Identificación y manejo de la disfagia en niños con ... - MurciaSalud
Identificación y manejo de la disfagia en niños con ... - MurciaSalud
Identificación y manejo de la disfagia en niños con ... - MurciaSalud
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
cutir negativam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> capacidad<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>glutir. Las cuatro fases <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>glución son: fase <strong>de</strong> preparación<br />
oral, fase propiam<strong>en</strong>te oral, fase<br />
faríngea y fase esofágica.<br />
Disfagia<br />
La <strong>disfagia</strong> se caracteriza por una<br />
disfunción <strong>en</strong> <strong>la</strong> secu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fases<br />
oral, faríngea y esofágica <strong>de</strong>l proceso<br />
<strong>de</strong> tragar. La pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
movimi<strong>en</strong>tos anormales <strong>en</strong> el patrón<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>glución, por ejemplo glosoptosis<br />
(l<strong>en</strong>gua caída), alteran el movimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> comida <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> zona<br />
anterior <strong>de</strong> <strong>la</strong> boca a <strong>la</strong> posterior.<br />
Los <strong>niños</strong> <strong>con</strong> lesiones cerebrales y<br />
<strong>disfagia</strong> ti<strong>en</strong><strong>en</strong> dificultad para <strong>con</strong>tro<strong>la</strong>r<br />
<strong>la</strong> l<strong>en</strong>gua y para manipu<strong>la</strong>r el bolo<br />
alim<strong>en</strong>ticio, y pres<strong>en</strong>tan problemas<br />
para mover <strong>la</strong> comida <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> boca<br />
hasta <strong>la</strong> faringe retrasando el acto <strong>de</strong><br />
tragar <strong>en</strong> <strong>la</strong> faringe. Un retraso o una<br />
falta <strong>de</strong>l inicio <strong>de</strong>l reflejo <strong>de</strong> tragar<br />
increm<strong>en</strong>tarán el riesgo <strong>de</strong> aspiración<br />
por <strong>de</strong>sprotección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vías<br />
respiratorias. Los tipos <strong>de</strong> <strong>disfagia</strong><br />
son: leve, mo<strong>de</strong>rada o severa.<br />
Causas <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>disfagia</strong><br />
1. Las causas agudas son: hemorragia<br />
intracraneal, infarto cerebral<br />
o lesiones traumáticas.<br />
2. Las causas <strong>con</strong>génitas y crónicas<br />
son: tumores intracraneales, parálisis<br />
cerebral, alteraciones g<strong>en</strong>éticas,<br />
<strong>en</strong>cefalopatías y neuropatías.<br />
La <strong>disfagia</strong>, cuando es producida<br />
por causas crónicas, pue<strong>de</strong> empeorar<br />
progresivam<strong>en</strong>te o estadificarse.<br />
En <strong>la</strong> <strong>disfagia</strong> progresiva, se <strong>de</strong>terioran<br />
tanto <strong>la</strong> capacidad para alim<strong>en</strong>tarse<br />
como para <strong>de</strong>glutir. En <strong>la</strong><br />
<strong>disfagia</strong> estática, <strong>la</strong> capacidad para<br />
<strong>de</strong>glutir no empeora o mejora<br />
l<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te.<br />
<strong>I<strong>de</strong>ntificación</strong> y<br />
valoración<br />
Para po<strong>de</strong>r valorar correctam<strong>en</strong>te, es<br />
es<strong>en</strong>cial compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r los patrones<br />
normales y anormales <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>glución<br />
Fases normales <strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>glución<br />
Fase preparatoria oral: Fase voluntaria. El líquido y <strong>la</strong> comida son<br />
manipu<strong>la</strong>dos para formar el bolo alim<strong>en</strong>ticio.<br />
Durante esta fase, el bolo se queda <strong>en</strong>tre <strong>la</strong><br />
l<strong>en</strong>gua y el pa<strong>la</strong>dar duro, y el pa<strong>la</strong>dar b<strong>la</strong>ndo<br />
<strong>de</strong>sci<strong>en</strong><strong>de</strong> para prev<strong>en</strong>ir que el bolo acceda a <strong>la</strong><br />
faringe. Las vías aéreas se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran abiertas.<br />
Fase oral: Fase voluntaria. El pa<strong>la</strong>dar b<strong>la</strong>ndo se eleva y <strong>la</strong><br />
comida se mueve mediante movimi<strong>en</strong>tos<br />
peristálticos hacia <strong>la</strong> faringe. Se cierra <strong>en</strong>tonces<br />
<strong>de</strong> forma simultánea <strong>la</strong> naso-faringe.<br />
Fase faríngea: Fase voluntaria e involuntaria. El bolo alim<strong>en</strong>ticio<br />
se transporta a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> parte posterior <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
faringe. La <strong>la</strong>ringe se cierra para proteger <strong>la</strong>s vías<br />
aéreas y <strong>en</strong>tonces se abre <strong>la</strong> parte superior <strong>de</strong>l<br />
esfínter esofágico.<br />
Fase esofágica: Fase involuntaria. Esta fase sigue a cada fase<br />
faríngea. El bolo alim<strong>en</strong>ticio es transportado al<br />
estómago mediante movimi<strong>en</strong>tos peristálticos.<br />
Volume 4, Issue 3, page 2, 2000<br />
así como otras características únicas<br />
<strong>en</strong> los <strong>niños</strong>. La i<strong>de</strong>ntificación y valoración<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>disfagia</strong> son procesos complejos<br />
y que requier<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aptitu<strong>de</strong>s<br />
necesarias <strong>de</strong> un equipo multidisciplinar<br />
experto.<br />
Exist<strong>en</strong> varios métodos <strong>de</strong> valoración<br />
que pue<strong>de</strong>n ser utilizados por el<br />
equipo multidisciplinario. Estos métodos<br />
son: historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> alim<strong>en</strong>tación,<br />
obt<strong>en</strong>ida <strong>de</strong> los padres (véase cuadro<br />
<strong>en</strong> página 4); <strong>la</strong> evaluación clínica; <strong>la</strong><br />
exploración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s partes motoras <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> boca (refer<strong>en</strong>tes a anomalías <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
l<strong>en</strong>gua, pa<strong>la</strong>dar y mandíbu<strong>la</strong>, dificulta<strong>de</strong>s<br />
<strong>en</strong> cualquiera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuatro fases<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>glución, anomalías <strong>en</strong> los movimi<strong>en</strong>tos<br />
orales, <strong>la</strong>ríngeos o faríngeos);<br />
y exploraciones radiológicas (vi<strong>de</strong>ofluroscopia,<br />
prueba que <strong>con</strong>siste <strong>en</strong><br />
tragar bario modificado).<br />
Las valoraciones complem<strong>en</strong>tarias<br />
son: estado hídrico y nutricional <strong>de</strong>l<br />
niño, crecimi<strong>en</strong>to y <strong>de</strong>sarrollo, y una<br />
valoración neurológica por si existe<br />
distonía ya que ésta afecta a <strong>la</strong> capacidad<br />
para alim<strong>en</strong>tarse por uno mismo.<br />
Cuando se sospecha que pue<strong>de</strong><br />
haber <strong>disfagia</strong> se <strong>de</strong>be <strong>de</strong>rivar al niño<br />
al pediatra y al logopeda para una<br />
valoración más específica.<br />
Factores <strong>de</strong> riesgo<br />
asociados a <strong>la</strong> <strong>disfagia</strong><br />
• Los diagnósticos que pue<strong>de</strong>n<br />
aum<strong>en</strong>tar el riesgo <strong>de</strong> pa<strong>de</strong>cer<br />
<strong>disfagia</strong> <strong>en</strong> <strong>niños</strong> son: Múltiples<br />
minusvalías, parálisis cerebral,<br />
lesiones traumáticas cerebrales,<br />
alteraciones g<strong>en</strong>éticas, infartos<br />
cerebrales, síndrome <strong>de</strong> Rett,<br />
síndrome <strong>de</strong> Down y <strong>de</strong>sór<strong>de</strong>nes<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>con</strong>exiones neuromuscu<strong>la</strong>res,<br />
como por ejemplo, <strong>la</strong> miast<strong>en</strong>ia<br />
gravis y <strong>la</strong> distrofia muscu<strong>la</strong>r<br />
<strong>de</strong> Duch<strong>en</strong>ne. (Nivel IV)<br />
• Las afectaciones motoras superiores<br />
son muy comunes <strong>en</strong> <strong>niños</strong><br />
<strong>con</strong> <strong>disfagia</strong> neurogénica, pudi<strong>en</strong>do<br />
afectar a <strong>la</strong> capacidad para <strong>con</strong>tro<strong>la</strong>r<br />
<strong>la</strong> cabeza, cuello y tronco, y<br />
como <strong>con</strong>secu<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> capacidad<br />
para <strong>de</strong>glutir y alim<strong>en</strong>tarse por si<br />
mismos. (Nivel IV)<br />
• Algunos neurolépticos y otras<br />
medicaciones antiepilépticas pue<strong>de</strong>n<br />
reducir el estado <strong>de</strong> alerta y <strong>la</strong><br />
capacidad para <strong>de</strong>glutir. También<br />
pue<strong>de</strong> verse afectada <strong>la</strong> capacidad<br />
para <strong>de</strong>glutir <strong>en</strong> <strong>niños</strong> <strong>con</strong> espasticidad<br />
que tom<strong>en</strong> re<strong>la</strong>jantes<br />
muscu<strong>la</strong>res (Nivel IV)