TRE - Comhaltas Archive

9 COMHALTASClann a bhiDilis d'Eirinnromi! l1ac OonnchaIs beag clann riamh a bhf nfos dflse dochuis na hEireann na clann MhicDhonncha as Cloch an tSiurdanaigh igCo Thiobraid Arann. Nforbh e antogail be Ghaelaf ar domhan afuaireadar mar, bfodh narbh seoinfnf(sa ghnathchiall, ar aon nos) iad adtuismitheoirf, ba dhaoine iad narchuir droch-staid na hEireann isteachna amach orthu ro-mhor. Nformuineadh Gaeilge na tfrghra dochlann og Mhic Dhonncha ach inadhiaidh sin rinne beirt dfobh ar alaghad Tomas agus Seosamh, a gcionfein ar son na teanga ar ball agusbhfodar siud agus beirt eile denchlann i bhfach le cuis na saoirse.Seisear ar fad a bhf i gclann MhicDhonncha Tomas, Seosamh, Sean,Traolach, Maire agus Helen. Nfor ghlacTraolach na Helen aon phairt, gobhfios dom, i ngluaiseacht na saoirseach bhf a bheag no a mhor de bhaintag an gceathrar eile le cuis na tfre.Nf ga dom moran a ra anseo faoiThomas Mac Donncha, an te ba shineden chlann. Rugadh e ar La le Brfde,1878. Laoch den scoth a bhf ann.Eiseamlair!Fear a sheas go heag le tfr agusteanga! Duine barruil brfomhar ardhuirt Brian 6 hUiginn faoi i ndan dachuid: 'MacDonagh's laugh rings downthe years'Ba fhile cumasach each bfodh gurchum se roinnt bhearsaf den scoth -taim ag smaoineamh ach go hairithear leitheidf 'John-John' agus an t­aistriuchan fforoilte a rinne se den'Bonnan Buf' - is ffor annamh aSean Ua Cearnaighfeictear aon chuid da shaothar snaleabhar filfochta na laethanta seo.Ar na danta tfrghrach a chum se, taiomra ach go hairithe ar an gceannbeag seo:'His songs were a little phraseOf eternal song,Drowned in the harping of laysMore loud and long.His deed was a single wordCalled out alone,In a night when no echo stirredTo laughter or moan.But his songs new souls shall thrillThe loud harps dumb,And his deeds the echoes fillWhen the dawn is comeFuair Tomas Mac Donncha bas, mar iseol duinn, i dteannta an Phiarsaigh agusTomas 6 Cleirigh ar 3 Bealtaine, 1916.Agus a dhearthaireacha agus adheirfiur a sheas ar son na hEireann.Ta ait faoi leith ag Seosamh MacDonncha i sceal na saoirse. Cosuil leTomas, d'fhoghlaim se an Ghaeilgeagus bhf se dfograiseach in a bun.Chaith se treimhse ghairid marardmhaistir ar Scoil Eanna tar eis EirfAmach na Cas ca.Bhf se ina phrfosunach i gcarcairMhoinseoigh i 1917 nuair a fuairTomas Aghas bas. Go deimhin, bhfMac Donncha orthu siud a bhf arstailc ocrais taca an ama sin.Le linn do a bheith i bPrfosun BhealFeirste an bhliain dar gcionn ghlac sepairt mhor sa chead raic a d'ardafodhsa charcar ud. Mac Donncha fein agusAibhistfn de Staic a bhf i gceannas nabhfear san eachtra seo.Sheas Seosamh Mac Donncha doShinn Fein i dtoghlach ThiobraidArann ag deireadh 1918. Toghadhe agus chaith se treimhse i nDailEireann agus e ar feadh tamaill inaAire Eacnamafochta.Sheas se go daingean ar son naPoblachta nuair a bhf an Treaty' a phlesa Dail. Leis na Poblachtaigh a sheasse freisin nuair a bhris Cogadh nagCarad amach. Ghabh lucht antSaorstait e agus e ar tf dui goMeiricea ar ghno nach raibh baint arbith aige le cursaf polaitiula. Buaileadhgo dona tinn e le peireatoinfteasagus e i bPrfosun Mhoinseoigh.T ogadh chuig an ospideal eachbhf se ro-dheanach.Fuair se bas La Nollag 1922, agus ganan da scor bliain fein saraithe aige.Ba f Maire Nic Dhonncha, no antSiuir Francesca de chuid Ord naCarthanachta, an t-aon duine dechlann Mhic Dhonncha a rinnecomhra le Tomas dfreach sularcuireadh chun bais e. Tamall gairid tareis an mheanofche, breis bheag agustrf uair a chloig sular marafodh e,seoladh Maire isteach i gcillfn Thomaisi gCiII Mhaighneann. Is beag nar thit sfi laige nuair a chonaic sf an cillfnsuarach in a raibh a dearthair. D 'iarr sfar oifigeach airithe roinnt uisce asholathar ionas go mbeadh Tomas inann e fein a nf. Diultafodh df, Mach.30