PŁOMJO 9

lětnik
2023
9

2 N O W A K N I H A
Powědki wo lubosći a druhich
šmjatach:
Nowostka „Prěni raz“
wuńdźe w LND!
10 nowych powědkow za
čitarjow wot 12 lět
Prěni koncert, prěni palenc,
prěnja lubosć, prěni skok do
zymneje wody ...
Pisany miks: hudźba, sport,
fantazija, konkurenca, lubosć,
přećelstwo, sony, mobbing
Marek ma prěni raz před wočimi
swojich sobušulerjow
a šikwaneje Matildy ze skakanskeje
wěže skočić. Hana je měsac
wot wučby wuzamknjena,
dokelž je sobušulerjej nós złamała.
Je wopušćeny dom na kromje
města woprawdźe prawy
blak za prěni rendezvous Jěwy
a Feliksa? – Dźesać awtorow,
dźesać stawiznow, ale wjele
wjac dožiwjenjow a dóńtow. Dajće
so překwapić!
tekst: LND

N O W A K N I H A
3
Powědki su za was napisali:
Pětr Dźisławk, Lubina Hajduk-
Veljkovićowa, Dušan Hajduk-
Veljković, Andreja Chěžcyna,
Měrka Mětowa, Sylwija
Šěnowa, Diana Šołćina,
Pětr Šołta, Měrćin Wjenk
a Annamaria Zahonowa
Pod www.domowina-verlag.de
namakaće wšitke nowostki
a dalše zajimawe knihi za dźěći
a młodźinu. Pohladajće na našu
stronu – tam je za kóždeho /
kóždu něšto pódla!
Z wobsaha
Kniha ma něhdźe 180 stronow
a płaći
14,90 € (kruta wjazba)
abo 10,99 € jako e-book.
Kupić móžeće sej ju w Smolerjec
kniharni w Budyšinje abo
w internetowym wobchodźe LND
(www.domowina-verlag.de).
titulny wobraz: Elisabeth Schierak
14 Kak stanu so
z politikarjom/
politikarku?
22 Recept
24 Baseń k wumolowanju
Powědančko
8 Rubježnik Rumbo
30 Beat-banda
Zajimawostki
32 Interview
34 Prašenje
měsaca
titulny wobraz:
XXX
tekst: XXX / rys.: XXX

tekst: ]. Pa[ka / rys.: Christin Lukašowa
Witaj, 1. lětniko!

W U M O L U J E M Y S A M I !
5
rys.: Karin Konrad

6 I T A J A W U K æ
Skónčnje zaso šula!a
šula!
wotmołw
Po dołhich prózdninach so wšitcy zaso na šulu wjesela.
Přećeljo, nowi wučerjo a zajimawe nowe předmjety čakaja
na wšitkich šulerjow. W šulskej rjadowni knježi zaso čiłe
(munter) žiwjenje.
Wobhladaj sej
wobraz dokładnje
a wotmołw ze sadu
na kóžde prašenje!

I T A J A W U K æ
7
Kelko šulerjow je w rjadowni?
Kotre barby ma chorhoj na tafli?
Kelko dźěći hraje sej na šulskim dworje?
Što steji na wučerskim blidźe?
Kelko knihow steji w regalu?
Što wisa pódla tafle?
Kelko šulerjow ma čorne włosy a kelko čerwjene?
Hdźe steji kwětka?
Kotre jězdźidło wisa nad šulerjemi?
Wo čim móhłoj so holcy w poslednim rynku runje rozmołwjeć?
Rěč z pomocu prašenjow (něhdźe tři mjeńšiny) wo tym, što na wobrazu wšitko widźiš!
tekst: P. ]. / tekst: rys.: Matthias XXX / rys.: Seifert XXX

Rubjeznik
rumbo
Tombola
umbo steješe z kołom zboža na tydźen-
R skich wikach. Běše pjatk popołdnju,
a wjele ludźi z Krumpotec a wokolnych wje-
skow tu nakupowaše. Rejzka bě do kašćikow
hable, sadźenki štomow a bleše ze žórłowej
wodu zarjadowała.
„Koło zboža“, wołaše Rumbo wótře. Wón
pohonjowaše tež Rejzku, sobu wołać. „To je
wabjenje“, wón praji.
„Móžeće kónc tydźenja w lěsu dobyć!“, wołaše
Rejzka. „Hłowne myto je kónc tydźenja
w lěsu!“
Na koło zboža je jim Jan wčera lute barbojte
smuhi narysował. Brune běchu za hable,
zelene za sadźenki a módre za čerstwu wodu.
Jenož jedna wuska smuha běše žołta, ta
běše za hłowne myto.
Glorija je jim na kóždej změnje barby kołowokoło
připinawki přičiniła. Nětko sahaše
jazyčk cyle jasnje do wěsteje smuhi a barby,
hdyž koło zboža steješe.
„Spytajće swoje zbožo!“, wołaše Rumbo.
Prěni wćipni k nim přińdźechu. „Kónc tydźenja
w lěsu dam sej lubić“, praji apotekar.
„Potom změju raz swobodne.“
Wón zapłaći dwaj euraj a smědźeše koło
zboža sam wjerćeć. Jazyčk wosta
pola zeleneje smuhi stejo.
„Dóstanjeće sadźenk“,
wjeseleše so Rejzka.
„Kotry štom chceće
měć – kastaniju,
dub abo buk?“
Tola apotekar wotkiwny. „Sadźće jón do lěsa,
w našej zahrodce plahujemy jenož zela
a korjeniny.“
Tak dźěše to dale. Wjacore žony dobychu
bleše z wodu.
„Za čo da su hable?“, so jedna wopraša.
„To je hygge“, wujasni Rumbo swjatočnje.
„Mój kuzenk bydli w Danskej, a tam sčinja
sej woni w nazymje wšo rjenje přitulne. A hable
słušeja k tomu.“
„Tak, tak“, praji žona.
Wiki so pomału zakónčichu a Rumbo měješe
něšto pjenjez hromadźe. Tola hišće nichtó
njebě hłowne myto dobył.
Měšćanosta k njemu přistupi. „To je wšitko
jenož wumyslene“, wón tukaše. „Waš kónc
tydźenja w lěsu docyła njedawa!“
„Tola“, praji Rumbo a wza wot žony z třomi
małymi synami dwaj
euraj. „Hłowne
myto njedóstanje
kóždy.“

R U B J E Ž N I K R U M B O
9
Měšćanosta praji: „Ja chcu jako prěni.“ Wón
stłóči Rumbej pjenjez do ruki a zawjerća
koło. Wone wosta na brunej smuze wisajo a
Rejzka přepoda měšćanosće swjatočnje hablu.
Wón ju na zemju ćisny a woteńdźe.
Jedyn z hólcow pak hablu zběhny. „Hladaj
tola, maći, to je hygge.“
„Ty sy derje wuši nastajał“, wjeseleše so
Rumbo. „Štó z was smě wjerćeć?“
Najstarši z hólcow stupi ke kołu zboža a je
złaha zawjerća. Wone wosta na polu runje
před žołtej smuhu stejo. Rumbo tróšku dopomha
a wjerćeše koło njenapadnje dale.
A hižo pokaza jazyčk na žołte polo. Z tym
běchu hólcy z maćerju hłowne myto dobyli.
„Wuběrnje, tak změjemy zhromadnje
rubježny kónc tydźenja!“, směješe
so Rumbo.
Hólcy juskachu.
„Maći, maći,
hdy wotjědźemy?“
prašenja:
* Što je sej Rumbo wumyslił?
* Kotre myto by ty dobyć
chcył/a?
* Sy hižo raz na tomboli něšto
dobył/a?
Mać zrudna praji:
„Chwile mamy, ale nimam awto.
Kak da do lěsa přińdźemy?“
„Pójće sobu“, praji Rumbo a spakowa swoje
koło zboža. „Hančikecy su runje w dowolu,
wozmu jich druhe awto, kiž doma steji. Wotewzam
was jutře rano po snědani, haj?“
tekst: Lubina Hajduk-Veljkoviåowa / rys.: Eva Gaeding

1 0
ITARJO PISAJA
Chodojtypalenje w Radworju a Boranecach
Na dnju chodojtypalenja kolesowachmy z nanom a maćerju
do Radworja k wohnjowej woborje. Tam so spěšnje
moju uniformu zwoblěkach. Z wulkej wohnjowej woboru
jědźechmy hromadźe na nawjes, hdźež je młodźina
meju stajiła. Z knjezom fararjom swjećachmy krótki
nyšpor a farar meju žohnowaše. Po tym započina so
přećah na městno chodojtypalenja. Při wohnjowej
woborje zaswěćichmy spěšnje smólnicy a wzachmy
spřihotowane chodojty sobu. Potom smalachmy na komando
wohnjoweho wobornika na hromadu a ju zapalichmy.
Z nanom a maćerju kolesowachmy dale do Boranec,
hdźež běše tohorunja přećah ze smólnicami.
Zdypkom tam dojědźechmy. Tam běše potom hišće jara
rjenje.
Na chodojtypalenju
Na chodojtypalenju kónc
apryla běchmy w Lutobču.
Smy wšitcy zhromadnje
z wohnjowej woboru na
chodojtypalenje běželi.
Ja sym z mojej chodojtu
dźěćacu hromadu zapaliła.
Mój wuj Pětr je tam hudźbu
hrał a my smy k tomu rejowali.
To běše jara rjany
wječor.
ROSALIE SCHNEIDEREC,
SZŠ RADWOR, RJAD. 4
BENO SCHÄFER, SZŠ RADWOR, RJAD. 4

I T A R J O P I S A J A
1 1
Chodojtypalenje
Někotre dny do kónca apryla paslach z mojej
přećelku Hannu rjanu chodojtu. Njedźelu,
30.4., swjećachmy potom w Boranecach
chodojtypalenje. Někak wokoło wosmich
su hromadu za dźěći zapalili. Prjedy hač je
hudźbna band rjenje zapiskała, sym sej
z mojimi přećelkami hrajkała. Něšto k jědźi
a k piću běše tež spřihotowane. Na boku
wulkeho wohenja zapalichmy mały woheń
a pražachmy sej marshmallowsy. Wokoło
jědnaćich sym potom domoj šła. Tutón dźeń
bě rjany.
MILENKA EISELTEC, SZŠ RADWOR, RJAD. 4
Chodojtypalenje
My smy kónc apryla w Baćonju chodojtypalenje
swjećili. Moja swójba
a naši susodźa su wšitko do toho
přihotowali. Wječor sym zhromadnje
z někotrymi mužemi hromadu zapalić
směł. Najprjedy smy małku hromadu
zapalili a ćěsto na kiju jědli. Při tym
smy tež dwě lišce widźeli. Wokoło
dźesaćich dyrbjachmy domoj, dokelž
to mać tak chcyše. Mój nan je hišće
hač do połnocy při chodojtypalenju
wostał, ale potom je tež domoj přišoł.
Za mnje běše to rjany wječor.
JANEK MĚRĆINK, SZŠ RADWOR, RJAD. 4
rys.: Annett Wolf

BASKETBALL
Bul do wysokeho koša ćisnyć – nimo
kopańcy je to wosebje pola dźěći
a młodostnych jedna z najwoblubowanišich
sportowych družinow na
cyłym swěće. Na wjele sportnišćach
wisa mjeztym basketballowy koš,
a nimale přeco mjeta tam něchtó
bule do njeho.
Što směš a što njesměš?
Z bulom w ruce njesměš prosće ke košej
běžeć. Štóž je bul popadnył, smě maksimalnje
hišće dwě kročeli z bulom w ruce činić. Potom dyrbi
bul pak wothrać pak dyrbi dribblować.
Basketball je „hra bjez ćěła“. To wězo njerěka, zo hraja
ju jenož šerjenja. To woznamjenja, zo njesměš so přećiwnych
hrajerjow dótkać. Nimale kóžde wotpohladne
dótknjenje přećiwnika wobhladuje so jako foul.
Wone chłosta so z wólnymi mjetami za přećiwnika.
Přećiwneho hrajerja storčić, bić, jemu do puća skočić,
jeho kruće dźeržeć, z rukomaj za nim hrabać – to wšitko
dowolene njeje.
Tohodla je basketball jara fairna hra. Tu dźe wo
techniske zamóžnosće a wušiknosć. Kondicija
abo wjele mocow same zdawna njedosahaja.
Prawidła basketballa
Pola basketballa hrajetej stajnje
dwě mustwje ze stajnje pjeć hrajerjemi
napřemo. Kóžde mustwo spyta bul tak husto kaž
móžno do koša napřećiwneho mustwa ćisnyć. Za to
dóstawa dypki. Za normalny koš dóstanje mustwo stajnje
dwaj dypkaj. Hdyž su hrajerjo bul zwonka tři-dypkoweje
linije wotćisnyli, to je wotstawk wot 6,25 metrow wokoło
koša, dóstanu tři dypki. Hdyž něchtó hrajerja napřećiwneho
mustwa sfouluje, dóstanje tutón hrajer wólny mjet
(Freiwurf). Potom smě přidatnje spytać, koš trjechić.
Za kóždy wuspěšny wólny mjet dóstanje mustwo jedyn
dypk. Mustwo, kiž ma na kóncu najwjace dypkow,
je dobyło.
Cyła hra traje štyrceći mjeńšin. Wona rozdźěli so
na štyri štwórćiny ze stajnje dźesać mjeńšinami.
Po druhej štwórćinje sćěhuje
štwórć hodźiny přestawki.

Štó je basketball
wunamakał?
Basketball jako hra bu woprawdźe wunamakana.
Kanadźan James Naismith, wučer
a lěkar, je ju w lěće 1891 jako halowy sport
w šuli wuwił. Dokelž njeměješe hišće so hodźacej
košej, wužiwaše košej za brěški, kiž
přiklepa w sportowej hali na sćěnu.
Dokelž njeměještej košej dźěru, dyrbješe
domownik po kóždym trjechenju na rěbl
zalězć a bul wućahnyć.
Za mało lět rozšěri so basketball
po cyłej Americe a bórze
Tež mjeńši hrajerjo
maja swoje lěpšiny – jako point
po cyłym swěće. Wot lěta
guard, kiž zahaji nadpady,
1936 słuša basketball dyrbiš spěšny a wušikny być. Tu
k programej olympiskich
hrow. wulki. Bob Cousy (na wobrazu
dosaha, hdyž sy 1,80 metrow
nalěwo) běše w 1950tych lětach
jedyn z najlěpšich na tutej
poziciji.
Z A J I M A W O S T K I
1 3
Hrajer pod košom mjenuje
so center. To je zwjetša
najwjetši hrajer. Jedyn
z najznaćišich na tutej
poziciji běše Shaquille
O’Neal.
Hdyž hrajetej
mjeńšej mustwje
wonka pod hołym
njebjom na samsny
koš, mjenuje so to
streetball.
Hdźe steji kotry hrajer?
W dobrych mustwach je chětro dokładnje
postajene, hdźe štó steji. Mamy pjeć hrajerjow
na mustwo. Dwaj z nich staj natwarnaj
hrajerjej. Wonaj stejitaj bóle zdalenaj a wodźitaj
hru wotzady. Jedyn z njeju, shooting guard, je
tež zamołwity za mjetanje bula z dalokosće. Tamny
zahaji nadpady a přićisnje druhim bule. Wón
mjenuje so tež point guard. Dalšej hrajerjej stejitaj
zlěwa a sprawa napřećiwneho koša. Spytataj,
z krótkeho wotstawka bul do koša mjetać a přećiwnych
hrajerjow wotblokować. Potom móže
swójski hrajer bjez mylenjow koš trjechić.
Najwjetši hrajer mustwa je zwjetša direktnje
pod košom. Wón popadnje bule, kiž jemu
druzy z mustwa přihrawaja a spyta je do
koša ćisnyć. Tež při zakitowanju swójskeho
koša je wón najwažniši hrajer.
tekst: Lubina Hajduk-Veljkoviåowa, fota: pixabay, wikipedia

1 4 N A ] S W µ T
Kak stanu
so z
S
nano sy so tež hižo raz
prašał/a, kak je so waš
wjesnjanosta z wjesnjanostu
stał, abo hač je knjez Olaf
Scholz hižo jako młodostny
wědźał, zo budźe jónu zwjazkowy
kancler. Wšako znaje
kóždy z nas politikarjow: hač
je to twoja mać we wjesnej radźe,
abo Dawid Statnik jako
předsyda Domowiny. Ale kak
su so tući ludźo z politikarjemi
stali? Wšako njedawa
žane wukubłanje z wotzamknjenjom
„Wot stata pruwowany
wjesnjanosta/prezident“.
Cyle jednorje: Kóždy móže so
w politice abo zjawnosći angažować,
a hižo je politikar /
ka!
politikarjom /
politikarku?
Zahe započinać
Hdyž chceš so pozdźišo jónu z měšćanostu /
měšćanostku abo ministrom/ministerku (na
př. za wobswět) stać, započinaj najlěpje hižo
nětko. Wobhladaj sej swoju wjesku abo swoje
město dokładnje a přemysli sej, što móžeš
zhromadnje z druhimi polěpšić a změnić. Słowo
„politika“ klinči drje jara za dorosćenymi,
ale tež dźěći a młodostni móža politiku činić
a tak něštožkuli zahibać. Prašej so wučerjow
a staršeju wjele a prawidłownje, wšako dyrbja
politikarjo tójšto wědźeć.
Wěcy změnić
Hdyž chceš politikar/ka być, dyrbiš wěcy
změnić chcyć. Tak chce wjesnjanosta na přikład
młode swójby podpěrać, zo bychu pozdźišo
tež jich dźěći w jeho gmejnje bydlili.
Abo politikarka wěsteje strony stara so wo
dźěłowe městna za wobydlerjow města. Dyrbiš
potajkim dokładnje wědźeć, što chceš
docpěć. Hdyž sej na př. wjetše hrajkanišćo
w swojej wjesce přeješ, maš dokładny cil, za
kotryž chceš so zasadźeć. Tak činja to tež politikarjo.
Pomhać chcyć
Wjetšina žonow a muži angažuje so w politice,
dokelž chce druhim pomhać. Tola sam/a
njemóžeš cil přeco docpěć. Tohodla maja ministrojo
sobudźěłaćerjow, z kotrymiž přemysluja,
kak móža něšto změnić, a što by za
wšitkich najlěpši wuslědk był. Nimo toho přisłuša
wjetšina politikarjow někajkej politiskej
stronje, zo bychu so zhromadnje za něšto
zasadźować móhli. Tak spytaja potom

N A ] S W X Xµ XT
1 5
W politice dyrbiš tamnych wo swojich
idejach přeswědčić. To započina so
w małym, na přikład mjez přećelemi.
Při demonstracijach so na njedostatki
w kraju a politice pokazuje.
druhich wo swojej ideji přeswědčić, wšako je
při wothłosowanju wjetšina hłosow trěbna.
To je kaž při ćahanju powjaza: Čim wjace ludźi
sobu ćehnje, ćim sylnišo móža ćahnyć.
Wjele dźěłać
Ministrojo a druzy politikarjo maja dołhi dźěłowy
dźeń: Rano zahe stanyć a potom wot
termina k terminej chwatać. Rozmołwy ze sobudźěłaćerkami
a sobudźěłaćerjemi, nowinarske
konferency, posedźenja z druhimi politikarjemi
a čitanje najwšelakorišich aktow
žada sej wšědnje wjele časa. Tola wšitke tute
wěcy su trěbne, zo bychu so změny abo cile
přesadźić a přewjesć móhli.
Druhdy wšak maja politikarjo tež cyle přijomne
terminy: Dyrbja na př. nowu pěstowarnju
přepodać, město we wukraju zastupować
a prezentować abo smědźa sej na mjezynarodnych
wikach najnowšu techniku jako
prěni wobhladać.
Kaž widźiš, je prawy politikar wjele po puću
a ma lědma hdy dypkownje swjatok.
So wolić dać
Politikarjo su zastupjerjo ludu, wšako je lud
jich při wólbach wolił. Tohodla je tež wažne,
zo so z wěstymi wěcami derje wuznaja. Jako
politikar dyrbiš wjele wuknyć, a to kóždy dźeń
znowa. Wšako maš zakonje a předpisy znać,
tak zo móžeš něšto polěpšić. Ministerka za
swójbnu politiku so potajkim wosebje derje
na polu spěchowanja swójbow wuznaje a wě,
kotru podpěru starši wot stata za swoje dźěći
trjebaja. Minister za wobswět by dyrbjał dobre
wukubłanje na polu biologije a geografije
měć, zo by wšelake namjety prawje posudźować
móhł.
Kaž widźiš, maja politikarjo – wšojedne hač
dźěłaja za mału wjesku abo w Europskim sejmje
– wšědnje tójšto dźěła. Najwšelakoriše
předpisy maja so wobkedźbować a ze sobudźěłaćerjemi
wudiskutować. Tola na kóncu
móže so přez jich dźěło wjele na dobro wšitkich
změnić.
Snano so tola sam/a jónu jako politikar/ka
wuspytaš. Hdyž budźeš pilny/pilna, móže so
stać, zo budźe w někotrych lětach pod popisom
„měšćanosta/měšćanostka města Budyšin“
abo „zapósłanc/zapósłanča Europskeje
rady“ twoje mjeno stać. Wjele wuspěcha!
tekst: P. Š., fota: Michael Bußmann, S. Hamdi, G. Roose/pixabay

1 6 P ¢ O M J O P O M H A
Sydom pokiwow
při chaosu
w dźěćacej
stwě
knje{i woprawd≤e wulki
njeporjadk: P≠edewzaj sej jeno{
1.Hdy{
jednu w|c, kotru{ by chcy
zrumowaå. Potajkim najprjedy
pisanske blido, p≠ichodny raz
regal a pozd≤i[o fa[ki.
p≠i rumowanju
jednotliwe w|cy na mae
2.Rozd≤|l
hromadki: To åisnu pre∑,
to chcu p≠edaå abo n|komu
dariå, to sej zd≤er{u.
sej doså kistow
abo boksow za swoje w|cy.
3.Wobstaraj
We wjacorych maych kistach
su hrajki l|pje zrumowane
ha∑ w jednej wulkej, w kotrej{
ni∑o njenamaka[.

P ¢ O M J O P O M H A
1 7
sej krute m|stna
za jednotliwe w|cy w swojej
4.Zarjaduj
stw|. Hdy{ dokadnje w|[,
hd≤e [to su[a, mΩ{e[ jednori[o
porjadk d≤er{eå.
tajki chaos w d≤|åacej stw| scya
hakle njewudyri, je najl|pje, zo prawidownje
swoje w|cy zrumuje[. Na p≠i-
6.Zo
kad kΩ{dy wje∑or. Potom so hi{o telko
njenahromad≤i. Abo zrumuje[ hrajku
hnydom na swoje m|stno, prjedy ha∑
sej dal[u wozmje[.
m|stno za nowe hrajki!
Do hΩd abo p≠ed narodninami
5.iœ
by dyrbja wo tym p≠emyslowaå,
[to mΩ{e[ snano p≠edaå abo
druhim dariå.
7.
A
hdy{ je chaos tola raz
p≠ewulki, zo mΩ{e[ l|dma
hi[åe n|[to namakaå: Pra[ej
so star[eju abo bratra /
sotru, ha∑ njemΩ{a åi p≠i
rumowanju pomhaå.
tekst: dpa, p≠e. a wobd≤.: P. ]. / rys.: Karin Konrad

Lube pilne pčołki,
ach, bě to zaso wupjelnjene lěćo! Snano sće moju swójbu a mje při tym wobkedźbowali,
kak smy w poslednich měsacach po zahrodach, lěsach a honach lětali a pilnje nektar do
našich kołćow nosyli! Nětko w požnjencu su naše składy derje pjelnjene a skónčnje
směmy sej trochu wotpočinka popřeć. Najrjeńša to składnosć, so zaso do paslenja dać!
Dźensa chcu z wami pisane kwětki šić. Tute móžeće sej do wěnca za durje zwić, na wašu
čapku, pulower, spinku abo zawk přišić / přilěpić abo prosće jako rjanu pychu na
přichodny narodninski darik přityknyć ...
Paslimy:
Płatowe kwětki
Za jednu kwětku trjebaš: něhdźe 20 × 20 cm
pisaneho płatu z bałmy, nožicy, wołojnik,
jejkowy nopašk, pisany knefl, jehličku a cworn
Prěni krok: přitřihanje
Ï Z pomocu jejkoweho nopaška narysuju sej
z wołojnikom na lěwy bok płata pjeć kruhow.
trěbne materialije
1.
Ï Wutřiham pjeć
narysowanych
kruhow.
2.
3.
Druhi krok: kćenjowe łopješka
Ï Wozmu sej jedyn wutřihany kruh
a sfałduju jón na połojcu.

4.
7.
Třeći krok: kwětka
Ï
Ï Hdyž sym wšitke pjeć kćenjowych
łopješkow wobšił/a,
sćahnu cworn skedźbliwje
hromadźe, tak zo
nastanje kwětka.
Ï Zašiju kwětku z tym, zo
zešiju prěnje a poslednje
kćenjowe łopješko hromadźe.
Kedźbu: Zbytny
cworn nětko hišće njewottřiham!
Ï Ze zbywacym cwornom přišiju swój
kćenjowy pupk: pisany knefl! Dźiwam
na to, zo přišiju knefl prawje kruće.
Jeli chcu sej kwětku něhdźe
přišić, móžu hnydom zbytny
cworn za to wužić.
Nawleku něhdźe 30 cm cworna na
jehłu a zasukam kónc. Potom
zakałnu na kromje sfałdowaneho
kruha wotspody přez wobě woršće
płata. Zakałnu wothorjeka znowa
do płata a wobšiju połkruh
žołmojće.
Ï Nětko sćahnu nitku skedźbliwje
hromadźe a hotowe
je prěnje kćenjowe łopješko!
Ï
Wozmu sej přichodny sfałdowany
kruh a pokročuju z dalšim
kćenjowym łopješkom
kaž wopisane. Při tym šiju ze
samsnym cwornom dale.
8.
6.
9.
5.
P A S L I M Y
1 9
Ï Hotowa je moja płatowa
kwětka, kotruž móžu sej we
wšelakich barbach a wulkosćach
zešić! Jeli chcu wjetšu
kwětku šić, trjebam
trochu wjace płata (něhdźe
40 × 40 cm), wjetši knefl
a jako předłohu za kruh na
př. mału šalku.
Dźensʼ jehlička so raduje,
přez płat šije žołmojće!
Kak spěšnje hižo hotowe
łopješko je kćenjowe!
Tuž z pilnej ručku zešiju
sej krasnu kwětku pisanu.
Rjana, pyšna, barbojta,
je mi pycha nazymska!
Wjele wjesela při šiću
přeje wam
waša Pawlina
tekst a fota: M. K. /
rys.: Karin Konrad

2 0 C O M I C
We hłubinach oceana
Komander Feliks, dobru
jězbu a wjele wuspěcha při
přeslědźenju oceana.
... widźimoj so
w někotrych
hodźinach!
Wutrobny dźak ...
Žrawcy, wjelryby, meduzy – wšitko přewšo
zajimawe. Ale tam, dokal chcu, čakaja dotal
njeznate, prastare stworjenja ćmy na mnje.
Zawěsće namakam
nowe formy žiwjenja,
kotrež budu w přichodźe
hordźe moje
mjeno nosyć směć.
Hodźiny pozdźišo:
Skónčnje sym cil docpěł
– dno hoberskeho
oceana! Zajimawa předstawa,
zo tule hišće žadyn
čłowjek był njeje ...
... što da je to do swěcy? Je to hižo prěnje
sensacionelne wotkryće mojeje karjery?

C O M I C
2 1
Stej to noze?
ŠTOOOO??
FLORIJO???
Huhu,
Felikso!
Što to woznamjenja?
Ničo dale – jenož, zo sy sonił.
Ale žadyn strach, njejsy wjace
w oceanje.
To tla bě cyle
jednore. Sym so
prosće do twojich
sonow zadobył –
jako IT-profi za
mnje žadyn problem.
Ale to bě mój són! A kak poprawom
wěš, zo běch w morju?
Što? Woprawdźe?
To je tola priwatne!
Kak dołho to
hižo činiš?
Woměrje, Felikso! Sy zaso
raz wótře fantazěrował a
twoje dyrdomdeje wubledźił.
Změruj so, to ze zadobywanjom
do sonow njefunguje!
Hišće nic, hihihi,
hišće nic ...
kΩœc kónc
awtor: ]å|pan Hanu[

2 2 R E C E P T
Wariå z
Toma[om
* *
Plincowy nakid
* * *
za plincy:
twarohowe ćěsto/pjelnjenje:
300 ml butranki
50 g rózynkow
300 ml smjetany
60 g butry
6 jejow
160 g bruneho cokora
240 g muki
bělizku poł bio-citrony
60 g cokora
* 4 jeja
bělizku poł bio-citrony
*
500 g twaroha
juška:
*
1 jejo 125 ml mloka pakćik waniljoweho cokora 1 łžicu cokora
* * *

R E C E P T
2 3
Jako prěnje zbij jeja a cokor k ješći, přidaj
muku a změšej wšitko k hładkemu ćěstu.
Potom kidń tež mloko a smjetanu do ćěsta.
Nětko přidaj hišće natruhanu bělizku citrony
a zaměšej wšitko do plincoweho ćěsta.
Naposledk zbij bělki jejkow k ješći a zaměšej
je skedźbnje do twarohoweje měšeńcy.
Z takle spřihotowaneho ćěsta napječ sej někak
8 do 10 plincow. Zo bychu rjenje ćeńke
byli, zwohrěj pónoj, daj něšto butry do
njeje a potom něšto plincoweho ćěsta. Nětko
wzmi sej pónoj do ruki a wjerć ju skedźbnje
tak, zo ćěsto cyłe dno pónoje pokryje.
twarohowe ćěsto/pjelnjenje:
Započinaj z tym,
zo mjechku butru
a cokor porjadnje
změšeš. To móžeš
tež z mikserom
činić. Potom wotdźěl
žołtki jejkow
wot bělka (tón
pozdźišo hišće
trjebaš!) a zaměšej
tež tute jedyn po
druhim do cokoroweje
butry.
Nětko nakraj rózynki
na mjeńše kuski
a změšej tute hromadźe
z twarohom
a bělizku citrony
tohorunja do cokoroweje
měšeńcy.
Hotowu měšeńcu namazaj něhdźe poł centimetra
tołsće na wšitke plincy. Pomazane
plincy zawij skedźbnje hromadźe a nakraj
kóždy na tři dźěle.
Nětko wumazaj formu
za nakid z butru
a nastajej nakrate
plincy do njeje, doniž
njeje połna.
juška:
Naposledk změšej jejo, mloko, waniljowy
cokor a cokor w horncu abo škli a kidń nastatu
jušku přez plincy w formje za nakid.
Takle spřihotowany
suń plincowy nakid
pola 200 °C za něhdźe
25 mjeńšinow
do kachli, doniž
njeje złotobruny.
Hotowy nakid posypaj
z próškowym
cokorom a daj sej
jón hišće ćopły zesłodźeć. K tomu hodźi so
wězo tež lód abo jabłučnica.
tekst a fota: T. Luka[ / rys.: ]å|pan Hanu[

2 4 B A S E æ K W U M O L O W A N J U
Spodźiwne dny –
tajke a hinaše
Dźensa mam ja rjany dźeń,
wšo dźe lochko. Hej, so směj!
Cył’ dźeń słónčko mjezwoči,
wšo so super poradźi!
Druhdy sym kaž štapjeny,
skakam tam a sem po jstwě,
smalu won na sportnišćo,
prawje wucychnować so.
Za to wčera ćežko bě,
běch tak zrudny, bjezlóštny:
Štož tež činjach, wopak bě.
Jenož swary! To bě zlě!
Nazajtra kaž słónčko sym,
dušny, słódki, přetož wěm,
zo mam dźensa čas za wšo,
štož mi čini wjeselo.
Mam dny, hdyž ja podarmo
čakam, łakam na něšto,
štož mi dawa wjeselo:
Potom čakam podarmo.
Potom so ja zasměju,
mjerzanja wšě wottřasu.
Widźu, što wšo móžno je,
nimam žane starosće.

B A S E æ K W U M O L O W A N J U
2 5
Druhdy je wšo njesprawne,
to najmjeńše hněwa mje!
Na wšo mócnje hóršu so,
wěm, zo njej to wjeselo!
Su dny, zbožowny to sym,
něšto „wulke“ docpěł sym!
Njesmilnje so zasadźu,
a wo wěcku wojuju.
Tam a sem ja wěm, što chcu,
a so spěšnje rozsudźu:
něšto wažne přeměnju,
nablaku z tym započnu.
Naraz wšitko křiwje dźe,
syte mam hač do šije!
Na to w tajnym kućiku
k hudźbje meditěruju.
Tajke dny wy znajeće?
Su raz šěre, spodźiwne,
potom swětłe, wjesołe,
ale ženje wostudłe.
Špatnje je, hdyž ćichi sym,
ćežko stupam, mučny sym.
Potom něšto tučne zjěm.
To njej strowe – ja ’tla wěm!
Planować – je njemóžu.
Najlěpje je zmištruju,
hdyž ja rano započnu
z čerstwej, słónčnej naladu!
tekst: Bianka Wjeńcyna / rys.: ]å|pan Hanu[

2 6 XW XU XZ N A M N E } O N Y
Hdyž bychu naše stawizny njeskónčne módre
njebjo byli, su wone jasne hwězdy, kotrež nam
něštožkuli wuswětluja: wuznamne žony, kotrež
běchu a su druhim ze swojimi idejemi, zamóžnosćemi,
swojej sylnej wolu a zapalom z přikładom
a kotrež maja po cyłym swěće wulki
wuznam za stawizny swojeho kraja. Nažel žnějachu
mnohe z nich za čas swojeho žiwjenja
jeno zrědka připóznaće za swoje skutki a stejachu
často w sćinje podobnje wuznamnych muži.
Tohodla chcu w tutej nowej seriji kóždy měsac
jednu tajku wuznamnu a sylnu žonu předstajić,
kotraž běše mnohim druhim ludźom z inspiraciju
a kaž hwězda na ćmowym njebju ...
Wuznamne žony
ŽONA MĚSACA
ANNA
CONSTANTIA
HRABINA
KOZELSKA
... JAKO DŹĚĆO
Anna Constantia narodźi so 17. winowca 1680 jako dźěćo
ryćerja Joachima von Brockdorffa a jeho mandźelskeje
Margarethy. Swójba bydleše na kuble Depenau w gmejnje
Stolpe (Holsteinska) w Schleswigsko-Holsteinskej.
Mandźelstwo staršeju njebě za tehdyši čas stawej
wotpowědowace (standesgemäß), dokelž pochadźeše
Joachim z jedneje z najstaršich swójbow zemjanstwa
Holsteina, Margarethe pak běše dźowka Hamburgskeho
překupca.
... JAKO ŠULERKA:
Šulske wukubłanje Anny Constantije běše za
holcu barokoweje časoweje doby njewšědnje
wobšěrne. Tak nawukny młoda holca hnydom
wjacore rěče, měješe wučbu w matematice
a klasiskim kubłanju a wuknješe jěchać
(w žónskim a muskim sedle). Nimo toho poda
so Anna Constantia njesměrnje rady z dorosćenymi
na hońtwu.
WOPOMNJEĆE:
• trajna wustajeńca na hrodźe w Stołpinje
spomina na žiwjenje hrabiny
• 1968: pólski film „Gräfin Cosel“
• 1984: kniha „Constantia von Cosel und
August der Starke – Die Geschichte
einer Mätresse“, Gabrielle Hoffmann
• 1985 do 1987: němski film „Sachsens
Glanz und Preußens Gloria“
(šěsć dźělow)
• 2005: němski film „Gräfin Cosel –
Aufstieg und Fall einer Mätresse“
... JAKO MŁODA ŽONA:
Anna Constantia wuwi so k swojomyslnej
młodej žonje, kotraž rady trubku kurješe
a derje z třělbu wobchadźeše. 1694 bu wona
na hród Gottorf wójwody Christiana Albrechta
pósłana, hdźež měješe so na dworje
wukubłać. Anna Constantia bu dwórska
knježnička (Hoffräulein) dźowki wójwody
Sophie Amalie. Jako poda so Sophie Amalie
na dwór wójwody Antona Ulricha do
Wolfenbüttela, jej Anna Constantia sćěhowaše.
Jako bu młoda dwórska knježnička
Anna samodruha (nochcyše přeradźić,
štó je nan dźěsća), bu 1702 z dwora Antona
Ulricha wuhnata a nawróći so k staršimaj
do Depenaua. Što je so z njemandźelskim
dźěsćom Anny Constantie stało, njeje
znate.
tekst: M. K., foće: wikipedia

... JAKO MANDŹELSKA
A MAĆ:
1699 zezna Anna Constantia we Wolfenbüttelu
12 lět staršeho direktora Adolpha
Magnusa von Hoyma. 2. junija 1703 so
wonaj zmandźelištaj a bydleštaj wotnětka
na hrodźe Burgscheidungen w Saksko-Anhaltskej.
Tola hižo po jednym lěće
chcyše so Adolph Magnus wot swojeje
mandźelskeje zaso dźělić. Wopisowaše ju
jako „mocylačnu a zachribjetnu“. 7. decembra
1704 zezna Anna Constantia
Awgusta Sylneho, tehdyšeho kurwjercha
Sakskeje. Awgustej so Anna Constantia
tak zalubi, zo ju sobu na knježi dwór do
Drježdźan wza. Tam bu wona jeho metresa,
potajkim oficialnje připóznata lubka
kurwjercha. W decembrje 1705 podpisa
Awgust Sylny mandźelske zrěčenje.
Z tym měješe Anna Constantia w padźe
smjerće mandźelskeje Awgusta (Christiany
Eberhardiny z Brandenburg-Bayreutha)
jeho žona być, a zhromadne dźěći
bychu oficialnje připóznate byli. Nimo
toho bu młodej metresy 100 000 tolerjow
pensije přilubjene a Awgust dari jej hišće
ryćerkubło w Pillnitzu. Awgust a Anna
Constantia měještaj tři (njemandźelske)
dźěći: Augustu Constantiu (1708), Friederiku
Alexandru (1709) a Friedricha
Augusta (1712).
... POSLEDNJE LĚTA:
Hrabina Kozelska bě 48 lět dołho na
hrodźe w Stołpinje zajata. Jeje dźěći
wotrosćechu na knježim dworje, buchu
tam jara derje zastarane a pozdźišo
stawej wotpowědujo zmandźelene.
Hrabina Kozelska zemrě 31. měrca
1756 ze 84 lětami na hrodźe w Stołpinje.
Wona bu w tamnišej kapałce
pochowana. Prócowanja Awgusta Sylneho
wo Pólsku běchu podarmo a
warnowanja hrabinki wopokazachu
so jako prawe: pod Awgustom III. zhubi
Sakska pozdźišo pólsku krónu.
W U Z N A M N E } OX XN XY
... HRABINA KOZELSKA:
2 7
1706 bu Anni Constantiji na próstwu Awgusta pola kejžora
Korle VI. titul „hrabina Kozelska“ spožčeny. Twarski
mišter kurwjercha přetwari na to Turkowski dom w Drježdźanach
(dźensa srjedźny twar Taschenbergpalaisa) na
bydlenski dom hrabinki. Anna Constantia bě wotnětka
wažna wosobina sakskeho knježeho dwora. Wona bě šikwana,
česćelakomna (ehrgeizig) a inteligentna, zdobom
pak horda, naduta a porchliwa (aufbrausend). Wona wobwliwowaše
politiske rozsudy a wotkry wšelake zmylki a
intrigi ministrow knježeho dwora. Jako wojowaše protestantiski
Awgust wo to, sej swój kralowski titul w katolskej
Pólskej wróćo zdobyć, jeho Anna Constantia warnowaše.
Hinak hač Awgust, kotryž bě so z politiskich přičin z katolikom
stał, wotpokaza hrabina Kozelska změnu wěrywuznaća.
To jeje mandźelskeho jara ranješe.
Jako wuzwoli sej Awgust Sylny z politiskich přičin metresu
z Pólskeje (Mariju Magdalenu z Dönhoffa), bu hrabina
Kozelska jara žarliwa. To běše dalša přičina, zo so Awgust
wot njeje wotwobroći. Dokelž hrabina Kozelska dźělenje
w dobrym wotpokaza, bu wona 1713 z knježeho dwora
w Drježdźanach na hród Pillnitz wuhnata.
W decembrje 1715 poda so hrabina Kozelska do Berlina
po mandźelske zrěčenje, kotrež bě Awgust něhdy podpisał.
Dokelž by wozjewjenje tutoho pisma móc kurwjercha
zesłabiło, prócowaše so Awgust wo zajeće hrabinki
přez pruskeho krala. To so Awgustej poradźi a wón staji
hrabinku wot 24. decembra 1716 na hrodźe w Stołpinje
pod arest. Jeje cyłe wobsydstwo a zamóženstwo (něhdźe
500 000 tolerjow) smědźeše sej Anna Constantia zdźeržeć.
Hrabince bu přiwšěm dowolene, hosći w Stołpinje
witać směć.
tekst: XXX / rys.: XXX

2 8 D I G I T A L N Y S W µ T
DIGITALNY
SWĚT (21)
LASER-doktor
André Měrćink
MICHAŁ
Jako prašach so njedawno
šulerjow kładneje šule w Ral-
zabicach,
što je laser,
wołachu zahoriće:
„STARWAAAAAAARS“. Haj, ně, ehhh, poprawom
chcych jim ptačka pokazać, ale kusk prawje
wšak woni mějachu. Zwotkel da chce tež
młody šuler hižo wědźeć, kak tajki laser funguje,
hdyž nic z někajkeho filma. Bohužel pak
dyrbju wam prajić, zo su laserowe tesaki drje
rjany optiski filmowy efekt, ale w praksy
dospołny čapor. Ideja a technologije, kotrež za
tym tča, su genialne: wužiwanje swěcy za
měrjenje, wothraće hudźby wot cejdejki, sćoplenje,
rězanje, spalenje ... Ow, to pak klinči
tež kusk strašne, abo? Haj!
Wužiwanje lasera ma so
woznamjenić – symbol na žołtej
značce
POKIW: Při dźěle z laserom dyrbiš na škitne
naprawy a dosahacy wěstotny wotstawk
dźiwać, hewak móhło so stać, zo maš nadobo
dźěrku w najlubšim T-shirtće abo zo sej woči
zaslepiš (verblitzen) !
Laserowa show
na Jolka-swjedźenju
w Nuknicy
Twarimy sebi LASER
(„Light Amplification by Stimulated
Emission of Radiation“)
Za to trjebamy jenož tři wěcy:
• „energiju“ – na př. milinu z tykački abo
ćopłotu
• „aktiwny medij“ – wosebity płun abo rjany
kristal z wowcyneho trezora
• „rezonator“ – dwaj špihelej, kotrejž swěcu
cyły čas tam a sem reflektujetej a z tym
pruhu swěcy zesylnjatej
Přez „energiju“ nastorčimy
móličke dźěle (atomy)
w „aktiwnym mediju“,
tak zo produkuja swěcu (fotony (Photone))
w akuratnje samsnej barbje. Tuta so
nětko w „rezonatoru“ hromadźi, tysacy milionow
razow zesylni a we wěstym rytmusu
(fazach) woteda – takrjec naraz z mojeho lasera
won pušći. Widźimy jenož cyle małki,

D I G D I T¥ Aµ L∂ NI Y S SW W µ Tµ AT
2 9
Na dźěłarničce „Digitalne rjemjesło“ dyrbjachu šulerjo
wosebite škitne nawoči nosyć, zo bychu woči škitali.
ale za to jara swětły dypk, kotryž pak móže
kilometry daloko swěćić ... abo w njeposrědnjej
bliskosći material kaž papjeru,
drjewo abo škleńcu zeškrěć a spalić! We woprawdźitosći
pak su to impulsy swěcy, móhłrjec
„jednobarbne pakćiki swěcy“, kotrež
mój laser přeco zaso na samsny blak sćele.
Předstajće sej, wy wozmjeće sej wulku kopicu
kamjenjow a ćisnjeće wšitke přeco zaso
na samsny blak murje. Počasu nastanje tam
dźěra – jeli to dołho dosć wospjetujeće. Tak
funguje princip lasera. Super wunamakanka,
njeměniće tež ...
Naš nowy kolega w studiju LUCIJA, dr. André
Měrćink, wužiwa módry 10-wattowy laser,
zo by z nim mustry na šćěpjel (Schiefer)
grawěrował. Snano sće jeho ze swojim aparatom
hižo raz widźeli. Wón wšak je mjeztym
wjele w serbskich kubłanišćach a šulach
Pokiwy a prawidła při wobchadźe
z laserom:
• Njesměš ženje do wočow někajkich
žiwochow swěćić, móža woslepić.
• Při dźěle z laserom maja so přeco škitne
nawoči nosyć.
• Wobkedźbuj reflektowace powjerchi a materialije
kaž špihele, škleńcu a metale –
tute móža směr lasera wobwliwować.
• W Němskej maksimalna dowolena sylnosć
za laser-pointery je 0,001 Watt
(1 mW). (foto 3)
• Hižo ze sylnišim laser-pointerom móžeš
někoho zranić abo spalić!
• Za wužiwanje industrijnych laserow
trjebaš wosebite dalekubłanje (Laserschein).
• Skóncowany laser smě jenož fachowc
reparować!
po puću a poskićuje k tomu hišće prawidłownje
dźěłarnički w Radworskim MINTcampusu.
Nochcemy wězo nikoho nuzować,
ale štóž z was chce pozdźišo raz w zajimawym
powołanju dźěłać, měł so hižo nětko
tróšku z nowymi medijemi, robotiku a wězo
tež laserowej techniku zaběrać. Tež naši
serbscy rjemjeslnicy zamóža wšitcy z kompjuterom
wobchadźeć a na př. frezy za drjewo
a metal, lasery abo robotery programě-
rować. To móžeš tež ty cyle lochko
nawuknyć ...
Studijo LUCIJA ma
noweho kolegu
rěkam: dr. André
Měrćink a pochadźam
z Jaseńcy
sym: horliwy Serb,
single a specialist za
moderne rjemjesło, 3Dćišć,
laser a robotiku
mój hobby: na wulkich
žołmach Atlantika w neoprenowym
wobleku fować
sur-
nimam rady: wać a proch srěbać
wopłoko-
w awće
přenocować, spěwać,
to rady činju: programěrować, z drjewom dźěłać
kotre rěče wobknježu: serbšćinu, němčinu,
jendźelšćinu, francošćinu, nižozemšćinu,
španišćinu
kotre kompjuterowe rěče wobknježu:
Python, C++, Fortran, Arduino, G-Code
nawuknyć chcu hišće: dalše kompjuterowe
rěče a po móžnosći hudźbny instrument
što scyła nochcu: wójny a njeměr na
swěće
lubuju: harmoniju, dobru mjezsobnu
zhromadnosć, strowy wobswět a přirodu
tekst a fota: tekst: MiC XXX / rys.: / rys.: freepik XXX

Šajse běži (12)
Tón?“, so Korla tamnych wopraša, jako
su durje proboweje rumnosće zaso začinjene.
„Na žadyn pad“, Sofija bjez wahanja
praji. Tež Daniel a Mila z hłowu třasetaj.
„Matilda z wosmeho lětnika je dotal
najlěpša była“, Mila rjeknje. „To bě ta prěnja,
abo?“, so Daniel zawěsći. Mila nygnje.
„Někotrych wšak hišće mamy“, Sofija optimistisce
praji, mjeztym zo z wobliča Korle
njelóšt rěči. Wostudźeny sedźi na swojim
wótřerěčaku.
Wot toho njemyleny dźe Daniel k durjam
a přichodneho zajimca do ruma woła.
Šuler z dźewjatki zastupi. „Sym Měrko
a bych rady waš přichodny spěwar był.“
„Sy žno raz před mikrofonom abo na někajkim
jewišću stał?“, so Sofija jeho wopraša.
„Rejuju w młodźinskej skupinje našeho
wjesneho folklorneho ansambla.“ Po
krótkej přestawce, w kotrejž knježi njepřijomna
ćišina, dokelž nichtó njewě što
k tomu rjec, wón hišće doda: „Tam tež druhdy
spěwamy ... znajmjeńša w skupinje ...
hm, ludowe spěwy.“ „Ty pak wěš, zo my
funky rockowu hudźbu činimy?“, so Korla
tak jědojće wopraša, zo to dwaj lětnikaj
staršeho šulerja zatraši. Sofija chutnje na
swojeho přećela pohlada, potom rjeknje
přećelnje k Měrkej: „Wšo derje. Sy wšak
jow, zo by so předstajił. Stup so za mikrofon,
tam leži tekst. To je tón spěw, kotryž
smy za casting na Instagram stajili.“ Mila
hlada do koła a čaka, doniž njejsu wšitcy
přihotowani. Korla so bjezlóštnje stupi,
Daniel tłóči na někotre knefle synthesizera
a Sofija sej swoju gitaru přez ramjo
pójsnje. Měrko pak so strachoćiwje mikrofona
přima, kaž zo by so hnydom zwjezł,
jeli njeby so jeho dźeržał.
Mila z bubonowymaj kiješkomaj takt
zaliči a wšitcy zasadźa. Spěw su mjeztym
tak husto hrali, zo samy wot so běži. Tak
móža so dospołnje na Měrka koncentrować.
Tón pytnje, zo wšitcy na njeho hladaja,
štož jeho hišće bóle nerwozneho čini.
Krjepjele pota steja jemu na čole. Nyga
z hłowu takt sobu, hlada koncentrowany
na tekst, mysli na melodiju, čaka na swój
wokomik. A jón zapase. Přepozdźe a křiwje
zasadźi, štož spyta z energiju narunać.
Wótře a bjez začuća wón do mikrofona
stona. Popadnje drje so tróšku w běhu prěnjeje
štučki, tola to wšo wostanje jenož
hrube napodobnjenje melodije, kaž bě ju
Lara spěwała.
Špatnych šulskich znamkow dla njesmě
so wona w nowym šulskim lěće wjace na
zwonkašulskich aktiwitach wobdźěleć. Tež
band je za nju tabu. Tohodla dyrbja ći tamni
štyrjo z tutym castingom za nowej spěwarku
abo nowym spěwarjom pytać.
Přeco, hdyž Laru něchtó z nich w šuli
zetka, so drje skrótka postrowja, hewak
pak wjele z njej njerěča. Wona je woćichnyła
a za wšěch je widźeć, zo je zrudna
a zmotana. Tola Sofija, Mila, Daniel a Korla
njewědźa, kak z tym wobchadźeć. Tež
jich situacija mjerza. Wosebje Korlu, kotryž
hižo žadyn lóšt na casting nima.
Srjedź spěwa přestanje hrać. „Směš hić.
Njetrjebamy dohrać. Je tola za wšěch w tutym
rumje jasne, zo to z tobu a z nami ničo
njebudźe“, wón lózysce na Měrka wujědźe.
Tón so bjez słowa zminje, ale zda so
być wolóženy, zo njesteji wjace w srjedźišću.

P O W µ D A N K O
3 1
„Što to dyrbi, Korla. Zešeriš nam hišće
wšitkich“, Sofija na njeho swari. Daniel suknje
z ramjenjomaj a Korlu zakitujo rjeknje:
„Prawje wón tola ma. Z Měrkom to
njeby šło.“
Mila połoži kiješkaj na mały bubon a
złoži hłowu do rukow. „Cyły casting nam
přewjele časa, mocow a kreatiwity rubi.
Takle njepřińdźemy dale.“ „Ale bjez spěwarki
abo spěwarja tež nic“, Sofija tohorunja
frustrěrowana znapřećiwi. „Dajće
nas casting znajmjeńša za tutón tydźeń
zakónčić a za sebje samych probować, zo
njebychmy lóšt na cyłej wěcy zhubili“, Daniel
namjetuje. Z wolóženym zdychnjenjom
wšitcy na namjet reaguja. Korla dźe
hnydom k durjam, zo by šulerki a šulerjow
preč pósłał, kotřiž tam hišće na swoju
šansu čakaja. Tola před durjemi steji nadobo
njewočakowana wosoba.
Korla so z Laru do proboweho ruma
nawróći. Wšitcy zadźiwani na nju hladaja.
A so wjesela. Hačrunjež je wona přeco
hišće widźomnje zrudna, so tež wona
spłóšiwje posměje. „Směš zaso z nami ...“,
Sofija radostnje započnje, ale prašenje njedokónči.
Lara wije z hłowu. „Čakam na
swoju pomocnu wučbu. To chcych raz hladać,
kak z našej band ...,“ wona waha a so
koriguje, „... z wašej band nětko dale dźe
a kak casting běži.“ „Šajse běži“, z Korle
wuprasnje. „Ale hdyž žno sy raz jow, njechaš
da znajmjeńša, doniž so twoja pomocna
wučba njezapočnje, z nami kusk
probować? Prosće tak k wjeselu“, wón praji.
Woči Lary so zabłysknjetej. „Rady!“
tekst: M|råin Wjenk / rys.: Jana Große

3 2 I N T E R V I E W
„Za kóždy problem
namaka so rozrisanje“
Korla Baier chodźi do 11. lětnika na Budyskim
Serbskim gymnaziju. W swobodnym
času hraje młodostny rady na klawěrje
a wěnuje so dalšemu hobbyjej, mjenujcy
programěrowanju. Kak je k tomu přišoł a što
je hižo wšitko do programow napisał, wo tym
sym so z Korlu rozmołwjał.
Korla, kak sy poprawom k hobbyjej
z kompjuterom a k programěrowanju
přišoł?
Nahaj, tak prawje to docyła wjac njewěm. Jako
dźěćo mějach jónu tajki LEGO-roboter, kotryž
móžeš tež programěrować. Z tym sym so intensiwnje
zaběrał a potom započał, wěste wěcy sam za
Serbski ličbowy program móže ličby
serbsce předčitać (https://gaussia.de/slp/).
roboter programěrować. Tak je wón to činił, štož
sym ja jemu „kazał“. A dokelž sym so přeco hižo
za kompjutery a programěrowanje zajimował,
sym pozdźišo potom tež raz knihu k tutej temje
dóstał – a z tym je so to někak započało.

I N T E R V I E W
3 3
Što běchu twoje prěnje projekty na
tutym polu, što sy wšitko hižo wuwił
a na čim tučasnje dźěłaš?
To prěnje, štož běše w interneće wšitkim přistupne,
běše mój serbski ličbowy program. Tam
móžeš ličby zapodać a sej je potom serbsce předčitać
dać. Pozdźišo móžeše program tute samo
tež přepowědać. Přichodna wěcka wot mje je
bamborak. To je předčitanska funkcija, kotraž
móže cyłe teksty, kotrež zapodaš, serbsce předčitać.
A tučasnje dźěłam hižo dlěši čas z dalšim
šulerjom gymnazija, Cyrilom Markom, na wjetšim
projekće: Chcemoj serbsku socialnu syć wuwiwać,
potajkim tajke něšto podobne kaž Facebook
abo Instagram. Dźěłamoj hižo přez lěto na
tutym projekće, ale njemóžu hišće prajić, hdy
budźe wšitko hotowe. Činimoj wšak to wšitko
w swobodnym času. Cilowa skupina njebudu jenož
młodostni, ale tež dorosćeni.
Zwotkel bjerješ motiwaciju, so z tajkimi
naročnymi projektami zaběrać?
Mje wosobinsce jara zajimuje, kak něšto nastanje
a funguje. A hdyž zhromadnje z Cyrilom na tajkim
programje dźěłamoj, móže jedyn wot druheho
wuknyć a móžemoj so mjez sobu motiwować
a pohonjować. A na kóncu maš hotowy produkt
a widźiš, što sy wšitko zdokonjał, zo wšitko derje
funguje a zo druzy to tež wužiwaja. To je wězo
tež rjane začuće a dobra motiwacija, dalše tajke
projekty zwoprawdźić abo wuspytać.
Što chceš pozdźišo jónu dźěłać?
Dokelž mi programěrowanje a dźěło z kompjuterom
wjele wjesela wobradźitej a tež přeco hišće
zajimujetej, bych pozdźišo tajke něšto rady tež
powołansce činić chcył. Snano jako programěrowar
abo w podobnym powołanju. W kompjuterowej
branši wšak maš dosć a nadosć wšelakich
móžnosćow, tak zo zawěsće to prawe namakam.
Što radźiš druhim, kotřiž so za dźěło
z kompjuterom abo programěrowanje
zajimuja?
Najwažniše je, zo wostanješ při wěcy, tež hdyž
druhdy dale njewěš a by najradšo wšitko spušćił.
Z nazhonjenjow mjeztym wěm, zo namakaš přeco
wupuć, hdyž maš někajki problem abo prosće dale
njewěš. Tež w interneće namakaš dosć a nadosć
artiklow, widejow abo druhich pomocow, tak zo
móžeš tam pytać a zwjetša spěšnje tež rozrisanje
abo ideju namakaš, kak při swojim projekće
dale přińdźeš. To wšak je tež to zajimawe na
programěrowanju.
To chcemy tež hišće wědźeć:
Čitam rady: techniske časopisy
Moje hobbyje: programěrowanje
a klawěr
Najradšo jěm: lazanju
W šuli nimam rady: domjace nadawki
a dołhe šulske dny
To by dyrbjał kóždy raz wuspytać:
soblex.de a přełožowarski program sotra
Za to bych wšitko stejo a ležo
wostajił: truskalcowy tykanc
truskalcowy tykanc
našeje wowki
Bamborak ći teksty serbsce předčita
(https://gaussia.de/bamborak/).
prašał so: P. Š., fota: K. B. / rys.: freepik

“HDYZ v BYCH
MILION EUROW
DOSTAL/A,
Tónraz su šulerki
a šulerjo 3. (mjeztym
hižo 4.) lětnika Radworskeje
zakładneje
šule na naše prašenje
wotmołwili.
BYCH JE/BYCH (SEJ) ...”
Paula:
„... ze swójbu hnydom
nakupować šła a potom
za nas hišće wilu kupiła.
Zbytk pjenjez bych
druhim dariła.“
Rosalie:
„... zaso moju mać doma
měć chcyła a sej tež hišće
hrajki kupiła.“
Paul:
„...hobersku chěžku kupił,
dokelž móžu sej to potom
prosće dowolić.“
Józef:
„... za našu swójbu
wzał.“
Marlen:
„... bjezdomnym
ludźom dariła.“
Rebekka:
„Tysac eurow bych
mojej małej sotře
dała a zbytk sej
zdźeržała.“

P R A Š E N J E M µ S A C A
3 5
Leœka:
„... ludźom dała, kotřiž
telko pjenjez nimaja,
dokelž je mi jich
žel.“
Milenka:
„... chěžku
kupiła.“
Georg:
„... Ukrainje darił,
dokelž je tam
wójna.“
Beno:
„... kwad a X-box
kupił.“
Janek:
„... najprjedy nanej a mamje
pokazał a potom do mojeho
lutowanskeho bula tyknył.
Při přichodnym nakupje
bych je snano sobu wzał.
To by rjenje było.“
Lukas:
„...něšto k piću abo
k jědźi kupił.“
Lilly:
„... wšo móžne kupiła,
dokelž je to cool. Ale połojca
by za wučerku była.“
Milan:
„... wubědźowanske
awto (Rennwagen) abo
traktor kupił.“
prašał so: P. Š. / rys.: ]å|pan Hanu[

3 6 T E S T
M Ω {e[ de r j e p≠iposuc h aå
Ma[ p≠eco wotewrjenej wu[i abo sy snano druhdy
huchi a njep≠iposucha[? Nak≠i{uj pod kΩ{dym
pra[enjom wotmowu, kotra{ tebi / twojemu zad≤er{enju
wotpow|duje a zli∑ na kΩncu, ha∑ ma[ wjace t≠irΩ{kow,
[tyrirΩ{kow abo kruhow. WuhΩdnoåenje namaka[
na p≠ichodnej stronje deleka.
1
Wu∑er pow|da wo nowej temje. ]to ∑ini[?
To wotwisuje wot temy.
P≠iposucham sked≤bnje, w[ako mΩ{e byå, zo pisamy bΩrze
wo tym kontrolu.
So na tajke w|cy koncentrowaå padnje mi åe{ko.
3
2
Stres doma, problemy z p≠eåelemi, [patne censury – [to ∑ini[?
Njepow|dam nikomu wo tym.
Pow|dam wo tym z kΩ{dym, ki{ chce mi p≠iposuchaå.
To mi pomha.
Pow|dam jeno{ z najl|p[im p≠eåelom / najl|p[ej p≠eåelku
wo tym. Sam/a sej te{ nochcu problemy kΩ{deho naposkaå.
Kofejpiåe pola d≤|da a wowki. Wjeseli[ so na to?
NΩ haj, wonaj bud≤etaj mi zaw|såe zaso cyy ∑as n|kajke njezajimawe
w|cy pow|daå. Na to nimam {adyn lΩ[t. Rad[o k nimaj njepoj|du.
TrΩ[ku so wjeselu. Snano mi n|[to daritaj.
W|zo! To mamy ∑as so rozmowjeå.

4
MΩ{a twoji p≠eåeljo / twoje p≠eåelki ze swojimi problemami
p≠eco k tebi p≠iœå?
Logo, su tola p≠eåeljo!
Poprawom haj. Ale hdy{ bud≤e mi to p≠ewjele, praju:
„Stop, mam howu ponu!“
Jeno{ mΩj najl|p[i p≠eåel / moja najl|p[a p≠eåelka. Ale
druhdy te{ nimam {adyn lΩ[t na to, zo mi wΩn / wona
w[itko w detailu pow|da.
T E S T
3 7
5
Znaty pow|da a pow|da bjez kΩnca. Poprawom åe to
njezajimuje. ]to ∑ini[?
Myslu na n|[to druhe a druhdy nygam. Tak wΩn zaw|såe
sobu njedΩstanje, zo jemu njep≠iposucham.
Spytam p≠eco p≠iposuchaå, to so tak su[a.
Chwilu jemu p≠iposucham, ale potom wumyslu sej wur|∑
(domjace nadawki, maåeri pomhaå) a woteœdu.
6
Mysli[ sej, zo sy såerpny / såerpna?
Poprawom nic tak jara.
Na kΩ{dy pad.
To wotwisuje wot temy, mojeje nalady
a situacije. Hdy{ sym na p≠ikad
nerwozny/-a a mam wjele ∑iniå,
potom dyrbi w[itko sp|[nje hiå.
tekst: P. Š. / rys.: Christin Luka[owa
WuhΩdnoåenje
MΩ{e[ derje p≠iposuchaå a p≠etorhnje[ druheho p≠i rozmowje.
nje-
Tohodla p≠iœdu druzy rady k tebi. Ale
d≤iwaj na to, zo tamni te{ tebi p≠iposuchaja,
hdy{ ma[ problemy.
Hdy{ åe wosoba abo tema zajimuje,
sy dobry p≠iposuchar. NjemΩ{e[ pak
so p≠eco koncentrowaå a sy sp|[nje
njesåerpny. Tohodla zw|r sej tola
prajiå: „Wodaj pro[u, ale njemΩ{u åi
runje derje p≠iposuchaå / njemΩ{u so
runje koncentrowaå. Pow|daj mi pro[u
pozd≤i[o dale wo tym!“
Druhim p≠iposuchaå padnje åi
åe{ko. Sy p≠enjesåerpny, zab|ra[ so
p≠ejara sam ze sobu abo tebi so wostud≤i.
]to{ sam njemΩ{e[ – mjenujcy
druhemu p≠iposuchaå – pak wo∑akuje[
wot tamnych. }adaj sej jeno{ to wot
druhich, [to{ mΩ{e[ jim te{ ty daå.

3 8 Z A M U D R E H ¢ π J K I
Namakaj sydom rozdźělow!
Kelko kołpjow je
na wobrazu?
Ked≤bu,
superåežke:
Namakaj prawy
puå p≠ez wšitke
štyri błud≤išåa!
Wuhódanje:
39 kołpjow
foåe: Klara Viskova © fotolia.com

Wutrobi∑ka,
Wutrob
sm|j
so!
Stary muž pokaza
kontrolerej swoju
jězdźenku.
„Ale to je tola jězdźenka
za dźěći“, so tón dźiwa.
„To nětko jónu
widźiće, kak dołho
sym na ćah čakać
dyrbjał!“
„Nano,
njejsym pjenjezy
za póštowe znamki
docyła trjebał“, woła Franc
hižo wotdaloka.
„Kak tomu zo nic?
Sy tola znamki na list zlěpić
dyrbjał …“
„To njebě trjeba“, mudruje
Franc. „Sym list do
póštoweho kašćika tyknył,
hdyž runje nichtó hladał
njeje!“
Marka je chora
a tuž je jej lěkar
krjepki napisał. Wona na
tym wobsteji, zo smě jej
jenož wowka tute dawać.
„Ale čehodla to?“, chce mać
wědźeć.
„Dokelž wona tak třepota
a při tym połojcu rozkida.“
Zetkataj so
Jan a Jurij.
Jan: „Na, dźe so ći
zaso derje?“
Jurij: „Derje nic, ale lěpje.“
Jan: „To je tola derje, zo so
ći zaso lěpje dźe!“
Jurij: „Ale lěpje by było,
hdy by so mi zaso
derje šło!“
Nan a syn
so wuchodźujetaj.
Po chwilce so nan
praša:
„Běžu ja přespěšnje?“
„Ně, ty nic, nano“,
jachli syn,
„ale ja.“
H U M O R
3 9
Šibšikec
hólcy su w
hribach. Nimo-
ducy pućowar so jich praša:
„Móžeće da tež jědojte wot
jědźnych hribow rozeznawać?“
„Čehodla?“, so hólcy prašeja.
„Nó, jeli jědojte hriby jěš,
móžeš wumrěć.“
„Ach tak! Ale my wšak je
njejěmy, ale předawamy“,
praji Šibšikec Juro njewinowaće.
Wudawaåel:
Domowina z. t. –
R|∑ny centrum WITAJ
PΩstowe nam|sto / Postplatz 2
02625 Budy[in / Bautzen
tel.: (0 35 91) 55 04 00
Redakcija „Pomjo“:
P|tr Šołta (zamowity redaktor)
tel.: (0 35 91) 55 03 74
e-mail-adresa:
plomjo@witaj.domowina.de
Nakadnistwo, roz[|rjenje
a skazanki:
Ludowe nakadnistwo
Domowina /
Domowina-Verlag GmbH
Sukelnska 27 /
Tuchmacherstr. 27
02625 Budy[in / Bautzen
tel.: (0 35 91) 57 72 63
ISSN 0032-1605
∂i[å:
Wagner Digitaldruck
und Medien GmbH
Nossen
Wa[nje wuchad≤enja a paåizna:
„Pomjo“ wuchad≤a 11 razow
wob l|to
Paåizna l|tneho abonementa:
11,00 eurow
Paåizna za jednotliwe ∑iso:
1,10 eurow
Wuhotowanje:
Béatrice Giebelhäuser
Redakciski kΩnc:
tyd≤enjej do wuchad≤enja
Njeje zaru∑ene, zo so njeskazane
p≠ino[ki a fota te{ wozjewja.
W[itke nam p≠ipΩsane p≠ino[ki
a materialije wrΩåimy jeno{ na
wurazne p≠eåe.
Vertriebskennzeichen: 2 B 10557 E
Domowina z. t. z Rěčnym centrumom WITAJ spěchuje so wot Załožby za serbski lud, kotraž dóstawa
lětnje přiražki z dawkowych srědkow na zakładźe hospodarskich planow, kotrež su
Němski zwjazkowy sejm, Krajny sejm Braniborskeje a Sakski krajny sejm wobzamknyli.
foto: freepik

Njedawno w muzeju ...
LUTK ma zas ideju!
Přihot zymskeho
składowanja nepli do tak
mjenowaneje fajmy. Zo bychu
so zežiwidła wjele měsacow
čerstwe zdźerželi, bu do zemje
jama abo hrjebja wuryta a ze
słomu wukładźena. Potom jamu
z neplemi, rěpu abo morchejemi
napjelnichu a ze słomu
a zemju lochce zakrychu.
(Pawoł Rota, 1955)
Tu někotre pokiwy:
Hdyž nimaš runje lóšt na swoje pomazki
w tyzce, poskić je druhim w šuli abo w horće.
Kupuj po móžnosći sad a zeleninu z wokoliny
a nic z druhich krajow abo kontinentow.
Kupuj sad a zeleninu sezonje wotpowědujo
(potajkim žane truskalcy w zymje).
Zawar zbytny sad jako kompot, dźěłaj marmeladu
abo zwar płodowu brěčku.
Kupuj jenož telko, kelkož doma tež zjěsće.
Wobstaraj sej mjaso a kołbasu pola rěznika
a nic w tyzkach abo folijach w superwikach.
Sće sej hižo raz jogurt sami naměšeli? Za to
móžeće běły jogurt z twarohom změšeć a
sad ze zahrody abo marmeladu a titku waniljoweho
cokora přidać – to słodźi, wěrće mi.
Dajće sej słodźeć a wobchadźejće wobhladniwje
ze zežiwidłami!
Lubje strowi,
waš LUTK
September je měsac
žnjow, wšako rěka
tež požnjenc. Štož so hišće w
juliju a awgusće domchowało
njeje, je nětko dozrawiło – kaž
neple, kał abo rěpa. Hišće w
1950-tych lětach so z ruku,
jednorym gratom a z pomocu
skotu žněješe. Tu wšitcy
swójbni pomhachu, tež dźě-
ći, wšako mějachu za to ekstra
„neplace prózdniny“. To zawěrno njebě ke wočerstwjenje wot šule. Snano znajeće
wul-
spěw „Jank pod hajkom woraše, Hanka jemu
pomhaše ...“? Hdyž takle přemysluju, kelko
ćežkeho dźěła a časa w samozastaranju tči,
potom spóznaju, zo běchu zežiwidła za ludźi
něhdy woprawdźe „Boži dar“, kiž sej jara česćowachu.
Sće poprawom wědźeli, zo steja chłódźaki
hakle wot 1950-tych lět sem pola nas w domjacnosćach?
Do toho ludźo zežiwidła hinak
składowachu. Znate wašnja běchu chłódźenje
w pincach, zawarjenje, sušenje, cokorowanje,
kisanje a wězo selenje a kurjenje mjasa,
zeleniny a płodow. Preč mjetane ničo
njebu. Hdyž bě chlěb twjerdy a stary, namačachu
jón w chlěbowej abo mlokowej
poliwce abo dachu jón skotej. Staršej přinjeseštej
druhdy njezjědźene pomazki z dźěła
sobu domoj. To běchu tak mjenowane
„zaječe pomazki“, kotrež dźěći smjerć rady
hrymzachu. Zjěsće wy přeco pomazki w šuli
abo mjetaće doma wjele jědźe do wotpadkow?
Kak móžeće sami na to dźiwać, zo so
strowšo zežiwiće a při tym hišće přirodu
škitaće?
tekst: M. Ošikowa, foto: Serbski muzej / P. Rota / rys.: ]å|pan Hanu[