ √≈Ê Á≈ ‘∆ ÈÂ∆‹≈ ˛Õ
ËÈ-ÁΩÒ Á∂ ˜Øapple ”Â∂ ‡∆.Ú∆. ⁄ÀÈÒª, ¡ıÏ≈appleª,
ÍæÂapple’≈appleª ˘ ÷apple∆Á‰ ”Â∂ ‘apple Í≈apple‡∆ È∂ Í≈‰∆ Úª◊ ÍÀ√≈
Ú‘≈«¬¡≈Õ ËappleÓª, ‹≈ª, Ì≈Ù≈Úª, «¬Ò≈«’¡ª Á∂ Ȫ ”Â∂
ÒØ’ª ˘ Úø‚ ’∂ ¡≈͉∂-¡≈͉∂ Íæ÷ «Úæ⁄ ’appleÈ Ò¬∆ «¬‘Ȫ
ÍÀ√∂ Á∆ fiÛ∆ Ò≈ «ÁæÂ∆Õ Ú؇appleª ˘ ÷apple∆Á‰, ‚apple≈¿π‰-
ËÓ’≈¿π‰ Ò¬∆, ¬∆.Ú∆.¡ÀÓ. ÓÙ∆Ȫ È≈ˇ ¤∂Û¤≈Û ¡≈«Á
Ò¬∆ ⁄؉ ÓπÒ≈˜Ó, ÍπÒ√-ÍÃÙ≈√«È’ ÓπÒ≈˜Ó, ‘Øapple
ÓπÒ≈˜Óª, ◊øπ‚≈ ◊appleØ‘ª Ò¬∆ ÷»Ï ÍÀ√≈ √π櫇¡≈ «◊¡≈Õ «¬‘Ȫ
÷apple«⁄¡ª Á≈ ª «‘√≈Ï Ò≈¿π‰≈ Ú∆ √øÌÚ È‘ƒ ˛Õ ’πæfi
¤Ø‡ª ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈, √ø√Á «Úæ⁄ Í‘πø⁄‰ Ú≈ˇ∂ √ø√Á ÓÀ∫Ïapple «¬‘Ȫ
‘∆ √≈«‹Ùª-‘æÊ’ø«‚¡ª apple≈‘ƒ ’πapple√∆ ‘≈«√Ò ’appleÈ «Úæ⁄
’≈ÓÔ≈Ï ‘ج∂ ‘ÈÕ «¬√ ’øÓ «Úæ⁄ Ì≈‹Í≈ Ú≈ˇ∂ √Ì ÂØ∫ ÔØ◊
«È’Ò∂ Â∂ ¡≈͉∆ √apple’≈apple ω≈¿π‰ «Úæ⁄ ’≈ÓÔ≈Ï ‘ج∂Õ
ÁΩÒ ¡Â∂ ¡Íapple≈Ë Á≈ ¡≈Í√ «Úæ⁄ ◊»Û≈ «appleÙÂ≈
˛Õ «‹√ Âapple∑ª √ø√Á «Úæ⁄ Òæ÷ÍÂ∆-’appleØÛÍÂ∆-¡appleÏÍÂ∆
ÓÀ∫Ïappleª Á∆ «◊‰Â∆ «Úæ⁄ Ú≈Ë≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛ ¿π√∂ Âapple∑ª
¡Íapple≈Ë∆¡ª Á∆ «◊‰Â∆ «Úæ⁄ Ú∆ Úæ‚≈ Ú≈Ë≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ
¸‰∂ ◊¬∂ √ø√Á ÓÀ∫Ïappleª ÚæÒØ∫ ⁄؉ ’«ÓÙÈ ˘ «ÁæÂ∂ Ú∂apple«Ú¡ª
ÓπÂ≈«Ï’ AHF √ø√Á ÓÀ∫Ïappleª ¿πµÂ∂ ¡Íapple≈«Ë’ ’∂√ ⁄æÒ apple‘∂
‘ÈÕ «¬‘ ’πæÒ √ø√Á ÓÀ∫Ïappleª Á≈ CD Î∆√Á∆ ωÁ∂ ‘ÈÕ
«¬‘Ȫ «Úæ⁄Ø∫ BA Î∆√Á∆ ª ¡«‹‘∂ ‘È «‹È∑ª ¿πµÂ∂ ’ÂÒ,
«¬apple≈Á≈ ’ÂÒ, ÏÒ≈Â’≈apple, «Îapple’≈ÍÃ√Â∆ ÎÀÒ≈¿π‰ ¡≈«Á
«‹‘∂ ◊øÌ∆apple ÁØÙª «‘ ’∂√ ⁄æÒ apple‘∂ ‘ÈÕ ÒØ’ √Ì≈ B@@I
¡Â∂ B@@D «Úæ⁄ ¡Íapple≈Ë∆¡ª Á∆ «◊‰Â∆ ¥ÓÚ≈apple C@ ¡Â∂
BD Î∆√Á∆ √∆Õ
«¬√ Ò¬∆ AFÚƒ ÒØ’ √Ì≈ Á∆¡ª ⁄؉ª Ú∆ «¬æ’
““ÒØ’ÂøÂapple∆”” Ó‘ª ‚apple≈Ó≈ √≈Ï ‘ج∆¡ª ‘ÈÕ «¬‘Ȫ ⁄؉ª
Á≈ «¬æ’Ø ‘∆ ‘ªÁapple» Íæ÷ ˛Õ ¿π‘ «¬‘ ˛ «’ «¬‘Ȫ ⁄؉ª È∂
«¬æ’ Ú≈apple «Îapple ´æ‡-÷√πæ‡, ¡«È¡ª ”Â∂ «‡’∂, ÓπÈ≈¯≈ ’∂∫ÁappleÂ
√appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ ¡≈apple«Ê’-«√¡≈√∆ ÍÃÏøË ˘ ‘Øapple Èø◊≈ ’∆Â≈
˛Õ «¬‘Ȫ ⁄؉ª È∂ «¬√ √æ⁄≈¬∆ ˘ «¬æ’ Ú≈apple ˜ØappleÁ≈apple „ø◊
È≈ˇ «√æË ’∆Â≈ ˛ «’ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ ÍÃÏøË Á∆¡ª ⁄؉ª apple≈‘ƒ
’Á∂ Ú∆ ““ÒØ’ª Á∆, ÒØ’ª Ò¬∆, ÒØ’ª Áπ¡≈apple≈”” √apple’≈apple È‘ƒ
¸‰∆ ‹≈ √’Á∆Õ ‘apple Ú≈apple Á∆ Âapple∑ª «¬√ Ú≈apple Ú∆ ⁄؉ª Á∂
‚apple≈Ó∂ È≈ˇ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª Á∆ ‘’»Ó ÒØ’ª ¿πµÂ∂ ÊØÍ «ÁæÂ∆
◊¬∆ ˛Õ
J Ò÷«ÚøÁapple
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 25

Îπæ‡Ï≈Ò «ÚÙÚ ’æÍ : √Ø‘‰∆ ÷∂‚ «Íæ¤∂ ´’∂ «Ì¡≈È’ √æ⁄
Ó˜Á»appleª Á∆¡ª Ò≈Ùª ”Â∂ ÷Û∂ ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ Îπæ‡Ï≈Ò √‡∂‚∆¡Ó
’Âapple, «‹√˘ B@BB «ÚÙÚ ’æÍ Á∆ Ó∂˜Ï≈È∆
«Óˇ∆ ‘ÀÕ «¬‘ Ó∂˜Ï≈È∆ Î∆Î≈ ÂØ∫ Á√øÏapple B@A@ ”⁄ «Óˇ‰
ÂØ∫ Ï≈¡Á ’Âapple Ï‘π √πappleı∆¡ª ”⁄ ˛Õ ¿πµÊ∂ Îπæ‡Ï≈Ò
√‡∂‚∆¡Óª Á∆ ¿π√≈apple∆ Á∆¡ª «Â¡≈apple∆¡ª Í»apple∂ ˜Øappleª ”Â∂ ‘ÈÕ
«¬È∑ª √‡∂‚∆¡Óª ˘ ω≈¿π‰ «Úæ⁄ Ó˜Á»appleª Á∆ Úæ‚∆ «◊‰Â∆
Á∆ ÒØÛ ‘؉ ’apple’∂ Ï≈‘appleÒ∂ Á∂Ùª ı≈√ ’apple’∂ Ì≈appleÂ, È∂Í≈Ò,
Í≈«’√Â≈È, ÙÃ∆Òø’≈, «ÎÒ∆Í∆Ș ¡≈«Á ÂØ∫ Ó˜Á»apple ’øÓ
’appleÈ Ò¬∆ «Ò¡ªÁ∂ ‹≈ apple‘∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª ˘ «Ò¡≈¿π‰ Á≈
Á»‹≈ ’≈appleÈ √√Â∆ «’apple ْÂ∆ ÓÂÒÏ ÿæ‡ ÂÈı≈‘ Ú≈ˇ∂
Ó˜Á»appleª Á∆ ÒØÛ Ú∆ ˛Õ «¬√ ’apple’∂ ‘∆ ’Âapple «Úæ⁄ A.B
«ÓÒ∆¡È (AB Òæ÷) Ó˜Á»apple ÍappleÚ≈√∆ ‘ÈÕ
Íapple «¬È∑ª √‡∂‚∆¡Óª ˘ ω≈¿π‰ ”⁄ Òæ◊∂ Ó˜Á»appleª
Á∆¡ª ÓΩª Úæ‚∆ «◊‰Â∆ «Úæ⁄ ‘Ø apple‘∆¡ª ‘ÈÕ “Á
◊≈apple‚∆¡È” ¡ıÏ≈apple È∂ Áæ«√¡≈ «’ ‹ÈÚapple∆ B@AB ÂØ∫
Ì≈appleÂ∆ Ó˜Á»appleª Á∆ ÓΩª Á∆ «◊‰Â∆ E@@ ÂØ∫ ¿πµÂ∂ ‹≈
¸æ’∆ ˛Õ Ì≈appleÂ∆ ¡À∫ÓÏÀ√∆ Áπ¡≈apple≈ «ÁæÂ∂ ¡ø’«Û¡ª «Úæ⁄
B@A@ ”⁄ BCC, B@AA ”⁄ BCI, B@AB ”⁄ BCG, B@AC
”⁄ BDA Â∂ ‹ÈÚapple∆ B@AD ”⁄ BD Ì≈appleÂ∆ Ó˜Á»appleª Á∆¡ª
ÓΩª ‘Ø ¸æ’∆¡ª ‘ÈÕ «¬È∑ª ¡ø’«Û¡ª ÂØ∫ ÍÂ≈ ⁄æÒÁ≈ ‘À «’
B «ÁÈ ÂØ∫ Ú∆ ÿæ‡ √Ó∂∫ «Úæ⁄ A Ì≈appleÂ∆ Ó˜Á»apple Á∆ ÓΩ ‘Ø
‹ªÁ∆ ˛ Â∂ ‘apple √≈Ò «¬È∑ª ÓΩª Á∆ «◊‰Â∆ ÚËÁ∆ ‹≈ apple‘∆
˛ «‹√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Òæ◊Á≈ ‘À «’ Ó˜Á»apple «’øÈ∆¡ª «Ì¡≈È’
‘≈Òª «Úæ⁄ ’øÓ ’appleÁ∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª Áπappleÿ‡È≈Úª ”⁄
Ì≈appleÂ∆¡ª Á∂ È≈ˇ-È≈ˇ È∂Í≈Ò∆ Ó˜Á»apple Ú∆ Úæ‚∆ «◊‰Â∆
”⁄ «Ù’≈apple ‘Ø apple‘∂ ‘ÈÕ È∂Í≈Ò∆ Ó˜Á»appleª Á∆ ÓΩª Á∆ «◊‰Â∆
B@AC ”⁄ AHE √∆Õ «‹‘Û∆ ÁØ √≈Òª «Úæ⁄ CHB Âæ’ ⁄Ò∆
◊¬∆ ˛Õ
‹ÁØ∫ Á∆ ’Âapple ˘ «ÚÙÚ ’æÍ Á∆ Ó∂˜Ï≈È∆ Á√øÏapple
B@A@ ”⁄ «Óˇ∆ ˛ ¿πÁØ ÂØ∫ GAG Ì≈appleÂ∆ Ó˜Á»appleª Á∆¡ª
ÓΩª «apple’≈apple‚ ‘Ø ¸æ’∆¡ª ‘ÈÕ ‹ÁØ∫ Ì≈appleÂ∆ ¡À∫ÓÏÀ√∆ ÂØ∫
Íπ櫤¡≈ «’ ÓappleÈ Ú≈ˇ∂ ’Ω‰ √È, ¿π‘Ȫ Á∂ ÓappleÈ Á∂ ’≈apple‰
‹ª ¿π‘ «’æÊ∂ ’øÓ ’appleÁ∂ √È Âª «¬√È∂ «¬√ Ï≈apple∂ ’πæfi È≈
Áæ«√¡≈!!! Íapple È∂Í≈Ò∆ Ó˜Á»appleª Á∆¡ª ÓΩª Á≈ «ÚÙÒ∂Ù‰
’appleÈ ”Â∂ ÍÂ≈ ⁄æÒÁ≈ ˛ «’ ÁØ-«Â‘≈¬∆ ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ ÓΩª
Á≈ ’≈apple‰ «ÁÒ Á≈ ÁΩapple≈ ÍÀ‰≈ ‹ª ’øÓ Ú≈ˇ∆¡ª ʪڪ ”Â∂
Áπappleÿ‡È≈Úª ‘ÈÕ
’Âapple «Úæ⁄ ’Î≈Ò≈ ÍÃÏøË ÓÙ‘»apple ˛ «‹√ È≈ˇ
’øÍÈ∆ ¡≈͉∂ ’appleÓ⁄≈apple∆ Áπ¡≈apple≈ Ó˜Á»appleª ˘ ’øÓ ”Â∂ appleæ÷Á∆
˛ «‹‘Û≈ Ó˜Á»apple Á∂ Ú∆˜∂ Â∂ ’˘È∆ Íë’«apple¡≈ Ò¬∆ «˜øÓ∂Ú≈apple
˛ «‹√ ’apple’∂ ’¬∆ ’appleÓ⁄≈apple∆ ¿π‘Ȫ Á∂ Í≈√ÍØapple‡ ‹Ï ’apple
ÒÀ∫Á∂ ‘È ‹ª ’¬∆-’¬∆ Ó‘∆È∂ ¿π‘Ȫ Á∆¡ª ÂÈı≈‘ª appleØ’
ÒÀ∫Á∂ ‹ª «Îapple ÁæÏ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ «Îapple Ó˜Á»apple «¬æ’ ÏøË»¡≈ Ó˜Á»apple
Á∆ Âapple∑ª ω ‹ªÁ≈ ˛ Â∂ ¿π√ ’ØÒØ∫ ‹≈ÈÚappleª Á∆ Âapple∑ª ’øÓ
«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ Ó˜Á»appleª ÂØ∫ ’øÓ Ú≈ˇ∆¡ª ʪڪ ”Â∂ «ÁÈ
Á∆ ¸æÌÁ∆ ◊appleÓ∆ «Úæ⁄ AB-AB ÿø‡∂ ’øÓ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
’¬∆ Ó˜Á»appleª ˘ ª Óπ¯Â Í≈‰∆ ÂØ∫ Ú∆ Úªfi∂ appleæ«÷¡≈ ‹ªÁ≈
˛Õ «¬√ ÍÃÏøË ’apple’∂ Ó˜Á»appleª Á∆ «Ì¡ø’apple Òπæ‡ ‘πøÁ∆ ˛Õ «¬√∂
’apple’∂ ’ΩÓªÂapple∆ ‡apple∂‚ Ô»È∆¡È √øÿ È∂ ⁄∂Â≈ÚÈ∆ «ÁæÂ∆ ˛
«’ ‹∂ ’Î≈Ò≈ ÍÃÏøË «Úæ⁄ ’ج∆ «˜’appleÔØ◊ √πË≈apple È≈ ’∆Â≈
«◊¡≈ ª B@BB ”⁄ Í«‘Ò∆ «’æ’ Ú拉 ÂØ∫ Í«‘Òª D@@@
ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ Ó˜Á»apple Óapple ‹≈‰◊∂Õ «¬√ ’apple’∂ ’¬∆ ‡apple∂‚
Ô»È∆¡Èª Â∂ ÓÈπæ÷∆ ¡«Ë’≈apple ‹Ê∂ÏøÁ∆¡ª ’Î≈Ò≈ ÍÃÏøË ”⁄
√πË≈apple Ò¬∆ ’Âapple √apple’≈apple ”Â∂ ˜Øapple Í≈ apple‘∆¡ª ‘È ¡Â∂ ’«‘
apple‘∆¡ª ‘È «’ ’Âapple √apple’≈apple √≈Ï ’apple∂ «’ ¿π‘ «¬√ Í≈√∂
◊øÌ∆apple ˛Õ
apple«‘‰ Ò¬∆ ’À∫ͪ Á∆¡ª ‘≈Òª Ú∆ Ï‘π ◊øÁ∆¡ª
Â∂ «Ì¡≈È’ ‘ÈÕ «¬æ’-«¬æ’ ’Óapple∂ «Úæ⁄ AB-AB ‹‰∂ √Ω∫Á∂
‘ÈÕ ◊øÁ∂ È≈ˇ∂ Á∂ Í≈‰∆ Á≈ ’ج∆ ·∆’ ÍÃÏøË È‘ƒ ˛ «‹√
’apple’∂ ◊øÁ≈ Í≈‰∆ È≈ˇ∆¡ª ÂØ∫ Ï≈‘apple ¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ’¬∆ ’À∫ͪ
«Úæ⁄ ª «Ï‹Ò∆ Á≈ Ú∆ ’ج∆ ÍÃÏøË È‘ƒ ˛ ¡Â∂ Ó˜Á»appleª Á∂
«¬æ’ Úæ‚∂ «‘æ√∂ ˘ ÷æπÒ∂ Í≈‰∆ ÂØ∫ ψÀapple ‘∆ apple«‘‰≈ ÍÀ «apple‘≈ ˛Õ
«¬‘ ’ج∆ «¬’æÒ∆ ’Âapple ”⁄ ’øÓ ’appleÁ∂ ÍappleÚ≈√∆
Ó˜Á»appleª Á∆ ‘≈Ò ȑƒ ˛Õ «¬‘ ‘≈Ò ÿæ‡ ‹ª ÚæË Ò◊Ì◊
√≈apple∂ Á∂Ùª «Úæ⁄ ω ¸æ’∆ ˛ ‹ª Ò◊≈Â≈apple ωÁ∆ ‹≈ apple‘∆
˛Õ «’¿π∫«’ √ø√≈apple √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ ¡≈appleÊ’ √ø’‡ ”⁄Ø∫ «È’Ò‰
Ò¬∆ √≈apple≈ ÏØfi ¡≈Ó ÒØ’ª ”Â∂ Í≈ apple‘∆ ˛ «‹√ ’apple’∂ ¿π‹appleª
Á≈ ÿ‡‰≈, Ó˜Á»appleª ˘ «√æË∂ ’øÓ ”Â∂ appleæ÷‰ Á∆ Ï‹≈¬∂ ·∂’∂
”Â∂ appleæ÷‰≈, ÿ‡∆¡≈ ’øÓ ‘≈Òª, ¡Ú≈√ Á∆¡ª Ó≈Û∆¡ª
‘≈Òª ¡Â∂ ‘Øapple Ïπ«È¡≈Á∆ √‘»Òª ”Â∂ ’‡ΩÂ∆ ’appleÈ∆ ¡≈«Á
‘Ø «apple‘≈ ˛Õ
¡æ‹ Ó˜Á»apple ‹Ó≈ ˘ ¡≈͉∆¡ª Óø◊ª ”Â∂ ÒÛÁ∂
‘ج∂ «¬√ ÓÈπæ÷ÁØ÷∆ ÍÃÏøË Á∆ ʪ ¡«‹‘≈ ÍÃÏøË «Ò¡≈¿π‰≈
⁄≈‘∆Á≈ ˛ «‹√ Á∂ ’∂∫Áapple «Úæ⁄ ÓÈπæ÷ ‘ØÚ∂ È≈ ’∂ ÓπÈ≈¯≈Õ
«¬√ Ò¬∆ Ó˜Á»appleª ˘ ‹Ê∂ÏøÁ ‘Ø ’∂ «¬æ’ ¡«‹‘∆ ¡◊Ú≈¬∆
«Úæ⁄ ‹Ê∂ÏøÁ ‘Ø ’∂ ÒÛÈ≈ ⁄≈‘∆Á≈ «‹√ È∂ ¡«‹‘∂ «Ú⁄≈appleª
˘ ¡≈ÂÓ√≈ ’∆Â≈ ‘ØÚ∂Õ J
ó «ÍÃø√
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 26

ÓπÈ≈¯∂ Á∆ ¡øÈ∑∆ ‘Ú√ Á∆ Ì∂∫‡ ⁄Û∂∑ Âπapple’∆
Á∂ C@@ ÂØ∫ ÚË∂apple∂ ’ØÒ≈ ÷≈‰ Ó˜Á»apple
AC Ó¬∆ ˘ Âπapple’∆ Á∆ √ØÓ≈ ’øÍÈ∆ Á∆ «¬√ªÏπÒ
√È¡Â∆ «¬Ò≈’∂ «Úæ⁄ √«Ê «¬æ’ ’ØÒ≈ ÷≈‰ «Úæ⁄ ¡æ◊
Òæ◊‰ È≈ˇ C@@ ÂØ∫ ÚæË Ó˜Á»apple Ó≈apple∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ √À∫’Û∂ Ó˜Á»apple
◊øÌ∆apple apple»Í «Úæ⁄ ‹ıÓ∆ ‘ج∂ ‘ÈÕ ¡æ◊ Òæ◊‰ √Ó∂∫ ÷≈‰ «Úæ⁄
ÿæ‡Ø-ÿæ‡ ¡æ· √Ω Ó˜Á»apple √ÈÕ ÷≈‰ «Úæ⁄ ’øÓ ’appleÈ Ú≈ˇ∂,
Ó≈apple∂ ‹≈‰ Ú≈ˇ∂ ¡Â∂ ‹ıÓ∆ Ó˜Á»appleª Á∆ «◊‰Â∆ «’Â∂ ÚæË ‘Ø
√’Á∆ ˛Õ Ó≈apple∂ ◊¬∂ Ó˜Á»appleª «Úæ⁄ «¬æ’ AE √≈Òª Á∂ È≈Ï≈Ò◊
Ó˜Á»apple Á∆ Ò≈Ù Ú∆ «ÓÒ∆ ˛Õ È≈Ï≈Ò◊ª ÂØ∫ ÷≈‰ª «Úæ⁄ ’øÓ
ÒÀ‰≈ Âπapple’∆ Á∂ ’È»øÈ ÓπÂ≈«Ï’ ˆÀapple-’˘È∆ ˛Õ «¬√ ÂØ∫ «¬‘
¡øÁ≈˜≈ Ò≈«¬¡≈ ‹≈ «apple‘≈ ˛ «’ ÷≈‰ «Úæ⁄ ¡«‹‘∂ Ó˜Á»apple
Ú∆ ’øÓ apple‘∂ √È «‹È∑ª Á∂ apple«‹√‡apple ¿πµÂ∂ Ȫ Áapple‹ È‘ƒ ‘ÈÕ
«¬√ ÿ‡È≈ ˘ «√apple¯ «¬æ’ ‘≈Á√≈ ’«‘ Á∂‰≈
√æ⁄≈¬∆ È‘ƒ Í∂Ù ’appleÁ≈, «‹Ú∂∫ «’ ÍÃ⁄≈«apple¡≈ ‹≈ «apple‘≈ ˛Õ
√◊Ø∫ «¬‘ ª ÓπÈ≈¯∂ Á∆ ¡øÈ∑∆ Ëπæ√ «Úæ⁄ √πappleæ«÷¡≈ ÍÃÏøË Ò≈◊»
È≈ ’apple’∂ Ó˜Á»appleª Á∂ ’∆Â∂ ◊¬∂ Ï∂«’apple’ ’ÂÒ ‘ÈÕ √ØÓ≈
’øÍÈ∆ Á∆ ÷≈‰ «Úæ⁄ √πappleæ«÷¡≈ ÍÃÏø˪ Á∆ ÿØapple ¿πÒøÿ‰≈
’∆Â∆ ‹≈ apple‘∆ √∆Õ ÷≈‰ «Ú⁄Ò∆¡ª √πappleø◊ª ˘ √øÌ≈Ò‰ Ò¬∆
ÒØ‘∂ Á∆ ʪ Òæ’Û∆ Á∆¡ª ÏæÒ∆¡ª Ò◊≈¬∆¡ª ◊¬∆¡ª √ÈÕ
√πappleø◊ª «Úæ⁄ ¡≈’√∆‹È Á∆ Í»appleÂ∆ ¡Â∂ ’≈appleÏÈ
ÓØÈØ¡≈’√≈¬∆‚ Â∂ ’≈appleÏÈ ‚≈¬∆¡≈’√≈¬∆‚ Á∆ Ó≈Âapple≈
Á∂÷‰ Ò¬∆ È≈ ª Í»apple∂ «‚‡∂’‡apple Ò≈¬∂ ◊¬∂ √È ¡Â∂ È≈ ‘∆
«¬È∑ª ◊À√ª Á∆ «È’≈√∆ Ò¬∆ „πæ’Ú∂∫ ÍÃÏøË ‘∆ √ÈÕ √ÍæÙ‡
ÂΩapple ”Â∂ √appleπæ«÷¡≈ ÍÃÏø˪ Á∆ «Ì¡ø’apple ¡‰Á∂÷∆ ‘∆ «¬√ ÂÃ≈√Á∆
Á≈ ’≈appleÈ ˛Õ Íapple ÓπÈ≈¯∂ Á∆ ‘Ú√ «Úæ⁄ Í≈◊Ò √appleÓ≈¬∂Á≈appleª
«Úæ⁄ ÓÈπæ÷Â≈ Úapple◊∆ ’ج∆ ⁄∆˜ È‘ƒ ‘πøÁ∆ ˛Õ «¬√∂ Ò¬∆
¬∂È∆ Úæ‚∆ ÂÃ≈√Á∆ ÂØ∫ Ï≈¡Ú Ú∆ √ØÓ≈ ’øÍÈ∆ ’«‘ apple‘∆ ˛ «’
÷≈‰ «Úæ⁄ √πappleæ«÷¡≈ Á∂ Í»apple∂ ÍÃÏøË √È ¡Â∂ «¬√ ‘≈Á√∂ √ÏøË∆
¿π‘ ’√»appleÚ≈apple È‘ƒÕ Âπapple’∆ √apple’≈apple «¬√ AC Ó¬∆ Á∆ ÂÃ≈√Á∆
˘ √πÌ≈«Ú’ ÓøÈÁ∆ ˛ ¡Â∂ «¬√ Ú≈√Â∂ √ØÓ≈ ’øÍÈ∆ Á∂
Ó≈Ò’ª-ÓÀÈ∂‹appleª Á≈ ’ج∆ ’√»apple È‘ƒ Ú∂÷Á∆Õ
«¬√ ÂÃ≈√Á∆ ÂØ∫ BD ÿø‡∂ Ï≈¡Á ÍÃË≈È ÓøÂapple∆
¡Àapple‚Ø◊È È∂ ¡≈͉∂ «Ï¡≈È «Úæ⁄ ÍÙ»Íπ‰∂ Á∆¡ª √≈apple∆¡ª
‘æÁª Í≈apple ’appleÁ∂ ‘ج∂ ¡«‹‘∂ ‘≈Á«√¡ª ˘ «¬æ’ ““√Ë≈apple‰””
◊æÒ Áæ«√¡≈Õ ‹Á «¬√ªÏπÒ √Ó∂ √≈apple∂ Âπapple’∆ «Úæ⁄ ÒØ’ª
È∂ Úæ‚∆ «◊‰Â∆ «Úæ⁄ √Û’ª ”Â∂ ¡≈ ’∂ ÁØÙ∆¡ª ˘ √˜≈
Á∂‰ Á∆ Óø◊ ’∆Â∆ ª √apple’≈apple È∂ ÒØ’ª Á∆ ¡Ú≈˜ ˜Ïapple
apple≈‘ƒ ÁÏ≈¿π‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’∆Â∆Õ ÒØ’ª ÚæÒØ∫ Ì≈apple∆ «ÚappleØË ÂØ∫
Ï≈¡Á «◊ÃÎÂ≈apple∆¡ª Ùπapple» ‘ج∆¡ªÕ ¡æ· «Ú¡’Â∆ ¿πµÂ∂
Ò≈ÍappleÚ≈‘∆ Úapple ’∂ ¡È∂’ª ÒØ’ª Á∆ ÓΩ Á≈ ’appleÈ Ï‰È
Á∂ ÁØÙª «‘ «◊ïÂ≈apple ’apple «Ò¡≈ «◊¡≈Õ «¬È∑ª «Úæ⁄
’øÍÈ∆ Á≈ ‹ÈappleÒ ÓÀÈ∂˜apple appleÓ≈˜È ‚Ø◊apple», ¡Â∂ ’øÍÈ∆ Ó≈Ò’
Á≈ ÒÛ’≈ ’∂È ◊πapple’≈È, ‹Ø “√ØÓ≈ ’ØÒ Ó≈¬∆«Èø◊ ’øÍÈ∆”
Á≈ Ó≈Ò’ ˛, Ú∆ Ù≈ÓÒ ‘ÈÕ ÁØÙ∆¡ª ˘ √apple’≈apple ¡≈͉∆
«¬æ¤≈ ¡Â∂ Í«‘Ò-’ÁÓ∆ È≈ˇ √˜≈ Á∂Ú∂◊∆ «¬√Á∆ ª
¿πÓ∆Á Ú∆ È‘ƒ ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆Õ Âπapple’∆ Á∆ √æÂ≈ ¿πµÂ∂
’≈Ϙ “«È¡ª ¡Â∂ «Ú’≈√ Í≈apple‡∆” Á∂ √ØÓ≈ ’øÍÈ∆ È≈ˇ
◊»Û∂ √ÏøË ‘ÈÕ «¬√ ‘≈Ò «Úæ⁄ Ó˜Á»apple ÿØˇ «’√ ‘æÁ
Âæ’ ÁØÙ∆¡ª ˘ √˜≈ «ÁÚ≈ √’∂◊≈ «¬‘ ª ¡≈¿π‰ Ú≈ˇ≈
√Óª ‘∆ Áæ√∂◊≈Õ Ó˜Á»apple Ò«‘apple «Úæ⁄ ÿπ√∂ ÏÀ·∂ √appleÓ≈¬∂Á≈apple
‹Ó≈ Á∂ ÁÒ≈Ò ÿØˇ «Úæ⁄ «¬æ’ Úæ‚∆ appleπ’≈Ú‡ ‘ÈÕ
AC Ó¬∆ Á∆ «¬‘ ÂÃ≈√Á∆ Âπapple’∆ «Úæ⁄ Ú≈Íapple∆ ‘π‰
Âæ’ Á∆ √Ì ÂØ∫ Úæ‚∆ √È¡Â∆ ÂÃ≈√Á∆ ˛Õ ¡√Ò «Úæ⁄ «Í¤Ò∂
√Ó∂∫ «Úæ⁄ Âπapple’∆ «Úæ⁄ √È¡Â∆ ‘≈Á√∂ Úæ‚∂ ÍæËapple ¿πµÂ∂ Ú≈Íapple
apple‘∂ ‘ÈÕ AII@«Ú¡ª «Úæ⁄ Âπapple’∆ ”⁄ Ú∆ √apple’≈apple∆ √ȡª
˘ ÓπÈ≈¯∂ Á∆¡ª Ìπæ÷∆¡ª «Èæ‹∆ ’øÍÈ∆¡ª ¡æ◊∂ ÍappleØ√‰≈ Ùπapple»
‘؉ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ì≈Ú ‹ÁØ∫ ÂØ∫ «Èæ‹∆’appleÈ Á∆ È∆Â∆ Ò≈◊» ‘؉∆
Ùπapple» ‘ج∆ ˛ ¿πÁØ∫ ÂØ∫ √È¡Â∆ ‘≈Á«√¡ª «Úæ⁄ Úæ‚∂ ÍæËapple ”Â∂
Ú≈Ë≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ √appleÓ≈¬∂Á≈apple Ó˜Á»appleª Á∆ «Ó‘È «È⁄ØÛ
’∂ ÚæË ÂØ∫ ÚæË ÓπÈ≈¯≈ ’Ó≈¿π‰ Ò¬∆ √πappleæ«÷¡≈ ÍÃÏø˪ Á∆¡ª
Ëæ‹∆¡ª ¿π‚≈ apple‘∂ ‘ÈÕ ˆÀapple-‘πÈappleÓøÁ Ó˜Á»appleª ˘ Ï∂‘æÁ ÿæ‡
ÂÈ÷≈‘ ¿πµÍapple ·∂’∂ ”Â∂ ÌappleÂ∆ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ÷≈‰ª «Úæ⁄
‘≈Á«√¡ª Á∂ Ó≈ÓÒ∂ «Úæ⁄ Âπapple’∆ «¬√ √Ó∂∫ √ø√≈apple «Úæ⁄ Â∆‹∂
√Ê≈È ”Â∂ ˛Õ AC Ó¬∆ Á∆ ÂÃ≈√Á∆ ÂØ∫ Í«‘Òª Âπapple’∆ «Úæ⁄
√Ì ÂØ∫ Úæ‚≈ ÷≈‰ ‘≈Á√≈ ˜Ø◊πÒ‚≈’ ÷∂Âapple «Úæ⁄ AIIB
«Úæ⁄ ‘Ø«¬¡≈ √∆ «‹√ «Úæ⁄ BFC Ó˜Á»apple Ó≈apple∂ ◊¬∂ √ÈÕ √øÈ
B@@@ ÂØ∫ Ï≈¡Á Úæ÷-Úæ÷ √È¡Â∆ ‘≈Á«√¡ª «Úæ⁄ AC@@
ÂØ∫ ÚæË Ó˜Á»apple Ó≈apple∂ ‹≈ ⁄πæ’∂ ‘ÈÕ √øÈ B@AC ÁΩapple≈È AC
‘˜≈apple ÂØ∫ Ú∆ ÚË∂apple∂ ÷≈‰ Ó˜Á»apple ’øÓ ÁΩapple≈È ‘≈Á«√¡ª Á≈
«Ù’≈apple ‘ج∂Õ ¬∂È∆ Úæ‚∆ «◊‰Â∆ «Úæ⁄ Ó˜Á»appleª Á≈ ‘≈Á«√¡ª
Á≈ «Ù’≈apple ‘؉≈ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª ”Â∂ ’ج∆ ¡√apple È‘ƒ Í≈Á≈Õ
¿π‘Ȫ Ò¬∆ ª Ó˜Á»apple ÓπÈ≈¯≈ ÍÀÁ≈ ’appleÈ Ú≈ˇ∆¡ª ÓÙ∆Ȫ
‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª ˘ «√apple¯ ¡≈͉∂ ÓπÈ≈¯∂ Á∆
ÍappleÚ≈‘ ‘À È≈ «’ √È¡Â∆ ‘≈Á«√¡ª «Úæ⁄ Ó˜Á»appleª Á∂ Ó≈apple∂
‹≈‰, ¡Í≈‘‹ ‘؉ ‹ª ‹ıÓ∆ ‘؉ Á∆Õ √øÈ B@A@ «Úæ⁄
˜Ø◊πÒ‚≈’ «Ú÷∂ «¬æ’ ÷≈‰ ‘≈Á√∂ «Úæ⁄ C@ Ó˜Á»apple Ó≈apple∂ ◊¬∂
√ÈÕ ¿π√ √Ó∂∫ ÍÃË≈È ÓøÂapple∆ ¡Àapple‚Ø◊È È∂ ‘≈Á√∂ ˘ ““«’√Ó””
Áæ«√¡≈ √∆ ¡Â∂ «’apple ÓøÂapple∆ ¿πÓapple «‚ø√apple È∂ «ÏȪ ÁappleÁ ÂØ∫
ÓΩ Á∆ ◊æÒ ’appleÁ∂ ‘ج∂ Ó˜Á»appleª Á∆ ÓΩ ˘ ““÷»Ï√»apple ÓΩ””
«’‘≈ √∆Õ Òøÿ∂ ’ΩÓªÂapple∆ Ó˜Á»apple «ÁÚ√ ”Â∂ Ó˜Á»appleª Á∆ «√‘Â
¡Â∂ √πappleæ«÷¡≈ Á∂ ÓπæÁ∂ ˘ Ó˜Á»apple ‹æÊ∂ÏøÁ∆¡ª ÚæÒØ∫ Á∂Ù ÍæËapple
¿πµÂ∂ ‹ÈÂ’ ÂΩapple ”Â∂ ¿π·≈¿π‰ ÂØ∫ appleØ’‰ Ò¬∆ √apple’≈apple È∂
√≈apple∆¡ª √Û’ª ÏøÁ ’apple «ÁæÂ∆¡ª √ÈÕ Âπapple’∆ Á∆ Óπæ÷ «ÚappleØË∆
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 27

Í≈apple‡∆, √∆.¡À⁄.Í∆. Á∂ «¬æ’ √ø√Á ÓÀ∫Ïapple ÚæÒØ∫ √ØÓ≈ «˜Ò∑∂
«Ú⁄Ò∆¡ª √ȡª «Úæ⁄ ‘≈Á«√¡ª ¡Â∂ √πappleæ«÷¡≈ ÍÃÏø˪
Á∆ Úæ‚∆ ÿ≈‡ √ÏøË∆ ‹ª⁄ ’appleÚ≈¿π‰ Ò¬∆ √ø√Á «Úæ⁄ ÓÂ≈
Í≈«¬¡≈ «◊¡≈ √∆Õ √æÂ∑≈ ”Â∂ ’≈Ϙ “«È¡ª ¡Â∂ «Ú’≈√
Í≈apple‡∆” ÚæÒØ∫ «¬‘ ‹ª⁄ “Ú∆‡Ø” apple≈‘ƒ appleæÁ ’apple «ÁæÂ∆ ◊¬∆Õ
«¬√ Âapple∑ª, √appleÓ≈¬∂Á≈appleª ¡Â∂ ¿π‘Ȫ Á∆¡ª √∂Ú’ √apple’≈appleª
Á∂ ÿØapple Ó˜Á»apple «ÚappleØË∆ Â∂ ¡‰ÓÈπæ÷∆ «’appleÁ≈apple ˘ √Ófi‰≈
«ÏÒ’πÒ Ú∆ ¡Ω÷≈ È‘ƒÕ
Âπapple’∆ ‘∆ È‘ƒ √◊Ø∫ Í»apple∆ ÁπÈ∆¡ª «Úæ⁄
¿πÁ≈apple∆’appleÈ-«Èæ‹∆’appleÈ Á∆¡ª È∆Â∆¡ª Ò≈◊» ‘؉ È≈ˇ
÷≈‰ ‘≈Á«√¡ª √Ó∂ √È¡Â∆ ‘≈Á«√¡ª «Úæ⁄ Ì≈apple∆ Ú≈Ë≈
‘Ø«¬¡≈ ˛Õ Ì≈appleÂ, ⁄∆È, Ïø◊Ò≈Á∂Ù, Í≈«’√Â≈È «‹‘∂ Â∆‹∆
ÁπÈ∆¡ª Á∂ Á∂Ùª «Úæ⁄ ª ‘≈Ò≈ Ï∂‘æÁ «Ì¡ø’apple ‘Ø ¸æ’∂ ‘ÈÕ
√appleÓ≈¬∂Á≈apple ‹Ó≈ √È¡Â∆ ‘≈Á«√¡ª È»ø √πÌ≈«Ú’
Áπappleÿ‡È≈Úª Áæ√Á∆ ˛Õ Íapple «¬‘ ¡√Ò «Úæ⁄ ÓπÈ≈¯∂ Á∆
¡øÈ∑∆ ‘Ú√ «Úæ⁄ ’∆Â∆¡ª ‹≈‰ Ú≈ˇ∆¡ª ‘æ«Â¡≈Úª ‘ÈÕ
Ó˜Á»apple ‹Ó≈ Á∆ ‹æÊ∂ÏøÁ Â≈’ ‘∆ √appleÓ≈¬∂Á≈apple ‹Ó≈ ˘
«¬√Á∂ «ÿ‰Ω‰∂ ¡Íapple≈˪ Á∆ √˜≈ Á∂ √’Á∆ ˛Õ
ó Ò÷«ÚøÁapple
¡appleÈÀ√‡Ø ⁄∆ ◊πÚ∂apple≈
(Áæ÷‰∆ ¡Óapple∆’≈ Á≈
Ó‘≈È «¬È’Ò≈Ï∆)
‹ÈÓ: AD ‹»È, AIBH
ÓΩÂ: I ¡’»Ïapple, AIFH
J ““‹ÁØ∫ Âæ’ ’ج∆ ‘Øapple Ó∂apple∆ ÏøÁ»’ ¸æ’ ’∂ ◊Øˇ∆¡ª
Á≈ˆ‰ Ú≈ˇ≈ ÓΩ‹»Á ‘ØÚ∂◊≈, ÓÀ˘ ¡≈͉∆ ÓΩÂ
Á∆ ÍappleÚ≈‘ È‘ƒ ˛Õ””
J ““√Ì ÂØ∫ ÚË ’∂, ÁπÈ∆¡ª Á∂ «’√∂ Ú∆ ’ØÈ∂
«Úæ⁄ «’√∂ Ú∆ «Ú¡’Â∆ È≈ˇ ’ج∆ Ï∂«¬È√≈Î∆
‘πøÁ∆ ˛ ¿π√˘ ‚»øÿ≈¬∆ ”⁄ Ó«‘√»√ ’apple Á∆ ’Ø«ÙÙ
’appleØÕ «¬‘ «’√∂ «¬È’Ò≈Ï∆ Á∆ √Ì ÂØ∫ √Ø‘‰∆
÷≈√∆¡Â ˛Õ””
J ““«’√∂ ⁄∆˜ Ò¬∆ «‹‰ Á∆ ⁄≈‘ ˘ ¿πÁØ∫
Âæ’ √ÍæÙ‡ apple»Í «Úæ⁄ È‘ƒ ‹≈«‰¡≈ ‹≈ √’Á≈
‹ÁØ∫ Âæ’ Âπ√ƒ ¿π√ Ò¬∆ ÓappleÈ Á∆ ⁄≈‘ ȑƒ
appleæ÷Á∂Õ””
(Í≥È≈ AG Á≈ Ï≈’∆ «‘æ√≈ )
Ì≈‹Í¬∆ ÏÒÏ∆apple Íπø‹ . . .
⁄‘∂Â≈ ‘À, È≈ «’ ¡≈Ó ÒØ’ª Á≈Õ ÚÀ√∂ Ú∆ ÷apple∞Ù⁄∂Ú Á≈
¿∞ÍappleØ’Â Ì≈Ù‰ ‘∞‰ «¬øÈ≈ Èø◊≈ ‘Ø ⁄∞æ’≈ ‘À «’ ¡æ‹’æÒ∑
’ج∆ Ú∆ ◊øÌ∆apple «ÚÁÚ≈È «¬√Á≈ ‘Ú≈Ò≈ Á∂‰ ÂØ∫
’Âapple≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ
fi»· Á∆ Í∆∫ÿ ”Â∂ ‘ÒØapple∂ ÷ªÁ∂ ÙÃ∆Ó≈È Í∞ø‹ ’∞fi Ê≈Úª
¿πµÂ∂ «¬’ÁÓ ‘≈√Ø‘∆‰∂ ’ÊÈ «Ò÷ Ó≈appleÁ∂ ‘ÈÕ ’∂appleÒ≈ «Úæ⁄
Ó∞√«ÒÓ Ò∆◊ Á∂ ÁÏÁÏ∂ ˘ «√æË ’appleÈ Ò¬∆ ¿∞‘ «Ò÷Á∂ ‘È
- TÓ∞√«ÒÓ Ò∆◊ Ó∞√«ÒÓ Ï‘∞ÒÂ≈ Ú≈Ò∂ ÓæÒÍ∞appleÓ «˜Ò∑∂
«Úæ⁄ «˜¡≈Á≈Âapple √apple’≈apple∆ ÔØ‹È≈Úª ˘ Ò≈◊» ’appleÚ≈¿∞‰ Á∆
Óø◊ ’appleÁ∆ ‘À ª «¬√Á≈ √∂‘apple≈ ÈøÏ»Áapple∆Í≈Á ˘ ‹ªÁ≈ ‘À ...U
«¬√Á≈ ÓÂÒÏ √apple’≈apple∆ ÔØ‹È≈Úª ˘ Ò≈◊» ’apple≈¿∞‰ Á∆
Óø◊ È‘∆∫ ’∆Â∆ ‹≈‰∆ ⁄≈‘∆Á∆ ¡Â∂ ‹∂ Â∞√∆∫ Ó∞√«ÒÓ ‘Ø
ª «ÏÒ’∞Ò Ú∆ È‘∆∫!! «¬‘ ‘À √øÿ∆¡ª Á≈ Âapple’-
Ù≈ÙÂapple!! «¬‘ ª «¬æ’ ÚøÈ◊∆ ‘À, Í»apple≈ Ò∂÷ «¬‘Ø-«‹‘∂
’ÊȪ È≈ˇ Ì«apple¡≈ «Í¡≈ ‘ÀÕ ¡√Ò «Úæ⁄, Ó≈apple’√Ú≈Á
Á∞È∆¡ª Ìapple «Úæ⁄ «’appleÂ∆ ÒØ’ª ˘ Ó∞’Â∆ Á≈ apple≈‘ «Á÷≈¿∞‰
Ú≈ˇ≈ «Ú«◊¡≈È ‘ÀÕ ‹ÁØ∫-‹ÁØ∫ √ø√≈apple √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ „ª⁄∂
Á≈ ¡≈apple«Ê’-«√¡≈√∆ √ø’‡ «Âæ÷≈ ‘∞øÁ≈ ‘À, Ó≈apple’√Ú≈Á
¿πµÍapple √appleÓ≈¬∂Á≈appleª Á∂ ‡∞æ’Û÷Øapple ÍæÂapple’≈appleª, Ï∞æË∆‹∆Ú∆¡ª
ÚæÒØ∫ ‘ÓÒ∂ Ú∆ Â∂‹ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘È «’¿∞∫«’ ¿∞‘Ȫ ˘ ⁄ø◊∆
Âapple∑ª ÍÂ≈ ‘À «’ «√apple¯ Ó≈apple’√Ú≈Á ‘∆ ¡æ‹ ÓÈ∞æ÷Â≈ Á∂
¡≈͉∂ «Ï‘Âapple Ì«Úæ÷ ÚæÒ ÚËÁ∂ ’ÁÓª Á∆ apple«‘È∞Ó≈¬∆
’appleÈ Ú≈ˇ≈ «¬æ’Ø-«¬æ’ ÎÒ√Î≈ ¡Â∂ «Ú«◊¡≈È ‘ÀÕ
√appleÓ≈¬∂Á≈appleª Á∂ ÏΩ«Ë’ ÈΩ’appleª ˘ ÍÂ≈ ‘À «’ Ï∂⁄ÀÈ, ◊∞æ√∂
È≈ˇ Ìapple∂ ‘ج∂ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ ‘æÊØ∫ Âø◊ ¡≈¬∂ ¡≈Ó ÒØ’ª È∂
«¬æ’ «ÁÈ ¿πµ·‰≈ ‘∆ ¿πµ·‰≈ ‘À, Íapple ‹∂ ¿∞‘ Ó≈apple’√Ú≈Á
˘ È‘∆∫ ¡Í‰≈¿∞∫Á∂ ª ¿∞‘Ȫ Á∆ ψ≈Ú ˘ ÁÏ≈ ÒÀ‰≈
√appleÓ≈¬∂Á≈apple ‹Ó≈ Ҭ∆ Ï‘∞Â≈ ¡Ω÷≈ ’øÓ È‘∆∫ ‘ÀÕ «¬√
Ò¬∆ ¿∞‘ ‘apple ’Øfi∂ „ø◊-Âapple∆’∂ È≈ˇ Ó≈apple’√Ú≈Á ˘ ¡Â∂
È≈ˇ ‘∆ √ø√≈apple Ìapple Á∂ ¡≈Ó «’appleÂ∆ ÒØ’ª Á∂ È≈«¬’ª,
¡≈◊»¡ª ˘ ¡≈Ó ÒØ’ª, ÈΩ‹Ú≈Ȫ Â∂ Ï∞æË∆‹∆Ú∆¡ª Á∆¡ª
Șappleª «Úæ⁄ ÏÁÈ≈Ó ’appleÈ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’appleÁ∂ ‘ÈÕ ¡«‹‘≈
Ï≈’≈«¬Á≈ √Ø⁄∆-√Ófi∆ apple‰È∆Â∆ apple≈‘∆∫ ‘∞øÁ≈ ‘À ¡Â∂
√appleÓ≈¬∂Á≈appleª Á∆ Ó≈Ò’∆ Ú≈ˇ≈ Ó∆‚∆¡≈, ¡ıÏ≈apple∆ ⁄≈‘∂
«Ï‹Ò¬∆, «¬√ Âapple∑≈ Á∂ ’»Û-ÍÃ⁄≈apple’ª Á∆¡ª Ï∂ÊÚ∆¡ª ˘
ÒØ’ª Á∂ «ÁÓ≈ˆª «Úæ⁄ ÌappleÈ Ò¬∆ «’√∂ Ú∆ ‘æÁ ˘ ‡æ͉
ÂØ∫ ◊∞apple∂‹ È‘∆∫ ’appleÁ≈Õ ÙÃ∆Ó≈È ÏÒÏ∆apple Í∞ø‹ È∂ Ú∆ ¡≈͉∂
«¬√ «Ú⁄≈apple-¡Ë∆È Ò∂÷ «Úæ⁄ «¬‘∆-’∞fi ’∆Â≈ ‘ÀÕ
J J J
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 28

√≈«‘ Â∂ ’Ò≈
ÒØ’ª Á∆ Â≈’ ÒØapple’≈ Á∂ ÙÏÁª ˘ «‹Á≈ appleæ÷∂◊∆!
““. . . ‘ª, ’«ÚÂ≈ ’Á∂ fi»· È‘ƒ ÏØÒÁ∆Õ ¿π‘Ȫ
ÒØ’ª ”Â∂ Âapple√ ¡≈Á≈ ˛ ‹Ø ÒÛ≈¬∆ Ò¬∆ ÷øÁ’ª Íπæ‡Á∂ ‘È
‹ª apple≈ Á∂ ‘È∂«apple¡ª «Úæ⁄ ÷πÙ∆ Á∆ Ì≈ˇ «Úæ⁄ «Èæ’ˇÁ∂ ‘ÈÕ
«’‘Û∆ ÂÏ≈‘∆ «˜¡≈Á≈ Ïπapple∆ ˛ ó ’∆ Âπ√ƒ ‹≈‰Á∂ ‘Ø, ’∆
Âπ√ƒ ’«‘ √’Á∂ ‘Ø? √≈˘ ‘≈√Ò ‘؉
Ú≈ˇ∂ Ú‚ÓæÒ∂ √Ó∂∫ «Úæ⁄ ËappleÂ∆ Á∆
Ó«‘’ ¡Â∂ Ù≈È ´’∆ ‘ج∆ ˛Õ
¡≈ÁÓ∆ Á∆ ’‘≈‰∆ ⁄ÒÁ∆ ‘∆ ‹ªÁ∆
˛ ó appleπæ÷ª Á∂ «¤æÒÛ, ‘æ√Á∂ ‘ج∂
ÏæÁˇª, √øÿ‰∂ ‘πøÁ∂ ÒØ‘∂ ¡Â∂ «Ì¡ø’apple
‹Ú≈Ò≈Óπ÷∆¡ª Á∂ «Ú√Î؇ª «Úæ⁄,
¿π‘Ȫ ‘˜≈appleª Ù’Òª «Úæ⁄ ‹Ø ’πÁappleÂ
√≈˘ ˛apple≈È ’appleÈ Ò¬∆ apple⁄Á∆ ˛Õ
Â≈«apple¡ª «Íæ¤∂ ´’∂ ¡appleÊ ‹≈‰«Á¡ª
‘∆ «¬æ’ ¡Ωapple Á≈ √∆È≈ ÷πÙ∆ È≈ˇ
ËÛ’ ¿πµ·Á≈ ˛Õ
«‹Ú∂∫ ‘∆ ¿π‘ ¡‹∆ÏØ-
ˆapple∆Ï «Ú⁄≈apple «¬æ’ «Ú«◊¡≈È’,
√ø ‹ª «ÚÁappleØ‘∆ Á∂ «ÁÓ≈ˆ «Úæ⁄
ÿapple ’appleÁ≈ ˛, Á»appleØ∫ «Á√‰ Ú≈ˇ≈
√ÓπøÁapple «Îæ’≈ ÏÀ∫◊‰∆ appleø◊ ¡ı«Â¡≈apple ’apple ÒÀ∫Á≈ ˛ ¡Â∂
«’È≈apple∂ Âæ’ ¡≈Á∆¡ª-‹ªÁ∆¡ª Óæ¤∆¡ª ÎÛÈ Ú≈ˇ∆¡ª
«’ÙÂ∆¡ª ˘ „’ ÒÀ∫Á≈ ˛ ¡Â∂ ¿π√∂ Ú∂ˇ∂ ’πÁapple Â∂ ÍÃ∂Ó Á∂
¡øÂapple√ÏøË ¡Èø Âæ’ ‹ªÁ∂ Șapple ¡≈Á∂ ‘ÈÕ «Í¡≈apple ó
»ø ÈΩ‹Ú≈Ȫ ˘ ⁄æÍ»¡ª È≈ˇØ∫ ¡Òæ◊ ’apple, ÓÒ≈‘ª Á∂ ÏøÁ ‘ج∂
’øÈ ÷ØÒ∑ «’«’ ÁπÈ∆¡ª Á∆ √Ì ÂØ∫ «ÈÓapple Á≈¬∆ Á∂ appleæÏ∆
’øÓ ÂØ∫ «Ï‘Âapple ‘ØÚ∂◊≈ «¬æ’ √≈«¬appleÈ Á≈ Ú拉≈Õ
‹∆ÚÈ ¡≈͉≈ Â≈‹ Úæ÷apple∆ Âapple∑ª Í«‘ȃ «Á√∂◊≈
‹∂ ¡√ƒ Ó«‘√»√ ’apple √’∆¬∂ «’ ‘æ«Â¡≈, ËØ÷≈ËÛ∆, fi»· ¡Â∂
¿π‘ √Ì «‹√˘ ¡√ƒ Í≈Í ’«‘øÁ∂ ‘ª, «√apple¯ «¬æ’ Ï‘πÂ
’ΩÛ∆ ‘≈apple «Úæ⁄Ø∫ ¿πÍ‹Á∂ ‘ÈÕ ‹ÁØ∫ Âæ’ «’ ⁄∂ÂÈ≈ ÍÁ≈appleÊ
«Úæ⁄ Ú≈Í√ È‘ƒ ÓπÛÁ∆ √≈˘ Áπ‘apple≈Á∂ apple«‘‰≈ ÍÚ∂◊≈ «’
√ø√≈apple «Úæ⁄ ’ج∆ ¤Ø‡∂ ¡Â∂ Úæ‚∂ ’Ú∆ È‘ƒ ‘È ó «√apple¯
ÓÈπæ÷ ‘È, ’πæfi ¡«‹‘∂ ÓÈπæ÷ ‘È ‹Ø ’«ÚÂ≈Úª «¬√ Âapple∑ª
«Ò÷Á∂ ‘È «‹Ú∂∫ ¿π‘ ÍÀ√≈ ’Ó≈Á∂ ‘È ‹ª Ú∂ÙÚ≈Úª È≈ˇ
J ˙‚∆¡√ «¬Ò≈‡∆¡√*
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 29
√Ω∫Á∂ ‘È ¡Â∂ ’πæfi ¡«‹‘∂ ÓÈπæ÷ ‘È ‹Ø «¬√ Âapple∑ª «Ò÷Á∂
‘È «‹Ú∂∫ «Í¡≈apple Á∂ ¤πapple∂ È∂ ¿π‘Ȫ Á≈ «ÁÒ ⁄∆apple «ÁæÂ≈ ‘ØÚ∂
‹ª ¿π‘ «ÚÙ≈Ò ‘apple∂ ÷∂ «Úæ⁄ «¬æ’ ÿØÛ∂ ”Â∂ √Ú≈apple∆ ’appleÁ∂
‹≈ apple‘∂ ‘؉, ¡æ÷ª ÏøÁ ’apple∆, «Í¡≈√∂ . . .
ÎÀÁ«apple’Ø ◊≈apple√∆¡≈ ÒØapple’≈,
«‹√ ◊Øˇ∆ È∂ ÂÀ˘ Â∂apple∂ «Í≥‚ Á∆ ÍæÊapple
Á∆ ’øË ’Øˇ ‚∂«◊¡≈ √∆, ¿π√È∂
’πæfi ‘≈√Ò È‘ƒ ’∆Â≈Õ ÒØ’ª Á∆
Â≈’Â, «‹È∑ª ˘ »ø «Í¡≈apple ’appleÁ≈
√∆, Â∂apple∂ ÙÏÁª ˘ «‹Á≈ appleæ÷∂◊∆Õ
»ø ⁄ø◊∆ Âapple∑ª ‹≈‰Á≈ ˛∫ «’ «¬æ’
«’√≈È Á∆ ¡æ÷ «Úæ⁄Ø∫ Ú«◊¡≈ ‘øfi»
Úæ‚∂ ÂØ∫ Úæ‚∂ ¡’≈Á«Ó’ √ÈÓ≈È
ÂØ∫ Úæ‚≈ ‘πøÁ≈ ˛, «’ ËπøÁ È≈ˇ Ìapple∆
√Ú∂apple «Úæ⁄ ¿πµÂapple «ÁÙ≈ ÚæÒØ∫ Ú◊‰
Ú≈ˇ∆ ‘Ú≈ È≈ˇ ¿πµ‚Á∂ ‘ج∂ ÍæÂ∂
‹πfi≈apple» Ï≈ˆ∆¡ª Ò¬∆ ‹∆ÚÈ ÂØ∫
«˜¡≈Á≈ Ó≈¡È∂ appleæ÷Á∂ ‘È ó √ØÈ∂
ÂØ∫ Ú∆ «˜¡≈Á≈Õ J
(Ò∂÷ √ø◊ë‘ “˙ÍÈ Í∂Íapple˜” «Úæ⁄
Ù≈ÓÒ Ò∂÷ “ÎÀ‚«apple’Ø ◊≈apple√∆¡≈ ÒØapple’≈” Á≈ ¡≈ıapple∆ ¡øÙ)
ÒØapple’≈ Á∆¡ª ’«ÚÂ≈Úª
¡Ò«ÚÁ≈
‹∂ ÓÀ∫ Óappleª
ª Ú≈Ëapple≈ ÷πæÒ∑≈ ¤æ‚ Á∂‰≈Õ
Ïæ⁄≈ √ø◊Âapple≈ ÷≈ «apple‘≈ ˛
(Ú≈Ëapple∂ ÂØ∫ ÓÀ∫ ¿π‘˘ Á∂÷Áª ‘ª)
«’√≈È Á≈Â∆ È≈ˇ ÏæÒ∆¡ª Úæ„ «apple‘≈ ˛
(Ú≈Ëapple∂ ÂØ∫ ÓÀ∫ ¿π‘˘ √π‰ «apple‘≈ ‘ª)
‹∂ ÓÀ∫ Óappleª
ª Ú≈Ëapple≈ ÷πæÒ∑≈ ¤æ‚ Á∂‰≈Õ
* Ú∆‘Úƒ √Á∆ Á≈ ÍÃÓπæ÷ Ô»È≈È∆ ’Ú∆Õ AIDA ÂØ∫ AIDE Âæ’ È≈˜∆ Â≈È≈Ù≈‘∆ «÷Ò≈¯ Ô»È≈È∆ ÍÃÂ∆appleØË ÓØapple⁄∂ Á≈ ¡≈◊»Õ
AID@ «Úæ⁄ ’πæÒ AA ’«ÚÂ≈ √ø◊ë‘ ¡Â∂ «ÂøÈ Ò∂÷ √ø◊ë‘ ÍÃ’≈«ÙÂÕ

√ø◊Âapple∂ Á∂ √πæ’∂ appleπæ÷ Á≈ ◊∆Â
Òæ’Û‘≈«apple¡≈
Ó∂apple≈ Íapple¤≈Úª Úæ„Õ
ÓÀ˘ ÷πÁ ˘ Ρ‘∆‰ Á∂÷‰ Á∂ Â√∆‘∂ ÂØ∫
Óπ’Â ’appleÕ
ÓÀ∫ Áapple͉ª «Úæ⁄ «ÿ«apple¡≈ ‘Ø«¬¡≈ «’ ‹ø«Ó¡≈?
«ÁÈ Ó∂apple∆ Í«apple’appleÓ≈ ’appleÁ≈ ˛,
¡Â∂ apple≈ ¡≈͉∂ ‘apple Â≈apple∂ «Úæ⁄
Ó∂apple≈ ¡’√ «Îapple ω≈Á∆ ˛Õ
ÓÀ∫ ÷πÁ ˘ Á∂÷∂ ψÀapple
‹∆‰≈ ⁄≈‘πøÁ≈ ‘ª
¡Â∂ ÷πÁ √πÍÈ≈ Á∂÷ª◊≈ «’
’∆Û∆¡ª ¡Â∂ «◊applefiª Ó∂apple∂ ÍæÂ∂ ¡Â∂ «⁄Û∆¡ª ‘ÈÕ
Òæ’Û‘≈«apple¡≈
Ó∂apple≈ Íapple¤≈Úª Úæ„Õ
ÓÀ˘ ÷πÁ ˘ Ρ‘∆‰ Á∂÷‰ Á∂ Â√∆‘∂ ÂØ∫
Óπ’Â ’appleÕ
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
ÈÚ∂∫ ◊∆Â
Â∆‹≈ Í«‘apple ’«‘øÁ≈ ˛: ÓÀ∫ Íapple¤≈Ú∂∫ Ò¬∆ «Â‘≈«¬¡≈ ‘ª
⁄øÈ ’«‘øÁ≈ ˛: ÓÀ˘ Â≈«apple¡ª Á∆ Â∂‘ ˛Õ
«ÏÒΩapple Úª◊ √≈¯ fiappleÈ≈ ÏπæÒ∑∆¡ª Óø◊Á≈ ˛
¡Â∂ ‘Ú≈ ⁄≈‘πøÁ∆ ˛ ‘≈’∂
ÓÀ∫ «Â‘≈«¬¡≈ ‘ª ÷πÙÏ» ¡Â∂ ‘≈√∂ Á≈
ÓÀ∫ «Â‘≈«¬¡≈ ‘ª ⁄øȪ, ⁄≈ȉ∆¡ª
¡Â∂ fiπappleÛ∆Á≈apple Óπ‘æϪ ÂØ∫ Óπ’Â
◊∆ª Á≈Õ
’æÒ∑ Á≈ «¬æ’ ¡«‹‘≈ ◊∆Â
‹Ø Ì«Úæ÷ Á∂ ٪ Í≈‰∆¡ª ”⁄ ‘Ò⁄Ò Ó⁄≈ Á∂Ú∂
¡Â∂ ¿π√Á∆¡ª Ò«‘appleª ¡Â∂ «⁄æ’Û ˘
¡≈√ È≈ˇ Ìapple Á∂Ú∂Õ
«¬æ’ Á«‘’Á≈, «¬√Í≈ ڪ◊ „«ˇ¡≈ ◊∆Â
«Ú⁄≈apple È≈ˇ ÌappleÍ»apple
Íapple¤≈Ú∂∫ ¡Â∂ Áπæ÷ È≈ˇ Ò√-Ò√ ’appleÁ≈
¿π‚≈apple∆ Ìapple∂ √πÍ«È¡ª ÂØ∫ Ï∂Á≈ˆÕ
«¬æ’ ◊∆ ‹Ø ⁄∆˜ª Á∆ ¡≈ÂÓ≈ Âæ’
Íπø‘⁄Á≈ ‘ØÚ∂, ‘Ú≈Úª Á∆ ¡≈ÂÓ≈ Âæ’
«¬æ’ ◊∆ ‹Ø ¡ø ”⁄ ¡Èø «ÁÒ Á∂
¡ÈøÁ «Úæ⁄ ¡apple≈Ó ’appleÁ≈ ‘ØÚ∂Õ
ÿØÛ√Ú≈apple Á≈ ◊∆Â
’≈ˇ∆ ⁄≈ȉ∆ ”⁄ apple≈‘∆ Á∂
¤‰’ apple‘∂ È∂ apple’≈ÏÕ
’≈ˇ∂ ÿØÛ∂
«’æÊ∂ Ò¬∆ ‹≈ «apple‘≈ ¬∂∫ ¡≈͉∆ «Íæ· ”Â∂
ÓπappleÁ≈ √Ú≈apple?
apple≈‘∆ Ï∂‹≈È
√ı ’πappleæ÷ apple’≈Ï
‘æÊØ∫ ‹∆‘Á∂ ¤πæ‡ ¸æ’∆ ‘ØÚ∂ Ò◊≈Ó
√appleÁ ÿØÛ∂
ÎπæÒ Ó«‘’ ⁄≈’» Á∆, «’¡≈ ı»Ï!
’≈ˇ∆ ⁄≈ȉ∆ ”⁄
’Øˇ ÓØ«appleÈ≈ Í‘≈Ûª Á∂
Ú«‘øÁ≈ ˛ Ò‘»Õ
’≈ˇ∂ ÿØÛ∂
«’æÊ∂ Ò¬∆ ‹≈ «apple‘≈ ¬∂∫ «Íæ· ”Â∂
ÓπappleÁ≈ √Ú≈apple?
√appleÁ ÿØÛ∂
ÎπæÒ Ó«‘’ ⁄≈’» Á∆, «’¡≈ ı»Ï!
’≈ˇ∆ ⁄≈ȉ∆ ”⁄
⁄∆appleÁ∆ ‘ج∆ ⁄∆’ ¡Â∂ Ë»‰∆ Á∆ Ë≈apple
’≈ˇ∂ ÿØÛ∂,
«’æÊ∂ Ò¬∆ ‹≈ «apple‘≈ ¬∂∫
¡≈͉≈ ÓπappleÁ≈ √Ú≈apple?
ÒØapple’≈ Á∆ «¬æ’ ¡Ë»apple∆ ’«ÚÂ≈
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
ÓÀ∫ √Ω‰≈ ⁄≈‘πøÁ≈ ‘ª
ÓÀ∫ √Ω∫ ‹≈‰≈ ⁄≈‘πøÁ≈ ‘ª
’πæfi «⁄apple Ò¬∆
ÍÒ Ìapple, «¬æ’ «Óø‡
Ù≈«¬Á Í»apple∆ √Á∆ Ò¬∆
Íapple
ÒØ’ «¬‘ ‹≈‰ ÒÀ‰
«’ ÓÀ∫ Ó«apple¡≈ È‘ƒ ‘ª
«’ Ó∂apple∂ ÏπæÒª ”Â∂ ⁄øÈ Á∆ ¡ÓappleÂ≈ ˛
«’ ÓÀ∫ Íæ¤Ó Á∆¡ª ‘Ú≈Úª Á≈ ¡˜∆‹ ÁØ√ ‘ª
«’
«’ ÓÀ∫ ¡≈͉∂ ‘∆ ‘øfi»¡ª Á∆
√øÿ‰∆ ¤ª ‘ªÕ
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 30

Ùapple˪‹Ò∆
(’Úapple Á∂ Â∆‹∂ Í≥È∂ ”ÂØ∫ ¡æ◊∂)
Í∆‡ √∆◊apple: ÒØ’ª Á∆ ¡Ú≈˜ Á≈ «¬º’ Ï∂«Ó√≈Ò È∞Ó≈«¬≥Á≈
. . . ÙÓ»Ò∆¡Â ’∆Â∆ ¡Â∂ ¿∞√ ˘ √æ«Ì¡≈⁄≈apple’
Â≈’ «ÁºÂ∆Õ ¡º‹ «¬‘ ’«‘‰≈ ¡ºÂ’ÊÈ∆ È‘ƒ ‘ØÚ∂◊≈
«’ ¡Óapple∆’∆ ¡◊ª‘ÚË» √≥◊∆ ”Â∂ Í∆‡ √∆◊apple Á≈ Ï‘∞Â
Ì≈apple∆ ’apple˜ ‘ÀÕ
Í∆‡ √∆◊apple Ï‘∞ ‚»øÿ∆ «√¡≈√∆ ¡Â∂ «Ú⁄≈appleË≈apple’
√Ófi È≈ˇ ’«Ó¿±«È√‡ Í≈apple‡∆ È≈ˇ È‘ƒ ‹∞Û∂ √∆Õ «¬‘
ÁΩapple AID@ Á∂ Á‘≈’∂ Á≈ ÁΩapple √∆, ͱapple∆ Á∞È∆¡≈ «Úº⁄
’«Ó¿±«È˜Ó Á∆ «ÚÙ∂Ù ÂΩapple ”Â∂ ˆapple∆Ϫ ¡Â∂ Ó˜Á±appleª Á∂
«‘ºÂª Á∂ apple÷Ú≈Ò∂ Á∂ ÂΩapple ”Â∂ ÍÃÙ≥Ù≈ ‘Ø apple‘∆ √∆Õ Ï∞apple˜±¡≈
√apple’≈appleª ‚apple ’≈appleÈ ‘apple «’√Ó Á∆¡ª Ò«‘appleª ˘
’«Ó¿±«È√‡ ¡ÀÒ≈È ’∂ ¿∞√ ”Â∂ ˜Ïapple ’apple apple‘∆¡ª √ÈÕ
«¬‘ ⁄∆˜ «¬‘Ȫ Ò«‘appleª ˘ ‘Øapple Ú∆ ÚË≈ apple‘∆ √∆Õ «¬√∂
ÁΩapple «Úº⁄ Í∆‡ √∆◊apple È∂ ’«Ó¿±«È√‡ Í≈apple‡∆ «Úº⁄ ÓÀ∫Ïapple∆
Ò¬∆ √∆Õ AIDI «Úº⁄ ¿π‘Ȫ È∂ Í≈apple‡∆ Á∆ ÓÀ∫Ïapple∆ ¤º‚ Ú∆
«ÁºÂ∆Õ Ï≈¡Á «Úº⁄ ¿π‘Ȫ È∂ «’‘≈ «’ ¿π‘Ȫ ˘ Í≈apple‡∆
Á∆ ÓÀ∫Ïapple∆ Í«‘Òª ‘∆ ¤º‚ Á∂‰∆ ⁄≈‘∆Á∆ √∆ Íapple ‹∆ÚÈ
Ìapple Í∆‡ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ ’«Ó¿±«È√‡ ‘∆ ’«‘≥Á∂ apple‘∂Õ
‹∂’apple ¡√ƒ ¿π‘Ȫ Á∆¡ª ‹∆ÚÈ∆¡ª ¡Â∂ ◊Ú≈‘’≈appleª ”Â∂
◊Ωapple ’apple∆¬∂ ª ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ¡√Ò «Úº⁄ ¿∞‘
’«Ó¿±«È√‡ «√˪ª ¡Â∂ «Ú⁄≈appleª Á∆ ’ج∆ ‚±≥ÿ∆
‹≈‰’≈apple∆ È‘ƒ appleº÷Á∂ √È ¡Â∂ ¿π‘Ȫ Á≈ √Ó≈‹Ú≈Á Â∂
’«Ó¿±«È√‡ È≈ˇ «¬º’ Ì≈ÚÈ≈ÂÓ’ Ò◊≈¿π √∆Õ ¿∞‘
Ïπ«È¡≈Á∆ Â∂ Ó∞º÷ apple±Í «Úº⁄ «¬º’ appleÀ‚∆’Ò ÓÈπæÂ≈Ú≈Á∆ ¡Â∂
ÙªÂ∆Ú≈Á∆ √ÈÕ Ï≈¡Á «Úº⁄ ¿π‘Ȫ È∂ «¬‘ Ú∆ «’‘≈ √∆
«’ ˜Øapple Á∆ ÚappleÂØ∫ ‹ª «‘≥√≈ «Úº⁄ ‘∞‰ ¿π‘Ȫ Á≈ Ô’∆È
È‘ƒ ‘À ¡Â∂ ÒÛ∆Ú≈apple ‘؉ Ú≈ˇ∆¡ª ÂÏÁ∆Ò∆¡ª ‘∆
«‡’≈¿» ‘∞≥Á∆¡ª ‘ÈÕ appleæÏ «Úº⁄ ¡≈√Ê≈ Ï≈apple∂ Ú∆ ¿π‘Ȫ È∂
«’‘≈ «’ Í«‘Òª ÓÀ∫ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ È≈√Â’ Ó≥ÈÁ≈ √∆
Íapple ‘∞‰ ÓÀ˘ Ò◊Á≈ ˛ «’ «¬‘ ¡≈͉∆ appleæÏ Á∆ Í«appleÌ≈Ù≈
”Â∂ «ÈappleÌapple ’appleÁ≈ ˛Õ √∆◊apple È∂ «’‘≈ «’ Ó∂apple∂ Ò¬∆ ÓÀ∫ ‹Ø
Á∂÷Á≈ ¡Â∂ ‹Ø √∞‰Á≈ ‘ª ¿∞‘∆ appleæÏ ˛Õ «ÈÙ⁄ ÂΩapple ”Â∂
Á≈appleÙ«È’ «Ú⁄≈apple ¡Ë≈«apple ÓØapple⁄∂ ”Â∂ √∆◊apple Ï‘∞ √≈apple∂
Ú«‘Óª-ÌappleÓª Á∂ «Ù’≈apple √ÈÕ √ØÚ∆¡Â √≥ÿ Ï≈apple∂∂ ¿π‘Ȫ
Á∂ «Ú⁄≈apple Ó◊appleØ∫ ¿πˇ‡ ‘Ø ◊¬∂ √ÈÕ ¡√Ò «Úº⁄, √ØÚ∆¡Â
√≥ÿ Ï≈apple∂ ¡Â∂ √Â≈«ÒÈ Ï≈apple∂ Ú∆ «¬º’ ‡apple≈√’∆Í≥Ê∆
ͺÂapple’≈apple È∂ ¿π‘Ȫ Ï≈apple∂ Âπ¡æ√Ï Ï‰≈ «ÁæÂ≈ √∆Õ √Â≈«ÒÈ
Ï≈apple∂ ¡≈͉∂ Âπ¡æ√Ϫ ’≈appleÈ ‘∆ ¿∞‘Ȫ È∂ «¬º’ ◊∆ “«Ï◊
‹Ø ÏÒ±‹” «Ò«÷¡≈ √∆ «‹√ «Úº⁄ ¿∞‘Ȫ È∂ √Â≈«ÒÈ Á∆
¡÷ΩÂ∆ ËÛÚÀÒÂ≈ Á∆ ¡ÒØ⁄È≈ ’∆Â∆ √∆Õ ¿∞‘ «‹√ ÁΩapple
«Úº⁄ √ØÚ∆¡Â √≥ÿ Á∂ ÁΩapple∂ ”Â∂ ◊¬∂ √∆ ¿∞‘ ÁΩapple Ú∆ √ØËÚ≈Á
Á≈ ÁΩapple √∆Õ ˜≈«‘apple ˛ «√˪’ √ÓfiÁ≈apple∆ ¡Â∂ √‘∆ √Ófi
ÂØ∫ «ÏÈ∑ª ’«Ó¿±«È˜Ó ¡Â∂ √ØÚ∆¡Â √≥ÿ Á∆ ‹Ø Â√Ú∆apple
¿∞√ √Ó∂∫ ¿π‘Ȫ √≈‘Ó‰∂ ÍÃ◊‡ ‘ج∆ ¿∞√ Á∂ ÓºÁ∂Șapple
¿∞È∑ª ÚæÒØ∫ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ ¡ø Âæ’ ’«Ó¿±«È√‡ ’«‘‰≈
‘∆ Úº‚∆ ◊ºÒ √∆, È≈ˇ ‘∆ ¿∞‘ «¬æ’ ¡Óapple∆’∆ √∆ ¡Â∂
√Ì ÂØ∫ «ÿÉ ’«Ó¿±«È√‡ «ÚappleØË∆ ÍÃ⁄≈apple Á∂ ÁΩapple «Úº⁄
¿∞‘ ¡Óapple∆’≈ «Úº⁄ apple‘∂ √∆Õ «¬‘ Ú∆ ¡≥ º’ ¿π‘Ȫ Á≈
÷ºÏ∂-ͺ÷∆ fi∞’≈¡ ω∂ apple«‘‰ Ï≈apple∂ ‘Àapple≈È∆ ÍÀÁ≈ ’appleÁ≈ ‘ÀÕ
Í∆‡ √∆◊apple Á≈ ÒØ’ª ¡Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ ¿∞Á∂Ùª «Úº⁄
«¬‘ «˜ºÁ∆ ÌappleØ√≈ ¡≈͉∂ «˜øÁ◊∆ Á∂ ÿØˇª ÂØ∫ ‘∆ ÍÀÁ≈
‘Ø«¬¡≈ √∆Õ ‹ÁØ∫ √∆◊apple È∂ ¡≈ÒÓ≈È≈’ «√ø◊apple˜ √Ó»‘
ω≈«¬¡≈ ¡Â∂ ¿π√ Ó◊appleØ∫ ¿∞‘ ¡≈͉∂ ÏÀ∫‚ È≈ˇ Ó˜Á±apple
Ò«‘appleª «Úº⁄ √≥◊∆ÂÓ¬∆ Í∂Ù’≈apple∆¡ª ’apple apple‘∂ √È, ¿∞√ √Ó∂∫
ÂØ∫ ‘∆ ¡Óapple∆’∆ ÷π¯∆¡≈ «ÚÌ≈◊ Á∆ Șapple ¿∞È∑ª ”Â∂ √∆Õ
‹Á ÓÀ’≈appleÊ∆ Á∂ ÁΩapple «Úº⁄ ‘≈¿±√ ’Ó∂‡∆ ¡≈È ¡Óapple∆’È
¡À’‡∆«Ú‡∆˜ ω∆, ª ¿∞√ Á∂ √≈‘Ó‰∂ √∆◊apple ˘ Ú∆
Ï∞Ò≈«¬¡≈ «◊¡≈Õ «¬‘∆ ÁΩapple √∆ ‹Á ¡≈ÒÓ≈È’ «√≥◊apple˜
«¬√ ÁÏ≈¡ ˘ fiºÒ È‘ƒ √’∂ ¡Â∂ «÷ø‚‰ Òº◊∂ «’¿π∫«’
«¬√ ’Ó∂‡∆ √≈‘Ó‰∂ Í∂Ù∆ Á∂ Ó≈ÓÒ∂ Á∆ Ù∞apple±¡≈ ÂØ∫ Í«‘Òª
‘∆ ’∞æfi «√¡≈√∆ ◊∆ª Ò¬∆ ¡ÀÎ.Ï∆.¡≈¬∆ √∆◊apple «Íæ¤∂ ÍÀ
⁄∞º’∆ √∆Õ √∆◊apple È∂ ’Ó∂‡∆ Á∂ √≈‘Ó‰∂ ¡≈͉∂ «√¡≈√∆
«Ú⁄≈appleª ¡Â∂ ͺ÷Í≈ Á∂ ‹∞Û∂ √Ú≈Òª Á∂ ‹Ú≈Ï Á∂‰ ÂØ∫
«¬È’≈apple ’apple «ÁºÂ≈Õ ÏÁÒ∂ «Úº⁄ Í∆‡ √∆◊apple È∂ ¿∞‘Ȫ
◊∆ª ˘ ’Ó∂‡∆ √≈‘Ó‰∂ ◊≈¿∞‰ Á∆ Í∂Ù’Ù appleæ÷∆ ‹Ø ◊∆Â
’Ó∂‡∆ Á∂ «¬Âapple≈˜ Á∂ ÿ∂apple∂ «Úº⁄ √ÈÕ ˜≈«‘apple ‘À ’Ó∂‡∆ È∂
«¬√ ÂØ∫ «¬È’≈apple ’apple «ÁºÂ≈ ¡Â∂ ’Ó∂‡∆ Á≈ ¡ÍÓ≈È ’appleÈ
Á≈ ÁØÙ Ò≈«¬¡≈ ¡Â∂ ¿π‘Ȫ ˘ «¬º’ √≈Ò Á∆ √˜≈ √∞‰≈¬∆
◊¬∆Õ √˜≈ Á∆ «¬‘ «√¯≈«appleÙ ’apple∆Ï «¬æ’ √≈Ò Âº’ √∆◊apple
Á∂ «√apple ”Â∂ Ò‡’Á∆ apple‘∆Õ «¬√ ÁΩapple «Úº⁄ ’ΩÓ∆ ‡∆.Ú∆ ¡Â∂
apple∂«‚¿ «Úæ⁄ ¿π‘Ȫ ”Â∂ appleØ’ Ò≈ «ÁæÂ∆ ◊¬∆Õ «¬‘ √∆◊apple
Ò¬∆ ’«·È ÁΩapple √∆ Íapple «¬√ ͱapple∂ ÁΩapple «Úº⁄ Ú∆ √∆◊apple È∂
¡≈͉∂ ◊∆ª Á∆ «apple’≈apple«‚ø◊ ‹≈apple∆ appleæ÷∆ ͱapple∂ ¡Óapple∆’≈ «Úº⁄
ÿ∞≥Ó ’∂ ¡◊ª‘ÚË» ¡Â∂ ÒØ’ appleØ‘ Á∂ √≥◊∆ «apple’≈apple‚ ’appleÈ≈
¡Â∂ ¿∞√ Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ ’appleÈ≈ Ú∆ ‹≈apple∆ appleº«÷¡≈ √∆Õ AIFB
«Úº⁄ «¬º’ ¡Á≈Ò È∂ ¿π‘Ȫ Ò¬∆ √˜≈ Á∆ «√¯≈«appleÙ ˘
◊Ò «’‘≈ ¡Â∂ ¿∞√ ÂØ∫ Ï≈¡Á √∆◊apple «Îapple ÂØ∫ Ó∞º÷ Ë≈apple≈
«Úº⁄ Ú≈Í√ ¡≈¬∂Õ AIDI «Úº⁄ ¡ÒÓ≈È’ «√≥◊apple˜ Á∂
«÷ø‚≈¡ Á∆ Ù∞apple±¡≈ ÂØ∫ Ï≈¡Á √∆◊apple Â∂ «¬º’ ‘Øapple ÏÀ∫‚ “«Á
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 31

Ú∆Úapple˜” ω≈«¬¡≈ ‹Ø ’≈¯∆ √¯Ò ‘Ø«¬¡≈Õ
‹Á √∆◊apple Ó∞º÷ Ë≈apple≈ «Úº⁄ Ú≈«Í√ ¡≈¬∂ ª ¿∞‘
ÒØ’-appleØ‘ Á∂ √≥◊∆ Á∆ ÓπÛ-√πapple‹∆Â∆ Á≈ ÁΩapple √∆Õ AIEI
«Úº⁄ ‘∆ Í∆‡ È∂ «È¿±ÍØapple‡ ÎØ’ ÎÀØ√‡∆ÚÒ Á∆ √Ê≈ÍÈ≈
’∆Â∆Õ AIF@ Á∂ Á‘≈’∂ Á∆ Ù∞apple±¡≈ ÂØ∫ «ÚÙ∂Ù ÂΩapple ”Â∂
Áº÷‰∆ ¡Óapple∆’≈ «Úº⁄ ’≈«ˇ¡ª Á∂ ‘æ’ª Á∆ Ò«‘apple ˜Øapple ÎÛ
apple‘∆ √∆Õ Ó≈apple«‡È Ò±Êapple «’≥◊ ‹±È∆¡apple Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ ‘∂·
‹Ø Ò«‘apple ⁄ºÒ apple‘∆ √∆ ¿∞√ «Úº⁄ Ó˜Á±appleª Á∆ Ú∆ ⁄Ø÷∆
ÙÓ»Ò∆¡Â ‘Ø apple‘∆ √∆Õ «¬√ Ò«‘apple «Úº⁄ √≥◊∆ apple≈‘ƒ
ÔØ◊Á≈È ’appleÈ «Úº⁄ Í∆‡ √∆◊apple √Ì ÂØ∫ ¡º◊∂ √∆Õ ¡√Ò
«Úº⁄ ‹Ø ◊∆ ҫ‘apple Á≈ Óæπæ÷-Âapple≈È≈ Ï«‰¡≈, Ì≈Ú “Ú∆
ÙÀÒ ˙Úapple’Ó” ¿∞√ Á∆ apple⁄È≈ «Úº⁄ Í∆‡ √∆◊apple Á≈ ’∂∫Áapple∆
ÔØ◊Á≈È √∆Õ ¡√Ò «Úº⁄ «¬‘ Í∞apple≈‰∂ ◊≈√Í∂Ò ◊∆ “¡≈¬∆
«ÚÒ ˙Úapple’Ó” «Úº⁄Ø∫ «Èæ’«ˇ¡≈ √∆Õ «¬√ ◊∆ ˘ Ó˜Á±apple
¡≈͉∆ Ò«‘apple «Úº⁄ ◊Á∂ apple‘∂ √∆ ¡Â∂ «¬√ Íë’«apple¡≈
«Úº⁄ ¿π‘Ȫ È∂ ’¬∆ ÏÁÒ≈¡ Ú∆ ’apple «ÁºÂ∂ √È «¬√∂ ◊∆Â
˘ √∆◊apple È∂ «¬º’ Ó˜Á±apple ÂØ∫ √∞«‰¡≈ ¡Â∂ «Îapple «¬√ ˘
ÏÁÒÁ∂ ‘ج∂ “Ú∆ ÙÀÒ ˙Úapple’Ó” Á≈ apple±Í «ÁºÂ≈Õ «¬‘ ◊∆Â
Á∞È∆¡≈ Ìapple «Úº⁄ Ó∞’Â∆ Ò«‘appleª Á≈ Óπæ÷-Âapple≈È≈ ω «◊¡≈
¡Â∂ Ò◊Ì◊ ‘apple Ì≈Ù≈ «Úº⁄ ¡È∞Ú≈Á ‘Ø«¬¡≈Õ
Ú∆¡ÂÈ≈Ó Ô∞ºË Á∂ Ù∞apple± ‘؉ ”Â∂ √∆◊apple È∂ «¬√ Á≈
÷∞ºÒ∑ ’∂ ¡Â∂ Í∞apple˜Øapple ÙÏÁª «Úº⁄ «ÚappleØË ’∆Â≈Õ «¬√ «Úº⁄
¿π‘Ȫ È∂ «¬º’ Íë√ºË ◊∆ «Ò«÷¡≈ “ÚÀ√‡ ‚∆Í «¬È Á∆
«Ï◊ Ó‚∆” Ú∆¡ÂÈ≈Ó Ô∞ºË Á∂ «Úapple∞æË ‹Ø Ô∞ºË «ÚappleØË∆ Ò«‘apple
¡Óapple∆’≈ «Úº⁄ ⁄ºÒ∆ ¿∞√ «Úº⁄ Ò◊≈Â≈apple √apple◊appleÓ apple‘∂ ¡Â∂
¡≈͉∂ ◊∆ª È≈ˇ Ò«‘apple ˘ ¡º◊∂ ÚË≈¿∞‰ «Úæ⁄ ÔØ◊Á≈È
«ÁøÁ∂ apple‘∂Õ
AIF@ «Úº⁄ ‘∆ √∆◊apple È∂ Ú≈Â≈Úapple‰ Á∂ Ó∞ºÁ∂ ˘
Ú∆ ¿∞·≈¿∞‰≈ Ù∞apple± ’∆Â≈Õ ¿π‘Ȫ È∂ ‘‚√È ÈÁ∆ «Úº⁄
’≈appleÍØapple∂‡ ’≥ÍÈ∆¡≈ Á∞¡≈apple≈ ÎÀÒ≈¬∂ ‹≈ apple‘∂ ÍÃÁ∞Ù‰ Á∂ «ıÒ≈Î
“’Ò∆¡apple Ú≈‡apple ’À∫ÓÍÀÈ” Ù∞apple± ’∆Â∆Õ ’¬∆ Á‘≈«’¡ª Á∂
ÿØˇ Ó◊appleØ∫ ¿π‘Ȫ Á∆ «¬‘ ’Ø«ÙÙ apple≥◊ «Ò¡≈¬∆ ¡Â∂ ‹ÈappleÒ
«¬ÒÀ’«‡Ã’ ˘ ÈÁ∆ Á∆ ‚apple∂«È≥◊” Ù∞apple± ’appleÈ∆ ͬ∆Õ AIH@
¡Â∂ AII@ Á∂ Á‘≈’∂ «Úº⁄ ¿π‘Ȫ È∂ Ú∞‚∆ ◊πÊapple∆ Á∂ Ï∂‡∂
¡≈appleÒØ ◊πÊapple∆ È≈ˇ ’¬∆ ’≥È√apple‡ ’∆Â∂Õ AIGB «Úº⁄
¿π‘Ȫ ˘ √≈◊apple≈«¬‡apple˜ ‘≈Ò ¡≈¯ Î∂Ó «Úº⁄ Ù≈ÓÒ ’∆Â≈
«◊¡≈, AIIC «Úº⁄ ¿π‘Ȫ ˘ Ò≈¬∆Î ‡≈¬∆Ó ¡⁄∆ÚÓÀ∫‡
Ò¬∆ ◊ÀÃÓ∆ Í∞apple√’≈apple È≈ˇ √ÈÓ≈«È ’∆Â≈ «◊¡≈ ¡Â∂
AIID «Úº⁄ «ÏÒ ’«Ò≥‡È Á∆ √apple’≈apple È∂ ¿π‘Ȫ ˘ ÈÀÙÈÒ
ÓÀ‚Ò ¡≈¯ ¡≈apple‡ ÍÃÁ≈È ’∆Â≈ ‹Ø «’ ’Ò≈’≈appleª ˘ «ÁºÂ≈
‹≈‰ Ú≈ˇ≈ √appleÚ¿∞µ⁄ √ÈÓ≈È ˛Õ AIII «Úº⁄ ¿π‘Ȫ ˘
«’¿±Ï≈ Á∆ √apple’≈apple È∂ ¡≈apple‚apple ¡≈¯ Î∂«Òapple√ Ú≈apple∂Ò≈ È≈ˇ
√ÈÓ≈«È ’∆Â≈ ‹Ø «’ «’¿±Ï≈ Á≈ √appleÚ¿∞µ⁄ ’Ò≈ Í∞apple√’≈apple
˛Õ AIIF «Úº⁄ «¬º’ Ù∞apple±¡≈Â∆ ÍÃÌ≈Ú Á∂ ÂΩapple ”Â∂ √∆◊apple ˘
apple≈’ ¡À∫‚ appleØÒ ‘≈Ò ¡≈¯ Î∂Ó «Úæ⁄ Ù≈ÓÒ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ
«¬√ ͱapple∂ ÁΩapple «Úº⁄ Í∆‡ √∆◊apple È∂ Ϻ«⁄¡ª Á∂ Ò¬∆
ÏÛ∂ «Í¡≈apple∂ ¡Â∂ ÓÈπæ÷∆ √appleØ’≈appleª Ú≈ˇ∂ ◊∆ «Ò÷∂Õ Ïº«⁄¡ª
Á∂ ◊∆ª ˘ Í∆‡ Ï‘∞ «ÁÒ È≈ˇ «Ò÷Á∂ ¡Â∂ √≥◊∆ÂϺË
’appleÁ∂ √∆Õ «¬‘ √Ófi‰ Ú≈√Â∂ Ï√ Ϻ«⁄¡ª Ò¬∆ «Ò÷∂ ¿π‘Ȫ
Á∂ ◊∆ √∞‰È Á∆ ˜apple±apple ˛Õ Í∆‡ √∆◊apple ÏÛ∂ ‘∆ ‚±≥ÿ∂
ÓÈπæ÷∆ √appleØ’≈appleª ¡Â∂ Í∆Û≈ È≈ˇ ¡≈¿∞‰ Ú≈ˇ∆ Í∆Û∑∆ Ï≈apple∂
√Ø⁄Á∂ √∆ ¡Â∂ È≈ˇ ‘∆ Í∆Û∑∆ ˘ ÒÀ ’∂ ¿π‘Ȫ «Úº⁄ ¡Ê≈‘
¡≈Ù≈Ú≈Á Ú∆ √∆Õ Í∆‡ Á∂ √Ì ÂØ∫ Íë√ºË ◊∆ª «Úº⁄Ø∫ “«¬Î
¡≈¬∆ ˛Ú ¬∂ ˛Óapple”, “Ú∂¡apple ˛Ú ¡≈Ò «Á ÎÒ≈Úapple ◊ØÈ”,
“Ú∆ ÙÀÒ ¿∞Úapple’≈Ó”, “‡appleÈ, ‡appleÈ, ‡appleÈ”, “«Á√ ÒÀ∫‚ «¬˜
Ô±¡apple ÒÀ∫‚”, “«Úæ⁄ √≈¬∆‚ ¡≈apple Ô± ¡≈È Ï±¡≈«¬˜” ¡≈«Á
Ù≈ÓÒ √ÈÕ «¬‘ Ï‘∞ ‘∆ ¤Ø‡∆ √±⁄∆ ˛ «’«’ Í∆‡ È∂
¡≈͉∂ ͱapple∂ ‹∆ÚÈ ”⁄ ’apple∆Ï A@@ ¡ÀÒÏÓ «apple’≈apple‚
’∆Â∆¡ª √È ¡Â∂ ¿π‘Ȫ Á∂ √À∫’Û∂ ◊∆ ¡º‹ ¡Óapple∆’∆
ÒØ’-√Ó»‘ª ¡Â∂ ’Ò≈ÂÓ’ «¬«Â‘≈√ «Úº⁄ ‘Ó∂Ù≈ Ò¬∆
Úº√ ⁄∞º’∂ ‘ÈÕ
√∆◊apple AII@ Á∂ Á‘≈’∂ «Úº⁄ Ú∆ ¡≈͉∆ ’≥ÏÁ∆
¡Ú≈˜ «Úº⁄ ‹È √Ì≈Úª ¡Â∂ Ò«‘appleª «Úº⁄ ◊≈¿∞Á∂ apple‘∂Õ
¿π‘Ȫ Á∆ ¡Ú≈˜ «Úº⁄ «¬º’ ¡«‹‘∆ «¬Ó≈ÈÁ≈apple∆, ‹∆ÚÈ
Á∂ ÍÃÂ∆ ÌappleØ√≈ Â∂ «Í¡≈apple, «¬È√≈È∆¡Â ÍÃÂ∆ «ÚÙÚ≈Ù
¡Â∂ √≈Ê∆Íπ‰≈ fiÒ’Á≈ √∆ «’ Ò◊Ì◊ ‘Ó∂Ù≈ ‘∆ √Ó∞º⁄∆
Í∆Û ¿π‘Ȫ È≈ˇ ◊≈¿∞‰ Òæ◊Á∆ √∆Õ B@@@ Á∂ Á‘≈’∂
«Úº⁄ Ú∆ Ï‘∞ Ϙ∞apple◊ ‘؉ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ú∆ ¿π‘Ȫ È∂
¡≈͉∆¡ª √≥◊∆Â’ √appleÓ◊appleÓ∆¡ª ˘ È‘ƒ ¤º«‚¡≈Õ «¬ÊØ∫
º’ «’ ¿π‘Ȫ È∂ “¡≈’πÍ≈¬∆” Ò«‘apple «Úº⁄ Ú∆ ◊≈«¬¡≈Õ
√∆◊apple Á≈ Ó∞Òª’‰ «ÈÙ«⁄ ÂΩapple ”Â∂ ¿π‘Ȫ Á∂
√≥◊∆ ’≈apple‹ ¡Â∂ ÒØ’ª Á≈ Íæ÷ ¸‰È ¡Â∂ ÍÃÂ∆ÏæËÂ≈ Á∂
¡Ë≈apple ”Â∂ ’∆Â≈ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ ’¬∆ «Ú⁄≈appleË≈apple’,
«√¡≈√∆ ¡Â∂ Á≈appleÙ«È’ √Ú≈Òª ”Â∂ √∆◊apple Ï‘∞ Ù≥«’¡ª
Á≈ «Ù’≈apple √∆Õ Íapple ÒØ’ª ¡Â∂ ÂÏÁ∆Ò∆ «Úº⁄ ¿π‘Ȫ È∂
¡≈͉∆ ¡≈√Ê≈ ’Á∂ È‘ƒ ¤º‚∆Õ √∆◊apple ¡≥ º’ ‹ÈÂ≈
Ò¬∆ «‹¬∂ ¡Â∂ ‹ÈÂ≈ Ò¬∆ Óapple∂Õ ¿π‘Ȫ È∂ ‹Á ‹Ø √‘∆
√Ó«fi¡≈ ’∆Â≈Õ Íapple ¿∞‘Ȫ È∂ ‹Á Ú∆ ‹Ø Ú∆ ’∆Â≈ ¿∞√Á∂
«Íº¤∂ ¿π‘Ȫ Á≈ «¬apple≈Á≈ ÒØ’ª Á∂ ÿØˇª «Úº⁄ ÙÓ»Ò∆¡Â
’appleÈ≈ ‘∆ √∆Õ Í∆‡ √∆◊apple Á≈ √≥◊∆ ÍÃØÒ∂Â≈apple∆ √≥◊∆ Á∂
ÿ∂apple∂ «Úº⁄ È‘ƒ ¡Á≈ Íapple Í∆‡ Á≈ √≥◊∆ «ÈÙ«⁄ ÂΩapple
”Â∂ «Ú¡≈Í’, ¡◊ª‘ÚË», appleÀ‚∆’Ò ¡Â∂ ÒØ’-Íæ÷∆ appleØ‘
√≥◊∆ Á∂ ÿ∂apple∂ «Úº⁄ ¡≈Á≈ ‘À ¡Â∂ «¬√ Âapple∑ª ¿∞‘ ÒØ’ª
Á∂ √≥◊∆ Á∆ «Úapple≈√ Á≈ «¬º’ ¡«Èº÷ÛÚª ¡≥◊ ˛ «‹√˘
¡≈¿∞‰ Ú≈ˇ∆¡ª Í∆Û∆¡ª «ÁÒ È≈ˇ √∞‰È◊∆¡ª ¡Â∂
«ÁÒ È≈ˇ ◊≈¿∞‰◊∆¡ªÕ ¡Ò«ÚÁ≈, Í∆‡Õ
J J J
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 32

¡Ó∆apple∆ Ïapple≈’≈: ’≈ˇ∆ ¡Óapple∆’∆ ⁄∂ÂÈ≈ Á∂ «¬æ’
√Ì ÂØ∫ ÍÃÓæπ÷ ÏπÒ≈apple∂ Á≈ «Ú¤ØÛ≈
J √æ«Â¡≈ÍÃ’≈Ù
«Í¤Ò∆ I ‹ÈÚapple∆ ˘ ¡Ó∆apple∆ Ïapple≈’≈ Á∆ ÓΩÂ
Á∂ È≈ˇ ‘∆ ¿∞‘ ¡Ú≈˜ ‘Ó∂Ù≈ Ò¬∆ ٪ ‘Ø ◊¬∆ ‹Ø
¡Óapple∆’≈ «Úº⁄ ’≈ˇ∂ ÒØ’ª Á∆ ⁄∂ÂÈ≈ ˘ ÷≈Û’» ÏÈ≈¿π‰
«Úº⁄ √Ì ÂØ∫ ¡«‘Ó ÔØ◊Á≈È ’appleÈ Ú≈«ˇ¡ª «Úº⁄ Ù≈ÓÒ
√∆Õ Í≈Ò Òªapple∂√ ‚ÈÏapple, ÒÀ◊√‡È ‘Ô»˜, ˜Øapple≈ Ú∆Ò∂
‘√‡appleÈ, «apple⁄apple‚ apple≈¬∆‡, ÎÃÀ‚«apple’ ‚◊Ò√, «Î«Ò√
Ú‘∆‡Ò∂ «‹‘∂ Ò∂÷’ª Á∆ ÒÛ∆ «Úº⁄ Ïapple≈’≈ Ù≈«¬Á ¡≈ıapple∆
Úº‚≈ Ȫ √∆Õ Ïapple≈’≈ ¡≈͉∂ «Ú⁄≈appleª ¡Â∂ ÙÀÒ∆ Á∂ ‘ÓÒ≈Úapple
‘؉ ’≈appleÈ ¡’√apple «ÚÚ≈Áª «Úº⁄ «ÿapple∂ apple‘∂ Íapple ¿∞‘ ‘Ó∂Ù≈
ÒØ’ª ¡Â∂ «È¡ª Á∂ ͺ÷ «Úº⁄ ÷Û∑∂ apple‘∂Õ ¿∞‘Ȫ Á∂ «Ú⁄≈appleª
Á∂ √¯apple «Úº⁄ ’¬∆ ¿∞Â≈apple-⁄Û≈¡ ¡≈¬∂ Íapple ¿∞‘ ’Á∂ ‘Â≈Ù
‹ª ¿∞Á≈√∆È È‘∆∫ ‘ج∂Õ ¿∞‘ ’«‘≥Á∂ √∆ ÓÀ∫ «¬º’ ¡«‹‘∂
’Ò≈’≈apple Á∂ apple±Í «Úº⁄ Ô≈Á ’∆Â≈ ‹≈‰≈ ⁄≈‘ª◊≈, ‹Ø
Ò◊≈Â≈apple ¡Êº’ apple±Í «Úº⁄ ˜πappleÓ ˘ ÷ÂÓ ’appleÈ Á∂ «Ï‘Âapple
‘ºÒ Á∆ ÂÒ≈Ù «Úº⁄ √∆Õ ¿π‘Ȫ È∂ ¡≈͉≈ √≈«‘Â’ √¯apple
Ï∆‡È∆’Ø Á∂ È≈ˇ Ù∞apple± ’∆Â≈Õ «Îapple ’≈ˇ∂ ’ΩÓÚ≈Á ¡Â∂
appleÀ‚∆’Ò «¬√Ò≈Ó ÂØ∫ ‘∞≥Á∂ ‘ج∂ Ó≈apple’√Ú≈Á-ÒÀ«ÈÈÚ≈Á
º’ Í‘∞≥⁄∂Õ
Ïapple≈’≈ Á≈ Ó±Ò È≈Ó «¬Úج∆ Ò∆apple≈¬∂ ‹ØÈ√ √∆Õ
¿π‘Ȫ Á∂ «ÍÂ≈ ‚≈’ı≈È∂ ”⁄ √∞ÍappleÚ≈«¬˜apple ¡Â∂ Óª √Ó≈‹’
’≈apple’πøÈ √∆Õ ‘≈Úapple‚ Ô±È∆Úapple«√‡∆ ÂØ∫ ÍÛ∑≈¬∆ ’appleÈ Â∫Ø
Ï≈¡Á ¿∞‘ AIED ÂØ AIEG º’ ¡Óapple∆’∆ ‘Ú≈¬∆ ¯Ω‹
«Úº⁄ apple‘∂ ¡Â∂ «Îapple ÓÀÈ‘‡È ¡≈ ’∂ apple«‘‰ Òº◊∂Õ «¬æÊ∂ ‘∆
¿∞‘ ◊apple∆È«Ú⁄ «ÚÒ∂‹ Á∂ Ò∂÷’ª, ’Ò≈’≈appleª ¡Â∂ ’Ú∆¡ª
Á∆ «¬º’ «„ºÒ∆-„≈Ò∆ Ó≥‚Ò∆ È≈ˇ ‹∞Û ◊¬∂Õ ¡◊Ò∂ √≈Ò
¿∞‘Ȫ È∂ «¬º’ Ô‘±Á∆ Ò∂÷’≈ ‘∂‡∆ ’Ø‘∂È È≈ˇ «Ú¡≈‘
’apple «Ò¡≈ ¡Â∂ ÁØÈØ∫ «Óˇ ’∂ “ÔØ◊∂È” È≈Ó È≈ˇ «¬º’
«‘apple≈ÚÒ √≈«‘Â’ apple√≈Ò≈ ’º„‰ Òº◊∂Õ «¬√∂ √Ó∫∂ ¿∞‘Ȫ
È∂ ‡Ø‡Ó ÍÃÀµ√ Ú∆ √Ê≈«Í ’∆Â∆ «‹√È∂ «¬Ò∂È «◊È√Ïapple◊,
‹À’ ’∂apple≈˙’ ¡≈«Á Á∆¡ª apple⁄È≈Úª Í«‘Òª-Í«‘Ò
ÍÃ’≈«Ù ’∆Â∆¡ªÕ Ò∆apple≈ ¬∂ ‹ØÈ√ Á∂ È≈Ó ‘∂· ¿∞‘Ȫ Á∆
Í«‘Ò∆ «Ò÷ “ÍÃ∆Î∂√ ‡ ± ¬∂ ‡Ú≥‡∆-Ú≈«ÒÔ±Ó √±√≈¬∆‚
È؇” AIFA «Úº⁄ ÍÃ’≈«Ù ‘ج∆Õ ¡◊Ò∂ √≈Ò AIFB «Úº⁄
¡≈¬∂ ¿∞‘Ȫ Á∂ È≈‡’ “Á √Ò∂Ú” ¡Â∂ “Á ‡≈«¬Ò∂‡” «Úº⁄
◊Øapple∆ ‘’»Ó ¡Â∂ √Ó≈‹ ÍÃÂ∆ ÚËÁ∂ ¡«ÚÙÚ≈Ù ¡Â∂ ◊∞º√∂
˘ «Á÷≈«¬¡≈ Õ AIFD «Úº⁄ «apple٫¡ª ”Â∂ ¡Ë≈apple ¿π‘Ȫ
Á∂ «¬æ’ ‘Øapple È≈‡’ “«Á ‚æ⁄ÓÀÈ” È∂ È≈‡’≈apple Á∂ ÂΩapple ”Â∂
¿π‘Ȫ ˘ Íë√æË∆ ÁÚ≈¬∆Õ «¬√ «ÚÚ≈Á◊Ã√ È≈‡’ ˘
Ï≈¡Á «Úº⁄ «¬È≈Ó «ÁºÂ≈ «◊¡≈ ¡Â∂ «¬√ ”Â∂ «ÎÒÓ Ú∆
ω∆Õ
¡Óapple∆’≈ «Úº⁄ È≈◊«apple’ ‘æ’ª Á∆ Ò«‘apple Á∂ È≈ˇ Ïapple≈’≈
Á∆¡ª apple⁄È≈Úª Á∆ ¡Ú≈˜ ‘Øapple ‹∞fi≈apple± ‘؉ Òº◊∆ √∆Õ AIEI
«Úº⁄ «’¿±Ï≈ Á≈ √¯apple ¿∞‘Ȫ Á∂ ‹∆ÚÈ Á≈ «¬º’ ÷≈√ ÓØÛ
√∆Õ ¿∞µÊ∂ ¿∞‘ ÊØÛ∑≈ «⁄apple Í«‘Òª ‘ج∂ «¬È’Ò≈Ï Á∆ ‘Ó≈«¬Â
«Úº⁄ «¬º’ «ÚÙ≈Ò appleÀÒ∆ «Úº⁄ Ù≈ÓÒ ‘ج∂ ¡Â∂ «Ò’ØÒ√
«◊Ô∂È Úapple◊∂ ÍÃÂ∆ÏºË ’Ú∆¡ª È≈ˇ «Óˇ∂Õ Ò∂÷’ Á∆ ̱«Ó’≈,
’Ò≈ Á≈ ¿∞Á∂Ù ¡Â∂ ‹≈Â∆ «ÚÌ≥ÈÂ≈ «’√ ‘ºÁ º’ ¿π‘Ȫ
Á∂ √≈«‘ Á≈ «ÚÙ≈ Ú√± ω∂, «¬‘Ȫ √Ú≈Òª ”Â∂ ¿π‘Ȫ
Á∂ «Ú⁄≈apple≈ «Úº⁄ È≈‡’∆ ÏÁÒ≈¡ ¡≈«¬¡≈Õ «’¿±Ï≈ «Úº⁄
¿∞‘ Â∆‹∆ Á∞È∆¡ª Á∂ Á∂Ùª Á∂ Ò∂÷’ª ¡Â∂ ’Ò≈’≈appleª È≈ˇ
«Óˇ∂ «‹È∑ª Á∂ «√¡≈√∆ √appleØ’≈apple «Úº⁄ ˆapple∆Ï∆, Ì∞º÷, ˆÀapple-
Ïapple≈Ïapple∆ ¡Â∂ ˜≈ÒÓ √apple’≈appleª È≈ˇ ÒÛÈ≈ Ù≈ÓÒ √∆Õ
¡≈͉∆ √ÚÀ-‹∆ÚÈ∆ «Úº⁄ Ïapple≈’≈ Áº√Á∂ ‘È «’ ¿∞‘
¡≈ÂÓ◊Ã√ ‘؉ Ò¬∆ «¬‘Ȫ Ò∂÷’ª Á∂ «¬Ò˜≈Óª Â∫Ø ÷∞Á
˘ Ï⁄≈¿π‰ Á∆ ’ØÙÙ ’apple apple‘∂ √È ¡Â∂ ÓÀ’√∆’Ø Á∂ ’Ú∆
‹ÀÓ∆ ÙÀÒ∆ È∂ ¿∞‘Ȫ ˘ ⁄∞‰ΩÂ∆ «Á≥Á∂ ‘ج∂ «’‘≈ √∆ «‹√
ÏÁ√±apple Á∞È∆¡ª «Úº⁄ Â∞√∆ «‹¿∞∫Á∂ ‘Ø ¿∞√ «Úº⁄ Â∞√∆∫
¡≈͉∆ ¡≈ÂÓ≈ Á∂ Ù∞ºË∆’appleÈ Á∆ ◊ºÒ Ú∆ «’Ú∂∫ √Ø⁄ √’Á∂
‘Ø? Ó∂apple∂ Á∂Ù «Úº⁄ ’appleØÛª Ì∞º÷∂ ÒØ’ ÿØˇ ’apple apple‘∂ ‘È ¡Â∂
Ó∂apple∆ ’«ÚÂ≈ ¿∞√∂ Á∆ ¡º◊ ”Â∂ ÂÍ ’∂ «ÈæıappleÁ∆ ‘ÀÕ ‹ÒÁ∆
‘∆ Ïapple≈’≈ Â∆‹∆ Á∞È∆¡ª Á∂ Ò∂÷’ª È≈ˇ ÷∞Á ˘ ‹ØÛ ’∂
Á∂÷‰ Òº◊∂ ¡Â∂ «√¡≈√∆ √πÈ∂‘∂ Ú≈ˇ∆¡ª ’«Úªڪ ¡Â∂
È≈‡’ «Ò÷‰ Òº◊∂Õ ’¬∆ ¡ÒØ⁄’ª È∂ «Ò«÷¡ª ‘À «’ «‹Ú∫∂-
«‹Ú∂∫ Ïapple≈’≈ Á∆¡ª ’«ÚÂ≈Úª «√¡≈√∆ appleø◊ È≈ˇ «˜¡≈Á≈
◊±Û∑ ‘∞≥Á∆¡ª ◊¬∆¡ª, ¿∞Ú∫∂-¿∞Ú∫∂ ¿∞‘Ȫ Á∆¡ª Í«‘Ò∆¡ª
’«ÚÂ≈Úª Á≈ Ï∂Á≈◊ «ÙÒÍ ’∞æfi ’Ó˜Øapple ‘∞≥Á≈ «◊¡≈Õ Íapple
Ïapple≈’≈ È∂ «¬‘Ȫ ¡≈ÒØ⁄È≈Úª ”Â∂ «˜¡≈Á≈ «Ë¡≈È È‘∆∫
«ÁºÂ≈Õ
AIFE «Úº⁄ appleÀ‚∆’Ò ’≈ˇ∂ ¡Óapple∆’∆ ¡≈◊» ÓÀÒ’Ó
¡À’√ Á∂ ’ÂÒ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‹ØÈ√ È∂ ¡≈͉∆ «Í¤Ò∆ «˜≥Á◊∆
ͱapple∆ Âapple∑ª ¤º‚ «ÁºÂ∆ ¡Â∂ ’Ø‘∂È È≈ˇ «Ú¡≈‘ Ú∆ ÂØÛ «ÁºÂ≈Õ
¿∞‘ ı≈√ ÂΩapple ”Â∂ ’≈ˇ∂ ÒØ’ª Á∆ «apple‘≈«¬Ù Ú≈ˇ∂ «¬Ò≈’∂
‘≈Òapple∂Ó «Úº⁄ Ú√ ◊¬∂ «‹ºÊ∂ ¿∞‘Ȫ È∂ ÏÒÀ’ ¡≈apple‡√ apple∂͇apple∆
Ê∆¬∂‡apple √Ê≈«Í ’∆Â≈Õ «¬‘ ’≈ˇ∂ ÒØ’ª ˘ √≥ÏØ«Ë √∆
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 33

¡Â∂ ◊Ø«apple¡ª Á∆ ´æ‡ ¡Â∂ ˆÀapple-Ïapple≈Ïapple∆ ¿∞µÂ∂ ⁄؇ ’appleÈ
Ú≈ˇ∂ È≈‡’ Í∂Ù ’appleÁ≈ √∆Õ Íapple «¬‘ Ê∆¬∂‡apple ’∞fi Ó‘∆«È¡ª
«Úº⁄ Ï≥Á ‘Ø «◊¡≈Õ «¬√ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¿∞‘ È∂Ú≈apple’ ⁄Ò∂ ◊¬∂,
«‹ºÊ∂ ¿∞‘Ȫ È∂ ’«ÚÂapple∆ «√ÒÚ≈Ô≈ apple≈«ÏÈ√È (Ï≈¡Á «Úº⁄
¡Ó∆È≈ Ïapple≈’≈) È≈ˇ «Ú¡≈‘ ’apple «Ò¡≈Õ «¬√∂ √≈Ò ¿∞‘Ȫ
Á∂ ÁØ Í∞«Ò√ ˜Ïapple «ÚappleØË∆ È≈‡’ ¡≈¬∂: “Í∞«Ò√” ¡Â∂ “¡≈appleÓ
Ô∞¡apple√∂ÒÎ ¡Ωapple ‘≈appleÓ Ô∞¡apple√∂ÒÎ”Õ Ï∆‡ ÍÃÌ≈Ú ÂØ∫ ͱapple∆
Âapple∑ª ¡Òº◊ ‘؉ Ò¬∆ Ïapple≈’≈ È∂ AIF@ Á∂ Á‘≈’∂ Á∂ ¡ºË
«Úº⁄ ’‘≈‰∆¡ª ¡Â∂ È≈ÚÒ «Ò÷‰∂ Ù∞apple± ’apple «ÁºÂ∂Õ «√¡≈√∆
ÏÁÒ≈¡ ‘≈√Ò ’appleÈ «Úº⁄ «‘≥√’ ’≈appleÚ≈¬∆ Á∆ ̱«Ó’≈
«¬‘Ȫ «Úº⁄ «¬º’ Ê∆Ó Á∂ apple±Í «Úº⁄ «Á÷≈¬∆ «Á≥Á∆ ‘ÀÕ È≈ˇ
‘∆ ’≈ˇ∂ ÒØ’ª Á∂ ‹∆ÚÈ «Úº⁄ √≥◊∆ Á∆ ̱«Ó’≈ Ú∆ «¬‘Ȫ
«Úº⁄ ˙È∆ ‘∆ ÍÃË≈ÈÂ≈ È≈ˇ ¡≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ Ïapple≈’≈ ¡≈Í Ú∆
√≥◊∆ «Úº⁄ ‚±≥ÿ∆ apple∞⁄∆ appleº÷Á∂ √È ¡Â∂ «¬º’ √≥◊∆ ¡ÒØ⁄’
Á∂ ÂΩapple ”Â∂ Ú∆ √Ê≈«Í √∆Õ ¿∞‘Ȫ Á∆ apple⁄È≈ “ÏÒ±˜ Í∆ÍÒ
: È∆◊appleØ «Ó¿∞«˜’ «¬È Ú≈¬∆‡ ¡Óapple∆’≈” √≥◊∆ Á∂
«¬«Â‘≈√ Á∆ «¬º’ ’Ò≈«√’ «’apple Ó≥È∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
AIFH «Úº⁄ ¿π‘Ȫ È∂ ÒÀapple∆ Ó∆Ò È≈ˇ «Óˇ ’∂
ÏÒÀ’ Î≈«¬apple È≈Ó È≈ˇ ¡¯apple∆’∆-¡Óapple∆’∆ Ò∂÷’ ”Â∂ «¬º’
Ó‘ºÂÚͱappleÈ «¬≥ÊØÒ≈‹∆ Á≈ √≥Í≈ÁÈ ’∆Â∆Õ «¬√∂ √≈Ò ¿∞‘Ȫ
È∂ «¬√Ò≈Ó ’Ï±Ò ’apple «Ò¡≈ ¡Â∂ ¡≈͉≈ È≈Ó ÏÁÒ ’∂
«¬Ó≈Ó± ¡Ó∆apple∆ Ïapple≈’≈ appleº÷ «Ò¡≈Õ ¿πÁØ∫ º’ Ïapple≈’≈ Ò∂÷‰
Á∂ È≈ˇ ‘∆ ’≈ˇ∂ ÒØ’ª Á∂ ÿØˇ «Úº⁄ √apple◊appleÓ «‘æ√∂Á≈apple∆ Ú∆
’appleÈ Òº◊∂ √∆Õ AIFH ÂØ AIGE º’ ¿∞‘ ’Ó∂‡∆ Î≈apple
Ô∞È≈¬∆‡‚ È∂Ú≈apple’ Á∂ ÍÃË≈È apple‘∂Õ ¿∞‘ ’ª◊apple√ ¡≈¯ Á∆
¡¯apple∆’È Í∆ÍÒ Á∂ Ï≈È∆ ¡Â∂ ÍÃË≈È Ú∆ apple‘∂ ¡Â∂ ÈÀÙÈÒ
ÏÒÀ’ ÍØÒ∆‡∆’Ò ’ÈÚÀÈÙÈ Á∂ Ó∞º÷ ‹Ê∂ÏøÁ’ª «Úº⁄Ø «¬º’
√ÈÕ
‹ÒÁ∆ ‘∆ Ïapple≈’≈ ˘ √Ófi ¡≈¿∞‰ Òº◊∆ «’ ’≈ˇ≈
’ΩÓÚ≈Á «¬º’ Âapple∑ª Á≈ È’√ÒÚ≈Á ‘∆ ‘À ¡Â∂ AIGD «Úº⁄
¿∞‘ «¬√ ˘ ¤º‚ ’∂ ¡Òæ◊ ‘Ø ◊¬∂ ¿πÁØ∫ º’ Ïapple≈’≈
Ó≈apple’√Ú≈Á∆ñÒÀ«ÈÈÚ≈Á∆ ω ⁄∞º’∂ √∆Õ ¿∞‘Ȫ È∂ ¡≈͉∂
Ȫ È≈ˇØ «¬Ó≈Ó± Á∆ ¿∞Í≈Ë∆ ˘ ‘‡≈ «ÁºÂ≈Õ ¿∞‘ Â∆√apple∆
Á∞È∆¡ª Á∂ Á∂Ùª «Úº⁄ ⁄ºÒ apple‘∆¡ª ’ΩÓ∆ Ó∞’Â∆ ‹ø◊ª Á∂
ÍÀappleØ’≈apple ¡Â∂ ¡Óapple∆’∆ √≈Óapple≈‹Ú≈Á Á∂ Ó∞º÷ ¡≈ÒØ⁄’ ω
◊¬∂Õ «¬√ √Ó∂∫ Á∂ È∂Û∂-Â∂Û∂ ’ª◊apple√ ¡≈¯ Á∆ ¡¯apple∆’È
Í∆ÍÒ ˘ Ì≥◊ ’apple ’∂ appleÀÚØ«Ò¿»ÙÈapple∆ ’«Ó¿±«È√‡ Ò∆◊
(Ó≈apple’√Ú≈Á∆-ÒÀ«ÈÈÚ≈Á∆-Ó≈˙ ‹∂ Âπø◊ «Ú⁄≈appleË≈apple≈) Á≈
◊·È ’∆Â≈Õ «‹√ Á∂ ÍÃË≈È ¡Ó∆apple∆ Ïapple≈’≈ √ÈÕ AIH@
«Úº⁄ «¬√Á≈ Ȫ Ò∆◊ ¡≈¯ appleÀÚØ«Ò¿∞ÙÈapple∆ √‡Ãæ◊Ò (¡ÀÓ-
¡ÀÒ) «Úº⁄ ‘Ø «◊¡≈Õ «¬‘ ‹Ê∂ÏøÁ∆ AII@ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‡∞º‡
◊¬∆Õ AIHE ÂØ∫ Ïapple≈’≈ «È¿±Ô≈apple’ √‡∂‡ Ô±È∆Úapple«√‡∆
«Úº⁄ ¡¯apple∆’È √‡æ‚∆˜ Á∂ ÍÃØÎÀ√apple apple‘∂Õ Íapple ¿∞‘Ȫ Á∆
√apple◊appleÓ∆ ¡Â∂ √≈Óapple≈‹Ú≈Á «ÚappleØË∆ ¡Ú≈˜ Ò◊≈Â≈apple ω∆
apple‘∆Õ Ò≥Ï∂ √Ó∂∫ º’ Ïapple≈’≈ Á∆¡ª ’«ÚÂ≈Úª Á∂ Ó∞º÷ «√¡≈√∆
ÏØÒª ’≈appleÈ ¡≈ÒØ⁄’ª È∂ ¿∞‘Ȫ Á∂ √≈«‘Â’ Ó∞ºÒ ÚºÒ
«Ë¡≈È È‘∆∫ «ÁºÂ≈ Íapple ‘∞‰ ’πæfi √≈Òª «Úº⁄ Ú∆‘Úƒ √Á∆
«Úº⁄ ¡Óapple∆’∆ √æ«Ì¡≈⁄≈apple ¿∞µÂ∂ Ïapple≈’≈ Á∂ √≈«‘Â’ ÍÃÌ≈Ú
˘ Ó≈ÈÂ≈ «ÁºÂ∆ ‹≈‰ Òº◊∆Õ ¿∞‘Ȫ Á∆¡ª «Ò÷ª Á∆¡ª
’¬∆ ӑºÚͱappleÈ ÈπÓ≈«¬øÁ≈ «¬ÈÊØÒ≈‹∆ apple⁄È≈Úª Ú∆ «¬√
«Úº⁄ ÍÃ’≈«Ù ‘ج∆¡ªÕ Ú∆‘Ú∆∫ √Á∆ Á∂ «¬º’ Úº‚∂ ’Ú∆ ‘؉
È≈ˇ ‘∆ Ïapple≈’≈ «¬º’ √æ«Ì¡≈⁄≈apple’ ¡Â∂ «√¡≈√∆ ‹Ê∂ÏøË’
’appleÂ≈ ¡Â∂ ¡≈◊» Á∂ apple±Í «Úº⁄ Ô≈Á ’∆Â∂ ‹≈‰◊∂Õ «‹‘Ȫ È∂
ÈΩ‹Ú≈È ’≈ˇ∂ Ò∂÷’ª ˘ ¿∞ÂÙ≈«‘ ¡Â∂ «√º«÷¡Â ’appleÈ
Ò¬∆ ’≈¯∆ ’≥Ó ’∆Â≈Õ
AA √≥ÂÏapple B@@A Á∂ ‘ÓÒ∂ Á∂ Ï≈¡Á «Ò÷∆
Ïapple≈’≈ Á∆ ’«ÚÂ≈ “√ÓÏ‚∆ ÏÒ∆Ú ¡Í ¡Óapple∆’≈” ”Â∂ ’≈¯∆
«ÚÚ≈Á ‘Ø«¬¡≈, ¿∞‘Ȫ ”Â∂ Ô‘±Á∆-«ÚappleØË∆ ‘؉ Á≈ «¬Ò˜≈Ó
Ò◊≈«¬¡≈ «◊¡≈ «’¿∫π«’ «¬√ «Úº⁄ ¿∞‘Ȫ È∂ «¬˜apple≈«¬Ò
¡Â∂ ¡Óapple∆’∆ ‘≈’Óª ˘ ‘ÓÒ∂ Á∆ ‹≈‰’≈apple∆ ‘؉ Á∆ ◊ºÒ
’‘∆ ‘ÀÕ Íapple «¬√ appleΩˇ∂-appleæÍ∂ «Úº⁄ ‘ÓÒ∂ ˘ √≈Óapple≈‹Ú≈Á Á∂
’≈ˇ∂ ı±È-ıapple≈Ï∂ Á∂ «¬«Â‘≈√ Á∂ √≥ÁappleÌ «Úº⁄ appleº÷’∂ Á∂÷‰
Ú≈ˇ∆ «¬√ Â≈’ÂÚapple ’«ÚÂ≈ ˘ ÁÏ≈ «ÁºÂ≈ «◊¡≈Õ ´æ‡
¡Â∂ ˜∞ÒÓ Á∂ «Úapple∞ºË Ú∆‘Ú∆∫ √Á∆ Á∆¡ª √Ì ÂØ∫ Â≈’ÂÚapple
¡Ú≈˜ª «Úº⁄Ø «¬º’ ˘ ¡≈ıapple∆ √Ò≈Ó Á∂ È≈ˇ ¿π‘Ȫ Á∆¡ª
’∞ºfi √Âappleª Í∂Ù ‘È :
«’√È∂ Ó≈«apple¡≈ ‘∞¬∆ «È¿±‡È, ÎappleÀ‚ ‘À͇È,
ÓÀ‚◊apple «¬Úapple√, Ó≈¬∆’∆ √«ÓæÊ, Ú≈Ò‡apple appleØ‚∆È∆
˘,
’∆ «¬‘ ¿∞‘∆ ÒØ’ √∆ «‹‘Ȫ È∂ «ÎÁ∂Ò ˘ ˜«‘apple
Á∂‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’∆Â∆
Ú∆¡ÂÈ≈Ó∆¡ª ˘ Í«√æÂ∂ ω≈¬∆ appleº÷‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ
«’√ È∂ ’∆Â∆,
«’√È∂ ÒÀ«ÈÈ Á∂ «√apple ”Â∂ «¬È≈Ó Á≈ ¡ÀÒ≈È ’∆Â≈,
«’√È∂ Ô‘±Á∆¡ª ˘ ̺·∆¡ª «Úº⁄ √≈«Û¡≈,
¡Â∂ «’√È∂ ¡«‹‘≈ ’appleÈ «Úº⁄ ¿∞‘Ȫ Á∆ ÓÁÁ
’∆Â∆,
«’√È∂ «’‘≈ ““Í«‘Òª ¡Óapple∆’≈””
¡Â∂ Í∆ˇ∂ «√Â≈«apple¡ª Á∆ «¬‹≈˜Â «ÁºÂ∆*
«’√È∂ Ó≈«apple¡≈ appleØ‹≈ Ò◊˜ÓÏapple◊, «ÒÏÈ∂ı ˘
’Ω‰ √∆ ‘«Â¡≈apple∂ appleؘ∂ÈÏapple◊ ‹ØÛ∂ Á∂
¡Â∂ ¿∞È∑ª √≈apple∂ ÒØ’ª Á∂ «‹‘È≈ ˘ Ïapple¯ ”Â∂
«Ò‡≈«¬¡≈ «◊¡≈
√Â≈«¬¡≈ «◊¡≈, ’ÂÒ ‹ª ◊≈«¬Ï ’apple «ÁºÂ≈
«◊¡≈.......
(* ÍappleÓ≈‰± Ï≥Ï √πæ‡∞‰ Á∆ «¬‹≈˜Â- √øÍ≈Á’)
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 34

«√¡≈√∆ ¡≈apple«Ê’Â≈
ÚappleÂØ∫ Ò¬∆ ÍÀÁ≈Ú≈apple
A. √Ó≈‹Ú≈Á∆ √È¡Â∆’appleÈ
Í«‘Òª ¡≈¬∂ Í≈·ª «Úµ⁄ «¬‘ ◊µÒ appleµ÷∆ ◊¬∆ ‘À
«’ «‹‰√ ÍÀÁ≈Ú≈apple Ì≈Ú «’apple Á∆ Ï‘∞ÍappleÂ∆ Úø‚ ¡Â∂
ÍÀÁ≈Ú≈apple Á∂ √≈ËȪ Á∆ «Èµ‹∆ Ó≈Ò’∆ ¿∞µÂ∂ ¡Ë≈appleÂ, ⁄∆˜ª
Á∂ Ú‡ªÁapple∂ Ò¬∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ÍÀÁ≈Ú≈apple √µ«Ì¡’ √Ó≈‹ Á∂
Íπapple≈ÂÈ Â∂ ¡≈Ë∞«È’ ÁØÚª apple»Íª Á∂ √≈apple∂ ͵÷ª ÂØ∫ «Ú’≈√
’appleÈ «Úµ⁄ ÎÀ√Ò≈’∞øÈ ’≈apple’ apple‘∆ ‘ÀÕ ’ÃÓÚ≈apple ˆ∞Ò≈ÓÁ≈apple∆
¡Â∂ ÌΩ∫-◊∞Ò≈Ó∆ ¿∞µÂ∂ ¡Ë≈apple Íπapple≈ÂÈ Â∂ ӵ˒≈Ò∆ √Ó≈‹
«Úµ⁄, «‹æÊ∂ «¬√ Á≈ «Ú’≈√ ÍÀÁ≈Ú≈apple∆ Â≈’ª Á∂ È∆Ú∂∫ ͵Ëapple
’≈appleÈ ÷ÛØ Ó≈«apple¡≈ √∆, ¿πµÊ∂ ¿∞‹appleÂ∆ «’apple ¿∞µÂ∂ «‡’∂
¡≈Ë∞«È’ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ √Ó≈‹ «Úµ⁄ ¡≈ ’∂ «¬‘ Í»apple∆ Âapple∑ª
«Ú’√ ‘ج∆ ‘À ¡Â∂ Í»apple∂ √ø√≈apple «Úµ⁄ ÍÀÁ≈Ú≈apple Á∂ Ï≈’∆ √ÌȪ
„ø◊ª ¿∞µÍapple «¬√È∂ ¡≈͉∆ ⁄ΩËapple ’≈«¬Ó ’apple Ò¬∆ ‘ÀÕ
¡≈͉∆ «Ò÷ “◊ØÊ≈ ÍÃØ◊apple≈Ó Á∆ ¡ÒØ⁄È≈”, «‹√
«Úµ⁄Ø∫ ¡√∆∫ «Í¤Ò∂ Í≈· «Úµ⁄ ‡»’ «ÁµÂ∆ √∆, «Úµ⁄ Ó≈apple’√
’«‘øÁ∂ ‘È «’ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ ÂØ∫ ’«Ó¿±«È˜Ó ÚµÒ √ø’ÃÓ‰
ÁΩapple≈È √µ«Ì¡’ √Ó≈‹ Á∂ √≈apple∂ «ÚÙ∂Ù Òµ¤‰ «‹øÈ∑ª Ï≈apple∂
¡√∆∫ ‹≈‰Á∂ ‘ª, Ò≈‹Ó∆ ‘∆ ◊≈«¬Ï ‘Ø ’∂ «¬µ’ ÈÚ∆∫ Âapple∑ª Á∂
√Ó≈‹ Ò¬∆ apple≈‘ ÷≈Ò∆ ’appleÈ◊∂ «‹‘Û≈ «’ √ªfi∆ Ó≈Ò’∆
¡Â∂ ÚappleÂØ∫ Ò¬∆ ÍÀÁ≈Ú≈apple, ‹Ó≈ª Â∂ «’apple Úø‚ Á∂ ı≈ÂÓ∂,
Ù«‘apple Â∂ «Íø‚ ¡Â∂ Ó≈È«√’ Â∂ √apple∆«apple’ «’apple Á∆ Ó∞Û-
¬∂’Â≈ ¿∞µÂ∂ «‡«’¡≈ ‘∞øÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘ «Ú«◊¡≈È’ √Ó≈‹Ú≈Á
Á∂ Ï∞«È¡≈Á∆ µ ‘ÈÕ √Ú≈Ò «¬‘ ÍÀÁ≈ ‘∞øÁ≈ ‘À «’
√Ó≈‹Ú≈Á∆ ¿∞√≈apple∆ Á∂ ¡√Ò Â˜appleÏ∂ Á∞¡≈apple≈ «¬‘ «’√ ‘µÁ
µ’ √‘∆ «√µË ’∆Â∂ ◊¬∂ ‘È? «¬√ √Ú≈Ò ¿∞µÂ∂ ¡µ◊∂ ‹≈ ’∂
«Ú⁄≈apple ’∆Â∆ ‹≈Ú∂◊∆Õ «¬√ Í≈· «Úµ⁄ ¡√∆∫ ⁄∆È∆ ÒØ’-
’«Ó¿±Èª Ï≈apple∂ ◊µÒ ’appleª◊∂ «’ AIDI Á∂ «¬È’Ò≈Ï ÂØ∫ Ï≈¡Á
«¬‘ «’√ Âapple∑ª «Ú’√ ‘ج∂Õ «¬‘ «¬µ’ ÈÚ∆∫ «’√Ó Á∆
√Ó≈‹Ú≈Á∆ «¬’≈¬∆ ‘È «‹‘Û∆ ¡≈͉∆ ωÂapple «Úµ⁄ «Èµ‹∆
Ó≈Ò’∆ ÂØ∫ √Ó»«‘’ Ó≈Ò’∆ ÚµÒ √ø’ÃÓ‰ Á∂ Úµ÷-Úµ÷ ÍÛ≈¡
√Óج∆ ÏÀ·∆ ‘À ¡Â∂ ¡‹∂ «Ú’√ ‘Ø apple‘∆ ‘ÀÕ
AIDI «Úµ⁄ Ï∞apple‹»¡≈ Ó≈‘appleª «Úµ⁄ «¬‘ «¬µ’ ¡≈Ó
apple≈«¬ √∆ «’ «’¿∞∫«’ Á∂Ù (Ì≈Ú ⁄∆È - ¡È∞) Áapple≈ÓÁ ’∆Â∂
‘ج∂ ÷∞apple≈’∆ ÍÁ≈appleʪ ¿∞µÂ∂ «ÈappleÌapple ’appleÁ≈ ‘À, «¬√ Ò¬∆ ÈÚ∆∫
⁄∆È∆ √apple’≈apple «√apple¯ ª ‘∆ ÷∞Á Á∆ ‘Ø∫Á Ï⁄≈¬∆ appleµ÷ √’∂◊∆
‹∂ ¿∞‘ ¡Óapple∆’∆ √apple’≈apple ¡µ◊∂ ◊Ø‚∂ ‡∂’ «ÁøÁ∆ ‘ÀÕ «¬√ apple≈«¬
«Íµ¤∂ó «‹√˘ ÿ‡È≈Úª È∂ Ï‘∞ ⁄ø◊∆ Âapple∑ª ˆÒ √≈ÏÂ
J ‹≈apple‹ Ê≈Ó√È
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 35
’apple «ÁµÂ≈ ‘Àó Ï∞apple‹»¡≈ ¡appleÊ-Ù≈ÙÂapple∆¡ª Á∆ ¡≈appleÊ’Â≈
Â∂ «√¡≈√ Á∆ ¡≈Í√∆ «ÈappleÌappleÂ≈ ˘ √Ófi √’‰ Á∆
¡ÔØ◊Â≈ ‘ÀÕ «Í¤Û∂ ‘ج∂ Á∂Ùª Á∆ ¡≈appleÊ’Â≈ «Úµ⁄ «’appleÂ
Á∆ Ï‘∞Â≈ ¡Â∂ √appleÓ≈¬∂ Á∆ Â؇ ÍÃË≈È ‘∞øÁ∆ ‘ÀÕ «¬√
√Óµ«√¡≈ Á≈ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ ‘µÒ «ÚÁ∂Ù∆ «ÈÚ∂Ù ˘ √µÁ‰≈
‘∞øÁ≈ ‘À Íapple «¬‘ √Óµ«√¡≈ ˘ √∞Òfi≈¿∞‰ Á∆ ʪ ‘Øapple ÚË≈
«ÁøÁ∆ ‘À ¡Â∂ «¬√ Ò¬∆ «¬‘ ¡appleÊÙ≈ÙÂapple∆ «¬√˘ È≈ ‘µÒ
‘Ø √’‰ Ú≈ˇ∆ √Óµ«√¡≈ ÓøÈÁ∂ ‘ÈÕ ÍÃø» √appleÓ≈«¬¡≈
«¬’µÂapple ‘ج∆ ’Áapple ‘À ¡Â∂ ’Áapple «’apple Á∞¡≈apple≈ «√apple‹∆
‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ‹∂ Ú≈Îapple «’apple ˘ √appleÓ≈¬∂ Á∆ ÿ≈‡ Í»apple∆
’appleÈ Ò¬∆ Ò◊≈ «ÁµÂ≈ ‹ªÁ≈ ‘À ª «ÚappleØËÂ≈¬∆ ‘µÒ ‘Ø
‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ÍÃø» ¡«‹‘≈ «√apple¯ «¬µ’ ¡«‹‘∆ Ùapple ¡Ë∆È ‘∆
’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ‘À «‹‘Û∆ ¡≈appleÊ’ È≈ ‘Ø ’∂ «√¡≈√∆ ÙappleÂ
‘ÀÕ «‹‘Û∂ «’apple Ó∞‘µ¬∆¡≈ ’appleÚ≈¿∞∫Á∂ ‘È ¿∞‘Ȫ ˘ «¬‘
◊µÒ ‹⁄≈¿∞‰∆ ÍÀ∫Á∆ ‘À «’ «‹‘Û∆ ’Áapple ¿∞‘ ÍÀÁ≈ ’appleÈ◊∂,
¿∞‘ ¿∞‘Ȫ Á∆ ‘ØÚ∂◊∆ È≈ «’ Á∂√∆ ‹ª «ÚÁ∂Ù∆ √appleÓ≈¬∂Á≈apple
’Øˇ ⁄Ò∆ ‹≈Ú∂◊∆Õ Á»‹∂ ÙÏÁª «Úµ⁄, «¬‘ «ÚappleØËÂ≈¬∆
ÍÃØÒ∂Â≈apple∆ Á∆ Â≈È≈Ù≈‘∆ Á∂ ¡Ë∆È ‘∆ ‘µÒ ‘∞øÁ∆ ‘ÀÕ √µÂ∑≈
¿∞µÂ∂ ’Ϙ≈ ’apple ÒÀ‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á, ÍÀÁ≈Ú≈apple ¡Â∂ ÷Í Á∆
Í»apple∆ Íë’«apple¡≈ ˘ Ó˜Á»apple ¡Â∂ «’√≈È ¡≈͉∂ ¬∂’∆«’ÃÂ
’ø‡appleØÒ ‘∂· ÒÀ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ
√appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ ÂØ∫ ’«Ó¿±«È‹˜ ÚæÒ √ø’ÃÓ‰ Ï≈apple∂
Ó≈apple’√ Á∆¡ª «‡µÍ‰∆¡ª ÚµÒ Ú≈Í√ Ó∞ÛÁ∂ ‘ج∂ ¡√∆∫ Á∂÷Á∂
‘ª «’ ¿∞‘Ȫ «Úµ⁄ ÁØ È∞’«Â¡ª ¿∞µÂ∂ Ú≈Ë≈ ’appleÈ Á∆ ÒØÛ
‘ÀÕ Í«‘Ò≈, ¿∞‘ ÷∂Â∆ Á∂ √Ó≈‹∆’appleÈ Á∂ ¡ÓÒ ÁΩapple≈È «Èµ‹∆
¡Â∂ apple≈‹’∆ ‹≈«¬Á≈Á «Ú⁄’≈apple √Ó»‘’ Ó≈Ò’∆ Á∂ «¬µ’
ÓµËÚappleÂ∆ ÍÛ≈¡ Á∂ ¿∞Ì≈apple ˘ È‘∆∫ Á∂÷Á∂Õ «¬√ È∞’Â∂ ¿∞µÂ∂
(«‹‘Û≈ «’ Ó≈apple’√ Á∆ ÓΩ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¬∂∫◊Ò‹ È∂ Á∂÷ «Ò¡≈
√∆) ¡◊Ò∂ Í≈· «Úµ⁄ «Ú⁄≈apple ’∆Â∆ ‹≈Ú∂◊∆Õ Á»‹≈,
√Ó≈‹Ú≈Á∆ apple≈‹ Á∆ ¡≈ÓÁÈ Â∂ ıapple«⁄¡ª Ï≈apple∂ ⁄apple⁄≈ ’appleÁ∂
‘ج∂ ¿∞‘ ’ΩÓ∆ √∞appleµ«÷¡≈ Á∆¡ª ÒØÛª ˘ «Ë¡≈È «Úµ⁄ È‘∆∫
appleµ÷Á∂Õ «¬‘ ⁄∂Â∂ appleµ÷‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À «’ ¿∞‘Ȫ ˘ ¿∞Ó∆Á √∆
«’ ÍÃØÒ∂Â≈apple∆ «¬È’Ò≈Ï Íµ¤Ó Á∂ Ï‘∞ √≈apple∂ Á∂Ùª «Úµ⁄
«¬’µ·∂ ‘∆ ‘ØÚ∂◊≈ (Ó≈apple’√-¬∂∫◊Ò‹ ⁄؉Ú∆¡ª «Ò÷ª, √À∫⁄∆
A, √¯≈ IA)Õ ÍÃø» Ï≈¡Á «Úµ⁄ «¬‘ apple»√ «Úµ⁄ ‘Ø«¬¡≈
«‹‘Û≈ Ô»appleÍ «Úµ⁄ √Ì ÂØ∫ ͤ«Û¡≈ Á∂Ù √∆; «Îapple «¬‘ ⁄∆È
Í‘∞ø⁄ «◊¡≈ «‹‘Û≈ apple»√ È≈ˇØ∫ Ú∆ ͤ«Û¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆

¡Â∂ ÁØÚª ‘∆ Á∂Ùª «Úµ⁄ «¬√˘ ͵¤Ó ÚµÒØ∫ ‘«Ê¡≈appleÏøÁ
‡≈’apple∂ Á≈ √≈‘Ó‰≈ ’appleÈ≈ «Í¡≈Õ apple»√ ¡Â∂ ⁄∆È «Úµ⁄
√Ó≈‹Ú≈Á Á∂ ¿∞√appleæ¬∆¡ª ˘ «¬µ’ «Ú’√ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈
¡appleÊ⁄≈apple∂ Á∆ ʪ, ¡≈͉∂ ÷∞Á Á∂ ¡≈appleÊ’ ͤÛ∂͉ Â∂
√appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ √ø√≈apple Á∂ «ÚappleØË ’≈appleÈ ÍÀÁ≈ ‘ج∆¡ª Ï‘∞ ‘∆
¡Ω÷∆¡ª ‘≈Òª «Úµ⁄ Ù∞apple»¡≈ ’appleÈ∆ ͬ∆Õ
«¬√ ’øÓ ˘ ‘µÊª «Úµ⁄ ÒÀ‰ √Ó∂∫, ⁄∆È Á∆
’«Ó¿±«È√‡ Í≈apple‡∆ È∂ √ØÚ∆¡Â Ô»È∆¡È Á∂ √’≈apple≈ÂÓ’
Â∂ È’≈apple≈ÂÓ’ ˜appleÏ∂ ÂØ∫ ¡Â∂ È≈ˇ ‘∆ AIDI ÂØ∫ Í«‘Òª
Ó∞’Â-÷∂Âappleª «Úµ⁄ ÍÃÙ≈√È ⁄Ò≈¿∞‰ Á∂ ¡≈͉∂ ÷∞Á Á∂
˜appleÏ∂ ÂØ∫ Ú∆ «√µ«÷¡≈Õ «¬‘Ȫ Ò≈̪ Á∂ ¡Â∂ ÒØ’≈¬∆ È≈ˇ
È‹Á∆’∆ «apple٫¡ª √Á’≈ ¿∞‘ ’¬∆ ˆÒÂ∆¡ª ÂØ∫ Ï⁄‰
Á∂ ’≈«ÏÒ ‘Ø √’∆Õ
Ì≈apple∆ √È¡Â «‹‘Û∆ ¤Ø‡∆ √È¡Â ¡Â∂ ÷∂Â∆ Á∂
ÓÙ∆È∆’appleÈ Ò¬∆ ÒØÛ∆∫Á∆ ÓÙ∆Èapple∆ Ó∞‘µ¬∆¡≈ ’appleÚ≈¿∞∫Á∆
‘À ÂØ∫ «ÏȪ ’ج∆ √Ó≈‹Ú≈Á È‘∆∫ ‘Ø √’Á≈Õ ¿∞√ √Ó∂∫ ‘apple∂’
¡≈appleÊ’ „ª⁄≈ Í»apple∆ Ú√Ø∫ Ò¬∆ ◊∞˜≈apple∂ Á∂ Ï∞«È¡≈Á∆ √≈ËȪ
Ò¬∆ ÷∂Â∆ ¿∞µÂ∂ «ÈappleÌapple ’appleÁ≈ ‘À ¡Â∂ «‹Ú∂∫-«‹Ú∂∫ √È¡Â
ÎÀÒÁ∆ ‘À, ÷∂Â∆-¡Ë≈apple ¿∞Í‹ª Ò¬∆ Óø◊ Ú∆ ÚËÁ∆ ‹ªÁ∆
‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ Ì≈apple∆ √È¡Â ¡Â∂ ÷∂Â∆ Á≈ «Ú’≈√ «¬√ „ø◊
È≈ˇ ‘؉≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À «’ ¿∞‘ «¬µ’-Á»‹∂ ˘ ¡≈Í√ «Úæ⁄
¿∞ÂÙ≈«‘ ’appleÈÕ ¡«‹‘≈ ¤Ø‡∆ √È¡Â ˘ ÁØÚª «Ú⁄’≈apple
«¬µ’ «Òø’ Ú‹Ø∫ ’≈«¬Ó ’apple ’∂ ‘Ø √’Á≈ ‘ÀÕ Ì≈apple∆ √È¡Â Á∂
«Ú’≈√ Ò¬∆ ÒøÏ∂ √Ó∂∫ Á∂ Úµ‚∂ «ÈÚ∂Ù Á∆ ‹apple»apple ‘∞øÁ∆ ‘ÀÕ ¤Ø‡∆
√È¡Â Ò¬∆ ÿµ‡ √appleÓ≈¬∂ Á∆ ÒØÛ ‘∞øÁ∆ ‘À ¡Â∂ «¬‘ ÚË∂apple∂
‹ÒÁ∆ Ρ «ÁøÁ∆ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ¤Ø‡∆ √È¡Â Ì≈apple∆ √È¡Â
Ò¬∆ √appleÓ≈«¬¡≈ «¬’µÂapple ’appleÈ Á∂ √≈ËÈ Ú‹Ø∫ «Ú’√ ’∆Â∆
‹≈ √’Á∆ ‘ÀÕ √È¡Â∆ Î√Òª Á∆ Óø◊ ÍÀÁ≈ ’appleÈ Á∞¡≈apple≈
¡Â∂ ÷∂Â∆ «Úµ⁄ Òµ◊∆ Ú√Ø∫ ˘ ÷Í Á∆¡ª ⁄∆˜ª √ÍÒ≈¬∆
’appleÈ Á∞¡≈apple≈, ÁØÚª „ø◊ª È≈ˇ «¬‘ ÷∂Â∆ Á∆ ÓÁÁ ’appleÈ
Ò¬∆ Ú∆ ÚappleÂ∆ ‹≈ √’Á∆ ‘ÀÕ «¬√ Âapple∑ª Ì≈apple∆ √È¡Â
√Ó≈‹Ú≈Á∆ ¿∞√≈apple∆ Á∆ ⁄»ˇ ωÁ∆ ‘À, ¤Ø‡∆ √È¡Â ¡Â∂
÷∂Â∆ Á∂ √ÓªÂapple «Ú’≈√ È≈ˇ «¬√˘ ÓÁÁ «ÓˇÁ∆ ‘À È≈ «’
«¬√ Á∂ «Ú’≈√ «Úµ⁄ ’ج∆ appleØ’ ÷Û∆ ‘∞øÁ∆ ‘ÀÕ
«‹Ú∂∫ ¤Ø‡∆ √È¡Â ¡Â∂ ÷∂Â∆ «Ú’√ ‘∞øÁ∆ ‘À,
Ì≈apple∆ √È¡Â Ú∆ Óø‚∆ ¡Â∂ √appleÓ≈¬∂ Á∆ ¿∞ÍÒÏËÂ≈ Ô’∆È∆
‘Ø ‹≈‰ ’≈appleÈ ÚË∂apple∂ Â∂˜∆ È≈ˇ «Ú’√ ‘∞øÁ∆ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆
‹Ø Á∂÷‰ ˘ √È¡Â∆’appleÈ Á∆ Ë∆Ó∆ apple¯Â≈apple Ò◊Á∆ ‘À, ¿∞‘
¡√Ò «Úµ⁄ Ë∆Ó∆ È‘∆∫ ‘ØÚ∂◊∆, √◊Ø∫ ¿∞Ò‡≈ Â∂˜ ‘ØÚ∂◊∆Õ
(Ó≈˙ ˜∂-Â∞ø◊, ⁄≈apple ÎÒ√Î≈È≈ Ò∂÷, √Î≈ AC@)
Ó∞’Â∆ ÂØ∫ Â∞appleø Ï≈¡Á Á∂ ’∞fi √≈Òª «Úµ⁄, √appleÓ≈¬∂
Á∂ «¬’µÂapple∆’appleÈ Á≈ «¬µ’Ø-«¬µ’ √ÃØ ÷∂Â∆ √∆ «’¿∞∫«’ ¿∞√
√Ó∂∫ ¡≈Ë∞«È’ √È¡Â È≈Ó≈Âapple ‘∆ √∆Õ ¿∞√ ÂØ∫ Ï≈¡Á,
¡È≈‹ Á∆ ÍÀÁ≈Ú≈apple Á∞µ◊‰∆ ‘Ø ⁄∞µ’∆ ‘À ‹Á«’ √‡∆Ò Á∆
ÍÀÁ≈Ú≈apple AIDI Á∂ A,EH,@@@ ‡È ÂØ∫ ÚË ’∂ AIGB «Úµ⁄
B,C@,@@,@@@ ‡È ‘Ø ⁄∞µ’∆ ‘ÀÕ ÷∂Â∆ ÍÀÁ≈Ú≈apple «Úµ⁄ Ú≈Ë∂
Á∆ Ó≈Âapple≈ √Á’≈ «¬‘ √øÌÚ ‘Ø √«’¡≈ ‘À «’ ¡È≈‹ ¿∞µÂ∂
apple≈‹’∆ ‡À’√ Á∆ Áapple ˘ ÿµ‡ ’∆Â≈ ‹≈ √’∂ «‹‘Û≈ «’ ‘∞‰
¡Ω√ÂÈ F Î∆√Á∆ Á∂ È∂Û∂ ‘ÀÕ «’√≈Ȫ Á∞¡≈apple≈ ÍÀÁ≈ ’∆Â∆
◊¬∆ Ï≈’∆ Ú≈¯apple ÍÀÁ≈Ú≈apple apple≈‹ Á∞¡≈apple≈ ¿∞‘Ȫ ÂØ∫ ÷apple∆Á∆
‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
‹∂ «¬‘Ȫ ¡≈appleÊ’ ’≈apple‹ª ˘ «√¡≈√∆ ͵÷Ø∫
Á∂«÷¡≈ ‹≈Ú∂ ª «¬‘ √≈¯ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À «’ ¿∞‘Ȫ ˘ «√apple¯
Ó˜Á»apple-«’√≈Ȫ Á∂ √ªfi∂ ÓØapple⁄∂ Á∂ ¡Ë≈apple ¿∞µÂ∂ ‘∆ È∂Íapple∂
⁄≈«Û¡≈ ‹≈ √’Á≈ ‘ÀÕ ÍÃØÒ∂Â≈apple∆ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ ʵÒ∂ «¬‘
«¬‘Ȫ ÁØ‘ª ‹Ó≈ª Á∆ ȘÁ∆’∆ ¬∂’Â≈ ‘∆ √∆ «‹√È∂ ÒØ’
’«Ó¿±Èª ¡Ë∆È ÷∂Â∆ ¡Â∂ √È¡Â Á∆ ¬∂’Â≈ ˘ √øÌÚ
ω≈«¬¡≈Õ
B. ÷∂Â∆ «Úµ⁄ √«‘’≈appleÂ≈
Ó∞’ ÷∂Âappleª «Úµ⁄ Ì»Ó∆-√∞Ë≈apple AIDI ÂØ∫ Í«‘Òª
‘∆ ’∆Â∂ ‹≈ ⁄∞µ’∂ √È ¡Â∂ AIDI-EB Á∂ √≈Òª ÁΩapple≈È Á∂Ù
Á∂ Ï≈’∆ «‘µ«√¡ª «Úµ⁄ «¬‘Ȫ ˘ Ò≈◊» ’apple «ÁµÂ≈ «◊¡≈Õ
‹Ó∆È ˘ «’√≈È∆ «Úµ⁄ «¬√ «√˪ Á∂ ¡Ë≈apple ¿∞µÂ∂ Úø«‚¡≈
«◊¡≈ «’ ‹Ó∆È ¿∞√∂ Á∆ ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘À «‹‘Û≈ «¬√˘
Ú≈‘∞øÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ È≈ˇ Í∂∫‚» «¬Ò≈«’¡ª «Úµ⁄ Ï∞apple‹»¡≈-
‹Ó‘»apple∆ «¬È’Ò≈Ï È∂Íapple∂ ⁄Û∑ «◊¡≈ √∆Õ «Îapple «¬‘ √Ú≈Ò
¿∞µ«·¡≈ «’ ÷∂Â∆ Á≈ √Ó»‘’∆’appleÈ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ ¡Ë≈apple ¿∞µÂ∂
‘؉≈ √∆ ‹ª √Ó≈‹Ú≈Á∆ ¡≈Ë≈apple ¿∞µÂ∂? ¡Ó∆apple ¡Â∂ ¿∞µÍappleÒ∂
ÓµËÚappleÂ∆ «’√≈Ȫ Á∆ ‘Ó≈«¬Â È≈ˇ «Ò˙ Ù≈˙-⁄∆ È∂
«¬‘ ÁÒ∆Ò appleµ÷∆ «’ √Ó»‘’∆’appleÈ ÓÙ∆È∆’appleÈ ÂØ∫ «ÏȪ
¡√øÌÚ ‘À ¡Â∂ «¬√ Ò¬∆ ˙È≈ «⁄apple ¿π‚∆’ ’appleÈ∆ ⁄≈‘∆Á∆
‘À ‹Á Âæ’ «’ √È¡Â ÒØÛ∆∫Á∆¡ª ÓÙ∆Ȫ √ÍÒ≈¬∆ ’appleÈ
Ò¬∆ «Â¡≈apple È‘∆∫ ‘Ø ‹ªÁ∆Õ ˙È≈ «⁄apple µ’ ÷∂Â∆ ˘
√appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ Ò∆‘ ¿∞µÂ∂ «Ú’√ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂, ÷∂Â∆ Á∆¡ª
¿∞Í‹ª Ò¬∆ «¬µ’ ¡˜≈Á Óø‚∆ ‘ØÚ∂ ¡Â∂ ¿∞‹appleÂ∆-«’apple ˘
Úapple‰ Â∂ ‹Ó∆È ˘ ÷apple∆Á-Ú∂⁄ √’‰ Á≈ ‘µ’ ‘ØÚ∂Õ Íapple
«¬√ È∆Â∆ Á≈ ◊apple∆Ï «’√≈Ȫ È∂ √ı «ÚappleØË ’∆Â≈ «‹‘Û∂
√Ó∞µ⁄∆ Í∂∫‚» Ú√Ø∫ Á≈ Ï‘∞«◊‰Â∆ «‘µ√≈ √È ¡Â∂ «¬√ Ò¬∆
¿∞‘Ȫ Á∆ ‘Ó≈«¬Â È≈ˇ Ó≈˙ ˜∂-Â∞ø◊ È∂ ’ÁÓ-Áapple-’ÁÓ
√Ó≈‹Ú≈Á ÚµÒ Úˉ Á∆ Ò∆‘ ˘ Í∂Ù ’∆Â≈ «‹‘Û∆
√Ó»‘’∆’appleÈ È≈ˇ Ù∞apple» ‘؉∆ √∆ ¡Â∂ ÓÙ∆È∆’appleÈ Ï≈¡Á
«Úµ⁄ ‹≈ ’∂ ’∆Â≈ ‹≈‰≈ √∆Õ «¬‘ Ò∆‘ «’√≈Ȫ ˘ «¬√ Á∂
√‘∆ ‘؉ Á∆ Íapple÷ ÷∞Á ¡≈͉∂ ˜appleÏ∂ apple≈‘∆∫ ’apple’∂ Á∂÷‰ Á≈
ÓΩ’≈ Á∂ ’∂ ¿∞‘Ȫ Á∆ √apple◊appleÓ √«‘’≈appleÂ≈ ˘ Ô’∆È∆
ω≈¿∞‰ Ò¬∆ «Â¡≈apple ’∆Â∆ ◊¬∆ √∆:
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 36

⁄∂¡appleÓÀÈ Ó≈˙ È∂ √≈˘ «√÷≈«¬¡≈ ‘À: “÷∂Â∆
Á∆ √Ó≈‹Ú≈Á∆ ÂÏÁ∆Ò∆ Ò¬∆ ¡√∆∫ «‹‘Û≈ „ø◊
¡Í‰≈ apple‘∂ ‘ª ¿∞‘ “’ÁÓ-Ï-’ÁÓ ¡µ◊∂ Úˉ Á≈
„ø◊ ‘ÀÕ” «¬‘ „ø◊ Á≈ Î≈«¬Á≈ «¬‘ ‘À «’ “«¬√
È≈ˇ «’√≈Ȫ Ò¬∆ «¬‘ √øÌÚ ‘Ø √’Á≈ ‘À «’ ¿∞‘
¡≈͉∆ √Ó≈‹Ú≈Á∆ ⁄∂ÂÈ≈ ˘ ¡≈͉∂ «Èµ‹∆ ˜appleÏ∂
apple≈‘∆∫ ¿∞µÍapple ¿∞·≈ √’‰ ¡Â∂ ‘Ωˇ∆-‘Ωˇ∆ ¡≈͉∆
«˜øÁ◊∆ Á∂ „ø◊ ˘ ÏÁÒ ÒÀ‰, «¬√ Âapple∑ª «¬‘ «’√∂
Ú∆ Ô’ÁÓ ÏÁÒ≈¡ Á∂ ¡È∞ÌÚ ˘ ÿµ‡ ’apple «ÁøÁ≈
‘ÀÕ (Í∆«’ø◊ apple∆«Ú¿±, √≈Ò AIG@, ¡ø’ G.E)
√Ó»‘’∆’appleÈ Á∂ ⁄≈apple ÍÛ≈¡ √È: (A) ¡≈Í√∆
√‘≈«¬Â≈ ‡∆Óª, «‹‘Û∆¡ª «Èµ‹∆ ‹≈«¬Á≈Á ¿∞µÂ∂ ¡Ë≈appleÂ
√È Íapple ¿∞‘Ȫ «Úµ⁄ √Ó≈‹Ú≈Á Á∂ ’∞fi ¡øÙ ‘∞øÁ∂ √È (B)
Ó∞µ„Ò∆ √«‘’≈appleÂ≈, «‹‘Û∆ ¡appleË-√Ó≈‹Ú≈Á∆ √∆ Ì≈Ú∂∫ ¿∞√
«Úµ⁄ «Èµ‹∆ ‹≈«¬Á≈Á Á∂ ’∞fi µ ÓΩ‹»Á √È (C) «Ú’√Â
√«‘’≈appleÂ≈ «‹‘Û∆ «’ Í»apple∆ Âapple∑ª √Ó»‘’ √∆; ¡Â∂ (D) ÒØ’
’«Ó¿±È «‹√ «Úµ⁄ Ó∞’øÓÒ √Ó»‘’∆’appleÈ ˘ ’≈¯∆ Úµ‚∂ ͵Ëapple
µ’ ÓÙ∆È∆’appleÈ È≈ˇ ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¡≈ıapple∆ ÍÛ≈¡
Í∂∫‚» «¬Ò≈’∂ «Úµ⁄ √Ó≈‹Ú≈Á∆ «¬È’Ò≈Ï Á∂ È∂Íapple∂ ⁄Û∑È
Á≈ √»⁄’ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ «’ ¡√∆∫ ¡µ◊∂ Á∂÷ª◊∂, ¡‹∂ Ú∆ «Èµ‹∆
‹≈«¬Á≈Á Á∂ ’∞fi µ Ï⁄∂ apple«‘øÁ∂ ‘È Íapple ¿∞‘ «¬øÈ∂ Ó‘∆È
‘∞øÁ∂ ‘È «’ ¿∞‘Ȫ ˘ Ï∆Â∂ Á∆ apple«‘øÁ-÷»ø‘Á ‘∆ «’‘≈ ‹≈
√’Á≈ ‘ÀÕ
¡≈Í√∆-√‘≈«¬Â≈ ‡∆Ó √Ì ÂØ∫ ¤∂Â∆ ÍÃÚ≈È ’apple
Ò¬∆ ‹ªÁ∆ √∆ «’¿∞∫«’ ¡≈Í√∆ ÓÁÁ Á∆ appleÚ≈«¬Â Úµ÷-
Úµ÷ apple»Íª «Úµ⁄ ÏÛ∂ Í∞apple≈‰∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ Â∞apple∆ ¡≈ apple‘∆ ‘À (Í∆«’ø◊
apple∆«Ú¿±, √≈Ò AIFC, ¡ø’ DD.H) ¡Â∂ «‹‘Û∆ Ó∞µ„Ò∂
’Ï∆Ò∂ Á∆ «¬µ’‹∞µ‡Â≈ ÂØ∫ «Ú’√ ‘ج∆ ‘ÀÕ Ó∞’Â∆ ÂØ∫ Í«‘Òª
Ì»Ó∆ÍÂ∆ Á∂ ’ø‡appleØÒ ‘∂·Ò∂ Í∂∫‚» ‹∆ÚÈ Á≈ ’Ï≈«¬Ò∆ ¡Ë≈apple
¡µ‹ Ú∆ «¬µ’ «‹¿∞∫Á∆-‹≈◊Á∆ √µ⁄≈¬∆ ‘À (Ó≈˙ ˜∂-Â∞ø◊
⁄؉Ú∆¡ª «Ò÷ª, √À∫⁄∆ A, √Î≈ IC); ¡Â∂ «¬√ Ò¬∆
Ì»Ó∆ÍÂ∆¡ª Á∆ Ï∂Á÷Ò∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á, «’√≈È √Ì≈Úª Á∆
¡◊Ú≈¬∆ ʵÒ∂ «Íø‚ª Á∂ ÒØ’ª Ò¬∆ ÷∞Á ˘ ¡≈Í√∆-√‘≈«¬Â≈
‡∆Óª «Úµ⁄ ‹Ê∂ÏøÁ ’appleÈ≈ «¬µ’ √Ω÷≈ ’ÁÓ √∆Õ ‘apple∂’ Í«appleÚ≈apple
’Øˇ ¡≈͉≈ «Èµ‹∆ ÷∂ ‘∞øÁ≈ √∆ ¡Â∂ ¡≈͉∂ ÷∞Á Á∂ ÓÚ∂Ù∆
Â∂ √øÁ ‘∞øÁ∂ √È; ÍÃø» ¿∞‘ ¡≈͉∂ ÷∂ª «Úµ⁄ Ú≈‘∆ √Ó»‘’
apple»Í «Úµ⁄ ’appleÁ∂ √È ¡Â∂ «¬√ Âapple∑ª ¡≈͉∆ ÍÀÁ≈Ú≈apple ÚË≈¿∞‰
Á∂ ’≈ÏÒ ‘Ø ◊¬∂Õ ¿∞‘ È’Á∆ Á∂ apple»Í «Úµ⁄ apple≈‹ ˘ ‡À’√
¡Á≈ ’appleÁ∂ √È ¡Â∂ ¡≈͉∆¡ª ÷∞Á Á∆¡ª ÒØÛª Á∆ Í»appleÂ∆
‘؉ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ï⁄∆ ‘ج∆ Ú≈Ë» ¿∞Í‹ ˘ apple≈‹ ’Øˇ Ú∂⁄ «ÁøÁ∂
√ÈÕ «¬√∂ ÁΩapple≈È ¿∞‘Ȫ È∂ «’apple Á∆ ’∞fi-’∞fi √Ë≈appleÈ Úø‚
Ù∞apple» ’∆Â∆ ¡Â∂ ’∞fi √Ó»‘’ ‹≈«¬Á≈Á Ú∆ «¬’µÂapple ’apple Ò¬∆Õ
«¬√ Âapple∑ª, √Ó»‘’ «’apple ¡Â∂ «Ú¡’Â∆◊ ÍÃÏøËÈ «Ú⁄≈Ò∂
«ÚappleØËÂ≈¬∆ ÍÀÁ≈ ‘Ø ◊¬∆Õ
¡≈Í√∆-√‘≈«¬Â≈ ‡∆Óª ÂØ∫ Ó∞µ„Ò∆ √«‘’≈appleÂ≈
ÚµÒ ÂÏÁ∆Ò∆ AIEC-EE Á∂ √≈Òª «Úµ⁄ ‘ج∆Õ Ó≈Ò’∆ Á∂
„ª⁄∂ «Úµ⁄ ’ج∆ ÏÁÒ≈¡ È‘∆∫ ¡≈«¬¡≈ Íapple ‘∞‰ √Ó∞µ⁄≈
÷∂ ¬∂’∆«’àÍÃÏøË ‘∂· Ú≈«‘¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ÷∂Â∆ ¿∞µÂ∂ ‡À’√
Á∆ ¡Á≈«¬◊∆ ‘Ø ‹≈‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á, ’∞Ò ¡≈ÓÁÈ ˘ ÁØ
«‘µ«√¡ª «Úµ⁄ Úø«‚¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ ‘apple∂’ Í«appleÚ≈apple ¡≈͉∂
÷∂ Á∂ ¡’≈apple Á∂ «‘√≈Ï È≈ˇ ¡≈ÓÁÈ «Úµ⁄Ø∫ ‹Ó∆È Ò¬∆
¡Á≈«¬◊∆ ‘≈√Ò ’appleÁ≈ √∆ ¡Â∂ Ï≈’∆ Ï«⁄¡≈ «‹‘Û≈
Ú‚∂apple≈ «‘µ√≈ ‘∞øÁ≈ √∆, ¿∞‹appleª Á∂ apple»Í «Úµ⁄ Úø«‚¡≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ ‘apple∂’ ÓÀ∫Ïapple Á∆ ¿∞‹apple “‘apple∂’ ÂØ∫ ¿∞√Á∆ ÔØ◊Â≈ ¡È∞√≈apple,
‘apple∂’ ˘ ¿∞√Á∂ ’øÓ ¡È∞√≈apple” Á∂ √Ó≈‹Ú≈Á∆ «√˪ Á∂ ¡Ë≈apple
¿∞µÂ∂ ¿∞√ Á∞¡≈apple≈ ’∆Â∂ ’øÓ Á∆ Ó≈Âapple≈ ¡Â∂ ◊∞‰≈ÂÓ’Â≈ ÂØ∫
ÂÀ¡ ‘∞øÁ∆ √∆Õ ÍÀÁ≈Ú≈apple «Úµ⁄ Ú≈Ë≈ ‘Ø«¬¡≈ «’¿∞∫«’ ¬∂’∆«’ÃÂ
ÍÃÏøË ’≈appleÈ ÷∂ Á∂ ’øÓª ˘ ÚË∂apple∂ ¡√appleÁ≈apple „ø◊ È≈ˇ ‹Ê∂ÏøÁ
’appleÈ≈ √øÌÚ ‘Ø «◊¡≈ √∆Õ «¬√ Âapple∑ª ¬∂’∆«’àÍÃÏøËÈ ¡Â∂
«÷ø‚∆ ‘ج∆ Ó≈Ò’∆ «Ú⁄≈Ò∂ «ÚappleØËÂ≈¬∆ ÷Û∆ ‘Ø ◊¬∆Õ
Ó∞µ„Ò∆ √«‘’≈appleÂ≈ ÂØ∫ «Ú’√ √«‘’≈appleÂ≈ ÚµÒ
ÂÏÁ∆Ò∆ AIEF «Úµ⁄ ‘ج∆Õ ‹Ó∆È Ò¬∆ ¡Á≈«¬◊∆¡ª ˘
ÏøÁ ’apple «ÁµÂ≈ «◊¡≈Õ ‹Ó∆È Á∆ Ó≈Ò’∆ ‘∞‰ Í»apple∆ Âapple∑ª
√Ó»‘’ √∆Õ ÷∂Â∆ «Úµ⁄ ’øÓ ¡≈¿∞‰ Ú≈ˇ∂ ÓÚ∂Ù∆, √øÁ ¡Â∂
ÍÀÁ≈Ú≈apple Á∂ Ï≈’∆ √≈apple∂ Ó∞µ÷ √≈ËÈ √Ó»‘’ ‹≈«¬Á≈Á «Úµ⁄
ÏÁÒ∂ ◊¬∂ √ÈÕ ¡«‹‘≈ ¿∞‘Ȫ Á∆ ’∆Ó Á∂ Ïapple≈Ïapple
√«‘’≈appleÂ≈ «Úµ⁄ ’∞fi Ù∂¡apple appleµ÷ ’∂ ¡Â∂ Ï≈’∆ ˘ «’Ùª
«Úµ⁄ Â≈appleÈ≈ ÂÀ¡ ’apple’∂ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ ¡≈ÓÁÈ ˘ «¬√ Âapple∑ª
Úø«‚¡≈ ‹ªÁ≈ √∆: apple≈‹ ˘ ‡À’√ Á∂ apple»Í «Úµ⁄ ‹ª Ú∂⁄‰ Á∂
apple»Í «Úµ⁄ «‘µ√≈ Â≈apple Á∂‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¡Â∂ ÍÀÁ≈Ú≈apple Â∂ ÍÃÏøËÈ
Á∆ Ò≈◊ Á∆ ’‡ΩÂ∆ ’appleÈ ÒÀ‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á, «¬µ’ «‘µ√≈
apple≈÷Ú∂∫ Îø‚ ¡Â∂ ‹ÈÂ’ ÌÒ≈¬∆ Îø‚ Á∂ apple»Í «Úµ⁄ ’µ‡ «Ò¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ Ï≈’∆ Ï⁄∂ ˘ ¿∞‹appleª Á∂ apple»Í «Úµ⁄ Úø‚ «Ò¡≈
‹ªÁ≈ √∆Õ apple≈÷Úª Îø‚ Ó∞Û-«ÈÚ∂Ù Ò¬∆ ¡Â∂ √ø’‡ √Ó∂∫
Úapple«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆, ‹ÈÂ’ ÌÒ≈¬∆ Îø‚ Ϙ∞apple◊ª Â∂ ’øÓ
’appleÈ Á∂ ¡ÔØ◊ «Ú¡’Â∆¡ª ¡Â∂ ¿∞‘Ȫ Úµ‚∂ Í«appleÚ≈appleª Á∆
ÓÁÁ Ò¬∆ Úapple«Â¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ «‹‘Ȫ ’Øˇ ÊØÛ∑∆ ‹Ó∆È √∆Õ
«¬√∂ ÁΩapple≈È ÍÀÁ≈Ú≈apple∆ Â≈’ª «¬øÈ∆ Â∂˜ apple¯Â≈apple
È≈ˇ «Ú’√ ‘Ø apple‘∆¡ª √È «’ ’∞æfi √≈Òª Ï≈¡Á ‘∆
«Ú’√ √«‘’≈appleÂ≈Úª Ú∆ È≈’≈¯∆ ‘Ø ◊¬∆¡ªÕ «¬‘
√«‘’≈appleÂ≈Úª ¿∞√ «¬Ò≈’∂ Á∆ √Ê≈È’ √apple’≈appleó «‹√
«¬Ò≈’∂ «Úµ⁄ «¬‘ √«Ê ‘∞øÁ∆¡ª √Èó Á∂ ÍÃÙ≈ÙÈ ¡Ë∆È
⁄µÒ‰ Ú≈ˇ∆¡ª ÷∂Â∆ ÍÀÁ≈Ú≈apple Á∆¡ª «¬’≈¬∆¡ª ‘∞øÁ∆¡ª
√ÈÕ ‘Øapple Ú‚∂apple∆ ¡Â∂ «Ú√«Â૬’≈¬∆ Á∆ ÒØÛ ÍÀÁ≈ ‘Ø ◊¬∆
√∆ «‹‘Û∆ Úµ‚-͵Ëapple∆ ÷∂Â∆ Á∂ «Ú’≈√ ¡Â∂ ÷∂Â∆ ˘ √È¡Â
È≈ˇ ‹ØÛÈ Á∂ «Îµ‡ ‘ØÚ∂Õ J
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 37

ÎÒ√Î≈
Í∞apple≈‰∂ ¡Â∂ ÈÚ∂∫ «Ú⁄’≈apple ÿØˇ
J ÓΩ«apple√ ’≈appleÈÎØappleÊ
«ÚappleØËÂ≈¬∆ «Úæ⁄ Á∞ÙÓ‰≈È≈ ¡Â∂
ˆÀapple-Á∞ÙÓ‰≈È≈ «ÚappleØËÂ≈
«ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª Á∂ ‘µÒ ‘؉ Á∂ ¡ÓÒ «Úæ⁄ ‘Ó∂Ùª
‘∆ «¬æ’ Íæ÷ Á≈ Á»‹∂ «ÚappleπæË ÿØˇ ¡Â∂ ¿∞√˘ «‹µÂ‰≈ ÓΩ‹»Á
‘∞øÁ≈ ‘ÀÕ ÍÃø» «ÚappleØËÂ≈¬∆ Á∂ ÷≈√∂ ¡È∞√≈apple «¬‘ ¡ÓÒ Úµ÷-
Úµ÷ „ø◊ª È≈ˇ Ú≈Íapple √’Á≈ ‘ÀÕ ı≈√ ’apple’∂ √Ó≈‹ «Úæ⁄
¿∞‘Ȫ «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª ˘ «‹øÈ∑ª Á∂ ‘µÒ ‘؉ Á∂ ¡ÓÒ «Úæ⁄
«¬æ’ Íæ÷ Á∞¡≈apple≈ Á»‹∂ Íæ÷ ˘ ˜Øapple È≈ˇ ÁÏ≈¿∞‰≈ ‹ª ıÂÓ
’apple Á∂‰≈ Ù≈ÓÒ ‘∞øÁ≈ ‘À, ¿∞‘Ȫ «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª «‹øÈ∑ª Á∂
‘µÒ ‘؉ Ò¬∆ ¡«‹‘∂ Âapple∆«’¡ª Á∆ ÒØÛ È‘∆∫ ‘∞øÁ∆, ÂØ∫
Úµ÷«apple¡ª ’apple’∂ Á∂÷‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
«Ó√≈Ò Ú‹Ø∫, √appleÓ≈¬∂apple≈¬∆ ÂØ∫ √Ó≈‹Ú≈Á ÚµÒ
ÂÏÁ∆Ò∆ √appleÓ≈¬∂Á≈apple ‹Ó≈ ˘ ÍÃØÒ∂Â≈apple∆ ‹Ó≈ Á∞¡≈apple≈
˜Øapple √«‘ ÁÏ≈¿∞‰ È≈ˇ ‘∆ √øÌÚ ‘∞øÁ∆ ‘ÀÕ ÍÃø» «¬√ ÂØ∫
Ï≈¡Á ‘؉ Ú≈ˇ∆ √Ó≈‹Ú≈Á ÂØ∫ ’«Ó¿±«È‹Ó «Úæ⁄ ÂÏÁ∆Ò∆
Ò¬∆ «’√∂ ˘ ˜Øapple È≈ˇ ÁÏ≈¿∞‰ Á∆ ÒØÛ È‘∆∫ ‘ØÚ∂◊∆Õ Í«‘Ò∆
ÂÏÁ∆Ò∆ ÁØ Á∞ÙÓ‰ Â≈’ª «Ú⁄≈ˇ∂ ÿØˇ apple≈‘∆∫ «Ò¡ªÁ∆
‹ªÁ∆ ‘À ‹Á«’ «Í¤Ò∂apple∆ ÂÏÁ∆Ò∆ «Úæ⁄ ¡«‹‘∂ Á∞ÙÓ‰≈È≈
«ÚappleØË È‘∆∫ ÒÛ∂ ‹ªÁ∂Õ
¡≈Ó ÂΩapple ”Â∂ √Ó≈«‹’ «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª ¿∞√ √Ó∂∫
Á∞ÙÓ‰≈È≈ ‘∞øÁ∆¡ª ‘È ‹ÁØ∫ ¿∞‘Ȫ «Úæ⁄ ¡≈apple«Ê’ «‘æª
Áapple«Ó¡≈È ‡’apple≈¡ Ù≈ÓÒ ‘∞øÁ≈ ‘ÀÕ ¡«‹‘∂ Ó≈Ó«Ò¡ª «Úæ⁄
«¬æ’ ◊apple∞µÍ ¡≈͉∂ «‘æª ˘ Á»‹∂ ◊apple∞µÍ ¿∞µÂ∂ ˜ÏappleÁ√Â∆
ÒµÁÁ≈ ‘À ¡Â∂ «¬æ’ ◊apple∞µÍ Á»‹∂ ◊apple∞µÍ ˘ ˜Øapple Á∂ „ø◊ª È≈ˇ
ÁÏ≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ Íapple ‹ÁØ∫ ¡≈apple«Ê’ «‘æª Áapple«Ó¡≈È ‡’apple≈¡
ÓΩ‹»Á È‘∆∫ ‘∞øÁ∂ ª ’ج∆ Á∞ÙÓ‰≈È≈ «ÚappleØË È‘∆∫ ‘∞øÁ≈ ¡Â∂
«¬√ Ò¬∆ «¬æ’ ◊apple∞µÍ Á∞¡≈apple≈ Á»‹∂ ◊apple∞µÍ ˘ ˜Øapple È≈ˇ ÁÏ≈¿∞‰
Á∆ ÒØÛ È‘∆∫ ‘∞øÁ∆Õ «¬æ’ Ú≈apple ‹ÁØ∫ ‹Ó≈Â∆ «ÚappleØ˪ ˘ √Ó≈‹
«Úæ⁄Ø∫ ıÂÓ ’apple «ÁµÂ≈ ‹ªÁ≈ ‘À ª √≈apple∂ √Ó≈«‹’ √Ú≈Òª ˘
Ï«‘√ ¡Â∂ ÁÒ∆ÒÏ≈˜∆, ¡ÒØ⁄È≈ Â∂ ¡≈ÂÓ-¡ÒØ⁄È≈,
√Ófi≈ ’∂, ’≈«¬Ò ’apple’∂ ¡Â∂ √«‘ÓÂ∆ ω≈¿∞‰ Á∞¡≈apple≈
‘µÒ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ‘ÀÕ
«¬√ Ò¬∆ Á∞ÙÓ‰≈È≈ «ÚappleØËÂ≈ Â∂ «ÚappleØËÂ≈¬∆ «¬æ’Ø
‘∆ ⁄∆˜ È‘∆∫ ‘ÈÕ È≈ ‘∆ «¬‘ ¡Â∂ «’√∂ «ÚappleØËÂ≈¬∆ «Úæ⁄
«ÚappleØË∆¡ª Á≈ ¬∂’≈ Â∂ ÿØˇ «¬æ’Ø ⁄∆˜ ‘ÈÕ «ÚappleØË∆¡ª Á≈
ÿØˇ ‘apple∂’ «ÚappleØËÂ≈¬∆ Á≈ «¬æ’ √ø√≈apple-«Ú¡≈Í∆, Ò≈˜Ó∆
Òµ¤‰ ‘À ¡Â∂ «’√∂ ı≈√ «ÚappleØËÂ≈¬∆ Á∂ «ÚÙ∂Ù ÷≈√∂ ¡È∞√≈apple
«¬‘ Á∞ÙÓ‰≈È≈ apple»Í ¡÷«Â¡≈apple ’apple √’Á≈ ‘À ‹ª È‘∆∫ Ú∆
’apple √’Á≈Õ
«¬√∂ Ò¬∆ ÒÀ«ÈÈ È∂ «¬‘ «’‘≈ √∆ «’ TÁ∞ÙÓ‰≈È≈
«ÚappleØËÂ≈ ¡Â∂ «ÚappleØËÂ≈¬∆ ÁØ «ÏÒ’∞Ò Úµ÷Ø-Úµ÷apple∆¡ª ⁄∆˜ª
‘ÈÕ √Ó≈‹Ú≈Á «Úæ⁄ Á∞ÙÓ‰≈È≈ «ÚappleØËÂ≈ ıÂÓ ‘Ø ‹ªÁ∆
‘À, Íapple «ÚappleØËÂ≈¬∆ ÓΩ‹»Á apple«‘øÁ∆ ‘ÀÕUC
«‹Ú∂∫ «’ Ó≈˙ ˜∂-Â∞ø◊ È∂ «Ò«÷¡≈ ‘À: TÁ∞ÙÓ‰≈È≈
«ÚappleØËÂ≈ «ÚappleØËÂ≈¬∆ ¡øÁapple ÿØˇ Á≈ «¬æ’ apple»Í ‘À, √ø√≈apple-
«Ú¡≈Í∆ apple»Í È‘∆∫ ‘ÀÕU D
√Ó≈‹ Á∆¡ª «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª ¡øÁapple Á∞ÙÓ‰≈È≈
«ÚappleØËÂ≈ ¡Â∂ ◊Àapple-Á∞ÙÓ‰≈È≈ «ÚappleØËÂ≈ «Ú⁄≈ˇ∂ «¬‘ ¯apple’
’appleÈ≈ Ï‘∞ ڵ‚∆ ¡«Ì¡≈√Ó∞÷∆ ¡«‘Ó∆¡Â appleµ÷Á≈ ‘ÀÕ
√Ó≈‹ «Úæ⁄ Ï‘∞ √≈apple∆¡ª «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª ‘∞øÁ∆¡ª ‘È,
¿∞‘Ȫ È≈ˇ «√µfi‰ Ò¬∆ √‘∆ „ø◊ ¡÷«Â¡≈apple ’appleÈ Ò¬∆
«¬‘ ¯apple’ ’appleÈ≈ Ï‘∞ ‹apple»apple∆ ‘À «’ ¿∞‘Ȫ «Úæ⁄Ø∫ «’‘Û∆¡ª
Á∞ÙÓ‰≈È≈ ‘È Â∂ «’‘Û∆¡ª È‘∆∫Õ ‹∂ «¬æ’ «’√Ó Á∆
«ÚappleØËÂ≈¬∆ ˘ Á»√apple∆ «’√Ó Á∆ «ÚappleØËÂ≈¬∆ √Ófi «Ò¡≈
‹ªÁ≈ ‘À ª ˆÒ ’≈appleÚ≈¬∆ ’∆Â∆ ‹≈Ú∂◊∆ «‹√ È≈ˇ
«¬µ¤Â ÈÂ∆‹∂ È‘∆∫ «ÓÒ‰◊∂Õ
«Ó√≈Ò Ú‹Ø∫, √ØËÚ≈Á∆ √Ó≈‹Ú≈Á∆ √Ø⁄Á∂ ‘È «’
Ó˜Á»apple ‹Ó≈ Ҭ∆ √µÂ∑≈ ¿∞µÂ∂ ’Ϙ≈ ’appleÈ≈ ¡Â∂ «¬√ Á∆
ÚappleÂØ∫ √appleÓ≈¬∂Á≈apple ‹Ó≈ ˘ ÁÏ≈¿∞‰ Ò¬∆ ‹apple»apple∆ È‘∆∫ ‘À
‹ÁØ∫ «’ Ó≈apple’√Ú≈Á∆ «¬‘ ÓøÈÁ∂ ‘È «’ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ Á≈
ı≈ÂÓ≈ Â∂ √Ó≈‹Ú≈Á Á∂ «ÈÙ≈È∂ ˘ ‘≈√Ò ’appleÈ Ò¬∆ «¬√
ÂØ∫ «ÏȪ ‘Øapple ’ج∆ Ú∆ „ø◊ È‘∆∫ ‘ÀÕ ÍÃø» √Ó≈‹Ú≈Á Á∆
√Ê≈ÍÈ≈ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘À ª ‹Ó≈ª ¡Â∂ Á∞ÙÓ‰≈È≈ ‹Ó≈Â∆
«ÚappleØËÂ≈Úª ıÂÓ ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª ‘È ¡Â∂ «¬√ Ò¬∆ Á∞ÙÓ‰≈È≈
‹Ó≈Â∆ «ÚappleØ˪ ˘ ‘µÒ ’appleÈ Ò¬∆ ÿØˇ Á∂ √‘∆ Âapple∆’∂
√Ó≈‹Ú≈Á ÂØ∫ ’«Ó¿±«È‹Ó ÚµÒ √ø’ÃÓ‰ ÁΩapple≈È ‘؉ Ú≈ˇ∂
ÿØˇ Ò¬∆ ·∆’ È‘∆∫ apple«‘øÁ∂Õ «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª apple«‘øÁ∆¡ª ‘È
ÍÃø» «’¿∞∫«’ ¿∞‘ ‘∞‰ «‘ª Á∂ ‡’apple≈¡ Á≈ apple»Í È‘∆∫
Ë≈appleÁ∆¡ª, «¬√ Ò¬∆ ¿∞‘Ȫ ˘ ‘µÒ ’appleÈ √Ó∂∫ «¬æ’ ÂÏ’∂
Á∞¡≈apple≈ Á»‹∂ ¿∞µÂ∂ ¡≈͉∂ «‘ª ˘ ÊØ͉ Ò¬∆ ˜Øapple Á∂ „ø◊ª
Á∆ ÒØÛ È‘∆∫ apple«‘øÁ∆Õ
√Ó≈‹ ¡øÁapple «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª Á≈ Á∞ÙÓ‰≈È≈
«ÚappleØËÂ≈ ¡Â∂ ◊Àapple-Á∞ÙÓ‰≈È≈ «ÚappleØËÂ≈Úª «Úæ⁄ «È÷∂Û≈ó
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 38

¿∞‘Ȫ «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª «‹øÈ∑ª ˘ ‘µÒ ’appleÈ Ò¬∆ «¬æ’ «Ëapple
ÚµÒØ∫ Á»‹∆ «ıÒ≈¯ Â≈’ Á∆ ÚappleÂØ∫ Ò≈˜Ó∆ ‘∞øÁ∆ ‘À ¡Â∂
¿∞‘Ȫ «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª «‹øÈ∑ª ˘ √Ó≈‹ Á∂ ÓÀ∫Ïappleª «Ú⁄≈ˇ∂
«Ú⁄≈apple-⁄apple⁄≈Úª apple≈‘∆∫ ¡Â∂ «Ú⁄≈apple-⁄apple⁄≈ ÂØ∫ Ï≈¡Á
¡≈Í√∆ √«‘ÓÂ∆ ¿∞µÂ∂ Í‘∞ø⁄ ’∂ Í»apple∆ Âapple∑ª ‘µÒ ’∆Â≈ ‹≈
√’Á≈ ‘Àó «Ú⁄’≈apple «È÷∂Û≈ ‘ÀÕ ¡«‹‘∆¡ª «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª
«¬æ’ ı≈√ «’√Ó Á∆¡ª «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª ‘È «‹‘Û∆¡ª «√apple¯
Âapple’Ù∆Ò ÓÈ∞µ÷ª «Ú⁄≈ˇ∂ ÍÀÁ≈ ‘Ø √’Á∆¡ª ‘È, «√apple¯ ¿∞‘Ȫ
«Ú⁄’≈apple ‘∆ «‹‘Û∂ «¬æ’ √ªfi∂ «‘ Ҭ∆ √«‘’≈appleÂ≈ «Úæ⁄
ϵfi∂ ‘∞øÁ∂ ‘È ¡Â∂ ‡’apple≈Ú∂∫ «‘æª Á∞¡≈apple≈ Úø‚∂ È‘∆∫ ‘∞øÁ∂Õ
«¬‘Ȫ «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª «Úæ⁄ «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª ˘ Âapple’Ù∆Ò,
¿∞Á∂ÙÓ∞÷∆, √⁄∂ÂÈ ÂΩapple ”Â∂ √Ø⁄-√Ófi ’∂ ‘µÒ ’appleÈ Á≈ µÂ
ÍÀÁ≈ ‘∞øÁ≈ ‘À «‹‘Û≈ ’∞Áapple «Úæ⁄ «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª ˘ ¡øÈ∑∂
„ø◊ È≈ˇ ‘µÒ ’appleÈ Á∂ ¿∞Ò‡ ‘∞øÁ≈ ‘À - ’∞ÁappleÂ∆ Ò≈˜Ó∆¡Â
Á∂ ¿∞Ò‡ ÓÈ∞µ÷∆ ¡˜≈Á∆ Á≈ «¬æ’ ÈÚª µ ‘∞øÁ≈ ‘ÀÕ
«Ú’≈√ Á∆ ¡µ◊∂ ÚæÒ ˘ ◊Â∆
Ï‘∞ √≈apple∆¡ª Íë’«apple¡≈Úª «Úæ⁄ ¿∞‘Ȫ Á∆¡ª
«ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª Á∂ ‘µÒ ‘؉ Á∂ «√µ‡∂ Ú‹Ø∫ «¬æ’ «ÁÙ≈ÏµË ‹ª
¡µ◊∂ ˘ ◊Â∆ ‘∞øÁ∆ ‘À «‹√ «Úæ⁄, «‹Ú∂∫ «’ ¬∂∫◊Ò˜ È∂ «Ò«÷¡≈
‘À, T√≈apple∂ «Á÷≈¬∆ «ÁøÁ∂ «¬ÂÎ≈’È ÿ‡È≈’ÃÓª ¡Â∂ Ú’Â∆
ͤ≈Ûª Á∂ Ï≈Ú‹»Á «¬æ’ ¡◊ª‘ÚË» ◊Â∆ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘
√Ê≈«Í ’apple ÒÀ∫Á∆ ‘ÀÕU E Íë’«apple¡≈ ÍÛ≈¡-Áapple-ÍÛ≈¡
¡µ◊∂ ÚËÁ∆ ‘À, ‘apple∂’ ÍÛ≈¡ «’√∂ ÈÚ∆∫ ⁄∆˜ ÚµÒ Úˉ≈
‘∞øÁ≈ ‘À È≈ «’ Í«‘Òª ‘∆ ‘≈√Ò ’∆Â∆ ‹≈ ⁄∞µ’∆ Óø«˜Ò ÚµÒ
Ú≈Í√ Ó∞Û ‹≈‰≈ ‘∞øÁ≈ ‘ÀÕ
ÍÃø» ‘Øapple Ï‘π √≈apple∆¡ª Íë’«apple¡≈Úª Á≈ ¡µ◊∂ ÚµÒ
˘ ◊Â∆ Á≈ ¡«‹‘≈ ÷≈√≈ È‘∆∫ ‘∞øÁ≈Õ ¿∞Á≈‘appleÈ Ò¬∆, ‹ÁØ∫
Í≈‰∆ ˘ ·ø„≈ ‹ª ◊appleÓ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘À ª ¿∞√ «Úæ⁄ «¬æ’
«√ÎÂ∆ ÏÁÒ≈¡ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À, «¬æ’ ¡Ú√Ê≈ ÂØ∫ Á»‹∆ ¡Ú√Ê≈
(ÏappleÎ ‹ª Ì≈¯) «Úæ⁄ ÏÁÒ ‹ªÁ∆ ‘À ÍÃø» «¬√ ◊Â∆ Á∆ ’ج∆
«ÁÙ≈ È‘∆∫ ‘À ¡Â∂ «¬√ ˘ ¡◊ª‘ ÚµÒ ‹ª «Í¤ª‘ ÚµÒ
È‘∆∫ «’‘≈ ‹≈ √’Á≈ ‘ÀÕ «Ó√≈Ò Ú‹Ø∫, ‹∂ ¡√∆∫ ⁄≈‘ ω≈
apple‘∂ ‘ª ª Í≈‰∆ Á∂ Ì≈¯ «Úæ⁄ ÏÁÒ‰ ˘ ¡µ◊∂ ÚµÒ ˘ ◊Â∆
’«‘ √’Á∂ ‘ª ¡Â∂ ‹∂ ¡√∆∫ ·ø„∂ Í∆‰ Ú≈ˇ∂ ÍÁ≈appleÊ Ï‰≈
apple‘∂ ‘ª ª ÏappleÎ ‹øÓ‰ ˘ ¡µ◊∂ ÚµÒ ˘ ◊Â∆ «’‘≈ ‹≈ √’Á≈
‘ÀÕ ÂµÊ «¬‘ ‘À «’ ÏappleÎ Í≈‰∆ «Úæ⁄ ¡Â∂ Í≈‰∆ Ì≈¯ «Úæ⁄
ÏÁÒ √’Á≈ ‘À ¡Â∂ «¬√ ÂØ∫ ¿∞Ò‡≈ Ú∆ ¡Â∂ «¬√ ◊Â∆ Á∆
¡≈͉∆ ’ج∆ «ÁÙ≈ È‘∆∫ ‘ÀÕ ÍÃø» ‹ÁØ∫ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ¡«‹‘∆
◊Â∆ ¿∞µÂ∂ «Ú⁄≈apple ’appleÁ∂ ‘ª ª ¡√∆∫ Á∂÷Á∂ ‘ª «’ «¬√Á∆
¡≈͉∆ «¬æ’ «ÁÙ≈ ‘À; √Ó≈‹ Ó∞µ„Ò∂ ’«Ó¿±È ÂØ∫ ˆ∞Ò≈ÓÁ≈apple∆,
◊∞Ò≈ÓÁ≈apple∆ ÂØ∫ ‹≈◊∆appleÁ≈apple∆, ‹◊∆appleÁ≈apple∆ ÂØ∫ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆,
√appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ ÂØ∫ ’«Ó¿±«È˜Ó ÚµÒ ÚËÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘ «¬æ’
«ÁÙ≈ÏµË ◊Â∆ ‘À, «¬æ’ T¡µ◊∂ ÚµÒ ˘U ◊Â∆ ‘ÀÕ
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 39
‘∆◊∂Ò Á≈ Óøȉ≈ √∆ «’ √≈apple∆¡ª ’∞ÁappleÂ∆
Íë’«apple¡≈Úª «ÁÙ≈‘∆‰ («‹Ú∂∫ Ïapple¯-Í≈‰∆-Ì≈¯-Í≈‰∆-
Ïapple¯) ‘∞øÁ∆¡ª ‘È ¡Â∂ «¬‘ «’ Íë’«apple¡≈Úª «Úæ⁄ «ÁÙ≈
¿∞ÁØ∫ ‘∆ ¡≈¿∞∫Á∆ ‘À ‹ÁØ∫ ¿∞‘Ȫ «Úæ⁄ T¡≈ÂÓ≈U ‹ª T⁄∂ÂÈ≈U
’øÓ ’appleÈ Òµ◊Á∆ ‘ÀÕ
¿∞‘ «Ò÷Á∂ ‘È, T’∞Áapple «Úæ⁄ ‘؉ Ú≈ˇ∂ ÏÁÒ≈¡
Ì≈Ú∂∫ «’øÈ∆ Ú∆ «’√Ó Á∂ «’¿∞∫ È≈ ‘؉, «¬æ’ Ò◊≈Â≈apple Á∞‘apple≈¬∂
‹≈‰ Ú≈ˇ∂ ⁄µ’apple ˘ Áapple√≈¿∞∫Á∂ ‘È; ’∞Áapple «Úæ⁄ “√»apple‹
ʵÒ∂ ’∞fi Ú∆ ÈÚª” È‘∆∫ ‘∞øÁ≈... «√apple¯ ¡≈ÂÓ≈ Á∂ ÷∂Âapple «Úæ⁄
‘؉ Ú≈ˇ∂ ÏÁÒ≈Úª «Úæ⁄ ’∞fi ÈÚª ÍÀÁ≈ ‘∞øÁ≈ ‘ÀÕU F
ÍÃø» ¡√Ò «Úæ⁄ «¬‘ ¯apple’ «’√∂ T√∞Ì≈¡U ‹ª
T¡≈ÂÓ≈U ¿∞µÂ∂ «ÈappleÌapple È‘∆∫ ‘∞øÁ≈Õ «’√∂ ◊Â∆ ¡øÁapple ¿∞√˘
√∂Ë Á∂‰ Ò¬∆ «’√∂ ⁄∂ÂÈ≈ Á∆ ÓΩ‹»Á◊∆ ÂØ∫ «ÏȪ Ú∆ «¬æ’
«ÁÙ≈ ‘Ø √’Á∆ ‘ÀÕ ¡≈ÂÓ≈ ‹ª ⁄∂ÂÈ≈ ÷∞Á ’∞Áapple Á∆ ¿∞Í‹
‘À; ÓÈ∞µ÷ Á∂ ‘Ø∫Á «Úæ⁄ ¡≈¿∞‰ µ’ Á∂ ‹À«Ú’ ÏÁÒ≈Úª Á∆
«¬æ’ «ÁÙ≈ ‘À; «¬√∂ Âapple∑ª Ì»-«Ú«◊¡≈È’ ÏÁÒ≈Úª Á∆ Ú∆
«¬æ’ «ÁÙ≈ ‘À; Â≈«apple¡ª Á∂ «Ú◊≈√ Á∆ Ú∆ «¬æ’ «ÁÙ≈ ‘∞øÁ∆ ‘À
¡Â∂ «¬√ Âapple∑ª Á∆¡ª Ï‘∞ √≈apple∆¡ª ‘Øapple ¿∞Á≈‘appleȪ ‘ÈÕ
¡≈Ó ÂΩapple ”Â∂ Íë’«apple¡≈Úª ¡øÁapple «ÁÙ≈ϵËÂ≈ Á∆ «¬æ’
T’∞ÁappleÂ∆U «Ú¡≈«÷¡≈ √øÌÚ ‘ÀÕ ‹∂ ’∞fi Íë’«apple¡≈Úª Á∆
«ÁÙ≈ ‘∞øÁ∆ ‘À ¡Â∂ ’∞fi Á∆ ’ج∆ ı≈√ «ÁÙ≈ È‘∆∫ ‘∞øÁ∆ ª
«¬‘ Í»apple∆ Âapple∑ª È≈ˇ ¿∞‘Ȫ Íë’«apple¡≈Úª Á∂ «ÚÙ∂Ù ÷≈√∂ ¿∞µÂ∂
¡Â∂ ¿∞‘Ȫ ‘≈Òª «‹øÈ∑ª ¡Ë∆È ¿∞‘ Íë’«apple¡≈Úª Ú≈Íapple
apple‘∆¡ª ‘∞øÁ∆¡ª ‘È, «ÈappleÌapple ’appleÁ≈ ‘ÀÕ
¡≈Ó apple»Í «Úæ⁄, «’¿∞∫«’ «’√∂ Íë’«apple¡≈ «Úæ⁄
«√ÎÂ∆ ÏÁÒ≈¡ ‘Ó∂Ù≈ «Ó’Á≈apple∆ ÏÁÒ≈Úª Á∂ ÈÂ∆‹∂ Ú‹Ø∫
‘∞øÁ∂ ‘È, «¬√ «Úæ⁄ «ÁÙ≈ ¿∞ÁØ∫ ‘∆ ÓΩ‹»Á ‘∞øÁ∆ ‘À ‹ÁØ∫ ¿∞√
Íë’«apple¡≈ Á∂ ¡øÁapple ‘∆ ÓΩ‹»Á √Ê≈¬∆ ‘≈Òª ÂØ∫ «Ó’Á≈apple∆
ÏÁÒ≈¡ ÍÀÁ≈ ‘Ø apple‘∂ ‘∞øÁ∂ ‘È È‘∆∫ ª «¬√ Á∆ ’ج∆ «ÁÙ≈
È‘∆∫ ‘؉∆ √∆Õ «¬æ’ ◊Â∆ ¿∞ÁØ∫ ‘∆ «ÁÙ≈‘∆‰ ‘∞øÁ∆ ‘À ‹ÁØ∫
«¬‘ «¬√ Ùapple ¡Ë∆È ‘∞øÁ∆ ‘À «’ «¬√˘ Ù∞apple» ’appleÈ Ú≈ˇ∂
’≈apple’ Ï≈‘apple∆ ‘∞øÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ «ÁÙ≈ÏµË ‘∞øÁ∆ ‘À ‹ÁØ∫ «¬√ ˘
¡øÁapple»È∆ ’≈apple’ ˵’Á∂ ‘È (Ì≈Ú∂∫ ¡«‹‘≈ Ï≈‘apple∆ ’≈apple’ª Á∆
ÓΩ‹»Á◊∆ «Úæ⁄ ‘∆ ‘∞øÁ≈ ‘À)Õ ¡«‹‘∆ ‘≈Ò «Úæ⁄ «¬‘
T¡≈͉∆ ÷∞Á Á∆U «ÁÙ≈ ¡÷«Â¡≈apple ’appleÁ∆ ‘À «’¿∞∫«’ «¬‘
¡øÁapple»È∆ ’≈apple’ª ÂØ∫ ¿∞Í‹Á∆ ‘ÀÕ
ª «Îapple, Íë’«apple¡≈Úª ¡øÁapple «ÁÙ≈ Á≈ ¡Ë≈apple,
«Ú’≈√ Á∆ ¡µ◊∂ ÚµÒ ◊Â∆ Á∂ ¡øÁapple»È∆ ’≈apple’ª Á≈ ¡Ë≈apple
’∆ ‘À? «¬√˘ ¿∞‘Ȫ Íë’«apple¡≈Úª ¡øÁappleÒ∆¡ª Ï∞«È¡≈Á∆
«ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª Á∆ ‘Ø∫Á Â∂ ÒøÏ∂ √Ó∂∫ Ò¬∆ √apple◊appleÓ∆ «Úæ⁄ ÷Ø‹‰≈
‘ØÚ∂◊≈ «‹‘Û∆¡ª ı≈√ apple»Íª Á∆ «¬æ’ ÒÛ∆ apple≈‘∆∫ ‘æÒ ‘πøÁ∆¡ª
‘ÈÕ «¬‘∆ ¿∞‘ ⁄∆˜ ‘À «‹‘Û∆ ÍÛ≈Úª Á∆ «¬æ’ «ÁÙ≈ϵË
ÒÛ∆, «¬æ’ ı≈√ «ÁÙ≈ «Úæ⁄ ÒøÓ∂ √Ó∂∫ Ò¬∆ «Ú’≈√ Á∆ Íë’«apple¡≈

˘ ‹ÈÓ «ÁøÁ∆ ‘ÀÕ
«¬√ Âapple∑ª, «Ó√≈Ò Ú‹Ø∫, ‹∂ √Ó≈«‹’ «Ú’≈√ Á∆
«¬æ’ «ÁÙ≈ ‘À ª «¬‘ «¬√ Ò¬∆ ‘À «’ ÓÈ∞µ÷ Ò◊≈Â≈apple
’∞Áapple È≈ˇ «ÚappleØËÂ≈ Ú≈ˇ∂ «appleÙÂ∂ «Úæ⁄ apple«‘øÁ≈ ‘ÀÕ «¬√
«ÚappleØËÂ≈¬∆ Á∆ √Ê≈¬∆ ‘Ø∫Á ’≈appleÈ ÓÈ∞µ÷ ¡øÁapple ¡≈͉∂
ÍÀÁ≈Ú≈apple Á∂ √≈ËȪ ˘ «Ú’√ ’appleÈ Á≈ √Ê≈¬∆ apple∞fi≈È ÍÀÁ≈
‘∞øÁ≈ ‘À ¡Â∂ «‹Ú∂∫ «¬‘ apple∞fi≈È ÍÛ≈¡-Áapple-ÍÛ≈¡ ’øÓ ’appleÁ≈
‹ªÁ≈ ‘À ÍÀÁ≈Ú≈apple Á∆¡ª √Ó≈«‹’ Â≈’ª ¡Â∂ ÍÀÁ≈Ú≈apple Á∂
√Ïø˪ «Ú⁄≈ˇ∂ «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª ÍÀÁ≈ ‘Ø ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ÓÈ∞µ÷
Á∂ √Ó≈«‹’ «Ú◊≈√ Á∆ «ÁÙ≈ ’∞Áapple ¿∞µÍapple ÓÈ∞µ÷ Á∞¡≈apple≈
’≈Ï» Í≈¿∞∫Á∂ ‹≈‰ Á∆ «ÁÙ≈ ‘À ¡Â∂ ÓÈ∞µ÷ Á∂ ‹∆ÚÈ Á∆ ‘Ø∫Á
Á∆¡ª ’∞ÁappleÂ∆ ‘≈Òª, ÏÁÒ≈¡ Ò¬∆ ªÿª ¡Â∂ ¿π‘
«Ú’≈√ «‹‘Û≈ ÒØ’ ¡≈͉∆¡ª ÒØÛª ˘ Í»«apple¡ª ’appleÈ Á∆
Ò≈˜Ó∆¡Â ÁΩapple≈È ‘≈√Ò ’appleÁ∂ ‘È, ’≈appleÈ ‘∆ √Ó≈‹ «¬‘
«ÁÙ≈ ¡÷«Â¡≈apple ’apple ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
«¬√∂ Âapple∑ª, ‹∂ Â≈«apple¡ª Á∂ «Ú◊≈√ Á∂ ÒÛ∆ϵË
ÍÛ≈Úª «Úæ⁄Ø∫ Òøÿ‰ «‹‘∂ ÚappleÂ≈apple∂ Ú≈ÍappleÁ∂ ‘È Âª ¡«‹‘≈
¿∞‘Ȫ Á∂ Ú‹»Á ¡øÁapple ÓΩ‹»Á «ÚappleØËÂ≈¬∆ Á∆¡ª ‘≈Òª ’≈appleÈ
‘∞øÁ≈ ‘À «‹‘Û∆¡ª «Ú«’apple‰ «‹‘∆¡ª Ò◊≈Â≈apple ‹≈apple∆ apple«‘‰
Ú≈ˇ∆¡ª Íë’«apple¡≈Úª ˘ ‹ÈÓ «ÁøÁ∆¡ª ‘È «‹øÈ∑ª Á≈ ‹≈apple∆
apple«‘‰≈ ¿∞‘Ȫ Á∂ «¬«Â‘≈√ «Úæ⁄ ÒÛ∆Ú≈apple «√ÎÂ∆ ÍÛ≈¡
ÒÀ ’∂ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ
¡√∆∫ «¬‘ «ÏÒ’∞Ò È‘∆∫ ’«‘øÁ∂, «‹Ú∂∫ «’ ’∞fi
‘Øapple «ÎÒ≈√Îapple ’«‘øÁ∂ ‘È «’ ¡√∆Ó Ïë‘Óø‚ ¡Èø √Ó∂∫
µ’ Í«‘ÒØ∫ ÂÀ¡ ‘Ø ⁄∞µ’∆ «ÁÙ≈ «Úæ⁄ ÍÛ≈¡Ú≈apple «Ú’√Â
‘∞øÁ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¡«‹‘∂ «’√∂ Ú∆ Á≈¡Ú∂ Ò¬∆ ’ج∆ ÍÃÓ≈‰
È‘∆∫ ‘À, ¡√Ò «Úæ⁄ «¬√ Á∆ ’ج∆ Â∞’ ‘∆ È‘∆∫ ωÁ∆Õ
¡√∆∫ ‘apple ⁄∆˜ Á∞¡≈apple≈ ¡÷«Â¡≈apple ’∆Â∆ ◊¬∆ «ÁÙ≈ Ï≈apple∂
È‘∆∫ ¡≈÷ √’Á∂ √◊Ø∫ «√apple¯ ¿∞‘Ȫ ⁄∆˜ª Á∆ «ÁÙ≈ Ï≈apple∂ ‘∆
◊µÒ ’apple √’Á∂ ‘ª «‹øÈ∑ª ¿∞µÂ∂ ¡√∆∫ «Ú⁄≈apple ’apple apple‘∂ ‘∞øÁ∂ ‘ªÕ
⁄∆˜ª Á≈ «¬æ’ «ÁÙ≈ÏµË «Ú’≈√ ¿∞‘Ȫ «Úæ⁄ ÏÀ·∂ «’√∂ appleµÏ
‹ª ¡≈ÂÓ≈ ’≈appleÈ È‘∆∫ ‘∞øÁ≈, È≈ ‘∆ «’√∂ apple‘µ√Ó¬∆ ÷◊ØÒ∆
«ÈÔÓ Á∂ ÍÃ◊‡≈Ú∂ ’apple’∂ ‘∞øÁ≈ ‘À √◊Ø∫ «¬‘ «ÚÙ∂Ù ⁄∆˜ª
Á∆¡ª «ÚÙ∂Ù «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª «Úæ⁄Ø∫ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ≈ ¡Â∂ ¡µ◊∂ ÚËÁ≈
‘ÀÕ Úµ÷Ø-Úµ÷apple∆¡ª ⁄∆˜ª Á∆¡ª ¡≈͉∆¡ª «ÚÙ∂Ù
«ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª ‘∞øÁ∆¡ª ‘È, «‹√ Á∂ «√µ‡∂ Ú‹Ø∫ ¿∞‘Ȫ Á∆
◊Â∆ «¬æ’ «ÚÙ∂Ù «ÁÙ≈ ¡÷«Â¡≈apple ’appleÁ∆ ‘ÀÕ
ÈÚ∂∫ ¡Â∂ Í∞apple≈‰∂, Ï∆Â∂ ¡Â∂ Ì«Úµ÷
Áapple«Ó¡≈È «ÚappleØËÂ≈¬∆
‹ÁØ∫ «’√∂ Íë’«apple¡≈ «Úæ⁄ ÍÛ≈¡-Áapple-ÍÛ≈¡
«Ú’≈√ Á∆ ¡µ◊∂ ÚµÒ ˘ ◊Â∆ Ú≈ÍappleÁ∆ ‘À ª «‹Ú∂∫ «’
√Â≈«ÒÈ È∂ «’‘≈ ‘À, T«¬æ’ Í∞apple≈‰∆ «√ÎÂ∆ ¡Ú√Ê≈ ÂØ∫
«¬æ’ ÈÚ∆∫ «√ÎÂ∆ ¡Ú√Ê≈ ÚµÒ √ø’ÃÓ‰ ‘∞øÁ≈ ‘ÀU, «¬æ’
Í∞apple≈‰∂ ◊∞‰ Á∆ ʪ «¬æ’ ÈÚª ◊∞‰ ÒÀ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
«Ú’≈√ Á≈ ÈÚª ÍÛ≈¡ Í∞apple≈‰∂ ¡øÁapple Ú‹»Á√Óج∆
«ÚappleØËÂ≈¬∆ Á∂ ‘µÒ ‘؉ ’≈appleÈ ‘Ø∫Á ”⁄ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À ¡Â∂ ÈÚ∂∫
ÍÛ≈¡ ¡øÁapple ÷∞Á ÈÚ∆∫¡ª «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª ‘∞øÁ∆¡ª ‘È
«’¿∞∫«’ «¬√ ¡øÁapple ¿∞√ Ï∆Â∂ Á≈ «‹√ ÂØ∫ «¬‘ Î∞µ«‡¡≈ ‘∞øÁ≈
‘À ¡Â∂ ¿∞√ Ì«Úµ÷ Á≈ «‹√ ÚµÒ ˘ «¬√È∂ Úˉ≈ ‘∞øÁ≈ ‘À,
’∞fi-’∞fi ÓΩ‹»Á ‘∞øÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ «¬√Á∂ TȪ-Íæ÷∆ Â∂ ‘ª-
Íæ÷∆ Í≈√∂, «¬æ’ ̻ Â∂ «¬æ’ Ì«Úµ÷, ’∞fi Óapple «apple‘≈ ¡Â∂ ’∞fi
«Ú’√ ‘Ø «apple‘≈ ‘∞øÁ≈ ‘ÀÕU «¬√ ¡Ë≈apple ¿∞µÂ∂, «¬æ’ Ú≈apple «Îapple
«¬√Á∂ ¡øÁapple TÍ∞apple≈‰∂ ¡Â∂ ÈÚ∂∫ Áapple«Ó¡≈È, Óapple apple‘∂ ¡Â∂
‹ÈÓ ÒÀ apple‘∂ Áapple«Ó¡≈È, ıÂÓ ‘Ø apple‘∂ ¡Â∂ «Ú’√ ‘Ø apple‘∂
Áapple«Ó¡≈È øÿØˇU ÍÀÁ≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
«¬√ Âapple∑ª «Ú’≈√ Á∆ ¡µ◊∂ ÚµÒ ˘ ◊Â∆
«ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª Á∆ «¬æ’ ÒÛ∆ Á≈ Ò◊≈Â≈apple ‘µÒ ‘∞øÁ∂ ‹≈‰≈
‘ÀÕ «Ú’≈√ Ò◊≈Â≈apple ÈÚ∂∫ «Ú’≈√ ÚµÒ ˘ ˵’Á≈ ‘ÀÕ ‘apple
ÍÛ≈¡ ¿∞µÂ∂ √Ó∞µ⁄∆ Íë’«apple¡≈ √≈appleµ «Úæ⁄ Í∞apple≈‰∂ ¡Â∂
ÈÚ∂∫, Óapple apple‘∂ Â∂ ‹ÈÓ ÒÀ apple‘∂ «Ú⁄’≈apple ÿØˇ ‘ÀÕ
«’√∂ Ú∆ ⁄∆‹ Á∂ «Ú’≈√ Á∂ «ÈÔÓª ˘ √Ófi‰
Ò¬∆ √≈˘ ¿∞√Á∆¡ª «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª ˘ ¡Â∂ ¿∞‘Ȫ Á∂ ‘æÒ
˘ √Ófi‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
«¬æ’ Íë’«apple¡≈ ¡øÁapple ¡≈Ó ÂΩapple ”Â∂ «¬æ’ È‘∆∫
√◊Ø∫ ’¬∆ √≈apple∆¡ª «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª ÓΩ‹»Á ‘∞øÁ∆¡ª ‘ÈÕ «¬‘
«ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª Á∆ «¬æ’ ◊µ· ‘∞øÁ∆ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ Íë’«apple¡≈
Á∂ Ú‘≈¡ ˘ √Ófi‰ Ò¬∆ √≈˘ «¬√Á∆¡ª √≈apple∆¡ª
«ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª ¡Â∂ ¿∞‘Ȫ Á∂ ¡≈Í√∆-√Ïø˪ ˘ «Ë¡≈È◊Ø⁄apple∂
appleµ÷‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
«¬√Á≈ «√µË≈ ÓÂÒÏ «¬‘ ‘À «’ √≈˘ «’√∂
Íë’«apple¡≈ Á∆ Ï∞«È¡≈Á∆ «ÚappleØËÂ≈¬∆ ˘, «¬√Á∂ ¡≈Ó ÷≈√∂
«Úæ⁄ ¡Â∂ ‘apple∂’ ÍÛ≈¡ ¿∞µÂ∂ «¬√ Á∞¡≈apple≈ Ë≈apple∂ ◊¬∂ «ÚÙ∂Ù
apple»Í «Úæ⁄ √Ófi‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ Íë’«apple¡≈ Á∂ Ó»Ò ÷≈√∂ «Úæ⁄
√Óج∆ Ï∞«È¡≈Á∆ «ÚappleØËÂ≈¬∆ ‘∆ ¿∞‘ «ÚappleØËÂ≈¬∆ ‘∞øÁ∆ ‘À
«‹‘Û∆ «¬√Á∆ «ÁÙ≈ ÂÀ¡ ’appleÁ∆ ‘ÀÕ
«¬√ Âapple∑ª √Ó≈‹ «Úæ⁄, Ï∞«È¡≈Á∆ «ÚappleØËÂ≈¬∆
ÍÀÁ≈Ú≈apple Á∆¡ª Â≈’ª ¡Â∂ ÍÀÁ≈Ú≈apple∆ √Ïø˪ «Ú⁄≈ˇ∂
«ÚappleØËÂ≈¬∆ ‘∞øÁ∆ ‘À ¡Â∂ ‹Ø √Ó≈‹ Á∂ ‘apple∂’ ÍÛ≈¡ ”Â∂ «¬æ’
«ÚÙ∂Ù apple»Í Ë≈appleÁ∆ ‘ÀÕ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ √Ó≈‹ «Úæ⁄ «¬‘
√Ó≈‹∆«’àÍÀÁ≈Ú≈apple ¡Â∂ «Èµ‹∆ ȫӵ‰ «Ú⁄’≈apple Á∆
«ÚappleØËÂ≈¬∆ ‘ÀÕ «¬‘∆ ¿∞‘ Ï∞«È¡≈Á∆ «ÚappleØËÂ≈¬∆ ‘À «‹‘Û∆
«Ú’≈√ Á∆ «ÁÙ≈ Ì≈Ú √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ ÂØ∫ ’«Ó¿±«È‹Ó ÚµÒ
ÂÏÁ∆Ò∆, √Ó≈‹∆«’àÍÀÁ≈Ú≈apple Á∂ ¡È∞√≈apple∆ √Ó≈‹∆«’ÃÂ
ȫӵ‰ ˘ ÂÀ¡ ’appleÁ∆ ‘ÀÕ
Ï∞«È¡≈Á∆ «ÚappleØËÂ≈¬∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á, «¬æ’ Íë’«apple¡≈
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 40

«Úæ⁄ ’¬∆ ‘Øapple ¤Ø‡∆¡ª-Úµ‚∆¡ª, «√µ«‡¡ª ˘ ÍÃÌ≈«Ú ’appleÈ
Ú≈ˇ∆¡ª «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª ÓΩ‹»Á ‘∞øÁ∆¡ª ‘È «‹øÈ∑ª Á≈ ÷≈√≈
Â∂ ÍÃÌ≈Ú Ï∞«È¡≈Á∆ «ÚappleØËÂ≈¬∆ ¿∞µÂ∂ «ÈappleÌapple ‘∞øÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘Ȫ
«ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª Á≈ ’øÓ ’appleÈ≈ ¡Â∂ ‘µÒ ‘؉≈ Ï∞«È¡≈Á∆
«ÚappleØËÂ≈¬∆ Á∂ ‘µÒ ‘؉ Á∆ Íë’«apple¡≈ ˘ √Ó∞µ⁄Â≈ ÍÃÁ≈È
’appleÁ≈ ‘À «‹√ ’≈appleÈ Íë’«apple¡≈ Á≈ «¬æ’ ÈÚª ÍÛ≈¡, «¬æ’
ÈÚª ◊∞‰ ‹ÈÓ ÒÀ∫Á≈ ‘∞øÁ≈ ‘ÀÕ
Ï∞«È¡≈Á∆ «ÚappleØËÂ≈¬∆ «√µ«‡¡ª ˘ ÍÃÌ≈«Ú ’appleÈ
Ú≈ˇ∆¡ª √≈apple∆¡ª «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª ÂØ∫ ÍÀÁ≈ ‘؉ Ú≈ˇ∂ √Ó∞µ⁄∂
ÿØˇ apple≈‘ƒ ‘µÒ ‘∞øÁ∆ ‘ÀÕ Íapple «¬√ «Úæ⁄ «¬æ’ «ÚÙ∂Ù «ÚappleØËÂ≈¬∆
’∂∫Áapple∆ ‹ª ÍÃË≈È Ì»«Ó’≈ «ÈÌ≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ Á»‹∂ ÙÏÁª «Úæ⁄,
«ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª Á∆ ◊µ· ¡øÁapple ⁄µÒÁ∂ ÿØˇ Á∂ Úµ÷-Úµ÷ apple»Íª
«Úæ⁄ ¡≈¿∞‰ Ú≈ˇ∂ √≈apple∂ µÂ, apple∞fi≈È ‹ª Â≈’ª «Úæ⁄Ø∫, ¡≈Ó
ÂΩapple ”Â∂ «¬æ’ ¡«‹‘≈ ‘∞øÁ≈ ‘À «‹‘Û≈ Ï∞«È¡≈Á∆ «ÚappleØËÂ≈¬∆
Á∂ ‘µÒ ‘Ø ’∂ «¬æ’ ÈÚ∂∫ ÍÛ≈¡ Â∂ ÈÚ∂∫ ◊∞‰ Á∞¡≈apple≈ Í∞apple≈‰∂ Á∆
ʪ ÒÀ ÒÀ‰ Á∂ apple»Í ˘ «√µ‡∂ µ’ Í‘∞ø⁄‰ «Úæ⁄ ÍÃË≈È Ì»«Ó’≈
«ÈÌ≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ
«Ó√≈Ò Ú‹Ø∫, «’√∂ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ Á∂Ù «Úæ⁄ Ï‘∞Â
√≈apple∆¡ª «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª ‘∞øÁ∆¡ª ‘ÈÕ Ó˜Á»apple ‹Ó≈ ¡Â∂
√appleÓ≈¬∂Á≈apple ‹Ó≈ «Ú⁄≈ˇ∂ «ÚappleØËÂ≈¬∆ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈, ‘ØappleȪ
‹Ó≈ª «‹Ú∂∫ Ù«‘apple∆ «Èµ’-Ï∞apple‹»¡≈, «’√≈È∆, Ì»Ó∆ÍÂ∆
¡≈«Á «Ú⁄’≈apple ¡Â∂ È≈ˇ Á∆ È≈ˇ √appleÓ≈¬∂Á≈apple ‹Ó≈ Á∂
¡øÁapple Ú∆ «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª ‘∞øÁ∆¡ª ‘ÈÕ ’ΩÓªÂapple∆ «’√Ó Á∆¡ª
«ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª «‹Ú∂∫ «¬æ’ √appleÓ≈¬∂Á≈apple Á∂Ù Â∂ ‘ØappleȪ
√appleÓ≈¬∂Á≈apple Á∂Ùª «Ú⁄≈ˇ∂ ¡Â∂ √≈Óapple≈‹∆¡ª Â∂ Ï√Â∆¡ª Á∂
ÒØ’ª «Ú⁄Ò∆¡ª «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª Ú∆ ‘∞øÁ∆¡ª ‘ÈÕ Íapple
«ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª Á∆ «¬√ Í»apple∆ ◊µ· «Úæ⁄Ø∫, «’√∂ «ÁµÂ∂ Á∂Ù «Úæ⁄
Ó˜Á»apple ‹Ó≈ Â∂ √appleÓ≈¬∂Á≈apple ‹Ó≈ «Ú⁄’≈apple ÿØˇ ‘À «‹‘Û≈
√Ó≈‹ ˘ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ ÍÛ≈¡ ÂØ∫ √Ó≈‹Ú≈Á ÚµÒ ¡µ◊∂ ÒÀ
’∂ ‹≈‰ «Úæ⁄ ’∂∫Áapple∆ ‹ª ÍÃË≈È Ì»«Ó’≈ «ÈÌ≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ «’¿∞∫«’
«¬‘∆ ¿∞‘ «ÚappleØËÂ≈¬∆ ‘À «‹‘Û∆ «¬æ’ Íæ÷ Á∆ ÍÃË≈ÈÂ≈ ÂØ∫
Á»‹∂ Íæ÷ Á∆ ÍÃË≈ÈÂ≈ ’≈«¬Ó ‘؉ Á∂ ¡«‹‘∂ ÏÁÒ≈¡ «Úæ⁄
‘µÒ ‘Ø √’Á∆ ‘À ª «’ √Ó∞µ⁄∂ ◊∞‰≈ÂÓ’ apple»Í «Úæ⁄ «¬æ’
Ï∞«È¡≈Á∆ ÂÏÁ∆Ò∆ ¡≈ √’∂Õ
«¬√ Âapple∑ª, «Ó√≈Ò Ú‹Ø∫, Úµ‚∆ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ Â∂
«Èµ’-Ï∞apple‹»¡≈˜∆ «Ú⁄Ò∆ «ÚappleØËÂ≈¬∆ ‘Ó∂Ù≈ Úµ‚∆
√appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ Á∞¡≈apple≈ Á≈Ï∂ Á≈ apple»Í ÒÀ∫Á∆ ‘À ‹Ø «Èµ’∆-
Ï∞apple‹»¡≈˜∆ Á∂ Ó∞’≈ÏÒ∂ Ò◊≈Â≈apple ÚËÁ≈ ‹ªÁ≈ ‘À «‹‘Û∆
«¬√ Á∂ «√µ‡∂ Ú‹Ø∫ Ò◊≈Â≈apple «Íµ¤∂ ÚµÒ ˘ ˵’∆ ‹ªÁ∆ Â∂
’Ó˜Øapple ‘∞øÁ∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ «’√∂ √appleÓ≈¬∂Á≈apple Á∂Ù ¡øÁapple
«Èµ’∆-Ï∞apple‹»¡≈˜∆ Ó∞µ÷ «¬È’Ò≈Ï∆ Â≈’ ȑ∆∫ ‘Ø √’Á∆
¡Â∂ Úµ‚∂ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª È≈ˇ ¿∞‘Ȫ Á∆ «ÚappleØËÂ≈¬∆ ÍÃË≈È
«ÚappleØËÂ≈¬∆ È‘∆∫ ‘Ø √’Á∆Õ Á»‹∂ Í≈√∂, Ó‹Á»apple ‹Ó≈Â
√appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ Á∂ «Ú’√ ‘∞øÁ∂ ‹≈‰ È≈ˇ ÚË∂apple∂ Â≈’ÂÚapple
‘∞øÁ∆ ‹ªÁ∆ ‘À ¡Â∂ «¬‘ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª Á∂ Á≈Ï∂ ʵÒ∂ apple«‘‰
Ú≈ˇ∆ ¿∞‘ ‹Ó≈ ‘À «‹‘Û∆ ¡ø «Úæ⁄ «¬√ Á≈Ï∂ ˘ ¿∞Ò‡≈¡
√’Á∆ ‘ÀÕ «¬√∂ ’≈appleÈ ’apple’∂ Ó‹Á»apple ‹Ó≈ ÍÃÓ∞µ÷ «¬È’Ò≈Ï∆
Â≈’ ‘À ¡Â∂ «¬√ ‹Ó≈ Â∂ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª «Ú⁄≈ˇ∂
«ÚappleØËÂ≈¬∆ ÍÃË≈È «ÚappleØËÂ≈¬∆ ‘ÀÕ
«¬√ Ò¬∆, «¬æ’ Íë’«apple¡≈ Á∂ «Ú’≈√ Á∂ «ÈÔÓª
˘ √Ófi‰ Ò¬∆ √≈˘ È≈ ’∂ÚÒ Íë’«apple¡≈ Á∂ ‘apple∂’ ÍÛ≈¡
¿∞µÂ∂ Ï∞«È¡≈Á∆ «ÚappleØËÂ≈¬∆ ˘ √Ófi‰≈ Ò≈˜Ó∆ ‘À √◊Ø∫ «¬‘
‹≈‰È≈ Ú∆ Ò≈‹Ó∆ ‘À «’ Ï∞«È¡≈Á∆ «ÚappleØËÂ≈¬∆ ˘ ‘µÒ
’appleÈ Â∂ Íë’«apple¡≈ ˘ ¡◊Ò∆ Óø«˜Ò ¿∞µÂ∂ ÒÀ ’∂ ‹≈‰ Ú≈ˇ∆
ÍÃÓ∞µ÷ Â≈’ «’‘Û∆ ‘ÀÕ
Ó≈˙ ˜∂-Â∞ø◊ È∂ «Ë¡≈È Á∞¡≈«¬¡≈ ‘À «’ T«’√∂
Ú∆ Íë’«apple¡≈ Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ ’appleÁ∂ ‘ج∂.... √≈˘ «¬√Á∆ ÍÃË≈È
«ÚappleØËÂ≈¬∆ ˘ ¤ª‡‰ Ò¬∆ Í»apple≈ ˜Øapple Ò◊≈¿∞‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕU
«¬‘ «¬æ’ ◊∞øfiÒÁ≈apple ’≈apple‹ ‘Ø √’Á≈ ‘À «’¿∞∫«’ ’∞fi «ÚÙ∂Ù
‘≈Òª ¡Ë∆È «‹‘Û∆ «ÚappleØËÂ≈¬∆ ÍÃË≈È ‘∞øÁ∆ ‘À, Á»√apple∆¡ª
‘≈Òª «Úæ⁄ ¿∞‘ ÍÃË≈È È‘∆∫ Ú∆ ‘Ø √’Á∆Õ T«¬æ’ Ú≈apple ‹ÁØ∫
ÍÃË≈È «ÚappleØËÂ≈¬∆ ¤ª‡ Ò¬∆ ‹ªÁ∆ ‘À ª «’√∂ Ú∆ √Óµ«√¡≈
˘ Ï‘∞ ‹ÒÁ∆ ‘µÒ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ‘À,U ‹Á«’ ‹∂ ¡√∆∫
ÍÃË≈È «ÚappleØËÂ≈¬∆ ˘ È‘∆∫ Í’Û Í≈¿∞∫Á∂ ª ¡√∆∫ T√Óµ«√¡≈
Á∆ ‹Û∑ È‘∆∫ ÒµÌ √’Á∂ ¡Â∂ √∞Ì≈«Ú’ ‘∆ ¡√∆∫
«ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª ˘ ‘µÒ ’appleÈ Á∂ „ø◊-Âapple∆’∂ Ú∆ È‘∆∫ ÒµÌ
√’Á∂ÕU G
Ó≈˙ «Ò÷Á∂ ‘È, T«¬‘∆ ¿∞‘ Âapple∆’≈’≈apple ‘À «‹‘Û≈
Ó≈apple’√ È∂ √≈˘ «√÷≈«¬¡≈ ‹ÁØ∫ ¿∞‘Ȫ È∂ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ √Ó≈‹
Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ ’∆Â≈ÕU Ó≈apple’√ È∂ «Á÷≈«¬¡≈ «’ √appleÓ≈¬∂Á≈apple
‹Ó≈ «ıÒ≈¯ ¡≈͉∂ ÿØˇ ÁΩapple≈È «’Ú∂∫ Ó‹Á»apple ‹Ó≈ ¡≈͉∂
√ø◊∆ ÒµÌ √’Á∆ ‘À ¡Â∂ √≈apple∆¡ª √Ó≈«‹’ «ÚappleØËÂ≈¬∆¡ª
Á∆ Í»apple∆ ◊µ· √Á’≈ ÍÀÁ≈ ‘؉ Ú≈Ò∆¡ª ‘≈Òª Á≈ Î≈«¬Á≈
ÒÀ √’Á∆ ‘À ª «’ ¿∞‘ √Ó≈‹ ˘ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ ÂØ∫
’«Ó¿±«È‹Ó ÚµÒ ¡µ◊∂ ÒÀ ‹≈ √’∂Õ
«Ú’≈√ «Úæ⁄ «È÷∂Ë Á∆ Ì»«Ó’≈
«Ú’≈√ Á∆ ¡µ◊∂ ÚµÒ ˘ ◊Â∆, ‘apple∂’ Úµ÷apple∂ Ó≈ÓÒ∂
«Úæ⁄ «¬‘ Ì≈Ú∂∫ «’øÈ∆ Ú∆ Í∂⁄∆Á≈ «’¿∞∫ È≈ ‘ØÚ∂, ‘Ó∂Ùª ÈÚ∂∫
Â∂ Í∞apple≈‰∂ Á∂ ÿØˇ apple≈‘∆∫ ¡Â∂ ÈÚ∂∫ Â∂ ¿∞µÌapple apple‘∂ Á∞¡≈apple≈ Í∞apple≈‰∂
Â∂ Óapple apple‘∂ Á∆ ʪ ÒÀ‰ apple≈‘∆∫ ‘∆ Ú≈ÍappleÁ∆ ‘ÀÕ
«¬√ Âapple∑ª √Ó≈«‹’ «Ú’≈√ «Úæ⁄, √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ ÂØ∫
√Ó≈‹Ú≈Á ÚµÒ √ø’ÃÓ‰ «Úæ⁄, √Ó≈‹∆«’àÍÀÁ≈Ú≈apple «‹‘Û∆
√appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ Á∂ ¡≈appleÊ’ ‹∆ÚÈ «Úæ⁄ ÈÚ∆∫ Â∂ ¿∞µÌapple apple‘∆ ‘À
¡Â∂ «Èµ‹∆ ȫӵ‰ ‹Ø Í∞apple≈‰∆ Â∂ Ï∆Â∂ Á≈ ÏØfi ‘∞øÁ∆ ‘À «Ú⁄≈ˇ∂
«ÚappleØËÂ≈¬∆ ‘∞øÁ∆ ‘À ¡Â∂ «¬æ’ ÈÚ∆∫ Â≈’Â, Ó˜Á»apple ‹Ó≈ Á≈
¿∞Ì≈apple ‘∞øÁ≈ ‘À «‹√Á≈ √appleÓ≈¬∂Á≈apple ‹Ó≈ «ıÒ≈¯ ÿØˇ ÈÚ∂∫
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 41

˘ √≈’≈apple ’appleÈ Ò¬∆ Í∞apple≈‰∂ Á∂ apple≈«÷¡ª «ıÒ≈¯ ÿØˇ ‘ÀÕ
«Ú’≈√ Á∆ «¬‘ ÁÚøÁ≈ÂÓ’ Ë≈appleÈ≈ Ï∞apple‹»¡≈
«√˪’≈appleª Á∞¡≈apple≈ ÍÃ⁄≈apple∆ ‹ªÁ∆ Í∞apple≈‰∆ ¿∞Á≈appleÍøÊ∆ Ë≈appleÈ≈
Á∆ «ÚappleØË∆ ‘ÀÕ ¿∞Á≈appleÍøÊ∆ Ú∆ «Ú’≈√ ˘ Ó≈ÈÂ≈ «ÁøÁ∂ ‘È
¡Â∂ «¬‘ Á≈‘Ú≈ ’appleÁ∂ ‘È «’ Âappleµ’∆ ’∞Áapple Â∂ √Ó≈‹ Á≈
«¬æ’ √ø√≈apple-«Ú¡≈Í∆ «ÈÔÓ ‘ÀÕ ÍÃø» ¿∞‘ «¬√˘ «¬æ’ √«‘Ò
«¬’√≈apple Íë’«apple¡≈ ÓøÈÁ∂ ‘È ¡Â∂ ‹∂ ¿∞‘ ’∞fi ÓΩ«’¡ª ¿∞µÂ∂
ÿØˇ Á∆ ◊µÒ ˘ ÓøÈÁ∂ Ú∆ ‘È Âª ¿∞‘ «¬√˘ «¬æ’
ÏÁ«’√ÓÂ∆ Ì«apple¡≈ ¡«Ûµ’≈ ÓøÈÁ∂ ‘È «‹‘Û≈ «Ú’≈√ ˘
¡µ◊∂ «Ò‹≈‰ Á∆ ʪ «¬√ ¡µ◊∂ apple∞’≈Ú‡ ωÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘Ȫ
¡È∞√≈apple ‘Ø∫Á «Úæ⁄ ¡≈ apple‘∂ Áπ¡≈apple≈, ‘Ø∫Á «Úæ⁄ ‘؉ Ú≈ˇ∂ Á∆
ʪ-ÏÁÒ∆, Í∞apple≈‰∂ ˘ ÈÚ∂∫ Á∞¡≈apple≈ ¿∞÷≈Û √∞µ‡ Á∂‰≈ È‘∆∫
‘؉≈ ⁄≈‘∆Á≈ √◊Ø∫ ¿∞√˘ Ï⁄≈ ’∂ appleµ«÷¡≈ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À
ª «’ ¿∞‘ ‘Ωˇ∆-‘Ωˇ∆ ÷∞Á ˘ ÏÁÒ ÒÚ∂ ¡Â∂ ‘Ø∫Á Á∂ ¿∞⁄∂apple∂
͵Ëapple ¿∞µÂ∂ Í‘∞ø⁄ ‹≈Ú∂Õ
√Ó≈«‹’-‹Ó‘»apple∆ Ú∆ «¬√ ÎÒ√Î∂ ÍÃÂ∆ Ú¯≈Á≈apple∆
«Á÷≈¿π∫Á∂ ‘È «‹‘Û≈ ¿π‘Ȫ È∂ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª ÂØ∫ ¿πË≈apple≈
«Ò¡≈ ‘À ¡Â∂ «¬√Á∂ «‘ ¿π‘ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ Á∂ ¡≈͉∂
¡≈Í √Ó≈‹Ú≈Á «Úæ⁄ ÏÁÒ ‹≈‰ Á∂ «Ú⁄≈apple Á∆ Ú’≈ÒÂ
’appleÁ∂ ‘ج∂ √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ ˘ Ï⁄≈¬∆ appleæ÷‰ Ò¬∆ «√appleÂØÛ ÔÂÈ
’appleÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ Âapple∑ª √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ ˘ Ï⁄≈¿∞‰ Á∂ ¡≈͉∂
‹ÂȪ apple≈‘∆∫ ¿∞‘ √Ó≈‹Ú≈Á Ò¬∆ ÒÛÈ Á∆ ʪ √Ó≈‹Ú≈Á
«ıÒ≈¯ ÒÛÈ Âµ’ Í‘∞ø⁄ ◊¬∂ ‘ÈÕ “’ج∆ ÿØˇ È‘∆∫ Â∂ ‹Ó≈Â∆
√ªfi-«Ì¡≈Ò∆” Á∂ «¬‘ ÌΩ∫Í» ÿØˇ ÂØ∫ Ó»ø‘ È‘∆∫ ÓØÛ √’Á∂;
ϵ√ ¿∞‘ Á»‹∆ «Ëapple ÚµÒØ∫ «¬√ «Úæ⁄ Ù≈ÓÒ ‘∞øÁ∂ ‘ÈÕ
«Ú’≈√ Á∆ ÁÚøÁ≈ÂÓ’ ÍÁ≈appleÊÚ≈Á∆ ‹ª
«¬È’Ò≈Ï∆ Ë≈appleÈ≈ Á∆ «¬√ ¿∞Á≈appleÍøÊ∆, √∞Ë≈appleÚ≈Á∆ Ë≈appleÈ≈
È≈ˇ Â∞ÒÈ≈ ’appleÁ∂ ‘ج∂ ¡√∆∫ ’«‘ √’Á∂ ‘ª «’ «¬æ’ «Ú’≈√
«Úæ⁄ «È÷∂Ë Á∆ Ì»«Ó’≈ ˘ ͤ≈‰Á≈ ‘À Â∂ «¬√˘ Ó≈ÈÂ≈
«ÁøÁ≈ ‘À ‹Á«’ Á»‹≈ «¬√ ˘ ͤ≈‰È «Úæ⁄ ¡√¯Ò apple«‘øÁ≈
‘À Â∂ Óøȉ ÂØ∫ «¬È’≈apple∆ ‘ÀÕ ÁÚøÁÚ≈Á √≈˘ «¬‘ √Ófi‰≈
«√÷≈¿∞∫Á≈ ‘À «’ ÈÚ∂∫ ˘ Í∞apple≈‰∂ È≈ˇ ÿØˇ ’appleÈ≈ Â∂ «¬√˘
¿∞÷≈Û √∞µ‡‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À, «¬‘ «’ Í∞apple≈‰∂ ˘ ÈÚ∂∫ Ò¬∆ apple≈‘
¤µ‚‰≈ ‘∆ ‘ØÚ∂◊≈ Â∂ ÈÚ∂∫ Á∞¡≈apple≈ Íπapple≈‰≈ ¿∞Òø«ÿ¡≈ ‘∆
‹≈Ú∂◊≈ Á»‹∂ ÙÏÁª «Úæ⁄, Í∞apple≈‰∂ Á≈ ÈÚ∂∫ Á∞¡≈apple≈ «È÷∂Ë
‘؉≈ Ò≈˜Ó∆ ‘ÀÕ
¿∞Á≈appleÍøÊ∆ «‹‘Û≈ ¡«Ë¡≈ÂÓÚ≈Á∆ „ø◊ È≈ˇ
√Ø⁄Á≈ ‘À, √ÓfiÁ≈ ‘À «’ «È÷∂Ë Á≈ «√µË≈ «‹‘≈ ¡appleÊ ‘∞øÁ≈
‘À: TÈ‘∆∫ÕU ¿∞√ ¡È∞√≈apple «È÷∂Ë Ï√ «’√∂ ⁄∆‹ Á≈ ¡øÂ
‘؉≈ ‘ÀÕ «¬‘ «¬æ’ ¡◊ª‘ ÚµÒ ’ÁÓ È≈ ‘Ø ’∂ «Íµ¤ÒÓØÛ≈
‘À; Ú≈Ë≈ È≈ ‘Ø ’∂ «¬‘ «¬æ’ ÿ≈‡≈ ‘ÀÕ Á»‹∂ Í≈√∂, ÁÚøÁÚ≈Á
√≈˘ «√÷≈¿∞∫Á≈ ‘À «’ «È÷∂Ë ÂØ∫ È≈ ‚appleØ √◊Ø∫ «¬‘ √Ófi‰≈
«√÷≈¿∞∫Á≈ ‘À «’ «’Ú∂∫ «¬‘ «Ú’≈√ Ò¬∆ «¬æ’ ÙappleÂ, «¬æ’
‘ª-Íæ÷∆ ¡◊Ò∂apple∂ ’ÁÓ Á≈ √≈ËÈ Ï‰ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‘Ú≈Ò∂:
C. ÒÀ«ÈÈ : “Ï∞÷≈«appleÈ ¿∞µÂ∂ ¡ÒØ⁄È≈ÂÓ’ «‡µÍ‰∆¡ª”:
T√ø’ÃÓ‰ ’≈ˇ Á∆ ¡≈appleÊ’Â≈U
D. Ó≈˙ ˜∂-Â∞ø◊ : «ÚappleØËÂ≈¬∆ Ï≈apple∂
E. ¬∂∫◊Ò‹ : Ò∞‚«Ú◊ «Î¿∞appleÏ≈ı, Í≈· ⁄ΩÊ≈
F. ‘∂◊∂Ò : «¬«Â‘≈√ Á≈ ÎÒ√Î≈, Ì»«Ó’≈
G. Ó≈˙ ˜∂-Â∞ø◊ : ¿∞ÍappleØ’Â
ÈÚ∂∫ √Ó≈‹Ú≈Á∆ «¬È’Ò≈Ï Á≈ ÏπÒ≈apple≈
ÍÃÂ∆ÏæË
’∆Ó = E@ appleπͬ∂
¡ø’ - BB ”⁄ ÍÃ’≈«Ù √Óæ◊apple∆
J √ØÚ∆¡Â √øÿ «Úæ⁄ √Ó≈‹Ú≈Á∆ ÍÃÔØ◊ª Á∂ ˜appleÏ∂ : «¬«Â‘≈√ ¡Â∂ «√˪ Á∆¡ª √Óæ«√¡≈Úª
J Ó‘≈È Ï«‘√ Á∂ E@ √≈Ò
J √Ó’≈Ò∆ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ˜πappleÓ: ’πæfi Îπ‡’Ò È؇√
J Î≈√∆Ú≈Á Á∆ Ïπ«È¡≈Á∆ √Ófi: Èπ’Â∂Ú≈apple ’πæfi ◊æÒª
J √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ Á≈ √ø’‡ ¡Â∂ “√πÍapple ‘∆appleØ” Â∂ “¡À∫◊apple∆ Ôø◊ ÓÀÈ” Á∆ Ú≈Í√∆
J apple≈‹ Á≈ ’Ò≈ È≈ˇ ÿØˇ: Ò∂÷’ ¡Â∂ ¿πµÂapple-Ï√Â∆Ú≈Á∆ √Ó≈‹ Á∂ √appleÍÃ√ (È◊»◊∆)
J Ó‘≈È ÍÃØÒ∂Â≈apple∆ √æ«Ì¡≈⁄≈apple’ «¬È’Ò≈Ï Á∂ Á√Â≈Ú∂˜ ¡Â∂ Ò∂÷óE
J Íπ√Â’ √Ó∆«÷¡≈: “÷æÏ∆ Ò«‘apple Á∂ «Ú⁄≈appleÈ Ò¬∆ ’πæfi √Ú≈Ò”
“ÍÃÂ∆ÏæË” ÍÃ≈Í ’appleÈ Ò¬∆ √øÍapple’ ’appleØ ó ‹È⁄∂ÂÈ≈, ´«Ë¡≈‰≈ L ÎØÈ ÈøÏapple- IHAEE-HGH@G
ÏÒΩ◊ : pratibaddh.wordpress.com
¬∆Ó∂Ò : pratibadh08@rediffmail.com
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 42

√æ«Ì¡≈⁄≈apple
¿»apple‹≈
J Ôπ«Ò¡≈È ÏÃØÓÒ∂¡, appleØÓ≈È ÍØÁØÒÈ∆
ÓÈπæ÷ Áπ¡≈apple≈ ω≈¬∆ ‹≈‰ Ú≈ˇ∆ ““Á»‹∆
’πÁapple””, Ì≈Ú ÌΩ«Â’ √æ«Ì¡≈⁄≈apple, ÒØ’ª Á∆¡ª ¿»apple‹ª Á∆¡ª
ÒØÛª Í»appleÈ «Úæ⁄ Ú∆ Ó‘æÂÚÍ»πappleÈ Ì»«Ó’≈ «ÈÌ≈Á∆ ˛Õ
Ï‘π ÒøÓ∂ √Ó∂∫ Âæ’ ÒØ’ª Á∆ √apple∆apple’, Íæ«·¡ª Á∆
Â≈’ ‘∆ ¿π‘Ȫ ˘ ¿πÍÒÏË «¬æ’Ø-«¬æ’ ““¿»apple‹≈ Ìø‚≈apple””
√∆Õ √Ó∂∫ È≈ˇ ÓÈπæ÷ ¡æ◊ Á∆ ÚappleÂØ∫ ’appleÈ Òæ◊≈ ¡Â∂ «Îapple
¡æ‹ ÂØ∫ ¤∂-¡æ· ‘˜≈apple √≈Ò Í«‘Òª Í≈Ò» ‹≈ÈÚappleª Á∆
Â≈’ Ú∆ «¬√ ““Ìø‚≈apple”” «Úæ⁄ ‹πÛ ◊¬∆Õ ¡’√apple ¿π√ √Ó∂∫
‘Ú≈ Á∆ Â≈’ Á∆ Ú∆ Í«‘Ò∆ Ú≈apple ÚappleÂØ∫ ’∆Â∆ ◊¬∆ ó
‹‘≈˜ ⁄Ò≈¿π‰ Ò¬∆Õ Ì≈¯ Á∂ «¬ø‹‰ Á∆ ÷Ø‹ ÂØ∫ Í«‘Òª
ÓÈπæ÷ È∂ ‹Ø √Ì ÂØ∫ ÚË∂apple∂ Â∂˜ ◊Â∆ Ó«‘√»√ ’∆Â∆, ¿π‘ ¿π√È∂
Ï≈ÁÏ≈È Á∆ «’appleÍ≈ È≈ˇ ’∆Â∆Õ
«¬√ ÂØ∫ ’¬∆ ‘˜≈apple √≈Ò Ó◊appleØ∫ ÍΩ‰-⁄æ’∆¡ª
ω∆¡ª ‹Ø ‹ÒÁ∆ ‘∆ «√apple¯ ⁄æ’∆¡ª È‘ƒ apple«‘ ◊¬∆¡ªÕ
‘Ú≈ Á∆ ¿»apple‹≈ ‘π‰ ⁄æ’∆ Á∂ ÍπÛ∂ ‘∆ È‘ƒ ⁄Ò≈Á∆ √∆ √◊Ø∫
ÒØ‘≈ ◊≈Ò‰ Ú≈ˇ∆¡ª Ìæ·∆¡ª Á∆¡ª ËΩ∫’‰∆¡ª, ¿πµÈ ÂØ∫
’æÍÛ≈ ω≈‰ Ú≈ˇ∆¡ª ÓÙ∆Ȫ ¡Â∂ ¿π‘ Í≥Í Ú∆ ⁄Ò≈Á∆
√∆ ‹Ø √ÓπøÁapple∆ Í≈‰∆ «Úæ⁄ ‚πæÏ∆ È∆Úƒ ˜Ó∆È «Úæ⁄Ø∫ Í≈‰∆
’æ„Á∂ √ÈÕ
‹Ò ¿»apple‹≈ Á∆ ÚappleÂØ∫ ’appleÈ≈ Ú∆ ÒØ’ Íπapple≈ÂÈ ’≈Ò
«Úæ⁄ ‘∆ «√æ÷ ◊¬∂ √ÈÕ ¬∆√Ú∆ √øÓ ÂØ∫ Í«‘Òª ‘∆, ÍΩ‰-
⁄æ’∆¡ª ͉-⁄æ’∆¡ª ω∆¡ª √ÈÕ ÒØ’ª È∂ «√ø‹≈¬∆ ¡Â∂
Í≈‰∆ Á∆ Í»appleÂ∆ Ò¬∆ Í≈‰∆ Í≥Í ’appleÈ Ò¬∆ «¬‘Ȫ ““‹Ò
«¬ø‹‰ª”” Á∆ ÚappleÂØ∫ ’appleÈ∆ «√æ÷ Ò¬∆Õ «Îapple «¬‘Ȫ ÂØ∫ ’≈appleı≈È∂
Ú∆ ⁄Ò≈¬∂ ‹≈‰ Òæ◊∂Õ
“ÓÈπæ÷, ÓÙ∆È, «¬«Â‘≈√” È≈Ó «’Â≈Ï Á∂ Ò∂÷’
‹∂. «ÒÒ∆ Áæ√Á∂ ‘È «’ «¬ø◊ÒÀ∫‚ Á∂ √≈◊apple Âæ‡ ”Â∂ ¬∆√Ú∆
√øÓ Á∆ Á»‹∆ Á«‘-√Á∆ Á∆ Ùπapple»¡≈ «Úæ⁄ Ú∆ ¡≈Ó ÂΩapple ”Â∂
Í≥‹≈‘ «Ú¡’Â∆¡ª «Íæ¤∂ «¬æ’ ͉-⁄æ’∆ √∆Õ ¿π√ ˜Ó≈È∂
«Úæ⁄ √ø√≈apple «Úæ⁄ ‘Øapple «’Ëapple∂ Ú∆ ÒØ’ª ˘ «¬øÈ∆ ¿»apple‹≈ ‘≈√Ò
È‘ƒ √∆Õ √Óª Ï∆‰ È≈ˇ ÏappleÂ≈È∆¡ª È∂ ““√ø√≈apple Ìapple Á∆
’appleÓÙ≈Ò≈”” ‘؉ Á∆ ‹Ø Íë√æË∆ ‘≈√Ò ’∆Â∆, ¿π√Á≈ Í»appleÚ
Ò椉 «¬‘Ø ÷πÙ‘≈Ò∆ √∆Õ
AHÚƒ √Á∆ «Úæ⁄ apple»√ «Úæ⁄ ÈÁ∆¡ª Á∆ ¿»apple‹≈ ÂØ∫
¡«‹‘∂ ’≈appleı≈È∂ ⁄Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ √È ‹Ø ¡æ‹ Á∂ Ó≈ÍÁø‚ ÂØ∫ Ú∆
«ÚÙ≈Ò √ÈÕ ¿π‘Ȫ Á∂ ’πæfi «⁄æÂapple ¿πÍÒÏË ‘È, «‹È∑ª ˘
Á∂÷ ’∂ ¡≈Ëπ«È’ Ôπæ◊ Á∂ Úæ‚∂ ’≈appleı≈«È¡ª ÂØ∫ ‹≈‰» «Ú¡’Â∆
Ú∆ ÍÃÌ≈«Ú ‘ج∂ «ÏÈ∑ª È‘ƒ apple«‘ √’Á≈Õ
fi, AHÚƒ √Á∆ Âæ’ ÓÈπæ÷ Áπ¡≈apple≈ ¿»apple‹≈ Á∆
ÚappleÂØ∫ ˘ ‹∆ÚÈ «ÈappleÚ≈‘ Á∆¡ª «ÚË∆¡ª Á∂ √øÁappleÌ «Úæ⁄
““‘√Â◊Â’appleÈ”” «’‘≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ ÍΩ‰ ¡Â∂ ‹Ò Á∆
’πÁappleÂ∆ Â≈’ Á∆ ÚappleÂØ∫ ‘πøÁ∆ √∆ Íapple ÓÈπæ÷ È∂ ¿»apple‹≈ Á∂ «’√∂
ÈÚ∂∫ √ØÓ∂ Á∆ apple⁄È≈ È‘ƒ ’∆Â∆ √∆Õ Òæ÷ª √≈Òª ÂØ∫ ÓÈπæ÷ Á∆
√∂Ú≈ ’appleÁ∆ ¡≈¬∆ ¡æ◊ Á∆ ÓÁÁ È≈ˇ ÒØ’ ‹ø◊ˇ ‹ˇ≈Á∂
Â∂ ÌØ‹È Í’≈Á∂ √È, ⁄æ‡≈Ȫ ÂØÛÁ∂ Â∂ Ë≈ª ◊≈ˇÁ∂ √È,
’æ⁄ ω≈Á∂ Â∂ «Óæ‡∆ Á∂ ̪‚∂ Í’≈Á∂ ¡Â∂ «¬æ‡ª ω≈Á∂
√ÈÕ «¬‘Ȫ √≈apple∂ ÍÀÁ≈Ú≈apple∆ ’øÓª «Úæ⁄ ¡æ◊ Á∆ Ì»«Ó’≈ «¬æ’
Âapple∑ª «’apple Á∂ √øÁ Á∆ ‘∆ √∆Õ Ì≈¯ È≈ˇ ⁄æÒ‰ Ú≈ˇ∆¡ª
ÓÙ∆Ȫ Ï‰È Ó◊appleØ∫ ‘∆ ¿π‘ ÂÏÁ∆Ò∆ ¡≈¬∆ «‹√˘ ¿»apple‹≈
«¬È’Ò≈Ï «’‘≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ ÷πÁ «¬‘ «¬È’Ò≈Ï √È¡Â∆
«¬È’Ò≈Ï Á≈ «¬æ’ ¡øÙ √∆Õ
«Í¤Ò∂ ÁØ √Ω √≈Òª «Úæ⁄ ÓÈπæ÷Â≈ Á∆ ¿»apple‹≈ √ÓappleæÊ≈
√Ω ◊π‰≈ ÂØ∫ Ú∆ ÚË∂apple∂ ÚË∆ ˛Õ ’πæfi ¡ø’Û∂ Á∂÷∆¬∂Õ AHÚƒ √Á∆
Á∂ ¡ø «Úæ⁄ Ô»appleØÍ Á∆ √≈apple∆ ¿»apple‹≈ √ÓappleæÊ≈ ÚæË ÂØ∫ ÚæË C
’appleØÛ ‘≈apple√ Í≈Úapple √∆Õ «¬√Á∆ «¬æ’-«Â‘≈¬∆ ÂØ∫ ÚæË ÓÚ∂Ù∆¡ª
ÂØ∫ ‘∆ ‘≈√Ò ‘πøÁ∆ √∆, «¬øÈ≈ ‘∆ Ì≈◊ ‹ˇ≈¬∆ ◊¬∆ Òæ’Û∆
Á∆ ¿»apple‹≈ Á≈ √∆, A@ Òæ÷ ‘≈apple√ Í≈Úapple ÷πÁ ÒØ’ª Á∆ √apple∆apple’
Â≈’ √∆, «¬øÈ∆ ‘∆ ‹ª «¬√ ÂØ∫ ÿæ‡ ‘Ú≈ Á∆ ‹Ø Ï≈ÁÚ≈È
Ú≈ˇ∂ ‹‘≈˜ª ˘ ¡Â∂ ÍΩ‰ ⁄æ’∆¡ª ˘ ⁄Ò≈Á∆ √∆Õ √≈apple∆¡ª
͉-⁄æ’∆¡ª Á∆ (͉-⁄æ’∆¡ª ⁄Ò≈¿π‰ Ú≈ˇ∆¡ª Â∂
’≈appleı≈«È¡ª ˘ ¿»apple‹≈ ÍÃÁ≈È ’appleÈ Ú≈ˇ∆¡ª, ÁØÚ∂∫ ‘∆) ’æπÒ
√ÓappleæÊ≈ AE-C@ Òæ÷ ‘≈apple√ Í≈Úapple ¡ø◊∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ «¬√ √Á∆
Ï∆‰ Ó◊appleØ∫ AIÚƒ √Á∆ Á∂ ¡ø «Úæ⁄, Ì≈¯ «¬ø‹‰ª Á∆
√ÓappleæÊ≈ ‘∆ «ÂøÈ ’appleØÛ ‘≈apple√ Í≈Úapple √∆Õ ‘π‰ ª Ô»appleØÍ Á∆
¿»apple‹≈ √ÓappleæÊ≈ C ¡appleÏ ‘≈apple√ Í≈Úapple Á∆ ‘æÁ Ú∆ ’ÁØ∫ Á∆ ‡æÍ
¸æ’∆ ˛Õ
’πæfi «Ú«◊¡≈È’ª Á∂ apple≈¬∂ ¡Èπ√≈apple ËappleÂ∆ ”Â∂ ¡Â∆
Â≈ÍÓ≈È Á≈ ıÂapple≈ Óø‚apple≈ «apple‘≈ ˛Õ ÓÈπæ÷Â≈ Á∆¡ª
’≈«¬¡≈ÍÒ‡∆¡ª Á∂ ÈÂ∆‹∂ Ú‹Ø∫ Ëapple≈ÂÒ Á≈ Â≈ÍÓ≈È «¬øÈ≈
ÚË √’Á≈ ˛ «’ «¬√ È≈ˇ ‹ÒÚ≈Ô» Á≈ √øÂπÒÈ «Ú◊Û
‹≈Ú∂◊≈Õ «¬√ Ò¬∆ «¬‘ Ú∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛ «’ ¿»apple‹≈ ÍÀÁ≈
’appleÈ Á∆ ÓÈπæ÷ Á∆ √ÓappleæÊ≈ ¿»apple‹≈ Á∂ √≈ËȪ Á∂ ¡’≈apple ’apple’∂
«¬øÈ∆ È‘ƒ «‹øÈ∆ «’ «¬‘Ȫ √≈ËȪ Á∆ Ï‘π «Ú¡≈Í’
ÚappleÂØ∫ Á∂ ’πæfi √øÌ≈Ú∆ ÈÂ∆«‹¡ª ’apple’∂ √∆Ó ˛Õ
Á»‹∂ Í≈√∂, ’πæfi «Ú«◊¡≈È’ª È∂ ¡«‹‘∆¡ª
Ì«Úæ÷Ï≈‰∆¡ª Ú∆ ’∆Â∆¡ª ‘È «’ ¬ƒËÈ Á∂ ’πÁappleÂ∆ Ìø‚≈apple
ıÂÓ ‘؉ È≈ˇ ËappleÂ∆ Á∂ ¡Â∆ Â≈ÍÓ≈È Á∆ √Óæ«√¡≈ ‘∆
(Í≥È≈ Ï≈’∆ Í≥È≈ DF ”Â∂ )
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 43

√apple◊appleÓ∆¡ª
´«Ë¡≈‰∂ ”⁄ “Ó˜Á»apple «ÁÚ√ ’≈ÈÎappleø√” Á≈ ¡≈ÔØ‹È
Òøÿ∆ Í«‘Ò∆ Ó¬∆ ˘ ’ΩÓªÂapple∆ Ó˜Á»apple «ÁÚ√ ÓΩ’∂
Í»apple∆ ÁπÈ∆¡ª «Úæ⁄ Ó˜Á»appleª È∂ appleÀÒ∆¡ª-√Ì≈Úª ¡≈«Á
¡≈ÔØ«‹Â ’apple’∂ ““¡æ· ÿø‡∂ «Á‘≈Û∆”” Á≈ ’È»øÈ Ï‰Ú≈¿π‰
Ò¬∆ ÿØˇ ÁΩapple≈È Ù‘∆Á ‘ج∂ «Ù’≈◊Ø Á∂ Ù‘∆Áª ˘ Ùapple˪‹Ò∆
Ì∂∫‡ ’∆Â∆Õ ´«Ë¡≈‰∂ Á∂ Íπæ‚≈ ÓÀÁ≈È «Úæ⁄ Ú∆ ‡À’√‡≈¬∆Ò-
‘Ω˜apple∆ ’≈Ó◊≈apple Ô»È∆¡È, ’≈appleı≈È≈ Ó˜Á»apple Ô»È∆¡È,
ÈΩ‹Ú≈È Ì≈apple √Ì≈ ¡Â∂
’πæÒ «‘øÁ È∂Í≈Ò∆ ¬∂’Â≈ Óø⁄
ÚæÒØ∫ √ªfi∂ apple»Í «Úæ⁄ ““Ó˜Á»apple
«ÁÚ√ ’≈ÈÎappleø√”” Á≈
¡≈ÔØ‹È ‘Ø«¬¡≈Õ ““Ó¬∆
«ÁÚ√ Á∂ Ù‘∆Á ¡Óapple
apple«‘‰””, ““ÁπÈ∆¡ª Á∂
Ó˜Á»appleØ «¬æ’ ‘Ø ‹≈˙””
““«¬È’Ò≈Ï «‹øÁ≈Ï≈Á””
¡≈«Á ¡√Ó≈È ◊»ø‹Ú∂∫ È≈¡apple∂
ÏπÒøÁ ’appleÁ∂ ‘ج∂ Úæ‚∆
«◊‰Â∆ «Úæ⁄ Ó˜Á»apple ’≈ÈÎappleø√ «Úæ⁄ Ù≈ÓÒ ‘ج∂Õ ‹æÊ∂ÏøÁ∆¡ª
Á∂ ÈπÓ≈«¬ø«Á¡ª ÚæÒØ∫ «¬È’Ò≈Ï∆ √πapple÷ Îapple∂apple≈ fiπÒ≈ ’∂ «Ù’≈◊Ø
Á∂ Ù‘∆Áª ˘ √Ò≈Ó∆ «ÁæÂ∆Õ «¬√ ÂØ∫ Ï≈¡Á «¬È’Ò≈Ï∆
√æ«Ì¡≈⁄≈apple’ Óø⁄, Á√Â’ È∂ «¬È’Ò≈Ï∆ ◊∆ª apple≈‘ƒ
Ù‘∆Áª Á∂ apple≈‘ ”Â∂ ⁄æÒ‰ Á≈ √πÈ∂‘≈ «ÁæÂ≈Õ
√≈Ê∆ apple≈‹«ÚøÁapple È∂ «’‘≈ «’ ¡«‹‘≈ Ú∆ √Óª √∆
‹ÁØ∫ √ø√≈apple «Úæ⁄ ’øÓ Á∂ ÿø«‡¡ª √ÏøË∆ ’ج∆ ’˘È È‘ƒ √∆Õ
Úæ÷-Úæ÷ Á∂Ùª «Úæ⁄ Ó˜Á»appleª È∂ ’øÓ Á∂ ÿø‡∂ ÂÀ¡ ’apple≈¿π‰
Ò¬∆ ÿØˇ ’∆Â∂Õ Ì≈apple «Úæ⁄ Ú∆ AHFB «Úæ⁄ «¬√ √ÏøË∆
‘ÛÂ≈Ò ’∆Â∆ √∆Õ A Ó¬∆ AHHF ˘ «¬√ √ÏøË∆ √≈apple∂
¡Óapple∆’≈ «Úæ⁄ Úæ‚∆ ‘ÛÂ≈Ò Á∆ Ùπapple»¡≈ ‘ج∆Õ ‘ÛÂ≈Ò
”Â∂ ÏÀ·∂ «È‘æÊ∂ Ó˜Á»appleª ˘ ÍπÒ√ ¡Â∂ ◊πø«‚¡ª È∂ ’ÂÒ
’∆Â≈Õ Ó˜Á»apple ¡≈◊»¡ª ˘ fi»·∂ ’∂√ª «Úæ⁄ Î√≈ ’∂ Ϊ√∆¡ª
”Â∂ Ò‡’≈ «ÁæÂ≈ «◊¡≈, ’¬∆¡ª ˘ ÒøÓ∆¡ª ‹∂Ò∑ª ’應∆¡ª
ͬ∆¡ªÕ Íapple «¬‘ ˜Ïapple-˜πÒÓ Ó˜Á»apple ÿØˇ ˘ ÁÏ≈ È‘ƒ
√«’¡≈Õ ¡æ◊∂ ⁄æÒ ’∂ √≈apple∂ √ø√≈apple «Úæ⁄ ‘≈’Óª ˘ ““¡æ· ÿø‡∂
«Á‘≈Û∆”” Á≈ ’˘È ω≈¿π‰≈ «Í¡≈Õ √≈Ê∆ apple≈‹«ÚøÁapple È∂
«’‘≈ «’ ¡æ‹ Ó˜Á»appleª Á∆ ‹æÊ∂ÏøÁ Â≈’ È≈ ‘؉ ’apple’∂ ¡æ·
ÿø‡∂ «Á‘≈Û∆ Á∂ ’˘È∆ ‘æ’ √Ó∂ ϑπÂ∂ ’˘È∆ ‘æ’ Ú∆ Ò≈◊»
È‘ƒ ‘Ø apple‘∂Õ Ó˜Á»appleª ˘ ¡≈͉∂ «¬È’Ò≈Ï∆ «Úapple√∂ ÂØ∫ «√æ÷‰≈
⁄≈‘∆Á≈ ˛ ¡Â∂ ‹æÊ∂ÏøÁ Â≈’ Á∂ ÁÓ ”Â∂ ¡≈͉∂ ‘æ’ ‘≈«√Ò
’appleÈ Ò¬∆ ¡æ◊∂ ¡≈¿π‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ
ÈΩ‹Ú≈È Ì≈apple √Ì≈ Á∂ ’ÈÚ∆Èapple «¤øÁappleÍ≈Ò È∂
«’‘≈ «’ «¬‘ fi»· «’ √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ ÍÃÏøË «Úæ⁄ Ú؇ª apple≈‘ƒ
ÒØ’ª Á∆ «˜øÁ◊∆ √πËapple √’Á∆ ˛, ¡æ‹ ’≈¯∆ ‘æÁ Âæ’ ÒØ’ª
√≈‘Ó‰∂ Èø◊≈ ‘Ø ¸æ’≈ ˛Õ «¬‘ √≈Ï ‘Ø ⁄æπ’≈ ˛ «’
√appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ ÍÃÏøË «Úæ⁄ ÒØ’ÂøÂapple Ȫ Á∆ ’ج∆ ⁄∆˜ È‘ƒ
‘πøÁ∆ √◊Ø∫ ‘apple ʪ ”Â∂ √appleÓ≈¬∂
Á≈ ‘∆ ˜Øapple ⁄æÒÁ≈ ˛Õ ¿π‘Ȫ
«’‘≈ «’ Ó¬∆ «ÁÚ√ Á≈
«¬«Â‘≈√ ◊Ú≈‘ ˛ «’
Ó˜Á»apple «¬æ’Óπæ· ‘Ø ’∂ ‘∆
√appleÓ≈¬∂ Á∆ Â≈’ Á≈
Óπ’≈ÏÒ≈ ’apple √’Á∂ ‘ÈÕ
’πæÒ «‘øÁ È∂Í≈Ò∆
¬∂’Â≈ Óø⁄ Á∂ ¡≈◊» Â∂◊
Ï‘≈Áπapple √≈‘∆ È∂ «’‘≈ «’
Ó˜Á»appleª ˘ ËappleÓ, ‹≈Â,
È√Ò, Á∂Ù, Ì≈Ù≈ ¡≈«Á Á∂ Ȫ ”Â∂ Úø«‚¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ Íapple
’πæÒ √ø√≈apple Á∂ Ó˜Á»appleª Á∂ «‘æ «¬æ’ ‘∆ ‘ÈÕ ‘apple Á∂Ù «Úæ⁄
Ó˜Á»appleª ˘ ËÈ-ÁΩÒ ”Â∂ ’≈Ϙ ‹Ó≈ª ÚæÒØ∫ ÁÏ≈«¬¡≈
‹ªÁ≈ «apple‘≈ ˛Õ ¿π‘Ȫ «’‘≈ «’ Ó¬∆ «ÁÚ√ √≈apple∂ √ø√≈apple Á∂
Ó˜Á»appleª ˘ «¬æ’ ‘Ø ‹≈‰ Á≈ ‘Ø’≈ «ÁøÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘apple Âapple∑ª Á∆
´æ‡-÷√πæ‡, Á≈Ï∂, Ï∂«¬È√≈¯∆ «÷Ò≈¯ ¿πµ· ÷Ò؉ Á∆
«√æ«÷¡≈ «ÁøÁ≈ ˛Õ
Óø⁄ √ø⁄≈ÒÈ ’≈appleı≈È≈ Ó˜Á»apple Ô»È∆¡È Á∂
’ÈÚ∆Èapple Ò÷«ÚøÁapple È∂ ’∆Â≈Õ ¿π‘Ȫ «’‘≈ «’ ’ΩÓªÂapple∆
Ó˜Á»apple «ÁÚ√ ’ج∆ apple√Ó Í»appleÂ∆ È≈ ‘Ø ’∂ Ó˜Á»appleª Á∂ ‘’∆’∆
ÿØˇ ˘ ¡æ◊∂ ÚË≈¿π‰ Á≈ √ø’ÒÍ ÒÀ‰ Á≈ «ÁÈ ˛Õ «¬√∂ apple»Í
«Úæ⁄ ‘∆ «Ù’≈◊Ø Á∂ Ù‘∆Áª ˘ √æ⁄∆ √apple˪‹Ò∆ Ì∂∫‡ ’∆Â∆ ‹≈
√’Á∆ ˛Õ
Úæ÷-Úæ÷ ‡ØÒ∆¡ª ÚæÒØ∫ Í∂Ù ’∆Â∂ ◊¬∂ «¬È’Ò≈Ï∆
◊∆ª È∂ Íπæ‚≈ ÓÀÁ≈È «Úæ⁄ ‘ج∆ «¬√ “Ó˜Á»apple «ÁÚ√
’≈ÈÎappleø√” Á≈ «¬È’Ò≈Ï∆ appleø◊ ‘Øapple ◊≈Û≈ ’appleÈ «Úæ⁄ ÷»Ï
Ì»«Ó’≈ ¡Á≈ ’∆Â∆Õ «¬√ ÓΩ’∂ “‹È⁄∂ÂÈ≈” ÚæÒØ∫ «¬È’Ò≈Ï∆-
¡◊ª‘ÚË» √≈«‘ Á∆ ÍÃÁappleÙÈ∆ Ú∆ Ò◊≈¬∆ ◊¬∆Õ
’≈ÈÎappleø√ Á∆ √Ó≈ÍÂ∆ Ú∂Ò∂ «¬Ò≈’∂ Á∆¡ª
◊Ò∆¡ª-Óπ‘æ«Ò¡ª «Úæ⁄Ø∫ «¬È’Ò≈Ï∆ È≈¡apple∂ ÏπÒøÁ ’appleÁ∂
‘ج∂ Ó˜Á»appleª-ÈΩ‹Ú≈Ȫ È∂ ÍÀÁÒ appleÀÒ∆ ’æ„∆Õ J
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 44

⁄؉ª È∂ È‘∆∫ Ò≈¿π‰≈ Í≈apple,
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 45
ÒÛÈ≈ ÍÀ‰≈ ÏøÈ∑ ’Â≈appleÕ
““ÒØ’ª Á∆ Óπ’Â∆ Á≈ apple≈‘ ⁄؉ª È‘∆∫, «¬È’Ò≈Ï ˛””
“ÈΩ‹Ú≈È Ì≈apple √Ì≈” È∂ ⁄Ò≈¬∆ Í≥‹≈Ï Á∂ Úæ÷-Úæ÷ «¬Ò≈«’¡ª
”⁄ ⁄؉ «√¡≈√ Á∆ ÍØÒ-÷ØÒ∑ Óπ«‘øÓ
AFÚ∆¡ª ÒØ’ √Ì≈ ⁄؉ª Í»apple∂ Ì≈apple ”⁄ Ìπ◊Â
¸æ’∆¡ª ‘ÈÕ Úæ÷Ø-Úæ÷apple∆¡ª Í≈apple‡∆¡ª Á∂ «√¡≈√∆ ‚æ‚» ⁄؉ª
Á∆ Ïapple√≈ ”⁄ ‡appleÀ∫-‡appleÀ∫ ’appleÈ ÂØ∫ Ï≈¡Á «Îapple ¡≈͉∆¡ª
÷π悪 ”⁄ Ú≈Í√ ⁄Ò∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ √Óπæ⁄∆ √apple’≈apple∆ ÓÙ∆Èapple∆ ÂØ∫ ÒÀ
’∂ «Èæ‹∆ ’øÍÈ∆¡ª, ◊≈«¬’, ’Ò≈’≈apple, √appleÓ≈¬∂Á≈appleª-
√≈Óapple≈‹∆¡ª Á∂ ‡πæ’ÛÏØ⁄ Â∂ «¬æÊØ∫ Âæ’ ’πæfi √≈Ï’≈ ’≈Óapple∂‚
Ú∆ Ú؇ Á∂ “Í«ÚæÂapple ‘æ’” Á∆ ÚappleÂØ∫ ’appleÈ Á∆ Áπ‘≈¬∆ «ÁøÁ∂
Șapple∆∫ ¡≈¬∂Õ ÒØ’ª ˘ Ú؇ Í≈¿π‰ Ò¬∆ Í∂ëapple ’appleÈ Ú≈√Â∂
ÓÙ‘»apple∆¡ª-«¬Ù«Â‘≈appleª ”Â∂ ÍÀ√≈ Í≈‰∆ Úª◊»ø Ú‘≈«¬¡≈
«◊¡≈Õ Ú؇ª ¡≈͉∂ ‘æ’ ”⁄ Ìπ◊Â≈¿π‰ Ú≈√Â∂ √≈apple∆¡ª
Í≈apple‡∆¡ª Á∂ Ò∆‚apple «Í≥‚ª-’√«Ï¡ª-Ù«‘appleª ”⁄ ¡æ‚-¡æ‚
Ê≈¬∆∫ “»¯≈È∆ ÁΩapple∂” ’appleÁ∂ «Ú÷∂ ◊¬∂Õ «¬‘Ȫ ⁄؉ ÓÁ≈apple∆¡ª
ÚæÒØ∫ ÒØ’ª ˘ AFÚ∆∫ Ú≈apple Ó»apple÷ ÏÈ≈¿π‰ Ò¬∆ «¬æ’ Ú≈apple «Îapple
ÂØ∫ ¡≈͉≈ «‡æÒ Ò≈«¬¡≈ «◊¡≈Õ ⁄؉ ’«ÓÙÈ È∂ «¬√ Ú≈apple
¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ Í«‘Òª ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ «ÈappleÍæ÷ Â∂ ÒØ’ÂøÂapple Á≈
√æ⁄≈ apple≈÷≈ «Ú÷≈¿π‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’∆Â∆ Â∂ «¬√∂ Á∆ ’Ú≈«¬Á
”⁄ «¬‘È∂ ¡≈͉≈ «ÈappleÍæ÷∆ appleø◊ ’≈«¬Ó appleæ÷‰ Ò¬∆ ÁØ-⁄≈apple
Ò∆‚appleª ˘ ⁄؉ ‹≈ÏÂ∂ Á∆ ¿πÒøÿ‰≈ ’appleÈ Ú≈√Â∂ «ÈÍπø√’
ÈØ«‡√ Ú∆ Ì∂‹∂ Â∂ ¡≈͉∂ ¯apple‹- ÒØ’ª ˘ «¬√ ÒØ’ÂøÂapple Á∂
ËØ÷∂ ˘ Ïapple’apple≈apple appleæ÷‰ Á≈ ¯apple‹- ˘ Ï÷»Ï∆ «ÈÌ≈«¬¡≈Õ Íapple
¿π‘ ¡«‹‘≈ ’apple∂ Ú∆ «’¿π∫ È≈? - «’¿π∫«’ ÒØ’ «Í¤Ò∂ FG
√≈Òª ”⁄ «¬√ ¡÷ΩÂ∆ ÒØ’ÂøÂapple ˘ ÷»Ï Ó≈‰ ¸æ’∂ ‘È Â∂
ÒØ’ÂøÂapple Á∂ ÂØ‘«Î¡ª(ˆapple∆Ï∆, Ï∂appleπ‹◊≈apple∆, Ó«‘ø◊≈¬∆,
«ÌÃÙ‡≈⁄≈apple ¡≈«Á) È∂ ÒØ’ª Á∂ √Ïapple Á≈ «Í¡≈Ò≈ Èæ’ Âæ’
’apple «ÁæÂ≈ ˛Õ ÓπÈ≈¯∂ Á∆ ¡øÈ∑∆ ‘Ú√ ”⁄ ÒØ’ÂøÂapple Á≈ È’≈Ï
Í«‘Òª ‘∆ Ò∆appleØ-Ò∆apple ‘Ø ¸æ’≈ ˛Õ ‘π‰ «¬√ Ò؇» √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈
ÓπÈ≈¯≈÷Øapple „ª⁄∂ Á∂ ÍÀappleØ’≈appleª Á≈ «¬‘ √æ⁄≈ Îapple˜ ωÁ≈ ˛ «’
¿π‘ «¬√ Á∆ appleæ«÷¡≈ ’appleÈ ( ⁄؉ ’«ÓÙÈ Ú∆ «¬‘Ø ‘∆ ’apple
«apple‘≈ ˛)Õ
⁄؉ª Á∆ «¬√ Óø‚∆ ”⁄ √≈apple∆¡ª «√¡≈√∆ ⁄؉
Í≈apple‡∆¡ª È∂ ÒØ’ª √≈‘Ó‰∂ ¡≈͉∂ fi»· Á∆¡ª Í≥‚ª ÷ØÒ∑∆¡ªÕ
“¸‰È Á∆ ¡˜≈Á∆” Á∂ ‘Ø’apple∂ Ó≈apple∂ ◊¬∂Õ Íapple √≈‚∂ √≈‘Ó‰∂
¸‰È Ú≈√Â∂ ÌÒª ˛ ’∆? ⁄Øappleª, ÏÒ≈Â’≈apple∆¡ª, Ò؇»¡ª Á≈
‡ØÒ≈Õ «¬‘Ȫ ”⁄Ø∫ ¡√∆∫ «’√∂ «¬æ’ ˘ ¡≈͉∂ «√apple ”Â∂ «Ï·≈¿π‰≈
˛Õ ÊØÛ∑∂-Ï‘πÂ∂ ¯apple’ È≈ˇ √≈«apple¡ª Á∆ ‘∆ ¡≈Ù≈ ÒØ’ª Á∆
√øÿ∆ ”⁄ ◊»·≈ Á∂ ’∂ Ò؇»¡ª-√appleÓ≈¬∂Á≈apple≈∫ Ò¬∆ È∆Â∆¡ª
Ò≈◊» ’appleÈ≈ Â∂ ¡≈͉∂ Ó≈Ò’ª (√appleÓ≈¬∂Á≈appleª) Á∆ √∂Ú≈ ’apple’∂
¿π‘Ȫ Á∂ ¨‰ Á≈ ÏÁÒ≈ ¸’≈¿π‰≈ ˛ «’¿π∫«’ Í≈apple‡∆¡ª Á≈
√≈apple≈ Îø‚ Ú∆ ª √appleÓ≈¬∂Á≈appleª ÂØ∫ ‘∆ ¡≈¿π∫Á≈ ˛Õ AIEB ÂØ∫
Ï≈¡Á Á≈ FB √≈Òª Á≈ «¬«Â‘≈√ «¬√∂ ÂæÊ Á≈ ‘πø◊≈apple≈
ÌappleÁ≈ ˛Õ «¬√ √≈Ò ⁄؉ª ”Â∂ ¡≈¿π‰ Ú≈ˇ≈ ıapple⁄≈ Ú∆ Ì≈appleÂ∆
“ÒØ’ÂøÂapple∆” Á∂ “ËøÈÂøÂapple∆” «⁄‘apple∂ Á∆ ÍØÒ-÷ØÒ∑Á≈ ˛ «’ «¬√
Ú≈apple «¬√ Ò؇» √ø◊apple≈Ó ”Â∂ C@@@@ ’appleØÛ Á≈ ÷apple⁄≈ ¡≈Ú∂◊≈Õ
¡À√ Ú∂Ò∂ ‹ÁØ∫ ‘≈’Óª Á∂ «¬‘ ’ΩÒ∆⁄æ‡ ÒØ’ª È≈ˇ
«Ú√≈‘ÿ≈ ’appleÈ Á∆¡ª ’Ø«ÙÙª ’apple apple‘∂ ‘؉ ª ¡«‹‘∂ ÓΩ’∂
”Â∂ ‘apple∂’ ¡◊ª‘ÚË»-«¬È’Ò≈Ï∆ «Ú⁄≈appleª ˘ Íapple‰≈¬∆
‹Ê∂ÏøÁ∆ Á≈ «¬‘ ¯apple‹ ωÁ≈ ˛ «’ ¿π‘ «¬√ ËØ÷∂ Á∆ ÍØÒ∑
ÒØ’ ’⁄«‘apple∆ ”⁄ Ò≈˜Ó∆ ÷ØÒ∂Õ «¬√∂ «‘ ‘∆ ÈΩ‹Ú≈È Ì≈appleÂ
√Ì≈ ÚæÒØ∫ Ì≈appleÂ∆ ÒØ’ÂøÂapple Á∆ ÍØÒ-÷ØÒ∑ Óπ«‘øÓ Á≈ ¡◊≈˜
«¬æ’ Ó‘∆È≈ Í«‘Òª ’∆Â≈ «◊¡≈Õ ÍØÒ-÷ØÒ∑ Óπ«‘øÓ Â«‘Â
√»Ï∂ Á∂ ¡æ‚-¡æ‚ «Í≥‚ª-Ù«‘appleª-’√«Ï¡ª ”⁄ «¬È’Ò≈Ï
Á≈ È≈‘apple≈ ◊»ø‹≈«¬¡≈ «◊¡≈ Â∂ «’‘≈ «◊¡≈ «’ ÓΩ‹»Á≈
«√¡≈√∆ „ª⁄∂ ¡øÁapple ¡≈͉∆¡ª √Óæ«√¡≈Úª Á≈ ‘æÒ Ì≈Ò‰≈
‹ª «’√∂ Âapple∑ª Á∆ «Ï‘Âapple∆ Á∆ ¡≈√ ’appleÈ≈ «√apple¯ «¬æ’ ÌπÒ∂÷≈
‘∆ ˛Õ ⁄؉ª ” ⁄ Ì≈Ú∂∫ ’ج∆ Ú∆ Í≈apple‡∆ «‹æÂ∂ «¬√ È≈ˇ ¡≈Ó
ÒØ’ª, Á∂Ù Á∆ «’appleÂ∆ Ú√Ø∫ Á∆ «˜øÁ◊∆ ”⁄ ’ج∆ ¯apple’ È‘∆∫
ÍÀ‰≈Õ «Ï‘Âapple∆ Á≈ «¬æ’Ø-«¬æ’ apple≈‘ «√apple¯ “«¬È’Ò≈Ï” ‘∆ ˛
Ì≈Ú ÓΩ‹»Á≈ ◊Ò∂-√Û∂ „ª⁄∂ ˘ Óπæ„Ø∫-√πæ„Ø∫ ÂÏ≈‘ ’apple’∂ «¬æ’
ÈÚª √Ó≈‹ ω≈’∂ «‹√ «Úæ⁄ «’apple ’appleÈ Ú≈Ò∂ ÒØ’ ‘∆
«’apple Á∂ √øÁª Á∂ Ó≈Ò’ ‘؉ ‘∆ √øÌÚ ˛Õ
ÍØÒ-÷ØÒ∑ Óπ«‘øÓ Â«‘ ´«Ë¡≈‰≈ Ù«‘apple,
´«Ë¡≈‰∂ Á∂ È≈ˇ Òæ◊Á∂ Â’apple∆ÏÈ B@ «Í≥‚ª, ⁄ø‚∆◊Û∑,
Ï«·ø‚≈, ÓØ◊≈, Óø‚∆ ◊Ø«ÏøÁ◊Û∑, ÈÚª Ù«‘apple, Í«‡¡≈Ò≈,
ÓØ‘≈Ò∆ Â∂ √ø◊apple»apple √Ó∂ ‘Øapple ’¬∆ Ê≈Úª” Â∂ ⁄Ò≈¬∆ ◊¬∆Õ
Óπ«‘øÓ ÁΩapple≈È ÈΩÌ≈√ Á∆¡ª ‡ØÒ∆¡ª ÚæÒØ∫ «Í¤Ò∂ FB √≈Òª ÂØ∫
‹≈apple∆ «¬√ ⁄؉ ÂÓ≈Ù∂ Á≈ ̪‚≈ ÌøÈÁ∂ Íapple⁄∂ Úæ‚∆ ÍæËapple ”Â∂
Úø‚∂ ◊¬∂Õ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ Èπæ’Û √Ì≈Úª, Èπæ’Û È≈‡’ª Â∂
ÍØ√‡apple ÍÃÁappleÙÈ∆¡ª apple≈‘ƒ Ì≈apple Á∂ ÷Ø÷ˇ∂ ÒØ’ÂøÂapple Á∆ ¡√Ò
√æ⁄≈¬∆ ÒØ’ª ¡æ◊∂ Í∂Ù ’∆Â∆ «’ «’Ú∂∫ «¬√ ““ÒØ’ÂøÂapple”” È∂
«Í¤Ò∂ FG √≈Òª ”⁄ «’appleÂ∆¡ª Á≈ √ «È⁄ØÛ ’∂ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª
Á∆¡ª ‹∂Ϫ Ì≈apple∆¡ª ’∆Â∆¡ª ‘È Â∂ «’appleÂ∆¡ª ˘ «‹¿π‰ Á∂
√Ì ÂØ∫ ‘∂·Ò∂ ÍæËapple ”Â∂ «Ò¡≈ ’∂ √πæ‡ «ÁæÂ≈ ˛ «‹æÊ∂ ¡æ‹ ¿π‘

ÁØ ‚ø◊ Á∆ apple؇∆ ÂØ∫ Ú∆ ÓπÊ≈‹ ˛Õ Ï∂appleπ‹◊≈apple∆ Á≈ ÁÀ∫ ͡’∂
‘Øapple apple≈‹∆ ‘Ø «◊¡≈ ˛ Â∂ ¿π‘ Ú∆ ’appleØÛª ‘Øapple ˆapple∆Ï ÈΩ‹Ú≈Ȫ
Á∆¡ª ÏÒ∆¡ª ÒÀ‰ Ò¬∆ «Â¡≈apple ˛ Â∂ «√apple¯ «’appleÂ∆ ‘∆
È‘∆∫ ÓæËÚapple◊ Á≈ Ú∆ «¬æ’ ÂÏ’≈ Ó«‘ø◊≈¬∆ Á∆ Ó≈apple ‘∂·
¡≈«¬¡≈ ’πappleÒ≈ «apple‘≈ ‘ÀÕ Èπæ’Û √Ì≈Úª ”⁄ «’‘≈ «◊¡≈ «’
«√apple¯ √apple’≈appleª ÏÁÒ‰ È≈Ò ’ج∆ ¯apple’ È‘∆∫ ÍÀ‰ Òæ◊≈Õ
¸‰È Á∆ ¡‹≈Á∆ Á∂ ÓÂÒÏ Áæ√«Á¡ª «’‘≈ «◊¡≈ «’
«¬√Á≈ ÓÂÒÏ «√apple¯ ¬∂È≈ ˛ «’ ¡◊Ò∂ Í≥‹ √≈Ò Ò؇»¡ª
Á≈ «’‘Û≈ ‡ØÒ≈ √≈‚∂ ”Â∂ apple≈‹ ’apple∂◊≈ Â∂ ’Ω‰ ÒØ’ª Á∂ ‹Ó‘»apple∆
‘æ’ª ˘ ÷Ø‘‰ Ò¬∆ Â∂ «’appleÂ∆¡ª Á∆ ´æ‡ ‘Øapple «Âæ÷∆ ’appleÈ
Ò¬∆ ¡æ◊∂ ¡≈Ú∂◊≈Õ Â∆‹∂ ÏÁÒ Á≈ ÌappleÓ ÂØÛ«Á¡ª «’‘≈
«◊¡≈ «’ ¡√Ò ”⁄ «Ú’≈√ Á∂ Á≈¡Ú∂ ’appleÈ Ú≈Ò∆¡ª
√≈apple∆¡ª Í≈apple‡∆¡ª Á≈ Ï∂Û≈ Ï«‘ ¸æ«’¡≈ ˛, ¡’≈Ò∆-
Ì≈‹Í≈-’ª◊apple√ Á≈ ÒØ’ÁØı∆ «⁄‘apple≈ ÒØ’ª √≈‘Ó‰∂ Èø◊≈ ‘Ø
¸æ’≈ ˛ Â∂ ÒØ’ª ”⁄ «¬√ ˘ ÒÀ ’∂ ’≈¯∆ appleØ‘ Ú∆ ˛Õ ª «¬√∂
Ú∂Ò∂ Â∆‹∂ ÏÁÒ Á∂ Ȫ ”Â∂ ’πæfi ÒØ’ ´Ì≈¿» ÙØÙ∂ ¤æ‚ ’∂ “¡≈Ó
¡≈ÁÓ∆ Í≈apple‡∆” Úapple◊∆¡ª Í≈apple‡∆¡ª ÒØ’ª Á∂ «¬√ appleØ‘ ˘ ’ÀÙ
’appleÈ Òæ◊∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘È Â∂ ’≈¯∆ ‘æÁ Âæ’ ÒØ’ª ˘ “ÏÁÒ”
Á≈ ÌπÒ∂÷≈ Í≈¿π‰ ”⁄ √¯Ò Ú∆ ‘ج∆¡ª ‘ÈÕ Èπæ’Û √Ì≈Úª
”⁄ √øÏØËÈ ’apple«Á¡ª “¡≈Í” Á≈ ◊πæfi≈ ÒØ’ÁØı∆ «⁄‘apple≈ Ú∆
¿πÿ≈«Û¡≈ «◊¡≈ «’ ¡√Ò ”⁄ “¡≈Í” Ú∆ ¡’≈Ò∆-Ì≈‹Í≈-
’ª◊apple√ Úª◊»ø √appleÓ≈¬∂Á≈apple≈ È∆Â∆¡ª Á∆ ‘∆ ÍÀappleØ’≈apple ˛, «¬‘
Ú∆ ÈÚ-¿πÁ≈appleÚ≈Á∆ È∆Â∆¡ª «‹‘Û∆¡ª «’appleÂ∆¡ª Á∆ ‹≈È
Á≈ ÷Ω¡ ω∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘È, Á∆ ‘ÓÀÂ∆ ˛Õ «¬æÊØ∫ Âæ’ «’
¡≈Í Á∂ ¡≈◊» ¡apple«ÚøÁ ’∂‹apple∆Ú≈Ò È∂ Ì≈appleÂ∆ √appleÓ≈¬∂Á≈appleª
Á∆ √ø√Ê≈ √∆.¡≈¬∆.¡≈¬∆ ”⁄ «¬ø√ÍÀ’‡apple apple≈‹ ıÂÓ ’appleÈ
Á∆ ÁÒ∆Ò Á∂ ’∂ «’appleÂ∆ ÒØ’ª Á∆ ´æ‡ ‘Øapple Â∂‹ ’appleÈ Á∆ ◊æÒ
Ú∆ ’∆Â∆ ˛Õ
¡æ‚-¡æ‚ Ê≈Úª ”Â∂ Èπæ’Û √Ì≈Úª ÁΩapple≈È Ì≈appleÂ∆
√ø√Á Â∂ «¬√ Á∂ √Óπæ⁄∂ „ª⁄∂ ”Â∂ ⁄؇ ’appleÁ∂ È≈‡’ “‡Ø¡≈” Â∂
“‘Ú≈¬∆ ◊Øˇ∂” Í∂Ù ’∆Â∂ ◊¬∂Õ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ÈΩÌ≈√ Á∆¡ª
‡ØÒ∆¡ª ÚæÒØ∫ ¡æ‹ Á∂ «¬√ ‘È∂apple∂ ”⁄ Ò≈‡ ω ⁄æÒ‰ Á∆
ÍÃ∂apple‰≈ «ÁøÁ∂ «¬È’Ò≈Ï∆ ◊∆ Ú∆ Í∂Ù ’∆Â∂ ◊¬∂Õ ´«Ë¡≈‰≈
Ù«‘apple ”⁄ ÍØÒ-÷ØÒ∑ Óπ«‘øÓ Â«‘ ÍÃ⁄≈apple ’apple apple‘∂ ÈΩ‹Ú≈È
Ì≈apple √Ì≈ Á∂ ’≈apple’πøȪ ˘ Íπ«Ò√ Â∂ ’πæfi ÒØ’ÂøÂapple Á∂
Í«‘apple∂Á≈appleª Áπ¡≈apple≈ Íapple⁄≈ Úø‚‰, ÍØ√‡apple ÍÃÁappleÙÈ∆ Ò◊≈¿π‰
ÂØ∫ appleØ«’¡≈ «◊¡≈Õ Ê≈‰∂ «Ò‹≈’∂ ¿π‘Ȫ ˘ Á∂Ù ËÃØ‘ Á≈ Óπ’æÁÓ≈
’appleÈ Á∆ ËÓ’∆ Ú∆ «ÁæÂ∆ ◊¬∆Õ
ÍØÒ-÷ØÒ∑ Óπ«‘øÓ Á∂ «¬æ’ Ó‘∆È∂ Á∂ Ú∂Ò∂ ÁΩapple≈È ÒØ’ª
Âæ’ «¬‘∆ √πÈ∂‘≈ Í‘πø⁄≈«¬¡≈ «◊¡≈ «’ ÒØ’ª Á∆ Óπ’Â∆ Á≈
apple≈‘ ⁄؉ª È‘∆∫, «¬È’Ò≈Ï ˛- ÓΩ‹»Á≈ ¡≈appleÊ’-«√¡≈√∆-
√Ó≈‹’ „ª⁄∂ Á∆ Óπæ„Ø∫-√πæ„Ø∫ ÂÏÁ∆Ò∆ ‘∆ «¬’æÒ≈ apple≈‘ ˛ Â∂
«¬√ Ú≈√Â∂ Á∂Ù Á∂ «’appleÂ∆¡ª-ÈΩ‹Ú≈Ȫ ˘ «Ú¡≈Í’ ¬∂’Â≈
ω≈’∂, ‹Ê∂ÏøÁ ‘Ø ’∂, √appleÓ≈¬∂Á≈apple∆ Á∂ «ÍæÒ∆¡ª «¬æ‡ª Ú≈ˇ∂
¡æË„‘∂ Ó«‘Ò ˘ √π應 Ò¬∆ ‘øÌÒ≈ Ó≈appleÈ Á∆ ÒØÛ ˛Õ J
(Í≥È≈ DC Á≈ Ï≈’∆ «‘æ√≈ )
È‘ƒ apple‘∂◊∆Õ «ÎÒ‘≈Ò, ‘≈Ò∂ ª ÒØ’ ’ØÒ∂ ¡Â∂ Â∂Ò Á∂ ÈÚ∂∫-
ÈÚ∂∫ ’πÁappleÂ∆ Ìø‚≈apple ÒæÌÁ∂ ‹≈ apple‘∂ ‘È Ì≈Ú∂∫ ¬ƒËÈ Á∂ «¬‘Ȫ
apple»Íª Á∆ «¬øÈ∆ ÚË∂apple∂ ÚappleÂØ∫ ‘؉ ’≈appleÈ «¬‘Ȫ Á∂ Ìø‚≈apple ÏÛ∆
Â∂‹∆ È≈ˇ ıÂÓ ‘Ø apple‘∂ ‘ÈÕ
ÍÃÓ≈‰» ¡Â∂ «È¿»’Ò∆¡apple ¿»apple‹≈ Á∆ ÚappleÂØ∫ ’apple’∂
ÓÈπæ÷ Â∂Ò ”Â∂ «ÈappleÌappleÂ≈ ÂØ∫ Ï⁄ √’Á≈ ˛Õ ’πæfi Ó≈«‘appleª Á≈
¡øÁ≈˜≈ ˛ «’ B@Úƒ √Á∆ Á∂ ¡ø Âæ’ √≈˘ ’πæÒ ¿»apple‹≈ Á≈
«¬æ’-⁄ΩÊ≈¬∆ Ì≈◊ ÍÃÓ≈‰» «Ï‹Ò∆-ÿappleª ÂØ∫ ‘≈√Ò ‘ØÚ∂◊≈Õ
¡È∂’ «Ú«◊¡≈È’ √»apple‹ ÂØ∫ ‘∆ √Ì ÂØ∫ ÚæË ¿πÓ∆Á
appleæ÷Á∂ ‘ÈÕ √»apple‹ ÂØ∫ ËappleÂ∆ ˘ ‹Ø ¿»apple‹≈ «ÓˇÁ∆ ˛, ¿π√Á≈
Úæ‚≈ Ì≈◊, ÓÈπæ÷ Á∆ Șapple «Úæ⁄ «Ú¡appleÊ ‘∆ ‹ªÁ≈ ˛; ¿π‘
Ï√ Í‘≈Ûª Á∆¡ª ⁄æ‡≈Ȫ ¡Â∂ ¡Èø Ó≈appleÊ»Ò∆ ËappleÂ∆ Á∆
apple∂ ˘ ◊appleÓ≈Á∆ ˛Õ «Ú«◊¡≈È’ ÈÚ∆¡ª-ÈÚ∆¡ª Â∂ ÚË∂apple∂
¿πµÈ ÏÀ‡apple∆¡ª ω≈ apple‘∂ ‘È, ‹∂ ¿π‘ ¿π‘Ȫ ˘ ÒØÛƒÁ∆ ‘æÁ
Âæ’ ÍÀÁ≈’≈apple∆ ω≈ ÒÀ‰◊∂, ª ÓÈπæ÷Â≈ Á≈ ¿»apple‹≈ ‘≈√Ò
’appleÈ Á∆ «¯’apple ıÂÓ ‘Ø ‹≈Ú∂◊≈Õ «¬‘Á∂ È≈ˇ ‘∆ «¬‘ ◊æÒ
¿»apple‹≈
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 46
Ú∆ Ï‘π ӑæÂÚÍ»appleÈ ˛ «’ ¿πÁØ∫ √øÌÚ ˛, ¡Â∆ Â≈ÍÓ≈È
Á∆ √Óæ«√¡≈ È‘ƒ apple‘∂◊∆ ó ÓÈπæ÷ ¿π√∂ Â≈Í Á∆ ‘∆ ÚappleÂØ∫
’apple∂◊≈ ‹Ø ËappleÂ∆ ˘ √»apple‹ ÂØ∫ Ò◊≈Â≈apple «ÓˇÁ≈ ˛Õ
¡æ‹ ÓÈæπ÷Â≈ ˘ ¬ƒËÈ Á∆ ’Ó∆ Á≈ √≈‘Ó‰≈ ’appleÈ≈
ÍÀ «apple‘≈ ˛Õ «¬√ ¿»apple‹≈ √ø’‡ ˘ Á∂÷Á∂ ‘ج∂ ÒØ’ ¿»apple‹≈ Á∂ ÈÚ∂∫
√Ø«Ó¡ª Á∆ Ì≈ˇ «Úæ⁄ ‹π‡ ◊¬∂ ‘ÈÕ ¿»apple‹≈ √ø’‡ È≈ˇ ÍΩ‰-
⁄æ’∆¡ª Á≈ Â∂˜ «Ú’≈√ ‘؉ Òæ«◊¡≈ ˛, ‹Ú≈apple «Ï‹Ò∆ÿapple
ω≈¿π‰ ¡Â∂ Ì»Ó∆◊ Â≈Í Á∆ ÚappleÂØ∫ ’appleÈ Á∆ «ÁÙ≈ «Úæ⁄
’ÁÓ ÚË≈¿π‰ Á∆ ÍÃ∂apple‰≈ «Óˇ∆ ˛Õ ÍÃÓ≈‰» «Ï‹Ò∆ÿapple ω≈¬∂
‹≈ apple‘∂ ‘ÈÕ ¡«‹‘∆¡ª Í«appleÔØ‹È≈Úª Ú∆ √≈‘Ó‰∂ ¡≈ apple‘∆¡ª
‘È ‹Ø ¡æ‹ √≈˘ «ÈappleØÒ ’ÒÍÈ≈ ‹≈ÍÁ∆¡ª ‘ÈÕ
¡æ‹ ÓÈπæ÷Â≈ ¿»apple‹≈ Á∆ √Óæ«√¡≈ Á≈ ‘æÒ ’appleÈ
«Úæ⁄ ¡≈͉∂ Í»apple∂ ÏΩ«Ë’ ÔÂÈ ’apple apple‘∆ ˛ ¡Â∂ Í»apple∂ «ÚÙÚ≈√
È≈ˇ «¬‘ «’‘≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ «’ Á∂apple-√Ú∂apple ¿π‘ ¡≈͉∆¡ª
¿»apple‹≈ Á∆¡ª ÒØÛª Á∂ Ú≈Ë∂ ˘ ËappleÂ∆ ¡Â∂ ÍπÒ≈Û Á∂ ¿»apple‹≈
Ìø‚≈appleª È≈ˇ √øÂπ«Ò ’appleÈ≈ «√æ÷ ÒÚ∂◊∆Õ J

√Úapple≈‹-Ó«‘øÁapple≈ (ÓØ‘≈Ò∆) Á∂ Ó˜Á»appleª Á∆ ‘ÛÂ≈Ò Á∆ ¡øÙ’ «‹æÂ
√Úapple≈‹-Ó«‘øÁapple≈ Á∂ ÓØ‘≈Ò∆ √«Ê «ÂøÈ
’≈appleı≈«È¡ª Á∂ Ò◊Ì◊ AB@@ «‚ÍÒØÓ≈ ‘ØÒ‚apple
«¬ø‹∆È∆¡apple ’≈«Ó¡ª Á∆ BB ¡ÍÃÀÒ ˘ Ùπapple» ‘ج∆ ¡Â∂ AE
«ÁȪ Âæ’ ˜≈apple∆ apple‘∆ ‘ÛÂ≈Ò ¡øÙ’ «‹æ È≈ˇ √Ó≈Í ‘Ø
◊¬∆ ˛Õ «¬‘ ’≈Ó∂ ’øÓ ¡Â∂ ‘πÈapple ÓπÂ≈«Ï’ ‹≈«¬˜ ÂÈı≈‘
‘≈√Ò ’appleÈ, ‡Ã∂«Èø◊ Á≈ √Óª „≈¬∆ √≈Ò ÂØ∫ ÿ‡≈’∂ BD@
«ÁÈ ’apple≈¿π‰, ˜Ïapple∆ ¤ª‡∆¡ª ¡Â∂ Ș≈«¬‹ ÂÏ≈ÁÒ∂ appleæÁ
’apple≈¿π‰, ’≈appleı≈È∂ ¡øÁapple Ô»È∆¡È ω≈¿π‰ Á≈ ‘æ’ Ò≈◊»
’apple≈¿π‰, ·∂’≈ ÍÃÊ≈ ÏøÁ ’apple≈¿π‰ «‹‘∆¡ª Óø◊ª Ò≈◊»
’apple≈¿π‰ Ò¬∆ ‘ÛÂ≈Ò ”Â∂ √ÈÕ
«¬√ ‘ÛÂ≈Ò Á∆ ˜Ó∆È ¿πÁØ∫ «Â¡≈apple ‘؉∆ Ùπapple»
‘ج∆ ‹ÁØ∫ ’≈«Ó¡ª È∂ ¡≈͉∆¡ª ‹≈«¬˜ Óø◊ª √ÏøË∆ «¬æ’
Óø◊-ÍæÂapple «Â¡≈apple ’apple’∂ ’≈appleı≈È≈ ÍÃÏøË’ª ¡Â∂ «’appleÂ
«ÚÌ≈◊ ˘ √Ω∫«Í¡≈Õ Óø◊ª ¿πµÂ∂ ’≈appleÚ≈¬∆ È≈ ‘πøÁ∆ Á∂÷’∂
«¬‘Ȫ ’≈«Ó¡ª È∂ Ô»È∆¡È Á∆ ˜apple»apple ӫ‘√»√ ’∆Â∆ ¡Â∂
“√Úapple≈‹-Ó«‘øÁapple≈ ’appleÓ⁄≈apple∆ Ô»È∆¡È” Ȫ ”Â∂ apple«‹√‡Ã∂ÙÈ
’apple≈¿π‰ Ò¬∆ «’apple «ÚÌ≈◊ ˘ ¡apple˜∆ «ÁæÂ∆ «‹√˘ «’appleÂ
«ÚÌ≈◊ È∂ Ï∂Ú‹∑≈ «¬Âapple≈‹ Ò≈ ’∂ ‘π‰ Âæ’ appleØ’∆ appleæ«÷¡≈ ˛Õ
«¬√ÂØ∫ Ï≈¡Á ’øÍÈ∆ È∂ Ô»È∆¡È ¡≈◊»¡ª Â∂ ÓÀ∫Ïappleª Á∆¡ª
¤ª‡∆¡ª ¡Â∂ ÂÏ≈ÁÒ∂ ’appleÈ Á≈ «√Ò«√Ò≈ Ùπapple» ’∆Â≈Õ «¬√
√ÏøË∆ ‚∆.√∆. ˘ Ô»È∆¡È ¡≈◊»¡ª Á≈ «¬æ’ Ú¯Á «Ó«Ò¡≈
¡Â∂ ’øÍÈ∆ Á∆¡ª Ëæ’∂Ù≈‘∆¡ª Â∂ «’apple ’˘È Ò≈◊» È≈
’appleÈ √ÏøË∆ «Ù’≈«¬Â ’∆Â∆Õ Íapple ‚∆.√∆. È∂ ‹Ú≈Ï «ÁæÂ≈
«’ ¡√ƒ ’øÍÈ∆ Ï⁄≈¿π‰∆ ˛, Âπ‘≈˘ «‹æÊ∂ «˜¡≈Á≈ «ÓÒÁ≈
˛ ¿πµÊ∂ ‹≈ ’∂ ’øÓ ’apple ÒÚØ! ’≈appleı≈È≈ ÍÃÏøË’ª ¡Â∂ ÍÃÙ≈√È
Á∆ «¬√ Ï∂appleπı∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‘∆ «¬‘Ȫ ’≈«Ó¡ª È∂ «¬æ’ ’≈Ó∂
Á≈ ÂÏ≈ÁÒ≈appleπ’Ú≈¿π‰ Ò¬∆ BB ¡ÍÃÀÒ Á∆ ÁπÍ«‘apple ’øÓ
ÏøÁ ’apple «ÁæÂ≈ √∆Õ «¬√ ”Â∂ ’øÍÈ∆ ÍÃÏøË’ª È∂ ◊æÒÏ≈Â
˜apple∆¬∂ Ó√Ò≈ ‘æÒ ’appleÈ Á∆ ʪ Íπ«Ò√ ÏπÒ≈’∂ «¬‘Ȫ ’≈«Ó¡ª
˘ ËÓ’≈ ’∂ Ï≈‘apple ’愉 Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ «‹√ÂØ∫ ‘ÛÂ≈Ò
Ùπapple» ‘Ø ◊¬∆ √∆Õ
¡√Ò «Úæ⁄ √Úapple≈‹-Ó«‘øÁapple≈ Í«‘Òª “Í≥‹≈Ï
‡ÃÀ’‡apple «ÒÓ‡‚” Á∂ Ȫ È≈ˇ ‹≈‰∆ ‹ªÁ∆ √∆ ¡Â∂ ‹ÈÂ’
÷∂Âapple Á≈ «‘æ√≈ √∆Õ «¬√ È»ø B@@G «Úæ⁄ √Úapple≈‹-Ó«‘øÁapple≈
˘ Ú∂⁄ «ÁæÂ≈ «◊¡≈Õ «¬√ÂØ∫ Ï≈¡Á ‘∆ ’øÍÈ∆ È∂ ÓÈÓ≈È∂
Âapple∆’∂ È≈ˇ ÌappleÂ∆¡ª ’appleÈ∆¡ª Ùπapple» ’apple «ÁæÂ∆¡ª Â∂ «’appleÂ
’˘Èª ˘ «ÂÒª‹Ò∆ Á∂ «ÁæÂ∆ ◊¬∆Õ √Úapple≈‹-Ó«‘øÁapple≈ Á∂
Íæ’∂ ’≈«Ó¡ª Á∆ Í«‘Òª ÂØ∫ ‘∆ Ô»È∆¡È ω∆ ‘ج∆ ˛ Íapple
ÈÚ∂∫ ’≈«Ó¡ª È≈ˇ «‘æª Á∆ √ªfi Ï≈apple∂ ˆÒ √Ófi ¡Â∂
’øÍÈ∆ Á∆¡ª Ùappleª ’≈appleÈ «¬‘ Ô»È∆¡È ÈÚ∂∫ ’≈«Ó¡ª Á∂
Ó√«Ò¡≈ ˘ ‘æÊ «Úæ⁄ È‘ƒ ÒÀ apple‘∆ ˛Õ
«¬√ ’øÍÈ∆ ”⁄ ÌappleÂ∆ ’∆Â∂ ◊¬∂ «‚ÍÒØÓ≈
«¬ø‹∆È∆¡appleª ÂØ∫ ‡Ã∂«Èø◊ Á∂ Ȫ ”Â∂ „≈¬∆ √≈Ò Âæ’ BA@@
appleπͬ∂ Ï∂«√’ ”Â∂ ’øÓ ’appleÚ≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬√ ÂØ∫ Ï≈¡Á D
√≈Ò Á≈ √Óª ‘؉ Âæ’ CB@@ appleπͬ∂ Ï∂«√’ ÂÈı≈‘ Ò◊≈¬∆
‹ªÁ∆ ˛Õ «¬√ ’≈appleÈ «¬‘Ȫ Á∂ ‘Øapple ÌæÂ∂ Ú∆ Ï∂‘æÁ ÿæ‡ ‘Ø
‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ Ó«‘ø◊≈¬∆ Á∂ ‹Ó≈È∂ «Úæ⁄ ÓØ‘≈Ò∆ Úapple◊∂ Ù«‘apple
«Úæ⁄ «È◊»‰∆ ÂÈı≈‘ ”Â∂ ’øÓ ’appleÈ≈ Ï∂‘æÁ ÓπÙ«’Ò ˛Õ
«¬√ Ò¬∆ «¬‘Ȫ ÈΩ‹Ú≈Ȫ ˘ ◊π˜≈apple≈ ⁄Ò≈¿π‰ Ò¬∆ ‚ÏÒ
«Ù·, ’apple˜∂ ¡Â∂ ÿappleØ∫ ÍÀ√≈ Óø◊≈¿π‰ Á≈ √‘≈apple≈ ÒÀ‰≈ ÍÀ
«apple‘≈ ˛Õ ‹ÁØ∫ «’ «¬‘Ȫ ‡Ã∂È∆ ’≈«Ó¡ª ÂØ∫ Ú∆ Íæ’∂ ’≈«Ó¡ª
«‹øÈ≈ ’øÓ ¡Â∂ ‘πÈapple Á∆ Óø◊ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ ’øÍÈ∆ Á∆ «¬√∂
È∆Â∆ ’apple’∂ ‘∆ «Í¤Ò∂ √≈Ò HH ‘˜≈apple ‡ÃÀ’‡apple ω≈¿π‰ Á∂
‡∆⁄∂ Á∆ ʪ ”Â∂ «¬æ’ Òæ÷ ‡ÃÀ’‡apple ω≈¬∂ ◊¬∂Õ ’≈«Ó¡ª ¡Èπ√≈apple
«Í¤Ò∂ √≈Ò ’øÍÈ∆ ˘ Í≥‹ √Ω ’appleØÛ Á≈ ÙπæË ÓπÈ≈¯≈ ‘Ø«¬¡≈
Íapple «¬È∑ª ‡Ã∂È∆ ’≈«Ó¡ª ˘ «¬√ √ÏøË∆ ’ج∆ ÌæÂ≈ È‘ƒ «ÁæÂ≈
«◊¡≈Õ «¬æÊØ∫ Âæ’ «’ «¬æ’ ÁØ ÿø‡∂ ˙Úapple‡≈¬∆Ó Ò◊≈¿π‰ Á≈
ª ÍÀ√≈ Âæ’ È‘ƒ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ «apple‘≈Õ ÁπÍ«‘apple Á≈ ÷≈‰≈ ¡Â∂
‚ÏÒ «Ù· Ò≈¿π‰ ”Â∂ Ú∆ ’ج∆ ‡Ã∂È∆ ’≈Ó≈ ’øÍÈ∆ ÂØ∫ Ï≈‘apple
È‘ƒ √∆ ‹≈ √’Á≈Õ Ï≈’∆ ’≈«Ó¡ª ¿πµÍapple «¬‘ Í≈ÏøÁ∆ Ò≈◊»
È‘ƒ √∆Õ ÓΩ‹»Á≈ √Ó∂∫ ’øÍÈ∆ «Úæ⁄ ¡≈¬∆.‡∆.¡≈¬∆. «‚ÍÒØÓ≈
‘ØÒ‚appleª ˘ ·∂’∂ ”Â∂ Úæ‚∂ ÍæËapple ¿πµÂ∂ ÌappleÂ∆ ’∆Â≈ ‹≈ «apple‘≈ ˛
¡Â∂ Íæ’∆¡ª ÈΩ’apple∆¡ª ıÂÓ ’∆Â∆¡ª ‹≈ apple‘∆¡ª ‘ÈÕ
‘ÛÂ≈Ò Á∂ Ù∞apple± «Úæ⁄ ÓÀÈ‹ÓÀ∫‡ ”Â∂ «¬√Á≈ ’ج∆
ı≈√ ¡√apple È‘∆ ‘Ø«¬¡≈Õ «¬æ’ ª ’≈appleı≈È∂ Á∆ ÍÀÁ≈Ú≈apple
ͱapple∆ Âapple∑ª ·æÍ È‘ƒ ‘ج∆ √∆, ·∂’∂ ”Â∂ appleæ÷∂ ¡≈¬∆.‡∆.¡≈¬∆
«‚ÍÒØÓ≈ ‘ØÒ‚apple ¡Â∂ Íæ’∂ ’≈Ó∂ ’øÓ ’apple apple‘∂ √ÈÕ Íapple ‘Ωˇ∆-
‘Ωˇ∆ ’øÍÈ∆ ”Â∂ ÁÏ≈¡ Úˉ≈ Ùπapple» ‘Ø«¬¡≈Õ E Ó¬∆ Á∂ Ù≈Ó
˘ ‘ج∆ Ó∆«‡ø◊ «Úæ⁄ ’øÍÈ∆ È≈ˇ ÿæ‡Ø-ÿæ‡ ÂÈı≈‘ G ‘˜≈apple
’appleÈ, ’æ„∂ ◊¬∂ Ó˜Á»apple≈ «Úæ⁄Ø∫ ’∞fi 鱧 Ú≈Í√ ÒÀ‰ ¡Â∂ ˙Úapple
‡≈«¬Ó Á≈ ‚ÏÒ Ì∞◊Â≈È ’appleÈ, ‹ª⁄ ’Ó∂‡∆ ω≈ ’∂ √√ÍÀ∫‚
’≈«Ó¡ª ˘ ‹ª⁄ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ú≈Í√ ÒÀ‰ Á≈ √ÓfiΩÂ≈ ‘Ø«¬¡≈Õ
Ï∂Ùæ’ «¬È∑ª ’≈«Ó¡ª Á∆ ‘ÛÂ≈Ò ’πæfi √¯ÒÂ≈
‘≈√Ò ‘؉ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ú≈Í√ ÒÀ Ò¬∆ ◊¬∆ Íapple ’πæfi ◊æÒª ‹Ø
ÿØˇ ˘ ÚæË √¯Ò ω≈ √’Á∆¡ª √È ¿π‘Ȫ ¿πµÍapple Ú∆
«Ë¡≈È Á∂‰≈ ωÁ≈ ˛Õ Í«‘Òª ª ‘ÛÂ≈Ò ¡⁄≈È’ ‘Ø
◊¬∆ «‹√Á∆ Ï≈’≈«¬Á≈ «Â¡≈apple∆ È‘ƒ √∆Õ ‘ÛÂ≈Ò ÍÃÂ∆
’≈«Ó¡ª «Úæ⁄ ’πæfi Ùø’∂ √ÈÕ ¿π‘Ȫ ˘ «ÚÙÚ≈Ù ”⁄ ÒÀ‰≈
˜apple»apple∆ √∆Õ «¬√ ’≈appleÈ ‘∆ ‘ÛÂ≈Ò ÂØ∫ Ï≈¡Á Ò◊Ì◊ ¡æË∂
‘ÛÂ≈Ò∆ ’≈Ó∂ ÿappleª ˘ ⁄Ò∂ ◊¬∂ √ÈÕ «¬√ ’≈appleÈ ËappleÈ≈
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 47

√Ê≈È ”Â∂ ‘ÛÂ≈Ò∆¡ª Á∆ «◊‰Â∆ ÿæ‡ apple‘∆Õ ÿapple ÏÀ·∂
’≈«Ó¡ª ˘ ÿØˇ Á∆ apple»Í-apple∂÷≈ Ï≈apple∂ ÍÂ≈ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ ¿π‘
ÒøÓ∆ ÒÛ≈¬∆ ÒÛÈ Ò¬∆ «Â¡≈apple È‘ƒ ‘πøÁ∂Õ ¿π‘Ȫ Á∂ ‡æπ‡‰
Á∆ √øÌ≈ÚÈ≈ ÚæË ‘øπÁ∆ ˛, «¬√ ◊æÒ ˘ ’øÍÈ∆ √ÓfiÁ∆ √∆Õ
’øÍÈ∆ È∂ ’≈«Ó¡ª Á∂ ÿappleª ”⁄ ÈØ«‡√ Ì∂‹‰∂ Ùπapple» ’apple «ÁæÂ∂
√È «‹√ ’≈appleÈ ’πæfi ’≈«Ó¡ª ”⁄ appleπ˜◊≈apple ÷πæ√‰ Á≈ ‚apple
ÍÀÁ≈ ‘Ø «◊¡≈ √∆ Â∂ ÿappleØ∫ Ú∆ ÁÏ≈¡ ωÈ≈ Ùπapple» ‘Ø «◊¡≈ √∆Õ
‹ÁØ∫ «’ ËappleÈ∂ ”Â∂ ÏÀ·∂ ’≈«Ó¡ª «Úæ⁄ Ò◊≈Â≈apple ◊æÒÏ≈Â
apple≈‘ƒ ’øÍÈ∆ Á∆¡ª ⁄≈Òª ˘ È≈’≈Ó ’appleÈ Á∆ ◊æÒÏ≈ ‘πøÁ∆
apple‘∆Õ
«¬æ’ ‘Øapple ÿ≈‡ ‹Ø appleÛ’Á∆ apple‘∆ ¿π‘ √∆ «¬√ ËappleÈ∂
«Úæ⁄ ¡Ωapple ’≈«Ó¡ª Á≈ Ù≈ÓÒ È≈ ‘؉≈Õ ‘ÛÂ≈Ò ”⁄ ’πæfi
’πÛ∆¡ª Ú∆ Ù≈ÓÒ √È Íapple ¿π‘ ËappleÈ≈ √Ê≈È ”Â∂ appleÀÒ∆ «Úæ⁄
Ù≈ÓÒ ‘؉ Á∆ Ï‹≈«¬ ÿappleª ˘ ⁄Ò∆¡ª ◊¬∆¡ª √ÈÕ
Ô»È∆¡È ¡≈◊»¡ª ÚæÒØ∫ Ú∆ ¿π‘Ȫ ˘ Ù≈ÓÒ ’appleÈ Á∆ ’ج∆
’Ø«ÙÙ È‘ƒ ’∆Â∆ ◊¬∆Õ «¬«Â‘≈√ ◊Ú≈‘ ˛ «’ ¡Ωappleª Á∆
ÙÓ»Ò∆¡Â ÂØ∫ «ÏȪ ‘æ’, √æ⁄, «¬È√≈¯ Á∆ ’ج∆ ÒÛ≈¬∆
È‘ƒ «‹æÂ∆ ‹≈ √’Á∆Õ «¬√ Ò¬∆ ‹∂’apple √Úapple≈‹-Ó«‘øÁapple≈
Á∆ «¬√ ‘ÛÂ≈Ò «Úæ⁄ ¡Ωappleª Á∆ √apple◊appleÓ ÙÓ»Ò∆¡Â ‘πøÁ∆
ª ÚæË √¯ÒÂ≈ ‘≈√Ò ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆ √∆Õ
«¬√ √øÿappleÙ «Úæ⁄ ’øÍÈ∆ Á∂ Ï≈’∆ ’≈«Ó¡ª ˘
È≈ˇ È‘ƒ «Ò¡≈ «◊¡≈Õ ‹ÁØ∫ «’ ·∂’∂ ”Â∂ ÌappleÂ∆
¡≈¬∆.‡∆.¡≈¬∆. «‚ÍÒØÓ≈ ‘ØÒ‚appleª, √‘≈«¬’ ’≈«Ó¡ª,
√¯≈¬∆ ’≈«Ó¡ª ¡≈«Á Á∆¡ª ’≈¯∆ √Óæ«√¡≈Úª ¡Â∂ Óø◊ª
‘ÛÂ≈Ò∆ ’≈«Ó¡ª È≈ˇ √ªfi∆¡ª √ÈÕ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈
Íπapple≈‰∆ Ô»È∆¡È ˘ Ú∆ ÿØˇ Ùπapple» ’appleÈ √Ó∂∫ √Ò≈‘-ÓÙÚapple∂
«Úæ⁄ Ù≈ÓÒ ’apple’∂ ¡≈͉∂ ‘æ’ «Úæ⁄ ÷Û∑≈ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈
√∆Õ ¡«‹‘≈ È≈ ’appleÈ ’≈appleÈ ‘∆ «¬‘ ’≈Ó∂ ‘ÛÂ≈Ò √Ó∂∫
‚ÏÒ «Ù·ª Ò≈ ’∂ ’øÍÈ∆ Á≈ √≈Ê Á∂ apple‘∂ √ÈÕ
«¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ «¬‘ ÈΩ‹Ú≈È «¬ø‹∆È∆¡apple ’≈Ó∂
¡≈¬∆.‡∆.¡≈¬∆. «‚ÍÒØÓ≈ ‘ØÒ‚appleª, √‘≈«¬’ ’≈«Ó¡ª,
√¯≈¬∆ ’≈«Ó¡ª ÂØ∫ ÷πÁ ˘ ¿πµ⁄≈ √ÓfiÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ ◊æÒ
’øÍÈ∆ Á∂ √Óπæ⁄∂ Ó˜Á»appleª Á∆ ¬∂’Â≈ Á∂ apple≈‘ «Úæ⁄ Úæ‚∆ appleπ’≈Ú‡
˛ «‹√˘ Á»apple ’appleÈ≈ Ï‘π ˜apple»apple∆ ˛Õ √Óπæ⁄∂ Ó˜Á»appleª Á∆ ¬∂’Â≈
ÂØ∫ «ÏȪ ’øÍÈ∆ Á∆ ´æ‡-÷√πæ‡ «÷Ò≈¯ Úæ‚∆ ÒÛ≈¬∆ È‘ƒ
ÒÛ∆ ‹≈ √’Á∆Õ
«¬‘ ’≈Ó∂ È‘ƒ √Ófi apple‘∂ √È «’ «¬‘ ‘ÛÂ≈Ò
«√apple¯ √Úapple≈‹-Ó«‘øÁapple≈ ’øÍÈ∆ «÷Ò≈¯ ‘∆ È‘ƒ √◊Ø∫ ¿π√
«¬Ò≈’∂ Á∂ Ï≈’∆ Ó≈Ò’ª ¡Â∂ ÍÃÙ≈√È Á∂ ◊æ·‹ØÛ Á∂ Ú∆
«÷Ò≈¯ √∆Õ «’«’ ¿π√ «¬Ò≈’∂ Á≈ ’ج∆ Ú∆ ’≈appleı≈È≈
Ó≈Ò’ È‘ƒ ⁄≈‘πøÁ≈ √∆ «’ √Úapple≈‹-Ó«‘øÁapple≈ ’≈«Ó¡ª Á∆
’ج∆ Әϻ ԻÈ∆¡È ω∂ «’ «’ ¿π√ Í»apple∂ «¬Ò≈’∂ «Úæ⁄
«’apple ’È»øȪ Á∆¡ª Ëæ‹∆¡ª ¿π‚≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ’πæfi
√Óª Í«‘Òª «Î«ÒÍ√ ’øÍÈ∆ Á∂ Ó˜Á»apple Ú∆ ¡√¯Ò ‘ÛÂ≈Ò
’apple ¸æ’∂ √ÈÕ «¬√ Ò¬∆ «¬√ ‘æ’∆ ¡Ú≈˜ ˘ ÁÏ≈¿π‰≈ √≈apple∂
Ó≈Ò’ª Á∆ ˜apple»apple √∆Õ √≈apple≈ ÍÃÙ≈√È Ó≈Ò’ª Á∂ È≈ˇ ÷Û∑≈
√∆Õ «¬√ ‘≈Ò ˘ √ÓfiÁ∂ ‘ج∂ √Ó∂∫ Á∆ Óø◊ √∆ «’ Ï≈’∆
’≈appleı≈«È¡ª Á∂ Ó˜Á»appleª ˘ Ú∆ È≈ˇ ÒÀ‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’∆Â∆
‹ªÁ∆Õ
Ï≈’∆ ’≈appleı≈«È¡ª Á∂ Ó˜Á»appleª ¡Â∂ ¡≈Ó ÒØ’ª
Âæ’ ¡≈͉∆ ◊æÒ È≈ ÒÀ ’∂ ‹≈‰≈ «¬√ ‘ÛÂ≈Ò Á∆ Úæ‚∆
’Ó˜Øapple∆ √∆Õ «¬æÊØ∫ Âæ’ «’ ‘ÛÂ≈Ò∆ ’≈«Ó¡ª Á∂ Í«appleÚ≈apple’
ÓÀ∫Ïapple Ú∆ Ëapple«È¡ª-Óπ‹≈‘«apple¡ª «Úæ⁄ Ù≈ÓÒ È‘ƒ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
ÈΩ‹Ú≈È Ì≈apple √Ì≈ ÚæÒØ∫ ÿØˇ «Úæ⁄ ÙÓ»Ò∆¡Â ¡Â∂ √Ò≈‘-
ÓÙÚapple∂ ÂØ∫ Ï≈¡Á «¬√ √ÏøË∆ ’πæfi ’Ø«ÙÙª ‘ج∆¡ªÕ «¬æ’
Íapple⁄≈ ÍÃ’≈«Ù ’apple’∂ «¬Ò≈’∂ «Úæ⁄ Úø«‚¡≈ «◊¡≈Õ Í«‘Ò∆
Ó¬∆ ˘ «¬Ò≈’∂ «Úæ⁄ Óπ‹≈‘apple≈ ’apple’∂ ‚∆. √∆. Á¯Âapple ”Â∂
ËappleÈ≈ «ÁæÂ≈ «◊¡≈Õ F Ó¬∆ ˘ ‚∆.√∆. Á¯Âapple ”Â∂ appleæ÷∂ ◊¬∂
ËappleÈ∂ Á∂ √ÏøË «Úæ⁄ Ú∆ «¬Ò≈’∂ «Úæ⁄ Úæ‚∂ ÍæËapple ”Â∂ Íapple⁄≈
Úø«‚¡≈ ‹≈ «apple‘≈ √∆Õ «¬√Á≈ ¡√apple Ú∆ «Á«√¡≈Õ E Ó¬∆ ˘
‘∆ ’øÍÈ∆ ¡Â∂ ÍÃÙ≈√È ’πæfi Óø◊ª Óøȉ Ò¬∆ Әϻapple ‘ج∂Õ
‹∂’apple ‘Øapple ’≈appleı≈«È¡ª Á∂ Ó˜Á»appleª ¡Â∂ ¡≈Ó ÒØ’ª Âæ’
‘ÛÂ≈Ò Á∆ Ùπapple»¡≈ ÂØ∫ ‘∆ Úæ‚∂ ÍæËapple ”Â∂ ¡≈͉∆ ◊æÒ
Í‘πø⁄≈¬∆ ‹ªÁ∆ ª ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Øapple Ú∆ Úæ‚∆ ‘Ø √’Á∆ √∆Õ
¿πÍappleØ’Â ÿ≈‡ª-’Ó˜Øapple∆¡ª Á≈ Óπæ÷ ’≈appleÈ Âª
¡≈◊» ’≈«Ó¡ª Á∆ È≈-˜appleÏ≈’≈apple∆ ‘∆ √∆ «’«’ √≈apple∂ ‘∆
¡≈◊»¡ª ˘ «’√∂ ÿØˇ Á≈ ˜appleÏ≈ È‘ƒ √∆Õ «¬È∑ª È∂ Í«‘Òª
Ì≈appleÂ∆ Ó˜Á»apple √øÿ È≈ˇ √øÍapple’ ’apple’∂ Óø◊ ÍæÂapple ¡Â∂
Ô»È∆¡È apple«‹Ù‡Ã∂ÙÈ √ÏøË∆ ’≈◊˜ «Â¡≈apple ’apple’∂ √ÏøËÂ
¡«Ë’≈apple∆¡ª ˘ √Ω∫Í∂ √È Íapple «¬√ Í»apple∂ ÿØˇ «Úæ⁄ «√Ú≈¬∂
¡«Ë’≈apple∆¡ª È≈ˇ Ó∆«‡ø◊ª ’appleÈ ÂØ∫ «’√∂ Ú∆ ËappleÈ∂ ‹ª appleÀÒ∆
«Úæ⁄ Ì≈. Ó. √ø. Á∆ ’ج∆ ÙÓ»Ò∆¡Â È‘ƒ apple‘∆Õ «¬√ ◊æÒ Á≈
◊πæ√≈ Ú∆ ‘ÛÂ≈Ò∆ ’≈«Ó¡ª «Úæ⁄ Á∂÷‰ ˘ «Ó«Ò¡≈ «’«’
Óø◊-ÍæÂapple «Â¡≈apple ’appleÈ √Ó∂∫ ‘ج∆ Ó∆«‡ø◊ «Úæ⁄ Ì≈.Ó.√ø. Á∂
¡≈◊»¡ª È∂ ¡≈͉∆ Ô»È∆¡È Á∂ Á∂Ù «Ú¡≈Í∆ ‘؉ ¡Â∂
√Ê≈È’ «¬’≈¬∆ ÚæÒØ∫ √apple◊appleÓ ÙÓ»Ò∆¡Â Á≈ ÌappleØ√≈
«ÁÚ≈«¬¡≈ √∆ ‹Ø «’ Ï∂-Ú¯≈ «√æË ‘Ø«¬¡≈Õ «¬‘ √≈apple≈ ÿØˇ
‘∆ √Úapple≈‹-Ó«‘øÁapple≈ Á∂ ’≈«Ó¡ª È∂ ¡≈͉∂ ‘∆ ÁÓ ”Â∂
Ò«Û¡≈Õ
«¬√ ÿØˇ È∂ ’πæfi ¡øÙ’ «‹æ ÍÃ≈Í ’∆Â∆ ˛ Íapple
‘π‰ ÁÓ ÒÀ‰ Á≈ √Óª È‘ƒ ˛Õ ÿØˇ Á∆¡ª ÿ≈‡ª-’Ó˜Øapple∆¡ª
ÂØ∫ «√æ÷ ’∂ ¡æ◊∂ «Â¡≈apple∆ ’appleÈ Á∆ ÒØÛ ˛Õ «ÓÒ∆ «‹æ ˘
Ò≈◊» ’apple≈¿π‰ Ò¬∆ ¡Â∂ apple«‘øÁ∂ ‘æ’ª Ò¬∆ ÿØÒ ˜≈apple∆ appleæ÷‰≈
ÍÚ∂◊≈Õ ’øÍÈ∆ ’≈«Ó¡ª Á∂ ¬∂’∂ ˘ ÂØÛÈ Á∆ ‘apple ’Ø«ÙÙ
’apple∂◊∆Õ ’≈«Ó¡ª Ò¬∆ ¡≈͉∂ ω∂ ¬∂’∂ ˘ Ï⁄≈¿π‰≈,
ÎÀÒ≈¿π‰≈ ¡Â∂ Әϻ ’appleÈ≈ Ï‘π ˜apple»apple∆ ˛Õ J
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 48

√Ê≈È ”Â∂ ‘ÛÂ≈Ò∆¡ª Á∆ «◊‰Â∆ ÿæ‡ apple‘∆Õ ÿapple ÏÀ·∂
’≈«Ó¡ª ˘ ÿØˇ Á∆ apple»Í-apple∂÷≈ Ï≈apple∂ ÍÂ≈ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ ¿π‘
ÒøÓ∆ ÒÛ≈¬∆ ÒÛÈ Ò¬∆ «Â¡≈apple È‘ƒ ‘πøÁ∂Õ ¿π‘Ȫ Á∂ ‡æπ‡‰
Á∆ √øÌ≈ÚÈ≈ ÚæË ‘øπÁ∆ ˛, «¬√ ◊æÒ ˘ ’øÍÈ∆ √ÓfiÁ∆ √∆Õ
’øÍÈ∆ È∂ ’≈«Ó¡ª Á∂ ÿappleª ”⁄ ÈØ«‡√ Ì∂‹‰∂ Ùπapple» ’apple «ÁæÂ∂
√È «‹√ ’≈appleÈ ’πæfi ’≈«Ó¡ª ”⁄ appleπ˜◊≈apple ÷πæ√‰ Á≈ ‚apple
ÍÀÁ≈ ‘Ø «◊¡≈ √∆ Â∂ ÿappleØ∫ Ú∆ ÁÏ≈¡ ωÈ≈ Ùπapple» ‘Ø «◊¡≈ √∆Õ
‹ÁØ∫ «’ ËappleÈ∂ ”Â∂ ÏÀ·∂ ’≈«Ó¡ª «Úæ⁄ Ò◊≈Â≈apple ◊æÒÏ≈Â
apple≈‘ƒ ’øÍÈ∆ Á∆¡ª ⁄≈Òª ˘ È≈’≈Ó ’appleÈ Á∆ ◊æÒÏ≈ ‘πøÁ∆
apple‘∆Õ
«¬æ’ ‘Øapple ÿ≈‡ ‹Ø appleÛ’Á∆ apple‘∆ ¿π‘ √∆ «¬√ ËappleÈ∂
«Úæ⁄ ¡Ωapple ’≈«Ó¡ª Á≈ Ù≈ÓÒ È≈ ‘؉≈Õ ‘ÛÂ≈Ò ”⁄ ’πæfi
’πÛ∆¡ª Ú∆ Ù≈ÓÒ √È Íapple ¿π‘ ËappleÈ≈ √Ê≈È ”Â∂ appleÀÒ∆ «Úæ⁄
Ù≈ÓÒ ‘؉ Á∆ Ï‹≈«¬ ÿappleª ˘ ⁄Ò∆¡ª ◊¬∆¡ª √ÈÕ
Ô»È∆¡È ¡≈◊»¡ª ÚæÒØ∫ Ú∆ ¿π‘Ȫ ˘ Ù≈ÓÒ ’appleÈ Á∆ ’ج∆
’Ø«ÙÙ È‘ƒ ’∆Â∆ ◊¬∆Õ «¬«Â‘≈√ ◊Ú≈‘ ˛ «’ ¡Ωappleª Á∆
ÙÓ»Ò∆¡Â ÂØ∫ «ÏȪ ‘æ’, √æ⁄, «¬È√≈¯ Á∆ ’ج∆ ÒÛ≈¬∆
È‘ƒ «‹æÂ∆ ‹≈ √’Á∆Õ «¬√ Ò¬∆ ‹∂’apple √Úapple≈‹-Ó«‘øÁapple≈
Á∆ «¬√ ‘ÛÂ≈Ò «Úæ⁄ ¡Ωappleª Á∆ √apple◊appleÓ ÙÓ»Ò∆¡Â ‘πøÁ∆
ª ÚæË √¯ÒÂ≈ ‘≈√Ò ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆ √∆Õ
«¬√ √øÿappleÙ «Úæ⁄ ’øÍÈ∆ Á∂ Ï≈’∆ ’≈«Ó¡ª ˘
È≈ˇ È‘ƒ «Ò¡≈ «◊¡≈Õ ‹ÁØ∫ «’ ·∂’∂ ”Â∂ ÌappleÂ∆
¡≈¬∆.‡∆.¡≈¬∆. «‚ÍÒØÓ≈ ‘ØÒ‚appleª, √‘≈«¬’ ’≈«Ó¡ª,
√¯≈¬∆ ’≈«Ó¡ª ¡≈«Á Á∆¡ª ’≈¯∆ √Óæ«√¡≈Úª ¡Â∂ Óø◊ª
‘ÛÂ≈Ò∆ ’≈«Ó¡ª È≈ˇ √ªfi∆¡ª √ÈÕ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈
Íπapple≈‰∆ Ô»È∆¡È ˘ Ú∆ ÿØˇ Ùπapple» ’appleÈ √Ó∂∫ √Ò≈‘-ÓÙÚapple∂
«Úæ⁄ Ù≈ÓÒ ’apple’∂ ¡≈͉∂ ‘æ’ «Úæ⁄ ÷Û∑≈ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈
√∆Õ ¡«‹‘≈ È≈ ’appleÈ ’≈appleÈ ‘∆ «¬‘ ’≈Ó∂ ‘ÛÂ≈Ò √Ó∂∫
‚ÏÒ «Ù·ª Ò≈ ’∂ ’øÍÈ∆ Á≈ √≈Ê Á∂ apple‘∂ √ÈÕ
«¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ «¬‘ ÈΩ‹Ú≈È «¬ø‹∆È∆¡apple ’≈Ó∂
¡≈¬∆.‡∆.¡≈¬∆. «‚ÍÒØÓ≈ ‘ØÒ‚appleª, √‘≈«¬’ ’≈«Ó¡ª,
√¯≈¬∆ ’≈«Ó¡ª ÂØ∫ ÷πÁ ˘ ¿πµ⁄≈ √ÓfiÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ ◊æÒ
’øÍÈ∆ Á∂ √Óπæ⁄∂ Ó˜Á»appleª Á∆ ¬∂’Â≈ Á∂ apple≈‘ «Úæ⁄ Úæ‚∆ appleπ’≈Ú‡
˛ «‹√˘ Á»apple ’appleÈ≈ Ï‘π ˜apple»apple∆ ˛Õ √Óπæ⁄∂ Ó˜Á»appleª Á∆ ¬∂’Â≈
ÂØ∫ «ÏȪ ’øÍÈ∆ Á∆ ´æ‡-÷√πæ‡ «÷Ò≈¯ Úæ‚∆ ÒÛ≈¬∆ È‘ƒ
ÒÛ∆ ‹≈ √’Á∆Õ
«¬‘ ’≈Ó∂ È‘ƒ √Ófi apple‘∂ √È «’ «¬‘ ‘ÛÂ≈Ò
«√apple¯ √Úapple≈‹-Ó«‘øÁapple≈ ’øÍÈ∆ «÷Ò≈¯ ‘∆ È‘ƒ √◊Ø∫ ¿π√
«¬Ò≈’∂ Á∂ Ï≈’∆ Ó≈Ò’ª ¡Â∂ ÍÃÙ≈√È Á∂ ◊æ·‹ØÛ Á∂ Ú∆
«÷Ò≈¯ √∆Õ «’«’ ¿π√ «¬Ò≈’∂ Á≈ ’ج∆ Ú∆ ’≈appleı≈È≈
Ó≈Ò’ È‘ƒ ⁄≈‘πøÁ≈ √∆ «’ √Úapple≈‹-Ó«‘øÁapple≈ ’≈«Ó¡ª Á∆
’ج∆ Әϻ ԻÈ∆¡È ω∂ «’ «’ ¿π√ Í»apple∂ «¬Ò≈’∂ «Úæ⁄
«’apple ’È»øȪ Á∆¡ª Ëæ‹∆¡ª ¿π‚≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ’πæfi
√Óª Í«‘Òª «Î«ÒÍ√ ’øÍÈ∆ Á∂ Ó˜Á»apple Ú∆ ¡√¯Ò ‘ÛÂ≈Ò
’apple ¸æ’∂ √ÈÕ «¬√ Ò¬∆ «¬√ ‘æ’∆ ¡Ú≈˜ ˘ ÁÏ≈¿π‰≈ √≈apple∂
Ó≈Ò’ª Á∆ ˜apple»apple √∆Õ √≈apple≈ ÍÃÙ≈√È Ó≈Ò’ª Á∂ È≈ˇ ÷Û∑≈
√∆Õ «¬√ ‘≈Ò ˘ √ÓfiÁ∂ ‘ج∂ √Ó∂∫ Á∆ Óø◊ √∆ «’ Ï≈’∆
’≈appleı≈«È¡ª Á∂ Ó˜Á»appleª ˘ Ú∆ È≈ˇ ÒÀ‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’∆Â∆
‹ªÁ∆Õ
Ï≈’∆ ’≈appleı≈«È¡ª Á∂ Ó˜Á»appleª ¡Â∂ ¡≈Ó ÒØ’ª
Âæ’ ¡≈͉∆ ◊æÒ È≈ ÒÀ ’∂ ‹≈‰≈ «¬√ ‘ÛÂ≈Ò Á∆ Úæ‚∆
’Ó˜Øapple∆ √∆Õ «¬æÊØ∫ Âæ’ «’ ‘ÛÂ≈Ò∆ ’≈«Ó¡ª Á∂ Í«appleÚ≈apple’
ÓÀ∫Ïapple Ú∆ Ëapple«È¡ª-Óπ‹≈‘«apple¡ª «Úæ⁄ Ù≈ÓÒ È‘ƒ ‘πøÁ∂ √ÈÕ
ÈΩ‹Ú≈È Ì≈apple √Ì≈ ÚæÒØ∫ ÿØˇ «Úæ⁄ ÙÓ»Ò∆¡Â ¡Â∂ √Ò≈‘-
ÓÙÚapple∂ ÂØ∫ Ï≈¡Á «¬√ √ÏøË∆ ’πæfi ’Ø«ÙÙª ‘ج∆¡ªÕ «¬æ’
Íapple⁄≈ ÍÃ’≈«Ù ’apple’∂ «¬Ò≈’∂ «Úæ⁄ Úø«‚¡≈ «◊¡≈Õ Í«‘Ò∆
Ó¬∆ ˘ «¬Ò≈’∂ «Úæ⁄ Óπ‹≈‘apple≈ ’apple’∂ ‚∆. √∆. Á¯Âapple ”Â∂
ËappleÈ≈ «ÁæÂ≈ «◊¡≈Õ F Ó¬∆ ˘ ‚∆.√∆. Á¯Âapple ”Â∂ appleæ÷∂ ◊¬∂
ËappleÈ∂ Á∂ √ÏøË «Úæ⁄ Ú∆ «¬Ò≈’∂ «Úæ⁄ Úæ‚∂ ÍæËapple ”Â∂ Íapple⁄≈
Úø«‚¡≈ ‹≈ «apple‘≈ √∆Õ «¬√Á≈ ¡√apple Ú∆ «Á«√¡≈Õ E Ó¬∆ ˘
‘∆ ’øÍÈ∆ ¡Â∂ ÍÃÙ≈√È ’πæfi Óø◊ª Óøȉ Ò¬∆ Әϻapple ‘ج∂Õ
‹∂’apple ‘Øapple ’≈appleı≈«È¡ª Á∂ Ó˜Á»appleª ¡Â∂ ¡≈Ó ÒØ’ª Âæ’
‘ÛÂ≈Ò Á∆ Ùπapple»¡≈ ÂØ∫ ‘∆ Úæ‚∂ ÍæËapple ”Â∂ ¡≈͉∆ ◊æÒ
Í‘πø⁄≈¬∆ ‹ªÁ∆ ª ÍÃ≈ÍÂ∆ ‘Øapple Ú∆ Úæ‚∆ ‘Ø √’Á∆ √∆Õ
¿πÍappleØ’Â ÿ≈‡ª-’Ó˜Øapple∆¡ª Á≈ Óπæ÷ ’≈appleÈ Âª
¡≈◊» ’≈«Ó¡ª Á∆ È≈-˜appleÏ≈’≈apple∆ ‘∆ √∆ «’«’ √≈apple∂ ‘∆
¡≈◊»¡ª ˘ «’√∂ ÿØˇ Á≈ ˜appleÏ≈ È‘ƒ √∆Õ «¬È∑ª È∂ Í«‘Òª
Ì≈appleÂ∆ Ó˜Á»apple √øÿ È≈ˇ √øÍapple’ ’apple’∂ Óø◊ ÍæÂapple ¡Â∂
Ô»È∆¡È apple«‹Ù‡Ã∂ÙÈ √ÏøË∆ ’≈◊˜ «Â¡≈apple ’apple’∂ √ÏøËÂ
¡«Ë’≈apple∆¡ª ˘ √Ω∫Í∂ √È Íapple «¬√ Í»apple∂ ÿØˇ «Úæ⁄ «√Ú≈¬∂
¡«Ë’≈apple∆¡ª È≈ˇ Ó∆«‡ø◊ª ’appleÈ ÂØ∫ «’√∂ Ú∆ ËappleÈ∂ ‹ª appleÀÒ∆
«Úæ⁄ Ì≈. Ó. √ø. Á∆ ’ج∆ ÙÓ»Ò∆¡Â È‘ƒ apple‘∆Õ «¬√ ◊æÒ Á≈
◊πæ√≈ Ú∆ ‘ÛÂ≈Ò∆ ’≈«Ó¡ª «Úæ⁄ Á∂÷‰ ˘ «Ó«Ò¡≈ «’«’
Óø◊-ÍæÂapple «Â¡≈apple ’appleÈ √Ó∂∫ ‘ج∆ Ó∆«‡ø◊ «Úæ⁄ Ì≈.Ó.√ø. Á∂
¡≈◊»¡ª È∂ ¡≈͉∆ Ô»È∆¡È Á∂ Á∂Ù «Ú¡≈Í∆ ‘؉ ¡Â∂
√Ê≈È’ «¬’≈¬∆ ÚæÒØ∫ √apple◊appleÓ ÙÓ»Ò∆¡Â Á≈ ÌappleØ√≈
«ÁÚ≈«¬¡≈ √∆ ‹Ø «’ Ï∂-Ú¯≈ «√æË ‘Ø«¬¡≈Õ «¬‘ √≈apple≈ ÿØˇ
‘∆ √Úapple≈‹-Ó«‘øÁapple≈ Á∂ ’≈«Ó¡ª È∂ ¡≈͉∂ ‘∆ ÁÓ ”Â∂
Ò«Û¡≈Õ
«¬√ ÿØˇ È∂ ’πæfi ¡øÙ’ «‹æ ÍÃ≈Í ’∆Â∆ ˛ Íapple
‘π‰ ÁÓ ÒÀ‰ Á≈ √Óª È‘ƒ ˛Õ ÿØˇ Á∆¡ª ÿ≈‡ª-’Ó˜Øapple∆¡ª
ÂØ∫ «√æ÷ ’∂ ¡æ◊∂ «Â¡≈apple∆ ’appleÈ Á∆ ÒØÛ ˛Õ «ÓÒ∆ «‹æ ˘
Ò≈◊» ’apple≈¿π‰ Ò¬∆ ¡Â∂ apple«‘øÁ∂ ‘æ’ª Ò¬∆ ÿØÒ ˜≈apple∆ appleæ÷‰≈
ÍÚ∂◊≈Õ ’øÍÈ∆ ’≈«Ó¡ª Á∂ ¬∂’∂ ˘ ÂØÛÈ Á∆ ‘apple ’Ø«ÙÙ
’apple∂◊∆Õ ’≈«Ó¡ª Ò¬∆ ¡≈͉∂ ω∂ ¬∂’∂ ˘ Ï⁄≈¿π‰≈,
ÎÀÒ≈¿π‰≈ ¡Â∂ Әϻ ’appleÈ≈ Ï‘π ˜apple»apple∆ ˛Õ J
ÂÏÁ∆Ò∆ Í√øÁ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ ÒÒ’≈apple h ‹»È B@AD h 48

Tabdili Pasand Naujwana Di Lalkaar Monthly June 2014 RNI No.- PUNPUN /2012/44031