篯íãà ðûí ãîâèéí ãà ð äà ëà â×òà íû ñóäà ëãà à íä - International Takhi ...

ǯ¯ÍÃÀÐÛÍ ÃÎÂÈÉÍ ÃÀÐ ÄÀËÀÂ×ÒÀÍÛÑÓÄÀËÃÀÀÍÄÒàéëàí 2004Ä.Ëõàãâàñ¿ðýí, Ð.ÑàìúÿàD_Lkhagvaa@yahoo.com rsamjaa@yahoo.comÀìüòàí ñóäëàëûí òýíõèì, Áèîëîãèéí ôàêóëüòåò, ÌÓÈÑÓëààíáààòàð 2004

ÎðøèëÌîíãîë îðîí Õîéä òàëààðàà Ñèáèðèéí òàéãà, ç¿¿í òàëààðàà Åâðàçèéí õýýðòàë, ºìíºä òàëààðàà Òºâ Àçèéí öºëèéí çýðýã áàéãàëèéí îëîí ÿíçûí àìüäðàõîð÷íû çààãò áàéðøäàã íü îéò õýýð, õýýð, öºëºðõºã õýýð, öºë ãýõ ìýò ºâºðìºöáàéãàëèéí á¿ñë¿¿ðèéã áèé áîëãîñîí áàéíà. Èéì ÷ ó÷ðààñ ýíä òàðõàõ ººðèéíãýñýí áèå äàààñàí àìüòíû àéìàã á¿ðýëäýí òîãòñîí.Òóñ îðíû õºõòºí àìüòíû äîòðîîñ õàðüöàíãóé áàãà ñóäëàãäñàí áàã áîë ãàðäàëàâ÷òàí (Äóëàìöýðýí, 1989) þì. Äýëõèé äýýð ýíý áàãò õàìààðàãäàõ 1000øàõàì ç¿éë á¿ðòãýãäñýí(Äóëàìöýðýí, 1970). Ìàíàé îðîíä îäîîãîîð 1 îâîã(Vespertilionidae)-èéí 12 ç¿éë ãàð äàëàâ÷òàí á¿ðòãýãääýýä áàéíà (Äóëàìöýðýí,1989).Yíäýñëýë. Ìîíãîë îðíû æèæèã õºõòºí àìüòíû äîòðîîñ õàðüöàíãóé óðòíàñàëäàã (Ìîíãîë îðîíä îäîîãîîð 16 äîîøã¿é íàñàëäàã (Øàð, 2002)), íýã ãàçàðòîãòâîðòîé íóòàãøäàã, ãàäààä îð÷íû àëèâàà ººð÷ëºëòºíä ìýäðýìæòýé òóëò¿¿íèéã ýêîëîãèéí ìîíèòîðèíãèéí îáüåêò áîëãîí ñóäëàõ íýí òîõèðîìæòîé(Äîðæäýðýì, 2004) þì. Èíãýñíýýðýý òóõàéí á¿ñ íóòàãò òàðõñàí ãàð äàëàâ÷òíûç¿éëèéí á¿ðýëäýõ¿¿í, ïîïóëÿöèéí äèíàìèêèéí ººð÷ëºëò, ò¿¿ãýýð äàìæóóëàíýêîñèñòåìèéí ººð÷ëºëòèéã òàíäàí ñóäëàõ áîëîìæòîé þì.Çîðèëãî. Ç¿¿í ãàðûí ãîâü, Áèæèéí ãîë îð÷ìûí ãàð äàëàâ÷òíû ç¿éëèéíá¿ðýëäýõ¿¿í, òàðõàëòûã ººðèéí ñóäàëãàà áîëîí áóñàä ñóäëàà÷äûí ìàòåðèàëòàéõàðüöóóëàí íýãòãýí ç¿éëèéí á¿ðäëèéã ãàðãàõ þì.Ñóäàëñàí ò¿¿õ: Ç¿¿íãàðûí ãîâü, Áèæèéí ãîë îð÷ìûí ãàð äàëàâ÷òíûòàëààð ÿâóóëñàí òóñãàéëñàí ñóäàëãààíû ìàòåðèàë îäîî õèð áàéõã¿é áºãººä ãîëñóäàëãààíóóä íü Ç¿¿íãàðûí ãîâü áóþó Áàðóóí ãîâèéí çàðèì õîâîð õºõòºíàìüòàí, òóõàéëáàë: Òàõü, Õóëàí, Áóëãàí ãîëûí ìèíæíèé ñóäàëãààíä ÷èãëýãäñýíõýäèé÷ ýíý ñóäàëãààíûõàà ÿâöàä çàðèì ç¿éë ãàð äàëàâ÷òàíû öóãëóóëãà õèéæáàéñàí áàéíà. Òóõàéëáàë, À.Ã.Áàííèêîâ (1954), Í.Äîâ÷èí, Î.Øàãäàðñ¿ðýí,Í.Õîòîëõ¿¿ (1967, 1968), Í.Õîòîëõ¿¿ áà áóñàä (1967), Â.Å.Ñîêîëîâ, Â.Í.Îðëîâ(1980), Õ.Ñ¿õáàò, Á.̺íõöîã (1991), Ð.Ñàìüÿà áà áóñàä (1993), Äàâààäîðæ(2000), Ñ.Øàð (2002) íàðûí îëîí ýðäýìòýä ñóäàëæýý.ÌÀÒÅÐÈÀË ÁÀ ÀÐÃÀÑóäàëãààíû ¿íäñýí ìàòåðèàëûã 2004 îíû 8 ñàðààñ 9 ñàð õ¿ðòëýõõóãàöààíä Ãîâü Àëòàé àéìãèéí Áóãàò ñóìûí íóòàãò õàðüÿàëàãäàõ Áèæèéí ãîë,ò¿¿íèé îð÷ìûí ÿí òàìãûí óñ, Òîîäîã óñ, Õîíèí óñ, Øèéðèéí óñ çýðýã óñòöýã¿¿äèéí îð÷èìîîñ öóãëóóëñàí áîëíî.2

Õýýðèéí íºõöºëä ãàð äàëàâ÷èòíûã áàðèõäàà àìüäðàõ õàìãèéíòîõèðîìæòîé îð÷èí áîëîõ óñò öýã, õàä àñãûí îéðîëöîî îðîéí öàãààð ÿïîí òîð(japan net) òàâüæ áàðèõ àðãûã ò¿ëõ¿¿ õýðýãëýñýí (Çóðàã1).Çóðàã 1. Òîð áàéðëóóëñàí áàéäàëªäðèéí öàãààð á¿ãýõ áîëîìæèò ãàçóóä áîëîõ õàä, àñãàíû çàâñàðààðíàðèéí óðò òºìðººð ãîãäîæ ãàðãàõ àðãààð áàðèâ.Õýðýãëýãäýõ¿¿íÄýýæ ìàòåðèàëûã öóãëóóëàõäàà øóâóó áàðèõàä çîðèóëàãäñàí ÿïîí òîð4ø, äýýæ òàëáàéí áàéðøèë áóþó îãòîëöëîëûã GARMEN-12 çàãâàðûí GPSáàãàæûí òóñëàìæòàé àâàâ. Áèåèéí áîëîí ãàâëûí ÿñíû õýìæèãäýõ¿¿íèéãøòàíãåíöèðêóëü, 1ìì-èéí õóâààðü á¿õèé øóãàì, 0.1 íàðèéâ÷ëàëòàé ï¿ðæèéíìåõàíèçìòàé Øâåéöàð óëñàä ¿éëäâýðëýëñýí æèí, ÌÁÈ-1 ìàðêèéí ýíãèéíãýðëèéí ìèêðîñêîï, Pentium processor êîìïüþòåðèéí Windows ¿éëäëèéíñèñòåìèéí Word 2003, Excel 2003 çýðýã ºðãºí õýðýãëýýíèé ïðîãðàìì àøèãëàíã¿éöýòãýëýý.Ñóäàëãààíû àæëûí áîëîâñðóóëàëòûã ÌÓÈÑ, Àìüòàí ñóäëàëûí òýíõèì,Ñýýð íóðóóòàí àìüòíû ëàáîðàòîðèä õèéâ.Yð ä¿íÁèäíèé ñóäàëãàà áîëîí áóñàä ñóäëàà÷äûí ìàòåðèàëûã íýãòãýí ¿çâýëÃÈÄÖÃ-ûí “Á” õýñýã, ò¿¿íèé îð÷èì íóòàãò 4 òºðëèéí 4 ç¿éë ãàð äàëàâ÷òàíîäîîãîîð òýìäýãëýãäýýä áàéíà. Ýíý íü Ìîíãîë îðíû ãàð äàëàâ÷òàíû ç¿éëèéíá¿ðýëäýõ¿¿íèé 33% -èéã ýçýëæ áàéãàà þì. Ýäãýýð ç¿éë¿¿äýýñ ÿí òàìãûí óñ,Òîîäîã óñ, Õîíèí óñ, Áèæèéí ãîëûí îð÷èì õàìãèéí ò¿ãýýìýë, òîî òîëãîéí õóâüäºíäºð íÿãòøèëòàé íü Ãîâèéí ñàðìààõàé þì.3

ÃÎÂÈÉÍ ÑÀÐÌÀÀÕÀÉ Eptesicus gobiensis Bobrinskii, 1926Áèåèéí óðò 50-60ìì, ñ¿¿ë 39-47ìì, ÷èõ 12-15ìì, ÷èõíèé öýöýã 5-6ìì, øóó38-43ìì, ãàâëûí êîíäèëîáàçàëü óðò 14.6-15.8ìì, ñîíñãîëûí õýíãýðãèéí ºðãºí9.5-10.5ìì, í¿äíèé óõàðõàéí ºðãºí 4.1-4.6ìì, ãàâëûí ºíäºð 6.4-7ìì, òàðõèíûõàéðöàã ÿñíû ºðãºí 7.7-8.2ìì, äýýä ýãíýý ø¿äíèé óðò 5.4-6ìì òóñ òóñ áàéíà(Áàííèêîâ, 1954).Ìîíãîëä íóóðóóäûí õºíäèéä Îðîã íóóð, Ò¿éí ãîëûí äóíä õýñýã, ÃîâèéíÀëòàéä Èõ áîãä, Àëòàéíºâºð ãîâüä Áýëãèõ áóëàã,Èíãýí ñýâñòýéí õóäàã,Áîãöûí õóäàã(Áàííèêîâ,1954), Áîðçîíãèéí ãîâèéíÁÿðóóõàéí áóëàã, ªìíºãîâüàéìãèéí Íîìãîí ñóìûíÕàíàí õîíãèë, Õîâäàéìãèéí Àëòàé ñóìààñÇóðàã 2. Ãîâèéí ñàðìààõàéóðãàø 7 êì (AndreasKlopfer) òóñ òóñ öóãëóóëñàí áàéíà. Ìîíãîë Àëòàéí ç¿¿í õýñýã, Èõ íóóðóóäûíõîòãîð, Íóóðóóäûí õºíäèé, Ãîâèéí Àëòàé, Äóíäãîâü, Ñ¿õáààòàð àéìãèéí íóòãààñóðàãøèõ õýýð, ãîâü öºëä òàðõæýý (Äóëàìöýðýí, 1989). Áèäíèé ñóäàëãààãààð ÿíòàìãûí óñ, Áèæèéí ãîë îð÷èì, òîîäîã óñ îð÷èì ò¿ãýýìýë òàðõàëòàé áàéñàí(Çóðàã 2). Ýìýã÷èí 2 çóëçàãà ãàðãàíà (Äóëàìöðýí, 1970).ÒÓÐÑÃÀÍ ÑÀÐÌÀÀÕÀÉ Pipistrellus savii Bonaparte, 1837Áèåèéí óðò 42-55ìì, ñ¿¿ë 31-45ìì, ÷èõ 11-13ìì, ÷èõíèé öýöýã 4.5-6ìì,øóó 31-40ìì, ãàâëûí êîíäèëîáàçàëü óðò 12.3-14.2ìì, õýíãýðãèéí ºðãºí 8.3-9.6ìì, í¿äíèé óõàðõàéí ºðãºí 3.4-4.3ìì, òàðõèíû õàéðöàã ÿñíû ºðãºí 6.6-7.7ìì,äýýä ýãíýý ø¿äíèé óðò 4.3-5.2ìì áàéíà (Áàííèêîâ, 1954). Íóðóóí òàë áîðøàðãàë, õýâëèé öàãààí (caucasicus ñàëáàð ç¿éëä) ýñâýë íóðóó òàë õàð, àëòëàãøàðãàë, õýâëèé áîð øàðãàë (alaschanicus ñàëáàð ç¿éëä) áàéíà (Ñîêîëîâ, Îðëîâ,1980).Äýëõèé äýýð ªìíºä Åâðîï, Êðûì, Äóíä Àçè, ýíýòõýã, Õÿòàä, ÎðîñûíÒýíãèñ õàâèéí íóòãààð òàðõæýý. Ìîíãîëä àíõ Í.Ì.Ïðæåâàëüñêèé Õºðõèéíóóëíààñ, À.Ã.Áàííèêîâ Àëòàéí ºâºð ãîâü, Àòàñ áîãäûí Áîãö óóëíààñ (Áàííèêîâ,1954), Í.Áàòñàéõàí (õýâë¿¿ëýýã¿é ìýäýý) Çàõóéí ãîâüä Áàÿíòîîðîéí Òýãøèéíöýöýðëýã (N45 0 00’622” E96 0 50’884”) òýìäýãëýñýí áàéíà. Ç¿¿íãàðûí ãîâüä àíõÁóëãàí ãîëûí öóòãàë Óëèàñòàéí ãîëä (Øòóááå, Õîòîëõ¿¿, 1968., Õîòîëõ¿¿ áàáóñàä, 1971) òýìäýãëýãäñýí áàéíà.4

ÑÀÕÀËÒ ÁÀÃÂÀÀÕÀÉ Myotis mystacinus Kuhi, 1819.Áèåèéí óðò 38-48ìì, ñ¿¿ë 32-46ìì, ÷èõ 13-16ìì, ÷èõíèé öýöýã 6.5-9ìì,øóó 32-39ìì, ãàâëûí êîíäèëîáàçàëü óðò 12.4-14.3ìì, õýíãýðãèéí ºðãºí 8-9.2ìì,í¿äíèé óõàðõàéí ºðãºí 3.2-4.2ìì, äýýä ýãíýý ø¿äíèé óðò 4.8-5.8 ììáàéíà(Áàííèêîâ, 1954). ªí㺠íü ìàø õóâèðàìòãàé. Áèåèéí íóðóóí òàëûí ºí㺠íüíèëýýä áàðààí õ¿ðýí áîðîîñ àëòëàã øàð áà öàéâàð øàðãàë, õýâëèé íü õàðøàðãàë áîðîîñ áàðàã öàãààí õ¿ðòýë ºíãºòýé(Áàííèêîâ, 1954).Ìàíàé îðîíä 2 ñàëáàð ç¿éë òàðõñàí ãýæ ¿çäýã. M.m.mystacinus kuhl. 1819ãýäýã ñàëáàð ç¿éëèéã Ìàíàé îðíû õîéò íóòãààð, ºìíºä íóòãààð M.m.przewalskiiBobrinskii, 1926 òóñ òóñ òàðõñàí ãýæ ¿çäýã(Áàííèêîâ, 1954).Äýëõèéä Õÿòàä, Òºâ Àçè, Àëñ Äîðíîä, Ñèáèðü, Åâðîïîä òàðõñàí.Ìîíãîë îðîíä òàðõñàí áàãâààõàéí äîòðîîñ õàìãèéí ýëáýã òàðõñàí ç¿éëþì. ÿí èõ õºâ÷ººñ áóñàä á¿õ íóòàãò òàðõñàí(Äóëàìöýðýí, 1970). Ìîíãîë àëòàéäÀ÷èò íóóð, ×îíî Õàðàéõûí ãîë, Óëààí óóë, Õàðõèðàà óóë, Øàðãûí ãîâü(ÀíäðåàñÊëîïôåð, 1994), Ãîâèéí àëòàéä Áàãà áîãäîîñ óðãàø Õàöàð Óñ, Áîðçîíãèéí ãîâüäÁÿðóóõàéí áóëàã(Àíäðåàñ Êëîïôåð, 1994), Õàíãàéä Óëèàñòàé, ªãèéí íóóð(Àíäðåàñ Êëîïôåð, 1994), Õýíòèéä Çóóí ìîä, Óëààíáààòàð îð÷èì, Äîðíîäìîíãîëä Õýðëýí ãîëûí äàãóó, ̺íõõààí ñóì, Õàëõ ãîëîîñ îëñîíáàéíà(Áàííèêîâ, 1954). Õàíãàéä Îðõîí, Óðä Òàìèðûí ãîëîîñ õîëã¿é áóðãàñàíøóãóé (Øòóááå, Õîòîëõ¿¿, 1968), Õºâñãºëä ̺ðºí õîòîîñ áàðóóí òèéø 15 êì-òÄýëãýð ìºðíèé áóðãàñ, óëèàñàí øóãóé (Ñîêîëîâ áà áóñàä., 1985), Èõ íóóðóóäûíõîòãîð(Ñîêîëîâ, Îðëîâ, 1980), Õàð óñ íóóð(Àíäðåàñ Êëîïôåð, 1994), Õîâä õîòîð÷ìûí ÿìààòûí óóë, õàð óñ íóóðûí áàðóóí ýðãýýñ 7 êì-ò îðøèõ Õàâöàë, Ìîäîíîâîîíû õºòºë, ìºí àéìãèéí òºâººñ ç¿¿í òèèø 20 êì-ò Õîâä ãîëûí áóðãàñàíøóãóé, Îíãîöíû óëààí óóë îð÷èì, ĺðãºí ñóìûí íóòàã Äàìáûí õóäàã çýðýããàçðààñ áàðüñàí áàéíà (Øàð, 2002). Ç¿¿íãàðûí ãîâüä Õîâä àéìãèéí Áóëãàíñóìûí Áóëãàí ãîëûí îð÷èì (Øòóááå, Õîòîëõ¿¿, 1968), Áóëãàí ñóì, Àëòàé ñóìààñóðãàø 5 êì-ò (Àíäðåàñ Êëîïôåð, 1994), Áóëãàí ãîëûí öóòãàë Óëèàñòàéí ãîëûíøèíýñ, áóðãàñòàé øóãóéä (Õîòîëõ¿¿ áà áóñàä, 1971) òýìäýãëýãäñýí.ÒÎÌ ÑÎÎÒÎÍ ÁÀÃÂÀÀÕÀÉ Plecotus austriacus Fischer 1829.Øóóíû óðò 43-46.5ìì, Êîíäèëîáàçàëü óðò 16.5-18.5ìì. Ñîíñãîëûíõýíãýðýã íü 4.3-5.0ìì ºðãºíòýé, óõàðõàéí ºðãºí 3.1-4ìì, ãàâëûí ºðãºí 8-9.1 ìì,äýýä ýãíýýíèé ø¿äíèé óðò 5.4-6.5 ìì, ñîíñãîëûí õýíãýðãèéí èõ ºðãºíèé äèàìåòð4.3-5ìì (Áàííèêîâ, 1954). Õýâëèé öàéâàð, íóðóó òàë øàðãàë, öàéâàð ºíãºòýé.ªìíºä áàãà ø¿ä (Ð 1 ) ìàø æèæèãõýí (Ñîêîëîâ, Îðëîâ, 1980).Äýëõèéä ªìíºä, Äóíä áà Òºâ Àçè, Åâðîï, Õîéä Àôðèêä òàðõñàí. Ìîíãîëîðîíä Õàíãàéí íóðóó, Öýöýðëýã, Óëààíáààòàðààñ óðãàø îéã¿é çàäãàé õýýð, ãîâü5

öºëä (Äóëàìöýðýí, 1989), Ç¿¿í Õàíãàéä Îðõîíû ýõ, Óðä òàìèðûí áóðãàñ,óëèàñàí øóãóéä (Øòóááå, Õîòîëõ¿¿, 1968), Õàíãàéí ºâºðò Áàÿíõîíãîð àéìãèéíÌàíäàë, Áºìáºãºð ñóì, Áàéäðàã, Ò¿éí ãîëûí îð÷èì, Ãîâèéí Àëòàéä Èõ Áîãä,Àëòàéí ºìíºõ ãîâüä Áàÿíòîîðîé, Çàðìàíä òîîðîéí øóãóé(Áàííèêîâ, 1954), Õîâäãîëûí õºíäèé Îíãîöíû óëààí óóë îð÷èì (Ñàìüÿà áà áóñàä, 1993)-îîñ òóñ òóñáàðüæýý. Í.Áàòñàéõàí (õýâë¿¿ëýýã¿é ìýäýý) Àëòàéí ºâºð ãîâèéí ÁàÿíòîîðîéíÒýãøèéí öýöýðëýã (N45 0 00’622” E96 0 50’884”) Áàðóóí òîîðîéí óñ (N43 0 21’185”E96 0 20’678”), Èõ øàðãûí áóëàã (N43 0 27’474” E97 0 15’219”) çýðýã áàÿíá¿ðäýýñáàðüæýý. Ç¿¿íãàðûí ãîâüä Õîâä àéìãèéí Àëòàé ñóìààñ óðãàø 7 êì, Æàðàíòàéíçàñòàâ (Àíäðåâ Êëîïôåð,1994), áèäíèé ñóäàëãààãààðÿí Òàìãûí óñ îð÷èìäòýìäýãëýãäñýí(Çóðàã 3).Ýíý ç¿éë íü òàðõàëòûíõóâüä õýäèéãýýð ºðãºí áîëîâ÷Çóðàã 3. Òîì ñîîòîí áàãâààõàé òîî òîëãîéí õóâüä õààíà ÷õîâîð òîõèîëäîíî (Ñàìúÿà áàáóñàä, 1993). Ìîíãîëä áèîëîãè, ýêîëîãèéí òàëààðõè íàðèéâ÷èëñàí ñóäàëãààáàéõã¿é.ÀÌÜÄÐÀÕ ÎÐ×ÈÍÃàð äàëàâ÷òíû àìüäðàõ îð÷èí íü èäýø òýæýýë áîëîõ íèñäýã øàâüæ áàëàíäøàôòàé íÿãò õîëáîîòîé. Ãýõäýý õ¿÷òýé ñàëõè, øºíèéí òåìïåðàòóðûí äîîäõýìæýý çýðýã íü òàðõàëòûã õÿçãààðëàõ íýã õ¿÷èí ç¿éë þì (Æèðíîâ, Èëüèíñêèé,1985).Ýäãýýð õ¿÷èí ç¿éëýýñ øàëãààëò Ç¿¿íãàðûí ãîâèéí ÿí òàìãûí óñ, Òîîäîãóñ, Õîíèí óñ, Øèéðèéí óñàíä ãàð äàëàâ÷òàíû àìüäðàõ îð÷èí íü õàä àñãà,ìàë÷äûí ºâºë溺, õàâàðæàà, íàìàðæààíû äýýâýð, õóðààñàí àðãàë, õºðçºíäîîãóóð, á¿ð çàðèì íü ºíäºð ºâñíèé ¸ðîîë çýðýã õàðèëöàí àäèëã¿é áàéãàà õýäèé÷ õàìãèéí òîõèðîìæòîé àìüäðàõ îð÷èí íü áèäíèé ñóäàëãàà õèéñýí ãàçàðò ÿíòàìãèéí óñ þì. Òóõàéëáàë: ÿí òàìãûí óñ (çóðàã 5) íü ýõ îð÷èìîîðîî õî¸ðòàëààñàà óóëààð õ¿ðýýëýãäñýí õàðüöàíãóé ñàëõèíààñ õàìãààëàãäñàí íºìºðó÷èðààñ òýíä íèñäýã øàâüæóóä èäýâõèòýé áàéäàã íü ãàð äàëàâ÷òàíû àìüäðàõòààòàé îð÷èí áîëíî. Ãýõäýý òóõàéí ç¿éë ãàð äàëàâ÷òàíû òîî òîëãîé, èäýâõè íüõàðèëöàí àäèëã¿é. Y¿íä: Òîì ñîîòîí áàãâààõàé íü áèäíèé ñóäàëãààãààð ãîëäóóøºíº äóíäûí èäýâõòýé õýäèé÷ òîî òîëãîéí õóâüä ìàø öººí. Áèä øºíèéí 2öàãèéí ¿åä 1ø áàðüñàí. Ãýòýë Ãîâèéí ñàðìààõàé íàð øèíãýõýýñ 30 ìèíóòûíºìíº áóþó 9.30 öàãààñ ýõëýí ãàð÷ ãºðººëºí 10.30 öàã ãýõýä èäýâõè íü áóóðñààð6

11 öàã ãýõýä îãò ¿çýãäýõýý áîëèíî. Ýíä ãîëäóó õàä, àñãàíû çàâñàðò îðîãíîíî.Çóðàã 4. Øèéðèéí óñÃîâèéí ñàðìààõàéí õàìãèéí èõ íÿãòøèëòýé áóþó áèä 4 òîðîîð 10 ìèíóòàíä 5ø-Çóðàã 5. ÿí òàìãûí óñèéã áàðüæ áàéñàí.Ãýòýë Øèéðèéí óñ (çóðàã 4) îð÷èìä õýäèéãýýð îðîãíîõ òààòàé îð÷èí áîëîõõàä àñãà ýëáýãòýé õýäèé÷ ç¿¿í òàëààðàà óóëààð õ¿ðýýëýãäñýí, áàðóóí òàëààðààçàäãàé áàéíãûí ñàëõèòàé áàéãàà íü ãàð äàëàâ÷òàíû òàðõàëòûã õÿçãààðëàõ7

áàéãàà õ¿÷èí ç¿éë þì. Áèä ýíä 3 ºäðèéí ñóäàëãààãààð ãàð äàëàâ÷òàíòýìäýãëýýã¿é.Òîîäîã óñ, Õîíèí óñ íü ãàð äàëàâ÷òàíû òààòàé îðîãíîõ ãàçàð áîëîõ õàäàñãà áàãàòàé õýäèé ÷ èäýø òýæýýë áîëîã÷ íèñäýã øàâüæ ýëáýãòýé ó÷èðààñ ýíäÃîâèéí ñàðìààõàé õààÿà íýã òààðàëäàã. Ãýòýë Áèæèéí ãîë îð÷èìä Ãîâèéíñàðìààõàé íü íóòãèéí àéëóóäûí õàäëàíãèéí çîðèóëàëòààð õàøñàí óðãàìëûíáèîìàññ èõòýé òàëáàéä ºâñíèé ¸ðîîëîîð îðîãíîäîã íü íàìðûí õàäëàí õàäàõ¿åýð ¿ðãýæ íèñýæ áàéãààãààñ èëýðõèé þì.Ä¿ãíýëòÇ¿¿íãàðûí ãîâü, Áèæèéí ãîë îð÷èìä ãàð äàëàâ÷òàí íü èõýâ÷ëýí áàÿí á¿ðäáîëîí óñò öýãèéí îð÷èì ç¿éëèéí á¿ðäýë, òîî òîëãîéí õóâüä õàðèëöàí àäèëã¿éíÿãòøèëòàé áàéãàà íü íýã òàëààñ èäýø òýæýýë áîëîã÷ øàâüæ, íºãºº òàëààðîðîãíîõ òààòàé îð÷èí çýðýãòýé õîëáîîòîé þì.Ãàð äàëàâ÷òàíû òàðõàëò áîëîîä òîî òîëãîéã õÿçãààðëàõ íýã õ¿÷èí ç¿éëáîë áàéíãûí ñàëõè þì.Öààøèä ãàð äàëàâ÷òàíû ñóäàëãààã íàðèéâ÷èëàí óäààí õóãàöààíû òóðøñóäàëñàíààð òýäãýýðèéí ïîïóëÿöèéí õýëáýëçýë, ¿ðæèë õºãæèë, íàñûãòîäîðõîéëõîîñ ãàäíà, ýäãýýðò íºëººëºõ øóóä áîëîí äàì íºëººã ñóäëàõáîëîìæòîé þì.ÒàëàðõàëÝíýõ¿¿ ñóäàëãààíû àæèëä ñàíõ¿¿ãèéí òóñëàëöàà áà ñàíàà÷ëàí çàõèàëàã÷Îëîí Óëñûí Òàõü Ãðóïï (International Takhi Group)-ûí ìýðãýæèëòýí ÕðèñòèàíÂàëüöåð (Christian Walzer), Ïåòðà Êàñöåíñêèé (Petra Kaczensky), Îëîí ÓëñûíÒàõü ãðóïïèéí Ìîíãîë äàõü òîâ÷îî, Ìîíãîëûí õîâîð àìüòàí õàìãààëàõ¿íäýñíèé êîìèññûí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Î.Äîðæðàà, Ý.Ýðäýíýõèøèã, ñóäàëãààÿâóóëàõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëñýí ÃÈÄÖÃ-ûí “Á” õýñãèéí õàìãààëàëòûí çàõèðãààíûäàðãà Î.Ãàíáààòàð áîëîí òýäíèé õàìò îëîíä òàëàðõñàíàà èëýðõèéëüå.Èøëýë õèéñýí á¿òýýëÁàííèêîâ À.Ã., 1954Ìëåêîïèòàþùèå ÌÍÐ. Ìîñêâà.669 ñòð.Äàâààäîðæ Í., 1999Ç¿¿íãàðûí ãîâèéí æèæèã õºõòíèé ç¿éëèéí á¿ðýëäõ¿¿íèé òóõàé òýìäýãëýë.// “Òàõü òºñºë” ñóäàëãààíû öóâðàë ìýäýý. 4. ÓÁ. õ.59-73.Äóëàìöýðýí Ñ., 1970Ìîíãîë îðíû õºõòºí àìüòàí òîäîðõîéëîõ áè÷èã. ÓÁ.Äóëàìöýðýí Ñ., Öýíäæàâ Ä., Àâèðìýä Ä., 19898

ÁÍÌÀÓ-ûí àìüòíû àéìàã. II áîòü.Õºõòºí.ÓÁ. õ.5-25Æèðíîâ Ë.Â., Èëüèíñêèé Â.Î., 1985Áîëüøîé Ãîáèéñêèé Çàïîâåäíèê-Óáåæèùå ðåäêèõ æèâîòíûõ ÏóñòûíüÖåíòðàëüíîé Àçèè. Ìîñêâà. ñòð.35-40Ñàìüÿà Ð., Äàâàà Í., Øòóááå Ì., Øòóááå À áà áóñàä., 1993Áàðóóí Ìîíãîëûí õºõòºí àìòüäûí çàðèì õîâîð îëäâîð. //Áàðóóí ìîíãîë,ò¿¿íèé õèë çàëãàà íóòãèéí áàéãàëèéí íºõöºë, áèîëîãèéí íººö áàÿëàã.Îëîí óëñûí ýðäýì øèíæèëãýýíèé àíõäóãààð áàãà õóðëûí èëòãýëèéíýìõòãýë. Õîâä. õ.104-105Ñîêîëîâ Â.Å., Îðëîâ Â.Í., 1980Îïðåäåëèòåëü ìëåêîïèòàþùèõ ÌÍÐ. Ìîñêâà.Ñ¿õáàò Õ., ̺íõöîã Á., 1991Ç¿¿íãàðûí ãîâèéí õºõòºí àìüòàä.// “Òàõü Òºñºë” ýðäýì øèíæèëãýýíèéáàãà õóðëûí ìàòåðèàë. ÓÁ. õ.13-26.Õîòîëõ¿¿ Í., Øàãäàðñ¿ðýí Î., Äîâ÷èí Í., 1971ÁÍÌÀÓ-ûí íóòàã äàõü ç¿¿íãàðûí ãîâèéí õºõòºí àìüòíû òóõàé òýìäýãëýë.// Áèîëîãèéí õ¿ðýýëýíãèéí ýðäýì øèíæèëãýýíèé á¿òýýë, 6. ÓÁ. ñòð.59-82.Øàãäàðñ¿ðýí Î., Õîòîëõ¿¿ Í., Äàâàà Í., 1988Ìîíãîë Àëòàéí ãîë íóðóóíû òºâ áà áàðóóí õýñãèéí õºõòºí àìüòäûí(Soricidae, Ochotonidae, lepodidae, Cricetidae) áàéðøèë, ýêîëîãè ñóäàëñàíä¿íãýýñ. // ÌÓÈÑ-ûí ýðäýì øèíæèëãýýíèé áè÷èã.ÓÁ. õ.107-130Andreas Klopter., 1994Die wissenschaftliche Sammlung mongolischer Saugetierarten am Institut furZoologie. // diplomStubbe M., Khotolhuu., 1968Zur Saugetierfauna der Mongolei Mitt. // Zool.Mus. Berlin. Bd.44,.9

Table of Measurements of Bat in The Dzungarian Gobi, August, 2004Number Species LocationTotal LengthTail lengthRadius LengthEar LengthTragus LengthWing LengthSexAgeMassReproductionHabitat

Measurements of Bat11

Ear Measurements of Bat4. Ear Length 4a+4b.Ear Wide 5a.Tragus Length 5b.TragusWideMain Measurements of Bat1.Total Length 2.Tail Length 3.Radius LengthStrengthening joint of metacarpals andFinger bonesa. Juvenile b. Young c. Adult12