PŁOMJO 3/2024

Serbski časopis za dźěći
lětnik
2024
POMJO

2
Skónčnje křižer!
Tež lětsa budźeće w křižerskich
procesionach zawěsće zaso tójšto nowačkow wuhladać.
Tući změja zeleny wěnčk přityknjene, kaž je to pola
nowačkow z wašnjom. Třo hólcy su nam
přeradźili, hdźe jěchaja sobu a čehodla
su so docyła z křižerjom stali.
Kak rěkaš? Cosimo
W kotrym procesionje jěchaš sobu?
w serbskim dźělu Kulowskeho procesiona
Z kim jěchaš?
z mojim dźědom
Čehodla docyła sobu jěchaš?
Jěcham sobu, dokelž konje lubuju a hižo wot dźěćatstwa sem jutry
druhim křižerjam w swójbje pomham.
Kak so na jutry přihotuješ?
Budu so z kmótom snano zaspěwać a sej drasty wupožčić. Dokelž
pak wšitke wotběhi znaju, sym derje přihotowany.
Na čo so najbóle wjeseliš?
Na hajenje tradicije a wšitko, štož z jutrownym jěchanjom zwisuje.
Křižer-nowačk Kulowskeho
procesiona
tekst: F. Š.,
fota: R. Ledźbor /
rys.: Isa Bryccyna

Kak rěkaš? Syman
W kotrym procesionje jěchaš sobu?
w Chróšćan procesionje
Z kim jěchaš?
z nanom
Čehodla docyła sobu jěchaš?
Dokelž sym přeco hižo chcył křižer być.
Kak so na jutry přihotuješ?
Trenuju jěchanje z mojej sotru, zo bych derje
a wěsće na konju sedźał.
Na čo so najbóle wjeseliš?
na jěchanje
Lońši nowačk
w Klóšterskim ...
Z wobsaha
... a Ralbičanskim
procesionje
Kak rěkaš? Tiberius
W kotrym procesionje
jěchaš sobu?
Jěcham w Ralbicach sobu.
Z kim jěchaš?
z nanom
Čehodla docyła sobu jěchaš?
Dokelž wšitcy mužojo w našej
swójbje jěchaja.
Kak so na jutry přihotuješ?
Dyrbju sej konja a křižerske drasty
wobstarać.
Na čo so najbóle wjeseliš?
Najbóle wjeselu so na zhromadne
spěwanje jutrownych kěrlušow.
22 Recept
24 Dialog
Z wobsaha
Pow|dan∑ko
8 Kuzłarska šula
Kuzl⁄arska
30 24
Beat-banda
XXX
Zajimawostki
Powědančko
12 Špihele a čóčki
8 Rubježnik
34 Łódź – pólski
Rumbo
Manchester
30 Beat-banda
Zajimawostki
12 XXX
titulny wobraz:
XXX
Kuzl⁄arska
šula
Kuzl⁄
titulny wobraz:
tekst: Matthias XXX / rys.: Seifert XXX

4
tekst: ]. Pa[ka / rys.: Christin Lukašowa

5
rys.: Barbara Beger

6
Přihot na
jutrowne jěchanje
Marko je hižo tydźenje dołho njeměrny. Cyły póstny čas (Fastenzeit) je dny hač do
jutrońčki (Ostersonntag) ličił. Nětko, na jutrownej soboće, je hólc zbožowny: Jeho kóń tu
je. Wčera su rjaneho brunača přiwjezli, a jěchał Marko na nim tež hižo je. Zhromadnje
z přećelom Romanom, kiž ma tohorunja brunača, budźetaj na jutrownej njedźeli zawěsće
dostojnaj (würdig) křižerjej. Kóń je mjeztym zastarany a wurjedźeny. Ale Marko
hišće za čornymi cholowami pyta. Hdźe jenož su? Cylinder je sej wot wuja Cyrila wupožčił
(ausleihen), dokelž tón staroby dla wjac sobu njejěcha. Tež čornu suknju (Gehrock)
je sej młody křižer požčił. Škórnje ma wot staršeho bratra, dokelž su jemu mjeztym
přemałe. Jenož čorna krawata słuša jemu. Poprawom wšitko ma. Hdyž by jenož wědźał,
hdźe je mać jěchanske cholowy połožiła?
1. Kak so Marko jutrońčku zdrasći? Wupisaj z teksta trěbnu drastu křižerja!
Nadźijomnje Marko cholowy hišće namaka. Jeho přećel Cyril je mjeztym do wsy šoł, zo
by sej konje druhich křižerjow wobhladał. W konjencach steja najwšelakoriše konje.
Starši mužojo wótře wo konjach diskutuja. Njeznaja mjena cuzych koni, tohodla narěča
je po barbje kožucha (Fell).
2. Je to brunač, čornak (Rappe), , šumjel abo ryzak (Fuchs)? Přirjaduj konjam prawe
pomjenowanje po barbje!

7
Njedźelu rano je Marko swoje cholowy skónčnje namakał. Wšón čorny zdrasćeny a ze
zelenym wěnčkom při sukni steji w konjencu a čaka na Cyrila. Jeho partner pyta hišće
hryzadło (Trense). „Tamle zady wone leži. Chwataj, zwony hižo zwonja!“, jeho Marko
rozpjeršeny (aufgeregt) namołwja. Skónčnje wustupitaj z brunačomaj z konjenca, sydnjetaj
so na konjej a přizamknjetaj so tamnym křižerjam.
3. Zapisaj do wobraza sćěhowace pomjenowanja: sedło, wotežki (Zügel), šabraka,
sekla, wuzda (Zaum), hrudźny pas!
4. Marko je lětsa prěni raz z křižerjom. Kajke křižerske jubileje hišće znaješ?
Zapisaj 1, 60, 25 a 50 prawje do sadow!
Křižer ze zelenym wěnčkom jěcha k
. razej sobu. Slěbornik je so
hižo
razow na jěchanju wobdźělił. Hdyž ma křižer złoty wěnčk při
sukni přityknjeny, jěcha
. raz sobu. Jara zrědka su dejmantni jubilarojo.
Křižer z tajkim wěnčkom so k
. razej na jěchanju wobdźěli.
tekst: P. Š./ rys.: Gudrun Lenz

8
Kuzl⁄arska
šula
Kuzl⁄
Přezpólny Prezpólny
be běh
W anda wot toho wotući, zo jeje noha nje do něčeho storkaše. Wona so na-
stajćahowaše
a nětko hakle pytny, zo bě Klubućik
jeje łožo na jejkowu skorpiznu přeměnił.
Zrazom bě wona wotućena a wočini woči. Jenož
derje, horjeka měješe skorpizna dźěru,
tak zo móžeše z njeje wulězć.
Pódla sebje widźeše Ewelinu, kiž runje wěko
wulkeho koša zběhaše, w kotrymž wona ležeše.
„Smój mój zaso na rjedźe byłoj?“, zdychny
Ewelina. „Čehodla Klubućik přeco wšitko přeměnja?“
„To z nim tak je“, rjekny Wanda. „Pój, dźensa
čaka přezpólny běh na nas.“ Wona so nadźiješe,
zo budźe z Guidom w jednym mustwje.
Guido móžeše mjenujcy spěšnišo běhać hač
wšitcy druzy.
„Chcych rady z Guidom běžeć, ale wón je so
wčera Lydije prašał“, praješe w tym wokomiku
Ewelina. „A Sonje tež.“
„Nó, wulkotnje“, pomysli Wanda.
Po snědani zwoła jich knjez Tribok, jich sportowy
wučer, na dworje hromadźe. „Kóžde mustwo
dóstanje wosebity nadawk“, wón praji.
„Maće cyły dźeń chwile, tam doběžeć. Pomhajće
sej mjez sobu. Sće sej mustwa hižo
rozdźělili?“
Marek, Damian a Jana stupichu so spěšnje
hromadźe, tak zo zwostachu jenož hišće Wanda,
Dušan a Ewelina. Wanda zastona. Dušan
bě najpomałši z nich.
„Njeńdźe wo spěšnosć“, rjekny knjez Tribok,
jako by jeje mysle čitać móhł. „Přečitajće sej
dokładnje nadawk a wužiwajće swoje kuzłarske
kmanosće.“ Wón da kóždej skupinje listowu
wobalku. Wandźine mustwo měješe
nadawk, na kromje lěsa blisko Čorneje wody
cyłu kobjelku prěnjeje sróčeje nóžki našćipać
a ju knjeni Pumpolinej přinjesć.
„Sróča nóžka?“, wopraša so Wanda.
„To je tajka rostlina, ja wěm, kak wona wupada“,
rjekny Ewelina. „K Čornej rěce wjedźe puć
wokoło lěsa.“
„Abo dźemy přez lěs“, namjetowaše Dušan.
„To je wo wjele krótšo.“
„Ale tam su šerjenja“, měnješe Wanda. Nimo
toho bě jim zakazane, do lěsa chodźić.
Ewelina wućahny mały klinkačk ze zaka a so
šibale směješe.
„Zwotkel sy to wědźała?“, chcyše Wanda wědźeć.
Tola jasne, Ewelina móžeše krótki čas
do přichoda hladać.
Zhromadnje nóžkowachu do lěsa. Njetraješe
dołho, a jich wobdawachu šerjenja. Běchu to
kosmate stworjenja, kiž so jim hrožo bližachu.
Ewelina přeco zaso ze zwónčkom zwonješe,
a šerjenja před njej cofachu. Dušan bu
ze strachom přeco bóle přewidny.
„Běžtaj dale“, praji Ewelina. „Spěšnje!“
Z daliny słyšachu dźiwi tupot kopytow, a
wšitcy třo smalachu po wuskej lěsnej šćežce
dale.
„Štó da tu hišće wšitko bydli?“, praji Dušan
cyle wujachleny a dźeržeše sej bok.
„To su graby, potajkim lěsne demony“, wědźeše
Ewelina. „Dyrbimy jenož na šćežce wostać,
potom je wšitko w porjadku.“
Po bokomaj lěsneje šćežki widźeše Wanda za
štomami šerjenja. Bě jich tak wjele!
„Wšo budźe w porjadku, pójtaj dale a dowěrtaj
mi“, doda Ewelina změrujo.
Wanda zdychny. Hdy by jim někajki strach
hrozył, by Ewelina to zawěsće widźała. Wona

9
sćěhowaše jej, a skónčnje dóńdźechu ke kromje
lěsa. Přez štomy bě Čorna woda widźeć,
podłu kotrejež wjedźeše puć.
Spěšnje našćipachu cyłu kobjelku zelenych
łopješkow, kiž Ewelina jimaj pokaza. Rosćechu
ze zemje a wupadachu, jako bychu małe
porsty měli.
„Ale wróćo póńdźemy po dróze“, praji Wanda.
„Nětko sym wćipna, za čo knjeni Pumpolina
sróču nóžku trjeba.“
Na kóncu so pokaza, zo su swój nadawk
jako prěnje spjelnili. Wanda bě zbožowna, zo
je z Ewelinu a Dušanom zhromadnje w jednym
mustwje była.
Prašenja:
Kotre stworjenja su
w kuzłarskim lěsu žiwe?
Kotre nadawki drje su tamne
mustwa dóstali?
Informuj so, kak sróča nóžka
němsce rěka a kak wona
wupada. Hdyž ju w zahrodźe
namakaš, woptaj ju raz.
tekst: Lubina Hajduk-Veljkovićowa / rys.: Michael Schütze

1 0
ČITARJO
PISAJA
Nowy wonkowny wobraz za město a šulu
Kulowska Krabatowa zakładna šula je so
2023 na idejowym wubědźowanju skeje wobdźěliła. Woči wšěch wobdźělenych
so błyšćachu, jako wulosowa so
naša šula jako dobyćer wupisanja. Hižo
Sak-
dołho měješe so škleńčany zachod
mjez zakładnej a wyšej šulu wudebić
z motiwami Krabata, wšako so dotal
nihdźe na Krabata njepokaza. Tuta
ideja kolaže móžeše so dźakowano
pjenježnemu darej nětko skónčnje
zwoprawdźić.
Wot spočatk šulskeho lěta 2023 njewuhladaja
nětko jenož šulerjo a wučerjo
wobrazowe sceny Krabata, ale
tež wopytowarjo móža so wjeselić
nad impresijemi powěsćoweje figury.
Škleńcy zachodneho pawiljona wudebichu
so mjenujcy pod motom „mytos a woprawdźitosć“.
Krabat njeje jenož symbol jako móst mjez
rěču a kulturu, ale je dźěćom zdobom přikład
za přiswojenje wědy a za stajne wuknjenje.
Wón liči jako žiwy sposrědkowar
serbskeje rěče a podšmórnje hódnotu hajenja
nałožkow a tradicijow.
Dźěći wužichu składnosć, so hišće raz intensiwnje
ze skutkowanjom Krabata a Johanna
Schadowitza zaběrać. Tuž podachu so na jeho
slědy po Kulowje. Rjadownje wopytachu
Kulowsku cyrkej, Kulowske wiki a zhonichu
dalše drobnosće w rjadowniskich rumnosćach.
SABINA SALOWSCYNA, WUČERKA
Potajnosće do hód
Na šulerjow a šulerki druheho lětnika
Kulowskeje zakładneje šule „Krabat“ čakaše
w adwentnym času wosebita překwapjenka.
Dwě maćeri přichwataštej
do šule k zhromadnemu čitanju. Prěnja
mać zwjeseli Kulowčanow z wulkotnym
čitanskim přednoškom knihi „Die Schule
der magischen Tiere“. Dalša mać přizamkny
so tutej tematice, ale rozprawješe
wo mudrej lišce a dalšich schowanych
zwěrjatach w šuli. Při swěčce w latarničce
připosłuchachu dźěći wćipnje stawizničkam
a běchu za tutu překwapjenku
přewšo dźakowni.
SABINA SALOWSCYNA, WUČERKA

1 1
Adwentnička w Zejlerjowej šuli
Wutoru do hód bě zaso tak daloko:
Za serbšćinarjow zakładneje šule
„Handrij Zejler“ we Wojerecach bu
w jědźerni wšo za adwentničku
přihotowane. Tež hosćo čakachu
wćipni na předhodowny program
šulerkow a šulerjow. Samo horstka
gymnaziastow z Lessingoweho
gymnazija bě přichwatała.
Prěni lětnik zawjeseli přitomnych
ze spěwom a z basnju wo přichadźe podicha, rjadownja 2a spěwaše „Sněh so rjenje saje“, 3a
rumdwurěčnje
spěw „W lěsu steji jědlenka“ a skónčnje přednjese
4a znaty hodowny spěw „Jingle Bells“ w serbskej kaž tež
w němskej rěči. Gymnaziasća zakónčichu program z basnju
wo hodźoch w serbskej rěči.
Ale překwapjenka bě přichad swjateje Borbory. Po rozkładowanju
tradicije a jeje stawiznow potajna žona wězo tež
słódkosće rozdźěleše. Adwentnička pak so dale plećeše ze
zhromadnym nazwučowanjom spěwa „Swěći so nam mała
swěrna swěčka ...“.
Po tym sydaše słódne pječwo a na kóncu wumolowachu dźěći
wobraz z hodownej swěčku a zhotowichu sej tak hodownu
kartu. Wutrobny dźak lube dźěći!
WERNER SROKA-KINA JCHTSKI

1 2
Što da to tamle je? –
Špihele a čóčki
Zawěsće sće hižo raz z dalokowidom wokolinu
wuskušowali abo sej přez mikroskop móličke
žiwochi wobhladali. We wědomosći dowola nam
špihele a čóčki, zo widźimy wěcy, kiž z hołym
wóčkom njewidźimy. Pak su přemałe, pak su
předaloko preč. Tež naše wšědne žiwjenje by bjez
špihelow a čóčkow hinaše było: Njebychmy rano
pohladać móhli, kak wupadamy. A njebychmy
z kameru abo handyjom fotografować móhli.
Kak je to ze swětłom?
Hdyž swětło ničo njemyli, wupřestrěwa so wone
runu smuhu. Tohodla drje tež słónčne pruhi jako
smužki molujemy. Potom pak je čłowjek špihel
a čóčku wotkrył. Nětko to hižo hinak wupada.
Z čóčku móžemy pruhu swětła łamać, to rěka, zo
wona nadobo swój směr změni.
Pospyt w ćmowej stwě
Wzmi sej mały špihel a kapsnu lampu abo
swoje šmóratko. Wusměr swěcu na špihel
a hladaj, kak so wona wot špihela wotražuje.
Wuswětluj z njej najćěmniše kućiki stwy.
Swětłowe pruhi wotražować?
Wotražować je hinaše słowo za reflektować.
To rěka, zo so swětłowe pruhi wot wěsteho objekta
„wotstorča“ a do druheho směra dale
sćelu. Zo so swětłowe pruhi wotražuja, je njesměrnje
wažne. Hewak njebychmy so ženje
w špihelu wobhladować móhli. Špihel wotražuje
swětłowe pruhi, kiž wot našeho ćěła na
špihel padaja. Móžemy sej to derje jako bul
předstajić, kiž wot sćěny wróćo skoči. Swětłowa
pruha přińdźe we wěstym kuće na špihel a so
w samsnym kuće wotražuje.
Kak nastawa špihelowy wobraz?
Lupa je čóčka, kiž móže
słónčne swětło tak sylnje
zjednoćić, zo móžeš z nim
samo něšto zapalić.
W špihelu w kupjeli so derje widźiš. Wupada pak, jako by
twój špihelowy wobraz za špihelom stał. Kajki je dokładny
puć, zo wobraz nastawa? Swěca lampy padnje na twoje
ćěło a potom dale na špihel. Špihel swěcowe pruhi reflektuje
a wone přińdu do twojeho wóčka. Naše mozy to tak
zapřimnu, jako bychu swěcowe pruhi runu smuhu do twojeho
wóčka dóšli. Jemu so zda, jako by žórło swěcy za špihelom
było.

1 3
Dalokowid a wóčko
W dalokowidźe mamy dwě konweksnej
čóčce. Do prěnjeje čóčki padnje
swětło, na př. wot měsačka.
Wone so w čóčce łama. Na tamnym
boku čóčki so swětłowe pruhi
zaso zjednoća. Nětko nastanje
nutřka w dalokowidźe minimalny
wobraz měsačka. Steji pak na hłowje.
W druhej konweksnej čóčce, kiž je blisko
wóčka, so to nawopačne wotměła. Tu so
wobraz zwjertnje, łama a zaso zjednoća.
A tutón wobraz potom widźimy.
Štó bě prěni, kiž je
sej njebjo z dalokowidom
wobhladował?
W 16. lětstotku wusměri
prěni raz italski astronom
Galileo Galilei dalokowid
do njebja. Wón je wobkedźbował,
zo so zemja
wokoło słónca wjerći.
Dalokowid wužiwa
dwě konweksnej čóčce (Sammellinse).
Konweksna čóčka je tak wjelbowana,
zo wupada, jako by tołsty brjuch měła.
Z teleskopom wobhladamy sej zdalene
hwězdy. To je móžno, dokelž čóčki wobraz
powjetšuja.
Prěni, kiž wužiwaše
mikroskop za wobhladowanje
móličkich dźělow rostlinow,
bě Jendźelčan Robert Hooke
w 17. lětstotku.
Prošu powjetšić!
Z mikroskopom powjetšimy małe objekty, kiž njemóžemy
z hołym wóčkom spóznać. Dokelž jedna konweksna čóčka
za tajke powjetšenje njedosaha, wužiwamy w mikroskopje
wjacore z nich. Z kóždej čóčku so wobraz dale powjetšuje.
Swěcowe mikroskopy móža objekty hač do 2000 króć powjetšić.
Elektronowe mikroskopy móža wěcy samo hač do
100.000 króć powjetšić!
tekst: Lubina Hajduk-Veljkovićowa, fota: Steve Buissinne,
Fernando Zhiminaicela, Benjamin Nelan / Pixabay; Wikipedia; tekst: freepik XXX / drobotdean
/ rys.: XXX

1 4
Dojutrowna
bjesada
na kopli
Na bomon∑ce so wjesela,
konje }urec Handrija,
na jutrowne to j|chanje,
zo rjehotaja na pastwje:
„Ja budu l|tsa zaso pr|ni,
a zaw|rno njebudu l|ni,
hdy{ k≠i{er na mni z chorhoju
poj|cha na spo∑atku ... “,
takle so wΩt≠e hord≤e[e,
bruna∑ Beni na pastwje.
„Ty stary naduwako, ty,
te{ tΩnraz zaso pr|dku sy.
Tych zapleåenych hriwow dla,
pak wupada[ ka{ wopica!
Ha∑ koby na tajke wΩski steja,
abo so åi skerje sm|ja?“,
tak za{ortowa zdaloka,
[umjel Hinc na Benija.

1 5
„Ja w[ak najskerje ponjesu,
nowa∑ka p≠ez jutroœ∑ku.
To bud≤e zaso dyrdomdej,
w[ako to tak lochko njej’,
hdy{ bl|dy hΩlc na chribjeåe,
cyy d≤eœ nerwozny je.
P≠i tym so ja spokoju,
z wowsom, synom, morcheju ... “,
pony Pedro stona[e
a p≠i tym trawu {uwa[e.
„Ja woprawd≤e so nad≤ijam,
zo k≠i{erja ja l|njoh mam!
HΩr[eho tla njedawa,
ha∑ zo åe w[ud≤e [å|tkuja,
po ko{uchu åi [udruja,
do hriwow mydo mΩraja.
To dojutrowne rjed≤enje,
mi ch|tro l|ze na ∑uwy ... “,
tak ryzak Rudi rjehota,
a so w p|sku wuwala.
„Na mni raz jutry j|cha[e,
k≠i{er tosty, brjuchaty.
To sp|wanje, kak dyrbju rjec,
te{ zdawna njeb| jeho w|c.
WΩn skerje k≠iwje brun∑e[e,
we wu[omaj mi brin∑e[e.
To wje∑or chribjet boli åi,
we howje ,Haleluja!‘ r{i ... “,
w[|m ∑ornak Seppl rozprawja,
zo tamni wΩt≠e porskaja.
„N|tko pak kΩnc to skor{enja!“,
walach Willi p≠ikaza.
„L|ta doho nosych ja,
jutry serbsko’h k≠i{erja.
TΩn jedyn bl|dy b| ka{ så|na,
dal[i sp|wa[e ka{ {ona,
dΩstach w[elake frizury,
bant b| raz pisany, raz åmowy.
J|chachmy p≠ez de[åe, sn|hi,
horcu wodu su na mnje leli,
a to w[itko znjes sym ja,
bjez wulkeho swarjenja.
To rjeœ[eho w[ak njedawa,
za k≠i{erja ka{ konika,
ha∑ jutrowna ta njed≤ela!“
tekst: P. ]. / rys.: ]å|pan Hanu[

1 6
Spasli sej swój
krizerski procesion!
BΩrze su jutry a ty nochce[ l|tsa zaso jeno{ jutrowne jejka molowaå?
Tu{ n|[to za tebje mamy! Spasli sej swΩj k≠i{erski procesion! N|kotrych j|charjow
tu hi{o ma[. Hdy{ sej stronje hi[åe n|kotre razy kop|ruje[, mΩ{e[ sej dohi procesion
z tΩj[to j|charjemi spasliå. To je cyle jednore: K≠i{erjow wut≠ihaå, wumolowaå,
hromad≤e zl|piå a do rynka nastajeå! P≠ejemy wjele wjesela p≠i paslenju!

1 7
rys.: Christin Luka[owa
Ked≤bu:
]tΩ{ pΩsåele nam foto
swojeho k≠i{erskeho procesiona,
dΩstanje may dar!
Fota pΩsåelåe pak na
plomjo@witaj.domowina.de abo
na R|∑ny centrum WITAJ,
redakcija Pomjenja,
PΩstowe nam|sto 2,
02625 Budy[in.
tekst: XXX / rys.: XXX

1 8
Lube pilne pčołki,
jako lećach njedawno při našej lěsnej protyce nimo, so njemało dźiwach: Jutry
swjećimy lětsa jara zahe, mjenujcy hižo kónc nalětnika! Naš honač Handrij by nětko
prajił: „Budźće přihotowani!“ Haj, wón je přeco derje přihotowany, wšako dyrbi nas
kóžde ranje ze swojim spěwanjom budźić. Sće wědźeli, zo ma honač tež jutry wulki
wuznam? Kaž wozjewi honač so bližacy nowy dźeń, tak bliža so jutry, swjedźeń
zrowastanjenja Jězusa. Honač je symbol noweho spočatka, swětła a nadźije. Tuž je
načasu, zo damy so do dźěła ...
Paslimy:
Honača z pjelsće (Filz)
Za jednoho honača trjebaš: jehličku a cworn
(čorny a čerwjeny), běłe předźeno (Garn), ćeńku
pjelsć (běłu, čerwjenu, žołtu a tři dalše barby),
dwě čornej parličce, watu za pjelnjenje, nožicy
(za płat), papjerc, wołojnik
Prěni krok: honač
Ï Narysuju na papjerc
wulku a mału wutrobu
a wobě wutřiham.
Ï Přenjesu z pomocu
małeje šablony mału
wutrobu na běły
pjelsć.
2.
1.
trěbne materialije
Ï Wutřiham wutrobu
a wospjetuju krok,
tak zo mam dwě
běłej wutrobje.
3.

4.
9.
Druhi krok: pjerja
Ï Přenjesu z pomocu małeje šablony mału
wutrobu na tamne pjelsće.
Ï Narysuju a wutřiham sej tak 5 wšelako
barbnych małych wutrobow.
Ï Nětko narysuju a wutřiham hišće tři
małe čerwjene pjelsćowe wutroby
a jedyn hrjebjeń (Hahnenkamm)
za honača (tutón móžu swobodnje
narysować).
5.
6.
8.
1 9
Ï Za pysk honača słuži mi
špica wutroby jako
předłoha.
Ï Nětko nawleku předźeno
na jehłu a zašiju delni
prawy bok wutroby.
Ï Połožu pjeć pisanych wutrobičkow wjechlojće (fächerförmig)
mjez běłymaj wutrobičkomaj a přityknu je
z jehłu. Ze zašićom kromy nětko pokročuju a přišiju
při tym tež pisane wutroby – pjerka.
7.
10.
11.
12.
Třeći Tr krok: mjezwočo honača
Ï Nawleku čorny cworn na jehłu a přišiju wot wobeju bokow
čornej parličce- wóčce honača. Potom přišiju tež hišće
hrjebjeń honača.
Ï Nětko fałduju žołty pjelsćowy třiróžk na połojcu a přišiju
pysk honača. Runje tak fałduju čerwjenu wutrobu na
połojcu a přišiju kyrkowu lapu (Kehllappen) honača.
Ï Sfałduju poslednjej čerwjenej wutrobje na połojcu a přišiju
z čerwjenym cwornom na woběmaj bokomaj sfałdowanej
křidle.
Ï Prjedy hač zašiju honača,
wutykam jeho hišće z watu.
13.
Njebjo hižo róžojte –
nowe ranje witamy!
Hdyž rańše zerja schadźeja,
honač wótře zaspěwa:
Kikerahi, stawajće -
jutrownička bliska je!
Wjele wjesela při paslenju
přeje wam
waša Pawlina
Ï Naposledk přišiju z předźena
zhotowjene wěšatko
a hotowy je mój
honač.
tekst a fota: M. K. / rys.: Karin Konrad

2 0
250 morchejow
Haaach – moje
lubowane słónco! Prěni
rjany nalětni dźeń!
Z přewšo dobrej naladu přez ródne hona pućuju,
prěnje pruhi hrajkaja, mje sćopla a nós majkaja.
Morchej čerstwu wot wowki, hrymzam wjesoł‘
pospochi - la-da-di, la-da-da! Lari-fari-bombula!
Wodajće prošu, maće snano
za mnje hišće morchej wyše?
Maće snano hišće někotre
za moju swójbu?
Zawěsće, wšako wowka
přeco derje měni.
Eeeh - wězo.
To rady wupomham.
Hdyž so hodźi, bychu moji
přiwuzni tež jednu wzali ...
Ajajajaj.

2 1
Někotre hodźiny pozdźišo po puću do šule ...
... a potom sym dospołnje přepoćeny wotućił!
To bě chětry dźiwny són! Na kóncu sym dohromady
250 sněhowym mužam nós spenděrował.
To je kompletny błud!
Tón fakt, zo mam 250 morchejow w zaku,
je tak klepnjeny, zo bych nablaku wotućił.
Hej Felikso,
to bě són, tam so
přec wrótne wěcy
stawaja.
Za mnje je to skerje dopokaz,
zo ty samo w twojich
sonach soniš!
Mooooment, hólcaj! Zo su
sněhowe muže z Florijom
rěčeli, waju njeje dźiwało?
Ně, čehodla da?
To rěka, zo je za waju normalne, ze
sněhowymi mužemi bjesadować?
Haj, wězo!!
Za tebje nic?
kónc
awtor: ]å|pan Hanu[

2 2
Wariå z
Toma[om
* * * Plincy z kokošacym mjasom * * *
Přidawki:
* 3 jeja * stawčk
Za solotejowu jušku:
kobołka
* 200 ml (mjasoweje abo
2 kokošacej 200 g muki
zeleninoweje) juški
hrudźi * 50 g majonezy
* butru
100 ml słónčnicoweho wolija
100 g truhaneho
90 ml jabłukoweho kisała
parmezana
solotej
* 10 g sele
pětršilku
20 g cokora
* radisku
cyblu
10 g (Budyskeho)
* žonopa

2 3
Dźensa předstaju wam spěšny a chětro
lochki recept, kotryž wobsahuje kokošace
mjaso, kotrež dźěći poprawom přeco rady
jědźa.
Jako prěnje nakraj mjaso na małe kuski.
K nakratej hrudźi přidaj jeja a parmezan
a potom wšitko změšej.
łžicy (abo z ruku) wubjer sej něšto mjasoweje
měšeńcy, wuformuj mały (płony) plinc
a daj jón skedźbnje do pónoje.
Nětko nakraj tež pětršilku, cyblu a kobołk
na małe kuski. Takle spřihotowane daj cyblu,
kobołk, muku a majonezu k mjasu.
Mjasowe plincy praž w pónoji něhdźe dwě
do tři mjeńšiny při srjedźnej ćopłoće, doniž
njejsu z wobeju bokow złotobrune.
Přeměšej mjasowu měšeńcu porjadnje a wosłodź
ju ze selu a popjerjom.
Jako přichodne staj pónoj na kachle a rozškrěj
w njej skedźbnje butru. Z pomocu
Za solotejowy dressing změšej jušku, wolij,
kisało, sel, cokor a žonop. Najlěpje a najspěšnišo
dźe to z mikserom.
Naposledk nakraj radisku do ćeńkich koleskow
a wupołož ju rjenje na kromje talerja.
Nětko wumyj hišće něšto łopjenow soloteje
a rozšćipaj ju do mjeńšich kuskow.
Takle spřihotowanu daj něšto soloteje na
taler, přidaj jušku a połož wězo tež mjasowy
plinc k tomu. Nětko móžeš/móžeće sej
jědź hižo zesłodźeć dać.
tekst a fota: T. Luka[ / rys.: ]å|pan Hanu[

2 4
Nalětnje
symješka
Tři wroble sedźa na wjesnej lipje a
wobkedźbuja wotućace nalěćo we wsy.
wrobl Hugo: „Ach, hdyž słónčko w nalěću
zaso bóle wohrěwa, to swět tola hnydom
cyle hinak wupada, něwěrno?“
wrobl Ławrjenc: „To móžeš wótře prajić!
Ja mam dosć wot sněha a zymneho wjedra,
ja trjebam zaso dołhe ćopłe dny, połne
słónca a dobreje jědźe. Hdyž našich
wjesnjanow takle w jich zahrodkach
wobkedźbuju, potom sym połny nadźije, zo
móžemy sej bórze zaso brjuški napraskać
... Ale hdźe da je poprawom Wito, naš
ptačokwasny rejowar? Tón je so mi mjenujcy
njedawno wuskoržił, zo je přeco hłódny
a so na nalěćo wjeseli.“
wrobl Hugo: „Před hodźinu sym jeho
hišće zdaloka widźał, to běše runje blisko
Poldrakec bróžnje po puću ...“
wrobl Ławrjenc: „Štó wě, što tón zaso
wuskušuje (erkunden). Ale hladaj, ta ćeta
tamle w tej zahrodce někajku titku njese.
Hač su w njej symješka schowane? To by
wězo něšto było! Chcemoj so sadźić
(wetten)? Ja praju, zo su w titce symješka.“
wrobl Hugo: „Ja tež!“
wrobl Ławrjenc: „Ej, to njefunguje! Ty dyrbiš
prajić, zo žane symješka w njej njejsu.“
wrobl Hugo: „Čehodla? Přeco chceš ty
prawje měć! Tita je połna symješkow
a hotowe.“
wrobl Ławrjenc: „Ale takle tla to žana hra
njeje, hdyž mamoj wobaj prawje abo
wopak ...“
wrobl Hugo: „Nó, tak tola ty praj, zo tam
žane symješka njejsu! Na, na ...“
wrobl Wito: „JIPIIII, tam su symješka
nutřka! Cool, skónčnje zaso něšto porjadne
k žranju!“
wroblej Hugo: a Ławrjenc: „WITO!?“
wrobl Wito: „Jup, tak mje mjenuja, wój
zadźěrakaj. Při tajkej wadźeńcy waju kóždy
wrobl we wsy słyši, wój hłupakaj. Čińtaj
dale tak a dyrbimy sej symješka ze sto
dalšimi ptačkami dźělić. Potajkim: Pysk
dźeržeć a wobkedźbować, hdźe ta ćeta
symješka sypa.“
wrobl Ławrjenc: „Owkej, ale čehodla
su ...“
wrobl Wito: „Pyyyysk dźeržeć a hladać!“
wrobl Hugo: „Wězo, ale čehodla su twoje
pjerja tak rozcybane? A tamle zady najske-
rje samo jedne ...“

2 5
wrobl Wito: „Zaplacane ... haj, jedne
pjerjo faluje. Poldrakec wózhriwa čerwjena
kóčka je mje kusk poskubała, jako chcych
sej tam kłósku zorna z bróžnje pokradnyć.
Tele drjechmo (Ungetüm) ...“
wroblej Hugo: a Ławrjenc: „Poldrakec
čerwjena kóčka!?“
wrobl Hugo: „Sy ty błudny? Kóždy ptačk
we wsy tola wě, zo je Poldrakec kóčka
wušikna hońtwjerka a rady wroble žerje. To
by móhł twój kónc być, Wito! TWÓJ KÓNC!“
wrobl Ławrjenc: „Cyle spěšny kónc, ta je
jara fiks při łójenju.“
wrobl Wito: „Nětko tla so zaso změrujtaj!
Wšo w porjadku, sym hišće žiwy, jenož
kusk rozcybany a ... WONA JE PREČ!“
wrobl Hugo: „Ta kóčka? To so nadźijam,
zo tu nihdźe njeje ...“
wrobl Wito: „Ta stara ćeta! Preč! Njej
wjace tu! Fuk!“
wrobl Ławrjenc: „Ow jej, nětko budźe wón
hnydom ...“
wrobl Wito: „... cychnować, cyle prawje
Ławrjenco! Wój žwantorje ... wój
njemóžetaj jónu pjeć mjeńšinow waju pysk
dźeržeć a do swěta hladać. Hdźe su nětko
te symješka, he? Hdźe je ta ćeta je
zahrjebała abo wusypała, he? HE?“
wrobl Hugo: „Snano tamle. Tam je zemja
přeryta ...“
wrobl Ławrjenc: „Abo tamle zady. Tam je
pjeršć tež čerstwa ...“
wrobl Wito: „Tamle? Abo tola tamle? Abo
cyle druhdźe? Ja hnydom wobłudnju! To
sym so na połny brjušk symješkow
wjeselił, po tym zo je mje Poldrakec
wózhriwa kóčka nimale zakusała, a nětko
dyrbju najprjedy cyłu zahrodku přehrjebać,
abo što? Aaaaarrrrrr ...“
wrobl Hugo: „Ławrjenco, chcemoj so
sadźić, hdźe symješka su?“
wrobl Ławrjenc: „To je runje cyle špatna
ideja, Hugo, cyle špatna ideja ...“
tekst: P. Š. / rys.: ]å|pan Hanu[

2 6
X X X
Hdyž bychu naše stawizny byli njeskónčne
módre njebjo, potom bychu woni jasne hwězdy
byli, kotrež nam něštožkuli wuswětluja: Wuznamni
mužojo, kotřiž běchu a su druhim ze
swojimi idejemi, zamóžnosćemi, ze swojej sylnej
wolu a zapalom z přikładom a inspiraciju. Jich
stawiznam dam w tutej seriji rum a předstaju
kóždy měsac jednoho tajkeho wuznamneho
muža, kotryž bě abo je mnohim ludźom kaž jasna
hwězda ...
Wuznamni mužojo
MUŽ MĚSACA
MOHANDAS
KARAMCHAND
(MAHATMA) GHANDI
„Budź ty změna, kotruž sej za
swět přeješ.“
(M. Ghandi)
... JAKO DŹĚĆO
Mohandas Karamchand
Gandhi narodźi so 2. oktobra
1869 w małym přistawowym
městačku Porbandar w Indiskej.
Wón bě najmłódši ze
štyrjoch synow Karamchanda
Ghandija a jeho mandźelskeje
Putali Bai. Wěrywuznaće
swójby bě vishnuizm,
wěsta forma hinduizma, kotrež
wuzběhuje modlitwu
a pobožnosć. Žro tuteje wěry
je bjeznamócnosć (Gewaltlosigkeit).
... JAKO ŠULER
1876 přesydli so swójba do Rajkota. Sydomlětny Mohandas wopyta
tam hač do dwanateho žiwjenskeho lěta zakładnu šulu. Nan
Karamchand, znaty sudnik, wučeše swojeho syna, konflikty bjez
namocy rozrisać. Jako młodostny łamaše Mohandas mnoho kaznjow
swojeje wěry: wopta kozace mjaso, je kurił, alkohol pił
a staršimaj pjenjezy kradnył. Pozdźišo napisa nanej list, prošeše
wo wodaće a wuspyta swoju sebjedisciplinu polěpšić. Po tym, zo
bě hólc 1887 wyšu šulu z wuspěchom
wotzamknył, měješe přistup
k uniwersiće.
... JAKO MANDŹELSKI A NAN
Ghandi bu wot swójby hižo ze sydom lětami
z holcu Kasturba Makthaji slubjeny. 1882 buštaj
wonaj jako 13-lětnaj zmandźelenaj. Mandźelskimaj
narodźi so pjeć dźěći: prěnje zemrě někotre dny po
porodźe, sćěhowachu dźěći Hariral, Maninal, Ramdas
a Devdas. Při porodźe poslednjeho syna Ghandi samo
pomhaše, dokelž njebě baba w domje.
1915 bu Ghandi
na lětanišću w Bombay jako
„Mahatma“ postrowjeny. Tute
čestne mjeno woznamjenja „Wulka
duša“ a poćahuje so na Ghandijowe
prócowanja, so z „cyłej dušu“ za
njewotwisnosć Indiskeje wot
kolonialneje mocy Wulkeje
Britaniskeje zasadźować.

... JAKO STUDENT
Ghandi chcyše w Londonje jura studować.
Dołhe namórske jězby do
druhich (po jeho wěrywuznaću zawjedliwych)
krajow pak běchu w
jeho kasće zakazane. Tuž dyrbješe
Mohandas ze swojeje kasty wustupić
a bě wotnětka z towaršnosće wuzamk-
njeny. Wot 1888 studowaše Ghandi tola hišće
w Londonje. Wón zaběraše so nimo toho
nadrobnje z druhimi wěrywuznaćemi a
pismami spisowaćelow, kotrež jeho še skutkowanje wobwliwowachu. 1890
pozdźi-
Ghandi studij wotzamkny.
... JAKO PRAWIZNIK
Po tym, zo bě Ghandi wot 1891 do 1893 jako
prawiznik w Bombay a w Rajkot skutkował,
poda so dźěła dla do Južneje Afriki. Tu nazhoni
jako „barbny“ prěni raz diskriminaciju
swojeho pochada dla. To pohnu jeho, so přećiwo
diskriminaciji a dźělenju rasow w Juž-
nej Africe zasadźować. W Natal załoži 1894
Kasty su towaršnostne
skupiny, do kotrychž so
wosebje w Indiskej ludźo
po jich socialnym statusu
(chudźi, bohaći) abo
wěrywuznaću
zarjaduja.
... JAKO HINDU
2 7
Ghandi wěrješe do toho, zo
móžeš njepřećela bjez namocy
za sebje zdobyć, hdyž jeho
čłowjeskosć narěčiš. Jeho bróń
běše móc lubosće k blišemu,
kotraž hidu přewinje. Tak spyta
politisce angažowany Gandhi swoje
cile přez peticije, kampanje a hłodowe
stawki docpěć. Přeco zaso bu za to zajaty a zaso
pušćeny, dokelž njenałožowaše ženje namóc.
Jako nawróći so Ghandi 1915 do Indiskeje, sta
so z hłownej wosobu indiskeho hibanja wo njewotwisnosć.
Přez njeho sta so wone z masowym
hibanjom. Legendarny je jeho „Selowy marš“
(1930), jako poda so zhromadnje z druhimi
na 400 km dołhi puć, zo by přećiwo selowemu
dawkej kolonialneje mocy protestował. 3. junija
1947 bu Indiska do přewažnje hinduistiskeje Indiskeje
a přewažnje muslimskeho Pakistana dźělena.
Jako bu kraj 15. awgusta 1947 njewotwisny,
bě ludnosć pačena. Njeměry w kraju žadachu sej
milion woporow a něhdźe 15 milionow ludźi sta
so z ćěkańcami. Ghandi začuwaše, zo běchu 32 lět
prócowanja njerjaneho kónca namakali.
z tam žiwymi Indičanami „Natal Indian
... SMJERĆ
Congress“ a zasadźowaše so za runoprawosć
Indičanow. W pismje „Green Pamphlet“ kritizowaše
wón zjawnje špatne žiwjenske měry Indičanow w Južnej
po-
Africe.
... NA WSY
Pěstowanje wjesneje zhromadnosće, kotraž
staja słužbu k sobučłowjekej do srjedźišća,
bě Ghandijej wutrobita naležnosć. Tuž załoži
1904 w Inanda farmu „Phoenix“. Wobydlerjo
farmy stajichu derjeměće wšitkich
žiwochow do srjedźišća a běchu skromnje
žiwi. Woni produkowachu to, štož za žiwjenje
trjebachu, sami. Z tym stachu so njewotwisni
wot wuklukowanja přez druhich.
Industrializaciju wobhladowaše Ghandi jako
wohrožowace wuklukowanje a zničenje
přirody. Jeho najlubši dźěłowy grat a symbol
swobody a sebjepostajenja bu kołwrót
(Spinnrad).
tekst: M. K., foto: Elliott&Fry/wikipedia
30. januara 1948 bu 78-lětny Mahatma Ghandi
w swojej zahrodźe w Neu-Delhi wot nacionalistiskeho
hindu-fanatikarja Nathuram Godse
zatřěleny. Popjelnica zemrěteho bu do rěkow
Raj Gath a Ganges a třoch jězorow rozsypana.
Na žarowanskich swjatočnosćach wobdźělichu
so mnozy najwyši statni dostojnicy a zastupjerjo
UNO.
WUZNAM A WOPOMNJEĆE
• 1948: wjacore nominowanja za Měrowe
Nobelowe myto
• 1969: wudaće listoweje znamki
„Ghandi-Jahr“ Němskeje póšty
• 1982: film „Ghandi“
• 1995: załoženje mjezynarodneho
„Ghandi-myta za měr“
• postajenje pomnikow/postawow mjez
druhim w Amsterdamje, San Francisco
a Patna (Indiska)

2 8
MICHAŁ
Tajny code
„kompjuterowy
zmylk 66“
DIGITALNY
SWĚT SWE
(27)
Z awěsće sće so tež
hižo raz wali – abo kaž doro-
rozhněsćeni
k tomu praja „so
cyle wótře dźiwali“ – hdyž nječinitej kompjuter
abo šmóratko wjace to, štož dyrbitej. W dokumenće
jewja so naraz pisanske zmylki, zazwoniće
wopačne telefonowe čisło abo druhi digitalny
aparat hižo na waše přikazy njereaguje. Prěnja
mysl je husto, zo je nastroj skóncowany, dokelž
je so něchtó druhi z nim hrajkał. Njemóže tola
być, zo naraz něšto wjace njeńdźe, štož je lěta
dołho wuběrnje fungowało. Wobrazowka
je přeco hišće čorna. Mój
Božo, moje cyłe dokumenty a
daty su fuk ... katastrofa. Na
zbožo jedna so w tajkich padach
husto wo po cyłym swěće znaty
„kompjuterowy zmylk 66“.
Móža kompjutery sami zmylki činić?
... hmmm, NĚ! Kompjuter je jenož elektroniska
mašina, kotraž předźěła wot čłowjeka zapodate
přikazy. Kompjuter sam njemysli, ničo sam nječini,
tež nic zmylki. Wozmjemy raz kapsny ličak:
Zapodaš-li do njeho znamješka „2 + 3 × 4 + 5 =“,
ći wón matematisku runicu wuliči. Wón čini to,
štož smy jemu kazali. Wobhladamy sej nadawk
raz dokładnišo a wuliču to raz z hłowy:
2 + 3 × 4 + 5 = ...
hmmm, je runjaaaa
... 25. To bě lochko.
Ale što da je to? Jeli
zapodam runicu do kapsneho ličaka, pokaza mi
tón jako wuslědk 19?! Tón je skóncowany! Wuspytam
to hišće raz ... zaso dźewjatnaće.
To móžeš tola wobłudnić. Tajki lochki
matematiski nadawk wón njemóže?
Hněwam, ně dźiwam so runje cyle
jara přez mój kapsny ličak
So přez kompjutery hněwać je brojenje časa – je
lubować pak runje tak
Owkej, změruju so zaso. Móže być, zo sym matematiski
nadawk snano wopak zapodał? Dopominam
so runje na wučbu matematiki w zakładnej
šuli. Tam smy tola raz wukli, zo maja so w runicy
najprjedy operacije z dypkami wuličić (multiplikacija,
diwizija) a po tym hakle operacije ze
smužkami (adicija, subtrakcija). Kapsne ličaki
tute prawidła znaja. Tež wšitke druhe prawidła
matematiki su so tam zapodali. Njemóža so potajkim
scyła zaličić – chiba zo jim nadawk wopak
zapodaš! Nětko so runje hněwam, zo sym so přez
to hněwał. Ličakam je mjenujcy cyle wšojedne,
hač so na nje hněwaće abo je chwaliće. Kompjutery
su mašiny bjez začućow. Móža dołho a bjez
přestawkow dźěłać. Njetrjebaja spar, nimaja

D ¥ µ ∂ I S W µ T A
2 9
žane přeća, njebudu wam ničo za zło brać. Něhdy
pak so wone tola jónu skóncuja. Potom je recyclujemy
a wobstaramy sej nowy nastroj. Ludźo
chileja husto k začućam w zwisku z techniskimi
aparatami. Maja je rady. Je pak dospołnje bjez
zmysła, z nimi lubosćinski poćah započinać, jim
mjena dawać, z nimi rěčeć, so na nich hněwać, je
chwalić abo wo nje žarować, wšako přiwšěm
jenož wobmjezowany čas funguja.
Kak kompjuterowe zmylki scyła nastanu?
Přemyslujmy raz zhromadnje: Jeli zapodadźa so
wšitke operacije, programy abo software přez
čłowjeka, potom zwostanje po logice jenož jenički
winik za wšitke zmylki w kompjuterowym
swěće – mjenujcy čłowjek sam. Tež nanajlěpši
programěrowar napara zmylki. Snano je raz přemało
kofeja pił abo jeho nawoči njeběchu čiste
a je so při programěrowanju zapisał. Snano njeje
dosć přestawkow činił abo běše hišće mučny.
Tež swěca, powětr abo hara w běrowje so na koncentraciju
wuskutkuja. A hdyž će zub boli abo
maš někajke druhe starosće, móžeš z dźěłom abo
wuknjenjom hnydom zastać. To zwjetša njefunguje.
Spomjatkujće sej: Štóž je pilny, wjele
dźěła a wjele wuknje – tón čini tež wjele
zmylkow. Zwjetša pak z tutych zmylkow
přiwuknje a so z tym wšědnje polěpšuje – a budźe
specialist. Zaplanuj sej tuž přeco dosć časa za
korekturu zmylkow!
A što je nětko wony „kompjuterowy zmylk 66“?
Wobchad ze zawinowarjemi zmylkow je po cyłym
swěće rozdźělny. Čitach wo krajach, hdźež je
hišće dźensa njezdwórliwe, šefej znapřećiwić,
tež hdyž ma jeho přikaz logiski zmylk. Pohladajmy
tež raz sami do špihela. Nikomu z nas njepadnje
lochko swójske zmylki přidać. Čuješ so
zwjetša kaž hłupak. Ale hakle přiwzaće tuteje
čłowječeje słabosće, zo njeje nichtó z nas perfektny
a zo činimy zmylki, čini nas k lěpšim a
mudrišim čłowjekam. Tuž měli so najprjedy
prašeć, hač njejsmy zmylk snano sami zawinowali,
prjedy hač hóršimy so přez kompjuter abo
programěrowarja našeje software.
Tute postupowanje w informatice so mi jara lubi.
Wot spočatka sem přihotuje so team informatikarjow
na to, móžne zmylki zahe dosć spóznać
a je korigować. A nikomu w teamje so zmylki njewumjetuja.
Ale maš-li raz přewšo sebjewědomeho
nowačka abo šefa, kotryž kritiku njeznjese,
potom rěči so wo „kompjuterowym zmylku 66“,
štož prosće woznamjenja, zo sedźi zmylk 66 cm
před wobrazowku – jako někajka wosoba.
Twój kompjuter nječini wjace, štož dyrbi?
Wužiwaj sćěhowacu check-lisćinu
za namakanje zmylka:
• Je so ličak snano při startowanju „zasrěbnył“,
dokelž sy jeho rutiny z někajkej akciju
přetorhnył/a?
• Sy na twojim systemje něšto změnił/a
(na př. nowy USB-nastroj), štož móhło tež
wuskutk na druhe programy měć?
• Maš najnowše ćěrjaki (Treiber) ? Abo je snano
nowy update zmylk zawinował?
• Je snano druhi nastroj wina, na př. router za
internet abo wopačna (IP) adresa?
• Hdys a hdys jewja so tež defekty: wot kóčki
překusany kabl, přepaleny trafo, limonada
w tastaturje, přetrjebana baterija w myšce atd.
Pohladaj raz!
Móžne rozrisanje WINDOWS-problemow:
• „Neustart“ – hasń kompjuter, čakaj 30 sekundow,
startuj ličak znowa
• Je wobrazowka zaswěćena? Maja wšitke
nastroje trěbnu milinu?
• Přepruwuj nastroje na widźomne wobškodźenja
abo proch.
• Sy něšto (snano njewotpohladnje) změnił/a?
Nastaj zaso „stary zjaw“.
• Rešeršuj w interneće za podobnym zmylkom,
snano namakaš tam rozrisanje.
• „Wopična kombinacija“ – stłóč po rynku a dźerž
runočasnje skrótka tasty [STRG] + [ALT] +
[ENTF]. Přez tak mjenowany TASK-manager
móžeš programy z prawej myšku hasnyć, kotrež
wjace porjadnje njefunguja – a je po tym
jednorje zaso znowa startować.
• Daj sej wot profija přez telefonisku hotline abo
online pomhać.
• Jeli je kompjuter jara stary (starši hač 5 lět),
wobstaraj sej snano hnydom nowy ličak.
Štož ći ženje dale njepomha: so hněwać, płakać,
wótře santorić, nastrojej hrozyć, kompjuter bić,
druhemu winu do črija sunyć, so na Billa Gatesa
hóršić.
tekst: XXX / tekst: rys.: XXX MiC

3 0
Wulke plany (18)
Nalětni dešć šwika wo wokno, ale Daniel
ničo njepytnje. Je hudźbu w kuchni
wótře wotwjertnył a k njej mjez kamorami,
pjecu a blidom tam a sem rejuje. Při
durjach klinka, a hakle na přemokanymaj
přećelomaj Daniel spóznaje, zo so wonka
lije. Ze Sofije a Korle krjepjele w paćerkach
padaja. „To drje sće sej najlěpše wjedro za
kolesowarsku turu wupytałoj“, Daniel jeju
ironisce postrowi. Tola wonaj staj so přihotowanaj
na jězbu ze susodneje wjeski
sem podałoj. Wodu wotdźeržowace kapy
a cholowy staj sej spěšnje wuslekłoj, tak
zo so suchaj za kuchinske blido sydnjetaj.
Daniel sćehnje hornc z horcym kakawom
z platy a wućehnje blach muffinow z pjecy.
„Sy ekstra za nas pjekł?“, so Sofija wjeseli.
„Haj“, hólc wotmołwi. „Hewak z maćerju
za kónc tydźenja pječemoj. Ale tónraz
je z nanom po puću, tuž je naše skupinske
zetkanje přiwšěm dobra přiležnosć
k tomu.“ Korla spyta jeho šćuwać: „Sy ty
šwul, abo što?“ Daniel třase jeno z hłowu,
ale jeho hewak ignoruje. Sofija pak hnydom
na njeho wujědźe. „Što da to nětko
naraz dyrbi? Činiš, jako by to něšto ze
sobu činić měło abo jako by to něšto špatne
było, hdyž kadlojo pjeku abo hdyž je
něchtó šwul.“ Korlu to přejědźe a jakota
spěšnje něšto wo žorće. „To njejsu žane
žorty, ale předsudki. A te zdźerž sej za
sebje, a hladaj, zo je přewinješ.“ Prjedy hač
móže Korla wotmołwić, při durjach znowa
klinka. Lara a Mila. Suchej. Stej so hromadźe
dowjezć dałoj. Hdyž tež wonej za
blidom sedźitej, staji Korla skónčnje taler
z muffinami na blido a kóždemu šalku
z horcej šokolodu. Sofija Korlu wótrje wobkedźbuje,
tón pak jej z nygnjenom pokaza,
zo je zrozumił.
„Cool, zo maće wšitcy chwile a zo móžemy
dźensa přichodne měsacy planować“,
praji Mila. „Čehodla naše planowanje
kaž hewak přeco po probje nječinimy?“, so
Lara wopraša. Dokelž do samsneho lětnika
kaž druzy njechodźi a jich husto jenož
na probje widźi, njeje zwjetša tak derje informowana
kaž woni. „Hladajo na wšě wustupy,
kotrež za přichodne měsacy mamy,
budźemy drje proby za zwučowanje trjebać“,
jej Korla rjeknje. „Hač do kónca šulskeho
lěta mamy połny program“, Sofija
doda. „Sprawnje prajene, ja ani sama žadyn
prawy přehlad nimam.“
„Tón mam ja,“ rjeknje Mila a wulki čwak
muffina wotkusnje. Tamni njesćerpni přihladuja,
kak holca měrnje kusa. „Potajkim,“
wona hišće z połnej hubu započnje,
„kónc apryla je dźeń wotewrjenych duri
w šuli. Knjeni Léoninowa chce, zo tam
hrajemy a prosy wo to, zo hromadźe z orchestrom
a chórom šulsku hymnu předstajimy.“
„Och, prošu nic. Tón spěw je tajki
kał!“ Mila, Sofija a Lara hladaja na Korlu,
dokelž tajke něšto wot njeho wočakuja, ale
wón scyła ničo rjekł njeje. Je to Daniel,
kotryž wograwany z hłowu třase. „Za tón
tekst móžeš so tola jenož hańbować. Dyrbi
to być?“ „Haj, knjeni Léoninowa sej to
wuraznje přeje. A dokelž nam zas a zaso
pomha a nas podpěruje, sym jej to připrajiła“,
Mila kruće rjeknje. Diskusije so
njewudanja. „W měrcu a aprylu potajkim

3 1
prawidłownje z orchestrom a chórom zwučujemy“,
Sofija zjima.
„W meji hrajemy tu we wsy“, Mila pokročuje.
„Mejemjetanje a wjesny swjedźeń
so hromadźe swjećitej. Dadźa nam tři
běrtlki hodźiny.“ „To pak trjebamy hišće
dwaj spěwaj, zo bychmy to pjelnili“, přemysluje
Korla wótře. Tamni nygnu. Sofija
wukramosći cedlku ze swojeje toše. „Sym
nowy tekst napisała, jón móžemy hišće
přeńć.“ Mila wótře wotkašluje, zo by ju
borzdźiła. „Krok po kroku, najprjedy přeńdźemy
plan. Potajkim, w juniju ...“
„Cool, Sofija!“ – Lara je sej mjeztym
cedlku wzała a tekst přelećała. „To je tajki
rjany lubosćinski spěw. Tón chcu rady spěwać.
Ty tute začuća tak wulkotnje wopisuješ,
hdyž sy čerstwje zalubowana. Ej, to
móžeš sej myslić, zo sy woprawdźe zalubowana.“
Wšitcy hladaja na Sofiju, kotraž
drje ničo njepraji, ale so naraz začerwjeni.
To Daniel, Korla, Lara a Mila
hišće wjetše woči dóstanu. Nichtó so jeje
drje njewopraša, ale je jasne, što chcedźa
wědźeć: ‚Do koho?‘
Je wočiwidnje, zo je cyła wěc Sofiji njepřijomna.
Tohodla ju Mila skónčnje ze situacije
wuswobodźi: „A potom mamy hišće
dalši wustup w juniju, na poslednim
šulskim dnju ...“ Lara při tym Sofiji přišeptnje:
„To je rjana wěc a wjeselu so za
tebje.“ Wuskostliwje (verlegen) tuta z posměwkom
wotmołwi. „... direktorka mjenujcy
chce, zo lońši koncert nachwatamy.“
„Hyno, Korla!“ Tónraz sej Daniel komentar
zakusnyć njemóže, wšako bě sej Korla
tehdy do wustupa ruku złamał. Mila za
to Danielej do boka kunksnje, tola Korla
scyła na njeho njereaguje. Je hišće zamyleny
wot Sofije. Njeje zwučeny, zo ma jeho
najlěpša přećelka potajnstwa před nim.
„To mamy tola wulke plany. Do dźěła zdar,
hara?“, so Lara do koła wopraša. „Hara, do
dźěła zdar!“, tamni wotmołwja. Ale za zahorjenej
haru to njeklinči.
tekst: M|råin Wjenk / rys.: Jana Große

3 2
Nadpad
na banku
]tΩ je banku wurubi?
Tu je stawizna za tych z was, kot≠i{ mΩ{a
derje wobked≤bowaå a kombinowaå. Kak
drje detektiw u[lak w stawiznje ho rubje{nika
bankowenamaka?
SkΩn∑nje dowol!
Detektiw u[lak je sej doj| w dowolu do
horow, do maeje wjeski Dolinecy. erstwy
hΩrski pow|tr jemu tyje, wΩn wjele puåuje
a wje∑or ∑ita napjate romany. Tajkile dowol
je tola p≠ew[o krasny! Rjaneho ranja pak
je nimo z m|rom. Cya wjes je hromad≤e
zb|{aa. Lud≤o steja rozhorjeni p≠ed filialu
wokrjesneje banki a njemΩ{a zap≠imnyå:
„]tΩ by sej mysli, zo tu pola nas banku nadpadnu!“
P≠istajeny banki knjez Mark rozprawja,
[to b| so stao. WΩn je hi[åe cyle
zastrΩ{any a pow|da z t≠epotacym hosom:
„D≤ensa rano krΩtko po d≤ewjeåich wali-
[taj so nadobo dwaj zakuklenaj do banki.
MΩj kolega a ja posu{owachmoj runje dweju
kupcow, jako zasy[achmoj ‚Ruce horje!‘
a so na smjerå nastrΩ{ichmoj. Jedyn z rubje{nikow
kaza[e mi, z nim k trezorej hiå,
tamny wosta pola mojeho kolegi a teju kupcow.
Woni dyrbjachu so na zemju lehnyå
a ruce wot so tyknyå. B|ch tak rozhorjeny,
zo nimale njezamΩch trezor wo∑iniå. Z wulkim
chwatkom je rubje{nik za m|chom z
pjenjezami hrabny a so ze swojim komplicu
sp|[nje zminy. Wjacore tysac eurow staj
sobu wzaoj, ale namaj so na zbo{o ni∑o sta-
o njeje.“ Knjez Mark åe{ko zdychnje. Detektiw
u[lak pak nastaja wu[i a sej praji:
„MΩj dowol mΩ{e ∑akaå!“

3 3
N|[to tu njetrjechi!
„Haj“, m|[a so nadobo {ona do rozmowy.
Jeje wosy su ch|tro [e[erjate a ∑erwjena
barba na hubomaj kusk rozmΩrana. „P≠iœd≤ech
runje wot masa{e, jako wuhladach
mu{a sp|[nje z kolesom wotj|å. W jednej ruce
m|je[e åmowy m|[k, w druhej pistolu.“
Z prawej ruku pokazowa[e wona, do kotreho
sm|ra b| rubje{nik wotj|. „D≤akuju so
za pokiw“, praji u[lak. Moji kolegojo podad≤a
so hnydom na puå. „Derje“, praji {o-
na, „pΩœdu zaso wrΩåo do swojeho hotela.“
Krej abo barba?
Bohu{el njejstaj rubje{nikaj w
bance ani kus∑i∑ka sl|da zawostajioj.
A kak staj åeknylak
pra[a, ha∑ je [tΩ [to wobked≤bowa.
oj? Z awtom na {adyn pad,
w[ak je drΩha twarskich d≤|-
ow dla zawrjena. Tu åi awto
ni∑o njepomha. Tu{ so u[-
P≠izjewi so mu{, kotreho{ bydlenje le{i runje
nap≠eåo bance. „Sym jednoho wid≤a
z banki p≠ib|{eå. WΩn je wokoo rΩ{ka zawiny
a so zhubi, z plastikowej titu w ruce.“
u[lak tutΩn pokiw hnydom wu{ije
a woprawd≤e – namaka w kuåe domskeho
plastikowu titu. Pohlada do njeje a wuåehnje
[|ru nahownu masku. W rukajcach ju
sked≤bnje p≠epytuje a naœd≤e na njej jednu
wosu a may ∑erwjeny blak. ]to mΩho to
byå? Krej abo barba? Tu pak so w swojich
p≠emyslowanjach p≠etorhnje. Moda holca
ma dal[i pokiw: Je mΩ{no, zo je druhi
rubje{nik snano z kolesom twochny? Na
wudr|tej drΩze su wid≤eå sl|dy kolesa, ki{
wjedu k bance a zaso wot njeje pre∑.
tekst: awtor njeznaty / rys.: Uwe Häntsch
Wulka {a
„Wokomik pro[u!“, u[lak {onu zad≤er{i.
„Je mi {el, zo dyrbju wam wa[e wo∑erstwjenje
skazyå, ale najprjedy bud≤eåe mi
hi[åe na n|kotre pra[enja wotmowiå dyrbjeå.
Snano mΩ{eåe mje samo k pokradnjenym
pjenjezam dowjeså ...“ }ona naraz
zbl|dny ...
Såe zwuhΩdali, ∑ehodla je {ona
detektiwej u[lakej podhladna?
Kak je so p≠erad≤ia?
MΩ{e[ jeno{ åe{ko z kolesom j|å, hdy{ ma[ w jednej ruce pistolu
a w druhej m|[k z pjenjezami. Te{ ∑erwjeny blak na nahownej
masce na to pokazuje, zo je sej {ona hubje rozmΩraa, hdy{ je sej
masku dele såahnya.
WuhΩdanje

3 4
Nowe centrum
Łódźe
Hłowne
dwórnišćo Łódź
Fabryczna
Łódź –
Krótkoinformacija
pólski Manchester
kraj: Pólska
zdalenosć wot Budyšina: něhdźe 430 km
wobydlerjo: 655 000
Łódź je štwórte najwjetše město Pólskeje a leži
chětro w centrumje kraja. Hišće před njemało lětami
bě z 850 000 wobydlerjemi po Waršawje druhe najwjetše
město Pólskeje. Ale tehdy bě tute město zlě
wuwołane jako mazane, njerjane a z njepřećelnymi
ludźimi. Hač běchu tam ludźo jónu woprawdźe
tak njepřećelni, to wězo njewěm, ale fakt je, zo běše
Łódź tehdy wulke industrijowe město. W minjenych
30 lětach je pak so to chětro změniło: Dźensa je jara
čiste a płaći jako nowy „kreatiwny centrum“ kraja.
Pólska młodźina je sej Łódź hižo za sebje wotkryła
a pola turistow płaći město jako „tajny tip“.
Radnica Łódźe
na Piotrkowskej
dróze
Mjeno města
Łódź woznamjenja pólsce to samsne kaž serbsce – łódź.
We woponje města je tohodla tež łódź widźeć. Nětko by
sej kóždy myslić móhł, zo leži město při morju, jězorje
abo wulkej rěce. Ale ně, we Łódźi tajke něšto njedawa.
Město leži samo w jara suchim regionje, wjele rěkow
tu nimaja. Ale jedna mała rěčka z mjenom Łódka tu je,
kotraž je jenož 20 kilometrow dołha, z čehož wjace hač
15 kilometrow přez město běži. We Łódźi je pak nimale
njewidźomna – dokelž je tajka mała a běži w centrumje
zdźěla pod powjerchom. Znajmjeńša na njej žane łódźe
jězdźić njemóža. Přiwšěm ma město wot 15. lětstotka
sem swoje mjeno tuteje rěčki dla.
:
:
:
Centrum Łódźe
Pólski Manchester
Łódź ma přimjeno pólski Manchester. Mjeno pochadźa
z druheje połojcy 19. lětstotka, jako bě so sydlišćo w běhu
někotrych lět z małeje wsy na industrijowe město

3 5
Piotrkowska
dróha
Artur Rubinstein
z klawěrom na
Piotrkowskej
dróze
přeměniło. Na haj, „město“ njeje cyle prawje: W lěće
1900 měješe Łódź 314 000 wobydlerjow – ale oficialnje
njebě hišće město, ale wjeska! Přičina za spěšny rozrost
bě rozmach tekstilneje industrije w 19. lětstotku. We
Łódźi nastachu fabriki, w kotrychž su drasty barbili, šili
a zhotowili. Wotwody z fabrikow ćečechu njefiltrowane
do rěčki Łódki. A dokelž bě město tak spěšnje rozrostło,
njeměješe wjetšina domow w prěnich lětach přizamknjenje
ke kanalizaciji. Poměry w Łódźi dopominachu na jendźelske
město Manchester, hdźež mějachu w 19. lětstotku
podobne poměry – tohodla přimjeno „pólski Manchester“.
Najebać toho je město mnoho ludźi přiwabiło, kotřiž namakachu
tu dźěło, předewšěm Polakow, Židow a Němcow.
Wo tutym času napisa pólski spisowaćel Władysław Reymont
jara znaty roman „Slubjeny kraj“ (pólsce Ziemia
Obiecana). Tekstilna industrija hraješe wulku rólu hač do
1990tych lět. Dźensa móžeće sej industrielne stawizny
města w mnohich muzejach sami wotkryć.
Ulica Piotrkowska
Ulica Piotrkowska (Piotrkowska dróha) je jedyn ze symbolow
města. To je nakupowanska dróha wosrjedź Łódźe,
kotraž je 4,2 kilometrow dołha
a z tym najdlěša nakupowanska
dróha Europy. Wězo móžeće
tu wšitko namakać: Znate
a njeznate modowe wobchody,
hosćency abo kina su tu prezentne.
Ale na Piotrkowskej dróze
maja tež wšelake „alternatiwne“
wobchody, na přikład
butiki młodych pólskich designerow.
Dróha je dźeń a nóc połna
ludźi. Na tutej je so tež jedyn
z najznaćišich synow města narodźił
...
Artur Rubinstein
Artur Rubinstein płaći hač do dźensnišeho jako jedyn
z najtalentowanišich pianistow swěta. Wón je so w lěće
1887 na Piotrkowskej dróze narodźił a je tu swoje prěnje
lěta přežiwił. Jeho staršej staj hižo zahe nimorjadny
hudźbny talent młodeho hólca spóznałoj. Tak dósta młody
Artur hižo jako dźesaćlětny wučbu na klawěrje pola
najlěpšich klawěrnych wučerjow swojeho časa – najprjedy
we Waršawje, potom w Berlinje. Hižo spočatk 20. lětstotka
měješe Rubinstein prěnje koncerty po cyłej Europje.
W lěće 1939 wopušći Rubinstein Europu a přesydli
so do USA, hdźež je swoju karjeru hišće dale wuwić móhł.
Rubinstein bě hišće hač do wysokeje staroby aktiwny
pianist a je w lěće 1982 w Genfje (Šwicarska) zemrěł.
Roman Polański a Holly-Łódź
Snano sće hižo raz mjeno Roman Polański słyšeli: To je
znaty režiser z Hollywooda, kiž je wusko z Łódźu zwjazany.
Wón je so w Parisu narodźił, ale we Łódźi zahaji swoju
karjeru jako režiser. W 1950tych lětach studowaše Polański
na tudyšej Filmowej akademiji. Po studiju dźěłaše
wón jako režiser najprjedy w Pólskej, potom w Francoskej
a skónčnje w USA. Ale čehodla je wón scyła we Łódźi
studował? Polański je pólsko-židowskeho pochada, a nimo
toho je filmowa akademija města swětoznata. Tohodla
je Łódź tež filmowy centrum Pólskeje, z wulkej filmowej
industriju, hdźež jara wjele filmow natočeja. Tak dósta
město přimjeno „Holly-Łódź“.
tekst a fota: M. Ptasiński

3 6
W kašćiku smy wosom
słowow schowali, namakaš
wšitke?
Wobhladaj sej jutrowne jejka dokładnje
a namakaj šěsć rozdźělow!
M N A L Ě Ć O I O T
Ě W F D Ó P S Ł K U
H J K Ł O B U K E L
W K L O M Y Č T R P
J P Ě P I S A K Ł A
E Ě W K J R Š H H J
S K O L E S O P Ń M
K F G Y C N M Ž M Y
A Ě L I N E A L H Š
O T I W A S T R Ě O
Pytaj za prawym
pućom dosrjedź
pyramidy!
foåe: shutterstock / rys.: openclipart

***
Wutrobi∑ka
Wutrobi
|
sm|j so!
Lisa
praša so
mać: „Znaješ
ty rozdźěl mjez
radijom, telewizorom
a kapsnymi pjenjezami?“ „Ně,
njeznaju“, dyrbi mać zadźiwana
přidać. Lisa: „Potajkim: Radijo
słyšu, filmy w telewiziji widźu,
o
|j so!
a,
Skupina šlinkow
je mału nopawu
nadpadnyła. „Móžeće
nam prajić, kak je so
wšitko wotměło?“, praša
so pólcaj nopawu po
nadpadźe. „Nažel
nic, to je wšitko tak
spěšnje šło ...“
Što je to
druhe najhórše,
štož móže so ći při
jědźi stać? – Kusnješ
do jabłuka a wuhladaš
čerwik w nim! A što je to
najhórše, štož móže so
stać? – Kusnješ do
jabłuka a wuhladaš
jenož hišće poł
čerwika w nim!
3 7
ale wo kapsnych pjenjezach
dołho hižo wjace ani słyšała
ani ničo widźała njejsym!“
Wučer
matematiki:
„Hdyž mam 30
jabłukow w jednej
ruce a 20 w tamnej,
što potom mam?“
„Woprawdźe jara
wulkej ruce“, Anita
wuprasnje.
Rjadownja 4b
wobjednawa w
serbšćinje formy
zańdźenosće,
přitomnosće a
přichoda. Wučerka:
„Hdyž praju ‚Ja sym
šikwana‘, wo kotru
formu so potom
jedna?“ Mila: „Wo
zańdźenosć, knjeni
Delanowa, wo
zańdźenosć...“
*
**
Wudawaåel:
Domowina z. t. –
R|∑ny centrum WITAJ
PΩstowe nam|sto / Postplatz 2
02625 Budy[in / Bautzen
tel.: (0 35 91) 55 04 00
Redakcija „Pomjo“:
P|tr Šołta (zamowity redaktor)
tel.: (0 35 91) 55 03 74
e-mail-adresa:
plomjo@witaj.domowina.de
Vertriebskennzeichen: 2 B 10557 E
Nakadnistwo, roz[|rjenje
a skazanki:
Ludowe nakadnistwo
Domowina /
Domowina-Verlag GmbH
Sukelnska 27 /
Tuchmacherstr. 27
02625 Budy[in / Bautzen
tel.: (0 35 91) 57 72 63
ISSN 0032-1605
∂i[å:
Wagner Digitaldruck
und Medien GmbH
Nossen
Wa[nje wuchad≤enja a paåizna:
„Pomjo“ wuchad≤a 11 razow
wob l|to
Paåizna l|tneho abonementa:
11,00 eurow
Paåizna za jednotliwe ∑iso:
1,10 eurow
Domowina z. t. z Rěčnym centrumom WITAJ spěchuje so wot Załožby za serbski lud, kotraž dóstawa
lětnje přiražki z dawkowych srědkow na zakładźe hospodarskich planow, kotrež su
Němski zwjazkowy sejm, Krajny sejm Braniborskeje a Sakski krajny sejm wobzamknyli.
Wuhotowanje:
Béatrice Giebelhäuser
Redakciski kΩnc:
tyd≤enjej do wuchad≤enja
Njeje zaru∑ene, zo so njeskazane
p≠ino[ki a fota te{ wozjewja.
W[itke nam p≠ipΩsane p≠ino[ki
a materialije wrΩåimy jeno{ na
wurazne p≠eåe.
rys.: freepik; * K. Konrad; ** I. Grebner; *** G. Lenz

Njedawno w muzeju ...
LUTK ma zas ideju!
Lube dźěći, hdyž sće lačne,
to pijeće snano čerstwu wo-
du z honača abo napoj z bleše. To je za nas
samozrozumliwe. Bjez wody prosće njeńdźe.
Tohodla zasydlichu so ludźo w srjedźowěku
zwjetša njedaloko rěkow, pitneje wody a dobreje
pódy dla. Pytachu za dnowej wodu,
zo bychu studnju twarili. Tajki přikład pokazachmy
tež we wustajeńcy „Stary
lud“ k žiwjenju Milčanow a Łužičanow.
W Budyšinje je znate, zo mějachu tam
w lěće 1595 na 280 studnjow! Z tych
mějachu so tehdy něhdźe 6000 Budyskich
wobydlerjow zastarać. Za to so
Sprjewina woda do wodarnje klumpaše
a přez drjewjane roły k studnjam. Čerstwa
woda bě wažna za piće, warjenje, myće a tež
za Budyske piwarnje. Tajke „lochke piwo“
z mało alkoholom je so dlěje dźeržało hač
woda, bě bjez bakterijow a z tym wažny napoj,
kotryž smědźachu tež dźěći pić. Na
wsach bě zastaranje wobćežniše. Ludźo čerpachu
wodu ze swójskeje
studnje abo dyrbjachu
z nosydłom, tak
mjenowanej kwaklu,
a bowomaj k studni
knježka chodźić. Husto
bě to nadawk čeledźe
(Gesinde), ho-
spozy abo wjetšich
dźěći.
Kwakla (Tragejoch)
so na ramjo
połoži, tak zo
móžetej so ćežkej
bowaj połnej
wody domoj
njesć.
Při ćehnitej studni
(Ziehbrunnen) pasy
młody Krabat husy. To bě
typiski wobraz wjesneho
napohlada. Přez rólu so
powjaz z bowom dele
pušći a potom zaso horje
sćehnje. (Měrćin
Nowak-Njechorński)
W Pěskecach je so
w lěće 1632 stało,
zo je knježk zakazał,
wot 25. julija
wodu čerpać – štož
je wobydlerjow wě-
zo chětro rozmjerzało!
Dobru słódku limonadu
tehdy njeznajachu, skerje wodu
z tróšku kisałom. To bě w lěću při pólnych
dźěłach dobre wočerstwjenje.
Hakle kónc 19. lětstotka so wodowe roły hač
k domjacnosćam twarjachu, zo bychu wodu
z honača měli. Móžeće sej předstajić, zo
ludźom dźensa hišće w někotrych krajach
wotradźuja wodu z honača pić, dokelž njeje
jako pitna woda kmana? Ludźo z dźělow Afriki,
Chiny, Ruskeje, Turkowskeje, Ukrainy, Indiskej
a druhdźe dyrbja sej čistu wodu za
piće a warjenje wobstarać abo kupować.
A što sej mysliće, kelko wody kóždy z nas
wšědnje přetrjeba? Je to mjez 30 do 50 litrow!
Hdyž bychmy sami wodu čerpać abo
po nju chodźić dyrbjeli, bychmy zawěrno
zlutniwišo z njej wobchadźeli. Wobkedźbujće
tola raz doma waše zadźerženje a waš
wobchad z wodu ...
Luby postrow,
waš přećel LUTK!
tekst: M. Ošikowa, foto: Serbski muzej / rys.: ]å|pan Hanu[

Memory za mudre hłójčki:
Křižer
3 9
sedło
cylinder
šabraka
wuzda
čorna
suknja
kóń
rys.: Inka Grebner