Handleiding buurtscan

Handleiding buurtscan

Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB)Auteur: Lysbeth de Vries (NISB), Mijke Sluis (NISB), Audrey Friedel (NISB)NISB/2012/62.737/TRN/itdEde, oktober 2012Dit document heeft 13 pagina’s2

Inhoudsopgave1. De buurtscan - achtergrondinformatie 31.1 Sport en bewegen in de buurt1.2 Buurtscan in de praktijk1.3 Ondersteuning bij de buurtscan2. Opbouw buurtscan 82.1 Stap 1: feiten en cijfers2.2 Stap 2: samenwerken in de buurt2.3 Stap 3: wensen van bewoners3. Afsluiting 133.1 Contactgegevens NISB3

1. De buurtscan – achtergrondinformatie1.1 Sport en bewegen in de buurtHet programma Sport en Bewegen in de Buurt benoemt vraaggericht sport- en beweegaanboden het stimuleren van meer lokaal maatwerk als twee belangrijke pijlers om Sport en bewegendichtbij de mensen te brengen Dichtbij betekent hier letterlijk, in de directe woonomgeving vande mensen, maar ook aanbod dat past bij de behoefte van de potentiële sporter. Dat verlaagt dedrempel om (weer) te gaan bewegen of sporten. De gezonde keuze wordt hiermee ook eenmakkelijke keuze.Om de Buurtsportcoach en de Sportimpuls zo effectief mogelijk in te zetten, is het goed om desituatie in de buurt in kaart te brengen en te weten wat de verwachtingen zijn van lokaleorganisaties en welke bijdrage ze willen leveren. Daarnaast is het goed om voor draagvlak bijbewoners te zorgen en hen actief te betrekken bij het ontwikkelen en uitvoeren van plannen.Het buurtactieplan en de buurtscan, ontwikkeld door VSG en NISB, kunnen hierbij ondersteunen.Om een Buurtsportcoach, de Sportimpuls of andere maatschappelijke initiatieven op lokaalniveau zo gericht mogelijk in te zetten, is het goed om de situatie in de buurt in kaart te brengen.BuurtscanDe buurtscan is een database met instrumenten en ondersteunt bij het analyseren van eenbuurt. De buurtscan is opgedeeld in drie elementen; data op buurtniveau, kracht van de buurt,wensen van bewoners.Een buurt kan een stadswijk, een dorpskern of een deel van een gemeente zijn.De buurtscan maakt gebruik van bestaande instrumenten van onder andere sportraden, adviesenonderzoeksbureaus en van landelijke organisaties, zoals NISB of MOVISIE. Door inzicht teverwerven over wat er op buurtniveau speelt, vergroot de kans dat de interventie of het aanbodaansluit bij de behoefte van de buurtbewoners (eindgebruiker). Ondanks dat de buurtscan geenverplichting is, is vraaggerichtheid één van de relevante criteria die opgenomen is in debeoordeling van de Sportimpuls. Een gemeente of organisatie maakt zelf de keuze welkeanalysestappen ze willen doorlopen en welke instrumenten ze lokaal inzetten, eventueel samenmet bewoners en betrokken organisaties. De buurtscan laat zien wat er mogelijk is en hoe eengemeente hiermee aan de slag kan. Of en hoe een gemeente of organisaties van de buurtscangebruik maakt, hangt af van lokale wensen en behoeften.4

BuurtactieplanDe eerste stap om tot een buurtactieplan te komen is het analyseren van de buurt, oftewel eenbuurtscan. Ondanks dat het buurtactieplan geen verplichting is, bepaalt een gestructureerd planwel de richting en inhoud. Een buurtactieplan is, vrij vertaald, de ‘doorvertaling’ vangemeentelijk (sport)beleid naar een uitvoeringsplan op het niveau van een buurt. Veelgemeenten werken al met visies en uitvoeringsplannen op buurtniveau. Ook voor hetbuurtactieplan is er een handleiding geschreven.1.2 Buurtscan in de praktijkDe buurt analyseren is een onderdeel van het lokale proces om tot een buurtactieplan metdaaraan gekoppeld het gericht inzetten van een Buurtsportcoach of om tot een aanvraag voor deSportimpuls te komen. Het proces geeft de positie van de buurtscan weer in de stappen diegemaakt kunnen worden op lokaal niveau.5

Voor het uitvoeren van een buurtanalyse zijn geen directe middelen beschikbaar. Het is de lokaleverantwoordelijkheid om deze analyse te maken. Het kan ook niet worden opgevoerd op debegroting van de Sportimpuls aanvraag. Echter, een Buurtsportcoach of eencombinatiefunctionaris kan wel een rol spelen bij het maken van een buurtanalyse. Ondanks dater geen financiële middelen vanuit Sport en bewegen in de buurt beschikbaar zijn om eenbuurtscan uit te voeren, zijn er genoeg redenen voor het inzetten van ditondersteuningsinstrument.Voordelen van een buurtscan :- Het ondersteunt bij het in kaart brengen van de buurt.- Het ondersteunt bij het onderbouwen van een plan of Sportimpuls aanvraag.- Het ondersteunt bij het gericht inzetten van een Buurtsportcoach ofSportimpuls interventie in de buurt.- Als eerste stap voor de Buurtsportcoach om de buurt beter te leren kennen, voordatdiegene in de buurt aan de slag gaat.- Als beschrijving van de nul situatie. Over een aantal jaren kan het opnieuw uitvoeren vande buurtscan laten zien of en welke veranderingen er hebben plaatsgevonden.- Het ondersteunt bij een integrale aanpak op buurtniveau.- Als instrument om een buurt te typeren, zodat onderlinge informatie-uitwisseling oververgelijkbare buurten mogelijk is.- Het brengt mogelijke samenwerkingspartners in beeld.De gevraagde tijd en financiën zijn afhankelijk van lokale wensen en ideeën over onder anderehet inzetten van kosteloze of betaalde instrumenten. Het is mogelijk de buurtscan zonder extrafinanciën uit te voeren. Het wordt wel sterk aanbevolen om een verantwoordelijke voor hetproces aan te wijzen. Dat kan bijvoorbeeld de ambtenaar sport zijn, de Buurtsportcoach of eenexterne adviseur. Maar denk ook aan hogescholen, waarbij studenten het uitvoeren van eenbuurtanalyse als opdracht kunnen krijgen. Een andere ontwikkeling is om de samenwerking aante gaan met het bedrijfsleven. Vanuit het maatschappelijk betrokken ondernemen kunnensportverenigingen de samenwerking aangaan met bedrijven en op die manier middelen en/ofhet uitvoeren van een buurtscan realiseren. De doorlooptijd van het hele proces, inclusief hetopstellen van een buurtactieplan, blijkt in de praktijk ongeveer drie maanden te zijn. Met alskanttekening dat de tijdsduur afhangt van de lokale situatie.1.3 Ondersteuning bij de buurtscanDe buurtscan is zo opgesteld dat de uitvoering op gemeentelijk niveau door een lokaleprojectgroep of verantwoordelijke kan worden gedaan. Daarnaast kunt u gebruik maken vanondersteuners binnen Sport en Bewegen in de Buurt (meer informatie opwww.sportindebuurt.nl).6

Praktijkvoorbeeld Weert: ‘Platform Weert in Beweging’ werkt met de volgende organisaties aande buurtscan en naar een buurtactieplan toe: Sportzaken gemeente Weert, Weerter Sportraad,Provinciale sportraad, Regionaal Ondersteuningsstructuren (ROS) ,Wijkraad, GGD, Lokale zorgaanbieders Lokale onderwijs, Provinciale(regionale) vertegenwoordiging NOC*NSF, Lokalesportaanbieders georganiseerd, Lokale sportaanbieders commercieel.Op de buurtscan website staat de buurtscan database centraal. Hierin staan de verschillendeinstrumenten die ingezet kunnen worden op lokaal niveau. Ook biedt de site, naast dezehandleiding, andere ondersteuning om aan de slag te gaan.7

2. Opbouw buurtscanEr is gekozen voor een driedeling in de opbouw van de buurtscan. Het eerste gedeelte richt zichop het in kaart brengen van kwantitatieve gegevens. Het tweede deel richt zich op hetsamenwerken in de wijk, een belangrijk aspect bij zowel de Buurtsportcoach als voor een sporten beweegaanbieder. Tot slot kan er voor gekozen worden om de wensen van de bewoners ofeinddoelgroep in kaart te brengen. Afhankelijk van de lokale situatie en beschikbare informatiekan er gekozen worden voor een bepaalde fase. Maar vooraf hieraan is het verstandig om debeleidsplannen van de gemeenten door te nemen om hier eventueel op aan te haken.2.1 Stap 1: feiten en cijfersBij het analyseren van de buurt is de eerste stap het in kaart brengen van kwantitatievegegevens. Daarbij kan er gekeken worden naar de stand van zaken nu, maar ook naar opvallendeontwikkelingen. Daarnaast is het bij bepaalde data mogelijk om een doorkijk te maken intoekomst. Een duidelijk overzicht van cijfers biedt gemeenten en professionals een basis om eenbuurtactieplan te maken.Uit de praktijk blijkt dat het in kleinere gemeenten lastiger is om data op postcode niveau tekrijgen. Grotere gemeenten hebben vaak een afdeling ‘onderzoek en statistiek’. Dan is het aante bevelen om samen met een van hun medewerkers te kijken welke data al beschikbaar zijn.Voor diegene die geen afdeling ‘ onderzoek en statistiek’ hebben, kunnen gebruik maken vangemeentelijke basisdata en regionale en landelijke databases om zo toch een basissituatie teschetsen.8

Buurtsportcoach: ‘Ik bereik per activiteit steeds 20 basisschool kinderen? Is dit veel of weinig?Want hoeveel kinderen wonen eigenlijk in deze dorpskern?In de database staan onder feiten en cijfers verschillende instrumenten die kwantitatievegegevens bevatten over een bepaald onderwerp of een bepaalde doelgroep. Hieronder wordentwee voorbeelden genoemd. Kwantitatieve gegevens kunnen ook demografische gegevens(samenstelling, omvang, economische status) zijn of vitaliteitsgegevens (beweegnorm,overgewicht).Voorbeeld instrumenten in de buurtscan database:• Kennis en Informatie Systeem Sport (KISS)Het KISS project geeft op 4-cijferig postcode niveau inzicht in de sportparticipatie binnen degeorganiseerde sport.Eigenaar: NOC*NSF• Lokale en Nationale Monitor GezondheidInzicht geven in de fysieke, mentale en sociale gezondheid van mensen in wijkenEigenaar: GGD Nederland2.2 Stap 2: samenwerken in de buurtStap twee brengt de kracht van de buurt in beeld. Deze stap kijkt naar mogelijkesamenwerkingspartners. Een sterk lokaal netwerk vergroot de kans op een succesvolleuitvoering van buurtactieplannen. In Sport en bewegen in de buurt ligt de focus op het bereikenvan inactieve doelgroepen. Dit is een complex vraagstuk waar een gezamenlijk antwoord opmoet komen.Twynstra en Gudde: Geen enkele organisatie kan de complexe vraagstukken van deze tijd alleenoplossen. Om succesvol te blijven moeten organisaties met elkaar samenwerken.Naast het inzichtelijke maken van de mogelijke samenwerkingspartners kan er ook gedachtworden aan kwaliteit van de hardware (ruimte, accommodaties) en de software (kwaliteit vanbestaand sportaanbod). Denk hierbij ook aan de bestaande data zoals sport en beweegaanbod inde gemeentegids of aan de sociale kaart van beweegaanbod die bij het project beweegkuur(gecombineerde leefstijlinterventie) in kaart zijn gebracht.9

Het in kaart brengen van de kracht van de buurt kan samen met de organisaties uit de buurt.Hierbij kan gedacht worden aan: de sport- en beweegaanbieders (niet alleen verenigingen),scholen, fysiotherapeuten, woningbouwcorporaties, welzijnsinstellingen, jeugdzorginstellingenen lokale woonzorginstellingen. Om tot een goed overzicht te komen is het verstandig omorganisaties te vragen met wie ze al samenwerken. Dit geeft zicht op de al bestaande netwerkenin de buurt vanuit andere initiatieven. Een aandachtspunt is dat sommige sport enbeweegaanbieders een regionale functie hebben (bijv. wintersport, zeilen of atletiek), maar zijkunnen wel inspelen op behoeften van bewoners in de buurt. Naast de mogelijkesamenwerkingspartners is het ook belangrijk om te kijken naar de rol en wat diegene kanbrengen en halen in een samenwerking. Er wordt bij samenwerking altijd gestreefd naar eenwin-win situatie.Voorbeeld instrumenten in de buurtscan database:• Beweeg Vriendelijke OmgevingsScan (BVO scan)Het instrument, geeft door het beantwoorden van 30 stellingen, antwoord op de vraag of burgersin hun directe leefomgeving voldoende worden uitgedaagd en gefaciliteerd om te sporten en tebewegen. En geeft inzicht op welke vlakken verbetering mogelijk of nodig is. Tevens zet de BVOScan het thema beweegvriendelijkheid op de agenda en kunt u er een discussie mee starten.Eigenaar: NISB• Wat zijn jouw netwerken?Netwerken in Beweging is een training waarin je analyseert in welke netwerken jij je bevindt en jezou willen bevinden. De mensen en ideeën staan centraal. Wat is het plan, de inspiratie. Metwelke mensen zou jij dit willen uitwerken? Wie heb je nodig in welke fase? De training Netwerkenin Beweging is opgebouwd rond zeven instrumenten. Je leert de instrumenten kennen en gaatermee oefenen.Eigenaar: NISB10

2.3 Stap 3: Inzicht in wensen van bewonersBewonersparticipatie is het vroegtijdig betrekken van einddoelgroepen (in dit geval organisatiesen bewoners uit een buurt) bij het ontwikkelen van buurtactieplan. Hierbij worden, in openheiden op basis van gelijkwaardigheid en onderling debat, problemen in kaart gebracht enoplossingen verkend. Bewonersparticipatie kan veel voordelen bieden:- Bewoners actief betrekken kan leiden tot een breder draagvlak, ook voor lastigebeslissingen.- Goed luisteren naar wensen en ideeën van bewoners vergroot de kans op de succesvolleuitvoering van een buurtactieplan.- Bewoners willen actief meepraten over wat er in hun buurt gebeurt enbewonersparticipatie biedt deze mogelijkheid.Er zijn verschillende niveaus van bewonersparticipatie. Het is belangrijk om het juisteparticipatieniveau te kiezen. Dat hangt af van de gewenste input, de ruimte die geboden wordtaan anderen om mee te denken en de randvoorwaarden voor het proces (bijvoorbeeld over hoesnel het buurtactieplan klaar moet zijn). Ook is het belangrijk om na te denken over deverwachtingen die u bij bewoners schept. Door bewoners te betrekken, wekt u de verwachtingdat er ook daadwerkelijk iets gaat gebeuren met hun input. Hier dient u wel de financiële enbeleidsruimte voor te hebben.Informeren: politiek en bestuur bepalen zelf de agenda voor besluitvorming en houdenbetrokkenen op de hoogte.Raadplegen: politiek en bestuur bepalen in hoge mate zelf de agenda, maar zien betrokkenen alsgesprekspartners bij de ontwikkeling van beleid.Adviseren: politiek en bestuur stellen in beginsel de agenda samen, maar geven betrokkenen degelegenheid om problemen aan te dragen en oplossingen te formuleren, waarbij deze ideeëneen volwaardige rol spelen in de ontwikkeling van beleid.Coproduceren: politiek, bestuur en betrokkenen komen gezamenlijk een agenda overeen,waarna samen naar oplossingen gezocht wordt. De politiek verbindt zich aan deze oplossingenmet betrekking tot de uiteindelijke besluitvorming.Meebeslissen: politiek en bestuur laten de ontwikkeling en de besluitvorming over aan debetrokkenen.Zelfbeheer: groepen nemen zelf het initiatief om in eigen beheer voorzieningen tot stand tebrengen en te onderhouden.11

Voorbeeld instrumenten in de buurtscan database:• Wereld CaféDe Café-formule is flexibel en kan aan veel verschillende situaties worden aangepast. Met de caféopzet beoog je een dialoog op gang te brengen op basis van samenwerking en actiefengagement en kom je tot constructieve mogelijkheden voor actie. De doelstelling van deontmoeting is vanaf het begin duidelijk, dit is de reden waarom je mensen samenbrengt.Wereldcafé gaat uit van de volgende regels: 1. Concentreer je op wat van belang is. 2. Lever eenbijdrage door jouw ideeën mee te delen 3. Spreek met je hart en je verstand 4. Luister om tebegrijpen 5. Breng ideeën met elkaar in verband 6. Luister om tot nieuwe inzichten en nogdiepzinnigere vragen te komen 7. Speel, krabbel, teken (op de tafel!) 8. Geniet ervanEigenaar: MOVISIE• ParticipediaParticipedia is een handvat voor de aanpak van participatie bij gemeentelijke projecten en beleid.Het geeft o.a. een overzicht van projecten en participatiemiddelen en andere handige tips die temaken hebben met bewoners participatie.Eigenaar: Gemeente Utrecht12

3. AfsluitingMet deze handleiding willen NISB en VSG bijdragen om de buurtscan op lokaal niveau zotoegankelijk mogelijk te maken. Mochten er suggesties of opmerkingen zijn dan stellen wij hetop prijs om deze door te geven. Wilt u graag met uw instrument in de database van de buurtscankomen, laat het dan via onderstaande gegevens weten.3.1 Contactgegevens NISB13