Guías sectoriales de RSE en la pequeña y mediana empresa - Esade
Guías sectoriales de RSE en la pequeña y mediana empresa - Esade
Guías sectoriales de RSE en la pequeña y mediana empresa - Esade
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
G<strong>Guías</strong> í <strong>sectoriales</strong> t i l <strong>de</strong> d <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> l<strong>la</strong><br />
<strong>pequeña</strong> y <strong>mediana</strong> <strong>empresa</strong>:<br />
El sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r<br />
David Murillo y Maria Sureda (coordinadores) | Instituto <strong>de</strong> Innovación Social
Los cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> este docum<strong>en</strong>to son propiedad <strong>de</strong> sus autores y queda prohibido su uso para<br />
finalida<strong>de</strong>s comerciales. Se permite su difusión para finalida<strong>de</strong>s formativas, <strong>de</strong> promoción y<br />
s<strong>en</strong>sibilización, siempre haci<strong>en</strong>do refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te original y autoría.
ÍNDICE<br />
Prólogo ............................................................................................................................ 5<br />
Parte I. Introducción: El sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> ............. 9<br />
Introducción: el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> ........ 11<br />
1. <strong>RSE</strong> y competitividad <strong>en</strong> un contexto económico complejo. Pres<strong>en</strong>te y futuro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
<strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables ................................................................................................ 11<br />
2. La <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r ................................................................ 15<br />
Parte II. El sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r <strong>en</strong> Cataluña: situación actual y t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong>l futuro<br />
...................................................................................................................................... 21<br />
1. Energías r<strong>en</strong>ovables: <strong>de</strong>finición y situación <strong>de</strong>l sector .................................. 23<br />
1.1 Introducción y contexto mundial ........................................................................ 23<br />
1.2. Situación <strong>en</strong> Europa ......................................................................................... 26<br />
1.3. Energía so<strong>la</strong>r .................................................................................................... 29<br />
2. Las <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables y el cambio climático ............................................. 30<br />
2.1. Conv<strong>en</strong>ción Marco <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Naciones Unidas sobre Cambio Climático .................. 30<br />
2.2. Protocolo <strong>de</strong> Kioto ............................................................................................ 31<br />
2.3. Cumbre <strong>de</strong> Cop<strong>en</strong>hague ................................................................................... 34<br />
2.4. Medidas 20-20-20 ........................................................................................... 36<br />
3. Sector <strong>en</strong>ergético <strong>de</strong> España ....................................................................... 39<br />
3.1. Marco institucional y legal ................................................................................ 39<br />
3.2. Políticas y programas públicos para <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables ............................. 41<br />
3.3. Impacto económico .......................................................................................... 44<br />
3.4. Impacto social .................................................................................................. 49<br />
3.5. Impacto medioambi<strong>en</strong>tal y seguridad <strong>en</strong>ergética .............................................. 51<br />
4. Energías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> Cataluña ................................................................ 54<br />
4.1. Marco institucional y legal ................................................................................ 55
4.2. Producción y consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables y g<strong>en</strong>eración eléctrica ............... 56<br />
4.3. Situación actual por fu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>ergéticas .......................................................... 58<br />
4.4. Políticas y programas públicos .......................................................................... 61<br />
4.5. Características <strong>de</strong>l sector ................................................................................. 67<br />
5. Energía so<strong>la</strong>r <strong>en</strong> Cataluña ........................................................................... 72<br />
5.1 Sector so<strong>la</strong>r térmico .......................................................................................... 72<br />
5.2 Sector so<strong>la</strong>r fotovoltaico .................................................................................... 74<br />
6. T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> futuro y factores <strong>de</strong> éxito ...................................................... 76<br />
6.1. Análisis DAFO para <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r .............................. 76<br />
6.2. Factores críticos para el éxito <strong>de</strong>l sector y proyecciones futuras ........................ 78<br />
Parte III. Cuatro casos <strong>de</strong> pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r ........................................ 83<br />
Sistemes Avançats d’Energia So<strong>la</strong>r Tèrmica SCCL - AIGUASOL .......................... 85<br />
Sistemes Energètics So<strong>la</strong>rs (SES) .................................................................... 96<br />
Wattpic, Energia Intel·lig<strong>en</strong>t ........................................................................... 108<br />
Trama Tecnoambi<strong>en</strong>tal (TTA) SL .................................................................... 116<br />
Anexos ......................................................................................................................... 127<br />
Anexo I: Glosario <strong>de</strong> términos ........................................................................ 129<br />
Anexo II: Marco institucional y legal <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>en</strong> España .......................... 134<br />
Anexo III: Marco institucional y legal <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>en</strong> Cataluña ....................... 156<br />
Refer<strong>en</strong>cias .................................................................................................................. 161<br />
Bibliografía ........................................................................................................... 161<br />
Páginas web <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia .................................................................................... 165<br />
Índice <strong>de</strong> figuras ................................................................................................... 166
Prólogo<br />
Este es el tercer ejemp<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> colección «<strong>Guías</strong> <strong>sectoriales</strong> <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>pequeña</strong> y<br />
<strong>mediana</strong> <strong>empresa</strong>», creada hace tres años a partir <strong>de</strong>l acuerdo <strong>en</strong>tre el Instituto <strong>de</strong><br />
Innovación Social <strong>de</strong> ESADE y <strong>la</strong> Obra Social <strong>de</strong> Unnim (inicialm<strong>en</strong>te fue con <strong>la</strong> Obra Social<br />
Caixa Saba<strong>de</strong>ll). La iniciativa nacía <strong>en</strong>tonces con un objetivo específico: ampliar el espacio<br />
<strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>de</strong> responsabilidad social <strong>en</strong> Cataluña, con especial hicapié <strong>en</strong> el<br />
tejido <strong>empresa</strong>rial mayoritario <strong>de</strong> nuestro territorio: <strong>la</strong>s <strong>pequeña</strong>s y <strong>mediana</strong>s <strong>empresa</strong>s.<br />
Asimismo, nacía con <strong>la</strong> voluntad <strong>de</strong> ofrecer una aportación difer<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> <strong>de</strong> otras guías y<br />
publicaciones, que partiera <strong>de</strong> un <strong>en</strong>foque sectorial <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong>. Ello nos permitió c<strong>en</strong>trar<br />
cada uno <strong>de</strong> los volúm<strong>en</strong>es <strong>en</strong> un sector <strong>de</strong> actividad específico, que contextualizamos con<br />
<strong>la</strong>s especificida<strong>de</strong>s competitivas, <strong>la</strong>s expectativas y los condicionantes <strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes<br />
<strong>en</strong>tornos económicos.<br />
Es necesario, sin embargo, hacer una m<strong>en</strong>ción especial al contexto económico con el que<br />
arrancaba esta colección. El año 2008 ya se vislumbraba el cambio <strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />
económica que nos conduciría hacia <strong>la</strong> situación económica actual, si bi<strong>en</strong> es cierto que<br />
<strong>en</strong>tonces poco podíamos prever <strong>la</strong> magnitud <strong>de</strong>l embate, que ha dado lugar a una doble<br />
crisis, financiera y productiva, tanto estatal como internacional. Sin embargo, tal y como<br />
introdujimos <strong>en</strong> un volum<strong>en</strong> anterior <strong>de</strong> esta misma colección, sí que nos anticipamos <strong>en</strong><br />
un hecho: <strong>en</strong> <strong>la</strong> int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> vincu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> una forma c<strong>la</strong>ra, y esperamos que relevante para<br />
<strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>l sector, el discurso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> con el <strong>de</strong> <strong>la</strong> competitividad. Creemos que <strong>en</strong><br />
este punto no nos hemos equivocado. Dos años <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> crisis, el<br />
p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> como mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> gestión y como paradigma para <strong>la</strong> compr<strong>en</strong>sión<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> <strong>en</strong> un mundo creci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te interre<strong>la</strong>cionado sólo se pue<strong>de</strong> hacer <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
mano <strong>de</strong>l análisis <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno competitivo.<br />
Ésta fue <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> inspiración con <strong>la</strong> que empezamos a hacer <strong>la</strong> primera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s guías,<br />
c<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria <strong>de</strong> apoyo al sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> automoción. Sin per<strong>de</strong>r <strong>de</strong> vista que el<br />
lector <strong>de</strong> <strong>la</strong> guía t<strong>en</strong>ía que ser un <strong>empresa</strong>rio o un profesional <strong>de</strong> una <strong>pequeña</strong> o <strong>mediana</strong><br />
<strong>empresa</strong>, quisimos vincu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> caso con un estudio sectorial,<br />
realizado, básicam<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una perspectiva económica sobre el sector <strong>en</strong> el cual<br />
operaban. Dos guías más tar<strong>de</strong>, nuestro propósito sigue si<strong>en</strong>do el mismo: <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r los<br />
estudios <strong>de</strong> caso, lo que nos dic<strong>en</strong> sobre su responsabilidad social y sobre su mo<strong>de</strong>lo<br />
competitivo, <strong>en</strong> el contexto <strong>de</strong> un estudio sectorial sobre <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong>l sector.<br />
Para el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r i<strong>de</strong>ntificamos cuatro casos <strong>de</strong> <strong>empresa</strong>s reconocidas <strong>en</strong><br />
este ámbito. Como siempre, <strong>la</strong> elección se hizo a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> consulta a expertos, pero no<br />
sólo explorando <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tarse al mercado, <strong>la</strong> cultura organizativa y <strong>la</strong> forma <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r el compromiso social y, sobre todo, medioambi<strong>en</strong>tal, sino, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te,<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | prólogo 5
observando <strong>la</strong> trayectoria <strong>empresa</strong>rial. De aquí sal<strong>en</strong> <strong>la</strong>s cuatro <strong>empresa</strong>s que el lector<br />
<strong>en</strong>contrará al final <strong>de</strong>l libro.<br />
El lector podrá i<strong>de</strong>ntificar <strong>en</strong> <strong>la</strong>s páginas sigui<strong>en</strong>tes, tal y como hemos <strong>de</strong>f<strong>en</strong>dido <strong>en</strong><br />
trabajos anteriores, esta i<strong>de</strong>a recurr<strong>en</strong>te: p<strong>la</strong>ntear <strong>la</strong> responsabilidad social <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los<br />
esfuerzos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> para mejorar su competitividad ti<strong>en</strong>e s<strong>en</strong>tido. Como se avanza a<br />
continuación, y difer<strong>en</strong>tes estudios lo <strong>de</strong>muestran, consi<strong>de</strong>ramos necesario <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong><br />
<strong>RSE</strong> como parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> estrategia competitiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>. Nuestra tesis era y es <strong>la</strong><br />
misma: una <strong>empresa</strong> con unos valores y un mo<strong>de</strong>lo competitivo que integre elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />
responsabilidad social pres<strong>en</strong>ta unos atributos que <strong>la</strong> hac<strong>en</strong> más competitiva.<br />
En cuanto al marco específico <strong>en</strong> el que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> esta guía, constatamos como hoy <strong>en</strong><br />
día no es únicam<strong>en</strong>te el contexto <strong>de</strong> crisis el que conduce a <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> a rep<strong>la</strong>ntearse<br />
muchos <strong>de</strong> sus valores tradicionales. La evi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l cambio climático y el acuerdo<br />
político global para combatirlo se traduc<strong>en</strong>, efectivam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> un conjunto <strong>de</strong> presiones<br />
sobre el mundo corporativo que no se t<strong>en</strong>drían que m<strong>en</strong>ospreciar. Hay un avance <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
consci<strong>en</strong>cia social <strong>de</strong> <strong>la</strong> corresponsabilidad <strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes ag<strong>en</strong>tes económicos, políticos<br />
y sociales a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> minimizar los impactos <strong>de</strong> su actuación <strong>en</strong> el <strong>en</strong>torno y el medio<br />
ambi<strong>en</strong>te. Tal afirmación se pone <strong>de</strong> manifiesto este mismo mes <strong>en</strong> un estudio patrocinado<br />
por el Pacto Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Naciones Unidas1 y Acc<strong>en</strong>ture: <strong>la</strong> práctica totalidad <strong>de</strong> los<br />
directivos <strong>de</strong> <strong>empresa</strong> firmantes <strong>de</strong>l Pacto Global, un 93 %, consi<strong>de</strong>ran que <strong>la</strong><br />
sost<strong>en</strong>ibilidad es una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ves para el éxito futuro <strong>de</strong> su compañía, a pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong> crisis<br />
actual. 2<br />
Así pues, cuando nos p<strong>la</strong>nteábamos llevar a cabo este tercer volum<strong>en</strong> sobre el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r, lo hacíamos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una doble consci<strong>en</strong>cia: por un <strong>la</strong>do, <strong>la</strong> importancia<br />
pres<strong>en</strong>te y futura <strong>de</strong> <strong>la</strong> sost<strong>en</strong>ibilidad como elem<strong>en</strong>to troncal <strong>de</strong> cualquier mo<strong>de</strong>lo<br />
económico <strong>de</strong> país, y, por el otro, su vínculo es<strong>en</strong>cial e intrínseco con el discurso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong>.<br />
No obstante, esta guía se difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s anteriores <strong>en</strong> un aspecto. Si <strong>en</strong> <strong>la</strong> primera guía<br />
el <strong>en</strong>foque sectorial se c<strong>en</strong>tró <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> un estudio <strong>en</strong> c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> <strong>de</strong>l sector<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> automoción (o, concretam<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pymes proveedoras <strong>de</strong> dicho sector) y <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
segunda <strong>en</strong> un estudio <strong>de</strong>l sector hotelero, esta vez hemos querido c<strong>en</strong>trarnos <strong>en</strong> un<br />
subsector <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l amplio campo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s l<strong>la</strong>madas <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables.<br />
En el caso <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> automoción y el <strong>de</strong> <strong>la</strong> hostelería, hablábamos <strong>de</strong> sectores<br />
re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te tradicionales, con un peso bastante significativo <strong>en</strong> el tejido <strong>empresa</strong>rial<br />
1 http://www.unglobalcompact.org/<br />
2http://www.compromisorse.com/rse/2010/06/23/<strong>en</strong>cuesta-acc<strong>en</strong>ture-pacto-mundial-a-766-directivos-el-93pi<strong>en</strong>sa-que-<strong>la</strong>-sost<strong>en</strong>ibilidad-sera-critica-para-su-futuro/<br />
6<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | prólogo
catalán. Se trataba, <strong>en</strong> ambos casos, <strong>de</strong> sectores con <strong>empresa</strong>s con una <strong>la</strong>rga trayectoria<br />
<strong>en</strong> el mercado, don<strong>de</strong>, tal y como se <strong>de</strong>mostró, era significativo y viable <strong>en</strong>troncar el<br />
discurso <strong>de</strong> <strong>la</strong> responsabilidad social con <strong>la</strong> competitividad y <strong>la</strong> innovación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>.<br />
En esta tercera guía, inevitablem<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> trayectoria <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s será más breve, dada<br />
<strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación reci<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l sector <strong>en</strong> cuestión. Como procedimi<strong>en</strong>to para <strong>la</strong> elección <strong>de</strong>l<br />
sector, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> una primera prospección <strong>de</strong>l amplio abanico <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables, se hizo una selección <strong>de</strong> un subsector específico para, <strong>en</strong> primer lugar, acotar<br />
el ámbito <strong>de</strong> estudio y, <strong>en</strong> segundo lugar, permitirnos analizar unas <strong>empresa</strong>s con una<br />
tipología re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te simi<strong>la</strong>r, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un subsector con un volum<strong>en</strong> importante <strong>de</strong><br />
<strong>empresa</strong>s <strong>pequeña</strong>s y <strong>mediana</strong>s. De este modo, terminamos por c<strong>en</strong>trarnos <strong>en</strong> el<br />
subsector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r.<br />
Tal y como hemos indicado anteriorm<strong>en</strong>te, no <strong>de</strong>bemos per<strong>de</strong>r <strong>de</strong> vista que <strong>la</strong>s guías no<br />
pres<strong>en</strong>tan únicam<strong>en</strong>te una aproximación al sector y a sus <strong>empresa</strong>s, sino que el objetivo<br />
es estudiar cómo se ti<strong>en</strong>e que compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> responsabilidad social <strong>en</strong> estos sectores, es<br />
<strong>de</strong>cir, qué hac<strong>en</strong> actualm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>en</strong> este campo y qué pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />
hay. El hecho <strong>de</strong> escoger <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r, una fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía r<strong>en</strong>ovable ya, por<br />
<strong>de</strong>finición, limpia, no ti<strong>en</strong>e que suponer per se que ésta sea toda <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> al<br />
alcance <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s. Efectivam<strong>en</strong>te, a<strong>de</strong>ntrarnos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cuatro <strong>empresa</strong>s que<br />
aparec<strong>en</strong> como estudios <strong>de</strong> caso al final <strong>de</strong>l libro nos permite <strong>de</strong>scubrir que hay ciertas<br />
particu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> cultura <strong>empresa</strong>rial o, por lo m<strong>en</strong>os, una incipi<strong>en</strong>te imag<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
cómo a <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s les gusta p<strong>en</strong>sarse a sí mismas. Una imag<strong>en</strong> que va más allá <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
actuaciones estrictam<strong>en</strong>te medioambi<strong>en</strong>tales propias <strong>de</strong>l sector y que nos permite<br />
empezar a <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r qué pue<strong>de</strong> significar ser una <strong>empresa</strong> responsable <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r.<br />
Finalizamos estas líneas con un último apunte sobre <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes partes que forman este<br />
volum<strong>en</strong>. La pres<strong>en</strong>te publicación está estructurada <strong>en</strong> los apartados sigui<strong>en</strong>tes:<br />
- Una primera reflexión sobre <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> y <strong>la</strong> competitividad, y su aplicación al sector <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r, hecha a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pymes analizadas.<br />
- Un informe sectorial sobre <strong>la</strong> situación <strong>de</strong>l sector. Un informe que parte <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
contextualización <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l conjunto <strong>de</strong>l sector<br />
<strong>en</strong>ergético y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables. Se incluye una pres<strong>en</strong>tación g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l<br />
panorama europeo y <strong>de</strong>l Estado español, y se termina contextualizando <strong>la</strong> situación<br />
actual <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong> Cataluña.<br />
- Finalm<strong>en</strong>te, una <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> los casos estudiados, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se pres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong>s<br />
cuatro <strong>empresa</strong>s analizadas y cómo percib<strong>en</strong> dichas <strong>empresa</strong>s su <strong>en</strong>torno<br />
competitivo y su responsabilidad social.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | prólogo 7
Terminamos, ahora sí, expresando nuestro agra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>to por acompañarnos <strong>en</strong> este<br />
trayecto a <strong>la</strong> Obra Social Caixa Saba<strong>de</strong>ll (hoy integrada <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> Unnim), a <strong>la</strong>s<br />
investigadoras que han hecho posible esta guía —Marta Dinarès, Julia Salsas, Heloise<br />
Buck<strong>la</strong>nd y Vanessa Morales— y, muy particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te, a <strong>la</strong>s cuatro <strong>empresa</strong>s que han<br />
compartido con nosotros su perspectiva sobre el sector y, sobre todo, aquellos elem<strong>en</strong>tos<br />
<strong>de</strong> su cultura organizativa que nos permit<strong>en</strong> hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> una visión específica <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong>:<br />
Trama Tecno Ambi<strong>en</strong>tal, Aiguasol, Sistemes Energètics So<strong>la</strong>rs y Wattpic. A todos ellos,<br />
nuestro más sincero agra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>to.<br />
David Murillo, Maria Sureda y Josep M. Lozano<br />
Julio <strong>de</strong> 2010<br />
8<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | prólogo
Parte I. Introducción: El sector <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>RSE</strong><br />
Por David Murillo y Maria Sureda
Introducción: el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>RSE</strong><br />
1. <strong>RSE</strong> y competitividad <strong>en</strong> un contexto económico complejo. Pres<strong>en</strong>te y futuro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
<strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables<br />
A lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> este año 2010, marcado por <strong>la</strong> crisis económica, hemos podido constatar <strong>la</strong><br />
aparición <strong>de</strong> dos m<strong>en</strong>sajes <strong>en</strong> torno al discurso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong>.<br />
El primer m<strong>en</strong>saje, que normalm<strong>en</strong>te parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l tercer sector, <strong>de</strong>l ámbito<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> fi<strong>la</strong>ntropía o <strong>de</strong> una visión asist<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>la</strong> responsabilidad corporativa, ha tratado <strong>de</strong><br />
subrayar <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> no <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> trabajar <strong>en</strong> el campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> un mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
agitación económica y, por tanto, social, como el que nos acompaña. Se trata <strong>de</strong> una visión<br />
que se alim<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción social clásica y que, a nuestro <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r,<br />
confun<strong>de</strong> los términos <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> y fi<strong>la</strong>ntropía y nos remite a tiempos pasados, <strong>en</strong> los que <strong>la</strong><br />
<strong>RSE</strong> era un f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong>sconocido y, ciertam<strong>en</strong>te, alejado <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s.<br />
Sin embargo, existe una segunda lectura, un segundo m<strong>en</strong>saje, que afortunadam<strong>en</strong>te ha<br />
ido cuajando <strong>en</strong> el mundo <strong>empresa</strong>rial: es el que se refiere a <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> como un ámbito más<br />
<strong>de</strong> gestión, que ti<strong>en</strong>e que avanzar <strong>en</strong> su profesionalización, <strong>en</strong> <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> su gestión y,<br />
sobre todo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> vincu<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> estrategia competitiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>.<br />
Ent<strong>en</strong><strong>de</strong>mos que esta última es <strong>la</strong> única perspectiva acertada. Especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> un<br />
contexto económico como el actual y, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te, cuando nos referimos a un colectivo<br />
<strong>de</strong> <strong>empresa</strong>s compuesto por <strong>pequeña</strong>s y <strong>mediana</strong>s <strong>empresa</strong>s, <strong>la</strong>s cuales, para su<br />
superviv<strong>en</strong>cia, han t<strong>en</strong>ido que vincu<strong>la</strong>r su compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong> responsabilidad social con <strong>la</strong><br />
gestión efectiva y competitiva <strong>de</strong>l negocio necesariam<strong>en</strong>te.<br />
Sin embargo, <strong>en</strong> los últimos años, <strong>la</strong> competitividad como concepto <strong>de</strong> gestión ha<br />
experim<strong>en</strong>tado un particu<strong>la</strong>r proceso <strong>de</strong> transformación. Ha llovido mucho <strong>de</strong>s<strong>de</strong> aquel<strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>finición <strong>de</strong> competitividad <strong>empresa</strong>rial que apuntaba Porter (1980) 3 y que vincu<strong>la</strong>ba <strong>la</strong><br />
bu<strong>en</strong>a marcha <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> a <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> barreras <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada, a <strong>la</strong> producción <strong>de</strong><br />
bi<strong>en</strong>es o servicios no sustituibles, a <strong>la</strong> apropiación <strong>de</strong> un segm<strong>en</strong>to importante <strong>de</strong>l mercado<br />
y a <strong>la</strong> minoración <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> negociación <strong>de</strong> los cli<strong>en</strong>tes y los proveedores, así como a <strong>la</strong><br />
exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una compet<strong>en</strong>cia mínima que movilizara <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> hacia <strong>la</strong> innovación.<br />
En los últimos años, se ha gestado una visión mucho más complexa, intangible y re<strong>la</strong>cional<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> competitividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s. Elem<strong>en</strong>tos como <strong>la</strong> flexibilidad y <strong>la</strong> adaptabilidad <strong>de</strong><br />
equipos y <strong>de</strong> personas, elem<strong>en</strong>tos como <strong>la</strong> calidad y <strong>la</strong> reputación <strong>de</strong> marca (Barney,<br />
3 PORTER, M. (1980). Competitive Strategy. Nueva York: The Free Press, 1980.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | introducción 11
1991), 4 <strong>la</strong> capacidad para innovar, <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones ―<strong>en</strong> amplitud y <strong>en</strong> calidad― con los<br />
grupos <strong>de</strong> interés (stakehol<strong>de</strong>rs), así como <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> gestionar el conocimi<strong>en</strong>to y el<br />
tal<strong>en</strong>to, aparec<strong>en</strong> como elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>finitorios <strong>de</strong> <strong>la</strong> competitividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> (Kay,<br />
1993). 5 Cameron y Que<strong>en</strong> (1996) 6 sosti<strong>en</strong><strong>en</strong> que <strong>la</strong> competitividad <strong>de</strong> una organización se<br />
basa <strong>en</strong> su cultura <strong>empresa</strong>rial. D’Cruz y Rugman (1992) 7 hab<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> competitividad<br />
como <strong>la</strong> habilidad <strong>de</strong> una organización para diseñar, producir o introducir <strong>en</strong> el mercado<br />
productos o servicios superiores a los ofrecidos por <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia, tomando <strong>en</strong><br />
consi<strong>de</strong>ración su precio y otras calida<strong>de</strong>s. Nos hal<strong>la</strong>mos, pues, ante una lectura<br />
emin<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>cional <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>. Precisam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> que <strong>de</strong>fi<strong>en</strong><strong>de</strong>, y <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se<br />
sosti<strong>en</strong>e, <strong>la</strong> responsabilidad social <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>.<br />
Como recordaremos, hace poco más <strong>de</strong> un año, <strong>la</strong> Comisión Europea, <strong>en</strong> su informe global<br />
sobre competitividad (CE, 2008), <strong>de</strong>dicó un capítulo específico a subrayar <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre<br />
<strong>la</strong> <strong>RSE</strong> ―<strong>en</strong>t<strong>en</strong>dida como el conjunto <strong>de</strong> actuaciones sociales y medioambi<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>empresa</strong>― y <strong>la</strong> competitividad. Convi<strong>en</strong>e recordar sus i<strong>de</strong>as principales. El informe<br />
reconocía <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un impacto pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> competitividad <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>empresa</strong> <strong>en</strong>, como mínimo, seis niveles: los referidos a <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> costes, <strong>la</strong> gestión<br />
<strong>de</strong> los equipos humanos, <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción a los nuevos valores <strong>de</strong>l consumidor, <strong>la</strong> minoración<br />
<strong>de</strong>l riesgo corporativo, <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> reputación y <strong>la</strong> <strong>de</strong> los resultados financieros.<br />
El informe apuntaba <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> razones <strong>empresa</strong>riales sólidas para <strong>la</strong> consi<strong>de</strong>ración e<br />
integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> el mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> negocio. En el informe se trataban <strong>la</strong>s nuevas<br />
expectativas <strong>de</strong> los trabajadores y los cli<strong>en</strong>tes; <strong>la</strong> creci<strong>en</strong>te t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a incorporar <strong>la</strong> <strong>RSE</strong><br />
<strong>en</strong> los procesos <strong>de</strong> compra pública y <strong>la</strong> ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> suministro; <strong>la</strong>s progresivas expectativas<br />
<strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción futura <strong>en</strong> ese campo; <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar capacidad con el fin <strong>de</strong><br />
innovar (a partir <strong>de</strong>l diálogo con los stakehol<strong>de</strong>rs y <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> los puestos <strong>de</strong> trabajo), o <strong>la</strong><br />
importancia creci<strong>en</strong>te que los mercados financieros otorgan actualm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s cuestiones<br />
sociales y medioambi<strong>en</strong>tales. Des<strong>de</strong> esa perspectiva, <strong>de</strong>bía consi<strong>de</strong>rarse <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> como un<br />
activo para <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> valor y, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te, se nos <strong>de</strong>cía, era preciso estar<br />
at<strong>en</strong>tos a <strong>la</strong> distinta evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> por sectores. En cualquier caso, subrayaba, <strong>de</strong>bía<br />
verse <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> como una necesidad competitiva y como un elem<strong>en</strong>to <strong>de</strong> mejora global <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
competitividad <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes niveles: país, sector y <strong>empresa</strong>.<br />
4 BARNEY, J. (1991). “Firm Resources and Sustained Competitive Advantage”. En: Journal of<br />
Managem<strong>en</strong>t. 17(1): 99-120.<br />
5 KAY, J. (1993). Foundations of Corporate Success. Oxford: Oxford University Press.<br />
6 CAMERON, K. S.; QUINN, R. E. (1996). Diagnosing and Changing Organizational Culture: Based on the<br />
Competing Values Framework. Reading: Addison-Wesley.<br />
7 D’CRUZ, J.; RUGMAN, A. (1992). New Concepts for Canadian Competitiv<strong>en</strong>ess. Canadá: Kodak.<br />
12<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | introducción
Des<strong>de</strong> nuestro punto <strong>de</strong> vista, ese <strong>de</strong>be ser el marco para acercar el l<strong>en</strong>guaje <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> a<br />
<strong>la</strong> <strong>empresa</strong>, <strong>en</strong>t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do que gran parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s afirmaciones anteriores, por dim<strong>en</strong>sión, por<br />
recursos y por capacidad para <strong>de</strong>dicar tiempo a el<strong>la</strong>s, <strong>la</strong>s <strong>en</strong>contraremos antes<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das <strong>en</strong> una gran <strong>empresa</strong> (sobre todo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que cotizan <strong>en</strong> mercados financieros<br />
internacionales) que <strong>en</strong> <strong>empresa</strong>s <strong>pequeña</strong>s y <strong>mediana</strong>s. La <strong>RSE</strong>, como ya sabemos, y al<br />
igual que otras áreas <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión (el marketing, <strong>la</strong>s finanzas, <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones<br />
institucionales, etc.), se incorpora a <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> y aum<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> importancia<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección a medida que se increm<strong>en</strong>ta el tamaño (y, por<br />
tanto, <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s y los medios) <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> <strong>en</strong> cuestión.<br />
Tal como apuntan Garrigues Walker y Trull<strong>en</strong>que (2008), 8 para gestionar <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> <strong>de</strong> forma<br />
estratégica hay que pasar <strong>de</strong>l estadio <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> iniciativas <strong>de</strong>sagregadas a <strong>la</strong><br />
incorporación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> estrategia global <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>; a <strong>la</strong> alineación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> con<br />
el mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> negocio, con el objetivo <strong>de</strong> alcanzar v<strong>en</strong>tajas competitivas (<strong>en</strong> línea con lo<br />
que Porter y Kramer seña<strong>la</strong>ron también <strong>en</strong> 2006). 9 Sin duda, ese tipo <strong>de</strong> l<strong>en</strong>guaje e,<br />
insistimos <strong>en</strong> ello, los recursos necesarios para pasar <strong>de</strong>l discurso a <strong>la</strong> acción los<br />
<strong>en</strong>contraremos antes <strong>en</strong> una gran <strong>empresa</strong> que <strong>en</strong> pymes. Sin embargo, <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> no solo<br />
<strong>de</strong>be interesar a <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s <strong>empresa</strong>s. Ni mucho m<strong>en</strong>os.<br />
Si el discurso anterior nos proporciona una i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> <strong>la</strong> visión <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> que avanza <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
perspectiva <strong>empresa</strong>rial, también po<strong>de</strong>mos fijarnos <strong>en</strong> los esfuerzos por promocionar <strong>la</strong><br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> el ámbito público. Así, solo <strong>en</strong> este último año hemos visto <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rse el Proyecto<br />
<strong>de</strong> Ley <strong>de</strong> economía sost<strong>en</strong>ible10 o empezar a <strong>de</strong>splegarse el P<strong>la</strong> RSG<strong>en</strong>cat. 11 Unos años<br />
atrás, para el caso <strong>de</strong> Cataluña se implem<strong>en</strong>taron medidas concretas para <strong>la</strong> incorporación<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> el mo<strong>de</strong>lo económico <strong>de</strong>l país, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l Acuerdo para <strong>la</strong> competitividad<br />
(2005). Tal como nos lo avanzaba el m<strong>en</strong>cionado informe <strong>de</strong> <strong>la</strong> CE (2008), a pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
crisis sigue vig<strong>en</strong>te <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> fondo hacia <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> los mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong><br />
negocio <strong>empresa</strong>riales.<br />
Analicemos, sin embargo, qué está sucedi<strong>en</strong>do <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables. El<br />
último año ha sido, sin duda, un año <strong>de</strong> confirmación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s preocupaciones<br />
medioambi<strong>en</strong>tales, también <strong>en</strong> <strong>la</strong> esfera global. Discutida, <strong>de</strong>batida y con lecturas<br />
contradictorias, <strong>la</strong> cumbre <strong>de</strong> Cop<strong>en</strong>hague sobre el cambio global ha supuesto un avance<br />
8 GARRIGUES WALKER, A.; TRULLENQUE, F. (2008). “Responsabilidad social corporativa: ¿papel mojado o<br />
necesidad estratégica?”. En: Harvard Deusto Business Review.<br />
9 PORTER, M. E.; KRAMER, M. R. (2006). “Strategy and Society: The Link betwe<strong>en</strong> Competitive<br />
Advantage and Corporate Social Responsibility”. En: Harvard Business Review.<br />
10 <br />
11 <br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | introducción 13
<strong>en</strong> <strong>la</strong> progresión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prioridad medioambi<strong>en</strong>tal global <strong>en</strong> <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>da política internacional.<br />
Para algunos, <strong>la</strong> cumbre <strong>de</strong> Cop<strong>en</strong>hague ha sido una oportunidad perdida, una<br />
<strong>de</strong>mostración, <strong>en</strong>tre otras cosas, <strong>de</strong> que el discurso <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea (UE) con re<strong>la</strong>ción<br />
al cambio climático está por <strong>de</strong>trás <strong>de</strong> sus capacida<strong>de</strong>s políticas para marcar <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>da <strong>de</strong><br />
países como Estados Unidos, China o India. Para otros, es preciso poner esa lectura <strong>en</strong><br />
contexto, como <strong>de</strong>mostración <strong>de</strong>l grado elevado <strong>de</strong> conci<strong>en</strong>ciación que los temas<br />
medioambi<strong>en</strong>tales ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE.<br />
Si nos fijamos <strong>en</strong> los resultados <strong>de</strong>l trabajo realizado por el grupo <strong>de</strong> reflexión sobre el<br />
futuro <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE, nos daremos cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> su ag<strong>en</strong>da medioambi<strong>en</strong>tal. En<br />
el docum<strong>en</strong>to Proyecto Europa 2030: Retos y oportunida<strong>de</strong>s, 12 dirigido al Consejo Europeo,<br />
se han seña<strong>la</strong>do algunos puntos que pue<strong>de</strong>n marcar el camino a seguir por <strong>la</strong>s políticas<br />
<strong>en</strong>ergéticas <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE y, por lo tanto, también por <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías alternativas. Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s líneas<br />
maestras <strong>de</strong>l informe es <strong>la</strong> recom<strong>en</strong>dación <strong>de</strong> promover un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to ver<strong>de</strong>,<br />
basado <strong>en</strong> <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía limpia, los increm<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética y<br />
<strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong>l transporte. Junto a dicha línea maestra, el informe hace un<br />
l<strong>la</strong>mami<strong>en</strong>to a priorizar los objetivos 20-20-20:<br />
14<br />
Reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> gases <strong>de</strong> efecto inverna<strong>de</strong>ro <strong>en</strong> un 20 % (con <strong>la</strong><br />
posibilidad <strong>de</strong> increm<strong>en</strong>tar dicho porc<strong>en</strong>taje al 30 %).<br />
Ahorro <strong>de</strong>l 20 % <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía increm<strong>en</strong>tando <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética<br />
(a<strong>de</strong>más, <strong>en</strong> todos los países, el 10 % <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l transporte <strong>de</strong>berán<br />
cubrirse a través <strong>de</strong> biocombustibles).<br />
Fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables hasta el 20 %.<br />
En el informe <strong>de</strong> los expertos se hace un l<strong>la</strong>mami<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> introducción <strong>de</strong> reformas<br />
estructurales coordinadas <strong>en</strong> los países <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE con el fin <strong>de</strong> alcanzar esos hitos. Un factor<br />
que resulta interesante al estudiar <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>pequeña</strong>s y <strong>mediana</strong>s <strong>empresa</strong>s es su<br />
insist<strong>en</strong>cia a consi<strong>de</strong>rar el capital humano y <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> los trabajadores como<br />
elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong> <strong>la</strong> competitividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía europea. Finalm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> el progreso<br />
hacia una política <strong>en</strong>ergética común, <strong>en</strong> el informe se seña<strong>la</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> establecer un<br />
sistema <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivos estable para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> ese tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía.<br />
Si este es el marco europeo, al<strong>en</strong>tador <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> <strong>la</strong> que apunta hacia el<br />
establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un norte c<strong>la</strong>ro <strong>en</strong> el campo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas <strong>en</strong>ergéticas, <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong>l<br />
Estado español, a principios <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 2010, el panorama es más complejo. A pesar <strong>de</strong>l<br />
compromiso <strong>de</strong>l Gobierno <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong>s ayudas a <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables,<br />
12 <br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | introducción
los últimos meses han estado marcados por <strong>la</strong> incertidumbre sobre el precio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s primas<br />
al sector fotovoltaico, con un ev<strong>en</strong>tual recorte retroactivo ―primero anunciado pero<br />
<strong>de</strong>spués matizado― <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ayudas públicas. Esa <strong>de</strong>cisión obe<strong>de</strong>ce a <strong>la</strong> fuerte contracción<br />
<strong>de</strong>l presupuesto público <strong>de</strong>l Estado, pero, también, a <strong>la</strong>s creci<strong>en</strong>tes disfunciones <strong>en</strong> el<br />
coste (y, por lo tanto, <strong>en</strong> el precio) <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía a esca<strong>la</strong> estatal. Se trata <strong>de</strong> un terr<strong>en</strong>o<br />
abonado a <strong>la</strong> confrontación <strong>en</strong>tre lobbies <strong>en</strong>ergéticos y repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r, pero también intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> discusión otros ag<strong>en</strong>tes, como los fondos <strong>de</strong><br />
inversión extranjeros, y conceptos como <strong>la</strong> seguridad jurídica, <strong>la</strong> autonomía <strong>en</strong>ergética o <strong>la</strong><br />
imag<strong>en</strong> externa <strong>de</strong>l país.<br />
Actualm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> conversación está estancada <strong>en</strong> ese punto, algo que oscurece un<br />
panorama a pesar <strong>de</strong> ello al<strong>en</strong>tador para un sector que se asocia c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te con los<br />
objetivos <strong>de</strong> lucha contra el cambio climático y <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía ver<strong>de</strong> a <strong>la</strong> que<br />
hemos hecho refer<strong>en</strong>cia anteriorm<strong>en</strong>te. Así pues, parece que hemos llegado a un punto <strong>de</strong><br />
conci<strong>en</strong>ciación <strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia estratégica <strong>de</strong>l sector, pero también <strong>de</strong> que esa<br />
importancia, cuando m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> nuestro país, se ha visto temp<strong>la</strong>da por <strong>la</strong> crisis. En el<br />
sigui<strong>en</strong>te capítulo analizaremos con mayor profundidad todos estos elem<strong>en</strong>tos.<br />
2. La <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r<br />
Ciertam<strong>en</strong>te, si el sector parece con<strong>de</strong>nado a mostrar unos índices <strong>de</strong> retorno sobre <strong>la</strong><br />
inversión m<strong>en</strong>ores <strong>en</strong> el futuro, también parece evi<strong>de</strong>nte que <strong>la</strong>s prácticas <strong>empresa</strong>riales<br />
estrictam<strong>en</strong>te oportunistas irán a <strong>la</strong> baja, y permanecerán <strong>en</strong> el sector aquel<strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s<br />
que, al marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> otros criterios, manifiest<strong>en</strong> <strong>de</strong> forma más sólida su conv<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to y<br />
cre<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el sector. En los próximos años podrán hacerse visibles <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre<br />
<strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un <strong>en</strong>foque a corto p<strong>la</strong>zo, buscando b<strong>en</strong>eficios inmediatos, y <strong>la</strong>s<br />
que p<strong>la</strong>ntean sus negocios con un horizonte futuro.<br />
Des<strong>de</strong> nuestro punto <strong>de</strong> vista, <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s que se analizan <strong>en</strong> este volum<strong>en</strong> pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong><br />
al segundo grupo. A modo <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación, hemos seleccionado cuatro <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>l<br />
sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía, cuyo mercado es tanto Cataluña como otros lugares y regiones. Se<br />
trata <strong>de</strong> cuatro organizaciones <strong>de</strong> tamaño reducido con respecto a <strong>la</strong> estructura —ninguna<br />
supera los 15 trabajadores—, con una facturación que osci<strong>la</strong> <strong>en</strong>tre los 700.000 y los<br />
5.000.000 <strong>de</strong> euros.<br />
Cabe <strong>de</strong>stacar que, aunque hemos seña<strong>la</strong>do que es un sector re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te jov<strong>en</strong> (al<br />
m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> lo que se refiere a su eclosión <strong>en</strong> gran<strong>de</strong>s magnitu<strong>de</strong>s económicas), tres <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
<strong>empresa</strong>s seleccionadas pres<strong>en</strong>tan una <strong>de</strong>stacada trayectoria <strong>empresa</strong>rial. Tan solo una<br />
<strong>de</strong> el<strong>la</strong>s fue creada cinco años atrás. El resto acumu<strong>la</strong> más <strong>de</strong> diez años <strong>de</strong> trayectoria. Eso<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | introducción 15
significa que son <strong>empresa</strong>s que han <strong>de</strong>mostrado años <strong>de</strong> solv<strong>en</strong>cia y, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te, que<br />
han pres<strong>en</strong>tado un proceso <strong>de</strong> maduración vincu<strong>la</strong>do estrecham<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong>l<br />
sector. Como se <strong>de</strong>scubre <strong>en</strong> <strong>la</strong> lectura <strong>de</strong> los casos, todas <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s analizadas han<br />
subrayado <strong>la</strong> velocidad con <strong>la</strong> que el sector ha evolucionado <strong>en</strong> los últimos años, así como<br />
el gran progreso <strong>de</strong> <strong>la</strong> tecnología utilizada y el crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> ese segm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> mercado.<br />
Figura I.1. Tab<strong>la</strong> <strong>de</strong>scriptiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s estudiadas<br />
WATTPICC SES AIGUASOL TRAMA<br />
Año <strong>de</strong> creación 2005 1993 1999 1986<br />
Localización geográfica: Cerdanyo<strong>la</strong> La Bisbal Barcelona Barcelona<br />
Facturación 710.000 € 5.118.253 € 1.457.666 € 1.250.000<br />
(año) 2008 2008 2009 2009<br />
Trabajadores (10+4) 12 12 10<br />
(año) 2008 2008 2010 2009<br />
Fu<strong>en</strong>te. E<strong>la</strong>boración propia a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> información proporcionada por <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s.<br />
Al analizar cómo <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>la</strong> responsabilidad social esas <strong>empresa</strong>s, hemos observado<br />
algunos elem<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> común:<br />
16<br />
- En primer lugar, cabe <strong>de</strong>stacar que, aunque inicialm<strong>en</strong>te casi ninguna <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s<br />
ti<strong>en</strong>e un discurso o una política propios <strong>en</strong> el campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> —un hecho, como<br />
<strong>de</strong>cíamos, parcialm<strong>en</strong>te atribuible a <strong>la</strong> dim<strong>en</strong>sión reducida <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>—, el<br />
análisis concreto <strong>de</strong> sus mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> negocio y <strong>la</strong>s acciones que llevan a cabo han<br />
puesto <strong>de</strong> manifiesto <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una cultura organizativa afín al concepto <strong>de</strong><br />
<strong>RSE</strong>. En pa<strong>la</strong>bras <strong>de</strong> <strong>la</strong>s propias <strong>empresa</strong>s, <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> está implícita <strong>en</strong> su cultura.<br />
- A juicio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s, un elem<strong>en</strong>to que justifica su actuación responsable es <strong>la</strong><br />
actividad que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n. En su discurso, acompañan ese elem<strong>en</strong>to con <strong>la</strong> tarea <strong>de</strong><br />
fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables y <strong>la</strong> minimización <strong>de</strong> los impactos producidos<br />
<strong>en</strong> los procesos <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía por comparación <strong>de</strong> otras fu<strong>en</strong>tes<br />
conv<strong>en</strong>cionales.<br />
- Aparte <strong>de</strong>l compon<strong>en</strong>te ambi<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s, vincu<strong>la</strong>do al<br />
sector, un elem<strong>en</strong>to común a subrayar que pue<strong>de</strong> vincu<strong>la</strong>rse con <strong>la</strong> dim<strong>en</strong>sión <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s analizadas y al hecho <strong>de</strong> trabajar por proyectos es el hecho <strong>de</strong> contar<br />
con una estructura flexible y participativa. Las organizaciones <strong>de</strong>stacan que,<br />
aunque no dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> políticas formalizadas <strong>en</strong> ese s<strong>en</strong>tido, promuev<strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
conciliación <strong>la</strong>boral <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>, dando flexibilidad a los trabajadores<br />
para que puedan ajustar sus horarios, promovi<strong>en</strong>do el teletrabajo <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>de</strong><br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | introducción
lo posible e int<strong>en</strong>tando crear un ambi<strong>en</strong>te que aporte <strong>la</strong> satisfacción y motivación<br />
necesarias para po<strong>de</strong>r contar con un equipo comprometido.<br />
- Con respecto a <strong>la</strong> verti<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>cional <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>, se observan actuaciones<br />
específicas con stakehol<strong>de</strong>rs c<strong>la</strong>ve. Así, <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s afirman que trabajan con una<br />
c<strong>la</strong>ra ori<strong>en</strong>tación al cli<strong>en</strong>te y con vocación <strong>de</strong> servicio integral, y algunas <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s<br />
<strong>de</strong>stacan <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> postv<strong>en</strong>ta y <strong>de</strong>l servicio <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to posterior<br />
—una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s críticas que recib<strong>en</strong> otras <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>l sector. Incluso se apunta que<br />
<strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones <strong>empresa</strong>riales vincu<strong>la</strong>das a proyectos no se basan solo <strong>en</strong> el<br />
cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los requisitos mínimos legales o acordados inicialm<strong>en</strong>te con el<br />
cli<strong>en</strong>te, sino que los propios proyectos van ajustándose <strong>de</strong> acuerdo con criterios <strong>de</strong><br />
calidad y <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> tecnología más efici<strong>en</strong>te y a<strong>de</strong>cuada, a <strong>la</strong> vez que se<br />
promueve <strong>la</strong> implicación <strong>de</strong>l cli<strong>en</strong>te o <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad don<strong>de</strong> se insta<strong>la</strong>rá el<br />
proyecto. Algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s aña<strong>de</strong>n que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n acciones <strong>de</strong><br />
capacitación <strong>de</strong> técnicos locales con el fin <strong>de</strong> asegurar el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to y <strong>la</strong><br />
sost<strong>en</strong>ibilidad <strong>de</strong> los proyectos una vez finalizada <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>, o bi<strong>en</strong><br />
implem<strong>en</strong>tan sistemas <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l proyecto a distancia.<br />
- Junto con <strong>la</strong> implicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong> propia actividad vincu<strong>la</strong>da a los<br />
proyectos, todas <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>stacan su participación comunitaria <strong>en</strong> forma <strong>de</strong><br />
re<strong>de</strong>s, con <strong>la</strong> participación <strong>en</strong> agrupaciones <strong>sectoriales</strong> o imparti<strong>en</strong>do confer<strong>en</strong>cias.<br />
Forma parte <strong>de</strong>l rol habitual <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong>l sector y <strong>la</strong><br />
s<strong>en</strong>sibilización <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral. Esa vocación no se justifica solo por el<br />
interés <strong>en</strong> el propio negocio —por otra parte, evi<strong>de</strong>nte—, sino también por el hecho<br />
<strong>de</strong> que los fundadores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s apuestan globalm<strong>en</strong>te por el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
<strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables.<br />
Los puntos anteriores <strong>de</strong>stacan <strong>la</strong>s principales i<strong>de</strong>as comunes, pero también nos<br />
muestran, <strong>de</strong> nuevo, <strong>la</strong> dualidad que existe siempre al hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> responsabilidad, que es,<br />
precisam<strong>en</strong>te, el doble <strong>en</strong>foque <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> <strong>de</strong> carácter interno y <strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />
carácter externo. Entre <strong>la</strong>s primeras, <strong>la</strong>s <strong>de</strong> carácter interno, <strong>de</strong>stacan especialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s<br />
que ya hemos com<strong>en</strong>tado respecto a los trabajadores y <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> estructura organizativa<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>. Para los directores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuatro <strong>empresa</strong>s, los empleados son un elem<strong>en</strong>to<br />
c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong> su tarea, y por eso son consci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> contar con un ambi<strong>en</strong>te y<br />
un clima <strong>de</strong> trabajo que favorezcan <strong>la</strong> motivación y <strong>la</strong> ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los mejores técnicos.<br />
A pesar <strong>de</strong> no contar con políticas formalizadas, todas <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s muestran su voluntad<br />
<strong>de</strong> facilitar <strong>la</strong> conciliación <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> los horarios ―siempre <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s que<br />
se <strong>de</strong>rivan <strong>de</strong>l hecho <strong>de</strong> trabajar <strong>en</strong> proyectos y haci<strong>en</strong>do difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s categorías<br />
<strong>la</strong>borales. Al mismo tiempo, se int<strong>en</strong>ta fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> formación y el po<strong>de</strong>r contar con los<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | introducción 17
técnicos más preparados para realizar una tarea innovadora. La satisfacción <strong>de</strong> este grupo<br />
<strong>de</strong> interés, los propios trabajadores, tal y como atestiguan otros estudios, 13 es uno <strong>de</strong> los<br />
temas c<strong>la</strong>ve <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>empresa</strong>rial. Entre los elem<strong>en</strong>tos motivadores <strong>de</strong> los empleados,<br />
según <strong>la</strong> opinión <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>, se m<strong>en</strong>ciona también el premium implícito <strong>de</strong> trabajar <strong>en</strong><br />
un sector tan bi<strong>en</strong> percibido como el <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables.<br />
En cuanto a <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones con <strong>la</strong> comunidad, el hecho <strong>de</strong> trabajar <strong>en</strong> proyectos<br />
<strong>en</strong>ergéticos, tanto <strong>en</strong> insta<strong>la</strong>ciones puntuales como <strong>en</strong> servicios <strong>de</strong> consultoría <strong>en</strong>ergética<br />
globales, hace que, con frecu<strong>en</strong>cia, el servicio que ofrec<strong>en</strong> no se pueda circunscribir solo al<br />
cli<strong>en</strong>te concreto que realiza <strong>la</strong> petición. Incluso <strong>en</strong> los casos <strong>de</strong> proyectos urbanísticos, el<br />
<strong>en</strong>cargo no se lleva a cabo p<strong>en</strong>sando exclusivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el consumidor final. Ello implica <strong>la</strong><br />
involucración <strong>de</strong> comunida<strong>de</strong>s locales, ayuntami<strong>en</strong>tos y <strong>de</strong>más ag<strong>en</strong>tes que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
tanto <strong>en</strong> el diseño como <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión posterior <strong>de</strong>l proyecto. Las <strong>empresa</strong>s necesitan<br />
g<strong>en</strong>erar capacida<strong>de</strong>s locales para garantizar el bu<strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones o<br />
que los servicios <strong>de</strong> consultoría llegu<strong>en</strong> a bu<strong>en</strong> recaudo.<br />
La verti<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>cional y comunitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s analizadas es todavía más evi<strong>de</strong>nte<br />
<strong>en</strong> los proyectos <strong>de</strong> electrificación rurales localizados <strong>en</strong> países <strong>en</strong> vías <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo o <strong>en</strong><br />
zonas ais<strong>la</strong>das que necesit<strong>en</strong>, para su autonomía <strong>en</strong>ergética, <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar<br />
<strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> forma autónoma. Junto con este factor, <strong>de</strong>staca <strong>la</strong> tarea <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilización<br />
sobre los b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong>l aprovechami<strong>en</strong>to y <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r, así como <strong>la</strong><br />
involucración con organizaciones sin finalidad <strong>de</strong> lucro, para po<strong>de</strong>r llevar a cabo proyectos<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s zonas más <strong>de</strong>sfavorecidas económicam<strong>en</strong>te.<br />
Para cerrar este apartado, incluimos un pequeño cuadro con <strong>la</strong>s principales actuaciones <strong>de</strong><br />
<strong>RSE</strong> que han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>la</strong>s cuatro <strong>empresa</strong>s, <strong>la</strong>s cuales se explican más <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>dam<strong>en</strong>te<br />
<strong>en</strong> el último capítulo. Remitimos al lector a <strong>la</strong> lectura <strong>de</strong> los casos para compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s<br />
distintas aplicaciones e interpretaciones <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s analizadas.<br />
13 Debemos m<strong>en</strong>cionar aquí el estudio <strong>de</strong> McKinsey (febrero <strong>de</strong> 2007) a 391 directores g<strong>en</strong>erales<br />
<strong>de</strong> <strong>empresa</strong>s firmantes <strong>de</strong> los 10 principios <strong>de</strong>l Pacto Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> ONU: trabajadores y cli<strong>en</strong>tes<br />
son sus stakehol<strong>de</strong>rs c<strong>la</strong>ve.<br />
18<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | introducción
Figura I.2. Tab<strong>la</strong> resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s estudiadas<br />
ÁMBITO ECONÓMICO ÁMBITO SOCIAL<br />
- Ori<strong>en</strong>tación al cli<strong>en</strong>te y prestación <strong>de</strong> servicios<br />
integrales<br />
- Promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> I+D+i ori<strong>en</strong>tada<br />
especialm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> costes<br />
- Servicio diseñado según <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s<br />
reales <strong>de</strong>l cli<strong>en</strong>te y basado <strong>en</strong> criterios <strong>de</strong><br />
calidad<br />
- Código interno <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to con los<br />
proveedores: promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración y <strong>la</strong><br />
innovación abierta (op<strong>en</strong> innovation)<br />
- “Conciliación <strong>empresa</strong>rial” y participación con<br />
otras <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s y <strong>empresa</strong>s<br />
- Capacitación y apo<strong>de</strong>rami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
pob<strong>la</strong>ciones locales con tal <strong>de</strong> preparar<br />
técnicos para el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones<br />
- At<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> zonas<br />
<strong>de</strong>sat<strong>en</strong>didas que requier<strong>en</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>ergía<br />
- Asesorami<strong>en</strong>to a <strong>empresa</strong>s sobre <strong>la</strong><br />
tecnología utilizada<br />
ÁMBITO AMBIENTAL<br />
- Aplicación <strong>de</strong> criterios <strong>de</strong> ahorro <strong>en</strong>ergético<br />
<strong>en</strong> el local <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong><br />
- La propia actividad <strong>empresa</strong>rial basada <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
minimización <strong>de</strong>l impacto ambi<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía y al fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética<br />
- S<strong>en</strong>sibilización a <strong>la</strong> sociedad <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral a<br />
través <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación <strong>en</strong> confer<strong>en</strong>cias y<br />
seminarios<br />
- Gestión <strong>de</strong> los “residuos” <strong>de</strong> los paneles<br />
so<strong>la</strong>res al final <strong>de</strong> su vida útil<br />
- Acciones para promocionar un marco<br />
institucional favorable para <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables y el cuidado <strong>de</strong>l medioambi<strong>en</strong>te<br />
- Co<strong>la</strong>boraciones con ONG y realización <strong>de</strong><br />
proyectos <strong>en</strong> países <strong>en</strong> vía <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />
- Co<strong>la</strong>boraciones con <strong>la</strong> comunidad y con otros<br />
ag<strong>en</strong>tes don<strong>de</strong> se realizan los proyectos<br />
- Diversidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> <strong>de</strong> trabajadores<br />
- Diseño <strong>de</strong> los proyectos ori<strong>en</strong>tados a <strong>la</strong>s<br />
necesida<strong>de</strong>s locales <strong>de</strong> los consumidores<br />
finales<br />
- Implicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s locales <strong>en</strong> los<br />
proyectos locales con tal <strong>de</strong> asegurar el<br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones<br />
- Participación <strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>l cal<strong>en</strong>dario <strong>la</strong>boral<br />
- Participación <strong>en</strong> agrupaciones <strong>empresa</strong>riales<br />
y <strong>en</strong> re<strong>de</strong>s <strong>sectoriales</strong> a difer<strong>en</strong>tes niveles<br />
territoriales<br />
- Promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación y <strong>la</strong> capacitación a<br />
los trabajadores<br />
- Estructura horizontal y participativa que<br />
permite <strong>la</strong> implicación <strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s reflexiones y <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong><br />
- Implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> conciliación <strong>la</strong>boral, <strong>la</strong><br />
flexibilidad horaria y el teletrabajo<br />
Fu<strong>en</strong>te. E<strong>la</strong>boración propia a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> información proporcionada por <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | introducción 19
20<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | introducción
Parte II. El sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r <strong>en</strong><br />
Cataluña: situación actual y t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias<br />
<strong>de</strong>l futuro<br />
Por Heloise Buck<strong>la</strong>nd y Vanessa Morales<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | introducción 21
22<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | introducción
1. Energías r<strong>en</strong>ovables: <strong>de</strong>finición y situación <strong>de</strong>l sector<br />
1.1 Introducción y contexto mundial<br />
La <strong>en</strong>ergía r<strong>en</strong>ovable pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>finirse como aquel<strong>la</strong> que provi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> recursos consi<strong>de</strong>rados<br />
inagotables y capaces <strong>de</strong> una reg<strong>en</strong>eración natural como el sol, el vi<strong>en</strong>to, los cuerpos <strong>de</strong><br />
agua, <strong>la</strong> vegetación o el calor <strong>de</strong>l interior <strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra. Actualm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables<br />
repres<strong>en</strong>tan cerca <strong>de</strong>l 20% <strong>de</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración mundial <strong>de</strong> electricidad; <strong>la</strong> mayor cuota <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
misma provi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía hidroeléctrica (16%) y <strong>la</strong> restante <strong>de</strong> otras fu<strong>en</strong>tes como <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía eólica, so<strong>la</strong>r, geotérmica, maremotriz y undimotriz, y bio<strong>en</strong>ergía.<br />
Actualm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> los combustibles fósiles (petróleo, carbón y gas), que<br />
dominan <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria, está g<strong>en</strong>erando conflictos <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n político,<br />
económico y medioambi<strong>en</strong>tal a esca<strong>la</strong> global. A<strong>de</strong>más, se prevé que <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda mundial<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria aum<strong>en</strong>te <strong>en</strong> un 40% <strong>en</strong>tre 2007 y 2030, y que el 90% <strong>de</strong> esta<br />
<strong>de</strong>manda prov<strong>en</strong>ga <strong>de</strong> países fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> OCDE. El papel <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, como<br />
respuesta a este dramático increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda, ti<strong>en</strong>e por lo tanto implicaciones<br />
significativas sobre el cambio climático, <strong>la</strong> seguridad <strong>en</strong>ergética, el acceso a <strong>la</strong> electricidad<br />
y el <strong>de</strong>sarrollo económico.<br />
Por esta razón, <strong>en</strong> los últimos años se ha apostado por <strong>la</strong> inversión <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo y <strong>la</strong><br />
aplicación <strong>de</strong> tecnologías alternativas <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía que funcion<strong>en</strong> con<br />
recursos r<strong>en</strong>ovables y no contaminantes. La explotación <strong>de</strong> estas fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
requiere una inversión económica significativa a esca<strong>la</strong> global, así como un <strong>de</strong>sarrollo<br />
tecnológico y una transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> tecnología <strong>en</strong>tre países. A<strong>de</strong>más, conlleva una<br />
a<strong>de</strong>cuada gestión política tanto <strong>en</strong> el ámbito internacional como local y un cambio cultural<br />
respecto al consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía.<br />
La Ag<strong>en</strong>cia Internacional <strong>de</strong> <strong>la</strong> Energía, <strong>en</strong> su informe World Energy Outlook 2009, ya<br />
<strong>de</strong>stacó que <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia actual tanto <strong>de</strong>l suministro como <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía era<br />
insost<strong>en</strong>ible <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los puntos <strong>de</strong> vista económico, social y ambi<strong>en</strong>tal. La estrategia que ha<br />
<strong>de</strong> seguirse requiere, por lo tanto, un cambio radical <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> producción y consumo<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía, que asegure un suministro seguro, económicam<strong>en</strong>te asequible y con bajas<br />
emisiones <strong>de</strong> carbono a <strong>la</strong> atmósfera.<br />
Aunque, según el informe, se estima que los combustibles fósiles, especialm<strong>en</strong>te el<br />
petróleo, seguirán si<strong>en</strong>do <strong>la</strong> principal fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía hasta el 2030 (con un 77% <strong>de</strong>l<br />
total), <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables com<strong>en</strong>zarán a progresar rápidam<strong>en</strong>te y aum<strong>en</strong>tarán su<br />
participación <strong>en</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> electricidad a partir <strong>de</strong>l 2010.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 23
La previsión para el período 2004-2030 es que continú<strong>en</strong> creci<strong>en</strong>do a razón <strong>de</strong> un 1,7%<br />
anual. Las r<strong>en</strong>ovables se b<strong>en</strong>eficiarán, <strong>en</strong> principio, <strong>de</strong>l mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los altos precios<br />
<strong>de</strong> los combustibles fósiles y <strong>de</strong> su atractivo como fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía poco contaminantes.<br />
De hecho, son muchos los gobiernos que están llevando a cabo políticas <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
<strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, incluso <strong>en</strong> situaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que no pue<strong>de</strong>n competir con los<br />
combustibles fósiles <strong>de</strong>bido a su r<strong>en</strong>tabilidad. Se estima que <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
tecnologías <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables no hidráulicas registrará <strong>la</strong> mayor tasa <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>en</strong> los próximos años y que <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> este crecimi<strong>en</strong>to se producirá <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> electricidad. Se prevé que <strong>la</strong> proporción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables no<br />
hidráulicas pasará <strong>de</strong>l 2,5% <strong>en</strong> 2007 al 8,6% <strong>en</strong> 2030.<br />
24<br />
14<br />
Figura II.1: Consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria <strong>en</strong> el mundo<br />
Cuatrillones <strong>de</strong> BTU<br />
Fu<strong>en</strong>te: EIA, 2004<br />
Historia Proyecciones<br />
Líquidos<br />
Carbón<br />
Gas natural<br />
R<strong>en</strong>ovables<br />
Nuclear<br />
Según datos que pres<strong>en</strong>ta el informe R<strong>en</strong>ewables Global Status Report 2009, <strong>la</strong>s<br />
inversiones anuales <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables se han cuadriplicado hasta<br />
llegar a 120.000 millones <strong>de</strong> dó<strong>la</strong>res estadouni<strong>de</strong>nses <strong>en</strong> 2008. La capacidad total <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
<strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables ha aum<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> un 75% <strong>en</strong>tre el 2004 y el 2008, hasta llegar a los<br />
280 GW, lo cual incluye los significativos avances que se han producido <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>pequeña</strong>s<br />
c<strong>en</strong>trales hidroeléctricas, <strong>en</strong> geotérmica y <strong>en</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> biomasa.<br />
Las <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables se pue<strong>de</strong>n c<strong>la</strong>sificar según <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> que proce<strong>de</strong>n <strong>en</strong> los<br />
grupos que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong>.<br />
14 Un cuatrillón <strong>de</strong> BTU (BTU = British thermal unit, unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía británica) equivale a <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> 45 millones <strong>de</strong> tone<strong>la</strong>das <strong>de</strong> carbón ó 170 millones <strong>de</strong> barriles <strong>de</strong> crudo. En términos <strong>de</strong><br />
electricidad, <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía cont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> 1 quad es <strong>la</strong> misma que 293 teravatios-hora ó 33 gigavatios-año. 1<br />
quad= 1 cuatrillón <strong>de</strong> BTU. Sin embargo, una p<strong>la</strong>nta típica <strong>de</strong> turbinas que queme combustibles fósiles sólo<br />
es capaz <strong>de</strong> capturar alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> un tercio <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong>l combustible, por lo que 1 quad <strong>de</strong> este<br />
combustible g<strong>en</strong>era actualm<strong>en</strong>te unos 11 gigavatios-año <strong>de</strong> electricidad.<br />
(Fu<strong>en</strong>te: http://wilcox<strong>en</strong>.maxwell.insightworks.com/pages/137.htm)<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
Figura II.2: Descripción y aplicaciones <strong>de</strong> los distintos tipos <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía r<strong>en</strong>ovable<br />
ENERGÍA TIPOS DESCRIPCIÓN COMPONENTES APLICACIÓN<br />
SOLAR<br />
EÓLICA<br />
BIOMASA<br />
BIOCOMBUSTIBLES<br />
HIDROELÉCTRICA<br />
GEOTÉRMICA<br />
MAREOMOTRIZ Y<br />
UNDIMOTRIZ<br />
Fotovoltaica<br />
So<strong>la</strong>rtérmica<br />
So<strong>la</strong>r<br />
termoeléctrica<br />
Ais<strong>la</strong>das<br />
Transformación directa <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación so<strong>la</strong>r <strong>en</strong> electricidad, a través <strong>de</strong> paneles <strong>en</strong> los que <strong>la</strong> radiación<br />
so<strong>la</strong>r excita los electrones <strong>de</strong> un dispositivo semiconductor g<strong>en</strong>erando una <strong>pequeña</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
pot<strong>en</strong>cial.<br />
Aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l calor irradiado por el sol mediante <strong>la</strong> captación <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación por medio <strong>de</strong><br />
elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>nominados colectores o conc<strong>en</strong>tradores, los cuales disminuy<strong>en</strong> <strong>la</strong>s pérdidas <strong>de</strong> calor y<br />
aum<strong>en</strong>tan <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía absorbida.<br />
Aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l calor irradiado por el sol mediante <strong>la</strong> captación <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación por medio <strong>de</strong><br />
elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>nominados colectores o conc<strong>en</strong>tradores. Son sistemas diseñados para proveer <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
eléctrica a <strong>la</strong> red eléctrica.<br />
Captación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía cinética <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to mediante aerog<strong>en</strong>eradores <strong>en</strong> lugares ais<strong>la</strong>dos para el<br />
autoconsumo.<br />
Parques eólicos Producción a gran esca<strong>la</strong> para <strong>la</strong> inyección <strong>de</strong> electricidad a <strong>la</strong> red eléctrica.<br />
Digestión<br />
anaerobia<br />
Gasificación<br />
Pirólisis<br />
Combustión<br />
Bioetanol<br />
Biodiésel<br />
Minihidroeléctrica<br />
C<strong>en</strong>tral<br />
hidroeléctrica<br />
G<strong>en</strong>eración<br />
eléctrica<br />
Mareas<br />
O<strong>la</strong>s<br />
Utilización <strong>de</strong> materia orgánica <strong>de</strong> diversas proce<strong>de</strong>ncias como residuos forestales, residuos agríco<strong>la</strong>s<br />
leñosos y herbáceos, residuos <strong>de</strong> procesos industriales diversos y cultivos <strong>en</strong>ergéticos, <strong>en</strong>tre otros. Se<br />
transforma <strong>la</strong> materia <strong>en</strong> calor y electricidad a través <strong>de</strong> los sigui<strong>en</strong>tes procesos: combustión, digestión<br />
anaerobia, gasificación y pirólisis.<br />
Producción <strong>de</strong> combustible a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> transformación <strong>de</strong> materia vegetal, como los cereales, el maíz<br />
o <strong>la</strong> remo<strong>la</strong>cha, mediante procesos <strong>de</strong> ferm<strong>en</strong>tación y <strong>de</strong>sti<strong>la</strong>ción. Sus aplicaciones van dirigidas a <strong>la</strong><br />
mezc<strong>la</strong> con gasolinas o bi<strong>en</strong> a <strong>la</strong> fabricación <strong>de</strong> un aditivo oxig<strong>en</strong>ado para <strong>la</strong>s gasolinas sin plomo.<br />
Producción <strong>de</strong> combustible a través <strong>de</strong> operaciones <strong>de</strong> transesterificación y refino <strong>de</strong> aceites vegetales,<br />
bi<strong>en</strong> puros (girasol o colza, por ejemplo) o bi<strong>en</strong> usados. El producto obt<strong>en</strong>ido es empleado <strong>en</strong> motores<br />
diésel como sustituto <strong>de</strong>l gasóleo, ya sea <strong>en</strong> mezc<strong>la</strong>s con éste o como combustible único.<br />
Aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía pot<strong>en</strong>cial acumu<strong>la</strong>da <strong>en</strong> el agua por medio <strong>de</strong> los transformadores<br />
conectados a <strong>la</strong>s turbinas. Al caer <strong>de</strong>s<strong>de</strong> cierta altura se convierte <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergía cinética y una bu<strong>en</strong>a parte<br />
<strong>de</strong> dicha <strong>en</strong>ergía cinética se transforma <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica. La difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s mini c<strong>en</strong>trales y <strong>la</strong>s<br />
gran<strong>de</strong>s c<strong>en</strong>trales hidroeléctricas es <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cia insta<strong>la</strong>da: por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> los 10 MW se consi<strong>de</strong>ra una<br />
microc<strong>en</strong>tral y por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> esta pot<strong>en</strong>cia están <strong>la</strong>s <strong>mediana</strong>s y gran<strong>de</strong>s c<strong>en</strong>trales hidroeléctricas.<br />
Utilización <strong>de</strong>l calor almac<strong>en</strong>ado por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong>l suelo para g<strong>en</strong>erar electricidad mediante<br />
turbinas <strong>de</strong> vapor o p<strong>la</strong>ntas «binarias». El vapor extraído por <strong>la</strong>s fracturas <strong>en</strong> el suelo pasa por una<br />
turbina para mover un g<strong>en</strong>erador. En <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntas binarias el agua cali<strong>en</strong>te fluye a través <strong>de</strong><br />
intercambiadores <strong>de</strong> calor, haci<strong>en</strong>do hervir un fluido orgánico que luego hace girar <strong>la</strong> turbina.<br />
La <strong>en</strong>ergía mareomotriz aprovecha <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> altura medida <strong>de</strong> los mares interponi<strong>en</strong>do partes<br />
móviles al movimi<strong>en</strong>to natural <strong>de</strong> asc<strong>en</strong>so o <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aguas para obt<strong>en</strong>er movimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un eje.<br />
El movimi<strong>en</strong>to, a través <strong>de</strong> un alternador, se convierte <strong>en</strong> electricidad. La <strong>en</strong>ergía undimotriz (u<br />
oleamotriz) aprovécha <strong>la</strong>s o<strong>la</strong>s y <strong>la</strong>s corri<strong>en</strong>tes marinas <strong>de</strong> manera simi<strong>la</strong>r.<br />
Fu<strong>en</strong>te: UPME, 2008 y e<strong>la</strong>boración propia<br />
25<br />
Paneles so<strong>la</strong>res<br />
fotovoltaicos<br />
Colectores<br />
Colectores o<br />
conc<strong>en</strong>tradores<br />
Electricidad<br />
Cali<strong>en</strong>tan el<br />
agua<br />
Electricidad<br />
Aerog<strong>en</strong>eradores Electricidad<br />
Biodigestor<br />
Gasificador<br />
Pirolisador<br />
Hornos y<br />
cal<strong>de</strong>ras<br />
Ferm<strong>en</strong>tación<br />
alcohólica <strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>stilería<br />
Unidad <strong>de</strong><br />
esterificación<br />
Turbinas y<br />
g<strong>en</strong>eradores<br />
Turbinas <strong>de</strong><br />
vapor, p<strong>la</strong>ntas <strong>de</strong><br />
ciclo binario<br />
Barreras,<br />
turbinas<br />
columnas,<br />
focalizantes<br />
Biogás<br />
Combustible<br />
Electricidad<br />
Bioetanol<br />
Biodiésel<br />
Electricidad<br />
Electricidad<br />
Electricidad
1.2. Situación <strong>en</strong> Europa<br />
En los últimos años, <strong>la</strong> cuota <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía r<strong>en</strong>ovable <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Unión Europea (UE) se ha increm<strong>en</strong>tado l<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te, pasando <strong>de</strong> 4,4% <strong>en</strong> 1990 a 6,7% <strong>en</strong><br />
2005. Este <strong>de</strong>sarrollo ha disminuido <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> CO2. Sin embargo, el aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />
consumo total <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>en</strong> términos absolutos ha contrarrestado algunos <strong>de</strong> los<br />
b<strong>en</strong>eficios ambi<strong>en</strong>tales g<strong>en</strong>erados por <strong>la</strong> mayor utilización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables. El<br />
mayor increm<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el uso <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovables provi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías eólica y <strong>la</strong> so<strong>la</strong>r,<br />
aunque, <strong>en</strong> términos absolutos, el 80% <strong>de</strong>l aum<strong>en</strong>to lo repres<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> biomasa.<br />
La cuota <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> el consumo final <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía se ha<br />
increm<strong>en</strong>tado <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1990, hasta alcanzar el 8,6% <strong>en</strong> 2005. Esta evolución fue <strong>de</strong>bida <strong>en</strong><br />
gran medida al mayor impulso <strong>en</strong> <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>la</strong> biomasa <strong>en</strong> <strong>la</strong> cog<strong>en</strong>eración y, <strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong>or medida, a <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica y <strong>la</strong>s tecnologías <strong>de</strong> bomba <strong>de</strong> calor. La cuota <strong>de</strong><br />
biocarburantes <strong>en</strong> combustibles <strong>de</strong> transporte por carretera no experim<strong>en</strong>tó un aum<strong>en</strong>to<br />
significativo hasta el año 2000, <strong>en</strong> respuesta a los nuevos objetivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE.<br />
El pronóstico para <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> Europa es que experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> un increm<strong>en</strong>to<br />
promedio anual <strong>en</strong> torno al 1,9% <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el 2000 hasta el 2030. A medio p<strong>la</strong>zo, <strong>la</strong> Comisión<br />
Europea, mediante <strong>la</strong> Directiva EC2001b, ha fijado como objetivo para 2010 duplicar el<br />
porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción total <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía, pasando <strong>de</strong> un 6%<br />
(<strong>en</strong> su mayor parte producido por gran<strong>de</strong>s c<strong>en</strong>trales hidroeléctricas) a <strong>la</strong> cifra <strong>de</strong>l 12%. De<br />
manera añadida, se ha aprobado el paquete propuesto por <strong>la</strong> Comisión <strong>en</strong> 2008, el cual<br />
incluye un objetivo total <strong>de</strong>l 20% <strong>de</strong> participación para <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> el<br />
consumo final <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía.<br />
Esto afecta a todos los Países Miembros, los cuales <strong>de</strong>berán reformu<strong>la</strong>r sus políticas y<br />
p<strong>la</strong>nes nacionales para alcanzar los objetivos. Se reconoce, sin embargo, que el <strong>de</strong>sarrollo<br />
tecnológico <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables varía <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong>s circunstancias<br />
socioeconómicas <strong>de</strong> cada país, por ello <strong>la</strong> política <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE <strong>de</strong>ja <strong>en</strong> manos <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong><br />
los Estados Miembros <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> cómo dividir sus objetivos nacionales <strong>en</strong>tre <strong>la</strong><br />
g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> calor y el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> electricidad.<br />
Uno <strong>de</strong> los principales obstáculos para conseguir el objetivo <strong>de</strong>l 20% <strong>de</strong> participación para<br />
<strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s técnicas, es el elevado coste <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
tecnología <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, <strong>en</strong> comparación con el <strong>de</strong> <strong>la</strong> tecnología <strong>de</strong> los<br />
combustibles fósiles. De ahí <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> aplicar inc<strong>en</strong>tivos financieros a<strong>de</strong>cuados para<br />
promocionar<strong>la</strong>s. De acuerdo con los objetivos pres<strong>en</strong>tes, el P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Energías R<strong>en</strong>ovables<br />
<strong>de</strong> España 2005-2010 fija unas estrategias para conseguirlo, pero <strong>de</strong> 2011 <strong>en</strong> a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte<br />
<strong>de</strong>berá adaptar sus políticas a los nuevos y más ambiciosos objetivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE, impulsando<br />
26 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
<strong>la</strong> inversión <strong>en</strong> el sector. Esto se <strong>de</strong>berá ver reflejado <strong>en</strong> el nuevo P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Energías<br />
R<strong>en</strong>ovables <strong>de</strong> España 2011-2020.<br />
En los gráficos sigui<strong>en</strong>tes po<strong>de</strong>mos observar <strong>la</strong> contribución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables<br />
(EERR) al consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria, así como al consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía final <strong>en</strong> <strong>la</strong> Unión<br />
Europea.<br />
EEA<br />
UE‐27<br />
UE‐15<br />
Figura II.3: ER y consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria <strong>en</strong> <strong>la</strong> UE-27<br />
Participación <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria (%)<br />
So<strong>la</strong>r Eólica Geotérmica<br />
Hidráulica<br />
Biomasa y residuos<br />
Figura II.4: ER como porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong>l consumo final por Estado Miembro (2005)<br />
Suecia<br />
Letonia<br />
Fin<strong>la</strong>ndia<br />
Àustria<br />
Portugal<br />
Rumanía<br />
Estonia<br />
Dinamarca<br />
Eslov<strong>en</strong>ia<br />
Lituania<br />
Francia<br />
Bulgaria<br />
España<br />
Polonia<br />
Grecia<br />
Eslovaquia<br />
República<br />
Checa<br />
Alemania<br />
Italia<br />
Hungría<br />
Ir<strong>la</strong>nda<br />
Chipre<br />
Países Bajos<br />
Bélgica<br />
Reino Unido<br />
Luxemburgo<br />
Malta<br />
Participación <strong>en</strong> 2005<br />
Objetivos propuestos para el 2020<br />
Nota: los objetivos propuestos por <strong>la</strong> CE (2008) son provisionales y pue<strong>de</strong>n estar sujetos a cambios.<br />
Fu<strong>en</strong>te: Eurostat<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 27
Según el informe Low Carbon Jobs for Europe <strong>de</strong> WWF, publicado <strong>en</strong> 2009, actualm<strong>en</strong>te<br />
exist<strong>en</strong> alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 3,4 millones <strong>de</strong> puestos <strong>de</strong> trabajo directam<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía r<strong>en</strong>ovable, el transporte sost<strong>en</strong>ible y los bi<strong>en</strong>es y servicios <strong>de</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética.<br />
El mismo informe pres<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables como uno <strong>de</strong> los sectores <strong>de</strong> mayor<br />
oportunidad para <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> empleo <strong>en</strong> Europa y compara esta estimación con los 2,8<br />
millones <strong>de</strong> personas que trabajan <strong>en</strong> industrias más contaminantes como <strong>la</strong> minería, <strong>la</strong><br />
g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> electricidad a través <strong>de</strong> combustibles fósiles y el cem<strong>en</strong>to. El mismo informe<br />
hace refer<strong>en</strong>cia al New Gre<strong>en</strong> Deal <strong>de</strong> Obama, que también hace hincapié <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
oportunidad <strong>la</strong>boral que repres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables y los servicios asociados.<br />
Gre<strong>en</strong> Jobs: Towards Dec<strong>en</strong>t Work in a Sustainable, Low Carbon World publicado por el<br />
Worldwatch Institute <strong>en</strong> 2009 es otro estudio reci<strong>en</strong>te que <strong>de</strong>staca <strong>la</strong> oportunidad para el<br />
mercado <strong>la</strong>boral, <strong>en</strong> el que se <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> distintos rangos <strong>de</strong> empleo ver<strong>de</strong> según su<br />
contribución ambi<strong>en</strong>tal.<br />
Según el estudio Advanced R<strong>en</strong>ewable Strategy, <strong>en</strong>marcado <strong>en</strong> el proyecto Monitoring and<br />
Mo<strong>de</strong>lling Initiative on the Targets for R<strong>en</strong>ewable Energy (MITRE) <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea, el<br />
pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> empleo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables podría llegar a los 1,7<br />
millones <strong>de</strong> puestos <strong>de</strong> trabajo netos <strong>en</strong> toda <strong>la</strong> UE para este mismo año 2010 y a los 2,5<br />
millones para el 2020. En el sigui<strong>en</strong>te recuadro se <strong>de</strong>stacan los puntos más relevantes.<br />
Pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> empleo por <strong>en</strong>ergía r<strong>en</strong>ovable <strong>en</strong> Europa<br />
EÓLICA: Durante el 2008, el sector empleó a 160 mil personas, <strong>la</strong> gran mayoría<br />
<strong>en</strong> Alemania, España y Dinamarca. Se prevé que para el año 2020 se podría<br />
llegar a 329.000 trabajadores y <strong>en</strong> el 2030 a 377.000. Francia, Italia, Gran<br />
Bretaña y Portugal son los cuatro países con mayores posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> crear<br />
puestos <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> este sector.<br />
SOLAR FOTOVOLTAICA: En el 2008 esta industria ocupó a 90.000 trabajadores,<br />
<strong>de</strong> los cuales 57.000 trabajaban <strong>en</strong> Alemania. Las estimaciones más<br />
conservadoras prevén 727.000 trabajadores para el 2020 y 1,4 millones para<br />
el 2030, lo cual corrobora su gran pot<strong>en</strong>cial.<br />
SOLAR TÉRMICA: Europa es lí<strong>de</strong>r <strong>en</strong> tecnología <strong>en</strong> este sector. Actualm<strong>en</strong>te hay<br />
casi 27.000 trabajadores <strong>en</strong> esta industria. La mayoría <strong>de</strong> ellos, alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong><br />
17.000, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> Alemania, le sigue España con unos 9.000 e Italia<br />
con unos 3.000.<br />
BIOENERGÍA: Actualm<strong>en</strong>te el sector supera los 110.000 trabajadores <strong>en</strong> toda<br />
Europa, principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Alemania, Austria y España. Se prevén alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong><br />
500.000 puestos <strong>de</strong> trabajo para el 2020 <strong>en</strong> <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> biomasa para<br />
calefacción, 400.000 <strong>en</strong> biocombustibles y 2,7 millones <strong>en</strong> el biogás.<br />
Fu<strong>en</strong>te: Institut Català d’Energia. Cultura Energètica. Barcelona, 2009.<br />
28 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
1.3. Energía so<strong>la</strong>r<br />
La <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica conectada a <strong>la</strong> red continúa si<strong>en</strong>do <strong>la</strong> tecnología <strong>de</strong> mayor<br />
crecimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración eléctrica, con un 70% <strong>de</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> capacidad <strong>en</strong>tre<br />
2004 y 2008, hasta 13 GW <strong>en</strong> 2008. En 2008 España superó a Alemania (1,5 GW) y se<br />
convirtió <strong>en</strong> lí<strong>de</strong>r <strong>de</strong>l mercado con 2,6 GW <strong>de</strong> nueva capacidad insta<strong>la</strong>da, lo que este<br />
mismo año repres<strong>en</strong>tó <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones mundiales y un aum<strong>en</strong>to cinco veces<br />
mayor a los 550 MW añadidos <strong>en</strong> España <strong>en</strong> 200715. Otros mercados importantes son Estados Unidos con 310 MW, Corea <strong>de</strong>l Sur con 200-270<br />
MW, Japón con 240 MW e Italia con 200-300 MW. Los mercados <strong>de</strong> Australia, Canadá,<br />
China, Francia, y <strong>la</strong> India también continúan creci<strong>en</strong>do como lo hac<strong>en</strong> los mercados<br />
vincu<strong>la</strong>dos a <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica <strong>en</strong> todo el mundo, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> China. Si se<br />
incluy<strong>en</strong> <strong>la</strong>s aplicaciones fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> red eléctrica, el total mundial <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía fotovoltaica<br />
creció más <strong>de</strong> 16 GW <strong>en</strong> 2008.<br />
Durante el mismo período, <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> calefacción so<strong>la</strong>r se duplicó a 145 GWth<br />
(Gigavatios térmicos), mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> biodiésel se multiplicó por seis, hasta<br />
12.000 millones <strong>de</strong> litros por año, y <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> etanol se duplicó hasta alcanzar los<br />
67 millones <strong>de</strong> litros por año. Entraron nuevos participantes <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía termoeléctrica,<br />
así como nuevas insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> fabricación.<br />
Figura II.5: Capacidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica <strong>en</strong> el período 1995-2008 a esca<strong>la</strong> mundial<br />
Megavatios<br />
15 REN21. 2009.<br />
Fu<strong>en</strong>te: REN21, 2009.<br />
Total<br />
Sólo conectado a <strong>la</strong> red<br />
Sólo no conectado a <strong>la</strong> red<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 29
2. Las <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables y el cambio climático<br />
El actual mo<strong>de</strong>lo <strong>en</strong>ergético a base <strong>de</strong> combustibles fósiles ti<strong>en</strong>e una re<strong>la</strong>ción directa con<br />
el cambio climático global, por lo ha <strong>de</strong> producirse un cambio hacia un mo<strong>de</strong>lo sost<strong>en</strong>ible,<br />
c<strong>en</strong>trado <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, bajo <strong>en</strong> emisiones y <strong>en</strong> el cual se apueste por <strong>la</strong><br />
efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética. Según <strong>la</strong> Internacional Energy Ag<strong>en</strong>cy (IEA), si <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> gases<br />
<strong>de</strong> efecto inverna<strong>de</strong>ro (GEI) a nivel global sigu<strong>en</strong> <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> increm<strong>en</strong>to actual, <strong>la</strong><br />
temperatura global podría aum<strong>en</strong>tar hasta 6°C con consecu<strong>en</strong>cias drásticas para el clima.<br />
Para evitar los cambios climáticos más severos que esto implica, <strong>en</strong>tre los que se incluy<strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> subida <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong>l mar, <strong>la</strong> <strong>de</strong>sertificación y <strong>la</strong> acidificación <strong>de</strong> los océanos, y para limitar<br />
el aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> temperatura global a un máximo <strong>de</strong> 2°C, <strong>la</strong> conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> GEI <strong>de</strong>be<br />
estabilizarse <strong>en</strong> 450 partes por millón (ppm). La conc<strong>en</strong>tración actual es aproximadam<strong>en</strong>te<br />
390 ppm.<br />
Para conseguir el esc<strong>en</strong>ario <strong>de</strong>seado <strong>de</strong> 450 ppm <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables juegan un papel<br />
importante, ya que repres<strong>en</strong>tan alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> un 20% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reducciones necesarias según<br />
<strong>la</strong> IEA. Sin embargo, es <strong>en</strong> <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el consumo final <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía, (<strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia<br />
<strong>en</strong>ergética) don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra el mayor pot<strong>en</strong>cial para <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s emisiones, que<br />
se estima <strong>en</strong> un 50% <strong>de</strong>l total. El aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> biocombustibles repres<strong>en</strong>ta un 3% <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
reducción total necesaria y, finalm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía nuclear y <strong>la</strong> captura <strong>de</strong> carbono un 10%.<br />
El economista Nicho<strong>la</strong>s Stern estimó <strong>en</strong> 2007 <strong>la</strong> inversión requerida para mitigar los<br />
efectos <strong>de</strong>l cambio climático <strong>en</strong> un 1% <strong>de</strong>l PIB mundial. A<strong>de</strong>más, <strong>en</strong> el informe Stern se<br />
advierte que, <strong>de</strong> no realizarse dicha inversión, <strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias económicas podrían<br />
alcanzar el 20% <strong>de</strong>l PIB global: «Nuestras acciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s décadas inmediatam<strong>en</strong>te<br />
v<strong>en</strong>i<strong>de</strong>ras pue<strong>de</strong>n implicar el riesgo <strong>de</strong> una disrupción <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad económica y social<br />
durante el resto <strong>de</strong> este siglo y el sigui<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> una esca<strong>la</strong> parecida a <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s<br />
guerras y <strong>la</strong> Gran Depresión.» 16<br />
2.1. Conv<strong>en</strong>ción Marco <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Naciones Unidas sobre Cambio Climático<br />
La Cumbre mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Tierra <strong>de</strong> Río <strong>de</strong> Janeiro <strong>de</strong> 1992 marcó el inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones<br />
intergubernam<strong>en</strong>tales para luchar contra <strong>la</strong>s am<strong>en</strong>azas <strong>de</strong>l cambio climático a nivel global,<br />
li<strong>de</strong>radas y coordinadas por <strong>la</strong> Conv<strong>en</strong>ción Marco <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Naciones Unidas sobre el Cambio<br />
Climático (UNFCCC). La Conv<strong>en</strong>ción Marco <strong>en</strong>tró <strong>en</strong> vigor <strong>en</strong> el año 1994 y fue ratificada y<br />
16 Stern, N., (2006)<br />
30 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
firmada por 193 países. Su objetivo es disminuir <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> GEI <strong>en</strong> <strong>la</strong> atmósfera a un<br />
nivel que permita evitar una interfer<strong>en</strong>cia antropogénica peligrosa <strong>en</strong> el sistema climático.<br />
Los países firmantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Conv<strong>en</strong>ción se comprometieron a estabilizar <strong>la</strong>s<br />
conc<strong>en</strong>traciones <strong>de</strong> GEI <strong>en</strong> «el tiempo sufici<strong>en</strong>te requerido para permitir una adaptación<br />
natural <strong>de</strong> los ecosistemas al cambio climático, para garantizar que <strong>la</strong> producción <strong>de</strong><br />
alim<strong>en</strong>tos no se vea am<strong>en</strong>azada y para asegurar que el <strong>de</strong>sarrollo económico pueda ser<br />
sost<strong>en</strong>ible». 17<br />
En el marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> Conv<strong>en</strong>ción, tanto los países <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos como los países <strong>en</strong> vías <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo se comprometieron a adoptar medidas para fr<strong>en</strong>ar el cambio climático,<br />
consi<strong>de</strong>rando <strong>en</strong> su p<strong>la</strong>nificación medidas re<strong>la</strong>tivas al manejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> agricultura, los<br />
recursos naturales y <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía, <strong>en</strong>tre otros. A su vez, para realizar un seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los<br />
avances logrados <strong>en</strong> el tiempo, acordaron e<strong>la</strong>borar inv<strong>en</strong>tarios <strong>de</strong> GEI y comunicaciones<br />
nacionales.<br />
La asignación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligaciones <strong>de</strong> reducción <strong>de</strong> emisiones se realiza bajo <strong>la</strong><br />
responsabilidad difer<strong>en</strong>ciada y <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong>s respectivas capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cada país.<br />
La iniciativa está a cargo <strong>de</strong> los países industrializados, ya que son los causantes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
mayor parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> GEI históricas y actuales. Éstos se compromet<strong>en</strong> a ayudar<br />
con aportes financieros a los países <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo, ya que son los más vulnerables fr<strong>en</strong>te a<br />
los cambios <strong>en</strong> el clima.<br />
Por su parte, los países <strong>en</strong> vías <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo reconoc<strong>en</strong> que para el crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus<br />
economías es necesario un increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus emisiones <strong>de</strong> GEI, por lo cual no asum<strong>en</strong> un<br />
compromiso <strong>de</strong> reducción, pero sí <strong>la</strong> firme int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> que el increm<strong>en</strong>to sea contro<strong>la</strong>do.<br />
Por su parte, los países industrializados sí se comprometieron, aunque <strong>de</strong> manera no<br />
vincu<strong>la</strong>nte, a reducir, para el año 2000, <strong>la</strong>s conc<strong>en</strong>traciones <strong>de</strong> GEI a los niveles exist<strong>en</strong>tes<br />
<strong>en</strong> 1990.<br />
2.2. Protocolo <strong>de</strong> Kioto<br />
El Protocolo <strong>de</strong> Kioto fue adoptado <strong>en</strong> 1997, durante <strong>la</strong> tercera Confer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s partes<br />
(COP 3). Sus directrices fueron <strong>de</strong>finidas <strong>en</strong> 2001 mediante el Acuerdo <strong>de</strong> Marrakech y<br />
<strong>en</strong>traron <strong>en</strong> vigor <strong>en</strong> febrero <strong>de</strong> 2005. El protocolo, a difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Conv<strong>en</strong>ción Marco, es<br />
un acuerdo con carácter jurídicam<strong>en</strong>te vincu<strong>la</strong>nte, bajo el cual se convino adoptar medidas<br />
más estrictas <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong> mitigación <strong>de</strong> los GEI para un primer período <strong>de</strong>finido <strong>en</strong>tre<br />
17 UNEP-PNUMA (2002).<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 31
2008-2012, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> implem<strong>en</strong>tar mecanismos innovadores para ayudar a <strong>la</strong>s partes a<br />
cumplir con sus compromisos.<br />
La adjudicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> emisiones a alcanzar por cada país fue negociada <strong>de</strong>ntro<br />
<strong>de</strong> una meta global, estableciéndose el período <strong>de</strong> 2008 a 2012 como primera etapa <strong>de</strong><br />
compromiso para su cumplimi<strong>en</strong>to. D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> este p<strong>la</strong>zo <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> los países<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos <strong>de</strong>berían reducirse <strong>en</strong>, por lo m<strong>en</strong>os, un 5,2% respecto al nivel que t<strong>en</strong>ían <strong>en</strong><br />
1990. 18<br />
La meta asignada para <strong>la</strong> Unión Europea (UE15) fue <strong>de</strong> una reducción <strong>de</strong>l 8% respecto al<br />
año 1990. A cada país se le asignaron difer<strong>en</strong>tes objetivos <strong>en</strong> función <strong>de</strong> diversas variables<br />
económicas y medioambi<strong>en</strong>tales. Esta distribución se muestra <strong>en</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong>, don<strong>de</strong><br />
el signo positivo indica que estos países ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> aum<strong>en</strong>tar sus emisiones<br />
<strong>en</strong> el tanto por ci<strong>en</strong>to que les correspon<strong>de</strong> y el signo negativo significa, por el contrario, el<br />
porc<strong>en</strong>taje <strong>en</strong> el que <strong>de</strong>berán <strong>de</strong> reducir<strong>la</strong>s <strong>en</strong> el período establecido, antes <strong>de</strong>l 2012.<br />
Figura II.6: Objetivos <strong>de</strong> Kioto para los países <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE-15<br />
PAÍSES OBJETIVO<br />
Alemania -21 %<br />
Austria -13 %<br />
Bélgica -7,5 %<br />
Dinamarca -21 %<br />
Italia -6,5 %<br />
Luxemburgo -28 %<br />
Países Bajos -6 %<br />
Reino Unido -12,5 %<br />
Fin<strong>la</strong>ndia -2,6 %<br />
Francia -1,9 %<br />
España +15 %<br />
Grecia +25 %<br />
Ir<strong>la</strong>nda +13 %<br />
Portugal +27 %<br />
Suecia +4 %<br />
Fu<strong>en</strong>te: Información <strong>de</strong> AEMA, 2009 y e<strong>la</strong>boración propia.<br />
Un reci<strong>en</strong>te informe <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia Europea <strong>de</strong> Medio Ambi<strong>en</strong>te (2009) muestra que,<br />
durante el 2008, <strong>la</strong> UE15 estuvo aproximadam<strong>en</strong>te un 6,2% por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> sus niveles <strong>de</strong><br />
emisión <strong>en</strong> comparación con el año base (1990), fr<strong>en</strong>te al 8% <strong>de</strong> compromiso <strong>de</strong><br />
reducciones <strong>de</strong>l protocolo <strong>de</strong> Kioto. Francia, Alemania, Grecia, Suecia y el Reino Unido,<br />
países resaltados <strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> anterior, ya han alcanzado los niveles <strong>de</strong> gases <strong>de</strong> efecto<br />
inverna<strong>de</strong>ro que <strong>de</strong>bían cumplir según sus objetivos. Sin embargo, el éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE15<br />
como grupo <strong>en</strong> <strong>la</strong> consecución <strong>de</strong> <strong>la</strong> meta <strong>de</strong> reducción <strong>de</strong> emisiones <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rá <strong>en</strong> mayor<br />
18 United Nations Framework Conv<strong>en</strong>tion on Climate Change (UNFCCC)<br />
(http://unfccc.int/kyoto_protocol/items/2830.php).<br />
Países <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión<br />
Europea <strong>de</strong> los 15 (UE-<br />
15) que ya han logrado<br />
los niveles <strong>de</strong> GEI que<br />
<strong>de</strong>bían cumplir según<br />
los objetivos <strong>de</strong>l<br />
Protocolo <strong>de</strong> Kioto<br />
Kyoto.<br />
32 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
medida <strong>de</strong> que los países responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> mayor cantidad <strong>de</strong> emisiones (<strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r<br />
Francia, Alemania, España y el Reino Unido) adopt<strong>en</strong> medidas que incluyan legis<strong>la</strong>ción<br />
sobre <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética, impuestos sobre <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía/carbono y el sistema<br />
comunitario <strong>de</strong> comercio <strong>de</strong> emisiones, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> puesta <strong>en</strong> marcha <strong>de</strong> los<br />
mecanismos <strong>de</strong> Kioto. Entre los 4 países con mayores niveles <strong>de</strong> emisiones, España es el<br />
único que todavía no ha cumplido con los objetivos marcados por Kioto, puesto que <strong>en</strong> los<br />
últimos años el nivel <strong>de</strong> emisiones es bastante superior al 115% (sobre el nivel base <strong>de</strong><br />
1990) que se le estableció como objetivo.<br />
Mecanismos <strong>de</strong> flexibilidad <strong>de</strong> Kioto<br />
El Protocolo permite a los países cambiar el nivel <strong>de</strong> sus emisiones autorizadas durante el<br />
período <strong>de</strong> compromiso mediante <strong>la</strong> participación <strong>en</strong> los mecanismos <strong>de</strong>l Protocolo <strong>de</strong><br />
Kioto y el fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los sumi<strong>de</strong>ros <strong>de</strong> carbono. Para implem<strong>en</strong>tar estos<br />
mecanismos los países asum<strong>en</strong> unos compromisos <strong>de</strong>terminados <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
categoría o anexo a <strong>la</strong> que están asignados según el cuadro sigui<strong>en</strong>te.<br />
Anexo I. Son los países industrializados que eran miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Organización <strong>de</strong><br />
Cooperación y Desarrollo Económicos (OCDE), más los países con economías <strong>en</strong><br />
transición (PET), <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración <strong>de</strong> Rusia, los Estados Bálticos y varios<br />
estados <strong>de</strong> Europa C<strong>en</strong>tral y Ori<strong>en</strong>tal (UNFCCC).<br />
Anexo II. Son los países miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> OCDE incluidos <strong>en</strong> el Anexo I, pero no los PET.<br />
Partes no incluidas <strong>en</strong> el Anexo I. Son <strong>en</strong> su mayoría países <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo.<br />
Los mecanismos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> como objetivo conseguir que <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> mitigación <strong>de</strong>l cambio<br />
climático sean eficaces <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con los costos; lo que permite a los países cuyo costo<br />
<strong>de</strong> reducir <strong>la</strong>s emisiones es muy elevado pagar por recortes <strong>de</strong> emisiones <strong>en</strong> el exterior,<br />
reduci<strong>en</strong>do los gastos. Este uso <strong>de</strong> los mecanismos <strong>de</strong>be ser suplem<strong>en</strong>tario a <strong>la</strong>s medidas<br />
nacionales adoptadas por cada país, aunque no existe ningún límite cuantitativo <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
utilización <strong>de</strong> los mismos. El requisito mínimo para po<strong>de</strong>r acce<strong>de</strong>r a <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong><br />
los mecanismos por parte <strong>de</strong> los países <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos es contar con un sistema fiable <strong>de</strong><br />
contabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> todos los gases <strong>de</strong> efecto inverna<strong>de</strong>ro y haber ratificado<br />
el protocolo. Los mecanismos aplicables son los que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong>:<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 33
Figura II.7: Mecanismos <strong>de</strong> flexibilidad <strong>de</strong>l Protocolo <strong>de</strong> Kioto<br />
Definición <strong>de</strong> <strong>la</strong> estrategia Mecanismo Definición Unida<strong>de</strong>s<br />
Derechos <strong>de</strong> emisión<br />
Cantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> emisiones <strong>de</strong><br />
GEI perminidas <strong>en</strong> los países<br />
<strong>de</strong>l Anexo 1<br />
Cuando no son utilizados,<br />
equival<strong>en</strong> a emisiones<br />
reducidas <strong>de</strong> GEI que pue<strong>de</strong>n<br />
ser comercializadas.<br />
Proyectos<br />
Son activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das<br />
<strong>en</strong> proyectos, cuya<br />
implem<strong>en</strong>tación se pue<strong>de</strong><br />
comprobar que conlleva una<br />
reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong><br />
GEI más significativa que <strong>la</strong><br />
que produciría otro proyecto<br />
<strong>de</strong> características simi<strong>la</strong>res.<br />
Esto se aplica a los proyectos<br />
<strong>de</strong> MDL y <strong>de</strong> AC.<br />
Fu<strong>en</strong>te: SNV y SERNA, 2008.<br />
2.3. Cumbre <strong>de</strong> Cop<strong>en</strong>hague<br />
Comercio <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong><br />
emisión<br />
Aplicación conjunta<br />
(AC)<br />
Mecanismo <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo limpio<br />
(MDL)<br />
Cuando un país <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do no ha<br />
utilizado todos sus <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong><br />
emisión, los v<strong>en</strong><strong>de</strong> a otro país <strong>de</strong>l<br />
Anexo 1 que ha superado <strong>la</strong>s<br />
emisiones permitidas. El intercambio<br />
también se pue<strong>de</strong> hacer <strong>en</strong>tre<br />
<strong>empresa</strong>s.<br />
Un ejemplo <strong>de</strong>l uso <strong>de</strong> este<br />
mecanismo es el Régim<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
comercio <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> emisión <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> Unión Europea (RCDE-UE).<br />
Se produce <strong>en</strong>tre países<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos. En <strong>la</strong> práctica, <strong>la</strong>s<br />
economías <strong>en</strong> transición v<strong>en</strong><strong>de</strong>n a los<br />
países industrializados <strong>la</strong>s emisiones<br />
reducidas que han g<strong>en</strong>erado por<br />
medio <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> un proyecto.<br />
Las economías <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo v<strong>en</strong><strong>de</strong>n<br />
a los países industrializados <strong>la</strong>s<br />
emisiones reducidas que han<br />
g<strong>en</strong>erado por medio <strong>de</strong> un proyecto.<br />
34 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector<br />
UCA:<br />
unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
cantidad<br />
atribuida.<br />
EUA:<br />
<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong><br />
emisión <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Unión<br />
Europea.<br />
URE:<br />
Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
reducción <strong>de</strong><br />
emisiones.<br />
RCE:<br />
reducciones<br />
certificadas <strong>de</strong><br />
emisiones<br />
En diciembre <strong>de</strong>l 2009 se llevó a cabo <strong>la</strong> XV Confer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Partes <strong>en</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong><br />
Cop<strong>en</strong>hague. Fue organizada por <strong>la</strong> Conv<strong>en</strong>ción Marco <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Naciones Unidas para el<br />
Cambio Climático y t<strong>en</strong>ía como principal objetivo negociar un acuerdo vincu<strong>la</strong>nte <strong>de</strong><br />
reducción <strong>de</strong> emisiones <strong>de</strong> gases <strong>de</strong> efecto inverna<strong>de</strong>ro (GEI) que estuviera por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong><br />
lo establecido <strong>en</strong> el compromiso <strong>de</strong>l Protocolo <strong>de</strong> Kioto. En 2007 <strong>en</strong> Bali, Indonesia, se<br />
e<strong>la</strong>boró <strong>la</strong> «hoja <strong>de</strong> ruta <strong>de</strong> Bali», <strong>en</strong> <strong>la</strong> cual se p<strong>la</strong>smaba <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>da para <strong>la</strong>s negociaciones.<br />
En el sigui<strong>en</strong>te cuadro se resum<strong>en</strong> los principales acuerdos.<br />
Los acuerdos <strong>de</strong> Cop<strong>en</strong>hague<br />
Los sigui<strong>en</strong>tes acuerdos fueron firmados por Estados Unidos, China, Brasil, India y<br />
Sudáfrica pero no fueron aprobados por los 192 países que participaron <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cumbre,<br />
motivo por el cual <strong>la</strong>s Naciones Unidas no los ha aprobado como oficiales.<br />
1. Det<strong>en</strong>er el aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s temperaturas <strong>en</strong> +2º C (umbral establecido <strong>en</strong> el Cuarto<br />
Informe <strong>de</strong> Evaluación <strong>de</strong>l Panel Intergubernam<strong>en</strong>tal sobre el Cambio Climático - IPCC)<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s próximas décadas, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que el <strong>de</strong>sarrollo social y económico y <strong>la</strong><br />
erradicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza son priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los países <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo.
2. Los países <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo se compromet<strong>en</strong> a implem<strong>en</strong>tar <strong>de</strong> manera individual o<br />
conjunta un nuevo objetivo <strong>de</strong> reducción <strong>de</strong> emisiones para el 2020. En un inicio se<br />
propuso <strong>la</strong> reducción conjunta <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre el 25% y el 40% hasta el 2020 respecto a 1990,<br />
lo cual, finalm<strong>en</strong>te, no se ha visto reflejado <strong>en</strong> el docum<strong>en</strong>to.<br />
3. Por primera vez se reconoce el rol crucial <strong>de</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s emisiones causadas<br />
por <strong>la</strong> <strong>de</strong>forestación y <strong>la</strong> <strong>de</strong>gradación forestal y <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivar <strong>la</strong> reducción<br />
<strong>de</strong> GEI mediante el cuidado y <strong>la</strong> preservación <strong>de</strong> los bosques. Se acuerda <strong>la</strong> necesidad<br />
<strong>de</strong> proporcionar inc<strong>en</strong>tivos y acciones para el establecimi<strong>en</strong>to inmediato <strong>de</strong><br />
mecanismos, incluido el Programa <strong>de</strong> Reducción <strong>de</strong> Emisiones Derivadas <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Deforestación y Degradación <strong>de</strong> los Bosques (REDD), que permitan <strong>la</strong> movilización <strong>de</strong><br />
capital financiero <strong>de</strong> los países <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos.<br />
4. En lo que respecta a <strong>la</strong> financiación y ayudas a los países <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo que son más<br />
vulnerables al cambio climático —los países m<strong>en</strong>os <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos, los estados insu<strong>la</strong>res<br />
y África—, los países <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos han acordado proporcionar nuevos y adicionales<br />
recursos, que incluy<strong>en</strong> recursos forestales e inversiones <strong>en</strong> instituciones<br />
internacionales, por un valor cercano a los 30.000 millones <strong>de</strong> dó<strong>la</strong>res<br />
estadouni<strong>de</strong>nses para el período 2010-2012, con un ba<strong>la</strong>nce <strong>de</strong> asignación <strong>en</strong>tre<br />
adaptación y mitigación, que <strong>de</strong>berán hacerse efectivos a partir <strong>de</strong>l 2010.<br />
5- Para <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> mitigación, los países <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos se compromet<strong>en</strong> a <strong>la</strong> meta<br />
<strong>de</strong> movilizar <strong>de</strong> manera conjunta 100.000 millones <strong>de</strong> dó<strong>la</strong>res anuales a partir <strong>de</strong>l<br />
2020. Los fondos prov<strong>en</strong>drán <strong>de</strong> una variedad <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes, públicas y privadas,<br />
bi<strong>la</strong>terales y multi<strong>la</strong>terales, que incluirán fu<strong>en</strong>tes alternativas <strong>de</strong> financiami<strong>en</strong>to. Una<br />
proporción significativa se ingresará mediante el Fondo Ver<strong>de</strong> <strong>de</strong>l Clima <strong>de</strong><br />
Cop<strong>en</strong>hague, el cual se ha establecido como <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad operativa para los mecanismos<br />
financieros <strong>de</strong> <strong>la</strong> conv<strong>en</strong>ción.<br />
No existe una fecha límite establecida para <strong>la</strong> <strong>en</strong>trega <strong>de</strong> los objetivos y p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong><br />
reducción <strong>de</strong> emisiones <strong>de</strong> GEI a <strong>la</strong> secretaría <strong>de</strong> <strong>la</strong> Organización <strong>de</strong> Naciones Unidas.<br />
Sin embargo, <strong>de</strong> los 192 países que participaron <strong>de</strong> <strong>la</strong> cumbre, los que <strong>de</strong>cidan<br />
adherirse al acuerdo <strong>de</strong>berán pres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s cifras <strong>de</strong> sus objetivos <strong>de</strong> reducción <strong>de</strong><br />
emisiones (<strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> los países <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos) o sus p<strong>la</strong>nes para reducirlos o<br />
combatir su aum<strong>en</strong>to (<strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> los países <strong>en</strong> vías <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo).<br />
Fu<strong>en</strong>te: UNFCCC (2009)<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 35
2.4. Medidas 20-20-20<br />
Como parte integral <strong>de</strong> su política <strong>de</strong> cambio climático y <strong>en</strong>ergía, <strong>la</strong> Comisión Europea se<br />
ha comprometido a recortar <strong>la</strong>s emisiones <strong>en</strong> al m<strong>en</strong>os un 20% <strong>en</strong> comparación con el año<br />
base <strong>de</strong>l Protocolo <strong>de</strong> Kioto, y ha fijado este objetivo sobre otros tres objetivos re<strong>la</strong>cionados<br />
con <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía, que a su vez también <strong>de</strong>berán cumplirse <strong>en</strong> el 2020. El nivel <strong>de</strong> restricción<br />
que <strong>de</strong>be adoptar <strong>la</strong> UE <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rá <strong>de</strong> los acuerdos globales que se tom<strong>en</strong>. Se aprobó así,<br />
<strong>en</strong> diciembre <strong>de</strong>l 2008, un paquete sobre <strong>en</strong>ergía y clima con medidas legis<strong>la</strong>tivas para <strong>la</strong><br />
implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los objetivos climáticos y <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, el cual se convirtió <strong>en</strong><br />
ley <strong>en</strong> abril <strong>de</strong>l 2009.<br />
Medidas 20-20-20<br />
La política climática y <strong>en</strong>ergética <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE contemp<strong>la</strong> para 2020 una serie <strong>de</strong> ambiciosos<br />
objetivos que, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el sector <strong>en</strong>ergético, implican:<br />
- reducir <strong>en</strong> un 20% el consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía con respecto al nivel previsto para<br />
2020, mediante políticas <strong>de</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética;<br />
- aum<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> un 20% <strong>la</strong> cuota <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>de</strong>l total <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
consumida (actualm<strong>en</strong>te repres<strong>en</strong>tan el 8,5%), disminuy<strong>en</strong>do <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l<br />
suministro exterior y, por <strong>en</strong><strong>de</strong>, consigui<strong>en</strong>do una mayor autosufici<strong>en</strong>cia y una<br />
m<strong>en</strong>or incertidumbre respecto a <strong>la</strong> vo<strong>la</strong>tilidad <strong>de</strong> precios.<br />
Mediante estas dos estrategias se busca reducir <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> GEI como mínimo <strong>en</strong> un<br />
20% con respecto a 1990.<br />
Como parte c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong>l paquete <strong>en</strong>ergético, a partir <strong>de</strong>l 2013 se reforzará y expandirá el<br />
Régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> Comercio <strong>de</strong> Derechos <strong>de</strong> Emisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea (RCDE – UE o ETS –<br />
Emissions Trading Scheme), una herrami<strong>en</strong>ta consi<strong>de</strong>rada c<strong>la</strong>ve para reducir <strong>la</strong>s GEI.<br />
Sectores cubiertos por el Régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> Comercio <strong>de</strong> Derechos <strong>de</strong> Emisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE<br />
El límite <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> emisión para los sectores cubiertos por el régim<strong>en</strong><br />
(g<strong>en</strong>eración eléctrica, industria manufacturera <strong>de</strong> uso int<strong>en</strong>sivo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía y, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 2012,<br />
el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> aviación), se reducirá <strong>de</strong> forma lineal cada año a partir <strong>de</strong>l 2013. De esta<br />
manera, <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> emisiones permitidas disponibles <strong>en</strong> 2020 estará un<br />
21% por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> los niveles <strong>de</strong>l 2005. A partir <strong>de</strong> 2013 habrá un único régim<strong>en</strong> que<br />
incluirá a gran<strong>de</strong>s industrias emisoras. En lugar <strong>de</strong> recibir <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> emisión <strong>de</strong> forma<br />
gratuita, <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s cubiertas por el sistema t<strong>en</strong>drán que comprar una parte cada vez<br />
mayor <strong>en</strong> <strong>la</strong> subasta. Las subastas aum<strong>en</strong>tarán el ingreso <strong>de</strong> los gobiernos, los cuales han<br />
acordado <strong>de</strong>signar por lo m<strong>en</strong>os <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> estos ingresos a mitigar los efectos <strong>de</strong>l<br />
cambio climático <strong>en</strong> el exterior.<br />
36 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
Reducción <strong>de</strong> emisiones <strong>en</strong> los sectores no incluidos <strong>en</strong> el RCDE - UE<br />
Los sectores que no están cubiertos por el RCDE, tales como el transporte (excepto el<br />
aéreo), <strong>la</strong> agricultura, los edificios, los hogares y el tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> residuos, <strong>de</strong>berán<br />
reducir <strong>en</strong> 2020 sus emisiones <strong>en</strong> un 10% respecto a los niveles <strong>de</strong> 2005. Este objetivo<br />
se <strong>de</strong>be cumplir mediante objetivos nacionales obligatorios (los países más ricos <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE<br />
reducirán su consumo y los pobres limitarán su aum<strong>en</strong>to).<br />
Aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables<br />
Para garantizar un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l 20% <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables para el 2020,<br />
se establec<strong>en</strong> cuotas <strong>de</strong> mercado nacionales obligatorias (<strong>de</strong>s<strong>de</strong> un 10% para Malta<br />
hasta un 49% para Suecia).<br />
La legis<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergía también establece un objetivo <strong>de</strong>l 10% para los combustibles <strong>de</strong>l<br />
transporte <strong>en</strong> cada país, estableci<strong>en</strong>do los criterios <strong>de</strong> sost<strong>en</strong>ibilidad que los<br />
biocarburantes <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir para ser parte <strong>de</strong> este objetivo. Con estas medidas se<br />
busca tanto reducir <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> gases <strong>de</strong> efecto inverna<strong>de</strong>ro como aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong><br />
seguridad <strong>en</strong>ergética <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE.<br />
Promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> captura <strong>de</strong> carbono<br />
Se impulsará el uso seguro <strong>de</strong> tecnologías <strong>de</strong> captura y almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to geológico <strong>de</strong>l<br />
carbono, que podría llegar a eliminar <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s emisiones proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong><br />
combustibles fósiles utilizados por <strong>la</strong> industria y para g<strong>en</strong>erar electricidad. Estas técnicas<br />
consist<strong>en</strong> <strong>en</strong> capturar y almac<strong>en</strong>ar bajo tierra el CO2 emitido por procesos industriales <strong>de</strong><br />
tal manera que no contribuya al cambio climático, metodología muy discutida porque <strong>la</strong>s<br />
emisiones aún continúan produciéndose.<br />
Fu<strong>en</strong>te: Comisión Europea . EU Action Against Climate Change. Leading Global Action to 2020 and beyond.<br />
Luxemburg: Comisión Europea, 2009.<br />
La Directiva 2009/28/CE fija para España un objetivo <strong>de</strong>l 20% para <strong>la</strong> cuota <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía final bruta <strong>en</strong> 2020, <strong>de</strong> tal<br />
manera que <strong>la</strong> estimación <strong>de</strong> <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables insta<strong>la</strong>da <strong>en</strong> España <strong>en</strong> el<br />
año 2020, según el tipo <strong>de</strong> tecnología, es <strong>la</strong> que se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te figura.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 37
Figura II.8: Pot<strong>en</strong>cia insta<strong>la</strong>da para <strong>la</strong> ER <strong>en</strong> España para el 2020<br />
Tecnología Pot<strong>en</strong>cia prevista 2020 (MW)<br />
Eólica (terrestre y marina) 45.000<br />
So<strong>la</strong>r fotovoltaica, termoeléctrica, térmica y geotérmica 35.000<br />
Biomasa 5.000<br />
Minihidráulica 4.000<br />
Marinas (o<strong>la</strong>s y otras) 500<br />
Minieólica 500<br />
Biocarburantes 20% <strong>de</strong>l consumo <strong>en</strong> transporte<br />
Fu<strong>en</strong>te: APPA, 2009.<br />
38 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
3. Sector <strong>en</strong>ergético <strong>de</strong> España<br />
Para <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> situación actual <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r <strong>en</strong> Cataluña se <strong>de</strong>be<br />
consi<strong>de</strong>rar el marco institucional y legal para el sector <strong>en</strong>ergético <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral a esca<strong>la</strong><br />
estatal. A<strong>de</strong>más, a <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s cata<strong>la</strong>nas que trabajan <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r les afectan una<br />
serie <strong>de</strong> políticas y programas públicos para <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables impulsados por el<br />
Gobierno español. En esta sección pres<strong>en</strong>tamos el contexto estatal, así como el impacto <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> el ámbito económico, social y ambi<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> España.<br />
3.1. Marco institucional y legal<br />
La organización territorial <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizada <strong>de</strong> España inci<strong>de</strong> también <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión<br />
estratégica <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía. A nivel estatal, <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión<br />
g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía es el Ministerio <strong>de</strong> Industria, Turismo y Comercio. D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> éste, <strong>la</strong><br />
Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Energía, y, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma, <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Política<br />
Energética y Minas.<br />
La Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Política Energética y Minas, bajo <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong><br />
Energía, es <strong>la</strong> <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar normas <strong>en</strong> materia <strong>en</strong>ergética <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong><br />
legis<strong>la</strong>ción vig<strong>en</strong>te, propuestas sobre <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> tarifas, precios<br />
<strong>en</strong>ergéticos y peajes, así como <strong>de</strong> <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> propuestas para <strong>la</strong> conservación y el<br />
ahorro <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía, el fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables y el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> nuevas<br />
tecnologías <strong>de</strong> carácter <strong>en</strong>ergético.<br />
Otras instituciones que forman parte <strong>de</strong>l Ministerio son <strong>la</strong> Corporación <strong>de</strong> Reservas<br />
Estratégicas (CORES), <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> productos petrolíferos, <strong>la</strong> Comisión<br />
Nacional <strong>de</strong> Energía y el Instituto para <strong>la</strong> Diversificación y el Ahorro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Energía (IDAE),<br />
<strong>de</strong>dicado al fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 39
Consejo Superior <strong>de</strong><br />
Investigaciones<br />
Ci<strong>en</strong>tíficas (CSIC)<br />
Figura II.9: Instituciones públicas y privadas <strong>de</strong>l sector <strong>en</strong>ergético <strong>de</strong> España<br />
Ministerio <strong>de</strong><br />
Ci<strong>en</strong>cia e Innovación<br />
C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Investigaciones<br />
Energéticas,<br />
Medioambi<strong>en</strong>tales y<br />
Tecnológicas (CIEMAT)<br />
Corporación <strong>de</strong> Reservas<br />
Estratégicas <strong>de</strong> Productos<br />
Petrolíferos (CORES)<br />
Gobierno<br />
Español<br />
Ministerio <strong>de</strong> Industria,<br />
Turismo y Comercio<br />
Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> Energía<br />
Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />
Política Energética y<br />
Minas<br />
Instituto para <strong>la</strong><br />
Diversificación y el Ahorro<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Energía (IDAE)<br />
CENTRO NACIONAL DE ENERGÍAS<br />
RENOVABLES (CENER)<br />
CENTRO DE ESTUDIOS DE LA<br />
ENERGÍA SOLAR (CENSOLAR)<br />
INSTITUTO DE ENERGÍA SOLAR‐<br />
UNIVERSIDAD DE MADRID<br />
Ministerio <strong>de</strong><br />
Medioambi<strong>en</strong>te y Medio<br />
Rural y Marino<br />
Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong><br />
Cambio Climático<br />
Comisión Nacional <strong>de</strong><br />
Energía (CNE)<br />
INVESTIGACIÓN E INNOVACIÓN TECNOLÓGICA ASOCIACIONES<br />
Par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to<br />
Español<br />
Consejo <strong>de</strong> Seguridad<br />
Nuclear (CSN)<br />
ASOCIACIÓN DE PRODUCTORES DE<br />
ENERGÍAS RENOVABLES (APPA)<br />
ASOCIACIÓN DE LA INDUSTRIA<br />
FOTOVOLTAICA (ASIF)<br />
ASOCIACIÓN EMPRESARIAL<br />
EÓLICA (AEE)<br />
ASOCIACIÓN SOLAR DE LA<br />
INDUSTRIA TÉRMICA (ASIT)<br />
ASOCIACIÓN ESPAÑOLA PARA LA<br />
PROMOCIÓN DE LA INDUSTRIA<br />
TÉRMICA (PROTERMOSOLAR)<br />
ASOCIACIÓN EMPRESARIAL<br />
FOTOVOLTAICA (AEF)<br />
Fu<strong>en</strong>te: Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Energía <strong>de</strong> Barcelona, 2007 y e<strong>la</strong>boración propia.<br />
IDAE c<strong>en</strong>tra su trabajo <strong>en</strong> buscar el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los objetivos que marcan el P<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />
Acción 2005-2012 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia <strong>de</strong> Ahorro y Efici<strong>en</strong>cia Energética para España y el P<strong>la</strong>n<br />
<strong>de</strong> Energías R<strong>en</strong>ovables 2005-2010. A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> coordinar y gestionar conjuntam<strong>en</strong>te con<br />
<strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s autónomas <strong>la</strong>s medidas y fondos <strong>de</strong>stinados a <strong>la</strong>s dos p<strong>la</strong>nificaciones<br />
m<strong>en</strong>cionadas, el IDAE lleva a cabo acciones <strong>de</strong> difusión, asesorami<strong>en</strong>to técnico, <strong>de</strong>sarrollo<br />
y financiación <strong>de</strong> proyectos <strong>de</strong> innovación tecnológica y <strong>de</strong> carácter replicable. Realiza<br />
también campañas <strong>de</strong> formación y s<strong>en</strong>sibilización que contribuy<strong>en</strong> a <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> un<br />
nuevo mo<strong>de</strong>lo <strong>en</strong>ergético para promover <strong>la</strong> competitividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s españo<strong>la</strong>s.<br />
A su vez, <strong>en</strong> lo refer<strong>en</strong>te a investigación, <strong>de</strong>sarrollo e innovación, el Ministerio <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cia e<br />
Innovación dispone <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Investigaciones Energéticas, Medioambi<strong>en</strong>tales y<br />
Tecnológicas (CIEMAT), <strong>de</strong>dicado a <strong>la</strong> investigación y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> nuevas tecnologías<br />
<strong>en</strong>ergéticas, cuyo objetivo es fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> introducción y mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> competitividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
<strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> el mercado <strong>en</strong>ergético.<br />
40 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector<br />
INSTITICIONES PÚBLICAS<br />
INSTITUCIONES PRIVADAS
D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro Superior <strong>de</strong> Investigaciones Ci<strong>en</strong>tíficas (CSIC), el máximo expon<strong>en</strong>te<br />
español <strong>en</strong> el campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación re<strong>la</strong>cionada con el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción y<br />
edificación es el Instituto <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción Eduardo Torroja (IETcc), el cual ha<br />
asumido <strong>la</strong> coordinación y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l Código Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación (CTE) que ti<strong>en</strong>e<br />
implicaciones para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l sector so<strong>la</strong>r térmico. Por su parte, el Ministerio <strong>de</strong><br />
Medio Ambi<strong>en</strong>te, junto con <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Cambio Climático, regu<strong>la</strong> el impacto<br />
medioambi<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>ergéticas. Finalm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía nuclear se ve<br />
repres<strong>en</strong>tada por el Consejo <strong>de</strong> Seguridad Nuclear que <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> directam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l<br />
Par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to español.<br />
En términos <strong>de</strong>l sector privado y su re<strong>la</strong>ción con el fom<strong>en</strong>to y difusión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes<br />
tecnologías vincu<strong>la</strong>das a <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, exist<strong>en</strong> diversas asociaciones <strong>de</strong> ámbito<br />
estatal que reún<strong>en</strong> a <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s que trabajan <strong>en</strong> el territorio español<br />
como <strong>la</strong> Asociación <strong>de</strong> Productores <strong>de</strong> Energías R<strong>en</strong>ovables (APPA), <strong>la</strong> Asociación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Industria Fotovoltaica (ASIF), <strong>la</strong> Asociación So<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria Térmica (ASIT), <strong>la</strong><br />
Asociación Empresarial Eólica (AEE), <strong>la</strong> Asociación Empresarial Fotovoltaica y <strong>la</strong> Asociación<br />
Españo<strong>la</strong> para <strong>la</strong> Promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria Energética Termoso<strong>la</strong>r (PROTERMOSOLAR).<br />
Otras instituciones significativas <strong>de</strong> investigación e innovación tecnológica son el C<strong>en</strong>tro<br />
Nacional <strong>de</strong> Energías R<strong>en</strong>ovables (CENER) —que, <strong>en</strong>tre otras funciones, trabaja <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
investigación y el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> nuevas tecnologías <strong>en</strong>ergéticas—, el C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Estudios <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> Energía So<strong>la</strong>r (C<strong>en</strong>so<strong>la</strong>r) y el Instituto <strong>de</strong> Energía So<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad Politécnica <strong>de</strong><br />
Madrid.<br />
Para mayor información se incluye una lista <strong>de</strong> <strong>la</strong>s instituciones y asociaciones <strong>en</strong> el Anexo<br />
II, así como un resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción más relevante <strong>en</strong> el sector, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> ley <strong>de</strong>l sector<br />
eléctrico hasta <strong>la</strong>s or<strong>de</strong>nanzas so<strong>la</strong>res a nivel municipal.<br />
3.2. Políticas y programas públicos para <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables<br />
Como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes políticas <strong>de</strong> impulso a <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong><br />
España, el consumo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas ha aum<strong>en</strong>tado <strong>de</strong> manera continua <strong>de</strong>s<strong>de</strong> comi<strong>en</strong>zos<br />
<strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te siglo. Con <strong>la</strong> disminución el consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria durante el 2008, <strong>la</strong>s<br />
<strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables han aum<strong>en</strong>tado su participación con respecto al año anterior <strong>en</strong> casi<br />
un punto porc<strong>en</strong>tual sobre el total <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria consumida, abasteci<strong>en</strong>do una<br />
<strong>de</strong>manda <strong>de</strong> 10,8 Mtep. 19<br />
19 APPA, 2009.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 41
Figura II.10: Producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria con fu<strong>en</strong>tes r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> España<br />
G<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> electricidad<br />
Pot<strong>en</strong>cia<br />
(MW)<br />
Producción<br />
(GW)<br />
Producción <strong>en</strong> términos<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria<br />
(ktep) (provisional 2008)<br />
Hidráulica (>50 MW) (1) 13.521 9.802 843<br />
Hidráulica (<strong>en</strong>tre 10 y 50 MW) 3.058 10.517 904<br />
Hidráulica (
Figura II.11: Consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria 2008. Contribución por fu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>ergéticas<br />
Fu<strong>en</strong>te: Ministerio <strong>de</strong> Industria, Turismo y Comercio, 2008<br />
La producción eléctrica r<strong>en</strong>ovable es aportada <strong>en</strong> un 88% por <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías hidráulica y<br />
eólica. Esta última tecnología experim<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> 2008 un increm<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> términos <strong>de</strong><br />
producción, <strong>de</strong>l 14,6% con respecto al año anterior, como consecu<strong>en</strong>cia, <strong>en</strong> parte, <strong>de</strong> un<br />
importante aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su pot<strong>en</strong>cia insta<strong>la</strong>da con respecto al año anterior (12%). Cabe<br />
<strong>de</strong>stacar también los increm<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> aportación eléctrica <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r (fotovoltaica<br />
413% y termoeléctrica 97%) con respecto a 2007. 20<br />
La producción <strong>en</strong>ergética <strong>en</strong> 2008 asociada a <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables (<strong>en</strong> términos <strong>de</strong>l año<br />
medio consi<strong>de</strong>rado <strong>en</strong> el PER 2005-2010) ha sido mayor que <strong>en</strong> 2007 <strong>de</strong>bido al<br />
increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad hidráulica insta<strong>la</strong>da m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> 50 MW. En el sigui<strong>en</strong>te cuadro<br />
po<strong>de</strong>mos observar los resultados obt<strong>en</strong>idos por el PER para el año 2008.<br />
Figura II.12: Objetivos sobre <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> Cataluña<br />
Fu<strong>en</strong>te: APPA, 2009.<br />
20 Ministerio <strong>de</strong> Industria Turismo y Comercio, 2008.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 43
El PER marca los alineami<strong>en</strong>tos para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables. En <strong>la</strong><br />
sigui<strong>en</strong>te sección se <strong>de</strong>sagregan los impactos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas <strong>en</strong> términos económicos,<br />
sociales y medioambi<strong>en</strong>tales.<br />
3.3. Impacto económico<br />
Según el ba<strong>la</strong>nce <strong>de</strong> producción eléctrica <strong>de</strong>l Estado, <strong>la</strong> importancia alcanzada por el sector<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> España se manifiesta <strong>en</strong> los niveles <strong>de</strong> p<strong>en</strong>etración<br />
alcanzados, que han pasado <strong>de</strong>l 10% al 13,4% <strong>en</strong> el período 2005-2008. Han logrado este<br />
nivel <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el mercado gracias a <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> un marco regu<strong>la</strong>dor que ayuda<br />
y fom<strong>en</strong>ta su inserción <strong>en</strong> <strong>la</strong> red eléctrica y que asegura a los inversores un mercado<br />
estable a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo. La <strong>en</strong>ergía eléctrica g<strong>en</strong>erada a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>ovables cu<strong>en</strong>ta<br />
actualm<strong>en</strong>te con un inc<strong>en</strong>tivo <strong>de</strong> «primas», que son retribuciones adicionales asignadas por<br />
el Ministerio <strong>de</strong> Industria, Turismo y Comercio que <strong>en</strong>vían una señal al mercado para<br />
fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s inversiones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tecnologías r<strong>en</strong>ovables. Las <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, que<br />
todavía son muy jóv<strong>en</strong>es, necesitan ampliar su <strong>de</strong>manda para ser competitivas fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s<br />
fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía conv<strong>en</strong>cionales, que externalizan muchos <strong>de</strong> sus costes, especialm<strong>en</strong>te<br />
los ambi<strong>en</strong>tales. Puesto que se imputan a <strong>la</strong> tarifa eléctrica que paga el consumidor, no<br />
son una subv<strong>en</strong>ción, ni son dinero público. En el P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Energías R<strong>en</strong>ovables <strong>de</strong> España<br />
2005-2010 se seña<strong>la</strong> <strong>la</strong> cantidad atribuida por tipo <strong>de</strong> tecnología.<br />
En el régim<strong>en</strong> especial21, el Gobierno español regu<strong>la</strong> los precios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables<br />
basándose <strong>en</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración. Las tecnologías que resultaron más b<strong>en</strong>eficiadas por este tipo<br />
<strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivo fueron <strong>la</strong> eólica y <strong>la</strong> so<strong>la</strong>r fotovoltaica. La <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica, al no g<strong>en</strong>erar<br />
<strong>en</strong>ergía eléctrica para <strong>la</strong> red, no está incluida <strong>en</strong> este régim<strong>en</strong> especial.<br />
Primas <strong>de</strong>l régim<strong>en</strong> especial para <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> electricidad con fu<strong>en</strong>tes r<strong>en</strong>ovables<br />
Se trata <strong>de</strong>l único apoyo al grueso <strong>de</strong> <strong>la</strong> electricidad que se g<strong>en</strong>era con <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables. Únicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> dos áreas —<strong>la</strong> so<strong>la</strong>r fotovoltaica y <strong>la</strong> so<strong>la</strong>r termoeléctrica— se<br />
prevé complem<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s primas con ayudas a <strong>la</strong> inversión. El importe total <strong>de</strong> <strong>la</strong>s primas<br />
durante el período 2005-2010 para <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones puestas <strong>en</strong> marcha <strong>en</strong> esos años se<br />
eleva a 4.956 millones <strong>de</strong> euros.<br />
Fu<strong>en</strong>te: PER, 2005-2010.<br />
21 Ver glosario.<br />
44 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
En el sigui<strong>en</strong>te cuadro po<strong>de</strong>mos ver <strong>la</strong>s principales estrategias regu<strong>la</strong>torias para <strong>la</strong><br />
promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables utilizadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Unión Europea.<br />
Figura II.13: Tipología <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales estrategias regu<strong>la</strong>doras <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables<br />
Fu<strong>en</strong>te: APPA, 2003.<br />
El sistema <strong>de</strong> tarifas regu<strong>la</strong>das (R<strong>en</strong>ewable Energy Feed-in Tariffs, REFIT), es el que se<br />
aplica <strong>en</strong> España, y el que emplea el legis<strong>la</strong>dor para regu<strong>la</strong>r el precio <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
electricidad r<strong>en</strong>ovable y <strong>de</strong>jar al mercado <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia que se insta<strong>la</strong>. El sistema<br />
REFIT, <strong>en</strong> sus diversas variantes, ha <strong>de</strong>mostrado c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te su capacidad para inc<strong>en</strong>tivar<br />
<strong>de</strong> forma s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong> y eficaz <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, siempre que se apliqu<strong>en</strong><br />
tarifas a<strong>de</strong>cuadas. En este s<strong>en</strong>tido, el mo<strong>de</strong>lo español <strong>de</strong> retribución, <strong>en</strong> el que al precio<br />
<strong>de</strong>l mercado eléctrico se suma un inc<strong>en</strong>tivo fijo actualizado anualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
evolución <strong>de</strong>l mercado, resulta especialm<strong>en</strong>te modélico. 22<br />
De acuerdo con este sistema, los g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> electricidad r<strong>en</strong>ovable ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong>recho a<br />
v<strong>en</strong><strong>de</strong>r toda su producción a <strong>la</strong> red eléctrica y a ser retribuidos por ello, bi<strong>en</strong> a un precio fijo<br />
o bi<strong>en</strong> al precio horario <strong>de</strong>l mercado eléctrico g<strong>en</strong>eral más un inc<strong>en</strong>tivo fijo que refleja o<br />
comp<strong>en</strong>sa el valor ambi<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción r<strong>en</strong>ovable.<br />
Mi<strong>en</strong>tras <strong>la</strong> primera variante —el precio fijo— se aplica como opción única <strong>en</strong> Alemania,<br />
Austria, Grecia, Portugal, Francia y Ho<strong>la</strong>nda, el sistema regu<strong>la</strong>torio español permite a los<br />
g<strong>en</strong>eradores r<strong>en</strong>ovables optar cada año por el precio fijo o por <strong>la</strong> opción <strong>de</strong>l precio <strong>de</strong><br />
mercado más el inc<strong>en</strong>tivo fijo comp<strong>en</strong>satorio. En cualquiera <strong>de</strong> sus variantes, los sistemas<br />
REFIT se caracterizan por fijar legalm<strong>en</strong>te los precios o inc<strong>en</strong>tivos, cuyas cuantías se<br />
adaptan a cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s diversas tecnologías r<strong>en</strong>ovables (eólica, minihidráulica,<br />
biomasa, etc.). En <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los países don<strong>de</strong> se aplica este sistema, el cobro <strong>de</strong>l<br />
precio o prima queda a<strong>de</strong>más garantizado durante un período <strong>de</strong> tiempo que osci<strong>la</strong> <strong>en</strong>tre<br />
los 10 y los 20 años a contar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> puesta <strong>en</strong> marcha <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción.<br />
22 APPA, 2003.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 45
Respecto al impacto <strong>en</strong> el PIB <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, éste<br />
se mi<strong>de</strong> tanto por su contribución directa mediante <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que realizan <strong>la</strong>s<br />
industrias <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables y sus difer<strong>en</strong>tes industrias auxiliares, como por el<br />
impacto inducido, que se refiere al efecto <strong>de</strong> estas activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> el resto <strong>de</strong> sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
economía. La contribución directa <strong>en</strong> 2008 <strong>de</strong>l Sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Energías R<strong>en</strong>ovables fue <strong>de</strong><br />
4.805 millones <strong>de</strong> euros, lo que supone el 0,44% <strong>de</strong>l total <strong>de</strong>l PIB <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía<br />
españo<strong>la</strong>. El impacto inducido fue <strong>de</strong> 2.510,1 millones <strong>de</strong> euros. Por lo tanto, <strong>la</strong><br />
contribución total al PIB <strong>de</strong>l sector fue <strong>de</strong> 7.315,5 millones <strong>de</strong> euros (0,67% <strong>de</strong>l PIB<br />
total). 23<br />
Con todo, los biocarburantes, <strong>la</strong> biomasa y <strong>la</strong> minihidráulica son tecnologías que todavía no<br />
han alcanzado el <strong>de</strong>sarrollo previsto por el PER. La so<strong>la</strong>r termoeléctrica ti<strong>en</strong>e un alto<br />
pot<strong>en</strong>cial que aún no esta si<strong>en</strong>do explotado y otras <strong>en</strong>ergías como <strong>la</strong> mareomotriz y <strong>la</strong><br />
geotérmica están limitando sus activida<strong>de</strong>s a investigación, <strong>de</strong>sarrollo e innovación (I+D+i),<br />
lo que supone que <strong>la</strong> contribución al PIB por fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía varía significativam<strong>en</strong>te<br />
según su estado <strong>de</strong> evolución. La figura II.14 muestra c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
aportación <strong>de</strong> cada tecnología al PIB, resaltando <strong>la</strong> fuerte pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía eólica y<br />
<strong>la</strong> so<strong>la</strong>r fotovoltaica, que juntas repres<strong>en</strong>tan el 73,4 % <strong>de</strong> <strong>la</strong> aportación total al PIB <strong>de</strong>l<br />
sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>ovables.<br />
23 APPA, 2009.<br />
Figura II.14: Distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong> aportación al PIB <strong>de</strong> España <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ER (2008)<br />
Fu<strong>en</strong>te: APPA, 2009.<br />
46 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
El importante <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales tecnologías r<strong>en</strong>ovables, como <strong>la</strong><br />
eólica, <strong>la</strong> minihidráulica y <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r termoeléctrica y fotovoltaica, ha supuesto <strong>la</strong><br />
creación <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>tes sectores industriales <strong>de</strong> fabricación <strong>de</strong> equipos y compon<strong>en</strong>tes<br />
asociados a este tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías. Este sector cu<strong>en</strong>ta igualm<strong>en</strong>te con un fuerte perfil<br />
exportador, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> contribuir al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l mercado propiciando mayor inversión <strong>en</strong><br />
I+D+i. Un ejemplo <strong>de</strong> ello es <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica, que ha <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
industria <strong>la</strong> fabricación <strong>de</strong> módulos fotovoltaicos, seguidores y baterías. A día <strong>de</strong> hoy,<br />
operan <strong>en</strong> Cataluña cuatro <strong>empresa</strong>s fabricantes <strong>de</strong> módulos FV, una <strong>de</strong> seguidores y una<br />
<strong>de</strong> baterías. 10<br />
Energía so<strong>la</strong>r<br />
La pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica <strong>en</strong> el sector es muy importante por el ahorro <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>ergía a nivel doméstico. Según el PER, los apoyos públicos para el fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
so<strong>la</strong>r térmica <strong>de</strong> baja temperatura asci<strong>en</strong><strong>de</strong>n a 348 millones <strong>de</strong> euros <strong>en</strong> ayudas a <strong>la</strong><br />
inversión para todo el período <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n, lo que supone increm<strong>en</strong>tar <strong>en</strong><br />
700.000 m2 <strong>la</strong> superficie anual media24. Para ello será necesario reforzar <strong>la</strong>s medidas<br />
estructurales para que provoqu<strong>en</strong> un cambio <strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> <strong>la</strong> edificación con iniciativas<br />
como el Código Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación, el Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones térmicas y <strong>la</strong>s<br />
or<strong>de</strong>nanzas so<strong>la</strong>res <strong>en</strong> los municipios.<br />
En cuanto a <strong>la</strong> distribución geográfica <strong>de</strong> tramitaciones <strong>de</strong> or<strong>de</strong>nanzas so<strong>la</strong>res efectuadas<br />
durante el año 2008, <strong>de</strong>staca <strong>en</strong> primera posición Cataluña con 16 —<strong>la</strong> mayoría <strong>en</strong><br />
Barcelona— seguida <strong>de</strong> Canarias y País Vasco, con cuatro y tres nuevas or<strong>de</strong>nanzas<br />
respectivam<strong>en</strong>te. En posiciones más distantes <strong>en</strong>contramos Madrid y Andalucía, con dos<br />
or<strong>de</strong>nanzas cada una. Por último, <strong>en</strong> el extremo final se sitúan <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Murcia,<br />
Navarra y <strong>la</strong>s dos Castil<strong>la</strong>s. 25 A pesar <strong>de</strong> que el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> estas tecnologías <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s ayudas públicas al sector, una prueba <strong>de</strong> que este sector es r<strong>en</strong>table es que ha sido un<br />
contribuidor neto fiscal. Comparando los resultados económicos con <strong>la</strong>s primas recibidas<br />
se observa un saldo positivo para todos los años <strong>de</strong>l período 2005-2008. En 2008 <strong>la</strong><br />
difer<strong>en</strong>cia exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre los b<strong>en</strong>eficios g<strong>en</strong>erados por <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables y <strong>la</strong>s<br />
primas recibidas por los ag<strong>en</strong>tes fue <strong>de</strong> 619 millones <strong>de</strong> euros. 26<br />
24 IDAE, 2005.<br />
25 Ministerio <strong>de</strong> Industria, Turismo y Comercio, 2008.<br />
26 APPA, 2009.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 47
En lo que respecta al cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los objetivos <strong>de</strong>l PER, <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica es<br />
<strong>la</strong> única tecnología r<strong>en</strong>ovable que ha conseguido alcanzar y sobrepasar con creces el<br />
objetivo impuesto para este tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía, pasando <strong>de</strong> 687 MW insta<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> 2007 a<br />
3.065 MW <strong>en</strong> 2008. En 2007 se introdujo un mo<strong>de</strong>lo retributivo que inc<strong>en</strong>tivó el<br />
crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l sector27, sobre todo <strong>en</strong> insta<strong>la</strong>ciones sobre suelo, y consiguió que se<br />
sobrepasara el p<strong>la</strong>n inicial. El crecimi<strong>en</strong>to acelerado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones sobre suelo (por<br />
ejemplo, huertos so<strong>la</strong>res) provocó, por un <strong>la</strong>do, una saturación sobre <strong>la</strong> red eléctrica y, por<br />
otro, una inversión mayor <strong>de</strong> <strong>la</strong> esperada a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s primas. Ante esta situación, el<br />
Gobierno <strong>de</strong>fine un nuevo marco <strong>en</strong> 200828 con el cual se favorece <strong>la</strong> construcción sobre<br />
cubiertas, al aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> retribución <strong>en</strong> este ámbito y disminuir <strong>la</strong> tarifa para suelo,<br />
a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> establecer un límite <strong>de</strong> 500 MW <strong>de</strong> conexión a <strong>la</strong> red. Este cambio <strong>en</strong> el nivel<br />
<strong>de</strong> primas ha contribuido a crear incertidumbre <strong>en</strong>tre los inversores y a <strong>la</strong> consecu<strong>en</strong>te<br />
ral<strong>en</strong>tización <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l sector.<br />
Las figuras 15 y 16 muestran el significativo increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia fotovoltaica y<br />
termoeléctrica <strong>en</strong>tre el período 2007 y 2008. Según los presupuestos <strong>de</strong>l PER, para el año<br />
2010 se <strong>de</strong>berían <strong>de</strong>stinar 156 millones <strong>de</strong> euros a subv<strong>en</strong>ciones para estas tecnologías,<br />
<strong>la</strong>s cuales son gestionadas por <strong>la</strong> Administración G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Estado.<br />
Figura II.15: Evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cia fotovoltaica 2005-2008<br />
Fu<strong>en</strong>te: APPA, 2009.<br />
27 Reales Decretos 436/04 y 661/07<br />
28 Real Decreto 1578/08<br />
48 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
Figura II.16: Evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cia so<strong>la</strong>r termoeléctrica insta<strong>la</strong>da <strong>en</strong>tre 2005 y 2008<br />
3.4. Impacto social<br />
Fu<strong>en</strong>te: APPA, 2009.<br />
Según datos <strong>de</strong>l Instituto Sindical <strong>de</strong> Trabajo, Ambi<strong>en</strong>te y Salud <strong>de</strong> Comisiones Obreras <strong>en</strong><br />
su informe Energías r<strong>en</strong>ovables y empleo <strong>en</strong> España, pres<strong>en</strong>te y futuro. 2007, <strong>en</strong> el sector<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> España existe una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia hacia <strong>la</strong> focalización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
<strong>empresa</strong>s <strong>en</strong> los sectores térmico, fotovoltaico y eólico. El informe seña<strong>la</strong> que éstos son los<br />
tres ejes <strong>en</strong> torno a los cuales se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>l sector:<br />
fotovoltaica (57,6%), so<strong>la</strong>r térmica (43,4%) y eólica (35,5%).<br />
En lo que se refiere a <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s, el 52,3% se <strong>de</strong>dican a<br />
hacer insta<strong>la</strong>ciones y un 21,6% a operaciones y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to. La mayor parte <strong>de</strong> estas<br />
<strong>empresa</strong>s (casi el 80%) ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> inferior a los 50 trabajadores. En 2008, el total<br />
<strong>de</strong> personas empleadas <strong>de</strong> manera directa <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables fue <strong>de</strong><br />
75.466, un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> 22.244 nuevos puestos <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> comparación con el año<br />
2007. Se p<strong>la</strong>ntea que se podría llegar a los 95.000 puestos <strong>de</strong> trabajo directo para el<br />
2010, <strong>de</strong> los cuales el sector eólico repres<strong>en</strong>taría unos 36.000 y el fotovoltaico unos<br />
29.000. La cifra estimada para el sector <strong>en</strong> el año 2020 podría llegar a los 220.000<br />
trabajadores.<br />
Consi<strong>de</strong>rando que <strong>de</strong> los 25.063 empleos que repres<strong>en</strong>tó <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía fotovoltaica durante el<br />
2008 gran parte se <strong>de</strong>bieron a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> equipami<strong>en</strong>tos y<br />
fabricación que existían <strong>en</strong> ese mom<strong>en</strong>to a causa <strong>de</strong>l crecimi<strong>en</strong>to acelerado <strong>de</strong>l sector, <strong>la</strong><br />
cifra <strong>de</strong> empleos directos se verá, con toda seguridad, disminuida. La sigui<strong>en</strong>te fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />
empleo <strong>en</strong> el sector fue <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía eólica (22,970), seguida <strong>de</strong> <strong>la</strong> biomasa (21,238).<br />
A<strong>de</strong>más, se crearon otros 45,275 empleos inducidos <strong>en</strong> el mismo año (esta cuantificación<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 49
no incluye <strong>la</strong> hidráulica conv<strong>en</strong>cional). 29 Po<strong>de</strong>mos observar el <strong>de</strong>sglose y el total por fu<strong>en</strong>te<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> figura 17.<br />
Figura II.17: Puestos <strong>de</strong> trabajo directos e inducidos ocupados por el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables (2008)<br />
Tecnología / Energía Tipo <strong>de</strong> Número <strong>de</strong><br />
trabajo puestos<br />
Biocarburantes<br />
Directo<br />
Inducido<br />
3.598<br />
3.685<br />
Biomasa<br />
Eólica<br />
Geotérmica. Alta <strong>en</strong>talpía<br />
Geotérmica. Baja <strong>en</strong>talpía<br />
Hidráulica<br />
Marina<br />
Directo 21.238<br />
Inducido 18.906<br />
Directo 22.970<br />
Inducido 18.468<br />
Directo 99<br />
Inducido 40<br />
Directo 44<br />
Inducido 16<br />
Directo 1.101<br />
Inducido 496<br />
Directo 62<br />
Inducido 32<br />
Minieólica Directo 530<br />
Inducido 258<br />
So<strong>la</strong>r fotovoltaica<br />
So<strong>la</strong>r termoeléctrica<br />
Total<br />
Directo 25.063<br />
Inducido 2.900<br />
Directo 761<br />
Inducido 457<br />
Directo 75.466<br />
Inducido 45.257<br />
PIB Total 120.722<br />
Nota: Hidroeléctrica se refiere a <strong>la</strong>s c<strong>en</strong>trales <strong>pequeña</strong>s y <strong>mediana</strong>s, no incluye <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s.<br />
Fu<strong>en</strong>te: G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Catalunya, 2009.<br />
Debido al importante crecimi<strong>en</strong>to que se espera <strong>de</strong>l sector con el P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Energías<br />
R<strong>en</strong>ovables, el impulso a <strong>la</strong> innovación tecnológica contará con fondos <strong>de</strong>l IDAE para<br />
Investigación, Desarrollo e Innovación (I+D+i), <strong>de</strong> acuerdo a unas líneas prioritarias por<br />
<strong>de</strong>finir, así como con fondos <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> Fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Investigación Técnica<br />
(PROFIT).<br />
Entre los datos más relevantes, <strong>la</strong> inversión por parte <strong>de</strong>l sector privado <strong>en</strong> I+D+i durante<br />
el 2008 repres<strong>en</strong>tó una media <strong>de</strong> un 1,4% <strong>de</strong> su facturación, lo que supone un esfuerzo <strong>de</strong><br />
29 Los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s sobre <strong>la</strong>s que se basa el Estudio <strong>de</strong>l impacto macroeconómico <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
<strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> España. (APPA, 2009) se obtuvieron <strong>de</strong> <strong>la</strong>s memorias <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s<br />
recogidas <strong>en</strong> el Registro Mercantil.<br />
50 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
314,7 millones <strong>de</strong> euros, un monto muy superior a <strong>la</strong> media nacional. 30 En este s<strong>en</strong>tido,<br />
España pres<strong>en</strong>ta un interesante <strong>de</strong>sarrollo <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías eólica y so<strong>la</strong>r y <strong>de</strong><br />
los biocarburantes, sectores <strong>en</strong> los cuales se han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do industrias con tecnología<br />
propia. Un ejemplo es el sector fotovoltaico, don<strong>de</strong> <strong>la</strong> industria españo<strong>la</strong> produjo 195 MW<br />
<strong>en</strong> célu<strong>la</strong>s y 498 MW <strong>en</strong> módulos, el 7% <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción mundial (<strong>la</strong> gran mayoría <strong>de</strong><br />
silicio cristalino). En el año 2008 se produjo un crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l 70% respecto al 2007 <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
producción <strong>de</strong> célu<strong>la</strong>s y <strong>de</strong>l 215% <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong> módulos. El crecimi<strong>en</strong>to medio <strong>en</strong> los tres<br />
últimos años ha sido <strong>de</strong>l 41% para célu<strong>la</strong>s y <strong>de</strong>l 81% para módulos.<br />
3.5. Impacto medioambi<strong>en</strong>tal y seguridad <strong>en</strong>ergética<br />
El aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> GEI <strong>en</strong> España <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1990 ha sido consi<strong>de</strong>rable: 152,5<br />
millones <strong>de</strong> tone<strong>la</strong>das durante el período compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre 1990 y 2007. La figura 18<br />
nos muestra el aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s emisiones durante este período y se compara con <strong>la</strong><br />
evolución <strong>de</strong> los otros siete países <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea consi<strong>de</strong>rados los mayores emisores<br />
<strong>de</strong> GEI. Observamos que España <strong>en</strong>cabeza <strong>la</strong> lista.<br />
30 APPA, 2009.<br />
Figura II.18: GEI <strong>de</strong> los principales países emisores <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE <strong>en</strong> el período 1990-2007<br />
Nivel <strong>de</strong> 1990 = índice 100<br />
España Italia UE-15 Francia UE-27<br />
Polonia Reino Unido Alemania Rumanía<br />
Fu<strong>en</strong>te: AEMA, 2009.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 51
El PER busca reducir <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> GEI mediante el aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción limpia<br />
con <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables y <strong>la</strong> sustitución <strong>de</strong> los combustibles fósiles, sin embargo, <strong>la</strong>s<br />
emisiones sigu<strong>en</strong> si<strong>en</strong>do consi<strong>de</strong>rables. Como po<strong>de</strong>mos ver <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura 19, <strong>la</strong> producción<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica realizada mediante <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables ha contribuido a que el<br />
aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> GEI no sea tan pronunciado. El b<strong>en</strong>eficio económico <strong>de</strong> usar <strong>en</strong>ergías limpias<br />
<strong>en</strong> lugar <strong>de</strong> combustibles fósiles incluye tanto el valor <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> CO2<br />
como el ahorro por <strong>la</strong>s importaciones <strong>de</strong> dichos combustibles. En <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te figura<br />
po<strong>de</strong>mos ver <strong>la</strong> progresión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tone<strong>la</strong>das <strong>de</strong> CO2 equival<strong>en</strong>te evitadas <strong>en</strong> el período<br />
2005 - 2008.<br />
Figura II.19: Emisiones <strong>de</strong> CO2 equival<strong>en</strong>te evitadas (2005-2008)<br />
Fu<strong>en</strong>te: APPA, 2009.<br />
Por otro <strong>la</strong>do, España ti<strong>en</strong>e un nivel alto <strong>de</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>en</strong>ergética exterior, que llega<br />
hasta el 85%, lo que <strong>la</strong> coloca <strong>en</strong> una situación <strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong> lo que respecta al control <strong>de</strong>l<br />
suministro. Por ello resulta importante trabajar con estrategias <strong>de</strong> autoprovisionami<strong>en</strong>to<br />
<strong>en</strong>ergético mediante el uso <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, para sustituir <strong>de</strong> ese modo <strong>la</strong><br />
importación <strong>de</strong> carbón, petróleo y gas natural.<br />
Así, <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> electricidad mediante <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables evitó que España<br />
importase más <strong>de</strong> 10 millones <strong>de</strong> tone<strong>la</strong>das equival<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> petróleo <strong>en</strong> 2008, lo que se<br />
tradujo <strong>en</strong> un ahorro <strong>de</strong> 2.725 millones <strong>de</strong> euros. Esta suma se <strong>de</strong>be por un <strong>la</strong>do a los<br />
elevados precios que alcanzaron los combustibles fósiles <strong>en</strong> el mercado durante el 2008 y,<br />
por el otro, al importante aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> electricidad por medio <strong>de</strong> recursos<br />
r<strong>en</strong>ovables (un 20,5% <strong>de</strong> increm<strong>en</strong>to respecto a 2007). En términos <strong>de</strong> tone<strong>la</strong>das<br />
52 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
equival<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> petróleo se evitó <strong>la</strong> importación <strong>de</strong> 3.830,196 <strong>de</strong> carbón, 486.807 <strong>de</strong><br />
petróleo y 6.521,636 <strong>de</strong> gas natural. 31<br />
Figura II.20: Evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustitución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s importaciones <strong>de</strong> combustibles fósiles (tep)<br />
31 APPA, 2009.<br />
Nota: Fuel equivale a petróleo<br />
Fu<strong>en</strong>te: EIA, 2004<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 53
4. Energías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> Cataluña<br />
El sistema <strong>en</strong>ergético catalán se caracteriza por una gran <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> los combustibles<br />
fósiles (72,4% <strong>de</strong> su consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria), <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l petróleo (48,1%). Con<br />
todo, resulta muy relevante <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía nuclear (22,4%). A<strong>de</strong>más,<br />
Cataluña carece <strong>de</strong> recursos <strong>en</strong>ergéticos no r<strong>en</strong>ovables significativos, ya que<br />
prácticam<strong>en</strong>te no dispone <strong>de</strong> petróleo ni <strong>de</strong> gas natural y sólo ti<strong>en</strong>e recursos limitados <strong>de</strong><br />
carbón <strong>de</strong> baja calidad (lignito negro). 32<br />
El sector industrial <strong>en</strong> Cataluña repres<strong>en</strong>ta un 31,6% <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía final (año<br />
2007), es el segundo consumidor <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía final <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l transporte y el primero <strong>en</strong><br />
términos <strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria. Las estrategias y medidas para reducir <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> los combustibles fósiles <strong>en</strong> Cataluña <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia<br />
<strong>en</strong> Tarragona <strong>de</strong> uno <strong>de</strong> los principales complejos petroquímicos <strong>de</strong> producción <strong>de</strong><br />
materias químicas para <strong>la</strong> fabricación <strong>de</strong> plásticos. Esto significa que existe una alta<br />
conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> consumo <strong>en</strong> pocos c<strong>en</strong>tros, un hecho que estratégicam<strong>en</strong>te es<br />
interesante ya que una reducción <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía por parte <strong>de</strong> este pequeño<br />
grupo <strong>de</strong> consumidores pue<strong>de</strong> llegar a ser muy relevante a nivel global. Como dato<br />
significativo, más <strong>de</strong>l 25% <strong>de</strong>l petróleo que Cataluña utiliza se <strong>de</strong>stina a <strong>la</strong> fabricación <strong>de</strong><br />
plásticos y no a procesos <strong>de</strong> combustión. 33<br />
El Gobierno <strong>de</strong> <strong>la</strong> G<strong>en</strong>eralitat, con el P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> Energía <strong>de</strong> Cataluña, ha apostado sobre<br />
todo por una actuación sobre <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética, tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción como <strong>en</strong> el<br />
consumo y, como segunda estrategia, p<strong>la</strong>ntea el aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción y el consumo<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables. Otro tema importante <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s estrategias <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n es <strong>la</strong> seguridad<br />
<strong>en</strong> el suministro <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía, para lo cual es necesario mejorar <strong>la</strong>s infraestructuras <strong>de</strong><br />
distribución.<br />
A continuación se revisarán <strong>la</strong>s características y <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong><br />
Cataluña y los principales objetivos <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> Cataluña, haci<strong>en</strong>do especial<br />
énfasis <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r. Se repasarán <strong>la</strong>s actuaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales<br />
instituciones públicas y privadas <strong>de</strong>l sector <strong>en</strong>ergético y <strong>la</strong>s interre<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />
mismas, y se hará una caracterización <strong>de</strong>l sector industrial <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables.<br />
32 G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Cataluña. Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Economía y Finanzas, 2009. La política <strong>en</strong>ergética <strong>en</strong><br />
el nuevo esc<strong>en</strong>ario mundial: reflexiones y propuestas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Cataluña. Barcelona. Secretaría <strong>de</strong><br />
Economía y Finanzas.<br />
33 Instituto Catalán <strong>de</strong> <strong>la</strong> Energía. Pres<strong>en</strong>tación «La efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética <strong>en</strong> el Consumo», Encarna<br />
Baras, 20 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 2010. Fundación Gas Natural, Seminario <strong>de</strong> Gestión Ambi<strong>en</strong>tal.<br />
54 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
4.1. Marco institucional y legal<br />
En Cataluña, el Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Economía y Finanzas es qui<strong>en</strong> asume <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias<br />
autonómicas <strong>en</strong> materia <strong>en</strong>ergética, mediante <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Energía y Minas, que<br />
p<strong>la</strong>nifica <strong>la</strong>s infraestructuras <strong>en</strong>ergéticas y diseña <strong>la</strong> política <strong>en</strong>ergética a través <strong>de</strong><br />
estudios y normativas. Para ello cu<strong>en</strong>ta con el Servicio Jurídico y <strong>de</strong> Regu<strong>la</strong>ción, que asume<br />
el papel jurídico y administrativo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong>l Departam<strong>en</strong>to. Asimismo, el Instituto<br />
Catalán <strong>de</strong> <strong>la</strong> Energía (ICAEN) trabaja <strong>en</strong> el fom<strong>en</strong>to y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> programas concretos<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> doble verti<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l apoyo técnico y <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilización social.<br />
La efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética y <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables son los objetivos<br />
prioritarios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong>l ICAEN. La promoción <strong>de</strong> acciones <strong>de</strong> formación e<br />
investigación es también uno <strong>de</strong> sus ámbitos <strong>de</strong> acción prioritarios. Como activida<strong>de</strong>s<br />
principales trabaja <strong>en</strong> el fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l uso racional <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía y <strong>en</strong> el aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
los recursos <strong>en</strong>ergéticos r<strong>en</strong>ovables, <strong>en</strong> el impulso a <strong>la</strong> investigación y el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />
nuevas tecnologías <strong>en</strong>ergéticas, <strong>en</strong> el apoyo a <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> materia <strong>en</strong>ergética, <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
ori<strong>en</strong>tación a los consumidores respecto a <strong>la</strong> modificación <strong>de</strong> los hábitos <strong>de</strong> consumo<br />
<strong>en</strong>ergético y <strong>en</strong> <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>empresa</strong>s e instituciones cata<strong>la</strong>nas <strong>en</strong><br />
programas <strong>en</strong>ergéticos estatales e internacionales. En este s<strong>en</strong>tido, el ICAEN e<strong>la</strong>bora<br />
estudios, informes y recom<strong>en</strong>daciones <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> tecnologías <strong>en</strong>ergéticas, participa<br />
<strong>en</strong> programas <strong>de</strong> investigación aplicada, apoya proyectos <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables y <strong>de</strong><br />
efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética a esca<strong>la</strong> local o comarcal, organiza programas <strong>de</strong> formación y <strong>de</strong><br />
recic<strong>la</strong>je profesional, y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> campañas y actuaciones específicas dirigidas a los<br />
consumidores.<br />
Forma parte <strong>de</strong>l mismo Departam<strong>en</strong>to <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> pública Efici<strong>en</strong>cia Energética S.A.,<br />
ori<strong>en</strong>tada a <strong>la</strong> explotación propia o el alquiler <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
térmica y eléctrica con sistemas <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración conjunta o con el uso <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 55
Figura II.21: Organigrama <strong>de</strong> <strong>la</strong>s instituciones públicas <strong>de</strong>l sector <strong>en</strong>ergético <strong>de</strong> Cataluña<br />
DEPARTAMENTO DE ECONOMÍA<br />
Y FINANZAS<br />
SERVICIO DE<br />
REGULACIÓN<br />
ENERGÉTICA Y MINERA<br />
GENERALITAT DE<br />
CATALUÑA<br />
DIRECCIÓN GENERAL DE<br />
ENERGÍA Y MINAS<br />
INSTITUTO CATALÁN DE<br />
LA ENERGÍAS (ICAEN)<br />
EFICIÈNCIA ENERGÈTICA, SA<br />
Fu<strong>en</strong>te: Agència d’Energia <strong>de</strong> Barcelona, 2007.<br />
4.2. Producción y consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables y g<strong>en</strong>eración eléctrica<br />
El consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>en</strong> Cataluña ha experim<strong>en</strong>tado una cont<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> los últimos<br />
cuatro años, lo que supone un cambio <strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia muy importante respecto a años<br />
prece<strong>de</strong>ntes (con crecimi<strong>en</strong>tos a tasas superiores al 4% anual durante el período 1995-<br />
2003) 34. Este cambio se ha <strong>de</strong>bido <strong>en</strong> parte a <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>ración <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
final, <strong>de</strong> manera más notable <strong>en</strong> el período 2004-2007. La reducción <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>ergía nuclear y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> ciclo combinado, así como <strong>la</strong> escasa participación <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía hidráulica, propiciaron <strong>la</strong> importación <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica durante este período.<br />
La aportación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes fu<strong>en</strong>tes (r<strong>en</strong>ovables y conv<strong>en</strong>cionales) a <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong><br />
producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria durante el 2007 fue <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />
Figura II.22: Producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria 2007<br />
Fu<strong>en</strong>te Aportación (kteps) Porc<strong>en</strong>taje (%)<br />
Nuclear 5.280,3 84,18<br />
Biomasa 341,71 5,45<br />
Hidroeléctrica 307,6 4,90<br />
Petróleo 140,2 2,24<br />
Residuos no r<strong>en</strong>ovables 71,4 1,14<br />
Lignito 65,4 1,04<br />
Eólica 42,8 0,69<br />
So<strong>la</strong>r térmica 19,3 0,30<br />
So<strong>la</strong>r fotovoltaica 2,6 0,04<br />
Gas natural 1,4 0,02<br />
Total 6.272,71 100<br />
Fu<strong>en</strong>te: CCOO, 2009.<br />
34 G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Cataluña. P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> Energía <strong>de</strong> Cataluña 2006-2015. Revisión 2009.<br />
56 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
En <strong>la</strong> figura 23 se observa <strong>la</strong> evolución <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria por fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>ergía r<strong>en</strong>ovable <strong>en</strong>tre los años 2003 y 2007. Los datos muestran que <strong>en</strong> este período <strong>de</strong><br />
cuatro años se ha producido una reducción <strong>en</strong> términos absolutos <strong>de</strong> 72,9 ktep <strong>en</strong> el<br />
consumo global <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables. La <strong>en</strong>ergía hidráulica disminuyó <strong>en</strong> un 22,3% (212<br />
ktep), <strong>de</strong>staca el increm<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong> so<strong>la</strong>r térmica (16,6 ktep), el <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
eólica (28,8 ktep) y el <strong>de</strong> los biocarburantes (76,2 ktep). El biogás duplicó su consumo<br />
pasando <strong>de</strong> 20,4 ktep a 40,8 ktep. Finalm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica aum<strong>en</strong>tó <strong>en</strong><br />
2,4 ktep.<br />
Figura II.23: Consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías primarias por fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía r<strong>en</strong>ovable <strong>en</strong> el período 2003-<br />
2007 <strong>en</strong> Cataluña<br />
Biogás<br />
Biocarburantes<br />
Residuos<br />
r<strong>en</strong>ovables<br />
Biomasa agraria,<br />
animal y forestal<br />
Año 2003<br />
Hidráulica<br />
Total: 815,4 ktep<br />
So<strong>la</strong>r térmica<br />
Eólica<br />
So<strong>la</strong>r fotovoltaica<br />
Biocarburantes<br />
Biogás<br />
Biomasa agraria,<br />
animal y forestal<br />
So<strong>la</strong>r térmica<br />
Residuos<br />
r<strong>en</strong>ovables<br />
Fu<strong>en</strong>te: G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Catalunya, Revisió <strong>de</strong>l P<strong>la</strong> d’<strong>en</strong>ergia, 2009.<br />
Año 2007<br />
So<strong>la</strong>r fotovoltaica<br />
Hidráulica<br />
Total: 742,5 ktep<br />
Respecto a <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración eléctrica <strong>en</strong> régim<strong>en</strong> especial, que acoge a <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables, <strong>en</strong> 2007 se conc<strong>en</strong>tra el 18,2% <strong>de</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración total, si<strong>en</strong>do <strong>la</strong><br />
cog<strong>en</strong>eración35 <strong>la</strong> <strong>de</strong> mayor contribución. En términos globales, <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables<br />
contribuyeron <strong>en</strong> un 10,3% a <strong>la</strong> producción bruta <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica <strong>en</strong> Cataluña para el<br />
año 2007, <strong>en</strong> contraste con el 14,5% <strong>de</strong>l 2003.<br />
A pesar <strong>de</strong>l aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> r<strong>en</strong>ovable no hidráulica (prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía eólica, <strong>de</strong> <strong>la</strong> so<strong>la</strong>r fotovoltaica y <strong>de</strong>l biogás) que se ha experim<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> los últimos<br />
años, <strong>la</strong> disminución <strong>en</strong> <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía hidroeléctrica, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong>s sequías<br />
que ha pa<strong>de</strong>cido Cataluña durante este período, ha reducido notablem<strong>en</strong>te el aporte total<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables. 36<br />
35 Ver glosario <strong>en</strong> el anexo I.<br />
36 Ba<strong>la</strong>nces Energéticos <strong>en</strong> Cataluña 2007. www.g<strong>en</strong>cat.cat/ica<strong>en</strong>.<br />
Eólica<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 57
Figura II.24: Pot<strong>en</strong>cia insta<strong>la</strong>da para <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> electricidad por tecnología <strong>de</strong> ER <strong>en</strong> 2008<br />
MW insta<strong>la</strong>dos<br />
Comunidad autónoma Eólica Minihidráulica So<strong>la</strong>r Biomasa TOTAL<br />
Cataluña 423 285 148 37 893<br />
Fu<strong>en</strong>te: APPA, 2009<br />
4.3. Situación actual por fu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>ergéticas<br />
Energía eólica<br />
En 2008 Cataluña disponía <strong>de</strong> 17 parques eólicos, que <strong>en</strong> conjunto suman una pot<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> 420,44 MW, y <strong>en</strong> 2009 t<strong>en</strong>ía 24 más <strong>en</strong> trámite, que equival<strong>en</strong> a 709,65 MW. 37 Otros<br />
52 parques ti<strong>en</strong><strong>en</strong> concedida <strong>la</strong> autorización administrativa y suman 1.533,85 MW <strong>de</strong><br />
pot<strong>en</strong>cia insta<strong>la</strong>da <strong>en</strong> nuevos parques, <strong>de</strong> los cuales 380 MW se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong><br />
construcción. 38 Durante el período 2007-2008, se registró una tasa <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
pot<strong>en</strong>cia insta<strong>la</strong>da <strong>de</strong>l 54,21%, sin embargo, el logro <strong>de</strong>l objetivo propuesto <strong>en</strong> el P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía (3.500 MW) no se ha alcanzado, ya que <strong>en</strong> 2007 solo repres<strong>en</strong>taba el 2,5% <strong>de</strong>l<br />
total <strong>de</strong> 16.740 MW insta<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> el estado español.<br />
Actualm<strong>en</strong>te, con <strong>la</strong> aprobación <strong>de</strong>l Decreto 147/2009, que regu<strong>la</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos<br />
administrativos aplicables a <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> parques eólicos, se prevé <strong>la</strong> simplificación<br />
<strong>de</strong> los trámites administrativos y se van a introducir elem<strong>en</strong>tos p<strong>la</strong>nificadores para<br />
garantizar el equilibrio <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> correcta protección <strong>de</strong>l medio ambi<strong>en</strong>te y el paisaje, el<br />
respecto a <strong>la</strong> normativa ambi<strong>en</strong>tal y urbanística, y el impulso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía eólica como<br />
fu<strong>en</strong>te r<strong>en</strong>ovable. 39<br />
Este <strong>de</strong>creto es aplicable a <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> electricidad a partir <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>ergía eólica <strong>de</strong> una pot<strong>en</strong>cia insta<strong>la</strong>da igual o inferior a 50 MW, para insta<strong>la</strong>ciones que<br />
se acojan al régim<strong>en</strong> especial y sin limitación para los <strong>de</strong>l régim<strong>en</strong> ordinario. La producción<br />
bruta <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> eólico <strong>en</strong> Cataluña durante el año 2007 fue <strong>de</strong> 498<br />
GWh, equival<strong>en</strong>te a un 1,1% <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción bruta total <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica y un 10,9%<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> r<strong>en</strong>ovable.<br />
37 Web <strong>de</strong>l Obervatorio ElIOCCAT, 01/01/2009 ,(ver anexo II).<br />
38 Í<strong>de</strong>m.<br />
39 Real Decreto 147/2009.<br />
58 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
Energía hidroeléctrica<br />
Es <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te con mayor aportación <strong>en</strong> España. Cataluña dispone <strong>de</strong> cerca <strong>de</strong> 2.360 MW<br />
insta<strong>la</strong>dos, lo que <strong>la</strong> convierte <strong>en</strong> <strong>la</strong> tercera comunidad con mayor cantidad <strong>de</strong> MW<br />
insta<strong>la</strong>dos. A finales <strong>de</strong>l 2007 <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cia eléctrica bruta insta<strong>la</strong>da <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergía hidráulica<br />
era <strong>de</strong> 2.360,6 MW, lo cual repres<strong>en</strong>ta una producción bruta <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica <strong>de</strong><br />
3.576,4 GWh, que equivale a un 78,4% respecto a <strong>la</strong> producción eléctrica <strong>de</strong>l conjunto <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables.<br />
En minihidroeléctrica actualm<strong>en</strong>te exist<strong>en</strong> 345 c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> 10 MW <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia insta<strong>la</strong>da,<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales 302 se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran activas, con 273,1 MW, y <strong>la</strong>s 43 restantes, con 5,5 MW,<br />
se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran fuera <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to. Según el Instituto Catalán <strong>de</strong> Energía, se prevé<br />
que <strong>en</strong>tr<strong>en</strong> <strong>en</strong> servicio 51 aprovechami<strong>en</strong>tos nuevos o rehabilitados hacia el 2015, con<br />
una pot<strong>en</strong>cia conjunta <strong>de</strong> 73,3 MW. Esto significa que <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cia insta<strong>la</strong>da se<br />
increm<strong>en</strong>tará <strong>en</strong> un 4,5% y <strong>la</strong> producción eléctrica <strong>en</strong> 9,6%.<br />
De acuerdo con los objetivos <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Energías R<strong>en</strong>ovables <strong>de</strong> España 2005-2010, <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía minihidroeléctrica <strong>en</strong> Cataluña <strong>de</strong>berá alcanzar los 282 MW <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia insta<strong>la</strong>da<br />
para el 2010, lo que, según los datos m<strong>en</strong>cionados anteriorm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>ja un difer<strong>en</strong>cial <strong>de</strong><br />
8,3MW por insta<strong>la</strong>r.<br />
Biomasa y residuos r<strong>en</strong>ovables<br />
El consumo <strong>de</strong> biomasa repres<strong>en</strong>taba 236 ktep <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria <strong>en</strong> el año<br />
2007, lo cual equivale a un 31,8% <strong>de</strong>l consumo total <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables. De este total,<br />
se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> que, <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria:<br />
el biogás repres<strong>en</strong>ta un consumo <strong>de</strong> 40,8 ktep;<br />
los biocombustibles repres<strong>en</strong>tan un consumo <strong>de</strong> 101,5 ktep;<br />
<strong>la</strong> biomasa leñosa repres<strong>en</strong>ta un consumo <strong>de</strong> 93,7 ktep.<br />
El consumo <strong>de</strong> residuos r<strong>en</strong>ovables repres<strong>en</strong>tó 134,3 ktep <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria<br />
<strong>en</strong> el año 2007, lo que equivale a un 18,1% <strong>de</strong>l consumo total <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables.<br />
Geotérmica<br />
En Cataluña hay pocas posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> explotación <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> alta <strong>en</strong>talpía.<br />
Actualm<strong>en</strong>te se aprovecha <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía geotérmica <strong>de</strong> baja <strong>en</strong>talpía que se pue<strong>de</strong> extraer <strong>de</strong><br />
zonas concretas como los Pirineos y <strong>la</strong> Depresión Terciaria cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> costa.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 59
Energía mareomotriz<br />
Por <strong>la</strong>s condiciones climáticas y oceanográficas <strong>de</strong>l Mediterráneo, el pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong><br />
aprovechami<strong>en</strong>to <strong>en</strong>ergético <strong>de</strong>l mar <strong>en</strong> Cataluña se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s o<strong>la</strong>s. Actualm<strong>en</strong>te se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n proyectos piloto y prototipos.<br />
Energía fotovoltaica<br />
Cataluña cu<strong>en</strong>ta con 170 MW <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía fotovoltaica insta<strong>la</strong>da conectada a <strong>la</strong><br />
red, con lo cual ha alcanzado y superado el objetivo <strong>de</strong> 100 MW establecido <strong>en</strong> el P<strong>la</strong>n<br />
para el año 2015. La situación <strong>de</strong>l mercado se caracteriza por un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad,<br />
tanto <strong>en</strong> el número <strong>de</strong> <strong>empresa</strong>s como <strong>en</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones realizadas. 40<br />
El nuevo Decreto 147/2009 regu<strong>la</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> captación <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
so<strong>la</strong>r fotovoltaica con una pot<strong>en</strong>cia superior a 100 kW con conexión a <strong>la</strong> red eléctrica<br />
insta<strong>la</strong>das directam<strong>en</strong>te sobre el terr<strong>en</strong>o con <strong>la</strong> única finalidad <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar <strong>en</strong>ergía<br />
eléctrica. Quedan fuera <strong>de</strong>l ámbito <strong>de</strong> aplicación <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones fotovoltaicas <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />
inferior o igual a 100 kW, <strong>la</strong>s cuales <strong>de</strong>b<strong>en</strong> seguir el procedimi<strong>en</strong>to regu<strong>la</strong>do por el Decreto<br />
352/2001 sobre el procedimi<strong>en</strong>to administrativo aplicable a <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
so<strong>la</strong>r fotovoltaica conectadas a <strong>la</strong> red eléctrica y los procedimi<strong>en</strong>tos administrativos que<br />
correspon<strong>de</strong>n <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción urbanística y ambi<strong>en</strong>tal. 41<br />
La producción bruta <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> fotovoltaico <strong>en</strong> Cataluña durante el año<br />
2007 fue <strong>de</strong> 29,7 GWh. En ese mismo año, <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cia eléctrica bruta insta<strong>la</strong>da a 31 <strong>de</strong><br />
diciembre era <strong>de</strong> 34,4 MW, lo que significa que durante el 2008 casi se multiplicó <strong>la</strong><br />
pot<strong>en</strong>cia por cinco.<br />
Energía so<strong>la</strong>r térmica<br />
La <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica <strong>en</strong> Cataluña, según el ICAEN, contaba <strong>en</strong> 2006 con una superficie<br />
insta<strong>la</strong>da <strong>de</strong> 120.000 m2 <strong>de</strong> captadores, que repres<strong>en</strong>taban una participación <strong>de</strong>l<br />
consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía final <strong>de</strong> 11,3 ktep, un 0,07% <strong>de</strong>l consumo total <strong>de</strong> 15.873,7 ktep. El<br />
crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> este sector se <strong>de</strong>be <strong>en</strong> gran medida a <strong>la</strong> replicabilidad que han t<strong>en</strong>ido <strong>la</strong>s<br />
or<strong>de</strong>nanzas so<strong>la</strong>res. Barcelona fue <strong>la</strong> primera ciudad <strong>en</strong> aprobar <strong>la</strong> normativa <strong>en</strong> agosto <strong>de</strong>l<br />
2000 y, actualm<strong>en</strong>te, 39 municipios dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> el<strong>la</strong> <strong>en</strong> Cataluña y 16 a esca<strong>la</strong> estatal.<br />
40 ASIF, 2009.<br />
41 Real Decreto 147/2009.<br />
60 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
Según <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Energía <strong>de</strong> Barcelona, hasta <strong>en</strong>ero <strong>de</strong>l 2007 se habían tramitado<br />
cerca <strong>de</strong> 40.095 m2 <strong>de</strong> superficie <strong>de</strong> captación térmica. 42<br />
A esta iniciativa se le suma el Código Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación, que obliga a los edificios <strong>de</strong><br />
nueva construcción a t<strong>en</strong>er una <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> agua cali<strong>en</strong>te sanitaria, así como el <strong>de</strong>creto<br />
publicado por <strong>la</strong> G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Cataluña, que regu<strong>la</strong> <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> criterios <strong>de</strong><br />
ecoefici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> los edificios. Como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> estas iniciativas, el ICAEN estima<br />
unas v<strong>en</strong>tas situadas alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> los 25.000 m2 <strong>de</strong> captadores so<strong>la</strong>res térmicos al año.<br />
So<strong>la</strong>r termoeléctrica<br />
Actualm<strong>en</strong>te sólo exist<strong>en</strong> proyectos piloto sobre esta <strong>en</strong>ergía. Sin embargo, <strong>de</strong>bido al<br />
rápido <strong>de</strong>sarrollo tecnológico que ha experim<strong>en</strong>tado, el P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía ha propuesto<br />
que alcance un objetivo <strong>de</strong> 202,5 MW <strong>en</strong> 2015.<br />
4.4. Políticas y programas públicos<br />
La G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Cataluña <strong>de</strong>fine los principios estratégicos <strong>de</strong> política <strong>en</strong>ergética bajo los<br />
criterios establecidos <strong>en</strong> el P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> Cataluña 2006-2015, que fue aprobado<br />
<strong>en</strong> octubre <strong>de</strong> 2005. Cuatro años más tar<strong>de</strong>, <strong>en</strong> 2009, ha sido objeto <strong>de</strong> una revisión<br />
tri<strong>en</strong>al establecida por el propio P<strong>la</strong>n. La revisión <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía 2006-2015 ha<br />
permitido corregir <strong>la</strong>s previsiones establecidas <strong>en</strong> un inicio y adaptar los objetivos y<br />
estrategias <strong>de</strong>l docum<strong>en</strong>to según los acontecimi<strong>en</strong>tos que han reconfigurado el sector<br />
<strong>en</strong>ergético, como <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> los precios <strong>de</strong>l petróleo y los nuevos objetivos <strong>en</strong>ergéticos<br />
y medioambi<strong>en</strong>tales para el 2020 por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea.<br />
A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> revisión incorpora los posibles efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> actual crisis económica y financiera<br />
global sobre <strong>la</strong> situación <strong>en</strong>ergética. También se actualizan <strong>la</strong>s previsiones <strong>de</strong> oferta y<br />
<strong>de</strong>manda <strong>en</strong> función <strong>de</strong> ciertas líneas <strong>de</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> política <strong>en</strong>ergética cata<strong>la</strong>na y su<br />
previsible evolución futura, así como el cal<strong>en</strong>dario <strong>de</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía eólica,<br />
los objetivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía fotovoltaica, so<strong>la</strong>r termoeléctrica y biocarburantes, y <strong>la</strong><br />
aprobación <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n Catalán <strong>de</strong> Mitigación <strong>de</strong>l Cambio Climático 2008-2012, <strong>en</strong>tre otros.<br />
42 CCOO, 2009.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 61
El P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> Cataluña<br />
El P<strong>la</strong>n fija dos horizontes <strong>de</strong> actuación, uno para el 2030 y otro para el 2015. Para el<br />
primero, <strong>en</strong> <strong>la</strong> revisión se ha hecho un nuevo análisis prospectivo <strong>de</strong>nominado PROENCAT<br />
2030, se han adaptado fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s estrategias <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong>l ahorro y <strong>la</strong><br />
efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables. Se ha <strong>de</strong>finido un esc<strong>en</strong>ario Aposta,<br />
bajo <strong>en</strong> int<strong>en</strong>sidad <strong>en</strong>ergética y bajo <strong>en</strong> emisiones <strong>de</strong> carbono, con prepon<strong>de</strong>rancia <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
tecnologías <strong>de</strong> ahorro y efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética, con bajo consumo <strong>de</strong> hidrocarburos fósiles y<br />
don<strong>de</strong>, <strong>en</strong> el mix <strong>en</strong>ergético, se maximiza el uso <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables. Se prevé que el<br />
p<strong>la</strong>n esté operativo antes <strong>de</strong>l 2015.<br />
Mediante <strong>la</strong> revisión <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n, se ha analizado <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes tecnologías y<br />
se han ampliado <strong>la</strong>s estrategias p<strong>la</strong>nificadas <strong>en</strong> un primer mom<strong>en</strong>to, mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do el<br />
mismo p<strong>la</strong>zo para su cumplimi<strong>en</strong>to, el 2015.<br />
Efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética y <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables<br />
El p<strong>la</strong>n <strong>de</strong>stina un presupuesto <strong>de</strong> 716,1 millones <strong>de</strong> euros a <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética para<br />
el período 2009-2015, con el objetivo <strong>de</strong> int<strong>en</strong>sificar <strong>la</strong>s acciones sobre los distintos<br />
consumidores, y establece un objetivo <strong>de</strong> 14,1% <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía final (<strong>en</strong><br />
comparación con el 10,6% <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n inicial, lo que significa un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l 16,2%).<br />
A<strong>de</strong>más, se prevé una mejora <strong>de</strong>l 1,62% anual <strong>en</strong> <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sidad <strong>en</strong>ergética final.<br />
En el ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, aunque su participación se ha reducido hasta un<br />
2,8% <strong>en</strong> 2007, <strong>en</strong> comparación con el 3,2% <strong>de</strong> 2003, se prevé que, <strong>en</strong> conjunto, aum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
su participación <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria, pasando <strong>de</strong> un 9,5% a un 10% <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
revisión <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n. A su vez, pasarían a ser el orig<strong>en</strong> <strong>de</strong>l 28% <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica<br />
producida <strong>en</strong> Cataluña.<br />
Figura II.25: Objetivos <strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria proyectados para <strong>la</strong> revisión <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n <strong>en</strong>ergía<br />
Font d’<strong>en</strong>ergia r<strong>en</strong>ovable<br />
P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergia 2006-2015<br />
Consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía el año 2015 (ktep)<br />
Versión original Revisión 2009 Difer<strong>en</strong>cias % Revisión<br />
So<strong>la</strong>r térmica 86 111,7 25,7 4,13<br />
So<strong>la</strong>r fotovoltaica 10,2 57,9 47,7 2,14<br />
So<strong>la</strong>r termoeléctrica 12 189,3 177,3 7,00<br />
Eólica 758 698,4 -59,6 25,83<br />
Hidroeléctrica 528 504,3 -23,7 18,65<br />
Biomasa forestal y agríco<strong>la</strong> 306,6 306,6 0 11,34<br />
Biogás 205,6 205,6 0 7,61<br />
Bioetanol 58,7 93,9 35,2 3,47<br />
Biodiésel 785,4 348 -437,4 12,87<br />
Otros residuos r<strong>en</strong>ovables 198,8 187,7 -11,1 6,94<br />
Total (sin biocarburantes) 2105,2 2261,5 156,3 83,65<br />
Total 2949,3 2703,4 -245,9 100,00<br />
Fu<strong>en</strong>te: G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Catalunya, Revisió <strong>de</strong>l P<strong>la</strong> <strong>de</strong> l’<strong>en</strong>ergia 2009.<br />
62 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
Por su parte, los biocarburantes <strong>en</strong> conjunto, conforme con <strong>la</strong> política europea <strong>de</strong> apostar<br />
por <strong>en</strong>ergías más limpias, se reduc<strong>en</strong> drásticam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> nueva versión <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n. A<strong>de</strong>más,<br />
se consi<strong>de</strong>ra que los biocarburantes <strong>de</strong> segunda y tercera g<strong>en</strong>eración no estarán<br />
disponibles <strong>de</strong> manera significativa antes <strong>de</strong>l 2015.<br />
Energía so<strong>la</strong>r<br />
Tal como se ve <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura II.25, el aum<strong>en</strong>to es consi<strong>de</strong>rable <strong>en</strong> cuanto a los objetivos <strong>de</strong><br />
consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r, tanto <strong>la</strong> térmica como <strong>la</strong> fotovoltaica y, sobre todo, <strong>la</strong><br />
termoeléctrica. En <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica <strong>la</strong> revisión supone un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l 25,7% por<br />
<strong>en</strong>cima <strong>de</strong> los objetivos anteriores, lo que equivale a 1.620,000 m2 <strong>de</strong> captadores so<strong>la</strong>res<br />
<strong>en</strong> comparación a los 1.250,000 m2 establecidos <strong>en</strong> un inicio. Para conseguir este<br />
aum<strong>en</strong>to, los objetivos se c<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> el increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> esta <strong>en</strong>ergía <strong>en</strong> el ámbito industrial,<br />
doméstico y <strong>de</strong> servicios.<br />
Los objetivos <strong>en</strong> el campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica se <strong>en</strong>marcan <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los<br />
objetivos estatales <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones con <strong>de</strong>recho a una prima económica razonable e<br />
increm<strong>en</strong>tan su techo <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia insta<strong>la</strong>da hasta los 500 MW, lo que significa 400 MW<br />
más que <strong>en</strong> el objetivo base. Para <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía termoeléctrica se increm<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> 50 MW a<br />
202,5 MW para el 2015, <strong>de</strong>bido al <strong>de</strong>sarrollo tecnológico que ha experim<strong>en</strong>tado.<br />
Otras fu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>ergéticas r<strong>en</strong>ovables<br />
En términos <strong>de</strong> consumo, tanto <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía hidroeléctrica como <strong>la</strong> eólica han disminuido<br />
para el período 2009-2015 sobre <strong>la</strong>s cifras totales que repres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables. El objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía hidroeléctrica pasa a estar 23,7 ktep por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong>l<br />
objetivo <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n original (528 ktep) y, <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía eólica, pasa a ser 59,6 ktep<br />
m<strong>en</strong>os.<br />
Para <strong>la</strong> biomasa forestal se manti<strong>en</strong>e el objetivo original (306,6 ktep) y, como modificación<br />
más significativa, <strong>la</strong>s aplicaciones se ori<strong>en</strong>tan a usos térmicos.<br />
El biogás manti<strong>en</strong>e su objetivo <strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> 205,6 ktep y, como estrategia, se <strong>en</strong>foca<br />
hacia un increm<strong>en</strong>to significativo <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria agroalim<strong>en</strong>taria. En lo que respecta al<br />
aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> otros residuos r<strong>en</strong>ovables (residuos sólidos urbanos, lodos y otros), el<br />
objetivo se reduce <strong>en</strong> 11,1 ktep.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 63
En términos <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia insta<strong>la</strong>da, <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía hidroeléctrica p<strong>la</strong>ntea un increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> 150<br />
MW y <strong>la</strong> eólica <strong>de</strong> 3,500 MW. Se aplican nuevas estrategias, implem<strong>en</strong>tadas <strong>en</strong> un nuevo<br />
<strong>de</strong>creto eólico y fotovoltaico43. A<strong>de</strong>más, aum<strong>en</strong>ta el número <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales eléctricas <strong>de</strong> ciclo<br />
combinado previstas <strong>en</strong> el año 2015, que pasan <strong>de</strong> 9 grupos con una pot<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>erada<br />
<strong>de</strong> 3.579 MW a 12 grupos con 4.932 MW.<br />
En cuanto a <strong>la</strong>s infraestructuras <strong>de</strong> gas, <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación está ori<strong>en</strong>tada a increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong><br />
capacidad <strong>de</strong> almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to y <strong>la</strong> diversificación <strong>en</strong> el abastecimi<strong>en</strong>to mediante <strong>la</strong><br />
construcción <strong>de</strong> nuevas interconexiones internacionales y el reforzami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
gaseoductos urbanas e interurbanas.<br />
En <strong>la</strong> figura II.26 po<strong>de</strong>mos observar una serie <strong>de</strong> esc<strong>en</strong>arios para <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong>l<br />
porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> Cataluña hacia 2030. El esc<strong>en</strong>ario base (E1) es <strong>la</strong><br />
situación actual y el esc<strong>en</strong>ario previsto <strong>en</strong> el P<strong>la</strong>n es repres<strong>en</strong>tado por E4, que llega hasta<br />
un 20% <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables.<br />
Figura II.26: Porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía primaria <strong>de</strong> Cataluña<br />
Fu<strong>en</strong>te: G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Catalunya, Revisió <strong>de</strong>l P<strong>la</strong> <strong>de</strong> l’<strong>en</strong>ergia 2009.<br />
ESCENARIOS<br />
Esc<strong>en</strong>ario base (E1): Los precios <strong>de</strong> combustibles fósiles <strong>en</strong> el año 2030 <strong>en</strong> valores<br />
corri<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 133 $/barril. No hay problemas <strong>de</strong> oferta <strong>de</strong> combustibles fósiles para cubrir<br />
<strong>la</strong> creci<strong>en</strong>te <strong>de</strong>manda mundial hasta el año 2030.<br />
Esc<strong>en</strong>ario <strong>de</strong> anticipación (E4) Los precios <strong>de</strong> combustibles fósiles el año 2030 <strong>en</strong> valores<br />
corri<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 250$/barril. La producción mundial <strong>de</strong> petróleo alcanza una meseta <strong>de</strong><br />
43 Real Decreto 147/2009.<br />
64 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
producción (p<strong>la</strong>teau-oil) a mediados <strong>de</strong> <strong>la</strong> década 2010-2020, que se manti<strong>en</strong>e estable<br />
hasta el año 2030. Situaciones puntuales <strong>de</strong> escasez, con aum<strong>en</strong>to al final <strong>de</strong>l período<br />
prospectivo. T<strong>en</strong>sión progresiva <strong>de</strong> los mercados internacionales <strong>de</strong> gas natural y carbón,<br />
con graduales increm<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> los precios.<br />
En este esc<strong>en</strong>ario Cataluña se prepara anticipadam<strong>en</strong>te a los retos <strong>de</strong> futuro, reforzando<br />
<strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das actualm<strong>en</strong>te. Se asume como prioridad estratégica conseguir<br />
una economía <strong>de</strong> baja int<strong>en</strong>sidad <strong>en</strong>ergética y baja emisión <strong>de</strong> carbono.<br />
Esc<strong>en</strong>ario crítico «cambio <strong>de</strong> era» (E6). Los precios <strong>de</strong> los combustibles fósiles <strong>en</strong> el año<br />
2030 <strong>en</strong> valores corri<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 450 $/barril. Peak-oil a mediados <strong>de</strong> <strong>la</strong> década 2010-2020,<br />
con un aum<strong>en</strong>to drástico <strong>de</strong> los precios. La <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> petróleo no se a<strong>de</strong>cua a <strong>la</strong> oferta<br />
<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> producirse el peak-oil y una parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda mundial queda insatisfecha,<br />
por motivos <strong>de</strong> falta <strong>de</strong> disponibilidad y asequibilidad.<br />
La revisión <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía también recoge todas <strong>la</strong>s nuevas estrategias <strong>en</strong> materia<br />
<strong>de</strong> p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> infraestructuras <strong>en</strong>ergéticas y <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> electricidad, e incluye un<br />
conjunto <strong>de</strong> actuaciones (construcción <strong>de</strong> nuevas líneas, repot<strong>en</strong>ciación <strong>de</strong> líneas ya<br />
exist<strong>en</strong>tes, insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> nuevas subestaciones, etc.) que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> como objetivo permitir <strong>la</strong><br />
evacuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía producida.<br />
Mitigación <strong>de</strong>l cambio climático<br />
En 2008 <strong>la</strong> G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Cataluña y <strong>la</strong> Oficina Cata<strong>la</strong>na <strong>de</strong>l Cambio Climático e<strong>la</strong>boraron<br />
el P<strong>la</strong>n Marco <strong>de</strong> Mitigación <strong>de</strong>l Cambio Climático <strong>en</strong> Cataluña 2008-2012, con el cual<br />
focalizaron su trabajo sobre los sectores difusos (movilidad, residuos, agricultura,<br />
resi<strong>de</strong>ncial, comercial, construcción o <strong>la</strong> industria y <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía, no incluidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> Directiva<br />
europea <strong>de</strong> comercio <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> emisión). Según el Protocolo <strong>de</strong> Kioto (2008-2012),<br />
<strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> GEI <strong>en</strong> Cataluña no <strong>de</strong>b<strong>en</strong> sobrepasar los 36,55 Mt. (millones <strong>de</strong><br />
tone<strong>la</strong>das), <strong>la</strong> Oficina Cata<strong>la</strong>na <strong>de</strong>l Cambio Climático p<strong>la</strong>ntea un esc<strong>en</strong>ario inicial <strong>de</strong><br />
reducción con una estimación <strong>de</strong> 5,33 Mt CO2 equival<strong>en</strong>te <strong>de</strong> media anual durante este<br />
período.<br />
Para <strong>la</strong> consecución <strong>de</strong> los objetivos propuestos por el P<strong>la</strong>n Marco, son imprescindibles <strong>la</strong>s<br />
actuaciones <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía, ya que el conjunto <strong>de</strong>l ciclo <strong>en</strong>ergético repres<strong>en</strong>ta el<br />
74% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s emisiones totales <strong>de</strong> gases <strong>de</strong> efecto inverna<strong>de</strong>ro y el 90% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong><br />
CO2, <strong>de</strong> tal manera que el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s metas <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía supone el<br />
83,5% <strong>de</strong> los objetivos <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n Marco <strong>de</strong> Mitigación <strong>de</strong>l Cambio Climático. 44<br />
44 G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Cataluña, P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Mitigación <strong>de</strong>l Cambio Climático, 2008.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 65
El ahorro <strong>en</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> emisiones <strong>de</strong> CO2 <strong>en</strong> el período <strong>de</strong> 2009-2015 se espera que<br />
alcance los 925,9 millones <strong>de</strong> euros. También se espera una reducción <strong>en</strong> <strong>la</strong> factura <strong>de</strong> los<br />
consumidores cata<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> hasta 10.786 millones <strong>de</strong> euros (sin IVA) para el mismo<br />
período, gracias a <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética y a <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables.<br />
G<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> empleo y subv<strong>en</strong>ciones<br />
El P<strong>la</strong>n contemp<strong>la</strong> <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> 80.000 nuevos puestos <strong>de</strong> trabajo perman<strong>en</strong>tes para<br />
2015, 55.000 <strong>de</strong> ellos prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Energías R<strong>en</strong>ovables y 25.000 <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
estrategia <strong>de</strong> ahorro y efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética.<br />
En el régim<strong>en</strong> reg<strong>la</strong>do <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> Energías R<strong>en</strong>ovables 2009–2010, el<br />
ICAEN habilita una línea <strong>de</strong> subv<strong>en</strong>ción para insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r mediante captadores so<strong>la</strong>res térmicos para cualquier tipo <strong>de</strong> aplicación con<br />
aprovechami<strong>en</strong>to térmico: agua cali<strong>en</strong>te sanitaria, calefacción, cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> piscinas,<br />
climatización, calor <strong>de</strong> procesos industriales, etc. A su vez, lo hace para insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica o <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eólica ais<strong>la</strong>das <strong>de</strong> <strong>la</strong> red eléctrica o insta<strong>la</strong>ciones<br />
mixtas <strong>de</strong> estas dos, para aplicaciones como electrificación doméstica, electrificación<br />
agríco<strong>la</strong> o gana<strong>de</strong>ra, señalización y comunicación, <strong>en</strong>tre otras. ICAEN Dispone <strong>de</strong> una línea<br />
<strong>de</strong> financiación para 2010 <strong>de</strong> 12 millones <strong>de</strong> euros, para <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética y <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía r<strong>en</strong>ovable, dirigida a <strong>empresa</strong>s y particu<strong>la</strong>res <strong>de</strong> Cataluña.<br />
La tab<strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te repres<strong>en</strong>ta un ejemplo <strong>de</strong> <strong>la</strong> cuantía máxima a recibir por <strong>la</strong> subv<strong>en</strong>ción,<br />
el ámbito <strong>en</strong> el que se pue<strong>de</strong> solicitar y el porc<strong>en</strong>taje que se aplicará sobre el coste<br />
subv<strong>en</strong>cionado. Como requisito para acce<strong>de</strong>r a estas subv<strong>en</strong>ciones es necesario que sean<br />
insta<strong>la</strong>ciones que no se puedan conectar a <strong>la</strong> red.<br />
Figura II.27: Subv<strong>en</strong>ciones <strong>de</strong>l ICAEN para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables<br />
* ISFL: instituciones sin finalidad <strong>de</strong> lucro<br />
Fu<strong>en</strong>te: www.r<strong>en</strong>ov-arte.es.<br />
66 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
4.5. Características <strong>de</strong>l sector<br />
En el sigui<strong>en</strong>te recuadro se <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> <strong>la</strong>s principales características <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s que<br />
prestan servicios re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> Cataluña, <strong>en</strong> lo que respecta<br />
a los difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> ocupación g<strong>en</strong>erada y <strong>la</strong><br />
proyección <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma para los próximos años.<br />
Características <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> Cataluña<br />
Las <strong>empresa</strong>s que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n su actividad <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong><br />
Cataluña pres<strong>en</strong>tan ciertas características particu<strong>la</strong>res, <strong>la</strong>s cuales han sido objeto <strong>de</strong><br />
análisis <strong>en</strong> el estudio Energías r<strong>en</strong>ovables y ocupación <strong>en</strong> Cataluña, <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do por<br />
Comisiones Obreras y el Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Medio Ambi<strong>en</strong>te y Vivi<strong>en</strong>da <strong>de</strong> <strong>la</strong> G<strong>en</strong>eralitat<br />
<strong>de</strong> Cataluña.<br />
Según el estudio, el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l sector esta condicionado por el bajo impulso <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
G<strong>en</strong>eralitat a <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, <strong>en</strong> <strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to <strong>de</strong> factores como <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia y <strong>la</strong><br />
cog<strong>en</strong>eración, así como por su elevada <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l marco regu<strong>la</strong>dor <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do a<br />
través <strong>de</strong> diversas normativas.<br />
Tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s<br />
El sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> Cataluña se caracteriza por una notable<br />
pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>mediana</strong>s y <strong>pequeña</strong>s <strong>empresa</strong>s re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te jóv<strong>en</strong>es. El tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
mismas <strong>de</strong>termina su t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia hacia una especialización o <strong>de</strong>dicación exclusiva a una<br />
actividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, o hacia <strong>la</strong> diversificación <strong>de</strong> sus activida<strong>de</strong>s.<br />
La mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong>tre 10 y 49 trabajadores, o son micro<strong>empresa</strong>s con<br />
m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 10 trabajadores, <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s cuales se observa <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a <strong>de</strong>dicarse <strong>de</strong><br />
manera casi exclusiva a <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables. Por el contrario, <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s más<br />
gran<strong>de</strong>s (más <strong>de</strong> 100 trabajadores) 45, están pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> varios sectores y no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> a <strong>la</strong><br />
especialización.<br />
Las gran<strong>de</strong>s <strong>empresa</strong>s suel<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trar su actividad <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía eólica y so<strong>la</strong>r térmica,<br />
mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong>tre los 26 y 100 trabajadores<br />
incorporan activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> el subsector fotovoltaico y <strong>de</strong> biocarburantes. Conforme se<br />
reduce el tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> (m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 10 trabajadores) mayor es su diversidad,<br />
aunque <strong>la</strong> mayoría trabaj<strong>en</strong> <strong>en</strong> el subsector so<strong>la</strong>r térmico y eólico.<br />
45 En el pres<strong>en</strong>te estudio, cuando se hab<strong>la</strong> <strong>de</strong> «gran<strong>de</strong>s» <strong>empresa</strong>s se está hab<strong>la</strong>ndo <strong>de</strong> <strong>empresa</strong>s<br />
constituidas por más <strong>de</strong> 100 trabajadores, lo que significa que <strong>en</strong>cajan <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición clásica<br />
<strong>de</strong> pyme, que abarca hasta los 250 empleados.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 67
Distribución geográfica<br />
En lo que se refiere a <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>en</strong> el territorio, <strong>la</strong> gran mayoría<br />
c<strong>en</strong>tralizan sus activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> Barcelona (84%); le sigu<strong>en</strong> Girona (8%), Tarragona (5,5%),<br />
y Lleida (2,5%). Si t<strong>en</strong>emos <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s dim<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s, <strong>la</strong>s más gran<strong>de</strong>s<br />
se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran establecidas <strong>en</strong> Tarragona.<br />
Servicios prestados<br />
Las <strong>empresa</strong>s que prestan servicios re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong><br />
Cataluña se <strong>de</strong>dican <strong>en</strong> mayor medida y como actividad principal a <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones, con<br />
un 29,5% <strong>de</strong>l total; a esta actividad le sigu<strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> proyectos técnicos (17,5%)<br />
y <strong>la</strong>s ing<strong>en</strong>ierías (17%). En cuarto lugar aparec<strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>dicadas a <strong>la</strong><br />
distribución y comercialización <strong>de</strong> equipos (16,5%). A continuación, y con m<strong>en</strong>os<br />
participación, estarían <strong>la</strong>s <strong>de</strong>dicadas a <strong>la</strong> fabricación <strong>de</strong> equipos, los accesorios, <strong>la</strong>s<br />
auditorías, los consultores y <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables. En<br />
m<strong>en</strong>or medida <strong>en</strong>contramos aún <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>dicadas a operaciones <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to,<br />
a fabricación <strong>de</strong> compon<strong>en</strong>tes para equipos, a <strong>la</strong> producción y a <strong>la</strong> comercialización <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>ergía. Finalm<strong>en</strong>te se sitúan <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong> construcción, investigación, <strong>de</strong>sarrollo e<br />
innovación (I+D+i), formación, recogida <strong>de</strong> material, y activida<strong>de</strong>s jurídicas y financieras.<br />
Los sectores a los que se adhier<strong>en</strong> <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>en</strong> Cataluña son el <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica y fotovoltaica y, <strong>en</strong> m<strong>en</strong>or medida, <strong>la</strong> eólica.<br />
Grado <strong>de</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>empresa</strong>rial<br />
Las <strong>empresa</strong>s son mayoritariam<strong>en</strong>te in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes, no están tute<strong>la</strong>das por un grupo<br />
<strong>empresa</strong>rial, ya que sólo un 18% forma parte <strong>de</strong> un grupo <strong>de</strong> <strong>empresa</strong>s y/o <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
una multinacional españo<strong>la</strong> o europea.<br />
Sin embargo, <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong> mayor tamaño sí suel<strong>en</strong> formar parte <strong>de</strong> grupos<br />
<strong>empresa</strong>riales, <strong>de</strong> los cuales el 30% <strong>de</strong> sus trabajadores operan <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Cataluña. Entre<br />
<strong>la</strong>s filiales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s multinacionales europeas, <strong>la</strong> repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>legación cata<strong>la</strong>na<br />
es mucho más reducida, con una aportación <strong>de</strong> trabajadores al conjunto <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
corporación que no supera el 5%. Para <strong>la</strong>s filiales <strong>de</strong> multinacionales españo<strong>la</strong>s, <strong>la</strong><br />
p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> <strong>en</strong> Cataluña repres<strong>en</strong>ta el 75% <strong>de</strong>l total.<br />
Proveedores<br />
El ámbito geográfico don<strong>de</strong> se ubican los proveedores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables que operan <strong>en</strong> Cataluña está muy diversificado, pero se manti<strong>en</strong><strong>en</strong> unas<br />
proporciones parecidas por territorio <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre los proveedores situados <strong>en</strong><br />
Cataluña, los <strong>de</strong>l resto <strong>de</strong>l Estado y los establecidos <strong>en</strong> otros países europeos. Un grupo<br />
68 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> <strong>empresa</strong>s (14%) se provee <strong>de</strong> materias o servicios que provi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> fuera <strong>de</strong>l<br />
ámbito europeo.<br />
Cli<strong>en</strong>tes<br />
No existe una tipología c<strong>la</strong>ra <strong>de</strong> cli<strong>en</strong>te. Se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran repres<strong>en</strong>tadas tanto <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s<br />
<strong>empresa</strong>s (66%) como <strong>la</strong>s pymes (62%), los cli<strong>en</strong>tes particu<strong>la</strong>res (50,5%) y, finalm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong><br />
Administración <strong>en</strong> todos sus niveles (46%). No hay una re<strong>la</strong>ción significativa <strong>en</strong>tre el<br />
tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> y <strong>la</strong> tipología <strong>de</strong> los cli<strong>en</strong>tes.<br />
En cuanto a <strong>la</strong> comercialización, <strong>la</strong> producción <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables se<br />
dirige prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te al mercado estatal (65%), mi<strong>en</strong>tras que el ámbito autonómico y<br />
local ti<strong>en</strong>e un peso <strong>de</strong>l 44% y 32% respectivam<strong>en</strong>te.<br />
Las gran<strong>de</strong>s <strong>empresa</strong>s operan <strong>en</strong> todos los mercados, con una inci<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> el espacio<br />
estatal y europeo mayor que <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s más <strong>pequeña</strong>s. Las <strong>empresa</strong>s que dirig<strong>en</strong> su<br />
producción hacia el mercado mundial ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una repres<strong>en</strong>tación escasa: cerca <strong>de</strong>l 2,5%.<br />
Ocupación<br />
Las <strong>empresa</strong>s que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n toda o parte <strong>de</strong> su actividad <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables dan trabajo a unos 15.400 trabajadores (cuatro <strong>de</strong> cada cinco <strong>de</strong> ellos con<br />
un contrato in<strong>de</strong>finido). La parte más significativa <strong>de</strong> <strong>la</strong> ocupación se conc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> el<br />
sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> so<strong>la</strong>r térmica <strong>de</strong> baja temperatura, con un 35%, y <strong>en</strong> <strong>la</strong> so<strong>la</strong>r fotovoltaica,<br />
con una cuota próxima al 26%. Las difer<strong>en</strong>tes normativas municipales y estatales han<br />
conseguido constituir un atractivo mercado interno, que ha implicado a <strong>empresa</strong>s que se<br />
<strong>de</strong>dican, principalm<strong>en</strong>te, a hacer insta<strong>la</strong>ciones.<br />
La dim<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables es muy reducida,<br />
con una media <strong>de</strong> <strong>de</strong>dicación <strong>de</strong> 13,2 trabajadores por <strong>empresa</strong>. La media <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> so<strong>la</strong>r térmica y fotovoltaica es <strong>de</strong> alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 12 trabajadores.<br />
Fu<strong>en</strong>te: CCOO, 2008.<br />
La dim<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s es una variable importante para i<strong>de</strong>ntificar oportunida<strong>de</strong>s<br />
<strong>en</strong> el mercado y el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables se distingue por t<strong>en</strong>er una notable<br />
pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>mediana</strong>s y <strong>pequeña</strong>s <strong>empresa</strong>s (un 92% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s estudiadas <strong>en</strong> el<br />
informe <strong>de</strong> CCOO ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> inferior a 100 trabajadores). Una característica <strong>de</strong><br />
Cataluña es que <strong>la</strong> media <strong>de</strong> número <strong>de</strong> trabajadores (12 trabajadores) <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s<br />
<strong>de</strong>l sector es m<strong>en</strong>or que <strong>en</strong> España (44 trabajadores).<br />
Para po<strong>de</strong>r i<strong>de</strong>ntificar y categorizar mejor el segm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica y<br />
fotovoltaica <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l grupo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, utilizaremos como base <strong>la</strong><br />
segm<strong>en</strong>tación realizada <strong>en</strong> el estudio Energías R<strong>en</strong>ovables y Ocupación <strong>en</strong> Cataluña 2008,<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 69
que toma como muestra 200 <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>dicadas a estas activida<strong>de</strong>s inscritas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
bases <strong>de</strong> datos <strong>de</strong>l Instituto para <strong>la</strong> Diversificación y el Ahorro (IDAE) y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s asociaciones<br />
que agrupan a este sector (Forum Ambi<strong>en</strong>tal y <strong>la</strong> Asociación <strong>de</strong> Profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
Energías R<strong>en</strong>ovables – APERCA). Como objeto <strong>de</strong> estudio se incluy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> muestra <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s económicas, <strong>empresa</strong>riales y asociativas implicadas directam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los<br />
procesos necesarios para <strong>la</strong> explotación <strong>de</strong> estas fu<strong>en</strong>tes r<strong>en</strong>ovables.<br />
La c<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s para el estudio se realizó bajo el criterio <strong>de</strong>l número <strong>de</strong><br />
trabajadores <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma. Para el estudio realizado por CCOO se analizan diversos tipos <strong>de</strong><br />
<strong>empresa</strong>s que <strong>en</strong> sus activida<strong>de</strong>s abarcan más sectores a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>l <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables y ti<strong>en</strong><strong>en</strong> actividad fuera <strong>de</strong> Cataluña. Sin embargo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> cuantificación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> realizada para esta guía no se han t<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los trabajadores con estas<br />
características.<br />
Figura II.28: C<strong>la</strong>ssificació <strong>de</strong> les empreses <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> les <strong>en</strong>ergies r<strong>en</strong>ovables<br />
Número <strong>de</strong> Cataluña <strong>en</strong>ergías<br />
trabajadores r<strong>en</strong>ovables (%)<br />
M<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 5 40,5<br />
Entre 5 y 10 31,0<br />
Entre 11 y 25 20,5<br />
Entre 26 y 100 7,0<br />
Más <strong>de</strong> 100 1,0<br />
Media 13,2<br />
Fu<strong>en</strong>te: CCOO, 2008.<br />
En el ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, tomando <strong>la</strong> variable <strong>de</strong>l número <strong>de</strong> trabajadores,<br />
po<strong>de</strong>mos observar que <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s están constituidas por m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 5<br />
trabajadores <strong>en</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> (40,5%) y muy cerca le sigu<strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 5 y 10<br />
trabajadores (31%).<br />
Según el estudio <strong>de</strong> CCOO, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía r<strong>en</strong>ovables, <strong>la</strong> mayor parte<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s se <strong>de</strong>dican al sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica, que repres<strong>en</strong>ta un 47%<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad; le sigue <strong>la</strong> so<strong>la</strong>r fotovoltaica, con un 43,5%; y, con un porc<strong>en</strong>taje m<strong>en</strong>or, <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía eólica. Un 7% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>dican sus activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>ergéticas a <strong>la</strong> biomasa.<br />
La exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un tejido industrial cada vez más consolidado, <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> innovación,<br />
el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> nuevas tecnologías, el impulso que se da <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>s instituciones y el<br />
gobierno a <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables y <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda creci<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tecnologías asociadas<br />
son los factores principales que están contribuy<strong>en</strong>do a crear ocupación directa, asociada<br />
principalm<strong>en</strong>te a activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> fabricación y operación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables. Para ello, este sector suele requerir profesionales con formación y titu<strong>la</strong>ciones<br />
variadas: ing<strong>en</strong>ieros, químicos, ambi<strong>en</strong>tólogos, biólogos, etc.<br />
70 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
Las activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> proyectos repres<strong>en</strong>tan un 34,5%. Hay que<br />
seña<strong>la</strong>r que <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s localizadas <strong>en</strong> Cataluña están a cargo <strong>de</strong> muchos proyectos <strong>en</strong><br />
toda España, así que, si comparamos Cataluña con el Estado español, <strong>en</strong>contraremos que<br />
su participación <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> ing<strong>en</strong>iería sobrepasa ampliam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> cifra estatal.<br />
Se apunta, como estrategia para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l sector <strong>en</strong>ergético <strong>en</strong> Cataluña, que será<br />
necesario invertir <strong>en</strong> formación profesional y realizar un mayor esfuerzo para introducir <strong>la</strong>s<br />
<strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> el sistema educativo y darle al sector <strong>la</strong> oportunidad <strong>de</strong> crecer con<br />
profesionales preparados. También será necesario increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> inversión <strong>en</strong><br />
investigación y <strong>de</strong>sarrollo para el crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria local, que a su vez también<br />
cree nuevos puestos <strong>de</strong> trabajo.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 71
5. Energía so<strong>la</strong>r <strong>en</strong> Cataluña<br />
Cataluña pres<strong>en</strong>ta una alta conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> pymes <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r, tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica como <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía fotovoltaica. Aunque<br />
aporta un pequeño porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong>l total <strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías primarias (2,7%), es <strong>en</strong><br />
este sector don<strong>de</strong> se prevé un mayor crecimi<strong>en</strong>to para el futuro; si bi<strong>en</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
reactivación <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción vincu<strong>la</strong>do a <strong>la</strong> so<strong>la</strong>r térmica y <strong>de</strong>l nuevo marco<br />
retributivo para <strong>la</strong> fotovoltaica. A<strong>de</strong>más, se consi<strong>de</strong>ra un sector <strong>de</strong> gran pot<strong>en</strong>cial <strong>en</strong> cuanto<br />
a <strong>la</strong> investigación y el <strong>de</strong>sarrollo tecnológico, factor, como veremos, consi<strong>de</strong>rado como<br />
fortaleza y oportunidad <strong>de</strong>l sector <strong>en</strong>ergético catalán.<br />
5.1 Sector so<strong>la</strong>r térmico<br />
Según los nuevos objetivos <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> Cataluña, se prevé un aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el<br />
consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica <strong>de</strong> 25,7 ktep (difer<strong>en</strong>cial <strong>en</strong>tre el p<strong>la</strong>n original y <strong>la</strong><br />
revisión <strong>de</strong>l mismo). Para conseguir este aum<strong>en</strong>to, los objetivos se c<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> el<br />
increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica <strong>en</strong> el ámbito industrial, doméstico y <strong>de</strong> servicios,<br />
mediante <strong>la</strong> replicabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s or<strong>de</strong>nanzas so<strong>la</strong>res (el Código Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación),<br />
que obliga a los edificios <strong>de</strong> nueva construcción que t<strong>en</strong>gan una <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> agua cali<strong>en</strong>te<br />
sanitaria a incorporar insta<strong>la</strong>ciones so<strong>la</strong>res térmicas para cubrir parte <strong>de</strong> sus necesida<strong>de</strong>s,<br />
a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> adoptar criterios <strong>de</strong> ecoefici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> los edificios.<br />
La estrategia a seguir, aparte <strong>de</strong> <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong>l cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los <strong>de</strong>cretos y<br />
or<strong>de</strong>nanzas antes m<strong>en</strong>cionados, será <strong>la</strong> apertura <strong>de</strong>l mercado <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s insta<strong>la</strong>ciones<br />
para gran<strong>de</strong>s consumidores, así como el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l crecimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el sector servicios o<br />
sector terciario <strong>en</strong> <strong>la</strong> climatización (calefacción y frío). Otra oportunidad para el sector so<strong>la</strong>r<br />
térmico ti<strong>en</strong>e que ver con el agua cali<strong>en</strong>te para los procesos industriales. Para premiar <strong>la</strong><br />
efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones y <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía que se promueva <strong>en</strong> el sector<br />
industrial, se <strong>de</strong>berá recurrir a ayudas públicas canalizadas por medio <strong>de</strong> procesos únicos y<br />
c<strong>en</strong>tralizados, que integr<strong>en</strong> a <strong>la</strong> vez <strong>la</strong> financiación y <strong>la</strong> subv<strong>en</strong>ción.<br />
El P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Energías R<strong>en</strong>ovables <strong>de</strong> España fija unas ayudas públicas <strong>de</strong> 348 millones <strong>de</strong><br />
euros, los cuales <strong>de</strong>berán <strong>de</strong> ser ejecutados como fecha límite <strong>en</strong> 2010. Con este dinero se<br />
podrían promover un millón y medio <strong>de</strong> metros cuadrados. Para ello se consi<strong>de</strong>ra<br />
imprescindible mejorar <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> los fondos disponibles <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
comunida<strong>de</strong>s autónomas. El mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> ayudas a <strong>la</strong> inversión inicial al metro cuadrado ha<br />
<strong>de</strong>mostrado ser ineficaz. Por ello <strong>la</strong>s ayudas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>en</strong>focarse hacia <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia o <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía útil g<strong>en</strong>erada. Esto impulsará que el sector realice una inversión más elevada <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
I+D <strong>de</strong> sus productos, lo que les permitirá abaratar costes y ser más competitivos.<br />
72 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
Junto a todo ello, según el P<strong>la</strong>n, se <strong>de</strong>berá conseguir el establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un marco<br />
regu<strong>la</strong>dor específico para <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones que premie <strong>la</strong> producción <strong>en</strong>ergética más<br />
efici<strong>en</strong>te, bajo el concepto <strong>de</strong>l ahorro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías conv<strong>en</strong>cionales sustituidas y <strong>la</strong>s<br />
emisiones <strong>de</strong> gases <strong>de</strong> efecto inverna<strong>de</strong>ro evitadas, <strong>de</strong> tal forma que se garantice al<br />
promotor/usuario períodos razonables <strong>de</strong> retorno <strong>de</strong> <strong>la</strong> inversión. A<strong>de</strong>más, se <strong>de</strong>berá dar<br />
cumplimi<strong>en</strong>to íntegro <strong>de</strong>l Código Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación (CET) y <strong>de</strong>l Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
Insta<strong>la</strong>ciones Térmicas <strong>en</strong> los Edificios (RITE), tomando medidas <strong>de</strong> control, y se <strong>de</strong>berá<br />
realizar un seguimi<strong>en</strong>to estadístico que <strong>de</strong>talle cómo se están aplicando.<br />
En <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te po<strong>de</strong>mos observar c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te que <strong>la</strong> principal actividad que<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica <strong>en</strong> Cataluña es <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones individuales (36%), seguida <strong>de</strong> <strong>la</strong> ing<strong>en</strong>iería y el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> proyectos (20%)<br />
y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones colectivas (19%). De estos datos se <strong>de</strong>duce que es una industria<br />
ori<strong>en</strong>tada sobre todo a los aspectos técnicos, tecnológicos y <strong>de</strong> proyectos, no sólo a <strong>la</strong><br />
insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> equipos.<br />
Figura II.29: Tipo <strong>de</strong> actividad <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica <strong>en</strong> Cataluña<br />
Actividad Empresas<br />
Porc<strong>en</strong>taje por<br />
actividad<br />
Ing<strong>en</strong>iería y proyectos 27 19,71<br />
Consultoría 8 5,84<br />
Insta<strong>la</strong>ciones individuales 49 35,77<br />
Insta<strong>la</strong>ciones colectivas 26 18,98<br />
Fabricante <strong>de</strong> equipos 11 8,03<br />
Distribuidora <strong>de</strong> material 11 8,03<br />
Mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to 1 0,73<br />
Formación 4 2,92<br />
TOTAL 137 100<br />
Fu<strong>en</strong>te: www.aperca.org.<br />
Para t<strong>en</strong>er una visión <strong>de</strong> conjunto <strong>de</strong>l sector, también <strong>de</strong>bemos anticipar <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong><br />
los aprovechami<strong>en</strong>tos so<strong>la</strong>res termoeléctricos <strong>en</strong> el futuro. Esta tecnología ha evolucionado<br />
rápidam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los últimos años y el nuevo marco retributivo fijado <strong>en</strong> 200446 convierte<br />
estos aprovechami<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> un factor <strong>de</strong> interés <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista económico.<br />
Por último, <strong>en</strong> lo que al sector so<strong>la</strong>r térmico se refiere, <strong>de</strong>bemos seña<strong>la</strong>r que, aunque <strong>en</strong><br />
algunas zonas Cataluña ti<strong>en</strong>e unos niveles <strong>de</strong> radiación inferiores a los requeridos, exist<strong>en</strong><br />
ubicaciones <strong>en</strong> el territorio que se acercan bastante a los niveles <strong>de</strong> radiación necesarios y<br />
se prevé <strong>en</strong> los próximos años <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> alguna c<strong>en</strong>tral so<strong>la</strong>r termoeléctrica. Esta<br />
insta<strong>la</strong>ción situaría al territorio <strong>en</strong> una posición avanzada <strong>en</strong> el mercado termoeléctrico y le<br />
46 Real Decreto 436/2004.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 73
permitiría participar <strong>de</strong> <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> esta tecnología <strong>en</strong> <strong>la</strong>s universida<strong>de</strong>s y c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />
investigación, así como <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo futuro <strong>de</strong> los investigadores, los tecnólogos y <strong>la</strong>s<br />
nuevas <strong>empresa</strong>s <strong>en</strong> Cataluña.<br />
5.2 Sector so<strong>la</strong>r fotovoltaico<br />
El sector fotovoltaico, al igual que so<strong>la</strong>r térmico, <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> su actividad principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />
insta<strong>la</strong>ciones individuales (36%), a esto le sigue el <strong>de</strong>sarrollo y <strong>la</strong> ing<strong>en</strong>iería <strong>de</strong> proyectos<br />
(23%), don<strong>de</strong> <strong>la</strong> I+D es un eje importante para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l sector. Aunque <strong>la</strong><br />
fabricación <strong>de</strong> equipos no repres<strong>en</strong>te un porc<strong>en</strong>taje elevado, <strong>en</strong> Cataluña exist<strong>en</strong> <strong>empresa</strong>s<br />
<strong>de</strong>dicadas a <strong>la</strong> fabricación <strong>de</strong> módulos fotovoltaicos, seguidores y baterías.<br />
L<strong>la</strong>ma especialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>la</strong> inexist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>dicadas al mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> equipos, así como el reducido porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>dicadas a <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
formación y consultoría. La formación es un servicio importante, ya que el sector necesita<br />
personal capacitado, sobre todo <strong>en</strong> el área <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones, que es <strong>la</strong> actividad más<br />
relevante <strong>de</strong>l sector.<br />
Figura II.30: Tipus d’activitat <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> l’<strong>en</strong>ergia so<strong>la</strong>r fotovoltaica a Catalunya<br />
Actividad Empresas<br />
Porc<strong>en</strong>taje por<br />
actividad<br />
Ing<strong>en</strong>iería y proyectos 20 23,26<br />
Consultoría 3 3,49<br />
Insta<strong>la</strong>ciones individuales 31 36,05<br />
Insta<strong>la</strong>ciones colectivas 16 18,60<br />
Fabricante <strong>de</strong> equipos 5 5,81<br />
Distribuidora <strong>de</strong> material 9 10,47<br />
Mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to 0 0,00<br />
Formación 2 2,33<br />
TOTAL 86 100<br />
Fu<strong>en</strong>te: www.aperca.org.<br />
El <strong>de</strong>sacop<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación y <strong>la</strong> evolución real <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
fotovoltaica producido por el precipitado aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cia insta<strong>la</strong>da, con un<br />
crecimi<strong>en</strong>to mayor al esperado sobre todo <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r sobre suelo durante el 2008,<br />
produjeron <strong>la</strong> modificación a <strong>la</strong> baja <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ayudas públicas al sector, lo que trajo consigo <strong>la</strong><br />
ral<strong>en</strong>tización <strong>de</strong>l mismo.<br />
74 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
Por este motivo se produce el cambio <strong>de</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> 200847, que reconvierte el mercado<br />
so<strong>la</strong>r ori<strong>en</strong>tándolo hacia <strong>la</strong> edificación (cobertura <strong>de</strong> techos), reduci<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones<br />
<strong>en</strong> suelo, recortando <strong>la</strong> política <strong>de</strong> ayudas y estableci<strong>en</strong>do un sistema <strong>de</strong> cupos <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> conexión a <strong>la</strong> red48. Según el Informe 2009 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria Fotovoltaica<br />
(ASIF), <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cia insta<strong>la</strong>da <strong>en</strong> Cataluña <strong>en</strong> el 2008 alcanzó los 170 MW. 118 GWh <strong>de</strong><br />
esta <strong>en</strong>ergía se v<strong>en</strong>dió a <strong>la</strong> red y Cataluña tuvo una participación <strong>de</strong>l 0,21% <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
fotovoltaica <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda eléctrica nacional <strong>de</strong> ese mismo año.<br />
Por otra parte, se prevé <strong>la</strong> consolidación <strong>de</strong> los sistemas fotovoltaicos autónomos para<br />
asegurar un servicio <strong>en</strong>ergético <strong>de</strong> calidad a pequeños núcleos <strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ción y vivi<strong>en</strong>das<br />
ais<strong>la</strong>das distantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> red eléctrica, lo cual contribuirá al reequilibrio territorial <strong>de</strong><br />
Cataluña. Mediante estas insta<strong>la</strong>ciones fotovoltaicas se espera proveer a alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong><br />
1.300 usuarios con una pot<strong>en</strong>cia total <strong>de</strong> 5 MWp. El objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aplicaciones<br />
fotovoltaicas autónomas coinci<strong>de</strong> con el pot<strong>en</strong>cial i<strong>de</strong>ntificado. Según el P<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />
Electrificación Rural <strong>de</strong> Cataluña, <strong>en</strong> el período que llega hasta el año 2015 se cubriría <strong>de</strong><br />
este modo <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> electrificación <strong>de</strong>tectada que no se pue<strong>de</strong> cubrir mediante <strong>la</strong>s<br />
actuaciones previstas <strong>en</strong> electrificación rural conv<strong>en</strong>cional a través <strong>de</strong> líneas eléctricas.<br />
47 Real Decreto 1578/08.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 75
6. T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> futuro y factores <strong>de</strong> éxito<br />
6.1. Análisis DAFO para <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r<br />
El sigui<strong>en</strong>te análisis <strong>de</strong>l sector so<strong>la</strong>r <strong>en</strong> Cataluña se ha e<strong>la</strong>borado según <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong><br />
elem<strong>en</strong>tos internos (fortalezas y <strong>de</strong>bilida<strong>de</strong>s) y externos (oportunida<strong>de</strong>s y am<strong>en</strong>azas),<br />
<strong>de</strong>tal<strong>la</strong>ndo <strong>en</strong> cada punto <strong>en</strong> qué apartado ti<strong>en</strong>e impacto —<strong>en</strong>tre el ámbito económico,<br />
legal (regu<strong>la</strong>ción y <strong>en</strong>torno institucional y político) y ambi<strong>en</strong>tal— a fin <strong>de</strong> facilitar <strong>la</strong><br />
i<strong>de</strong>ntificación y visualización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s, barreras y ag<strong>en</strong>das p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l<br />
sector.<br />
ANÁLISIS INTERNO<br />
Fortalezas Debilida<strong>de</strong>s<br />
Mercado diverso con distintos tipos <strong>de</strong> cli<strong>en</strong>tes<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> el nivel particu<strong>la</strong>r al nivel industrial<br />
(ECONÓMICO)<br />
B<strong>en</strong>eficios económicos atractivos a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo<br />
(especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el sector fotovoltaico) y alta<br />
r<strong>en</strong>tabilidad para insta<strong>la</strong>ciones so<strong>la</strong>res térmicas<br />
para Agua Cali<strong>en</strong>te Sanitaria (ACS),<br />
cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> piscinas y edificios <strong>en</strong>teros<br />
(ECONÓMICO)<br />
Lobby pot<strong>en</strong>te para el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
r<strong>en</strong>ovable y tejido asociativo consolidado tanto<br />
para <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica como para <strong>la</strong><br />
fotovoltaica (ECONÓMICO)<br />
Capacidad <strong>de</strong> exportar tecnología e insta<strong>la</strong>ciones<br />
fotovoltaicas (ECONÓMICO + TECNOLÓGICO)<br />
Alta capacidad tecnológica <strong>de</strong>l sector, basada <strong>en</strong><br />
tecnologías maduras y fiables (TECNOLÓGICO)<br />
Continua y sost<strong>en</strong>ida reducción y optimización <strong>de</strong><br />
los costes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong>s<br />
mejoras <strong>en</strong> investigación y <strong>de</strong>sarrollo tecnológico<br />
a esca<strong>la</strong> local (TECNOLÓGICO)<br />
Pot<strong>en</strong>cial para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r sistemas so<strong>la</strong>res<br />
térmicos para refrigeración, que permitirá un<br />
sistema so<strong>la</strong>r combinado <strong>de</strong> ACS + refrigeración<br />
(TECNOLÓGICO)<br />
Dep<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> subv<strong>en</strong>ciones y ayudas públicas<br />
para el crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l sector (ECONÓMICO +<br />
LEGAL)<br />
Necesidad <strong>de</strong> inversión y poca capacidad <strong>de</strong><br />
financiación por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pymes para el<br />
crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l sector (ECONÓMICO)<br />
Costes <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ción elevados (aunque<br />
disminuy<strong>en</strong>do <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
fotovoltaica) (ECONÓMICO)<br />
Falta <strong>de</strong> fabricantes locales y una elevada<br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia sobre importaciones <strong>de</strong><br />
compon<strong>en</strong>tes (ECONÓMICO)<br />
Falta <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> mercado y <strong>de</strong>finición <strong>de</strong>l<br />
proyecto <strong>empresa</strong>rial (ECONÓMICO +<br />
TECNOLÓGICO)<br />
Dep<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> los factores para <strong>la</strong> producción<br />
constante <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía (variación <strong>de</strong> horas <strong>de</strong> sol y<br />
pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> estación, aunque el<br />
territorio es más propicio que otras zonas con<br />
inferior media <strong>de</strong> horas <strong>de</strong> sol) (AMBIENTAL)<br />
Necesidad <strong>de</strong> apoyo <strong>de</strong> equipos <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
conv<strong>en</strong>cional para mant<strong>en</strong>er un constante<br />
suministro con <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica (vincu<strong>la</strong>do<br />
punto anterior) (TECNOLÓGICO)<br />
76 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
ANÁLISIS EXTERNO<br />
Oportunida<strong>de</strong>s Am<strong>en</strong>azas<br />
Código técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> edificación que impulsa <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica (LEGAL)<br />
Aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> conexión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
<strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables a <strong>la</strong> red eléctrica<br />
(ECONÓMICO)<br />
Reducción <strong>de</strong> los costes <strong>de</strong> importación <strong>de</strong><br />
fu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>ergéticas, lo que disminuye <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>en</strong>ergética <strong>de</strong> factores externos al<br />
país (ECONÓMICO)<br />
Gran pot<strong>en</strong>cial so<strong>la</strong>r <strong>en</strong> el territorio <strong>de</strong> Cataluña<br />
(AMBIENTAL)<br />
Suministro y v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica <strong>de</strong><br />
particu<strong>la</strong>res a <strong>la</strong> red eléctrica, lo cual amplia el<br />
mercado (ECONÓMICO)<br />
Pot<strong>en</strong>cial uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica para<br />
el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía rural y acceso a<br />
ayudas públicas asociadas (ECONÓMICO)<br />
Crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> techos so<strong>la</strong>res<br />
(ECONÓMICO)<br />
Aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l interés social <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r y <strong>la</strong><br />
efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética <strong>de</strong> consumidores<br />
particu<strong>la</strong>res y propietarios <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das<br />
(ECONÓMICO)<br />
Recuperación <strong>de</strong>l mercado inmobiliario para el<br />
crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica<br />
(ECONÓMICO)<br />
Desarrollo <strong>de</strong> servicios integrales que incorporan<br />
ing<strong>en</strong>iería, insta<strong>la</strong>ción y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to<br />
(ECONÓMICO+TECNOLÓGICO)<br />
La actual coyuntura económica aleja<br />
mom<strong>en</strong>táneam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> nuevos<br />
competidores (ECONÓMICO)<br />
Posibilidad <strong>de</strong> ingresar <strong>en</strong> nuevos mercados,<br />
internacionalización <strong>de</strong> proyectos y subv<strong>en</strong>ciones<br />
europeos (ECONÓMICO)<br />
Increm<strong>en</strong>to actual <strong>de</strong> los precios <strong>en</strong>ergéticos no<br />
r<strong>en</strong>ovables (ECONÓMICO)<br />
Exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un marco político —local para<br />
Cataluña y con objetivos específicos para el<br />
territorio— y <strong>de</strong> los objetivos <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Energías<br />
R<strong>en</strong>ovables <strong>de</strong> Cataluña y su revisión para 2009-<br />
12 (LEGAL + AMBIENTAL)<br />
Replicabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s or<strong>de</strong>nanzas so<strong>la</strong>res <strong>de</strong><br />
Fluctuación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s primas que provocan<br />
inseguridad para el inversor (ECONÓMICO +<br />
LEGAL)<br />
Aparición <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia externa <strong>de</strong> soluciones<br />
integrales (ing<strong>en</strong>iería, insta<strong>la</strong>ción y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to)<br />
con <strong>la</strong> reactivación <strong>de</strong>l mercado (ECONÓMICO)<br />
Compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>en</strong>ergéticas<br />
nacionales y multinacionales (ECONÓMICO)<br />
Poca especialización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>dicadas<br />
exclusivam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica<br />
(ECONÓMICO)<br />
Falta <strong>de</strong> confianza respecto al retorno <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
inversión por parte <strong>de</strong> <strong>empresa</strong>s y particu<strong>la</strong>res<br />
(ECONÓMICO)<br />
Límites <strong>de</strong> suministro al mercado eléctrico,<br />
dispuestos por el Gobierno c<strong>en</strong>tral para cada<br />
comunidad autónoma (LEGAL)<br />
Regu<strong>la</strong>ción tarifaria <strong>en</strong> un <strong>en</strong>torno inestable para <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica (LEGAL)<br />
Falta <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivos fiscales para particu<strong>la</strong>res <strong>en</strong><br />
cuanto a <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica<br />
(LEGAL)<br />
Excesiva burocratización <strong>de</strong> los procesos<br />
administrativos para <strong>la</strong> viabilidad <strong>de</strong> nuevos<br />
proyectos y conexiones a <strong>la</strong> red (LEGAL)<br />
Prejuicio social sobre el <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
so<strong>la</strong>r y sus b<strong>en</strong>eficios ambi<strong>en</strong>tales, <strong>de</strong>bido a ma<strong>la</strong>s<br />
experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones inefici<strong>en</strong>tes<br />
(AMBIENTAL)<br />
Escasa inversión <strong>de</strong>l gobierno <strong>de</strong> Cataluña <strong>en</strong><br />
investigación y <strong>de</strong>sarrollo tecnológico <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables (TECNOLÓGICO +LEGAL)<br />
Cambios políticos que pue<strong>de</strong>n g<strong>en</strong>erar una<br />
disminución <strong>en</strong> el apoyo público al <strong>de</strong>sarrollo<br />
tecnológico <strong>de</strong>l sector (LEGAL + TECNOLÓGICO)<br />
Efectos negativos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s materias primas para <strong>la</strong><br />
fabricación <strong>de</strong> compon<strong>en</strong>tes: dificultad <strong>de</strong> su<br />
recic<strong>la</strong>je posterior, efectos perjudiciales <strong>de</strong> tipo<br />
ambi<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> su extracción e inestabilidad política<br />
<strong>en</strong> los países <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>ncia (AMBIENTAL)<br />
Dep<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> importación <strong>de</strong> materiales como<br />
el silicio para <strong>la</strong> industria fotovoltaica<br />
(TECNOLÓGICO)<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 77
fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones so<strong>la</strong>res térmicas <strong>en</strong><br />
vivi<strong>en</strong>das <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes años para el<br />
crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l mercado (LEGAL)<br />
Apoyo <strong>de</strong>l gobierno <strong>de</strong> Cataluña para <strong>la</strong> creación<br />
<strong>de</strong> un clúster y soporte a <strong>la</strong> reconversión y<br />
diversificación <strong>de</strong> industrias re<strong>la</strong>cionadas (LEGAL)<br />
Desarrollo e integración arquitectónica <strong>de</strong><br />
insta<strong>la</strong>ciones so<strong>la</strong>res sin afectar al paisaje<br />
(AMBIENTAL)<br />
Creci<strong>en</strong>te s<strong>en</strong>sibilización social hacia <strong>la</strong><br />
problemática ambi<strong>en</strong>tal y el cambio climático,<br />
como oportunidad <strong>de</strong> negocio directo con el<br />
consumidor final (ECONÓMICO + AMBIENTAL)<br />
Diversificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria manufacturera<br />
(química, automotriz, tecnológica), que incorpora<br />
su actividad al sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables,<br />
abaratando costos (TECNOLÓGICO)<br />
6.2. Factores críticos para el éxito <strong>de</strong>l sector y proyecciones futuras<br />
El éxito <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> reconfiguración <strong>de</strong>l mercado<br />
<strong>en</strong>ergético, el cual ha <strong>de</strong> rep<strong>en</strong>sarse <strong>de</strong> manera estratégica, para favorecer una<br />
participación cada vez mayor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables mediante <strong>la</strong> internalización <strong>de</strong> los<br />
costes ambi<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías conv<strong>en</strong>cionales, <strong>de</strong> tal manera que <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia actual<br />
<strong>en</strong>tre los dos tipos <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía que<strong>de</strong> algo más equiparada y se abran posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
crecimi<strong>en</strong>to para el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>ovables.<br />
Para conseguirlo, el sector requiere <strong>de</strong> un impulso real por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración<br />
mediante políticas públicas, p<strong>la</strong>nes <strong>sectoriales</strong> y estrategias a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo que fij<strong>en</strong> ayudas<br />
económicas al sector y aport<strong>en</strong> confianza <strong>en</strong> los inversores. Éste es un factor <strong>de</strong>cisivo <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
actual situación económica don<strong>de</strong> <strong>la</strong>s pymes ti<strong>en</strong><strong>en</strong> poca capacidad <strong>de</strong> <strong>en</strong><strong>de</strong>udami<strong>en</strong>to y<br />
financiación para invertir <strong>en</strong> proyectos nuevos y que conllevan un riesgo. Sin embargo, este<br />
apoyo sólo ti<strong>en</strong>e s<strong>en</strong>tido <strong>en</strong> un <strong>en</strong>torno don<strong>de</strong>, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> este soporte, se cu<strong>en</strong>te con un<br />
marco favorable que fom<strong>en</strong>te a su vez <strong>la</strong> inversión <strong>en</strong> I+D y <strong>la</strong> mejora tecnológica <strong>de</strong>l<br />
sector, <strong>en</strong> especial <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tada a <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> los costos actuales. Debe t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong><br />
cu<strong>en</strong>ta que, aunque el sector lleva años trabajando, su expansión progresiva sólo será<br />
posible cuando se reduzcan los costes vincu<strong>la</strong>dos al todavía hoy poco maduro <strong>de</strong>sarrollo<br />
tecnológico <strong>de</strong>l sector. Estos elem<strong>en</strong>tos condicionan su expansión y los avances <strong>en</strong><br />
efici<strong>en</strong>cia.<br />
78 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
La a<strong>de</strong>cuación <strong>de</strong> estas políticas <strong>sectoriales</strong> a esca<strong>la</strong> local y municipal será importante<br />
para simplificar y agilizar los trámites administrativos, que actualm<strong>en</strong>te resultan<br />
<strong>de</strong>masiado complicados, lo que ap<strong>la</strong>za tanto <strong>la</strong> consecución <strong>de</strong> proyectos, como <strong>la</strong><br />
conexión a <strong>la</strong> red eléctrica. El fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> unas políticas públicas <strong>de</strong> efici<strong>en</strong>cia<br />
<strong>en</strong>ergética con objetivos obligatorios crearía más oportunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to para <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica <strong>en</strong> el sector doméstico, así como <strong>la</strong> replicabilidad <strong>de</strong> nuevas<br />
or<strong>de</strong>nanzas públicas que fom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones y sus b<strong>en</strong>eficios <strong>en</strong><br />
los próximos años, que serán fundam<strong>en</strong>tales para su expansión.<br />
T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> los inversores y los consumidores<br />
A día <strong>de</strong> hoy, el mercado <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r <strong>en</strong> Cataluña se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra prácticam<strong>en</strong>te<br />
paralizado, principalm<strong>en</strong>te el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía fotovoltaica, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> limitación que ha<br />
impuesto <strong>la</strong> nueva normativa españo<strong>la</strong>49. Esta ley fija un límite <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia insta<strong>la</strong>da que<br />
se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria, lo que ha bajado<br />
<strong>la</strong>s primas <strong>en</strong> un 29% y ha conllevado una importante disminución <strong>de</strong>l negocio local,<br />
provocando una brusca reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s y disminuy<strong>en</strong>do el<br />
número <strong>de</strong> nuevas insta<strong>la</strong>ciones realizadas.<br />
Actualm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s inversiones se dirig<strong>en</strong> a consolidar c<strong>en</strong>tros subsidiarios <strong>en</strong> el exterior, y<br />
algunas <strong>empresa</strong>s han optado por integrarse hacia atrás <strong>en</strong> su ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> valor, realizando<br />
servicios adicionales <strong>de</strong> consultoría y diseño <strong>de</strong> proyectos <strong>en</strong>ergéticos globales, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción, como estrategia <strong>de</strong> diversificación.<br />
El acelerado crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l sector so<strong>la</strong>r se <strong>de</strong>bió, <strong>en</strong> un principio, a que <strong>la</strong> gran mayoría<br />
<strong>de</strong> los consumidores <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r buscaban realizar una inversión financiera por los<br />
atractivos b<strong>en</strong>eficios que repres<strong>en</strong>taba <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> esta <strong>en</strong>ergía a <strong>la</strong> red, por lo que el<br />
grueso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s inversiones se dirigía a gran<strong>de</strong>s proyectos financiados por los bancos.<br />
Sin embargo, actualm<strong>en</strong>te, con <strong>la</strong> ral<strong>en</strong>tización <strong>de</strong>l sector y <strong>la</strong> inestabilidad <strong>de</strong> su marco<br />
regu<strong>la</strong>dor, se prevé que el crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l mercado se <strong>en</strong>foque <strong>en</strong> mayor medida hacia los<br />
propietarios <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das (<strong>de</strong>bido a <strong>la</strong>s or<strong>de</strong>nanzas so<strong>la</strong>res, al Código Técnico <strong>de</strong><br />
Edificación y al Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Insta<strong>la</strong>ciones Térmicas <strong>en</strong> Edificios), hacia consumidores<br />
conci<strong>en</strong>ciados con el medio ambi<strong>en</strong>te, o bi<strong>en</strong> hacia aquel<strong>la</strong>s personas que consi<strong>de</strong>r<strong>en</strong> que<br />
el retorno <strong>de</strong> <strong>la</strong> inversión es interesante (más allá <strong>de</strong>l simple retorno económico y<br />
añadi<strong>en</strong>do a su vez el retorno ambi<strong>en</strong>tal).<br />
49 A inicios <strong>de</strong>l 2010.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 79
A<strong>de</strong>más, se abre <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>focar el sector al suministro <strong>de</strong> agua cali<strong>en</strong>te para<br />
procesos industriales, un espacio <strong>de</strong> negocio don<strong>de</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran gran<strong>de</strong>s consumidores.<br />
El crecimi<strong>en</strong>to futuro también pue<strong>de</strong> dirigirse hacia el sector servicios o sector terciario,<br />
mediante <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> proyectos <strong>de</strong> climatización <strong>de</strong> espacios.<br />
Proyección <strong>de</strong> futuro<br />
Ambos sectores, tanto el <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica como el <strong>de</strong> <strong>la</strong> so<strong>la</strong>r térmica, se<br />
vincu<strong>la</strong>n <strong>en</strong> gran medida a <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción. Como actualm<strong>en</strong>te el<br />
sector inmobiliario se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra prácticam<strong>en</strong>te paralizado y tardará <strong>en</strong> recuperarse, se<br />
espera que <strong>la</strong>s políticas llevadas a cabo para alcanzar los objetivos <strong>de</strong>l nuevo P<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />
Energías R<strong>en</strong>ovables 2011-2020 (el cual fija como objetivo que el 20% <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>ergía final prov<strong>en</strong>ga <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables) reactiv<strong>en</strong> el mercado, con un<br />
increm<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong> vivi<strong>en</strong>das y <strong>empresa</strong>s. Asimismo, <strong>la</strong> revisión <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> Cataluña establece nuevos objetivos para <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong>tre el<br />
2009 y 2012, lo que significa que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> administración se <strong>de</strong>berán aportar mayores<br />
ayudas para conseguirlos. La <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica cu<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> este s<strong>en</strong>tido con el objetivo<br />
más ambicioso, ya que se espera que ésta crezca <strong>en</strong> el sector industrial y se le abran otras<br />
opciones <strong>de</strong> mercado como el <strong>de</strong> <strong>la</strong> climatización.<br />
La so<strong>la</strong>r fotovoltaica, que suministra <strong>en</strong>ergía a <strong>la</strong> red eléctrica, se ha visto afectada por <strong>la</strong><br />
nueva directiva que establece un registro <strong>de</strong> preasignación, lo que supedita el crecimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong>l mercado a <strong>la</strong> cantidad preestablecida <strong>de</strong> inyección <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía a <strong>la</strong> red. Con un techo <strong>de</strong><br />
producción contro<strong>la</strong>do el mercado crecerá l<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te, por lo que <strong>de</strong>berá fortalecer su<br />
pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> otros sectores e int<strong>en</strong>tar expandirse hacia los consumidores particu<strong>la</strong>res.<br />
El crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l sector <strong>en</strong> este nicho <strong>de</strong> mercado <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rá, como se ha com<strong>en</strong>tado<br />
anteriorm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> un cambio <strong>en</strong> los mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> consumo, <strong>de</strong> una sociedad más<br />
conci<strong>en</strong>ciada sobre el impacto ambi<strong>en</strong>tal y económico <strong>de</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía con<br />
fu<strong>en</strong>tes conv<strong>en</strong>cionales, y, una vez más, <strong>de</strong>l apoyo <strong>de</strong>l Gobierno al sector.<br />
Cataluña posee un tejido industrial fuerte y estable, lo que <strong>de</strong>be permitirle <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r una<br />
industria local pot<strong>en</strong>te vincu<strong>la</strong>da a un mo<strong>de</strong>lo <strong>en</strong>ergético basado <strong>de</strong> manera creci<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables. Para ello, <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> compon<strong>en</strong>tes para <strong>la</strong> industria <strong>de</strong>berá<br />
pot<strong>en</strong>ciarse. Aquí, <strong>la</strong>s inversiones <strong>en</strong> I+D+i <strong>de</strong>berán convertirse <strong>en</strong> una estrategia a <strong>la</strong>rgo<br />
p<strong>la</strong>zo, puesto que son <strong>la</strong> base <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l sector <strong>en</strong>ergético.<br />
Por lo tanto, hoy <strong>en</strong> día ya existe una oportunidad para <strong>la</strong> consolidación <strong>de</strong> una industria<br />
local especializada <strong>en</strong> tecnologías re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables. El reto <strong>de</strong><br />
futuro que repres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong> reconversión <strong>de</strong> industrias como <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> automoción o <strong>la</strong><br />
80 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
química y el aprovechando <strong>de</strong> <strong>la</strong>s oportunida<strong>de</strong>s que surgirán con <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> una<br />
oferta pot<strong>en</strong>te <strong>de</strong> coches eléctricos o híbridos promocionados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> administración son<br />
oportunida<strong>de</strong>s que no se pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>saprovechar. Otro campo <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo sería el apoyo a<br />
<strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s y servicios vincu<strong>la</strong>dos al ahorro y <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética. Estos sectores<br />
repres<strong>en</strong>tan oportunida<strong>de</strong>s económicas g<strong>en</strong>eradoras <strong>de</strong> trabajo y ocupación.<br />
A pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong> ral<strong>en</strong>tización actual <strong>de</strong>l sector so<strong>la</strong>r, su evolución a esca<strong>la</strong> internacional nos<br />
permite creer que éste seguirá creci<strong>en</strong>do <strong>en</strong> volum<strong>en</strong> y r<strong>en</strong>tabilidad a esca<strong>la</strong> mundial, lo<br />
que repres<strong>en</strong>ta una oportunidad <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to para <strong>la</strong> industria cata<strong>la</strong>na. Esta<br />
oportunidad se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rá <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>la</strong> internacionalización, <strong>la</strong> optimización<br />
<strong>de</strong> costes, <strong>la</strong> mejora tecnológica y un mejor posicionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los productos <strong>en</strong> el<br />
mercado se conviertan <strong>en</strong> ejes <strong>de</strong>l futuro mo<strong>de</strong>lo competitivo <strong>de</strong>l sector.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector 81
82 <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | el sector
11/01/2011<br />
Parte III. Cuatro casos <strong>de</strong> pymes <strong>de</strong>l<br />
sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | Aiguasol 83
Sistemes Avançats d’Energia So<strong>la</strong>r<br />
Tèrmica SCCL - AIGUASOL<br />
INVESTIGADORA:<br />
Vanessa Morales<br />
PERSONAS ENTREVISTADAS:<br />
Marc García (jefe <strong>de</strong> v<strong>en</strong>tas)<br />
Eva Majoral (coordinadora g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> administración)<br />
Oscar Cámara (técnico <strong>de</strong> proyectos)<br />
Nombre <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> (razón social): Sistemes Avançats d’Energia So<strong>la</strong>r Tèrmica SCCL<br />
Director g<strong>en</strong>eral Actualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> proceso <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación (anteriorm<strong>en</strong>te Jaume Salom)<br />
Año <strong>de</strong> creación 1999<br />
Actividad que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong><br />
Servicios y gestión <strong>de</strong> proyectos <strong>de</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética y <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables.<br />
Sector Efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética y <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables<br />
Localización geográfica Barcelona<br />
Dirección Roger <strong>de</strong> Llúria, 29 3er 2da, 08009 Barcelona<br />
Número <strong>de</strong> trabajadores<br />
(2010)<br />
6 (y 12 socios)<br />
Facturación (2009) 1.457.666,37 €<br />
Capital social (2008) 82.698,05 €<br />
Estructura <strong>de</strong> <strong>la</strong> propiedad<br />
Al ser una Sociedad Cooperativa Cata<strong>la</strong>na Limitada (SCCL), los<br />
propietarios son los 12 socios trabajadores.<br />
Teléfono 933 424 755<br />
Página web www.aiguasol.coop<br />
Participación activa <strong>en</strong> proyectos <strong>de</strong> investigación <strong>de</strong> ámbito<br />
Otras observaciones: internacional y local. Actualm<strong>en</strong>te el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> socios sobre el total<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> es <strong>de</strong> 65%, los socios siempre han sido más <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitad.<br />
Resum<strong>en</strong> ejecutivo <strong>de</strong>l caso<br />
AIGUASOL com<strong>en</strong>zó su actividad como parte <strong>de</strong> un <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> una sociedad limitada<br />
(<strong>de</strong> 1999 hasta 2002), bajo el nombre <strong>de</strong> «AIGUASOL Enginyeria», y, <strong>en</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong>l 2002, se<br />
constituyó como cooperativa. AIGUASOL es una <strong>empresa</strong> <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería <strong>en</strong>ergética que,<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> su fundación, ofrece servicios <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería, consultoría e investigación,<br />
promovi<strong>en</strong>do soluciones innovadoras que permit<strong>en</strong> reducir el impacto asociado al consumo<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía.<br />
Los servicios <strong>de</strong> AIGUASOL se c<strong>en</strong>tran exclusivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong> los sistemas<br />
<strong>en</strong>ergéticos y se concretan <strong>en</strong> estudios, proyectos y tareas <strong>de</strong> investigación y <strong>de</strong>sarrollo,<br />
con un alto nivel <strong>de</strong> especialización y experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> urbanismo, edificación, procesos<br />
industriales y g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía, y un <strong>en</strong>foque que contemp<strong>la</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | Aiguasol 85
<strong>en</strong>ergética, <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> ahorro y efici<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> procesos y <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables.<br />
Las activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> cooperativa se conc<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> cuatro gran<strong>de</strong>s áreas <strong>de</strong> actuación:<br />
consultoría <strong>en</strong>ergética (<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da <strong>en</strong> los ámbitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> edificación, el urbanismo, <strong>la</strong><br />
industria y <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración), proyectos (construcción bioclimática, auditorías, certificación <strong>de</strong><br />
edificios, procesos industriales, refrigeración so<strong>la</strong>r y termoeléctrica, <strong>en</strong>tre otros), <strong>de</strong>sarrollo<br />
<strong>de</strong> software e investigación y <strong>de</strong>sarrollo (I+D).<br />
Entre sus cli<strong>en</strong>tes figuran arquitectos, administraciones públicas, c<strong>en</strong>tros universitarios,<br />
<strong>en</strong>tes locales, constructores, <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong> servicios, fabricantes, <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s financieras,<br />
instituciones públicas y fundaciones.<br />
Operan principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Cataluña y el País Vasco, y, <strong>en</strong> segundo término, <strong>en</strong> el resto <strong>de</strong>l<br />
Estado español.<br />
PARTE 1: LA EMPRESA<br />
Posicionami<strong>en</strong>to / papel / lugar <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l sector<br />
AIGUASOL es una <strong>empresa</strong> <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería <strong>en</strong>ergética que, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su fundación, ofrece<br />
servicios <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería, consultoría e investigación, promovi<strong>en</strong>do soluciones innovadoras<br />
que permit<strong>en</strong> reducir el impacto asociado al consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía. Según su jefe <strong>de</strong> v<strong>en</strong>tas,<br />
Marc García, es una <strong>empresa</strong> ya consolidada <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong> economía social más<br />
relevantes <strong>de</strong>l Estado español.<br />
Bajo <strong>la</strong> forma legal <strong>de</strong> una cooperativa, con una estructura <strong>de</strong> trabajo y gestión<br />
participativa y horizontal, AIGUASOL es una organización con voluntad trasformadora que<br />
apuesta por <strong>la</strong> responsabilidad social, <strong>la</strong> innovación, <strong>la</strong> formación y <strong>la</strong> calidad. Su<br />
in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia y el más alto rigor ci<strong>en</strong>tífico le han otorgado una reconocida posición <strong>de</strong><br />
objetividad y neutralidad <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong> edificación y <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables.<br />
Los servicios <strong>de</strong> AIGUASOL se c<strong>en</strong>tran exclusivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong> los sistemas<br />
<strong>en</strong>ergéticos y se concretan <strong>en</strong> estudios, proyectos y tareas <strong>de</strong> investigación y <strong>de</strong>sarrollo,<br />
con un alto nivel <strong>de</strong> especialización y experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> urbanismo, edificación, procesos<br />
industriales y g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía, y un <strong>en</strong>foque que contemp<strong>la</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación<br />
<strong>en</strong>ergética, <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> ahorro y efici<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> procesos y <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables.<br />
El p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to riguroso y preciso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tareas <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das a todos los niveles y <strong>en</strong><br />
todos los ámbitos <strong>de</strong> actuación, requiere, por coher<strong>en</strong>cia, <strong>de</strong> <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s más<br />
avanzadas y contrastadas herrami<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> cálculo. Así, se han convertido <strong>en</strong> refer<strong>en</strong>te<br />
86<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | Aiguasol
estatal <strong>en</strong> simu<strong>la</strong>ción dinámica <strong>de</strong> sistemas térmicos, si<strong>en</strong>do ahora distribuidor exclusivo<br />
<strong>de</strong> programas <strong>de</strong> cálculo como TRNSYS o TRNFLOW y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dor <strong>de</strong> TRANSOL,<br />
programas <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia a esca<strong>la</strong> mundial y estatal.<br />
Según lo <strong>de</strong>fine su jefe <strong>de</strong> v<strong>en</strong>tas, Marc García, «AIGUASOL se posiciona <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l<br />
mercado a caballo <strong>en</strong>tre una ing<strong>en</strong>iería conv<strong>en</strong>cional y un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> investigación. Es<br />
<strong>de</strong>cir, aporta conocimi<strong>en</strong>to teórico, <strong>de</strong>sarrollo conceptual y también ti<strong>en</strong>e experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
campo (…). En AIGUASOL participamos <strong>en</strong> proyectos <strong>de</strong> I+D que nos alim<strong>en</strong>tan con<br />
conocimi<strong>en</strong>tos sobre el estado <strong>de</strong>l arte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s nuevas tecnologías. Eso nos permite saber lo<br />
último que se está haci<strong>en</strong>do <strong>en</strong> el sector y combinarlo con <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l trabajo <strong>de</strong><br />
campo. Estos factores <strong>de</strong> re<strong>la</strong>cionan y se complem<strong>en</strong>tan para ofrecer p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>tos más<br />
novedosos. Ésta sería <strong>la</strong> principal difer<strong>en</strong>ciación <strong>de</strong> AIGUASOL respecto <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más<br />
<strong>empresa</strong>s».<br />
Para conseguir este posicionami<strong>en</strong>to, <strong>la</strong> investigación es una constante, ya sea a través <strong>de</strong><br />
iniciativas propias o por <strong>en</strong>cargo, con financiami<strong>en</strong>to propio, público, privado o mixto. La<br />
<strong>empresa</strong> reconoce <strong>de</strong>dicar más <strong>de</strong> un tercio <strong>de</strong> sus recursos a este objetivo y participa <strong>de</strong><br />
forma continua <strong>en</strong> proyectos <strong>de</strong> I+D <strong>de</strong> ámbito europeo y <strong>en</strong> TASKs <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia<br />
Internacional <strong>de</strong> <strong>la</strong> Energía (IEA).<br />
En Cataluña, AIGUASOL ti<strong>en</strong>e como objetivo participar <strong>en</strong> proyectos <strong>de</strong> investigación con el<br />
Institut <strong>de</strong> Recerca <strong>en</strong> Energia <strong>de</strong> Catalunya (IREC), principalm<strong>en</strong>te con el <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>ergía térmica, que, reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, ha establecido sus distintas líneas <strong>de</strong> investigación,<br />
algunas <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s muy afines a <strong>la</strong> actividad que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> AIGUASOL. A<strong>de</strong>más, contemp<strong>la</strong>n<br />
<strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> realizar cursos <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> manera conjunta.<br />
«AIGUASOL se difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> otras <strong>empresa</strong>s por su continua participación <strong>en</strong> investigación<br />
y <strong>de</strong>sarrollo. Los avances conseguidos <strong>en</strong> estos temas hac<strong>en</strong> que se nos consi<strong>de</strong>re como<br />
innovadora, rigurosa ci<strong>en</strong>tíficam<strong>en</strong>te e in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te. Por todo ello, cuando algui<strong>en</strong><br />
necesita una consultoría <strong>en</strong>ergética sabe que se pue<strong>de</strong> dirigir a AIGUASOL, porque somos<br />
in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes, no v<strong>en</strong><strong>de</strong>mos un producto u otro porque nos conv<strong>en</strong>ga, sino que t<strong>en</strong>emos<br />
un conocimi<strong>en</strong>to profundo <strong>de</strong>l tema y sabemos que <strong>la</strong> solución que ofrecemos t<strong>en</strong>drá un<br />
valor muy alto, ya que para ello se han analizado varios tipos y se ha llegado a <strong>la</strong><br />
conclusión <strong>de</strong> que ése es el más a<strong>de</strong>cuado» com<strong>en</strong>ta Eva Majoral, coordinadora g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />
administración.<br />
La <strong>empresa</strong> se fundam<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> manera es<strong>en</strong>cial <strong>en</strong> <strong>la</strong> capacitación <strong>de</strong> su personal. «El tipo<br />
<strong>de</strong> producto que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> AIGUASOL y los estudios que lleva a cabo son algo poco<br />
habitual <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s ing<strong>en</strong>ierías. Llegamos a profundizar bastante a nivel técnico y <strong>de</strong><br />
análisis, aportamos una gran exig<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>tos. A<strong>de</strong>más, ofrecemos un alto<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | Aiguasol 87
nivel <strong>de</strong> investigación y <strong>de</strong>sarrollo para ser una <strong>empresa</strong> tan <strong>pequeña</strong>», com<strong>en</strong>ta Oscar<br />
Cámara, técnico <strong>de</strong> proyectos.<br />
Retos y dificulta<strong>de</strong>s inher<strong>en</strong>tes al sector<br />
En 2004, coincidi<strong>en</strong>do con los cambios <strong>de</strong> Gobierno y con un mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> maduración <strong>de</strong>l<br />
mercado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, AIGUASOL pasó por un período <strong>de</strong> incertidumbre y<br />
tuvo que rep<strong>la</strong>ntearse a sí misma. Anteriorm<strong>en</strong>te había actuado como un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
investigación privado, <strong>en</strong> el que lo primordial era <strong>la</strong> innovación <strong>en</strong> <strong>la</strong> tecnología y el<br />
conocimi<strong>en</strong>to, y el resultado habían sido proyectos muy efici<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>ergéticam<strong>en</strong>te pero no<br />
siempre con un bu<strong>en</strong> r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to económico. Entonces se produjo una reori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>empresa</strong> hacia el exterior y com<strong>en</strong>zó a vincu<strong>la</strong>rse <strong>la</strong> investigación al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />
productos dirigidos al mercado.<br />
El sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica y el <strong>de</strong> <strong>la</strong> fotovoltaica son muy distintos. Para <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica, surgieron dificulta<strong>de</strong>s iniciales. «El panorama cambió mucho <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
que <strong>en</strong>tró <strong>en</strong> vig<strong>en</strong>cia el Código Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación (CTE), que obliga a todo edificio<br />
nuevo o <strong>en</strong> rehabilitación a implem<strong>en</strong>tar un sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica para cubrir el<br />
agua cali<strong>en</strong>te sanitaria (ACS). En Barcelona, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el año 1999, ya era obligatorio con <strong>la</strong><br />
Or<strong>de</strong>nanza So<strong>la</strong>r, pero, <strong>en</strong> el 2007, cuando se impulsó <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r, se pres<strong>en</strong>tó un<br />
crecimi<strong>en</strong>to muy rápido. Muchos insta<strong>la</strong>dores <strong>de</strong> calefacción, <strong>en</strong>tre otros, vieron que era<br />
interesante <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> el sector, y com<strong>en</strong>zaron a realizar insta<strong>la</strong>ciones so<strong>la</strong>res sin t<strong>en</strong>er una<br />
formación previa. Esto condujo a muchos problemas <strong>de</strong> calidad <strong>en</strong> el diseño <strong>de</strong> sistemas,<br />
<strong>la</strong> optimización y <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación, que se ha traducido a que, a nivel <strong>de</strong> usuario final, <strong>la</strong><br />
percepción sobre <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica fuese <strong>de</strong> que no funciona», com<strong>en</strong>ta Marc<br />
García.<br />
Otro reto que afronta el sector so<strong>la</strong>r térmico es que, tal y como se ha promovido <strong>en</strong><br />
términos legales y <strong>de</strong> cómo se ha <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do el mercado, el sector se ha convertido <strong>en</strong> un<br />
mercado <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> captadores so<strong>la</strong>res, <strong>en</strong> vez <strong>de</strong> un mercado <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía. Marc<br />
García m<strong>en</strong>ciona el problema <strong>de</strong> que contabilizar cuántos metros cuadrados <strong>de</strong> captadores<br />
so<strong>la</strong>res hay insta<strong>la</strong>dos como refer<strong>en</strong>cia para medir su crecimi<strong>en</strong>to no significa que se esté<br />
aportando <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica (kW/hora al consumo), ya que, como se m<strong>en</strong>cionó<br />
anteriorm<strong>en</strong>te, se han realizado insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>tes y <strong>de</strong> baja calidad que, a m<strong>en</strong>udo,<br />
no aportan una producción real.<br />
Un reto para el crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica es <strong>la</strong> reactivación <strong>de</strong>l<br />
sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción y, para el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica, el reto está <strong>en</strong> que<br />
88<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | Aiguasol
<strong>la</strong> Administración <strong>de</strong>sarrolle un marco legal que ofrezca estabilidad a los inversores y se<br />
mant<strong>en</strong>ga <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los parámetros <strong>de</strong> viabilidad económica <strong>de</strong>l sistema <strong>en</strong>ergético.<br />
Aunque AIGUASOL como <strong>empresa</strong> no se <strong>en</strong>foca tanto hacia <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica,<br />
pue<strong>de</strong> formar parte <strong>de</strong> una solución si ésta se integra <strong>en</strong> proyectos <strong>de</strong> edificación o<br />
p<strong>la</strong>nificación urbanística.<br />
Factores <strong>de</strong> éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong><br />
«Consi<strong>de</strong>ro que <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> es un ejemplo <strong>de</strong> éxito <strong>en</strong> el sector por el posicionami<strong>en</strong>to que<br />
t<strong>en</strong>emos actualm<strong>en</strong>te, los cli<strong>en</strong>tes solicitan <strong>de</strong> manera creci<strong>en</strong>te nuestros servicios.<br />
T<strong>en</strong>emos períodos <strong>en</strong> los que no po<strong>de</strong>mos satisfacer <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda y esto consi<strong>de</strong>rando que<br />
estamos <strong>en</strong> época <strong>de</strong> crisis. A difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> muchas otras <strong>empresa</strong>s, nosotros estamos<br />
contratando g<strong>en</strong>te. AIGUASOL es reconocida por su éxito a nivel técnico. Ti<strong>en</strong>e una imag<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong> consultoría técnica in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te con una posición muy notable <strong>en</strong> el mercado. Hay<br />
cli<strong>en</strong>tes que vi<strong>en</strong><strong>en</strong> a preguntarnos cómo optimizaríamos su producto, lo cual es una<br />
bu<strong>en</strong>a señal, ya que significa que esta <strong>empresa</strong> sabe que somos in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes, que<br />
realm<strong>en</strong>te le vamos a ayudar, <strong>de</strong>f<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do sus intereses, porque no t<strong>en</strong>emos ningún<br />
compromiso con ninguna marca <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r y, técnicam<strong>en</strong>te, somos solv<strong>en</strong>tes», com<strong>en</strong>ta<br />
Marc García.<br />
El éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> verti<strong>en</strong>te técnica <strong>de</strong> AIGUASOL, tal y como reconoce <strong>la</strong> misma <strong>empresa</strong>, se<br />
fundam<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> el conocimi<strong>en</strong>to que aportan sus trabajadores, que, <strong>en</strong> su interre<strong>la</strong>ción<br />
diaria, crean un ambi<strong>en</strong>te estimu<strong>la</strong>nte. Al ser una <strong>empresa</strong> autogestionada que trabaja<br />
bajo <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> una cooperativa con una organización horizontal y participativa, hay<br />
un ambi<strong>en</strong>te abierto y dinámico, <strong>en</strong> el cual sus integrantes se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran rep<strong>la</strong>nteándose<br />
constantem<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s cosas.<br />
El personal participa <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>, como com<strong>en</strong>ta Marc García: «<strong>la</strong><br />
g<strong>en</strong>te no es sólo una parte <strong>pequeña</strong> <strong>de</strong>l <strong>en</strong>granaje, sino que realm<strong>en</strong>te pue<strong>de</strong> participar <strong>de</strong><br />
todo, (…) es estimu<strong>la</strong>nte porque les da un s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> pert<strong>en</strong><strong>en</strong>cia, sinti<strong>en</strong>do que forman<br />
parte <strong>de</strong> algo que se pue<strong>de</strong> modificar y transformar; es un mo<strong>de</strong>lo muy interesante. Todos<br />
compartimos los bu<strong>en</strong>os y los malos mom<strong>en</strong>tos, lo cual nos involucra aún más».<br />
En 2007 <strong>la</strong> cooperativa AIGUASOL fue reconocida con el Premio Especial <strong>de</strong> los Premios<br />
So<strong>la</strong>r 2007, concedido por <strong>la</strong> Asociación Europea para <strong>la</strong>s Energías R<strong>en</strong>ovables. Este<br />
premio es un reconocimi<strong>en</strong>to a su contribución al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables y,<br />
<strong>en</strong> especial, al análisis, optimización y diseño <strong>de</strong> sistemas <strong>en</strong>ergéticos. Su contribución <strong>en</strong><br />
proyectos singu<strong>la</strong>res <strong>de</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r para el abastecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía térmica y <strong>de</strong> frío <strong>la</strong> sitúan <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s pioneras <strong>en</strong> Europa.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | Aiguasol 89
Entre <strong>la</strong>s razones <strong>de</strong>l premio se recoge también que su estructura como sociedad<br />
cooperativa <strong>de</strong> trabajo le ofrece un carácter especial.<br />
Entre los proyectos que han v<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo se pue<strong>de</strong>n resaltar el P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Mejora<br />
Energética <strong>de</strong> Barcelona (PMEB), el proyecto europeo <strong>de</strong> Análisis <strong>de</strong>l Pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> Calor<br />
So<strong>la</strong>r para Procesos Industriales (POSHIP), <strong>la</strong> evaluación <strong>en</strong>ergética <strong>de</strong>l master p<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />
Zaha Hadid para el nuevo barrio <strong>de</strong> Zorrotaurre <strong>en</strong> Bilbao, el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l software para el<br />
cálculo <strong>de</strong> sistemas so<strong>la</strong>res térmicos (TRANSOL), los sistemas <strong>de</strong> refrigeración so<strong>la</strong>r para <strong>la</strong><br />
Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Salud Pública <strong>de</strong> Barcelona (Edificio Peracamps), y <strong>la</strong> optimización <strong>de</strong>l<br />
comportami<strong>en</strong>to <strong>en</strong>ergético <strong>de</strong>l nuevo C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> B<strong>en</strong>asque, Pedro Pascual, <strong>en</strong><br />
los Pirineos.<br />
PARTE 2: LA <strong>RSE</strong> EN LE EMPRESA<br />
¿Qué <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n por <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> su <strong>empresa</strong>?<br />
«La Responsabilidad Social Empresarial (<strong>RSE</strong>) ti<strong>en</strong>e dos dim<strong>en</strong>siones, <strong>la</strong> responsabilidad<br />
que ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> tanto <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> los trabajadores internos, sus miembros, como<br />
<strong>la</strong> responsabilidad hacia <strong>la</strong> sociedad», com<strong>en</strong>ta Marc García.<br />
Al funcionar con una cooperativa, es una organización muy horizontal, muy <strong>de</strong>mocrática,<br />
con transpar<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> información y una participación muy alta <strong>de</strong> todos los miembros<br />
<strong>en</strong> muchas <strong>de</strong>cisiones, sobre todo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s estratégicas, don<strong>de</strong> todos pue<strong>de</strong>n dar su opinión.<br />
Todos los miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> cooperativa son iguales <strong>en</strong> <strong>de</strong>rechos y <strong>de</strong>beres,<br />
in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> su aportación económica a <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad, <strong>de</strong> su<br />
antigüedad o <strong>de</strong>l tipo <strong>de</strong> tarea que realic<strong>en</strong>, y no se excluye a nadie por razones <strong>de</strong> género,<br />
proce<strong>de</strong>ncia, religión o condición física.<br />
«Es <strong>la</strong> incorporación <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> <strong>de</strong> los valores sociales y medioambi<strong>en</strong>tales <strong>en</strong><br />
todos los s<strong>en</strong>tidos. En el caso <strong>de</strong> AIGUASOL es un tema integral que está <strong>en</strong> el<br />
funcionami<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> <strong>la</strong> filosofía, es lo que somos: una cooperativa con unos valores<br />
compartidos por <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te que trabaja <strong>en</strong> el<strong>la</strong>, <strong>en</strong> un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> economía social, <strong>en</strong> don<strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>RSE</strong> es un tema muy interre<strong>la</strong>cionado. A<strong>de</strong>más, está <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> los proyectos y el<br />
tipo <strong>de</strong> servicio que ofrece <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>, que son soluciones para reducir el impacto<br />
medioambi<strong>en</strong>tal mediante el uso <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables. Todo ello ya son acciones <strong>de</strong><br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> sí mismas», com<strong>en</strong>ta Eva Majoral.<br />
Por su parte, Oscar Cámara consi<strong>de</strong>ra que «<strong>la</strong> <strong>RSE</strong> empieza <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que una<br />
<strong>empresa</strong> o un trabajo interacciona <strong>de</strong> alguna manera con el mundo exterior, estableci<strong>en</strong>do<br />
90<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | Aiguasol
toda una serie <strong>de</strong> re<strong>la</strong>ciones, aportando algo. Lo ve como una responsabilidad sobre sus<br />
actos ya que estos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> unas consecu<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> el <strong>en</strong>torno, ya sea a nivel<br />
medioambi<strong>en</strong>tal como también a nivel social. Si hacemos proyectos, <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> implicaría<br />
p<strong>en</strong>sar cómo hacemos esos proyectos, cuáles van a ser sus funciones, sus consecu<strong>en</strong>cias<br />
y cómo nos vamos a re<strong>la</strong>cionar con <strong>la</strong>s personas que vayan a participar <strong>en</strong> el proyecto o<br />
vayan a interactuar con nosotros».<br />
Eva Malloral com<strong>en</strong>ta: «para que <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> sea innovadora hay que realizar I+D, formar al<br />
personal, estar constantem<strong>en</strong>te investigando. Es, básicam<strong>en</strong>te, el s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> formador, <strong>de</strong><br />
investigación y <strong>de</strong>dicación lo que creo que se re<strong>la</strong>ciona con <strong>la</strong> <strong>RSE</strong>. Es <strong>la</strong> importancia que<br />
se le da a <strong>la</strong> formación y a <strong>la</strong> investigación, ya que son horas no retribuidas que el personal<br />
ha <strong>de</strong>cidido invertir para posicionarnos <strong>en</strong> el mercado».<br />
¿Qué hac<strong>en</strong> <strong>en</strong> este campo?<br />
Los objetivos <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n Estratégico (2007-2011) <strong>de</strong> AIGUASOL pue<strong>de</strong>n <strong>en</strong>globarse <strong>en</strong> los<br />
sigui<strong>en</strong>te aspectos: mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones socio<strong>la</strong>borales y económicas <strong>de</strong>l equipo y <strong>de</strong><br />
los recursos <strong>de</strong> infraestructura, formación y recic<strong>la</strong>je perman<strong>en</strong>te, ampliación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
re<strong>la</strong>ciones con otras <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s, acciones <strong>de</strong> investigación y <strong>de</strong>sarrollo con socios locales y<br />
europeos, consolidación comercial, y <strong>la</strong> mejora continua <strong>de</strong> <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia y <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> los<br />
proyectos.<br />
«A nivel interno, t<strong>en</strong>emos como premisa <strong>la</strong> no discriminación, <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> personas<br />
que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> más problemas para <strong>en</strong>contrar trabajo, <strong>la</strong> participación equitativa <strong>de</strong> todos los<br />
miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>: todos están <strong>en</strong> un mismo lugar. Solo existe una jerarquía<br />
técnica, no <strong>de</strong> mandos, ya que todos pue<strong>de</strong>n opinar y <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones se toman <strong>en</strong><br />
conjunto», com<strong>en</strong>ta Marc García.<br />
Trabajan con flexibilidad horaria. Las vacaciones se pue<strong>de</strong>n tomar <strong>en</strong> cualquier mom<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong>l año si se organizan con anticipación, aunque el 50% haya que tomar<strong>la</strong>s <strong>en</strong> el período<br />
estival. Las horas extra se recuperan. Hay dos días a <strong>la</strong> semana que se pue<strong>de</strong> trabajar<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> casa. Existe una política <strong>de</strong> conciliación <strong>de</strong> vida familiar y <strong>la</strong>boral consci<strong>en</strong>te y el<br />
objetivo es g<strong>en</strong>erar un bu<strong>en</strong> ambi<strong>en</strong>te <strong>la</strong>boral.<br />
Marc García com<strong>en</strong>ta que «<strong>la</strong> cooperativa se basa <strong>en</strong> <strong>la</strong>s personas que trabajan <strong>en</strong> el<strong>la</strong>,<br />
el<strong>la</strong>s son <strong>la</strong>s <strong>de</strong>positarias <strong>de</strong>l conocimi<strong>en</strong>to, no se compra ni se v<strong>en</strong><strong>de</strong> nada, <strong>la</strong> base son<br />
<strong>la</strong>s personas, son el valor <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> y eso hay que cuidarlo muchísimo. La <strong>empresa</strong><br />
nació <strong>de</strong> un grupo <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>ieros que se juntaron con <strong>la</strong> int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> autoorganizarse y<br />
po<strong>de</strong>r trabajar <strong>en</strong> lo que les gustaba. Es <strong>de</strong>s<strong>de</strong> ahí que nace esta forma <strong>de</strong> cuidar a <strong>la</strong>s<br />
personas».<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | Aiguasol 91
A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>das <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong> recursos humanos, <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
cooperación internacional <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> <strong>de</strong>stina una parte <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>eficios a proyectos <strong>de</strong><br />
cooperación o <strong>de</strong> apoyo social. Un ejemplo <strong>de</strong> ello es <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> <strong>en</strong> un<br />
proyecto <strong>de</strong> formación <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables con <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Guatema<strong>la</strong>.<br />
Otra manera <strong>de</strong> expresar coher<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> su discurso es que siempre se int<strong>en</strong>ta que los<br />
co<strong>la</strong>boradores <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> sean parte activa <strong>de</strong>l movimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> pro <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía<br />
social, como lo son otras cooperativas. Oscar Cámara com<strong>en</strong>ta que «a nivel interno, <strong>la</strong><br />
filosofía sería que <strong>en</strong>tre todos compartimos una <strong>empresa</strong>, una propiedad, una<br />
responsabilidad y nos organizamos <strong>en</strong>tre nosotros mismos para po<strong>de</strong>r darnos trabajo».<br />
«En AIGUASOL se com<strong>en</strong>zó a hacer I+D e innovación <strong>en</strong> tecnología sobre <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
mucho antes <strong>de</strong> que <strong>la</strong> sociedad lo pidiese, mucho antes <strong>de</strong> que <strong>la</strong> administración lo<br />
exigiera. Esto <strong>de</strong>muestra que vamos muy por <strong>de</strong><strong>la</strong>nte, lo que resulta muy positivo. También<br />
<strong>en</strong> flexibilidad horaria y conciliación familiar y <strong>la</strong>boral. Son formas <strong>de</strong> trabajar que han<br />
estado <strong>de</strong>s<strong>de</strong> un inicio», com<strong>en</strong>ta Eva Majoral.<br />
¿Cómo lo hac<strong>en</strong>?<br />
En 2005 AIGUASOL participó <strong>en</strong> el proceso <strong>de</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> una herrami<strong>en</strong>ta <strong>de</strong><br />
responsabilidad social <strong>empresa</strong>rial <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong>l proyecto <strong>RSE</strong> COOP50, financiado por <strong>la</strong><br />
Iniciativa Equal II (2004-2007) y que estaba si<strong>en</strong>do promovido <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> Confe<strong>de</strong>ración <strong>de</strong><br />
Cooperativas <strong>de</strong> Trabajo <strong>de</strong> Cataluña. De esta experi<strong>en</strong>cia surgió el P<strong>la</strong>n Estratégico 2007-<br />
2011, que guía los objetivos a alcanzar por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>.<br />
«D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l proyecto <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> COOP se e<strong>la</strong>boró un P<strong>la</strong>n Estratégico 2007-2011 <strong>en</strong> el cual se<br />
marcó un p<strong>la</strong>n a seguir don<strong>de</strong> se pautaba <strong>la</strong> <strong>RSE</strong>. Los primeros años se cumplió, pero ha<br />
ido avanzando <strong>de</strong> manera pausada y <strong>en</strong> los últimos años hemos <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do los<br />
indicadores.<br />
»Otra acción <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> es el hecho <strong>de</strong> <strong>de</strong>stinar una parte <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> a<br />
aspectos sociales. La última aportación fue <strong>en</strong> un proyecto con el Casal <strong>de</strong>ls Infants <strong>de</strong>l<br />
Raval y a favor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Esclerosis Lateral (ADELA), que lucha contra<br />
<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s crónicas. También se pot<strong>en</strong>cian temas <strong>de</strong> cooperación internacional y<br />
transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to, como el ejemplo <strong>de</strong> cooperación con <strong>la</strong> universidad <strong>de</strong><br />
Guatema<strong>la</strong>. Cuando participamos <strong>de</strong>l proyecto <strong>RSE</strong>.COOP notamos que <strong>en</strong> AIGUASOL ya se<br />
hacían muchas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cosas re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> <strong>RSE</strong>, <strong>la</strong>s cuales eran consi<strong>de</strong>radas como<br />
normales», com<strong>en</strong>ta Marc García.<br />
50 Ver http://www.rsecoop.coop/cat/ElPrograma/Introduccio.php<br />
92<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | Aiguasol
Oscar Cámara puntualiza que «los b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong>stinados a los proyectos <strong>de</strong> cooperación<br />
internacional y local son acciones simbólicas ya que lo que nosotros buscamos es que los<br />
proyectos que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>mos los hagamos <strong>de</strong> <strong>la</strong> mejor manera posible y que éstos<br />
repercutan <strong>en</strong> algo positivo a <strong>la</strong> sociedad <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral».<br />
En el mismo s<strong>en</strong>tido, AIGUASOL facilita <strong>la</strong> incorporación <strong>la</strong>boral <strong>de</strong> los sectores que sufr<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>sv<strong>en</strong>tajas <strong>en</strong> el mercado <strong>la</strong>boral, ve<strong>la</strong> para que sus socios y trabajadores puedan t<strong>en</strong>er<br />
una retribución digna y trata <strong>de</strong> combinar <strong>la</strong> r<strong>en</strong>tabilidad <strong>de</strong>l proyecto con <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s<br />
extra-<strong>la</strong>borales <strong>de</strong> sus miembros. Pot<strong>en</strong>cia <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> sus trabajadores no tan sólo<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s tareas <strong>la</strong>borales, sino también <strong>en</strong> <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad, <strong>de</strong> forma que <strong>la</strong><br />
cooperativa crezca con <strong>la</strong>s aportaciones <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> sus miembros y, a <strong>la</strong> vez, sus<br />
miembros crezcan personalm<strong>en</strong>te a través <strong>de</strong> su participación <strong>en</strong> <strong>la</strong> cooperativa.<br />
Por otra parte, AIGUASOL promueve <strong>la</strong> economía social y <strong>la</strong> intercooperación. Para ello<br />
realizan <strong>la</strong> contratación prefer<strong>en</strong>te <strong>de</strong> servicios <strong>en</strong>tre cooperativas, realizan los proyectos<br />
técnicos con cooperativas <strong>de</strong>l sector y participan <strong>en</strong> órganos repres<strong>en</strong>tativos <strong>de</strong>l<br />
cooperativismo. A<strong>de</strong>más, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su fundación son miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración <strong>de</strong><br />
Cooperativas <strong>de</strong> Trabajo <strong>de</strong> Cataluña.<br />
¿Por qué lo hac<strong>en</strong>?<br />
Según Marc García «<strong>la</strong> <strong>RSE</strong> se practica <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los inicios <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>, como prácticas<br />
voluntarias promovidas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> visión <strong>de</strong> sus creadores, el valor es intrínseco. La misión<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> es reducir el impacto <strong>de</strong>l consumo asociado al uso <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía —esto a nivel<br />
medioambi<strong>en</strong>tal— y, <strong>en</strong> términos globales (social, económico y medioambi<strong>en</strong>tal), lo que se<br />
persigue <strong>en</strong>tonces es conseguir que el mundo sea un poco mejor.<br />
La <strong>RSE</strong> forma parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> estrategia como valores <strong>de</strong> <strong>empresa</strong>, no como estrategia <strong>de</strong><br />
marketing. Sí que t<strong>en</strong>emos una estrategia <strong>de</strong> dar una visión <strong>de</strong> marca y <strong>de</strong> calidad, pero<br />
ésta no es <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción. La <strong>RSE</strong> forma parte <strong>de</strong> ”cómo somos”».<br />
Es interesante observar cómo todos los <strong>en</strong>trevistados <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> coinci<strong>de</strong>n <strong>en</strong> que <strong>la</strong><br />
<strong>RSE</strong> está <strong>en</strong> <strong>la</strong>s bases <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma, ya que, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que se creó, su funcionami<strong>en</strong>to interno<br />
se basa <strong>en</strong> cambiar aquello que a sus creadores no les gustaba <strong>de</strong> otros mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong><br />
<strong>empresa</strong>, querían romper con ello. Esto significa que <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> surge junto a una<br />
voluntad transformadora, ya que propone un tipo <strong>de</strong> organización que pueda funcionar y<br />
que sea alternativa a <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> una <strong>empresa</strong> conv<strong>en</strong>cional. Como dice Eva Majoral:<br />
«La <strong>RSE</strong> es intrínseca <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>. La g<strong>en</strong>te que <strong>en</strong>tra a trabajar <strong>en</strong> AIGUASOL ti<strong>en</strong>e<br />
estas inquietu<strong>de</strong>s sociales, es parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> sus inicios, y esto es lo que lo hace<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | Aiguasol 93
más auténtico, no se hace por obligación o maquil<strong>la</strong>je. Es una filosofía <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> y <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s personas que <strong>la</strong> forman».<br />
Los valores compartidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> cooperativa, p<strong>la</strong>smados <strong>en</strong> el p<strong>la</strong>n estratégico, ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un<br />
trasfondo <strong>de</strong> responsabilidad <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s acciones, interna y externam<strong>en</strong>te. Se involucra a<br />
los socios <strong>en</strong> los proyectos sin per<strong>de</strong>r nunca los principios éticos y sociales sobre los cuales<br />
se fundam<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> <strong>la</strong> cooperativa, e incidi<strong>en</strong>do <strong>en</strong> que tanto su mo<strong>de</strong>lo como<br />
los servicios que ofrece se muevan bajo criterios <strong>de</strong> sost<strong>en</strong>ibilidad e implicación para lograr<br />
un mundo mejor.<br />
Oscar Cámara, com<strong>en</strong>ta que «a nivel personal creo que <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> es importante porque si le<br />
<strong>de</strong>dico tanto tiempo <strong>de</strong> mi vida al trabajo, quiero que sea lo más neutro posible <strong>en</strong> su<br />
impacto o que t<strong>en</strong>ga una <strong>la</strong>bor positiva. Pero al mismo tiempo creo que es el p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to<br />
que compartimos <strong>en</strong> AIGUASOL. En otros casos, <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s se diversifican y buscan<br />
limpiar su imag<strong>en</strong> y aparec<strong>en</strong> conceptos como el <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong>. (…) El término <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> pue<strong>de</strong><br />
llegar a sonar como un concepto <strong>de</strong> marketing estratégico, impuesto a posteriori para<br />
remarcar algo que no se estaba haci<strong>en</strong>do. La manera <strong>de</strong> actuar a <strong>la</strong> que te remite el<br />
concepto no necesita llevar una etiqueta, es simplem<strong>en</strong>te nuestra responsabilidad como<br />
personas que se exti<strong>en</strong><strong>de</strong> a nuestro trabajo, y si como persona respeto a los <strong>de</strong>más,<br />
<strong>en</strong>tonces doy por hecho que esto se ti<strong>en</strong>e que ext<strong>en</strong><strong>de</strong>r al campo <strong>de</strong> trabajo. (…) AIGUASOL<br />
es un caso particu<strong>la</strong>r porque es una cooperativa, así que todos compartimos<br />
responsabilida<strong>de</strong>s. También t<strong>en</strong>emos v<strong>en</strong>tajas y, <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s cosas que compartimos, es el<br />
gusto por esta línea <strong>de</strong> trabajo, así como a nivel <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>tos, <strong>de</strong> filosofía y <strong>de</strong><br />
principios».<br />
¿Cómo evalúan su <strong>RSE</strong>?<br />
A través <strong>de</strong>l proyecto anteriorm<strong>en</strong>te m<strong>en</strong>cionado, <strong>RSE</strong>.COOP, se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron una serie <strong>de</strong><br />
indicadores para medir su <strong>RSE</strong>, que se dividieron <strong>en</strong> económicos, ambi<strong>en</strong>tales y sociales.<br />
AIGUASOL ha e<strong>la</strong>borado dos memorias, <strong>en</strong> 2007 y 2008, don<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>ta, sigui<strong>en</strong>do los<br />
criterios <strong>de</strong> <strong>la</strong> GRI (Global Reporting Initiative), el esfuerzo hecho para <strong>en</strong>contrar el<br />
equilibrio <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> viabilidad que todo proyecto <strong>empresa</strong>rial requiere y <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong><br />
responsabilidad social.<br />
A<strong>de</strong>más, se e<strong>la</strong>boró <strong>de</strong> manera participativa un P<strong>la</strong>n Estratégico 2007–2011, que implicó<br />
a socios y trabajadores, y <strong>en</strong> el cual <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> aparece como una manera <strong>de</strong> trabajar, como<br />
una política transversal. Mediante el p<strong>la</strong>n, <strong>la</strong> cooperativa reafirma su objetivo <strong>de</strong> seguir<br />
si<strong>en</strong>do humana, formadora, cooperadora y organizada <strong>de</strong> forma justa, pero también<br />
innovadora, consolidada comercialm<strong>en</strong>te, viable y efici<strong>en</strong>te. Para conseguirlo se fijan unos<br />
94<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | Aiguasol
objetivos estratégicos que pue<strong>de</strong>n medirse <strong>en</strong> un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> innovación, <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong><br />
nuevos productos, <strong>en</strong> un p<strong>la</strong>n comercial, <strong>en</strong> un control <strong>de</strong> <strong>la</strong> satisfacción <strong>de</strong> los cli<strong>en</strong>tes y<br />
<strong>de</strong> los socios–trabajadores, y también <strong>en</strong> unos fines solidarios a los que se <strong>de</strong>dican parte<br />
<strong>de</strong> los b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>.<br />
Uno <strong>de</strong> los objetivos marcados es que, <strong>en</strong> 2011, AIGUASOL sea una cooperativa<br />
conformada por 40 personas, refer<strong>en</strong>te <strong>en</strong> innovación, pero consolidada comercialm<strong>en</strong>te.<br />
Otro proceso importante ha sido <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión y los procesos, a<br />
través <strong>de</strong> <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> 2007 y <strong>la</strong> mejora <strong>en</strong> 2009 <strong>de</strong> un cuadro <strong>de</strong> mando integral<br />
y <strong>de</strong> una autoevaluación <strong>de</strong> resultados <strong>de</strong>l trabajo. Esto ha resultado <strong>en</strong> un mejor<br />
conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>bilida<strong>de</strong>s, oportunida<strong>de</strong>s, fortalezas y am<strong>en</strong>azas a <strong>la</strong>s que se<br />
<strong>en</strong>fr<strong>en</strong>ta AIGUASOL como proyecto, así como todos sus miembros.<br />
A pesar <strong>de</strong> que los indicadores sobre <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> están sistematizados <strong>en</strong> el P<strong>la</strong>n Estratégico<br />
2007, actualm<strong>en</strong>te no se realiza un seguimi<strong>en</strong>to anual <strong>de</strong> evaluación cuantitativa respecto<br />
a su gestión.<br />
Oscar Cámara ti<strong>en</strong>e una perspectiva añadida sobre cómo se mi<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>RSE</strong>, y com<strong>en</strong>ta que<br />
«<strong>en</strong> principio, cuando se p<strong>la</strong>ntea un trabajo que pue<strong>de</strong> conllevar algún problema ético o <strong>de</strong><br />
filosofía <strong>de</strong> <strong>empresa</strong> se int<strong>en</strong>ta hab<strong>la</strong>r <strong>en</strong>tre todos, se evalúa y se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> si se proce<strong>de</strong> o<br />
no. Por ejemplo, podríamos <strong>de</strong>batir sobre si trabajar con multinacionales que no hayan<br />
t<strong>en</strong>ido comportami<strong>en</strong>tos muy éticos. Lo que se int<strong>en</strong>ta es, <strong>en</strong> cada mom<strong>en</strong>to, seguir unos<br />
criterios éticos para todas <strong>la</strong>s cosas que se hac<strong>en</strong>. Es <strong>la</strong> complejidad <strong>de</strong>l sector, ya que<br />
trabajar con <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables p<strong>la</strong>ntea problemas éticos a priori, ya que utilizar <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables es bu<strong>en</strong>o pero <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> dón<strong>de</strong> lo haces, cómo lo haces y con quién lo haces, ya<br />
que afecta <strong>de</strong> una manera u otra».<br />
«AIGUASOL es una <strong>empresa</strong> que ti<strong>en</strong>e valores morales como muy pocas. Si no estamos <strong>de</strong><br />
acuerdo con los objetivos o principios <strong>de</strong> un proyecto no participamos», com<strong>en</strong>ta Marc<br />
García.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | Aiguasol 95
Sistemes Energètics So<strong>la</strong>rs (SES)<br />
INVESTIGADORA:<br />
Marta Dinarès<br />
PERSONAS ENTREVISTADAS:<br />
Josep Solà Bonet (ger<strong>en</strong>te)<br />
Sergi Pérez Rivera (ing<strong>en</strong>iero técnico industrial)<br />
Eusebi Lor<strong>en</strong>te Ibañez (técnico especialista, <strong>en</strong>cargado y p<strong>la</strong>nificador <strong>de</strong> obra y ayudante<br />
<strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería)<br />
Núria Solà (jefa <strong>de</strong> Secretaría)<br />
Nombre <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> (razón social): Sistemes Energètics So<strong>la</strong>rs, SL<br />
Director g<strong>en</strong>eral Josep Solà<br />
Año <strong>de</strong> creación 1993<br />
Actividad que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> Energía so<strong>la</strong>r<br />
Sector Energías alternativas<br />
Localización geográfica La Bisbal d’Empordà<br />
Dirección C/ Coll i Vehí, 49<br />
Número <strong>de</strong> trabajadores<br />
(2008)<br />
12<br />
Facturación (2008) 5.118.253,11 €<br />
Capital social (2008) 12.000 €<br />
Estructura <strong>de</strong> <strong>la</strong> propiedad<br />
80 % Josep Solà<br />
20 % otros<br />
Teléfono 972 64 08 94<br />
Página web <br />
Otras observaciones:<br />
Resum<strong>en</strong> ejecutivo <strong>de</strong>l caso<br />
96<br />
Ing<strong>en</strong>iería, proyectos e insta<strong>la</strong>ciones l<strong>la</strong>ve <strong>en</strong> mano, insta<strong>la</strong>ción so<strong>la</strong>r<br />
térmica, fotovoltaica ais<strong>la</strong>da y fotovoltaica con conexión a <strong>la</strong> red CCX.<br />
Sistemes Energètics So<strong>la</strong>rs (SES), con se<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Bisbal d’Empordà (Girona), es una pyme<br />
formada por profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica y térmica. Su fundador y ger<strong>en</strong>te,<br />
Josep Solà, que ti<strong>en</strong>e más <strong>de</strong> 30 años <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cia, es uno <strong>de</strong> los pioneros <strong>en</strong> el sector<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r <strong>en</strong> Cataluña. La filosofía <strong>empresa</strong>rial <strong>de</strong> SES radica <strong>en</strong> su compromiso<br />
social, <strong>en</strong> <strong>la</strong> satisfacción <strong>de</strong> su cli<strong>en</strong>te y, sobre todo, <strong>en</strong> ser respetuoso con el <strong>en</strong>torno <strong>en</strong> el<br />
que vive. Aunque <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> no dispone <strong>de</strong> una política formalizada <strong>en</strong> <strong>RSE</strong>, esta se<br />
practica diariam<strong>en</strong>te y se manifiesta <strong>en</strong> <strong>la</strong> convicción, <strong>la</strong> profesionalidad y <strong>la</strong> actuación<br />
responsable y transpar<strong>en</strong>te <strong>de</strong> sus trabajadores. Es una muestra <strong>de</strong> esta práctica <strong>la</strong> bu<strong>en</strong>a<br />
reputación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> y <strong>la</strong> elevada fi<strong>de</strong>lización <strong>de</strong> sus cli<strong>en</strong>tes.<br />
<strong>RSE</strong> a les pimes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> l’hoteleria | WATTPIC
PARTE 1: LA EMPRESA<br />
Posicionami<strong>en</strong>to/papel/lugar <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l sector<br />
Sistemes Energètics So<strong>la</strong>rs (SES) es una pyme cata<strong>la</strong>na situada <strong>en</strong> <strong>la</strong>s comarcas <strong>de</strong><br />
Girona, que c<strong>en</strong>tra su actividad <strong>en</strong> el diseño, <strong>la</strong> realización y el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
insta<strong>la</strong>ciones para el aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r, tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong> verti<strong>en</strong>te<br />
fotovoltaica, haci<strong>en</strong>do insta<strong>la</strong>ciones por conexión a <strong>la</strong> red o ais<strong>la</strong>das <strong>en</strong> sitios rurales <strong>en</strong> los<br />
que no llega <strong>la</strong> corri<strong>en</strong>te eléctrica, como <strong>en</strong> <strong>la</strong> verti<strong>en</strong>te térmica. Josep Solà, fundador y<br />
ger<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>, nos asegura que, posiblem<strong>en</strong>te, SES ocupa actualm<strong>en</strong>te una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
diez primeras posiciones <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r <strong>en</strong><br />
Cataluña, y no solo por su volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> facturación, sino también, y sobre todo, por su<br />
ava<strong>la</strong>da y contrastada profesionalidad. Creada <strong>en</strong> el año 1993, SES fue precedida por una<br />
iniciativa anterior que se inició <strong>en</strong> el año 1973 <strong>en</strong> este mismo sector. Es <strong>de</strong>cir que reúne un<br />
total <strong>de</strong> 37 años <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cia, hecho que ava<strong>la</strong> <strong>la</strong> profesionalidad técnica y humana <strong>de</strong><br />
SES <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r.<br />
Retos y dificulta<strong>de</strong>s inher<strong>en</strong>tes al sector<br />
Josep Solà, actual ger<strong>en</strong>te y fundador <strong>de</strong> SES, pone <strong>de</strong> manifiesto que “el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r ha experim<strong>en</strong>tado un cambio muy importante <strong>en</strong> los últimos diez años”. Para<br />
cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tres tipologías <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que trabaja SES, nos dice, los retos y<br />
<strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s inher<strong>en</strong>tes al sector son distintos.<br />
La <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica ais<strong>la</strong>da (ESFAi) se inicia <strong>en</strong> 1976 con <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> paneles<br />
fotovoltaicos para uso terrestre y para aplicaciones <strong>en</strong> vivi<strong>en</strong>das ais<strong>la</strong>das que no t<strong>en</strong>ían<br />
electricidad, así como para el abastecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> electricidad a transmisores y repetidores<br />
terrestres <strong>de</strong> telecomunicaciones. Josep Solà nos explica que <strong>la</strong> ESFAi tuvo un gran<br />
volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> actividad hasta, aproximadam<strong>en</strong>te, el año 2000, y que el motivo principal <strong>de</strong><br />
esa gran actividad fueron <strong>la</strong>s subv<strong>en</strong>ciones otorgadas por el Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Industria y<br />
Energía <strong>de</strong> <strong>la</strong> G<strong>en</strong>eralitat a <strong>la</strong>s masías y <strong>la</strong>s casas ais<strong>la</strong>das <strong>de</strong> Cataluña. Actualm<strong>en</strong>te, sin<br />
embargo, prácticam<strong>en</strong>te toda Cataluña está electrificada.<br />
Asimismo, Josep Solà aña<strong>de</strong> que no es hasta el año 2000, con el Real Decreto<br />
1663/2000, cuando se inicia <strong>la</strong> actividad con <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica <strong>de</strong> conexión a <strong>la</strong><br />
red (ESFR), hasta <strong>en</strong>tonces inexist<strong>en</strong>te. Des<strong>de</strong> el año 2000 hasta el 2008, <strong>la</strong> ESFR<br />
experim<strong>en</strong>ta un fuerte crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong>: 1) el atractivo <strong>de</strong> ese sector para los<br />
inversores privados, que llegan a obt<strong>en</strong>er unos intereses <strong>en</strong> torno al 17 % <strong>en</strong> un mom<strong>en</strong>to<br />
<strong>en</strong> el que <strong>la</strong> banca no les da más <strong>de</strong> un 2 % o 3 %, y 2) <strong>de</strong> <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s huertas<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | WATTPIC 97
so<strong>la</strong>res, <strong>de</strong> hasta 2 o 3 mW, sobre todo durante el período 2007-2008. Durante <strong>la</strong> segunda<br />
mitad <strong>de</strong> 2008, sin embargo, con el cambio <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa y <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong>l actual Real<br />
Decreto 1578/2008, se modifica a <strong>la</strong> baja <strong>la</strong> retribución <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> producción <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>ergía eléctrica mediante <strong>la</strong> tecnología so<strong>la</strong>r fotovoltaica, y el kilovatio (kW) pasa <strong>de</strong> 44 a<br />
32 céntimos <strong>de</strong> euro para insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> hasta 100 kW y, adicionalm<strong>en</strong>te, se establece<br />
un sistema <strong>de</strong> cupones trimestral <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> conexión a <strong>la</strong> red, <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cias a insta<strong>la</strong>r<br />
(<strong>en</strong> forma <strong>de</strong> registro <strong>de</strong> preasignación). En pa<strong>la</strong>bras <strong>de</strong> Josep Solà: “La normativa que<br />
aplica el nuevo Real Decreto es muy severa, y mo<strong>de</strong>ra y amplía el proceso <strong>de</strong> tramitación<br />
necesario para <strong>la</strong> concesión <strong>de</strong> <strong>la</strong> autorización administrativa <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción”.<br />
Asimismo, aña<strong>de</strong> que “<strong>la</strong> tramitación <strong>de</strong>l permiso <strong>de</strong>be seguir una serie <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos<br />
que, a<strong>de</strong>más, se vincu<strong>la</strong>n a distintas administraciones, y todo eso a<strong>la</strong>rga mucho el<br />
proceso”. Por otro <strong>la</strong>do, el sistema <strong>de</strong> cupones trimestrales establece límites a <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones autorizadas <strong>en</strong> el tiempo y, <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> los paneles fotovoltaicos <strong>en</strong> el suelo<br />
―<strong>la</strong>s l<strong>la</strong>madas “huertas so<strong>la</strong>res”―, <strong>la</strong> aceptación <strong>de</strong> nuevas solicitu<strong>de</strong>s está agotada,<br />
actualm<strong>en</strong>te, hasta el año 2012. Cabe realizar un inciso, sin embargo: <strong>de</strong>s<strong>de</strong> finales <strong>de</strong>l<br />
año 2009 y principios <strong>de</strong> 2010 se empieza a visualizar una recuperación <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong><br />
este negocio, <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong>l coste <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción al disminuir, <strong>en</strong> más <strong>de</strong><br />
un 40 %, el precio <strong>de</strong> los paneles y los compon<strong>en</strong>tes para una insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> ESFR. Josep<br />
Solà nos argum<strong>en</strong>ta: “En 2007-2008, una insta<strong>la</strong>ción so<strong>la</strong>r fotovoltaica <strong>de</strong> conexión a <strong>la</strong><br />
red <strong>de</strong> 100 kW costaba, aproximadam<strong>en</strong>te, unos 600.000 euros; hoy no pasa <strong>de</strong> los<br />
350.000 euros [...]. Al bajar el precio <strong>de</strong> una insta<strong>la</strong>ción casi a <strong>la</strong> mitad, vuelve a t<strong>en</strong>er una<br />
gran <strong>de</strong>manda, mo<strong>de</strong>rada por los trámites burocráticos administrativos, que es lo que<br />
fr<strong>en</strong>a que se realic<strong>en</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones, ya que el inversor no sabe cuándo le darán cupón<br />
para ejecutar<strong>la</strong>; no sabe cuándo obt<strong>en</strong>drá <strong>la</strong> lic<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>bido a todos esos requisitos y<br />
trámites que <strong>de</strong>be pasar su solicitud”.<br />
Finalm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica (ESTE) para obt<strong>en</strong>er agua cali<strong>en</strong>te<br />
sanitaria se inicia con fuerza <strong>en</strong> los años och<strong>en</strong>ta: al principio, a través <strong>de</strong> <strong>pequeña</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong> vivi<strong>en</strong>das particu<strong>la</strong>res y, más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte, hacia los años nov<strong>en</strong>ta, mediante<br />
su aplicación <strong>en</strong> restaurantes, hoteles y sector terciario, así como a través <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones<br />
<strong>de</strong> más dim<strong>en</strong>sión para vivi<strong>en</strong>das particu<strong>la</strong>res, incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong> climatización <strong>de</strong> piscinas y<br />
ayuda a <strong>la</strong> calefacción. En el año 2000, el Instituto para <strong>la</strong> Diversificación y el Ahorro <strong>de</strong><br />
Energía (IDAE, <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Energía, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong><br />
Industria, Turismo y Comercio) promueve <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ESTE mediante ayudas <strong>de</strong>l<br />
40 % a fondo perdido. Cuatro años más tar<strong>de</strong>, sin embargo, y coincidi<strong>en</strong>do con el traspaso<br />
a <strong>la</strong>s autonomías <strong>de</strong> <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias y <strong>la</strong>s gestiones <strong>de</strong>l IDEA. Esas mismas ayudas y<br />
subv<strong>en</strong>ciones, gestionadas por el Instituto Catalán <strong>de</strong> Energía (ICAEN) <strong>de</strong> <strong>la</strong> G<strong>en</strong>eralitat<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> el 2005, pasan a reducirse, sin superar, <strong>en</strong> ningún caso, el 30 %. Esta política <strong>de</strong>riva<br />
98<br />
<strong>RSE</strong> a les pimes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> l’hoteleria | WATTPIC
<strong>en</strong> una caída sost<strong>en</strong>ida <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> aplicaciones <strong>de</strong> ESTE, lo que conlleva que <strong>en</strong> los<br />
últimos 4 o 5 años prácticam<strong>en</strong>te no se hayan realizado insta<strong>la</strong>ciones térmicas. Cabe<br />
seña<strong>la</strong>r que <strong>la</strong> caída se ve agravada por <strong>la</strong> recesión económica vivida <strong>en</strong> los últimos<br />
tiempos, que hace que los sectores económicos anteriorm<strong>en</strong>te m<strong>en</strong>cionados (hoteles,<br />
restaurantes y campings) no se p<strong>la</strong>nte<strong>en</strong> iniciar nuevas inversiones o t<strong>en</strong>gan poca<br />
capacidad <strong>de</strong> <strong>en</strong><strong>de</strong>udami<strong>en</strong>to y <strong>de</strong> financiación para invertir <strong>en</strong> nuevos proyectos.<br />
Una vez realizada esa composición <strong>de</strong> lugar sobre <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong>l sector <strong>en</strong> los últimos<br />
años, <strong>la</strong> respuesta, por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tres personas <strong>en</strong>trevistadas <strong>en</strong> SES, es unánime<br />
cuando se les pregunta cuál es el principal problema que afronta el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
so<strong>la</strong>r. Josep Solà nos lo explica: “La principal dificultad [...] es toda <strong>la</strong> burocracia con <strong>la</strong><br />
Administración, <strong>la</strong> l<strong>en</strong>titud y <strong>la</strong> di<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> los trámites administrativos que hay que seguir,<br />
a su vez necesarios y <strong>de</strong> obligado cumplimi<strong>en</strong>to para que nos concedan <strong>la</strong> autorización <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción”. Sergi Pérez, ing<strong>en</strong>iero técnico industrial <strong>de</strong> SES, aña<strong>de</strong>: “Des<strong>de</strong> que cierras<br />
una obra con el cli<strong>en</strong>te hasta que pue<strong>de</strong>s hacer<strong>la</strong> realm<strong>en</strong>te, pue<strong>de</strong> pasar tranqui<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te<br />
medio año [...]. Actualm<strong>en</strong>te, hacer una insta<strong>la</strong>ción <strong>pequeña</strong> ronda <strong>en</strong>tre los tres y los seis<br />
meses; para <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s obras se a<strong>la</strong>rga <strong>en</strong>tre seis y nueve meses, aunque pue<strong>de</strong> llegar<br />
hasta los dos años”. Eusebi Lor<strong>en</strong>te, <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> obra y p<strong>la</strong>nificación, ayudante <strong>de</strong><br />
ing<strong>en</strong>iería y técnico especialista <strong>en</strong> electrónica y electricidad <strong>de</strong> SES, nos manifiesta: “Lo<br />
único <strong>de</strong> lo que realm<strong>en</strong>te nos quejamos es <strong>de</strong> <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> papeles que se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que<br />
hacer, ¡es increíble! [...] a veces es casi imposible, y <strong>de</strong>sistirías solo por eso. La normativa<br />
es muy estricta y limitadora”. Y es que, por un <strong>la</strong>do, el número <strong>de</strong> distintos interlocutores y<br />
papeleo a rell<strong>en</strong>ar y pres<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s es tedioso y, por otro, el nuevo Real<br />
Decreto, con el sistema <strong>de</strong> cupones trimestrales que restringe <strong>en</strong> el tiempo el número <strong>de</strong><br />
insta<strong>la</strong>ciones que se pue<strong>de</strong>n realizar, ap<strong>la</strong>za tanto <strong>la</strong> consecución <strong>de</strong> proyectos como <strong>la</strong><br />
conexión a <strong>la</strong> red eléctrica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s propias insta<strong>la</strong>ciones.<br />
Esta dificultad burocrática no ayuda a alcanzar algunos <strong>de</strong> los retos principales a los que<br />
se <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>ta el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r. Y así lo pone <strong>de</strong> manifiesto Josep Solà, que nos<br />
re<strong>la</strong>ta que “Europa es un contin<strong>en</strong>te prácticam<strong>en</strong>te sin recursos <strong>en</strong>ergéticos no r<strong>en</strong>ovables;<br />
uno <strong>de</strong> los principales retos <strong>de</strong>l sector es, pues, contribuir a <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />
<strong>de</strong> Europa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s importaciones <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía”. Asimismo, aña<strong>de</strong> que otro <strong>de</strong> los retos que se<br />
p<strong>la</strong>ntea el sector es <strong>la</strong> contribución para reducir <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> CO2 <strong>en</strong> <strong>la</strong> atmósfera<br />
mediante el aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r <strong>en</strong> el ba<strong>la</strong>nce <strong>en</strong>ergético total<br />
<strong>de</strong> Cataluña (tanto <strong>en</strong> el consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria como <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
eléctrica), para combatir el problema global <strong>de</strong>l cambio climático. “[...] el reto más evi<strong>de</strong>nte<br />
es alcanzar el compromiso adquirido a esca<strong>la</strong> europea <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> cumbre <strong>de</strong><br />
Cop<strong>en</strong>hague, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que aconsejan que, <strong>en</strong> 2020, un 20 % <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía primaria sea <strong>de</strong><br />
proce<strong>de</strong>ncia r<strong>en</strong>ovable”. Josep Solà consi<strong>de</strong>ra, pues, que, si<strong>en</strong>do estos los retos <strong>de</strong>l sector,<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | WATTPIC 99
“evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te no se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> el proceso <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración. A esca<strong>la</strong> política se<br />
promociona y se apoya <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables; por otra parte, sin<br />
embargo, los propios procesos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración son complejos y complicados. No se<br />
<strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong>: por un <strong>la</strong>do, lo quier<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>ciar y, por otro, pon<strong>en</strong> trabas”. Y es <strong>en</strong> este s<strong>en</strong>tido<br />
que Sergi Pérez nos indica que es preciso un cambio <strong>de</strong> m<strong>en</strong>talidad y un increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
s<strong>en</strong>sibilidad por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s administraciones: “Lo que hacemos no es nuevo, pero ellos<br />
ti<strong>en</strong><strong>en</strong> sus parámetros, sus normativas, y no sal<strong>en</strong> <strong>de</strong> ellos”.<br />
Según Eusebi Lor<strong>en</strong>te, “el reto es llegar a ser totalm<strong>en</strong>te autónomo, es <strong>de</strong>cir, que cada<br />
piso, vivi<strong>en</strong>da, etc., sea autónomo <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> su <strong>en</strong>ergía mediante <strong>la</strong>s<br />
r<strong>en</strong>ovables”. Pero nos com<strong>en</strong>ta que <strong>la</strong> factibilidad <strong>de</strong> este reto implica superar muchas<br />
dificulta<strong>de</strong>s, sobre todo económicas, como <strong>la</strong> fabricación, <strong>la</strong> compra y <strong>la</strong>s ayudas <strong>de</strong>l<br />
Gobierno. “Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s limitaciones o barreras a <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción so<strong>la</strong>r es que <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te ti<strong>en</strong>e<br />
que esforzarse un poco, y se ti<strong>en</strong>e que reconocer que, cada vez que ha habido un boom <strong>de</strong><br />
trabajo, o cuando ha subido mucho el precio <strong>de</strong>l gasóleo o <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más <strong>en</strong>ergías, hemos<br />
t<strong>en</strong>ido mucha <strong>de</strong>manda, para int<strong>en</strong>tar comp<strong>en</strong>sarlo”, aña<strong>de</strong> Eusebi Lor<strong>en</strong>te.<br />
Para Josep Solà, uno <strong>de</strong> los mecanismos que ayudaría a <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r<br />
sería crear <strong>de</strong>cretos a esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> Gobierno como el que ya existe (que obliga a <strong>la</strong>s nuevas<br />
vivi<strong>en</strong>das a t<strong>en</strong>er su grupo so<strong>la</strong>r <strong>de</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> agua, <strong>de</strong> dos o tres paneles, con tal<br />
<strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er el 70 % <strong>de</strong>l agua cali<strong>en</strong>te con <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r), que obligaran a que un porc<strong>en</strong>taje<br />
elevado <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vivi<strong>en</strong>das se produjese <strong>de</strong> forma autónoma mediante<br />
<strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables.<br />
Factores <strong>de</strong> éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong><br />
En re<strong>la</strong>ción con este punto, <strong>la</strong> respuesta es igualm<strong>en</strong>te unánime. Las personas<br />
<strong>en</strong>trevistadas coinci<strong>de</strong>n <strong>en</strong> <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia acumu<strong>la</strong>da como uno <strong>de</strong> los factores<br />
c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong> éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>. “Llevamos más <strong>de</strong> 30 años <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r y<br />
t<strong>en</strong>emos muchísimas insta<strong>la</strong>ciones funcionando, tanto fotovoltaicas conectadas a <strong>la</strong> red<br />
como ais<strong>la</strong>das o térmicas”, nos com<strong>en</strong>ta Sergi Pérez. Pero esta experi<strong>en</strong>cia no solo es<br />
ava<strong>la</strong>da por <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones que hay funcionando actualm<strong>en</strong>te, sino también<br />
por los mom<strong>en</strong>tos que ha vivido <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> <strong>la</strong> evolución histórica <strong>de</strong>l sector.<br />
Creada inicialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el año 1973, mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el que el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r <strong>en</strong><br />
Cataluña todavía era muy incipi<strong>en</strong>te, se manti<strong>en</strong>e y sobrevive a <strong>la</strong> crisis económica <strong>de</strong> los<br />
últimos tiempos. “[…] con el antiguo <strong>de</strong>creto, el <strong>de</strong> antes <strong>de</strong> 2008, <strong>en</strong> Cataluña se crearon<br />
una gran cantidad <strong>de</strong> <strong>empresa</strong>s que trabajaban con <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica, puesto<br />
que había una <strong>en</strong>orme <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones. Sin embargo, con el nuevo Real Decreto,<br />
el 80 % <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s que crecieron como hongos han <strong>de</strong>saparecido, y solo han<br />
100<br />
<strong>RSE</strong> a les pimes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> l’hoteleria | WATTPIC
quedado <strong>la</strong>s antiguas <strong>empresa</strong>s, aunque con dificulta<strong>de</strong>s, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> crisis económica que<br />
estamos vivi<strong>en</strong>do”, ac<strong>la</strong>ra Josep Solà.<br />
Otro <strong>de</strong> los factores <strong>de</strong> éxito <strong>de</strong> SES, <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> su filosofía <strong>empresa</strong>rial ori<strong>en</strong>tada a <strong>la</strong><br />
satisfacción y <strong>la</strong> fi<strong>de</strong>lización <strong>de</strong>l cli<strong>en</strong>te, es el servicio integral l<strong>la</strong>ve <strong>en</strong> mano y monitorizado<br />
que <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> pone a disposición <strong>de</strong> los cli<strong>en</strong>tes. En SES, afirman, se ocupan<br />
absolutam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> todo: <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el diseño, <strong>la</strong> realización y <strong>la</strong> supervisión <strong>de</strong>l montaje <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones hasta <strong>la</strong> puesta <strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to y el seguimi<strong>en</strong>to posv<strong>en</strong>ta e, incluso, <strong>de</strong><br />
tramitar todos los docum<strong>en</strong>tos necesarios (obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> permisos <strong>de</strong> ayuntami<strong>en</strong>tos, <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
compañía eléctrica, <strong>de</strong>l Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Urbanismo, <strong>de</strong>l <strong>de</strong> Industria y <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong><br />
boletines hasta <strong>la</strong> certificación final <strong>de</strong> obra y <strong>la</strong> puesta <strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to). “[…] nosotros<br />
hacemos todo el proyecto: <strong>de</strong>s<strong>de</strong> diseñar <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción y dirigir <strong>la</strong> obra hasta certificar<strong>la</strong> <strong>en</strong><br />
el Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Industria y dar<strong>la</strong> <strong>de</strong> alta. De modo que el cli<strong>en</strong>te no ti<strong>en</strong>e que<br />
preocuparse por nada”, afirma Sergi Pérez. A<strong>de</strong>más, y pocas <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>l sector lo hac<strong>en</strong>,<br />
<strong>en</strong> SES también realizan el servicio <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones, con <strong>la</strong> ayuda <strong>de</strong><br />
un avanzado sistema <strong>de</strong> monitorización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>cas insta<strong>la</strong>das, tanto fotovoltaicas como<br />
térmicas: “Nosotros, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> aquí, hacemos todo el control <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción. […] <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
oficina, recibimos diariam<strong>en</strong>te un resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones que t<strong>en</strong>emos<br />
conectadas. Hoy, unas 150 […] <strong>la</strong>s monitorizamos a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> toda su vida útil, es <strong>de</strong>cir,<br />
25 años”, nos com<strong>en</strong>ta Sergi Pérez.<br />
Eusebi Lor<strong>en</strong>te nos ac<strong>la</strong>ra que, “si no ti<strong>en</strong>es un volum<strong>en</strong> importante <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones, el<br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to es un servicio que cuesta, porque necesitas una persona que se <strong>de</strong>dique a<br />
ello. Nosotros, como llevamos mucho tiempo trabajando <strong>en</strong> el sector, po<strong>de</strong>mos t<strong>en</strong>er una<br />
persona <strong>de</strong>dicada a dicha tarea”. Y aña<strong>de</strong>: “El mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to es muy importante <strong>en</strong> este<br />
tipo <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones, puesto que todo son elem<strong>en</strong>tos mecánicos, por eso se ti<strong>en</strong>e que<br />
cuidar y mant<strong>en</strong>er al día. Es importante hacer el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to, porque, si no, <strong>la</strong><br />
insta<strong>la</strong>ción se <strong>de</strong>teriora”. Para SES, ofrecer este servicio <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to va mucho más<br />
lejos, y es un servicio c<strong>la</strong>ve tanto para fi<strong>de</strong>lizar el cli<strong>en</strong>te como para crear nuevos cli<strong>en</strong>tes:<br />
“ofrecer este servicio <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to nos produce un b<strong>en</strong>eficio directo, porque el cli<strong>en</strong>te<br />
se si<strong>en</strong>te at<strong>en</strong>dido. […] <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> verdad, ¡lo que cu<strong>en</strong>ta es quién está siempre<br />
allí cuando ti<strong>en</strong>es un problema!”, <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ra Eusebi Lor<strong>en</strong>te. “Esto hace que el cli<strong>en</strong>te nos<br />
recomi<strong>en</strong><strong>de</strong> a sus amigos a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> hacer una nueva insta<strong>la</strong>ción. De hecho, una gran<br />
mayoría <strong>de</strong> nuevos cli<strong>en</strong>tes, cuando vi<strong>en</strong><strong>en</strong> a nosotros, nos lo com<strong>en</strong>ta. Nos hac<strong>en</strong> mucha<br />
publicidad, y esto se ti<strong>en</strong>e que cuidar”.<br />
Finalm<strong>en</strong>te, cabe <strong>de</strong>stacar el carácter innovador <strong>de</strong> SES como uno más <strong>de</strong> sus factores <strong>de</strong><br />
éxito. Se consi<strong>de</strong>ran una <strong>empresa</strong> pionera <strong>en</strong> el montaje <strong>de</strong> los paneles so<strong>la</strong>res <strong>en</strong><br />
cualquier parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comarcas <strong>de</strong> Girona. A<strong>de</strong>más, como se explica más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte, <strong>la</strong><br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | WATTPIC 101
<strong>empresa</strong> ha participado, y participa, <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes proyectos <strong>de</strong> elevado pot<strong>en</strong>cial<br />
innovador.<br />
PARTE 2: LA <strong>RSE</strong> EN LA EMPRESA<br />
¿Qué <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n por <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> su <strong>empresa</strong>?<br />
Josep Solà explica que, para él, <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> es “el compromiso social <strong>de</strong> <strong>de</strong>cir aquí estábamos,<br />
aquí estamos y aquí estaremos”, afirmación que solo pue<strong>de</strong> hacer una <strong>empresa</strong> pionera<br />
que, al mismo tiempo, acumu<strong>la</strong> años <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cia y <strong>de</strong> reconocimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el sector. Para<br />
Josep Solà, <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> ti<strong>en</strong>e que comprometerse con su cli<strong>en</strong>te, garantizándole <strong>la</strong> calidad<br />
y el funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> por vida.<br />
Asimismo, <strong>la</strong> profesionalidad y <strong>la</strong> transpar<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el trabajo son pi<strong>la</strong>res <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura<br />
<strong>empresa</strong>rial <strong>de</strong> SES, y es <strong>en</strong> este s<strong>en</strong>tido que Eusebi Lor<strong>en</strong>te concreta que, para él, “<strong>la</strong> <strong>RSE</strong><br />
es dar una bu<strong>en</strong>a imag<strong>en</strong> y un bu<strong>en</strong> ejemplo <strong>de</strong> lo que es nuestra rama allí don<strong>de</strong> vamos y,<br />
sobre todo, a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia y <strong>de</strong> <strong>la</strong> opinión <strong>de</strong> <strong>la</strong> otra g<strong>en</strong>te”.<br />
¿Qué hac<strong>en</strong> <strong>en</strong> este campo?<br />
La política <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> <strong>de</strong> SES no está <strong>de</strong>finida formalm<strong>en</strong>te; tampoco sigue un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> <strong>RSE</strong><br />
concreto ni ti<strong>en</strong>e un responsable específico. Por el contrario, se practica diariam<strong>en</strong>te y se<br />
hace pat<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> convicción y <strong>en</strong> <strong>la</strong> profesionalidad <strong>de</strong> los trabajadores <strong>de</strong> SES.<br />
Primeram<strong>en</strong>te, cabe <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong> naturaleza intrínseca <strong>de</strong> <strong>la</strong> propia actividad <strong>empresa</strong>rial<br />
que realiza SES. Podríamos <strong>de</strong>cir que su core business es totalm<strong>en</strong>te “sost<strong>en</strong>ible” y que,<br />
a<strong>de</strong>más, con su actividad contribuye a maximizar los impactos positivos y minimizar los<br />
negativos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s distintas dim<strong>en</strong>siones: económica, social y medioambi<strong>en</strong>tal. Tal y como<br />
explica Josep Solà, director <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>, <strong>en</strong> una <strong>en</strong>trevista publicada al Diari <strong>de</strong> Girona<br />
(marzo <strong>de</strong> 2007): “[En primer lugar, <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r] es una fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía igualm<strong>en</strong>te<br />
útil, pero es <strong>la</strong> más natural que hay […]. En segundo lugar, estamos produci<strong>en</strong>do <strong>en</strong>ergía<br />
muy cerca <strong>de</strong>l punto don<strong>de</strong> se consumirá, g<strong>en</strong>eramos kilovatios autóctonos y<br />
perfectam<strong>en</strong>te ecológicos”. Es <strong>de</strong>cir, reduce el transporte, <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia sobre <strong>la</strong>s<br />
importaciones <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía y, también, <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> CO2 <strong>en</strong> <strong>la</strong> atmósfera,<br />
respectivam<strong>en</strong>te. La <strong>en</strong>ergía que se produce, dice Josep Solà, “es una <strong>en</strong>ergía agra<strong>de</strong>cida:<br />
le hace bi<strong>en</strong> al medioambi<strong>en</strong>te y, al mismo tiempo, nos aporta un b<strong>en</strong>eficio económico”.<br />
102<br />
<strong>RSE</strong> a les pimes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> l’hoteleria | WATTPIC
Consci<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia y <strong>de</strong>l futuro <strong>de</strong>l sector, <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> contribuye a s<strong>en</strong>sibilizar y<br />
divulgar los b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong>l aprovechami<strong>en</strong>to y <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r. En este<br />
mismo s<strong>en</strong>tido, aunque <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una motivación básicam<strong>en</strong>te interna, Eusebi Lor<strong>en</strong>te nos<br />
cu<strong>en</strong>ta: “Lo que nos proponemos es ser más eficaces <strong>en</strong> todo lo que hacemos, que <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones cada vez sean más asequibles, con materiales cada vez <strong>de</strong> mayor calidad,<br />
para que no se <strong>de</strong>terior<strong>en</strong> y perdur<strong>en</strong> <strong>en</strong> el tiempo. Es <strong>de</strong>cir, miramos que sean más<br />
asequible para todo el mundo y, cuánto más podamos sustituir a <strong>la</strong> otra, a <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
conv<strong>en</strong>cional, mejor”.<br />
Innovar e investigar para expandir el campo <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r a nuevos<br />
sectores también son principios fundam<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura <strong>empresa</strong>rial <strong>de</strong> SES. A lo <strong>la</strong>rgo<br />
<strong>de</strong> su trayectoria, <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> ha participado y ha realizado proyectos singu<strong>la</strong>res, algunos<br />
<strong>de</strong> los cuales han llegado a lograr un cierto eco mediático; por ejemplo:<br />
· El bombeo municipal <strong>de</strong> L<strong>la</strong>dó por gestión telemática, insta<strong>la</strong>do <strong>en</strong> 1991. Fue <strong>la</strong> primera<br />
pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> España <strong>en</strong> <strong>la</strong> que el suministro <strong>de</strong> agua se obt<strong>en</strong>ía mediante <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r.<br />
· La participación, con carácter <strong>de</strong> investigación y no <strong>de</strong> producción, <strong>en</strong> <strong>la</strong> realización <strong>de</strong>l<br />
primer coche so<strong>la</strong>r <strong>de</strong> España. Este coche fue expuesto el 1992 <strong>en</strong> <strong>la</strong> Exposición Universal<br />
<strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong>, <strong>en</strong> el stand <strong>de</strong> <strong>la</strong> G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Catalunya.<br />
· El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l primer seguidor so<strong>la</strong>r <strong>en</strong> dos ejes, cuyos paneles quedan expuestos<br />
perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>en</strong> p<strong>la</strong>no vertical al sol, lo que conlleva que <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción produzca<br />
hasta un 40 % más <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía.<br />
· El diseño y el montaje <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción so<strong>la</strong>r térmica <strong>de</strong>l Hospital G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Vic. Este<br />
hospital se convertía, <strong>en</strong> 2002, <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro hospita<strong>la</strong>rio <strong>de</strong>l Estado con mayor pot<strong>en</strong>cia<br />
<strong>en</strong>ergética so<strong>la</strong>r térmica insta<strong>la</strong>da. Esta insta<strong>la</strong>ción supuso, <strong>en</strong> su día, un ahorro <strong>en</strong>ergético<br />
<strong>de</strong> 35.000 m3 anuales <strong>de</strong> gas natural y una reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> CO2 <strong>de</strong> 13.144<br />
kg/año (Diari <strong>de</strong> Girona, 2002).<br />
· El diseño y <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> telecomunicación para monitorizar el<br />
estado <strong>de</strong> sus insta<strong>la</strong>ciones. “El servicio <strong>de</strong> monitorización se inició <strong>en</strong> 2002, y SES fue <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s primeras [<strong>empresa</strong>s] <strong>en</strong> hacerlo <strong>en</strong> Cataluña, con un servicio dirigido, sobre todo, a<br />
particu<strong>la</strong>res, hoteles y campings”.<br />
Así mismo, <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> co<strong>la</strong>bora <strong>de</strong> forma periódica con <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Girona <strong>en</strong><br />
distintos proyectos <strong>de</strong> I+D+i.<br />
Finalm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> también contribuye al recic<strong>la</strong>je industrial, <strong>en</strong> línea con su espíritu<br />
sost<strong>en</strong>ible e innovador, así como <strong>de</strong> satisfacción y <strong>de</strong> fi<strong>de</strong>lización <strong>de</strong>l cli<strong>en</strong>te. SES se<br />
responsabiliza <strong>de</strong> gestionar los “residuos” <strong>de</strong> los paneles <strong>de</strong> célu<strong>la</strong>s so<strong>la</strong>res al final <strong>de</strong> su<br />
vida útil: “Cuando compramos los paneles, hay un contrato <strong>de</strong> recic<strong>la</strong>je. Tú firmas este<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | WATTPIC 103
contrato, lo pagas y, al cabo <strong>de</strong> 25 años, vi<strong>en</strong><strong>en</strong> a recoger los paneles para recic<strong>la</strong>rlos. De<br />
modo que existe todo un circuito <strong>de</strong> recic<strong>la</strong>je: nosotros lo gestionamos <strong>en</strong>tre el cli<strong>en</strong>te y el<br />
fabricante o importador, y los ponemos <strong>en</strong> contacto. Esto también estaría <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> esa<br />
filosofía <strong>de</strong> l<strong>la</strong>ves <strong>en</strong> mano. Cuando se acaba <strong>la</strong> vida útil <strong>de</strong>l producto, yo me <strong>en</strong>cargo <strong>de</strong><br />
gestionar los ‘residuos’ <strong>de</strong> los paneles”, nos ac<strong>la</strong>ra Sergi Pérez.<br />
¿Cómo lo hac<strong>en</strong>?<br />
Uno <strong>de</strong> los mecanismos que <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> utiliza para s<strong>en</strong>sibilizar y contribuir a divulgar y<br />
<strong>de</strong>f<strong>en</strong><strong>de</strong>r los b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r es <strong>la</strong> creación y el fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s<br />
profesionales y sociales vincu<strong>la</strong>das al sector. Es por ello que SES está vincu<strong>la</strong>da a muchas<br />
asociaciones, <strong>la</strong>s principales a nivel español, así como a distintos gremios <strong>de</strong>l sector, y<br />
también obti<strong>en</strong>e, <strong>en</strong> caso oportuno, <strong>la</strong>s certificaciones. Concretam<strong>en</strong>te, SES está pres<strong>en</strong>te<br />
<strong>en</strong> el Gremio <strong>de</strong> Insta<strong>la</strong>dores, <strong>en</strong> <strong>la</strong> Asociación <strong>de</strong> Profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Energías R<strong>en</strong>ovables<br />
<strong>en</strong> Cataluña (APERCA), <strong>en</strong> <strong>la</strong> Asociación So<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria Térmica (ASIT) y <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
Asociación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria Fotovoltaica (ASIF), así como al REA, el registro <strong>de</strong> licitadores.<br />
Convi<strong>en</strong>e <strong>de</strong>stacar aquí el papel <strong>de</strong> Josep Solà como socio fundador y primer<br />
vicepresi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> <strong>la</strong> asociación cata<strong>la</strong>na APERCA, creada <strong>en</strong> 1992.<br />
En <strong>la</strong> misma línea <strong>de</strong> contribuir a divulgar <strong>la</strong> aplicación y los b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r,<br />
SES:<br />
· Asiste y participa, mayoritariam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> condición <strong>de</strong> pon<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> congresos nacionales, <strong>la</strong><br />
gran mayoría promovidos por el ICAEN, y <strong>en</strong> congresos internacionales. Cabe remarcar que<br />
participa <strong>en</strong> muchas pon<strong>en</strong>cias a petición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas asociaciones a <strong>la</strong>s cuales está<br />
vincu<strong>la</strong>da.<br />
· Participa y asiste <strong>en</strong> ferias como <strong>la</strong> <strong>de</strong> Vic y <strong>la</strong> <strong>de</strong> Girona, y también ha participado <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
<strong>de</strong> Lleida y Tarragona y <strong>en</strong> Construmat.<br />
· Imparte char<strong>la</strong>s informativas tanto <strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s como <strong>en</strong> ayuntami<strong>en</strong>tos.<br />
· Asesora a otras <strong>empresa</strong>s.<br />
· Realiza tareas <strong>de</strong> divulgación sobre qué son y qué b<strong>en</strong>eficio aportan <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r<br />
térmica y <strong>la</strong> fotovoltaica a través <strong>de</strong>l <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to comercial propio <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> y su<br />
página web: .<br />
En re<strong>la</strong>ción con su política <strong>de</strong> satisfacción y <strong>de</strong> fi<strong>de</strong>lización <strong>de</strong>l cli<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> <strong>empresa</strong><br />
manti<strong>en</strong>e un contacto prácticam<strong>en</strong>te continuo. “Estamos continuam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> contacto con<br />
el cli<strong>en</strong>te, sobre todo durante los dos o tres primeros años. Y <strong>de</strong>spués, todos los años, por<br />
lo m<strong>en</strong>os una vez, <strong>la</strong> persona <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong>l servicio <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to va a casa <strong>de</strong>l<br />
104<br />
<strong>RSE</strong> a les pimes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> l’hoteleria | WATTPIC
cli<strong>en</strong>te a hacer <strong>la</strong> revisión, y hab<strong>la</strong> con él”, nos cu<strong>en</strong>ta Sergi Pérez. A<strong>de</strong>más, tal y como<br />
aña<strong>de</strong> Josep Solà, “todas <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones que montamos están monitorizadas por un<br />
sistema <strong>de</strong> telecomunicaciones; por lo tanto, <strong>en</strong> todo mom<strong>en</strong>to se conoce y se sabe el<br />
estado <strong>de</strong> situación <strong>de</strong> todas el<strong>la</strong>s, el volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> producción <strong>en</strong>ergética o si ti<strong>en</strong><strong>en</strong> algún<br />
problema técnico. Esto nos permite <strong>de</strong>tectar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el sistema informático si <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción<br />
ti<strong>en</strong>e una avería; muchas veces, antes <strong>de</strong> que el cli<strong>en</strong>te sepa que ti<strong>en</strong>e un problema e,<br />
incluso, sin que llegue a saberlo”.<br />
Uno <strong>de</strong> los valores c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura <strong>empresa</strong>rial <strong>de</strong> SES es <strong>la</strong> profesionalidad y <strong>la</strong><br />
transpar<strong>en</strong>cia. Es un ejemplo <strong>de</strong> ello lo que nos com<strong>en</strong>ta Eusebi Lor<strong>en</strong>te: “A veces, cuando<br />
un cli<strong>en</strong>te que no nos conoce vi<strong>en</strong>e o pregunta por nosotros, le damos el número <strong>de</strong><br />
teléfono <strong>de</strong> otro cli<strong>en</strong>te que ti<strong>en</strong>e una insta<strong>la</strong>ción ubicada geográficam<strong>en</strong>te cerca y los<br />
ponemos <strong>en</strong> contacto, para que él mismo pueda contrastar <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia y <strong>la</strong> opinión que<br />
se ti<strong>en</strong>e <strong>de</strong> nosotros. Es algo que hacemos habitualm<strong>en</strong>te, para que ellos mismos<br />
experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> sin que nos <strong>en</strong>trometamos. […] este es el mejor ejemplo <strong>de</strong> que <strong>la</strong> cosa<br />
funciona y <strong>de</strong> que no hay problemas”.<br />
Internam<strong>en</strong>te, cada tres meses, <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> convoca una reunión, a <strong>la</strong> que asist<strong>en</strong> y<br />
participan todos los trabajadores. Esta reunión ti<strong>en</strong>e como finalidad estudiar <strong>la</strong> situación<br />
<strong>de</strong>l negocio <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to concreto y marcar los objetivos que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> seguir. A<strong>de</strong>más,<br />
actualm<strong>en</strong>te también se están preparando para obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> certificación ISO 9001.<br />
“Trabajamos mucho y muy conjuntam<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre todos, así que <strong>la</strong> información es muy<br />
transpar<strong>en</strong>te. Participamos <strong>en</strong> toda c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> reuniones, tanto <strong>la</strong>s que son <strong>de</strong> un nivel más<br />
técnico como <strong>la</strong>s <strong>de</strong> tipo económico. En este s<strong>en</strong>tido, todos t<strong>en</strong>emos <strong>la</strong> misma información.<br />
Pi<strong>en</strong>sa que toda <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> está implicada <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s cosas que hacemos. Por ejemplo,<br />
cuando hacemos una obra, participamos todos: <strong>de</strong>s<strong>de</strong> yo mismo, que me <strong>en</strong>cargo <strong>de</strong>l<br />
diseño, hasta Eusebi, que asesora técnicam<strong>en</strong>te sobre <strong>la</strong> colocación <strong>de</strong> los paneles,<br />
pasando por el comercial que se <strong>en</strong>carga <strong>de</strong> los trámites con el Ayuntami<strong>en</strong>to… Todo el<br />
mundo está implicado”, com<strong>en</strong>ta Sergi Pérez. “A<strong>de</strong>más, a causa <strong>de</strong> <strong>la</strong> familiaridad <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>empresa</strong>, hay mucho trasvase <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cia, conocimi<strong>en</strong>to e información, que es c<strong>la</strong>ve<br />
para apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r”.<br />
Haci<strong>en</strong>do refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> carrera profesional y <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> los trabajadores <strong>de</strong> SES,<br />
Sergi Pérez especifica que “los cursos interesantes los hacemos siempre que hay alguna<br />
cosa nueva a <strong>la</strong> que nos interesa asistir. Tan pronto lo proponemos nosotros como nos lo<br />
propon<strong>en</strong>. [...] también el hecho <strong>de</strong> estar vincu<strong>la</strong>dos a distintas asociaciones nos va bi<strong>en</strong><br />
porque muchas veces también ofrec<strong>en</strong> los cursos, <strong>de</strong> modo que, a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s distintas<br />
asociaciones y gremios <strong>en</strong> los que estamos, también nos llegan cursos”.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | WATTPIC 105
¿Por qué lo hac<strong>en</strong>?<br />
Para Josep Solà, “el compromiso social es, <strong>en</strong> primer lugar, creer <strong>en</strong> ello, y nosotros<br />
creemos firmem<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r. Creemos que es el futuro <strong>de</strong> <strong>la</strong> humanidad y que<br />
es <strong>la</strong> vía, junto con <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, como <strong>la</strong> eólica o <strong>la</strong> biomasa, para<br />
reducir <strong>la</strong>s emisiones <strong>de</strong> CO2 <strong>en</strong> <strong>la</strong> atmósfera. Por lo tanto, creemos que esta es <strong>la</strong> solución<br />
para disminuir el gran problema <strong>de</strong>l cambio climático”. Aña<strong>de</strong> que esta convicción es <strong>la</strong><br />
que los lleva a garantizar a sus cli<strong>en</strong>tes profesionalidad, garantía <strong>de</strong> calidad y una<br />
continuidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>. Josep Solà nos cu<strong>en</strong>ta que vivió <strong>en</strong> sus “propias carnes” pasar<br />
“<strong>de</strong> un mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el que nadie creía <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r, nadie <strong>la</strong> conocía y, a<strong>de</strong>más,<br />
tildaban a <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s que nos <strong>de</strong>dicábamos a el<strong>la</strong> como <strong>empresa</strong>s ―hab<strong>la</strong>ndo <strong>en</strong> p<strong>la</strong>ta―<br />
‘fuera <strong>de</strong> sus cabales’ o hippies, alternativas” a un mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el que cada vez ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
más popu<strong>la</strong>ridad. “Nadie creía que con un panel so<strong>la</strong>r fotovoltaico pudieses hacer quemar<br />
a una bombil<strong>la</strong> o hacer funcionar un televisor […]. I, hoy, <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r es<br />
imprescindible”.<br />
“Hacer insta<strong>la</strong>ciones que no g<strong>en</strong>eran residuos, con <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías ver<strong>de</strong>s, es muy<br />
gratificante. Sobre todo con insta<strong>la</strong>ciones térmicas; ahorrar gasóleo o gas y sustituirlo por<br />
<strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, cal<strong>en</strong>tar por el sol, me resulta sumam<strong>en</strong>te gratificante. Por ejemplo,<br />
hemos hecho una insta<strong>la</strong>ción, hace poco, <strong>de</strong> 50 paneles térmicos, con un <strong>de</strong>pósito <strong>de</strong><br />
5.000 litros que ofrec<strong>en</strong> servicio a todo un pabellón. Para <strong>la</strong>s personas que juegan a futbol,<br />
el agua cali<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s duchas <strong>de</strong> los vestuarios <strong>en</strong> los que se cambian está g<strong>en</strong>erada con<br />
<strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r. Pues lo dicho, po<strong>de</strong>r ahorrar tanto gas como gastábamos y cal<strong>en</strong>tar esta<br />
agua con el sol es muy gratificante”, dice Sergi Pérez.<br />
¿Cómo evalúan su <strong>RSE</strong>?<br />
Aunque no dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> un sistema formal para medir el impacto externo <strong>de</strong> sus acciones<br />
<strong>en</strong> <strong>RSE</strong>, <strong>la</strong> profesionalidad, así como <strong>la</strong> actuación responsable y transpar<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>empresa</strong> a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 30 años, han servido para g<strong>en</strong>erar confianza <strong>en</strong>tre sus<br />
cli<strong>en</strong>tes y crear una imag<strong>en</strong> <strong>de</strong> calidad <strong>en</strong> el sector por medio <strong>de</strong>l boca-oreja. Es, por lo<br />
tanto, a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> bu<strong>en</strong>a reputación y <strong>de</strong> <strong>la</strong> fi<strong>de</strong>lización <strong>de</strong> sus cli<strong>en</strong>tes que mi<strong>de</strong>n sus<br />
resultados.<br />
“[...] <strong>de</strong>sgraciadam<strong>en</strong>te, nos <strong>en</strong>contramos con insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia que, al<br />
cabo <strong>de</strong> uno o dos años, ya no funcionan. Nos <strong>en</strong>contramos con que nos l<strong>la</strong>man <strong>de</strong><br />
APERCA y <strong>de</strong>l mismo Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Industria, <strong>de</strong>l ICAEN, y nos pi<strong>de</strong>n si po<strong>de</strong>mos ir a<br />
echarle una ojeada y solucionar problemas g<strong>en</strong>erados por insta<strong>la</strong>ciones que no son<br />
nuestras. El hecho <strong>de</strong> ofrecer apoyo técnico y prev<strong>en</strong>tivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción, es <strong>de</strong>cir, no<br />
106<br />
<strong>RSE</strong> a les pimes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> l’hoteleria | WATTPIC
<strong>de</strong>jar que <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción se estropee, nos otorga una gran reputación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s instituciones<br />
públicas. También hay g<strong>en</strong>te que l<strong>la</strong>ma diciéndonos que ti<strong>en</strong>e una insta<strong>la</strong>ción hecha por<br />
otra <strong>empresa</strong> y que no le funciona”, nos explica Josep Solà.<br />
Eusebi Lor<strong>en</strong>te nos com<strong>en</strong>ta que “[...] una gran mayoría <strong>de</strong> nuevos cli<strong>en</strong>tes nos <strong>en</strong>tran por<br />
esta vía <strong>de</strong>l boca-oreja; lo sabemos porque ellos mismos, cuando vi<strong>en</strong><strong>en</strong> a nosotros, nos lo<br />
com<strong>en</strong>tan. Nos hac<strong>en</strong> mucha publicidad, y esto se ti<strong>en</strong>e que cuidar”.<br />
Por otro <strong>la</strong>do, los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión responsable <strong>de</strong> SES a nivel interno son visibles,<br />
sobre todo, mediante <strong>la</strong> valoración que los trabajadores hac<strong>en</strong> <strong>de</strong> su trabajo. “Me gusta<br />
mucho trabajar con <strong>en</strong>ergías ver<strong>de</strong>s, abrimos mucho campo […]. La gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones fotovoltaicas es un poco más burocrática, más papeleo y lic<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> obra.<br />
Las técnicas pue<strong>de</strong> que sean más prácticas; hay un poco <strong>de</strong> variedad, no siempre es lo<br />
mismo, lo que me motiva bastante, puesto que no es llegar aquí y hacer el mismo trabajo<br />
todos los días”, cu<strong>en</strong>ta Sergi Pérez.<br />
Eusebi Lor<strong>en</strong>te comparte <strong>la</strong> misma visión y com<strong>en</strong>ta: “Me gusta <strong>la</strong> diversidad, todas <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones son difer<strong>en</strong>tes, [el trabajo] no es para nada monótono, los proyectos se<br />
ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que adaptar, <strong>la</strong> estructura, también... Cada insta<strong>la</strong>ción, <strong>de</strong> hecho, es única. A<strong>de</strong>más,<br />
<strong>en</strong> SES, hacemos investigación <strong>de</strong>s<strong>de</strong> aquí, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> nuestras oficinas”.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | WATTPIC 107
Wattpic, Energia Intel·lig<strong>en</strong>t<br />
INVESTIGADORA:<br />
Júlia Salsas Segura<br />
PERSONAS ENTREVISTADAS:<br />
Pep Sa<strong>la</strong>s (director técnico)<br />
Stephan Ressl (director g<strong>en</strong>eral y socio)<br />
Marc Sureda (responsable <strong>de</strong> Comunicación)<br />
Nombre <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> (razón social): Wattpic, Energia Intel·lig<strong>en</strong>t, SL<br />
Director g<strong>en</strong>eral Steph<strong>en</strong> Ressl<br />
Año <strong>de</strong> creación 2005<br />
Actividad que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong><br />
Energía so<strong>la</strong>r e investigación aplicada <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong><br />
distribución <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías<br />
Sector Energía so<strong>la</strong>r<br />
Localización geográfica Cerdanyo<strong>la</strong> <strong>de</strong>l Vallès (Barcelona)<br />
Dirección Parc Tecnològic <strong>de</strong>l Vallès<br />
Número <strong>de</strong> trabajadores<br />
(2008)<br />
14 (10 <strong>en</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> / 4 subcontratados)<br />
Facturación (2008) 710.000 €<br />
Capital social (2008) 3.970.000 €<br />
Estructura <strong>de</strong> <strong>la</strong> propiedad Sociedad limitada. Propiedad mayoritaria <strong>de</strong> Xavier Trullàs Serra (75 %)<br />
Teléfono<br />
935 820 232<br />
Página web www.wattpic.com<br />
Resum<strong>en</strong> ejecutivo <strong>de</strong>l caso<br />
Wattpic, Energia Intel·lig<strong>en</strong>t es una <strong>empresa</strong> <strong>de</strong> tecnología limpia (clean tech) <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración distribuida <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía. 51 La capacidad tecnológica y <strong>empresa</strong>rial <strong>de</strong> Wattpic<br />
está ava<strong>la</strong>da por sus distintas pat<strong>en</strong>tes y <strong>la</strong> participación <strong>en</strong> varios proyectos a esca<strong>la</strong><br />
estatal y europea. Wattpic se consi<strong>de</strong>ra una <strong>empresa</strong> “glocal”: trabaja para qui<strong>en</strong> lo<br />
necesite y don<strong>de</strong> lo necesite con proveedores locales.<br />
51 La g<strong>en</strong>eración distribuida <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía es una nueva t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia que permite a los consumidores<br />
g<strong>en</strong>erar calor o electricidad para sus propias necesida<strong>de</strong>s. De este modo, pue<strong>de</strong>n <strong>en</strong>viar <strong>la</strong><br />
corri<strong>en</strong>te eléctrica sobrante a <strong>la</strong> red <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica o compartir el exceso <strong>de</strong> calor mediante<br />
una red <strong>de</strong> calefacción distribuida.<br />
108<br />
<strong>RSE</strong> a les pimes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> l’hoteleria | WATTPIC
Si el sector trabaja como “un fórmu<strong>la</strong> 1 sobre calles normales”, Wattpic quiere<br />
proporcionar el valor añadido <strong>de</strong> “correr como un fórmu<strong>la</strong> 1 sobre un circuito profesional”.<br />
Y, para lograr trabajar con el mejor producto y con <strong>la</strong>s mejores herrami<strong>en</strong>tas, surge el<br />
binomio que distingue Wattpic <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>l sector: el trabajo combinado e<br />
integrado <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s TIC. Consci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> que el mo<strong>de</strong>lo <strong>en</strong>ergético actual,<br />
basado <strong>en</strong> los combustibles fósiles, inci<strong>de</strong> directam<strong>en</strong>te sobre el cambio climático, v<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables un mo<strong>de</strong>lo más sost<strong>en</strong>ible, y es por ello que, <strong>en</strong> su día, apostaron<br />
por <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r como el objeto <strong>de</strong> su actividad: le otorgan el mayor pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong><br />
reducción <strong>de</strong> emisiones y <strong>la</strong> mayor capacidad <strong>de</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética.<br />
Para el equipo directivo <strong>de</strong> Wattpic, <strong>la</strong> responsabilidad social <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> pasa por ser<br />
honestos y transpar<strong>en</strong>tes y que todas <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones <strong>empresa</strong>riales se impregn<strong>en</strong> <strong>de</strong> esta<br />
honestidad y transpar<strong>en</strong>cia. Buscan <strong>la</strong> excel<strong>en</strong>cia y <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> todos los productos que<br />
fabrican como algo innegociable que forma parte <strong>de</strong>l ADN <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>. Y, para po<strong>de</strong>r<br />
actuar así, apuestan <strong>de</strong>cididam<strong>en</strong>te y firmem<strong>en</strong>te por una política <strong>de</strong> I+D (hasta el<br />
mom<strong>en</strong>to, han realizado una inversión <strong>de</strong> un millón <strong>de</strong> euros <strong>en</strong> el campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración<br />
distribuida).<br />
PARTE 1: LA EMPRESA<br />
Posicionami<strong>en</strong>to/papel/lugar <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l sector<br />
Wattpic, especializada <strong>en</strong> sistemas <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to so<strong>la</strong>r y smart grids, 52 ti<strong>en</strong>e su se<strong>de</strong><br />
principal <strong>en</strong> el Parc Tecnològic <strong>de</strong>l Vallès, <strong>en</strong> Cerdanyo<strong>la</strong> <strong>de</strong>l Vallès (Barcelona), y dispone<br />
<strong>de</strong> una infraestructura complem<strong>en</strong>taria para el <strong>de</strong>sarrollo y <strong>la</strong> experim<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> L<strong>la</strong>gostera y Cassà <strong>de</strong> <strong>la</strong> Selva (Girona). Des<strong>de</strong> 2007, ti<strong>en</strong>e, a<strong>de</strong>más, una<br />
oficina internacional <strong>en</strong> Ámsterdam (Ho<strong>la</strong>nda).<br />
Reconocida por <strong>la</strong> Asociación Nacional <strong>de</strong> C<strong>en</strong>tros Europeos <strong>de</strong> Empresas e Innovación<br />
(CEEI – Business and Innovation C<strong>en</strong>tres, BIC) como <strong>empresa</strong> <strong>de</strong> base tecnológica, Wattpic<br />
es miembro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria Fotovoltaica (ASIF), <strong>de</strong> SECARTYS53 y <strong>de</strong>l<br />
proyecto Synergy, y miembro fundador <strong>de</strong>l clúster <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía fotovoltaica <strong>de</strong> Cataluña.<br />
52 Red <strong>de</strong> distribución intelig<strong>en</strong>te: fom<strong>en</strong>tar el uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tecnologías <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
información a <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s eléctricas, así como convertir <strong>la</strong> distribución <strong>en</strong> un circuito bidireccional,<br />
es <strong>de</strong>cir, que <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía fluya <strong>en</strong> ambos s<strong>en</strong>tidos (<strong>de</strong> <strong>la</strong>s c<strong>en</strong>trales eléctricas a los consumidores y<br />
viceversa).<br />
53 SECARTYS es una agrupación <strong>empresa</strong>rial voluntaria fundada <strong>en</strong> 1968, sin ánimo <strong>de</strong> lucro, que<br />
repres<strong>en</strong>ta a más <strong>de</strong> 1.200 industrias <strong>de</strong> electrónica, tecnologías <strong>de</strong> <strong>la</strong> información y<br />
telecomunicaciones <strong>de</strong> toda España.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | WATTPIC 109
La expansión internacional <strong>de</strong> Wattpic se consolidó <strong>en</strong> 2009 a raíz <strong>de</strong> su participación <strong>en</strong><br />
varias ferias internacionales, don<strong>de</strong> se pres<strong>en</strong>taron nuevos productos y soluciones para el<br />
sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, especialm<strong>en</strong>te para insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to so<strong>la</strong>r y<br />
para insta<strong>la</strong>ciones autónomas. El proceso <strong>de</strong> internacionalización <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> se c<strong>en</strong>tra<br />
actualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el mercado norteamericano, aunque también ti<strong>en</strong><strong>en</strong> proyectos para los<br />
países europeos —principalm<strong>en</strong>te, los <strong>de</strong>l arco <strong>de</strong>l Mediterráneo—, el norte <strong>de</strong> África,<br />
América C<strong>en</strong>tral y Australia, don<strong>de</strong> focalizarán el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> su negocio <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> proyectos con seguimi<strong>en</strong>to so<strong>la</strong>r y <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración distribuida <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía.<br />
Retos y dificulta<strong>de</strong>s inher<strong>en</strong>tes al sector<br />
Según Pep Sa<strong>la</strong>s y Stephan Ressl, el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r juega con algunas<br />
<strong>de</strong>sv<strong>en</strong>tajas fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías conv<strong>en</strong>cionales:<br />
Respecto a <strong>la</strong>s ayudas y subv<strong>en</strong>ciones, no quier<strong>en</strong> un trato prefer<strong>en</strong>te ni recibir más<br />
que los <strong>de</strong>más; simplem<strong>en</strong>te quier<strong>en</strong> ser iguales. Se t<strong>en</strong>drían que suprimir <strong>la</strong>s<br />
ayudas “ocultas” <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales han disfrutado <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías conv<strong>en</strong>cionales durante<br />
muchos años y priorizar, por el contrario, el uso <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías no contaminantes.<br />
Rec<strong>la</strong>man mayor transpar<strong>en</strong>cia al régim<strong>en</strong> actual: <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> v<strong>en</strong>taja<br />
<strong>de</strong> que se pue<strong>de</strong> recibir allí don<strong>de</strong> uno se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>de</strong> forma gratuita (<strong>en</strong> el<br />
orig<strong>en</strong>). Las conv<strong>en</strong>cionales, contrariam<strong>en</strong>te, requier<strong>en</strong> una infraestructura<br />
logística para tras<strong>la</strong>dar <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía transformada, y <strong>de</strong> este movimi<strong>en</strong>to se <strong>de</strong>rivan<br />
ciertas “trampas”, <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> contabilidad <strong>en</strong>ergética, que otorgan poca<br />
transpar<strong>en</strong>cia al mercado. Cuando se efectú<strong>en</strong> comparaciones <strong>de</strong> r<strong>en</strong>tabilidad<br />
económica <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r respecto a otras <strong>en</strong>ergías conv<strong>en</strong>cionales, se t<strong>en</strong>dría<br />
que hacer honestam<strong>en</strong>te; es <strong>de</strong>cir, imputando los <strong>en</strong>ormes costes sociales y <strong>de</strong><br />
prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos (por ejemplo, el coste <strong>de</strong> <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s c<strong>en</strong>trales<br />
nucleares) a estas <strong>en</strong>ergías que, <strong>de</strong> forma <strong>en</strong>gañosa, acostumbran a pres<strong>en</strong>tarse<br />
como más económicas que <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r.<br />
Por otro <strong>la</strong>do, por el hecho <strong>de</strong> contar con un producto <strong>en</strong> el que se combina <strong>la</strong> alta<br />
calidad y <strong>la</strong> tecnología, los directores consi<strong>de</strong>ran que <strong>la</strong> innovación <strong>en</strong> este sector<br />
es un reto importante, un elem<strong>en</strong>to que <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> juzga como fundam<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> su<br />
política <strong>de</strong> gestión.<br />
De este reto <strong>de</strong>riva otro: ser competitivos. Y lograr este objetivo pasa por una<br />
reducción <strong>de</strong> los costes <strong>en</strong> materias primas. Para <strong>la</strong> dirección <strong>de</strong> <strong>la</strong> compañía, <strong>la</strong><br />
110<br />
<strong>RSE</strong> a les pimes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> l’hoteleria | WATTPIC
<strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r terminará si<strong>en</strong>do un producto indifer<strong>en</strong>ciado (commodity), 54 pero son<br />
consci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> que, hoy <strong>en</strong> día, como industria so<strong>la</strong>r, Europa todavía está muy<br />
lejos <strong>de</strong> equipararse al mercado <strong>de</strong> los Estados Unidos. España se ha preocupado<br />
más <strong>de</strong> cómo se ha aplicado <strong>la</strong> tecnología que <strong>de</strong>l propio <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
tecnología. Alemania es un bu<strong>en</strong> ejemplo <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección correcta que <strong>de</strong>bemos<br />
seguir. Aun así, durante 2008 España superó a Alemania <strong>en</strong> cuanto al crecimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eración eléctrica r<strong>en</strong>ovable y se convirtió <strong>en</strong> lí<strong>de</strong>r <strong>de</strong>l mercado <strong>de</strong> nueva<br />
capacidad insta<strong>la</strong>da.<br />
Factores <strong>de</strong> éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong><br />
Wattpic, Energia Intel·lig<strong>en</strong>t se consi<strong>de</strong>ra una <strong>empresa</strong> exitosa, aunque <strong>la</strong> respuesta pue<strong>de</strong><br />
ser doble: sí lo es <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong>l <strong>en</strong>trepr<strong>en</strong>eurship (han partido <strong>de</strong> una i<strong>de</strong>a<br />
innovadora <strong>en</strong> un país con una legis<strong>la</strong>ción muy complicada, ofreci<strong>en</strong>do un producto<br />
excel<strong>en</strong>te y obt<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do el reconocimi<strong>en</strong>to europeo) y no lo es <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
cuota <strong>de</strong> mercado (no han conseguido <strong>la</strong> cuota esperada por los motivos que se han<br />
<strong>de</strong>scrito anteriorm<strong>en</strong>te).<br />
Para el equipo directivo <strong>de</strong> Wattpic, <strong>la</strong> solución pasa por profesionalizar <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> y<br />
<strong>en</strong>fatizar su internacionalización. Sin embargo, su producto está muy ligado a <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción<br />
local. No es un producto <strong>de</strong> libre mercado y, por lo tanto, es necesario llevar a cabo una<br />
importante tarea <strong>de</strong> <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> mercados. La crisis actual, a<strong>de</strong>más, tampoco no está<br />
ayudando al sector.<br />
Sa<strong>la</strong>s hace <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te reflexión: “La <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r no ‘ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> culpa’ <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normativas”, y<br />
sabe que, contrariam<strong>en</strong>te a lo que estas invitan a p<strong>en</strong>sar, este tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía terminará<br />
imponiéndose finalm<strong>en</strong>te. A<strong>de</strong>más, hace un análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> percepción social hacia este<br />
sector: el ciudadano ve que se está apostando fuerte por el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>ovables, pero<br />
también <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> que, con tanta normativa y legis<strong>la</strong>ción, no se pue<strong>de</strong> avanzar, y que<br />
realm<strong>en</strong>te no está ayudando para nada al <strong>en</strong>torno. Sa<strong>la</strong>s, <strong>de</strong> todas formas, es optimista y<br />
confía <strong>en</strong> <strong>la</strong> llegada y <strong>la</strong> aceptación <strong>de</strong> una norma a nivel europeo, pero es consci<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />
que será un camino l<strong>en</strong>to. Y mi<strong>en</strong>tras esta norma no llega, el director técnico <strong>de</strong> Wattpic<br />
propone una solución: <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizar <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables y eliminar <strong>la</strong>s infraestructuras<br />
faraónicas exist<strong>en</strong>tes, ya que mant<strong>en</strong>er<strong>la</strong>s es más caro que su finalidad misma.<br />
54 Producto indifer<strong>en</strong>ciado (commodity): bi<strong>en</strong> o servicio producido <strong>en</strong> masa por el hombre <strong>de</strong>l cual<br />
exist<strong>en</strong> cantida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>ormes disponibles <strong>en</strong> <strong>la</strong> naturaleza, que ti<strong>en</strong>e un valor o una utilidad <strong>de</strong> muy<br />
bajo nivel <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>ciación o especialización pero <strong>de</strong>l que existe una <strong>de</strong>manda real.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | WATTPIC 111
PARTE 2: LA <strong>RSE</strong> EN LA EMPRESA<br />
¿Qué <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n por <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> su <strong>empresa</strong>?<br />
Para Pep Sa<strong>la</strong>s y Steph<strong>en</strong> Ressl, el concepto <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> es ambiguo y poco utilizado <strong>en</strong>tre el<br />
equipo <strong>de</strong> trabajadores, e incluso <strong>de</strong>sconocían que muchas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s prácticas que realizan<br />
habitualm<strong>en</strong>te se pudieran <strong>en</strong>marcar <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong> responsabilidad social <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>empresa</strong>. Aun así, toman el valor humano como refer<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> actuar y <strong>de</strong> tomar<br />
<strong>de</strong>cisiones <strong>empresa</strong>riales, <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que son <strong>la</strong>s personas <strong>la</strong>s que consigu<strong>en</strong> que<br />
todo el proceso <strong>de</strong> creación, producción e implem<strong>en</strong>tación funcione. El valor <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
tecnología queda, así, sometido a <strong>la</strong> voluntad <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> <strong>la</strong> hace funcionar. Consi<strong>de</strong>ran, no<br />
obstante, que <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> es una herrami<strong>en</strong>ta muy válida que <strong>de</strong>be hacerse prevalecer <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong> otros valores <strong>empresa</strong>riales.<br />
El s<strong>en</strong>tido común es, probablem<strong>en</strong>te, lo que para ellos <strong>de</strong>fine <strong>la</strong> <strong>RSE</strong>. Apostar por el uso <strong>de</strong><br />
los medios necesarios que permitan utilizar los recursos materiales, humanos y<br />
medioambi<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> forma racional y usar técnicas <strong>de</strong> gestión que los conduzcan a <strong>la</strong><br />
excel<strong>en</strong>cia técnica <strong>empresa</strong>rial formarían parte <strong>de</strong> este s<strong>en</strong>tido común.<br />
¿Qué hac<strong>en</strong> <strong>en</strong> este campo?<br />
Parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> base com<strong>en</strong>tada anteriorm<strong>en</strong>te sobre <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> ser honestos y<br />
transpar<strong>en</strong>tes y que todas <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones <strong>empresa</strong>riales se impregn<strong>en</strong> <strong>de</strong> esta honestidad y<br />
transpar<strong>en</strong>cia, <strong>en</strong> Wattpic realizan <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes acciones:<br />
‐ Incluy<strong>en</strong> <strong>en</strong> el ADN <strong>de</strong> todos los trabajadores <strong>la</strong> voluntad <strong>de</strong> trabajar con productos<br />
que sean efici<strong>en</strong>tes (bajo consumo, minimización <strong>de</strong> residuos, integración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
smart grids, etc.).<br />
‐ Cu<strong>en</strong>tan con una p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> <strong>de</strong> distintas nacionalida<strong>de</strong>s y eda<strong>de</strong>s compr<strong>en</strong>didas <strong>en</strong>tre<br />
los 30 y los 60 años. Bajo una dirección colegiada <strong>en</strong>tre el director comercial,<br />
Ricard Par<strong>de</strong>ll; el director técnico, Pep Sa<strong>la</strong>s, y el director g<strong>en</strong>eral, Steph<strong>en</strong> Ressl,<br />
<strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones <strong>empresa</strong>riales se toman estableci<strong>en</strong>do sus priorida<strong>de</strong>s, y prevalece<br />
el cons<strong>en</strong>so. Se <strong>en</strong>orgullec<strong>en</strong> <strong>de</strong> no haber llegado a votar nunca para tomar una<br />
<strong>de</strong>cisión transc<strong>en</strong><strong>de</strong>nte y consi<strong>de</strong>ran que actúan con coher<strong>en</strong>cia.<br />
‐ En re<strong>la</strong>ción con los proveedores, reconoc<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er un trato poco habitual: con un<br />
código <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to interno muy personal y fructífero, <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción con este<br />
stakehol<strong>de</strong>r <strong>la</strong> <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> más como <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración que <strong>de</strong> <strong>empresa</strong>-proveedor.<br />
112<br />
<strong>RSE</strong> a les pimes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> l’hoteleria | WATTPIC
‐ Con los cli<strong>en</strong>tes, principal grupo <strong>de</strong> interés para Wattpic, <strong>la</strong> interlocución es muy<br />
técnica y directa: fr<strong>en</strong>te a cualquier problema, apuestan por el diálogo, <strong>la</strong> celeridad<br />
y <strong>la</strong> profesionalidad.<br />
‐ Las administraciones públicas siempre les han ofrecido re<strong>la</strong>ciones muy abiertas<br />
con todos los canales <strong>de</strong> comunicación <strong>de</strong> los que dispon<strong>en</strong>. Si<strong>en</strong>t<strong>en</strong> que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> a<br />
los políticos “<strong>de</strong> su parte”, a pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s retic<strong>en</strong>cias con <strong>la</strong>s que a veces se recib<strong>en</strong><br />
algunas <strong>de</strong> sus propuestas. El objetivo <strong>de</strong> Wattpic con este colectivo no es tanto<br />
que se los conozca como <strong>empresa</strong> cata<strong>la</strong>na innovadora y empr<strong>en</strong><strong>de</strong>dora, sino que<br />
los políticos <strong>en</strong>ti<strong>en</strong>dan cuál es <strong>la</strong> realidad y <strong>la</strong> situación <strong>de</strong>l sector. A pesar <strong>de</strong> los<br />
problemas que Sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong>tecta, se consi<strong>de</strong>ra un “pesimista activo” y hace un ba<strong>la</strong>nce<br />
rotundam<strong>en</strong>te positivo <strong>de</strong> este grupo <strong>de</strong> interés.<br />
Vale <strong>la</strong> p<strong>en</strong>a m<strong>en</strong>cionar el modo como Wattpic <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> otras <strong>pequeña</strong>s acciones que<br />
bi<strong>en</strong> podrían consi<strong>de</strong>rarse responsabilidad <strong>empresa</strong>rial, <strong>en</strong> tanto que afectan a distintos<br />
colectivos y al <strong>en</strong>torno. Principalm<strong>en</strong>te, estas acciones se conc<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> <strong>la</strong> participación <strong>en</strong><br />
asociaciones <strong>sectoriales</strong> y <strong>en</strong> interv<strong>en</strong>ciones públicas.<br />
¿Cómo lo hac<strong>en</strong>?<br />
Las líneas <strong>de</strong> responsabilidad social <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>das <strong>en</strong> el punto anterior se concretan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
sigui<strong>en</strong>tes acciones:<br />
‐ La efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los productos<br />
La aportación tecnológica <strong>en</strong> seguimi<strong>en</strong>to so<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Wattpic, basada <strong>en</strong> el efecto<br />
veleta, 55 permite soportar <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> vi<strong>en</strong>to más duras: para Sa<strong>la</strong>s, “el vi<strong>en</strong>to<br />
no es un problema, sino <strong>la</strong> solución”. Esta capacidad <strong>de</strong> adaptación al vi<strong>en</strong>to ha<br />
quedado <strong>de</strong>mostrada <strong>en</strong> los distintos megavatios (MW) <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntas so<strong>la</strong>res que operan<br />
<strong>en</strong> España <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 2007, <strong>en</strong> los que no se ha producido ninguna inci<strong>de</strong>ncia provocada<br />
por vi<strong>en</strong>tos fuertes durante todo este tiempo y don<strong>de</strong> incluso se ha registrado un<br />
increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong>l 41 % respecto a insta<strong>la</strong>ciones fijas equival<strong>en</strong>tes. Una<br />
constatación <strong>de</strong> <strong>la</strong> soli<strong>de</strong>z <strong>de</strong> los seguidores <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>, así como un b<strong>en</strong>eficio<br />
obvio para sus cli<strong>en</strong>tes, es el hecho <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s primas <strong>de</strong> seguro que se aplican a <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones so<strong>la</strong>res basadas <strong>en</strong> sus sistemas <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to son parecidas a <strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />
una insta<strong>la</strong>ción fija. Adicionalm<strong>en</strong>te al uso <strong>de</strong>l efecto veleta, <strong>la</strong> optimización <strong>de</strong> los<br />
diseños <strong>de</strong> Wattpic reduce los costes <strong>de</strong> operación y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to al minimizar los<br />
55 El efecto veleta, junto con <strong>la</strong> optimización <strong>de</strong>l diseño <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> Wattpic, consigue reducir los<br />
costes <strong>de</strong> operación y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to al minimizar los riesgos <strong>de</strong> rotura mecánica fr<strong>en</strong>te a los<br />
f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os puntuales y a <strong>la</strong> fatiga <strong>de</strong> los materiales a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | WATTPIC 113
iesgos <strong>de</strong> rotura mecánica fr<strong>en</strong>te a los f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os puntuales y a <strong>la</strong> fatiga <strong>de</strong> los<br />
materiales a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo. Gracias a todos estos b<strong>en</strong>eficios aportados por <strong>la</strong> tecnología<br />
<strong>de</strong> Wattpic, se consigue reducir significativam<strong>en</strong>te el coste <strong>de</strong>l kWh so<strong>la</strong>r g<strong>en</strong>erado y se<br />
maximiza el retorno <strong>de</strong> su inversión.<br />
‐ Diversidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> y dirección por cons<strong>en</strong>so<br />
Todas <strong>la</strong>s áreas cu<strong>en</strong>tan con jefes y lí<strong>de</strong>res <strong>de</strong> los productos, a los que se <strong>de</strong>lega el<br />
trabajo al 100 %: esto otorga apo<strong>de</strong>rami<strong>en</strong>to y responsabilidad a sus tareas, lo que les<br />
hace valerse por sí mismos, <strong>de</strong> modo que <strong>la</strong> productividad y el trabajo hecho ofrec<strong>en</strong><br />
unos mejores resultados. Con este mismo objetivo, y consci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> I+D, <strong>en</strong> Wattpic aplican una política horaria muy flexible: muchos empleados<br />
combinan el trabajo con el tiempo <strong>de</strong>dicado a <strong>la</strong> formación, como másteres y<br />
doctorados.<br />
‐ Re<strong>la</strong>ción con los proveedores:<br />
Priorizan el know-how teórico-práctico <strong>de</strong> todos ellos para establecer pu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />
co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> <strong>en</strong>tornos poco ortodoxos pero muy operativos y funcionales. Es lo que<br />
<strong>de</strong>nominan op<strong>en</strong> innovation. Escog<strong>en</strong> a los proveedores <strong>en</strong> función <strong>de</strong> sus valores e<br />
intereses industriales y les satisface no haber trabajado con ningún proveedor que no<br />
estuviera “haci<strong>en</strong>do los <strong>de</strong>beres”.<br />
‐ Re<strong>la</strong>ción con los cli<strong>en</strong>tes<br />
Se autovaloran con una nota alta <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones con los cli<strong>en</strong>tes por un<br />
motivo justificado: <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> hace lo que dice, y esto g<strong>en</strong>era confianza y <strong>la</strong> sitúa <strong>en</strong><br />
una bu<strong>en</strong>a posición <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l sector.<br />
‐ Re<strong>la</strong>ciones con el <strong>en</strong>torno y <strong>la</strong> comunidad<br />
114<br />
Participan <strong>en</strong> char<strong>la</strong>s a <strong>la</strong>s que se les invita para dar su opinión y explicar <strong>la</strong><br />
situación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías no conv<strong>en</strong>cionales, como <strong>la</strong> so<strong>la</strong>r.<br />
Pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> a asociaciones <strong>de</strong>l sector que buscan fom<strong>en</strong>tar un <strong>de</strong>sarrollo mejor<br />
y más efectivo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, como <strong>la</strong> Asociación Cata<strong>la</strong>na <strong>de</strong>l<br />
Hidróg<strong>en</strong>o, y son miembros fundadores <strong>de</strong>l clúster <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía fotovoltaica <strong>de</strong><br />
Cataluña.<br />
Participan <strong>en</strong> un proyecto <strong>de</strong> cooperación internacional <strong>en</strong> S<strong>en</strong>egal. En<br />
co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> ONG Bafa<strong>la</strong>y <strong>de</strong> Calel<strong>la</strong>, algunos miembros <strong>de</strong> Wattpic<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron un proyecto <strong>de</strong> suministro eléctrico <strong>en</strong> un c<strong>en</strong>tro comunitario<br />
don<strong>de</strong> se conc<strong>en</strong>traban vivi<strong>en</strong>das, ti<strong>en</strong>das, comercios y c<strong>en</strong>tros educativos.<br />
Consci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> que lo que aquí pue<strong>de</strong> ser muy útil <strong>en</strong> África pue<strong>de</strong> no servir<br />
para nada, insta<strong>la</strong>ron el mejor material: un Plug and P<strong>la</strong>y con diez años <strong>de</strong> vida.<br />
<strong>RSE</strong> a les pimes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> l’hoteleria | WATTPIC
¿Por qué lo hac<strong>en</strong>?<br />
Wattpic apuesta por esta c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> acciones porque part<strong>en</strong> <strong>de</strong>l conv<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
cre<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> que es el camino para llegar a una mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables y, por consigui<strong>en</strong>te, una participación activa <strong>de</strong> <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> sost<strong>en</strong>ibilidad<br />
<strong>de</strong>l p<strong>la</strong>neta. Las nuevas tecnologías son una herrami<strong>en</strong>ta fundam<strong>en</strong>tal para lograr este<br />
objetivo, pero sin el trabajo, <strong>de</strong>trás, <strong>de</strong> profesionales especializados, conv<strong>en</strong>cidos y<br />
motivados, no hay posibilidad <strong>de</strong> éxito. La combinación <strong>de</strong> ambas cosas es <strong>la</strong> solución.<br />
¿Cómo evalúan su <strong>RSE</strong>?<br />
Wattpic, Energia Intel·lig<strong>en</strong>t no dispone <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> gestión o indicadores para evaluar<br />
<strong>la</strong>s acciones que realizan <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> responsabilidad social <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>. La<br />
productividad g<strong>en</strong>erada, <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones establecidas con sus grupos <strong>de</strong> interés y <strong>la</strong><br />
satisfacción <strong>de</strong>tectada <strong>en</strong> los cli<strong>en</strong>tes ava<strong>la</strong>n que su forma <strong>de</strong> trabajar es correcta,<br />
coher<strong>en</strong>te y efici<strong>en</strong>te. No <strong>la</strong> integran bajo ningún nombre <strong>en</strong> concreto, simplem<strong>en</strong>te operan<br />
y proce<strong>de</strong>n sigui<strong>en</strong>do el s<strong>en</strong>tido común, haci<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s cosas lo mejor posible para que, a <strong>la</strong><br />
vez, se g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficios.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | WATTPIC 115
Trama Tecnoambi<strong>en</strong>tal (TTA) SL<br />
INVESTIGADORA:<br />
Vanessa Morales<br />
PERSONAS ENTREVISTADAS:<br />
Xavier Vallvé (director)<br />
Maribel Escrig (jefe <strong>de</strong> finanzas)<br />
Pol Arranz (coordinador <strong>de</strong> proyectos)<br />
Oriol Collell (técnico <strong>de</strong> campo)<br />
Nombre <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> (razón social): Trama Tecnoambi<strong>en</strong>tal SL<br />
Director g<strong>en</strong>eral Xavier Vallvé<br />
Año <strong>de</strong> creación 1986<br />
Actividad que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong><br />
Electrificación rural, <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica, <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica,<br />
edificación sost<strong>en</strong>ible y consultoría internacional,<br />
Sector Energías r<strong>en</strong>ovables, <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r<br />
Localización geográfica Barcelona<br />
Dirección Av. Meridiana, 153, p<strong>la</strong>nta baja, 08026, Barcelona<br />
Número <strong>de</strong> trabajadores<br />
(2009)<br />
10<br />
Facturación (2009)<br />
Capital social<br />
1.250.000 €<br />
Estructura <strong>de</strong> <strong>la</strong> propiedad Sociedad Limitada<br />
Teléfono 934 463 234<br />
Página web www.tramatecnoambi<strong>en</strong>tal.es<br />
Resum<strong>en</strong> ejecutivo <strong>de</strong>l caso<br />
Trama Tecnoambi<strong>en</strong>tal (TTA) es una <strong>empresa</strong> que <strong>en</strong> 1986 inicia su actividad <strong>en</strong> España<br />
como oficina técnica in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería y consultoría. Se especializa <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía y microg<strong>en</strong>eración con <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, <strong>en</strong>focando su trabajo <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> manera distribuida, es <strong>de</strong>cir, reduci<strong>en</strong>do <strong>la</strong> distancia <strong>en</strong>tre el punto <strong>de</strong><br />
producción y el <strong>de</strong> consumo. Es consi<strong>de</strong>rada un refer<strong>en</strong>te mundial <strong>en</strong> sistemas <strong>de</strong><br />
electrificación rural mediante microrre<strong>de</strong>s eléctricas con g<strong>en</strong>eración so<strong>la</strong>r híbrida (MGS),<br />
tecnología con <strong>la</strong> cual busca proveer <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía a <strong>la</strong>s zonas económicam<strong>en</strong>te más<br />
<strong>de</strong>sfavorecidas. La <strong>empresa</strong> está involucrada <strong>en</strong> proyectos <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo local con el fin <strong>de</strong><br />
mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te con m<strong>en</strong>os acceso a recursos. Opera <strong>en</strong> África <strong>de</strong>l<br />
Norte, Oceanía, Europa y Latinoamérica, don<strong>de</strong>, <strong>en</strong> 2001, abrió una filial <strong>en</strong> Ecuador.<br />
116<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | TRAMA
PARTE 1: LA EMPRESA<br />
Posicionami<strong>en</strong>to / papel / lugar <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l sector<br />
TTA trabaja <strong>en</strong> los ámbitos <strong>de</strong> gestión <strong>en</strong>ergética, redacción <strong>de</strong> proyectos, especificaciones<br />
técnicas y dirección <strong>de</strong> obra, consultoría internacional, soporte social, formación y<br />
divulgación, evaluación <strong>de</strong> proyectos, monitoreo y <strong>de</strong>sarrollo tecnológico; todo ello <strong>en</strong> el<br />
campo <strong>de</strong>l aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables y el ahorro <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía,<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo tecnologías innovadoras <strong>de</strong> alta efici<strong>en</strong>cia.<br />
Ti<strong>en</strong><strong>en</strong> cli<strong>en</strong>tes muy diversos. Trabajan con gobiernos (tanto <strong>en</strong> el ámbito local como<br />
internacional), particu<strong>la</strong>res, <strong>empresa</strong>s privadas, administraciones públicas, arquitectos y<br />
contratistas. Se c<strong>en</strong>tran básicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> ofrecer conocimi<strong>en</strong>to, experi<strong>en</strong>cia e innovación<br />
tecnológica mediante gestión <strong>de</strong> proyectos y consultoría especializada <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía y <strong>la</strong> microg<strong>en</strong>eración mediante <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables.<br />
Se posiciona <strong>en</strong> el mercado fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te por su trabajo <strong>en</strong> <strong>la</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
conocimi<strong>en</strong>tos sobre <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía, ya sea eléctrica o térmica, <strong>de</strong> manera<br />
distribuida (acercando el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> producción al punto <strong>de</strong> consumo) utilizando para ello<br />
diversos tipos <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, principalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> so<strong>la</strong>r.<br />
Destaca su implicación y participación activa <strong>en</strong> proyectos <strong>de</strong> electrificación rural con este<br />
tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>en</strong> zonas ais<strong>la</strong>das o no interconectadas, con <strong>la</strong> que favorec<strong>en</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía r<strong>en</strong>ovable <strong>en</strong> <strong>la</strong>s zonas más <strong>de</strong>sfavorecidas. Como dice su director, Xavier<br />
Vallvé: «esto es interesante no sólo porque comporta una gran satisfacción proveer <strong>de</strong> luz<br />
a algui<strong>en</strong> que no <strong>la</strong> ti<strong>en</strong>e, sino que a<strong>de</strong>más refleja quizás un mo<strong>de</strong>lo tecnológico a seguir<br />
<strong>en</strong> cuanto a gestión integral <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía».<br />
Su metodología se basa <strong>en</strong> ofrecer soluciones globales <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> programas <strong>de</strong><br />
g<strong>en</strong>eración <strong>en</strong>ergética mediante <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, campo <strong>en</strong> el cual han llegado a ser<br />
una <strong>empresa</strong> pionera <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> gestión. Esto implica <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r un<br />
trabajo previo <strong>de</strong> <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> necesida<strong>de</strong>s reales <strong>en</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción local, adaptar el<br />
proyecto para cubrir estas necesida<strong>de</strong>s, y aportar información y formación sobre el<br />
funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones, para asegurar <strong>de</strong> este modo <strong>la</strong> continuidad <strong>de</strong>l<br />
proyecto mediante <strong>la</strong> implicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción local. El mo<strong>de</strong>lo incluye un seguimi<strong>en</strong>to<br />
posterior a <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción para corroborar su bu<strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to.<br />
Con su experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción y gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>en</strong> zonas ais<strong>la</strong>das, han<br />
adquirido <strong>la</strong> capacidad necesaria para gestionar proyectos con recursos económicos<br />
limitados, lo cual les ha servido para operar <strong>en</strong> países <strong>en</strong> vías <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo, <strong>en</strong> los cuales<br />
realizan consultorías a gran esca<strong>la</strong> y don<strong>de</strong> cu<strong>en</strong>tan con una amplia experi<strong>en</strong>cia<br />
reconocida por diversos organismos internacionales. Su trayectoria incluye proyectos<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | TRAMA 117
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos con instituciones como el Programa <strong>de</strong> Naciones Unidas para el Desarrollo<br />
(PNUD), el Banco Interamericano <strong>de</strong> Desarrollo (BID) y el Banco Mundial (BM), así como<br />
gobiernos <strong>de</strong> distintos países.<br />
TTA busca contribuir a <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> un marco favorable para <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
eléctrica limpia y para hacer<strong>la</strong> llegar a <strong>la</strong>s zonas más <strong>de</strong>sfavorecidas, por ello forma parte<br />
<strong>de</strong> distintos comités técnicos y <strong>de</strong> normativas <strong>de</strong> ámbito local y asesora a los gobiernos <strong>en</strong><br />
países <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo para que adapt<strong>en</strong> sus políticas hacia este objetivo. A<strong>de</strong>más, co<strong>la</strong>bora<br />
como experto <strong>en</strong> diversas tareas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia Internacional <strong>de</strong> <strong>la</strong> Energía (AIE), es<br />
miembro <strong>de</strong> <strong>la</strong> European Photovoltaic Industry Association (EPIA), <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Industria Fotovoltaica <strong>de</strong> España (ASIF) y <strong>de</strong> <strong>la</strong> asociación SECARTYS.<br />
Retos y dificulta<strong>de</strong>s inher<strong>en</strong>tes al sector<br />
El principal reto <strong>de</strong> TTA <strong>en</strong> el contexto actual es, sin duda, continuar operando y mant<strong>en</strong>er<br />
sus activida<strong>de</strong>s con una posición estable <strong>en</strong> un sector como el <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r<br />
fotovoltaica que actualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> España se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra paralizado <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>saceleración provocada por el cambio <strong>de</strong> <strong>la</strong> política <strong>de</strong> ayuda pública al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l<br />
sector. Este nuevo marco económico y legal afecta <strong>de</strong> manera importante a <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s<br />
<strong>de</strong>dicadas a hacer insta<strong>la</strong>ciones fotovoltaicas para conectar <strong>en</strong>ergía a <strong>la</strong> red eléctrica.<br />
Aunque TTA no <strong>en</strong>foca sus activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> esta línea tanto como <strong>en</strong> <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong><br />
insta<strong>la</strong>ciones para electrificación rural, el nuevo <strong>de</strong>creto les ha afectado indirectam<strong>en</strong>te por<br />
el efecto <strong>de</strong> ral<strong>en</strong>tización <strong>en</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> todo el sector.<br />
Según com<strong>en</strong>ta Xavier Vallvé, director <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>, «el problema <strong>en</strong> Cataluña ha sido<br />
tradicionalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> visión y li<strong>de</strong>razgo por parte <strong>de</strong> Gobierno autónomo <strong>en</strong> el tema<br />
<strong>en</strong>ergético. La <strong>en</strong>ergía que consume Cataluña respecto a <strong>la</strong> que g<strong>en</strong>era, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te<br />
<strong>en</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables, arroja una difer<strong>en</strong>cia muy <strong>de</strong>sfavorable, si<strong>en</strong>do el aporte <strong>de</strong> éstas<br />
últimas todavía muy reducido».<br />
TTA cree que <strong>en</strong> Cataluña el sector <strong>en</strong>ergético <strong>de</strong>bería consi<strong>de</strong>rarse <strong>en</strong> términos<br />
estratégicos, con una política <strong>de</strong>cidida que busque g<strong>en</strong>erar unos porc<strong>en</strong>tajes altos <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>ergía prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes r<strong>en</strong>ovables, invirti<strong>en</strong>do <strong>en</strong> el<strong>la</strong> para obt<strong>en</strong>er resultados a<br />
<strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo, para así reducir <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> los combustibles fósiles prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />
otros países.<br />
Un reto que podría convertirse <strong>en</strong> oportunidad para nuestro tejido industrial sería <strong>la</strong><br />
diversificación o reconversión <strong>de</strong> <strong>pequeña</strong>s y <strong>mediana</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>dicadas, por ejemplo,<br />
a <strong>la</strong> fabricación <strong>de</strong> piezas para coches, a <strong>la</strong> electrónica o a <strong>la</strong> industria química, para<br />
118<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | TRAMA
g<strong>en</strong>erar una industria local <strong>de</strong> compon<strong>en</strong>tes para <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables y favorecer <strong>la</strong><br />
expansión <strong>de</strong> esta tecnología.<br />
«En lugar <strong>de</strong> darles subv<strong>en</strong>ciones a los que fabrican autos, hubies<strong>en</strong> inc<strong>en</strong>tivado el<br />
mercado <strong>de</strong> fabricación <strong>de</strong> p<strong>la</strong>cas fotovoltaicas, por ejemplo, y se hubiese visto que era<br />
una posibilidad interesante el ingresar <strong>en</strong> una actividad sin <strong>de</strong>jar <strong>la</strong> otra», com<strong>en</strong>ta Xavier<br />
Vallvé. «A nivel europeo, <strong>la</strong> nueva directiva sobre el fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables<br />
p<strong>la</strong>ntea un gran reto <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el sector, con un objetivo muy ambicioso. Si <strong>la</strong><br />
aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa se lleva a cabo correctam<strong>en</strong>te, se fom<strong>en</strong>tará <strong>de</strong> manera<br />
or<strong>de</strong>nada el crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> este sector». Des<strong>de</strong> TTA se consi<strong>de</strong>ra que los objetivos <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n<br />
son muy ambiciosos y que, para conseguirlos, se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r estrategias locales<br />
efectivas. Por lo tanto, repres<strong>en</strong>ta una oportunidad para crear una industria local pot<strong>en</strong>te y<br />
más puestos <strong>de</strong> trabajo.<br />
Hasta <strong>la</strong> fecha, TTA ha conseguido sobrellevar los diversos cambios que se han pres<strong>en</strong>tado<br />
<strong>en</strong> el sector, ya que es una <strong>empresa</strong> <strong>pequeña</strong> y flexible que se ha ido adaptando mediante<br />
<strong>la</strong> diversificación <strong>de</strong> su mercado, ampliando sus activida<strong>de</strong>s a esca<strong>la</strong> internacional.<br />
Factores <strong>de</strong> éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong><br />
Xavier Vallvé dice que el éxito <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> se pue<strong>de</strong> medir <strong>de</strong>s<strong>de</strong> dos verti<strong>en</strong>tes. La<br />
primera sería el acierto que han t<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> su visión <strong>de</strong> futuro respecto a <strong>la</strong> dirección que<br />
iban a tomar <strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>en</strong> tecnología y cómo han aplicado los conocimi<strong>en</strong>tos sobre<br />
<strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables y efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética, apostando por <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r. Efectivam<strong>en</strong>te,<br />
<strong>la</strong> <strong>empresa</strong> com<strong>en</strong>zó su actividad hace más <strong>de</strong> 24 años y continúa trabajando <strong>en</strong> el sector,<br />
habiéndose consolidado como un refer<strong>en</strong>te internacional <strong>en</strong> consultorías y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />
proyectos.<br />
Una segunda verti<strong>en</strong>te sería el éxito <strong>empresa</strong>rial medido <strong>en</strong> términos económicos. En este<br />
s<strong>en</strong>tido, <strong>la</strong> propia <strong>empresa</strong> consi<strong>de</strong>ra que —<strong>de</strong>bido al tipo <strong>de</strong> cultura <strong>empresa</strong>rial con <strong>la</strong> que<br />
funciona y a que <strong>la</strong>s inquietu<strong>de</strong>s que muev<strong>en</strong> a los socios y trabajadores son <strong>de</strong> tipo<br />
tecnológico, académico y social— no ha obt<strong>en</strong>ido el máximo b<strong>en</strong>eficio. Según su filosofía <strong>de</strong><br />
trabajo <strong>la</strong> r<strong>en</strong>tabilidad económica no es su principal motivación, aunque se <strong>de</strong>ban<br />
conseguir unos resultados económicos aceptables.<br />
El equipo <strong>de</strong> trabajo es pequeño y existe un cons<strong>en</strong>so <strong>en</strong> que el éxito <strong>de</strong>l trabajo <strong>de</strong> TTA se<br />
basa <strong>en</strong> <strong>la</strong> implicación <strong>de</strong> su personal <strong>en</strong> todos los proyectos que <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> lleva a cabo,<br />
«quizás nos implicamos más <strong>de</strong> lo que <strong>de</strong>beríamos», com<strong>en</strong>ta Oriol Collell, técnico <strong>de</strong><br />
proyectos, «porque no se gana más dinero por el tiempo extra que se invierte <strong>en</strong> cada<br />
proyecto, pero lo hacemos porque nos apasiona y porque creemos <strong>en</strong> él. Creo que <strong>en</strong> este<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | TRAMA 119
trabajo <strong>la</strong> mejor paga es <strong>la</strong> satisfacción <strong>de</strong> un bu<strong>en</strong> trabajo y <strong>de</strong> llevar proyectos <strong>de</strong><br />
electrificación bi<strong>en</strong> hechos a zonas remotas».<br />
El personal, según nos com<strong>en</strong>ta, se si<strong>en</strong>te orgulloso <strong>de</strong> pert<strong>en</strong>ecer a TTA. Comparte <strong>la</strong><br />
visión <strong>de</strong> una manera <strong>de</strong> trabajar basada <strong>en</strong> el compromiso con <strong>la</strong> satisfacción <strong>de</strong>l cli<strong>en</strong>te,<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> realización <strong>de</strong>l trabajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> mejor manera posible. Se le da al cli<strong>en</strong>te lo que necesita,<br />
no sólo lo que esta acordado bajo contrato, ya que si surg<strong>en</strong> o se <strong>de</strong>tectan otras<br />
necesida<strong>de</strong>s también se trabaja sobre el<strong>la</strong>s. Oriol Collell com<strong>en</strong>ta que «es el tipo <strong>de</strong><br />
<strong>empresa</strong> a <strong>la</strong> que personalm<strong>en</strong>te querría pert<strong>en</strong>ecer, por el tipo <strong>de</strong> trabajo que realizamos,<br />
y porque, como yo todos los trabajadores, nos s<strong>en</strong>timos muy i<strong>de</strong>ntificados con el<strong>la</strong>».<br />
El éxito <strong>de</strong> TTA queda evi<strong>de</strong>nciado <strong>en</strong> su trayectoria. Como com<strong>en</strong>ta Oriol Collell:<br />
«continuamos <strong>en</strong> el mercado porque creemos <strong>en</strong> lo que hacemos, sabemos lo que<br />
hacemos y lo hacemos bi<strong>en</strong> (…) Lo que difer<strong>en</strong>cia a TTA es su experi<strong>en</strong>cia acumu<strong>la</strong>da y el<br />
factor <strong>de</strong> búsqueda <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong>estar social».<br />
En este s<strong>en</strong>tido, un punto importante que difer<strong>en</strong>cia a TTA <strong>de</strong> otras <strong>empresa</strong>s es <strong>la</strong> gestión<br />
integral <strong>de</strong> los proyectos, sobre todo los <strong>de</strong> electrificación rural, ya que no se pi<strong>en</strong>sa <strong>en</strong><br />
ellos como una simple insta<strong>la</strong>ción, sino que se prioriza el factor social con un trabajo previo<br />
<strong>de</strong> investigación <strong>de</strong> necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que se realizan <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
localidad, sobre todo <strong>en</strong> los proyectos internacionales, don<strong>de</strong> <strong>la</strong>s realida<strong>de</strong>s son muy<br />
distintas.<br />
Esta s<strong>en</strong>sibilidad los difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> muchas <strong>empresa</strong>s que sólo realizan <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción. TTA<br />
realiza un estudio previo y lleva a cabo el seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l proyecto para valorar el<br />
cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> éste con los objetivos y compromisos <strong>de</strong> su «mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> gestión». Un<br />
mo<strong>de</strong>lo mediante el cual se trata <strong>de</strong> empo<strong>de</strong>rar a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción, se establec<strong>en</strong><br />
responsabilida<strong>de</strong>s y se forma al personal local para que pueda realizar <strong>la</strong>s reparaciones, se<br />
<strong>de</strong>signa a un responsable <strong>de</strong> administrar el lugar y llevar un registro <strong>de</strong> consumos, etc.<br />
Otro factor importante para <strong>la</strong> consolidación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> es que, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong><br />
proyectos que TTA ha realizado <strong>en</strong> diversos países <strong>de</strong> distintos contin<strong>en</strong>tes, ha ido teji<strong>en</strong>do<br />
una red <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boradores <strong>de</strong> todo tipo. Como com<strong>en</strong>ta Pol Arranz, coordinador <strong>de</strong><br />
proyectos: «TTA es una <strong>empresa</strong> muy abierta a tejer co<strong>la</strong>boraciones, siempre <strong>en</strong> busca <strong>de</strong><br />
sinergias con otros especialistas, con otras <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>l sector que no son sólo <strong>de</strong>l<br />
ámbito so<strong>la</strong>r». Esto <strong>la</strong> convierte <strong>en</strong> una <strong>empresa</strong> con una visión amplia y le permite<br />
participar <strong>en</strong> proyectos <strong>de</strong> gran esca<strong>la</strong>.<br />
Finalm<strong>en</strong>te, su trabajo ha sido reconocido con el premio <strong>de</strong> tecnología <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia<br />
European R<strong>en</strong>ewable Energy C<strong>en</strong>ters, UREC2001 «por el concepto, producto y sistema<br />
120<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | TRAMA
innovador que contribuye <strong>de</strong> forma significativa a <strong>la</strong> utilización efectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables».<br />
PARTE 2: LA <strong>RSE</strong> EN LA EMPRESA<br />
¿Qué <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n por <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> su <strong>empresa</strong>?<br />
La respuesta resulta unánime ya que todos los <strong>en</strong>trevistados coinci<strong>de</strong>n <strong>en</strong> que <strong>la</strong><br />
Responsabilidad Social Empresarial (<strong>RSE</strong>) es <strong>la</strong> manera que se ti<strong>en</strong>e que trabajar <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />
TTA. Se trata <strong>de</strong> una cultura implícita <strong>en</strong> su modo <strong>de</strong> ser porque se consi<strong>de</strong>ra como algo<br />
normal y cotidiano.<br />
Xavier Vallvé dice que casi no se ha parado a p<strong>en</strong>sar <strong>en</strong> qué significa <strong>la</strong> <strong>RSE</strong>. Com<strong>en</strong>ta que<br />
«t<strong>en</strong>emos una cierta cultura y así funcionamos. La <strong>RSE</strong> <strong>de</strong> nuestra <strong>empresa</strong> no es <strong>la</strong> <strong>de</strong><br />
una <strong>empresa</strong> que invierte dinero <strong>en</strong> marketing y <strong>en</strong> acciones específicas. Es parte <strong>de</strong><br />
nuestra misión y visión, es un tema que se refleja a priori, no at<strong>en</strong><strong>de</strong>mos pedidos que no<br />
sean coher<strong>en</strong>tes con este posicionami<strong>en</strong>to. Si los proyectos no están <strong>en</strong> nuestra línea, no<br />
trabajamos. Esto es a lo que se refiere t<strong>en</strong>er cierta coher<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> cara al mercado.<br />
(Por otro <strong>la</strong>do) internam<strong>en</strong>te somos una <strong>empresa</strong> poco jerarquizada, bastante horizontal,<br />
don<strong>de</strong> se int<strong>en</strong>tan cons<strong>en</strong>suar <strong>de</strong>cisiones. Tampoco existe una política expresa <strong>en</strong><br />
cuestiones <strong>de</strong> conciliación <strong>la</strong>boral y familiar, pero se practica. El hecho (<strong>de</strong>) que sea una<br />
<strong>empresa</strong> <strong>pequeña</strong> nos da <strong>la</strong> v<strong>en</strong>taja <strong>de</strong> ser flexibles y adaptarnos al cambio. Si fuésemos<br />
una <strong>empresa</strong> más gran<strong>de</strong> t<strong>en</strong>dríamos que escribirlo <strong>en</strong> un reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to. De cara a los<br />
empleados somos bastante flexibles con los horarios, según los puestos pue<strong>de</strong>n trabajar<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> casa mi<strong>en</strong>tras <strong>la</strong>s cosas vayan funcionando...».<br />
Internam<strong>en</strong>te, según <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong> los <strong>en</strong>trevistados, un factor <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> es que <strong>en</strong> TTA los<br />
tres socios, que son los directores, realm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n un trabajo participativo, lo cual<br />
fom<strong>en</strong>ta el diálogo abierto <strong>de</strong> manera horizontal y hace que el trato sea mucho más<br />
cercano y que se rompan barreras burocráticas. «Las cosas funcionan <strong>de</strong> una manera, pero<br />
si algui<strong>en</strong> propone mejoras, éstas siempre son tomadas <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración», dice Oriol<br />
Collell.<br />
En cuanto al trabajo <strong>de</strong> campo externo, los proyectos <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos por TTA se ori<strong>en</strong>tan<br />
siempre hacia <strong>la</strong> calidad, <strong>en</strong> pos <strong>de</strong> un b<strong>en</strong>eficio social, dando prioridad a los criterios<br />
técnicos. Aunque muchas veces <strong>en</strong> los lugares don<strong>de</strong> se trabajan los proyectos no existe<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | TRAMA 121
legis<strong>la</strong>ción alguna sobre <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables o insta<strong>la</strong>ciones autónomas, ellos utilizan <strong>la</strong><br />
mejor tecnología para <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones aunque no sea necesario.<br />
Pol Arranz, qui<strong>en</strong> coordina proyectos <strong>en</strong> campo, cree que «el valor es<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> TTA es su<br />
<strong>RSE</strong>, <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dida como <strong>de</strong>dicarse a hacer proyectos que son innovadores, <strong>en</strong> los cuales uno<br />
<strong>de</strong> sus objetivos, ya sea implícito o explícito, es <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> vida. Por<br />
ejemplo, <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r FV <strong>en</strong> pob<strong>la</strong>ciones rurales <strong>de</strong> América Latina o<br />
África, don<strong>de</strong> no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong>ergía y con el proyecto les cambias <strong>la</strong> vida. Una <strong>empresa</strong> que se<br />
<strong>de</strong>dica a fom<strong>en</strong>tar todo lo que son <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables ya per se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> una actividad<br />
<strong>de</strong> <strong>RSE</strong>, como otras activida<strong>de</strong>s económicas que ya <strong>de</strong> por sí ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una carga social<br />
importante».<br />
Otra forma <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> es <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> ayudas para los que <strong>en</strong> TTA consi<strong>de</strong>ran «cli<strong>en</strong>tes<br />
sociales» (tanto <strong>en</strong> Cataluña como <strong>en</strong> otros países). Éstos son personas que viv<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
pob<strong>la</strong>dos cerca <strong>de</strong> don<strong>de</strong> se realizan proyectos y se acercan a pedir ayuda para cubrir<br />
necesida<strong>de</strong>s básicas. Estas peticiones acaban convirtiéndose <strong>en</strong> retos personales para los<br />
trabajadores <strong>de</strong> TTA y, cuando no pue<strong>de</strong>n ser ellos mismos qui<strong>en</strong>es ati<strong>en</strong>dan a estas<br />
pob<strong>la</strong>ciones, buscan ayuda <strong>en</strong> otras <strong>empresa</strong>s o <strong>en</strong> ONG para su financiami<strong>en</strong>to y puesta<br />
<strong>en</strong> marcha. Esto ha sido parte <strong>de</strong> su historia, Xavier Vallvé com<strong>en</strong>ta que «es como <strong>la</strong><br />
conciliación familiar (<strong>en</strong> este caso sería <strong>la</strong> conciliación <strong>empresa</strong>rial) ya que son proyectos<br />
que personalm<strong>en</strong>te apetec<strong>en</strong> mucho, que son muy satisfactorios, pero se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que<br />
compaginar con pagar los alquileres, sueldos, etc. Un ejemplo <strong>de</strong> esto son tres proyectos<br />
<strong>en</strong> curso <strong>en</strong> Marruecos, Cabo Ver<strong>de</strong> y <strong>en</strong> Cisjordania».<br />
¿Qué hac<strong>en</strong> <strong>en</strong> este campo?<br />
Aunque no existe un reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to que <strong>de</strong>fina <strong>la</strong>s acciones a seguir <strong>en</strong> temas <strong>de</strong> <strong>RSE</strong>, para<br />
los empleados <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>, según los cargos que <strong>de</strong>sempeñ<strong>en</strong>, se maneja una cierta<br />
flexibilidad horaria (con <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> trabajar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> casa), se favorece <strong>la</strong> conciliación<br />
<strong>la</strong>boral y familiar, y, <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> formación, se prestan facilida<strong>de</strong>s para el <strong>de</strong>sarrollo<br />
profesional.<br />
Respecto al medio ambi<strong>en</strong>te, TTA lo consi<strong>de</strong>ra como un elem<strong>en</strong>to transversal c<strong>la</strong>ve, tanto<br />
interna como externam<strong>en</strong>te, ya que forma parte integral <strong>de</strong>l servicio que ofrece. Se busca<br />
mejorar <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas, g<strong>en</strong>erando el m<strong>en</strong>or impacto posible, por<br />
lo que se cuidan todos los <strong>de</strong>talles <strong>en</strong> sus insta<strong>la</strong>ciones para dar un bu<strong>en</strong> servicio<br />
ambi<strong>en</strong>tal y <strong>en</strong>ergético.<br />
Internam<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> int<strong>en</strong>ta mant<strong>en</strong>er unos mínimos <strong>de</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
medida que pue<strong>de</strong>, ya que el local <strong>en</strong> el que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran es una finca antigua <strong>de</strong> alquiler<br />
122<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | TRAMA
sin características <strong>de</strong> construcción efici<strong>en</strong>tes y sost<strong>en</strong>ibles. Por ello se int<strong>en</strong>ta reducir el<br />
consumo con pequeños gestos como el uso <strong>de</strong> bombil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> bajo consumo y <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sores<br />
<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>cia que <strong>de</strong>tectan el paso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas para <strong>en</strong>c<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s luces.<br />
Sobre los mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> gestión aplicados <strong>en</strong> los proyectos <strong>en</strong> el terr<strong>en</strong>o, se busca trabajar<br />
con g<strong>en</strong>te local, formando y capacitando insta<strong>la</strong>dores, administradores y técnicos, para, <strong>de</strong><br />
este modo, promover y crear trabajo local. A los técnicos e insta<strong>la</strong>dores locales se les<br />
capacita para que realic<strong>en</strong> el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones.<br />
Como el área <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> TTA son <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables y <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética, <strong>en</strong><br />
los proyectos que realiza se int<strong>en</strong>ta s<strong>en</strong>sibilizar a <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te local <strong>en</strong> temas re<strong>la</strong>cionados con<br />
el uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía, promovi<strong>en</strong>do el uso racional y sost<strong>en</strong>ible <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma. «Para el éxito<br />
<strong>de</strong>l proyecto buscamos que <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te que participa <strong>de</strong> él esté <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ada e informada,<br />
asegurando <strong>la</strong> continuidad <strong>de</strong>l proyecto, así como un consumo <strong>en</strong>ergético sost<strong>en</strong>ible»,<br />
com<strong>en</strong>ta Oriol Collell.<br />
En lo que respecta al cli<strong>en</strong>te, se busca ofrecerle un servicio completo, que pue<strong>de</strong> incluir<br />
<strong>de</strong>talles que no están establecidos <strong>en</strong> el contrato, pero que el técnico o coordinador <strong>de</strong>l<br />
proyecto <strong>de</strong>tecta como necesarios para el éxito <strong>de</strong>l mismo. En algunos casos, TTA realiza<br />
incluso servicios <strong>de</strong> pedagogía o sociología que consi<strong>de</strong>ra necesarios para po<strong>de</strong>r explicar<br />
bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> los proyectos a esca<strong>la</strong> local. Se trata <strong>de</strong> servicios adicionales que,<br />
aunque pue<strong>de</strong> que no sean retribuidos económicam<strong>en</strong>te, se incluy<strong>en</strong> para po<strong>de</strong>r realizar<br />
un bu<strong>en</strong> trabajo según su propia visión y s<strong>en</strong>sibilidad.<br />
¿Cómo lo hac<strong>en</strong>?<br />
A partir <strong>de</strong>l 2008, <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> funciona bajo una estructura horizontal, ya que <strong>la</strong> anterior<br />
estructura jerárquica no funcionó. «A<strong>de</strong>más, <strong>en</strong> una <strong>empresa</strong> que lo que aporta es<br />
conocimi<strong>en</strong>to, <strong>la</strong> jerarquía es un tema un poco contradictorio que a veces interfiere más <strong>de</strong><br />
lo que pue<strong>de</strong> ayudar a que fluya este conocimi<strong>en</strong>to», com<strong>en</strong>ta Pol Arranz.<br />
El cambio <strong>de</strong> estructura, <strong>de</strong>bido al <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so <strong>de</strong> <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tas y el volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> negocio, implicó<br />
una reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong>. Esta reducción <strong>de</strong>l equipo permitió trabajar mejor, puesto que<br />
era posible una comunicación más cercana y un diálogo más fluido. Se busca que los<br />
empleados trabaj<strong>en</strong> a gusto y se int<strong>en</strong>ta que <strong>la</strong> flexibilidad horaria sea coher<strong>en</strong>te con el<br />
cargo que se ocupa, difer<strong>en</strong>ciando <strong>en</strong>tre los cargos administrativos y los que llevan<br />
proyectos. Como <strong>en</strong> otras <strong>empresa</strong>s, TTA cu<strong>en</strong>ta con un comité sindical que, a principios <strong>de</strong><br />
año, cierra el cal<strong>en</strong>dario <strong>la</strong>boral discutido y aprobado previam<strong>en</strong>te por toda <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong>.<br />
Su manera <strong>de</strong> llevar a <strong>la</strong> práctica <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> se basa principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> su mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> negocio.<br />
«Hemos sido visionarios <strong>en</strong> el s<strong>en</strong>tido que hicimos uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> tecnología <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | TRAMA 123
<strong>en</strong>ovables sin esperar a que hubiese dinero sufici<strong>en</strong>te para invertirlo <strong>en</strong> ext<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> red<br />
eléctrica, que no pue<strong>de</strong> llegar a <strong>la</strong>s zonas más <strong>de</strong>sfavorecidas. Aprovechamos <strong>la</strong><br />
oportunidad que nos brinda esta tecnología <strong>la</strong> cual está muy a <strong>la</strong> medida <strong>de</strong>l consumidor<br />
final y que pue<strong>de</strong> ser autogestionada», com<strong>en</strong>ta Xavier Vallvé. En TTA trabajan para que<br />
toda <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción, aún estando dispersa, reciba un suministro <strong>en</strong>ergético <strong>de</strong> calidad,<br />
técnicam<strong>en</strong>te equiparable al <strong>de</strong> <strong>la</strong> red eléctrica y que permita un <strong>de</strong>sarrollo sost<strong>en</strong>ible <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
comunidad.<br />
TTA garantiza el éxito <strong>de</strong> los proyectos <strong>de</strong> electrificación rural <strong>en</strong> países <strong>en</strong> vías <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo mediante el trabajo conjunto con distintos actores locales (ONG, <strong>empresa</strong>s y<br />
técnicos locales, <strong>en</strong>tre otros) y una red <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boradores internacionales, qui<strong>en</strong>es<br />
compart<strong>en</strong> los mismos objetivos.<br />
Igualm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> cli<strong>en</strong>tes y usuarios <strong>en</strong> sus proyectos es fundam<strong>en</strong>tal. Su<br />
metodología <strong>de</strong> trabajo se basa <strong>en</strong> <strong>la</strong> implicación <strong>de</strong> los futuros usuarios <strong>en</strong> todo el proceso<br />
<strong>de</strong>l programa <strong>de</strong> electrificación. También se basa <strong>en</strong> promover un <strong>de</strong>terminado marco<br />
institucional (un marco que favorezca <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>ergéticas <strong>de</strong> orig<strong>en</strong><br />
r<strong>en</strong>ovable) y <strong>en</strong> cuidar el impacto medioambi<strong>en</strong>tal (el impacto visual, <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong><br />
residuos, el ciclo <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> los materiales, etc.) <strong>de</strong>l proyecto sobre <strong>la</strong>s zonas implicadas.<br />
Al introducir una nueva tecnología <strong>en</strong> un pequeño pob<strong>la</strong>do, hay un tipo <strong>de</strong> apropiación <strong>de</strong><br />
esta tecnología que hay que gestionar <strong>de</strong> manera a<strong>de</strong>cuada para no g<strong>en</strong>erar un conflicto<br />
interno. Para ello crean mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> asociación municipal, basada sólo <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
comunidad y don<strong>de</strong> <strong>la</strong> titu<strong>la</strong>ridad queda excluida. En cualquier caso, los mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong><br />
gestión varían <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s y características <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción. De esta<br />
manera, el proyecto que pue<strong>de</strong> ser realizado para un gobierno o una institución privada<br />
cubre todos los aspectos estratégicos y <strong>de</strong> gestión, <strong>en</strong>tregando al cli<strong>en</strong>te un servicio<br />
completo con un posterior seguimi<strong>en</strong>to como garantía <strong>de</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los objetivos <strong>de</strong>l<br />
mismo.<br />
Pol Arranz y Oriol Collell, los dos involucrados <strong>en</strong> proyectos <strong>de</strong> electrificación rural, cre<strong>en</strong><br />
que esta manera <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>r <strong>en</strong> <strong>la</strong> prestación <strong>de</strong> servicios es una forma <strong>de</strong> realim<strong>en</strong>tarse<br />
como organización. Los proyectos conllevan mejoras importantes <strong>en</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones, algo que a los trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> les reporta una gran<br />
satisfacción personal.<br />
¿Por qué lo hac<strong>en</strong>?<br />
«En TTA <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> no se cuestiona, es una forma <strong>de</strong> trabajar integrada <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los mismos<br />
fundam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong>, <strong>la</strong> cual nace con una filosofía <strong>de</strong> trabajo y valores distintos a<br />
124<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | TRAMA
<strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s conv<strong>en</strong>cionales», com<strong>en</strong>ta Xavier Vallvé. «La visión, compartida por todo el<br />
equipo, <strong>de</strong> hacer lo posible para que el mundo dure un poco más <strong>de</strong> lo que duraría si no se<br />
pusieran <strong>en</strong> marcha estas tecnologías, y el hecho <strong>de</strong> contribuir al bi<strong>en</strong>estar social, son<br />
también <strong>la</strong>s motivaciones <strong>de</strong> nuestra <strong>empresa</strong>.”<br />
Con una ext<strong>en</strong>sa trayectoria <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 20 años, TTA se consi<strong>de</strong>ra pionera <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica y es refer<strong>en</strong>te mundial <strong>en</strong> electrificación rural. Su metodología<br />
<strong>de</strong> trabajo ti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los aspectos técnicos, sociales y económicos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s zonas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
que actúan. Cre<strong>en</strong> que <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ve para el éxito dura<strong>de</strong>ro <strong>de</strong> los proyectos <strong>de</strong> microg<strong>en</strong>eración<br />
es involucrar a <strong>la</strong>s personas <strong>de</strong>l lugar <strong>en</strong> sus equipos <strong>de</strong> trabajo para implicarlos <strong>en</strong> el<br />
<strong>de</strong>sarrollo sost<strong>en</strong>ible <strong>de</strong> sus comunida<strong>de</strong>s.<br />
«TTA ti<strong>en</strong>e una s<strong>en</strong>sibilización hacia los proyectos <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>en</strong> su búsqueda por el<br />
bi<strong>en</strong>estar social, motivo por el cual acepta realizar proyectos que seguram<strong>en</strong>te otras<br />
<strong>empresa</strong>s que sólo miran el aspecto económico rechazarían, como los proyectos <strong>en</strong> zonas<br />
rurales ais<strong>la</strong>das», dice Pol Arranz. «La <strong>RSE</strong> es una cuestión <strong>de</strong> ética, que se comparte <strong>en</strong>tre<br />
todos y se comparte <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los altos cargos hasta el último trabajador. Si <strong>de</strong>cidimos<br />
trabajar con <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción informándo<strong>la</strong> sobre el proyecto antes, durante y con el posterior<br />
seguimi<strong>en</strong>to, es una cuestión <strong>de</strong> ética», dice Oriol Collell.<br />
«La noción <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da por TTA es muy positiva <strong>en</strong> comparación a otras <strong>empresa</strong>s<br />
<strong>de</strong>l sector so<strong>la</strong>r, ya que TTA se ocupa mucho más <strong>de</strong>l ámbito rural, lo cual conlleva contar<br />
con unas características que muchas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s otras <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>l sector so<strong>la</strong>r no integran.<br />
Por ejemplo, <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>l sector prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l mundo <strong>de</strong> <strong>la</strong> ing<strong>en</strong>iería no se<br />
involucran <strong>en</strong> este tipo <strong>de</strong> proyectos. No es fácil, implica usar un l<strong>en</strong>guaje distinto, más<br />
complejo. Implica también riesgos, que TTA está dispuesta a asumir por int<strong>en</strong>tar at<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />
esta <strong>de</strong>manda. Son necesida<strong>de</strong>s a m<strong>en</strong>udo olvidadas y que nadie ati<strong>en</strong><strong>de</strong> porque son<br />
difíciles <strong>de</strong> resolver», finaliza Pol Arranz.<br />
Xavier Vallvé com<strong>en</strong>ta que <strong>la</strong>s personas empiezan a darse cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> que el cambio hacia<br />
un mo<strong>de</strong>lo <strong>en</strong>ergético más sost<strong>en</strong>ible es una necesidad, reconoc<strong>en</strong> que no hacerlo es un<br />
riesgo a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo y <strong>la</strong>s instituciones comi<strong>en</strong>zan a compartir esta lectura. El solo hecho <strong>de</strong><br />
que <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía haya pasado a ser uno <strong>de</strong> los objetivos <strong>de</strong>l mil<strong>en</strong>io ya es un paso<br />
importante.<br />
¿Cómo evalúan su <strong>RSE</strong>?<br />
Las acciones <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> no se mi<strong>de</strong>n o evalúan con ningún tipo <strong>de</strong> herrami<strong>en</strong>ta, ni se han<br />
establecido indicadores <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to, ya que para <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> es una manera <strong>de</strong> actuar<br />
que no esta escrita, ni se ti<strong>en</strong>e que corroborar, puesto que no es una estrategia, sino un<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | TRAMA 125
concepto que está <strong>en</strong> su visión <strong>de</strong> cómo <strong>de</strong>be <strong>de</strong> funcionar una <strong>empresa</strong>, el cual se<br />
implem<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> cada día. «Como no es una estrategia p<strong>en</strong>sada o impuesta por<br />
un director <strong>de</strong> marketing y como ha nacido como parte <strong>de</strong>l día a día, no es que lo<br />
p<strong>en</strong>semos mucho. Es algo intrínseco, que no se ve <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> valorar, pero funciona<br />
muy bi<strong>en</strong>», dice su director Xavier Vallvé.<br />
«La <strong>RSE</strong> no es una cosa que se evalúe, forma parte <strong>de</strong>l día a día, trabajando activam<strong>en</strong>te<br />
<strong>en</strong> proyectos. No estamos buscando evaluarnos mediante indicadores, lo que hacemos es<br />
un seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s perspectivas. Si hay una perspectiva <strong>de</strong> cambio, <strong>de</strong> recesión, alguna<br />
noticia <strong>de</strong> alguna cosa que nos podría afectar, nos reunimos todos y se discute cómo<br />
hacer <strong>la</strong>s cosas <strong>de</strong> <strong>la</strong> mejor manera», dice Oriol Collell.<br />
126<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | TRAMA
Anexos<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | annexes<br />
127
Anexo I: Glosario <strong>de</strong> términos<br />
C<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> ciclo combinado<br />
Insta<strong>la</strong>ción productora <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica que compr<strong>en</strong><strong>de</strong> un g<strong>en</strong>erador <strong>de</strong> turbina <strong>de</strong> gas<br />
cuyos gases <strong>de</strong> escape alim<strong>en</strong>tan una cal<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> calor residual que pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er, o no<br />
t<strong>en</strong>er, un quemador suplem<strong>en</strong>tario, y <strong>en</strong> <strong>la</strong> que el vapor producido por <strong>la</strong> cal<strong>de</strong>ra se usa<br />
para hacer funcionar un g<strong>en</strong>erador <strong>de</strong> turbina <strong>de</strong> vapor.<br />
Cog<strong>en</strong>eración<br />
Se refiere a <strong>la</strong> producción simultánea <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía y calor.<br />
Demanda <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica o <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> electricidad<br />
Es <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> electricidad que consume <strong>en</strong> un intervalo <strong>de</strong> tiempo <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción, ya sea<br />
para consumo <strong>en</strong> el sector doméstico, <strong>en</strong> el industrial, <strong>en</strong> servicios… La <strong>de</strong>manda eléctrica<br />
per cápita se expresa <strong>en</strong> kWh/habitante. Para hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda eléctrica <strong>en</strong> este<br />
estudio empleamos TWh/año.<br />
Demanda <strong>en</strong>ergética total o final<br />
Es <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía (<strong>en</strong> forma <strong>de</strong> calor, electricidad, movimi<strong>en</strong>to…) que consume <strong>la</strong><br />
pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> un tiempo dado <strong>en</strong> todos los sectores: transporte, doméstico, industrial,<br />
servicios, etc. Para hacer<strong>la</strong> comparable con <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda eléctrica se usan <strong>la</strong>s mismas<br />
unida<strong>de</strong>s: kWh/habitante-día, TWh/año.<br />
Efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética<br />
Coci<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía útil y <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía total utilizada por un sistema. También se <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>nomina r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong>ergético, puesto que es una medida <strong>de</strong>l consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía por<br />
unidad <strong>de</strong> producto producido o <strong>de</strong> servicio prestado.<br />
Energía final<br />
Se refiere a <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía suministrada al consumidor para ser convertida <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergía útil.<br />
Energía primaria<br />
Energía que no ha sido sometida a ningún proceso <strong>de</strong> conversión. Son fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
natural exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> naturaleza como el carbón, el petróleo, el gas natural, el sol, el<br />
agua almac<strong>en</strong>ada o <strong>en</strong> movimi<strong>en</strong>to, <strong>la</strong>s mareas, el vi<strong>en</strong>to, el uranio, o el calor almac<strong>en</strong>ado<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> tierra (geotermia), <strong>en</strong>tre otras. Las <strong>en</strong>ergías primarias se transforman mediante<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | anexos 129
procesos <strong>de</strong> conversión <strong>en</strong>ergética <strong>en</strong> formas <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía más a<strong>de</strong>cuadas, como <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
eléctrica y combustibles más limpios. En estadística <strong>en</strong>ergética, estas formas se<br />
<strong>de</strong>nominan <strong>en</strong>ergía secundaria o <strong>en</strong>ergía final.<br />
Energía térmica<br />
Energía interna <strong>de</strong> los cuerpos que se manifiesta externam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> calor.<br />
Energía y pot<strong>en</strong>cia<br />
El brillo <strong>de</strong> una bombil<strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> su pot<strong>en</strong>cia (vatios), pero <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía que utiliza<br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>l tiempo que está <strong>en</strong>c<strong>en</strong>dida (vatios-hora). De forma simi<strong>la</strong>r, una c<strong>en</strong>tral que<br />
g<strong>en</strong>era <strong>en</strong>ergía t<strong>en</strong>drá una pot<strong>en</strong>cia o capacidad (kW) y <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía que produce esa c<strong>en</strong>tral<br />
será el producto <strong>de</strong> <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cia instantánea por el tiempo que <strong>la</strong> c<strong>en</strong>tral está funcionando<br />
(kWh).<br />
Entalpía<br />
Magnitud termodinámica, simbolizada con <strong>la</strong> letra H, cuya variación expresa una medida<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía absorbida o cedida por un sistema termodinámico, es <strong>de</strong>cir, <strong>la</strong><br />
cantidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía que un sistema pue<strong>de</strong> intercambiar con su <strong>en</strong>torno. Pue<strong>de</strong> calcu<strong>la</strong>rse<br />
<strong>en</strong> julios, kcal o BTU. Esta magnitud se aplica <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> geotérmica, difer<strong>en</strong>ciando<br />
<strong>en</strong>tre <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía geotérmica <strong>de</strong> baja <strong>en</strong>talpía y <strong>la</strong> <strong>de</strong> alta <strong>en</strong>talpía. La <strong>de</strong> baja <strong>en</strong>talpía ti<strong>en</strong>e<br />
usos domésticos para g<strong>en</strong>erar calefacción, refrigeración o agua cali<strong>en</strong>te sanitaria, para los<br />
que el calor que se aprovecha para <strong>la</strong> climatización se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra a muy poca profundidad,<br />
justo por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> corteza terrestre. La <strong>en</strong>ergía geotérmica <strong>de</strong> alta <strong>en</strong>talpía es, <strong>en</strong><br />
cambio, aquel<strong>la</strong> que normalm<strong>en</strong>te se extrae <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s profundida<strong>de</strong>s y esta variante <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> geotermia no se usa para <strong>la</strong> climatización, sino para <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> electricidad y <strong>la</strong><br />
calefacción <strong>de</strong> edificios.<br />
GEI<br />
Gases <strong>de</strong> efecto inverna<strong>de</strong>ro<br />
G<strong>en</strong>eración<br />
Se refiere a <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica.<br />
Int<strong>en</strong>sidad <strong>en</strong>ergética<br />
130<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | anexos
Re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía consumida y el producto interior bruto, mi<strong>de</strong> <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia<br />
<strong>en</strong>ergética global <strong>de</strong> un sistema económico, <strong>en</strong> s<strong>en</strong>tido inverso.<br />
Derechos <strong>de</strong> emisión<br />
El comercio <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> emisión es una herrami<strong>en</strong>ta administrativa utilizada para el<br />
control <strong>de</strong> emisiones <strong>de</strong> gases <strong>de</strong> efecto inverna<strong>de</strong>ro. Las compañías que necesit<strong>en</strong><br />
aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s emisiones por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> su límite <strong>de</strong>berán comprar créditos a otras<br />
compañías que contamin<strong>en</strong> por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong>l límite que marca el número <strong>de</strong> créditos que le<br />
ha sido concedido por <strong>la</strong> autoridad c<strong>en</strong>tral (normalm<strong>en</strong>te un gobierno o una organización<br />
internacional), que establece también un límite sobre <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> gases contaminantes<br />
que pue<strong>de</strong>n ser emitidos. La transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> créditos es <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dida como una compra. En<br />
efecto, el comprador está pagando una cantidad <strong>de</strong> dinero por contaminar, mi<strong>en</strong>tras que el<br />
v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor se ve recomp<strong>en</strong>sado por haber logrado reducir sus emisiones. De esta forma se<br />
consigue, <strong>en</strong> teoría, que <strong>la</strong>s compañías que hagan efectiva <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> emisiones sean<br />
<strong>la</strong>s que lo hagan <strong>de</strong> forma más efici<strong>en</strong>te (a m<strong>en</strong>or coste), minimizando <strong>la</strong> factura agregada<br />
que <strong>la</strong> industria paga por conseguir <strong>la</strong> reducción.<br />
Mix <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración eléctrica<br />
Es <strong>la</strong> combinación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes tecnologías que se emplean para g<strong>en</strong>erar <strong>la</strong><br />
electricidad necesaria para satisfacer <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda eléctrica.<br />
Pot<strong>en</strong>cia<br />
Es <strong>la</strong> velocidad a <strong>la</strong> que se realiza un trabajo o <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> trabajo por unidad <strong>de</strong> tiempo.<br />
Prima<br />
Apoyo por parte <strong>de</strong>l Gobierno por el cual a cada kWh g<strong>en</strong>erado con <strong>en</strong>ergía r<strong>en</strong>ovable se le<br />
paga una <strong>de</strong>terminada cantidad <strong>de</strong> dinero o prima.<br />
Régim<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral<br />
En el régim<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica se cruzan <strong>la</strong> oferta y <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda<br />
<strong>de</strong> electricidad, y así se <strong>de</strong>termina el precio <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía.<br />
Régim<strong>en</strong> especial <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica<br />
El régim<strong>en</strong> especial <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica es aquel que, como complem<strong>en</strong>to al<br />
régim<strong>en</strong> ordinario, se aplica <strong>en</strong> España a <strong>la</strong> evacuación <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica a <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | anexos 131
distribución y transporte proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> residuos, biomasa, hidráulica,<br />
eólica, so<strong>la</strong>r y cog<strong>en</strong>eración.<br />
Sistema <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración eléctrica<br />
Hace refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> parte <strong>de</strong>l sistema eléctrico que compr<strong>en</strong><strong>de</strong> el conjunto <strong>de</strong> unida<strong>de</strong>s<br />
g<strong>en</strong>eradoras (c<strong>en</strong>trales térmicas, parques eólicos, etc.).<br />
Sistema eléctrico<br />
El conjunto <strong>de</strong> equipos necesarios para dar el servicio eléctrico, es <strong>de</strong>cir, para hacer que<br />
los consumidores dispongan <strong>de</strong> <strong>la</strong> electricidad que <strong>de</strong>mandan. Incluye tanto <strong>la</strong>s c<strong>en</strong>trales<br />
g<strong>en</strong>eradoras como <strong>la</strong> red que transporta <strong>la</strong> electricidad <strong>en</strong>tre distintas zonas <strong>de</strong>l país y <strong>la</strong><br />
que <strong>la</strong> distribuye hasta los puntos <strong>de</strong> consumo.<br />
Sistema o red <strong>de</strong> transporte y <strong>de</strong> distribución<br />
El actual sistema <strong>de</strong> cableado que se utiliza para trasportar <strong>la</strong> electricidad <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
c<strong>en</strong>trales <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se g<strong>en</strong>era a los puntos <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda. La <strong>en</strong>ergía eléctrica se transporta<br />
<strong>en</strong> alta t<strong>en</strong>sión <strong>en</strong>tre distintas zonas <strong>de</strong>l país y se distribuye <strong>en</strong> baja t<strong>en</strong>sión hasta los<br />
puntos <strong>de</strong> consumo.<br />
Techo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración<br />
La <strong>en</strong>ergía que se podría g<strong>en</strong>erar con cada tecnología <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ra todo<br />
su pot<strong>en</strong>cial.<br />
Techo <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />
La pot<strong>en</strong>cia que se podría insta<strong>la</strong>r <strong>de</strong> cada tecnología <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ra<br />
todo su pot<strong>en</strong>cial.<br />
Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía:<br />
Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<br />
W = vatio, es <strong>la</strong> unidad internacional estándar <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia.<br />
1 kW (kilovatio) = 1.000 vatios.<br />
1MW (megavatio) = 1.000 kW.<br />
1GW (gigavatio) = 1.000 MW o mil millones <strong>de</strong> vatios.<br />
1TW (teravatio) = 1.000 GW o mil millones <strong>de</strong> kilovatios.<br />
132<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | anexos
Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> producción<br />
kWh = kilovatio-hora, unidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía. Un dispositivo que ti<strong>en</strong>e un kW <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia, al<br />
cabo <strong>de</strong> una hora habrá consumido un kilovatio-hora <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía.<br />
MWh (Megavatio) = 1.000 kilovatios hora.<br />
Po<strong>de</strong>r calorífico<br />
tep = Tone<strong>la</strong>da equival<strong>en</strong>te <strong>de</strong> petróleo. Energía liberada cuando se quema 1 tone<strong>la</strong>da <strong>de</strong><br />
crudo <strong>de</strong> petróleo.<br />
1 tep = 7,4 barriles <strong>de</strong> crudo <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergía primaria.<br />
1 barril <strong>de</strong> petróleo = 158,9 litros.<br />
El factor <strong>de</strong> conversión <strong>de</strong> tep a unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía es:<br />
1 MWh = 0,086 tep.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | anexos 133
Anexo II: Marco institucional y legal <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>en</strong> España<br />
Sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
134<br />
Instituciones públicas y privadas<br />
Ministerio <strong>de</strong> Industria, Turismo y Comercio (MITYC)<br />
El Ministerio <strong>de</strong> Industria, Turismo y Comercio es el <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Administración G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Estado <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> <strong>la</strong> propuesta y ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
política <strong>de</strong>l Gobierno <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía.<br />
www.mityc.es/es-ES/Paginas/in<strong>de</strong>x.aspx<br />
Secretaría G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Energía (MITYC)<br />
Le correspon<strong>de</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas <strong>en</strong> materia <strong>en</strong>ergética y minera <strong>de</strong><br />
acuerdo con <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción vig<strong>en</strong>te; <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s propuestas sobre regu<strong>la</strong>ción<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> tarifas, precios <strong>de</strong> productos <strong>en</strong>ergéticos y peajes; <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción<br />
<strong>de</strong> propuestas para <strong>la</strong> conservación y ahorro <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía, fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables y p<strong>la</strong>nificación <strong>en</strong> materia <strong>en</strong>ergética; así como <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración y, <strong>en</strong> su<br />
caso, aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas dirigidas a asegurar el abastecimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong>ergético.<br />
www.mityc.es/<strong>en</strong>ergia/es-ES/Paginas/in<strong>de</strong>x.aspx<br />
Ministerio <strong>de</strong> Medio Ambi<strong>en</strong>te y Medio Rural y Marino (MMA)<br />
Regu<strong>la</strong> <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia sobre el medio ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s, incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s<br />
<strong>en</strong>ergéticas.<br />
www.marm.es<br />
Comisión Nacional <strong>de</strong> Energía (CNE)<br />
Adscrita al MITYC, es el <strong>en</strong>te regu<strong>la</strong>dor <strong>de</strong> los sistemas <strong>en</strong>ergéticos, creada por <strong>la</strong> Ley<br />
34/1998, <strong>de</strong> 7 <strong>de</strong> octubre, <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> hidrocarburos. Sus objetivos son ve<strong>la</strong>r por <strong>la</strong><br />
compet<strong>en</strong>cia efectiva <strong>en</strong> los sistemas <strong>en</strong>ergéticos (se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> por sistemas<br />
<strong>en</strong>ergéticos el mercado eléctrico, así como los mercados <strong>de</strong> hidrocarburos tanto<br />
líquidos como gaseosos) y por <strong>la</strong> objetividad y transpar<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> su funcionami<strong>en</strong>to.<br />
www.cne.es/cne/Home<br />
Red Eléctrica <strong>de</strong> España (REE)<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | anexos
Empresa españo<strong>la</strong> <strong>de</strong>dicada exclusivam<strong>en</strong>te al transporte <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica. Es <strong>la</strong><br />
propietaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> red <strong>de</strong> transporte <strong>de</strong> alta t<strong>en</strong>sión y actúa como<br />
operador <strong>de</strong>l sistema eléctrico español. Su <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> gestor <strong>de</strong> <strong>la</strong> red <strong>de</strong> transporte<br />
consiste <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r y ampliar <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> red, realizar su<br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to y mejora bajo criterios homogéneos y coher<strong>en</strong>tes, y gestionar el<br />
tránsito <strong>de</strong> electricidad <strong>en</strong>tre sistemas exteriores que requiera el uso <strong>de</strong>l sistema<br />
eléctrico español.<br />
www.ree.es<br />
Subsector <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables y efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética<br />
Instituto para <strong>la</strong> Diversificación y el Ahorro <strong>de</strong> Energía (IDAE)<br />
Es una <strong>en</strong>tidad pública <strong>empresa</strong>rial, adscrita al Ministerio <strong>de</strong> Industria, Turismo y<br />
Comercio a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Energía, <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
orgánicam<strong>en</strong>te.<br />
www.idae.es<br />
Subsector <strong>en</strong>ergía nuclear<br />
Consejo <strong>de</strong> Seguridad Nuclear (CSN)<br />
Ente <strong>de</strong> <strong>de</strong>recho público, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Estado, con<br />
personalidad jurídica y patrimonio propio. Es el único organismo compet<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />
materia <strong>de</strong> seguridad nuclear y protección radiológica.<br />
http://csn.es<br />
Sector privado<br />
Asociación <strong>de</strong> Productores <strong>de</strong> Energías R<strong>en</strong>ovables (APPA)<br />
La Asociación agrupa a cerca <strong>de</strong> quini<strong>en</strong>tas <strong>empresa</strong>s que operan <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
<strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables. Es <strong>la</strong> única asociación <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> ámbito estatal y <strong>en</strong> el<strong>la</strong><br />
están repres<strong>en</strong>tados socios <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s autónomas. La APPA <strong>la</strong><br />
conforman socieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los sectores <strong>de</strong> los biocarburantes, biomasa, eólico,<br />
fotovoltaico, geotérmica <strong>de</strong> alta <strong>en</strong>talpía y geotérmica <strong>de</strong> baja <strong>en</strong>talpía, hidráulico,<br />
marino, mini eólico y so<strong>la</strong>r termoeléctrico.<br />
www.appa.es<br />
SECARTYS<br />
Agrupación <strong>empresa</strong>rial voluntaria y sin ánimo <strong>de</strong> lucro, <strong>de</strong> ámbito estatal, <strong>de</strong><br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | anexos 135
industrias electrónicas, <strong>de</strong> tecnologías <strong>de</strong> <strong>la</strong> información, <strong>de</strong> telecomunicaciones, <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r y afines, que co<strong>la</strong>bora con <strong>la</strong> Administración Pública españo<strong>la</strong> y <strong>la</strong>s<br />
Comunida<strong>de</strong>s Autónomas <strong>en</strong> <strong>la</strong> promoción mundial <strong>de</strong> estos productos.<br />
www.secartys.org<br />
Asociación Empresarial Eólica (AEE)<br />
Asociación <strong>de</strong> <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>l sector eólico que trabajan por un marco <strong>de</strong> estabilidad<br />
retributiva a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo, un marco <strong>de</strong> transpar<strong>en</strong>cia administrativa, un foro <strong>de</strong><br />
coordinación para el <strong>de</strong>sarrollo y <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> infraestructuras.<br />
www.aeeolica.es<br />
Asociación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria Fotovoltaica (ASIF)<br />
Es una asociación privada sin ánimo <strong>de</strong> lucro que agrupa a <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s re<strong>la</strong>cionadas<br />
con <strong>la</strong> industria fotovoltaica que operan <strong>en</strong> el Estado Español. Su objetivo principal es<br />
pot<strong>en</strong>ciar, prestigiar y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r el sector fotovoltaico, aportando sus conocimi<strong>en</strong>tos<br />
y experi<strong>en</strong>cia al mercado español y a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s responsables, tanto a esca<strong>la</strong><br />
estatal como autonómica y local. Co<strong>la</strong>bora <strong>en</strong> <strong>la</strong> promoción y divulgación <strong>de</strong>l uso <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r eléctrica, fom<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> empleo <strong>en</strong> el campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción<br />
<strong>de</strong> p<strong>la</strong>cas fotovoltaicas, promociona <strong>la</strong> homologación y estandarización <strong>de</strong> productos<br />
re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r eléctrica y repres<strong>en</strong>ta a <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s asociadas<br />
ante los organismos públicos y privados <strong>de</strong>l ámbito estatal, autonómico y local.<br />
www.asif.org<br />
Asociación So<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria Térmica (ASIT)<br />
Asociación no gubernam<strong>en</strong>tal y sin ánimo <strong>de</strong> lucro que actúa como lugar <strong>de</strong> <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro<br />
para <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>l sector so<strong>la</strong>r térmico <strong>de</strong> baja temperatura, <strong>en</strong> todo el territorio<br />
español. Trabaja para que se cump<strong>la</strong>n o super<strong>en</strong> los objetivos previstos por el P<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />
Energías R<strong>en</strong>ovables (PER) para <strong>la</strong> tecnología so<strong>la</strong>r térmica <strong>de</strong> baja temperatura.<br />
www.asit-so<strong>la</strong>r.com<br />
Asociación Españo<strong>la</strong> para <strong>la</strong> Promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria Energética Termoso<strong>la</strong>r<br />
(PROTERMOSOLAR)<br />
Asociación que agrupa a <strong>la</strong>s principales <strong>empresa</strong>s españo<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l sector. Defi<strong>en</strong><strong>de</strong> sus<br />
intereses a esca<strong>la</strong> nacional e internacional, contribuye a <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales<br />
termoso<strong>la</strong>res, apoya <strong>la</strong> investigación, el <strong>de</strong>sarrollo y <strong>la</strong> innovación, y co<strong>la</strong>bora con<br />
136<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | anexos
instituciones académicas <strong>en</strong> formación superior y profesional.<br />
www.protermoso<strong>la</strong>r.com<br />
Asociación Empresarial Fotovoltaica (AEF)<br />
La Asociación Empresarial Fotovoltaica es una asociación sin ánimo <strong>de</strong> lucro que fue<br />
creada por un repres<strong>en</strong>tativo grupo <strong>de</strong> <strong>empresa</strong>s y <strong>empresa</strong>rios españoles<br />
pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> industria fotovoltaica españo<strong>la</strong>. Las <strong>empresa</strong>s que han<br />
constituido <strong>la</strong> Asociación Empresarial Fotovoltaica aglutinan una bu<strong>en</strong>a parte <strong>de</strong>l<br />
empleo directo e indirecto <strong>en</strong> España <strong>en</strong> este sector, así como una gran parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
inversiones industriales realizadas <strong>en</strong> los últimos años y programas <strong>de</strong> I+D+I. A<strong>de</strong>más,<br />
está formada por <strong>empresa</strong>s que son un expon<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> fotovoltaica <strong>en</strong><br />
España.<br />
www.aefotovoltaica.com<br />
Red <strong>de</strong> Ciuda<strong>de</strong>s por el Clima<br />
La Red Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Ciuda<strong>de</strong>s por el Clima es <strong>la</strong> sección <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />
Municipios y Provincias (FEMP) que aglutina a <strong>la</strong>s ciuda<strong>de</strong>s y pueblos comprometidos<br />
con el <strong>de</strong>sarrollo sost<strong>en</strong>ible y <strong>la</strong> protección <strong>de</strong>l clima. La actividad <strong>de</strong> esta red está<br />
dirigida a <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo sost<strong>en</strong>ible y al impulso <strong>de</strong><br />
políticas locales <strong>de</strong> lucha contra el cambio climático que contribuyan a <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong><br />
emisiones <strong>de</strong> gases <strong>de</strong> efecto inverna<strong>de</strong>ro y al cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l Protocolo <strong>de</strong> Kioto.<br />
www.redciuda<strong>de</strong>sclima.es<br />
Sector investigación e innovación tecnológica<br />
C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Investigaciones Energéticas, Medioambi<strong>en</strong>tales y Tecnológicas (CIEMAT)<br />
Organismo público adscrito al Ministerio <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cia e Innovación. Sus funciones son <strong>la</strong><br />
investigación y el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> nuevas tecnologías <strong>en</strong>ergéticas, fom<strong>en</strong>tando <strong>la</strong><br />
introducción y mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> competitividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> el mercado<br />
<strong>en</strong>ergético.<br />
www.ciemat.es<br />
C<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Energías R<strong>en</strong>ovables (CENER)<br />
Es un c<strong>en</strong>tro tecnológico especializado <strong>en</strong> <strong>la</strong> investigación aplicada, el <strong>de</strong>sarrollo y el<br />
fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables. Presta servicios y realiza trabajos <strong>de</strong><br />
investigación <strong>en</strong> 6 áreas <strong>en</strong> el campo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables: eólica, so<strong>la</strong>r<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | anexos 137
térmica, so<strong>la</strong>r fotovoltaica, biomasa, bioclimática y <strong>la</strong> integración <strong>en</strong> red <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables.<br />
www.c<strong>en</strong>er.com/es/in<strong>de</strong>x.asp<br />
C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Estudios <strong>de</strong> <strong>la</strong> Energía So<strong>la</strong>r (C<strong>en</strong>so<strong>la</strong>r)<br />
Es un c<strong>en</strong>tro exclusivam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>dicado a <strong>la</strong> formación técnica <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r, tanto<br />
térmica como fotovoltaica, mediante <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia y a distancia, <strong>en</strong> el<br />
que se utilizan métodos <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos expresam<strong>en</strong>te para alcanzar este objetivo.<br />
www.c<strong>en</strong>so<strong>la</strong>r.es<br />
Instituto <strong>de</strong> Energía So<strong>la</strong>r – Universidad Politécnica <strong>de</strong> Madrid<br />
Trabaja <strong>en</strong> investigación y formación <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía fotovoltaica. Investiga<br />
<strong>en</strong> tecnología termofotovoltaica y con materiales <strong>de</strong> banda intermedia.<br />
www.ies.upm.es<br />
Legis<strong>la</strong>ción<br />
Leyes<br />
Ley 54/97 – Liberalización <strong>de</strong>l Mercado Eléctrico.<br />
La pres<strong>en</strong>te Ley regu<strong>la</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>stinadas al suministro <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica, que<br />
incluy<strong>en</strong> su g<strong>en</strong>eración, transporte, distribución, comercialización e intercambios<br />
intracomunitarios e internacionales, así como <strong>la</strong> gestión económica y técnica <strong>de</strong>l<br />
sistema eléctrico. Se reconoce <strong>la</strong> libre iniciativa <strong>empresa</strong>rial para el ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>stinadas al suministro <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica regu<strong>la</strong>das <strong>en</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>te Ley.<br />
Asimismo dispone que corresponda a <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas el <strong>de</strong>sarrollo<br />
legis<strong>la</strong>tivo y reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tario y <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa básica <strong>de</strong>l Estado <strong>en</strong> materia<br />
eléctrica.<br />
Ley 74/1998 <strong>de</strong>l Sector <strong>de</strong> Hidrocarburos<br />
Ti<strong>en</strong>e por objeto regu<strong>la</strong>r el régim<strong>en</strong> jurídico <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>tivas a los<br />
hidrocarburos líquidos y gaseosos: <strong>la</strong> exploración, investigación y explotación <strong>de</strong><br />
yacimi<strong>en</strong>tos y <strong>de</strong> almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>tos subterráneos <strong>de</strong> hidrocarburos. Reconoce <strong>la</strong> libre<br />
iniciativa <strong>empresa</strong>rial para el ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> explotación y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
138<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | anexos
autoridad y jurisdicción.<br />
Reales <strong>de</strong>cretos<br />
El Real Decreto 1578/2008<br />
Real Decreto <strong>de</strong> retribución <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica mediante<br />
tecnología so<strong>la</strong>r fotovoltaica para insta<strong>la</strong>ciones posteriores a <strong>la</strong> fecha límite <strong>de</strong><br />
mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> retribución <strong>de</strong>l Real Decreto 661/2007, <strong>de</strong> 25 <strong>de</strong> mayo. Para<br />
dicha tecnología, se convierte, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su publicación, <strong>en</strong> <strong>la</strong> nueva piedra angu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
regu<strong>la</strong>ción fotovoltaica <strong>en</strong> España.<br />
Real Decreto 314/2006<br />
Por este Real Decreto se aprueba el Código Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación.<br />
Real Decreto 661/2007<br />
Establece <strong>la</strong> metodología para <strong>la</strong> actualización y sistematización <strong>de</strong>l régim<strong>en</strong> jurídico y<br />
económico <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica <strong>en</strong> régim<strong>en</strong> especial, así<br />
como <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> una prima que complem<strong>en</strong>te el régim<strong>en</strong> retributivo <strong>de</strong><br />
aquel<strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones con pot<strong>en</strong>cia superior a 50 MW, aplicable a <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones<br />
incluidas <strong>en</strong> el artículo 30.5 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 54/1997, <strong>de</strong> 27 <strong>de</strong> noviembre, y a <strong>la</strong>s<br />
cog<strong>en</strong>eraciones, así como a <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> co-combustión <strong>de</strong> biomasa y/o biogás<br />
<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trales térmicas <strong>de</strong>l régim<strong>en</strong> ordinario, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> su pot<strong>en</strong>cia.<br />
Real Decreto Ley 7/2006<br />
Por este Real Decreto se adoptan medidas urg<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el sector <strong>en</strong>ergético.<br />
Real Decreto Legis<strong>la</strong>tivo 1/2008<br />
En él se aprueba el texto refundido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Evaluación <strong>de</strong> Impacto Ambi<strong>en</strong>tal <strong>de</strong><br />
proyectos.<br />
Real Decreto 436/2004<br />
En él se establece <strong>la</strong> metodología para <strong>la</strong> actualización y sistematización <strong>de</strong>l régim<strong>en</strong><br />
jurídico y económico <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica <strong>en</strong> régim<strong>en</strong><br />
especial.<br />
Real Decreto Legis<strong>la</strong>tivo 4/2004<br />
Por este Real Decreto se aprueba el texto refundido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong>l Impuesto <strong>de</strong><br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | anexos 139
Socieda<strong>de</strong>s (BOE 11/3/04).<br />
Real Decreto Legis<strong>la</strong>tivo 2/2004<br />
En él se aprueba el texto refundido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley Regu<strong>la</strong>dora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Haci<strong>en</strong>das Locales<br />
(BOE 9/3/04), mediante el cual los ayuntami<strong>en</strong>tos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> aplicar<br />
bonificaciones a los vecinos que ejecut<strong>en</strong> una insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica.<br />
Real Decreto 1663/2000<br />
Real Decreto sobre conexión <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones fotovoltaicas a <strong>la</strong> red <strong>de</strong> baja t<strong>en</strong>sión.<br />
Decreto 352/2001<br />
Decreto sobre procedimi<strong>en</strong>to administrativo aplicable a <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
so<strong>la</strong>r fotovoltaica conectadas a <strong>la</strong> red eléctrica.<br />
Real Decreto 1751/1998<br />
Por él se aprueba el Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Insta<strong>la</strong>ciones Térmicas <strong>en</strong> los edificios (RITE) y sus<br />
instrucciones técnicas complem<strong>en</strong>tarias (ITE) y se crea <strong>la</strong> Comisión Asesora para <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones térmicas <strong>de</strong> los edificios.<br />
Corrección <strong>de</strong> errores <strong>de</strong>l Real Decreto 1578/2008, <strong>de</strong>l 26 <strong>de</strong> setiembre<br />
Trata sobre <strong>la</strong> retribución <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica mediante<br />
tecnología so<strong>la</strong>r fotovoltaica.<br />
Real Decreto 2818/1998<br />
Trata sobre <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica por insta<strong>la</strong>ciones abastecidas por<br />
recursos o fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía r<strong>en</strong>ovables, residuos y cog<strong>en</strong>eración.<br />
ORDEN ITC/3519/2009, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> diciembre<br />
Por esta or<strong>de</strong>n se revisan los peajes <strong>de</strong> acceso a partir <strong>de</strong> 1 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 2010 y <strong>la</strong>s<br />
tarifas y primas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong>l régim<strong>en</strong> especial.<br />
Resolución <strong>de</strong> 29 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 2009<br />
Resolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Política Energética y Minas por <strong>la</strong> que se<br />
establece el coste <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica y <strong>la</strong>s tarifas <strong>de</strong> último recurso a<br />
aplicar <strong>en</strong> el primer semestre <strong>de</strong> 2010.<br />
140<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | anexos
Or<strong>de</strong>n ITC/2877/2008<br />
Or<strong>de</strong>n por <strong>la</strong> que se establece un mecanismo <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l uso <strong>de</strong> biocarburantes y<br />
otros combustibles r<strong>en</strong>ovables con fines <strong>de</strong> transporte, para cumplir con los objetivos<br />
establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> ley 34/1998 y alcanzar un objetivo global <strong>de</strong> biocarburantes <strong>de</strong>l 7%<br />
<strong>de</strong>l cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong>ergético <strong>de</strong> <strong>la</strong>s gasolinas y gasóleos comercializados con fines <strong>de</strong><br />
transporte hacia el 2011.<br />
Or<strong>de</strong>nanzas<br />
Or<strong>de</strong>nanza Municipal <strong>de</strong> Captación So<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Usos Térmicos<br />
Mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> Or<strong>de</strong>nanza Municipal publicados por IDAE <strong>en</strong> 2001.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | anexos 141
Anexo III: Marco institucional y legal <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>en</strong> Cataluña<br />
Instituciones públicas y privadas<br />
Instituciones públicas<br />
Oficina Cata<strong>la</strong>na <strong>de</strong>l Cambio Climático<br />
La Oficina Cata<strong>la</strong>na <strong>de</strong>l Cambio Climático es un órgano inter<strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
G<strong>en</strong>eralitat que dirige <strong>la</strong> estrategia cata<strong>la</strong>na contra el cambio climático (2008-2012),<br />
impulsando asimismo <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia y el ahorro <strong>en</strong>ergético y <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
<strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables. Apuesta c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te por <strong>la</strong> sustitución gradual <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías<br />
m<strong>en</strong>os limpias, garantizando el suministro <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s reales.<br />
http://mediambi<strong>en</strong>t.g<strong>en</strong>cat.net<br />
Instituto Catalán <strong>de</strong> Energía (ICAEN)<br />
El ICAEN es el órgano <strong>de</strong> mayor compet<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética <strong>de</strong> Cataluña. Realiza<br />
programas <strong>de</strong> investigación, para el <strong>de</strong>sarrollo y aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tecnologías<br />
<strong>en</strong>ergéticas (incluidas <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>ovables), <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong>l ahorro y <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética,<br />
el fom<strong>en</strong>to y el uso racional <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía y, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, <strong>la</strong> óptima gestión <strong>de</strong> los<br />
recursos <strong>en</strong>ergéticos <strong>en</strong> los difer<strong>en</strong>tes sectores económicos <strong>de</strong> Cataluña.<br />
www.g<strong>en</strong>cat.cat/ica<strong>en</strong><br />
Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Energía <strong>de</strong> Barcelona<br />
La Ag<strong>en</strong>cia ti<strong>en</strong>e como misión impulsar el posicionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Barcelona como ciudad<br />
ejemp<strong>la</strong>r <strong>en</strong> el tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los temas <strong>en</strong>ergéticos y su repercusión ambi<strong>en</strong>tal.<br />
Trabaja para que <strong>la</strong> ciudad alcance, a través <strong>de</strong>l cons<strong>en</strong>so y <strong>la</strong> participación, unos<br />
niveles óptimos <strong>en</strong> <strong>la</strong> utilización y <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> los recursos <strong>en</strong>ergéticos locales y <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
promoción <strong>de</strong> una <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> calidad, racional y sost<strong>en</strong>ible.<br />
www.barcelona<strong>en</strong>ergia.cat<br />
Asociaciones <strong>sectoriales</strong><br />
Asociación <strong>de</strong> Profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Energías R<strong>en</strong>ovables <strong>de</strong> Cataluña (APERCA)<br />
Asociación <strong>de</strong> profesionales <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables con el fin <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>tar<br />
<strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas <strong>en</strong> todos los ámbitos y sectores posibles. Trabaja <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
difusión <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad medioambi<strong>en</strong>tal, <strong>en</strong> el ahorro <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía y <strong>la</strong> autonomía <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
142<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | anexos
utilización <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables. Asesora y une esfuerzos para promover los<br />
objetivos comunes y repres<strong>en</strong>tar a los profesionales cata<strong>la</strong>nes <strong>de</strong>l sector fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s<br />
administraciones autonómicas, estatales e internacionales.<br />
www.aperca.org<br />
EOLICCAT<br />
La Asociación Eólica <strong>de</strong> Cataluña está integrada por fabricantes <strong>de</strong> aerog<strong>en</strong>eradores<br />
<strong>de</strong>l ámbito mundial, europeo, español y catalán, los impulsores eólicos <strong>en</strong> Cataluña,<br />
<strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s financieras, así como <strong>pequeña</strong>s y <strong>mediana</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>l ámbito<br />
económico local catalán (ing<strong>en</strong>ieros, consultores, gabinetes <strong>de</strong> abogados, etc.). Sus<br />
objetivos son promover <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía eólica como instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo sost<strong>en</strong>ible y<br />
<strong>de</strong> protección <strong>de</strong>l medio ambi<strong>en</strong>te, y coordinar y repres<strong>en</strong>tar sus asociados ante <strong>la</strong>s<br />
difer<strong>en</strong>tes instituciones y compañías <strong>de</strong> transporte y distribución <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía eléctrica.<br />
www.eoliccat.net<br />
Asociación Cata<strong>la</strong>na <strong>de</strong> Biodiésel (ACBiodièsel)<br />
Es una <strong>en</strong>tidad sin ánimo <strong>de</strong> lucro que ti<strong>en</strong>e como objetivo promocionar el uso <strong>de</strong>l<br />
biodiésel, estudiar y recom<strong>en</strong>dar un sistema <strong>de</strong> garantía <strong>de</strong> calidad <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong><br />
norma y garantías adicionales, facilitar a los usuarios <strong>la</strong>s respuestas técnicas<br />
necesarias para suplir los problemas técnicos, y repres<strong>en</strong>tar a los miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
asociación ante <strong>la</strong>s Administraciones <strong>de</strong>f<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do sus intereses.<br />
www.acbiodiesel.net<br />
Investigación e innovación tecnológica<br />
Instituto <strong>de</strong> Investigación <strong>en</strong> Energía <strong>de</strong> Cataluña (IREC)<br />
Organismo principal <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l Gobierno <strong>de</strong> Cataluña para <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
investigación y el <strong>de</strong>sarrollo tecnológico <strong>en</strong> el ámbito <strong>en</strong>ergético. Contribuye con <strong>la</strong><br />
innovación y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> productos tecnológicos, <strong>la</strong> investigación a medio y <strong>la</strong>rgo<br />
p<strong>la</strong>zo y el <strong>de</strong>sarrollo ci<strong>en</strong>tífico y el conocimi<strong>en</strong>to tecnológico <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía.<br />
www.irec.cat<br />
Universidad Politécnica <strong>de</strong> Cataluña (UPC)<br />
El Instituto <strong>de</strong> Sost<strong>en</strong>ibilidad, que coordina el P<strong>la</strong>n UPC Sost<strong>en</strong>ible 2015, es el órgano<br />
<strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia para acce<strong>de</strong>r los trabajos <strong>de</strong> investigación <strong>en</strong> el ámbito <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
r<strong>en</strong>ovable realizados por diversos <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad. A<strong>de</strong>más, el C<strong>en</strong>tro<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | anexos 143
<strong>de</strong> Transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Tecnología (CTT) pone a disposición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s —tanto<br />
gran<strong>de</strong>s industrias como pymes— y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s instituciones público-privadas herrami<strong>en</strong>tas<br />
<strong>de</strong> investigación para pot<strong>en</strong>ciar <strong>la</strong> innovación tecnológica mediante <strong>la</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
resultados.<br />
www.upc.edu/sost<strong>en</strong>ible2015<br />
CISOL<br />
El C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Investigación So<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong> Superior <strong>de</strong> Arquitectura <strong>de</strong>l Valles<br />
(ETSAV) <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad Politécnica <strong>de</strong> Cataluña promueve el uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r<br />
<strong>en</strong> el ámbito arquitectónico. Ofrece servicios <strong>de</strong> consultoría <strong>en</strong>ergética, formación<br />
tecnológica, diseño so<strong>la</strong>r, arquitectura bioclimática, investigación aplicada y doc<strong>en</strong>cia.<br />
www.cisol.com.es<br />
Comisión Inter<strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> Investigación e Innovación<br />
Órgano adscrito al Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Innovación, Universida<strong>de</strong>s y Empresa, <strong>en</strong>cargado<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> coordinación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> investigación e innovación <strong>de</strong> todos los<br />
<strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración <strong>de</strong> <strong>la</strong> G<strong>en</strong>eralitat. Entre sus principales funciones<br />
está el ve<strong>la</strong>r porque el diseño y <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estrategias y políticas <strong>de</strong><br />
investigación e innovación <strong>de</strong>l Gobierno se realic<strong>en</strong> a partir <strong>de</strong> procesos que<br />
garantic<strong>en</strong> <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> eficacia y el impacto <strong>de</strong>seado; garantizar <strong>la</strong> coordinación y<br />
<strong>la</strong> transversalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong> investigación e innovación <strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes<br />
<strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos y áreas <strong>de</strong>l Gobierno; así como impulsar proyectos estratégicos<br />
inter<strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> investigación e innovación.<br />
www.g<strong>en</strong>cat.cat/diue/in<strong>de</strong>x.html<br />
Oficina <strong>de</strong> Coordinación <strong>en</strong> Investigación e Innovación (OCRI)<br />
Se constituye <strong>en</strong> <strong>la</strong> unidad que provee al Gobierno <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos necesarios<br />
para apoyar<strong>la</strong> y coordinar sus activida<strong>de</strong>s.<br />
www.g<strong>en</strong>cat.cat/diue/in<strong>de</strong>x.html<br />
144<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | anexos
Legis<strong>la</strong>ción<br />
Leyes<br />
Ley 18/2008<br />
Ley <strong>de</strong> garantía y calidad <strong>de</strong>l suministro eléctrico.<br />
Reales <strong>de</strong>cretos<br />
Energía so<strong>la</strong>r fotovoltaica y so<strong>la</strong>r térmica<br />
Real Decreto 314/2006<br />
Real Decreto por el cual se aprueba el Código Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación, <strong>en</strong> el que se<br />
obliga a <strong>la</strong>s nuevas edificaciones que t<strong>en</strong>gan <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> agua cali<strong>en</strong>te sanitaria y/o<br />
climatización <strong>de</strong> piscinas cubierta, y, <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> zona climática <strong>en</strong> <strong>la</strong> que estén<br />
ubicadas, a que incorpor<strong>en</strong> una insta<strong>la</strong>ción so<strong>la</strong>r térmica para cubrir parte <strong>de</strong> sus<br />
necesida<strong>de</strong>s.<br />
Real Decreto 1027/2007<br />
Real Decreto por el cual se aprueba el Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Insta<strong>la</strong>ciones Térmicas <strong>en</strong> los<br />
edificios, el cual constituye el marco normativo básico <strong>en</strong> el que se regu<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias<br />
<strong>de</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética y seguridad que han <strong>de</strong> cumplir <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones térmicas <strong>en</strong> los<br />
edificios.<br />
Real Decreto 21/2006<br />
Real Decreto por el cual se regu<strong>la</strong> <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> criterios ambi<strong>en</strong>tales y <strong>de</strong> ecoefici<strong>en</strong>cia<br />
<strong>en</strong> los edificios, don<strong>de</strong> se incluye, <strong>en</strong>tre los parámetros, <strong>la</strong> obligación <strong>en</strong> <strong>la</strong>s nuevas<br />
edificaciones <strong>de</strong> disponer <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> agua cali<strong>en</strong>te sanitaria que<br />
utilice <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica para su funcionami<strong>en</strong>to.<br />
Energía eólica<br />
Real Decreto 147/2009<br />
Real Decreto por el cual se regu<strong>la</strong>n los procedimi<strong>en</strong>tos administrativos aplicables a <strong>la</strong><br />
imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> parques eólicos e insta<strong>la</strong>ciones fotovoltaicas <strong>en</strong> Cataluña, don<strong>de</strong> el<br />
objetivo es c<strong>la</strong>rificar y agilizar <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> parques eólicos e insta<strong>la</strong>ciones<br />
fotovoltaicas sobre el terr<strong>en</strong>o <strong>en</strong> Cataluña, <strong>de</strong> tal forma que se introduzcan elem<strong>en</strong>tos<br />
p<strong>la</strong>nificadores y a <strong>la</strong> vez elem<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> simplificación administrativa, garantizando el<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | anexos 145
equilibrio <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> correcta protección <strong>de</strong>l medio ambi<strong>en</strong>te y el paisaje, el respecto a <strong>la</strong><br />
normativa ambi<strong>en</strong>tal y urbanística, y el impulso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía eólica y fotovoltaica como<br />
fu<strong>en</strong>tes r<strong>en</strong>ovables.<br />
Decreto 352/2001<br />
Decreto sobre el procedimi<strong>en</strong>to administrativo aplicable a <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
so<strong>la</strong>r fotovoltaica conectadas a <strong>la</strong> red eléctrica.<br />
Decreto 174/2002<br />
Decreto regu<strong>la</strong>dor <strong>de</strong> <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía eólica <strong>en</strong> Cataluña.<br />
Or<strong>de</strong>nanzas<br />
Or<strong>de</strong>nanzas So<strong>la</strong>res Térmica (OST)<br />
Or<strong>de</strong>nanza G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Medio Ambi<strong>en</strong>te Urbano <strong>de</strong>l Ayuntami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Barcelona. El objeto<br />
<strong>de</strong> esta Or<strong>de</strong>nanza es regu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> incorporación <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> captación y utilización <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r activa <strong>de</strong> baja temperatura para <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> agua cali<strong>en</strong>te sanitaria <strong>en</strong><br />
los edificios y construcciones situados <strong>en</strong> el término municipal <strong>de</strong> Barcelona. Se aplica a<br />
<strong>la</strong> realización <strong>de</strong> nuevas edificaciones o construcciones <strong>en</strong> rehabilitación, reforma integral<br />
y/o cambio <strong>de</strong> uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> los edificios o construcciones exist<strong>en</strong>tes, sean<br />
públicos o privados. Se incluy<strong>en</strong> los edificios in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes.<br />
Or<strong>de</strong>n ITC/1522/2007<br />
Or<strong>de</strong>n por <strong>la</strong> cual se establece <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> garantía <strong>de</strong>l orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> electricidad<br />
proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía r<strong>en</strong>ovable y <strong>de</strong> cog<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> alta efici<strong>en</strong>cia.<br />
Or<strong>de</strong>n TRI/110/2005 (Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Trabajo e Industria)<br />
Or<strong>de</strong>n por <strong>la</strong> que se aprueban <strong>la</strong>s bases regu<strong>la</strong>doras para subv<strong>en</strong>cionar <strong>la</strong> realización <strong>de</strong><br />
actuaciones <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> ahorro, efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética y aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los<br />
recursos <strong>en</strong>ergéticos r<strong>en</strong>ovables.<br />
Certificaciones<br />
La certificación españo<strong>la</strong> N-So<strong>la</strong>r Keymark (AENOR)<br />
La certificación SOLAR KEYMARK fue creada <strong>en</strong> año 2003 con el objeto <strong>de</strong> otorgar un<br />
marcado <strong>de</strong> calidad <strong>de</strong> ámbito europeo a los captadores y equipos so<strong>la</strong>res térmicos. La<br />
iniciativa se <strong>de</strong>sarrolló con el apoyo <strong>de</strong>l Comité Europeo <strong>de</strong> Normalización (CEN) y <strong>la</strong><br />
Fe<strong>de</strong>ración Europea <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria So<strong>la</strong>r (ESTIF).<br />
146<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | anexos
Refer<strong>en</strong>cias<br />
Bibliografía<br />
AGENCIA EUROPEA DEL MEDIO AMBIENTE (2009) Gre<strong>en</strong>house Gas Emission Tr<strong>en</strong>ds and<br />
Projections in Europe 2009. Tracking Progress towards Kyoto Targets. Luxemburgo: AEMA,<br />
n.º 9.<br />
AGENCIA INTERNACIONAL DE LA ENERGÍA (2004) World Energy Outlook 2004. Washington: DC,<br />
AIE.<br />
AGENCIA INTERNACIONAL DE LA ENERGÍA (2009) World Energy Outlook 2009. Washington: DC,<br />
AIE.<br />
ASOCIACIÓN DE LA INDUSTRIA FOTOVOLTAICA (ASIF) (2009) Hacia <strong>la</strong> consolidación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
so<strong>la</strong>r fotovoltaica <strong>en</strong> España. Madrid: ASIF.<br />
ASOCIACIÓN DE PRODUCTORES DE ENERGÍAS RENOVABLES (APPA) (2009a) Estudio <strong>de</strong>l impacto<br />
macroeconómico <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> españa. Barcelona: APPA.<br />
ASOCIACIÓN DE PRODUCTORES DE ENERGÍAS RENOVABLES (APPA) (2009b) “R<strong>en</strong>ovables: Europa,<br />
nueva directiva, España nuevo <strong>de</strong>cretazo”. En: Appa Info. Barcelona: APPA, n.º 29.<br />
ASOCIACIÓN DE PRODUCTORES DE ENERGÍAS RENOVABLES (APPA) (2010) “Estudio <strong>de</strong> Deloitte para<br />
APPA: La inversión <strong>en</strong> r<strong>en</strong>ovables, muy r<strong>en</strong>table para España”. En: Appa Info. Barcelona:<br />
APPA, n.º 30.<br />
ASOCIACIÓN DE PRODUCTORES DE ENERGÍAS RENOVABLES (APPA) (2003) Introducción a los<br />
sistemas <strong>de</strong> retribución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> <strong>la</strong> UE. La visión <strong>de</strong> los productores.<br />
Barcelona: APPA.<br />
BARNEY, J. (1991) “Firm Resources and Sustained Competitive Advantage”. En: Journal of<br />
Managem<strong>en</strong>t. 17(1), pág. 99-120.<br />
CAMERON, K. S.; QUINN, R. E. (1996) Diagnosing and Changing Organizational Culture: Based<br />
on the Competing Values Framework. San Francisco: The Jossey-Bass Business &<br />
Managem<strong>en</strong>t Series.<br />
CANSECO, M. (2010) Energías r<strong>en</strong>ovables ¿Sacamos todo el pot<strong>en</strong>cial?. Madrid: Fundación<br />
Ciudadanía y Valores.<br />
CASANOVAS, X. (2007) L’<strong>en</strong>ergia so<strong>la</strong>r a Barcelona. L’or<strong>de</strong>nança so<strong>la</strong>r tèrmica. Barcelona:<br />
Ajuntam<strong>en</strong>t <strong>de</strong> Barcelona, pág. 11-12.<br />
COMISIÓN EUROPEA (2009) EU Action Against Climate Change, Leading Global Action to 2020<br />
and Beyond. Luxemburgo: Unión Europea.<br />
COMISIÓN EUROPEA. EUROSTAT (2009) Statistical Books. Europe in Figures. Luxemburgo:<br />
Comunida<strong>de</strong>s Europeas.<br />
COMISIÓN EUROPEA (2008) Communication from the Commission on the European<br />
Competitiv<strong>en</strong>ess Report 2008. [SEC(2008)2853].<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | refer<strong>en</strong>cias 147
COMISIÓN EUROPEA (2006). La nueva <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> pyme: Guía <strong>de</strong>l usuario y ejemplo <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración [En línea] Bruse<strong>la</strong>s: CE - Empresa e Industria.<br />
<br />
COMISIÓN EUROPEA (2004) Meeting the Targets & Putting R<strong>en</strong>ewables to Work, Overview<br />
Report. MITRE-Monitoring & Mo<strong>de</strong>lling Initiative on the Targets for R<strong>en</strong>ewable Energy [En<br />
línea]<br />
.<br />
COMISIÓN EUROPEA (2003) Proyecto Europa 2030: Retos y oportunida<strong>de</strong>s<br />
www.reflectiongroup.eu/wp-cont<strong>en</strong>t/uploads/2010/06/project-europe-2030-es.pdf.<br />
COMISIÓN EUROPEA (2001). Promoting a European Framework for Corporate Social<br />
Responsibility - Gre<strong>en</strong> Paper. Luxemburgo: Office for Official Publications of the European<br />
Communities, COM(2001) 366.<br />
COMISSIONS OBRERES DE CATALUNYA (2008) Energies r<strong>en</strong>ovables i ocupació a Catalunya.<br />
Situació 2008. Secretaria <strong>de</strong> Des<strong>en</strong>volupam<strong>en</strong>t Territorial <strong>de</strong> CCOO Catalunya.<br />
D’CRUZ, J.; RUGMAN, A. (1992) New Concepts for Canadian Competitiv<strong>en</strong>ess. Canadá: Kodak.<br />
ENERGÍAS RENOVABLES (2009) Anuario 2008: La crisis es <strong>la</strong> oportunidad. Madrid. N.º 74.<br />
FUNDACIÓ MÓN RURAL (2008) La imp<strong>la</strong>ntació territorial <strong>de</strong> les <strong>en</strong>ergies r<strong>en</strong>ovables a<br />
Catalunya. El món rural com a g<strong>en</strong>erador d’<strong>en</strong>ergia. Barcelona: Fundació Món Rural.<br />
GARRIGUES WALKER, A.; TRULLENQUE, F. (2008) “Responsabilidad social corporativa: ¿papel<br />
mojado o necesidad estratégica?”. En: Harvard Deusto Business Review (<strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 2008),<br />
n.º 164.<br />
GENERALITAT DE CATALUNYA (2005) P<strong>la</strong> <strong>de</strong> l'<strong>en</strong>ergia 2006-2015. Barcelona: G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong><br />
Catalunya.<br />
GENERALITAT DE CATALUNYA (2009) La política <strong>en</strong>ergètica <strong>en</strong> el nou esc<strong>en</strong>ari mundial:<br />
reflexions i propostes <strong>de</strong>s <strong>de</strong> Catalunya. Barcelona: Secretaria d’Economia i Finances.<br />
GENERALITAT DE CATALUNYA (2009) Revisió <strong>de</strong>l P<strong>la</strong> <strong>de</strong> l'<strong>en</strong>ergia <strong>de</strong> Catalunya 2006-2015.<br />
Barcelona: G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Catalunya.<br />
GENERALITAT DE CATALUNYA (2009) La indústria fotovoltaica <strong>de</strong> Catalunya. Reptes i<br />
oportunitats. Barcelona: Observatori <strong>de</strong> Prospectiva Industrial - G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Catalunya.<br />
GENERALITAT DE CATALUNYA (2008) P<strong>la</strong> marc <strong>de</strong> mitigació <strong>de</strong>l canvi climàtic 2008-2012.<br />
Barcelona: G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Catalunya.<br />
GREENPEACE (2005) R<strong>en</strong>ovables 2050. Un informe sobre el pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> <strong>la</strong> España p<strong>en</strong>insu<strong>la</strong>r. Madrid: Gre<strong>en</strong>peace.<br />
GREENPEACE (2008) R<strong>en</strong>ovables 100% Catalunya. Madrid: Gre<strong>en</strong>peace.<br />
GURGUÍ, A.; SUBIRÀ, A. (2009) Obra <strong>de</strong> govern. G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Catalunya 1980-2003: Energia.<br />
Barcelona: C<strong>en</strong>tre d’Estudis Jordi Pujol.<br />
INSTITUT CATALÀ DE L’ENERGIA (2009) “Energies r<strong>en</strong>ovables: economia productiva”. En: Cultura<br />
Energètica. Barcelona: n.º 172.<br />
148<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | refer<strong>en</strong>cias
INSTITUT CATALÀ DE L’ENERGIA (2010) Pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> “La efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética <strong>en</strong> el<br />
consumo”, por Encarna Baras. 20 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 2010. Fundación Gas Natural, Seminario <strong>de</strong><br />
Gestión Ambi<strong>en</strong>tal.<br />
INSTITUTO PARA LA DIVERSIFICACIÓN Y AHORRO DE LA ENERGÍA (2005) P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables<br />
<strong>en</strong> España 2005-2010. Madrid: Ministerio <strong>de</strong> Industria, Turismo y Comercio.<br />
INSTITUTO PARA LA DIVERSIFICACIÓN Y AHORRO DE LA ENERGÍA (2005) Resum<strong>en</strong> <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> España 2005-2010. Resum<strong>en</strong> <strong>de</strong>l PER para el Consejo <strong>de</strong><br />
Ministros, Madrid.<br />
INSTITUTO PARA LA DIVERSIFICACIÓN Y AHORRO DE LA ENERGÍA (2007) El Sol pue<strong>de</strong> ser tuyo.<br />
Respuestas a todas <strong>la</strong>s preguntas c<strong>la</strong>ve sobre <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica. Madrid: IDAE.<br />
INTERGOVERNMENTAL PANEL ON CLIMATE CHANGE (IPCC) (2007) Cambio climático 2007: Informe<br />
<strong>de</strong> síntesis. Ginebra (Suiza): IPCC.<br />
INSTITUTO SINDICAL DE TRABAJO, AMBIENTE Y SALUD (ISTAS) (2008) “Energías r<strong>en</strong>ovables y<br />
g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> empleo <strong>en</strong> España, pres<strong>en</strong>te y futuro”. Resum<strong>en</strong> ejecutivo <strong>de</strong>l estudio<br />
e<strong>la</strong>borado por CENIFER.<br />
KAY, J. (1993) Foundations of Corporate Success. Oxford: Oxford University Press.<br />
MAURE, A. (2010) “La política <strong>de</strong> <strong>la</strong> G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Cataluña <strong>en</strong> el fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia<br />
<strong>en</strong>ergética”. En: Seminario La efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética <strong>en</strong> Cataluña, 20 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 2010,<br />
Fundación Gas Natural.<br />
MINISTERIO DE INDUSTRIA, TURISMO Y COMERCIO (2008) La <strong>en</strong>ergía <strong>en</strong> España. Madrid:<br />
Secretaría G<strong>en</strong>eral Técnica.<br />
MINISTERIO DE MEDIO AMBIENTE, MEDIO RURAL Y MARINO (2009) Inv<strong>en</strong>tario <strong>de</strong> emisiones a <strong>la</strong><br />
atmósfera <strong>de</strong> España 1990-2007. Madrid.<br />
MINISTERIO DE MEDIO AMBIENTE, MEDIO RURAL Y MARINO (2007) Estrategia españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> cambio<br />
climático y <strong>en</strong>ergía limpia. Horizonte 2007-2012-2020. Docum<strong>en</strong>to aprobado por el<br />
Consejo Nacional <strong>de</strong>l Clima, el 25 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 2007, y por el Consejo <strong>de</strong> Ministros <strong>de</strong>l 2<br />
<strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 2007. Madrid.<br />
MURILLO, D. (2009) Guies <strong>sectoriales</strong> <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> a <strong>la</strong> petita i mitjana <strong>empresa</strong>. El sector <strong>de</strong><br />
l’hoteleria. Barcelona: ESADE.<br />
MURILLO, D. (2008). Guies sectorials <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> a <strong>la</strong> petita i mitjana <strong>empresa</strong>. El sector <strong>de</strong><br />
l’automoció. Barcelona: ESADE.<br />
MURILLO, D.; DINARÈS, M. (2007) Quince casos <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>pequeña</strong>s y <strong>mediana</strong>s <strong>empresa</strong>s.<br />
Barcelona: ESADE.<br />
MURILLO, D.; LOZANO J. (2006) <strong>RSE</strong> y pymes: Una apuesta por <strong>la</strong> excel<strong>en</strong>cia <strong>empresa</strong>rial.<br />
Barcelona: ESADE.<br />
PIMEC, PETITA I MITJANA EMPRESA DE CATALUNYA (2009) Anuari <strong>de</strong> <strong>la</strong> pime cata<strong>la</strong>na 2009.<br />
Barcelona: Pimec.<br />
PORRAS, J.; EMERY, S.; THOMPSON, M. (2007) “El éxito dura<strong>de</strong>ro: cómo crear una vida con<br />
s<strong>en</strong>tido”. En: Harvard Deusto Business Review, nov. 2007, n.º 162, pág. 34-40.<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | refer<strong>en</strong>cias 149
PORTER, M. (1980) Competitive Strategy. Nueva York: The Free Press.<br />
PORTER, M. E.; KRAMER, M. R. (2006) "Strategy and Society: The Link Betwe<strong>en</strong> Competitive<br />
Advantage and Corporate Social Responsibility". En: Harvard Business Review, Diciembre<br />
84(12): pág.78-92, 163.<br />
REENER, M. (2009) Gre<strong>en</strong> Jobs: Towards Dec<strong>en</strong>t Work in Sustainable, Low Carbon World.<br />
EUA: Worldwatch Institute.<br />
REN21 (2009) R<strong>en</strong>ewables Global Status Report: 2009 Update. París: REN21 Secretariat.<br />
SECRETARÍA DE RECURSOS NATURALES Y AMBIENTE (SERNA); SNV (2009) Mecanismo <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />
limpio. Conceptos básicos. Honduras: SNV.<br />
STERN, N. (2006) The Stern Review: The Economics of Climate Change [En línea].<br />
[Consulta: 26 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2010]<br />
UNEP-PNUMA (2002) Un<strong>de</strong>rstanding Climate Change: A Beginner’s Gui<strong>de</strong> to the UN<br />
Framework Conv<strong>en</strong>tion and its Kyoto Protocol. Ginebra: PNUMA.<br />
UNIDAD DE PLANEACIÓN MINERO-ENERGÉTICA (UPME) (2008) Energías r<strong>en</strong>ovables: <strong>de</strong>scripción,<br />
tecnologías y usos finales. Colombia: Subdirección <strong>de</strong> P<strong>la</strong>neación Energética.<br />
UNITED NATIONS FRAMEWORK CONVENTION ON CLIMATE CHANGE (UNFCCC) (2009) Decision /CP.<br />
15. The Confer<strong>en</strong>ce of the Parties, Takes Note of the Cop<strong>en</strong>hag<strong>en</strong> Accord of 18th of<br />
December 2009. Advanced Unedited Version.<br />
WWF-WORLD WIDE FUND FOR NATURE (2009) Low Carbon Jobs for Europe. Curr<strong>en</strong>t<br />
Opportunities and Future Prospects.<br />
150<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | refer<strong>en</strong>cias
Páginas web <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia<br />
www.idae.es<br />
www.mityc.es<br />
http://unfccc.int/2860.php<br />
www.eea.europa.eu<br />
http://ec.europa.eu/<strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t/climat/cop<strong>en</strong>hag<strong>en</strong>_09.htm<br />
www.mma.es<br />
http://archivo.gre<strong>en</strong>peace.org/GuiaSo<strong>la</strong>r/S-links.htm<br />
www.worl<strong>de</strong>nergy.org/publications/<br />
www.istas.net/web/in<strong>de</strong>x.asp?idpagina=3219<br />
www.<strong>en</strong>erclub.es<br />
www.ipcc.ch<br />
www20.g<strong>en</strong>cat.cat/portal/site/ica<strong>en</strong><br />
www.unep.org/billiontreecampaign/Spanish/in<strong>de</strong>x.asp<br />
www.mityc.es/<strong>en</strong>ergia/es-ES/Paginas/in<strong>de</strong>x.aspx<br />
http://unfccc.int/meetings/cop_15/items/5257.php<br />
www.pimec.es<br />
www.unglobalcompact.org/<br />
www.economiasost<strong>en</strong>ible.gob.es/<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | refer<strong>en</strong>cias 151
Índice <strong>de</strong> figuras<br />
Figura I.1. Tab<strong>la</strong> <strong>de</strong>scriptiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s estudiadas<br />
Figura I.2. Tab<strong>la</strong> resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s estudiadas<br />
Figura II.1: Consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria <strong>en</strong> el mundo<br />
Figura II.2: Descripción y aplicaciones <strong>de</strong> los distintos tipos <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía r<strong>en</strong>ovable<br />
Figura II.3: ER y consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria <strong>en</strong> <strong>la</strong> UE-27<br />
Figura II.4: ER como porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong>l consumo final por Estado Miembro (2005)<br />
Figura II.5: Capacidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica <strong>en</strong> el período 1995-2008 a esca<strong>la</strong><br />
mundial<br />
Figura II.6: Objetivos <strong>de</strong> Kioto para los países <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE-15<br />
Figura II.7: Mecanismos <strong>de</strong> flexibilidad <strong>de</strong>l Protocolo <strong>de</strong> Kioto<br />
Figura II.8: Pot<strong>en</strong>cia insta<strong>la</strong>da para <strong>la</strong> ER <strong>en</strong> España para el 2020<br />
Figura II.9: Instituciones públicas y privadas <strong>de</strong>l sector <strong>en</strong>ergético <strong>de</strong> España<br />
Figura II.10: Producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria con fu<strong>en</strong>tes r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> España<br />
Figura II.11: Consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria 2008. Contribución por fu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>ergéticas<br />
Figura II.12: Objetivos sobre <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> Cataluña<br />
Figura II.13: Tipología <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales estrategias regu<strong>la</strong>doras <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
<strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables<br />
Figura II.14: Distribució <strong>de</strong> <strong>la</strong> aportación al PIB <strong>de</strong> España <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ER (2008)<br />
Figura II.15: Evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cia fotovoltaica 2005-2008<br />
Figura II.16: Evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cia so<strong>la</strong>r termoeléctrica insta<strong>la</strong>da <strong>en</strong>tre 2005 y 2008<br />
Figura II.17: Puestos <strong>de</strong> trabajo directos e inducidos ocupados por el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías<br />
r<strong>en</strong>ovables (2008)<br />
Figura II.18: GEI <strong>de</strong> los principales países emisores <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE <strong>en</strong> el período 1990-2007<br />
Figura II.19: Emisiones <strong>de</strong> CO2 equival<strong>en</strong>te evitadas (2005-2008)<br />
Figura II.20: Evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustitución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s importaciones <strong>de</strong> combustibles fósiles (tep)<br />
Figura II.21: Organigrama <strong>de</strong> <strong>la</strong>s instituciones públicas <strong>de</strong>l sector <strong>en</strong>ergético <strong>de</strong> Cataluña<br />
Figura II.22: Producción <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria 2007<br />
Figura II.23: Consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías primarias por fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía r<strong>en</strong>ovable <strong>en</strong> el<br />
período 2003-2007 <strong>en</strong> Cataluña<br />
Figura II.24: Pot<strong>en</strong>cia insta<strong>la</strong>da para <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> electricidad por tecnología <strong>de</strong> ER <strong>en</strong><br />
2008<br />
Figura II.25: Objectivos <strong>de</strong> consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía primaria proyectados para <strong>la</strong> revisión <strong>de</strong>l<br />
P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía<br />
Figura II.26: Porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía primaria <strong>de</strong> Cataluña<br />
Figura II.27: Subv<strong>en</strong>ciones <strong>de</strong>l ICAEN para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables<br />
Figura II.28: C<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables<br />
Figura II.29: Tipo <strong>de</strong> actividad <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r térmica <strong>en</strong> Cataluña<br />
Figura II.30: Tipo <strong>de</strong> actividad <strong>en</strong> el sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica <strong>en</strong> Cataluña<br />
152<br />
<strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pymes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r | refer<strong>en</strong>cias
David Murillo<br />
Investigador <strong>de</strong>l Instituto <strong>de</strong> Innovación Social <strong>de</strong> ESADE (Universitat Ramon Llull) y profesor<br />
<strong>de</strong>l Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cias Sociales <strong>de</strong> ESADE. Actualm<strong>en</strong>te coordina <strong>la</strong> línea <strong>de</strong><br />
investigación sobre <strong>RSE</strong> y <strong>pequeña</strong> y <strong>mediana</strong> <strong>empresa</strong>. Es lic<strong>en</strong>ciado <strong>en</strong> Administración y<br />
Dirección <strong>de</strong> Empresas y <strong>en</strong> Humanida<strong>de</strong>s y doctor <strong>en</strong> Sociología.<br />
Maria Sureda<br />
Co<strong>la</strong>boradora <strong>de</strong>l Instituto <strong>de</strong> Innovación Social <strong>en</strong> proyectos <strong>de</strong> investigación sobre<br />
responsabilidad social <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> (<strong>RSE</strong>) y coordinadora <strong>de</strong>l Programa ESADE-PwC <strong>de</strong><br />
Li<strong>de</strong>razgo Social. Ha cursado <strong>la</strong> Lic<strong>en</strong>ciatura y el Máster <strong>en</strong> Dirección <strong>de</strong> Empresas <strong>en</strong> ESADE.<br />
<strong>Guías</strong> <strong>sectoriales</strong> <strong>de</strong> <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>pequeña</strong> y <strong>mediana</strong> <strong>empresa</strong><br />
Esta colección, impulsada por el Instituto <strong>de</strong> Innovación Social <strong>de</strong> ESADE y <strong>la</strong> Obra Social <strong>de</strong><br />
Unnim, ti<strong>en</strong>e el objetivo <strong>de</strong> acercar <strong>la</strong> responsabilidad social <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>empresa</strong> (<strong>RSE</strong>) a <strong>la</strong>s<br />
<strong>pequeña</strong>s y <strong>mediana</strong>s <strong>empresa</strong>s. Cada publicación se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> un sector <strong>de</strong> actividad<br />
económica específico e incluye un análisis económico y una recopi<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> casos <strong>de</strong>scriptivos,<br />
así como una primera aproximación sobre <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> incorporar <strong>la</strong> <strong>RSE</strong> <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio<br />
<strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo competitivo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>empresa</strong>s <strong>de</strong>l país.
Av. Pedralbes 60-62<br />
E-08034 Barcelona<br />
Tel. +34 93 280 61 62<br />
Fax + 34 93 204 81 05<br />
www.esa<strong>de</strong>.edu<br />
CCarrer d<strong>de</strong> Gà Gràcia, i 17<br />
08201 Saba<strong>de</strong>ll<br />
Telèfon: 902 33 55 66<br />
www.unnim.cat