20.04.2013 Views

El conjunto instrumental Orff como dinamizador de la motivación en ...

El conjunto instrumental Orff como dinamizador de la motivación en ...

El conjunto instrumental Orff como dinamizador de la motivación en ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong><br />

Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea<br />

<strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación<br />

© Carm<strong>en</strong> Carrillo y Mercè Vi<strong>la</strong>r<br />

“<strong>El</strong> Conjunto Instrum<strong>en</strong>tal <strong>Orff</strong> <strong>como</strong> Dinamizador <strong>de</strong> <strong>la</strong> Motivación <strong>en</strong> 1º <strong>de</strong> Educación Secundaria”<br />

Revista <strong>El</strong>ectr. <strong>de</strong> LEEME (Lista Europea <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación)<br />

Nº 23 (Junio, 2009) http://musica.rediris.es/leeme<br />

ISSN: 1575-9563<br />

<strong>El</strong> <strong>conjunto</strong> <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong> <strong>como</strong> <strong>dinamizador</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>motivación</strong> <strong>en</strong> alumnos <strong>de</strong><br />

Educación Secundaria<br />

<strong>Orff</strong> Instrum<strong>en</strong>tal Ensemble as a Dynamic Method for Revitalizing Motivation in Secondary Education<br />

Stu<strong>de</strong>nts<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> LEEME –Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación-. http://musica.rediris.es.<br />

ISSN: 1575-9563 Depósito. Legal: LR-9-2000. Dirección: Jesús Tejada Giménez, Carm<strong>en</strong> Angulo Sánchez-Prieto. Consejo<br />

Editorial: J.L. Aróstegui, C. Calmell, M. Katz, A. Laucirica, M. Piatti, M. Vi<strong>la</strong>r. Editores: Universidad <strong>de</strong> La Rioja y Jesús Tejada<br />

Giménez. Publicada con el apoyo institucional <strong>de</strong> Rediris-Consejo Superior <strong>de</strong> Investigaciones Ci<strong>en</strong>tíficas.<br />

Revista In<strong>de</strong>xada <strong>en</strong>: DOAJ y LATINDEX<br />

1<br />

Carm<strong>en</strong> Carrillo Aguilera<br />

Mercè Vi<strong>la</strong>r i Monmany<br />

Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Didáctica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Expresión Musical, Plástica y Corporal<br />

Facultad <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Educación<br />

Universidad Autónoma <strong>de</strong> Barcelona<br />

Campus UAB. 08193 – Bel<strong>la</strong>terra (España)<br />

carm<strong>en</strong>.carrillo@uab.cat<br />

merce.vi<strong>la</strong>r@uab.cat<br />

Recibido: diciembre, 2008. Aceptado <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> evaluación favorable: mayo, 2009<br />

En esta investigación se analizó el cambio <strong>en</strong> <strong>la</strong> actitud y <strong>la</strong> implicación personal <strong>de</strong> los alumnos<br />

<strong>de</strong> 1º <strong>de</strong> Educación Secundaria Obligatoria (ESO) <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza-apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

música, tras introducir el <strong>conjunto</strong> <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong>. <strong>El</strong> estudio adoptó <strong>la</strong> metodología <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

investigación-acción (IA) y se valió <strong>de</strong>l cuestionario, el diario y el grupo <strong>de</strong> discusión <strong>como</strong><br />

instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> recogida <strong>de</strong> datos. Mediante estas herrami<strong>en</strong>tas se <strong>de</strong>tectaron <strong>la</strong>s opiniones <strong>de</strong> los<br />

alumnos sobre <strong>la</strong> asignatura y se comprobó <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>cisiva <strong>de</strong>l <strong>conjunto</strong> <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>motivación</strong> <strong>de</strong> estos chicos y chicas. La introducción <strong>de</strong> este material <strong>en</strong> el au<strong>la</strong> permitió pot<strong>en</strong>ciar<br />

aquel<strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que pon<strong>en</strong> a los estudiantes <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> hacer y experim<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> <strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

logro <strong>de</strong> conceptos más teóricos y abstractos, inc<strong>en</strong>tivando así un cambio <strong>en</strong> <strong>la</strong> actitud y <strong>en</strong> <strong>la</strong> manera<br />

<strong>de</strong> los alumnos <strong>de</strong> ESO <strong>de</strong> hacer fr<strong>en</strong>te y <strong>de</strong> ser partícipes <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza-apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

música.<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: Educación Secundaria, <strong>conjunto</strong> <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong>, <strong>motivación</strong>, investigación-acción.<br />

Abstract<br />

In this research we analysed whether the attitu<strong>de</strong> and personal involvem<strong>en</strong>t of Secondary<br />

Education stu<strong>de</strong>nts in music teaching and learning process had changed after introducing the <strong>Orff</strong><br />

<strong>en</strong>semble in the music c<strong>la</strong>ssroom. In the study we used an action research approach as a method of<br />

investigation and employed the questionnaire, the c<strong>la</strong>ss diary and the discussion group as ways to<br />

collect data. Through these methods of inquiry we knew their opinions about the subject and we were<br />

allowed to see the high influ<strong>en</strong>ce that the <strong>Orff</strong> <strong>en</strong>semble had had on the stu<strong>de</strong>nts’ motivation for Music.<br />

The introduction of this material ma<strong>de</strong> possible to promote activities that let pupils experim<strong>en</strong>t and p<strong>la</strong>y<br />

an active role in the music c<strong>la</strong>ssroom instead of achieving theoretical and abstract concepts. This<br />

experi<strong>en</strong>ce allowed the stu<strong>de</strong>nts to change their attitu<strong>de</strong> and way of facing and taking part in the music<br />

teaching and learning process.<br />

Keywords: Secondary Education, the <strong>Orff</strong> <strong>en</strong>semble, motivation, investigation-action research.


Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong><br />

Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea<br />

<strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación<br />

1. Introducción<br />

© Carm<strong>en</strong> Carrillo y Mercè Vi<strong>la</strong>r<br />

“<strong>El</strong> Conjunto Instrum<strong>en</strong>tal <strong>Orff</strong> <strong>como</strong> Dinamizador <strong>de</strong> <strong>la</strong> Motivación <strong>en</strong> 1º <strong>de</strong> Educación Secundaria”<br />

Revista <strong>El</strong>ectr. <strong>de</strong> LEEME (Lista Europea <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación)<br />

Nº 23 (Junio, 2009) http://musica.rediris.es/leeme<br />

ISSN: 1575-9563<br />

Con re<strong>la</strong>tiva frecu<strong>en</strong>cia se afirma que los alumnos <strong>de</strong> secundaria se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran poco<br />

motivados por <strong>la</strong> materia <strong>de</strong> música porque es excesivam<strong>en</strong>te teórica y alejada <strong>de</strong> sus<br />

realida<strong>de</strong>s. Y es que <strong>en</strong> algunos casos aún se continúa primando el apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> conceptos<br />

teóricos por <strong>de</strong><strong>la</strong>nte <strong>de</strong> <strong>la</strong> viv<strong>en</strong>cia musical, contribuy<strong>en</strong>do a ac<strong>en</strong>tuar esta percepción tan<br />

académica que los alumnos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> música. En este s<strong>en</strong>tido, el pres<strong>en</strong>te estudio aporta una<br />

experi<strong>en</strong>cia acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> efectividad <strong>de</strong>l <strong>conjunto</strong> <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong> <strong>como</strong> una herrami<strong>en</strong>ta<br />

capaz <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivar un cambio <strong>en</strong> <strong>la</strong> actitud y <strong>en</strong> <strong>la</strong> implicación <strong>de</strong> los estudiantes <strong>de</strong> ESO hacia<br />

<strong>la</strong> materia, haci<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> expresión musical un instrum<strong>en</strong>to más cercano a sus intereses<br />

personales.<br />

Esta investigación nació <strong>de</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> estimu<strong>la</strong>r el interés <strong>de</strong> los alumnos <strong>de</strong> primer<br />

curso <strong>de</strong> Educación Secundaria Obligatoria (ESO) <strong>de</strong>l colegio Nazaret <strong>de</strong> Esplugas <strong>de</strong><br />

Llobregat (Barcelona) hacia <strong>la</strong> asignatura <strong>de</strong> música, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>de</strong>tectar que estos chicos y<br />

chicas no se s<strong>en</strong>tían motivados por <strong>la</strong> materia y se distraían con facilidad. Esta percepción se<br />

confirmó mediante <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> un cuestionario a finales <strong>de</strong>l 2005-2006, <strong>en</strong> el que se pedía<br />

a los alumnos que escribieran <strong>en</strong> un papel tres cosas positivas y tres negativas <strong>de</strong> lo que habían<br />

realizado <strong>en</strong> <strong>la</strong> asignatura durante aquel curso.<br />

Con esta breve indagación se pudo comprobar que <strong>la</strong> opinión más g<strong>en</strong>eralizada <strong>en</strong>tre los<br />

alumnos era que se aburrían con frecu<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses <strong>de</strong> música porque eran excesivam<strong>en</strong>te<br />

teóricas. A raíz <strong>de</strong> estos resultados se <strong>de</strong>cidió reori<strong>en</strong>tar el <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> <strong>la</strong> asignatura para<br />

pot<strong>en</strong>ciar <strong>la</strong> práctica musical fr<strong>en</strong>te a los cont<strong>en</strong>idos más conceptuales.<br />

2. Revisión Teórica<br />

La revisión bibliográfica <strong>en</strong> revistas especializadas y bases <strong>de</strong> datos sobre el efecto <strong>de</strong>l<br />

<strong>conjunto</strong> <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>motivación</strong> permitió conocer otros trabajos <strong>en</strong> torno a<br />

temáticas afines. Bermell y Brull (2006) re<strong>la</strong>cionan <strong>la</strong>s agrupaciones musicales con el<br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to esco<strong>la</strong>r, incidi<strong>en</strong>do <strong>en</strong> los b<strong>en</strong>eficios que éstas aportan a <strong>la</strong> formación musical y<br />

personal <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una verti<strong>en</strong>te psicológica. Lyons (2004), <strong>en</strong> cambio, investiga cómo <strong>la</strong><br />

realización <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s musicales fuera <strong>de</strong>l horario esco<strong>la</strong>r –<strong>la</strong> participación <strong>en</strong><br />

agrupaciones vocales e <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong>es– increm<strong>en</strong>ta el interés <strong>de</strong> los alumnos por participar <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> materia <strong>de</strong> música, mejora su actitud hacia ésta y aum<strong>en</strong>ta su compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> los conceptos<br />

musicales. La lectura <strong>de</strong> estos autores reafirmó <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong> que el trabajo con el <strong>conjunto</strong><br />

<strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> podía constituir una herrami<strong>en</strong>ta eficaz para increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> <strong>motivación</strong> <strong>de</strong> los<br />

alumnos hacia <strong>la</strong> práctica musical.<br />

Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> LEEME –Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación-. http://musica.rediris.es.<br />

ISSN: 1575-9563 Depósito. Legal: LR-9-2000. Dirección: Jesús Tejada Giménez, Carm<strong>en</strong> Angulo Sánchez-Prieto. Consejo<br />

Editorial: J.L. Aróstegui, C. Calmell, M. Katz, A. Laucirica, M. Piatti, M. Vi<strong>la</strong>r. Editores: Universidad <strong>de</strong> La Rioja y Jesús Tejada<br />

Giménez. Publicada con el apoyo institucional <strong>de</strong> Rediris-Consejo Superior <strong>de</strong> Investigaciones Ci<strong>en</strong>tíficas.<br />

Revista In<strong>de</strong>xada <strong>en</strong>: DOAJ y LATINDEX<br />

2


Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong><br />

Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea<br />

<strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación<br />

2.1 La Motivación<br />

© Carm<strong>en</strong> Carrillo y Mercè Vi<strong>la</strong>r<br />

“<strong>El</strong> Conjunto Instrum<strong>en</strong>tal <strong>Orff</strong> <strong>como</strong> Dinamizador <strong>de</strong> <strong>la</strong> Motivación <strong>en</strong> 1º <strong>de</strong> Educación Secundaria”<br />

Revista <strong>El</strong>ectr. <strong>de</strong> LEEME (Lista Europea <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación)<br />

Nº 23 (Junio, 2009) http://musica.rediris.es/leeme<br />

ISSN: 1575-9563<br />

Parale<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te a esta revisión, se consultaron difer<strong>en</strong>tes fu<strong>en</strong>tes que proporcionaron <strong>la</strong>s<br />

c<strong>la</strong>ves para <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r qué factores influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>motivación</strong> <strong>de</strong> los alumnos <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

realizar una actividad y conocer los difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong> <strong>motivación</strong>.<br />

Alonso y Montero (2002) hab<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> tres factores que condicionan el<br />

interés <strong>de</strong> los alumnos a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> afrontar cualquier actividad:<br />

<strong>El</strong> significado que supone conseguir apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r lo que se les propone, que varía <strong>en</strong><br />

función <strong>de</strong>l tipo <strong>de</strong> objetivo al que cada cual otorga más importancia.<br />

Las posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> superar <strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los apr<strong>en</strong>dizajes propuestos, que<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> gran medida <strong>de</strong> saber o no cómo afrontar<strong>la</strong>s.<br />

<strong>El</strong> coste, <strong>en</strong> tiempo y esfuerzo, que les supondrá conseguir los apr<strong>en</strong>dizajes.<br />

En re<strong>la</strong>ción con el primer factor –el significado–, Alonso (1991) m<strong>en</strong>ciona difer<strong>en</strong>tes<br />

objetivos perseguidos por los alumnos <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> afrontar <strong>la</strong> actividad esco<strong>la</strong>r:<br />

re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> actividad, <strong>la</strong> autovaloración, <strong>la</strong> valoración social y <strong>la</strong> consecución <strong>de</strong><br />

recomp<strong>en</strong>sas externas.<br />

A partir <strong>de</strong> estos objetivos se podrían establecer unos perfiles <strong>de</strong> alumnado concretos<br />

que nos permitirían hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong> <strong>motivación</strong>. Según Giné, Maruny y Muñoz<br />

(1997), los tipos <strong>de</strong> <strong>motivación</strong> más habituales son <strong>la</strong> <strong>motivación</strong> interna, <strong>la</strong> <strong>motivación</strong><br />

<strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> o externa, <strong>la</strong> <strong>motivación</strong> bloqueada por baja autoestima o <strong>de</strong>s<strong>motivación</strong> y <strong>la</strong><br />

<strong>motivación</strong> extraacadémica o utilitarista.<br />

En un int<strong>en</strong>to <strong>de</strong> corre<strong>la</strong>cionar y establecer unos nexos <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s dos perspectivas<br />

anteriores, se e<strong>la</strong>boró el sigui<strong>en</strong>te cuadro <strong>en</strong> el que se sintetizan los principales puntos <strong>de</strong> vista<br />

(cuadro 1):<br />

Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> LEEME –Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación-. http://musica.rediris.es.<br />

ISSN: 1575-9563 Depósito. Legal: LR-9-2000. Dirección: Jesús Tejada Giménez, Carm<strong>en</strong> Angulo Sánchez-Prieto. Consejo<br />

Editorial: J.L. Aróstegui, C. Calmell, M. Katz, A. Laucirica, M. Piatti, M. Vi<strong>la</strong>r. Editores: Universidad <strong>de</strong> La Rioja y Jesús Tejada<br />

Giménez. Publicada con el apoyo institucional <strong>de</strong> Rediris-Consejo Superior <strong>de</strong> Investigaciones Ci<strong>en</strong>tíficas.<br />

Revista In<strong>de</strong>xada <strong>en</strong>: DOAJ y LATINDEX<br />

3


Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong><br />

Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea<br />

<strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación<br />

© Carm<strong>en</strong> Carrillo y Mercè Vi<strong>la</strong>r<br />

“<strong>El</strong> Conjunto Instrum<strong>en</strong>tal <strong>Orff</strong> <strong>como</strong> Dinamizador <strong>de</strong> <strong>la</strong> Motivación <strong>en</strong> 1º <strong>de</strong> Educación Secundaria”<br />

Revista <strong>El</strong>ectr. <strong>de</strong> LEEME (Lista Europea <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación)<br />

Nº 23 (Junio, 2009) http://musica.rediris.es/leeme<br />

ISSN: 1575-9563<br />

CUADRO 1. Re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre los tipos <strong>de</strong> <strong>motivación</strong> y los objetivos perseguidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> una actividad<br />

Tipos <strong>de</strong> objetivos<br />

(según Alonso, 1991)<br />

Re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> actividad:<br />

- Apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r, crecer, <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rse y<br />

disfrutar <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad: cuando esto<br />

suce<strong>de</strong> se hab<strong>la</strong> <strong>de</strong> que el/<strong>la</strong> alumno/a está<br />

intrínsecam<strong>en</strong>te motivado/a.<br />

- S<strong>en</strong>tir que se actúa <strong>de</strong> forma<br />

autónoma: cuando <strong>la</strong> actividad académica<br />

se percibe <strong>como</strong> algo que se acepta<br />

librem<strong>en</strong>te, no por imposición.<br />

Re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> autovaloración:<br />

- Preservar o increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong><br />

autoestima: el alumnado busca<br />

experim<strong>en</strong>tar el orgullo <strong>de</strong>l éxito e int<strong>en</strong>ta<br />

evitar <strong>la</strong> humil<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong> que lleva el<br />

fracaso.<br />

Re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> valoración social:<br />

- S<strong>en</strong>tirse apreciado por profesores<br />

y compañeros: experim<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> aprobación<br />

<strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno social y evitar su rechazo.<br />

Re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> consecución <strong>de</strong><br />

recomp<strong>en</strong>sas externas:<br />

- Conseguir b<strong>en</strong>eficios materiales<br />

o inmateriales a cambio <strong>de</strong> realizar una<br />

actividad concreta.<br />

- Conseguir calificaciones<br />

positivas: este tipo <strong>de</strong> objetivo suele<br />

fom<strong>en</strong>tar el apr<strong>en</strong>dizaje mecánico y<br />

memorístico, a corto p<strong>la</strong>zo.<br />

2.2 Aportaciones <strong>de</strong>l Conjunto Instrum<strong>en</strong>tal <strong>Orff</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación Musical<br />

Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aportaciones más singu<strong>la</strong>res, y tal vez <strong>la</strong> más conocida, <strong>de</strong> Carl <strong>Orff</strong> a <strong>la</strong><br />

pedagogía musical fue el diseño <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> percusión a partir <strong>de</strong> algunos<br />

game<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> Indonesia (Sanuy, González & Sarmi<strong>en</strong>to, 1969). Dichos instrum<strong>en</strong>tos –<strong>de</strong><br />

percusión <strong>de</strong> afinación <strong>de</strong>terminada (xilófonos, metalófonos y carillones) e in<strong>de</strong>terminada–<br />

requier<strong>en</strong> una técnica muy s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong> que permite a los más pequeños acce<strong>de</strong>r fácilm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong><br />

interpretación y <strong>la</strong> improvisación tanto individual <strong>como</strong> conjunta.<br />

En re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong>s aportaciones <strong>de</strong>l Conjunto Instrum<strong>en</strong>tal <strong>Orff</strong> (CIO) a <strong>la</strong> educación<br />

musical, algunos autores opinan que <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong>l <strong>conjunto</strong> <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> es una actividad con<br />

b<strong>en</strong>eficios no sólo para <strong>la</strong> educación musical sino también a nivel intelectual, emocional y<br />

Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> LEEME –Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación-. http://musica.rediris.es.<br />

ISSN: 1575-9563 Depósito. Legal: LR-9-2000. Dirección: Jesús Tejada Giménez, Carm<strong>en</strong> Angulo Sánchez-Prieto. Consejo<br />

Editorial: J.L. Aróstegui, C. Calmell, M. Katz, A. Laucirica, M. Piatti, M. Vi<strong>la</strong>r. Editores: Universidad <strong>de</strong> La Rioja y Jesús Tejada<br />

Giménez. Publicada con el apoyo institucional <strong>de</strong> Rediris-Consejo Superior <strong>de</strong> Investigaciones Ci<strong>en</strong>tíficas.<br />

Revista In<strong>de</strong>xada <strong>en</strong>: DOAJ y LATINDEX<br />

4<br />

Tipos <strong>de</strong> <strong>motivación</strong><br />

(según Giné, Maruny & Muñoz, 1997)<br />

Motivación interna:<br />

- <strong>El</strong> alumnado se motiva por el saber,<br />

por el apr<strong>en</strong>dizaje.<br />

Motivación bloqueada por baja autoestima o<br />

<strong>de</strong>s<strong>motivación</strong>:<br />

- Los alumnos se <strong>de</strong>smotivan por <strong>la</strong><br />

propia inseguridad, por <strong>la</strong>s escasas<br />

expectativas <strong>de</strong> éxito o por una baja<br />

autoestima.<br />

Motivación <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> o externa:<br />

- Motivación c<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> el b<strong>en</strong>eficio<br />

<strong>de</strong> realizar una actividad, especialm<strong>en</strong>te por<br />

<strong>la</strong> consecución <strong>de</strong> una nota.<br />

Motivación extraacadémica o utilitarista:<br />

- <strong>El</strong> alumnado consi<strong>de</strong>ra el estudio<br />

obligatorio un trámite necesario para po<strong>de</strong>r<br />

acce<strong>de</strong>r a <strong>la</strong> vida activa y a <strong>la</strong><br />

profesionalización.


Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong><br />

Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea<br />

<strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación<br />

© Carm<strong>en</strong> Carrillo y Mercè Vi<strong>la</strong>r<br />

“<strong>El</strong> Conjunto Instrum<strong>en</strong>tal <strong>Orff</strong> <strong>como</strong> Dinamizador <strong>de</strong> <strong>la</strong> Motivación <strong>en</strong> 1º <strong>de</strong> Educación Secundaria”<br />

Revista <strong>El</strong>ectr. <strong>de</strong> LEEME (Lista Europea <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación)<br />

Nº 23 (Junio, 2009) http://musica.rediris.es/leeme<br />

ISSN: 1575-9563<br />

social (Bermell y Alonso, 2006; Mo<strong>la</strong>s y Herrera, 1992; Oliveras, 2001). Algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

aportaciones que estos autores m<strong>en</strong>cionan son que <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong>l CIO agudiza <strong>la</strong> percepción<br />

auditiva y favorece <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> hábitos <strong>de</strong> escucha; ejercita <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s motrices y <strong>de</strong><br />

coordinación gracias a <strong>la</strong> sincronización <strong>de</strong>l ritmo, el sonido y el movimi<strong>en</strong>to; y fom<strong>en</strong>ta <strong>la</strong><br />

sociabilidad y <strong>la</strong> integración social <strong>de</strong>l alumnado <strong>en</strong> el grupo. Dolloff también hace hincapié<br />

<strong>en</strong> los b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> esta actividad tanto a nivel personal, permiti<strong>en</strong>do <strong>la</strong> implicación <strong>de</strong> cada<br />

individuo <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica musical, <strong>como</strong> a nivel social, <strong>en</strong> cuanto que cada persona es<br />

responsable y contribuye <strong>en</strong> el resultado final <strong>de</strong>l <strong>conjunto</strong>:<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>Orff</strong> y el <strong>conjunto</strong> <strong>Orff</strong> hay una textura <strong>en</strong> capas que permite <strong>la</strong><br />

participación <strong>de</strong> cada individuo, <strong>en</strong> cualquier nivel que el niño sea capaz. Cada niño se implica<br />

total y activam<strong>en</strong>te al hacer música. Cada niño es parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad <strong>de</strong> músicos. Cada niño<br />

apr<strong>en</strong><strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s partes. Cada niño es responsable <strong>de</strong> ejecutar su parte con sus mejores<br />

capacida<strong>de</strong>s, para su propia satisfacción así <strong>como</strong> para <strong>la</strong> <strong>de</strong>l grupo (Dolloff, 2007:6-7).<br />

Con respecto a <strong>la</strong> práctica <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong>, el Currículum <strong>de</strong> música <strong>de</strong> <strong>la</strong> ESO –editado por<br />

<strong>la</strong> G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Catalunya (Departam<strong>en</strong>t d’Ens<strong>en</strong>yam<strong>en</strong>t, 1993) 1 – seña<strong>la</strong> <strong>la</strong> interpretación<br />

<strong>como</strong> una forma <strong>de</strong> participación <strong>en</strong> el hecho musical que permite vivir <strong>la</strong> música <strong>de</strong> forma<br />

activa “vivi<strong>en</strong>do y disfrutando <strong>de</strong>l proceso creativo <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>de</strong>ntro” (Departam<strong>en</strong>t<br />

d’Ens<strong>en</strong>yam<strong>en</strong>t, 1993, p. 39). Sobre <strong>la</strong>s aportaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> práctica <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

educación musical, el Currículum alu<strong>de</strong> a los valores inher<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> contribución individual<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> interpretación conjunta, y pone <strong>de</strong> manifiesto <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> integración que esta última<br />

proporciona (Departam<strong>en</strong>t d’Ens<strong>en</strong>yam<strong>en</strong>t, 1993, p. 43).<br />

Por <strong>la</strong> importancia que este docum<strong>en</strong>to otorga a <strong>la</strong> interpretación –ya sea <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> o<br />

vocal, individual o colectiva– <strong>como</strong> elem<strong>en</strong>to que permite al alumno expresarse por medio <strong>de</strong>l<br />

l<strong>en</strong>guaje musical, podríamos afirmar que <strong>la</strong> propuesta que sust<strong>en</strong>ta esta investigación está<br />

pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te integrada <strong>en</strong> el mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> educación incluido y p<strong>la</strong>nificado <strong>en</strong> el Currículum <strong>de</strong><br />

música <strong>de</strong> Educación Secundaria.<br />

3. Metodología<br />

Este estudio, que se <strong>en</strong>marca <strong>en</strong> el campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación educativa, adoptó <strong>la</strong><br />

metodología <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación-acción (IA). La IA es un proceso sistemático <strong>de</strong> exploración<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s propias prácticas educativas con el objetivo <strong>de</strong> mejorar<strong>la</strong>s:<br />

La investigación-acción es una forma <strong>de</strong> indagación introspectiva colectiva empr<strong>en</strong>dida por<br />

participantes <strong>en</strong> situaciones sociales con el objetivo <strong>de</strong> mejorar <strong>la</strong> racionalidad y <strong>la</strong> justicia <strong>de</strong><br />

sus prácticas sociales o educativas, así <strong>como</strong> su compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> esas prácticas y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

situaciones <strong>en</strong> que éstas que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> lugar (Kemmis & McTaggart, 1992, p. 9).<br />

Parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong>l problema inicial <strong>de</strong> <strong>la</strong> baja <strong>motivación</strong> <strong>de</strong> parte <strong>de</strong>l alumnado <strong>de</strong> 1º <strong>de</strong> ESO<br />

hacia <strong>la</strong> materia <strong>de</strong> música y <strong>de</strong> <strong>la</strong> voluntad <strong>de</strong> cambiar su actitud, el objetivo principal <strong>de</strong> esta<br />

1 En el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> realizar este estudio, el Currículum <strong>de</strong>l 1993 aún era vig<strong>en</strong>te. Sin embargo, actualm<strong>en</strong>te los estudios <strong>de</strong> música<br />

se rig<strong>en</strong> por el nuevo Currículum editado por <strong>la</strong> G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Catalunya <strong>en</strong> 2007.<br />

Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> LEEME –Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación-. http://musica.rediris.es.<br />

ISSN: 1575-9563 Depósito. Legal: LR-9-2000. Dirección: Jesús Tejada Giménez, Carm<strong>en</strong> Angulo Sánchez-Prieto. Consejo<br />

Editorial: J.L. Aróstegui, C. Calmell, M. Katz, A. Laucirica, M. Piatti, M. Vi<strong>la</strong>r. Editores: Universidad <strong>de</strong> La Rioja y Jesús Tejada<br />

Giménez. Publicada con el apoyo institucional <strong>de</strong> Rediris-Consejo Superior <strong>de</strong> Investigaciones Ci<strong>en</strong>tíficas.<br />

Revista In<strong>de</strong>xada <strong>en</strong>: DOAJ y LATINDEX<br />

5


Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong><br />

Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea<br />

<strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación<br />

© Carm<strong>en</strong> Carrillo y Mercè Vi<strong>la</strong>r<br />

“<strong>El</strong> Conjunto Instrum<strong>en</strong>tal <strong>Orff</strong> <strong>como</strong> Dinamizador <strong>de</strong> <strong>la</strong> Motivación <strong>en</strong> 1º <strong>de</strong> Educación Secundaria”<br />

Revista <strong>El</strong>ectr. <strong>de</strong> LEEME (Lista Europea <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación)<br />

Nº 23 (Junio, 2009) http://musica.rediris.es/leeme<br />

ISSN: 1575-9563<br />

investigación consistió <strong>en</strong> analizar el efecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción con el <strong>conjunto</strong> <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong><br />

<strong>Orff</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>motivación</strong> <strong>de</strong> los alumnos <strong>de</strong> música <strong>de</strong> 1º <strong>de</strong> ESO <strong>de</strong>l colegio Nazaret.<br />

Para conseguir este propósito fue necesario p<strong>la</strong>ntearse <strong>como</strong> objetivos específicos <strong>la</strong><br />

recogida <strong>de</strong> <strong>la</strong>s expectativas sobre <strong>la</strong> materia <strong>de</strong> música <strong>en</strong> los alumnos <strong>de</strong> 1º <strong>de</strong> ESO previa<br />

introducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> práctica con el <strong>conjunto</strong> <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong>, <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> sus opiniones <strong>en</strong><br />

re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> asignatura posteriorm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> este material <strong>en</strong> el au<strong>la</strong> y,<br />

finalm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia que ejerció dicha práctica <strong>en</strong> su concepción acerca<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> misma.<br />

CUADRO 2. Diseño <strong>de</strong>l estudio<br />

I. REFERENTES CONCEPTUALES<br />

Metodología: <strong>la</strong> investigación-acción (IA)<br />

La <strong>motivación</strong><br />

Las aportaciones <strong>de</strong>l <strong>conjunto</strong> <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong> a <strong>la</strong> educación musical<br />

II. TRABAJO DE CAMPO<br />

Activida<strong>de</strong>s Instrum<strong>en</strong>to Metodología<br />

Diagnóstico previo: verificar <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> <strong>motivación</strong><br />

hacia <strong>la</strong> materia <strong>de</strong> música <strong>de</strong> los alumnos <strong>de</strong> 1º <strong>de</strong> ESO<br />

(junio 2006)<br />

Detectar <strong>la</strong> opinión <strong>de</strong> los alumnos <strong>de</strong> 1º <strong>de</strong> ESO <strong>de</strong>l<br />

curso 2006-2007 sobre <strong>la</strong> materia <strong>de</strong> música (octubre<br />

2006)<br />

<strong>El</strong>aborar un diario que sintetiza <strong>la</strong>s observaciones<br />

acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dos c<strong>la</strong>ses semanales <strong>de</strong> música con los<br />

alumnos <strong>de</strong> 1º <strong>de</strong> ESO <strong>de</strong>l curso 2006-2007 (septiembre<br />

2006 – marzo 2007)<br />

Detectar <strong>la</strong>s repercusiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción con el<br />

<strong>conjunto</strong> <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong> <strong>en</strong> los alumnos <strong>de</strong> música <strong>de</strong><br />

1º <strong>de</strong> ESO (abril 2007)<br />

III. ELABORACIÓN DE RESULTADOS<br />

IV. REDACCIÓN DE CONCLUSIONES<br />

Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> LEEME –Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación-. http://musica.rediris.es.<br />

ISSN: 1575-9563 Depósito. Legal: LR-9-2000. Dirección: Jesús Tejada Giménez, Carm<strong>en</strong> Angulo Sánchez-Prieto. Consejo<br />

Editorial: J.L. Aróstegui, C. Calmell, M. Katz, A. Laucirica, M. Piatti, M. Vi<strong>la</strong>r. Editores: Universidad <strong>de</strong> La Rioja y Jesús Tejada<br />

Giménez. Publicada con el apoyo institucional <strong>de</strong> Rediris-Consejo Superior <strong>de</strong> Investigaciones Ci<strong>en</strong>tíficas.<br />

Revista In<strong>de</strong>xada <strong>en</strong>: DOAJ y LATINDEX<br />

6<br />

Cuestionario Cuantitativa<br />

Cuestionario Cuantitativa<br />

Observación y<br />

diario<br />

Grupo <strong>de</strong><br />

discusión<br />

Cualitativa<br />

Cualitativa<br />

<strong>El</strong> análisis <strong>de</strong> esta interv<strong>en</strong>ción se inició con <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> un cuestionario por parte<br />

<strong>de</strong> los nuevos alumnos <strong>de</strong> 1º <strong>de</strong> ESO a principios <strong>de</strong>l curso 2006-2007, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong><br />

recoger sus opiniones sobre lo que habían realizado <strong>en</strong> <strong>la</strong> materia <strong>en</strong> Primaria. Durante el<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dos c<strong>la</strong>ses semanales <strong>de</strong> música, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 2006 hasta finales <strong>de</strong><br />

marzo <strong>de</strong> 2007, se e<strong>la</strong>boró un diario para ayudar a reflexionar sobre <strong>la</strong> práctica. Y para cerrar el<br />

trabajo <strong>de</strong> campo, se realizaron dos grupos <strong>de</strong> discusión (uno por cada grupo-c<strong>la</strong>se) con el


Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong><br />

Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea<br />

<strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación<br />

© Carm<strong>en</strong> Carrillo y Mercè Vi<strong>la</strong>r<br />

“<strong>El</strong> Conjunto Instrum<strong>en</strong>tal <strong>Orff</strong> <strong>como</strong> Dinamizador <strong>de</strong> <strong>la</strong> Motivación <strong>en</strong> 1º <strong>de</strong> Educación Secundaria”<br />

Revista <strong>El</strong>ectr. <strong>de</strong> LEEME (Lista Europea <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación)<br />

Nº 23 (Junio, 2009) http://musica.rediris.es/leeme<br />

ISSN: 1575-9563<br />

propósito <strong>de</strong> <strong>de</strong>tectar <strong>la</strong>s repercusiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción con el <strong>conjunto</strong> <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong> <strong>en</strong><br />

los alumnos. De cada uno <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> recogida <strong>de</strong> dados utilizados <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

investigación se extrajeron resultados y, finalm<strong>en</strong>te, se e<strong>la</strong>boraron <strong>la</strong>s conclusiones. <strong>El</strong> cuadro<br />

2 <strong>de</strong> forma sintética el diseño <strong>de</strong>l estudio.<br />

3.1 Contexto y Punto <strong>de</strong> Partida <strong>de</strong> <strong>la</strong> Investigación<br />

Esta investigación se <strong>de</strong>sarrolló <strong>en</strong> el contexto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dos c<strong>la</strong>ses <strong>de</strong> 1º <strong>de</strong> ESO que<br />

realizaron <strong>la</strong> materia común <strong>de</strong> música <strong>en</strong> el Colegio Nazaret <strong>de</strong> Esplugas <strong>de</strong> Llobregat durante<br />

el curso 2006-2007. Los dos grupos estaban formados por 31 y 29 alumnos respectivam<strong>en</strong>te,<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 12 y 13 años, <strong>de</strong> los cuales 18 eran chicos y 42 chicas, <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> ellos nacidos <strong>en</strong><br />

Cataluña.<br />

Durante <strong>la</strong> Educación Primaria, estos alumnos habían recibido una hora <strong>de</strong> c<strong>la</strong>se <strong>de</strong><br />

música semanal. La asignatura era impartida por otra profesora que c<strong>en</strong>traba sus lecciones <strong>en</strong><br />

el trabajo <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te prácticas basadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> interpretación <strong>de</strong> canciones y<br />

piezas musicales con <strong>la</strong> voz y <strong>la</strong> f<strong>la</strong>uta, así <strong>como</strong> <strong>la</strong> escucha <strong>de</strong> fragm<strong>en</strong>tos musicales que<br />

re<strong>la</strong>cionaba con el reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos, compositores y estilos. Su programación<br />

no incluía, sin embargo, activida<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> danza ni con <strong>la</strong> creación.<br />

Si durante el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> materia <strong>de</strong> música <strong>de</strong> 1º <strong>de</strong> ESO <strong>en</strong> el 2005-2006 se había<br />

primado el apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> conceptos teóricos por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> <strong>la</strong> viv<strong>en</strong>cia musical, <strong>en</strong> el<br />

sigui<strong>en</strong>te curso, <strong>en</strong> cambio, <strong>la</strong> asignatura fue tomando una ori<strong>en</strong>tación más participativa y<br />

práctica. En este contexto, <strong>la</strong> materia se organizó <strong>en</strong> torno a 3 gran<strong>de</strong>s bloques: <strong>la</strong><br />

interpretación, <strong>la</strong> audición y <strong>la</strong> creación. De <strong>la</strong>s dos horas <strong>de</strong> c<strong>la</strong>se semanal <strong>de</strong> música se<br />

<strong>de</strong>dicó una a <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> audición y, ocasionalm<strong>en</strong>te, a activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

interpretación con <strong>la</strong> f<strong>la</strong>uta o instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> percusión <strong>de</strong> afinación in<strong>de</strong>terminada. La otra<br />

hora se <strong>de</strong>stinó al trabajo <strong>de</strong> interpretación y creación (experim<strong>en</strong>tación a través <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

improvisación o <strong>de</strong> <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> obras inéditas) con el <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong> y, <strong>en</strong> m<strong>en</strong>or medida,<br />

también con <strong>la</strong> f<strong>la</strong>uta y <strong>la</strong> voz.<br />

Así pues, el <strong>conjunto</strong> <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong> tuvo un peso muy importante <strong>en</strong> <strong>la</strong> materia puesto<br />

que se <strong>de</strong>dicó prácticam<strong>en</strong>te una hora semanal a esta actividad. En el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> trabajar el<br />

CIO, prácticam<strong>en</strong>te todos los alumnos disponían <strong>de</strong> un instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ca 2 , mi<strong>en</strong>tras que el<br />

resto <strong>de</strong> chicos y chicas tocaban <strong>la</strong> f<strong>la</strong>uta o, si el repertorio lo permitía, se colocaban por<br />

parejas <strong>en</strong> algunos instrum<strong>en</strong>tos (xilófonos y metalófonos). Con el propósito <strong>de</strong> que todos los<br />

alumnos tocaran los difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ca (carillones, xilófonos y<br />

metalófonos), se estableció un sistema <strong>de</strong> rotación que les obligaba a cambiar semanalm<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>to.<br />

Para llevar a cabo esta actividad se trabajó un repertorio común a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> imitación,<br />

ya que el alumnado no t<strong>en</strong>ía aún unos conocimi<strong>en</strong>tos sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te sólidos para po<strong>de</strong>r leer a<br />

vista una partitura y esta técnica permitió que todos pudieran interpretar piezas musicales sin<br />

necesidad <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er<strong>la</strong>s que leer. No obstante, los alumnos disponían <strong>de</strong> un dossier con <strong>la</strong>s<br />

2 Había un total <strong>de</strong> 24 instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ca para los aproximadam<strong>en</strong>te 30 alumnos <strong>de</strong> 1º <strong>de</strong> ESO.<br />

Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> LEEME –Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación-. http://musica.rediris.es.<br />

ISSN: 1575-9563 Depósito. Legal: LR-9-2000. Dirección: Jesús Tejada Giménez, Carm<strong>en</strong> Angulo Sánchez-Prieto. Consejo<br />

Editorial: J.L. Aróstegui, C. Calmell, M. Katz, A. Laucirica, M. Piatti, M. Vi<strong>la</strong>r. Editores: Universidad <strong>de</strong> La Rioja y Jesús Tejada<br />

Giménez. Publicada con el apoyo institucional <strong>de</strong> Rediris-Consejo Superior <strong>de</strong> Investigaciones Ci<strong>en</strong>tíficas.<br />

Revista In<strong>de</strong>xada <strong>en</strong>: DOAJ y LATINDEX<br />

7


Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong><br />

Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea<br />

<strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación<br />

© Carm<strong>en</strong> Carrillo y Mercè Vi<strong>la</strong>r<br />

“<strong>El</strong> Conjunto Instrum<strong>en</strong>tal <strong>Orff</strong> <strong>como</strong> Dinamizador <strong>de</strong> <strong>la</strong> Motivación <strong>en</strong> 1º <strong>de</strong> Educación Secundaria”<br />

Revista <strong>El</strong>ectr. <strong>de</strong> LEEME (Lista Europea <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación)<br />

Nº 23 (Junio, 2009) http://musica.rediris.es/leeme<br />

ISSN: 1575-9563<br />

partituras <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obras que tocaban a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l curso y a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales se realizó <strong>en</strong><br />

c<strong>la</strong>se un trabajo <strong>de</strong> l<strong>en</strong>guaje musical previo o posterior a su interpretación con el CIO.<br />

3.2 Los Instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> Recogida <strong>de</strong> Datos<br />

Para recoger los datos que permitieron analizar <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong>l CIO <strong>en</strong><br />

los grupos <strong>de</strong> 1º <strong>de</strong> ESO <strong>de</strong>l curso 2006-2007 se utilizaron tres instrum<strong>en</strong>tos:<br />

3.2.1 <strong>El</strong> Cuestionario Inicial<br />

Antes <strong>de</strong> empezar a trabajar el <strong>conjunto</strong> <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong> con los nuevos alumnos <strong>de</strong> 1º<br />

<strong>de</strong> ESO <strong>de</strong>l curso 2006-2007, se les pasó un cuestionario más específico, e<strong>la</strong>borado con <strong>la</strong><br />

ayuda <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes expertos <strong>en</strong> los ámbitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> didáctica <strong>de</strong> <strong>la</strong> música, <strong>la</strong> educación musical<br />

<strong>en</strong> secundaria y <strong>la</strong> metodología <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación educativa, a partir <strong>de</strong> los objetivos<br />

p<strong>la</strong>nteados <strong>en</strong> este trabajo (v. cap. 3). Con dicho cuestionario se pret<strong>en</strong>día <strong>de</strong>tectar <strong>la</strong>s<br />

opiniones <strong>de</strong> los alumnos <strong>de</strong> 1º <strong>de</strong> ESO sobre <strong>la</strong> materia <strong>de</strong> música, tomando <strong>como</strong> refer<strong>en</strong>cia<br />

<strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s musicales realizadas <strong>en</strong> cursos anteriores (cantar canciones, escuchar música,<br />

leer partituras o tocar <strong>la</strong> f<strong>la</strong>uta, <strong>en</strong>tre otras), y conocer su parecer acerca <strong>de</strong> lo que les gustaría<br />

trabajar más durante el curso.<br />

Con refer<strong>en</strong>cia al primer objetivo –y basándose <strong>en</strong> su experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> Primaria– más <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

mitad <strong>de</strong> los 58 alumnos que respondieron al cuestionario afirmaron que les había gustado <strong>la</strong><br />

asignatura <strong>de</strong> música porque lo pasaban bi<strong>en</strong> <strong>en</strong> c<strong>la</strong>se, a pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> algunas<br />

activida<strong>de</strong>s <strong>como</strong> tocar <strong>la</strong> f<strong>la</strong>uta y cantar <strong>de</strong><strong>la</strong>nte <strong>de</strong> los compañeros, hacia <strong>la</strong>s cuales<br />

mostraban un m<strong>en</strong>or interés. Estos datos reve<strong>la</strong>ron que <strong>la</strong> concepción <strong>de</strong> los alumnos sobre <strong>la</strong><br />

materia <strong>de</strong> música <strong>en</strong> Primaria era bastante positiva y, por tanto, se confirmó <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong><br />

no repetir los errores <strong>de</strong>l pasado y <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r mant<strong>en</strong>er e incluso increm<strong>en</strong>tar el interés <strong>de</strong> los<br />

nuevos alumnos <strong>de</strong> 1º <strong>de</strong> ESO hacia <strong>la</strong> asignatura.<br />

Con respecto a <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s musicales que les gustaría más trabajar a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l curso,<br />

los alumnos citaron, <strong>en</strong> primer lugar, tocar los instrum<strong>en</strong>tos <strong>Orff</strong>, y también cantar, escuchar<br />

música y bai<strong>la</strong>r. En el extremo opuesto, m<strong>en</strong>cionaron el estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida <strong>de</strong> los compositores<br />

o <strong>de</strong> <strong>la</strong>s épocas <strong>de</strong> <strong>la</strong> historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> música.<br />

3.2.2 <strong>El</strong> Diario<br />

Para e<strong>la</strong>borar el diario se realizó un seguimi<strong>en</strong>to sistemático <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses <strong>de</strong> música<br />

<strong>de</strong> los dos grupos <strong>de</strong> 1º <strong>de</strong> ESO <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el inicio <strong>de</strong> curso, <strong>en</strong> septiembre <strong>de</strong> 2006, hasta finales<br />

<strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2007. En él se anotaban tanto <strong>la</strong>s <strong>de</strong>scripciones, <strong>como</strong> <strong>la</strong>s impresiones y<br />

reflexiones acerca <strong>de</strong> los materiales, <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s realizadas <strong>en</strong> el au<strong>la</strong> y <strong>la</strong>s reacciones o<br />

com<strong>en</strong>tarios <strong>de</strong> los alumnos.<br />

Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> LEEME –Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación-. http://musica.rediris.es.<br />

ISSN: 1575-9563 Depósito. Legal: LR-9-2000. Dirección: Jesús Tejada Giménez, Carm<strong>en</strong> Angulo Sánchez-Prieto. Consejo<br />

Editorial: J.L. Aróstegui, C. Calmell, M. Katz, A. Laucirica, M. Piatti, M. Vi<strong>la</strong>r. Editores: Universidad <strong>de</strong> La Rioja y Jesús Tejada<br />

Giménez. Publicada con el apoyo institucional <strong>de</strong> Rediris-Consejo Superior <strong>de</strong> Investigaciones Ci<strong>en</strong>tíficas.<br />

Revista In<strong>de</strong>xada <strong>en</strong>: DOAJ y LATINDEX<br />

8


Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong><br />

Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea<br />

<strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación<br />

© Carm<strong>en</strong> Carrillo y Mercè Vi<strong>la</strong>r<br />

“<strong>El</strong> Conjunto Instrum<strong>en</strong>tal <strong>Orff</strong> <strong>como</strong> Dinamizador <strong>de</strong> <strong>la</strong> Motivación <strong>en</strong> 1º <strong>de</strong> Educación Secundaria”<br />

Revista <strong>El</strong>ectr. <strong>de</strong> LEEME (Lista Europea <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación)<br />

Nº 23 (Junio, 2009) http://musica.rediris.es/leeme<br />

ISSN: 1575-9563<br />

Como que a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l diario se puso <strong>de</strong> manifiesto <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> numerosas actitu<strong>de</strong>s<br />

que permitían apreciar <strong>la</strong> <strong>motivación</strong> <strong>de</strong> los chicos y chicas hacia <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s realizadas <strong>en</strong><br />

el au<strong>la</strong>, el principal tema <strong>de</strong> análisis mediante este instrum<strong>en</strong>to fueron <strong>la</strong>s refer<strong>en</strong>cias a <strong>la</strong><br />

<strong>motivación</strong> <strong>de</strong> los alumnos. No obstante, también se <strong>de</strong>stacó alguna opinión sobre <strong>la</strong> materia<br />

<strong>de</strong> música.<br />

Algunas actitu<strong>de</strong>s recogidas <strong>en</strong> el diario, <strong>como</strong> <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sidad con <strong>la</strong> que trabajaban para<br />

lograr apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r el repertorio propuesto, el <strong>en</strong>tusiasmo por tocar y <strong>la</strong> implicación excepcional<br />

<strong>de</strong> algunas personas hacia esta actividad, evi<strong>de</strong>nciaron que tocar <strong>en</strong> CIO les motivaba. Las<br />

<strong>de</strong>scripciones recogidas también mostraron que <strong>la</strong> <strong>motivación</strong> aum<strong>en</strong>taba ante <strong>la</strong> realización <strong>de</strong><br />

aquel<strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s lo sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te fáciles para que el alumnado percibiera <strong>la</strong> posibilidad<br />

<strong>de</strong> superar<strong>la</strong>s sin gran<strong>de</strong>s dificulta<strong>de</strong>s y, al contrario, disminuía cuando <strong>la</strong>s tareas propuestas<br />

exigían mucho esfuerzo. Cuando esto sucedía, se res<strong>en</strong>tía tanto el proceso <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanzaapr<strong>en</strong>dizaje<br />

<strong>como</strong> <strong>la</strong> actitud. A pesar <strong>de</strong> lo expuesto, <strong>la</strong>s anotaciones realizadas <strong>en</strong> el diario<br />

también reflejaron que era posible llevar a cabo activida<strong>de</strong>s complejas si para llegar a el<strong>la</strong>s se<br />

proponían pequeñas metas “fácilm<strong>en</strong>te” alcanzables.<br />

En <strong>de</strong>terminados mom<strong>en</strong>tos, algunas chicas pusieron <strong>de</strong> manifiesto que echaban <strong>en</strong> falta<br />

cantar con más frecu<strong>en</strong>cia y algunos alumnos indicaron que, aunque tocar <strong>en</strong> CIO les gustaba<br />

mucho, les aburría tocar <strong>la</strong> f<strong>la</strong>uta el día que se quedaban sin instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ca. Sin<br />

embargo, todos ellos apreciaban que se les valorara más por lo que hacían y cómo lo hacían<br />

(procedimi<strong>en</strong>tos y actitu<strong>de</strong>s) que por lo que sabían (conceptos).<br />

3.2.3 Los Grupos <strong>de</strong> Discusión<br />

Para cerrar el trabajo <strong>de</strong> campo, se constituyeron dos grupos <strong>de</strong> discusión (GD) <strong>de</strong> 6<br />

personas, uno por cada c<strong>la</strong>se estudiada. La composición <strong>de</strong> estos GD estuvo ori<strong>en</strong>tada por <strong>la</strong><br />

profesora con <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> los respectivos tutores, con qui<strong>en</strong>es se contrastó <strong>la</strong><br />

información con el fin <strong>de</strong> conseguir una mayor objetividad <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> selección. Los GD<br />

se realizaron con el objetivo <strong>de</strong> confirmar <strong>la</strong>s repercusiones <strong>en</strong> <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción con el <strong>conjunto</strong><br />

<strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong> <strong>en</strong> los alumnos <strong>de</strong> 1º <strong>de</strong> ESO.<br />

<strong>El</strong> guión que ori<strong>en</strong>tó el <strong>de</strong>bate <strong>de</strong> los GD se diseñó t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los objetivos<br />

propuestos <strong>en</strong> el capítulo 2. A partir <strong>de</strong> estos objetivos se establecieron una serie <strong>de</strong> temas a<br />

tratar, que recogían los principales datos acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>motivación</strong> <strong>de</strong> los alumnos y sus<br />

opiniones sobre <strong>la</strong> materia <strong>de</strong> música.<br />

Los estudiantes <strong>de</strong> 1º <strong>de</strong> ESO m<strong>en</strong>cionaron que les gustaba y que, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, se<br />

<strong>en</strong>contraban motivados por <strong>la</strong> materia <strong>de</strong> música porque era práctica, porque lo pasaban bi<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> c<strong>la</strong>se y porque <strong>la</strong> asignatura era más <strong>de</strong> “<strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r que <strong>de</strong> estudiar”, ya que el trabajo <strong>en</strong> el<br />

au<strong>la</strong> les permitía asimi<strong>la</strong>r fácilm<strong>en</strong>te los cont<strong>en</strong>idos. Remarcaron también <strong>la</strong> actitud <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

profesora a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> suscitar el interés <strong>de</strong> los alumnos hacia <strong>la</strong> materia y el papel c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong>l<br />

<strong>conjunto</strong> <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong> <strong>en</strong> su <strong>motivación</strong> hacia <strong>la</strong> misma. Entre los argum<strong>en</strong>tos por los que<br />

expresaron que tocar <strong>en</strong> CIO les seducía, apuntaron que era una cosa nueva, que lo pasaban<br />

Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> LEEME –Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación-. http://musica.rediris.es.<br />

ISSN: 1575-9563 Depósito. Legal: LR-9-2000. Dirección: Jesús Tejada Giménez, Carm<strong>en</strong> Angulo Sánchez-Prieto. Consejo<br />

Editorial: J.L. Aróstegui, C. Calmell, M. Katz, A. Laucirica, M. Piatti, M. Vi<strong>la</strong>r. Editores: Universidad <strong>de</strong> La Rioja y Jesús Tejada<br />

Giménez. Publicada con el apoyo institucional <strong>de</strong> Rediris-Consejo Superior <strong>de</strong> Investigaciones Ci<strong>en</strong>tíficas.<br />

Revista In<strong>de</strong>xada <strong>en</strong>: DOAJ y LATINDEX<br />

9


Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong><br />

Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea<br />

<strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación<br />

© Carm<strong>en</strong> Carrillo y Mercè Vi<strong>la</strong>r<br />

“<strong>El</strong> Conjunto Instrum<strong>en</strong>tal <strong>Orff</strong> <strong>como</strong> Dinamizador <strong>de</strong> <strong>la</strong> Motivación <strong>en</strong> 1º <strong>de</strong> Educación Secundaria”<br />

Revista <strong>El</strong>ectr. <strong>de</strong> LEEME (Lista Europea <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación)<br />

Nº 23 (Junio, 2009) http://musica.rediris.es/leeme<br />

ISSN: 1575-9563<br />

bi<strong>en</strong> y que les motivaba apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a interpretar obras con cierta facilidad. Así mismo, <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />

activida<strong>de</strong>s que más les cautivaban seña<strong>la</strong>ron <strong>la</strong> audición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s propias grabaciones, <strong>la</strong><br />

preparación <strong>de</strong>l concierto para ofrecer a <strong>la</strong>s familias y <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> trabajos <strong>en</strong> pequeños<br />

grupos. Para los alumnos, estar motivados era sinónimo <strong>de</strong> estar at<strong>en</strong>tos, <strong>en</strong>contrarse a gusto,<br />

que les gustara lo que hac<strong>en</strong>, pasarlo bi<strong>en</strong>, estar cont<strong>en</strong>tos, t<strong>en</strong>er ganas y querer hacer algo<br />

bi<strong>en</strong>.<br />

Tras <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong>l CIO <strong>en</strong> el au<strong>la</strong> <strong>de</strong> música, casi todos los alumnos afirmaron que se<br />

habían cumplido sus expectativas más optimistas sobre <strong>la</strong> materia o que, incluso, <strong>la</strong> realidad<br />

<strong>la</strong>s había superado. Sin embargo, al pedirles que sugirieran propuestas <strong>de</strong> mejora, algunos<br />

estudiantes com<strong>en</strong>taron que les gustaría cantar, bai<strong>la</strong>r y realizar activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> grupo con<br />

mayor frecu<strong>en</strong>cia. Respecto el <strong>conjunto</strong> <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong>, algunos chicos y chicas propusieron<br />

que aquellos que se quedaban sin instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ca pudieran tocar un instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

percusión in<strong>de</strong>terminada <strong>en</strong> sustitución <strong>de</strong> <strong>la</strong> f<strong>la</strong>uta.<br />

4. Resultados<br />

Triangu<strong>la</strong>ndo <strong>la</strong> información obt<strong>en</strong>ida mediante los difer<strong>en</strong>tes instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> recogida<br />

datos se recopi<strong>la</strong>ron y sintetizaron los principales resultados <strong>en</strong> torno a <strong>la</strong> <strong>motivación</strong> <strong>de</strong> los<br />

alumnos y <strong>la</strong>s opiniones sobre <strong>la</strong> materia <strong>de</strong> música.<br />

Los alumnos estaban motivados por <strong>la</strong> materia <strong>de</strong> música porque les gustaba, <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>contraban divertida, porque era práctica y no <strong>de</strong>masiado complicada. Tanto <strong>en</strong> el diario<br />

<strong>como</strong> <strong>en</strong> los grupos <strong>de</strong> discusión se puso <strong>de</strong> manifiesto <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> numerosas opiniones<br />

acerca <strong>de</strong> su <strong>motivación</strong> hacia <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s realizadas <strong>en</strong> el au<strong>la</strong> <strong>de</strong> música. De forma más<br />

concreta, tanto <strong>la</strong>s anotaciones <strong>en</strong> el diario <strong>como</strong> <strong>la</strong>s opiniones expresadas por los chicos y<br />

chicas <strong>de</strong> 1º <strong>de</strong> ESO <strong>en</strong> los GD pusieron especial énfasis <strong>en</strong> el papel fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>l <strong>conjunto</strong><br />

<strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong> <strong>en</strong> su implicación hacia <strong>la</strong> materia <strong>de</strong> música. Las <strong>de</strong>scripciones realizadas<br />

<strong>en</strong> el diario también permitieron mostrar que <strong>la</strong> <strong>motivación</strong> aum<strong>en</strong>taba cuando los alumnos<br />

percibían que podían asimi<strong>la</strong>r los apr<strong>en</strong>dizajes propuestos sin <strong>de</strong>masiadas dificulta<strong>de</strong>s y<br />

disminuía cuando el coste <strong>de</strong> asimi<strong>la</strong>r un apr<strong>en</strong>dizaje era muy elevado. No obstante, <strong>en</strong> este<br />

instrum<strong>en</strong>to se evi<strong>de</strong>nció que era posible adquirir un apr<strong>en</strong>dizaje que requería un gran esfuerzo<br />

si para superar esta dificultad se proponían pequeñas metas “fácilm<strong>en</strong>te” alcanzables.<br />

Tanto <strong>la</strong>s anotaciones realizadas <strong>en</strong> el diario <strong>como</strong> <strong>la</strong>s opiniones recogidas <strong>en</strong> los GD<br />

<strong>de</strong>stacaron el CIO <strong>como</strong> una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s preferidas <strong>en</strong>tre los alumnos porque era fácil y<br />

divertida, y subrayaron <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l mismo sobre su concepción acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> materia. No<br />

obstante, estos mismos instrum<strong>en</strong>tos evi<strong>de</strong>nciaron que algunos estudiantes se aburrían cuando<br />

se quedaban sin instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ca y t<strong>en</strong>ían que tocar <strong>la</strong> f<strong>la</strong>uta <strong>en</strong> <strong>la</strong> sesión <strong>de</strong> <strong>conjunto</strong><br />

<strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong>. Tras <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong>l CIO <strong>en</strong> el au<strong>la</strong> <strong>de</strong> música, <strong>la</strong>s opiniones <strong>de</strong> los chicos<br />

y chicas <strong>de</strong> 1º <strong>de</strong> ESO <strong>en</strong> los GD seña<strong>la</strong>ron que sus expectativas sobre <strong>la</strong> asignatura se habían<br />

cumplido o que, incluso, <strong>la</strong> realidad <strong>la</strong>s había superado.<br />

Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> LEEME –Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación-. http://musica.rediris.es.<br />

ISSN: 1575-9563 Depósito. Legal: LR-9-2000. Dirección: Jesús Tejada Giménez, Carm<strong>en</strong> Angulo Sánchez-Prieto. Consejo<br />

Editorial: J.L. Aróstegui, C. Calmell, M. Katz, A. Laucirica, M. Piatti, M. Vi<strong>la</strong>r. Editores: Universidad <strong>de</strong> La Rioja y Jesús Tejada<br />

Giménez. Publicada con el apoyo institucional <strong>de</strong> Rediris-Consejo Superior <strong>de</strong> Investigaciones Ci<strong>en</strong>tíficas.<br />

Revista In<strong>de</strong>xada <strong>en</strong>: DOAJ y LATINDEX<br />

10


Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong><br />

Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea<br />

<strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación<br />

5. Discusión<br />

© Carm<strong>en</strong> Carrillo y Mercè Vi<strong>la</strong>r<br />

“<strong>El</strong> Conjunto Instrum<strong>en</strong>tal <strong>Orff</strong> <strong>como</strong> Dinamizador <strong>de</strong> <strong>la</strong> Motivación <strong>en</strong> 1º <strong>de</strong> Educación Secundaria”<br />

Revista <strong>El</strong>ectr. <strong>de</strong> LEEME (Lista Europea <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación)<br />

Nº 23 (Junio, 2009) http://musica.rediris.es/leeme<br />

ISSN: 1575-9563<br />

La introducción <strong>de</strong>l <strong>conjunto</strong> <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong> ha sido una herrami<strong>en</strong>ta eficaz para<br />

facilitar <strong>la</strong> consecución <strong>de</strong> expectativas <strong>de</strong> los alumnos <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido que ha permitido<br />

pot<strong>en</strong>ciar <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que pon<strong>en</strong> a los estudiantes <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> hacer y experim<strong>en</strong>tar <strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l logro <strong>de</strong> conceptos más teóricos y abstractos. Como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />

cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> expectativas, <strong>la</strong>s opiniones posteriores a <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción con el CIO han<br />

remarcado <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> esta actividad que, <strong>de</strong> una forma más lúdica, ha facilitado el<br />

acceso al uso <strong>de</strong>l l<strong>en</strong>guaje musical <strong>en</strong>tre el alumnado y ha hecho <strong>de</strong> éste un vehículo más<br />

próximo a sus realida<strong>de</strong>s. La consecución <strong>de</strong> expectativas junto con <strong>la</strong>s opiniones posteriores a<br />

<strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción con el CIO, han permitido <strong>de</strong>tectar <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia que ha ejercido esta actividad<br />

<strong>en</strong> el concepto que los alumnos han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do sobre <strong>la</strong> materia y que, <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong><br />

opinión que los estudiantes <strong>de</strong>l curso anterior t<strong>en</strong>ían sobre <strong>la</strong> asignatura, ha apuntado hacia una<br />

forma mucho más dinámica y viv<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> música.<br />

Todo lo com<strong>en</strong>tado hasta el mom<strong>en</strong>to nos lleva a valorar que el CIO ha sido también un<br />

material útil para mejorar <strong>la</strong> <strong>motivación</strong> <strong>de</strong> los alumnos. A lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s opiniones<br />

recopi<strong>la</strong>das <strong>en</strong> los difer<strong>en</strong>tes instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> recogida <strong>de</strong> datos, con especial énfasis <strong>de</strong>l diario,<br />

se ha observado cómo el alumnado buscaba apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r disfrutando <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad que realizaba<br />

<strong>en</strong> aquel mom<strong>en</strong>to (especialm<strong>en</strong>te tocar <strong>en</strong> CIO). En este s<strong>en</strong>tido, que haya habido un número<br />

consi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong> personas motivadas por el significado que les proporcionaba <strong>la</strong> realización <strong>de</strong><br />

una tarea es un hecho relevante ya que los objetivos refer<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> actividad se re<strong>la</strong>cionan<br />

directam<strong>en</strong>te con el tipo <strong>de</strong> <strong>motivación</strong> interna, según <strong>la</strong> cual el alumnado se motiva por el<br />

apr<strong>en</strong>dizaje, y por el p<strong>la</strong>cer y <strong>la</strong> satisfacción que les proporciona participar <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma (v. cap.<br />

2.1). Por el significado que ha supuesto apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r lo que se les proponía y porque los alumnos<br />

han podido experim<strong>en</strong>tar que eran capaces <strong>de</strong> superar <strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />

p<strong>la</strong>nteadas con un coste –<strong>en</strong> tiempo y esfuerzo– re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te reducido 3 , se pue<strong>de</strong> concluir que<br />

el CIO ha permitido increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> <strong>motivación</strong> <strong>de</strong> los alumnos hacia <strong>la</strong> materia <strong>de</strong> música y ha<br />

t<strong>en</strong>ido un efecto muy positivo <strong>en</strong> su manera <strong>de</strong> hacer fr<strong>en</strong>te y <strong>de</strong> ser partícipes <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>señanza-apr<strong>en</strong>dizaje.<br />

En este s<strong>en</strong>tido, se consi<strong>de</strong>ra acertada <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> introducir el CIO <strong>en</strong> <strong>la</strong> asignatura<br />

puesto que, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tar un estímulo para <strong>la</strong> implicación <strong>de</strong> los estudiantes hacia <strong>la</strong><br />

asignatura, ha significado un cambio <strong>en</strong> <strong>la</strong> concepción <strong>de</strong> <strong>la</strong> profesora acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> música <strong>en</strong> secundaria y, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, ha repercutido también <strong>en</strong> <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tación más<br />

participativa y viv<strong>en</strong>cial que han tomado sus c<strong>la</strong>ses. No obstante, exist<strong>en</strong> algunos aspectos<br />

didácticos que <strong>de</strong>berían contemp<strong>la</strong>rse <strong>en</strong> el futuro. En primer lugar, <strong>la</strong> propuesta didáctica se<br />

ha c<strong>en</strong>trado <strong>de</strong>masiado <strong>en</strong> <strong>la</strong> interpretación, <strong>de</strong>jando <strong>de</strong> <strong>la</strong>do aspectos tan fundam<strong>en</strong>tales <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

expresión musical <strong>como</strong> <strong>la</strong> creación. Sería necesario, pues, pot<strong>en</strong>ciar estos elem<strong>en</strong>tos para<br />

po<strong>de</strong>r ofrecer a los alumnos <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> experim<strong>en</strong>tar y expresarse librem<strong>en</strong>te por medio<br />

3 En el capítulo 2.1 se hace refer<strong>en</strong>cia al coste <strong>de</strong> conseguir los apr<strong>en</strong>dizajes perseguidos <strong>como</strong> uno <strong>de</strong> los factores que<br />

condicionan el interés <strong>de</strong> los alumnos <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> afrontar cualquier actividad.<br />

Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> LEEME –Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación-. http://musica.rediris.es.<br />

ISSN: 1575-9563 Depósito. Legal: LR-9-2000. Dirección: Jesús Tejada Giménez, Carm<strong>en</strong> Angulo Sánchez-Prieto. Consejo<br />

Editorial: J.L. Aróstegui, C. Calmell, M. Katz, A. Laucirica, M. Piatti, M. Vi<strong>la</strong>r. Editores: Universidad <strong>de</strong> La Rioja y Jesús Tejada<br />

Giménez. Publicada con el apoyo institucional <strong>de</strong> Rediris-Consejo Superior <strong>de</strong> Investigaciones Ci<strong>en</strong>tíficas.<br />

Revista In<strong>de</strong>xada <strong>en</strong>: DOAJ y LATINDEX<br />

11


Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong><br />

Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea<br />

<strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación<br />

© Carm<strong>en</strong> Carrillo y Mercè Vi<strong>la</strong>r<br />

“<strong>El</strong> Conjunto Instrum<strong>en</strong>tal <strong>Orff</strong> <strong>como</strong> Dinamizador <strong>de</strong> <strong>la</strong> Motivación <strong>en</strong> 1º <strong>de</strong> Educación Secundaria”<br />

Revista <strong>El</strong>ectr. <strong>de</strong> LEEME (Lista Europea <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación)<br />

Nº 23 (Junio, 2009) http://musica.rediris.es/leeme<br />

ISSN: 1575-9563<br />

<strong>de</strong>l l<strong>en</strong>guaje musical. En segundo lugar, <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong>l repertorio a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> imitación ha<br />

limitado <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> los alumnos, ya que este tipo <strong>de</strong> técnica fom<strong>en</strong>ta <strong>la</strong><br />

formación mecánica y memorística. En el caso que nos ocupa, el trabajo cooperativo podría<br />

constituir una herrami<strong>en</strong>ta útil para superar dichas limitaciones y conseguir un papel más<br />

activo <strong>de</strong> los alumnos <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza-apr<strong>en</strong>dizaje.<br />

Refer<strong>en</strong>cias Bibliográficas<br />

Alonso, J. (1991). Motivar para apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r. En J. Alonso (Ed.), Motivación y apr<strong>en</strong>dizaje <strong>en</strong> el au<strong>la</strong>.<br />

Cómo <strong>en</strong>señar a p<strong>en</strong>sar. Madrid: Santil<strong>la</strong>na.<br />

Alonso, J., & Montero, I. (2002). Ori<strong>en</strong>tación motivacional y estrategias motivadoras <strong>en</strong> el apr<strong>en</strong>dizaje<br />

esco<strong>la</strong>r. En C. Coll, J. Pa<strong>la</strong>cios & A. Marchesi (Ed.), Desarrollo psicológico y educación (Vol. 2, pp.<br />

259-283). Madrid: Alianza.<br />

Bermell, M. A., & Alonso, V. (2006). Las agrupaciones musicales <strong>como</strong> reforzadores <strong>de</strong>l r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to<br />

musical. Música y Educación, 66, 33-49.<br />

Departam<strong>en</strong>t d’Ens<strong>en</strong>yam<strong>en</strong>t (1993). Currículum Educació Secundària Obligatòria. Àrea <strong>de</strong> Música.<br />

Barcelona: G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Catalunya.<br />

Dolloff, D.A. (2007). Das Schulwerk: una base para el <strong>de</strong>sarrollo cognitivo, musical y artístico<br />

<strong>de</strong> los niños (fragm<strong>en</strong>tos). Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> LEEME, 20, diciembre 2007. En línea:<br />

http://musica.rediris.es/leeme/revista/dolloff1.pdf (Consulta: 3-12-08).<br />

Giné, N., Maruny, L., & Muñoz, E. (1997). Una Canya o un pal? <strong>El</strong> p<strong>en</strong>sam<strong>en</strong>t <strong>de</strong> l'alumnat sobre<br />

l'ESO, (Societat i Educació, 6). Barcelona: Institut <strong>de</strong> Ciències <strong>de</strong> l’Educació <strong>de</strong> <strong>la</strong> UAB.<br />

Kemmis, S., & McTaggart, R. (1992) Cómo p<strong>la</strong>nificar <strong>la</strong> investigació acción. Barcelona: Laertes.<br />

Lyons, M. (2004) The effects of additional <strong>en</strong>richm<strong>en</strong>t activities on stu<strong>de</strong>nts: improving attitu<strong>de</strong>s and<br />

learning in music. Tesis <strong>de</strong> Máster. Iowa: University of Grace<strong>la</strong>nd. En línea:<br />

http://www.grace<strong>la</strong>nd.edu/pdf/soe/Michelle_Lyons.pdf (Consulta: 3-12-08)<br />

Oliveras, I. (2001) Conjunto <strong>instrum<strong>en</strong>tal</strong> <strong>Orff</strong>. En J. Miranda (ed.), Guías Praxis para el profesorado<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> ESO. Educación musical: cont<strong>en</strong>idos, activida<strong>de</strong>s y recursos. Barcelona: Praxis.<br />

Mo<strong>la</strong>s, S., & Herrera, A. (1992) Baquetes, percussió per a mestres. Lleida: ICE Universitat <strong>de</strong> Lleida.<br />

Sanuy, M., & González Sarmi<strong>en</strong>to, L. (1969) <strong>Orff</strong>-Schulwerk: Introducción. Madrid: Unión Musical<br />

Españo<strong>la</strong>.<br />

Revista <strong>El</strong>ectrónica <strong>de</strong> LEEME –Lista <strong>El</strong>ectrónica Europea <strong>de</strong> Música <strong>en</strong> <strong>la</strong> Educación-. http://musica.rediris.es.<br />

ISSN: 1575-9563 Depósito. Legal: LR-9-2000. Dirección: Jesús Tejada Giménez, Carm<strong>en</strong> Angulo Sánchez-Prieto. Consejo<br />

Editorial: J.L. Aróstegui, C. Calmell, M. Katz, A. Laucirica, M. Piatti, M. Vi<strong>la</strong>r. Editores: Universidad <strong>de</strong> La Rioja y Jesús Tejada<br />

Giménez. Publicada con el apoyo institucional <strong>de</strong> Rediris-Consejo Superior <strong>de</strong> Investigaciones Ci<strong>en</strong>tíficas.<br />

Revista In<strong>de</strong>xada <strong>en</strong>: DOAJ y LATINDEX<br />

12


OPINIONES DE LOS ALUMNOS DE EDUCACIÓN SECUNDARIA OBLIGATORIA<br />

SOBRE LA MATERIA DE MÚSICA<br />

Curso:<br />

Edad:<br />

Marca con una cruz <strong>la</strong>s respuestas con <strong>la</strong>s que te i<strong>de</strong>ntifiques más, o bi<strong>en</strong>, escribe tu opinión si crees que<br />

ninguna respuesta te convi<strong>en</strong>e:<br />

1. Escuchar música (<strong>en</strong> casa, con el mp3, <strong>en</strong> conciertos...)<br />

Me gusta<br />

No me gusta<br />

Escribe tu opinión si no pue<strong>de</strong>s contestar con ninguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s 2 respuestas anteriores:..................<br />

.............................................................................................................<br />

2. La materia <strong>de</strong> música<br />

Me gusta (pasa a <strong>la</strong> pregunta sigui<strong>en</strong>te)<br />

No me gusta (pasa a <strong>la</strong> pregunta 4)<br />

Ni me gusta ni me disgusta (pasa a <strong>la</strong> pregunta sigui<strong>en</strong>te)<br />

3. La materia <strong>de</strong> música me gusta porque (pue<strong>de</strong>s seña<strong>la</strong>r más <strong>de</strong> una respuesta)<br />

Me lo paso bi<strong>en</strong> <strong>en</strong> c<strong>la</strong>se<br />

No es muy difícil<br />

Se me da bi<strong>en</strong><br />

La música es importante <strong>en</strong> mi vida<br />

Es interesante y difer<strong>en</strong>te al resto <strong>de</strong> materias<br />

Hago cosas que me interesan<br />

Me pue<strong>de</strong> ser útil <strong>en</strong> el futuro<br />

Es muy práctica y participo <strong>de</strong> forma activa<br />

Me gusta cómo el profesor/a explica y cómo hace <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses<br />

En casa hay una gran tradición musical<br />

<strong>El</strong> ambi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> c<strong>la</strong>se es muy positivo<br />

Otros motivos:.........................................................................................<br />

-Si <strong>en</strong> <strong>la</strong> pregunta 2 has respondido que <strong>la</strong> música te gusta, pasa a <strong>la</strong> pregunta 5<br />

-Si <strong>en</strong> <strong>la</strong> pregunta 2 has respondido que <strong>la</strong> música ni te gusta ni te disgusta, pasa a <strong>la</strong> pregunta sigui<strong>en</strong>te<br />

4. La materia <strong>de</strong> música no me gusta porque (pue<strong>de</strong>s seña<strong>la</strong>r más <strong>de</strong> una respuesta)<br />

Es muy difícil<br />

No se me da bi<strong>en</strong><br />

Me da vergü<strong>en</strong>za cantar o tocar los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><strong>la</strong>nte <strong>de</strong> mis compañeros<br />

La música no es importante <strong>en</strong> mi vida<br />

Las cosas que hacemos no me interesan<br />

No me será útil <strong>en</strong> el futuro<br />

Las c<strong>la</strong>ses son <strong>de</strong>masiado teóricas<br />

Estudio música fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> y <strong>en</strong> c<strong>la</strong>se me aburro<br />

<strong>El</strong> profesor no explica bi<strong>en</strong><br />

En casa pi<strong>en</strong>san que <strong>la</strong> música quita tiempo a otras materias más importantes<br />

Nos portamos mal y per<strong>de</strong>mos el tiempo<br />

Otros motivos:.........................................................................................<br />

5. En cursos anteriores<br />

a) ¿Cantabas canciones?<br />

b) ¿Escuchabas música?<br />

c) ¿Bai<strong>la</strong>bas?<br />

d) ¿Leías partituras?<br />

e) ¿Hacías dictados <strong>de</strong> notas y ritmos?<br />

f) ¿Tocabas <strong>la</strong> f<strong>la</strong>uta?<br />

g) ¿Tocabas instrum<strong>en</strong>tos <strong>Orff</strong> (xilófonos, pan<strong>de</strong>ros…)?<br />

Nada Poco Bastante Mucho


i) ¿Tocabas algún instrum<strong>en</strong>to conjuntam<strong>en</strong>te con tus<br />

compañeros?<br />

j) ¿Te <strong>en</strong>señaban a reconocer los difer<strong>en</strong>tes instrum<strong>en</strong>tos?<br />

k) ¿Improvisabas ritmos o melodías con los instrum<strong>en</strong>tos o <strong>la</strong><br />

voz?<br />

l) ¿Creabas canciones y <strong>de</strong>spués <strong>la</strong>s interpretabas?<br />

m) ¿Te <strong>en</strong>señaban <strong>la</strong> vida <strong>de</strong> los compositores?<br />

n) ¿Te explicaban <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes épocas <strong>de</strong> <strong>la</strong> historia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

música?<br />

o) ¿Editabas y escuchabas tus propias partituras con el<br />

or<strong>de</strong>nador?<br />

p) ¿Participabas <strong>en</strong> conciertos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fiestas esco<strong>la</strong>res<br />

(Navidad, Semana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Familia…)?<br />

q) ¿Hacíais salidas con <strong>la</strong> profesora <strong>de</strong> música?<br />

r) Otras: .....................................<br />

s) Otras: .....................................<br />

6. ¿En c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> música estoy motivado?<br />

Nada<br />

Poco<br />

Bastante<br />

Mucho<br />

Nada Poco Bastante Mucho<br />

7. ¿Cuál <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes activida<strong>de</strong>s te gustaría trabajar más durante este curso? Ordéna<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

mayor (número 1) a m<strong>en</strong>or prefer<strong>en</strong>cia (número 18)<br />

Cantar canciones<br />

Escuchar música<br />

Bai<strong>la</strong>r<br />

Leer partituras<br />

Hacer dictados <strong>de</strong> notas y ritmos<br />

Tocar <strong>la</strong> f<strong>la</strong>uta<br />

Tocar los instrum<strong>en</strong>tos <strong>Orff</strong> (xilófonos, pan<strong>de</strong>ro...)<br />

Tocar otros instrum<strong>en</strong>tos:........................<br />

Tocar instrum<strong>en</strong>tos conjuntam<strong>en</strong>te con mis compañeros<br />

Improvisar ritmos o melodías con los instrum<strong>en</strong>tos o <strong>la</strong> voz<br />

Componer canciones y <strong>de</strong>spués interpretar<strong>la</strong>s<br />

Apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a reconocer los instrum<strong>en</strong>tos musicales<br />

Saber <strong>la</strong>s anécdotas <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida <strong>de</strong> los compositores<br />

Conocer <strong>la</strong>s épocas <strong>de</strong> <strong>la</strong> historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> música<br />

Editar y escuchar <strong>la</strong>s propias partituras con el or<strong>de</strong>nador<br />

Participar <strong>en</strong> conciertos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fiestas esco<strong>la</strong>res (Navidad, Semana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Familia...)<br />

Hacer salidas <strong>de</strong> música<br />

Otras: .............................................<br />

8. ¿Estarías más motivado si trabajases <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que <strong>en</strong> <strong>la</strong> pregunta anterior has seña<strong>la</strong>do<br />

con los números 1, 2 y 3?<br />

Sí<br />

No<br />

¿Por qué?.................................................................................................<br />

OPINIONES<br />

Si quieres, escribe otras i<strong>de</strong>as y suger<strong>en</strong>cias que t<strong>en</strong>gas sobre <strong>la</strong> materia <strong>de</strong> música.<br />

.............................................................................................................<br />

.............................................................................................................<br />

.............................................................................................................<br />

¡¡¡Muchas gracias por tu opinión!!!

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!