13.05.2013 Views

El Tesoro del Patrimonio Histórico de Fitero - Páginas de la 173 a la ...

El Tesoro del Patrimonio Histórico de Fitero - Páginas de la 173 a la ...

El Tesoro del Patrimonio Histórico de Fitero - Páginas de la 173 a la ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Púlpito<br />

<strong>El</strong> púlpito está situado en <strong>la</strong> intersección<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> nave central con el crucero<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia y su primera versión<br />

ya existía a finales <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI.<br />

Posteriormente se le añadió <strong>la</strong> escalera<br />

<strong>de</strong> piedra negra <strong>de</strong> Igea <strong>de</strong> Cornago,<br />

obra <strong>de</strong> los canteros Larrea, y su magnífico<br />

tornavoz barroco sobre el que<br />

<strong>de</strong>staca <strong>la</strong> imagen alegórica <strong>de</strong> <strong>la</strong> virtud<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Fé, que data <strong>de</strong> <strong>173</strong>4 y es obra <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

cascantino José Serrano Jiménez.<br />

Este púlpito estuvo en uso hasta<br />

que, en 1969, se imp<strong>la</strong>ntó <strong>la</strong> reforma<br />

litúrgica <strong><strong>de</strong>l</strong> concilio Vaticano II que lo<br />

relegó a <strong>la</strong> historia 142 .<br />

<strong>173</strong>


eincorporaron los tubos <strong>de</strong> batal<strong>la</strong>, correspondientes<br />

a algunos <strong>de</strong> los registros suprimidos<br />

en 1929, que sobresalen posición<br />

horizontal 143 .<br />

Des<strong>de</strong> el 23 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 2002, este<br />

órgano <strong>de</strong> <strong>la</strong> parroquia <strong>de</strong> Santa María <strong>la</strong><br />

Real <strong>de</strong> <strong>Fitero</strong>, a pesar <strong>de</strong> haber sido completamente<br />

renovado en el siglo XX, fue <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rado<br />

como un Bien <strong>de</strong> Interés Cultural por sí<br />

mismo 144 .<br />

174<br />

Órgano<br />

Es el único órgano que se conserva <strong>de</strong> los numerosos que<br />

hubo en el monasterio. Este monumental instrumento<br />

musical, cuya realización data <strong>de</strong> 1567-1660, se encuentra<br />

situado en <strong>la</strong> nave central, en frente <strong><strong>de</strong>l</strong> púlpito y <strong>de</strong> <strong>la</strong> capil<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong> Barda, patrona <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong>. <strong>El</strong> instrumento<br />

barroco fue renovado completamente en 1800 y en<br />

1929 <strong>de</strong>sapareció por completo todo vestigio a excepción <strong>de</strong><br />

su caja original. Habiendo sido restaurado con posterioridad<br />

en varias ocasiones. La última en 1997, cuando se le


Sepulcros<br />

A ambos <strong>la</strong>dos <strong><strong>de</strong>l</strong> altar mayor se encuentran sendos<br />

sepulcros <strong>de</strong> piedra. <strong>El</strong> que está situado en el <strong>la</strong>do <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

Evangelio, que correspon<strong>de</strong> al enterramiento <strong><strong>de</strong>l</strong> abad<br />

fray Marcos <strong>de</strong> Vil<strong>la</strong>lba y que fue obra <strong><strong>de</strong>l</strong> escultor<br />

Antón <strong>de</strong> Zárraga, es <strong>de</strong> estilo renacentista, data <strong>de</strong> 1617<br />

y es una imitación <strong><strong>de</strong>l</strong> sarcófago gótico que se encuentra<br />

en el <strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> Epísto<strong>la</strong>, que data <strong>de</strong> <strong>la</strong>s primeras décadas<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XIV. <strong>El</strong> cual, según <strong>la</strong> tradición, <strong>de</strong>bía<br />

albergar los restos <strong><strong>de</strong>l</strong> arzobispo <strong>de</strong> Toledo y benefactor<br />

<strong>de</strong> este monasterio: Rodrigo Ximénez <strong>de</strong> Rada. A pesar<br />

<strong>de</strong> no ser cierto que éstos reposen en él, ya que se<br />

encuentran en el otro monasterio cisterciense <strong><strong>de</strong>l</strong> que<br />

también fue un gran benefactor: Santa María <strong>de</strong> Huerta<br />

(Soria) 145 .<br />

Sepulcro <strong>de</strong> Fray Marcos <strong>de</strong><br />

Vil<strong>la</strong>lba, 1617.


Sepulcro, siglo XIV.<br />

177


Artes suntuarias<br />

Brazo-Relicario <strong>de</strong> san Raimundo<br />

Es <strong>la</strong> representación barroca <strong>de</strong> un brazo sobre una<br />

gran peana, ambos <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta maciza, que data <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera<br />

mitad <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVIII, el brazo, y <strong>de</strong> finales, <strong>la</strong><br />

peana. En <strong>la</strong> palma <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano tiene una abertura circu<strong>la</strong>r<br />

que contiene una reliquia <strong>de</strong> San Raimundo <strong>de</strong><br />

<strong>Fitero</strong> 146 , cuyos restos se guardan en una arqueta <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta<br />

en <strong>la</strong> catedral <strong>de</strong> Toledo, aunque inicialmente estuvieron<br />

enterrados no lejos <strong>de</strong> allí, en Ciruelos, que es don<strong>de</strong><br />

falleció hacia 1163 147 .<br />

Sin duda este relicario es una <strong>de</strong>mostración <strong><strong>de</strong>l</strong> proceso<br />

que tuvo lugar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> comienzos <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVIII,<br />

por el que se fue autorizando y extendiendo el culto a<br />

San Raimundo. Primero a toda <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Cister, en<br />

1702, luego a <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n Militar <strong>de</strong> Ca<strong>la</strong>trava, en 1718, a<br />

<strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Tarazona en <strong>la</strong> que se encontraba el<br />

monasterio <strong>de</strong> <strong>Fitero</strong>, en 1727, al reino <strong>de</strong> Navarra, en<br />

1766, y finalmente a todas <strong>la</strong>s posesiones <strong><strong>de</strong>l</strong> rey <strong>de</strong><br />

España, en 1800. Destacando que el culto a San<br />

Raimundo había comenzado en Francia, en el obispado<br />

<strong>de</strong> Comminges al cual pertenecía su lugar <strong>de</strong> nacimiento,<br />

Saint Gau<strong>de</strong>ns, a principios <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVIII 148 .<br />

Relicario <strong><strong>de</strong>l</strong> apóstol<br />

san Andrés<br />

Se trata <strong>de</strong> una cruz <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta<br />

maciza a manera <strong>de</strong> custodia u<br />

ostensorio, que data <strong>de</strong> comienzos<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVIII y proce<strong>de</strong> <strong>de</strong> un<br />

taller <strong>de</strong> Zaragoza, siendo también<br />

<strong>de</strong> estilo barroco 149 .


Relicario <strong><strong>de</strong>l</strong> Lignum Crucis<br />

Esta reliquia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Vera Cruz, data <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera mitad<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVII y se encuentra engastado en una cruz <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta<br />

con <strong>de</strong>coración barroca que data <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XIX 150 .<br />

Relicario <strong><strong>de</strong>l</strong> obispo san B<strong>la</strong>s<br />

Pequeña custodia <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta barroca <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVII aunque su<br />

pie es <strong><strong>de</strong>l</strong> XIX 152 .<br />

Crucifijos<br />

Crucifijos siglo XVII1 151 .<br />

Portapaz<br />

Data <strong>de</strong> <strong>la</strong> segunda mitad <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo<br />

XVIII y es <strong>de</strong> estilo rococó 153 .<br />

179


Cálices, Custodias y Vinajeras<br />

Se conservan seis cálices <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta, cinco <strong>de</strong> estilo neoclásico<br />

y <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XIX, <strong>de</strong> los cuales uno forma parte <strong>de</strong> un juego<br />

compuesto también por unas vinajeras <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta. Así como un<br />

pequeño cáliz <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera mitad <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong><br />

un taller <strong>de</strong> Zaragoza.<br />

También hay una Crismera <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta, compuesta por un<br />

vaso <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI con ástil <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta, <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XIX 154 .<br />

Finalmente, se conserva<br />

el cáliz <strong>de</strong> oro,<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XIX, que<br />

perteneció al obispo<br />

Miguel <strong>de</strong> los Santos<br />

Díaz y Gómara. Así<br />

como su pectoral <strong>de</strong> oro y<br />

amatistas.<br />

180<br />

Cáliz <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI.<br />

Cáliz y pectoral <strong><strong>de</strong>l</strong> Obispo Miguel <strong>de</strong> Los Santos<br />

Diaz y Gómara.<br />

Cálices <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta, siglo XIX. Crismera <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta.<br />

Cálices <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta, siglo XIX.


También hay un par <strong>de</strong> juegos <strong>de</strong> vinajeras neoclásicas<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XIX, siendo una <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s parte <strong><strong>de</strong>l</strong> conjunto<br />

que forma con el cáliz madrileño <strong>de</strong> 1826 155 .<br />

Entre <strong>la</strong>s custodias <strong>de</strong>stacan una <strong>de</strong> bronce dorado <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVII, <strong>de</strong> estilo purista, rematado en estrel<strong>la</strong>s <strong>de</strong> piedras<br />

policromas <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVIII, y otra <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta sin <strong>de</strong>coración que data <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XIX y que proce<strong>de</strong> <strong>de</strong> un taller tu<strong><strong>de</strong>l</strong>ano.<br />

181


182<br />

Santos Oleos<br />

Se conservan dos juegos<br />

<strong>de</strong> Santos Óleos.<br />

Porta-viáticos <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta<br />

Es una cajita semi-elíptica que seguramente<br />

data <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI 156 .<br />

Jarril<strong>la</strong> <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta<br />

Se trata <strong>de</strong> una pequeña vasija <strong>de</strong> <strong>la</strong>vabo <strong>de</strong><br />

comienzos <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVII y estilo purista 157 .<br />

Restos <strong>de</strong> <strong>la</strong> cerámica <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad<br />

cisterciense <strong>de</strong> <strong>Fitero</strong>


Coronas<br />

Finalmente, se conservan cuatro coronas <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta (parejas, pues llevaban corona tanto <strong>la</strong> virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong> Barda como el niño Jesús)<br />

<strong>de</strong> mediana calidad y bastante <strong>de</strong>terioradas, una renacentista <strong><strong>de</strong>l</strong> último tercio <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI, modificada en el XIX, otra barroca<br />

<strong>de</strong> finales <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVII, que incluye piezas <strong>de</strong> otra previa <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI, y otras dos coronas barrocas <strong>de</strong> hacia 1700 158 .<br />

A<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s coronas se conservan otros complementos <strong><strong>de</strong>l</strong> ajuar con el que se vestía y <strong>de</strong>coraba <strong>la</strong> tal<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Barda, <strong>de</strong> los que también se muestra alguno.<br />

183


Naveta <strong>de</strong> concha <strong>de</strong> Nautilus<br />

Data <strong>de</strong> <strong>la</strong> segunda mitad <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI, proce<strong>de</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> norte <strong>de</strong> Europa, se trata <strong>de</strong><br />

una concha <strong>de</strong> un nautilus <strong>de</strong>corada con insectos y montada sobre un pie <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta que<br />

<strong>la</strong> engarza con un dragón a<strong>la</strong>do 159 .<br />

184


Filigrana<br />

<strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta<br />

Es un copón octogonal<br />

barroco y <strong>de</strong> posible origen hispano-americano<br />

160 .<br />

185


Arquetas<br />

Es probable que <strong>la</strong>s arquetas, cuyo uso en el monasterio<br />

<strong>de</strong> <strong>Fitero</strong> fue el <strong>de</strong> estuche <strong>de</strong> reliquias, sean fruto<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> papel <strong>de</strong>sempeñado por <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Cister en <strong>la</strong><br />

financiación y organización <strong>de</strong> <strong>la</strong> cruzada <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Navas<br />

<strong>de</strong> Tolosa a través <strong><strong>de</strong>l</strong> arzobispo <strong>de</strong> Toledo, Rodrigo<br />

Ximénez <strong>de</strong> Rada 161 .<br />

Arqueta eucarística <strong>de</strong> cobre con<br />

esmaltes<br />

Se trata <strong>de</strong> una arqueta <strong>de</strong> cobre con<br />

esmaltes <strong>de</strong> Limoges o quizá <strong>de</strong> algún<br />

taller hispano, <strong>de</strong> Silos o Burgos, que<br />

data <strong>de</strong> finales <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XII o principios<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> XIII. Esto es, coetánea con<br />

los famosos esmaltes <strong><strong>de</strong>l</strong> retablo<br />

navarro <strong>de</strong> San Miguel in Excelsis<br />

<strong>de</strong> Ara<strong>la</strong>r 162 .<br />

Des<strong>de</strong> el 23 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong><br />

2002, el conjunto formado<br />

por esta píxi<strong>de</strong> románica <strong>de</strong><br />

esmaltes, <strong>la</strong>s cinco arquetas<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> parroquia, <strong>la</strong> naveta<br />

renacentista <strong>de</strong> concha y<br />

p<strong>la</strong>ta, y el cofre barroco <strong>de</strong><br />

filigrana <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong> parroquia<br />

<strong>de</strong> Santa María <strong>la</strong> Real <strong>de</strong><br />

<strong>Fitero</strong>, que se muestran a continuación,<br />

es consi<strong>de</strong>rado como un<br />

Bien <strong>de</strong> Interés Cultural por sí<br />

mismo 163 , lo que pone <strong>de</strong> manifiesto<br />

que aunque también lo sea el <strong>de</strong>saparecido<br />

monasterio, no queda c<strong>la</strong>ro lo<br />

que con su <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> 1931 está<br />

actualmente c<strong>la</strong>sificado como tal.<br />

186


Tres arquetas medievales <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra<br />

Se trata <strong>de</strong> un cofre románico <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XII, aunque<br />

su <strong>de</strong>coración pue<strong>de</strong> que ya sea <strong><strong>de</strong>l</strong> XIII, y <strong>de</strong> otro cofre<br />

<strong>de</strong> estilo franco-gótico <strong>de</strong> finales <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XIII 164 .<br />

188


A los que se aña<strong>de</strong> una pequeña<br />

cajita <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo que data<br />

entre 1320 y 1326, con <strong>la</strong>s armas <strong>de</strong><br />

los Foces y <strong>la</strong>s <strong>de</strong> Leet, cuyo uso original<br />

<strong>de</strong>bió ser el <strong>de</strong> joyero 165 .<br />

189


190<br />

Arqueta <strong>de</strong> marfil siciliana<br />

Esta sencil<strong>la</strong> arqueta <strong>de</strong> chapas <strong>de</strong> marfil y armazón <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra probablemente<br />

date <strong>de</strong> finales <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XI, proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> talleres sicilianos 166 .


Restos <strong>de</strong> otra arqueta<br />

<strong>de</strong> marfil<br />

Sólo se conservan dos chapas<br />

<strong>de</strong> otra arqueta que <strong>de</strong>bió ser coetánea<br />

y simi<strong>la</strong>r a <strong>la</strong> anterior, esto es,<br />

<strong>de</strong> finales <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XI 167 .<br />

Restos <strong>de</strong> herrajes<br />

191


Arqueta <strong>de</strong> marfil hispano-árabe<br />

Esta arqueta <strong>de</strong> marfil profusamente <strong>de</strong>corada,<br />

según <strong>la</strong> lectura e interpretación que para ser publicada<br />

en estas páginas ha facilitado el profesor Gustavo<br />

Turienzo y también como se ha venido publicando 168 ,<br />

data <strong><strong>de</strong>l</strong> año 355 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Hégira, esto es, entre el 28 <strong>de</strong><br />

diciembre <strong>de</strong> 965 y 17 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 966 d. C., y se<br />

trata <strong>de</strong> una obra que el orfebre musulmán Ha<strong>la</strong>f, <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> eboraria <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad pa<strong>la</strong>tina Madinat al-<br />

Zahara (Córdoba).<br />

Según <strong>la</strong>s novedosas conclusiones a <strong>la</strong>s que llega el<br />

citado profesor, aunque con muchas reservas es posible<br />

que esta arqueta hubiese sido realizada para una concubina<br />

esc<strong>la</strong>va calificada como Wa<strong>la</strong>da que, pocos meses<br />

antes, es cierto quecietamente tuvo un hijo con el califa<br />

<strong>de</strong> Córdoba al-Hakam II mientras éste estaba casado<br />

192<br />

En el nombre <strong>de</strong> Dios, que su bendición y sus dones sean abundantes<br />

Para su queridísima Wal<strong>la</strong>da, para quien se <strong>la</strong>bró esta obra.<br />

Con <strong>la</strong> ayuda <strong>de</strong> Dios, lo e<strong>la</strong>boró Ha<strong>la</strong>f.<br />

Fue realizado en Medina Azahara en el año 55.<br />

con una princesa <strong><strong>de</strong>l</strong> reino <strong>de</strong> Pamplona, l<strong>la</strong>mada<br />

Aurora; también es probable que no fuese así y que se<br />

tratase <strong>de</strong> un regalo para una princesa <strong>de</strong> sangre Omeya,<br />

quizá una hija o sobrina <strong><strong>de</strong>l</strong> propio califa. Lo que podría<br />

cambiar el <strong>de</strong>stinatario inicial <strong>de</strong> esta arqueta con respecto<br />

a lo publicado hasta ahora, incluidas otras lecturas<br />

e interpretaciones publicadas que han resultado ser <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

todo erróneas.<br />

Por otra parte, sin cuestionar lo que se ha publicado<br />

acerca <strong>de</strong> que esta arqueta sirvió para guardar <strong>la</strong>s reliquias<br />

que, en 1523, le rega<strong>la</strong>ron al abad <strong>de</strong> <strong>Fitero</strong> proce<strong>de</strong>ntes<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> sacristía <strong>de</strong> <strong>la</strong> catedral <strong>de</strong> Pamplona, don<strong>de</strong><br />

habían permanecido al menos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> antes <strong>de</strong> 1270,<br />

fecha en <strong>la</strong> que se perdieron <strong>la</strong>s noticias <strong>de</strong> su origen;<br />

también arroja algo <strong>de</strong> luz acerca <strong>de</strong> cómo pudo llegar<br />

esta arqueta <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el califato hasta <strong>la</strong> catedral <strong>de</strong>


Pamplona. Pues cree que pudo ser el resultado <strong>de</strong> algún<br />

expolio realizado sobre el tesoro cordobés durante <strong>la</strong><br />

alfetna o bien que, habiendo salido <strong>de</strong> Córdoba poste-<br />

riormente y <strong>de</strong>bido a otras causas, acabó formando parte<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> pago a alguno <strong>de</strong> tantos mercenarios es<strong>la</strong>vos, francos<br />

y vascones que estuvieron al servicio <strong>de</strong> los sultanes <strong>de</strong><br />

taifas.<br />

Respecto al estilo <strong>de</strong> su <strong>de</strong>coración y <strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica<br />

utilizada también aporta este profesor una nueva hipótesis<br />

ya que no cree que sea <strong>de</strong> origen andalusí, sino<br />

bizantino. La razón para ello se <strong>de</strong>be a <strong>la</strong> presencia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

“or<strong>la</strong>s” que encuadran <strong>la</strong> inscripción y a <strong>la</strong>s dos pequeñas<br />

“a<strong>la</strong>s” que surgen <strong><strong>de</strong>l</strong> margen superior en <strong>la</strong> cuarta y<br />

última faceta <strong>de</strong> <strong>la</strong> inscripción. A<strong>de</strong>más, también aporta<br />

su opinión acerca <strong>de</strong> que es probable que, efectivamente<br />

y como se podría <strong>de</strong>mostrar mediante espectrografía, <strong>la</strong>s<br />

letras <strong>de</strong> <strong>la</strong> inscripción hubiesen estado pintadas en azul<br />

sobre un fondo rojo, interca<strong>la</strong>do con <strong>la</strong> púrpura y el<br />

negro en los grabados exteriores. Pues son los colores<br />

empleados por los artífices <strong>de</strong> <strong>la</strong> dinastía macedónica y<br />

<strong>la</strong> pre<strong>la</strong>ción indicada por algunos tratados bizantinos,<br />

que no cesa <strong>de</strong> manifestarse en <strong>la</strong>s arquetas <strong><strong>de</strong>l</strong> taller<br />

imperial <strong>de</strong> Constantinop<strong>la</strong>. Siendo a<strong>de</strong>más probable<br />

que Ha<strong>la</strong>f hubiese aprendido estos conocimientos en <strong>la</strong><br />

193


propia Córdoba, aprovechando <strong>la</strong> posible llegada <strong>de</strong><br />

algún experto eborario bizantino junto con el experto<br />

musivario que se sabe que llegó como consecuencia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

petición realizada por el califa Omeya, en junio <strong>de</strong> 965,<br />

para trabajar en <strong>la</strong> Mezquita Mayor 169 .<br />

Finalmente, aunque el propósito inicial al que pudo<br />

estar <strong>de</strong>stinada esta arqueta <strong>de</strong>bió ser el <strong>de</strong> perfumador<br />

o sea <strong>de</strong> contenedor <strong>de</strong> sustancias aromáticas, también<br />

cree este profesor que pudo haber servido para otras funciones.<br />

Pues se sabe que otros objetos simi<strong>la</strong>res sirvieron<br />

para guardar <strong>la</strong>s ór<strong>de</strong>nes <strong>de</strong> una flota, para servir <strong>de</strong> estuche<br />

<strong>de</strong> piezas <strong>de</strong> ajedrez o incluso rosarios. En cualquier<br />

caso, no cabe duda <strong>de</strong> que este tipo <strong>de</strong> cofres formaban<br />

parte <strong><strong>de</strong>l</strong> tesoro califal y que su distribución <strong>de</strong>bió restringirse<br />

o facilitarse alternativamente para evitar <strong>la</strong>s<br />

consecuencias <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>valuación y <strong>de</strong> <strong>la</strong> inf<strong>la</strong>ción evi<strong>de</strong>nte<br />

en el Mediterráneo <strong>de</strong> principios <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo V <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Hégira u XI d. C.<br />

194


Arcones siglo XVI<br />

En estas arcas se a<strong>la</strong>macenaron <strong>la</strong>s<br />

arquetas <strong><strong>de</strong>l</strong> monasterio <strong>de</strong> <strong>Fitero</strong>. Por<br />

el estilo <strong>de</strong> su <strong>de</strong>coración podría estar<br />

en consonancia con <strong>la</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> retablo<br />

Mayor.<br />

195


Cristo <strong>de</strong> marfil<br />

Este crucifijo <strong>de</strong> marfil fue encontrado en<br />

uno <strong>de</strong> arcosolios <strong><strong>de</strong>l</strong> c<strong>la</strong>ustro que sirvió <strong>de</strong> sepultura<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> abad fray Martín <strong>de</strong> Egüés y Gante.<br />

Seguramente date <strong>de</strong> mediados <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI 170 .


Ornamentos<br />

En <strong>la</strong> actualidad sólo se conserva un pequeño<br />

reflejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> rica extensa colección <strong>de</strong> casul<strong>la</strong>s, capas,<br />

frontales <strong>de</strong> retablos y colgaduras que ocuparon <strong>la</strong>s<br />

amplias cajoneras <strong>de</strong> <strong>la</strong> sacristía <strong><strong>de</strong>l</strong> monasterio y que<br />

datan <strong>de</strong>s<strong>de</strong> finales <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI hasta su exc<strong>la</strong>ustración.<br />

Siendo posteriormente complementada esta<br />

magnífica colección con <strong>la</strong> incorporación <strong>de</strong> <strong>de</strong>stacadas<br />

piezas <strong>de</strong> los siglos XIX y XX, proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

parroquia <strong>de</strong> <strong>Fitero</strong>.<br />

En el momento <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>samortización se conservaban<br />

en el monasterio cinco c<strong>la</strong>ses <strong>de</strong> ternos (b<strong>la</strong>ncos, encarnados,<br />

ver<strong>de</strong>s, morados y negros), correspondientes a los colores<br />

litúrgicos. Desgraciadamente <strong>la</strong> mayoría han <strong>de</strong>saparecido<br />

y entre <strong>la</strong>s pocas prendas que aún se conservan <strong>de</strong>stacan<br />

dos ternos pontificales:<br />

<strong>El</strong> rojo, proce<strong>de</strong>nte <strong><strong>de</strong>l</strong> terno <strong>de</strong> los<br />

Mártires <strong>de</strong> finales <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVI, <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

que sólo se conserva una casul<strong>la</strong> <strong>de</strong> terciopelo,<br />

cuyas bandas <strong>la</strong>terales fueron<br />

añadidas en el XVIII, y una capa pluvial<br />

<strong>de</strong> colores rojo y ver<strong>de</strong>.<br />

197


<strong>El</strong> terno b<strong>la</strong>nco, que data <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XVII, se compone <strong>de</strong> una casul<strong>la</strong>, dos dalmáticas con sus hombreras y correspondientes<br />

cuellos, completadas con una capa magna, una esto<strong>la</strong>, una bolsa <strong>de</strong> corporales y un cubre-cáliz, así como<br />

un paño <strong>de</strong> ambón y un manipulo. También se conservaba una mitra que <strong>de</strong>sapareció <strong>la</strong> pasada década.<br />

198<br />

Vistas frontal y trasera <strong>de</strong> <strong>la</strong> casul<strong>la</strong>, así como frontal <strong>de</strong> una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dos dalmáticas, junto con el paño <strong>de</strong> ambón.


Detalles centrales <strong>de</strong> los cuatro bordados centrales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dos dalmáticas <strong><strong>de</strong>l</strong> terno b<strong>la</strong>nco:<br />

Anunciación, Visitación a Santa Isabel, Adoración <strong>de</strong> los Pastores y <strong>de</strong> los Magos.<br />

199


200<br />

Capa pluvial, semicircu<strong>la</strong>r, perteneciente al terno b<strong>la</strong>nco.<br />

Esto<strong>la</strong>, cuello <strong>de</strong> una dalmática, bolsa <strong>de</strong> corporales y cubre-cáliz, que completan el ajuar <strong><strong>de</strong>l</strong> terno b<strong>la</strong>nco.


Casul<strong>la</strong>s y dalmáticas con bordados y<br />

sedas valencianas<br />

A <strong>la</strong>s piezas correspondientes<br />

a los magníficos ternos<br />

rojo y b<strong>la</strong>nco, recogidas<br />

en <strong>la</strong>s cajoneras <strong>de</strong> <strong>la</strong> sacristía,<br />

le acompañan gran<br />

número <strong>de</strong> casul<strong>la</strong>s <strong>de</strong> sedas<br />

valencianas que datan <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

siglo XVIII 171 .<br />

Ejemplos <strong>de</strong> sedas y<br />

bordados valencianos.<br />

201


Colgadura eucarística<br />

202<br />

Colgadura con temas eucarísticos <strong>de</strong> estilo rococó, siglo XVIII.


Vestidos y estandarte <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong> Barda<br />

Vestido b<strong>la</strong>nco, <strong>de</strong> ga<strong>la</strong>, <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong> Barda y <strong><strong>de</strong>l</strong> niño Jesús.<br />

Del siglo XIX y ya proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>la</strong> parroquia<br />

<strong>de</strong> <strong>Fitero</strong>, <strong>de</strong>stacan los bordados <strong><strong>de</strong>l</strong> vestido<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Virgen <strong><strong>de</strong>l</strong> Rosario, <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Virgen<br />

<strong>de</strong> los Dolores y <strong><strong>de</strong>l</strong> vestido b<strong>la</strong>nco<br />

<strong>de</strong> ga<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong> Barda,<br />

así como los <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cortinas<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> sagrario y el estandarte<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Barda.<br />

Manto b<strong>la</strong>nco <strong>de</strong> <strong>la</strong> virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong> Barda.<br />

Vestido b<strong>la</strong>nco <strong>de</strong> <strong>la</strong> virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong> Barda.<br />

Estandarte <strong>de</strong> <strong>la</strong> virgen <strong>de</strong> <strong>la</strong> Barda, en<br />

<strong>la</strong> que figura bordada <strong>la</strong> propia virgen<br />

vestida con este conjunto b<strong>la</strong>nco.<br />

203


Vestido <strong>de</strong> Nuestra Señora <strong>de</strong> los<br />

Dolores, siglo XIX<br />

Manto <strong>de</strong> <strong>la</strong> virgen <strong><strong>de</strong>l</strong> Rosario,<br />

siglo XIX<br />

204<br />

Vestido <strong>de</strong> <strong>la</strong> virgen <strong><strong>de</strong>l</strong> Rosario,<br />

siglo XIX<br />

Palio filipino, siglo XIX


Palios y otros bordados <strong>de</strong> <strong>la</strong> parroquia<br />

Finalmente, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> un palio filipino, que data <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo XIX y que seguramente tiene <strong>la</strong> misma proce<strong>de</strong>ncia que<br />

los Sagrados Corazones <strong>de</strong> Jesús y <strong>de</strong> María, <strong>de</strong> vestir, y que <strong>la</strong>s conchas que sirven <strong>de</strong> pi<strong>la</strong>s <strong>de</strong> agua bendita junto a <strong>la</strong>s<br />

escaleras <strong>de</strong> entrada <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia abacial; <strong>de</strong> mediados <strong><strong>de</strong>l</strong> pasado siglo, también cabe reseñar el palio <strong>de</strong> seda bordado<br />

por <strong>la</strong>s Adoratrices <strong>de</strong> Pamplona, los estandartes <strong>de</strong> <strong>la</strong> archicofradía <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Hijas <strong>de</strong> María y el <strong>de</strong> <strong>la</strong> cofradía <strong><strong>de</strong>l</strong> Sagrado<br />

Corazón <strong>de</strong> Jesús. Así como los numerosos manteles <strong>de</strong> altar realizados con encaje <strong>de</strong> bolillos, ganchillo o bordado<br />

Richelieu que, por su extensión en número y re<strong>la</strong>tivo escaso valor, no se muestran aquí.<br />

Palio <strong>de</strong> 1954.<br />

Estandarte bordado <strong>de</strong> <strong>la</strong> archicofradía<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Hijas <strong>de</strong> María, data <strong>de</strong> 1903<br />

Detalle <strong><strong>de</strong>l</strong> San Raimundo bordado en este palio,<br />

imitando a <strong>la</strong> estatua que hay en <strong>la</strong> Paseo <strong>de</strong>dicado al<br />

patrón <strong>de</strong> <strong>Fitero</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1946.<br />

Estandarte <strong>de</strong> <strong>la</strong> cofradía <strong><strong>de</strong>l</strong> Sagrado<br />

Corazón <strong>de</strong> Jesús<br />

205

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!