KAÇKAR DAĞLARI YUSUFELİ BÖLGESİ YÖNETİM PLANI

KAÇKAR DAĞLARI 

YUSUFELİ BÖLGESİ 

YÖNETİM PLANI 

2011

Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi, 

Kaçkar Dağları Yusufeli Bölgesi, Ekosistem ve Biyolojik Çeşitlilik Hususlarına Dayalı Bölgesel 

Çok Sektörlü Yönetim Planı. 

Kurt, B. ve Ö. Balkız. 2011. 

Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi, 

Kaçkar Dağları Yusufeli Bölgesi, Ekosistem ve Biyolojik Çeşitlilik Hususlarına Dayalı Bölgesel 

Çok Sektörlü Yönetim Planı 

TEMA, Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı, 

İstanbul, Türkiye 

Erişim: [www.tema.org.tr] 

© TEMA, Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı, 

Haziran 2011 

Çayır Çimen Sk. Emlak Kredi Blokları A-2 Blok D:8, 1.Levent, İstanbul 

Tel: 212 283 7816 (pbx) | Faks: 212 281 1132 

tema@tema.org.tr | www.tema.org.tr 

1. Basım 

Ankara, Haziran 2011 

Yazarlar: Bahtiyar Kurt ve Özge Balkız 

Haritalar: Ayşe Turak, Doğa Koruma Merkezi 

Editör: Güneşin Aydemir 

Grafik tasarım: Güngör Genç 

Basım: Karmafikir Reklam Hizmetleri 

Bu kitabın her hakkı saklıdır. Tamamen ya da kısmen çoğaltılması ve metindeki bilgilerin kullanılması 

Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı’nın yazılı izni alınmadıkça 

mümkün değildir. Bilimsel araştırma, tez, makale, kitap ve benzeri eserlerde, kitabın ve TEMA’nın tam 

adı belirtilerek atıf yapılabilir. 

Referans gösterme: 

Kurt, B. ve Ö. Balkız. 2011. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi, Kaçkar 

Dağları Yusufeli Bölgesi, Ekosistem ve Biyolojik Çeşitlilik Hususlarına Dayalı Bölgesel Çok Sektörlü Yönetim 

Planı. Ankara: TEMA, Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı. 

Bu kitapta kullanılan bütün fotoğrafların kullanım hakkı fotoğrafçılara aittir. Fotoğraflar, hak sahibinin 

yazılı izni olmadan çoğaltılamaz ya da başka amaçlarla kullanılamaz. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir 

Orman Kullanımı ve Koruma Projesi, Kaçkar Dağları Yusufeli Bölgesi, Ekosistem ve Biyolojik Çeşitlilik 

Hususlarına Dayalı Bölgesel Çok Sektörlü Yönetim Planı, Avrupa Birliği ve TEMA Vakfı tarafından 

finanse edilen ve TEMA Vakfı, Doğa Koruma Merkezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, T.C. Çevre ve 

Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ve Artvin 

Kültür ve Yardımlaşma Derneği ortaklığı ile yürütülen projenin bir etkinliğidir. 

Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi; 

Avrupa Birliği Gelişmekte olan Ülkelerde Tropik ve Subtropik Ormanlar Programı kapsamında 

desteklenmektedir. 

Bu yayın, Avrupa Birliği desteği ile hazırlanmıştır. Bu yayının içeriklerinin sorumluluğu yalnızca proje 

ortaklarına aittir ve hiçbir şekilde Avrupa Birliği’nin görüşlerini yansıtmamaktadır. 

Ön kapaktaki fotoğraflar:(yukarıdan aşağıya) Yıldırım Güngör, Tamer Soylu, 

Arşiv*, Aysin Tektaş Keskin 

Arka kapaktaki fotoğraflar: (yukarıdan aşağıya) Arşiv, Gonca Fide, Gonca Fide 

* Arşiv olarak isimlendirilen fotoğraflar, proje kapsamındaki çalışmalarda çekilmiş 

olan ancak sahipleri tespit edilememiş fotoğraflardır.



EKOSİSTEM VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK 

HUSUSLARINA DAYALI 

BÖLGESEL ÇOK SEKTÖRLÜ 


2011

Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi 

Kaçkar Dağları Yusufeli Bölgesi, Ekosistem ve Biyolojik Çeşitlilik Hususlarına Dayalı Bölgesel Çok Sektörlü Yönetim Planı

İçindekiler 

SUNUŞ .................................................................................................................................................................... 1 

Ön yazılar ..............................................................................................................................................................2 

Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi Hakkında .....................................................5 

A. Bölge hakkında ilgili temel bilgiler 

1. Bölgenin biyolojik çeşitlilik açısından önemi....................................................................................................... 7 

1.1. Alan sınırları ve temel özellikleri......................................................................................................................9 

1.2. Biyocoğrafik özellikler, vejetasyon tipleri........................................................................................................11 

1.2.1. Biyocoğrafik özellikler............................................................................................................................11 

1.2.2. Vejetasyon tipleri...................................................................................................................................12 

1.3. Türler............................................................................................................................................................17 

1.3.1. Bitkiler..................................................................................................................................................17 

1.3.2. Kuşlar....................................................................................................................................................18 

1.3.3. Çiftyaşamlı ve sürüngenler.....................................................................................................................20 

1.3.4. Memeliler..............................................................................................................................................22 

1.3.5. Kelebekler..............................................................................................................................................24 

1.4. Koruma öncelikli alanlar................................................................................................................................26 

1.5. Korunan alanlar ve yasal çerçeve....................................................................................................................29 

1.6. Biyolojik çeşitliliği tehdit eden unsurlar.........................................................................................................32 

1.6.1. Baraj ve hidroelektrik santraller..............................................................................................................33 

1.6.2. Maden işletmeleri..................................................................................................................................34 

1.6.3. Kaçak avcılık ve dolaylı öldürme............................................................................................................35 

1.6.4. Ormancılık faaliyetleri...........................................................................................................................35 

1.6.5. Tarım ve hayvancılık faaliyetleri.............................................................................................................35 

1.6.6. Yapılaşma...............................................................................................................................................36 

1.6.7. Biyolojik çeşitlilik üzerindeki baskı miktarı............................................................................................36 

1.7. Doğa koruma yatırımları, doğa koruma geçmişi............................................................................................37 

2. Bölgenin sosyo-ekonomik özellikleri.................................................................................................................. 38 

2.1. Sosyal durum.................................................................................................................................................39 

2.1.1. Tarihçe...................................................................................................................................................39 

2.1.2. Demografik yapı....................................................................................................................................39 

2.1.3. Kültürel yapı..........................................................................................................................................40 

2.1.4. Eğitim...................................................................................................................................................41 

2.2. Ekonomik yapı..............................................................................................................................................42 

2.2.1. Tarım.....................................................................................................................................................43 

2.2.1.1. Bitkisel üretim....................................................................................................................................43 

2.2.1.2. Hayvancılık........................................................................................................................................44 

Arıcılık...............................................................................................................................................45 

Su ürünleri..........................................................................................................................................45 

2.2.2. Turizm...................................................................................................................................................46 

2.3. Temel hizmetler.............................................................................................................................................46 

2.4. Kurumsal yapı ve örgütlenme........................................................................................................................47 

2.4.1. Kamu kurumları....................................................................................................................................47 



2.4.2. Üniversiteler..........................................................................................................................................48 

2.4.3. Sivil toplum örgütleri.............................................................................................................................49 

2.5. Bölgesel planlar ve stratejiler..........................................................................................................................51 

2.5.1. Ulusal düzey..........................................................................................................................................51 

2.5.2. Bölgesel düzey.......................................................................................................................................51 

2.5.3. Yerel düzey.............................................................................................................................................52 

3. Sektörel analiz..................................................................................................................................................... 53 

3.1. Ormancılık....................................................................................................................................................55 

3.1.1. Temel bilgiler.........................................................................................................................................55 

3.1.2. Sektörün bölgesel ve ulusal önemi..........................................................................................................55 

3.1.3. Sektörün biyolojik çeşitlilik açısından değerlendirilmesi.........................................................................56 

3.2. Tarım ve kırsal kalkınma................................................................................................................................57 




3.3. Turizm...........................................................................................................................................................60 




3.4. Doğa koruma................................................................................................................................................62 



3.5. Enerji ve doğal kaynak kullanımına dayalı diğer sektörler..............................................................................63 




B. Çok sektörlü yönetim planı 

4. Yönetim planı...................................................................................................................................................... 67 

4.1. Plan hazırlık süreci........................................................................................................................................68 

4.2. Uzun vadeli hedefler......................................................................................................................................68 

4.3. Uygulama hedefleri.......................................................................................................................................69 

4.4. Etkinlikler ve zaman planı.............................................................................................................................70 

5. Sektörler arası yaklaşımların ortak noktaları, çözüm bekleyen konular.............................................................. 85 

6. Yönetişim yapısı.................................................................................................................................................. 88 

Kaynakça................................................................................................................................................................ 91 

EKLER 

EK I. Bitki Türleri Listesi........................................................................................................................................ 97 

EK II. Kırmızı Liste Statüleri................................................................................................................................ 100 

EK III. Kuş Türleri Listesi..................................................................................................................................... 101 

EK IV. Çiftyaşamlı ve Sürüngen Türleri Listesi..................................................................................................... 104 

EK V. Memeli Türleri Listesi................................................................................................................................. 105 

EK VI. Kelebek Türleri Listesi.............................................................................................................................. 107 

EK VII. Biyolojik Çeşitliliği Tehdit Eden Unsurlar............................................................................................... 112 

EK VIII. Hopa Toplantısı Katılımcı Listesi........................................................................................................... 115 



Sunuş 

Bu plan, Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma 

Projesi kapsamında hazırlanmıştır. 

Planın giriş bölümleri hazırlanırken temelde Projenin ürettiği bilgi ve 

tecrübeler temel alınmıştır. 

Planın hedef ve etkinlikleri bölgedeki ve diğer ilgili kurumların 

geniş çaplı katılımları ve yüz yüze görüşmelerle zenginleştirilmiş ve 

sonlandırılmıştır. 

Bu planın hazırlanmasına katkı veren tüm kurum ve kişilere teşekkür 

ederiz. 

Planın yazım aşamasında faydalanılan raporlara ait ayrıntılar kaynakça 

bölümünde sunulmaktadır. 

Bahtiyar Kurt ve Dr. Özge Balkız 

Çok Sektörlü Plan Danışmanları 


Kaçkar Dağları Yusufeli Bölgesi, Ekosistem ve Biyolojik Çeşitlilik Hususlarına Dayalı Bölgesel Çok Sektörlü Yönetim Planı 1 

Fotoğraf: Güneş Yüzügür

Ön yazılar 

Yaban keçisi (Capra aegagrus) 

Fotoğraf: Hüseyin Ambarlı 

Artvin; doğal yaşlı ormanları, çok sayıdaki endemik bitki türleri, yüksek orandaki bitki 

çeşitliliği, zengin yaban hayatı, ormanlarla kaplı muhteşem manzaralı dağ ve vadileri, milli 

parkları, tabiat koruma alanları ve su kaynakları ile ülkemizin ayrıcalıklı illerinden biri olma 

özelliğine sahiptir. 

Aynı zamanda, ülkemizin tek biyosfer rezerv alanını da sınırları içinde barındıran İlimiz, 

sahip olduğu kültürel ve turistik değerleri itibariyle son yıllarda turizm sektöründe cazibe 

merkezlerinden biri olma özelliği ile de ön plana çıkmaya başlamıştır. 

İlimizin sahip olduğu bu değerler ve zenginliklerin sürdürülebilir bir koruma ve değerlendirme 

anlayışı ile sahiplenilmesi ve gelecek nesillere aynı titizlikle devredilmesi sorumluluğu ve gereği 

ile karşı karşıya bulunmaktayız. Bu kapsamda olmak üzere, gerek kamu ve gerekse özel sektör 

gerçek ve tüzel kişilerine son derece önemli görev ve sorumluluklar düşmektedir. 

İşte tam bu noktada, Yusufeli İlçemizde bulunan ve Artvin İl Merkezine kadar uzanan bir 

alan üzerinde gerçekleştirilen Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma 

Projesi’nin, belirlenen ve uygulamaya alınan amaç ve hedefleri ile ilimiz orman ve bitki varlığı 

ile yaban hayatının korunmasına kalıcı ve anlamlı katkıları olacağını değerlendirmekteyiz. 

Çok sayıda kurum ve kuruluşun paydaşı olduğu ve TEMA Vakfı, Orta Doğu Teknik 

Üniversitesi, Doğa Koruma Merkezi ve Artvin Kültür ve Yardımlaşma Derneği tarafından 

gerçekleştirilen bu proje ile küresel biyolojik çeşitlilik açısından cazibe merkezlerinden biri 

konumundaki İlimiz orman ekosisteminde gözlemlenen bozulma sürecini ve biyolojik çeşitlilik 

kaybının yavaşlatılması, bu sürecin tersine çevrilmesi ve doğa ile dost ve ekolojik turizm 

anlayışının geliştirilmesi amaçlanmış ve bu yönde çalışmalar gerçekleştirilmiştir. 

Artvin Valisi olarak, İlimiz için çok önem verdiğimiz ve öncelikli olarak gördüğümüz bir alanda 

uygulamaya konulan bu projede görev ve sorumluluk üstlenen tüm kurum kuruluşlara, emeği 

ve katkısı olan herkese teşekkür ediyorum. 

Mustafa Yemlihalıoğlu 

Artvin Valisi 

2 



Fotoğraf: Atilla Küçükala 

Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesinin uygulayıcı ortakları 

arasında bulunan, Orman Genel Müdürlüğü’ nün taşra temsilcisi olan Artvin Orman Bölge 

Müdürlüğü olarak proje çalışmalarına sürekli olarak üst düzeyde katılım sağlanmıştır. Dört 

temel bileşeni olan Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi’nin, 

Sürdürülebilir Orman Kullanımı bileşeni kurumumuzu doğrudan ilgilendiren bileşen olsa da, 

Biyolojik Çeşitliliğin Korunması ve Turizm ve Kırsal Kalkınma bileşenleri de kurumumuzu 

önemli derecede ilgilendirmektedir. Bu amaçla projenin başlangıcından itibaren ilgili süreçlere 

etkin bir şekilde gerekli katılım sağlanmıştır. 

Sürdürülebilir orman kullanımı ve korunması anlayışı Orman Genel Müdürlüğü’ nün 

kurumsal gayeleri arasında yer almaktadır. Son yıllarda ülkemiz ormancılığında önemli değişim 

ve gelişmeler yaşanmıştır. Bunlardan en önemlisi ormanlarımıza ait Amenajman planlarının 

klasik anlayıştan ziyade sürdürülebilir orman kullanımı ve korunması gayesi çerçevesinde 

ekosistem tabanlı fonksiyonel planlar şeklinde hazırlanmasıdır. Artvin ormanlarında 2005 

yılından itibaren ekosistem tabanlı fonksiyonel planlar hazırlanmaktadır. Bu projenin amacına 

yönelik çıktılarından biri Yusufeli Orman İşletme Müdürlüğü, Yusufeli ve Altıparmak Orman 

İşletme Şefliklerinin ekosistem tabanlı fonksiyonel planlarının hazırlanmasıdır. Bu plana 

entegre edilmek amacıyla uzmanlar tarafından birkaç yıl süresince yapılan çalışmalar sonucunda 

ortaya konan biyolojik çeşitliliğe ait zenginlik ülkemiz ormancılığı için önemli bir yere sahiptir. 

Proje kapsamında uzmanlar tarafından teknik personelimize verilen eğitimler doğaya ve 

ormancılığa farklı açılardan bakılmasının önemini kavratmıştır. Bu sayede personelimizin 

motivasyonu ve verimliliği artmıştır. 

Proje yürütücüsü olan TEMA Vakfı (Türkiye Erozyonla Mücadele ve Doğal Varlıkları Koruma 

Vakfı) ve Uygulayıcı kurumların ortak gayelerinden biri Proje süresinin tamamlanmasından 

sonra yöresel olarak katkı ve etkilerinin süreklilik arzetmesini sağlamaktır. Bu amaçla Kurum 

temsilcileriyle Ocak 2011’de Hopa’da yapılan Çok Sektörlü Plan Çalıştayı’nı Artvin Orman 

Bölge Müdürlüğü olarak önemseyerek oturumlarda kurumumuz adına gerekli katkılar 

sağlanmıştır. Bu çalıştayın bütün sektörler adına önemli ve çok değerli gördüğümüz sonuçları 

olmuştur. Çalıştayın güzel bir şekilde organize edilmiş olması, çalıştaya katılan kurum ve STK 

temsilcilerinin özveriyle gerekli katkıları sunmuş olmaları kurumumuz adına takdir edilecek 

bir durumdur. Bu çalıştayın başarılı olması Çok Sektörlü Planın başarılı olması demektir. Bu 

planın başarılı olması ise projenin yöreye olan katkısı ve etkilerinin sürekli olması için önemli 

çıktılara sahip olması demektir. 

Proje sonuçlarının ülkemize, ormancılığımıza ve yöremize faydalı ve hayırlı olmasını diliyoruz. 

Ahmet Köksal Coşkun 

Artvin Orman Bölge Müdürü 


Kaçkar Dağları Yusufeli Bölgesi, Ekosistem ve Biyolojik Çeşitlilik Hususlarına Dayalı Bölgesel Çok Sektörlü Yönetim Planı 3

Fotoğraf: Tamer Soylu 

Keşfedilmemiş cennet Artvin, sahip olduğu değerleri geleceğe taşımak isteyenleri daima 

kendisine çekmiştir. TEMA Vakfı’nın bu cenneti gelecek kuşaklara taşımak için uzun yıllardır 

süregelen koruma ve kırsal kalkınma çabaları 2004 yılından itibaren yeni ortaklıklarla, daha 

stratejik bir zemine oturmuştur. Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nin uzmanlığını Artvin’e 

taşıdığı Aşağı Kafkas Ormanları Boşluk Analizi Projesi ile bu yörede bulunan doğal açıdan 

benzersiz ve tehdit altındaki alanlar, koruma çalışmaları ve korumaya yönelik fırsatlar, ilgili 

kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları ve yöre halkı işbirliği ile değerlendirilmiştir. Orman 

Bölge Müdürlüğü’nün çağdaş bakış açısı ve daha etkin korumaya yönelik kaygıları, Artvin İl 

Çevre ve Orman Müdürlüğümüzün kararlı çalışmaları, Doğa Koruma Merkezi’nin de katıldığı 

bu ortaklığı biyolojik çeşitlilik açısından çok önemli, tehditlerin acil ve geri döndürülebilir 

bir noktada olduğu bu alanda biyolojik çeşitlilik odaklı bir orman kullanımı koruma sistemi 

geliştirmeye, koruma ve kalkınmanın bir arada mümkün olduğunu gösteren örnekler üretmeye 

yöneltmiştir. 

TEMA Vakfı, Doğa Koruma Merkezi ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi ortaklığının, ilgili 

kamu kurumları, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Doğa Koruma 

ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ve Artvin Kültür ve Yardımlaşma Derneği ile yoğun işbirliği 

sonucunda geliştirilen ve Avrupa Birliği Gelişmekte olan Ülkelerde Tropik ve Subtropik 

Ormanlar Programı’na sunulan Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma 

Projesi’nin dünya çapında hazırlanan 350 adet proje içerisinden seçilerek finansmana hak 

kazanmasının altında yatan en önemli faktör gösterilen irade ve bu verimli ortaklık olsa gerek. 

Artvin Valiliği İl Özel İdaresi, Tarımsal Üretimi Geliştirme Genel Müdürlüğü (TÜGEM), BTC 

Petrol Boru Hattı Şirketi, İZODER ve Citibank tarafından da desteklenen ve yerel kurumlarla 

yöre halkının da desteklerinden güç alan Proje, Avrupa Birliği, sivil toplum, üniversite, devlet 

kurumları ve yerel halkın birlikte uyum içinde nasıl proje yürüteceklerine dair başarılı bir 

model oluşturmuş ve bu birikimini de Kaçkar Dağları Yönetim Planı’na aktarmıştır. Tüm 

bu aktörlerin etkin katılım ve katkıları ile hazırlanan bu çok sektörlü plan bir mücevher 

değerindeki Kaçkar Dağları’nın orta ve uzun vadede korunarak kalkınması için çok önemli bir 

kılavuz, yol haritası niteliğindedir. 

Bu planın hayata geçirilmesi tüm kurumların emekleri sonucu erişilen başarılı sonuçların 

projenin bitiminden sonra da sürdürülebilmesini mümkün kılacaktır. Yönetim Planı’nın 

uygulama sürecinde Artvin Valiliğimiz başkanlığında kurulmakta olan Kaçkar Dağları Koruma 

ve Kalkınma Birliği’ne destek vermek üzere yanında olacağımızı belirtir, emeği geçen tüm 

kurumlara teşekkürlerimizi ileterek Planın uygulanması için başarı dileklerimizi sunarız. 

Prof. Dr. Orhan Doğan 

Proje Koordinatörü 

TEMA Vakfı Genel Müdürü 

4 




Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman 

Kullanımı ve Koruma Projesi Hakkında 

İnsan yaşamı için vazgeçilmez olan doğal kaynakların kullanılması kadar, tahrip edilmemesi 

ve korunması da önemli yatırımlar gerektirmektedir. Korumada öncelikli alanları belirlemek, 

yapılacak yatırımları doğru yönlendirmek ve daha az maliyetle daha etkin koruma programları 

uygulayabilmek için büyük öneme sahiptir. 


Fotoğraf: Arşiv 

Uluslararası Doğa Koruma Kurumu (Conservation International) tüm dünyada 34 alanı 

Biyolojik Çeşitlilik Sıcak Noktası olarak belirlemiştir. Dünyanın korumada en öncelikli alanları 

olan bu sıcak noktalar arasında Amazonlar, Madagaskar ve Hint Okyanusu adalarının yanı sıra 

batı uzantısı Kaçkar Dağları olan Kafkas Dağları da bulunmaktadır. 

2004-2007 yılları arasında Türkiye kadar dünyanın biyolojik çeşitliliğini korumak için büyük 

öneme sahip olan bu bölgede BTC Boru Hattı Şirketi desteğiyle ve TEMA-ODTÜ işbirliği ile 

Aşağı Kafkas Ormanları Boşluk Analizi Projesi yürütülmüştür. Doğal açıdan benzersiz ve tehdit 

altındaki alanları, hali hazırdaki koruma çalışmalarını ve korumaya yönelik fırsatları ilgili kamu 

kurumları, sivil toplum kuruluşları ve yöre halkı işbirliği ile Kaçkar Dağları Sürdürülebilir 

Orman Kullanımı ve Koruma Projesinin temelleri atılmıştır. Biyolojik çeşitlilik açısından 

öneminin yanı sıra, tehditlerin acil ve geri döndürülebilir bir noktada oluşu, yerel kurum 

ve halkın koruma konusundaki ilgisi de bu anlamlı projenin ortaya çıkışındaki en önemli 

faktörlerdir. 

TEMA Vakfı, Doğa Koruma Merkezi ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi tarafından ilgili 

kamu kurumları ile yoğun işbirliği ile geliştirilen ve Avrupa Birliği Gelişmekte Olan Ülkelerde 

Ormanlar ve Tropik Ormanlar Hibe Programına sunulan Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman 

Kullanımı ve Koruma Projesi dünya çapında hazırlanan 350 adet proje içerisinden seçilmiş ve 

finansmana hak kazanmıştır. İki milyon Avronun üzerinde olan proje bütçesinin yüzde sekseni 



Avrupa Birliği, yüzde yirmisi de TEMA Vakfı tarafından karşılanmıştır. 

Tarımsal Üretimi Geliştirme Genel Müdürlüğü (TÜGEM), BTC Boru Hattı Şirketi, 

İZODER, Citibank ve Artvin Valiliği tarafından da desteklenen, yerel kurumların ve yöre 

halkının desteklerinden de güç alan Proje, Avrupa Birliği, sivil toplum, akademi, devlet 

kurumları ve yerel halkın birlikte uyum içinde nasıl proje yürüteceklerine dair başarılı bir 

model oluşturarak, içeriğinin yanında örgütsel olarak da önemli bir örnek oluşturmaktadır. 

15 Ocak 2007 tarihinde başlayan ve 56 ay süren projenin hedefi Kaçkar Dağlarının proje alanı 

olarak belirlenen bölümünde biyolojik çeşitliliğin kaybı ve orman ekosisteminin bozulması 

süreçlerinin yavaşlatılması ve tersine döndürülmesidir. Proje bileşenleri arasında biyolojik 

çeşitliliğin korunması, sürdürülebilir orman kullanımı, yerel halkın orman kaynaklarını 

sürdürülebilir şekilde kullanma konusunda yönlendirilmesi, yaban hayatının korunması ve 

geliştirilmesi ile turizmin ormanlar üzerindeki etkisinin yönetimi bulunmaktadır. 

Proje kapsamında 2011 yılı itibariyle çeşitli üniversitelerden 20 kişilik uzman bir kadro 

tarafından envanter çalışmaları yürütülmüştür. Çalışmaların sonucunda alanın tüm bitki, 

kelebek, kuş, büyük memeli, sürüngen ve çift yaşamlı canlıları ve sosyo-ekonomik özellikleri 

tanımlanmış, yapılan bilimsel analizlerle koruma açısından kritik alanlar belirlenmiştir. Doğal 

unsurları tehdit eden kritik faktörler değerlendirilmiş, çağdaş yöntemlerle hazırlanan ekosistem 

tabanlı orman amenajman planları ile orman yönetimi bu bilgiler doğrultusunda yeniden 

düzenlenmiştir. Eğitimler ve teknik geziler ile alanda görevli personelin bilgi ve deneyiminin 

artmasına yardımcı olunmuş, edinilen bilgi ve deneyimlerin bir araya getirilmesiyle Kaçkar 

Dağları Yusufeli Bölgesi Ekosistem ve Biyolojik Çeşitlilik Hususlarına Dayalı Bölgesel Çok 

Sektörlü Yönetim Planı hazırlanmıştır. Planı hayata geçirmeyi hedefleyen Kaçkar Dağları 

Koruma ve Kalkınma Birliği’nin kuruluş çalışmaları halen yürütülmektedir. 

Yerel ürünlere dayanan üretimden pazarlamaya ve markalaşmaya dek uzanan kapsamlı bir 

kırsal kalkınma modeli oluşturabilmek amacıyla proje kapsamında ek gelir kaynağı olabilecek 

Frenk üzümü, kızılcık ve sumak gibi odun dışı orman ürünleri ve arı, kırmızı benekli alabalık 

ve meyve gibi diğer doğal ürünler araştırılmıştır. Mevcut tarım ürünlerinden elde edilen gelirin 

artırılması için üretim-pazarlama zincirinin eksik halkaları belirlenmiş ve pilot projelerle 

tamamlanmasına çalışılmıştır. Bu uygulamalarda paydaşlara verimi artıracak kritik eğitimler 

verilmiş, ormandan yakacak odun kesimini azaltmak amacıyla binalarda ısı yalıtımı tanıtılmış 

ve örneklenmiştir. Yerel ormanların değerini tanıtmak amacıyla ormanların ekonomik değeri 

belirlenmiş, yöre halkı, yerel yöneticiler ve Türkiye’ye alanın değerini anlatan kampanya 

çalışmaları yürütülmüştür. 

Yaban hayatının korunması ve geliştirilmesine yönelik çalışmalar kapsamında alandaki nadir 

ve nesli tehlike altında olan yaban hayvanları araştırılmış, yaşam alanları ve davranışları uydu 

vericileriyle izlenmiştir. Yöre halkına yaban hayvanlarından zarar görmeden birlikte yaşamanın 

yolları ve yöntemleri pilot çalışmalar kullanılarak gösterilmiştir. Eğitimler ve teknik geziler ile 

alanda görev yapan yaban hayatından sorumlu personelin bilgi ve deneyimi artırılmış, Doğa 

Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ile ortaklaşa çağdaş envanter çalışmaları yapılmış ve 

çalışmalar sonucunda avlanma kotalarının düzenlenmesine destek verilmesinin yanı sıra alanın 

bir bölümünün yaban hayatı geliştirme sahası ilan edilmesi için gerekli temel oluşturulmuştur. 

Fotoğraf: Tuncer Tolun 

Bölge için en umut vadeden gelir kaynağı olan turizmi doğal değerleri kucaklayarak geliştirmek 

amacıyla bölgede, Türkiye’de ve Dünyada turizmin durumu ve gelişimi incelenmiş, ilgili 

paydaşlarla birlikte bölgeye özel turizm stratejisi oluşturulmuştur. Erzurum’dan Rize’ye 

uzanan ve turist erişim noktaları dikkate alınarak seçilen bölgede yapılan uzman çalışmaları 

kapsamında festivaller, trekking, rafting ve dağ bisikleti gibi pazarlanabilir turizm ürünleri 

belirlenmiş, belirlenen ürünler turizm operatörlerine tanıtılarak getirilen öneriler doğrultusunda 

geliştirilmiştir. Ürünlerin pazarlanması öncesinde gerekli olan altyapı, standardizasyon, tedarik 

zinciri, kurumsallaşma, kayıt sistemi gibi temel eksikliklerin belirlenen bölgesel kalkınma 

modeli çerçevesinde giderilmesine yönelik çalışmalar yapılmış ve eğitimler verilmiştir. Ürünlere 

yönelik pazarlama çalışmaları halen devam etmektedir. 

6 



Bölge hakkında 

temel bilgiler 


Bölgenin 

biyolojik çeşitlilik 

açısından önemi 

Kaçkar Dağları Yusufeli Bölgesi, Ekosistem ve Biyolojik Çeşitlilik Hususlarına Dayalı Bölgesel Çok Sektörlü Yönetim Planı 7 


Fotoğraf: Hüseyin Ambarlı

A. Bölge hakkında temel bilgiler 

1. Bölgenin biyolojik çeşitlilik açısından önemi 

Bu bölümde öne çıkanlar: 

‐ Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi, dünya üzerinde bulunan 34 sıcak bölgeden birisinin 

içinde yer almaktadır. 

‐ Dünyadaki iki farklı bitki coğrafi bölgesinin (Avrupa-Sibirya ve İran-Turan) kesişim noktasında 

bulunan plan bölgesi, Karadeniz’de Akdeniz ekosisteminin varlık sürdürdüğü eşsiz bir alandır. 

‐ Plan bölgesinde bulunan 113 nadir bitki taksonundan neredeyse yarısı (62 tür) bölgeye 

endemiktir. 

‐ Türkiye’de yaşayan yaklaşık 380 kelebek türünün 200’ü plan bölgesinde bulunmaktadır. 

‐ Bölgede Türkiye’deki sürüngen ve çiftyaşamlı türlerinin yaklaşık %15’i bulunmaktadır (22 tür). 

‐ Plan bölgesinde 79 memeli türü yaşamaktadır. 

‐ Türkiye’de üreyen kuş türlerinin yaklaşık %40’ı plan bölgesinde yaşamakta ve üremektedir (118 

tür). 

‐ Bölgede nesilleri küresel ve/veya ulusal ölçekte tehlike altında olan çiftyaşamlı, sürüngen, kuş ve 

memeli türleri bulunmaktadır. 

‐ Plan bölgesi ekosistemleri, doğrudan ve dolaylı olarak yılda Türkiye’nin Gayri Safi Yurtiçi 

Hasılası’nın (GSYH) %0,31’i kadar ekonomik değer sağlamaktadır 

‐ Yapılan araştırmalar sonucunda Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’nin toplam 26.270 

hektarlık bir bölümünün (%15’i) koruma öncelikli alan olduğu belirlenmiştir. 

‐ Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’nde iki milli park ve bir yaban hayatı sahası 

bulunmaktadır: Hatila Vadisi Milli Parkı, Kaçkar Dağları Milli Parkı, Çoruh Vadisi Yaban 

Hayatı Geliştirme Sahası. 

‐ Bölgede biyolojik çeşitliliği en çok tehdit eden temel faaliyetlerin baraj ve hidroelektrik santral 

(HES) yapımları ve maden işletmeleri olduğu belirlenmiştir. 

Şekil 1.1. Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’ni içeren Kafkaslar 

Sıcak Bölgesi’nin sınırları (Kaynak: Mittermeier ve ark. 2004). 

TÜRKİYE 

ERMENİSTAN 

RUSYA 

GÜRCİSTAN 

AZERBAYCAN 

HAZAR 

DENİZİ 

İRAN 

0 400 

kilometre 

Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi, biyolojik çeşitlilik 

açısından Türkiye’nin öncelikli alanlarından biridir. Alanın 

içinde bulunduğu Kafkasya Bölgesi’nin biyolojik çeşitlilik 

açısından önemi uluslararası ölçekte tanınmaktadır. Bölge, 

dünya üzerinde bulunan 34 sıcak bölgeden birisidir 

(Şekil 1.1, Mittermeier ve ark. 2004). Ayrıca dünyanın 

biyolojik çeşitlilik açısından önemli ve tehdit altında 

olan 200 ekolojik bölgesinden birisi olarak belirlenmiştir 

(Olson ve Dinerstein 2002). Bölge aynı zamanda önemli 

kuş alanı (Magnin ve Yarar 1997, Kılıç ve Eken 2004), 

önemli bitki alanı (Özhatay ve ark. 2003), önemli doğa 

alanı (Eken ve ark. 2006) ve önemli memeli alanı (WWF 

2006) statülerini sağlamaktadır. Türkiye Erozyonla 

Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı 

(TEMA) ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi tarafından 

gerçekleştirilen Aşağı Kafkasya Ormanlarının Boşluk 

Analizi Projesi ile Kaçkarlar, tamamen koruma altında 

olmayan en öncelikli sahalardan biri olarak belirlenmiştir. 

İki bitki coğrafi bölgesinin (Avrupa-Sibirya ve İran- 

Turan) kesişim noktasında bulunan plan bölgesi, 

Karadeniz’de Akdeniz ekosisteminin varlık sürdürdüğü 

eşsiz bir alandır. Bu çeşitlilik, bitki ve hayvan türlerine de 

8 



yansımaktadır. Plan bölgesinde bulunan 113 nadir bitki taksonundan neredeyse yarısı (62 tür) 

bölgeye endemiktir. Türkiye’de yaşayan yaklaşık 380 kelebek türününse 200’ü plan bölgesinde 

bulunmaktadır. Alanda nesilleri küresel ve/veya ulusal ölçekte tehlike altında olan çiftyaşamlı, 

sürüngen, kuş ve memeli türleri de bulunmaktadır. Ayrıca, plan bölgesi ekosistemlerinden 

doğrudan ve dolaylı olarak yılda Türkiye’nin Gayri Safi Yurtiçi Hasılası’nın (GSYH) %0,31’i 

kadar ekonomik değer sağlanmaktadır (Başak 2009). 

1.1. Alan sınırları ve temel özellikleri 

Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi 2007 - 2011 yılları 

arasında, Türkiye’nin kuzey doğusunda, Doğu Karadeniz Bölgesi’nde Artvin sınırları içerisinde 

hayata geçirilmiştir (37T 068–075 Doğu ve 450–458 Kuzey çizgileri arasında; Şekil 1.1.1). 

Bölge için hazırlanan Çok Sektörlü Yönetim Planı’nın coğrafi kapsamı, Kaçkar Dağları Proje 

alanıyla birebir örtüşmektedir. Plan bölgesinin büyük kısmı Artvin Yusufeli ilçesini, bir bölümü 

de Artvin merkez ve Borçka ilçelerini barındırır. Bölgedeki köy düzeyi yerleşimlerin (36 adet) 

28’i Yusufeli ilçesine, 5’i Artvin ili Merkez ilçesine, 3’üyse Borçka ilçesine bağlıdır (Tablo 

1.1.1). Yönetim planının kapsadığı alanın toplam büyüklüğü yaklaşık 1.800 km 2 ’dir. Alan, Rize 

ve Artvin illeri idari sınırları içerisinde kalmaktadır. Bölge içerisinde Hatila Vadisi Milli Parkı, 

Kaçkar Dağları Milli Parkı ve Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Geliştirme Sahası bulunmaktadır. 

Şekil 1.1.1. Çok 

Sektörlü Yönetim 

Planı Uygulama Alanı 

Sınırları 




Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi, Doğu Karadeniz Bölgesi sıradağlarının doğu ucuna 

ait güney ve güneydoğu yamaçlarının önemli bir kısmını içine alır. Alandaki en büyük 

yükselti olan Kaçkar Dağı (3.932 metre) Yusufeli’nin kuzeydoğusunda yer alır. Güngörmez 

(3.536 metre) ve Altıparmak Dağı (3.301 metre) Yusufeli civarında bulunan diğer önemli 

yükseltilerdir. Alanın en düşük rakımlı yeri Borçka-Ambarlı köyü civarlarındadır ve yaklaşık 

200 metredir. Alanda Çoruh Nehri, Hatila Deresi, Barhal Deresi, Güngörmez Deresi ve Çevreli 

Deresi gibi önemli akarsular bulunur. Engebeli bir topografyaya sahip olan alanda bu akarsuları 

besleyen çok sayıda yan kol bulunur. 

no İlçe Adı Bucak ve Köy Adı no İlçe Adı Bucak ve Köy Adı 

Merkez Bucağı 

Öğdem Bucağı 

1 Fıstıklı 19 Balalan Köyü (Arcivan-Arcuvan) 

2 Ormanlı 20 Boyalı Köyü (Sacveret) 

3 Şehitlik 21 Çıralı Köyü (Şadut) 

4 Taşlıca 22 Esendal Köyü (Armeşen- Armeşen) 

5 Tütüncüler 23 Kömürlü Köyü (Ahot- Axot) 

Merkez Bucağı 24 Mutlugün Köyü 

6 Ambarlı 25 Öğdem Köyü 

7 Avcılar 26 Serinsu Köyü (Zoyskhal-Zeviskhal) 

8 Zorlu Sarıgöl Bucağı (Sarikevl) 

Merkez Bucağı 27 Altıparmak Köyü (Barhal-Parhal-P’arxal) 

9 Bahçeli Köyü (Kisporot) 28 Balcılı Köyü (Barh-Parh-P’arx) 

10 Çevreli Köyü (Peterek) 29 Bıçakçılar Köyü (Küçük Hevek-Xevek) 

11 Dereiçi Köyü (Hermut-Xermut) 30 Bostancı Köyü (Utav) 

12 Havuzlu Köyü (Okker- Oqqer) Sarıgöl Bucağı (Sarikevl) 

13 Irmakyanı Köyü (Yukarı Kolik – Koligiulya) 31 Demirdöven Köyü (Zemovan) 

14 Sebzeciler Köyü (Kolik) 32 Küplüce Köyü (Vanishev-Vanisxev) 

15 Tekkale Köyü (Dörtkilise) 33 Özgüven Köyü (Güdashev-Gudasxev) 

Kılıçkaya Bucağı (Ersis) 34 Taşkıran Köyü (Zapor – Ziğapor) 

16 Çeltikdüzü Köyü (Göcek) 35 Yaylalar Köyü (Büyük Hevek-Hevegi Kiskim) 

17 Dokumacılar Köyü (Hüngameg-i Ulya) 36 Yüksekoba Köyü (Kobak) 

18 Yüncüler Köyü (Hüngameg-i Süfla) 

ARTVİN İLİ 

MERKEZ 

BORÇKA 

İLÇESİ 

YUSUFELİ İLÇESİ 

YUSUFELİ İLÇESİ 

Tablo 1.1.1. Çok 

Sektörlü Yönetim Planı 

Bölgesi’nde yer alan 

köylerin listesi (parantez 

içerisinde köylerin eski 

isimleri belirtilmiştir). 

Kaçkar Dağları’nın güney yamaçları, Çoruh Vadisi, Barhal Vadisi ve Hatila Vadisi alanı 

karakterize eden temel coğrafi oluşumlardır. Yusufeli-Borçka arasında uzanan Çoruh Vadisi 

boyunca “Az Yağışlı-Serin veya Soğuk Akdeniz İklimi” hâkimdir. Yaklaşık 2.400 metreye 

kadar “Alt Akdeniz İklimi” ve daha yükseklerde veya Artvin gibi kuzey-güney istikametli vadi 

tabanlarında kıyı kesimlerde hâkim olan ve etkisi buralara kadar devam eden “Karadeniz 

İklimi” hüküm sürer. Yusufeli Karadeniz’e paralel uzanan sıradağların güney yamacına rastladığı 

için nispeten daha kuraktır ve ilçede yıllık ortalama yağış miktarı 320 mm civarındadır. Bu 

değer kıyıdaki Karadeniz ikliminden daha fazla etkilenen yüksek kısımlar ile Artvin civarında 

600–800 mm civarına yükselir. Yusufeli’nde en yağışlı dönem mart-haziran ayları iken Artvin’de 

kasım-şubat arasıdır. Yusufeli ve Artvin civarında yağışın en az düştüğü aylar benzerdir ve 

temmuz-ağustostur. Yusufeli’nde yıllık ortalama sıcaklık 13,4 o C, yıllık ortalama en yüksek 

sıcaklık 32 o C (temmuz-ağustos) ve yıllık ortalama en düşük sıcaklık sıfırın altında 2,5 o C’dir 

(ocak). Artvin’de ise yıllık ortalama sıcaklık 12,3 o C, yıllık ortalama en yüksek sıcaklık 21 o C 

(temmuz-ağustos) ve yıllık ortalama en düşük sıcaklık 2,8 o C’dir (ocak). 

10 



1.2. Biyocoğrafik özellikler ve vejetasyon tipleri 

1.2.1. Biyocoğrafik özellikler 

Biyocoğrafya, canlı türlerinin dağılımlarını uzamsal ve zamansal düzlemde inceleyen bilim 

dalıdır. Biyocoğrafya, temel olarak belirli canlıların belirli bölgelerde bulunma nedenlerini 

anlamaya çalışır. Bu açıdan bakıldığında Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’nin büyük 

önem taşıdığı ortaya çıkmaktadır. Alan, iki bitki coğrafi bölgesinin kesişim noktasında 

bulunmaktadır; Avrupa-Sibirya ve İran-Turan gibi iki ana bitki coğrafi bölgesi alanda 

kesişmektedir (Şekil 1.2.1.1). 

Şekil 1.2.1.1. 

Dünyadaki bitki 

coğrafi bölgelerinin 

sınırları. Türkiye’de 

bulunan üç bitki 

coğrafi bölgesi 

renkli olarak 

verilmiştir: Yeşil 

renkte verilmiş 

olan 2A kodlu 

alan Avrupa bitki 

coğrafi bölgesini, 

pembe renkte 

verilmiş olan 

4 kodlu alan 

İran-Turan bitki 

coğrafi bölgesini, 

kahverengi renkte 

verilmiş olan 

5 kodlu alansa 

Akdeniz bitki 

coğrafi bölgesini 

göstermektedir. 

Kafkas Bölgesi, üçüncü zamandan (Tersiyer; günümüzden 65 milyon ile 2,6 milyon yıl öncesi) 

bugüne aktarılmış, sıcak-ılıman iklime uyum sağlamış yaprak döken ormanların bulunduğu bir 

bölgedir. Karadeniz bölgesinde Akdeniz ikliminin hâkim olduğu, biyolojik çeşitlilik açısından 

oldukça ilginç bu bölgenin oluşması buzul çağıyla ilintilidir. Dördüncü zamanda (Pleistosen; 

günümüzden 2,6 milyon ile 12.000 yıl öncesi) yaşanan buzullaşma, ılıman kuşak ormanlarını 

etkisine alırken, Kafkas Dağları buzulların daha güneye geçmesine engel olarak burada ılıman 

kuşak ormanları için bir sığınak oluşturmuştur. Bu da Kafkasya Ekolojik Bölgesi’nin sahip 

olduğu zenginliğin ve etrafındaki sistemlerden farklılığının temel sebebidir. Yüksek Kaçkar 

Dağları silsilesinin kuzey tarafında kalan yamaçlar ve vadiler çok daha nemli karışık yaprak 

döken ormanlara ev sahipliği yaparken güney taraftaki Barhal Vadisi ve sırtları daha kurak, 

iğne yapraklı ormanlardan oluşmaktadır. Bu vadinin aşağı kesimlerinde Akdeniz çalılıkları ve 

zeytinlerden oluşan bir bitki örtüsü bulunmaktadır (Şekil 1.2.1.2). Derin Çoruh Vadisi’nin 

sağladığı mikro klima ile bu alanda Akdeniz iklim tipi ve buna uygun bir bitki örtüsü yaşamına 

devam edebilmiştir. Bu Akdeniz Kalıntı Ekosistemi bütün Kafkasya Ekolojik Bölgesinde sadece 

Çoruh ve Barhal Vadilerinde bulunmaktadır. 



Şekil 1.2.1.2. Plan 

bölgesinde bulunan 

Akdeniz çalılıklarının 

dağılımı (Turak 2010a). 

1.2.2. Vejetasyon tipleri 

Alandaki bitki örtüsü iklim çeşitlerine bağlı olarak şekillenmiştir. Çoruh Vadisi ve yan kolları 

boyunca doğu-batı istikametinde uzanan oldukça dik ve kayalık alanlarda iğne veya geniş 

yapraklı çalı vejetasyonu ve kuzey - güney istikametinde uzanan alanlarda ise geniş yapraklı 

orman vejetasyonu hâkimdir. Bu yükseltilerden alpin çayırlıkların başladığı yükseltilere 

kadar iğne yapraklı, karışık veya geniş yapraklı orman formasyonları bulunur. Alanda orman 

üst sınırından zirvelere kadar, daha yağışlı ve soğuk iklime uyum sağlamış alpin çayırlıklar 

bulunur. Ayrıca, bölge oldukça engebeli bir topoğrafyaya sahiptir ve hatırı sayılır derecede 

kayalık alan barındırır. Bu kayalık alanlarda, yine görülen iklime uygun olarak baskın türleri 

değişen, kendine has bir vejetasyon gözlemlenir. Son olarak, alanda akarsu kenarlarında sucul 

formasyonları ve nispeten daha kurak olan güney bakılı, düşük rakımlı yamaçlarda da az da olsa 

kurakçıl türlerin hâkim olduğu bozkır formasyonlarını görmek mümkündür. Bu vejetasyon 

tipleri Yusufeli civarında güney-kuzey istikametinde Artvin-Borçka civarında ise doğu-batı 

istikametinde yükseltiye bağlı olarak belli bir tabakalaşma gösterirler. Her iki yöne doğru olan 

tabakalaşmanın da son vejetasyon tipi daha çok sucul türlerin hâkim olduğu alpin çayırlıklardır. 

12 



1.2.2.1. Akdeniz kökenli ağaççık-çalı vejetasyonu: Plan bölgesinde 

Dokumacılar Köyü civarında başlayan ve Havuzlu Köyü’ne kadar devam eden Çoruh Vadisi 

ile yan kollarında, ayrıca Artvin-Borçka arasındaki vadi ve yan kollarında “Az Yağışlı-Serin veya 

Soğuk Akdeniz İklimi” hüküm sürer. Alanın bu kısmında iklime uygun olarak Akdeniz kökenli 

bir ağaççık-çalı vejetasyonu gelişmiştir (Şekil 1.2.2.1). 

Yusufeli civarında yaklaşık olarak 500–1.400 metre (güney bakıda 1.600 metreye kadar) 

arasında hâkim olan bu vejetasyon tipi genellikle dik eğimli kayalık yamaçları tercih etmiştir. 

Bu vejetasyon tipinin en karakteristik şekline Dokumacılar, Çeltikdüzü, Çevreli, Tekkale, 

Yusufeli, Irmakyanı, Sebzeciler ve Havuzlu civarında Çoruh Nehri’nin ana kolunun geçtiği 

vadide rastlanır. Bu kısımlarda yayılış gösteren başlıca ağaççık ve çalı türleri katran ardıcı 

(Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus), pamuklu sumak (Cotinus coggyria), zeytin (Olea europaea 

var. sylvestris), kara çalı (Paliurus spina-christi), sumak (Rhus coriaria), yabani sinameki (Colutea 

cilicica), çoban çırası (Rhamnus pallasii), incir (Ficus carica), hum (Ephedra major) ve sapsız 

meşedir (Quercus petraea subsp. iberica). Çoruh Nehri ana vadisinde hüküm süren bu iklim, 

nehre bağlanan yan kollar boyunca Üzümbağı, Bahçeli, Dereiçi, Küplüce, Sarıgöl, Bostancı, 

Çıralı, Mutlugün, Öğdem ve Kömürlü Köyleri’ne doğru azalarak da olsa etkisini sürdürür. 

Bu kısımlarda zeytin (Olea europaea var. sylvestris) ve pamuklu sumağa (Cotinus coggyria) 

fazla rastlanmaz. Bunların yerine sıklıkla ova akçaağacı (Acer campestre), kokar ağaç (Juniperus 

foetidissima), dağmuşmulası (Cotoneastern ummularia), sarı çiçekli yasemin (Jasminum fruticans) 

ve yaban gülü (Rosa canina) gibi türlere rastlanır. 

Artvin-Borçka arasında Çoruh Vadisi yaklaşık olarak kuzey-güney istikametinde uzandığından, 

kıyıda hâkim olan Karadeniz ikliminin etkisi bu kısımlara kadar kolayca nüfuz eder. Bundan 

dolayı Akdeniz kökenli ağaççık-çalı vejetasyonun buralarda Yusufeli’ne nispeten daha çok ırmak 

kenarlarında dar şeritler halinde bulunur. Buralarda genellikle karaçalı (Paliurus spina-christi), 

katran ağacı (Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus), pamuklu sumak (Cotinus coggyria), sumak 

(Rhus coriaria), yabani sinameki (Colutea cilicica), çoban çırası (Rhamnus pallasii), incir (Ficus 

carica) ve sapsız meşe (Quercus petraea subsp. iberica) hâkimdir. Ayrıca bu kısımlarda genellikle 

Akdeniz bitki coğrafi bölgesinde yaygın olan fıstık çamı (Pinus pinea)ve sandal ağacı (Arbutus 

andrachne) bulunur. 

Şekil 1.2.2.1. Çevreli 

civarında Akdeniz 

kökenli ağaççık-çalı 

vejetasyonundan bir 

görünüm. 

Fotoğraf: Ergin Hamzaoğlu 



1.2.2.2. İğne yapraklı orman vejetasyonu: Plan bölgesinde, Yusufeli civarında 

Çoruh Vadisi’nden itibaren yaklaşık 1.400-2.200 metreye kadar (bazen 2.400 metre), Artvin- 

Borçka arasında ise yaklaşık 800 metreden başlayarak benzer yükseltilere kadar iğne yapraklı 

orman vejetasyonları bulunur. Buraların alt kesimlerinde genellikle alt Akdeniz iklimi, yukarı 

kesimlerinde ise Karadeniz iklimi hüküm sürer. 

Doğu ladini (Picea orientalis), sarıçam (Pinus sylvestris) ve Doğu Karadeniz göknarı (Abies 

nordmanniana subsp. nordmanniana) türlerinden oluşan bu iğne yapraklı ormanlarda baskın 

türler zaman zaman değişiklik gösterir. En fazla görülen baskın tür doğu ladinidir (Picea 

orientalis). Bunu sarıçam (Pinus sylvestris) ve Doğu Karadeniz göknarı (Abies nordmanniana 

subsp. nordmanniana) takip eder. Plan bölgesinde Yusufeli’ye bağlı Balalan, Serinsu, Taşkıran, 

Küplüce, Dereiçi, Bahçeli, Demirdöven, Özgüven, Altıparmak, Yüncüler, Dokumacılar, 

Boyalı, Yaylalar, Yüksekoba, Öğdem, Kömürlü, Balcılı, Mutlugün, Çıralı, Bıçakçılar ve Tekkale 

civarlarında görülen bu vejetasyon tipine, Artvin civarında Hatila Vadisi Milli Parkı sınırları 

içinde rastlanır (Şekil 1.2.2.2). 

Şekil 1.2.2.2. 

Balcılı civarında 

iğne yapraklı orman 


görünüm. 

Fotoğraf: Ergin 

Hamzaoğlu 

Bu kısımlarda yayılış gösteren diğer ağaç, ağaççık ve çalı türleri titrek kavak (Populus 

tremula), sapsız meşe (Quercus petraea subsp. iberica), katran ağacı (Juniperus oxycedrus subsp. 

oxycedrus), doğu gürgeni (Carpinus orientalis), yaban gülü (Rosa canina), sarı çiçekli ormangülü 

(Rhododendron luteum), mor çiçekli ormangülü (Rhododendron ponticum), yüksek ardıç 

(Juniperus excelsa), Rubus sp., gürgen (Carpinus betulus), ceviz (Juglans regia), dağ kadıntuzluğu 

(Berberis vulgaris), Anadolu kestanesi (Castanea sativa), dağ karaağacı (Ulmus glabra), akçaağaç 

yapraklı üvez (Sorbus torminalis) ve doğu kayınıdır (Fagus orientalis). 

14 



1.2.2.3. Geniş yapraklı orman vejetasyonu: Bu vejetasyon tipi plan bölgesinde 

güney bakılı yamaçlara nispeten daha nemli olan diğer yamaçlarda yayılış gösterir. Yusufeli 

civarında yaklaşık 1.000-1.400 metreler, Artvin civarında ise yaklaşık 300-800 metreler 

arasındaki yamaçlarda geniş yapraklı orman vejetasyonu hâkimdir (Şekil 1.2.2.3). Bu vejetasyon 

tipinin baskın türleri doğu gürgeni (Carpinus orientalis), Anadolu kestanesi (Castanea sativa), 

titrek kavak (Populus tremula), sapsız meşe (Quercus petraea subsp. iberica) ve çınar yapraklı 

akçaağaçtır (Acer platanoides). 

Bu vejetasyon içinde yer alan diğer geniş yapraklı türler; gürgen (Carpinus betulus), doğu kayını 

(Fagus orientalis), fındık (Corylus avellana var. avellana), kızılcık (Cornusmas), ova akçaağacı 

(Acer campestre), kızılağaç (Alnus glutinosa), ceviz (Juglans regia), yaban gülü (Rosa canina) ve 

dağ karaağacıdır (Ulmus glabra). Bu yapı içinde yer yer iğne yapraklı ağaç ve çalılara da rastlanır. 

Bunların en önemlileri doğu ladini (Picea orientalis), sarıçam (Pinus sylvestris), katran ağacı 

(Juniperus oxycedrus) ve yüksek ardıçtır (Juniperus excelsa). Plan bölgesinde Yusufeli civarında 

Dokumacılar, Altıparmak, Demirdöven, Kömürlü ve Balcılı civarlarında görülen bu vejetasyon 

tipine, Artvin civarında Hatila Vadisi Milli Parkı sınırları ile Artvin ve Kafkasör civarlarında 

rastlanır. 

Şekil 1.2.2.3. Altıparmak 

civarında geniş yapraklı 

orman vejetasyonundan bir 

görünüm. 


1.2.2.4. Alpin çayır vejetasyonu: Plan bölgesinde genellikle 2.200 metre ve 

daha yüksek kesimlerde alpin çayır vejetasyonu hâkimdir. Bu vejetasyon tipi yer yer 2.000 

metreye kadar indiği gibi, yer yer de 2.400 metreden başlar. Bunda en büyük etmen yamacın 

bakısıdır. Bu vejetasyon tipi kuzey yamaçlarda aşağı kısımlardan, güney yamaçlardaysa daha 

yüksek kısımlarda başlar. Bu vejetasyon tipinin baskın türleri yumak otu (Festuca woronowii 

woronowii), dağ çimi (Poa alpina) ak üçgül (Trifolium repens var. repens), üçgül (Trifolium 

rytidosemium var. rytidosemium), kırmızı aslanpençesi(Alchemilla erythropoda), bataklık yaban 

mersini (Vaccinium uliginosum), geven (Astragalus frickii), boz otu (Marrubium astracanicum), 

beşparmak otu (Potantilla humifusa), geven (Astragalus fragrans), katran yoncası(Psoralea 

acaulis), centiyan (Gentiana nivalis), yavşan otu (Veronica gentianoides), Karadeniz kekiği 

(Thymus praecox), koca çiçekli dağçayı (Stachys macrantha), büyük çobanpüskülü (Polygala 

majör), mayasıl otu (Ajuga orientalis), doğu çöplemesi (Helleborus orientalis), dereotu (Aquilegia 

olympica), dağ lalesi (Anemone narcissiflora), kanarya otu (Senecio integrifolius), unutmabeni 

(Myosotis heteropoda), üç dişli çançiçeği (Campanula tridentata), çan çiçeği (Campanula 



stevenii), yıldızpatı (Aster alpinus), yumak otu (Festuca pratensis), zambak (Lilium corniolicum), 

peygamber çiçeği (Centaurea pulcherrima var. pulcherrima), bodur beşparmak otu (Sibbaldia 

parviflora var. parviflora)ve ahudududur (Rubus idaeus; Şekil 1.2.2.4). 

Şekil 1.2.2.4. Olgunlar 

civarında alpin çayır 


görünüm. 

Fotoğraf: Ergin 

Hamzaoğlu 

1.2.2.5. Kaya vejetasyonu: Plan bölgesinde farklı iklim tiplerinin etkisi altında 

bulunan birçok kayalık alan mevcuttur. Bu kayalık alanlar, etkisinde kaldıkları iklime bağlı 

olarak farklı bitki türleri barındırırlar. Örneğin Dokumacılar Köyü civarından başlayıp Havuzlu 

Köyü’ne kadar devam eden Çoruh Vadisi ile yan kollarında hüküm süren sıcak iklim nedeniyle 

buralardaki kayalıklarda da bu iklime uygun bitki türleri yetişir. Peygamber çiçeği (Centaurea 

simplicicaulis), yabani tere otu (Lepidium lyrata),çan çiçeği (Campanula sp.), dam koruğu 

(Sedum sp.), taşkıran (Saxifraga sp.), dağ nanesi (Micromeria sp.) ve yıldız çiçeği (Minuartia sp.) 

bu bitkilerin en yaygın olanlarıdır. 

1.2.2.6. Sucul (higrofil) vejetasyon: Plan bölgesinde çok sayıda akarsu ve durgun su 

bulunmaktadır. Kaçkar zirvelerinde Çoruh ana koluna kadar uzanan akarsuların kenarlarında, 

çok çeşitli sucul bitki bulunur. Alçak kesimlerde dere kenarlarında kızılağaç (Alnus sp.), huş 

(Betula sp.), söğüt (Salix sp.), ceviz (Juglans regia), andızotu (Inula helenium), veba kökü 

(Petasites hybridus) gibi bitkiler çoğunluktayken yüksek kesimlerde kaplan otu (Doronicum 

macrolepis), büyük kanarya otu (Senecio platyphyllus), aslanpençesi (Alchemilla sp.), kırmızı 

karanfil otu (Geum coccineum), pamuk otu (Eriophorum latifolium), çuha çiçeği (Primula 

auriculata) gibi bitki türleri daha yaygındır. 

1.2.2.7. Bozkır vejetasyonu: Alanda Akdeniz kökenli ağaççık ve çalı vejetasyonunun 

hâkim olduğu yerlerde yer yer bozkır vejetasyonuna ait kalıntılara rastlanır. Bozkır 

vejetasyonuna ait en önemli türler kara geven (Astragalus microcephalus), sorguç otu (Stipa sp.), 

yabani adaçayı (Salvia candidissima), kısa Mahmut otu (Teucrium polium), dalak otu (Teucrium 

chamaedrys), çoban yastığı (Acantholimon sp.), korunga (Onobrychis sp.) ve kantarondur 

(Hypericum scabrum). 

16 



1.3. Türler 

Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’nde, farklı canlı 

gruplarına ait çok sayıda tür yaşamaktadır. Bu bölümde, 

bölgede bulunan canlı gruplarından bitkiler, kuşlar, 

çiftyaşamlı ve sürüngenler, memeliler ve kelebeklerle ilgili 

ayrıntılı bilgi verilmektedir. Verilen bilgiler, Kaçkar Dağları 

Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi 

kapsamında oluşturulan verilerden derlenmiştir. 

1.3.1. Bitkiler 

Uzmanlar tarafından gerçekleştirilen ön literatür çalışmaları sayesinde Çok Sektörlü Yönetim 

Planı Bölgesi’nde 113 farklı nadir bitki taksonunun bulunduğu belirlenmiştir (Hamzaoğlu 

ve Aksoy 2008). Bu türlerin listesi Ek I’de bulunmaktadır. Bu türlerden 24’ünün bölgedeki 

varlıkları Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi kapsamında 

yapılan arazi çalışmalarıyla teyid edilmiştir. Araştırmalar sırasında, daha önce Türkiye’den hiç 

kaydı olmayan yeni bir türün varlığı belirlenmiştir: Tüylü yemlik (Scorzonera ketzkhovelii) 

(Hamzaoğlu ve ark. 2010). Ayrıca nesli tehlike altındaki 3 türün yönetim planı bölgesinde 

bulunduğu ilk kez yine bu çalışmalar kapsamında belirlenmiştir: Peygamber çiçeği (Centaurea 

rhizocalathium), peygamber çiçeğinin bir alt türü (Centaurea pulcherrima var. Freynii) ve mor 

papatya (Uechtritzia armena) (Şekil 1.3.1.1). 

Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’nde bulunan nadir bitki türlerinden 62’si Türkiye’ye 

endemiktir. Diğer türlerse dar yayılışlı nadir taksonlardır. Uzmanlar tarafından gerçekleştirilen 

kırmızı liste değerlendirmelerine göre bu taksonlardan toplam 92’sinin nesli ulusal ölçekte 

tehlike altındadır (Ekim ve ark. 2000 ve Mecit Vural uzman görüşü). 22 taksonun (alanda 

bulunan nadir türlerin %19’u) nesli “Kritik” (CR), 16 taksonun (alanda bulunan nadir türlerin 

%14’ü) nesli “Tehlikede” (EN), 54 taksonunsa (alanda bulunan nadir türlerin %48’i) nesli 

“Duyarlı” (VU) durumdadır. Kırmızı liste statülerinin ayrıntıları Ek II’de verilmiştir. Toplamda 

alanda bulunan nadir bitki taksonlarının çok yüksek bir oranı (%81’i) tehlike altındadır. Son 

olarak alandaki 21 bitki taksonuyla ilgili yeterli veriye sahip olunmadığı için değerlendirme 

yapılamamıştır (“Yetersiz Verili” - DD). 

Şekil 1.3.1.1. Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’ndeki varlığı ilk 

kez Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma 

Projesi kapsamında belirlenen mor papatya (Uechtritzia armena) 

(Fotoğraf: Ergin Hamzaoğlu). 



Çütre 

Carpodachus erythrinus 


1.3.2. Kuşlar 

Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi, kuşlar açısından zengin ve barındırdığı nesli tehlike 

altındaki kuş türleri açısından önemli bir alandır. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman 

Kullanımı ve Koruma Projesi kapsamında yapılan ön literatür çalışmaları sayesinde plan 

bölgesinde 97 farklı kuş türünün ürediği belirlenmiştir. Proje kapsamında gerçekleştirilen arazi 

çalışmaları sayesinde alanda ek olarak 21 farklı türün ürediği de teyit edilmiştir. Türkiye’de 

460’un üzerinde kuş türü bulunmakta ve bu türlerin yaklaşık 300’ü Türkiye’de düzenli 

üremektedir. Sonuç olarak Türkiye’de üreyen türlerin yaklaşık %40’ı plan bölgesinde yaşamakta 

ve üremektedir (118 tür - %40; Welch 2008). Bu türlerin listesi Ek III’te bulunmaktadır. 

Alanda ürediği belirlenen kuş türlerinin bazıları öncelikli türlerdir. Türlerin hangi sebeplerle 

öncelikli olarak belirlendikleri aşağıda verilmektedir: 

‐ Küresel ölçekte nesli tehlike altında veya tehlike altına girmeye yakın olan 5 tür (1’i 

“Tehlikede” – EN, 4’ü “Tehdite Yakın” – NT), 

‐ Alandaki üreme populasyonu bilinen dağılımının çok dışında olduğu için ulusal/bölgesel 

olarak öncelikli olan 2 tür (maskeli ötleğen - Sylvia melanocephala ve çalı bülbülü - 

Erythropygia galactotes), 

‐ Ekosistemlerin durumlarını anlamada önemli olan gösterge türler: 18 tür orman, 10 tür 

subalpin/alpin ekosistemleri için, 

‐ Bayrak tür niteliğindeki 3 tür (orman ekosistemi için kara ağaçkakan - Dryocopus martius, 

subalpin/alpin ekosistemleri için dağ horozu - Tetrao mlokosiewiczi ve urkeklik - Tetraogallus 

caspius). 

‐ Bölgeyi ziyaret eden kuş gözlemcileri için ilgi çekici olan 10 tür. 

Bu türlerin Türkiye’deki populasyonlarıyla ilgili ayrıntılı bilgi Tablo 1.3.2.1’de verilmektedir. 

Plan bölgesindeki Çoruh Vadisi ayrıca yırtıcı kuş göçü açısından Türkiye’deki öncelikli 

bölgelerden birisi olan Kuzeydoğu Anadolu’ya sınır teşkil etmektedir. Göç açısından 

Türkiye’deki öncelikli 3 alan Boğaziçi, Belen Geçidi ve Kuzeydoğu Anadolu’dur. Doğu 

Avrupa ve eski Sovyetler Birliği ülkelerinde üreyen yırtıcı kuşların birçoğu kışı güney Avrupa, 

Ortadoğu, Afrika ve Asya’da geçirmek için göç etmektedirler. Göç eden türlerden özellikle 

akbabalar, şahinler, atmacalar ve kartallar gibi türler, göç sırasında enerjilerini tasarruflu 

kullanmak için dağ silsileleri ve nehir vadileri gibi doğal yapılar üzerinde yükselen sıcak hava 

akımlarını takip ederler. Bu alanlardan birisi de barındırdığı dağ silsileleriyle Kuzeydoğu 

Anadolu’dur. Özellikle Hopa, Arhavi ve Borçka bölgeleri yırtıcı kuş göçü açısından öncelikli 

alanlardır. Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’ne sınır oluşturan Çoruh Vadisi de yırtıcı kuş 

göçü açısından önem taşımaktadır. Mevsim koşullarına bağlı olarak plan bölgesi içerisinde 

yüksek yoğunlukta yırtıcı kuşa rastlamak mümkündür. 

Küresel ölçekte nesli “Tehdite Yakın” (NT) dağ horozu (Tetrao mlokosiewiczi) populasyonunun 

alandaki varlığı, aşırı otlatmanın ve habitat parçalanmasının önüne geçilmesine birebir bağlıdır. 

Kuş gözlemcileri açısından ilgi çekici türlerden olan bıldırcın kılavuzunun (Crex crex) alanda 

populasyonunu devam ettirmesi için çayırlarda geleneksel kesim yöntemlerinin (elle kesim) 

sürdürülmesi önerilmektedir. 

18 



no 

Türkçe Adı 

Nesli Tehlike 

Altında Türler 

Ulusal / Bölgesel 

Öncelikli Türler 

Habitat Kalitesi 

Göstergesi 

Türler 

Bayrak 

Türler 

Kuş Gözlemcileri 

için İlgi Çekici 

Türler 

1 Küçük akbaba X 

2 Kara akbaba X 

3 Dağ horozu X X X X 

4 Urkeklik X X X 

5 Bıldırcın kılavuzu X X 

6 Kara ağaçkakan X X X 

7 Küçük yeşil ağaçkakan X X 

8 Gökkuzgun X 

9 Dağ incirkuşu X 

10 Büyük dağbülbülü X 

11 Çalı bülbülü X 

12 Kızılkuyruk X 

13 Maskeli ötleğen X 

14 Yeşil çıvgın X 

15 Kafkas çıvgını X 

16 Küçük sinekkapan X 

17 Akyanaklı baştankara X 

18 Anadolu sıvacısı X X 

19 Duvar tırmaşıkkuşu X X 

20 Sarıgagalı dağkargası X 

21 Kar serçesi X 

22 Sarıgagalı ketenkuşu X 

23 Alamecek X X 

24 Kara iskete X X 

25 Orman ağaçkakanı X 

26 Yeşil ağaçkakan X 

27 Alaca baykuş X 

28 İshakkuşu X 

29 Kukumav X 

30 Büyük baştankara X 

31 Mavi baştankara X 

32 Çam baştankarası X 

33 Sıvacı X 

34 Kaya sıvacısı X 

35 Kara kızılkuyruk X 

36 Benekli sinekkapan X 

Tablo 1.3.2.1. Çok Sektörlü Yönetim Planı 

Bölgesi’nde bulunan öncelikli kuş türlerinin 

listesi. Türlerin hangi nedenlerle öncelikli olarak 

belirlendikleri tabloda “X” ile belirtilmektedir. 



İnce (ok) yılan 

Platyceps najadum 

Fotoğraf: Aziz Avcı 

1.3.3. Çiftyaşamlı ve sürüngenler 

Uzmanlar tarafından gerçekleştirilen ön literatür çalışmaları ve alanda yapılan araştırmalar 

sayesinde Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’nde toplam 22 çiftyaşamlı ve sürüngen türünün 

bulunduğu belirlenmiştir (Olgun ve ark. 2008; Tablo 1.3.3.1). Türlerin listesi Ek IV’te 

bulunmaktadır. Bu türlerden 4’ü bölgede bu çalışma kapsamında ilk kez kaydedilmiştir: Artvin 

kertenkelesi - Darevskia derjugini, melez kertenkele - Darevskia mixta, iri yeşil kertenkele - 

Lacerta media ve Kafkas yılanı - Zamenis hohenackeri. Alanda varlığı belirlenen 22 türün 5’i 

çiftyaşamlı, 17’si sürüngen türlerine aittir. Türkiye’de yaklaşık 30 çiftyaşamlı, 120 sürüngen 

türü olduğu düşünülürse, bölgede Türkiye’deki sürüngen ve çiftyaşamlı türlerinin yaklaşık 

%15’inin bulunduğu ortaya çıkmaktadır. 

Şekil 1.3.3.1. 

Kafkas semenderi 

(Mertensiella caucasica; 

Fotoğraf: Kurtuluş Olgun) 

Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’nde nesli küresel ölçekte tehlike altında olan ve tehlike 

altına girmeye yakın bir çiftyaşamlı ve üç sürüngen türü bulunmaktadır. Bu türler şunlardır: 

Nesli “Duyarlı” (VU) durumdaki Kafkas semenderi (Mertensiella caucasica; Şekil 1.3.3.1), 

nesilleri “Tehdite Yakın” (NT) durumdaki Artvin kertenkelesi(Darevskia derjugini; Şekil 

1.3.3.2), melez kertenkele(Darevskia mixta; Şekil 1.3.3.3) ve Kafkas boynuzlu engereği (Vipera 

transcaucasiana). Alanda Türkiye’ye yakın endemik olan, yani populasyonlarının çoğunluğu 

(>%60) Türkiye içerisine düşen 2 çiftyaşamlı ve 6 sürüngen türü bulunmaktadır. Bu türler 

şunlardır: Kafkas semenderi - Mertensiella caucasica, Uludağ kurbağası - Rana macrocnemis, 

ince parmaklı keler - Cyrtopodion kotschyi, Gürcü kertenkelesi - Darevskia parvula, Trabzon 

kertenkelesi - Darevskia rudis, uysal yılan -Eirenis modestus, Kafkas yılanı - Zamenis hohenackeri 

ve Kafkas boynuzlu engereği - Vipera transcaucasiana. 

Türkiye’de 2008 yılında Uluslararası Doğayı Koruma Birliği (IUCN) tarafından yapılan bir 

çalışmayla yabancı ve Türk uzmanlar Türkiye’deki çiftyaşamlı ve sürüngen türlerinin ulusal 

ölçekte ne kadar tehlike altında olduklarını belirlemiştir. Bu verilere göre plan bölgesinde nesli 

ulusal ölçekte tehlike altında olan ve tehlike altına girmeye yakın 2 çiftyaşamlı ve 3 sürüngen 

türü bulunmaktadır. Bu türler şunlardır: Nesli “Duyarlı” (VU) durumdaki Kafkas semenderi 

(Mertensiella caucasica), nesilleri “Tehdite Yakın” (NT) durumdaki ova kurbağası (Rana 

ridibunda), Artvin kertenkelesi (Darevskia derjugini), melez kertenkele (Darevskia mixta) ve 

Kafkas boynuzlu engereği (Vipera transcaucasiana) (Avcı ve ark. 2008 ve Kurtuluş Olgun uzman 

görüşü). Bu türlerden Kafkas semenderi (Mertensiella caucasica) sadece Kuzeydoğu Anadolu’da 

20 



ve Gürcistan’da bulunmaktadır. Tür, bölgede daha çok yavaş akan ve fazla derin olmayan 

sulakalanlarda yayılış göstermektedir. Plan bölgesinde türün karşı karşıya olduğu en temel 

tehdit, bölgede planlanan baraj ve hidroelektrik santrallerin yapılmasıyla birlikte türün yaşam 

alanlarının ortadan kalkacak olmasıdır. Bölgedeki madencilik faaliyetlerinin de türü olumsuz 

etkilemesi beklenmektedir. Ayrıca tür, teraryumlarda 1 süs hayvanı olarak kullanılmak üzere 

toplanmaktadır. 

Şekil 1.3.3.2. 

Artvin kertenkelesi 

(Darevskia derjugini; 


Melez kertenkele (Darevskia mixta) plan bölgesinde çok dar bir alanda, Hatila Vadisi içindeki 

Başyayla’da yayılış göstermektedir. Türü tehdit edebilecek en büyük faktör yaşam alanındaki 

yapılaşmanın (özellikle yayla evlerinin) artmasıdır. 

Şekil 1.3.3.3. 

Melez kertenkele 

(Darevskia mixta; 


1 

- Sürüngen, böcek ve bazı bitki türleri için kara ortamının taklit 

edildiği akvaryum benzeri tanklar. 



1.3.4. Memeliler 

Türkiye barındırdığı memeli türlerinin zenginliği açısından içinde bulunduğu Palearktik 

Bölgesi’ndeki öncelikli ülkeler arasındadır. Palearktik Bölgesi’nde 475 memeli türü bulunurken, 

Türkiye’de 160’ın üzerinde memeli türü görülmektedir (Kence ve Bilgin 1996; Kryštufek ve 

Vohralik 2001; 2005 ve 2009). Plan bölgesindeyse 79 memeli türü yaşamaktadır (Kurtonur 

ve ark. 1996; Kryštufek ve Vohralik 2001; 2005 ve 2009; Yiğit ve ark. 2006; C.C. Bilgin 

kişisel görüşme). Bu türlerin listesi Ek V’te bulunmaktadır. Plan bölgesinin iç kesimlerinde, 

nesli küresel ölçekte tehlike altında 3 memeli türü yaşamaktadır: Yaban keçisi (Capra aegagrus) 

– “Duyarlı” (VU), pars (leopar - Panthera pardus) – “Tehlikede” (EN) ve su samuru (Lutra 

lutra) – “Tehdite Yakın” (NT; Tablo 1.3.4.1). Bölgenin iç kesimlerinde ayrıca boz ayı (Ursus 

arctos; Şekil 1.3.4.1), yüksek kesimlerindeyse çengel boynuzu dağ keçisi (Rupicapra rupicapra) 

yaşamaktadır. 

Şekil 1.3.4.1. 

Boz ayı (Ursus arctos; 

Fotoğraf: Hüseyin Ambarlı) 

Tablo 1.3.4.1. Çok Sektörlü 

Yönetim Planı Bölgesi’nde 

bulunan memeli türlerinden 

örnekler içeren liste. Küresel 

kırmızı liste statülerinde 

EN: Tehlikede, VU: Duyarlı, 

NT: Tehdide Yakın, 

LC: Düşük Riskli statülerine 

karşılık gelmektedir. Türlerin 

hangilerinin Bern Sözleşmesi’nin 

ekleri kapsamında korunduğu da 

tabloda yer almaktadır. 

no Latince Tür Adı Türkçe Adı Aile Adı 

Küresel Kırmızı Bern 

Liste Statüsü Sözleşmesi* 

1 Rupicapra rupicapra Çengel boynuzlu dağ keçisi Bovidae LC EK III 

2 Capra aegagrus Yaban keçisi Bovidae VU EK II 

3 Canis lupus Kurt Canidae LC EK II 

4 Canis aureus Çakal Canidae LC 

5 Vulpes vulpes Tilki Canidae LC 

6 Erinaceus concolor Kirpi Erinaceidae LC 

7 Lynx lynx Vaşak Felidae LC EK III 

8 Panthera pardus Pars (Leopar) Felidae NT EK II 

9 Lepus europaeus Yabani tavşan Leporidae LC EK III 

10 Meles meles Porsuk Mustelidae LC EK III 

11 Martes martes Ağaç sansarı Mustelidae LC EK III 

12 Martes foina Kaya sansarı Mustelidae LC EK III 

13 Lutra lutra Su samuru Mustelidae NT EK II 

14 Rhinolophus ferrumequinum Büyük nalburunlu yarasa Rhinolophidae LC 

15 Sus scrofa Yaban domuzu Suidae LC EK III 

16 Ursus arctos Boz ayı Ursidae LC EK II 

* Türkiye’nin 1984 yılında taraf olduğu, yaban hayatı türlerinin korunmasını hedefleyen ve av ile toplama hususlarına 

kısıtlamalar getiren uluslararası bir sözleşmedir. Sözleşmenin EK II kapsamında korumaya aldığı türlere yönelik katı koruma 

uygulamaları vardır. EK III kapsamındaki türlerinse korumayla birlikte avına ve belirli durumlarda toplanmasına izin 

verilmektedir (http://www.bfn.de/0302_berner+M52087573ab0.html). 

22 



Plan bölgesinde her yıl Çevre ve Orman Bakanlığı önderliğinde alınan kararlar çerçevesinde 

(Merkez Av Komisyon Kararları) ve belirlenen kotalarda, Çoruh Vadisi Yaban Hayatı 

Geliştirme Sahası’nda yaban keçilerine yönelik av turizmi gerçekleştirilmektedir. Ancak çengel 

boynuzlu dağ keçisi sayılarının 2000-2010 yılları arasında ciddi oranda azaldığı gözlenmiştir 

(Ambarlı ve ark. 2010). Bu azalmanın bu türlerin yaşam alanlarının parçalanması ve yasadışı 

avcılık kaynaklı olduğu düşünülmektedir. 

Bölgede insanlar ve boz ayılar arasında artan bir çatışma söz konusudur. Bu çatışma, yasadışı 

avlanmalara ve ekonomik zararlara neden olmaktadır (Bilgin ve Ambarlı 2005). Kaçkar Dağları 

Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi kapsamında bölgedeki insan - boz ayı 

çatışmasını azaltıcı öneriler getirilmiş ve örnek uygulamalar hayata geçirilmiştir. 

Yaban keçisi 

Capra aegagrus 


Yine Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi kapsamında yürütülen 

araştırmalar sırasında, yaban hayatı için plan bölgesinde parçalanmışlığı ortadan kaldırmaya 

yönelik geçiş bölgeleri tanımlanmıştır (Turak 2010b). Bu kapsamda, çengelboynuzlu dağ 

keçisi (Rupicapra rupicapra), pars (Panthera pardus) ve boz ayı (Ursus arctos) için geçiş bölgeleri 

tanımlanmıştır. Geçiş bölgeleri, bu türler için en uygun yaşam alanlarının bulunduğu bölgeleri 

bağlayıcı alanlar olarak tanımlanmıştır. Çengel boynuzlu dağ keçisi için yaşam alanları arasında 

tanımlanmış geçiş bölgeleri Şekil 1.3.4.2’de verilmektedir. Bu alanlarda alınacak önlemlerle 

populasyonlar arası bağlantılarda önemli iyileştirmeler sağlamanın olanaklı olduğu uzmanlarca 

belirlenmiştir. 

Şekil 1.3.4.2. Çengel 

boynuzlu dağ keçisi 

(Rupicapra rupicapra) için 

uygun yaşam alanları (yeşil 

ile gösterilmiştir) ve bunların 

arasındaki parçalanmışlığı 

azaltmak için önerilen ve 

uygun yaşam alanlarını 

içeren geçiş bölgeleri 

(kırmızı ile gösterilmiştir; 

Turak 2010b ve c). 



1.3.5. Kelebekler 

Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi olağanüstü bir kelebek çeşitliliğine sahiptir. Kaçkar 

Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi kapsamında yapılan araştırmalar, 

bölgede 200 farklı kelebek türünün bulunduğunu ortaya çıkartmıştır (Sáfián 2008; Spencer 

2008; Karaçetin ve Welch 2009; Karaçetin ve ark. 2010). Bu çalışmayla daha önce bölgede hiç 

rastlanmamış 20 tür ilk kez kaydedilmiştir. Alanda bulunduğu belirlenen kelebek türlerinin 

listesi Ek VI’da bulunmaktadır. İngiltere’de 55, tüm Avrupa kıtasında 480 civarında ve tüm 

Türkiye’de yaklaşık 380 tür olduğu düşünülürse 200 türü ile plan bölgesinin kelebekler 

açısından ne kadar zengin olduğu ortaya çıkmaktadır (Şekil 1.3.5.1). 1.800 km 2 ’lik büyüklüğü 

ile Türkiye’nin yüzölçümünün yalnızca %0,2’sini oluşturan plan bölgesi, kelebek çeşitliliği 

açısından Türkiye’deki tüm kelebek türlerinin yarısından fazlasını (%53) barındırmaktadır. 

400 

350 

300 

250 

200 

150 

Şekil 1.3.5.1. Yusufeli, 

Türkiye ve diğer Avrupa 

ülkelerindeki kelebek tür 

sayıları 

100 

50 

0 

Britanya 

Danimarka 

Moldovya 

Lüksemburg 

Estonya 

Norveç 

Belçika 

İsveç 

Hollanda 

Letonya 

Litvanya 

Finlanda 

Portekiz 

Lihtenştayn 

Beyaz Rusya 

Anroa 

Polonya 

Çek Cumhuriyeti 

Macaristan 

Slovakya 

Arnavutluk 

Romanya 

Slovenya 

Almanya 

Bosna Hersek 

Hırvatistan 

İsviçre 

Makedonya 

Yusufeli 

Yugoslavya 

Ukrayna 

Austurya 

Bulgaristan 

İspanya 

Yunanistan 

Rusya 

Fransa 

İtalya 

Türkiye 

Şekil 1.3.5.2. 

Apollo (Parnassius apollo; 

Fotoğraf: Evrim Karaçetin) 

Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’nde, nesli küresel ölçekte tehlike altında olan ve tehlike 

altına girmeye yakın üç tür bulunmaktadır. Bu türler şunlardır: Nesli “Duyarlı” (VU) 

durumdaki Apollo (Parnassius apollo; Şekil 1.3.5.2), nesilleri “Tehdite Yakın” (NT) durumdaki 

büyük korubeni (Phengaris arion) ve esmer korubeni (Phengaris nausithous). Alanda Türkiye’ye 

endemik olan 7 tür bulunmaktadır. Bu türler: Gerhard’ın çokgözlüsü (Polyommatus carmon), 

çokgözlü küçük Turan mavisi (Polyommatus cornelia), Hopfer’in çokgözlüsü (Polyommatus 

hopfferi), çokgözlü Poseydon (Polyommatus poseidon), çokgözlü Amasya esmeri (Polyommatus 

mithridates),Wagner’in çokgözlüsü (Polyommatus wagneri) ve merhaba çokgözlü (Polyommatus 

merhaba; Şekil 1.3.5.3). Ayrıca plan bölgesinde Türkiye’ye yakın endemik olan, yani 

populasyonlarının çoğunluğu Türkiye içerisine düşen 8 kelebek türü bulunmaktadır. Bu türler: 

Bowden’in beyaz meleği (Pieris bowdeni), Nina’nın çokgözlüsü (Polyommatus ninae), çokgözlü 

Türk mavisi (Polyommatus turcicus), Kafkas menekşe kelebeği (Boloria caucasica), Kafkasya 

zıpzıp perisi (Coenonympha symphyta), Laz güzelesmeri (Erebia hewitsonii), Kafkas güzelesmeri 

(Erebia graucasica), mecnun güzelesmer (Erebia melancholica; Şekil 1.3.5.4). 

Bölgede Hazer Piri Reisi (Satyrus parthicus) gibi nadir türler bulunduğu gibi (ki bu tür bu 

bölgede ilk defa kaydedilmiştir), sadece Kafkas iklim kuşağında yaşayan Kafkas menekşe 

kelebeği (Boloria caucasica) gibi türler de yaygın şekilde bulunmaktadır. 

24 



Apollo 

Parnassius apollo 


Türkiye’deki Kelebeklerin Kırmızı Kitabı çalışmasından alınan ulusal tehdit kategorilerine 

göreyse alandaki 4 türün nesilleri Türkiye ölçeğinde “Tehlikede”dir (EN). Bu türler: merhaba 

çokgözlü (Polyommatus merhaba), Kafkasya azameti (Colias caucasica), büyük benekli sevbeni 

(Satyrium hyrcanicum) ve esmer korubenidir (Phengaris nausithous). 5 türünse nesli ulusal 

ölçekte “Tehdite Yakın”dır (NT). Bu türler: Kafkasya zıpzıp perisi (Coenonympha symphyta), 

mecnun güzelesmer (Erebia melancholica), güzel Amannisa (Melitaea aurelia), karamavi 

(Scolitantides orion) ve Hazer Piri Reisi’dir (Satyrus parthicus; Karaçetin ve Welch 2011). 

Bu türlerden merhaba çokgözlü (Polyommatus merhaba), sadece Çoruh Nehri Havzası’nda 

bulunmakta olup, karşı karşıya olduğu en büyük tehdit Çoruh Havzası üzerindeki baraj ve 

hidroelektrik santral projeleridir. 

Kafkasya azameti (Colias caucasica), büyük benekli sevbeni (Satyrium hyrcanicum), Kafkasya 

zıpzıp perisi (Coenonympha symphyta) ve mecnun güzelesmer (Erebia melancholica) türleri 

de, yapılması planlanan küçük ölçekli hidroelektrik santrallerin yaşam alanlarında yaratacağı 

tahribat sebebiyle tehdit altındadırlar. Esmer korubeni (Phengaris nausithous) ise tarımda 

sanayileşme ve geleneksel tarım yöntemlerinin terk edilmesi gibi sebeplerden dolayı tehlike 

altındadır. 

Kırmızı liste çalışmasına göre bölgede kaydedilmiş Yetersiz Verili (DD) 8 tür bulunmaktadır. 

Bu türler: Wagner’in çokgözlüsü (Polyommatus wagneri), Bowden’in beyaz meleği (Pieris 

bowdeni), çokgözlü Amasya esmeri (Polyommatus mithridates), Turan azameti (Colias thisoa),huş 

kelebeği (Thecla betulae),lacivert Azeri çokgözlüsü (Polyommatus altivagans), Azeri çokgözlüsü 

(Polyommatus aserbeidschanus) ve Gürcistan yalancı cadısıdır (Pseudochazara gruensis). Bu 

türlerin ekolojisi, biyolojisi ve populasyon yapısı üzerinde daha fazla araştırma yapılması, 

bölgedeki biyoçeşitliliğin karşı karşıya olduğu tehditlerin daha açık bir biçimde belirlenmesi 

için önem taşımaktadır. 

Şekil 1.3.5.3. 

Merhaba çokgözlü 

(Polyommatus merhaba; 


Şekil 1.3.5.4. 

Mecnun güzelesmer 

(Erebia melancholica; 




1.4. Koruma öncelikli alanlar 

Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi, Türkiye’nin biyolojik çeşitlilik açısından öncelikli 

alanlarından birisidir. Bu bölümde, plan bölgesinde bulunan biyolojik çeşitliliğin korunması 

için belirlenen öncelikli alanlarla ilgili bilgi verilecektir. Bu bilgi, temelini Kaçkar Dağları 

Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi kapsamında gerçekleştirilmiş 

araştırmalardan almaktadır (Turak 2010a). 

Proje kapsamında, coğrafi bilgi sistemi (CBS) temelli yapılan araştırmalarda, tür dağılım verileri 

kullanılarak korumada öncelikli alanların belirlenmesi hedeflenmiştir. Bu kapsamda uzmanlar 

tarafından önceliklendirilmiş 42 tür kullanılmıştır. Türlerin dağılım verilerinin yetersiz ve/ 

veya güvenilir olmadığı durumlardan doğabilecek hataları engellemek için araştırma sırasında 

yayılış modellemeleri yapılmıştır. Bu kapsamda 30 tür için yayılış modelleri oluşturulmuştur. 

Ancak diğer 12 tür çok dar yayılışlı oldukları, yalnızca bir veya iki noktadan kaydedildikleri için 

modelleme yapılmadan bu türlerin doğrudan kayıt lokasyonları göz önüne alınmıştır. 

Türlerin yayılışları dışında, araştırmaya ekolojik ve evrimsel süreçler de dahil edilmiştir. 

Bunun temel nedeni, türlerin korunması için ekolojik süreçlerin devamlılığının ve türlerin 

evrimleşebilme potansiyellerinin sürmesinin gerekliliğidir. Bu tip süreçleri doğrudan ölçmek 

ya da temsil etmek mümkün olmadığından, uzmanlar tarafından evrimsel süreçleri temsil 

edebilmek amacıyla dört gösterge formasyon kullanılmıştır: Akdeniz vejetasyonu, kayın 

çalılığı, yüksek dağ ormanları ve doğal yaşlı ormanlar. Daha sonra formasyonların yayılışları tür 

yayılışları ile (nokta kayıtları ve modelleme sonuçları) biraraya getirilerek plan bölgesinin tür 

zenginliği haritalanmıştır (Şekil 1.4.1). 


26 



Fotoğraf: Gonca Fide 

Şekil 1.4.1. Plan 

bölgesindeki tür zenginliği 

haritası (Turak 2010a). 



Korumada öncelikli alanları belirleme çalışmalarının yalnızca tür zenginliğine bakılarak 

yapılması, yanlı sonuçlar üretilmesine neden olmaktadır. Fazla sayıda türün yaşam alanlarının 

çakıştığı bölgeler, genellikle benzer habitatlara işaret edebilirler. Oysa koruma planlamasında 

ve bu kapsamda koruma öncelikli alanların belirlenmesindeki amaç, belirli türler için koruma 

hedeflerine bu türler açısından zengin olan alanlarda ulaşmak değil, tüm temsilci türler için 

asgari koruma hedeflerini tarif etmektir. Bu kapsamda koruma öncelikli alanların belirlenmesi 

için uzmanlarca bir maliyet analizi gerçekleştirilmiştir. Bu analizde amaç, asgari alanda en 

az maliyetle koruma hedeflerine ulaşmaktır. Daha sonra bu asgari alan seti tür zenginliğinin 

yüksek olduğu alanlarla karşılaştırılmış ve eksikler tamamlanacak biçimde bütünleştirilmiştir. 

Bütünleştirme işlemi sırasında, koruma boşluklarının doldurulmasının yanısıra, tehdit ve 

baskılar, yaban hayatı geçiş bölgeleri, orman yaşam alanlarının parçalanması, coğrafi yapı gibi 

etmenler de gözönünde bulundurulmuştur. Bütünleştirme sonucunda ortaya çıkan alanlar, plan 

bölgesindeki koruma öncelikli alanlardır. 

Yapılan bu araştırmalar sonucunda Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’nin toplam 26.270 

hektarlık bir bölümünün (%15’i) koruma öncelikli alan olduğu belirlenmiştir (Şekil 1.4.2). 

Koruma öncelikli alanlar, varolan korunan alanlarla kısıtlı ölçüde örtüşmektedir. Plan 

bölgesinde bulunan korunan alanlarla ilgili bilgi Bölüm 1.5.’te verilmektedir. 

Şekil 1.4.2. Koruma öncelikli 

alanlar ve mevcut koruma alanları 

(MP Milli Parklara, YHGS Yaban 

Hayatı Geliştirme Sahası’na karşılık 

gelmektedir). 

28 



1.5. Korunan alanlar ve yasal çerçeve 

Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’nde iki milli park ve bir yaban hayatı sahası 

bulunmaktadır: Hatila Vadisi Milli Parkı, Kaçkar Dağları Milli Parkı, Çoruh Vadisi Yaban 

Hayatı Geliştirme Sahası (Şekil 1.5.1). 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu ve 4915 sayılı 

Kara Avcılığı Kanunu kapsamında ilan edilen bu alanların tüm yönetim sorumluluğu, 4856 

sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Kanuna göre Çevre ve 

Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Artvin İl Çevre ve 

Orman Müdürlüğü’ne aittir. Alandaki yönetim çalışmalarının yürütülmesinden İl Çevre ve 

Orman Müdürlüğü bünyesinde görev yapan Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube Müdürlüğü 

sorumludur. 


Şekil 1.5.1. Yönetim Planı 

Bölgesi’nde bulunan koruma 

alanları (MP Milli Parklara, 

YHGS Yaban Hayatı Geliştirme 

Sahası’na karşılık gelmektedir). 

Milli parklar, bilimsel ve estetik bakımdan, ulusal ve uluslararası ender bulunan tabii ve kültürel 

kaynak değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip tabiat parçalarını korumak 

amacıyla ilan edilen alanlardır. Yaban hayatı geliştirme sahalarıysa av ve yaban hayvanlarının 

ve yaban hayatının korunduğu, geliştirildiği, av hayvanlarının yerleştirildiği, yaşam ortamını 

iyileştirici tedbirlerin alındığı ve gerektiğinde özel avlanma planı çerçevesinde avlanmanın 

yapılabildiği sahalardır. 

2873 sayılı kanun kapsamında milli park olarak ilan edilmiş alanlara ait 1/25.000 ölçekli 

uzun devreli gelişme planları ve alan yönetim planları hazırlanması gerekmektedir. Bu planlar 

çerçevesinde alanlarda ne tip insan faaliyetlerinin gerçekleştirilebileceği detaylandırılır. İlan 

edilen yaban hayatı geliştirme sahalarındaysa çalışmalar yönetim ve gelişme planına göre yapılır. 

Plan bölgesinde bulunan korunan alanlarla ilgili ayrıntılı bilgi aşağıda verilmektedir. 



Hatila Vadisi Milli Parkı: 

Hatila Vadisi Milli Parkı 1994 yılında ilan edilmiştir. 17.138 hektarlık bir alanı kaplayan park, 

plan bölgesinin kuzey doğusunda yer almaktadır. Milli park, Artvin ili merkez ilçe sınırları 

içerisinde, Çoruh Nehri’nin ana kollarından biri üzerinde bulunmaktadır. Vadi yaklaşık 25 

kilometre uzunluğunda olup, birçok yan dereyle beslenmektedir. 

Hatila Vadisi zengin orman ekosistemi ve yaban hayatı ile farklı jeolojik ve jeomorfolojik 

oluşumlara ev sahipliği yapmaktadır. Vadinin zengin vejetasyon örtüsü çok çeşitli bitki türlerini 

içinde barındırmaktadır. Bu türler içerisinde dikkati çeken belirgin özellik, bitki örtüsünün 

genel olarak Akdeniz iklim karakterini taşımasıdır. 

Hatila Vadisi boyunca değişik kayaç türleri görülmektedir ve bu kayaçların hemen hepsi 

derinlik volkanizmasının ürünüdür. Vadi boyunca görülen eğim kırıkları, şelalelerin oluşumunu 

sağlamıştır. Vadinin aşırı eğilimli topografyası, vadinin orta kesimlerinde kanyon ve boğaz 

tipi vadi oluşumunu sağlamıştır. Milli parkın 2009 yılı itibariyle uzun devreli gelişme planı 

bulunmamaktadır ancak 2011 yılı içerisinde planın ihale edilmesi için gereken ödeneği Çevre 

ve Orman Bakanlığı programına dahil edilmiştir. 

Kaçkar Dağları Milli Parkı: 

Kaçkar Dağları Milli Parkı 1994 yılında 94/5863 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile ilan 

edilmiştir. 51.550 hektarlık bir alanı kaplayan milli park, Rize’nin Çamlıhemşin ilçesi sınırları 

içerisinde yer almaktadır. Milli Park zengin bir bitki örtüsüne ev sahipliği yapar ve alanda 

endemik bitki türleri bulunur. 

Milli Park, mera niteliğindeki subalpin ve alpin alanlar ile ormanlık alanlardan oluşmaktadır. 

Orman vejetasyonu çok az müdahale görmüş doğal orman olarak tanımlanabilecek özellikte 

olup, genellikle yapraklı ve iğne yapraklılardan oluşmaktadır. 300-1.500 metre arasındaki 

yükselti kuşağında yapraklı türler, 1.500 metre üstündeyse çoğunlukla doğu ladininden oluşan 

iğne yapraklılar olmak üzere kızıl ağaç, titrek kavak ve huş ile karışık ormanlar bulunmaktadır. 

Ormanlık alanlarda 31, ormansız alanlarda ise 6 değişik mesçere tipi belirlenmiştir. 

Kaçkar Dağları Uzun Devreli Gelişme Planı hazırlık süreci 2004-2007 yılları arasını kapsamış, 

2008 yılında ise plan onaylanmıştır. Planın ana hedefleri; jeolojik, jeomorfolojik, biyolojik, 

doğal peyzaj gibi kaynak değerlerini araştırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak; kültürel kaynak 

değerlerini araştırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak; park sakinlerinin çevre dostu faaliyetlerle 

ekonomik ve toplumsal gelişmesini sağlamak” şeklinde tanımlanmıştır. 

Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Geliştirme Sahası: 

Çoruh Vadisi’nde 8.100 hektarlık bir saha 1971 yılında Merkez Av Komisyon (MAK) kararı ile 

yaban hayatı koruma sahası olarak ilan edilmiştir. Orman Bakanlığı’nın 6.11.2002 tarihli oluru 

ile bu alan büyütülerek 21.821 hektara çıkartılmış, statüsüyse yaban hayatı koruma sahasından 

yaban hayatı geliştirme sahasına dönüştürülmüştür. Alanın büyüklüğü 2005 yılında 23.500 

hektara çıkartılmıştır. 

Saha, Artvin’in Yusufeli İlçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Alanın en yüksek noktası 

2.350 metreyle Karadağ’da bulunmaktadır. Çoruh Vadisi, Türkiye’nin 122 önemli bitki 

alanından (ÖBA) biri olarak belirlenmiştir (Özhatay ve ark. 2003). Alan, yaban hayatı türleri 

30 



akımından da oldukça zengin bir sahadır; alanda birçok memeli hayvan, kuş ve sürüngen 

türü bulunmaktadır. Ayrıca, süzülen yırtıcı kuş göçü açısından Türkiye’deki 3 önemli alandan 

birisidir. Alanda ayrıca sakallı akbaba (Gypaetus barbatus), kızıl akbaba (Gyps fulvus), kara 

akbaba (Aegypius monachus), dağ horozu (Tetrao mlokosiewiczi) ve urkeklik (Tetraogallus caspius) 

üremektedir. Bu özellikleriyle alan önemli kuş alanı (ÖKA) statüsü kazanır (Magnin ve Yarar 

1997, Kılıç ve Eken 2004). Ayrıca alanda boz ayı (Ursus arctos), yaban keçisi (Capra aegagrus), 

kurt (Canis lupus) ve vaşak (Lynx lynx) türleri bulunmaktadır. 

Fotoğraf: Güneş Yüzügür 

Alanın yaban hayatı geliştirme sahası olarak ilan edilmesinin temel nedeni alanda bulunan 

dağ keçileridir. 2005-2007 yılları arasında yapılan envanterler sonucunda 585 – 820 arasında 

değişen sayılarda birey gözlenmiştir (Tablo 1.5.1). Ancak alanda kaçak avcılık sorunu 

bulunmaktadır. Yasadışı avlanılan türler arasında nesli tehlike altında pars da bulunmaktadır; 

doksanlı yılların sonunda vurulmuş bir parsın postu, Artvin Doğa Koruma ve Milli Parklar 

Şube Müdürlüğü’nde bulunmaktadır. Çoruh Nehri’nde ayrıca su samuru (Lutra lutra) 

yaşamaktadır. Alan için gelişme ve yönetim planı hazırlanmış ve 2008 yılında onaylanarak 

uygulamaya konulmuştur. 

Tarih Erkek Dişi Yavru Belirsiz* Toplam 

Temmuz 

2001 

31 68 69 168 

Ocak 2002 63 74 52 189 

Temmuz 

2002 

124 118 80 322 

Aralık 2003 270 410 160 840 

Tablo 1.5.1. 2001-2010 yılları 

arasında Çoruh Vadisi Yaban Hayatı 

Geliştirme Sahası’nda gerçekleştirilen 

yaban keçisi (Capra aegagrus) 

envanter sonuçları (Artvin İl Çevre 

ve Orman Müdürlüğü verileri). 

Eylül 2005 71 265 249 585 

Eylül 2006 91 282 447 820 

Eylül 2007 13 267 397 677 

Ekim 2008 94 337 459 8 898 

Ekim 2009 54 244 343 29 670 

Kasım 2010 134 306 270 19 729 

* Envanterde gözlenen ancak cinsiyeti belirlenemeyen bireyler. 



1.6. Biyolojik çeşitliliği tehdit eden unsurlar 

Bu bölümde, Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’nde biyolojik çeşitliliği tehdit eden unsurlar 

özetlenmiştir. Yapılan tehdit değerlendirmesinde, Uluslararası Doğayı Koruma Birliği (IUCN) 

ve Uluslararası Kuşları Koruma Kurumu (BirdLife International) gibi uluslararası kurumlar 

tarafından kullanılan bir tehdit sınıflandırması göz önüne alınmış, her bir tehditle ilgili ayrıntılar 

ve o tehdidin biyolojik çeşitlilik üzerine beklenen etkisi belirtilmiştir (Salafsky ve ark. 2008). 

Tehditlerin ölçekleri (düşük, orta veya yoğun) ve etkilerinin bugün ve gelecekteki durumlarıyla 

ilgili bilgi değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmenin sonuçları Ek VII’de bulunmaktadır. 

Yapılan değerlendirme sonucunda alanda biyolojik çeşitliliği en çok tehdit eden temel 

faaliyetlerin baraj ve hidroelektrik santral (HES) yapımları ve maden işletmeleri olduğu 

belirlenmiştir. Alanda Yusufeli Barajı ve Hidroelektrik Santral Projesi başta olmak üzere, 30’a 

yakın HES projesi ile çok sayıda maden işletmesi bulunmaktadır (Şekil 1.6.1). Bu projeler, 

özellikle baraj ve HES projeleri, Çoruh Nehri doğal su rejimine müdahalede bulunacak, bu 

nehir ekosistemini ve o ekosisteme özelleşmiş tüm canlı türlerini tehlikeye sokacaktır. Bu 

konuda ve diğer tehditlerle ilgili olarak ayrıntılı bilgiler Ek VII’de verilmektedir. 

Şekil 1.6.1. Biyolojik çeşitlilik 

üzerindeki temel tehditlerin 

bölgedeki yerleri (HES’lerle 

ilgili veriler 2010 yılı itibariyle 

Yusufeli ve Altıparmak 

orman işletme şefliklerinde 

toplanmıştır, maden izin 

sahalarıyla ilgili verilerse 2011 

yılı itibariyle toplanmıştır). 

32 



1.6.1. Baraj ve hidroelektrik santraller 

Plan bölgesinde Yusufeli Barajı ve 30’a yakın hidroelektrik santral (HES) projesinin 

gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Çoruh Nehri Hidroelektrik Gelişme Master Planı’nın bir 

parçası olan Yusufeli Projesi için ilk çalışmalar 1970’te başlatılmış, ancak, baraj projesinin ihalesi 

2010 yılında yapılabilmiştir. DSİ verilerine göre proje Türkiye’nin yıllık enerji ihtiyacının 

%0,6’sını karşılayacaktır. Büyük gövdeli bir baraj olan Yusufeli Barajı tamamlandığında, 3.241 

hektarlık bir alan su altında kalacaktır. Proje, Yusufeli ilçe merkezini ve 3 köyünü tamamen su 

altında bırakacak, 16 köy ve arazilerin de kısmen su altında kalmasına neden olacaktır. 

Boz ayı 

Ursus arctos 


Plan bölgesinde 2009 yılı itibariyle dört ana akarsu sistemi üzerine 30’a yakın nehir tipi HES 

kurulması planlanmaktadır: Altıparmak (Barhal) Çayı, Tekkale Çayı, Dokumacılar-Yüncüler, 

Hatila Deresi. Derelerde bulunan, elektrik enerjisine dönüştürülebilecek suların tamamına 

yakınını kanal ya da tünellere almak suretiyle çalışan bu HES’ler, DSİ’nin 2008 yılı verilerine 

göre toplamda Türkiye’nin yıllık enerji ihtiyacının %0,5’ini karşılayacaktır (Muluk 2009). 

Çoruh Havzası ölçeğinde entegre bir su yönetim planlaması yapılmadan gerçekleştirilen bu 

baraj ve HES projeleri, Türkiye’deki biyolojik çeşitlilik için öncelikli alanlardan birisi olan 

Çoruh Nehir Vadisi’nin tüm doğal su rejimini değiştirecektir ve bunun da alana geri dönüşsüz 

zarar vermesi beklenmektedir. Ayrıca inşaat ve işletme aşamasında, baraj ve HES projelerinin 

başka boyutları da alandaki biyolojik çeşitliliği olumsuz etkileyecektir. 

Baraj ve HES projeleri, inşaat aşamasında gerçekleştirilen kesimlerle birlikte, orman dokusunun 

bozulmasına neden olmaktadır. Ayrıca inşaatların gerçekleştirilebilmesi için açılan yollar, canlı 

türlerinin yaşam alanlarının bozulmasına ve parçalanmasına neden olmaktadır. Toz, gürültü, 

hava kirliliği, hafriyat ve inşaat atıkları, erozyon, trafik ve diğer etkenler de inşaat çalışmaları 

nedeniyle alana zarar vermektedir. Ayrıca üretilen enerjinin nakledilmesi için kullanılacak enerji 

iletim hatları da, alanda habitat tahribatına ve türlerin yaşam alanlarının parçalanmasına neden 

olacaktır. 

İşletme aşamasında baraj ve HES projeleri, alandaki tüm doğal su rejiminin bozulmasına 

neden olacaktır. Bu da, Türkiye’deki yüksek hıza sahip nehirlerden birisi olan Çoruh Nehri’ni 

ve bu nehrin çevresinde bulunan tüm nehir ekosistemini tahrip edecektir. Ayrıca, HES’lerden 

nehirlere çok az oranda su geri bırakılacak ve bu suyun taşıdığı oksijen miktarı ile kimyasal 

yapısında da değişiklikler oluşacaktır. Hidrobiyolojik parametrelerdeki en küçük değişiklik 

bölgedeki tüm sucul canlıların yaşam koşullarını büyük oranda etkileyecektir. Regülatörler 

balıkların geçişlerini de engelleyeceklerdir. Son olarak su rejimine müdahale sonucunda 

bölgedeki mikro klima ve buna bağlı olarak vejetasyonun değişmesi söz konusudur. 

Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Korunması Projesi çerçevesinde, 

plan bölgesindeki Yusufeli Projesi ve HES’lerin biyolojik çeşitlilik üzerindeki etkilerini 

değerlendirmek için CBS ortamında analizler yürütülmüş ve seçilen türlerin yaşam 

ortamlarında ortaya çıkacak kayıpların miktarı saptanmıştır. Belirli türlerde bu kaybın 

%46’ya ulaşacağı öngörülmüştür (örn. ağaç serçesi - Passer montanus). Bu kapsamda bölüm 

1.4.’te detaylandırılan koruma öncelikli alanların HES ve Yusufeli Baraj Proje alanlarıyla ne 

kadar örtüştüğü değerlendirilmiştir (Şekil 1.6.1.1). Haritadan da görüleceği üzere, koruma 

öncelikli alanların birçoğu akarsu vadilerinde bulunmaktadır bu alanlar Yusufeli Barajı ve HES 

projelerinin tehdidiyle karşı karşıyadır. 



Şekil 1.6.1.1. Plan 

bölgesindeki koruma 

öncelikli alanlar ile 

planlanan HES’lere ait bazı 

yapılar ve Yusufeli baraj 

alanı (Turak 2010d). 

1.6.2. Maden işletmeleri 

Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’nde biyolojik çeşitliliği etkileyen en temel unsurlardan 

birisi bölgede bulunan yüksek sayıdaki maden işletmeleridir. 2011 yılı itibariyle bölgede 

toplam 68.252 hektarlık bir alanda arama, 9.683 hektarlık bir alandaysa işletme ruhsatlarına 

sahip madenler bulunmaktadır. Tüm ruhsatlı alanlar Çok Sektörlü Plan Bölgesi’nin %36’sını 

kapsamaktadır. Ayrıca 134.467 hektarlık bir alanda ihaleye çıkılması planlanan madenler 

bulunmaktadır. Sonuç olarak Çok Sektörlü Plan Bölgesi’nde üzerinde bir ya da daha fazla 

ruhsat bulunan ya da ihale aşamasında olan alanların toplam büyüklüğü bölgenin %79’una 

denk gelmektedir (Maden İşleri Genel Müdürlüğü). 

Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi kapsamında yapılan 

araştırmalarda, birçok nesli tehlike altında canlı türünün madencilik faaliyetlerinden olumsuz 

etkilenecekleri belirlenmiştir (örn. nesli küresel ve ulusal ölçekte “Duyarlı” olan Kafkas 

semenderi - Mertensiella caucasica). Madencilik faaliyetlerinin biyolojik çeşitliliği yüksek oranda 

tehdit etmesinin en temel nedeni habitatların parçalanması ve bozulmasıdır. Ayrıca, işletmelerin 

sayılarının ve coğrafi kapsamlarının büyük olması bu tehdidin etkisinin artmasına neden 

olmaktadır. Bölgede maden ruhsatları verilirken, bu madenlerin hepsinin biyolojik çeşitlilik 

üzerinde yaratacakları toplam baskı konusunda bir araştırma yapılmamıştır. Son olarak, maden 

çalışmaları sırasında oluşan atıklar nedeniyle su kaynaklarının ve toprağın kirlenmesi söz 

konusudur ancak bu konuda daha ayrıntılı bilgi toplanmasına ihtiyaç vardır. 

34 



1.6.3. Kaçak avcılık ve dolaylı öldürme 

Plan bölgesinde belirli kuş ve büyük memeli türlerine yönelik kaçak avcılık baskısı 

bulunmaktadır. Yaban keçisi (Capra aegagrus) ve dağ horozu (Tetrao mlokosiewiczi), bu tehditten 

en çok etkilenen türlere örnektir. Doğal alanlara ulaşımın açılan yeni yollarla kolaylaşmasının, 

kaçak avcılığın artmasına neden olduğu düşünülmektedir. 

Kaçak avcılık kategorisinde olmamakla beraber, insanlar ve boz ayılar arasındaki çatışmanın 

yoğun olduğu bölgelerde, boz ayıya yönelik yasadışı avlanmalar gerçekleşmektedir (Bilgin ve 

Ambarlı 2005). Ayrıca bölgede yaşayan belirli sürüngen ve çiftyaşamlı türlerinin de zehirli 

oldukları şüphesiyle öldürülmesi (örn. yılan kertenkele - Anguis fragilis) ve belirli türlerin de 

yasadışı olarak toplanması (örn. Kafkas semenderi - Mertensiella caucasica) söz konusudur. 

Alandaki balık türlerine yönelik de kaçak balıkçılık faaliyetleri gerçekleştirilmektedir (örn. 

kırmızı benekli alabalık). 

1.6.4. Ormancılık faaliyetleri 

Geçmiş yıllarda yapılan yoğun ormancılık faaliyetleri sonucunda alanın doğal yaşlı orman 

dokusu büyük oranda bozulmuş ve gençleştirilmiştir. Şu anda alanda doğal yaşlı orman 

niteliğinde diyebileceğimiz orman parçaları oldukça azdır. Bugüne gelindiğinde ormancılık 

açısından en önemli sorunlar yüksek eğimli yamaçlar, toprak örtüsünün azlığı, zararlı 

böceklerin nüfusunda görülen hızlı artışlar ve kaçak kesimlerdir. 

Alandaki ormancılık uygulamaları kapsamında yapılan odun üretimi son yıllarda iyice 

azalmıştır. Ancak geçmişe göre daha az olduğu belirtilse de ev onarımı ve yakacak amaçlı kaçak 

kesim yapılmaktadır. Artvin Orman Bölge Müdürlüğü’nün verilerine göre alandaki köylerde 

ortalama bir hane yıllık 4 ton yakacak odun tüketmektedir. Bu, bölgede her yıl yaklaşık olarak 

150.000 ton yakacak odun tüketimine karşılık gelmektedir. Bu miktarın yüksek bir oranının 

yasadışı tomrukçuluk işlemlerinden geldiği düşünülmektedir. 

Plan bölgesindeki orman rejimiyle ilgili diğer bir önemli nokta da kalıntı ekosistem özelliği 

taşıyan Akdeniz formasyonu ile ilgilidir. Bu kalıntı ekosistemi Yusufeli’nin biyolojik çeşitlilik 

açısından en önemli varlıklarından biridir. Ancak daha çok çalılık formasyonundaki bu alan 

zayıf örtüsü ve erozyonlu yamaçları ile ağaçlandırma çalışmalarına tabi tutulmaktadır. Gerek 

Akdeniz formasyonunun bulunduğu alanlarda gerekse gürgen çalılıklarının yetiştiği alanlarda 

ağaçlandırma çalışmalarında ekolojik restorasyon ilkelerinin göz önünde bulundurulması 

yerinde olacaktır. 

1.6.5. Tarım ve hayvancılık faaliyetleri 

Bölgede tarım ve hayvancılıkla ilgili en temel tehdit, bu faaliyetlerin artmasından ziyade 

azalmasından kaynaklanmaktadır. Azalan kırsal nüfusla birlikte hayvancılık faaliyetlerinin 

azalması, otlakların çalılıklara dönüşmesini tetiklemekte, bu da belirli otlatma düzenine ihtiyaç 

duyan türlerin (örn. kelebekler) olumsuz etkilenmesine neden olmaktadır. Otlatma, geleneksel 

yaylacılık faaliyetlerinden dolayı belirli alanlarda ise tam tersi bir baskı oluşturabilmektedir 

(geleneksel yaylacılık faaliyetlerinden dolayı). Sınırlı da olsa, çayır ve meraların ekilebilir tarım 

arazilerine dönüştürülmesi, bu alanlara özgü canlı türlerinin olumsuz etkilenmesine neden 

olmaktır. Tarımda ve hayvancılıkta gübre ve ilaç kullanımı ve bunun doğal alanlara ve türlere 

etkisi söz konusudur ancak bu konuda daha ayrıntılı bilgi toplanmasına ihtiyaç vardır. Son 

olarak, alabalık çiftliklerindeki denetimlerin yetersiz olması, çiftliklerde yetiştirilen yabancı bir 

tür olan gökkuşağı alabalıklarının, özellikle taşkın zamanlarında, nehir sistemlerine karışmasına 

neden olmaktadır. Bu da bölgedeki nesli tehlike altındaki türlerden kırmızı benekli alabalık 

populasyonu üzerinde predasyon baskısı yaratmaktadır. Bu tehdidin ileride doğal balık 

populasyonları üzerindeki etkisinin araştırılması gerekmektedir. 




1.6.6. Yapılaşma 

Yörede yaylacılık faaliyetleri daha çok yaz aylarında ve sınırlı da olsa hem bitkisel üretim 

hem de hayvancılık amacıyla yapılmaktadır. Yaylaların ve mezraların genişlemesi ve buralara 

altyapı götürülmesi (yol yapımı, elektrik ve su getirilmesi) doğal yaşam üzerindeki baskıyı 

artırabilecektir. Gelecekte olası plansız yaylacılık faaliyetleri ve mezra yerleşimi, doğanın zarar 

görmesine ve orman içinde rasgele yollar açılmasına sebep olabilir. Turizme bağlı 2010 yılı 

itibariyle böyle bir yapılaşma tehdidi olmasa da ileride turizmin gelişmesine bağlı olarak bu 

tehdit bu söz konusu olabilir. 

1.6.7. Biyolojik çeşitlilik üzerindeki baskı miktarı 

Plan bölgesinde insan etkinliklerinin biyolojik çeşitlilik üzerine oluşturduğu baskıyı 

değerlendirmek için Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi 

çerçevesinde bir çalışma yürütülmüştür (Turak 2010a). Alandaki baskı miktarının araştırılıp 

sayısal verilere dönüştürülmesi mümkün olmadığı için bölgedeki göreceli baskı miktarları 

çeşitli göstergeler aracılığıyla sayısallaştırılmıştır. Bu kapsamda bölgedeki nüfus yoğunluğu, 

hayvan sayıları, yerleşim yerlerine, yollara, tarım alanlarına, otlatma alanlarına yakınlık gibi 

bilgiler ve insan etkinlikleriyle örtüşen eğim, yükseklik gibi değişkenler kullanılarak modelleme 

çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Tüm etkenler göz önüne alınarak alan üzerindeki baskı yüzeyi 

değerlendirilmiştir. Bu kapsamda elde edilen sonuçlar, bölgede biyolojik çeşitlilik açısından 

öncelikli alanlarla (Bkz. Bölüm 1.4) karşılaştırılmıştır. Koruma öncelikli alanlarla biyolojik 

çeşitliliğin üzerindeki baskının yüksek olduğu alanlar büyük ölçüde örtüşme göstermiştir 

(Şekil 1.6.7.1). 

Şekil 1.6.7.1 Plan 

bölgesindekikoruma 

öncelikli alanlar ve genel 

baskı yüzeyi 

(Turak 2010a). 

36 



1.7. Doğa koruma yatırımları, doğa koruma 

geçmişi 

Çok Sektörlü Plan Bölgesi’nde yaban hayatın ve biyolojik çeşitliliğin korunması için bugüne 

kadar çeşitli çalışmalar hayata geçirilmiştir. Bu bölümde bu çalışmaların kısa bir özeti 

sunulmaktadır. 

Doğa koruma çalışmalarında yetkili kamu kurumu olan Artvin İl Çevre ve Orman Müdürlüğü 

bölgede çeşitli koruma ve araştırma faaliyetleri yürütmektedir. Bölgedeki kontrollerini 

gerçekleştirmek için 3 adet av koruma ve kontrol konteyneri alınmıştır. İl Çevre ve Orman 

Müdürlüğüne bağlı Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube Müdürlüğü Yusufeli ve Artvin 

Mühendisliğinde görevli 1 orman mühendisi, 1 biyolog, 2 orman muhafaza memuru ve 

kadrolu işçi statüsünde bulunan 20’ye yakın personel alanda görev yapmaktadır. 2001 yılından 

itibaren başlatılan uygulamalar ile alan içerisinde bulunan toplam 10 köy tüzel kişiliğinden 

koruma hizmeti satın alınarak her köyden birer saha bekçisi tutularak korumaya yerel destek 

sağlanmıştır. 

Bölgenin aktif sivil toplum örgütlerinden biri olan Yeşil Artvin Derneği, Artvin çapında ve Çok 

Sektörlü Plan Bölgesi’nde koruma ve bilinçlendirme çalışmaları yürütmektedir. Geçtiğimiz 

yıllarda özellikle Artvin bölgesinde yapılması planlanan HES’lere karşı etkin faaliyetler yürüten 

Dernek aynı zamanda Hayata Artı Gençlik Programı kapsamında da Artvin’de Akdeniz Yeniden 

Yeşeriyor (Artvin) Projesini yürütmektedir. Proje dünyanın 25 sıcak noktasından biri olan 

Kafkasya Ekolojik Bölgesi’nde yer alan ve Akdeniz iklimi özelliği gösteren Yusufeli’ndeki tahrip 

olmuş Akdeniz bitki örtüsünü iyileştirmeyi hedeflemektedir. 

2004-2007 yılları arasında Bakü Tiflis Ceyhan Boru Hattı Şirketi desteği ve TEMA-ODTÜ 

işbirliği ile Aşağı Kafkas Ormanları Boşluk Analizi Projesi yürütülmüştür. Proje doğal açıdan 

benzersiz ve tehdit altındaki alanları, hali hazırdaki koruma çalışmalarını ve korumaya yönelik 

fırsatları ilgili kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları ve yöre halkı işbirliği ile araştırmış ve 

Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesinin temellerini atmıştır. 

Avrupa Birliği Gelişmekte Olan Ülkelerde Ormanlar ve Tropik Ormanlar Hibe Programı 

tarafından desteklenen Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi, 

Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı (TEMA), Doğa 

Koruma Merkezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ), Artvin Kültür ve Dayanışma 

Derneği, Orman Genel Müdürlüğü ve Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 

ortaklığında yürütülmüştür. Proje 2007 yılı başında başlamış ve 2011 yılında tamamlanmıştır. 

Toplam bütçesi iki milyon Avronun üzerinde olan proje maliyetinin yüzde sekseni Avrupa 

Birliği, yüzde yirmisi de TEMA Vakfı tarafından karşılanmıştır. Projenin hedefi Kaçkar 

Dağlarının proje alanı olarak belirlenen bölümünde orman ekosisteminin bozulması ve 

biyolojik çeşitliliğin kaybı süreçlerinin yavaşlatılması ve tersine döndürülmesidir. Proje 

bileşenleri arasında biyolojik çeşitliliğin korunması, sürdürülebilir orman kullanımı, yerel 

halkın orman kaynaklarını sürdürülebilir şekilde kullanma konusunda bilinçlendirilmesi, yaban 

hayatının korunması ve geliştirilmesi ve turizm kalkınmasının ormanlar üzerindeki etkisinin 

yönetimi bulunmaktadır. Proje hakkında detaylı bilgiler Planın giriş bölümünde sunulmaktadır. 

Fotoğraf: Yıldırım Güngör 



Bölgenin 

sosyo-ekonomik 

özellikleri 


38 



2. Bölgenin sosyo-ekonomik özellikleri 


‐ Artvin, nüfusu itibariyle Türkiye’de 75. sırada bulunmaktadır. 

‐ Artvin gelişmişlik sıralamasında 81 il arasında 43. sırada, Yusufeli ise 872 ilçe arasında 

647. sıradadır. 

‐ Bölge ekonomisi temelde bitkisel üretime ve hayvancılığa dayanmaktadır. Bunun 

dışında emekli maaşları en önemli gelir kaynaklarından biridir. 

‐ Yusufeli halkının yaklaşık %80’i tarımla uğraşmaktadır. Ancak tarımdan elde edilen 

gelir %20 oranına ulaşabilmektedir. 

‐ Eğitim olanaklarının kısıtlılığı, sağlık kurumlarının yetersizliği, ulaşım ve kanalizasyon 

sistemlerindeki eksiklikler temel hizmetlerdeki eksiklerin başında gelmektedir. 

2.1. Sosyal durum 

2.1.1. Tarihçe 

Yusufeli bölgesinin tarihi geçmişi Eskiçağ dönemine kadar gitmektedir. Ancak asıl mimari 

yapılaşmanın Ortaçağ döneminde bölgeye hâkim olan Bağratlılarca gerçekleştirildiği 

görülmektedir. Hıristiyan Bağratlılar zamanından günümüze başta manastırlar olmak üzere 

birçok kale ulaşmıştır. XVI. yüzyıldan sonra Osmanlı topraklarına dâhil edilen ilçede bu kez 

Türk-İslam eserleri yapılmaya başlanmıştır. 

İlçenin ilk kuruluşu 1879 yılında “Kiskim” (Bugünkü Alanbaşı Köyü) adı ile gerçekleştirilmiş, 

kaza merkezi bir müddet sonra Öğdem’e nakledilmiştir. 1894 yılında Ersis’e (Bugünkü 

Kılıçkaya Beldesi) getirilmiştir. 26 Haziran 1926 tarih ve 877 Sayılı Kanunla Öğdem’e 

nakledilerek Artvin’e bağlanmıştır. 1933 yılında Artvin’in Kaza olmasıyla Yusufeli İlçesi tekrar 

Erzurum’a bağlanmıştır. 1936 yılında merkezi Artvin olmak üzere kurulan o günkü adı ile 

Çoruh Vilayetine bağlanmış ve neticede; 16 Şubat 1950 Tarih ve 3531 Sayılı Kanunla bugünkü 

yerine nakledilerek Yusufeli İlçe Merkezi haline getirilmiştir. 

2.1.2. Demografik yapı 

Artvin nüfusu giderek azalan ve sürekli dışa göç veren bir ildir ve 2007 yılı verilerine göre 

nüfusu 168.092’dir. Şehir, nüfus büyüklüğü olarak Türkiye ölçeğinde 75. sırada yer almaktadır. 

Artvin’in nüfusu 1990 - 2007 yılları arasında dışa göç şeklinde %21 oranında azalmıştır. İlde 

yaşanan göç genelde Batı Anadolu ve Marmara bölgeleri yönünde gerçekleşmiştir. 

Yusufeli ilçesinin nüfusu 2007 verilerine göre 22.945 kişidir. Yusufeli ilçesi km 2 başına 10 

kişilik bir nüfus varlığıyla Artvin sınırları içerisinde nüfus yoğunluğu en düşük ilçedir. Bununla 

birlikte Yusufeli’nin Artvin’in en geniş coğrafik alana sahip ilçesi olduğu da dikkate alınmalıdır. 

Yusufeli İlçesi de Artvin genelinde olduğu gibi göçten etkilenmiş ve İlçenin nüfusu aynı dönem 

içerisinde %38,1 oranında azalmıştır. Bu azalmanın temel faktörleri alanda baraj yapımı ile 

ortaya çıkan belirsizlikler, tarım politikalarındaki değişimler ve eğitim olanaklarının giderek 

zayıflaması ve fırsat eşitsizliğinin derinleşmesi olarak belirlenmiştir. 



Artvin geneli ve ilçelerinin yıllara göre nüfus dağılımlarına ait bilgiler Tablo 2.1.2.1’de 

gösterilmektedir (Gülçubuk ve Tektaş Keskin 2008). 

Tablo 2.1.2.1. Artvin 

ve ilçelerinde nüfusun 

yıllara göre değişimi 

Yerleşimler 1990 2000 2007 

Sayı Endeks Sayı Endeks Sayı Endeks 

Merkez İlçe 34.219 100.0 34.572 101.0 32.827 95.6 

Ardanuç İlçesi 17.782 100.0 14.477 81.4 11.948 67.2 

Arhavi İlçesi 18.351 100.0 19.347 105.4 19.136 104.3 

Borçka İlçesi 30.329 100.0 27.654 91.2 24.133 79.6 

Hopa İlçesi 30.862 100.0 32.584 105.6 32.209 104.4 

Murgul İlçesi 11.951 100.0 8.543 71.5 6.114 51.2 

Şavşat İlçesi 32.279 100.0 25.624 79.4 18.780 58.2 

Yusufeli İlçesi 37.060 100.0 29.133 78.6 22.945 61.9 

Toplam 212.833 100.0 191.934 90.2 168.092 79.0 

Türkiye genelinde olduğu gibi, Artvin ilinde de kırsal alandan göç devam etmektedir. Fakat 

buna rağmen köy nüfusu halen ülke ortalamasının üzerindedir. Ülke genelinde köy nüfusu 

%30’a kadar düşmüştür, Artvin’de ise bu oran %45’dir. Yusufeli İlçesi ise %27 ile Artvin’deki en 

düşük değere sahip ilçedir. 

Bölge yerleşimlerinde özellikle genç nüfusta yoğun bir göç yaşanmaktadır. Genç nüfus özellikle 

büyük şehirlere iş bulmak amacıyla göç etmektedir. Bölge yerleşimlerinde yeterli gelire ve/ 

veya işe sahip olmayan gençler yılın 4-7 ayında başta büyük şehirler olmak üzere değişik illere 

inşaat ve tekstil işlerinde çalışmaya gitmektedir. Çok az da olsa turizm sektöründe çalışmak 

için başka yerlere giden gençler de bulunmaktadır. Köylerde günübirlik ve/veya mevsimlik 

göç hareketliliğinin temel nedenleri topraksızlık, işsizlik, alternatif gelir-geçim kaynaklarının 

olmaması, aileye ek gelir sağlamak ve farklı iş kollarında deneyim edinmek, ustalaşmak olarak 

belirlenmiştir. 

Daha detay ölçekte bakıldığında bölgedeki 17 köyün 16’sında 1990 yılından bu yana sürekli 

bir nüfus azalması söz konusudur. Köylerin toplamına bakıldığında 1990 - 2007 yılları arasında 

köy nüfuslarında %47,6 oranında azalma olmuştur. Bazı köylerde bu oran daha da dramatiktir. 

Örneğin Bahçeli Köyü nüfusu 17 yıl içerisinde %78 oranında azalmıştır. Nüfus açısından 

önemli bir diğer olgu da köylerdeki nüfusun giderek yaşlı bireylerden oluşmasıdır. 2007 yılı 

verilerine göre köylerde toplam 5.414 kişi yaşamaktadır. Bu sayı yaz aylarıyla birlikte artmakta 

ve en yoğun dönemde nüfus yaklaşık %130 artarak 13.200 olmaktadır. 

2.1.3. Kültürel yapı 

Yusufeli Bölgesi Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgelerinin kesişiminde yer almakta ve 

karakteristik olarak her iki bölgenin kültürel özelliklerini taşımaktadır. 


Kırsalda yaşayan bölge halkı temelde köylerde yerleşik durumdadır ve köyler sürekli yaşam 

alanı olarak işlev görmektedir. Bununla birlikte rakım olarak köyün biraz daha üstünde yer 

alan mezralar bitkisel üretim ve hayvancılık faaliyetlerinin yapıldığı yerlerdir. Yaylalar ise 

mezralardan daha yukarılarda, yüksek rakımlarda bulunan ve çoğunlukla da hayvan otlatmak ve 

çayır biçme amacıyla kullanılan mekânlardır. 

Yaylacılık faaliyeti tüm Karadeniz bölgesinde olduğu gibi Yusufeli ve civarında da oldukça 

önemli bir gelenektir. Bununla birlikte yaylacılık günümüzde ekonomik bir etkinlik olmasının 

yanında sosyal ve turistik karakterler de kazanmıştır. Bölgede yaylacılığın geleneksel yapısı 

40 



kaybolmakta ve yaylaya çıkan insan sayısı azalmaktadır. Azalan yayla etkinlikleri nedeniyle 

doğaya olan insan baskısı azalmakta ve bunun bir sonucu olarak orman örtüsü genişlemektedir. 

Ancak bu durum aynı zamanda orman içi açık alanlara ve otlatmaya ihtiyaç duyan canlıları 

etkileme ihtimaline sahiptir. Bunun yanında köylüler tarafından terk edilen bölgeler 

sahipsiz kalabilmekte ve gelecekte daha büyük ve doğaya zarar verici yatırımlara açık hale 

gelebilmektedir. 

Yusufeli festivalleri ve özellikle de güreşçileriyle ün yapmıştır. Bölge karakucak güreşlerinin en 

önemli merkezlerinden biridir. Yusufeli ve köylerinde çok sayıda boğa, güreş, kültür ve yayla 

festivalleri düzenlenmektedir. 

2.1.4. Eğitim 

Bölgedeki eğitim olanakları görece kısıtlıdır. Nüfustaki hızlı azalma birçok okulun kapanmasına 

sebep olmuş ve buna bağlı olarak bölgedeki öğrenciler ya taşımalı sisteme geçirilmiş ya da 

yatılı ilköğretim bölge okullarına yönlendirilmişlerdir. Eğitimdeki kısıtlı imkânlar ve bunun 

doğurduğu eğitim eşitsizliği bölgedeki göç olgusunun önemli nedenlerinden biri olarak 

gösterilmektedir. 

Köylerde okula gönderme açısından kız-erkek çocuklar arasında ayrım yapılmamaktadır. 

Bölgedeki öğrenim düzeyi yüksektir ve bölge halkı bu konuda hassastır. Köylerde okuryazarlık 

oranı %90’ların üzerindedir. Bölgede lise ve üniversite mezunlarının oranı oldukça yüksektir. 

Ancak üniversite mezunları genelde şehirlerde çalışmayı tercih ettiklerinden bölgede aktif olarak 

yaşamını sürdüren insanların arasında üniversite mezunu oranı gerçeği yansıtmamaktadır. Bölge 

köylerindeki öğrenim durumları Tablo 2.1.4.1.’de verilmektedir (Gülçubuk ve Tektaş Keskin 

2008). 

(Not: Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi kapsamında yapılan 

sosyo ekonomi araştırması Plan bölgesinde bulunan köylerden 17 tanesini kapsamıştır. Bu 

nedenle bu bölümde verilen bazı bilgiler bu 17 köy ölçeğindedir.) 

Köy adı Okur-yazarlık oranı (%) Lise mezunu Üniversite 

Toplam Kadın Erkek sayısı Mezunu sayısı 

1. Bahçeli 98 95 100 15 4 

2. Dereiçi 98 96 100 70 10 

3. Havuzlu 90 85 95 2 - 

4. Sebzeciler 92 90 95 7 - 

5. Tekkale 95 92 97 40 - 

6. Dokumacılar 90 90 90 15 1 

7. Balalan 93 90 97 2 - 

8. Esendal 100 100 100 30 3 

9. Öğdem 90 90 90 7 - 

10. Altıparmak 100 100 100 40 - 

11. Bıçakçılar 100 100 100 10 6 

12. Küplüce 92 90 90 4 - 

13. Taşkıran 95 90 90 60 4 

14. Yaylalar 96 93 93 - - 

15. Taşlıca 90 85 85 - - 

16. Tütüncüler 93 90 90 3 1 

17. Avcılar 90 90 90 1 - 

Tablo 2.1.4.1. 

Bölge köylerinde 

öğrenim durumu 



2.2. Ekonomik yapı 

Bölge ekonomisi temelde tarıma dayanmaktadır. Bunun yanında kısıtlı da olsa turizm ve sanayi 

faaliyetleri bölge halkına ekonomik getiriler sunmaktadır. Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 

2003 yılında gerçekleştirilen İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırmasına göre 

Artvin ili 81 il arasında 43. sıradadır. Buna karşılık Yusufeli İlçesi 872 ilçe arasında 647. sırada 

yer almaktadır. 

Tablo 2.2.1.’de bölgedeki temel geçim kaynaklarına dair bilgiler sunulmaktadır (Gülçubuk 

ve Tektaş Keskin 2008). Bütün köylerde en temel geçim kaynağını emeklilik maaşı 

oluşturmaktadır. Emeklilik maaşı gelirlerini genç erkeklere dayalı inşaat işçiliği gelirleri takip 

etmektedir. Bölgeye dışarıdan gelir transferi de bulunmaktadır: Bölgede yaşayan ailelerin 

gurbetteki çocukları ve kardeşleri ailelerine para yardımında bulunmaktadır. 

Köy adı 

Hane 

sayısı 

Nüfus 

miktarı 

Bitkisel 

üretim 

Hayvancılık 

İnşaat 

işçiliği 

Emeklilik 

Orman 

işçiliği 

Esnaf Turizm Toplam 

1. Bahçeli 43 155 15.0 10.0 15.0 55.0 5.0 - - 100.0 

2. Dereiçi 157 625 18.0 5.0 25.0 50.0 - 2.0 - 100.0 

3. Havuzlu 19 70 10.0 15.0 15.0 65.0 - - - 100.0 

4. Sebzeciler 35 150 15.0 10.0 - 60.0 - 15.0 - 100.0 

5. Tekkale 231 850 10.0 10.0 10.0 60.0 - 10.0 - 100.0 

6. Dokumacılar 204 670 10.0 25.0 5.0 60.0 - - - 100.0 

7. Balalan 25 78 - - - - - - - 100.0 

8. Esendal 70 330 10.0 20.0 30.0 40.0 - - - 100.0 

9. Öğdem 58 170 5.0 20.0 25.0 50.0 - - - 100.0 

10. Altıparmak 367 870 5.0 10.0 20.0 50.0 - 5.0 10.0 100.0 

11. Bıçakçılar 220 900 20.0 10.0 20.0 50.0 - - - 100.0 

12. Küplüce 65 155 15.0 15.0 15.0 55.0 - - 100.0 

13. Taşkıran 70 240 10.0 10.0 25.0 50.0 - 5.0 - 100.0 

14. Yaylalar 65 210 5.0 10.0 - 60.0 - 5.0 20.0 100.0 

15. Taşlıca 15 40 10.0 25.0 - 35.0 30.0 - - 100.0 

16. Tütüncüler 60 170 10.0 20.0 20.0 50.0 - - - 100.0 

17. Avcılar 23 65 10.0 20.0 10.0 60.0 - - 100.0 

Tablo 2.2.1. Köylerin tarım ve 

tarım dışı geçim kaynaklarını 

oluşturan başlıca faaliyetler (%) 


42 



2.2.1. Tarım 

Artvin İlinde toplam aktif nüfusun %60,1’i tarım sektöründe çalışmaktadır. Ekonomik 

gelir açısından tarımı sanayi takip etmektedir ve bu sektörde çalışanların oranı %5,4’dür. 

Yusufeli’ndeyse tarımda istihdam edilen nüfusun yüzdesi %80,2’ye çıkmaktadır ve Yusufeli 

Artvin’de tarımın ekonomik anlamda en önemli olduğu ilçedir. Tablo 2.2.1.1.’de Artvin İlindeki 

genel istihdam rakamları yer almaktadır. 

İstihdam Göstergeleri (%) Artvin Karadeniz Türkiye 

Bölgesi 

Tarım İş Kolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 60,9 66,1 48,4 


Sanayi İş Kolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 5,4 7,3 13,4 

Ticaret İş Kolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 4,8 6,0 9,7 

Mali Kurumlar İş Kolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 1,7 1,5 3,1 

Ücretli Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 34,0 27,5 43,5 

Ücretli Çalışan Kadınların Toplam İstihdama Oranı 4,2 4,4 8,8 

İşverenlerin Toplam İstihdama Oranı 1,0 1,5 2,6 

Tablo 2.2.1.1. 

Artvin İli istihdam 

göstergeleri 

Bölgede bitkisel üretimden elde edilen gelirin en fazla %20 dolayında olması dikkate değer 

bir noktadır. Bu nedenle özellikle genç nüfus başka yerlerde gelir ve iş alanları aramaktadır. 

Bölgenin coğrafik konumundan dolayı tarım alanları sınırlıdır ve geçmişte ormancılığa 

getirilen kısıtlamalar nedeniyle küçükbaş hayvancılık zaman içerisinde azalmıştır. Aslında 

alanın başta meyvecilik olmak üzere arıcılık ve sebzecilik potansiyeli yüksektir. Ancak aktif 

nüfus eksikliği, tarım alanlarının darlığı ve buna bağlı bitkisel üretimde ihtisaslaşmaya 

gidilememesi, pazarlama/ marka oluşturma eksikliği gibi faktörler nedeniyle tarım beklenen 

geliri yaratamamaktadır. 

Tarım gelirlerinin düşüklüğünün ardında yatan nedenlerden birisi de bölgedeki yetersiz 

örgütlenmedir. Üreticiler ürünlerini bireysel olarak pazarlamakta ve fiyat oluşumunda etkisiz 

kalmaktadırlar. İl genelinde aktif durumda bulunan 72 adet tarımsal kalkınma, 3 adet 

su ürünleri, 1 adet sulama kooperatifi olmak üzere 75 adet kooperatif bulunmaktadır. Bu 

kooperatifler arasında proje uygulayıp destek alan kooperatif sayısı sadece 3’tür. 

2.2.1.1. Bitkisel üretim 

Yusufeli Tarım İlçe Müdürlüğü verilerine göre İlçe genelinde 131.450 dekar tarım alanı 

bulunmaktadır. Bu miktar ilçe toplam yüzölçümünün %5,6’sını oluşturmaktadır. İlçede toplam 

5.875 adet çiftçi kayıtlı olup bunların %70,3’ü 5 dekar veya daha az araziye sahiptir. 

İl genelinde bitkisel üretim çoğunlukla Çoruh Nehri ve kollarının oluşturmuş olduğu vadi 

tabanında bulunan tarımsal arazilerde yapılmasına karşılık hayvansal üretim iç ve yüksek 

kesimlerde yapılmaktadır. Tarımsal işletmeler küçük aile işletmelerinden oluşmaktadır. 

Nitekim il genelinde bulunan 26.114 tarım işletmesinden %44’ü 20 dekardan küçük, %49’u 

21-50 dekar arasında, %7’si ise 50 dekardan büyüktür. Diğer yandan ilde uygulanmakta 

olan Çoruh Projeleri kapsamında yapılacak barajlarla birlikte vadi tabanında bulunan tarım 

arazilerinin hemen hemen tamamı su altında kalmaktadır. 

Köylere göre farklılık göstermekle birlikte alanda ortalama işletme genişliği (aile başına düşen 

arazi miktarı) 10-25 dekar arasında değişmektedir. Alanda büyük parsellere rastlamak olası 



değildir. Bütün köyler genel olarak değerlendirildiğinde hemen her ailenin az ya da çok bölge 

koşullarına göre arazi sahibi olduğu görülmüştür. Topraksız aile sayısı %1-2 dolayındadır. 

Köylerde bitkisel ürünler daha çok aile öz tüketimine yöneliktir. Toplanan ürünler genelde aile 

içerisinde ve yakınları tarafından tüketilmektedir. Özellikle meyvecilik potansiyel olarak yüksek 

olmasına rağmen ekonomik açıdan hanelere katkısı çok düşüktür. Her ne kadar bazı köylerde 

meyve satan aileler bulunsa da bu durum Yusufeli İlçesi geneli dikkate alındığında oldukça 

azdır. 

2.2.1.2. Hayvancılık 

Artvin ilinde hayvancılık küçük aile işletmeciliğine dayalıdır ve temelde mera ve yaylalarda 

devam etmektedir. İl genelinde toplam 24.606 işletmede sığır bulunmaktadır. 


Hayvancılık çoğunlukla aile öz tüketimini karşılamaya yöneliktir. Az da olsa hayvansal 

ürünlerini pazarda satan aileler bulunmaktadır. Tarımsal üretime benzer şekilde genç 

nüfusun azalması, küçükbaş hayvancılığa ormancılıkla bağlantılı mevzuat nedeniyle getirilen 

kısıtlamalar, hayvan yemi üretimi için yeterli tarım alanının olmaması, canlı hayvan fiyatlarının 

değişmemesi, yüksek maliyet/ yem giderleri ve hayvansal ürünlerin satışındaki sorunlar 

nedeniyle hayvancılık alanda giderek gerilemektedir. Diğer yandan, alanda ülke genelinde 

olduğu gibi, küçükbaş hayvancılıktan büyükbaş hayvancılığa geçiş yaşanmaktadır. Bölgedeki 

hayvan varlığına ait rakamlar Tablo 2.2.1.2.1’de verilmektedir (Gülçubuk ve Tektaş Keskin 

2008). 

Köy adı 

Büyükbaş hayvan sayısı 

(ırklara göre) 

Küçükbaş hayvan 

sayısı 

Kovan 

sayısı 

Arıcılık 

yapan 

sayısı 

Toplam Yerli Melez Kültür Koyun Keçi 

1. Bahçeli 100 30 70 - 15 - 40 7 

2. Dereiçi 300 160 90 50 20 - 150 5 

3. Havuzlu 18 18 - - - 150 4 1 

4. Sebzeciler 55 45 10 - - - 60 5 

5. Tekkale 750 200 550 - - - 170 4 

6. Dokumacılar 450 450 - - 200 60 450 15 

7. Balalan 120 110 10 - 50 - 400 9 

8. Esendal 200 180 20 - 200 - 25 3 

9. Öğdem 100 90 10 - 50 - 250 8 

10. Altıparmak 750 450 250 50 300 - 300 30 

11. Bıçakçılar 500 250 250 - 50 - 400 25 

12. Küplüce 100 100 - - 10 - - - 

13. Taşkıran 220 160 60 - 150 - 600 10 

14. Yaylalar 300 270 30 - 200 - 100 6 

15. Taşlıca 250 200 50 - 300 - 50 5 

16. Tütüncüler 350 300 50 - 450 100 80 6 

17. Avcılar 130 120 10 - - - 200 2 

Toplam 4.693 3.133 1.460 100 1.995 310 3.279 141 

Tablo 2.2.1.2.1 Köylerde 

hayvan varlığı (adet) 

44 



Arıcılık 

Artvin ili Türkiye genelinde ana arı üretiminde ilk sırayı almaktadır. Türkiye genelindeki 130 

ana arı üretim işletmesinin 32’si Artvin İlinde bulunmaktadır. Projenin yürütüldüğü Artvin 

İline bağlı 303 köyde arıcılık yapılmaktadır. 2008 verilerine göre İl genelinde 86.899 adet fenli 

(modern çerçeveli = yeni tip), 3.876 adet kara kovan (eski tip) olmak üzere toplam 90.775 adet 

arılı kovan bulunmakta olup bu arılı kovanlardan toplam 1.327 ton bal ve 91 ton bal mumu 

üretilmektedir. 

Fotoğraf: Mustafa Yıkılmaz 

Bölgede arıcılık çok yaygın bir şekilde yapılıyor olmasına rağmen, maalesef yapılan arıcılık 

modern ve teknik arıcılık ilkelerine göre değil daha çok tecrübeli arıcıların bilgileri ışığında 

yapılmaktadır. Bu nedenle kovan başına alınan bal miktarı olması gereken miktarın çok altında 

kalmaktadır (yaklaşık 14,6 kg/koloni bal). Bölge arıcıları özellikle arı hastalık ve zararlıları ile 

mücadelede son derece eksik bilgiye sahiptir. Bu yetersizliklerin sonucunda son derece zengin 

bitki varlığına rağmen elde edilen verim düşük olmakta ve koloni kayıpları artmaktadır. 

Projenin yürütüldüğü alanda kireç, nosema, dizanteri, yavru çürüklüğü gibi arı hastalıkları 

ile varroa, kirpi, fare, eşek arısı, karınca, ayı gibi arı zararlıları oldukça yaygın bir şekilde 

bulunmakta ve arı kolonilerine büyük zararlar vermektedir. 

Bölgede tarım il ve ilçe müdürlükleri, Şavşat İlçesi Kafkas Irkı Arıcılığını Geliştirme Derneği, 

Artvin İli Arı Yetiştiricileri Birliği, Yusufeli Bal Üreticileri Birliği, Macahel Arıcılık A.Ş, Temarı 

A.Ş gibi bazı kurum, kuruluş ve özel bazı şirketler arıcılık alanında hizmet etmektedirler. 

Çalışma alanında bal paketleme tesisleri bulunmaktadır fakat üreticilere bunun önemi tam 

olarak anlatılamadığı için tam manasıyla faaliyete geçirilememektedir. Örneğin Yusufeli Bal 

Üreticileri Birliğine ait bir bal süzme ve paketleme tesisi olmasına rağmen bu tesise arıcılar 

tarafından bal getirilmediği için alet ve makineler atıl bir vaziyette durmaktadır. 

Bölgede bulunan Arı Yetiştiricileri Birliği ile Bal Üreticileri Birliği arasındaki koordinasyon 

bozuklukları nedeniyle arıcıların üretmiş oldukları ballar tek elden toplanıp işlenerek 

pazarlanamamakta, bu nedenle herkes kendi üretimi olan balını kendisi pazarlamaya 

çalışmaktadır. Böyle olunca da bal kalite ve fiyatlarında bir istikrarsızlık söz konusu olmaktadır. 

Bölgede kullanılan arı materyali genellikle Kafkas melezi olup yer yer ekotiplere de 

rastlanmaktadır. 

Bölge flora açısından arıcılığa uygun bir alandır ve balı ile ülke çapında ün yapmıştır. Bölge 

köylerinde yaklaşık 7000 adet kovan bulunmaktadır. 200’e yakın kişi arıcılık ile uğraşmakta 

olup bunların bir bölümü temelde aile gereksinimi için arıcılık yapmaktadır. Yörenin 

potansiyeli açısından arıcılığın istenen ölçüde gelişmediği söylenebilir. Benzer şekilde bölgedeki 

nüfus hareketliliği nedeniyle arıcılık ile uğraşan birey sayısı da giderek azalmaktadır. 

Su ürünleri 

İl genelinde 33 işletmede balıkçılık yapılmakta olupbu etkinlik temelde alabalık yetiştiriciliğine 

dayanmaktadır. İşletmelerden 5 tanesi Yusufeli ilçesinde olup, bunların kapasiteleri 46 ton/ 

yıldır. 



Fotoğraf: Serkan Yılmaz 

2.2.2. Turizm 

Bölge ekonomisinde turizm önemli bir rol oynamaktadır ve bunun artması beklenmektedir. 

Ancak henüz turizm üzerinden elde edilen ekonomik gelir önemli bir yüzdeye sahip değildir. 

Bölgede turizm alt yapısının ve hizmetlerinin yetersizliği, pazarlanabilir ürün paketlerinin azlığı 

ve örgütlenme eksiklikleri sektörün gelişmesinin önündeki başlıca engellerdir. 

Yusufeli İlçesi’ni yıllık ortalama 20.000 turist ziyaret etmektedir. Yusufeli İlçesi merkez ve 

köylerinde toplam 22 adet otel/pansiyon, 274 oda ve 565 adet yatak kapasitesi bulunmaktadır 

(Gülçubuk ve Tektaş Keskin, 2008). 

Bölge orman dışı odun ürünleri açısından da büyük potansiyeller taşısa da bu potansiyel henüz 

kayda değer bir ekonomiye dönüşmemiş durumdadır (Küçükala, 2010). 

2.3. Temel hizmetler 

Bölge yerleşimlerinde alt ve üst yapı hizmetleri açısından ortaya çıkan en önemli sorunların 

başında eğitim olanaklarının kısıtlılığı, sağlık kurumlarının yetersizliği, ulaşım ve kanalizasyon 

sistemlerindeki eksiklikler gelmektedir. 

Okulların taşımalı sistemden dolayı uzak olmasının yanı sıra faaliyetteki bazı okullarda 

birkaç sınıfın aynı derslikte ders yapması gibi sorunlar mevcuttur. Bunun yanında bölgenin 

koşullarından dolayı yolların darlığı ve niteliği, özellikle kış aylarında okullara ulaşım açısından 

sorunlar doğurmaktadır. 

Sağlık hizmetleri yalnızca Yusufeli merkezde ve üç köyde bulunmaktadır. Yusufeli merkezde 50 

yatak kapasiteli bir devlet hastanesi bulunurken köylerdeki sağlık birimleri sağlık memuru ve 

ebelerden oluşmaktadır. 

Kanalizasyon sistemlerinin eksikliği önemli konulardan biridir. Kanalizasyon altyapısı genelde 

köy seviyesinde işlemekte ancak daha küçük ölçeklerde bulunmamaktadır. Bunun yanında var 

olan kanalizasyon sistemlerinin sağlıksız olması nedeniyle akarsulara sızıntılar gerçekleşmektedir. 

Bölgede içme suyu açısından şu an için bir sorun yaşanmamakta ve tüm meskenlere su 

ulaşmaktadır. Artvin’in ilçe merkezleri ve köylerinin içme suyu ihtiyacı genellikle akarsu 

kaynakları ve kısmen kuyulardan sağlanmaktadır. İller Bankası tarafından içme suyu ve 

şebeke yenileme ve ilave ihtiyaçlarının karşılanması ile arıtma sistemleri kurulma çalışmaları 

sürdürülmektedir. 

Bunun yanında telefon hizmetleri yeterli olup bölgede telefonsuz köy bulunmamaktadır. 

Köy ve mahallelerin tamamında cami bulunmaktadır. 

46 



2.4. Kurumsal yapı ve örgütlenme 

2.4.1. Kamu kurumları 

Artvin Valiliği: Artvin Valisi bulunduğu ilde kanun, tüzük, yönetmelik ve hükümet 

kararlarının ilan edilmesini ve hayata geçirilmesini sağlar ve bakanlıklardan gelen talimatları ve 

talepleri uygular. Bu işlerin gerçekleşebilmesi için gerekecek bütün tedbirleri alır. Ayrıca, Artvin 

İlinin her açıdan genel idaresini düzenleme ve denetleme ile görevlidir. 

Artvin İl Özel İdaresi: 5302 sayılı İl Özel İdaresi Yasası gereği il özel idareleri mahallî müşterek 

nitelikte olmak şartıyla; sağlık, tarım, sanayi ve ticaret; ilin çevre düzeni plânı, bayındırlık 

ve iskân, toprağın korunması, erozyonun önlenmesi, sosyal hizmet ve yardımlar, yoksullara 

mikro kredi verilmesi, çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtları; ilk ve orta öğretim kurumlarının 

arsa temini, binalarının yapım, bakım ve onarımı ile diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına 

ilişkin hizmetleri il sınırları içinde, imar, yol, su, kanalizasyon, katı atık, çevre, acil yardım 

ve kurtarma, kültür, turizm, gençlik ve spor; orman köylerinin desteklenmesi, ağaçlandırma, 

belediye sınırları dışında park ve bahçe tesisine ilişkin hizmetleri yapmakla görevli ve yetkilidir. 

Artvin ve Rize İl Çevre ve Orman Müdürlükleri: Artvin ve Rize il sınırları içerisinde yer alan 

milli park, tabiat parkı, tabiatı koruma alanı, tabiat anıtı, mesire yeri, yaban hayatı koruma 

ve geliştirme sahaları ile orman içi su kaynakları, dere, göl, gölet ve sulak alanların ve hassas 

bölgelerin korunması, geliştirilmesi, avlakların, av kaynaklarının ve üretme istasyonlarının 

işletilmesi ve kontrolü ile ilgili her türlü etüt, envanter, planlama, projelendirme, uygulama ve 

izlemeye ilişkin iş ve işlemlerin yapılması ve mülkiyet ile ilgili konuların takip edilmesinden 

sorumludur. 

DSİ 26. Bölge Müdürlüğü: DSİ 26. Bölge Müdürlüğü bölgesi, Ardahan, Erzurum ve 

Rize’yi kapsamaktadır. DSİ Çoruh Projeleri 26. Bölge Müdürlüğü, Kuzeydoğu Anadolu 

Çoruh Havzasında Deriner, Muratlı, Yusufeli, Borçka, Artvin barajları ve HES projelerinin 

yürütülebilmesi amacıyla 13 Haziran 1998 tarih ve 98/49270 sayılı Müşterek Kararname ile 

kurulmuştur. Bölge Müdürlüğü Artvin’de olup hizmet alanı Çoruh Nehri Havzasında yapılacak 

barajlar nedeniyle bu havzayı kapsamaktadır. DSİ’nin temel görevleri arasında taşkınları 

engellemek, sulama ve drenaj sistemleri kurmak, iyileştirilmesine yönelik projeler yapmak ve 

uygulamak; sudan enerji elde etmek; şehir ve kasabaların içme suyu ve kanalizasyon projelerini 

tetkik etmek ve tasdik etmek yer alır. 

Artvin Orman Bölge Müdürlüğü: Artvin Orman Bölge Müdürlüğü, Orman Genel 

Müdürlüğünün 10.06.1967 tarih ve 3215 / 3 sayılı emirleri gereğince Artvin İl sınırları 

dâhilinde faaliyet göstermek üzere Trabzon Orman Bölge Müdürlüğünden ayrılarak 

kurulmuş olup 04.08.1967 tarihinde faaliyete geçmiştir. Artvin il merkezinde bölge müdürü, 

2 bölge müdür yardımcısı, 8 şube müdürlüğü, 6 orman işletme müdürlüğü ve bu işletme 

müdürlüklerine bağlı 33 adet orman işletme şefliği bulunmaktadır. İşletme müdürlükleri 

merkezleri Ardanuç, Arhavi, Artvin, Borçka, Şavşat ve Yusufeli’nde olup, Artvin sınırları 

içerisindeki 8 ilçede faaliyetlerini sürdürmektedirler. 

Artvin İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü: Artvin İl Müdürlüğü Kültür ve Turizm 

Bakanlığının 16.04.2003 tarih ve 4848 sayılı kanunu kapsamında çalışmalarını il düzeyinde 

gerçekleştirmektedir. Müdürlük, bölgede yer alan kültürel ve tarihi değerlerin korunması ile 

mevcut turizm faaliyetlerinin sürdürülebilir şekilde düzenlemesi için turizm master planlarının 

hazırlanmasından ve uygulamasından sorumludur. 

Artvin İl Milli Eğitim Müdürlüğü: Müdürlük, Milli Eğitim Bakanlığının bölgedeki 

yürütücüsü konumundadır. 




Artvin İl Tarım Müdürlüğü: Artvin İl Tarım Müdürlüğü kendi il sınırları içinde ülke geneli 

için hazırlanan kalkınma plan ve programları doğrultusunda köylerin kalkındırılması, tarım 

ve hayvancılığın geliştirilmesi ve yetki alanına giren altyapı tesisleri ile tarımsal, sosyal ve 

ekonomik kamu hizmetlerinin yürütülmesinden sorumludur. 

Trabzon Koruma Bölge Kurulu: Trabzon Koruma Kurulu’nun çalışma alanı Trabzon, Artvin, 

Gümüşhane, Giresun ve Rize illerini kapsamaktadır. Bölge Kurulu’nun çalışma esaslarını 

Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması Kanunu belirler. Kanun gereği Trabzon Bölge Kurulu 

kendi alanı içinde kültür ve tabiat varlıklarını tescil etmek, gruplandırmak; sit alanlarının 

tescilinden itibaren bir ay içinde geçiş dönemi yapı şartlarını belirlemek; koruma amaçlı imar 

planlarını inceleyip onamak; kültür ve tabiat varlıklarının koruma alanlarının tespitini yapmak 

ve uygulamaya yönelik kararlar almaktan sorumludur. 

Yusufeli İlçe Tarım Müdürlüğü: Artvin İl Tarım Müdürlüğüne bağlı olarak çalışan İlçe 

Müdürlüğü bölgede tarım ve hayvancılık konularında çalışmalar gerçekleştirmektedir. 

Yusufeli ve Borçka Kaymakamlıkları: Artvin Valiliğine bağlı olan Yusufeli ve Borçka 

Kaymakamlıkları, ilçelerin genel yönetiminden sorumlu, devleti ilçede temsil eden, ilçenin en 

yetkili kamu yönetim birimleridir. Kaymakamlıklar ilçedeki kamu kurum ve kuruluşlarının 

çalışmaları arasında eşgüdümü sağlar, muhtarlarla yakın işbirliği içerisinde halkın şikâyetlerini 

dinler, ihtiyaçlarını saptar ve giderilmesi için gerekli önlemleri alır. 


Artvin Belediyesi: Belediyenin görevi imar, su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel altyapı; 

çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans; 

şehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar; konut; kültür ve 

sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardım, nikâh, meslek ve beceri 

kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini yapmak veya yaptırmaktır. 

Yusufeli Belediyesi: Yusufeli Belediyesi Belediyeler Kanunu gereği imar, su ve kanalizasyon, 

ulaşım gibi kentsel altyapı; çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil 

yardım, kurtarma ve ambulans; şehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeşil 

alanlar; konut; kültür ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardım, 

nikâh, meslek ve beceri kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini yapmak 

veya yaptırmaktan sorumludur. 

Muhtarlar: Muhtarlar köy yerleşim alanlarındaki her türlü faaliyetin yerine getirilmesi için 

yürütme organıdırlar. Proje alanı içerisinde yer alan köylerin, sağlık, temizlik, yol, su ve okul 

işleri gibi zorunlu hizmetlerinin sağlanmasından sorumludurlar ve Yusufeli Kaymakamlığı ile 

yakın işbirliği içinde çalışmaktadırlar. 

2.4.2. Üniversiteler 

Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi: Kafkas Üniversitesi bünyesinde 1992 

yılında 2809 sayılı Yüksek Öğretim Kurumları Teşkilatı Kanunu ile kurulmuş olan Artvin 

Orman Fakültesi 1993 yılında eğitim-öğretime başlamıştır. Sonraki dönemde Artvin Çoruh 

Üniversitesi kurulduğundan bu Üniversiteye bağlanmıştır. Orman Mühendisliği Bölümü 1993 

yılında, Peyzaj Mimarlığı Bölümü 2006 yılında, Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü ise 

2009 yılında eğitim-öğretime başlamıştır. 

Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi: Orman Fakültesi, eğitim-öğretime 1971- 

1972 ders yılında başlamıştır. İlk eğitim-öğretim yılından itibaren Orman Mühendisliği ve 

Orman Endüstri Mühendisliği Bölümlerinde öğretim sürdürülmüştür. Fakültede faaliyet 

gösteren Rektörlüğe bağlı Ormancılık Araştırma ve Uygulama Merkezi bulunmaktadır. 

Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü: Enstitü 1987 yılında kurulmuştur 

ve Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğüne bağlı olarak 

48 



çalışmaktadır. Enstitünün kuruluş amacı denizlerde ve iç sularda su ürünleri konusunda 

bilimsel araştırmalar yapmak ve su ürünleri araştırmaları için ülkesel düzeyde veri toplamak ve 

değerlendirmektir. 

Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Biyoloji Bölümü: ODTÜ Biyoloji Bölümü bünyesinde 

faaliyet gösteren Biyolojik Çeşitlilik ve Koruma Laboratuvarı bölgede yaban hayatı konusunda 

çalışmalar gerçekleştirmektedir. Üniversite aynı zamanda Kaçkar Dağları Sürdürülebilir 

Kullanım ve Koruma Projesi’nin de bir ortağıdır. 

Fotoğraf: Serkan Yılmaz 

2.4.3. Sivil toplum örgütleri 

Artvin Kültür ve Yardımlaşma Derneği: Dernek 1950 yılında kurulmuştur ve Ankara’da 

faaliyet göstermektedir. Dernek yönetimi, üyelerini ekonomik, sosyal ve kültürel 

dayanışmalarını sağlayarak; üyeler arasında ahenk ve işbirliği ortamı yaratarak; gönüllü 

katkılarla eğitim, sağlık, çevre, spor, folklor etkinliklerinin altyapısını oluşturarak gelecek 

kuşaklara tarihi miras bırakmayı amaçlar. Derneğin başlıca faaliyetleri Artvin’in kültürel ve 

doğal zenginliğinin korunması ve tanıtımı için kamuoyunu bilinçlendirmek; periyodik olarak 

turizm, tanıtım, kültür ve sanat dergisi olan Atabarı’nı yayınlamaktır. 

Barhal Bilim Kültür Gençlik ve Spor Kulübü Derneği: 2005 yılında Altıparmak Köyünde 

kurulmuş olan Derneğin amacı köyde sosyal etkinlikler yapmak, köy dışında yaşayan köylülerle 

ilişkiler kurmak ve bu ilişkileri geliştirmek, Altıparmak Köyünden üniversitelerde okuyan 

gençlere destek olmak, festivaller yapmak, sportif etkinlikler yapmaktır. Dernek kurulduğundan 

bu yana İki festival gerçekleştirmiştir. 

Bıçakçılar Köyü Süt Ürünleri Organik Tarım Yetiştirme Geliştirme Pazarlama Derneği: 

Dernek 2005 yılında Bıçakçılar Köyünde kurulmuştur. 

Sarıgöl Avcılar ve Atıcılar Derneği: Yusufeli İlçesi Sarıgöl Köyü’nde faaliyet gösteren bir avcılık 

derneğidir. Bölgedeki kotaların belirlenmesinden kaçak avcılığın önüne geçilmesine kadar belli 

konularda faaliyet göstermektedir. 

Yeşil Artvin Derneği: Bölgenin en aktif derneklerinin başında gelen Yeşil Artvin Derneği 1995 

yılında kurulmuştur. Bölgedeki dernekler içerisinde koruma ve çevreye yönelik olarak çalışan 

tek aktif kurumdur. Çevre koruma ve kirliliği konusunda duyarlı, toplumsal güven sağlamış 

çeşitli kurum ve kuruluşlarla işbirlikleri yapmaktadır. Halen duyarlılık yaratma çalışmaları 

devam etmektedir. 

Yusufeli’nin Varlıklarını ve Kadın Emeğini Değerlendirme Derneği:2006 yılında kadınlara 

yönelik olarak kurulan Derneğin amacı ev ve el işlerini/ürünlerini standart hale getirip 

pazarlamak ve üyelerin gelirini artırmaktır. 

Yusufeli Belediyesi Gençlik Spor Kulübü Derneği: Dernek 2009 yılında Yusufeli Belediyesi 

tarafından kurulmuştur. Derneğin amacı kültürel ve sportif faaliyetlerin yanı sıra bir çatı 

oluşturarak projeler hazırlamak ve uygulamaktır. 

Yusufeli Çoruh Spor Kulübü Derneği: 2007 yılında ilçe merkezinde kurulmuş olan Derneğin 

amacı çocukları sporla tanıştırmak, yıldız futbol ve voleybol takımları oluşturmaktır. 

Yusufeli Kayak Rafting Dağcılık İhtisas Spor Kulübü Derneği: 1993 yılında ilçe merkezinde 

kurulmuş olan Derneğin amacı rafting ve dağcılık faaliyetleri gerçekleştirmektir. Dernek 

ayrıca ilçede gençlerin sporla ilgilenmelerini sağlamak için kano ve rafting sporunda öğrenci 

yetiştirmektedir. 

Yusufeli Kültür Sanat ve Turizm Derneği: Kaymakamlık bünyesinde kurulmuş yeni bir 

dernektir. Başkanı kaymakamdır. 




Yusufeli Geleneksel Boğa Güreşlerini ve Boğaları Tanıtma Derneği: Bölgedeki boğa 

güreşlerini ve festivallerini düzenlemek için Yusufeli İlçesinde kurulan Derneğin üyeleri genelde 

boğa sahiplerinden oluşmaktadır. 

Artvin Arı Yetiştiricileri Birliği: Birlik 2003 yılında Artvin merkezde kurulmuştur ve 870 

üyesi vardır. Yusufeli’nde 60 üyesi bulunan Birliğin ayrıca iki kadın üyesi bulunmaktadır. 2005 

yılında Avrupa Birliğine proje hazırlayarak hibe alan ve uygulayan Birlik, arıcılara eğitim vermiş 

ve arıcılık malzemeleri dağıtmıştır. 

Artvin Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği: 2005 yılında kurulan Birliğin 280 üyesi 

bulunmaktadır. 

Artvin Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliği: 2006 yılında kurulan Birliğin 419 üyesi 


Orman Kooperatifleri Birliği: Tarımsal kalkınma kooperatifleri içerisinde yer alan 

ve ormancılık koluyla ilgili faaliyet gösteren kooperatiflerin bir üst kurulu gibi faaliyet 

göstermektedir ve 44 adet üyesi vardır. 

Su Ürünleri Kooperatifleri: Bölgede su ürünlerini üretim işleme amacıyla kurulmuş olan 3 

adet kooperatif vardır ve bu kooperatiflerin toplam 236 adet üyesi bulunmaktadır. 

Tarım Kredi Kooperatifleri: Türkiye genelinde yaygın olarak örgütlenmişlerdir. Çiftçiye 

üretimde girdi desteği ve nakdi kredi imkânı sağlamaktadır. Artvin İlinde 7 adet tarım kredi 

kooperatifine üye 13.658 çiftçi bulunmaktadır. 

Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri: Artvin’de 72 adet tarımsal kalkınma kooperatifi 

bulunmaktadır. Bu kooperatiflere 16.384 adet üye kayıtlıdır. Örgütlenmeyi sağlayarak 

üretimden pazarlamaya kadar olan süreç içerisinde ortaklarına ucuz girdi teminini ve ürünlerin 

değerinde pazarlanmasını amaçlamaktadır. 

Yusufeli İlçesi Bal Üretici Birliği:2006 yılında kurulan Birliğin 75 üyesi bulunmaktadır. 

Yağcılar Köyü Kalkınma Kooperatifi: Yağcılar bu plan kapsamında ele alınan bölgenin 

dışından bir kurum olmasına rağmen zeytincilik faaliyetinden dolayı bölgede bulunan 

üreticilerle ilişkileri bulunmaktadır. 

Yusufeli İlçesi Sebze Üreticileri Birliği: Birlik 2007 yılında Yusufeli ilçe merkezinde 

kurulmuştur. 16 köyden 140 üyesi olan Birlik 100 üyesiyle aktif olarak çalışmaktadır. 

Birliğin amacı çiftçilerin ürününü almak ve pazarlamak, çiftçiye danışmanlık hizmeti vermek, 

üreticilerin ihtiyaç duyduğu girdileri temin etmektir. Birlik yönetimi pazar araştırması 

doğrultusunda ürün alıp satmaktadır. 

Yusufeli İlçesi Bal Üreticiler Birliği: 2006 yılında kurulan Birliğin 75 üyesi bulunmaktadır. 

Arıcılıkla uğraşanların bilgilendirilmesi ve ayrıca paketleme ve markalaşma konularında 

çalışmaktadır. 

50 



2.5. Bölgesel planlar ve stratejiler 

Bu bölümde bölgeyi ilgilendiren planlar ve stratejilerin içeriklerine dair bilgiler verilmiştir. 

2.5.1. Ulusal düzey 

Bölgenin ulusal düzeyde ele alındığı temel plan Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) tarafından 

hazırlanan kalkınma planıdır. Şu an yürürlükte olan ve Avrupa Birliğine uyum sürecini 

de hedefleyen 9. Kalkınma Planının Bölgesel Gelişmenin Sağlanması bölümünün, Yerel 

Dinamiklere ve İçsel Potansiyele Dayalı Gelişmenin Sağlanması, Yerel Düzeyde Kurumsal 

Kapasitenin Artırılması alt başlığı Artvin İlini de kapsamaktadır. Planda kırsal kalkınmanın 

desteklenmesi ve tarımın geliştirilmesi konularında vurgular bulunmaktadır. 

Avrupa Birliği’ne üyelik sürecinde 2004-2006 dönemini kapsayan ve ekonomik ve sosyal uyum 

alanında mali yardımla desteklenecek orta vadeli temel öncelik alanlarını belirlemek üzere 

Ön Ulusal Kalkınma Planı (ÖUKP) hazırlanmıştır. Yerel kalkınma girişimlerini geliştirmeyi 

ve yaygınlaştırmayı öngören plan kapsamında, sosyoekonomik gelişmişlik endeksi de dikkate 

alınarak belirlenen öncelikli 12 Düzey 2 Bölgesinde stratejik nitelikli, müstakil bütçeli ve 

operasyonel bölgesel kalkınma programları ile sınır ötesi işbirliği programları uygulamaya 

konulmuştur. TR90 (Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize ve Trabzon) Düzey 2 Bölgesi 

Kalkınma Programının uygulanmasına 2006 yılında başlanmıştır. 


TR90 Düzey 2 Bölgesi Kalkınma Programının yer aldığı Katılım Öncesi Mali Yardımı 2005 

Yılı Proje Paketine İlişkin Finansman Anlaşması, Türkiye ile Avrupa Komisyonu arasında 11 

Temmuz 2006 tarihinde imzalanmıştır. Programın temel amacı bölgesel gelişmeye katkıda 

bulunarak bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltmak, merkezi ve bölgesel düzeyde proje 

uygulama kapasitesini geliştirmektir. 

AB-Türkiye Mali İşbirliği çerçevesinde yürütülen ve DPT tarafından ulusal koordinasyonu 

sağlanan TR90 Düzey 2 Bölgesi Kalkınma Programının bölgedeki yürütme organı il valilikleri 

adına Doğu Karadeniz İlleri Hizmet ve Kalkınma Birliğidir. Program dâhilinde KOBİ, Yerel 

Kalkınma Girişimleri ve Turizm Çevre bileşenlerinde toplam 24 milyon Avro tutarındaki hibe 

programı ile öncelikli amaçlar doğrultusunda çalışmalar yürütülmüş ve tamamı projelendirilmiştir. 

2.5.2. Bölgesel düzey 

Çok sektörlü plan bölgesini de kapsayan Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Planı (DOKAP) 

Türkiye Hükümetinin Japon Hükümeti’ne teknik yardım başvurusu üzerine Japonya 

Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) tarafından hazırlanmıştır. Çalışmanın içeriği iki hükümet 

yetkilileri arasında yapılan görüşmeler sonucu 17 Aralık 1998 tarihinde imza altına alınmıştır. 

Bu çerçevede, Mart 1999 tarihinde başlayan çalışmalar Ağustos 2000’de tamamlanmıştır. 

Çalışmanın amacı bölgenin ekonomik yapısını güçlendirerek ortalama gelir düzeyini 

yükseltmek ve bölge içi gelir dağılımını iyileştirmek; bölgenin sosyal gelişmesini ve dayanışmayı 

sağlayarak bölge içi entegrasyonu sağlamak ve bölgenin doğal kaynaklarını ve çevre kapasitesini 

koruyarak uzun dönemli sürdürülebilir kalkınmayı sağlamaktır. Plan, Artvin, Bayburt, 

Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize ve Trabzon İllerini kapsamaktadır. Ana plan 20 yıl içerisinde 

uygulamaya konulacak olan 10 program ve bu programların içindeki 52 projeden oluşmaktadır. 

Bu programların üçü mekânsal yapı ile ilgilidir. Bölgenin ekonomik yapısını güçlendirmek 

için üç program; idari yapıyı iyileştirmek, sosyal ve çevresel gelişme için üç ayrı program 

hazırlanmıştır. Son program DOKAP Bölgesinin imajını oluşturmaya yöneliktir. 

2007 yılında tamamlanan TR9 Doğu Karadeniz Bölgesi Tarım Master Planı bölgeyi ilgilendiren 

planlardan bir diğeridir. Plan kapsamında ele alınan hedefler özetle şu şekildedir: 

‐ Bitkisel üretimi, insan ve çevre sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerini en aza indirecek 

biçimde verim ve kalite artışını sağlayıcı, maliyeti azaltıcı tedbirler alarak yaygınlaştırmak 

ve temel tarımsal ürünler (fındık, çay) yanında ek gelir sağlayıcı, bölgeye uyumlu pazar 

şansı yüksek ürün çeşitliliğiyle tek ürün bağımlılığından kurtarıp çiftçi gelirini artırmak. 



‐ Hayvansal üretimde verim ve kaliteyi artırmak, üretim maliyetlerini düşürmek, çevre, insan 

ve hayvan sağlığını koruyarak çiftçi gelirini yükseltmek. 

‐ Kırsal kesimin ekonomik yönden güçlendirilmesi için çiftçi örgütlerinin kurulmasını 

özendirmek ve kurulu olanların teknik yönden desteklenerek etkinliklerinin artırılmasını 

sağlamak. 

‐ Tarımsal pazarlama alt yapısının iyileştirilmesi ve tarım sanayi entegrasyonunun 

geliştirilmesini sağlamak. 

‐ Gen kaynaklarının muhafaza edilmesini sağlamak. 


Bunların yanı sıra 2006 yılı içerisinde, Çevre ve Orman Bakanlığınca 3.517.240 hektarlık bir 

alanı kapsayan Ordu, Trabzon, Rize, Giresun, Gümüşhane, Artvin Planlama Bölgesi Çevre 

Düzeni Planı hazırlanmıştır. 

5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun 

gereğince, 2009 yılında Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı kurulmuştur. Bölge kalkınmasının 

sağlanması için finansal ve teknik destekler sunacak Ajansın hazırladığı ve 2010 – 2013 yıllarını 

kapsayan TR90 Doğu Karadeniz Bölge Planı yürürlüğe girmiştir. Plan bölgenin vizyonunu 

şöyle tarif etmektedir: “Ekonomisi güçlü, yenilikçi ve rekabetçi, sosyal yönden gelişmiş ve 

bütünleşmiş, altyapısı tamamlanmış, sürdürülebilir çevre ve yüksek yaşam kalitesine sahip Doğu 

Karadeniz. Ajans temelde üç konuya odaklanmaktadır: Güçlü ve rekabetçi bir ekonominin 

oluşturulması; sosyal gelişme ve bütünleşmenin sağlanması; gelişmiş altyapı ve sürdürülebilir 

çevrenin sağlanması”. Birinci odağın altında bölgedeki tarım çeşitliliğin artırılması ve turizm 

potansiyelinin geliştirilmesi gibi konular yer almaktayken üçüncü odak kapsamında bölgenin 

doğal yapısının ve kaynaklarının korunması gibi yaklaşımlar bulunmaktadır. 

2.5.3. Yerel düzey 

Artvin İl Özel İdaresi tarafından 2006 – 2010 ve 2010 – 2014 stratejik planları hazırlanmış 

ve uygulamaya konulmuştur. Bunun yanında Devlet Planlama Teşkilatı tarafından başlatılan 

ve tüm illeri kapsayan il gelişme plan çalışmaları kapsamında Artvin İli Gelişme Planı Kafkas 

Üniversitesi ile işbirliği içinde hazırlanmıştır. 

2008 yılında başlatılan Artvinİli Turizm Master Planı çalışması 2009 yılında tamamlanmıştır. 

Plan kapsamında Artvin İlinde turizmin gelişme olanakları ele alınmış ve bunlara yönelik 

stratejiler bir eylem planı şeklinde sunulmuştur. Bunun yanısıra Artvin’de öne çıkan turizm 

planlama alanları incelenmiştir. Çok Sektörlü Plan Bölgesi, Master Planda yer alan koridorlar 

içerisinde değerlendirilmiştir. 

Bunların yanı sıra İl Tarım ve Kırsal Kalkınma Master Planlarının Hazırlanmasına Destek 

Projesi kapsamında Artvin İli Tarım Master Planı hazırlanmıştır. Plan 2001- 2010 dönemi 

için hazırlanmış olup bölgenin tarımsal kalkınma amaçları, belirlenen amaçlara ulaşabilmek 

için belirlenebilecek stratejiler ve kullanılabilecek üretim araçları ile bu stratejiler ışığında 

uygulanabilecek muhtemel program ve proje önerilerini içermektedir. 

2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu kapsamında bölgede bulunan iki milli parktan biri olan 

Kaçkar Dağları Milli Parkı için uzun devreli gelişme planı hazırlanmıştır. Plan hazırlık süreci 

2004-2007 yılları arasını kapsamış 2008 yılında ise plan onaylanmıştır. Çalışmanın ana 

hedefleri; jeolojik, jeomorfolojik, biyolojik, doğal peyzaj gibi kaynak değerlerini araştırmak, 

sürdürülebilirliği sağlamak; kültürel kaynak değerlerini araştırmak; park sakinlerinin çevre 

duyarlı biçimde ve çevre dostu faaliyetlerle ekonomik ve toplumsal gelişmesini sağlamak 

şeklinde tanımlanmıştır. 

Bölgedeki diğer bir milli park olan Hatilla Vadisi ve Yusufeli Çoruh Vadisi Yaban Hayatı 

Geliştirme Sahaları için henüz yürürlükte olan planlar bulunmamaktadır. 

Bölge ormanlarının yönetimini sağlamak için Artvin Orman Bölge Müdürlüğü tarafından 

tüm şeflikler için amenajman planları hazırlanmakta ve yürütülmektedir. Orman amenajman 

planları 10 yılda bir yenilenmektedir. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve 

Koruma Projesi kapsamında Proje ekibince Yusufeli ve Altıparmak şeflikleri için hazırlanan 

Ekosistem Tabanlı Orman Amenajman Planları 2009 yılında tamamlanmış ve yürürlüğe 

girmiştir. 

52 



Sektörel 

analiz 




3. Sektörel analiz 



‐ Artvin ormanları 402.450 hektarlık bir alanı kaplamakta ve İlin toplam alanının 

%53’ünü oluşturmaktadır. 

‐ Artvin İlindeki ormanların serveti toplam 53.025.778 m 3 olup bu rakam ülke 

servetinin binde dördü seviyesindedir. 

‐ Artvin Orman Bölge Müdürlüğü, bölgede bulunan iki şefliğinin (Yusufeli ve 

Altıparmak) amenajman planlarına biyolojik çeşitliliğin yönetimi yaklaşımını dâhil 

etmiştir. 

‐ Artvin ilinde tarım daha çok geleneksel anlamda yapılmakta olup üretilen ürünler 

çoğunlukla aile öz tüketiminde değerlendirilmektedir. 

‐ İl genelinde bitkisel üretim çoğunlukla Çoruh Nehri ve kollarının oluşturmuş olduğu 

vadi tabanında bulunan tarımsal arazilerde yapılmasına karşılık hayvansal üretim iç ve 

yüksek kesimlerde gerçekleştirilmektedir. 

‐ Yusufeli genelinde 131.450 dekar tarım alanı bulunmaktadır. Bu miktar ilçe toplam 

yüzölçümünün %5,6’sını oluşturmaktadır. 

‐ Yusufeli İlçesinde toplam 3.634 adet koyun, 2.157 adet keçi, 10.508 adet sığır 


‐ Artvin ili Türkiye genelinde ana arı üretiminde ilk sırayı almaktadır. 

‐ İl genelinde 33 işletmede balıkçılık yapılmakta olup üretim alabalık yetiştiriciliğine 

dayanmaktadır. 

‐ Bölgede turizm sınırlı oranda yapılmaktadır ve temelde iç turizme bağlıdır. 

‐ Kültür turizmi, sosyal etkinlikler, doğa yürüyüşü ve doğa sporları bölge turizminin 

temel unsurlarıdır. 

‐ Bölgedeki turist sayısı son yıllarda düşme eğilimine girmiştir. 

‐ Yusufeli İlçesini yıllık ortalama 20.000 turist ziyaret etmektedir. Yusufeli İlçesi merkez 

ve köylerinde toplam 22 adet otel/pansiyon, 274 oda ve 565 adet yatak kapasitesi 


‐ Çoruh Nehrinde 10 adet baraj, yan kolları üzerinde 17 adet baraj ve nehir tipi 

hidroelektrik santral (HES) planlanmış olup toplam 27 adet tesisten yılda 10,3 Milyar 

KWh enerji üretimi gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. 

‐ Bölgede 2010 yılı itibariyle toplam 30 adet HES projesi bulunmaktadır. Bu projelerin 

tamamının 2008 yılı elektrik enerji ihtiyacına göre ülke elektrik enerjisinin % 0,5’ini 

karşılaması beklenmektedir. 

‐ Bölgede üzerinden bir ya da daha fazla ruhsat bulunan ya da ihalelik aşamada olan 

maden alanlarının toplam büyüklüğü bölgenin %79’una denk gelmektedir. 

54 



3.1. Ormancılık 

3.1.1. Temel bilgiler 

Bölgedeki ormancılık faaliyetlerini yürütmekle sorumlu kurum Artvin Orman Bölge 

Müdürlüğü’dür. Ormancılık alanıyla yakından ilgili diğer kurumlar Artvin İl Çevre ve Orman 

Müdürlüğü ve Artvin Çoruh Üniversitesi Ormancılık Fakültesidir. Bunun dışında TEMA 

Vakfı, Doğa Koruma Merkezi ve ormancılık alanında çalışan özel sektör temsilcileri bölge 

ormanları konusuyla ilgili diğer paydaşlardır. Bölgede doğrudan ormancılık konusunda çalışan 

aktif bir sivil toplum örgütü bulunmamaktadır. 

3.1.2. Sektörün bölgesel ve ulusal önemi 

Artvin dağlık ve çok engebeli bir arazi yapısına sahip olup bölgenin çoğunluğu ormanlarla 

kaplıdır. Ormanlar 402.450 hektarlık bir alanı kaplamakta ve İlin toplam alanının %53’ünü 

oluşturmaktadır. Ormanların %91’i koru, %9’u baltalık orman statüsündedir. 

Artvin İlindeki ormanların serveti toplam 53.025.778 m 3 olup bu rakam ülke servetinin binde 

dördü seviyesindedir (Türkiye toplam serveti 1.374.240.926 m 3 ’tür.) 

1985 yılında yenilenen amenajman planı verilerine göre Artvin İli ormanlarının yıllık ortalama 

ETA’sı 145.620 m 3 ibreli, 32.756 m 3 yapraklı olmak üzere toplam 178.376 m 3 ’tür. 


Artvin ilinin sahip olduğu orman alanlarının, odun üretimi açısından %35’i verimli, %65’i 

ise verimsiz orman alanları olarak tanımlanmaktadır. Detaylar Tablo 3.1.2.1.’de verilmektedir 

(Artvin İl Özel İdaresi 2010-2014). 

Verimli orman alanı 

(ha) 

Verimsiz orman alanı 

(ha) 

Toplam orman alanı 

(ha) 

Artvin Merkez 6.604 20.921 27.525 

Ardanuç 39.343 41.495 80.838 

Arhavi 16.756 21533 38.289 

Borçka 35.775 43.579 79.355 

Şavşat 19.444 40.032 59.476 

Yusufeli 20.171 84.797 104.968 

Artvin Orman Bölge 138.094 252.358 390.453 

Müdürlüğü 

Oran (%) 35 65 100 


ve ilçelerinde bulunan 

orman alanları 

2009 verilerine göre Türkiye’de bulunan 21.213 orman köyünün 308 tanesi Artvin’de 

bulunmaktadır. Ormanlar bölgede hane geçimini sağlayan kerestecilik faaliyetlerinin yanı sıra 

özellikle orman içi/kenarı köylerinin yakacak ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Orman odunu 

bölgede yapacak ve yakacak olarak her orman işletmesinin yıllık üretim planlarında yer 

almaktadır. Milli Park olan Hatila bölgesi bu açıdan bir istisnadır. Fakat Hatila Milli Parkı da 

dâhil olmak üzere tüm bölgede kaçak olarak kullanılan odun emvali söz konusudur. 

Aşağıda sunulan tabloda çok sektörlü planın bölge sınırlarına giren orman işletmelerinde 2008 

yılında yapılan yapacak ve yakacak odun üretimi miktarları sunulmuştur. Buna göre bölgede 

toplam 17.026 m 3 yapacak ve 2.168 m 3 yakacak odunsu orman ürünü (tomruk, sanayi/kâğıtlık 

odun vb.) ticari amaçlarla çıkarılmıştır. Proje sahasında en çok üretimi yapılan odun türü 

ladindir. 



Ayrıca, plan bölgesindeki köylerin tamamı 6831 sayılı orman kanununa göre (madde 31 ve 

32) orman köylüsü olarak tanımlanmaktadır. Her yıl bu köylere zati yakacak odun kotası 

ayrılmaktadır. Detaylar Tablo 3.1.2.2.’de sunulmaktadır (Başak 2009). 

Tablo 3.1.2.2. Proje 

bölgesinde üretimi 

yapılan odun emvali 

Orman İşletme Şefliği 

Yapacak 

(m 3 ) 

Yakacak 

(Ster) 

Zati yakacak 

(Ster) 

Toplam 

Artvin 2.138 170 

Taşlıca 12.283 800 

Tütüncüler 167 0 

Borçka 594 663 

Yusufeli 1.368 260 

Altıparmak 462 200 

Öğdem 13 75 

Toplam 17.026 2.168 21.820 

Toplam (m 3 ) 17.026 1.626 16.365 35.018 

Birim Fiyatı (TL/m 3 ) 115 56 56 - 

Toplam Ekonomik Değer (TL/yıl) 1.958.061 91.056 916.440 2.965.557 

Kaçkar Dağları’nın barındırdığı biyolojik çeşitliliğin önemli bir kısmı orman ekosistemlerinde 

bulunmaktadır. Ekonomik değere sahip, üretimi yapılan kereste ve odun ürünlerinin yanı 

sıra bölgede bazı ağaç türlerinin yaprak, sürgün, çiçek ve kabuk gibi bölümleri, bunların 

gövdelerinden elde edilen balsamlar ve çok sayıda otsu ve çalı formundaki bitki ve bunlardan 

elde edilen ürünler bölgesel ekonomiye katkı sağlamaktadır. 

Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi çerçevesinde üretilen Odun 

Dışı Orman Ürünleri Raporu Proje bölgesindeki köylerde tıbbi amaçla, gıda kaynağı, boyar 

madde vb. olarak kullanılan onlarca bitkiyi ortaya koymuştur. Bunlar arasında sumak, yaban 

mersini, orman gülü, çakşır, kuşburnu, kekik, kapari, kızılcık, sakız, mantar gibi ürünlerin, 

geleneksel kullanımları ötesinde, bölge halkı için alternatif gelir kaynağı oluşturabilecek 

kapasitede oldukları vurgulanmıştır (Küçükala 2010). 

3.1.3. Sektörün biyolojik çeşitlilik açısından değerlendirilmesi 

Bölge ormanlarının biyolojik çeşitlilik açısından önemi kuşkusuz oldukça yüksektir. Kaçkar 

Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesinin çıkış nedeni de bu ormanların 

biyolojik çeşitlilik açısından eşsiz değeridir. Bu noktada bölgede yapılmakta olan ormancılık 

faaliyetleri doğal değerlerin korunması açısından özel önem taşımaktadır. 

Küçük Benekli Sevbeni 

Satyrium ledereri 

Fotoğraf: Hilary & Geoff Welch 

Artvin Orman Bölge Müdürlüğü Projenin kilit bir ortağı olarak bu konuda önemli adımlar 

atmış ve biyolojik çeşitlilik değerlerinin korunması doğrultusunda bölgede bulunan iki 

şefliğinin (Yusufeli ve Altıparmak) amenajman planlarına biyolojik çeşitliliğin yönetimi 

yaklaşımını dâhil etmiştir. Proje kapsamında bölge ormanlarında yapılan biyolojik çeşitlilik 

çalışmaları ve bunu takiben sayısal ortamda yapılan değerlendirmeler sonucunda bölge 

ormanlarının en öncelikli zonları belirlenmiş ve her bir zon sınıfında ormancılık açısından neler 

yapılması gerektiği tarif edilmiştir. Projenin bu alandaki çıktıları da amenajman planlarına dâhil 

edilmiştir. 

Bölge ormanlarını doğrudan ilgilendiren bir konu da ormanlardan sağlanan yakacak ve yapacak 

odun ihtiyacıdır. Bölgede kaçak kesimlerin olduğu bilinmektedir. Bu duruma çözümler üretmek 

56 



için çalışan Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi bölgede yakacak 

odun tüketiminin azaltılması için yalıtım ve bilinçlendirme çalışmalarını gerçekleştirmiştir. Bu 

kapsamda bölgedeki kurum ve kişilere dağıtılan bir de kitapçık hazırlanmıştır. 

Bölge ormanlarının korunması sadece biyolojik çeşitliliğin korunması açısından değil bölge 

turizminin gelişmesi ve her şeyden önemlisi bölge halkının sağlıklı şekilde yaşayabileceği 

çevresel ortamın sürdürülmesi açılarından da oldukça önemlidir. Bölgenin ekonomisinde ciddi 

potansiyele sahip turizm sektörü doğrudan ormanların sağlıklı bir şekilde varoluşuna bağlıdır. 

3.2. Tarım ve kırsal kalkınma 



Bölgede tarımsal faaliyetlerin planlaması ve yönetimi Artvin İl Tarım Müdürlüğü liderliğinde 

gerçekleştirilmektedir. Artvin Tarım İl Müdürlüğünün taşra birimi olan Yusufeli İlçe Tarım 

Müdürlüğü de bölgede faaliyetler gerçekleştirmektedir. 

Artvin İlinde kurulu 75 kooperatifin 62’si ormancılık, 9’u çay yetiştiriciliği ve satışı, 2’si 

tarımsal faaliyet ve 2’si de tüketim mağazaları için kurulmuştur. Proje alanında Yusufeli İlçesine 

bağlı köylerde 5, Artvin merkez köylerde 3 ve Borçka İlçesine bağlı 1 adet olmak üzere toplam 

9 adet kooperatif faal gözükmektedir. Kooperatiflerin 8 tanesi ormancılık ve bir tanesi de 

tarımsal faaliyetlere yönelik kalkınma kooperatifidir. Diğer yandan ilde Arı Yetiştiricileri Birliği, 

Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği, Damızlık Koyun ve Keçi Yetiştiricileri Birliği, Artvin İç Su 

Yetiştiricileri Birliği Yusufeli İlçesi Bal Üreticileri Birliği, Yusufeli İlçesi Sebze Üreticileri Birliği 

ile Arhavi İlçesi Kivi Üreticileri Birliği bulunmaktadır. 


Artvin ilinde tarım daha çok geleneksel anlamda yapılmakta olup üretilen ürünler çoğunlukla 

aile öz tüketiminde değerlendirilmekle birlikte yerel pazarlar ve çevre illerin pazarlarına da 

gönderilmektedir. Bölgenin tarımsal ürünleri genel anlamıyla ulusal pazara çıkmamaktadır. 

Tarımsal üretim coğrafi koşullardan dolayı çoğunlukla insan işgücüne dayalı olup makineli 

tarım çok azdır. İl genelinde bitkisel üretim çoğunlukla Çoruh Nehri ve kollarının oluşturmuş 

olduğu vadi tabanında bulunan tarımsal arazilerde yapılmasına karşılık hayvansal üretim iç 

ve yüksek kesimlerde gerçekleştirilmektedir. Tarımsal işletmeler küçük aile işletmelerinden 

oluşmaktadır. Diğer yandan ilde uygulanmakta olan Çoruh Projeleri kapsamında yapılacak 

barajların vadi tabanında bulunan tarım arazilerinin hemen hemen tamamını su altında 

bırakması beklenmektedir. Artvin İli arazi miktarları Tablo 3.2.2.1.’de verilmektedir (Gülçubuk 

ve Tektaş Keskin 2008). 

Kullanım Durumu Alan (hektar) % 

Tarım Arazisi 64.200 9,0 

Çayır-Mera Arazisi 100.533 14,1 

Orman Arazisi 393.166 55,2 

Diğer 154.691 21,7 

Toplam 712.590 100,0 


İlinde arazi miktarı 



Tabloda görüldüğü gibi il genelindeki arazilerin sadece %9’unu tarım arazileri, %55,2’sini ise 

orman arazileri oluşturmaktadır. Kısacası bölgedeki tarım arazileri sınırlılık göstermektedir. 

Yusufeli Tarım İlçe Müdürlüğü verilerine göre, 2006 yılı Çiftçi Kayıtları Sisteminde (ÇKS) İlçe 

genelinde 131.450 dekar tarım alanı bulunmaktadır. Bu miktar ilçe toplam yüzölçümünün 

%5,6’sını oluşturmaktadır. İlçede toplam 5.875 adet çiftçi kayıtlı olup, bunların %70,3’ü 5 

dekar veya daha az araziye sahiptir. Toplam arazi parça sayısı 24.506’dır. 


Yusufeli İlçesi özellikle meyveciliğe uygunluk göstermektedir. İlçede meyvecilik önemli bir 

potansiyel olmasına rağmen hem aktif nüfusun azlığı hem de meyveciliğin kapama bahçeler 

biçiminde ihtisaslaşamamasından dolayı bu potansiyel değerlendirilememektedir. 

Yusufeli İlçesinde bitkisel üretim alanında en fazla yetiştiriciliği yapılan ürünler buğday ve 

arpadır (Tablo.3.2.2.2). Son yıllarda yem bitkilerine verilen destek kapsamında yem bitkileri 

ekim alanı da artmıştır. Diğer yandan, ilçede başta yeşil fasulye, domates, salatalık olmak üzere 

hemen her tür sebze yetiştiriciliği de yapılmaktadır. Fakat bunun büyük bir bölümü aile öz 

tüketimine yöneliktir (SÜRKAL 2009). 

Tablo 3.2.2.2. Yusufeli 

İlçesinde temel bitkisel 

ürünler 

Ürünler 

Ekilen alan (dekar) 

Buğday 17.480 

Arpa 10.850 

Yonca 9.690 

Fiğ 9.610 

Korunga 9.560 

Patates 4.000 

Fasulye (Kuru) 2.400 

Pirinç 1.360 

Mısır (Dane) 1.040 

Artvin ilinde hayvancılık da küçük aile işletmeciliğine dayalıdır (Tablo 3.2.2.3). İl genelinde 

toplam 24.606 işletmede sığır bulunmaktadır. Sığır varlığının (54.094 adet) %90’ı kayıt altına 

alınmış (48.662 adet) durumdadır. Sığır sahibi işletmelerin %89’u 5 veya daha az sayıda sığıra 

sahiptir. Sığır varlığının %54,8’i yerli, %37,4’ü melez, %7,8’i ise kültür ırkı hayvanlardan 

oluşmaktadır. 

Tablo 3.2.2.3. 

Artvin İlinde 

yetiştiriciliği 

yapılan hayvan 

sayısı (Adet) 

Yerleşimler Küçükbaş Hayvan Sayısı Sığır Sayısı (Küpeli-kayıtlı) 

Koyun Keçi 

Merkez 9.147 1.147 5.000 

Ardanuç 41.191 240 9.350 

Arhavi 300 3.500 785 

Borçka 3.581 1.280 4.800 

Hopa 3.634 300 1.819 

Murgul 172 700 1.400 

Şavşat 28.829 70 15.000 

Yusufeli 3.634 2.157 10.508 

Toplam 90.488 9.394 48.662 

Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği daha çok mera ve yaylalarda yapılmaktadır. Toplam küçükbaş 

hayvan varlığı 99.872 adet olmasına rağmen il genelinde küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapan 

işletme sayısı 290’dır. Bu işletmelerin %68’i 100 veya daha az sayıda küçükbaş hayvana sahiptir. 

58 



Yusufeli İlçesinde toplam 3.634 adet koyun, 2.157 adet keçi, 10.508 adet sığır bulunmaktadır. 

Büyükbaş hayvan varlığı yerli ve melez ırklardan oluşmaktadır. İlçede hayvansal ürünleri 

işleyecek bir tesis bulunmamaktadır. 

Türkiye’de hayvancılık alanında uygulanan politikalar kapsamında bölgede küçükbaş 

hayvancılık faaliyetleri eskisine oranla daha azdır. Bunun yanında geçtiğimiz dönemde orman 

alanlarında hayvan otlatma faaliyetlerine getirilen kısıtlamalar da bu azalmayı desteklemiş ve 

bölgedeki hayvancılık temelde büyükbaş hayvancılığa kaymıştır. 

Artvin Türkiye genelinde ana arı üretiminde ilk sırayı almaktadır. Türkiye genelindeki 130 ana 

arı üretim işletmesinin 32’si Artvin’de bulunmaktadır. 2008 yılı verilerine göre il genelinde 303 

köyde arıcılık yapılmakta ve 90.775 arılı kovan bulunmaktadır. Kovan varlığının en çok olduğu 

ilçeler Borçka ve Yusufeli’dir. 

İl genelinde 33 işletmede balıkçılık yapılmakta olup üretim alabalık yetiştiriciliğine 

dayanmaktadır. İşletmelerden 5 tanesi Yusufeli İlçesinde olup bunların kapasiteleri 46 ton/ 

yıldır. Bölgedeki balık üretimi yerel tüketime yöneliktir. 


Çok Sektörlü Plan Bölgesi’nde uygulanmakta olan tarım faaliyetleri temelde doğayla uyumlu 

olarak yapılmaktadır. Bölgenin konvansiyonel tarıma yatkın olmaması, üreticilerin küçük 

ölçekte faaliyet göstermesi, tarım ürünlerinin yerel ve çeşitli olması, çoğu alanda kimyasal 

zirai ilaçların kullanılmaması bu durumu oluşturan temel faktörlerdir. Bununla birlikte tarım 

politikaları kapsamında gerçekleştirilen uygulamalarla dağıtılan tohum ve fideler bölgeye 

ait olmayan türlerin tarımının yapılmasına yol açabilmektedir. Bu durumun yerel tarımsal 

biyolojik çeşitliliği olumsuz yönde etkiliyor olması mümkündür. Bölgede organik tarım henüz 

yapılmamakla birlikte potansiyel oldukça yüksektir. 

Bölgedeki önemli olgulardan bir tanesi de tarımla uğraşan insanların yaban hayvanlarıyla 

olan karşılaşmaları ve üretimde gerçekleşen kayıptır. Bölgede yaşayan boz ayı ve domuz gibi 

yabani türler tarım alanlarına zarar verebilmekte ve özellikle de bal üreticilerini olumsuz yönde 

etkileyebilmektedir. Bölgede yaşayan birçok bal üreticisinin ayıların verdiği zararlardan dolayı 

artık çalışmadığı ya da yeni üreticilerin sektöre girmediği gözlemlenmiştir. 

Ağaç kurbağası 

Hyla arborea 

Fotoğraf: Kurtuluş Olgun 

Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi doğayla uyumlu geleneksel 

tarım ve hayvancılık faaliyetlerini desteklemek ve bölge halkının ekonomisini güçlendirmek 

amaçlı bazı faaliyetler gerçekleştirmiştir. Bu kapsamda Yusufeli İlçesinde dört odalı bir soğuk 

hava deposu yapılmış, çiftçinin ürününü pazara çıkarmadan önce bu depolarda saklamasına 

olanak sağlanmıştır. Deponun binası Sebze Üreticileri Birliği tarafından sağlanmış, iç donanım 

Proje tarafından oluşturulmuştur. Bunun yanında bölgede bir sebze - meyve kurutma, 

paketleme ve saklama tesisi kurulmuştur. Bu faaliyet Tarım Bakanlığı Teşkilatlanma ve 

Destekleme Genel Müdürlüğü ile ortaklaşa hayata geçirilmiştir. Proje kapsamında çiftçilere 

ayrıca bölgeye ait yem bitkileri tohumu ve meyve fidanları dağıtımı gerçekleştirilmiştir. Bu 

doğrultuda bölgede örnek meyve bahçeleri ve yem bitkisi yetiştirme alanları oluşturulmuştur. 

Proje kapsamında bölgede arıcılık konusunda da faaliyetler yapılmıştır. 50 girişimciye 750 adet 

ana arı üretim kutusu, 300 adet arılı kovan ve arıcılıkla ilgili temel ekipmanlar hibe edilmiş, 

150 kişiye arıcılık konusunda eğitim verilmiştir. 

Yine Proje kapsamında kırmızı benekli alabalık üretimi konusunda da çalışmalar 

yürütülmüştür. Bölgedeki tesislerde 2009-2010 döneminde 200 bin, 2010-2011 dönemindeyse 

300 bin yavru alabalık üretilmiştir. Üretimin %5’lik bölümü dereye salınarak yerel 

populasyonun desteklenmesi hedeflenmiştir. 

Proje kapsamında bölge halkına yönelik eğitim destekleri de verilmiştir. Tarım ve hayvancılık 

konularında yapılan eğitimlerle 800 kişiye ulaşılmıştır. 



Proje alanında bölgede yaşanmakta olan insan - boz ayı çatışmasının azaltılması yönünde 

faaliyetler de gerçekleştirilmiştir. Bölgede bulunan 6 bahçeye elektroşoklu çitler inşa edilmiş, 

kovanlar için platformlar yerleştirilmiş ve bu yöntemler örnek olarak bölgedeki çiftçilere 

tanıtılmıştır. Yine bölgede bulunan boz ayıların bahçelere gelmemesi için Artvin Orman Bölge 

Müdürlüğü tarafından yerleşim bölgelerinin uzağına meyve ağaçları ekilmeye başlanmıştır. Bu 

faaliyetlerin bölgedeki insan - ayı çatışmasını azaltacağı düşünülmekle beraber kesin sonuçların 

görülmesi için zamana ihtiyaç duyulmaktadır. 

3.3. Turizm 


Artvin İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Bakanlığın bölgedeki temsilcisidir ve Bakanlık 

çalışmalarının yürütücülüğünü yapar. Bunun yanında Artvin ve Yusufeli belediyeleri de gerek 

bölgedeki turizmin geliştirilmesi gerekse işletmelerin ruhsatlarının verilmesi ve denetimleri 

konularında sorumlu kuruluşlardır. 


Çoruh Kalkınma Birliği (ÇOKAB) bölgede turizm açısından önemli kuruluşlardan birisidir. 

Birliğin önümüzdeki dönemde turizm konusunda aktif rol oynaması ve bölgedeki turizm alt 

yapısını ve girdisini artırması beklenmektedir. 

Rafting faaliyetlerinin bağlı olduğu Gelişmekte Olan Sporlar Federasyonu ve Geleneksel Sporlar 

Federasyonu bölgedeki turizmle dolaylı olarak ilgili olan diğer kurumlardandır. 


Bölgede turizm sınırlı oranda yapılmaktadır ve temelde iç turizme bağlıdır. Kültür turizmi, 

sosyal etkinlikler, doğa yürüyüşü ve doğa sporları bölge turizminin temel unsurlarıdır. Öte 

yandan bölgedeki turist sayısı son yıllarda düşme eğilimine girmiştir. 

Bununla birlikte bölgenin turizm potansiyeli oldukça yüksektir. Kaçkar Dağlarının doğal, 

peyzaj ve kültürel değerleri turizm açısından gelecek vadetmektedir. Ancak bu potansiyeli 

harekete geçirmek için gerekli stratejiler, kurumsal ve fiziksel alt yapılar yeterli düzeye 

çıkarılmalıdır. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi bu 

kapsamda bölge için bir turizm stratejisi hazırlamış ve uygulamaya geçirmiştir. 

Bölgedeki turizm hizmetleri oldukça kısıtlıdır. Konaklama mekânları bir ya da iki yıldız 

seviyesindedir. Bunun yanında bölgede bir iki adet özelleşmiş işletme de bulunmaktadır 

(Rafting ve ulaşım hizmetleri gibi). Alanda çok az sayıda tur rehberi vardır ve turizm 

faaliyetleri genelde dışarıdan gelen rehberler tarafından desteklenmektedir. Turizm sektörüne 

hizmet veren restoran ve alışveriş hizmetleri oldukça sınırlıdır. Tüm bu altyapı ve hizmet 

eksiklikleri ziyaretçilerin ve tur operatörlerinin kendi gereksinimlerini ve donanımlarını 

dışarıdan getirmelerine neden olmakta ve bu da turizme dayalı bölge ekonomisinin gelişmesine 

engel olmaktadır. Kısacası bölge turizm açısından sahip olduğu potansiyeli ekonomiye 

dönüştürememektedir. 

Artvin Valiliği tarafından 2005 yılında hazırlanan Artvin İl Gelişme Planına göre Artvin İlinin 

belediye belgeli tesislerine gelen ziyaretçilerin ortalama kalış süreleri 1,7 gündür. Bu 2,6 olan 

Türkiye ortalamasının altındadır. Bakanlık belgeli tesislerdeyse bu süre 1,45’e düşmektedir. 

Aynı durum tesislerin doluluk oranlarında da görülmektedir: 2002 yılında Türkiye’de Bakanlık 

belgeli tesislerde doluluk oranı %49 iken Artvin’de %35 olarak gerçekleşmiştir. İlde belediye 

belgeli tesislerde bu oran %28 iken Türkiye genelinde %15’tir. 

60 



Artvin’in tesis ve yatak sayıları Tablo 3.3.2.1.’de verilmiştir (Gülçubuk ve Tektaş Keskin 2008). 

Tablodaki değerler incelendiğinde 2003 – 2008 döneminde tesis sayısında çok fazla artış 

olmadığı görülmektedir. 2003 yılında 96 olan tesis sayısı 2008 yılında 112’ye yükselmiştir. 

Yatak sayısı ise 3364’ten 3988’e çıkmıştır. 


Tesis Türü 2003 2004 2005 2006 2007 2008 

Tesis 

Sayısı 

Yatak 

Sayısı 

Tesis 

Sayısı 

Yatak 

Sayısı 

Tesis 

Sayısı 

Yatak 

Sayısı 

Tesis 

Sayısı 

Yatak 

Sayısı 

Tesis 

Sayısı 

Yatak 

Sayısı 

Tesis 

Sayısı 

Yatak 

Sayısı 

Turizm Belgeli 8 803 8 803 8 803 9 809 10 739 11 1.014 

Turizm Yatırım 2 185 2 185 2 185 9 530 15 739 5 395 

Belgeli 

Belediye Belgeli 86 2.376 86 2376 84 2252 84 2252 96 2579 96 2.579 

Toplam 96 3.364 96 3.364 84 3.240 102 3591 121 4057 112 3.988 

Yusufeli İlçesini yıllık ortalama 20.000 turist ziyaret etmektedir. Yusufeli İlçesi merkez ve 

köylerinde toplam 22 adet otel/pansiyon, 274 oda ve 565 adet yatak kapasitesi bulunmaktadır. 

İlçedeki tesis, oda ve yatak sayıları Tablo 3.3.2.2.’de verilmektedir (Gülçubuk ve Tektaş Keskin 

2008). 


İlindeki tesis ve yatak 

sayıları (2003-2008 

dönemi) 

Otel/pansiyonun yeri Otel/pansiyon adı Oda Sayısı Konaklama 

kapasitesi (yatak) 

Yusufeli Barhal Otel ve Restoran 13 28 

Cemils Pansiyon 6 15 

Çiçek Palas 12 20 

Çoruh Otel 6 8 

Genç Palas Oteli 18 42 

Greenpeace Camping Pansiyonu 15 (7 oda, 4 ağaç ev, 4 çardak) 24 

Kaçkar (Keleş) Otel 8 15 

Otel Barcelona 24 40 

Otel Hacıoğlu 6 12 

Otel Köşk 5 14 

Yeşilbağ 22 

Yiğit Otel 8 18 

Altıparmak Köyü Agara Turizm 19 38 

Barhal Pansiyon 12 24 

Karahan Pansiyon 16 40 

Marsis 16 30 

Otel River 20 45 

Razıya Pansiyon 

7 (ev pansiyonculuğu) 

Yaylalar Köyü Çamyuva 24 74 

Deniz Gölü Pansiyon 14 38 

Kaçkar Pansiyon 15 30-35 

Olgunlar Pansiyon 10 18 

Toplam 274 565 

Tablo 3.3.2.2. Yusufeli 

İlçesindeki tesisler, oda ve yatak 

sayıları 




Barhal ve Çoruh vadilerinin turizm potansiyelleri Artvin İl Özel İdaresi Stratejik Planında 

detaylıca tarif edilmiştir. Plana göre bölgenin doğal özellikleri turizm açısından önde gelen 

değerlerdir. Bu kapsamda Kaçkar Dağlarının doğal değerlerinin korunmasıyla turizmin 

gelişmesi ortak paydada buluşmaktadır. Bölge halkının turizm ekonomisini geliştirmesi Kaçkar 

Dağlarının doğal kaynaklarının korunmasına destek olacak önemli bir faktördür. 

Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi kapsamında bölgenin 

doğal değerlerini korumayı ilke edinen sürdürülebilir turizm anlayışının bölgede oluşturulması 

için adımlar atılmış ve çeşitli etkinlikler hayata geçirilmiştir. Proje sürecinde bölgedeki turizm 

alt yapısı ve turizm etkinlikleri incelenerek sürdürülebilir turizm yönünde atılması gereken 

adımlar bir strateji kapsamında ortaya konulmuş ve uygulamaya geçirilmiştir. Bununla birlikte 

Kaçkar Dağlarının doğal değerlerinin ön plana çıkarıldığı çeşitli turizm etkinlikleri ve verilen 

hizmetler konularında da araştırmalar yapılmış ve yürüyüş yolları, dağ bisikleti, rafting ve 

kano, el sanatları ve dekorasyon, yiyecek ve içecek hizmetleri, konaklama hizmetleriraporları 

hazırlanmıştır. 

Bölgede ayrıca Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yürütülen Doğu 

Anadolu’da Turizmin Geliştirilmesi Projesi, Doğu Anadolu Kalkınma Programı kapsamında 

hayata geçirilmektedir. Bu proje, bölgesel farklılıkların ve göçün azaltılmasına dair hedefler 

ile uyum içerisinde olacak şekilde bölgenin turizm potansiyelini seferber etmeyi ve ekonomik 

kalkınmanın teşvik edilmesini amaçlamaktadır. Proje Çoruh Vadisinin İspir – Yusufeli arasında 

bulunan bölümüne odaklanmıştır. 

3.4. Doğa koruma 


Artvin İl Çevre ve Orman Müdürlüğü ve kısmen de Rize İl Çevre ve Orman Müdürlüğü 

bölgenin doğasının yönetilmesi konusunda yetkili kamu kuruluşlarıdır. Artvin Çoruh 

Üniversitesi Orman Fakültesi de bölgede doğa koruma konusunda önemli kurumlardan 

birisidir. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Biyoloji Bölümü başta boz ayı ve çengel boynuzlu dağ 

keçisi olmak üzere bölgenin yaban hayatı konusunda aktif olarak çalışmaktadır. 

Yeşil Artvin Derneği doğa ve çevre koruma alanında bölgedeki en aktif sivil toplum örgütüdür. 

Bunun yanında bölgenin doğası üzerine çalışan Ankara ve İstanbul merkezli başka sivil toplum 

kurumları da mevcuttur: Artvin Kültür ve Yardımlaşma Derneği, Türkiye Erozyonla Mücadele, 

Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı (TEMA) ve Doğa Koruma Merkezi bölgede 

faaliyet gösteren etkin sivil toplum örgütlerinden bazılarıdır. 

Fotoğraf: Mustafa Yıkılmaz 


Kaçkar Dağlarının doğal değerleri ve biyolojik çeşitlilik açısından önemi planın birinci 

bölümünde detaylı olarak verilmektedir. Bölgede doğal değerler üzerine etkisi olan tehditler ve 

koruma çalışmalarının bir özeti de yine birinci bölüm altında verilmektedir. 

62 



3.5. Enerji ve doğal kaynak kullanımına dayalı 

diğer sektörler 


Bölgede yürütülmekte olan enerji yatırımları temelde Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’nün 

(DSİ) yerel teşkilatı olan 26. Bölge Müdürlüğü tarafından yönetilmektedir. Bununla 

birlikte bölgede yapılmakta olan ve planlanan hidroelektrik santral (HES) lisansları Enerji 

Piyasası Denetleme Kurumu tarafından verilmekte, su kullanım anlaşmaları DSİ tarafından 

yapılmaktadır. Yine bölgede hayata geçirilmekte olan ya da planlanan maden çalışmalarının 

ruhsatları merkezi Ankara’da olan Maden İşleri Genel Müdürlüğü tarafından verilmektedir. 

Ancak Maden Yasasındaki yeni düzenlemeler doğrultusunda bölgede kurulacak maden 

komisyonlarının hangi bölgelerde maden ruhsatı verilip verilemeyeceği konularında etkin 

olması öngörülmektedir. 


Bölgedeki enerji ve maden yatırımlarını yürüten birçok şirket vardır. Bunun yanında alandaki 

enerji yatırımlarını yakından takip eden ve bu yönde savunma faaliyetleri yürüten sivil toplum 

örgütleri de bulunmaktadır. 


Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından 1962 yılında yapılan etüt çalışmaları 

sonucu Çoruh Nehrinde 10 adet baraj, yan kolları üzerinde 17 adet baraj ve Nehir tipi 

HES planlanmış olup toplam 27 adet tesisten yılda 10,3 Milyar KWh enerji üretimi 

gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Bu da Türkiye’ de üretilen toplam enerjinin %7’ si, 

hidroelektrik enerjinin ise %22’sidir. Bu projelerden Murgul ve Tortum HES’leri ile Muratlı ve 

Borçka barajları işletmeye girmiş Deriner Barajının yapımı ise hali hazırda sürmektedir. Diğer 

barajlar henüz planlama aşamasındadır. 

Bu planların yanısıra geçtiğimiz dönemde yürürlüğe giren su kullanım hakkı mevzuatı 

kapsamında daha çok HES yapımı gündeme gelmiştir. Çok Sektörlü Plan Bölgesinde 2010 

yılı itibariyle toplam 30 adet HES projesi bulunmaktadır. Bu projelerin tamamının 2008 yılı 

elektrik enerji ihtiyacına göre ülke elektrik enerjisinin % 0,5’ini karşılaması beklenmektedir. 

Bu projelerden Esendal HES’i 1980 yılında Köy Hizmetleri tarafından tamamlanarak işletime 

geçirilmiştir. Öte yandan 9 projenin su kullanım hakkı anlaşması tamamlanmıştır. 2 projenin 

anlaşma taslakları hazırlanmış, 12 tanesi fizibilite, 6 tanesi ön rapor aşamasındadır. Projelerin 

toplam kurulu gücü 311,22 MW olup yıllık ortalama üretimin 1045,50 GWh olması 

planlanmaktadır. Bu projelerin yaklaşık yatırım maliyeti 659.773.127 TL’dir. İşletimde olan 

Esendal HES’i 1980 yılında Köy hizmetleri tarafından yapılarak üretime geçmiştir. Alanda 

planlanan HES projeleri Tablo 3.5.2.1’de verilmiştir (Muluk 2009). 

Maden İşleri Genel Müdürlüğü’nden alınan bilgiler doğrultusunda Çok Sektörlü Plan 

Bölgesinde ruhsatı verilmiş ya da ihaleye çıkılması planlanan maden izinleri şu şekilde 

özetlenebilir: Madenler temelde iki aşamada bulunmaktadır. Belli alanlar için arama ya da 

işletme ruhsatları tahsis edilmiş belli alanlarda da ihale aşamasındadır. Bölgede 77.936 ha alan 

için ruhsat verilmiş durumdadır. Bu ruhsatların 68.252 hektarlık bölümü araştırma 9.683 

hektarlık bölümü de işletme ruhsatıdır. Tüm ruhsatlı alanlar Çok Sektörlü Plan Bölgesinin 

%36’sını kapsamaktadır. Gerek arama gerekse işletme ruhsatlarının çoğu IV. Grup madenler 

olan metal vb. kaynaklar içindir. 



Sıra 

No 

Proje İsmi 

Proje Yeri 

Kurulu 

Güç 

(MW) 

Ort. 

Üretim 

(GWh) 

Durumu Projeyi yapan 

1 ESENDAL HES ARCIVAN DERE 0,30 1,00 İşletmede Köy hizmetleri 

2 

DAMLA I-II-III-IV 

REG. HES 

BARHAL ÇAYI 51,40 182,31 SKHA Erarı elektrmekanik müş.enrj.san.tic. 

3 KIŞLA REG. HES KIŞLA DERE 11,17 38,32 SKHA Ekin enerji elektrik üretim ltd.şti. 

4 

İKİZKAVAK REG. 

HES 

BARHAL ÇAYI 22,37 82,18 SKHAT Has enerji elektrik üretim A.Ş. 

5 BOZKUŞ REG. HES BIÇAKÇILAR DERE 4,50 14,17 SKHA Venüs enerji elk. Ürt. Ltd. Şti 

6 

DEMİRDÖVEN 

HES 

BARHAL ÇAYI 9,16 33,35 SKHA Ekin enerji elektrik üretim ltd.şti. 

7 PINAR REG. HES BIÇAKÇILAR DERE 13,57 50,51 SKHA Ekin enerji elektrik üretim ltd.şti. 

8 ÖĞDEM REG. HES ARCIVAN DERE 18,00 47,75 SKHAT 3m enerji elektrik üretim a.ş. 

9 CALA HES HÜNGAMEK DERE 13,10 51,60 SKHA Doğal elektrik üretim tic. San. A.ş. 

Ara Toplam 143,58 501,19 

10 

ALTIPARMAK REG. 

BARHAL ÇAYI 

HES 

70,00 218,09 Fizibilite Anc enerji üretim ve tic. A.Ş. 

11 TEKKALE I-II HES 

GÜNGÖRMEZ 

DERE 

17,48 61,38 Fizibilite Anadolu elektrik üretim tic. San. Ltd 

12 ÇAĞLAR REG. HES HÜNGAMEK DERE 9,73 34,24 Fizibilite Doğal elektrik üretim tic. San. A.ş.. 

13 KAYABAŞI REG HES 

BARHAL ÇAYI 

MEMBASI 

2,50 9,37 Fizibilite 

14 DİLEK REG HES BARHAL DERE 4,74 14,34 Fizibilite 

Kayabaşı enerji ürt. San. Ve tic. A. Ş. 

Gevaş enerji elekt. Ürt. Ltd. Şti. 

Dünya enerji elektrik üretim ltd.şti. 

Armahes müh. müş. Enerji san. Tic. Ltd. Şti. 

Gümüşhane doğalgaz enj. San. Ve tic. Ltd. Şti 

net enerji elektrik üretim a. Ş. 

Tunasoyu elektrik üretim sanayi ve tic. 

15 SARIGÖL REG. HES DEREİÇİ DERE 7,20 25,67 Fizibilite Sarıgöl elektrik üretim san. Ve tic.ltd. 

16 MERHAS REG HES 

BARHAL ÇAYI 

MEMBASI 


Merhas enerji elekt. Ürt. San. Ve tic. Ltd. Şti. 

Çakoğlu yapı inş. Ve tic. A.Ş. 

erarı elektromekanik enerji san. Ve tic. Ltd. Şti. 

Net enerji elektrik üretim A.Ş. 

BEŞKAVAK REG. DARGİT(HÜNGA.) 

17 4,60 13,77 Fizibilite Borçka elk. Ürt. Ltd. Şti. 

HES 

DERE 

ALİKOLAT REG. 

18 ALİKOLAT DERE 4,10 12,60 Fizibilite Net enerji elektrik üretim A.Ş. 

HES 

19 DURAK REG. HES YAĞMURÇAY DERE 1,84 7,76 Fizibilite Alınpınar elek. Üretim san. Ve tic. A.Ş. 

20 SELVİ HES 

GÜNGÖRMEZ 

DERE 


Ara Toplam 132,64 432,85 

21 

ARALIK I-II REG. 

HES 

22 BALCILI HES 

BARHAL ÇAYI- 

BIÇAKÇILAR DERE 

23 ÖZGÜVEN HES 

24 

25 

BÜYÜKBAYIR REG. 

HES 

Hidro lider enerji elekt. Ürt. Ve tic. Ltd. Şti. 

Akım enerji ürt. Ltd. Şti. 

Zag enerji üretim A.Ş. 

BARHAL ÇAYI 1,10 3,40 Ön Rapor Dostlar enerji ürt. Dağ. Müh. İnş. Tic. Ltd. Şti. 

Alınpınar elektrik ürt. San. Ve tic. A. Ş. 

6,80 20,00 Ön Rapor 

Özgüven enerji üretim ltd. Şti. 

Özgüven enerji üretim ltd. Şti. 

BIÇAKÇILAR- 

9,70 27,00 Ön Rapor Hitit san. İnş. Ve tic. Ltd. Şti. 

ÖZGÜVEN DERESİ 

Alınpınar elek. Üretim san. Ve tic. A.ş. 

BIÇAKÇILAR 

(SADIKAN) DERE 

8,20 33,06 Ön Rapor 

KIŞLADERE REG. 

HES 

Ara Toplam 35,00 111,46 

TOPLAM 311,22 1045,50 

Alınpınar elek. Üretim san. Ve tic. A.Ş. 

özgüven enerji üretim ltd. Şti. 

Dem enerji san. Ve tic. Ltd. Şti. 

KIŞLA DERE 9,20 28,00 Ön Rapor Net enerji elektrik üretim A.Ş. 

Tablo 3.5.2.1.Proje alanında yapılması 

planlanan hidroelektrik santral projeleri 

64 



İhale aşamasındaki alanların toplam büyüklüğü 134.467 hektardır ve bu büyüklük tüm Plan 

Bölgesinin %63’üne denk gelmektedir. İhalelik alanların 37.179 hektarı arama, 79.690 hektarı 

işletme, 17.597 hektarı belirsiz statüsündedir. Özellikle arama izinlerinin büyük kısmının yine 

IV. Grup madenler için olduğu söylenebilir. 

Sonuç olarak Çok Sektörlü Plan Bölgesinde üzerinden bir ya da daha fazla ruhsat bulunan ya 

da ihalelik aşamada olan alanların toplam büyüklüğü bölgenin %79’una denk gelmektedir. 


Ülkemizde 2003 yılında yürürlüğe giren Elektrik Piyasasında Üretim Faaliyetinde Bulunmak 

Üzere Su Kullanım Hakkı Anlaşması İmzalanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında 

Yönetmelik kapsamında hayata geçmeye başlayan nehir tipi HES projeleri ülkenin ve bölgenin 

en tartışmalı konularından birisidir. Temelde bir yenilenebilir enerji projesi olarak kabul 

edilerek tüm ülke çapında uygulanmaya başlanan HES’lerin gerek inşaat aşaması gerekse işletim 

aşamalarında doğaya geriye dönüşü olmayan zararlar verdiği giderek daha yaygın olarak kabul 

edilen ve dile getirilen bir görüştür. Bunun yanında bölge halkının büyük çoğunluğu hayatın 

en temel unsuru olarak görülen suyun kullanım hakkının uzun yıllar boyunca özel şirketlere 

verilmesine prensip olarak karşı çıkmakta ve bunu yaşamlarına yapılan temel bir müdahale 

olarak değerlendirmektedir. Karadeniz bölgesinde birçok HES yatırımının durdurulması 

için davalar açılmış ve HES’lerin bir kısmında yürütmeyi durdurma kararları alınmıştır. 

Bazı mahkeme kararlarında tek bir HES’in çevreye olan etkisinin tek başına ölçülemeyeceği, 

projelerin havzada bulunan diğer HES yatırımlarıyla bir bütün olarak değerlendirilmesi 

gerekliliği belirtilmektedir. 

Anadolu Yırtık Pırtığı 

Polygonia egea 

Fotoğraf: Hilary & Geoff Welch 

HES inşaatları beton santrali, taş kırma tesisi, depo sahası, şantiye gibi doğaya olumsuz etkileri 

olacak yapıların da inşasını gerektirmektedir. İnşaat aşamasında kesilen ağaçlar, oluşan toz, 

gürültü ve trafik yoğunluğu gibi faktörler doğaya olumsuz etkiler olarak gösterilmektedir. 

Ayrıca inşaat sırasında çıkan hafriyatın nasıl bertaraf edileceği ve taşınacağı kritik öneme 

sahiptir. Özellikle planlama alanındaki gibi yüksek eğimli yamaçlarda su iletim hatlarının 

yapımları sırasında ortaya çıkan hafriyatın dere yatağına dökülmesi ile arada kalan vejetasyonun 

zarar görmesi ve dere yatağının yapısının bozulması gibi ciddi tehditler de mevcuttur. Benzer 

şekilde elde edilen elektriğin taşınması için elektrik direklerinin dikilmesi gerekmekte ve bu da 

kendi başına doğaya olumsuz bir etki doğurabilmektedir. 

HES’lerin işletme aşamasındaki etkisi en çok tartışılan konudur. Santraller üzerine 

kuruldukları derenin yatağındaki suyu kullanmaktadır. Bu suyun ne kadarının kullanılacağı, 

ne kadarının can suyu olarak dereye bırakılacağı tartışmanın ana eksenini oluşturmaktadır. 

Derelere bırakılacak suyun miktarının bölge halkının ve ekosistemin ihtiyaçlarına yanıt verip 

vermeyeceği, orta ve uzun vadede bölgede ne tür değişikliklere yol açacağı oldukça tartışmalıdır. 

Nehir tipi HES’ler suyu doğrudan nehirden almakla birlikte, zaman zaman farklı büyüklükte 

su toplama yapılarına da ihtiyaç duyarlar. Regülatör yapımı ile meydana gelecek ilk çevresel 

etki akarsu sisteminin durgun su ortamına dönüşmesidir. Bu yapıların bir bütün olarak 

değerlendirildiğinde bölge ekosisteminde ne tür değişikliklere yol açacağı öngörülmemekte, 

bu durum hazırlanan çevresel etki değerlendirmesi raporlarının yetersiz kalmasına neden 

olmaktadır. 

Planlama çalışması sırasında yapılan görüşmeler ve araştırmalara göre HES’ler bölgedeki en 

tartışmalı ve geleceği en belirsiz konudur. Bölge halkının görüşlerine göre HES’lerin nasıl ve 

nerede yapılacağı Ankara’dan kararlaştırılmakta, bölge halkının talepleri ve öncelikleri dikkate 

alınmamaktadır. Bir derenin oluşturduğu havzada kaç adet HES yapılabileceği ve her bir 

HES’in dereye ne kadar su bırakması gerektiği konularında herhangi bir bütüncül planlama 

bulunmamaktadır. Bu bütüncül olmayan yaklaşım bölge doğasını tehdit eden faktörlerin 

başında gelmektedir. 




Madencilik uygulamalarının çevreye etkileri uzun yıllardır gündemden düşmeyen bir olgudur. 

Gerek dünyada gerekse ülkemizde sivil toplum kurumları ve bölge halkları madenlere karşı 

birçok etkinlikte bulunmuş birçok proje mahkemelik olmuştur. Son dönemde Maden 

Yasasındaki değişiklikler konu hakkındaki tartışmaları yeniden alevlendirmiştir. Yeni yasayla 

birlikte madenlerin korunan alanlarda da yapılmasının önündeki engeller kaldırılmıştır. Yeni 

yasa önceden kanunlarla sınırlandırılmış olan milli parklar, özel koruma bölgeleri, kültürel ve 

tarihi sit alanları, tarım arazileri, sulak alanlar gibi önemli bölgeleri bakanlar kurulu kararı ile 

maden aramaya açmaktadır. Ayrıca bu yasa çevre etki değerlendirme raporuna gerek olmadan 

arama amacıyla sondaj yapılmasına ve madenci şirketin beyanı uyarınca belirlenen maden 

rezervinin yüzde %10’luk bir bölümünü çıkarılmasına izin vermektedir. Bu sayede madencilik 

şirketlerinin ÇED raporu almasına gerek olmadan otuz ay boyunca tonlarca madeni çıkartması 

ve satması mümkün kılınmaktadır. 

Madencilik uygulamalarının doğaya olan etkileri fiziksel ve kimyasal olarak iki ayrı bölümde 

incelenmektedir. Fiziksel etkiler arasında madencilik işlemleri ve ulaşım nedeniyle toprakta 

yaşanan sıkışma önemli bir yer tutmaktadır. Toprağın sıkışması sonucunda oksijenin ve 

suyun toprakta ilerlemesi kesilmekte ve bu da toprağa bağlı tüm yaşamı olumsuz yönde 

etkilemektedir. Aşağı yönlü hareket edemeyen su, toprak yüzeyine paralel hareket etmek 

zorunda kalmakta bu nedenle toprağa bulaşan tüm zararlı maddeler çevreye daha hızlı 

yayılmaktadır. Bununla birlikte madencilik faaliyetleri uygulandığı alanlarda ve çevresinde 

doğal yaşam ortamlarının bozulmasına neden olmaktadır. Ormanların kesilmesi, uygulamanın 

yapıldığı bölgelerde bitki örtüsünün tamamen ortadan kaldırılması, açılan yollar nedeniyle 

yaşam ortamlarının parçalanması en önemli etkilerin başında gelmektedir. 

Madencilik uygulamalarının kimyasal etkilerinin başında toprağa zehirli ağır metallerin 

ve asitlerin karışması gelmektedir. Topraktaki bu bulaşıklık tüm canlıları olumsuz yönde 

etkilemektedir. Bu atıkların aşağı yönlü ilerleyememesi nedeniyle akarsulara, sulak alanlara ve 

içme suyu kaynaklarına ulaşması tehlikenin boyutunun daha da büyümesine ve insanları da 

etkilemesine neden olabilmektedir. 

Çok Sektörlü Plan Bölgesinde araştırma ve işletme ruhsatına sahip işletmelerle ihaleye açılması 

planlanan alanların yüzölçümü tüm alanın %79’unu kapsamaktadır. Bu da bölgenin doğal 

yapısının ve insan sağlığının madencilik faaliyetlerinden ciddi şekilde etkileneceğini gözler 

önüne koymaktadır. Bölgede yapılması planlanan madencilik uygulamaları bütüncül bir 

çevreye ve insana etki analizi içermemektedir. Bölgedeki tüm madenlerin işletme aşamasına 

geçmesi durumunda bölgede yaşanması öngörülen çevresel ve doğal zararların toplam bir 

değerlendirilmesi yapılmadan uygulamaların hayata geçirilmemesi oldukça önemlidir. 

Önümüzdeki dönemde hayata geçmesi öngörülen maden komisyonlarının bölgede planlanan 

tüm madenleri bir bütün olarak değerlendirmesi oldukça kilit önemdedir. 

66 



Çok sektörlü 

yönetim planı 

Yönetim planı 




B. Çok sektörlü yönetim planı 

4. Yönetim planı 

4.1. Plan hazırlık süreci 

Ekosistem ve Biyolojik Çeşitlilik Hususlarına Dayalı Bölgesel Çok Sektörlü Yönetim 

Planı’nın hazırlık süreci katılımcı bir şekilde ele alınmıştır. Bununla birlikte Kaçkar Dağları 

Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi’nin ürettiği bilgi ve deneyim planının ilk 

taslaklarının oluşturulmasında altlık olarak kullanılmıştır. 


Planın oluşturulması sürecindeki ilk adım Artvin’de bulunan paydaşların süreç hakkındaki 

görüşlerinin yüz yüze görüşmeler aracılığıyla alınması olmuştur. Toplantılarda taraflara plan 

hazırlık sürecinde kullanılması planlanan yöntem anlatılmış ve tarafların görüşleri alınarak bu 

yöntem zenginleştirilmiş ve güncellenmiştir. 

Bu süreçte hazırlanan sektörel planların ilk taslakları ilgili sektörler konusunda deneyimli ve bölgeyi 

tanıyan uzmanlar tarafından hazırlanmıştır. Hazırlanan taslaklar resmi yazılarla taraflarla paylaşılmıştır. 

Sektörel planlara kurumların görüşlerini almak ve tüm kurumların katıldığı bir ortamda 

tartışarak planları geliştirmek için 26 - 27 Ocak 2011 tarihlerinde Hopa’da bir çalıştay 

gerçekleştirilmiştir. Çalıştaya katılan kişilerin sayısının yaklaşık 70 kadar olması nedeniyle çalıştay 

boyunca grup çalışmaları yapılmıştır. Çalıştayın ilk gününde ilgili sektörler kendi aralarında 

toplanarak taslak stratejiler üzerinde çalışmalar yapmış, hedefleri ve etkinlikleri değerlendirerek 

gerekli revizyonları gerçekleştirmişlerdir. Bunun yanında sektör temsilcileri kendi alanlarıyla ilgili 

planının hayata geçmesi noktasında sektörü bekleyen sıkıntıları, engelleri ve bununla birlikte 

diğer sektörlerle ortak, destekleyici noktaları da tespit etmişlerdir. Çalıştayın ikinci gününde 

bir gün önce elde edilen sonuçlar tüm katılımcılara sunulmuş ve tüm plan üzerinde tarafların 

görüşleri bir kez daha alınmıştır. Toplantı katılımcılarının listesi Ek VIII’de verilmektedir. 

Toplantıyı takiben planda yapılan revizyonlar bir kere daha bölgedeki ilgili kurumların 

dikkatine sunulmuştur. Planlarda yapılan değişiklikler, kurumlardan yorum almak üzere 

elektronik olarak paydaşlarla paylaşılmıştır. Bunun yanında Artvin’ de yüz yüze gerçekleştirilen 

toplantılarda kurumlardan plan hakkındaki son görüş ve yorumları istenmiş, kurumların 

görüşleri doğrultusunda plan bir kez daha revize edilerek son haline kavuşmuştur. 

Bundan sonraki bölümlerde tüm kurumların katkısıyla hazırlanan planın uzun vadeli hedefleri, 

uygulama hedefleri, etkinlikler, zaman planı ve etkinliklerin hayata geçmesi için sorumlu ve 

destekçi kuruluşlar sunulmaktadır. 

4.2. Uzun dönemli hedefler 

Sektörlere göre uzun dönemli hedefler 

Doğa Koruma 

Kaçkar Dağları’nda biyolojik çeşitliliğin ve yaşam ortamlarının korunması ile 

sürdürülebilir kullanımının sağlanması. 

Turizm 

Kaçkar Dağları’nda sürdürülebilir turizmin geliştirilmesi. 

Tarım ve kırsal kalkınma 

Tarımsal faaliyetlerin geleneksel ve Kaçkarların doğasıyla uyumlu yöntem ve ürünlerle 

zenginleştirilmesiyle yerel ekonominin güçlendirilmesi. 

Ormancılık 

Biyolojik çeşitliliği ve ekosistem hizmetlerini gözeten sürdürülebilir orman kullanım 

sisteminin hayata geçirilmesi. 

Enerji ve doğal kaynak kullanımına 

dayalı diğer sektörler 

Kaçkar Dağları’nda gerçekleştirilen doğal kaynak kullanımına yönelik uygulamaların 

bölgenin doğal ve sosyal değerlerine zarar vermeyecek şekilde yönetilmesi. 

Kaçkar ormanlarının ve 

doğasının korunması 

Sürdürülebilir kullanım 

için yaşam ortamları 

Sürdürülebilir 

turizm 

Doğayla uyumlu, 

güçlü tarım 

Sürdürülebilir 

ormancılık 

Doğru doğal 

kaynak yönetimi 

68 



4.3. Uygulama hedefleri 

Sektörlere göre uygulama hedefleri 

Uzun dönemli hedef 

Uygulama Hedefleri 


Uygulama hedefleri 







Doğa Koruma 

Kaçkar Dağları’nda biyolojik çeşitliliğin ve yaşam ortamlarının korunması ile 

sürdürülebilir kullanımının sağlanması. 

1. Kaçkar Dağları’nda yaşayan öncelikli (hedef) türlerin ve yaşam ortamlarının 

korunmasının sağlanması. 

2. Kaçkar Dağları’nın sağladığı ekosistem hizmetlerinin devamlılığının sağlanması ve 

gerekli yerlerde güçlendirilmesi. 

Turizm 

Kaçkar Dağları’nda sürdürülebilir turizmin geliştirilmesi. 

1. Sürdürülebilir turizm stratejisi uyarınca belirlenen turizm ürünlerinin hayata 

geçirilmesi. 

2. Etkin varış noktası pazarlama (yönetim), markalaşma yaklaşımlarıyla bölgedeki 

turizm ürünlerinin satışının geliştirilmesi. 

Tarım ve kırsal kalkınma 

Tarımsal faaliyetlerin geleneksel ve Kaçkarların doğasıyla uyumlu yöntem ve ürünlerle 

zenginleştirilmesiyle yerel ekonominin güçlendirilmesi. 

1. Bölgedeki meyve ve sebze üretiminin 10 yıl içerisinde en az ikiye katlanması. 

2. Bölgedeki hayvancılık, arıcılık ve alabalık üretiminin güçlendirilerek mevcut 

seviyenin üzerine çıkarılması. 

3. Bölgedeki örgütlenme, ürün işleme, pazarlama ve tanıtım kapasitesinin geliştirilmesi. 

4. Üreticilerin bilgi düzeyinin yükseltilmesi. 

5. Tıbbi ve aromatik (rayihalı) bitkilerle odun dışı orman ürünleri potansiyelinin 

değerlendirilmesi. 

6. Bölgedeki temel ihtiyaç ve altyapı hizmetlerinin iyileştirilmesi. 

Ormancılık 

Biyolojik çeşitliliği ve ekosistem hizmetlerini gözeten sürdürülebilir orman kullanım 

sisteminin hayata geçirilmesi. 

1. Biyolojik çeşitliliği ve ekosistemin ekolojik, ekonomik ve sosyal hizmetlerini gözeten 

sürdürülebilir orman kullanım sisteminin uygulanması. 

2. Ormancılık faaliyetlerinin bölge halkının zati ihtiyaçlarını karşılayacak ve 

sürdürülebilir geleneksel uygulamalarla çatışmayacak şekilde yönetilmesi. 

3. Ormancılık uygulamalarının ve orman alanlarında yapılan uygulamaların doğa 

koruma sektörünün belirlediği uygulama hedeflerini destekleyecek ve geliştirecek şekilde 

hayata geçirilmesi. 

4. Ormancılık uygulamalarının bölgede gerçekleştirilmekte/ planlanmakta olan doğayla 

uyumlu turizm faaliyetlerini desteklemesi. 

Enerji ve doğal kaynak kullanımına dayalı diğer sektörler 

Kaçkar Dağları’nda gerçekleştirilen doğal kaynak kullanımına yönelik uygulamaların 

bölgenin doğal ve sosyal değerlerine zarar vermeyecek şekilde yönetilmesi. 

1. Su ve maden kaynaklarının alanın özelliklerini muhafaza edecek şekilde planlanması 

ve mevcut uygulamaların bu plan doğrultusunda revize edilmesi. 

2. Bölgenin “doğa dostu doğal kaynak kullanımı” konusunda örnek bir model olarak 

geliştirilmesi. 



4.4. Etkinlikler ve zaman planı 

Doğa Koruma 

Hedef/ Etkinlik 

2012 

2013 

2014 

2015 

Sorumlu Kurum Destekçi kurum 

UDH: Kaçkar Dağları’nda biyolojik çeşitliliğin ve yaşam ortamlarının korunması ile sürdürülebilir 

kullanımının sağlanması. 

UH1: Kaçkar Dağları’nda yaşayan öncelikli (hedef) türlerin ve yaşam ortamlarının korunmasının sağlanması. 

1.1. Bölgedeki yaban hayatı ve insan 

çatışmasının asgari seviyeye indirilmesi. 

1.1.1. Elektrikli çit ve kovan 

platformlarının bölgede 

yaygınlaştırılması için çiftçilere destek 

programının hayata geçirilmesi. 

1.1.2. Ağaçlandırma çalışmalarında 

yaban hayatı için yabani meyve 

ağaçlarının bölgede etkin olarak 

dikilmesi. 

1.1.3. Yabani meyve ağaçlarının 

orman ağacı sayılmamasından dolayı 

kesilmesinin önlenmesi. 

1.1.4. Yaban hayatı kaynaklı zararların 

düzenli kayıtlarının (hastaneler de 

dahil olmak üzere) tutulması ve şikayet 

mekanizmasının etkinleştirilmesi. 

1.1.5. Yaban hayatından kaynaklı 

zararların sigorta kapsamına 

alınabilmesi konusunun TARSİM 

(Tarım Sigortaları Merkezi) Genel 

Kurulu’na anlatılarak ürünlerin 

ve hayvanların sigorta kapsamına 

alınmasının sağlanması. 

1.2. Bölgedeki öncelikli memeli 

türleri için etkin bir izleme sisteminin 

oluşturulması ve uygulanması. 

1.2. 1. Boz ayı için etkin bir 

izleme sisteminin oluşturulması ve 

uygulanması. 

1.2. 2. Yabankeçisi için etkin bir 

izleme sisteminin oluşturulması ve 

uygulanması. 

1.2.3. Çengelboynuzlu dağkeçisi 

için etkin bir izleme sisteminin 


1.2.4. Vaşak için etkin bir izleme 

sisteminin oluşturulması ve 

uygulanması. 

√ √ √ √ Artvin İl Çevre 

ve Orman 


Artvin İl Tarım 


√ √ √ √ Artvin İl Tarım 


√ √ √ √ Artvin 

Orman Bölge 



Orman Bölge 



ve Orman 


√ √ Artvin İl Tarım 



ve Orman 



ve Orman 



ve Orman 



ve Orman 



ve Orman 


Artvin Orman Bölge 


Artvin Çoruh Üniversitesi 

Orman Fakültesi 

Bölgedeki avcı dernekleri 

Yusufeli Bal Üreticileri Birliği 

Artvin İl Özel İdaresi 

Artvin İl Çevre ve Orman 


Yusufeli Bal Üreticileri Birliği 

Artvin İl Tarım Müdürlüğü 









ODTÜ Biyoloji Bölümü 

Bölge avcı dernekleri 

















70 



Doğa Koruma 


1.3. Bölgede yaşayan kelebek türleri 

için bir koruma ve izleme planının 


1.4. Altıparmak Dağları bölgesinin 

Yaban Hayatı Geliştirme Sahası 

olarak ilan edilmesi ve alanın yönetim 

planının hazırlanarak uygulamaya 

geçirilmesi. 

1.5. Bölgedeki nesli tehlike altında ve 

endemik bitki türleri için bir koruma 

ve izleme planının oluşturulması ve 

uygulanması. 

1.6. Bölgedeki öncelikli habitatların 

izleme sistemin oluşturulması ve 

uygulanması. 

1.7. Bölgede farklı yatırımlar 

sonucunda kaybolacak olan bitki 

türleri öncelikli olmak üzere bitkiler 

için tohum bankası ve herbaryum 

kurulması. 

1.8. Bölgenin doğal açıdan önemi 

konusunda bilinçlendirme ve eğitim 

çalışmalarının yapılması. 

1.8.1 Yaban hayatı ve insan ilişkisi 

üzerine bilinçlendirme ve eğitim 


1.8.2. Canlı kelebek müzesi kurulması 

ve işletilmesi. 

1.9. Bölgede yapılmakta olan av 

turizminin denetimli ve türlerin 

devamlılığını etkilemeyecek şekilde 

sürdürülmesi. 

1.9.1. Av turizmine yönelik kota 

belirleme çalışmalarının uluslararası 

bilimsel normlara göre düzenlenmesi. 

1.9.2. Milli parklar alan kılavuzluğu 

uygulamalarının alanının genişletilmesi 

ile av turizmi yerel kılavuzlarının 

eğitilmesi, belgelendirilmesi. 

1.10. Kaçak avcılığın önlenmesi 

hususunda kolluk kuvvetleri ile 

birlikte ortak bir koruma mekanizması 

oluşturulması. 

2012 


ve Orman 


√ 

2013 

2014 

2015 

Artvin İl Çevre 

ve Orman 



ve Orman 



ve Orman 


√ √ √ Artvin 

Orman Bölge 


Artvin Çoruh 

Üniversitesi 



ve Orman 


√ √ Artvin İl Çevre 

ve Orman 


√ √ √ Artvin İl Çevre 

ve Orman 



ve Orman 



ve Orman 



ve Orman 



ve Orman 






Doğa Koruma Merkezi 







TEMA Vakfı 





DSİ 26. Bölge Müdürlüğü 

TEMA Vakfı 






TEMA Vakfı 






Artvin İl Milli Eğitim 


TEMA Vakfı 



Artvin İl Milli Eğitim 


TEMA Vakfı 



TEMA Vakfı 













Yusufeli İlçe Jandarma 

Komutanlığı 



Doğa Koruma 


2012 

2013 

2014 

2015 


UH2: Kaçkar Dağları’nın sağladığı ekosistem hizmetlerinin devamlılığının sağlanması ve gerekli yerlerde 

güçlendirilmesi. 

2.1. Bölge için hazırlanmış orman yolu, 

yayla yolu, köy yolu ve karayolu plan 

ve uygulamalarının bölgedeki hassas 

tür ve yaşam alanı önceliklerine göre 

revize edilmesi. 

2.2. Bölgenin erozyona hassas 

noktalarını dikkate alarak, toprak 

yapısının muhafaza edilmesi amacıyla 

gerekli noktalarda erozyon kontrol 

çalışmalarının yürütülmesi ve yanlış 

ağaçlandırma çalışmalarının önüne 

geçirilmesi. 

2.3. Bölge için yapılacak entegre havza 

yönetimi planına (Bkz. Enerji ve Doğal 

Kaynak Kullanımına Bağlı Diğer 

sektörler Uygulama Hedefi 1) akarsu 

boylarındaki ormanların devamlılığını 

sağlayacak taban suyu ve nemlilik 

oranını ile kritik sucul ekosistemin 

devamlılığını sağlayacak yaklaşımların 

dahil edilmesi. 

2.4. Bölgedeki yapılaşma, enerji ve 

kaynak kullnımına bağlı yatırım ve 

altyapı projelerinde hassas tür ve yaşam 

alanı önceliklerinin dikkate alınmasının 

sağlanması; gerekli yerlerde restorasyon 



ve Orman 



ve Orman 



ve Orman 



ve Orman 






Karayolları 10. Bölge 







TEMA Vakfı 




TEMA Vakfı 




Türk Telekom Artvin 





Fotoğraf: 

Gonca Fide 

72 



Turizm 


2012 

2013 

2014 

2015 

Sorumlu Kurum 

UDH: Kaçkar Dağları’nda sürdürülebilir turizmin geliştirilmesi. 

UH1: Sürdürülebilir turizm stratejisi uyarınca belirlenen turizm ürünlerinin hayata geçirilmesi. 

1.1. Çekim odaklarına ziyareti ve/veya odağın 

tecrübe edilmesini mümkün kılacak alt 

yapının ve kulvarların geliştirilmesi (yol, su, 

elektrik, tuvalet, yiyecek içecek altyapıları, 

parkurlar, işaretler). 

Festivaller etkinlikleri; 

1.1.1. Elektrik, su ve benzeri işletim 

sorunlarını gidermede önemli bir araç 

olan taşınabilir yapıların tüm etkinliklerde 

kullanımının sağlanması ve yaygınlaştırılması. 

1.1.2. Festivaller öncesinde belediyeler 

tarafından özel düzenli çöp toplama planı 

yapılması ve planın uygulanmasının 

desteklenmesi. 

1.1.3. Alanda planlanan festival ve 

etkinliklere tanıtım desteği sağlanması. 

1.1.4. Etkinlik boyunca etkinlik mahallinde 

ambulans temini ve sağlık önlemlerinin 

planlanıp titizlikle uygulanması (özel 

ambulans, özel güvenlik, sigorta vs.). 

1.1.5. Bölgenin kültürel özelliklerini ve 

yerel değerlerini öne çıkaracak ve koruyacak 

etkinliklerin ön plana çıkarılması (rafting, 

yerel ürün satışı vb.). 

1.1.6. Festival tarihlerini bir araya getirme 

amaçlı koordinasyonun sağlanması. 

1.1.7. Bölgedeki diğer festivallerin 

zamanlamasının karakucak ve boğa festivalleri 

etrafında toplanması. 

1.1.8. Havaalanlarından bölgeye ulaşım 

yollarında ve her türlü kamp alanında 

hijyenik altyapının tesis edilmesi. 

Trekking ve Dağ Bisikleti; 

√ √ √ √ Artvin İl Kültür 

ve Turizm 


Festival komiteleri 

Çoruh Havzası 

Kalkınma Birliği 

(ÇOKAB) 

√ √ √ √ Festival komiteleri 

ÇOKAB 

Destekçi kurum 

Yusufeli Belediyesi 

Artvin Çoruh 

Üniversitesi Orman 

Fakültesi 




Artvin İl Kültür ve 

Turizm Müdürlüğü 


√ √ √ √ Yusufeli Belediyesi Artvin İl Özel İdaresi 

√ √ √ √ Festival komiteleri Artvin İl Kültür ve 


√ √ √ √ Festival komiteleri Artvin İl Sağlık 


Yusufeli İlçe 

Jandarma 


√ √ √ √ Festival komiteleri Yusufeli Belediyesi 










ve Turizm 


Festival komiteleri 

ÇOKAB 





1.1.9. Dağ bisikleti, rafting ve kano sayısının 

artması ve sporun özendirilmesi konularında, 

fiziki imkan, tesis, antrenör, forma, teçhizat 

vb. temininde destek ve koordinasyon 

sağlanması. 

1.1.10. Belirlenen trekking ve dağ bisikleti 

parkurlarında işaretleme yapılması ve/veya 

yerel çabalara destek sağlanması. 

√ √ √ √ Yusufeli Belediyesi 

İlgili federasyonlar 


ve Turizm 



İlgili seyahat 

acenteleri 





Turizm 


1.1.11. Belediye liderliğinde Ziyaretçi Destek 

ve Yönlendirme Birimi (bot, çekici vs. ekipmanı 

ile) ve arama kurtarma ekibi kurulması. 

1.1.12. Trekking ve dağ bisikleti rotaları 

üzerine belirlenen aralıklarla doğrudan 

jandarmaya bağlanan acil durum telefonları 

yerleştirilmesi. 

1.1.13. Başarılı trekking ve dağ bisikleti 

rotalarının yıllık kontrollerinin yapılması, 

kapanan yolların sezon öncesi açılmasının 

sağlanması. 

1.1.14. Başarılı trekking ve dağ bisikleti 

rotaları etrafında doğa tahribinin takibi ve 

önlenmesine yönelik önlemler konusunda 

destek ve koordinasyon sağlanması. 

Rafting ve kano; 

1.1.15. Başarılı rafting ve kano parkurlarının 

ve yapıların (iskele, soyunma odası vb.) 

bakımının yapılması ve geliştirilmesi. 

1.1.16. Başarılı rafting ve kano parkurları 

etrafındaki bozulmaların ve kirliliğin takibi ve 

önlenmesi. 

1.1.17. Lisanslı sporcu ve belgeli nehir 

adamlarının sayısının artmasının 

desteklenmesi ve sporun özendirilmesi 

konularında, forma, teçhizat vb. temininde 

destek ve koordinasyon sağlanması. 

1.1.18. Bölgedeki rafting ve kano 

standartlarının belirlenmesi (bot rengi, yelek, 

standart logo kullanımı vb.). 

Macera, Rekabet, Birlik vb.; 

1.1.19. Şirketlere yönelik grup dayanışması 

ve teşvik amaçlı macera, rekabet, birlik vb. 

ürünlerinin oluşturulması. 

1.1.20. Macera, rekabet, birlik temalı 

etkinliklerin, koruma kullanma dengesi 

gözetilerek duyurulması ve bölgede 

uygulanması amaçlı tanıtımı. 

√ √ Yusufeli Belediyesi İlgili seyahat 

acenteleri 

√ √ Türk Telekom 

Artvin Müdürlüğü 

√ √ √ √ Yusufeli 

Kaymakamlığı 


ve Orman 








√ √ √ √ Yusufeli Belediyesi Artvin İl Kültür ve 


DSİ 26. Bölge 


√ √ √ √ Yusufeli Belediyesi DSİ 26. Bölge 




Yusufeli 


√ √ √ √ Yusufeli Belediyesi Artvin İl Gençlik ve 

Spor Müdürlüğü 

√ √ Yusufeli Belediyesi 

ÇOKAB 

√ √ Yusufeli Belediyesi 

ÇOKAB 

√ √ √ √ İlgili seyahat 

acenteleri 

Artvin İl Gençlik ve 

Spor Müdürlüğü 




UH2: Etkin varış noktası pazarlama (yönetim), markalaşma yaklaşımlarıyla bölgedeki turizm ürünlerinin 

satışının geliştirilmesi. 

2.1. Hizmet üretim ve pazarlama 

kooperatiflerinin önderliğinde alana özgü yan 

ürünlerin ve ürün destek fonksiyonlarının 


2.1.1. Turizm ürününe katkı verecek mesleki 

eğitimlerin verilmesi (dekoratör, müzisyen, 

garsonluk, yöresel el sanatları, vs.) 

2012 

2013 

2014 

2015 

Sorumlu Kurum 

√ √ √ √ İlgili kooperatifler Artvin İl Kültür ve 



√ √ Yusufeli Halk 

Eğitimi Merkezi 


İlgili kooperatifler 



74 



Turizm 


2.1.2. Turizm ürününe katkı verecek meslek 

birim/örgüt ve atölyelerinin kurulması ve 


2.1.3. Başarılı (fonksiyonel) bir yerel 

örgütün incelenmesi ve model olarak 


2.1.4. Alana özel üretim ve pazarlama amaçlı 

teşviklerin, hibe ve desteklerin araştırılması, 

takip edilerek yerel örgütlere duyurulması ve 

temini için önceliklendirme yapılması. 

2.1.5. Yöreye özgü tat ve ürünlerin işletmelere 

tanıtılması ve servis etmelerinin sağlanması. 

2.1.6. Seyahat acenteleri de dâhil olmak üzere 

alandaki turizm uygulamalarını belirlenen 

standartlar ışığında denetlenmesi. 

2.2. Turizm ürünlerinin alan dışına doğrudan 

satışının sağlanması. 

2.2.1. Pazarlama kooperatifinin pazarlama 

çabalarının desteklenmesi, ulusal ve 

uluslararası fuar ve benzeri tanıtım araçlarına 

katılımlarına destek sağlanması. 

2.2.2. Karadeniz Günleri gibi, yurdun 

çeşitli yerlerinde tanıtım amaçlı 

etkinliklerin duyurulması ve yerel katılımın 

koordinasyonu. 

2.2.3. Popüler dizi ve programlarda bölgenin 

odak noktalarının kullanımı. 

2.2.4. Haberleşme kuleleri ve benzeri temalı 

belgesellerin yapılması ve dağıtımı. 

2.2.5. İlk ve ortaöğretim okullarında ilin 

önemli değerlerinin tanıtımına yönelik 

çalışmalar yapılması. 

2.2.6. Örgün hizmetler ve tedarik zincirinin 

Yusufeli’ne has ürünlerle desteklenmesi 

(çorap, yastık yüzü, sofra, yöresel tatlar, 

dekoratif ürünler, Yusufeli ehram vb.). 

2.2.7. Bölgeye has değerlerin envanterinin 

yapılması araştırılması ve derlenmesi. 

2.2.8. Hediyelik eşyaların üretilerek otellere 

konsinye olarak temin edilmesi. 

2.2.9. Turistlere yönelik eğlence mekânlarının 

doğaya ve geleneksel mimariye zarar 

vermeyecek prensiplerle geliştirilmesi. 

2012 

2013 

2014 

2015 

Sorumlu Kurum 

√ √ İlgili kooperatifler Artvin İl Kültür ve 



Yusufeli Halk Eğitimi 

Merkezi 

Yusufeli 


√ √ İlgili kooperatifler 


ve Turizm 



√ √ İlgili kooperatifler 

√ √ √ Yusufeli Belediyesi 

Artvin İl Kültür 

ve Turizm 




ve Turizm 




ve Turizm 




ve Turizm 




ve Turizm 



Artvin ve Yusufeli 

STK’ları 

√ √ Artvin İl 

Milli Eğitim 


Yusufeli 


Seyahat acenteleri 

İlgili tüm kurumlar 





√ √ √ √ İlgili kooperatifler Yusufeli Belediyesi 

Yusufeli 


√ √ Artvin İl Kültür 

ve Turizm 


√ √ √ İlgili kooperatifler 



Yusufeli 


√ √ √ √ Yusufeli Belediyesi Yerel girişimciler 




Tarım ve Kırsal Kalkınma 

Sorumlu Kurum 

2012 

2013 

2014 

2015 


UDH: Tarımsal faaliyetlerin geleneksel ve Kaçkarların doğasıyla uyumlu yöntem ve ürünlerle zenginleştirilmesiyle 

yerel ekonominin güçlendirilmesi. 

UH1: Bölgedeki meyve ve sebze üretiminin 10 yıl içerisinde en az ikiye katlanması. 

1.1. Meyvecilikte verimliliğin arttırılması ve 

pazarın geliştirilmesi. 

√ √ √ √ 

1.1.1. Yerel halkta meyvecilik konusunda 

duyarlılık yaratılması. 

1.1.2. Yerel meyve çeşitlerinin araştırılması, 

tescili ve kullanılmasının sağlanması. 

1.1.3. Meyvecilik uygulamalarında verimliliğin 

artırılması (budama, bitki hastalıkları ve 

zararlıları). 

1.1.4. Kapama meyve bahçelerinin 

yaygınlaştırılması. 

1.1.5. Organik meyve yetiştiriciliğine 

yönelik potansiyel araştırması yapılması ve 

uygulamaların desteklenmesi. 

1.1.6. Bölgedeki meyveciliğin iyi tarım 

uygulamaları kapsamında yapılmasının 

sağlanması, örnek girişimlerin desteklenmesi. 

√ √ √ Yusufeli İlçesi Sebze 

Üreticileri Birliği 



√ √ √ √ Yusufeli İlçesi Sebze 




















1.2. Sebze tarımının geliştirilmesi. √ √ √ √ Yusufeli İlçesi Sebze 




1.2.1. Sebze yetiştirme potansiyelinin ortaya 

konulması. 

1.2.2. Organik sebze yetiştiriciliğine yönelik 

potansiyel araştırmasının yapılması. 

1.2.3. İyi tarım uygulamaları kapsamında sebze 

üretimine uygun alanların belirlenmesi ve örnek 

girişimlerin desteklenmesi. 

1.2.4. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’nın merkezi 

birimlerinin süreç hakkında bilgilendirilmesi 

ve ilgili destek programları çerçevesinde destek 

alınması. 

√ √ Yusufeli İlçesi Sebze 




√ √ Yusufeli İlçesi Sebze 




√ √ √ Yusufeli İlçesi Sebze 




√ √ √ Artvin İl Tarım 


Artvin Çoruh 


Fakültesi 


Artvin Çoruh 


Fakültesi 


Artvin Çoruh 


Fakültesi 


Artvin Çoruh 


Fakültesi 


Artvin Çoruh 


Fakültesi 


Artvin Çoruh 


Fakültesi 


Artvin Çoruh 


Fakültesi 


Artvin Çoruh 


Fakültesi 


Artvin Çoruh 


Fakültesi 


Artvin Çoruh 


Fakültesi 


TEMA Vakfı 

İlgili şirketler 

76 




UH2: Bölgedeki hayvancılık, arıcılık ve alabalık üretiminin güçlendirilerek mevcut seviyenin üzerine çıkarılması. 

2.1. Bölgedeki büyükbaş ve küçükbaş 

hayvancılığın doğaya zarar vermeyecek şekilde 


2.1.1. Yerel üstün verimli ırk seleksiyonu/ıslahı 

yapılması amacıyla doğal ve suni tohumlama 

uygulamaları (paydaşlarla birlikte). 

2.1.2. Barınak koşullarının tespiti ve 

iyileştirilmesine yönelik pilot çalışmalar. 

2.1.3. Bakım, besleme, sağım ve barınak 

koşulları konusunda eğitimler verilmesi. 

2.1.4. Barınak koşullarının iyileştirilmesi için 

gerekli ekonomik kaynakların üretilmesi. 

2.1.5. Mevcut hayvancılık işletmelerinin 

kapasitesinin artırılması için mali destek 

sistemlerinin kullanılması (faiz indirimi, kredi 

verilmesi, sağım üniteleri, süt soğutma tankı vb.) 



İlgili birlikler 













Doğu Anadolu 

Araştırma Enstitüsü 



Yusufeli 


Ziraat Bankası 

KOSGEB 

Doğu Karadeniz 

Kalkınma Ajansı 


Yusufeli 



KOSGEB 



TEMA Vakfı 

Artvin Çoruh 


Fakültesi 

Büyük ve küçükbaş 

hayvancılıkla ilgili 

birlikler 

2.1.6. Mera ıslah çalışmaları yapılması. √ √ √ İlgili birlikler Yusufeli Belediyesi 



2.1.7. Etkin pazarlama süreçlerinin 

tanımlanması ve hayata geçirilmesi. 

√ √ √ Arı Yetiştiricileri 

Bal Üreticileri Birliği 



2.2. Arıcılık potansiyelinin etkin olarak 


√ √ √ √ Arı Yetiştiricileri 


Girişimciler ve 

şirketler 

2.2.1. Ana arı üretiminin daha da geliştirilmesi. √ √ √ √ Arı Yetiştiricileri 



şirketler 

2.2.2. Koloni üretiminin geliştirilmesi. √ √ √ √ Arı Yetiştiricileri 



şirketler 

2.2.3. Arı ürünleri üretimi (bal, polen, arı sütü, 

propolis, balmumu, arı zehiri vb.). 


Sorumlu Kurum 

2012 

2013 

2014 

2015 










Arı Yetiştiricileri 


KOSGEB 

İlgili bankalar 




2.2.4. Arıcılık yapmak isteyenlere yönelik destek 

sistemlerinin oluşturulması. 

2.2.5. Arıcılık işletmelerinin kapasitelerinin 


2.2.6. Arıcıların konaklama ve kışlama imkan ve 

olanaklarının geliştirilmesi. 

2.2.7. Gen kaynaklarının korunması için kovan 

girişlerinin kontrol edilmesi. 







İlçe Jandarma 




2.2.8. Organik arı ürünlerinin üretiminin 




2.3. Kültür balıkçılığının geliştirilmesi. √ √ √ Artvin İl Tarım 


2.3.1. Üretim için ekonomik, çevresel ve sosyal 

fizibilite çalışmasının yapılması. 

2.3.2. Yerel alabalık türleri kültürünün 


2.3.3. Gökkuşağı alabalığı çiftliklerinde 

verimlilik, denetim (balıkların nehire kaçışının 

engellenmesi vb.) ve kapasitenin artırılması. 

2.3.4. Denizlerde ve barajlarda kafes balıkçılığı 

potansiyelinin değerlendirilmesi. 

2.3.5. Çiftlik tasarımı, yetiştiricilik uygulamaları 

ve çiftlik yönetimi konusunda kapasite 



Sorumlu Kurum 

2012 

2013 

2014 

2015 



√ √ √ Trabzon Su Ürünleri 

Merkez Araştırma 

Enstitüsü 

Artvin İçsu 

Yetiştiriciler Birliği 

√ √ Trabzon Su Ürünleri 


Enstitüsü 

Artvin İçsu 




Enstitüsü 



Artvin İçsu 




Enstitüsü 



Artvin İçsu 





Artvin Çoruh 


Fakültesi 








şirketler 

Su ürünleri 

kooperatifleri 

Su ürünleri 

kooperatifleri 

Trabzon Su Ürünleri 


Enstitüsü 

TEMA Vakfı 


Artvin İl Çevre ve 

Orman Müdürlüğü 



Enstitüsü 

Artvin İçsu 




Tarım Kredi 

Kooperatifi 





Tarım Kredi 

Kooperatifi 



Tarım Kredi 

Kooperatifi 



Tarım Kredi 

Kooperatifi 

78 




2.3.6. Bölge üreticilerine sertifikalı yavru temin 

edecek kuluçkahane kurulması. 

2.3.7. Organik üretimin desteklenmesi/ teşvik 

edilmesi. 

2.3.8. Sportif olta balıkçığının potansiyelinin 

belirlenmesi ve geliştirilmesi. 

2.3.9. Nesli tehlike altındaki içsu balığı 

türlerinin korunması için yerel halkta farkındalık 

yaratılması. 



Enstitüsü 



Artvin İçsu 




Enstitüsü 



Artvin İçsu 





Enstitüsü 






Tarım Kredi 

Kooperatifi 



Tarım Kredi 

Kooperatifi 



TEMA Vakfı 


Yusufeli 


KOSGEB 



UH3: Bölgedeki örgütlenme, ürün işleme, pazarlama ve tanıtım kapasitesinin geliştirilmesi. 

3.1. Üretici/yetiştirici birlikleri arasında √ √ İlgili birlikler 

koordinasyonun sağlanması (periyodik toplantı 

vs.). 

3.2. Birliklerin yönetimi için mali kapasitesinin √ √ √ İlgili birlikler 

artırılması (şube açılması vb.). 

3.3. Birliklerin yönetim ve denetim alt √ √ İlgili birlikler TEMA Vakfı 

yapılarının geliştirilmesi için eğitim çalışmaları. 

3.4. Üye katılımlarının artırılması (arıcılık √ √ √ √ İlgili birlikler 

dışında). 

3.5. Ürün işleme ve etkin pazarlama ağının 

kurulması. 

√ √ √ √ İlgili birlikler Yusufeli Belediyesi 



3.5.1. Bölgesel ölçekte kaliteli ürünlerin 

belirlenmesi ve üretilmesi. 






3.5.2. Ürün işleme tekniklerinin geliştirilmesi. √ √ √ İlgili birlikler Yusufeli Belediyesi 



3.5.3. Ürün işlemeye yönelik çalışmalarda 

bulunulması (konserve, turşu, reçel vs.). 


Sorumlu Kurum 

2012 

2013 

2014 

2015 








3.5.4. Alanı temsil edebilecek markalaşmaya 

gidilmesi. 

3.5.5. Örgütler aracılığıyla pazarlamanın 

yaygınlaştırılması. 

UH4: Üreticilerin bilgi düzeyinin yükseltilmesi. 

4.1. Bölge üreticilerinin ihtiyaç duyduğu 

konularda bilgilendirici eğitimlerin 

gerçekleştirilmesi (budama, aşılama, bakım 

teknikleri; organik üretim teknikleri; süt 

ürünleri hijyeni; seracılık ve bakım teknikleri; 

ürün geliştirme; kivi-nar-kiraz yetiştiriciliği; 

girdi kullanımı; sulama teknikleri; dut-pekmezköme 

yapımı; zeytin işleme; kadınlara el 

sanatları; hediyelik eşya tasarımı.) 


Sorumlu Kurum 

2012 

2013 

2014 

2015 

√ √ √ İlgili birlikler Yusufeli Belediyesi 






şirketler 





şirketler 

√ √ √ √ Yusufeli Halk 

Eğitimi Merkezi 

Artvin İl Milli 

Eğitim Müdürlüğü 



Artvin Çoruh 


Fakültesi 


UH5: Tıbbi ve aromatik (rayihalı) bitkilerle odun dışı orman ürünleri potansiyelinin değerlendirilmesi. 

5.1. Bölgenin odun dışı orman ürünleri 

potansiyelinin belirlenmesi (Hangi türden 

alanda ne miktarda olduğu, ne kadar 

kullanılabileceği vb.). 

√ √ Artvin Orman Bölge 


5.2. Konuyla ilgili kişilere eğitimler verilmesi. √ √ Artvin Orman Bölge 


5.3. Konuyla ilgili firmalara tanıtım ve 

promosyon yapılması. 

UH6: Bölgedeki temel ihtiyaç ve altyapı hizmetlerinin iyileştirilmesi. 

6.1. Bölgedeki temel eğitim ve sağlık 

hizmetlerinin geliştirilmesi. 

6.2. Temiz ve yeterli miktarda içme ve kullanma 

suyunun temin edilmesi. 

6.3. İletişim ve ulaşım hizmetlerinin 

güçlendirilmesi. 

6.4. Kanalizasyon ve katı-sıvı atık depolama 

sistemleri ve arıtma tesislerinin hayata 

geçirilmesi. 

√ √ √ Artvin Orman Bölge 


Artvin Çoruh 


Fakültesi 



TEMA Vakfı 

Artvin Çoruh 


Fakültesi 



TEMA Vakfı 

Artvin Çoruh 


Fakültesi 



TEMA Vakfı 

√ √ √ √ Artvin İl Özel İdaresi Yusufeli Belediyesi 

Artvin İl Sağlık 



√ √ √ √ Artvin İl Özel İdaresi Karayolları 10. Bölge 



80 



Ormancılık 


2012 

2013 

2014 

2015 

Sorumlu 

Kurum 


UDH: Biyolojik çeşitliliği ve ekosistem hizmetlerini gözeten sürdürülebilir orman kullanım sisteminin hayata geçirilmesi. 

UH1: Biyolojik çeşitliliği ve ekosistemin ekolojik, ekonomik ve sosyal hizmetlerini gözeten sürdürülebilir orman kullanım 

sisteminin uygulanması. 

1.1. Ormancılıkla ilgili kurum ve kişilerde 

farklı disiplinlerle (ör. turizm, biyolojik 

çeşitlilik vb.) ilgili bilgi ve vizyon 

eksikliklerinin giderilmesi için gerekli 

eğitim programlarının sistematik olarak 

planlanması ve uygulanması. 

1.2. Biyolojik çeşitlilik odaklı orman 

amenajman planlarının uygulanması 

için Artvin Orman Bölge Müdürlüğü’ne 

biyolojik çeşitlilik konularında eğitim 

almış personelin katılması. 

1.3. Planlama ve uygulama aşamasında 

gerekli durumlarda hizmet alım 

yöntemiyle geçici personelin alınması. 

1.4. Biyolojik çeşitlilik tespit, koruma ve 

izleme ile ilgili gerekli teknik ekipmanın 

sağlanması. 


Orman Bölge 



ve Turizm 


√ √ Artvin 

Orman Bölge 



Orman Bölge 



Orman Bölge 


Artvin Çoruh Üniversitesi Orman 

Fakültesi 


TEMA Vakfı 


Fakültesi 


Fakültesi 


Fakültesi 

UH2: Ormancılık faaliyetlerinin bölge halkının zati ihtiyaçlarını karşılayacak ve sürdürülebilir geleneksel uygulamalarla 

çatışmayacak şekilde yönetilmesi. 

2.1. Orman köylülerinin zati 

ihtiyaçlarının belirlenmesi ve bu 

doğrultuda projelerin geliştirilmesi ve 


2.1.1. Orman köylüsünün ihtiyaçlarından 

ortaya çıkan geleneksel hak, kullanım ve 

ormanın kapasite haritasının çıkarılması. 

2.1.2. Sosyo ekonomik gelişmelerin 

(göç ve sosyal değişimlerin) ormancılık 

faaliyetlerine olan etkisinin belirlenmesi 

ve gerekli plan ve programların 

hazırlanması. 

2.1.3. Otlatma planlarının geliştirilmesi 

ve ormancılık faaliyetleriyle 

uyumlaştırılması. 

2.1.4. Bozuk orman alanlarının 

rehabilitasyonu ve/ veya ağaçlandırılması. 

2.2. Ormanların sağladığı erozyon 

önleme, sel kontrol vb. ekosistem 

hizmetlerinin devamlılığının sağlanması. 


Orman Bölge 



Orman Bölge 




Fakültesi 

Artvin Orman Bölge Müdürlüğü 

TEMA Vakfı 

Artvin İl Çevre Orman Müdürlüğü 


Fakültesi 

Yusufeli Kaymakamlığı 

√ √ √ Artvin Valiliği Artvin Orman Bölge Müdürlüğü 




Fakültesi 




ve Orman 



ve Orman 



Orman Bölge 





Fakültesi 



Fakültesi 

İlgili ormancılık kooperatifleri 




Fakültesi 



Ormancılık 


2012 

2013 

2014 

2015 

Sorumlu 

Kurum 


2.2.1. Bölgedeki sel, çığ, erozyon risk 

haritalarının hazırlanarak kontrol 

ihtiyaçlarının belirlenmesi ve bu 

ihtiyaçlara yönelik uygulamalar yapılması. 

2.2.2. Yerleşim yerlerinin uygunluğuna 

yönelik haritaların oluşturulması ve 

uygulamaların hayata geçirilmesi. 

2.3. Odun dışı orman ürünlerine yönelik 

ormancılık faaliyetlerinin düzenlenmesi 

ve planlara eklenmesi. 

2.4. Orman köylüsüne yönelik halkla 

ilişkiler yöntemlerinin geliştirilmesi. 

2.5. Ormancılık ve biyolojik çeşitlilik 

konusunda orman köylüsünün 

bilgilendirilmesi. 


Orman Bölge 


DSİ 26. Bölge 


√ √ √ Artvin İl Özel 

İdaresi 


Orman Bölge 



Orman Bölge 



Orman Bölge 



Artvin İl Afet Acil Durum 



Fakültesi 






Fakültesi 


Fakültesi 





Fakültesi 




TEMA Vakfı 

UH3: Ormancılık uygulamalarının ve orman alanlarında yapılan uygulamaların doğa koruma sektörünün belirlediği 

uygulama hedeflerini destekleyecek ve geliştirecek şekilde hayata geçirilmesi. 

3.1. Bölgedeki hedef türlerin ihtiyaç 

duyduğu yaşam alanı kalitesinin 

korunması ve gerekli noktalarda kalitenin 

iyileştirilmesi. 

3.2. Ormancılık faaliyetlerinin bölgedeki 

yaban hayvanları - insan çatışmasının 

azaltılması yönünde uygulanması ve 

etkilerinin ölçülmesi. 

3.3. Yaban hayvanlarının yerel halka 

verdiği zararların karşılanması için 

düzenleme yapılması. (Ayrıca bkz. Doğa 

Koruma Sektörü Uygulama Hedefi 1.) 

3.4. Orman zararlıları ile mücadele 

yöntemlerinin biyolojik çeşitlilik ve 

ekolojik süreçler temelinde ele alınması. 

3.5. Orman alanlarında yapılacak 

uygulamalarda habitat parçalanmasına 

yol açmayacak önlemlerin alınması ve 

planlanması. 

3.6. Koruma hedeflerinin ormancılık 

faaliyetlerinden nasıl etkilendiğinin 

izlenmesi ve bu doğrultuda 

güncellenmesi. 


Orman Bölge 



Orman Bölge 


√ √ Artvin İl 

Çevre Orman 



Orman Bölge 



Orman Bölge 


√ √ √ √ Artvin İl 

Çevre Orman 






Artvin İl Çevre Orman Müdürlüğü 





Fakültesi 




Fakültesi 


Fakültesi 



82 



Ormancılık 

Sorumlu 

Kurum 


2012 

2013 

2014 

2015 


3.7. Biyolojik çeşitliliğin teminatı olan 

doğal yaşlı orman, su kenarı ormanları, 

yüksek dağ ormanları, alpin çayırlar ve 

kayalıklar gibi özel yaşam alanlarının 

belirlenerek haritalara işlenmesi ve 

amenajman planlarına yansıtılması. 

3.8. Doğadan tür toplanması ve tür 

kaçakçılığının denetlenmesi ve koruma 

görevlilerinin yetki ve donanımlarının 

artırılması. 


Orman Bölge 



ve Orman 



Fakültesi 





UH4: Ormancılık uygulamalarının bölgede gerçekleştirilmekte/ planlanmakta olan doğayla uyumlu turizm faaliyetlerini 

desteklemesi. 

4.1. Ormancılık uygulamaları 

kapsamında bölgenin peyzaj güzelliğinin 

ve bütünlüğünün korunması. 

4.2. Orman alanlarında turizm 

ihtiyaçlarına yönelik olarak alt yapı 

hizmetlerinin düzenlenmesi (Tabela, 

yönlendirme, patika vb.). 

4.3. Turizm ürünleri ve kırsal kalkınma 

çalışmaları kapsamında odun dışı orman 

ürünlerinin sürdürülebilir üretimi için 

gerekli teknik ve mali desteğin verilmesi, 

denetleme sisteminin kurulması ve 

çalıştırılması. 

4.4. Orman alanlarındaki turizm ve 

diğer destekleyici faaliyetlerin bölgedeki 

ormanlara ve doğal varlıklara olan 

etkisinin izlenmesi ve denetlenmesi. 

4.5. Doğa gözlemine dayalı turların 

yapılabileceği orman patika ağlarının 

belirlenmesi düzenlenmesi. 

4.5.1. Anıt ağaçlar ve meşcereler ile ilgili 

bilgilendirme levhaları ve broşürlerinin 

hazırlanması. 

4.6. Geleneksel sivil mimari yapıların 

korunması için yapacak odun desteğinin 

verilmesi hususunda mevcut mevzuatın 



Orman Bölge 



Orman Bölge 



ve Orman 



Orman Bölge 



ve Orman 



Orman Bölge 



ve Turizm 



Orman Bölge 



ve Turizm 



Orman Bölge 



Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü 

Artvin İl Kültür ve Turizm 








Fakültesi 

Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı 

İlgili kooperatifler ve üst birlikler 




Fakültesi 


Fakültesi 




Fakültesi 






Fakültesi 




Enerji ve doğal kaynak kullanımına dayalı diğer sektörler 

2012 

2013 

2014 

2015 


UDH: Kaçkar Dağları’nda gerçekleştirilen doğal kaynak kullanımına yönelik uygulamaların bölgenin doğal ve sosyal 

değerlerine zarar vermeyecek şekilde yönetilmesi. 

UH1: Su ve maden kaynaklarının alanın özelliklerini muhafaza edecek şekilde planlanması ve mevcut uygulamaların bu plan 

doğrultusunda revize edilmesi. 

1.1. Kritik türler ve habitatların HES ve maden 

projelerinden nasıl etkilendiğinin araştırılması. 

1.2. Bölgenin entegre havza yönetim planının tüm 

su kullanıcı sektörlerle (ormancılık, tarım, turizm, 

enerji, maden, doğa koruma-yaban hayatı, kentsel 

kullanım vb.) birlikte hazırlanması ve lisans temininde 

karar verici unsur olarak EPDK’ya ve Enerji ve Tabii 

Kaynaklar Bakanlığına temini. 

1.3. Altıparmak (Barhal) Çayı üzerinde planlanan tüm 

HES projelerinin bütüncül etkilerinin iletim hatları da 

dikkate alınarak değerlendirilmesi. 

1.4. Alan üzerinde planlanan ve işletmede olan 

tüm maden işletmelerinin bütüncül etkilerinin 


1.5. Altıparmak (Barhal) Çayı doğal işlev (taban 

suyu besleme, yaşam alanı temini vb.) ve ekosistem 

değerlerini koruyacak cansuyu miktarının tespit 

edilmesi ve entegre havza planının tamamlanması 

ardından yapılması öngörülen tüm santrallerin 

işletiminin bu cansuyunu bırakacak şekilde revize 

edilmesi. 

1.6. Onaylanan tüm HES ve maden projelerinin 

ÇED raporlarında belirtilen izleme çalışmalarının 

yapılması; yaptırımların hayata geçirilmesi için gerekli 

kapasitenin Artvin İl Çevre ve Orman Müdürlüğü’nde 

oluşturulması; ihlallerin Artvin Valiliği’ne bildirilmesi 

ve gerekli cezai uygulamaların hayata geçirilmesi. 

√ √ √ DSİ 26. Bölge 

Müdürlüğü (HES 

için) 


ve Orman 


(Maden için) 

√ √ √ DSİ 26. Bölge 


√ √ DSİ 26. Bölge 



ve Orman 


√ √ DSİ 26. Bölge 



ve Orman 


UH2: Bölgenin “doğa dostu doğal kaynak kullanımı” konusunda örnek bir model olarak geliştirilmesi. 

2.1. Güneş enerjisi potansiyelinin (ısınma ve 

sıcak su temini, evsel enerji üretimi, sinyalizasyon 

ve aydınlatma, telekomünikasyon, elektro-çit 

vb. uygulamalar) hesaplanması ve güneş enerjisi 

kullanımının alanda yaygınlaştırılması amaçlı örnek 

uygulamalar ve desteklerin çeşitlendirilmesi. 

2.2. Bölgede yalıtım uygulamalarının yaygınlaştırılması 

amaçlı kredi ve desteklerin araştırılması ve temini 

yoluyla her yıl en az 3 kamu binasının ve 10 konutun 

yalıtımı. 


ve Orman 


ORKÖY Şubesi 


ve Orman 


ORKÖY Şubesi 

Artvin Valiliği 


Orman fakültesi 

Bölgedeki ilgili tüm kamu 

temsilcileri 

TEMA Vakfı 

Bölge halkının temsilcileri 

ve yerel STK’lar 



İlgili kamu kurumları 

Yerel STK temsilcileri 

TEMA Vakfı 

Artvin Valiliği 



Maden Tetkik ve Arama 

Genel Müdürlüğü 

Maden İşleri Genel 


Bölgedeki ilgili tüm kamu 

temsilcileri 

TEMA Vakfı 

Bölge halkının temsilcileri 

ve yerel STK’lar 



Yerel STK’lar 

Bölge halkı 

TEMA Vakfı 




TEMA Vakfı 




TEMA Vakfı 

84 



Sektörler arası 

yaklaşımların 

ortak noktaları, 

çözüm bekleyen 

konular 





5. Sektörler arası yaklaşımların ortak noktaları, 

çözüm bekleyen konular 

Bu bölümde Çok Sektörlü Planın hazırlık sürecinde paydaşlar tarafından ifade edilen ve çözüm 

bekleyen konularla sektörler arası ortak yaklaşımların oluşturabileceği güçlü ortak alanların bir 

özeti sunulmaktadır. 

Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi’nin bölgeye dair tespit 

ettiği en önemli değerlerin başında bölgede kurum ve kişilerin Kaçkar Dağları ve ormanlarının 

eşsiz değerleri hususundaki ortak algısı ve bu değerlerin gelecek nesillere sürdürülebilir şekilde 

aktarılabilmesi isteği gelmektedir. Bölge kurumları bu ortak algı ışığında kendi sektör ve 

ilgi/ karar alanlarına giren konularda doğanın yararına dönüşüm yapmayı bir fırsat olarak 

görmektedir. Bölgenin doğal değerlerinin korunması noktasında ortaya çıkan bu ortak algı ve 

istek bölgede yapılması planlanan koruma çalışmaları için eşsiz bir fırsat sunmaktadır. 

Bölgedeki paydaşlar turizmi bölge insanının refahının gelişmesi ve doğal değerlerin korunması 

için güçlü bir araç olarak görmekte ve turizmin gelişmesi için kendi olanaklarını seferber etmek 

istemektedirler. Doğal değerlerin var oluşunu ve devamlılığını destekleyecek ve bu değerleri bir 

çekim olarak kullanacak turizm faaliyetleri bölgenin geleceğini olumlu yönde etkileyecektir. 

Kurumların turizm konusundaki bu olumlu yaklaşımları ve isteklilikleri bir avantaj olarak 

karşımızda durmaktadır. 

Ormancılık bölgenin en önemli sektörlerinin başında gelmektedir. Son yıllarda Orman Genel 

Müdürlüğü tarafından hayata geçirilmeye başlayan ekosistem tabanlı fonksiyonel planlama 

yaklaşımı orman ekosistemlerine bağımlı biyolojik çeşitliliğin korunması konusunda oldukça 

önemli bir adımdır. Artvin Orman Bölge Müdürlüğü de kendi bölgesinde bu yaklaşımı hayata 

geçirmeye başlamıştır. Bu kapsamda önümüzdeki dönemde bölgedeki ormancılık faaliyetlerinin 

bölgenin doğal değerlerini daha da fazla destekleyeceği düşünülmektedir. Bölge Müdürlüğü 

vizyon olarak sadece biyolojik çeşitliliği destekleyen işletme yaklaşımlarını uygulamakla 

yetinmemekte bölgenin doğasının korunması için başka artı değerler de yaratmaktadır. 

Turizmin desteklenmesi, bölgedeki yol yapımlarının daha kontrollü ve planlı hale getirilmesi 

gibi yaklaşımlar Bölge Müdürlüğünün planlarında bulunmaktadır. 

Bölge tarımı her ne kadar temelde aile öz tüketimine yetecek nitelikte olsa da şu anda 

bölge halkı tarafından benimsenmiş olan tarım yaklaşımları doğaya zarar vermeyen ve 

gelecekte turizm faaliyetlerine de destek olabilecek/ faydalanabilecek özellikler taşımaktadır. 

Gerek bitkisel üretim, gerekse hayvancılık faaliyetlerinde kullanılan kimyasalların sınırlı 

olması, tarımdaki çeşitliliğin zenginliği ve bölgenin meyvecilik, sebzecilik ve organik tarım 

potansiyelleri doğal değerlerin geleceği açısından avantajlar barındırmaktadır. 

Tüm bu olumlu durumların yanı sıra bölgede çözüm bekleyen acil ve önemli konular da 

bulunmaktadır. Çok Sektörlü Planın hedeflerine ulaşmasına engel olma potansiyeline sahip bu 

konuların bölge yöneticileri tarafından ciddi şekilde ele alınması ve çözüme yönelik yaklaşım 

ve yöntemlerin hayata geçirilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde bu planda da bahsedildiği gibi 

86 



diğer sektörlerdeki hedeflerin olumsuz yönde etkilenmeleri mümkündür. Bu sorunların başında 

bölgede yapımı planlanan baraj ve HES’ler ile madenlerin durumu gelmektedir. 

Bölgedeki baraj ve HES’lerin durumu hakkındaki detaylar birinci ve üçüncü bölümlerde 

sunulmaktadır. Türkiye’nin diğer birçok bölgesinde olduğu gibi HES konusu bölge halkını, 

kamu kurumlarını ve yatırımcı şirketleri karşı karşıya getirmektedir. Bölgedeki kurum 

ve kişilerin görüşleri alınmadan Ankara’dan verilen lisanslar temelde etkili ve bütüncül 

bir planlama yapılmadan dağıtılmakta, derelerin kullanım hakları uzun yıllar için özel 

şirketlere devredilmektedir. Bu konuda bölge halkı ve kurumların görüşleri oldukça çeşitlilik 

göstermektedir. Bölge halkından bir bölümü bölgede hiçbir HES yapılmaması gerektiğini 

savunurken bazı görüşler de doğal açıdan önemli alanlarda HES yapımlarının sınırlandırılması 

gerektiğini dile getirmektedir. Görüşlerin bir kısmı da planlama, inşa ve işletme sürecindeki 

kalitenin artırılması ve ÇED süreçlerinin etkili uygulanması yaklaşımıyla doğaya olacak 

etkilerin azaltılmasını benimsemektedir. 

Çok Sektörlü Plan çalışmaları kapsamında da bu konu sıklıkla gündeme gelmiş ve sorunun 

karmaşıklığı net bir şekilde görülmüştür. Hopa Çalıştayında tüm tartışmalardan ortaya çıkan 

ortak nokta bölgedeki HES planlarının bütüncül şekilde ve havza bazında değerlendirilmesi 

gerektiğidir. Bu yaklaşımın ortak bir fikir olmakla birlikte katılımcıların tamamı tarafından 

desteklenmediğini de belirtmek gereklidir. HES’ler konusunda bölge mahkemeleri tarafından da 

benzer kararlar alınmakta ve entegre havza planlaması ve yönetimi yaklaşımının benimsenmesi 

gerektiği dile getirilmektedir. Her ne kadar ülkemizdeki yasal altlığı henüz hazır olmasa da 

bölgedeki karar vericilerin entegre havza planlaması yaklaşımını bir an önce hayata geçirmesi 

ileride geri dönüşü olmayacak sonuçların şimdiden görülmesine ve çözülmesine destek olacaktır. 

HES’lerin planlama, inşa ve işletme süreçleriyle ilgili gündeme gelen diğer konuların başında 

derelere bırakılacak cansuyunun miktarı, inşaat sürecinde ortaya çıkan hafriyatın yönetimi, 

hem inşaat hem de nakil hatları için yeni yolların açılması ve bunun neden olduğu yaşam 

ortamı parçalanması ve ÇED planlarının etkili uygulanması yer almaktadır. Yapılacak entegre 

havza yönetimi planlarında bu konular da muhakkak ele alınmalı ve tüm tarafların görüşleri 

değerlendirilerek uygulanabilir ve izlenebilir kararlara dönüştürülmelidir. 

Yapılması planlanan Yusufeli Barajı birçok insanın yer değiştirmesine neden olacaktır. 

Bununla birlikte bölgedeki sınırlı sayıdaki verimli tarım alanı da sular altında kalacaktır. Aile 

öz tüketimine yönelik olsa da bölgedeki insanların çoğunun geçim alanını oluşturan tarımın 

yapılacak Yusufeli Barajı nedeniyle olumsuz yönde etkilenecek olması önemli bir durumdur. 

Bu durum Çok Sektörlü Plan kapsamında kurgulanan tarım ve kırsal kalkınma hedef ve 

etkinlikleri için önemli bir kısıtlayıcı varsayımdır. Barajın hayata geçirilmesi Plan kapsamında 

oluşturulan bu kırsal kalkınma vizyonunu olumsuz yönde etkileyecektir. Bölgedeki tarım 

ve kırsal kalkınma sektörünün barajdan nasıl etkileneceği ve çözümün hangi yönde hayata 

geçirileceği daha etkili ve katılımcı şekilde planlanmalı ve uygulanmalıdır. 

Bölgede planlanan madencilik faaliyetlerinin doğal değerler üzerine olan etkisi bilinmemekle 

birlikte verilen ve verilmesi planlanan ruhsatların sayısına ve içeriğine bakıldığında durumun 

oldukça ciddi seviyede olduğu görülmektedir. Birinci ve üçüncü bölümde detayları sunulan 

maden faaliyetlerinin başta ormanlar olmak üzere doğal değerlere ve insanlara olacak etkileri 

bütüncül bir şekilde planlanmamıştır. Maden faaliyetlerinin detayları verildiği şekilde hayata 

geçmesi durumunda Çok Sektörlü Planda ele alınan birçok hedef ve etkinlik anlamını 

kaybedebilir. Bir önlem alınmaması durumunda bölgenin doğal yapısı gerek fiziksel parçalanma 

gerekse olası kimyasal bulaşıklıklar nedeniyle olumsuz yönde etkilenecektir. Bölgedeki karar 

vericilerinin konuyu bir bütün olarak ele alması şarttır. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman 

Kullanımı ve Koruma Projesi kapsamında üretilen ve detayları birinci bölümde verilen koruma 

öncelikli alanlar ve türlerin durumu planlanan maden faaliyetleriyle örtüştürülmeli ve olası 

etkiler dikkatli şekilde incelenerek maden planları revize edilmelidir. Verilecek ruhsatların 

yeniden tanımlanmasını takiben araştırma ve işletme ruhsatı verilen maden faaliyetleri gerçekçi 

ÇED planlamaları ve benzeri yöntemlerle doğayla uyumlu hale getirilmeli ve süreçler etkili ve 

kararlı şekilde izlenmelidir. 



Yönetişim 

yapısı 


88 



6. Yönetişim yapısı 

Zengin biyolojik çeşitlilik değerleri dikkate alınarak belirlenmiş olan Çok Sektörlü Plan Bölgesi 

birinci bölümde tanımlandığı gibi korunmayan alanların çoğunlukta olduğu bir coğrafyadır. 

Bünyesinde iki milli park (kısmen) ve bir yaban hayatı sahası barındırsa da plan bölgesi olarak 

ele alındığında milli parklarda ya da benzer korunan alanlarda olduğu gibi alanın yönetiminden 

sorumlu tek bir kurum ve yönetim şekli bulunmamakta, her bir sektör kamu kurumlarının ve 

yerel yönetimlerin yetki alanları doğrultusunda ayrı ayrı yönetilmektedir. Planın bu bölümünde 

alanın bir bütün olarak ilgili paydaşların katılımıyla nasıl yönetilebileceği, çok sektörlü planın 

hangi yaklaşımlarla hayata geçirilebileceği tartışılmaktadır. 


Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi kapsamında Kaçkar 

Dağları için en uygun planlama ve yönetim modelini belirlemek üzere planlama uzmanları 

tarafından 2010 yılı Şubat ve Mart aylarında Ankara, Artvin ve Yusufeli’nde görüşmeler 

yapılmıştır. Uzmanlar bu görüşmeler kapsamında alan yönetiminin mevcut yapısını, yerel halk 

ve alan kullanımı arasındaki ilişkileri, koruma çalışmalarının geliştirilmesi yönündeki öneriler 

ve beklentilerideğerlendirmişlerdir. Yapılan görüşmeler sonucunda genel bir değerlendirme 

yapıldığında alanda bir planlama çalışması yapılmasına ihtiyaç duyulduğu, alan yönetiminde 

ana sorumluluğun çok başlılığı engelleyecek ve eşgüdümü sağlayacak tek bir noktada 

(komisyon, komite, vb.) toplanmasının gerekliliği ve koruma yaklaşımlarının belli bir statü 

altında hayata geçirilmesinin tercih edilmesi konularında ağırlıklı bir görüşün hâkim olduğu 

görülmektedir. Ulusal ve uluslararası planlama araçlarının ve ulusal/yerel karar vericilerle 

yapılan görüşmelerin değerlendirilmesi sonrasında planlama uzmanları tarafından Kaçkar 

Dağları için Korunan Alan Ortak Yönetim Modeli önerilmiştir. 

Paydaşların görüşleri doğrultusunda hâlihazırda Avrupa Birliği korunan alanlar ağı Natura 

2000 özelliklerini sağlamakta olan plan bölgesinin tamamının gelecekte milli park, tabiatı 

koruma alanı, tabiat parkı, özel çevre koruma bölgesi, doğal sit, biyosfer rezerv alanı gibi bir 

korunan alan ilan edilmesi önerilmektedir. Bu şekilde alanın yönetiminden sorumlu bir kamu 

kuruluşunun atanması ve alana özel bir yönetim planının hazırlanması sözkonusu olabilecektir. 

Bu yaklaşımla resmi bir yönetim planının uygulamaya geçirilmesi için gerekli süreç, yönetim 

yapısı ve finans mekanizması konuları da çözülmüş olacaktır. Bununla birliktebu yaklaşımda 

yönetişim süreçlerine bölgedeki tarafların katılımını sağlayacak ortak yönetim modelinin 

uygulamaya geçirilmesi konusunda ayrıca çalışmaların yapılması gerekecektir. 

Ancak bölgenin büyük kısmını koruma altına alacak bir statünün verilmesi yakın gelecekte 

gündemde bulunmamaktadır. Bu nedenle bu plan kapsamında bir koruma statüsünü de içeren 

Korunan Alan Ortak Yönetim Modeline geçişin sağlamasına da destek olabilecek Korunmayan 

Alan Ortak Yönetim Modeli tavsiye edilmektedir. Önerilen Modelin kendi içerisinde kısıtları 

bulunmaktadır. Alanın bir koruma statüsünün olmayışı uygulamaların bir yasal dayanak 

ve sorumlu kurum eksikliği nedeniyle yaptırım gücünden mahrum kalması anlamına 

gelebilmektedir. Bunun yanında önerilen model, yapısı itibariyle finansal güvenceye de sahip 

değildir. 

Komisyon, komite gibi paydaşlar arasında eşgüdüm sağlayan ortak yönetim araçları incelenmiş, 

ancak etkili yönetim/uygulama için gerekli temel mekanizmaların birçoğunu (ilgili tarafların 



temsil edildiği kurulu yapı, mekân, yetki/yasal dayanak, finansman, uygulama için gerekli 

işgücü, vb.) içermediğinden Plan kapsamında tavsiye edilmemektedir. 

Ulusal mevzuat ve uluslararası pratikler kapsamında yapılan araştırmalar sonucunda, Kaçkar 

Dağları için Mahalli İdare Birliği Modelinin içinde bulunulan şartlar kapsamında en etkili 

yönetişim aracı olduğu düşünülmektedir. 5355 sayılı Mahalli İdare Birlikleri Kanunu, 2005 

yılı, 25842 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Mahalli idareler, yürütmekle 

görevli oldukları hizmetlerden (su, atık su, katı atık ve benzeri altyapı hizmetleri ile çevre ve 

ekolojik dengenin korunmasına ilişkin projelerin) bazılarını birlikte yürütmek üzere bir araya 

gelirler. Türkiye’de bu kanuna istinaden kurulan ve il planlarının uygulanmasında başarılı 

olan birçok birlik bulunmaktadır: Köyceğiz /Dalyan Çevre Koruma Birliği, Köyceğiz Gölü 

ve Dalyan Kanalları İdare Kurulu, İzmir Kuş Cennetini Koruma ve Geliştirme Birliği, Trakya 

Kalkınma Birliği, Doğu Karadeniz İlleri Hizmet ve Kalkınma Birliği, Yeşilırmak Havzası 

Kalkınma Birliği, Beyşehir Havzası Belediyeler Birliği, Marmara ve Boğazları Belediyeler Birliği 

vb. 

Mahalli İdare Birlikleri Kanununa göre kurulan birlik modelinin en önemli avantajı, birlik 

üyelerinin Kanunun 15. maddesinin a fıkrası -“Birlik üyelerinin, birliğin kuruluş ve faaliyet 

giderlerine katılma payları”- gereğince birlik bütçesine katkı koymasıdır. Kaçkar Dağları için 

böyle bir birliğin kurulması, alanda oluşturulması planlanan yönetişim modelinin finansmanını 

güvence altına almış olacaktır. 

Birlik modelinin en büyük dezavantajı ise birlik içerisinde mahalli idareler dışında diğer 

paydaşların - STK’lar, üniversite ve özel sektör gibi- yer alamamasıdır. Ancak bu engelin 

Köyceğiz Gölü ve Dalyan Kanalları İdare Kurulunda olduğu gibi alana özel bir yönetmelik 

çıkarılarak çözülmesi mümkündür. Bu yönetmelik Valilik koordinasyonunda ilgili kurum ve 

kuruluşların görüşleri doğrultusunda çıkarılarak uygulamaya konulabilir. 

Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi kapsamında 2010 – 2011 

yılları boyunca Çok Sektörlü Plan Bölgesinde yapılan görüşme ve çalışmalarda birlik yapısı 

kurumlar tarafından ön plana çıkarılmıştır. Planın hazırlandığı dönemde Kaçkar Dağları 

Artvin Kalkınma ve Koruma Birliği (KADAB) altında bu yönetişimin gerçekleştirilmesi 

öngörülmektedir. Proje ekibi tarafından KADAB için bir tüzük öneri hazırlanmış ve öneri 

Artvin Valiliğine sunulmuştur. Çok Sektörlü Planın uygulanmaya başlanması Birliğin temel 

görevlerinden birisi olarak öngörülmüştür. 

Gerek Artvin Valiliği İl Özel İdaresi bütçesinden aktarılacak yıllık bütçe gerekse Birliğin 

yapacağı girişimlerle plan kapsamında öngörülen etkinliklere kaynak oluşturulması Birliğin 

uygulamaları için temel finans kaynakları olarak öngörülmektedir. Bölgedeki ve ulusal 

düzeydeki birçok kurum tarafından oluşturulmuş, onaylanmış ve bir birlik bünyesinde 

uygulamaya sokulacak bu Çok Sektörlü Plan gerek ulusal gerekse uluslararası fon kaynakları 

için güçlü bir altlık oluşturacaktır. 

Birlik yaklaşımının başarısız olması durumunda tüm tarafların yönetişimde aktif rol alabileceği 

benzer yaklaşımlar ya da örneğin Artvin İl Özel İdaresi gibi bölgedeki tüm kurumları 

temsil edebilecek bir kurumun yürütücülüğünde planın uygulamaya sokulması ayrıca 

değerlendirilebilir. Böyle bir yaklaşımın seçilmesi durumunda yetkilendirilecek bir kurumun 

kurumlar arası koordinasyonu sağlaması, planda sorumluluğu olan kurumların kendilerine ait 

etkinlikleri yıllık planlarına alması yaklaşımı temel olarak alınmalıdır. 

90 



Kaynakça 





Kaynakça 

Akçakaya, R. 2008. IUCN Kırmızı Liste Sınıfları ve Ölçütleri (Ver. 3.1). [Erişim: http://life. 

bio.sunysb.edu/ee/akcakayalab/kurallar4.pdf] 

Ambarlı, H., Eraydın, S., Cihan, C. ve C.C. Bilgin. 2010. Kaçkar Dağları Projesi Çengel 

Boynuzlu Dağ Keçisi (Rupicapra rupicapra) Envanter Raporu. Türkiye. 

Ambarlı, H. ve C.C. Bilgin. 2010. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma 

Projesi, Yaban Hayatı Zararına Karşı Tazminat ve Sigorta Uygulamalarının Araştırılması, 

Teknik Rapor. Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Biyolojik Çeşitlilik ve Koruma Laboratuarı, 

Ankara, Türkiye. 

Ambarlı, H. ve C.C. Bilgin. 2011.Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma 

Projesi, Kaçkar Projesi Sahası’nda “Sorunlu” Bozayılar, İnsan-Bozayı Çatışması ve Çatışma 

Azaltıcı Öneriler, Teknik Rapor. Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Biyolojik Çeşitlilik ve Koruma 

Laboratuarı, Ankara, Türkiye. 

Anadolu Doğa ve Kültür Koruma Kooperatifi. 2010. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman 

Kullanımı ve Koruma Projesi, Planlama Uzmanlığı, Teknik Rapor, Türkiye. 

Artvin İl Özel İdaresi. 2010-2014. Artvin İl Özel İdaresi Stratejik Planı 2010 – 2014. Artvin, 

Türkiye 

Avcı, A., Üzüm, N., Kaya, U., Kaska, Y., Kumlutaş, Y., Öz, M., Tunç, R., Yeniyurt, C., Akarsu, 

F. ve M. Bozdoğan. 2008. IUCN Küresel Çiftyaşamlı ve Sürüngen Kırmızı Liste Toplantısı, 

Antalya, Türkiye. 

Başak, E. 2009. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi, Ekosistem 

Değerleri Araştırması, Teknik Rapor, Türkiye. 

Eken, G., Bozdoğan, M., İsfendiyaroğlu, S., Kılıç, D.T. ve Y. Lise (editörler). 2006. Türkiye’nin 

Önemli Doğa Alanları. Doğa Derneği, Ankara, Türkiye. 

Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z. ve N. Adıgüzel. 2000. Türkiye 

Bitkileri Kırmızı Kitabı. Türkiye Tabiatını Koruma Derneği ve Van 100. Yıl Üniversitesi, ISBN- 

975-93611-0-8, Ankara, Türkiye. 

92 



Gülçubuk, B. ve A. Tektaş Keskin. 2008. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve 

Koruma Projesi, Sosyo-Ekonomik Analiz Araştırması, Teknik Rapor, Türkiye. 

Hamzaoğlu, E. ve A. Aksoy. 2008. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma 

Projesi, Botanik Sonuç Raporu, Teknik Rapor, Türkiye. 

Hamzaoğlu, E., Aksoy, A., Martin, E., Pınar, N.M. ve H. Çölgeçen. 2010. A new record for 

the flora of Turkey: Scorzonera ketzkhovelii Grossh. (Asteraceae). Turkish Journal of Botany 34: 

57-61. 

Karaçetin, E. ve H. Welch. 2009. Kaçkar Kelebek Kampı Raporu. Doğa Koruma Merkezi, 

Türkiye. 

Karaçetin E., Welch, H., Sáfián, S. ve P. Severns. 2010. Butterfly diversity in Northeastern 

Anatolia, Turkey: habitat associations, hydropower, and potential catastrophic biodiversity loss. 

Butterfly Conservation: 6th International Symposium, Reading University, UK, 26th-28th 

March 2010. 

Karaçetin, E. ve H.J. Welch. 2011. Türkiye’deki Kelebeklerin Kırmızı Kitabı. Doğa Koruma 

Merkezi, Ankara, Türkiye. Erişim: [www.dkm.org.tr] 

Kence, A. ve C.C. Bilgin. 1996. Türkiye Omurgalılar Listesi (editörler: Prof.Dr. Savaş Mater ve 

Prof.Dr. Nurettin Meriç) 145–146 s. Nurol Matbaacılık, Ankara, Türkiye. 

Kılıç, D.T. ve G. Eken. 2004. Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları – 2004 Güncellemesi. Doğa 

Derneği, Ankara, Türkiye. 

Kryštufek, B. ve V. Vohralík. 2001. Mammals of Turkey and Cyprus. Volume I. University of 

Primorska, Science and Research Centre, Slovenya. 

Kryštufek, B. ve V. Vohralík. 2005. Mammals of Turkey and Cyprus. Volume II. University of 


Kryštufek, B. ve V. Vohralík. 2009. Mammals of Turkey and Cyprus. Volume III. University of 


Kurtonur, C., Albayrak, İ., Kıvanç, E., Kefelioğlu, H. ve B. Özkan. 1996. Türkiye Omurgalılar 

Tür Listesi. Memeliler. (Editörler A. Kence, C. Bilgin). DPT/TBAG, Çev. Sek. 3, 3-23. 

Küçükala, A. 2010. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi, 

Yusufeli Bölgesi Biyolojik Çeşitliliği, Teknik Rapor. Türkiye 

Magnin, G. ve M. Yarar. 1997. Turkiye’nin Önemli Kuş Alanları. Doğal Hayatı Koruma 

Derneği, İstanbul, Türkiye. 

Mittermeier, R.A., Robles Gil, P., Hoffmann, M., Pilgrim, J., Brooks, T., Mittermeier, C.G., 

Lamoreaux, J. ve da Fonseca, G.A.V. (editörler) 2004. Hotspots (revisited): Earth’s Biologically 

Richest and Most Endangered Terrestrial Ecoregions. Conservation International, Cemex, 

Meksika. 

Muluk, Ç. 2009. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi, 

Hidroelektrik Santral Etkileri Uzman Raporu, Türkiye. 

Olgun, K., Ilgaz, Ç., Üzüm, N. ve A. Avcı. 2008. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman 

Kullanımı ve Koruma Projesi, Herpetofauna Sonuç Raporu, Teknik Rapor, Türkiye. 

Olson, D. M., Dinerstein, E. The Global 200: Priority ecoregions for global conservation. 

Annals of 

the Missouri Botanical Garden Volume 89: 199-224. 2002. 

Özhatay, N., Byfield, A. ve S. Atay. 2003. Türkiye’nin Önemli Bitki Alanları. WWF-Türkiye, 

İstanbul, Türkiye. 

Sáfián, S. 2008. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi, 2 nd 

Butterfly Survey Report, Teknik Rapor, Türkiye. 



Salafsky, N., Salzer, D., Stattersfield, A.J., Hilton-Taylor, C., Neugarten, R., Butchart, S.H.M., 

Collen, B., Cox, N., Master, L.L., O’connor, S. ve D. Wilkie. 2008. A Standard Lexicon 

for Biodiversity Conservation: Unified Classifications of Threats and Actions. Conservation 

Biology, 22: 897–911. 

Spencer, S. 2008. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi, 3 rd 

Butterfly Survey Report, Teknik Rapor, Türkiye. 

Sürdürülebilir Kırsal ve Kentsel Kalkınma Derneği (SÜRKAL). 2009. Kaçkar Dağları 

Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi, Ek Gelir Kaynakları Oluşturma Ve Yerel 

Ürün Pazarlama Olanakları Araştırması Raporu, Türkiye. 

Sürdürülebilir Kırsal ve Kentsel Kalkınma Derneği (SÜRKAL). 2010. Kaçkar Dağları 

Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi, Örgütlenme Durumu Araştırma Raporu, 

Türkiye. 

T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. 2006. Kaçkar Dağları Milli Parkı Uzun Devreli Gelişme Planı 

Plan Karar ve Hükümleri, Türkiye. 

T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. 2008. Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Gelişme 

ve Yönetim Planı, Artvin, Türkiye. 

T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. 2010. Artvin Orman Bölge Müdürlüğü, Yusufeli Orman 

İşletme Müdürlüğü, Altıparmak Orman İşletme Şefliği, Fonksiyonel Orman Amenajman Planı, 

II. Yenileme, Artvin, Türkiye. 

T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. 2010. Artvin Orman Bölge Müdürlüğü, Yusufeli Orman 

İşletme Müdürlüğü, Yusufeli Orman İşletme Şefliği, Fonksiyonel Orman Amenajman Planı, II. 

Yenileme, Artvin, Türkiye. 

Turak, A.S. 2010a. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi, 

Koruma Öncelikli Alanlar ve Bunların Belirlenmesi Çalışmaları, Teknik Rapor. Doğa Koruma 

Merkezi, Türkiye. 

Turak, A.S. 2010b. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi, 

Orman Fragmantasyonu ve Yabanhayatı Geçiş Bölgeleri için Peyzaj Analizi, Teknik Rapor. 

Doğa Koruma Merkezi, Türkiye. 

Turak, A.S. 2010c. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi, 

Türlerin Yayılışlarının Belirlenmesine Yönelik Modelleme Çalışmaları, Teknik Rapor. Doğa 

Koruma Merkezi, Türkiye. 

Turak, A.S. 2010d. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi, HES 

ve Baraj Etki Değerlendirmesi, Teknik Rapor. Doğa Koruma Merkezi, Türkiye. 

Turak, A.S. 2010e. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi, Sosyal 

Etkileşim Analizi ve Koruma Fırsatları için Peyzaj Değerlendirmesi, Teknik Rapor. Doğa 

Koruma Merkezi, Türkiye. 

Welch, G. 2008. Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman Kullanımı ve Koruma Projesi, Bird 

Survey Report, Teknik Rapor, Türkiye. 

Yiğit, N., Çolak, E., Sözen, M. ve A. Karataş. 2006. Rodents of Türkiye. (editörA. Demirsoy). 

Ankara, Türkiye. 

94

Ekler 


95

Fotoğraf: Uğur Zeydanlı 

96 



EK I. Bitki Türleri Listesi 

Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’nde bulunan bitki taksonları listesi. Plan bölgesinde varlığı ilk 

kez teyit edilen türler “Yeni Türler” bölümünde “X” ile belirtilmektedir. Kırmızı liste statülerinde 

CR: Kritik, EN: Tehlikede, VU: Duyarlı, DD: Yetersiz Verili statülerine karşılık gelmektedir. 

Ulusal Kırmızı Liste statüleri Ekim ve ark. (2000) ve Mecit Vural uzman görüşüyle derlenmiştir. 

* Literatür kaynaklarına göre varlığı bilinen, ancak alandaki varlıkları hiçbir zaman toplanarak teyit 

edilmemiş türlerdir. Bir başka deyişle bu türler, alanda olması beklenen ancak hiçbir zaman alandaki 

varlıkları teyit edilmemiş türlerdir. 

** Çiçeklenme ayı/ayları (bilgi olmaması durumunda “?” verilmiştir) 

*** Türlerin yaşadıkları minimum ve maksimum yükseklik verisi (metre olarak verilmiştir, 

bilgi olmaması durumunda “?” verilmiştir) 

no Latince Tür Adı 

Aile adı 

Yeni 

Türler 

Endemizm 

Ulusal 

Kırmızı 

Liste 

Çiçeklenme 

** 

1 Acer cappadocicum var. stenocarpum Aceraceae E VU ? ? ? 

2 Acer divergens var. divergens Aceraceae E EN 4 400 1.100 

3 Galanthus caucasicus* Amaryllidaceae EN ? ? ? 

4 Galanthus krasnovii* Amaryllidaceae CR ? ? ? 

5 Bupleurum brachiatum Apiaceae E VU 6–7 450 1.100 

6 Bupleurum schistosum Apiaceae E VU 5–7 1.000 1.500 

7 Ferulago latiloba Apiaceae E DD 6–8 800 800 

Heracleum sphondylium subsp. 

8 

artvinense 

Apiaceae E CR 7 2.800 2.800 

9 Seseli andronakii* Apiaceae E VU 8 ? ? 

10 Vincetoxicum funebre* Asclepiadaceae DD 8 ? ? 

11 Dryopteris liliana Aspidiaceae VU 7–9 1.800 1.800 

12 Centaurea aggregata subsp. albida Asteraceae VU 7–8 700 1.800 

13 Centaurea hedgei Asteraceae E VU 6–7 450 1.550 

14 Centaurea leptophylla Asteraceae E CR ? 1.830 1.830 

15 Centaurea pecho Asteraceae E VU 5–7 200 800 

16 Centaurea pulcherrima var. freynii Asteraceae X E VU 7–8 2.300 2.600 

17 Centaurea rhizocalathium Asteraceae X E VU 6–7 700 1.560 

18 Centaurea woronowii Asteraceae E EN 4–7 700 1.500 

19 Cirsium adjaricum Asteraceae VU 8 0 1.800 

20 Cirsium obvallatum Asteraceae VU 8 2.000 2.800 

21 Helichrysum artvinense* Asteraceae E EN 7–8 ? ? 

22 Hieracium artvinense* Asteraceae E EN 7–8 ? ? 

23 Hieracium chloroprenanthes* Asteraceae DD 7–8 ? ? 

24 Hieracium cinereostriatum* Asteraceae E DD 7 ? ? 

25 Hieracium diaphanoidiceps* Asteraceae E EN 7–8 ? ? 

26 Hieracium floccicomatum* Asteraceae E DD 7 ? ? 

27 Hieracium foliosissimum* Asteraceae E EN 7–8 ? ? 

28 Hieracium insolitum* Asteraceae E DD 7–8 ? ? 

29 Hieracium leptogrammoides* Asteraceae E DD 7 ? ? 

30 Hieracium spodocephalum Asteraceae E CR 8 1.400 1.400 

31 Hieracium subartvinense* Asteraceae E DD 7–8 ? ? 

32 Hieracium subhastulatum* Asteraceae E CR 7–8 2.000 2.000 

Min. 

Yük. 

*** 

Mak. 

Yük. 

*** 




Aile adı 

Yeni 

Türler 

Endemizm 

Ulusal 

Kırmızı 

Çiçeklenme 

** 

Liste 

*** *** 

33 Hieracium subrosulatum* Asteraceae E CR ? ? ? 

34 Hieracium valdefrondosum* Asteraceae DD ? ? ? 

35 Hieracium variegatisquamum* Asteraceae E CR 7–8 ? ? 

36 Hieracium virosiforme Asteraceae E DD 7–8 ? ? 

37 Scorzonera ketzkhovelii Asteraceae X CR 7–9 2.050 2.050 

38 Uechtritzia armena Asteraceae X E EN 7–8 1.500 2.000 

39 Betula browicziana Betulaceae E CR 8 1.300 2.000 

40 Betula medwediewi Betulaceae VU 5–6 1.300 2.160 

41 Brunnera macrophylla Boraginaceae VU 3–5 500 2.000 

42 Cynoglossum holosericeum Boraginaceae VU 6–7 3200 3.200 

43 Myosotis amoena Boraginaceae VU 5–6 1.800 1.800 

44 Myosotis lazica* Boraginaceae VU 7–9 0 1.300 

45 Nonea flavescens* Boraginaceae VU 4 900 1.700 

46 Onosma circinnatum Boraginaceae E EN 6 900 900 

47 Symphytum savvalense Boraginaceae E CR 8 1.300 1.300 

48 Clypeola raddeana Brassicaceae E CR 5–6 ? ? 

49 Campanula troegerae Campanulaceae E CR 6 610 610 

50 Dianthus andronakii Caryophyllaceae E DD ? ? ? 

51 Gypsophila tenuifolia Caryophyllaceae VU 7–8 1.600 2.700 

52 Silene scythicina Caryophyllaceae E EN 4 700 700 

53 Sedum euxinum Crassulaceae E EN 8 1.850 2.650 

54 Sempervivum staintonii Crassulaceae E VU 7 1.800 1.800 

55 Scabiosa velenovskiana* Dipsacaceae DD ? ? ? 

56 Epigaea gaultherioides Ericaceae VU 5–7 920 2.290 

57 Rhododendron smirnovii Ericaceae VU 6–7 1.000 2.200 

58 Rhododendron ungernii Ericaceae VU 6–8 1.000 2.000 

59 Rhodothamnus sessilifolius Ericaceae E CR 6–7 2.150 2.400 

60 Astragalus acmophylloides* Fabaceae E VU 6 ? ? 

61 Astragalus czorochensis Fabaceae E VU 4–5 800 2.400 

62 Astragalus flaccidus Fabaceae DD 6 ? ? 

63 Astragalus imbricatus Fabaceae E DD 7 ? ? 

64 Astragalus lasioglottis Fabaceae VU 4 500 500 

65 Astragalus sommieri Fabaceae VU 6–7 ? ? 

66 Astragalus woronowii* Fabaceae DD 7 2.200 2.200 

67 Lathyrus woronowii Fabaceae E CR 5 ? ? 

68 Oxytropis karjagini* Fabaceae VU 6–7 1.600 1.600 

69 Oxytropis pallasii * Fabaceae DD 5–7 ? ? 

70 Oxytropis pilosa Fabaceae DD ? ? ? 

71 Trifolium polyphyllum Fabaceae VU 6–7 2.300 2.750 

72 Hypericum fissurale Hypericaceae E CR 7 ? ? 

73 Hypericum nummularioides Hypericaceae VU 8 2.500 2.700 

74 Crocus aerius* Iridaceae E VU 4–5 2.000 2.500 

75 Crocus biflorus subsp. artvinensis Iridaceae E CR 2–6 200 3.000 

Crocus biflorus subsp. 

76 

fibroannulatus* 

Iridaceae E CR 1–2 400 1.000 

77 Lamium sulfureum* Lamiaceae E EN 7 2.750 3.050 

78 Lamium tschrochense Lamiaceae E CR 5 ? ? 

79 Mentha longifolia subsp. noeana* Lamiaceae VU ? 900 950 

Min. 

Yük. 

Mak. 

Yük. 

98 





Aile adı 

Yeni 

Türler 

Endemizm 

Ulusal 

Kırmızı 

Liste 

Çiçeklenme 

** 

80 Stachys choruhensis Lamiaceae E CR 7 2.300 2.700 

81 Teucrium hircanicum* Lamiaceae VU 7–8 0 600 

82 Allium asperiflorum* Liliaceae VU 6 900 1.450 

83 Allium charaulicum* Liliaceae DD 7 700 700 

84 Allium gramineum* Liliaceae DD ? ? ? 

85 Allium koenigianum* Liliaceae E DD ? ? ? 

86 Allium oltense* Liliaceae E EN 7 1.350 1.350 

87 Allium rollovii* Liliaceae EN ? ? ? 

88 Gagea tenuissima Liliaceae E CR 1–4 ? ? 

Lilium carniolicum subsp. ponticum 

89 

var. artvinense 

Liliaceae E EN 5–7 1.500 1.800 

90 Lilium kesselringianum Liliaceae VU 6–7 1.450 2.400 

91 Narthecium balansae Liliaceae VU 7–8 200 2.200 

92 Polygonatum glaberrimum* Liliaceae VU ? ? ? 

93 Osmanthus decorus Oleaceae VU 5 100 1.600 

94 Papaver lateritium Papaveraceae E VU 7–8 1.200 3.000 

95 Elymus lazicus subsp. lazicus Poaceae E VU 7–9 1.600 1.950 

96 Festuca djimilensis Poaceae VU 7 2.000 2.000 

97 Primula elatior subsp. pseudoelatior Primulaceae VU 6–7 2.300 3.050 

98 Anemone caucasica* Ranunculaceae VU 4–5 50 700 

99 Alchemilla plicatissima Rosaceae VU 6 1.900 1.900 

100 Potentilla orbiculata* Rosaceae VU ? ? ? 

101 Potentilla oweriniana Rosaceae VU 6–8 2.150 3.000 

102 Potentilla savvalensis Rosaceae E CR 7–8 2.700 2.700 

103 Rosa hirtissima Rosaceae VU 7 2.000 2.000 

104 Asperula woronowii Rubiaceae E VU 7 400 1.800 

105 Salix caucasica Salicaceae VU 5 1.550 1.700 

106 Saxifraga artvinensis Saxifragaceae E VU 6–7 2.130 2.300 

107 Linaria genistifolia subsp. artvinensis Scrophulariaceae E VU 5–8 400 600 

108 Pedicularis atropurpurea* Scrophulariaceae VU 7–8 2.000 2.900 

109 Verbascum artvinense* Scrophulariaceae E DD 6 ? ? 

110 Verbascum gracilescens* Scrophulariaceae E EN 7 1.050 1.100 

111 Veronica liwanensis Scrophulariaceae VU 4–7 300 2.450 

112 Valeriana saxicola Valerianaceae VU 6–7 1.800 2.500 

113 Viola yuzufeliensis Violaceae E CR 6 ? ? 

Min. 

Yük. 

*** 

Mak. 

Yük. 

*** 


Kaçkar Dağları Yusufeli Bölgesi, Ekosistem ve Biyolojik Çeşitlilik Hususlarına Dayalı Bölgesel Çok Sektörlü Yönetim Planı 

99

EK II. Kırmızı Liste Statüleri 

Yaban keçisi 

Capra aegagrus 


Kırmızı liste statülerinin ayrıntılarını içeren aşağıdaki bilgiler Akçakaya 2008 

kaynağından alıntıdır. 

(Değerlendirildi) 

(Tehdit altında) 

Yetersiz Verili (DD) 

Değerlendirilmedi (NE) 

Tükenmiş (EX) 

Doğada Tükenmiş (EW) 

Kritik (CR) 

Tehlikede (EN) 

Duyarlı (VU) 

Tehdite Yakın (NT) 

Düşük Riskli (LC) 

Kritik (CR) (İng. Critically Endangered): neslinin doğada tükenme riskinin aşırı derecede 

yüksek olduğu kabul edilen türler. 

Tehlikede (EN) (İng. Endangered): neslinin doğada tükenme riskinin çok yüksek olduğu kabul 

edilen türler. 

Duyarlı (VU) (İng. Vulnerable): neslinin doğada tükenme riskinin yüksek olduğu kabul edilen 

türler. 

Tehdide Yakın(NT) (İng. Near Threatened): yakın gelecekte tehdit altında olarak tanımlanma 

olasılığı olan türler. 

Düşük Riskli (LC) (İng. Least Concern): geniş yayılışlı ve nüfusu yüksek olan türler. 

Yetersiz Verili (DD) (İng. Data Deficient):Yeterli bilgi bulunmadığı için yayılışına ve/veya 

nüfus durumuna bakarak tükenme riskine ilişkin bir değerlendirme yapmanın mümkün 

olmadığı türler. 

Uygulanamaz (NA) (İng. Not Applicable): bölgesel olarak değerlendirilmesi uygun olmayan 

türler. Tür, bölgede yabani popülasyonu olmadığı, doğal yayılışı içinde olmadığı, bölgede çok 

seyrek görüldüğü (vagrant) veya bölgedeki popülasyonu çok küçük olduğu için NA olabilir. 

Değerlendirilmemiş(NE) (İng. Not Evaluated): Henüz bu ölçütlere göre değerlendirilmemiş 

bir tür bu sınıfına girer. 

100 



EK III. Kuş Türleri Listesi 

Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’nde bulunan kuş türlerinin listesi. Plan bölgesinde 

üredikleri ilk kez teyit edilen türler “Yeni Türler” bölümünde “X” ile belirtilmektedir. Kırmızı 

liste statülerinde EN: Tehlikede, VU: Duyarlı, NT: Tehdide Yakın, LC: Düşük Riskli, DD: 

Yetersiz Verili statülerine karşılık gelmektedir.Küresel kırmızı liste statüleriyle ilgili bilgi 2011 

yılında www.iucnredlist.org adresinden elde edilmiştir. 

Çalı Bülbülü 

Cercotrichas galactotes 

Fotoğraf: Murat Bozdoğan 

* Kılıç ve Eken 2004 kaynağından derlenen Ulusal Kırmızı Liste Statüleri. Diğer statüler Eken ve 

ark. (2006) kaynağından derlenmiştir. 

** Doğa Derneği yayınlanmamış veri. 

no Latince Adı Türkçe Adı 

Yeni 

Türler 

Küresel 

Kırmızı Liste 

Ulusal 


1 Accipiter nisus Atmaca LC NT* 

2 Actitis hypoleucos Dere düdükçünü LC LC* 

3 Aegithalos caudatus Uzunkuyruklu baştankara X LC LC* 

4 Aegypius monachus Kara akbaba NT LC 

5 Alectoris chukar Kınalı keklik LC VU* 

6 Anthus spinoletta Dağ incirkuşu LC LC* 

7 Anthus trivialis Ağaç incirkuşu LC DD* 

8 Apus apus Ebabil LC LC* 

9 Apus melba Akkararınlı ebabil LC LC* 

10 Aquila chrysaetos Kaya kartalı LC LC 

11 Athene noctua Kukumav LC LC* 

12 Buteo buteo Şahin LC LC* 

13 Buteo rufinus Kızıl şahin X LC NT 

14 Caprimulgus europaeus Çobanaldatan X LC LC 

15 Carduelis cannabina Ketenkuşu LC LC* 

16 Carduelis carduelis Saka LC LC* 

17 Carduelis chloris Florya LC LC* 

18 Carduelis flavirostris Sarıgagalı ketenkuşu X LC LC* 

19 Carduelis spinus Karabaşlı iskete X LC LC* 

20 Carpodacus erythrinus Çütre LC LC* 

21 Certhia familiaris Orman tırmaşıkkuşu LC LC* 

22 Cercotrichas galactotes Çalı bülbülü X LC LC* 

23 Charadrius dubius Küçük halkalı cılıbıt LC NT* 

24 Cinclus cinclus Derekuşu LC LC* 

25 Columba livia Kaya güvercini LC LC* 

26 Columba palumbus Tahtalı LC LC* 

27 Coracias garrulus Gökkuzgun NT VU 

28 Corvus corax Kuzgun LC LC* 

29 Corvus cornix Leş kargası LC LC* 

30 Corvus monedula Küçük karga LC LC* 

31 Coturnix coturnix Bıldırcın X LC VU* 

32 Crex crex Bıldırcın kılavuzu X LC EN 

33 Cuculus canorus Guguk LC DD* 

34 Delichon urbica Ev kırlangıcı LC VU* 

35 Dendrocopos major Orman ağaçkakanı LC LC* 

36 Dryocopus martius Kara ağaçkakan LC LC 

37 Emberiza cia Kaya çintesi LC LC* 

38 Emberiza hortulana Kirazkuşu LC LC 




Yeni 

Türler 

Küresel 


Ulusal 


39 Emberiza melanocephala Kara başlı çinte LC LC* 

40 Eremophila alpestris Kulaklı toygar LC LC* 

41 Erithacus rubecula Kızılgerdan LC LC* 

42 Falco peregrinus Gök doğan X LC LC 

43 Falco subbuteo Delice doğan LC LC* 

44 Falco tinnunculus Kerkenez LC LC* 

45 Ficedula parva Küçük sinekkapan X LC NT* 

46 Fringilla coelebs İspinoz LC LC* 

47 Garrulus glandarius Alakarga LC LC 

48 Gypaetus barbatus Sakallı akbaba LC VU 

49 Gyps fulvus Kızıl akbaba LC LC 

50 Hieraaetus pennatus Küçük kartal LC LC 

51 Hippolais pallida Ak mukallit LC LC* 

52 Hirundo rupestris Kaya kırlangıcı LC LC* 

53 Hirundo rustica Kırlangıç LC LC* 

54 Lanius collurio Kızılsırtlı örümcekkuşu LC LC 

55 Loxia curvirostra Çaprazgaga LC LC* 

56 Lullula arborea Orman toygarı LC LC 

57 Luscinia megarhynchos Bülbül LC LC* 

58 Merops apiaster Arıkuşu LC LC* 

59 Miliaria calandra Tarla çintesi LC LC* 

60 Monticola saxatilis Taşkızılı LC LC* 

61 Monticola solitarius Gökardıç LC LC* 

62 Montifringilla nivalis Kar serçesi LC LC* 

63 Motacilla alba Akkuyruksallayan LC LC* 

64 Motacilla cinerea Dağ kuyruksallayanı LC LC* 

65 Muscicapa striata Benekli sinekkapan LC LC* 

66 Neophron percnopterus Küçük akbaba EN EN 

67 Oenanthe finschii Aksırtlı kuyrukkakan LC LC* 

68 Oenanthe hispanica Karakulaklı kuyrukkakan LC LC* 

69 Oenanthe isabellina Boz kuyrukkakan X LC LC* 

70 Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan LC LC* 

71 Oenanthe pleschanka Alaca kuyrukkakan X LC LC* 

72 Oriolus oriolus Sarıasma LC LC* 

73 Otus scops İshakkuşu LC LC* 

74 Parus ater Çam baştankarası LC LC* 

75 Parus caeruleus Mavi baştankara LC LC* 

76 Parus lugubris Akyanaklı baştankara X LC LC* 

77 Parus major Büyük baştankara LC LC* 

78 Passer domesticus Serçe LC LC* 

79 Passer montanus Ağaç serçesi LC DD* 

80 Petronia petronia Kaya serçesi X LC LC* 

81 Phoenicurus ochruros Kara kızılkuyruk LC LC* 

82 Phoenicurus phoenicurus Kızılkuyruk LC LC* 

83 Phylloscopus collybita Çıvgın X LC LC* 

84 Phylloscopus nitidus Yeşil çıvgın X LC LC* 

85 Phylloscopus sindianus lorenzii Kafkas çıvgını LC DD* 

86 Pica pica Saksağan LC LC* 

87 Picus canus Küçük yeşil ağaçkakan LC LC 

88 Picus viridis Yeşil ağaçkakan LC LC* 

89 Prunella collaris Büyük dağbülbülü LC LC* 

102 




Yeni Küresel Ulusal 

Türler Kırmızı Liste Kırmızı Liste 

90 Prunella modularis Dağbülbülü LC LC* 

91 Pyrrhocorax graculus Sarıgagalı dağkargası LC LC* 

92 Pyrrhocorax pyrrhocorax Kırmızıgagalı dağkargası LC LC 

93 Pyrrhula pyrrhula Şakrak X LC DD* 

94 Regulus ignicapilla Sürmeli çalıkuşu LC DD* 

95 Regulus regulus Çalıkuşu LC LC* 

96 Rhodopechys sanguinea Alamecek X LC LC* 

97 Saxicola rubetra Çayır taşkuşu LC VU* 

98 Serinus pusillus Kara iskete LC LC* 

99 Serinus serinus Küçük iskete LC LC* 

100 Sitta europaea Sıvacı LC LC* 

101 Sitta krueperi Anadolu sıvacısı NT NT 

102 Sitta neumayer Kaya sıvacısı X LC LC* 

103 Streptopelia turtur Üveyik LC LC* 

104 Strix aluco Alaca baykuş LC LC* 

105 Sturnus vulgaris Sığırcık LC LC* 

106 Sylvia atricapilla Karabaşlı ötleğen LC LC* 

107 Sylvia communis Akgerdanlı ötleğen LC LC* 

108 Sylvia curruca Küçük akgerdanlı ötleğen LC LC* 

109 Sylvia melanocephala Maskeli ötleğen X LC LC* 

110 Tetrao mlokosiewiczi Dağ horozu NT VU** 

111 Tetraogallus caspius Urkeklik LC VU 

112 Tichodroma muraria Duvar tırmaşıkkuşu X LC LC* 

113 Troglodytes troglodytes Çitkuşu LC LC* 

114 Turdus merula Karatavuk LC LC* 

115 Turdus philomelos Öter ardıç LC LC* 

116 Turdus torquatus Boğmaklı ardıç LC LC* 

117 Turdus viscivorus Ökse ardıcı LC LC* 

118 Upupa epops İbibik LC LC* 



Su yılanı 

Natrix tessellata 

Fotoğraf: Aziz Avcı 

no Latince Tür Adı Türkçe Adı Aile Adı 

Yeni 

Türler 

ÇİFTYAŞAMLILAR 

Endemizm* 

Küresel 

Kırmızı 

Liste 

Ulusal 

Kırmızı 

Liste 

Min. 

Yük.** 

Mak. 

Yük.** 

1 

Mertensiella caucasica 

Kafkas 

Semenderi Salamandridae 

EY VU VU 400 2.800 

2 

Pelophylax 

ridibundus Ova Kurbağası Ranidae 

LC NT 0 2.500 

3 

Rana macrocnemis 

Uludağ 

Kurbağası Ranidae 

EY LC LC 1.000 2.300 

4 

Pseudepidalea 

variabilis Gece Kurbağası Bufonidae 

DD DD 0 4.600 

5 Bufo bufo Siğilli Kurbağa Bufonidae LC LC 0 3.000 

SÜRÜNGENLER 

6 

Cyrtopodion kotschyi 

İnce Parmaklı 

Keler 

Gekkonidae 

EY LC LC 0 2.500 

7 Anguis fragilis Yılan Kertenkele Anguidae NE LC 0 2.000 

8 

Ophisops elegans 

Tarla 

Kertenkelesi Lacertidae 

NE LC 0 2.000 

9 

Darevskia derjugini 

Artvin 

Kertenkelesi Lacertidae 

X NT NT 800 1.700 

10 Darevskia mixta Melez Kertenkele Lacertidae X NT NT 800 2.000 

Gürcü 

11 Darevskia parvula Kertenkelesi Lacertidae 

EY LC LC 450 1.700 

Trabzon 

12 Darevskia rudis Kertenkelesi Lacertidae 

EY LC LC 0 2.400 

İri Yeşil 

13 Lacerta media Kertenkele Lacertidae 

X LC LC 0 1.500 

14 Dolichophis caspius Hazer Yılanı Colubridae NE LC 0 2.000 

15 Hemorrhois ravergieri Kocabaş Yılan Colubridae NE LC 0 2.400 

16 Coronella austriaca Avusturya Yılanı Colubridae NE LC 0 2.350 

17 Eirenis modestus Uysal Yılan Colubridae EY LC LC 0 2.000 

18 Zamenis hohenackeri Kafkas Yılanı Colubridae X EY LC LC 0 2.500 

19 Platyceps najadum İnce (Ok) Yılan Colubridae LC LC 0 1.800 

20 Natrix natrix Yarı Sucul Yılan Colubridae LC LC 0 2.400 

21 Natrix tessellata Su Yılanı Colubridae LC LC 0 2.500 

22 Vipera 

transcaucasiana 

Kafkas Boynuzlu 

Engereği 

EK IV. Çiftyaşamlı ve Sürüngen Türleri 

Listesi 

Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’nde bulunan çiftyaşamlı ve sürüngen türlerinin listesi. Plan bölgesinde varlığı ilk kez 

teyit edilen türler “Yeni Türler” bölümünde “X” ile belirtilmektedir. Kırmızı liste statülerinde CR: Kritik, EN: Tehlikede, 

VU: Duyarlı, NT: Tehdite Yakın, LC: Düşük Riskli, NE: Değerlendirilmemiş, DD: Yetersiz Verili statülerine karşılık 

gelmektedir.Küresel kırmızı liste statüleriyle ilgili bilgi 2011 yılında www.iucnredlist.org adresinden elde edilmiştir. 

Ulusal Kırmızı Liste statüleri Avcı ve ark. (2008) ve Kurtuluş Olgun uzman görüşüyle derlenmiştir. 

*E: Endemik, EY: Endemiğe yakın - popülasyonunun en az %60’ı Türkiye sınırları içinde bulunan türler 

** Türlerin yaşadıkları minimum ve maksimum yükseklik verisi (metre olarak verilmiştir). 

Viperidae 

EY NT NT 0 2.000 

104 



EK V. Memeli Türleri Listesi 

Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’nde bulunan memeli türlerinin listesi. Kırmızı liste 

statülerinde VU: Duyarlı, NT: Tehdide Yakın, LC: Düşük Riskli ve DD: Yetersiz Verili 

statülerine karşılık gelmektedir. Küresel kırmızı liste statüleriyle ilgili bilgi 2011 yılında 

www.iucnredlist.org adresinden elde edilmiştir. 

Boz ayı 

Ursus arctos 


*Türlerin Türkçe isimleri www.tramem.org adresinden alınmıştır. 

no Latince Tür Adı Türkçe Adı* Aile Adı Takım Adı 

Küresel 


1 Erinaceus concolor Kirpi Erinaceidae 

LC 

2 Crocidura leucodon Çiftrenkli beyazdişli böcekçil Soricidae LC 

3 Crocidura suaveolens Küçük beyazdişli böcekçil Soricidae LC 

4 Sorex raddei Kırmızıdişli böcekçil Soricidae LC 

5 Sorex satunini Kafkasya böcekçili Soricidae Insectivora LC 

6 Sorex volnuchini Kafkasya küçük böcekçili Soricidae LC 

7 Neomys teres Kafkas su böcekçili Soricidae LC 

8 Talpa caucasica Kafkas köstebeği Talpidae LC 

9 Talpa levantis Karadeniz köstebeği Talpidae LC 

10 Rhinolophus blasii Blasius nalburunlu yarasası Rhinolophidae 

LC 

11 Rhinolophus euryale Akdeniz nalburunlu yarasası Rhinolophidae NT 

12 Rhinolophus ferrumequinum Büyük nalburunlu yarasa Rhinolophidae LC 

13 Rhinolophus hipposideros Küçük nalburunlu yarasa Rhinolophidae LC 

14 Rhinolophus mehelyi Mehely nalburunlu yarasası Rhinolophidae VU 

15 Tadarida teniotis Buldog yarasa Molossidae LC 

16 Eptesicus serotinus Genişkanatlı yarasa Vespertilionidae LC 

17 Pipistrellus kuhlii Beyazşeritli yarasa Vespertilionidae LC 

18 Pipistrellus pipistrellus Cüce yarasa Vespertilionidae LC 

Chiroptera 

19 Pipistrellus pygmaeus Akdeniz cüce yarasası Vespertilionidae LC 

20 Nyctalus leisleri Küçük ağaç yarasası Vespertilionidae LC 

21 Barbastella barbastellus Basıkburunlu yarasa Vespertilionidae NT 

22 Plecotus auritus Kahverengi uzunkulaklı yarasa Vespertilionidae LC 

23 Plecotus macrobullaris Uzunkulaklı Kafkas yarasası Vespertilionidae LC 

24 Hypsugo savii Savi’nin cüce yarasası Vespertilionidae LC 

25 Myotis aurascens Bıyıklı kahverengi yarasa Vespertilionidae LC 

26 Myotis bechsteini Büyükkulaklı yarasa Vespertilionidae NT 

27 Myotis blythii Küçük farekulaklı yarasa Vespertilionidae LC 

28 Myotis brandtii Sakallı yarasa Vespertilionidae 

LC 

29 Myotis capaccinii Uzunayaklı yarasa Vespertilionidae VU 

30 Myotis daubentonii Farekulaklı su yarasası Vespertilionidae LC 

31 Myotis emarginatus Kirpikli yarasa Vespertilionidae LC 

32 Myotis myotis Büyük farekulaklı yarasa Vespertilionidae LC 

Chiroptera 

33 Myotis mystacinus Bıyıklı siyah yarasa Vespertilionidae LC 

34 Myotis nattereri Saçaklı yarasa Vespertilionidae LC 

35 Myotis nipalensis Nepal bıyıklı yarasası Vespertilionidae LC 

36 Myotis schaubi İran saçaklı yarasası Vespertilionidae DD 

37 Miniopterus schreibersii Uzunkanatlı yarasa Vespertilionidae NT 


Kaçkar Dağları Yusufeli Bölgesi, Ekosistem ve Biyolojik Çeşitlilik Hususlarına Dayalı Bölgesel Çok Sektörlü Yönetim Planı 

105

no Latince Tür Adı Türkçe Adı* Aile Adı Takım Adı 

Küresel 


38 Sciurus anomalus Sincap Sciuridae 

LC 

39 Sciurus vulgaris Kızıl sincap Sciuridae LC 

40 Dryomys nitedula Hasancık - ağaç yediuyuru Gliridae LC 

41 Muscardinus avellanarius Fındık faresi Gliridae LC 

42 Glis glis Yediuyur Gliridae LC 

43 Microtus levis Tarlafaresi Cricetidae LC 

44 Microtus daghestanicus Dağıstan kısakulaklı tarlafaresi Cricetidae LC 

45 Microtus majori Kısakulaklı kırfaresi Cricetidae LC 

46 Arvicola amphibius Su sıçanı Cricetidae LC 

47 Chionomys gud Kafkas karfaresi Cricetidae LC 

48 Chionomys nivalis Kar faresi Cricetidae LC 

49 Chionomys roberti Uzunkuyruklu karfaresi Cricetidae Rodentia LC 

50 Ellobius lutescens Van körfaresi Cricetidae LC 

51 Myodes glareolus Kırmızısırtlı fare Cricetidae LC 

52 Cricetulus migratorius Cüce avurtlak Cricetidae LC 

53 Mesocricetus brandti Türk avurtlağı Cricetidae NT 

54 Apodemus flavicollis Sarı boyunlu orman faresi Muridae LC 

55 Apodemus mystacinus Kaya faresi Muridae LC 

56 Apodemus uralensis Cüce ormanfaresi Muridae LC 

57 Apodemus witherbyi Ormanfaresi Muridae LC 

58 Mus macedonicus Sarı evfaresi Muridae LC 

59 Mus musculus Ev faresi Muridae LC 

60 Rattus norvegicus Göçmen sıçan Muridae LC 

61 Rattus rattus Sıçan Muridae 

LC 

Rodentia 

62 Spalax leucodon Küçük körfare Spalacidae DD 

63 Lepus europaeus Yabani tavşan Leporidae Lagomorpha LC 

64 Lynx lynx Vaşak Felidae 

LC 

65 Panthera pardus Pars (leopar) Felidae NT 

66 Vulpes vulpes Tilki Canidae LC 

67 Canis aureus Çakal Canidae LC 

68 Canis lupus Kurt Canidae LC 

69 Martes martes Ağaç sansarı Mustelidae LC 

Carnivora 

70 Martes foina Kaya sansarı Mustelidae LC 

71 Mustela nivalis Gelincik Mustelidae LC 

72 Vormela peregusna Alaca sansar Mustelidae VU 

73 Lutra lutra Susamuru Mustelidae NT 

74 Meles meles Porsuk Mustelidae LC 

75 Ursus arctos Boz ayı Ursidae LC 

76 Sus scrofa Yabandomuzu Suidae 

LC 

77 Capra aegagrus Yabankeçisi Capridae VU 

Artiodactyla 

78 Rupicapra rupicapra Çengel boynuzlu dağ keçisi Capridae LC 

79 Capreolus capreolus Karaca Cervidae LC 

106 



EK VI. Kelebek Türleri Listesi 

Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’nde bulunan kelebek türlerinin listesi. 

Plan bölgesinde varlıkları ilk kez teyit edilen türler “Yeni Türler” bölümünde “X” ile belirtilmektedir. 

Kırmızı liste statülerinde EN: Tehlikede, VU: Duyarlı, NT: Tehdite Yakın, LC: Düşük Riskli, NA: 

Uygulanamaz, DD: Yetersiz Verili statülerine karşılık gelmektedir.Küresel kırmızı liste statüleriyle 

ilgili bilgi 2011 yılında www.iucnredlist.org adresinden elde edilmiştir. Ulusal Kırmızı Liste statüleri 

Karaçetin ve Welch (2011) kaynağından derlenmiştir. 

*E: Endemik, EY: Endemiğe yakın - popülasyonunun en az %60’ı Türkiye sınırları içinde bulunan türler. 

Alıçkelebeği 

Aporia crataegi 

Fotoğraf: Aysin Tektaş Keskin 

no Latince Tür Adı Türkçe Adı 

Yeni 

Türler 

Endemizm 

Küresel 


Ulusal 


1 Aglais io Tavuskelebeği X LC 

2 Aglais utricae Aglais LC 

3 Anthocharis cardamines Turuncu Süslü Kelebek LC 

4 Anthocharis damone 

Turuncu Süslü Doğu 

Kelebeği 

LC 

5 Aporia crataegi Alıçkelebeği LC 

6 Arethusana arethusa Seyit LC 

7 Argynnis adippe Büyük İnci LC 

8 Argynnis aglaja Güzel İnci LC 

9 Argynnis niobe Niyobe LC 

10 Argynnis pandora Bahadır LC 

11 Argynnis paphia Cengaver LC 

12 Aricia agestis Çokgözlü Esmer LC 

13 Aricia artaxerxes Çokgözlü Orman Esmeri LC 

14 Aricia crassipunctus Çokgözlü Anadolu Mavisi LC 

15 Aricia eumedon Geranyum Çokgözlüsü LC 

16 Boloria caucasica Kafkas Menekşe Kelebeği EY LC 

17 Boloria dia Mor İnci X LC 

18 Boloria euphrosyne Beyaz İnci LC 

19 Brenthis daphne Böğürtlen Brentisi LC 

20 Brenthis hecate Çift Noktalı Brentis LC 

21 Brintesia circe Kara Murat LC 

22 Callophrys rubi Zümrüt LC 

23 Carcharodus alceae Hatmi Zıpzıpı LC 

24 Carcharodus flocciferus Tüylü Zıpzıp LC 

25 Carcharodus lavatherae Mermer Zıpzıpı LC 

26 Carcharodus orientalis Oriyental Zıpzıp LC 

27 Celastrina argiolus Kutsal Mavi LC 

28 Chazara bischoffii Kızıl Cadı LC 

29 Chazara briseis Cadı LC 

30 Chilades trochylus Mücevher Kelebeği LC 




Yeni 

Türler 

Endemizm 

Küresel 


Ulusal 


31 Coenonympha arcania Funda Zıpzıp Perisi X LC 

32 Coenonympha leander Rus Zıpzıp Perisi LC 

33 Coenonympha pamphilus Küçük Zıpzıp Perisi LC 

34 Coenonympha symphyta Kafkasya Zıpzıp Perisi EY NT 

35 Colias alfacariensis Türkistan Azameti LC 

36 Colias aurorina Anadolu Azameti X LC 

37 Colias caucasica Kafkasya Azameti EN 

38 Colias crocea Sarı Azamet LC 

39 Colias hyale Orman Azameti X LC 

40 Colias thisoa Turan Azameti DD 

41 Cupido argiades Everes LC 

42 Cupido minimus Minik Kupid X LC 

43 Cupido osiris Mavi Osiris LC 

44 Cyaniris semiargus Çokgözlü Güzel Mavi LC 

45 Eogenes alcides Alsides Zıpzıpı LC 

46 Erebia aethiops İskoç Güzelesmeri LC 

47 Erebia graucasica Kafkas Güzelesmeri EY LC 

48 Erebia hewitsonii Laz Güzelesmeri EY LC 

49 Erebia medusa Orman Güzelesmeri LC 

50 Erebia melancholica Mecnun Güzelesmer EY NT 

51 Erynnis marloyi Kara Zıpzıp LC 

52 Erynnis tages Paslı Zıpzıp LC 

53 Euphydryas aurinia Nazuğum LC 

54 Favonius quercus Mor Meşe Kelebeği LC 

55 Glaucopsyche alexis Karagözlü Mavi Kelebek LC 

56 Gonepteryx farinosa Anadolu Orakkanadı LC 

57 Gonepteryx rhamni Orakkanat LC 

58 Hesperia comma Gümüş Benekli Zıpzıp LC 

59 Hipparchia fatua Anadolu Karameleği LC 

60 Hipparchia parisatis Beyaz Kenarlı Karamelek LC 

61 Hipparchia pellucida Anadolu Kızılmeleği LC 

62 Hipparchia statilinus Ağaç Karameleği LC 

63 Hipparchia syriaca Büyük Karamelek LC 

64 Hyponephele lupina Esmer Peri X LC 

65 Hyponephele lycaon Küçük Esmer Peri LC 

66 Iphiclides podalirius Erik Kırlangıçkuyruğu LC 

67 Issoria lathonia İspanyol Kraliçesi LC 

68 Krinia climene Kaya Esmeri LC 

69 Krinia roxelana Ağaç Esmeri LC 

70 Lampides boeticus Lampides LC 

71 Lasiommata maera Esmer Boncuk LC 

72 Lasiommata megera Küçük Esmer Boncuk LC 

73 Lasiommata 

Orman Esmer Boncuk 

LC 

petropolitana 

108 




Yeni 

Türler 

Endemizm 

Küresel 


Ulusal 


74 Leptidea duponcheli Doğulu Narin Orman Beyazı LC 

75 Leptidea sinapis Narin Orman Beyazı LC 

76 Libythea celtis Çitlembik Kelebeği LC 

77 Limenitis camilla Hanımeli Kelebeği NA 

78 Limenitis reducta Akdeniz Hanımeli Kelebeği LC 

79 Lycaena alciphron Büyük Mor Bakır Kelebeği LC 

80 Lycaena asabinus Anadolu Ateş Kelebeği LC 

81 Lycaena candens Ateş Rengi Kelebek LC 

82 Lycaena ochimus Alevli Ateş Kelebeği LC 

83 Lycaena phlaeas Benekli Bakır Kelebeği LC 

84 Lycaena thersamon Küçük Ateş Kelebeği LC 

85 Lycaena thetis Dağ Ateşi LC 

86 Lycaena tityrus İsli Bakır Kelebeği LC 

87 Lycaena virgaureae Orman Bakır Kelebeği LC 

88 Maniola jurtina Çayır Esmeri LC 

89 Melanargia galathea Melike LC 

90 Melanargia larissa Anadolu Melikesi LC 

91 Melitaea athalia Amannisa LC 

92 Melitaea aurelia Güzel Amannisa NT 

93 Melitaea cinxia İparhan LC 

94 Melitaea diamina Funda İparhanı LC 

95 Melitaea didyma Benekli İparhan LC 

96 Melitaea interrupta Kafkasyalı İparhan LC 

97 Melitaea persea İranlı İparhan X LC 

98 Melitaea phoebe Benekli Büyük İparhan X LC 

99 Melitaea telona Cezayirli İparhan X LC 

100 Melitaea trivia Güzel İparhan LC 

101 Muschampia proteides Anadolu Zıpzıpı LC 

102 Muschampia tessellum Mozayik Zıpzıp X LC 

103 Nymphalis antiopa Sarı Bantlı Kadife LC 

104 Nymphalis polychloros Karaağaç Nimfalisi LC 

105 Nymphalis xanthomelas Sarı Ayaklı Nimfalis LC 

106 Ochlodes venatus Orman Zıpzıpı LC 

107 Papilio machaon Kırlangıçkuyruk LC 

108 Pararge aegeria Karanlık Orman Esmeri LC 

109 Parnassius apollo Apollo VU LC 

110 Parnassius mnemosyne Dumanlı Apollo LC 

111 Parnassius nordmanni Kafkas Apollosu LC 

112 Phengaris alcon Küçük Korubeni LC 

113 Phengaris arion Büyük Korubeni NT LC 

114 Phengaris nausithous Esmer Korubeni NT EN 

115 Pieris bowdeni Bowden’in Beyaz Meleği X EY DD 

116 Pieris brassicae Büyük Beyaz Melek LC 

117 Pieris bryoniae Dağ Beyaz Meleği LC 




Yeni 

Türler 

Endemizm 

Küresel 


Ulusal 


118 Pieris ergane Dağ Küçük Beyaz Meleği LC 

119 Pieris krueperi Krüper’in Beyaz Meleği LC 

120 Pieris mannii Mann’ın Beyaz Meleği LC 

121 Pieris pseudorapae Yalancı Beyaz Melek LC 

122 Pieris rapae Küçük Beyaz Melek LC 

123 Plebejus alcedo Acem Çokgözlüsü LC 

124 Plebejus argus Gümüş Lekeli Esmergöz LC 

125 Plebejus argyrognomon Avrupalı Esmergöz LC 

126 Plebejus dardanus Pirene Çokgözlüsü LC 

127 Plebejus eurypilus Doğulu Esmergöz LC 

128 Plebejus idas Esmergöz LC 

129 Plebejus loewii Çokgözlü Gümüşmavi LC 

130 Plebejus sephirus Balkan Esmergözü LC 

131 Polygonia c-album Yırtık Pırtık LC 

132 Polygonia egea Anadolu Yırtık Pırtığı LC 

133 Polyommatus admetus Anormal Çokgözlü LC 

134 Polyommatus aedon Çokgözlü Edon Mavisi LC 

135 Polyommatus altivagans Lacivert Azeri Çokgözlüsü DD 

136 Polyommatus amandus Çokgözlü Amanda LC 

137 Polyommatus 

Azeri Çokgözlüsü 

aserbeidschanus 

DD 

138 Polyommatus bellargus Çokgözlü Gökmavisi LC 

139 Polyommatus carmon Gerhard’ın Çokgözlüsü E LC 

140 Polyommatus coelestinus Çokgözlü Rus Mavisi LC 

141 Polyommatus cornelia 

Çokgözlü Küçük Turan 

Mavisi 

X E LC 

142 Polyommatus corydonius Çokgözlü Yalancı Çilli LC 

143 Polyommatus damon Çokgözlü Damon LC 

144 Polyommatus daphnis Çokgözlü Dafnis LC 

145 Polyommatus dorylas Çokgözlü Turkuvaz Mavisi LC 

146 Polyommatus eros 

Çokgözlü Elburs Eros Mavisi 

LC 

147 Polyommatus hopfferi Hopfer’in Çokgözlüsü E LC 

148 Polyommatus huberti Hubert’in Çokgözlüsü LC 

149 Polyommatus icarus Çokgözlü Mavi LC 

150 Polyommatus iphigenia Çokgözlü İfigenya LC 

151 Polyommatus merhaba Merhaba Çokgözlü E EN 

152 Polyommatus mithridates Çokgözlü Amasya Esmeri E DD 

153 Polyommatus ninae Nina’nın Çokgözlüsü EY LC 

154 Polyommatus phyllis Çokgözlü Van Mavisi LC 

155 Polyommatus poseidon Çokgözlü Poseydon E LC 

156 Polyommatus ripartii 

Ripart’in Anormal 

Çokgözlüsü 

LC 

157 Polyommatus thersites Çokgözlü Menekşe Mavisi LC 

158 Polyommatus turcicus Çokgözlü Türk Mavisi EY LC 

159 Polyommatus wagneri Wagner’in Çokgözlüsü E DD 

110 




Yeni 

Türler 

Endemizm 

Küresel 


Ulusal 


160 Pontia chloridice Küçük Benekli Melek LC 

161 Pontia edusa Yeni Benekli Melek LC 

162 Pseudochazara anthelea Anadolu Yalancı Cadısı LC 

163 Pseudochazara beroe Dağ Yalancı Cadısı X LC 

164 Pseudochazara geyeri Geyer’in Yalancı Cadısı LC 

165 Pseudochazara guriensis Gürcistan Yalancı Cadısı DD 

166 Pseudochazara mamurra Osmanlı Yalancı Cadısı X LC 

167 Pseudochazara Step Yalancı Cadısı 

mniszechii 

LC 

168 Pseudochazara pelopea Levantin Yalancı Cadısı X LC 

169 Pseudophilotes bavius Bavius LC 

170 Pseudophilotes vicrama Himalaya Mavi Kelebeği LC 

171 Pyrgus alveus Büyük Boz Zıpzıp LC 

172 Pyrgus armoricanus İspanyol Zıpzıpı LC 

173 Pyrgus cinarae Güzel Zıpzıp LC 

174 Pyrgus jupei Kafkasya Zıpzıpı LC 

175 Pyrgus melotis Ege Zıpzıpı LC 

176 Pyrgus serratulae Zeytuni Zıpzıp LC 

177 Pyrgus sidae Sarıbantlı Zıpzıp LC 

178 Satyrium abdominalis Sevbeni LC 

179 Satyrium acaciae Minik Sevbeni LC 

180 Satyrium hyrcanicum Büyük Benekli Sevbeni EN 

181 Satyrium ilicis Büyük Sevbeni LC 

182 Satyrium ledereri Küçük Benekli Sevbeni LC 

183 Satyrium spini Güzel Sevbeni LC 

184 Satyrium w-album Karaağaç Sevbeni LC 

185 Satyrus amasinus Beyaz Damarlı Piri Reis X LC 

186 Satyrus favonius Anadolu Piri Reisi LC 

187 Satyrus parthicus Hazer Piri Reisi X NT 

188 Scolitantides orion Karamavi NT 

189 Spialia orbifer Kızıl Zıpzıp LC 

190 Spialia phlomidis Acem Zıpzıpı LC 

191 Tarucus balkanicus Balkan Kaplanı LC 

192 Thaleropis ionia Anadolu Şehzadesi LC 

193 Thecla betulae Huş Kelebeği DD 

194 Thymelicus hyrax Levantin Zıpzıpı LC 

195 Thymelicus lineolus Siyah Antenli Zıpzıp LC 

196 Thymelicus novus Yeni Zıpzıp X LC 

197 Thymelicus sylvestris Sarı Antenli Zıpzıp LC 

198 Turanana endymion Anadolu Turan Mavisi X LC 

199 Vanessa atalanta Atalanta LC 

200 Vanessa cardui Diken Kelebeği LC 



EK VII. Biyolojik Çeşitliliği Tehdit Eden 

Unsurlar 

Apollo 

Parnassius apollo 


Çok Sektörlü Yönetim Planı Bölgesi’nde biyolojik çeşitliliği tehdit eden unsurlar. Tabloda 

farklı tehditlerin biyolojik çeşitlilik üzerindeki etkileri bugün ve gelecek dönem için ayrı ayrı 

değerlendirilmiştir (1: Düşük tehdit, 2: Orta seviyede tehdit, 3: Yoğun tehdit). 

Kategori 

Alt kategori 

Değerlendirme 

Bugün Gelecek 

Ayrıntılar 

1. Yerleşim yeri 

ve ticari alanların 

genişlemesi 

Ev yapımı ve 

kentsel alanlar 

Turistik ve 

rekreasyonel 

alanlar 

2 2 

1 2 

- Yusufeli barajında su toplanmasıyla birlikte su altında 

kalacak köylerin taşınması ve bu kapsamda yeni yapıların 

oluşturulmasına bağlı yaşam alanlarının kaybı söz 

konusudur. 

- Alanda turizm baskısı henüz yüksek değildir ancak 

ileride artmasına bağlı olarak kontrolsüz yapılaşma tehditi 

canlı türlerinin yaşam alanlarının kaybolmasına neden 

olabilir. 

Yıllık ve çok 

yıllık odundışı 

ürünler 

1 1 

- Yabani meyve ağaçlarının kesimi, bazı yaban hayatı 

türlerinin yerleşim alanlara çekilmesine, buna bağlı olarak 

da insan-yaban hayatı çatışmalarının artmasına neden 

olmaktadır. 

2. Tarım ve 

su ürünleri 


Hayvancılık ve 

çiftçilik 

1 2 

- Göç nedeniyle hayvancılık faaliyetlerinin azalması, 

otlakların çalılıklarına dönüşmesine neden olmakta, bu 

da otlatma faaliyetlerinin düzenlenmesine ihtiyaç duyan 

türlerin (örn. kelebekler) olumsuz etkilenmesine neden 

olmaktadır. 

- Çayır ve meraların ekilebilir tarım arazilerine 

dönüştürülmesi, bu alanlara özelleşmiş canlı türlerinin 

olumsuz etkilenmesine neden olacaktır. 

- Tarımda ve hayvancılıkta gübre ve kimyasal kullanımı 

ve bunun biyolojik çeşitliliğe etkileri üzerine bir bilgi 

bulunmamaktadır, bu konuda araştırma yapılması 

gerekmektedir. 

Deniz ve 

tatlısu ürünleri 


2 3 

- Alabalık çiftliklerindeki denetimlerin yetersiz olması, 

çiftliklerde yetiştirilen yabancı bir tür olan gökkuşağı 

alabalıklarının, özellikle taşkın zamanlarında, nehir 

sistemlerine karışmasına neden olmaktadır. Bu da 

bölgedeki nesli tehlike altındaki türlerden kırmızı 

benekli alabalık popülasyonu üzerinde predasyon baskısı 

yaratmaktadır. 

- Gerçekleştirilen maden çıkartma faaliyetlerinden dolayı 

habitatların (orman, alpin) parçalanması ve bozulması. 

- Maden çalışmaları sırasında oluşan atıklar nedeniyle su 

kaynaklarının kirlenmesi söz konusudur, bu faaliyetin 

biyolojik çeşitlilik üzerindeki etkileri konusunda 

araştırılma yapılması gerekmektedir. 

- Maden faaliyetlerinden dolayı kullanılan dinamitler 

ve artan yol trafiği nedeniyle yaban hayatına rahatsızlık 

verilmesi. 

- Maden faaliyetlerinden dolayı bitkisel üretimin azalması. 

- Ayrıca alanda gerçekleştirilen/planlanan baraj ve HES 

inşaatleri için faaliyet gösteren çakıl ocakları da türlerin 

yaşam alanlarının kaybına neden olmaktadır. 

3. Enerji ve 

madencilik 

Madencilik ve 

maden çıkarımı 

2 3 

112 



Kategori 

Alt kategori 


Ayrıntılar 


- Yol yapım çalışmaları (orman yolu, yayla yolu, köy yolu 

ve karayolu), memeli türlerinin geçiş koridorlarına engel 

oluşturmaktadır. 

4. Ulaşım 

ve hizmet 

koridorları 

5. Biyolojik 

kaynakların 

kullanımı 

(geçim ya da 

ticari amaçlı) 

Yollar ve demiryolları 3 3 

Hizmet hatları 1 3 

Karasal hayvanların 

avcılığı ve toplanması 

Karasal bitkilerin 

ve bitki ürünlerinin 

toplanması 

Ağaç kesimi (kereste 

üretimi) 

3 3 

2 1 

- Yol yapım çalışmaları sırasında hafriyatın yol kenarından 

boşaltılması, halihazırda yüksek eğimli olan arazide önemli 

ve kalıcı bitki örtüsü hasarına, orta vadede erozyon ve 

toprak kaymalarına neden olmaktadır. 

- Yol yapım çalışmaları sırasında alandaki su kaynaklarının 

kirlenmesi sözkonusu olmaktadır. 

- Alanda gerçekleştirilen/planlanan baraj, HES ve maden 

inşaatleri için açılan yollar da (su iletim kanalları ve diğer 

tip çalışmalar için) türlerin yaşam alanlarının kaybına ve 

parçalanmasına neden olmaktadır. 

- Alanda gerçekleştirilen/planlanan elektrik iletim hatları, 

elektrik hatları, memeli türlerinin süreklilik gösteren yaşam 

alanlarının parçalanmasına neden olacaktır. Ayrıca alanda 

gerçekleştirilecek çalışmalar vejetasyonun zarar görmesine 

neden olacaktır. 

- Kaçak avcılık özellikle alandaki canlı türlerini, özellikle 

halihazırda tehdit altında bulunan memeli ve kuş türlerini 

tehdit etmektedir. 

- Zehirli olan/oldukları düşünülen bazı çiftyaşamlı ve 

sürüngen türlerinin öldürülmesi ve bazı türlerin yasadışı 

olarak toplanması, bu canlı grubunu tehdit etmektedir. 

- İnsanlar ve ayılar arasındaki çatışma yasadışı avlanmalara 

neden olmaktadır. 

- Alandaki ziyaretçilerin (turistlerin) belirli bitki türlerini 

topladıklarıyla ilgili duyumlar vardır, ancak bu faaliyetin 

biyolojik çeşitlilik üzerindeki etkisi üzerine bir bilgi 

bulunmamaktadır, bu konuda araştırma yapılması 


- Kaçak odun kesimleri (ev onarımı ve yakacak amaçlı). 

- Gecmiş yıllarda gerçekleştirilen yoğun ormancılık 

faaliyetleri alanın doğal yaşlı orman dokusu büyük oranda 

bozmuştur. 

- Yanlış ormancılık uygulamaları, dik eğimli yamaçlarda 

toprak erozyonu ve çığ sonucu habitat parçalanmalarına 

neden olmaktadır. 

Balıkçılık ve su 

ürünleri hasatı 

2 2 

- Kaçak balıkçılık faaliyetleri alandaki balık türlerini tehdit 

etmektedir (örn. kırmızı benekli alabalık). 

6. İnsan 

varlığının 

verdiği 

rahatsızlık 

Rekreasyonel 

faaliyetler 

2 3 

- Alanın taşıma kapasitesini aşan şenlikler gibi 

rekreasyonel faaliyetler, canlıların özellikle üreme 

dönemlerinde tehdit oluşturmaktadır. 

- Kaçkar Dağları’nın Rize tarafında yapılan heliski, yaban 

hayvanlarında önemli rahatsızlıklara neden olmaktadır. 

Uygulanması halinde bu bölgede de tehdit oluşturması 

beklenmektedir. 



Kategori 

Alt kategori 



Ayrıntılar 

7. Doğal 

sistem 

değişiklikleri 

Barajlar ve 

su yönetimi / 

kullanımı 

Diğer ekosistem 

değişiklikleri 

3 3 

3 3 

- Yusufeli Baraj Projesi’nin Çoruh Nehir Vadisi’nin tüm 

doğal su rejimini değiştirmesi ve alana geri dönüşsüz zarar 

vermesi beklenmektedir. 

- Yusufeli baraj inşaatleri sırasında verilen tahribat ve 

rahatsızlık (orman dokusunun kesimlerden dolayı bozulması, 

dinamit patlatılması, yeni açılan yollar da türlerin yaşam 

alanlarının kaybına ve parçalanmasına neden olması) 

- Yusufeli barajının tamamlanmasının ardından su altında 

kalacak olan vadilerin canlı popülasyonlarının dağılımını 

parçalaması söz konusudur. 

- Yusufeli barajının tamamlanmasının ardından bölgedeki 

nehir habitatı tahrip olacaktır. 

- Yusufeli barajının tamamlanmasının ardından bölgedeki 

mikro klima ve buna bağlı olarak vejetasyonun değişmesi söz 

konusudur. 

- HES projelerinin, Çoruh Nehir Vadisi’nin tüm doğal su 

rejimini değiştirmesi ve alana geri dönüşsüz zarar vermeleri 

beklenmektedir. 

- HES projeleri: inşaat aşamasında verilen tahribat ve 

rahatsızlık (orman dokusunun kesimlerden dolayı bozulması, 

dinamit patlatılması, hafriyat atıklarının nehir yataklarına 

boşaltılması, erozyonu artıcı faaliyetlerin yürütülmesi, 

iletim hatlarının canlıların yaşam alanlarını bölmesi vb.), 

işletme aşamasında verilen tahribat (suyun azalması, akarsu 

sisteminin durgun su ortamına dönüşmesi, buna bağlı olarak 

hidrobiyolojik paratmelerdeki değişim) nehir ekosisteminin 

zarar görmesine neden olmaktadır. 

- HES projelerinin inşaat çalışmalarından kaynaklı tozlar 

ve hava kirliliği ortaya çıkmaktadır, bunlar tarım ve arıcılık 

faaliyetlerini olumsuz etkilemektedir. 

- Yanlış ağaçlandırma çalışmaları: alandaki kalıntı Akdeniz 

ekosisteminde çalı formasyonlarının ağaçlandırılarak tahrip 

edilmesine neden olmaktadır. 

8. İstilacı 

ve diğer 

problemli 

türler, genler 

Yabancı istilacı 

türler 

Problem oluşturan 

yerli türler 

1 1 

1 2 

- Özellikle dik yamaçlarda kullanılan beyaz çiçekli yalancı 

akasya (Robinia pseudoacacia) yabancı ve istilacı bir türdür. 

- Zararlı böceklerin nüfüsunda yaşanan patlamalar orman 

ekosistemini olumsuz etkilemektedir. 

9. Kirlilik Çöp ve katı atık 2 3 

- Alanda katı atıkların bertarafına ilişkin sorunlar 

bulunmaktadır. Yerleşim alanlarının çöpleri genellikle 

dere yataklarına dökülmekte, görsel ve fiziksel kirlilik 

oluşturmaktadır. Alandaki şenliklerden ve turist 

aktivitelerinden sonra alanda ciddi miktarda çöp kalmakta, 

gerek yetki karmaşası gerekse erişim güçlükleri nedeniyle bu 

çöpler bertaraf edilememektedir. 

- Alandaki bazı pansiyonların çöplerini dere kenarına ya da 

orman içerisinde dökmeleri bazı yaban hayatı türlerinin bu 

alanlara çekilmesine, buna bağlı olarak da insan-yaban hayatı 

çatışmalarının artmasına neden olmaktadır. 

10. Jeolojik 

olaylar 

Heyelanlar ve çığlar 

- Bu faaliyetin biyolojik çeşitlilik üzerindeki etkisi üzerine 

bir bilgi bulunmamaktadır, bu konuda araştırma yapılması 


11. İklim 

değişikliği ve 

şiddetli hava 

olayları 

Habitat kaymaları 

ve değişiklikleri 

– Habitatın 

bulunduğu yerde 

ve bileşimindeki 

büyük değişiklikler 

1 1 

Özellikle subalpin ve alpin türlerinin sıcaklıkların artması 

durumunda yaşam alanlarının bölgenin yüksek kesimlerine 

sıkışması olasıdır. 

114 



EK VIII. Hopa Toplantısı Katılımcı Listesi 

İSİM KURUM GÖREVİ İletişim Bilgileri 

1 Yeşim Erkan TEMA 

2 Tamer Soylu TEMA 

Projeler Uluslar arası İlişkiler 

Bölümü 

Turizm & Kırsal Kalkınma 

Koordinatörü 

0532 478 25 31 

0533 720 62 07 

3 Ümit Yaşar Gürses 

TEMA Mütevelliler Heyeti 

Üyesi 

0532 264 85 71 

4 Ferit Karakaya 

Turizm Koruma ve 

Entegrasyon Danışmanı 

0532 609 68 47 

5 Atilla Küçükala 

Yeşerim Ormancılık Tarım 

Turizm İnşaat Ticaret 

Sanayi Danışmanlık 

Limited Şirketi 

Şirket Sahibi Eski 

Koordinatör 

Cep: 0505 310 98 48 

6 Fırat İşcan 

Özgüven Enerji Üretim 

Ltd. Şti. 

Proje Müdürü 

0530 825 26 44 

fiscan@3menerji.com 

7 Hüseyin Avni Özer Biyolog 

90 535 639 56 79 

haozen@ibb.gov.tr 

8 Hatice Dinç Sarısoy TEMA Proje Müdürü 0533 351 71 14 

9 Gonca Fide TEMA Proje Müdür Yardımcısı 0533 716 79 40 

10 Bahtiyar Kurt 

Yönetim Planlaması 

Danışmanı 

505 680 46 65 

11 Özge Balkız Yönetim Planlaması Asistanı 533 742 07 67 

12 Uğur Zeydanlı DKM Genel Müdür 

13 Tekin Üstündağ AKYD Proje Ortağı Temsilcisi 

14 Can Bilgin ODTÜ Proje Ortağı Temsilcisi 

15 Hüseyin Ambarlı ODTÜ Proje Ortağı Temsilcisi 

Tel: 0312 487 81 44 

Faks:0312 286 68 20 

Tel/faks: 0312 232 37 73 

Cep: 0533 335 53 08 

Tel: 0312 210 50 17 

Faks:0312 210 79 76 

Cep: 0538 319 00 18 

Tel: 0312 210 50 17 

Faks:0312 210 79 76 

Cep: 0538 212 78 46 

16 Yıldıray Lise 

Birleşmiş Milletler 

Orman Koruma 

Alanları Yönetiminin 

Güçlendirilmesi Projesi 

Proje Yönetici Yardımcısı 

Faks: 0312 496 14 63 - 14 65 

532 520 49 00 

yildiray.lise@undp.org 

17 Mustafa Yılmaz 

Birleşmiş Milletler 

Orman Koruma 

Alanları Yönetiminin 

Güçlendirilmesi Projesi 

Proje Yöneticisi 

Tel: 0312 207 55 02 

Faks: 0312 207 67 10 

yilmazmustafa@gmail.com 

18 Sezai Aydın 

19 Saadet Potoğlu 

T.C. Enerji ve Tabii 

Kaynaklar Bakanlığı Maden 

İşleri Genel Müdürlüğü 

T.C. Enerji ve Tabii 

Kaynaklar Bakanlığı Maden 

Tetkik ve Arama Genel 

Müdürlüğü Maden Etüt ve 

Arama Dairesi Başkanlığı 

Şube Müdürü 203 45 78 

Cep: 0542 275 03 13 

sezaiaydinmigem@hotmail. 

com 

Jeomorfolog 

Tel: 0312 212 80 00 

203 45 50 (Doğan Tok) 

203 45 52 (Hatice Saçakcı) 

Faks: 0312 213 84 51 

Tel : (0312) 287 91 74 

Faks : (0312) 287 87 45 

Cep: 0543 780 58 30 

saadet@mta.gov.tr 




20 

Ahmet Köksal 

Coşkun 



Orman Bölge Müdürü 

Tel: 0466 212 12 75 

0466 212 17 86 

Faks: 0466 212 2686 

0505 275 44 65 

koksalcoskun@hotmail.com 

21 Turgut Demir 



Planlama Şube Müdürü 

Tel: 0466 212 12 75 

0466 212 17 86 

Faks: 0466 212 2686 

turgutdemir@ogm.gov.tr 

22 Ergun Süner 



Orman Mühendisi 

Tel: 0466 212 12 75 

0466 212 17 86 

Faks: 0466 212 2686 

505 527 39 02 

ergun_suner@hotmail.com 

23 Ethem Boz 


Müd. 

İl Müdürü 

Tel: 0466 212 60 48 

Fax: 0466 212 60 49 

0533 231 02 20 

ethemboz@hotmail.com 

24 Faruk Bucak 


Müd. 

Doğa Koruma ve Milli 

Parklar ŞUBE Müdürlüğü 

Tel: 0466 212 14 45 

Fax: 0466 212 60 49 

532 306 35 68 

farukbucak@hotmail.com 

25 Orhan Karakaya 


Müd. 

Biyolog 

Tel: 0466 212 60 48 

Fax: 0466 212 60 49 

535 697 01 39 

orkaya_2008@hotmail.com 

26 Semra Kambur 

Artvin Valiliği İl Çevre 

ve Orman Müdürlüğü 

Ağaçlandırma, Erozyon 

Kontrolü ve Orman-Köy 

İlişkileri Şube Müdürlüğü 

Şube Müdürü 

Tel: 0466 212 60 48 

Faks: 0466 212 60 49 

semrakambur@cob.gov.tr 

Cep: 530 690 97 72 

27 Yrd.Doç. 

Dr.Mehmet Yavuz 



Bölüm Başkan Yardımcısı 

Tel: 0531 355 99 88 

myavuz32@gmail.com 

28 Mustafa Türker 



Dekan 

506 661 41 63 

mft@katu.edu.tr 

29 Burak Çavdar 



Araştırma Görevlisi 

535 683 55 79 

burakcavdar60@gmail.com 

30 Ahmet Yolasığmaz 



Dekan Yardımcısı 

536 211 73 00 

ahyol06@hotmail.com 

31 A. Necmi Yazıcı 

Artvin Arı Yetiştiricileri 

Birliği 

Yönetim Kurulu Başkanı 

Adres : Çarşı Mah. İnönü Cad. 

Aksakaloğlu İş Merkezi Kat:1 

No:19 ARTViN 08000 

Tel: 0466 212 61 04 - 0530 567 

08 05 - 0538 659 24 24 

Faks : 90 466 351 56 88 

Web : www.artvinari.org 

E-mail: baskan@artvinari.org 

a_necmiyazici@hotmail.com 

116 




32 Necmi Asuman 

Avcılar ve Atıcılar Derneği/ 

Kent Konseyi 

Dernek Başkanı Kent 

Konseyi Başkanı 

Tel: 0532 262 96 96 

Faks: 0466 212 52 01 

artvinkentkonseyi@hotmail.com 

33 Mine Özkan 

DSİ 26. Bölge Müdürlüğü, 

Bölge Müdürü 

yüksek mühendis 

Tel: 0466 238 25 02 

Faks: 0466 238 24 37 

0533 812 76 88 

mozkan@dsi.gov.tr 

34 Muhammet Bilgin 

Artvin Valiliği İl Turizm 


Tel: 0466 212 30 71- 

212 25 07- 

Faks : 0466 212 27 38 

0532 705 72 92 

muhammetbilgin@hotmail.com 

35 Hüseyin Ateş 

Artvin Valiliği İl Turizm 


İl Müdürü 

Tel: 0466 212 30 71 

212 25 07 

Faks : 0466 212 27 38 

36 Ferhan Beken Yeşil Artvin Derneği Başkan Yardımcısı 

37 Lale Baykal Artvin Tarım İl Müdürlüğü Proje Müdürü 

38 Mustafa Duman Artvin Tarım İl Müdürlüğü İl Müdürü 

Tel: 0466 212 15 51 

212 70 80 

Tel: 0466 212 11 47 

Faks: 0466 212 27 05 

0505 907 91 37 

baykallale@gmail.com 

Tel: 0466 212 11 47 

Faks: 0466 212 27 05 

532 332 01 55 

dumanmustafa29@hotmail.com 

39 Azam Demirci 

Artvin Koyun Keçi 

Yetiştiricileri Birliği 

Birlik Başkanı 

Tel & Faks: 0466 611 38 39 

Cep: 0539 231 28 25 

40 Bedrettin Kalın 

Avukat, Yeşil Artvin 

Derneği 

Yönetim Kurulu Üyesi 

Cep: 0533 776 76 52, 

email: bedrettinkalin@hotmail. 

com 

41 Talip Işık 

Artvin Damızlık Sığır 

Yetiştiricileri Birliği 

Birlik Başkanı 

Tel: 0466 611 22 11 

Faks: 0466 611 38 39 

535 6779619 

gecitli08@hotmail.com 

42 Erol Kahveci 

Doğal Elektrik Üretim Tic. 

San. A.Ş. 

Şirket Temsilcisi 

Tel: 0312 431 25 54 

Faks: 0312 431 25 55 

Cep: 0535 622 47 29 

43 

Av. Muhammet 

Altunal 

Artvin Barosu 

Çevre Komisyonu Başkanı 

Tel: 0466 212 14 04 

Faks: 0466 212 58 52 

Cep: 0533 699 20 61 

muhammedaltunal@hotmail. 

com 




44 Mehmet Ali Bayrak TEMA-Artvin Temsilciliği Temsilci 

Tel: 

Faks: 

Cep:0533 466 73 57 

45 Hasan Yaşar 

Taşlıca Köyü Tarımsal 

Kalkınma Kooperatifi / 

Artvin Bolgesi Ormancılık 

Kooperatifleri Birligi 

Taşlıca Köyü Muhtarı 

Tel: 0466 212 83 74 

0466 212 44 17 

Cep: 0532 246 32 86 

46 Osman Kılıçlıoğlu 

Yusufeli Dağcılık ve Rafting 

Kulübü 

Başkan 

Cep: 0505 644 88 44 - 0535 

257 96 88 

adrenalin1968@hotmail.com 

47 Metin Kılıç Taşlıca Köyü Muhtarı 

Tel: 0532 397 96 76 

0466 212 32 60 

metinkilic@hotmail.com 

48 Adem Çokadar 

Artvin Valiliği Yusufeli İlçe 

Tarım Müdürlüğü, Müdür 

Veteriner Hekim 

Tel: 0466 811 20 23 

Faks : 0466 811 20 27 

537 711 21 54 

49 Fatma Biçer 



Su Ürünleri Mühendisi 

Tel: 0466 811 20 23 

Faks : 0466 811 20 27 

541 803 49 18 

fatmabicer@gmail.com 

50 Recep Yer 



Teknisyen 

533 566 18 35 

yer08@mynet.com 

51 Eyüp Aytekin Yusufeli Belediyesi Belediye Başkanı 

Tel: 0466 811 20 09 

Faks: 0466 811 20 84 

0532 663 14 66 

eaytekin_4@hotmail.com 

52 Muharrem Aytekin Yusufeli Belediyesi Meclis Üyesi 

Tel: 0466 811 20 09 

Faks: 0466 811 20 84 

0532 226 47 40 

53 İbrahim Korucu Yusufeli Belediyesi Şoför 

Tel: 0466 811 20 09 

Faks: 0466 811 20 84 

0542 893 52 77 

sadutlu_08@hotmail.com, 

54 Hasan Kurt 

55 Nuray Özçelik 

56 Muhlis Bozkurt 

57 Yaşar Kuşdili Köylü 

River Hotel-Balık Çiftiliği 

Sahibi 

Yusufelinin Varlıklarını 

ve Kadın Emeğini 

Değerlendirme Derneği 

Yusufeli Sebze Üreticileri 

Birliği 

İşletme Sahibi 

Dernek Başkanı 

Tel: 0466 824 43 45 

Faks: 0466 811 25 21 

Cep:0 539 645 28 08 

Cep: 0537 715 65 35 

yusufelinaturel@gmail.com 

Başkan Cep: 0531 972 75 36 

Yaban Hayatı Koruma 

Gönüllüsü 

Cep: 0536 769 17 00 

118 




58 Ahmet Kantar 

Yusufeli Bal Üreticileri 

Birliği 

Yaylalar Köyü Eski Muhtarı 

(girişimci) Birlik Başkanı 

Tel: 0466 811 32 47 

Faks: 0466 811 20 27 

Cep: 0536 860 73 19 

59 İsmail Altunay 

Çamyuva Pansiyon-Yaylalar 

Köyü Muhtarı 

Pansiyon Sahibi-Muhtar Cep: 0535 402 53 41 

60 Sevgi Kaplan 

61 Yahya Çavdar 

Trabzon Valiliği Doğu 

Karadeniz Kalkınma Ajansı, 

Ajans Genel Sekreteri 


Merkez Araştırma Enstitüsü 

Müdürü 

Planlama Uzmanı 

Mühendis 

Tel: 0462 321 36 52 

Faks : 0462 274 36 50 

sevgi.kaplan@doka.org.tr 

0535 376 87 46 

Kaşüstü Beldesi, 61250, Yomra, 

TRABZON 

Santral: 0.462.341 10 53 

Sekreterlik: 0.462.341 10 54 

Faks: 0.462.341 11 52 

E-mail: info@sumae.gov.tr 

Tel(iş): 0462 341 10 53 / 210 

GSM : 0533 660 98 93 

E-mail : organik@sumae.gov.tr 

cavdaroglu61@hotmail.com 

web : www.sumae.gov.tr 

62 Halil Kibar Güven 

TÜRSAB Karadeniz Bölge 

Yürütme Kurulu 

Gündönümü Turizm 

Trabzon 

Tel: 0462 230 24 24 - 44 - 49 

Faks: 0462 230 24 42 

Yeşiltepe Mah. Yavuz Selim 

Bulvarı Can Sitesi A Blok Kat:1 

Daire:1 TRABZON 

tursab.karadeniz@tursab.org.tr 

0532 585 52 62 

0462 323 10 24 -326 47 20 

hkguven@gundonumu.tur 

63 Ercan Sütlü WWF-İstanbul 

Tel: 0212 528 20 30 

Faks: 0212 528 20 40 

Büyük Postane Cad. 43-45 Kat 

5 Bahçekapı 34420 Istanbul 

Turkey 

0530 353 23 09 

esutlu@wwf.org.tr 

64 Oğuz Kurdoğlu 

Karadeniz Teknik 


Fakültesi Orman 

Mühendisliği Bölümü 

Öğretim Üyesi 

Tel: 0462 377 28 36 

0466 215 11 45 

Faks:0532 747 73 00 

okurdoglu@hotmail.com 

532 747 73 00 

65 Galip Baykal 

Borçka İlçe Tarım 


Müdür 

Tel ve Faks : 0466 415 10 72 

0532 774 99 96 

galipbaykal@yahoo.com 

66 Özgür Çebin 

Borçka İlçe Tarım 


ZİRAAT MÜH 

Cep: 0546 974 27 41 

arhavi@windowslive.com 




67 Rahime Ustabaş 

Rize Valiliği İl Çevre ve 


Tel: 0464 214 55 47 

Faks: 0464 214 59 32 

506 459 64 05 

taflana@hotmail.com 

68 Perihan Keskik 

Rize Valiliği İl Çevre ve 


Tel: 0464 214 55 47 

Faks: 0464 214 59 32 

perihan-keskik@hotmail.com 

505 818 66 80 

69 Özgür Alaçam 

İç Anadolu Ormancılık 

Araştırma Enstitüsü-Ankara 

0541 361 86 65 

Tel:0312 213 17 34 

Faks: 0312 212 29 44 

ozguralacam@gmail.com 

70 Turan Yüksek 

Rize Üniversitesi Meslek 

Yüksek Okulu 

Müdür 

506 586 28 04 

turan53@yahoo.com 

71 Yücel Akıllı Minibüs Şoförü 0 532 781 57 05 

72 Casim Cihan 

Yaban Hayatı çalışmalarında 

danışman 

0532 274 13 97 

73 Elfaz Ermiş Artvin Tarım İl Müdürlüğü Müdür Yardımcısı 

Tel: 0466 212 11 47 

Faks: 0466 212 27 05 

Silene scythicina 


120 





Bu Proje Avrupa Birliği ve TEMA Vakfı tarafından 

finanse edilmektedir. 

www.kackarlarsenin.org 




2011

KAÇKAR DAĞLARI YUSUFELİ BÖLGESİ YÖNETİM PLANI

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?