El Tesoro del Patrimonio Histórico de Fitero - Páginas de la 173 a la ...
El Tesoro del Patrimonio Histórico de Fitero - Páginas de la 173 a la ...
El Tesoro del Patrimonio Histórico de Fitero - Páginas de la 173 a la ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Púlpito<br />
<strong>El</strong> púlpito está situado en <strong>la</strong> intersección<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> nave central con el crucero<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia y su primera versión<br />
ya existía a finales <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI.<br />
Posteriormente se le añadió <strong>la</strong> escalera<br />
<strong>de</strong> piedra negra <strong>de</strong> Igea <strong>de</strong> Cornago,<br />
obra <strong>de</strong> los canteros Larrea, y su magnífico<br />
tornavoz barroco sobre el que<br />
<strong>de</strong>staca <strong>la</strong> imagen alegórica <strong>de</strong> <strong>la</strong> virtud<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Fé, que data <strong>de</strong> <strong>173</strong>4 y es obra <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
cascantino José Serrano Jiménez.<br />
Este púlpito estuvo en uso hasta<br />
que, en 1969, se imp<strong>la</strong>ntó <strong>la</strong> reforma<br />
litúrgica <strong><strong>de</strong>l</strong> concilio Vaticano II que lo<br />
relegó a <strong>la</strong> historia 142 .<br />
<strong>173</strong>
eincorporaron los tubos <strong>de</strong> batal<strong>la</strong>, correspondientes<br />
a algunos <strong>de</strong> los registros suprimidos<br />
en 1929, que sobresalen posición<br />
horizontal 143 .<br />
Des<strong>de</strong> el 23 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 2002, este<br />
órgano <strong>de</strong> <strong>la</strong> parroquia <strong>de</strong> Santa María <strong>la</strong><br />
Real <strong>de</strong> <strong>Fitero</strong>, a pesar <strong>de</strong> haber sido completamente<br />
renovado en el siglo XX, fue <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rado<br />
como un Bien <strong>de</strong> Interés Cultural por sí<br />
mismo 144 .<br />
174<br />
Órgano<br />
Es el único órgano que se conserva <strong>de</strong> los numerosos que<br />
hubo en el monasterio. Este monumental instrumento<br />
musical, cuya realización data <strong>de</strong> 1567-1660, se encuentra<br />
situado en <strong>la</strong> nave central, en frente <strong><strong>de</strong>l</strong> púlpito y <strong>de</strong> <strong>la</strong> capil<strong>la</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong> Barda, patrona <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong>. <strong>El</strong> instrumento<br />
barroco fue renovado completamente en 1800 y en<br />
1929 <strong>de</strong>sapareció por completo todo vestigio a excepción <strong>de</strong><br />
su caja original. Habiendo sido restaurado con posterioridad<br />
en varias ocasiones. La última en 1997, cuando se le
Sepulcros<br />
A ambos <strong>la</strong>dos <strong><strong>de</strong>l</strong> altar mayor se encuentran sendos<br />
sepulcros <strong>de</strong> piedra. <strong>El</strong> que está situado en el <strong>la</strong>do <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
Evangelio, que correspon<strong>de</strong> al enterramiento <strong><strong>de</strong>l</strong> abad<br />
fray Marcos <strong>de</strong> Vil<strong>la</strong>lba y que fue obra <strong><strong>de</strong>l</strong> escultor<br />
Antón <strong>de</strong> Zárraga, es <strong>de</strong> estilo renacentista, data <strong>de</strong> 1617<br />
y es una imitación <strong><strong>de</strong>l</strong> sarcófago gótico que se encuentra<br />
en el <strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> Epísto<strong>la</strong>, que data <strong>de</strong> <strong>la</strong>s primeras décadas<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XIV. <strong>El</strong> cual, según <strong>la</strong> tradición, <strong>de</strong>bía<br />
albergar los restos <strong><strong>de</strong>l</strong> arzobispo <strong>de</strong> Toledo y benefactor<br />
<strong>de</strong> este monasterio: Rodrigo Ximénez <strong>de</strong> Rada. A pesar<br />
<strong>de</strong> no ser cierto que éstos reposen en él, ya que se<br />
encuentran en el otro monasterio cisterciense <strong><strong>de</strong>l</strong> que<br />
también fue un gran benefactor: Santa María <strong>de</strong> Huerta<br />
(Soria) 145 .<br />
Sepulcro <strong>de</strong> Fray Marcos <strong>de</strong><br />
Vil<strong>la</strong>lba, 1617.
Sepulcro, siglo XIV.<br />
177
Artes suntuarias<br />
Brazo-Relicario <strong>de</strong> san Raimundo<br />
Es <strong>la</strong> representación barroca <strong>de</strong> un brazo sobre una<br />
gran peana, ambos <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta maciza, que data <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera<br />
mitad <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVIII, el brazo, y <strong>de</strong> finales, <strong>la</strong><br />
peana. En <strong>la</strong> palma <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano tiene una abertura circu<strong>la</strong>r<br />
que contiene una reliquia <strong>de</strong> San Raimundo <strong>de</strong><br />
<strong>Fitero</strong> 146 , cuyos restos se guardan en una arqueta <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta<br />
en <strong>la</strong> catedral <strong>de</strong> Toledo, aunque inicialmente estuvieron<br />
enterrados no lejos <strong>de</strong> allí, en Ciruelos, que es don<strong>de</strong><br />
falleció hacia 1163 147 .<br />
Sin duda este relicario es una <strong>de</strong>mostración <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso<br />
que tuvo lugar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> comienzos <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVIII,<br />
por el que se fue autorizando y extendiendo el culto a<br />
San Raimundo. Primero a toda <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Cister, en<br />
1702, luego a <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n Militar <strong>de</strong> Ca<strong>la</strong>trava, en 1718, a<br />
<strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Tarazona en <strong>la</strong> que se encontraba el<br />
monasterio <strong>de</strong> <strong>Fitero</strong>, en 1727, al reino <strong>de</strong> Navarra, en<br />
1766, y finalmente a todas <strong>la</strong>s posesiones <strong><strong>de</strong>l</strong> rey <strong>de</strong><br />
España, en 1800. Destacando que el culto a San<br />
Raimundo había comenzado en Francia, en el obispado<br />
<strong>de</strong> Comminges al cual pertenecía su lugar <strong>de</strong> nacimiento,<br />
Saint Gau<strong>de</strong>ns, a principios <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVIII 148 .<br />
Relicario <strong><strong>de</strong>l</strong> apóstol<br />
san Andrés<br />
Se trata <strong>de</strong> una cruz <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta<br />
maciza a manera <strong>de</strong> custodia u<br />
ostensorio, que data <strong>de</strong> comienzos<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVIII y proce<strong>de</strong> <strong>de</strong> un<br />
taller <strong>de</strong> Zaragoza, siendo también<br />
<strong>de</strong> estilo barroco 149 .
Relicario <strong><strong>de</strong>l</strong> Lignum Crucis<br />
Esta reliquia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Vera Cruz, data <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera mitad<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVII y se encuentra engastado en una cruz <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta<br />
con <strong>de</strong>coración barroca que data <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XIX 150 .<br />
Relicario <strong><strong>de</strong>l</strong> obispo san B<strong>la</strong>s<br />
Pequeña custodia <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta barroca <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVII aunque su<br />
pie es <strong><strong>de</strong>l</strong> XIX 152 .<br />
Crucifijos<br />
Crucifijos siglo XVII1 151 .<br />
Portapaz<br />
Data <strong>de</strong> <strong>la</strong> segunda mitad <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo<br />
XVIII y es <strong>de</strong> estilo rococó 153 .<br />
179
Cálices, Custodias y Vinajeras<br />
Se conservan seis cálices <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta, cinco <strong>de</strong> estilo neoclásico<br />
y <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XIX, <strong>de</strong> los cuales uno forma parte <strong>de</strong> un juego<br />
compuesto también por unas vinajeras <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta. Así como un<br />
pequeño cáliz <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera mitad <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong><br />
un taller <strong>de</strong> Zaragoza.<br />
También hay una Crismera <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta, compuesta por un<br />
vaso <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI con ástil <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta, <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XIX 154 .<br />
Finalmente, se conserva<br />
el cáliz <strong>de</strong> oro,<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XIX, que<br />
perteneció al obispo<br />
Miguel <strong>de</strong> los Santos<br />
Díaz y Gómara. Así<br />
como su pectoral <strong>de</strong> oro y<br />
amatistas.<br />
180<br />
Cáliz <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI.<br />
Cáliz y pectoral <strong><strong>de</strong>l</strong> Obispo Miguel <strong>de</strong> Los Santos<br />
Diaz y Gómara.<br />
Cálices <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta, siglo XIX. Crismera <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta.<br />
Cálices <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta, siglo XIX.
También hay un par <strong>de</strong> juegos <strong>de</strong> vinajeras neoclásicas<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XIX, siendo una <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s parte <strong><strong>de</strong>l</strong> conjunto<br />
que forma con el cáliz madrileño <strong>de</strong> 1826 155 .<br />
Entre <strong>la</strong>s custodias <strong>de</strong>stacan una <strong>de</strong> bronce dorado <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVII, <strong>de</strong> estilo purista, rematado en estrel<strong>la</strong>s <strong>de</strong> piedras<br />
policromas <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVIII, y otra <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta sin <strong>de</strong>coración que data <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XIX y que proce<strong>de</strong> <strong>de</strong> un taller tu<strong><strong>de</strong>l</strong>ano.<br />
181
182<br />
Santos Oleos<br />
Se conservan dos juegos<br />
<strong>de</strong> Santos Óleos.<br />
Porta-viáticos <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta<br />
Es una cajita semi-elíptica que seguramente<br />
data <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI 156 .<br />
Jarril<strong>la</strong> <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta<br />
Se trata <strong>de</strong> una pequeña vasija <strong>de</strong> <strong>la</strong>vabo <strong>de</strong><br />
comienzos <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVII y estilo purista 157 .<br />
Restos <strong>de</strong> <strong>la</strong> cerámica <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad<br />
cisterciense <strong>de</strong> <strong>Fitero</strong>
Coronas<br />
Finalmente, se conservan cuatro coronas <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta (parejas, pues llevaban corona tanto <strong>la</strong> virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong> Barda como el niño Jesús)<br />
<strong>de</strong> mediana calidad y bastante <strong>de</strong>terioradas, una renacentista <strong><strong>de</strong>l</strong> último tercio <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI, modificada en el XIX, otra barroca<br />
<strong>de</strong> finales <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVII, que incluye piezas <strong>de</strong> otra previa <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI, y otras dos coronas barrocas <strong>de</strong> hacia 1700 158 .<br />
A<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s coronas se conservan otros complementos <strong><strong>de</strong>l</strong> ajuar con el que se vestía y <strong>de</strong>coraba <strong>la</strong> tal<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Barda, <strong>de</strong> los que también se muestra alguno.<br />
183
Naveta <strong>de</strong> concha <strong>de</strong> Nautilus<br />
Data <strong>de</strong> <strong>la</strong> segunda mitad <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI, proce<strong>de</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> norte <strong>de</strong> Europa, se trata <strong>de</strong><br />
una concha <strong>de</strong> un nautilus <strong>de</strong>corada con insectos y montada sobre un pie <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta que<br />
<strong>la</strong> engarza con un dragón a<strong>la</strong>do 159 .<br />
184
Filigrana<br />
<strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta<br />
Es un copón octogonal<br />
barroco y <strong>de</strong> posible origen hispano-americano<br />
160 .<br />
185
Arquetas<br />
Es probable que <strong>la</strong>s arquetas, cuyo uso en el monasterio<br />
<strong>de</strong> <strong>Fitero</strong> fue el <strong>de</strong> estuche <strong>de</strong> reliquias, sean fruto<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> papel <strong>de</strong>sempeñado por <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Cister en <strong>la</strong><br />
financiación y organización <strong>de</strong> <strong>la</strong> cruzada <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Navas<br />
<strong>de</strong> Tolosa a través <strong><strong>de</strong>l</strong> arzobispo <strong>de</strong> Toledo, Rodrigo<br />
Ximénez <strong>de</strong> Rada 161 .<br />
Arqueta eucarística <strong>de</strong> cobre con<br />
esmaltes<br />
Se trata <strong>de</strong> una arqueta <strong>de</strong> cobre con<br />
esmaltes <strong>de</strong> Limoges o quizá <strong>de</strong> algún<br />
taller hispano, <strong>de</strong> Silos o Burgos, que<br />
data <strong>de</strong> finales <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XII o principios<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> XIII. Esto es, coetánea con<br />
los famosos esmaltes <strong><strong>de</strong>l</strong> retablo<br />
navarro <strong>de</strong> San Miguel in Excelsis<br />
<strong>de</strong> Ara<strong>la</strong>r 162 .<br />
Des<strong>de</strong> el 23 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong><br />
2002, el conjunto formado<br />
por esta píxi<strong>de</strong> románica <strong>de</strong><br />
esmaltes, <strong>la</strong>s cinco arquetas<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> parroquia, <strong>la</strong> naveta<br />
renacentista <strong>de</strong> concha y<br />
p<strong>la</strong>ta, y el cofre barroco <strong>de</strong><br />
filigrana <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong> parroquia<br />
<strong>de</strong> Santa María <strong>la</strong> Real <strong>de</strong><br />
<strong>Fitero</strong>, que se muestran a continuación,<br />
es consi<strong>de</strong>rado como un<br />
Bien <strong>de</strong> Interés Cultural por sí<br />
mismo 163 , lo que pone <strong>de</strong> manifiesto<br />
que aunque también lo sea el <strong>de</strong>saparecido<br />
monasterio, no queda c<strong>la</strong>ro lo<br />
que con su <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> 1931 está<br />
actualmente c<strong>la</strong>sificado como tal.<br />
186
Tres arquetas medievales <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra<br />
Se trata <strong>de</strong> un cofre románico <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XII, aunque<br />
su <strong>de</strong>coración pue<strong>de</strong> que ya sea <strong><strong>de</strong>l</strong> XIII, y <strong>de</strong> otro cofre<br />
<strong>de</strong> estilo franco-gótico <strong>de</strong> finales <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XIII 164 .<br />
188
A los que se aña<strong>de</strong> una pequeña<br />
cajita <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo que data<br />
entre 1320 y 1326, con <strong>la</strong>s armas <strong>de</strong><br />
los Foces y <strong>la</strong>s <strong>de</strong> Leet, cuyo uso original<br />
<strong>de</strong>bió ser el <strong>de</strong> joyero 165 .<br />
189
190<br />
Arqueta <strong>de</strong> marfil siciliana<br />
Esta sencil<strong>la</strong> arqueta <strong>de</strong> chapas <strong>de</strong> marfil y armazón <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra probablemente<br />
date <strong>de</strong> finales <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XI, proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> talleres sicilianos 166 .
Restos <strong>de</strong> otra arqueta<br />
<strong>de</strong> marfil<br />
Sólo se conservan dos chapas<br />
<strong>de</strong> otra arqueta que <strong>de</strong>bió ser coetánea<br />
y simi<strong>la</strong>r a <strong>la</strong> anterior, esto es,<br />
<strong>de</strong> finales <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XI 167 .<br />
Restos <strong>de</strong> herrajes<br />
191
Arqueta <strong>de</strong> marfil hispano-árabe<br />
Esta arqueta <strong>de</strong> marfil profusamente <strong>de</strong>corada,<br />
según <strong>la</strong> lectura e interpretación que para ser publicada<br />
en estas páginas ha facilitado el profesor Gustavo<br />
Turienzo y también como se ha venido publicando 168 ,<br />
data <strong><strong>de</strong>l</strong> año 355 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Hégira, esto es, entre el 28 <strong>de</strong><br />
diciembre <strong>de</strong> 965 y 17 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 966 d. C., y se<br />
trata <strong>de</strong> una obra que el orfebre musulmán Ha<strong>la</strong>f, <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> eboraria <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad pa<strong>la</strong>tina Madinat al-<br />
Zahara (Córdoba).<br />
Según <strong>la</strong>s novedosas conclusiones a <strong>la</strong>s que llega el<br />
citado profesor, aunque con muchas reservas es posible<br />
que esta arqueta hubiese sido realizada para una concubina<br />
esc<strong>la</strong>va calificada como Wa<strong>la</strong>da que, pocos meses<br />
antes, es cierto quecietamente tuvo un hijo con el califa<br />
<strong>de</strong> Córdoba al-Hakam II mientras éste estaba casado<br />
192<br />
En el nombre <strong>de</strong> Dios, que su bendición y sus dones sean abundantes<br />
Para su queridísima Wal<strong>la</strong>da, para quien se <strong>la</strong>bró esta obra.<br />
Con <strong>la</strong> ayuda <strong>de</strong> Dios, lo e<strong>la</strong>boró Ha<strong>la</strong>f.<br />
Fue realizado en Medina Azahara en el año 55.<br />
con una princesa <strong><strong>de</strong>l</strong> reino <strong>de</strong> Pamplona, l<strong>la</strong>mada<br />
Aurora; también es probable que no fuese así y que se<br />
tratase <strong>de</strong> un regalo para una princesa <strong>de</strong> sangre Omeya,<br />
quizá una hija o sobrina <strong><strong>de</strong>l</strong> propio califa. Lo que podría<br />
cambiar el <strong>de</strong>stinatario inicial <strong>de</strong> esta arqueta con respecto<br />
a lo publicado hasta ahora, incluidas otras lecturas<br />
e interpretaciones publicadas que han resultado ser <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
todo erróneas.<br />
Por otra parte, sin cuestionar lo que se ha publicado<br />
acerca <strong>de</strong> que esta arqueta sirvió para guardar <strong>la</strong>s reliquias<br />
que, en 1523, le rega<strong>la</strong>ron al abad <strong>de</strong> <strong>Fitero</strong> proce<strong>de</strong>ntes<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> sacristía <strong>de</strong> <strong>la</strong> catedral <strong>de</strong> Pamplona, don<strong>de</strong><br />
habían permanecido al menos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> antes <strong>de</strong> 1270,<br />
fecha en <strong>la</strong> que se perdieron <strong>la</strong>s noticias <strong>de</strong> su origen;<br />
también arroja algo <strong>de</strong> luz acerca <strong>de</strong> cómo pudo llegar<br />
esta arqueta <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el califato hasta <strong>la</strong> catedral <strong>de</strong>
Pamplona. Pues cree que pudo ser el resultado <strong>de</strong> algún<br />
expolio realizado sobre el tesoro cordobés durante <strong>la</strong><br />
alfetna o bien que, habiendo salido <strong>de</strong> Córdoba poste-<br />
riormente y <strong>de</strong>bido a otras causas, acabó formando parte<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> pago a alguno <strong>de</strong> tantos mercenarios es<strong>la</strong>vos, francos<br />
y vascones que estuvieron al servicio <strong>de</strong> los sultanes <strong>de</strong><br />
taifas.<br />
Respecto al estilo <strong>de</strong> su <strong>de</strong>coración y <strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica<br />
utilizada también aporta este profesor una nueva hipótesis<br />
ya que no cree que sea <strong>de</strong> origen andalusí, sino<br />
bizantino. La razón para ello se <strong>de</strong>be a <strong>la</strong> presencia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
“or<strong>la</strong>s” que encuadran <strong>la</strong> inscripción y a <strong>la</strong>s dos pequeñas<br />
“a<strong>la</strong>s” que surgen <strong><strong>de</strong>l</strong> margen superior en <strong>la</strong> cuarta y<br />
última faceta <strong>de</strong> <strong>la</strong> inscripción. A<strong>de</strong>más, también aporta<br />
su opinión acerca <strong>de</strong> que es probable que, efectivamente<br />
y como se podría <strong>de</strong>mostrar mediante espectrografía, <strong>la</strong>s<br />
letras <strong>de</strong> <strong>la</strong> inscripción hubiesen estado pintadas en azul<br />
sobre un fondo rojo, interca<strong>la</strong>do con <strong>la</strong> púrpura y el<br />
negro en los grabados exteriores. Pues son los colores<br />
empleados por los artífices <strong>de</strong> <strong>la</strong> dinastía macedónica y<br />
<strong>la</strong> pre<strong>la</strong>ción indicada por algunos tratados bizantinos,<br />
que no cesa <strong>de</strong> manifestarse en <strong>la</strong>s arquetas <strong><strong>de</strong>l</strong> taller<br />
imperial <strong>de</strong> Constantinop<strong>la</strong>. Siendo a<strong>de</strong>más probable<br />
que Ha<strong>la</strong>f hubiese aprendido estos conocimientos en <strong>la</strong><br />
193
propia Córdoba, aprovechando <strong>la</strong> posible llegada <strong>de</strong><br />
algún experto eborario bizantino junto con el experto<br />
musivario que se sabe que llegó como consecuencia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
petición realizada por el califa Omeya, en junio <strong>de</strong> 965,<br />
para trabajar en <strong>la</strong> Mezquita Mayor 169 .<br />
Finalmente, aunque el propósito inicial al que pudo<br />
estar <strong>de</strong>stinada esta arqueta <strong>de</strong>bió ser el <strong>de</strong> perfumador<br />
o sea <strong>de</strong> contenedor <strong>de</strong> sustancias aromáticas, también<br />
cree este profesor que pudo haber servido para otras funciones.<br />
Pues se sabe que otros objetos simi<strong>la</strong>res sirvieron<br />
para guardar <strong>la</strong>s ór<strong>de</strong>nes <strong>de</strong> una flota, para servir <strong>de</strong> estuche<br />
<strong>de</strong> piezas <strong>de</strong> ajedrez o incluso rosarios. En cualquier<br />
caso, no cabe duda <strong>de</strong> que este tipo <strong>de</strong> cofres formaban<br />
parte <strong><strong>de</strong>l</strong> tesoro califal y que su distribución <strong>de</strong>bió restringirse<br />
o facilitarse alternativamente para evitar <strong>la</strong>s<br />
consecuencias <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>valuación y <strong>de</strong> <strong>la</strong> inf<strong>la</strong>ción evi<strong>de</strong>nte<br />
en el Mediterráneo <strong>de</strong> principios <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo V <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Hégira u XI d. C.<br />
194
Arcones siglo XVI<br />
En estas arcas se a<strong>la</strong>macenaron <strong>la</strong>s<br />
arquetas <strong><strong>de</strong>l</strong> monasterio <strong>de</strong> <strong>Fitero</strong>. Por<br />
el estilo <strong>de</strong> su <strong>de</strong>coración podría estar<br />
en consonancia con <strong>la</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> retablo<br />
Mayor.<br />
195
Cristo <strong>de</strong> marfil<br />
Este crucifijo <strong>de</strong> marfil fue encontrado en<br />
uno <strong>de</strong> arcosolios <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>la</strong>ustro que sirvió <strong>de</strong> sepultura<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> abad fray Martín <strong>de</strong> Egüés y Gante.<br />
Seguramente date <strong>de</strong> mediados <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI 170 .
Ornamentos<br />
En <strong>la</strong> actualidad sólo se conserva un pequeño<br />
reflejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> rica extensa colección <strong>de</strong> casul<strong>la</strong>s, capas,<br />
frontales <strong>de</strong> retablos y colgaduras que ocuparon <strong>la</strong>s<br />
amplias cajoneras <strong>de</strong> <strong>la</strong> sacristía <strong><strong>de</strong>l</strong> monasterio y que<br />
datan <strong>de</strong>s<strong>de</strong> finales <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI hasta su exc<strong>la</strong>ustración.<br />
Siendo posteriormente complementada esta<br />
magnífica colección con <strong>la</strong> incorporación <strong>de</strong> <strong>de</strong>stacadas<br />
piezas <strong>de</strong> los siglos XIX y XX, proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
parroquia <strong>de</strong> <strong>Fitero</strong>.<br />
En el momento <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>samortización se conservaban<br />
en el monasterio cinco c<strong>la</strong>ses <strong>de</strong> ternos (b<strong>la</strong>ncos, encarnados,<br />
ver<strong>de</strong>s, morados y negros), correspondientes a los colores<br />
litúrgicos. Desgraciadamente <strong>la</strong> mayoría han <strong>de</strong>saparecido<br />
y entre <strong>la</strong>s pocas prendas que aún se conservan <strong>de</strong>stacan<br />
dos ternos pontificales:<br />
<strong>El</strong> rojo, proce<strong>de</strong>nte <strong><strong>de</strong>l</strong> terno <strong>de</strong> los<br />
Mártires <strong>de</strong> finales <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI, <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
que sólo se conserva una casul<strong>la</strong> <strong>de</strong> terciopelo,<br />
cuyas bandas <strong>la</strong>terales fueron<br />
añadidas en el XVIII, y una capa pluvial<br />
<strong>de</strong> colores rojo y ver<strong>de</strong>.<br />
197
<strong>El</strong> terno b<strong>la</strong>nco, que data <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVII, se compone <strong>de</strong> una casul<strong>la</strong>, dos dalmáticas con sus hombreras y correspondientes<br />
cuellos, completadas con una capa magna, una esto<strong>la</strong>, una bolsa <strong>de</strong> corporales y un cubre-cáliz, así como<br />
un paño <strong>de</strong> ambón y un manipulo. También se conservaba una mitra que <strong>de</strong>sapareció <strong>la</strong> pasada década.<br />
198<br />
Vistas frontal y trasera <strong>de</strong> <strong>la</strong> casul<strong>la</strong>, así como frontal <strong>de</strong> una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dos dalmáticas, junto con el paño <strong>de</strong> ambón.
Detalles centrales <strong>de</strong> los cuatro bordados centrales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dos dalmáticas <strong><strong>de</strong>l</strong> terno b<strong>la</strong>nco:<br />
Anunciación, Visitación a Santa Isabel, Adoración <strong>de</strong> los Pastores y <strong>de</strong> los Magos.<br />
199
200<br />
Capa pluvial, semicircu<strong>la</strong>r, perteneciente al terno b<strong>la</strong>nco.<br />
Esto<strong>la</strong>, cuello <strong>de</strong> una dalmática, bolsa <strong>de</strong> corporales y cubre-cáliz, que completan el ajuar <strong><strong>de</strong>l</strong> terno b<strong>la</strong>nco.
Casul<strong>la</strong>s y dalmáticas con bordados y<br />
sedas valencianas<br />
A <strong>la</strong>s piezas correspondientes<br />
a los magníficos ternos<br />
rojo y b<strong>la</strong>nco, recogidas<br />
en <strong>la</strong>s cajoneras <strong>de</strong> <strong>la</strong> sacristía,<br />
le acompañan gran<br />
número <strong>de</strong> casul<strong>la</strong>s <strong>de</strong> sedas<br />
valencianas que datan <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
siglo XVIII 171 .<br />
Ejemplos <strong>de</strong> sedas y<br />
bordados valencianos.<br />
201
Colgadura eucarística<br />
202<br />
Colgadura con temas eucarísticos <strong>de</strong> estilo rococó, siglo XVIII.
Vestidos y estandarte <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong> Barda<br />
Vestido b<strong>la</strong>nco, <strong>de</strong> ga<strong>la</strong>, <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong> Barda y <strong><strong>de</strong>l</strong> niño Jesús.<br />
Del siglo XIX y ya proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>la</strong> parroquia<br />
<strong>de</strong> <strong>Fitero</strong>, <strong>de</strong>stacan los bordados <strong><strong>de</strong>l</strong> vestido<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Virgen <strong><strong>de</strong>l</strong> Rosario, <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Virgen<br />
<strong>de</strong> los Dolores y <strong><strong>de</strong>l</strong> vestido b<strong>la</strong>nco<br />
<strong>de</strong> ga<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong> Barda,<br />
así como los <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cortinas<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> sagrario y el estandarte<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Barda.<br />
Manto b<strong>la</strong>nco <strong>de</strong> <strong>la</strong> virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong> Barda.<br />
Vestido b<strong>la</strong>nco <strong>de</strong> <strong>la</strong> virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong> Barda.<br />
Estandarte <strong>de</strong> <strong>la</strong> virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong> Barda, en<br />
<strong>la</strong> que figura bordada <strong>la</strong> propia virgen<br />
vestida con este conjunto b<strong>la</strong>nco.<br />
203
Vestido <strong>de</strong> Nuestra Señora <strong>de</strong> los<br />
Dolores, siglo XIX<br />
Manto <strong>de</strong> <strong>la</strong> virgen <strong><strong>de</strong>l</strong> Rosario,<br />
siglo XIX<br />
204<br />
Vestido <strong>de</strong> <strong>la</strong> virgen <strong><strong>de</strong>l</strong> Rosario,<br />
siglo XIX<br />
Palio filipino, siglo XIX
Palios y otros bordados <strong>de</strong> <strong>la</strong> parroquia<br />
Finalmente, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> un palio filipino, que data <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XIX y que seguramente tiene <strong>la</strong> misma proce<strong>de</strong>ncia que<br />
los Sagrados Corazones <strong>de</strong> Jesús y <strong>de</strong> María, <strong>de</strong> vestir, y que <strong>la</strong>s conchas que sirven <strong>de</strong> pi<strong>la</strong>s <strong>de</strong> agua bendita junto a <strong>la</strong>s<br />
escaleras <strong>de</strong> entrada <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia abacial; <strong>de</strong> mediados <strong><strong>de</strong>l</strong> pasado siglo, también cabe reseñar el palio <strong>de</strong> seda bordado<br />
por <strong>la</strong>s Adoratrices <strong>de</strong> Pamplona, los estandartes <strong>de</strong> <strong>la</strong> archicofradía <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Hijas <strong>de</strong> María y el <strong>de</strong> <strong>la</strong> cofradía <strong><strong>de</strong>l</strong> Sagrado<br />
Corazón <strong>de</strong> Jesús. Así como los numerosos manteles <strong>de</strong> altar realizados con encaje <strong>de</strong> bolillos, ganchillo o bordado<br />
Richelieu que, por su extensión en número y re<strong>la</strong>tivo escaso valor, no se muestran aquí.<br />
Palio <strong>de</strong> 1954.<br />
Estandarte bordado <strong>de</strong> <strong>la</strong> archicofradía<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Hijas <strong>de</strong> María, data <strong>de</strong> 1903<br />
Detalle <strong><strong>de</strong>l</strong> San Raimundo bordado en este palio,<br />
imitando a <strong>la</strong> estatua que hay en <strong>la</strong> Paseo <strong>de</strong>dicado al<br />
patrón <strong>de</strong> <strong>Fitero</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1946.<br />
Estandarte <strong>de</strong> <strong>la</strong> cofradía <strong><strong>de</strong>l</strong> Sagrado<br />
Corazón <strong>de</strong> Jesús<br />
205