14.05.2013 Views

Manual de Procedimientos de Fiscalía en el Sistema Penal

Manual de Procedimientos de Fiscalía en el Sistema Penal

Manual de Procedimientos de Fiscalía en el Sistema Penal

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 2 25/09/2009 09:39:32 a.m.


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong><br />

P<strong>en</strong>al Acusatorio Colombiano<br />

Esta guía es fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> información interna que permitirá a los funcionarios <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la<br />

Nación y servidores <strong>de</strong> policía judicial realizar sus labores. Por lo tanto, no <strong>de</strong>be ser consi<strong>de</strong>rada como<br />

fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>de</strong>recho ni como limitante para aplicar <strong>el</strong> bu<strong>en</strong> juicio y los conocimi<strong>en</strong>tos jurídicos. Igualm<strong>en</strong>te,<br />

su circulación, aplicación y uso <strong>de</strong>berán restringirse únicam<strong>en</strong>te para tal fin.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 3 25/09/2009 09:39:32 a.m.


105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 4 25/09/2009 09:39:32 a.m.


República <strong>de</strong> Colombia<br />

<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

Mario Germán Iguarán Arana<br />

Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

Guillermo M<strong>en</strong>doza Diago<br />

Vicefiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

Mariana Gutiérrez Dueñas<br />

Secretaria G<strong>en</strong>eral<br />

Luis Germán Ortega Rivero<br />

Director Nacional <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong>s<br />

Marilú Mén<strong>de</strong>z Rada<br />

Directora Nacional Cuerpo Técnico <strong>de</strong> Investigación<br />

Sonia St<strong>el</strong>la Romero Torres<br />

Directora Nacional Administrativa y Financiera<br />

Francisco Echeverry Lara<br />

Director Asuntos Internacionales<br />

Janeth Niño Farfán<br />

Directora Escu<strong>el</strong>a <strong>de</strong> Estudios e Investigaciones<br />

Criminalísticas y Ci<strong>en</strong>cias For<strong>en</strong>ses<br />

Coordinación Editorial<br />

Rodrigo Barrera Barinas<br />

Jefe <strong>de</strong> Oficina Divulgación y Pr<strong>en</strong>sa<br />

Cristina Díaz Vásquez<br />

Asesor II<br />

Oficina Divulgación y Pr<strong>en</strong>sa<br />

Diana Rocío Álvarez Ochoa<br />

Profesional Universitario I<br />

Oficina <strong>de</strong> Divulgación y Pr<strong>en</strong>sa<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 5 25/09/2009 09:39:32 a.m.


Colaboraron <strong>en</strong> la actualización <strong>de</strong>l <strong>Manual</strong><br />

Pedro Oriol Av<strong>el</strong>la Franco - Bogotá<br />

Carlos Andrés Guzmán Díaz - Bogotá<br />

Norma Consu<strong>el</strong>o Ardila Matéus - Bogotá<br />

José Antonio Alava Viteri - Pasto<br />

Luis Fernando Bedoya Sierra - Me<strong>de</strong>llín<br />

Wilson Caballero - Bogotá<br />

María Consu<strong>el</strong>o Córdoba Muñoz - Popayán<br />

Patricia Jack<strong>el</strong>ine Feria - Bogotá<br />

Diana María Giraldo Ciro - Me<strong>de</strong>llín<br />

Claudia Patricia Niño - Bogotá<br />

Rafa<strong>el</strong> Montero Vargas - Bucaramanga<br />

Susana Eug<strong>en</strong>ia Ramón - Bucaramanga<br />

José Fabio Salazar - Pereira<br />

Arnulfo <strong>de</strong> Jesús Serna Giraldo - Me<strong>de</strong>llín<br />

Claudia Patricia Vanegas Peña - Me<strong>de</strong>llín<br />

Adriana Villegas Arango - Manizales<br />

Fiscales <strong>en</strong> Comisión bajo la Coordinación <strong>de</strong>l Despacho <strong>de</strong>l Vicefiscal<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

© <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación, 2009<br />

www.fiscalia.gov.co<br />

ISBN 958-97542-5-2<br />

El pres<strong>en</strong>te material no podrá ser reproducido parcial o totalm<strong>en</strong>te por medio<br />

alguno sin <strong>el</strong> permiso expreso <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación. Distribución<br />

gratuita. Prohibida su v<strong>en</strong>ta.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 6 25/09/2009 09:39:32 a.m.


Tabla <strong>de</strong> Cont<strong>en</strong>ido<br />

Pres<strong>en</strong>tación......................................................................................................... 19<br />

Observación previa<br />

Sección 1<br />

Noticia Criminal<br />

1.1. Noción ........................................................................................................ 23<br />

1.2. Fu<strong>en</strong>tes ...................................................................................................... 23<br />

1.2.1. Formales .......................................................................................... 23<br />

1.2.2. No formales ..................................................................................... 23<br />

1.3. Oportunidad ............................................................................................... 23<br />

1.4. Actuaciones <strong>de</strong>l receptor <strong>de</strong> la noticia criminal .......................................... 24<br />

1.5. Actuaciones <strong>de</strong> la policía judicial respecto <strong>de</strong> la noticia criminal ............... 24<br />

1.6. Actuaciones <strong>de</strong>l fiscal <strong>de</strong>legado respecto <strong>de</strong> la noticia criminal ................ 25<br />

1.7. Fundam<strong>en</strong>to jurídico .................................................................................. 27<br />

1.8. Ejemplos <strong>de</strong> noticia criminal....................................................................... 27<br />

1.8.1. Fu<strong>en</strong>tes formales ........................................................................... 27<br />

1.8.2. Fu<strong>en</strong>tes no formales ........................................................................ 28<br />

Sección 2<br />

Indagación<br />

2.1. Noción ........................................................................................................ 29<br />

2.2. Límites ........................................................................................................ 29<br />

2.3. Actividad <strong>de</strong>l fiscal ..................................................................................... 29<br />

2.3.1. Disponer la ratificación <strong>de</strong> los actos <strong>de</strong> investigación ...................... 29<br />

2.3.2. Asumir la dirección, coordinación, control jurídico y verificación<br />

técnico-ci<strong>en</strong>tífica <strong>de</strong> las activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> policía judicial .................... 30<br />

2.3.3. Realizar sesiones <strong>de</strong> trabajo con <strong>el</strong> investigador <strong>de</strong> policía judicial 30<br />

2.3.4. Solicitar al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías las audi<strong>en</strong>cias pr<strong>el</strong>iminares 30<br />

2.3.5. Evaluar periódicam<strong>en</strong>te los resultados <strong>de</strong> la investigación ............. 31<br />

2.3.6. Solicitar la práctica <strong>de</strong> prueba anticipada ........................................ 32<br />

2.3.7. Adoptar medidas <strong>de</strong> protección para las víctimas............................ 33<br />

2.3.8. Solicitar la captura <strong>de</strong>l presunto autor o partícipe, si a <strong>el</strong>lo hubiere<br />

lugar ................................................................................................ 35<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 7 25/09/2009 09:39:32 a.m.<br />

7


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

8<br />

2.3.8.1. La or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> captura <strong>de</strong>berá observar y cont<strong>en</strong>er los<br />

sigui<strong>en</strong>tes requisitos .......................................................... 35<br />

2.3.8.2. Otras modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> captura........................................... 36<br />

2.3.8.2.1. Captura administrativa ....................................... 36<br />

2.3.8.2.2. Captura <strong>en</strong> flagrancia ........................................ 37<br />

2.3.8.2.3. Captura excepcional or<strong>de</strong>nada por <strong>el</strong> fiscal....... 39<br />

2.3.9. Formular imputación ........................................................................ 39<br />

2.4. Actividad <strong>de</strong> policía judicial ........................................................................ 39<br />

2.5. Derechos <strong>de</strong>l indiciado ............................................................................... 40<br />

2.6. Otras opciones <strong>de</strong>l fiscal fr<strong>en</strong>te a la noticia criminal y a la indagación ...... 40<br />

2.7. Fundam<strong>en</strong>to jurídico ................................................................................. 41<br />

2.8. Ejemplos <strong>de</strong> actuaciones <strong>en</strong> indagación .................................................... 41<br />

Sección 3<br />

Actos <strong>de</strong> Indagación e Investigación<br />

3.1. Recom<strong>en</strong>daciones g<strong>en</strong>erales..................................................................... 43<br />

3.1.1. Criterios moduladores <strong>de</strong> la actividad procesal .............................. 43<br />

3.1.2. Informes inmediatos <strong>de</strong> policía judicial sobre <strong>el</strong> inicio y resultados<br />

<strong>de</strong> la actuación ................................................................................. 43<br />

3.1.3. Dilig<strong>en</strong>ciami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> formatos .......................................................... 44<br />

3.1.4. Actuaciones <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación. Efectos que pro-<br />

duc<strong>en</strong> ............................................................................................... 44<br />

3.2. Actuaciones <strong>de</strong> la policía judicial <strong>en</strong> indagación e investigación ............... 45<br />

3.2.1. Por iniciativa propia y control posterior <strong>de</strong>l fiscal ............................ 45<br />

3.2.2. Por or<strong>de</strong>n previa <strong>de</strong>l fiscal y control posterior <strong>de</strong>l juez <strong>de</strong> garantías 46<br />

3.2.2.1. Registros y allanami<strong>en</strong>tos ................................................... 46<br />

3.2.2.2. Ret<strong>en</strong>ción, exam<strong>en</strong> y <strong>de</strong>volución <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>ncia ...... 49<br />

3.2.2.3. Interceptación <strong>de</strong> comunicaciones t<strong>el</strong>efónicas y similares.. 50<br />

3.2.2.4. Recuperación <strong>de</strong> información <strong>de</strong>jada al navegar por internet<br />

u otros medios tecnológicos que produzcan efectos<br />

equival<strong>en</strong>tes....................................................................... 51<br />

3.2.2.5. Vigilancia y seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> personas ................................. 52<br />

3.2.2.6. Vigilancia <strong>de</strong> cosas ............................................................. 53<br />

3.2.2.7. Análisis e infiltración <strong>de</strong> organización criminal .................. 53<br />

3.2.2.8. Actuación <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>cubiertos..................................... 54<br />

3.2.2.9. Entrega vigilada ................................................................. 55<br />

3.2.2.10. Exám<strong>en</strong>es <strong>de</strong> ADN que involucr<strong>en</strong> al indiciado o al imputado 59<br />

3.3. Actuaciones que requier<strong>en</strong> autorización judicial previa para su realización 59<br />

3.3.1. Inspección corporal .......................................................................... 59<br />

3.3.2. Registro personal ........................................................................... 60<br />

3.3.3. Obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> muestras que involucr<strong>en</strong> al imputado ........................ 60<br />

3.3.4. Reconocimi<strong>en</strong>to y exám<strong>en</strong>es físicos <strong>de</strong> las víctimas como extrac-<br />

ciones <strong>de</strong> sangre, toma <strong>de</strong> muestras <strong>de</strong> fluidos corporales, sem<strong>en</strong><br />

u otros análogos............................................................................... 61<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 8 25/09/2009 09:39:32 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

3.3.5. Búsqueda s<strong>el</strong>ectiva <strong>en</strong> base <strong>de</strong> datos ............................................. 61<br />

3.3.6. Reglas g<strong>en</strong>erales para las actuaciones que requier<strong>en</strong> autorización<br />

judicial previa ................................................................................... 62<br />

3.4. Métodos <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación........................................................................... 64<br />

3.5. Otras actuaciones posibles <strong>en</strong> la indagación ............................................. 65<br />

3.5.1. Declaración jurada ........................................................................... 65<br />

3.5.2. Afectación <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es ....................................................................... 66<br />

3.5.3. Administración <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es ................................................................. 67<br />

3.5.4. Medidas materiales y jurídicas <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es <strong>en</strong>caminadas al comiso.. 67<br />

3.5.4.1. Incautación y ocupación .................................................... 67<br />

3.5.4.2. Susp<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r dispositivo ...................................... 68<br />

3.5.5. Control <strong>de</strong> legalidad <strong>de</strong> las medidas materiales y jurídicas ............. 68<br />

3.5.6. Situación jurídica <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong> ................................................................ 68<br />

3.5.6.1. Devolución <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es ........................................................ 68<br />

3.5.6.2. Solicitud <strong>de</strong> medida caut<strong>el</strong>ar u otras medidas con fines <strong>de</strong><br />

reparación a favor <strong>de</strong> las víctimas ..................................... 69<br />

3.5.6.3. Destrucción (artículo 87 CPP) ........................................... 69<br />

3.5.6.4. Solicitud <strong>de</strong> medidas materiales o jurídicas con fines <strong>de</strong><br />

comiso .............................................................................. 69<br />

3.5.6.5. Inicio <strong>de</strong> la acción <strong>de</strong> extinción <strong>de</strong> dominio ...................... 70<br />

3.6. Fundam<strong>en</strong>to jurídico ..................................................................................... 71<br />

3.7. Cuadro resum<strong>en</strong> actos <strong>de</strong> indagación e investigación .................................. 72<br />

3.8. Ejemplos <strong>de</strong> algunos actos <strong>de</strong> indagación e investigación ........................... 73<br />

3.8.1. Registro y allanami<strong>en</strong>to.................................................................... 73<br />

3.8.2. Vigilancia y seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> personas .............................................. 73<br />

3.8.3. Vigilancia <strong>de</strong> cosas .......................................................................... 74<br />

3.8.4. Análisis e infiltración <strong>de</strong> organización criminal ................................. 74<br />

3.8.5. Actuación <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>cubiertos ................................................... 75<br />

3.8.6. Entrega vigilada ............................................................................... 75<br />

3.8.7. Búsqueda s<strong>el</strong>ectiva <strong>en</strong> bases <strong>de</strong> datos............................................ 76<br />

3.8.8. Obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> muestras que involucr<strong>en</strong> al imputado ....................... 77<br />

3.8.9. Ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>ncia ........................................................ 77<br />

3.8.10. Métodos <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación............................................................... 78<br />

Sección 4<br />

Investigación<br />

4.1. Noción ....................................................................................................... 79<br />

4.2. Oportunidad .............................................................................................. 79<br />

4.3. Consi<strong>de</strong>raciones previas ........................................................................... 80<br />

4.4. Actuaciones <strong>de</strong>l fiscal <strong>en</strong> la investigación ................................................. 80<br />

4.4.1. Formular imputación ....................................................................... 80<br />

4.4.1.1. Noción ................................................................................ 80<br />

4.4.1.2. Requisitos .......................................................................... 80<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 9 25/09/2009 09:39:33 a.m.<br />

9


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

10<br />

4.4.2. Declaratoria <strong>de</strong> persona aus<strong>en</strong>te ..................................................... 81<br />

4.4.2.1. Noción ............................................................................... 81<br />

4.4.2.2. Procedimi<strong>en</strong>to ................................................................... 81<br />

4.4.3. Contumacia ...................................................................................... 82<br />

4.4.4. Continuar con la <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong>l programa metodológico ............... 82<br />

4.4.5. Solicitar medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to .................................................. 83<br />

4.4.6. Prueba anticipada ........................................................................... 83<br />

4.4.7. Medidas <strong>de</strong> protección a las víctimas .............................................. 83<br />

4.4.8. Solicitar preclusión por las causales r<strong>el</strong>acionadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 332<br />

<strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al ................................................. 84<br />

4.4.9. Aplicar <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> oportunidad <strong>en</strong> los términos y condiciones<br />

fijados por la Constitución y la ley .................................................... 84<br />

4.4.10. Otras medidas que pue<strong>de</strong> adoptar <strong>el</strong> fiscal durante la fase <strong>de</strong><br />

investigación .................................................................................... 84<br />

4.5. Faculta<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l imputado y su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor ..................................................... 86<br />

4.6. Formas <strong>de</strong> terminación <strong>de</strong> la investigación ................................................ 87<br />

4.7. Fundam<strong>en</strong>to jurídico ................................................................................. 88<br />

Sección 5<br />

Audi<strong>en</strong>cias Pr<strong>el</strong>iminares<br />

5.1. Noción ........................................................................................................ 89<br />

5.2. Clasificación g<strong>en</strong>eral .................................................................................. 89<br />

5.3. Circunstancias especiales <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong><br />

Garantías ................................................................................................... 89<br />

5.4. Algunas audi<strong>en</strong>cias pr<strong>el</strong>iminares ............................................................... 92<br />

5.4.1. Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> imputación ......................................... 92<br />

5.4.1.1. Noción ................................................................................ 92<br />

5.4.1.2. Presupuestos probatorios .................................................. 92<br />

5.4.1.3. Trámite ............................................................................... 92<br />

5.4.1.4. Recom<strong>en</strong>daciones finales.................................................. 95<br />

5.4.1.5. Fundam<strong>en</strong>to jurídico .......................................................... 97<br />

5.4.2.1. Noción ................................................................................ 97<br />

5.4.2.2. Presupuestos .................................................................... 97<br />

5.4.2.2.1. Subjetivos .......................................................... 97<br />

5.4.2.2.2. Objetivos ............................................................ 98<br />

5.4.2.3. Oportunidad y trámite ........................................................ 99<br />

5.4.2.4. Recom<strong>en</strong>daciones finales.................................................. 100<br />

5.4.2.5. Fundam<strong>en</strong>to jurídico .......................................................... 102<br />

5.5. Audi<strong>en</strong>cia para solicitar or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> captura .................................................. 102<br />

5.5.1. Noción ........................................................................................... 102<br />

5.5.2. Oportunidad y trámite....................................................................... 102<br />

5.5.3. Fundam<strong>en</strong>to jurídico ........................................................................ 103<br />

5.6. Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> control posterior <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> captura (por or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> juez,<br />

<strong>de</strong>l fiscal, <strong>en</strong> flagrancia o administrativa) ................................................... 103<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 10 25/09/2009 09:39:33 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

5.6.1. Noción ........................................................................................... 103<br />

5.6.2. Oportunidad y trámite....................................................................... 104<br />

5.6.3. Recom<strong>en</strong>daciones finales ................................................................ 105<br />

5.6.4. Ejemplo <strong>de</strong> captura administrativa o <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva adminis-<br />

trativa ............................................................................................... 105<br />

5.7. Otras audi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> control <strong>de</strong> legalidad posterior .................................... 106<br />

5.7.1. Noción .............................................................................................. 106<br />

5.7.2. Presupuestos ................................................................................... 106<br />

5.7.3. Legitimidad ....................................................................................... 106<br />

5.7.4. Oportunidad y trámite....................................................................... 107<br />

5.7.5. Fundam<strong>en</strong>tos jurídicos ..................................................................... 108<br />

5.8. Audi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> autorización judicial previa ................................................. 108<br />

5.8.1. Noción .............................................................................................. 108<br />

5.8.2. Legitimidad ...................................................................................... 108<br />

5.8.3. Trámite ............................................................................................. 108<br />

5.8.4. Ejemplo <strong>de</strong> inspección corporal al indiciado que no consi<strong>en</strong>te <strong>el</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>to................................................................................... 109<br />

5.8.5. Fundam<strong>en</strong>to jurídico ........................................................................ 109<br />

5.9. Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> solicitud <strong>de</strong> prueba anticipada .............................................. 110<br />

5.9.1. Noción ........................................................................................... 110<br />

5.9.2. Legitimidad ....................................................................................... 110<br />

5.9.3. Oportunidad y trámite....................................................................... 110<br />

5.9.4. Fundam<strong>en</strong>to jurídico ........................................................................ 112<br />

5.10. Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> reconsi<strong>de</strong>ración .................................................................... 113<br />

5.10.1. Noción ........................................................................................... 113<br />

5.10.2. Legitimidad ..................................................................................... 113<br />

5.10.3. Oportunidad y trámite..................................................................... 113<br />

5.10.4. Fundam<strong>en</strong>to jurídico ...................................................................... 113<br />

5.11. Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> control judicial a la aplicación <strong>de</strong>l Principio <strong>de</strong> oportunidad . 114<br />

5.11.1. Noción ........................................................................................... 114<br />

5.11.2. Legitimidad ..................................................................................... 114<br />

5.11.3. Presupuestos ................................................................................. 114<br />

5.11.4. Oportunidad y trámite ..................................................................... 114<br />

5.11.5. Ejemplo <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong>l Principio <strong>de</strong> oportunidad ....................... 115<br />

5.11.6. Recom<strong>en</strong>daciones finales .............................................................. 116<br />

5.11.7. Fundam<strong>en</strong>to jurídico ....................................................................... 117<br />

5.12. Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> revocatoria <strong>de</strong> medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to ............................ 118<br />

5.12.1. Noción ........................................................................................... 118<br />

5.12.2. Presupuestos ................................................................................. 118<br />

5.12.3. Oportunidad y trámite..................................................................... 118<br />

5.12.4. Recom<strong>en</strong>daciones finales .............................................................. 119<br />

5.12.5. Fundam<strong>en</strong>to jurídico ...................................................................... 119<br />

5.13. Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> segunda instancia sobre autos............................................. 119<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 11 25/09/2009 09:39:33 a.m.<br />

11


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

12<br />

5.13.1. Noción ........................................................................................... 119<br />

5.13.2. Oportunidad y trámite..................................................................... 120<br />

5.13.3. Recom<strong>en</strong>daciones finales .............................................................. 120<br />

5.13.4. Fundam<strong>en</strong>to jurídico ...................................................................... 121<br />

Sección 6<br />

Preclusión<br />

6.1. Noción ........................................................................................................ 123<br />

6.2. Oportunidad y trámite................................................................................. 124<br />

6.3. Recom<strong>en</strong>daciones finales .......................................................................... 125<br />

6.4. Ejemplo ...................................................................................................... 126<br />

6.5. Fundam<strong>en</strong>to jurídico .................................................................................. 126<br />

Sección 7<br />

El Juicio<br />

7.1. Noción ...................................................................................................... 127<br />

7.2. Escrito <strong>de</strong> acusación .................................................................................. 127<br />

7.3. Cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l escrito ................................................................................. 128<br />

7.4. Cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l formato anexo .................................................................... 128<br />

7.5. Ejemplo <strong>de</strong> escrito <strong>de</strong> acusación y su anexo ............................................. 130<br />

7.6. Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> acusación..................................................... 133<br />

7.6.1. Noción ............................................................................................. 133<br />

7.6.2. Presupuesto ..................................................................................... 134<br />

7.6.3. Trámite ............................................................................................. 134<br />

7.6.4. Recom<strong>en</strong>dación final ....................................................................... 138<br />

7.6.5. Fundam<strong>en</strong>to jurídico ........................................................................ 138<br />

7.7. Audi<strong>en</strong>cia preparatoria ............................................................................... 139<br />

7.7.1. Noción .............................................................................................. 139<br />

7.7.2. Presupuesto .................................................................................... 139<br />

7.7.3. Oportunidad y trámite....................................................................... 139<br />

7.7.4. Recom<strong>en</strong>daciones .......................................................................... 142<br />

7.7.5. Fundam<strong>en</strong>to jurídico ........................................................................ 143<br />

Sección 8<br />

Juicio Oral y Público<br />

8.1. Preparación para <strong>el</strong> juicio........................................................................... 145<br />

8.1.1. Noción .............................................................................................. 145<br />

8.1.2. Pasos para una completa y correcta preparación <strong>de</strong>l juicio............. 146<br />

8.1.3. Recom<strong>en</strong>daciones .......................................................................... 148<br />

8.1.4. Fundam<strong>en</strong>to jurídico ........................................................................ 150<br />

8.2. Clases <strong>de</strong> evi<strong>de</strong>ncia y su empleo <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio............................................. 150<br />

8.2.1. Noción .............................................................................................. 150<br />

8.2.2. Tipos <strong>de</strong> evi<strong>de</strong>ncia ........................................................................... 150<br />

8.2.2.1. Según <strong>el</strong> medio utilizado para pres<strong>en</strong>tarla <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio ...... 150<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 12 25/09/2009 09:39:33 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

8.2.2.1.1. Evi<strong>de</strong>ncia testimonial ......................................... 150<br />

8.2.2.1.2. Evi<strong>de</strong>ncia docum<strong>en</strong>tal........................................ 152<br />

8.2.2.1.3. Evi<strong>de</strong>ncia material, real o física ......................... 152<br />

8.2.2.1.4. Evi<strong>de</strong>ncia pericial .............................................. 153<br />

8.2.2.1.4.1. Legitimidad ..................................................... 154<br />

8.2.2.1.4.2. Recom<strong>en</strong>daciones para la prueba pericial ..... 154<br />

8.2.2.1.4.3. Evi<strong>de</strong>ncia ci<strong>en</strong>tífica nov<strong>el</strong> ............................... 155<br />

8.2.2.1.5. Evi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>mostrativa...................................... 155<br />

8.2.2.1.5.1. Razones que aconsejan la utilización <strong>de</strong> evi-<br />

<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong>mostrativas ...................................... 155<br />

8.2.2.1.5.2. Recom<strong>en</strong>daciones para <strong>el</strong> manejo <strong>de</strong> la evi-<br />

<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>mostrativa........................................... 160<br />

8.2.2.2. Según <strong>el</strong> efecto que produce ............................................. 160<br />

8.2.2.2.1. Directa .............................................................. 160<br />

8.2.2.2.2. Indirecta o circunstancial .................................. 161<br />

8.2.3. I<strong>de</strong>ntificación y aut<strong>en</strong>ticación <strong>de</strong> la evi<strong>de</strong>ncia .................................. 161<br />

8.2.3.1. Procedimi<strong>en</strong>to para i<strong>de</strong>ntificar y aut<strong>en</strong>ticar una evi<strong>de</strong>ncia 161<br />

8.3. Fundam<strong>en</strong>to jurídico .................................................................................. 162<br />

8.4. Preparación <strong>de</strong>l testigo .............................................................................. 162<br />

8.4.1. Noción .............................................................................................. 162<br />

8.4.2. Oportunidad ..................................................................................... 162<br />

8.4.3. Propósito ......................................................................................... 163<br />

8.4.4. Recom<strong>en</strong>daciones .......................................................................... 163<br />

8.4.4.1. Información g<strong>en</strong>eral para <strong>el</strong> testigo .................................. 163<br />

Sección 9<br />

Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Juicio Oral<br />

9.1. Noción ........................................................................................................ 165<br />

9.2. Fundam<strong>en</strong>to jurídico .................................................................................. 165<br />

9.3. Oportunidad y trámite................................................................................. 165<br />

9.3.1. Alegación inicial ............................................................................... 166<br />

9.3.1.1. Noción ............................................................................... 166<br />

9.3.1.2. Trámite .............................................................................. 166<br />

9.3.2. Pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> la teoría <strong>de</strong>l caso ................................................... 167<br />

9.3.3. El <strong>de</strong>bate probatorio ......................................................................... 168<br />

9.3.3.1. Noción ................................................................................ 168<br />

9.3.3.2. Trámite ............................................................................... 168<br />

9.3.3.2.1. Pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> estipulaciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio ....... 168<br />

9.3.3.2.1.1. Ejemplo ........................................................... 169<br />

9.3.3.2.2. El interrogatorio <strong>de</strong>l testigo ................................ 170<br />

9.3.3.2.2.1. Técnica <strong>de</strong>l interrogatorio ............................... 171<br />

9.3.3.2.2.1.1. Son admisibles <strong>en</strong> <strong>el</strong> interrogatorio directo.. 171<br />

9.3.3.2.2.1.2 No son admisibles <strong>en</strong> <strong>el</strong> interrogatorio directo 171<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 13 25/09/2009 09:39:33 a.m.<br />

13


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

14<br />

9.3.3.2.2.2. Clases <strong>de</strong> preguntas ....................................... 171<br />

9.3.3.2.2.3. Recom<strong>en</strong>daciones .......................................... 175<br />

9.3.3.2.2.4. Oposiciones ................................................... 175<br />

9.3.3.2.2.4.1. Clases <strong>de</strong> preguntas que pue<strong>de</strong>n g<strong>en</strong>erar<br />

oposición ............................................................ 176<br />

9.3.3.2.2.4.2. Recom<strong>en</strong>daciones para formular oposiciones<br />

y objeciones ....................................................... 178<br />

9.3.4. Fundam<strong>en</strong>to jurídico ....................................................................... 179<br />

9.4. Contrainterrogatorio<br />

9.4.1. Noción .............................................................................................. 179<br />

9.4.2. Finalida<strong>de</strong>s que se consigu<strong>en</strong> con <strong>el</strong> contrainterrogatorio .............. 179<br />

9.4.3. Recom<strong>en</strong>daciones para <strong>el</strong> contrainterrogatorio ............................... 180<br />

9.4.4. Fundam<strong>en</strong>to jurídico ....................................................................... 181<br />

9.4.5. Impugnación <strong>de</strong> la credibilidad <strong>de</strong>l testigo ....................................... 181<br />

9.5. Prueba <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia.................................................................................. 182<br />

9.5.1. Fundam<strong>en</strong>to jurídico ....................................................................... 183<br />

9.5.2. Oportunidad para <strong>de</strong>scubrir la prueba <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia ....................... 183<br />

9.6. Petición <strong>de</strong> absolución per<strong>en</strong>toria .............................................................. 184<br />

9.6.1. Noción .............................................................................................. 184<br />

9.6.2. Fundam<strong>en</strong>to jurídico ....................................................................... 184<br />

9.7. Alegatos <strong>de</strong> las partes e intervini<strong>en</strong>tes ...................................................... 184<br />

9.7.1. Noción .............................................................................................. 184<br />

9.7.2. Trámite ............................................................................................. 184<br />

9.7.3. Recom<strong>en</strong>daciones ........................................................................... 185<br />

9.8. Decisión o s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong>l fallo ........................................................................ 186<br />

9.8.1. Noción .............................................................................................. 186<br />

9.8.2. Trámite ............................................................................................ 186<br />

Sección 10<br />

Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Individualización <strong>de</strong> P<strong>en</strong>a y S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia<br />

10.1. Noción ......................................................................................................... 187<br />

10.2. Trámite ........................................................................................................ 187<br />

10.3. Fundam<strong>en</strong>to jurídico ................................................................................... 188<br />

10.4. Recom<strong>en</strong>daciones ....................................................................................... 188<br />

Sección 11<br />

Inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> Reparación Integral<br />

11.1. Noción ........................................................................................................ 191<br />

11.2. Fundam<strong>en</strong>to jurídico .................................................................................. 191<br />

11.3. Legitimación ............................................................................................... 191<br />

11.4. Oportunidad y trámite................................................................................. 192<br />

11.4.1. Primera audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> trámite ......................................................... 192<br />

11.4.2. Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> pruebas y alegaciones .............................................. 192<br />

11.4.3. Consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> la inasist<strong>en</strong>cia .................................................. 192<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 14 25/09/2009 09:39:33 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Sección 12<br />

Justicia Restaurativa<br />

12.1. Introducción ................................................................................................. 193<br />

12.2. Noción ....................................................................................................... 195<br />

12.3. Fundam<strong>en</strong>to jurídico ................................................................................. 195<br />

12.4. Mecanismos <strong>de</strong> justicia restaurativa .......................................................... 195<br />

12.4.1. Conciliación .................................................................................... 196<br />

12.4.1.1. Noción .............................................................................. 196<br />

12.4.1.2. Fundam<strong>en</strong>tos jurídicos ..................................................... 196<br />

12.4.1.3. Proce<strong>de</strong>ncia y clases <strong>de</strong> conciliación ................................ 196<br />

12.4.1.3.1. Conciliación preprocesal ................................. 196<br />

12.4.1.3.1.1. Oportunidad .................................................. 197<br />

12.4.1.3.1.2. Compet<strong>en</strong>cia................................................. 198<br />

12.4.1.3.1.3. Restricciones ............................................... 198<br />

12.4.1.3.1.4. Legitimidad para conciliar ............................ 199<br />

12.4.1.3.1.5. Procedimi<strong>en</strong>to ............................................... 199<br />

12.4.1.3.1.6. Actividad Conciliatoria................................... 200<br />

12.4.1.3.1.7. Cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l acta ....................................... 200<br />

12.4.1.3.1.8. Efectos <strong>de</strong> la conciliación ............................. 201<br />

12.4.1.3.1.9. Ejemplo <strong>de</strong> conciliación ................................ 201<br />

12.4.2. Conciliación <strong>en</strong> <strong>el</strong> inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> reparación integral ........................ 204<br />

12.4.2.1. Noción ............................................................................... 204<br />

12.4.2.2. Oportunidad procesal ........................................................ 205<br />

12.4.2.3. Peticionarios ...................................................................... 205<br />

12.4.2.4. Perjuicios conciliables........................................................ 205<br />

12.4.2.5. Procedimi<strong>en</strong>to .................................................................... 205<br />

12.4.3. Mediación ....................................................................................... 207<br />

12.4.3.1. Noción ............................................................................... 207<br />

12.4.3.2. Fundam<strong>en</strong>to jurídico .......................................................... 207<br />

12.4.3.3. D<strong>el</strong>itos susceptibles <strong>de</strong> mediación .................................... 207<br />

12.4.3.4. Aspectos sobre los que versa la mediación ...................... 208<br />

12.4.3.5. Oportunidad procesal ........................................................ 208<br />

12.4.3.6. Compet<strong>en</strong>cia...................................................................... 208<br />

12.4.3.7. Aplicación .......................................................................... 208<br />

12.4.3.8. Susp<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> los términos. Los términos no se susp<strong>en</strong>-<br />

<strong>de</strong>n con ocasión <strong>de</strong> la práctica <strong>de</strong>l mecanismo <strong>de</strong> media-<br />

ción ................................................................................... 209<br />

Sección 13<br />

Principio <strong>de</strong> oportunidad<br />

13.1. Fundam<strong>en</strong>to jurídico .................................................................................... 215<br />

13.2. Nociones básicas ........................................................................................ 215<br />

13.3. Recom<strong>en</strong>daciones <strong>en</strong> la aplicación ............................................................. 216<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 15 25/09/2009 09:39:33 a.m.<br />

15


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

16<br />

Sección 14<br />

Preacuerdos y Negociaciones<br />

Preacuerdos ......................................................................................................... 225<br />

14.1. Noción ......................................................................................................... 225<br />

14.2. Importancia ................................................................................................ 226<br />

14.3. Fundam<strong>en</strong>to jurídico .................................................................................. 227<br />

14.4. Límites <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> los preacuerdos ................................................. 227<br />

14.4.1. Personal ........................................................................................ 227<br />

14.4.2. Temporal ....................................................................................... 230<br />

14.4.3. Punitivo .......................................................................................... 230<br />

14.5. Observaciones ........................................................................................... 231<br />

Sección 15<br />

Protección <strong>de</strong> Víctimas, Testigos y Peritos que Intervi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Proceso P<strong>en</strong>al<br />

15.1. Noción ......................................................................................................... 241<br />

15.2. Responsables .............................................................................................. 241<br />

15.3. B<strong>en</strong>eficiarios............................................................................................... 241<br />

15.4. Fundam<strong>en</strong>to jurídico .................................................................................. 241<br />

15.5. Consi<strong>de</strong>raciones previas ............................................................................ 242<br />

15.6. Recom<strong>en</strong>daciones ..................................................................................... 242<br />

15.7. Pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> la Policía Nacional ...................................................................... 243<br />

15.8. Pap<strong>el</strong> <strong>de</strong>l funcionario <strong>de</strong> policía judicial ..................................................... 243<br />

15.9. Pap<strong>el</strong> <strong>de</strong>l fiscal que a<strong>de</strong>lanta la investigación............................................ 243<br />

15.10. Pap<strong>el</strong> <strong>de</strong>l juez con funciones <strong>de</strong> garantías ................................................ 244<br />

15.11. Solicitud <strong>de</strong> protección ............................................................................... 244<br />

15.12. Estudio técnico <strong>de</strong> am<strong>en</strong>aza y riesgo ........................................................ 245<br />

15.13. Decisión ..................................................................................................... 245<br />

15.14. Terminación <strong>de</strong> la protección ..................................................................... 246<br />

15.15. Otros organismos <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> la protección <strong>de</strong> informantes ............... 246<br />

15.16. Testigos privados <strong>de</strong> su libertad ................................................................ 246<br />

15.17. Servidores y ex servidores <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación ............... 246<br />

15.18. Asist<strong>en</strong>cia a las víctimas ........................................................................... 246<br />

15.18.1. Noción ......................................................................................... 246<br />

15.18.2. Alcance......................................................................................... 247<br />

15.18.3. Fundam<strong>en</strong>to jurídico .................................................................... 247<br />

15.18.4. Clases <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia .................................................................... 247<br />

15.18.5. Procedimi<strong>en</strong>to ........................................................................... 247<br />

15.18.6. Recom<strong>en</strong>daciones ....................................................................... 248<br />

Sección 16<br />

Guía Introductoria a la Informática<br />

16.1 La informática <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo misional.......................................................... 249<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 16 25/09/2009 09:39:33 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

16.2. Otros sistemas <strong>de</strong> información misional .................................................... 253<br />

16.3. Servicios informáticos corporativos............................................................ 253<br />

16.3.1. Correo <strong>el</strong>ectrónico corporativo ....................................................... 253<br />

16.3.2. Internet ........................................................................................... 253<br />

16.3.3. Intranet ........................................................................................... 254<br />

16.3.4. Red nacional Fiscat<strong>el</strong> ..................................................................... 254<br />

16.3.5. Vi<strong>de</strong>oconfer<strong>en</strong>cia ........................................................................... 254<br />

Sección 17<br />

Guía Introductoria a la Criminalística<br />

División Criminalística .......................................................................................... 255<br />

17.1. Sección Laboratorios y Criminalística ........................................................ 255<br />

17.1.1. Grupo Balística............................................................................... 255<br />

17.1.2. Grupo Fotografía y Vi<strong>de</strong>o .............................................................. 259<br />

17.1.3. Grupo Acústica For<strong>en</strong>se................................................................. 260<br />

17.1.4. Grupo Grafología y Docum<strong>en</strong>tología For<strong>en</strong>se ............................... 261<br />

17.1.5. Grupo Química .............................................................................. 263<br />

17.2. Sección <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación ............................................................................. 263<br />

17.2.1. Grupo I<strong>de</strong>ntificación Especializada ................................................ 264<br />

17.2.2. Grupo NN y <strong>de</strong>saparecidos ............................................................ 265<br />

17.2.3. Grupo <strong>de</strong> Lofoscopia ...................................................................... 266<br />

17.2.4. Grupo <strong>de</strong> G<strong>en</strong>ética ......................................................................... 266<br />

17.2.5. Topógrafos, Arquitectos ................................................................. 266<br />

17.3. Unidad <strong>de</strong> Policía Judicial <strong>de</strong> Perfilación Criminal ...................................... 267<br />

17.4. Secciones <strong>de</strong> Criminalística <strong>de</strong> las Direcciones Seccionales <strong>de</strong>l CTI........ 268<br />

Anexo ................................................................................................................... 269<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 17 25/09/2009 09:39:33 a.m.<br />

17


105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 18 25/09/2009 09:39:33 a.m.


Pres<strong>en</strong>tación<br />

La civilidad <strong>en</strong> tiempos actuales <strong>de</strong>termina la racionalización <strong>en</strong> la<br />

solución <strong>de</strong> los conflictos sociales. Racionalización <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido <strong>de</strong>l<br />

límite <strong>de</strong>l uso <strong>de</strong> la fuerza y <strong>de</strong> las vías <strong>de</strong> hecho para la superación <strong>de</strong><br />

estos, <strong>en</strong>tregándos<strong>el</strong>e <strong>de</strong>terminadas labores <strong>de</strong>cisorias, <strong>en</strong> no pocos<br />

casos, al Estado a través <strong>de</strong> sus aparatos jurisdiccionales.<br />

El ce<strong>de</strong>r la solución <strong>de</strong> las diverg<strong>en</strong>cias sociales al Estado,<br />

especialm<strong>en</strong>te cuando tal conflictividad ti<strong>en</strong>e una real trasc<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />

social, a través <strong>de</strong> la lesión o puesta <strong>en</strong> p<strong>el</strong>igro efectiva <strong>de</strong> los valores<br />

e intereses <strong>de</strong> mayor r<strong>el</strong>evancia, permite establecer parámetros <strong>de</strong><br />

garantía para cada ciudadano, <strong>de</strong> tal forma que solo por lo que la misma<br />

colectividad ha establecido como “<strong>de</strong>lito” podría t<strong>en</strong>er una consecu<strong>en</strong>cia<br />

adversa <strong>de</strong>nominada p<strong>en</strong>a o, g<strong>en</strong>éricam<strong>en</strong>te, sanción. Incluso, podría<br />

pre<strong>de</strong>terminarse cuál sería la forma o cantidad <strong>de</strong> la consecu<strong>en</strong>cia<br />

jurídica negativa. Esta sería una <strong>de</strong> las garantías mínimas, <strong>de</strong>rivadas<br />

<strong>de</strong> la revolución francesa y fruto <strong>de</strong>l p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Beccaria.<br />

En un plexo <strong>de</strong> garantías procesales, una <strong>de</strong> <strong>el</strong>las ha cobrado verda<strong>de</strong>ra<br />

vig<strong>en</strong>cia, como que <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate <strong>de</strong> intereses <strong>de</strong>be ser pres<strong>en</strong>tado ante<br />

un tercero imparcial a qui<strong>en</strong> <strong>de</strong>nominaríamos juez. Esa vig<strong>en</strong>cia, cuya<br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>talidad nos pue<strong>de</strong> parecer ahora basilar, ti<strong>en</strong>e su fundam<strong>en</strong>to con<br />

la adopción <strong>en</strong> nuestro país <strong>de</strong> un sistema p<strong>en</strong>al <strong>de</strong> marcada ori<strong>en</strong>tación<br />

acusatoria, don<strong>de</strong> principios como la contradicción, conc<strong>en</strong>tración,<br />

inmediación, oralidad y publicidad son pilares es<strong>en</strong>ciales cuando <strong>de</strong>l<br />

<strong>en</strong>juiciami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un ciudadano se trata.<br />

La <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación, con ocasión <strong>de</strong> la <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> vig<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong>l Acto Legislativo No. 02 <strong>de</strong> 2003, ha asumido <strong>el</strong> reto <strong>de</strong> un nuevo<br />

sistema <strong>de</strong> investigación y juzgami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las conductas que se<br />

consi<strong>de</strong>r<strong>en</strong> p<strong>en</strong>alm<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>evantes, abandonando pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te la tan<br />

reprochable condición <strong>de</strong> “juez-parte”, para asumir <strong>el</strong> rol <strong>de</strong> investigador<br />

y acusador siempre que <strong>el</strong> hecho se i<strong>de</strong>ntifique con uno que t<strong>en</strong>ga la<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 19 25/09/2009 09:39:34 a.m.<br />

19


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

20<br />

caracterización <strong>de</strong> una conducta punible. De aqu<strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to a hoy,<br />

ciertas cosas se han precisado y otras se han <strong>en</strong>riquecido gracias a la<br />

dialéctica propia <strong>de</strong> la novedad.<br />

El texto que ahora ti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> sus manos es fruto <strong>de</strong>l esfuerzo constante<br />

<strong>de</strong> un grupo <strong>de</strong> <strong>de</strong>dicados fiscales <strong>de</strong> las seccionales <strong>de</strong> Bogotá,<br />

Bucaramanga, Cali, Manizales, Me<strong>de</strong>llín, <strong>en</strong>tre otras regiones, que<br />

at<strong>en</strong>tos a los problemas jurídicos suscitados <strong>en</strong> nuestra Patria, han<br />

propuesto una serie <strong>de</strong> soluciones fundam<strong>en</strong>tadas <strong>en</strong> la jurispru<strong>de</strong>ncia<br />

emitida, por la Corte Constitucional y la Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia.<br />

Por lo tanto, <strong>el</strong> texto se constituye <strong>en</strong> una obra <strong>de</strong> perman<strong>en</strong>te consulta,<br />

no solo para los fiscales, sino para todos los servidores <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong><br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación, construida sobre la problematización <strong>de</strong>l día a día<br />

<strong>de</strong> un sistema p<strong>en</strong>al que ya alcanza su primer lustro <strong>de</strong> exist<strong>en</strong>cia, pero<br />

que aún se muestra <strong>en</strong> construcción.<br />

Para <strong>el</strong>lo se ha estructurado este trabajo <strong>en</strong> capítulos según las fases<br />

<strong>de</strong>l procedimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> or<strong>de</strong>n a una mejor ubicación sistémica <strong>de</strong>l lector;<br />

haci<strong>en</strong>do precisión, por ejemplo, <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>los ev<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> los cuales <strong>el</strong><br />

control ante los jueces <strong>de</strong> la República <strong>de</strong>be hacerse con ant<strong>el</strong>ación<br />

<strong>de</strong>l acto <strong>de</strong> investigación o <strong>de</strong>l dilig<strong>en</strong>ciami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong>, o <strong>en</strong> qué<br />

ev<strong>en</strong>tos es posterior. Habría que reiterar la vocación <strong>de</strong> servir como<br />

texto consultivo <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te manual, <strong>de</strong> ahí la s<strong>en</strong>cillez <strong>de</strong>l l<strong>en</strong>guaje<br />

utilizado, para que la labor tan honrosa que se nos ha <strong>en</strong>tregado sea<br />

realizada cada vez <strong>de</strong> la mejor manera.<br />

Agra<strong>de</strong>cemos la labor <strong>de</strong> qui<strong>en</strong>es han participado <strong>en</strong> la construcción y<br />

actualización <strong>de</strong> este manual, pero más gratitud t<strong>en</strong>dremos para qui<strong>en</strong>es<br />

con sus aportes o si se quiere con sus críticas, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la aca<strong>de</strong>mia, o<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> la experi<strong>en</strong>cia, contribuyan al mejorami<strong>en</strong>to perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong> este<br />

manual que, con absoluta seguridad, no será la última edición, ni la más<br />

<strong>el</strong>aborada.<br />

Queda, <strong>en</strong>tonces, este esfuerzo institucional <strong>en</strong> sus manos para su<br />

consulta o para su valorización conceptual.<br />

Mario Germán Iguarán Arana<br />

Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 20 25/09/2009 09:39:34 a.m.


Obser vación previa<br />

La <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> at<strong>en</strong><strong>de</strong>r inquietu<strong>de</strong>s<br />

y dificulta<strong>de</strong>s que han surgido con motivo <strong>de</strong>l cambio radical <strong>de</strong>l<br />

sistema <strong>de</strong> investigación y juzgami<strong>en</strong>to, ha <strong>de</strong>cidido hacer una <strong>en</strong>trega<br />

actualizada, corregida y ampliada <strong>de</strong>l manual <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> la<br />

<strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema p<strong>en</strong>al acusatorio colombiano, dirigida a fiscales y<br />

servidores <strong>de</strong> policía judicial.<br />

Des<strong>de</strong> luego, sería imposible recom<strong>en</strong>dar pautas <strong>de</strong> conducta funcional<br />

a los fiscales, investigadores y peritos sin prever racionalm<strong>en</strong>te la<br />

actuación, respuesta o <strong>de</strong>cisión corr<strong>el</strong>ativa <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más actores,<br />

pues, al fin y al cabo, se trata <strong>de</strong> un sistema y todos sus compon<strong>en</strong>tes<br />

están conectados <strong>en</strong> la práctica, sin perjuicio <strong>de</strong> la in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong><br />

los roles que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> quedar bi<strong>en</strong> diseñados. Así, <strong>en</strong>tonces, <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación<br />

con los jueces –<strong>de</strong> función <strong>de</strong> control <strong>de</strong> garantías y <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to–,<br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sores y <strong>el</strong> Ministerio Público, lo escrito simplem<strong>en</strong>te correspon<strong>de</strong><br />

a respetuosas suger<strong>en</strong>cias.<br />

Ahora bi<strong>en</strong>, como se trata <strong>de</strong> una herrami<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> trabajo, surgida por<br />

la fuerza <strong>de</strong> la novedad <strong>de</strong>l sistema y <strong>de</strong>l juicioso análisis que nuestra<br />

institución, con la colaboración <strong>de</strong> un grupo <strong>de</strong> fiscales <strong>de</strong>dicados al<br />

monitoreo <strong>de</strong> su avance, ha <strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse que sus cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

conciliarse –como siempre trató <strong>de</strong> hacerse <strong>en</strong> su redacción– con la<br />

Constitución Política, los tratados internacionales que establec<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>rechos humanos, <strong>el</strong> Código P<strong>en</strong>al (especialm<strong>en</strong>te la modificación<br />

introducida por la Ley 890 <strong>de</strong> 2004) y <strong>el</strong> Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al<br />

(Ley 906 <strong>de</strong> 2004). En todo caso, como se actúa <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un Estado<br />

<strong>de</strong> Derecho, obviam<strong>en</strong>te prevalec<strong>en</strong> las normas o interpretaciones <strong>de</strong><br />

orig<strong>en</strong> antes indicado, sobre las pautas <strong>de</strong>l manual.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, aunque <strong>el</strong> texto acoge jurispru<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> la Corte Suprema<br />

<strong>de</strong> Justicia y <strong>de</strong> la Corte Constitucional compatible con <strong>el</strong> nuevo sistema<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 21 25/09/2009 09:39:34 a.m.<br />

21


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

22<br />

<strong>de</strong> investigación y juzgami<strong>en</strong>to 1 , serán estas altas corporaciones las que<br />

con sus pronunciami<strong>en</strong>tos futuros <strong>de</strong>finan interpretaciones sobre temas<br />

polémicos y, obviam<strong>en</strong>te, a <strong>el</strong>los se acomodarán las guías, directrices y<br />

reglam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación.<br />

1 SU-159 <strong>de</strong> 2002 y C-1092 <strong>de</strong> 2003, por ejemplo.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 22 25/09/2009 09:39:34 a.m.


1.1. Noción<br />

Sección 1<br />

Noticia Criminal<br />

La noticia criminal es <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to o la información obt<strong>en</strong>idos por la<br />

policía judicial 2 o la <strong>Fiscalía</strong>, <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con la comisión <strong>de</strong> una o varias<br />

conductas que revist<strong>en</strong> las características <strong>de</strong> un <strong>de</strong>lito, exteriorizada<br />

por medio <strong>de</strong> distintas formas o fu<strong>en</strong>tes. Pue<strong>de</strong> ser verbal, escrita o<br />

formulada valiéndose <strong>de</strong> cualquier medio técnico que por lo g<strong>en</strong>eral<br />

permite la i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong>l autor <strong>de</strong> la misma.<br />

1.2. Fu<strong>en</strong>tes 3<br />

1.2.1. Formales<br />

• D<strong>en</strong>uncia. La pres<strong>en</strong>ta cualquier persona natural o <strong>el</strong> repres<strong>en</strong>tante<br />

legal <strong>de</strong> una persona jurídica afectada.<br />

• Petición especial <strong>de</strong>l Procurador G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación.<br />

• Quer<strong>el</strong>la <strong>de</strong> la víctima o directam<strong>en</strong>te perjudicado, su repres<strong>en</strong>tante<br />

legal o here<strong>de</strong>ros; <strong>de</strong>l <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor <strong>de</strong> familia o <strong>de</strong>l ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l Ministerio<br />

Público, según <strong>el</strong> caso.<br />

• Cualquier otro medio <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> oficial como informes <strong>de</strong> policía o <strong>de</strong><br />

otra autoridad que haya t<strong>en</strong>ido conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la ocurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un<br />

hecho <strong>de</strong> probable connotación <strong>de</strong>lictiva.<br />

1.2.2. No formales<br />

Información obt<strong>en</strong>ida por llamadas t<strong>el</strong>efónicas, noticias difundidas por<br />

medios <strong>de</strong> comunicación, anónimos, informantes y correo <strong>el</strong>ectrónico,<br />

a manera <strong>de</strong> ejemplo.<br />

2 Debe t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que la policía judicial, cualquiera sea la <strong>en</strong>tidad a la que esté adscrita<br />

administrativam<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> funcionalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación (art. 202 CPP).<br />

3 Consulte <strong>el</strong> <strong>Manual</strong> <strong>de</strong> Policía Judicial <strong>en</strong> los acápites 3.3.1 y 3.3.2, págs. 27 a 31.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 23 25/09/2009 09:39:34 a.m.<br />

23


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

24<br />

1.3. Oportunidad<br />

La noticia criminal pue<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> cualquier mom<strong>en</strong>to, excepto<br />

la quer<strong>el</strong>la que <strong>de</strong>be formularse <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los seis meses sigui<strong>en</strong>tes<br />

a la comisión <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito, contados también <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que<br />

<strong>de</strong>saparezcan las circunstancias <strong>de</strong> fuerza mayor o caso fortuito<br />

acreditados que impidan al quer<strong>el</strong>lante legítimo t<strong>en</strong>er conocimi<strong>en</strong>to<br />

oportuno <strong>de</strong> su ocurr<strong>en</strong>cia.<br />

Podrá pres<strong>en</strong>tarse ante los organismos con funciones <strong>de</strong> policía judicial<br />

y se canalizará a través <strong>de</strong> las Salas <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción al Usuario (SAU),<br />

C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Servicios Judiciales, Casas <strong>de</strong> Justicia (CAVIF), Estructuras<br />

<strong>de</strong> Apoyo <strong>en</strong> Investigación <strong>de</strong> Responsables y Oficinas <strong>de</strong> Asignaciones<br />

<strong>en</strong> las cuales se realizará <strong>el</strong> reparto correspondi<strong>en</strong>te a efectos <strong>de</strong> que<br />

un fiscal asuma la dirección, coordinación y control <strong>de</strong> la indagación.<br />

1.4. Actuaciones <strong>de</strong>l receptor <strong>de</strong> la noticia criminal<br />

• Advertir al <strong>de</strong>nunciante o quer<strong>el</strong>lante sobre las consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong><br />

faltar a la verdad <strong>en</strong> su manifestación.<br />

• Obt<strong>en</strong>er <strong>de</strong>l <strong>de</strong>nunciante o quer<strong>el</strong>lante la mayor información posible<br />

que permita ori<strong>en</strong>tar eficazm<strong>en</strong>te la indagación. Debe t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta<br />

que la <strong>de</strong>nuncia solo podrá ampliarse por una sola vez a instancia<br />

<strong>de</strong>l <strong>de</strong>nunciante, o <strong>de</strong>l funcionario compet<strong>en</strong>te, sobre aspectos <strong>de</strong><br />

importancia para la investigación.<br />

• Dilig<strong>en</strong>ciar <strong>el</strong> Formato Único <strong>de</strong> Noticia Criminal 4<br />

1.5. Actuaciones <strong>de</strong> la policía judicial respecto <strong>de</strong> la noticia criminal<br />

• Iniciar <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia 5 respecto <strong>de</strong> los<br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física allegados <strong>en</strong> ese<br />

mom<strong>en</strong>to o <strong>en</strong> las actuaciones inmediatas 6 .<br />

Analizar la necesidad <strong>de</strong> realizar actos urg<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> investigación 7 y,<br />

si qui<strong>en</strong> recibe la noticia criminal cumple funciones <strong>de</strong> policía judicial,<br />

actuar <strong>de</strong> inmediato para evitar la pérdida o alteración <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física, como inspección <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

4 Formato <strong>de</strong> Policía Judicial FPJ 2.<br />

5 Formatos <strong>de</strong> Policía Judicial FPJ 7 y FPJ 8.<br />

6 Sobre <strong>el</strong> tema, pue<strong>de</strong>n consultarse las <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong> la Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia, radicados 25920 y<br />

29416, don<strong>de</strong> se resalta la importancia <strong>en</strong> <strong>el</strong> cuidado sobre los protocolos <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia, al<br />

igual que las Resoluciones 1890 <strong>de</strong> 2000, 2869 <strong>de</strong> 2003, 06394 <strong>de</strong> 2004 y 02770 <strong>de</strong> 2005, emanadas<br />

<strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral la Nación.<br />

7 Consúltese Sección 3.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 24 25/09/2009 09:39:34 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

lugar <strong>de</strong>l hecho, inspección <strong>de</strong> cadáver y <strong>en</strong>trevistas. El informe<br />

ejecutivo que sobre <strong>el</strong>los pres<strong>en</strong>tará al fiscal <strong>de</strong>legado, <strong>de</strong>berá reunir<br />

los requisitos establecidos <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Manual</strong> <strong>de</strong> Policía Judicial 8 .<br />

• Dar aviso inmediato, a través <strong>de</strong> cualquier medio expedito, a la<br />

<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación, <strong>de</strong>jando constancia <strong>en</strong> <strong>el</strong> formato <strong>de</strong><br />

reporte <strong>de</strong> iniciación 9 , poniéndose <strong>en</strong> contacto inmediato con <strong>el</strong> fiscal<br />

<strong>de</strong>legado que asuma inmediatam<strong>en</strong>te la dirección, coordinación y<br />

control <strong>de</strong> la investigación 10 .<br />

En los casos <strong>de</strong> noticia criminal acompañada <strong>de</strong> captura <strong>en</strong> flagrancia,<br />

dilig<strong>en</strong>ciará los formatos <strong>de</strong> captura y acta <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong>l capturado 11 .<br />

1.6. Actuaciones <strong>de</strong>l fiscal <strong>de</strong>legado respecto <strong>de</strong> la noticia criminal<br />

• Verificar <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las condiciones <strong>de</strong> procedibilidad, es<br />

<strong>de</strong>cir, los requisitos necesarios para dar curso a la acción p<strong>en</strong>al.<br />

• Tratándose <strong>de</strong> un <strong>de</strong>lito quer<strong>el</strong>lable se requiere que <strong>el</strong> quer<strong>el</strong>lante<br />

esté legitimado para pres<strong>en</strong>tar la quer<strong>el</strong>la; que no haya operado<br />

<strong>el</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> caducidad y que se haya proveído sin resultado<br />

positivo la conciliación preprocesal, ante él, o <strong>en</strong> un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />

conciliación o un conciliador reconocido como tal. En <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

la caducidad, por ser causa <strong>de</strong> extinción <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al (art.<br />

77 CPP), <strong>de</strong> acuerdo con la s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-591 <strong>de</strong> 2005, <strong>de</strong>berá<br />

solicitarse preclusión ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to. Y si hubo<br />

conciliación preprocesal, proce<strong>de</strong>rá <strong>el</strong> archivo por parte <strong>de</strong>l fiscal,<br />

<strong>de</strong> conformidad con <strong>el</strong> artículo 522 CPP. En los ev<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> los<br />

cuales <strong>el</strong> archivo sea efectuado directam<strong>en</strong>te por <strong>el</strong> fiscal, este lo<br />

comunicará al quer<strong>el</strong>lante y al Ministerio Público 12 .<br />

8 Formato <strong>de</strong> Policía Judicial FPJ 3.<br />

9 Formato <strong>de</strong> Policía Judicial FPJ 1.<br />

10 La policía judicial <strong>de</strong>berá reportar a la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación, <strong>en</strong> todos los casos, cualquier<br />

actividad investigativa <strong>en</strong> los formatos establecidos para las fu<strong>en</strong>tes formales y no formales <strong>de</strong> la<br />

noticia criminal. En estas últimas, analizará la información y si <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra evi<strong>de</strong>ncia y datos concretos<br />

que permitan inferir la posible comisión <strong>de</strong> un <strong>de</strong>lito, reportará inmediatam<strong>en</strong>te, o <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 36<br />

horas sigui<strong>en</strong>tes, verbalm<strong>en</strong>te o por escrito, <strong>el</strong> caso a las sigui<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong>:<br />

Oficina <strong>de</strong> Reparto, cuando la noticia criminal no corresponda a actos urg<strong>en</strong>tes y la actuación sea <strong>de</strong><br />

compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los Jueces P<strong>en</strong>ales <strong>de</strong> Circuito Especializado, <strong>de</strong> Circuito o P<strong>en</strong>ales Municipales; a<br />

la Estructura <strong>de</strong> Apoyo cuando la noticia criminal por <strong>de</strong>lito contra <strong>el</strong> patrimonio económico esté <strong>en</strong><br />

averiguación <strong>de</strong> responsables; y a las Salas <strong>de</strong> Conciliación cuando se trate <strong>de</strong> <strong>de</strong>litos quer<strong>el</strong>lables.<br />

De no existir <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong>l hecho estas <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias, <strong>en</strong>viará <strong>el</strong> reporte a la unidad <strong>de</strong> fiscalía<br />

correspondi<strong>en</strong>te.<br />

11 Formatos <strong>de</strong> Policía FPJ 5 y FPJ 6.<br />

12 S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-1154 <strong>de</strong> 2005.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 25 25/09/2009 09:39:34 a.m.<br />

25


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

26<br />

• Si se trata <strong>de</strong> escritos anónimos <strong>el</strong> fiscal dispondrá su archivo,<br />

cuando no suministr<strong>en</strong> evi<strong>de</strong>ncias o datos concretos que permitan<br />

<strong>en</strong>cauzar la investigación, comunicando al ministerio público 13 ; <strong>en</strong><br />

caso contrario, será proce<strong>de</strong>nte la acción p<strong>en</strong>al.<br />

• Asumir la dirección, coordinación y control jurídico <strong>de</strong> la actuación y<br />

la verificación técnico-ci<strong>en</strong>tífica <strong>de</strong> las activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>sarrolladas por<br />

la policía judicial, sin que sea preciso esperar <strong>el</strong> informe ejecutivo<br />

sobre los actos urg<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> investigación que esta haya realizado. De<br />

no t<strong>en</strong>er la atribución administrativa (compet<strong>en</strong>cia) para a<strong>de</strong>lantarla,<br />

sin dilación <strong>en</strong>viará las dilig<strong>en</strong>cias al fiscal <strong>de</strong>legado compet<strong>en</strong>te e<br />

informará a la policía judicial sobre esta novedad. De no existir <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> mismo lugar fiscal con función administrativa para conocer <strong>de</strong>l<br />

caso, a<strong>de</strong>lantará la actuación que resulte necesaria hasta antes <strong>de</strong><br />

pres<strong>en</strong>tar escrito <strong>de</strong> acusación.<br />

• Los directores seccionales <strong>de</strong> fiscalías procurarán que <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to<br />

transitorio <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los Jueces P<strong>en</strong>ales <strong>de</strong>l<br />

Circuito o P<strong>en</strong>ales <strong>de</strong>l Circuito Especializados, sea asumido por<br />

fiscales <strong>de</strong>legados ante los Jueces P<strong>en</strong>ales <strong>de</strong>l Circuito, <strong>en</strong> lo posible.<br />

• Examinar <strong>el</strong> informe ejecutivo pres<strong>en</strong>tado por la policía judicial<br />

y analizar los primeros hallazgos para <strong>de</strong>terminar su ajuste a los<br />

principios rectores y garantías procesales. En caso contrario,<br />

dispondrá su rechazo e informará <strong>de</strong> las irregularida<strong>de</strong>s a las<br />

autorida<strong>de</strong>s disciplinarias y p<strong>en</strong>ales compet<strong>en</strong>tes y tomará las<br />

<strong>de</strong>cisiones necesarias para que la investigación continúe 14 .<br />

• En lo posible adoptar medidas para la at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> las víctimas,<br />

garantizar su seguridad personal y familiar, y protegerla fr<strong>en</strong>te a la<br />

publicidad que in<strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te afecte su vida privada o dignidad,<br />

medidas que <strong>en</strong> ningún caso pue<strong>de</strong>n g<strong>en</strong>erar perjuicio a los<br />

<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong>l imputado. Esas ór<strong>de</strong>nes se impartirán por <strong>el</strong> medio<br />

más eficaz, verbalm<strong>en</strong>te o por escrito, según <strong>el</strong> caso. Se <strong>de</strong>jará <strong>el</strong><br />

registro correspondi<strong>en</strong>te y se remitirá a la <strong>en</strong>tidad compet<strong>en</strong>te; por<br />

ejemplo, solicitud <strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong> la inclusión <strong>de</strong> la víctima <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

Programa <strong>de</strong> Asist<strong>en</strong>cia y Protección a Víctimas y Testigos <strong>de</strong> la<br />

<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación (Oficina <strong>de</strong> Protección a Víctimas y<br />

Testigos); o <strong>de</strong> protección dirigida a un organismo <strong>de</strong> Policía.<br />

13 S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-1177 <strong>de</strong> 2005.<br />

14 Ejemplo: En un caso <strong>de</strong> trata <strong>de</strong> personas se realiza un allanami<strong>en</strong>to, sin or<strong>de</strong>n <strong>de</strong>l fiscal <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to,<br />

y se halla un vi<strong>de</strong>o con registros importantes para <strong>de</strong>mostrar la conducta <strong>de</strong>lictiva. El fiscal <strong>de</strong>legado<br />

<strong>de</strong>be rechazar <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to (vi<strong>de</strong>o), separar <strong>de</strong> la investigación a los investigadores <strong>de</strong> policía judicial<br />

que efectuaron aqu<strong>el</strong>la dilig<strong>en</strong>cia, y comunicar lo pertin<strong>en</strong>te a las autorida<strong>de</strong>s p<strong>en</strong>ales y disciplinarias<br />

compet<strong>en</strong>tes.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 26 25/09/2009 09:39:34 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• Comunicar a la víctima los <strong>de</strong>rechos que <strong>en</strong> su favor consagra <strong>el</strong><br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículo 11, tales como la protección<br />

<strong>de</strong> su intimidad; garantía <strong>de</strong> su seguridad, familiares y testigos a<br />

favor; a una pronta e integral reparación <strong>de</strong> los daños sufridos, a<br />

cargo <strong>de</strong>l autor o partícipe <strong>de</strong>l injusto o <strong>de</strong> los terceros llamados a<br />

respon<strong>de</strong>r; a ser oídas y a que se le facilite <strong>el</strong> aporte <strong>de</strong> pruebas; a<br />

recibir información pertin<strong>en</strong>te para la protección <strong>de</strong> sus intereses y a<br />

conocer la verdad <strong>de</strong>l hecho <strong>de</strong>l cual ha sido víctima, <strong>en</strong>tre otros 15 .<br />

Esa comunicación podrá ser verbal y <strong>de</strong> <strong>el</strong>lo se <strong>de</strong>jará constancia.<br />

• Examinar la viabilidad <strong>de</strong> aplicar <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> oportunidad <strong>en</strong> los<br />

términos y condiciones fijados por la Constitución y la ley 16 .<br />

1.7. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Constitución Política artículos 2º, 229 y 250.<br />

Código P<strong>en</strong>al artículos 435 y 436.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to<br />

P<strong>en</strong>al<br />

1.8. Ejemplos <strong>de</strong> noticia criminal<br />

1.8.1. Fu<strong>en</strong>tes formales<br />

artículos 10, 11, 13, 27, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73,<br />

74, 75, 76, 205, 212, 522 y 523.<br />

A las ocho <strong>de</strong> la noche <strong>de</strong>l 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2005, la señora Rosa<br />

Martínez se pres<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> la Sala <strong>de</strong> D<strong>en</strong>uncias <strong>de</strong> la Policía Nacional<br />

para dar cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> la pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un cuerpo, al parecer sin vida, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

inmueble situado <strong>en</strong> la carrera 10Z número 18-35 <strong>de</strong> Bogotá, don<strong>de</strong> <strong>el</strong>la<br />

resi<strong>de</strong>. Los policiales reportaron <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> manera inmediata al sistema<br />

<strong>de</strong> información para la asignación <strong>de</strong> la policía judicial, la que a su vez<br />

hizo <strong>el</strong> reporte <strong>de</strong> iniciación <strong>de</strong> las activida<strong>de</strong>s al fiscal compet<strong>en</strong>te;<br />

inspeccionó <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> los hechos y <strong>el</strong> cadáver; efectuó <strong>en</strong>trevistas a<br />

los vecinos <strong>de</strong>l lugar qui<strong>en</strong>es manifestaron que <strong>el</strong> presunto responsable<br />

<strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito era Pedro Pérez, a qui<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>spués capturaron <strong>en</strong><br />

posesión <strong>de</strong>l arma homicida.<br />

La policía judicial fijó, <strong>de</strong>scubrió, i<strong>de</strong>ntificó, recolectó y embaló<br />

técnicam<strong>en</strong>te los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física,<br />

y los remitió al almacén <strong>de</strong> evi<strong>de</strong>ncias y a los laboratorios respectivos.<br />

15 Arts. 11, 133 a 137 CPP.<br />

16 Ver artículos 250 <strong>de</strong> la Constitución Política y 321 y sigui<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

Para efectos <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong>l Principio <strong>de</strong> Oportunidad y <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> control automático y<br />

obligatorio <strong>de</strong> su legalidad, remítase al capítulo correspondi<strong>en</strong>te.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 27 25/09/2009 09:39:34 a.m.<br />

27


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

28<br />

Realizados los actos urg<strong>en</strong>tes, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 36 horas sigui<strong>en</strong>tes, <strong>en</strong>vió<br />

<strong>el</strong> informe ejecutivo al fiscal correspondi<strong>en</strong>te 17.<br />

1.8.2. Fu<strong>en</strong>tes no formales<br />

El 25 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 2005 la Policía Nacional recibe una llamada anónima<br />

que informa que <strong>en</strong> la bo<strong>de</strong>ga situada <strong>en</strong> la carrera 22Z número 32B-<br />

14, fabrican clan<strong>de</strong>stinam<strong>en</strong>te medicam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> marca registrada, sin<br />

autorización ni control <strong>de</strong> la autoridad compet<strong>en</strong>te, y los distribuy<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

las farmacias <strong>de</strong>l sector.<br />

La autoridad policiva reporta inmediatam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> caso al sistema <strong>de</strong><br />

información para la asignación <strong>de</strong> la policía judicial correspondi<strong>en</strong>te.<br />

17 El fiscal asignado al caso verificó <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los requisitos <strong>de</strong>l informe ejecutivo, rechazó <strong>el</strong><br />

interrogatorio hecho al presunto autor <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito por haberse realizado sin la pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor y<br />

acudió al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías para que se realizara <strong>el</strong> control <strong>de</strong> legalidad <strong>de</strong> la captura y para<br />

formular la imputación a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> solicitar medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> contra <strong>de</strong> Pedro Pérez, con<br />

fundam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física i<strong>de</strong>ntificados y recaudados por<br />

la policía judicial.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 28 25/09/2009 09:39:34 a.m.


2.1. Noción<br />

La indagación es una fase <strong>en</strong> la que la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación,<br />

a través <strong>de</strong> la policía judicial, averigua sobre los hechos que revist<strong>en</strong><br />

características <strong>de</strong> <strong>de</strong>lito y que han llegado a su conocimi<strong>en</strong>to por medio<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>nuncia, quer<strong>el</strong>la, petición especial, informe <strong>de</strong> policía judicial,<br />

<strong>de</strong>lación o por cualquier otro medio idóneo que reúna las condiciones<br />

<strong>de</strong> proce<strong>de</strong>ncia m<strong>en</strong>cionadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> acápite <strong>de</strong> la noticia criminal 18.<br />

2.2. Límites<br />

Se inicia con la noticia criminal y pue<strong>de</strong> ext<strong>en</strong><strong>de</strong>rse hasta la prescripción<br />

<strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al, <strong>en</strong> tanto no hayan surgido <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales<br />

probatorios que permitan individualizar los autores o partícipes <strong>de</strong>l hecho<br />

<strong>en</strong> averiguación y aparezcan los sufici<strong>en</strong>tes para formular imputación <strong>en</strong><br />

su contra, o se actualice una <strong>de</strong> las causales <strong>de</strong> extinción <strong>de</strong> la acción<br />

p<strong>en</strong>al o <strong>de</strong> archivo <strong>de</strong> las dilig<strong>en</strong>cias. Este período <strong>de</strong>be aprovecharse <strong>en</strong><br />

grado sumo para la i<strong>de</strong>ntificación y recolección <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales<br />

probatorios, evi<strong>de</strong>ncia física e información pertin<strong>en</strong>te que permita<br />

<strong>en</strong>contrar la verdad y adoptar la <strong>de</strong>cisión que corresponda.<br />

2.3. Actividad <strong>de</strong>l fiscal<br />

Adicionalm<strong>en</strong>te a los puntos esbozados <strong>en</strong> <strong>el</strong> capítulo <strong>de</strong> la noticia<br />

criminal, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado <strong>de</strong>berá:<br />

2.3.1. Disponer la ratificación <strong>de</strong> los actos <strong>de</strong> investigación<br />

Sección 2<br />

Indagación<br />

La ratificación es la constancia que, <strong>en</strong> formato diseñado para <strong>el</strong> efecto,<br />

<strong>de</strong>ja <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong> haber <strong>en</strong>contrado ajustadas a la Constitución y a la<br />

18 Se sugiere consultar sobre <strong>el</strong> tema, <strong>el</strong> Módulo <strong>de</strong> Formación para Fiscales <strong>en</strong> Estructura <strong>de</strong>l Proceso<br />

P<strong>en</strong>al Acusatorio.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 29 25/09/2009 09:39:34 a.m.<br />

29


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

30<br />

ley los actos urg<strong>en</strong>tes que realizó la Policía Judicial, previam<strong>en</strong>te a la<br />

<strong>el</strong>aboración <strong>de</strong>l programa metodológico. Contrario s<strong>en</strong>su, los rechazará<br />

cuando su realización resulte violatoria <strong>de</strong> garantías constitucionales o<br />

legales.<br />

2.3.2. Asumir la dirección, coordinación, control jurídico y verificación técnicoci<strong>en</strong>tífica<br />

<strong>de</strong> las activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> policía judicial<br />

Des<strong>de</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que <strong>el</strong> fiscal conoce <strong>de</strong> la iniciación <strong>de</strong> la<br />

actividad <strong>de</strong> la policía judicial t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te a la averiguación <strong>de</strong> un hecho<br />

<strong>de</strong>lictivo, comi<strong>en</strong>za su asesoría al cuerpo investigativo para ilustrarlos<br />

a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te sobre la legalidad, conduc<strong>en</strong>cia, pertin<strong>en</strong>cia, sufici<strong>en</strong>cia<br />

y fuerza <strong>de</strong>mostrativa que ha <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er la evi<strong>de</strong>ncia física por recolectar,<br />

para que <strong>en</strong> la ev<strong>en</strong>tualidad <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia sea admisible<br />

y pueda resistir con posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> éxito <strong>el</strong> contradictorio.<br />

2.3.3. Realizar sesiones <strong>de</strong> trabajo con <strong>el</strong> investigador 19 <strong>de</strong> policía judicial<br />

Para <strong>el</strong>aborar <strong>el</strong> programa metodológico dirigido a precisar los objetivos<br />

<strong>de</strong> la hipótesis <strong>de</strong>lictiva; evaluar la información recibida; <strong>de</strong>limitar<br />

y asignar tareas; establecer los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> control para la<br />

realización <strong>de</strong> las labores y recursos <strong>de</strong> mejorami<strong>en</strong>to para a<strong>de</strong>lantar<br />

la misión y <strong>de</strong>terminar las activida<strong>de</strong>s que requier<strong>en</strong> control judicial 20 ,<br />

<strong>en</strong>tre otros aspectos que <strong>en</strong> <strong>el</strong> futuro serán necesarios para preparar<br />

y <strong>el</strong>aborar la teoría <strong>de</strong>l caso, ante una ev<strong>en</strong>tual acusación. Or<strong>de</strong>nar la<br />

realización <strong>de</strong> los actos <strong>de</strong> investigación que no impliqu<strong>en</strong> restricción <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>rechos fundam<strong>en</strong>tales.<br />

2.3.4. Solicitar al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías las audi<strong>en</strong>cias pr<strong>el</strong>iminares<br />

El fiscal <strong>de</strong>berá acudir al juez <strong>de</strong> control <strong>de</strong> garantías para obt<strong>en</strong>er<br />

autorización previa, o la verificación posterior <strong>de</strong> la legalidad formal y<br />

material <strong>de</strong> los actos <strong>de</strong> investigación 21 que así lo requieran. Igualm<strong>en</strong>te,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> formato correspondi<strong>en</strong>te al juez <strong>de</strong> control <strong>de</strong> garantías que, por<br />

regla g<strong>en</strong>eral, será <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 36 horas sigui<strong>en</strong>tes a la actuación que<br />

requiera control <strong>de</strong> legalidad, pedirá la fijación <strong>de</strong> fecha y hora para la<br />

19 De acuerdo con la complejidad <strong>de</strong>l asunto, <strong>el</strong> fiscal podrá solicitar la conformación <strong>de</strong> un grupo <strong>de</strong><br />

tareas especiales (artículo 211 CPP).<br />

20 La asignación <strong>de</strong> tareas, a través <strong>de</strong> ór<strong>de</strong>nes <strong>de</strong> trabajo verbales o escritas, <strong>de</strong>be quedar registrada<br />

expresam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> programa metodológico. El fiscal podrá or<strong>de</strong>nar aqu<strong>el</strong>las actuaciones que no<br />

impliqu<strong>en</strong> restricción <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos fundam<strong>en</strong>tales, que sean conduc<strong>en</strong>tes al <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios, a la individualización <strong>de</strong> autores o partícipes <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito, a la evaluación<br />

y cuantificación <strong>de</strong> los daños causados y a la asist<strong>en</strong>cia y protección <strong>de</strong> las víctimas. En todo caso, los<br />

actos <strong>de</strong> investigación <strong>de</strong> campo y <strong>de</strong> estudio y análisis <strong>de</strong> laboratorio son ejercidos directam<strong>en</strong>te por<br />

la policía judicial.<br />

21 Consulte la Sección 3.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 30 25/09/2009 09:39:34 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

correspondi<strong>en</strong>te audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar. En caso <strong>de</strong> autorización previa<br />

para un acto <strong>de</strong> investigación, así lo indicará <strong>en</strong> <strong>el</strong> formato respectivo.<br />

2.3.5. Evaluar periódicam<strong>en</strong>te los resultados <strong>de</strong> la investigación<br />

El fiscal <strong>de</strong>be examinar las tareas asignadas para <strong>de</strong>terminar <strong>el</strong><br />

cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los objetivos propuestos y, si es preciso, reori<strong>en</strong>tarla<br />

hacia otra hipótesis <strong>de</strong>lictiva. T<strong>en</strong>drá especial cuidado <strong>en</strong> <strong>de</strong>stacar <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> formato <strong>de</strong> programa metodológico 22 los actos <strong>de</strong> investigación y los<br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios que result<strong>en</strong> necesarios y admisibles<br />

para acudir ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías, <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar,<br />

cuando sea <strong>de</strong>l caso, y <strong>en</strong> preservarlos para que pueda exhibirlos <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> juicio.<br />

Un ejemplo <strong>de</strong>l programa metodológico inicial para la indagación <strong>de</strong> un<br />

hecho que pueda configurar un peculado por apropiación pue<strong>de</strong> ser:<br />

Recibida la noticia criminal por <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado, <strong>de</strong> inmediato<br />

convocará a su equipo <strong>de</strong> trabajo para diseñar la estrategia investigativa<br />

que les permitirá establecer, <strong>en</strong> esta hipótesis <strong>de</strong>lictiva, <strong>el</strong> sujeto activo<br />

calificado <strong>de</strong> la conducta, la preexist<strong>en</strong>cia, naturaleza y posterior<br />

aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l objeto material <strong>de</strong>l presunto ilícito, la r<strong>el</strong>ación funcional<br />

<strong>en</strong>tre sujeto activo y <strong>el</strong> objeto, la acción <strong>de</strong> apropiación y su monto. Con<br />

ese propósito, <strong>en</strong> <strong>el</strong> formato correspondi<strong>en</strong>te, inicialm<strong>en</strong>te se dispondrá<br />

la búsqueda <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios que permitan<br />

<strong>de</strong>terminar:<br />

• La calidad <strong>de</strong>l sujeto activo, por ejemplo, <strong>de</strong>creto o resolución <strong>de</strong><br />

nombrami<strong>en</strong>to, acta <strong>de</strong> posesión, constancias <strong>de</strong> tiempo <strong>de</strong> servicio;<br />

• El objeto material y su naturaleza, para <strong>el</strong> efecto se ubicarán<br />

docum<strong>en</strong>tos o registros contables que acredit<strong>en</strong> su exist<strong>en</strong>cia, o<br />

personas que puedan dar cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>el</strong>lo, qui<strong>en</strong>es serán <strong>en</strong>trevistados<br />

con ese propósito;<br />

• La r<strong>el</strong>ación funcional <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> sujeto activo y <strong>el</strong> bi<strong>en</strong> presuntam<strong>en</strong>te<br />

apropiado. Resultará pertin<strong>en</strong>te, por ejemplo, <strong>el</strong> manual <strong>de</strong> funciones,<br />

inv<strong>en</strong>tarios, o <strong>el</strong> acta <strong>de</strong> <strong>en</strong>trega <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong> al sujeto activo para <strong>el</strong><br />

ejercicio <strong>de</strong> su cargo;<br />

22 A través <strong>de</strong> la Resolución 0-3692 <strong>de</strong>l 19 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2008, <strong>el</strong> Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación adoptó <strong>el</strong><br />

formato <strong>de</strong> Programa Metodológico preparado por <strong>el</strong> Equipo Técnico Jurídico, conformado por la<br />

Organización <strong>de</strong> las Naciones Unidas y la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación. Se sugiere, igualm<strong>en</strong>te, t<strong>en</strong>er<br />

<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> Módulo <strong>de</strong> Formación para Fiscales <strong>en</strong> Programa Metodológico <strong>el</strong>aborado por nuestra<br />

institución, con <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong>l Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Justicia <strong>de</strong> los Estados Unidos.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 31 25/09/2009 09:39:35 a.m.<br />

31


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

32<br />

• El monto <strong>de</strong> lo apropiado <strong>de</strong>terminado por <strong>el</strong> valor <strong>de</strong>l objeto<br />

acreditado con los docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> su adquisición y <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong><br />

expertos <strong>en</strong> la materia;<br />

• La acción <strong>de</strong> apropiación que podrá <strong>de</strong>terminarse, <strong>en</strong>tre otros medios,<br />

con <strong>en</strong>trevistas a personas que <strong>de</strong>n cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong>l hecho, análisis <strong>de</strong><br />

docum<strong>en</strong>tos o seguimi<strong>en</strong>to a cu<strong>en</strong>tas bancarias.<br />

Las anteriores tareas las asignará <strong>el</strong> fiscal, según la complejidad <strong>de</strong>l<br />

caso, a uno o más miembros <strong>de</strong> su equipo <strong>de</strong> investigadores t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<br />

<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta su conocimi<strong>en</strong>to y especialidad 23 , los ilustrará sobre <strong>el</strong><br />

marco legal que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> observar y señalará <strong>el</strong> término necesario para<br />

<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>el</strong>las. Así mismo, la fecha <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te reunión<br />

para evaluar los resultados <strong>de</strong> esas activida<strong>de</strong>s, que se pres<strong>en</strong>tarán<br />

consignados <strong>en</strong> <strong>el</strong> informe y formato respectivos, y establecer los<br />

próximos objetivos para <strong>el</strong> éxito <strong>de</strong> la indagación.<br />

2.3.6. Solicitar la práctica <strong>de</strong> prueba anticipada 24<br />

Es <strong>el</strong> medio probatorio practicado, excepcionalm<strong>en</strong>te, antes <strong>de</strong> la<br />

instalación <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> juicio oral, por circunstancias que<br />

permitan inferir fundadam<strong>en</strong>te que se está ante un riesgo inmin<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

pérdida o alteración <strong>de</strong> ese medio <strong>de</strong> prueba, o por motivos <strong>de</strong> extrema<br />

necesidad, como la inmin<strong>en</strong>te muerte <strong>de</strong>l pot<strong>en</strong>cial testigo o su aus<strong>en</strong>cia<br />

prolongada e inevitable, hechos que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser fundam<strong>en</strong>tados por la<br />

23 El artículo 211 establece la complejidad <strong>de</strong> una investigación. Pue<strong>de</strong> que sea necesario conformar<br />

un grupo <strong>de</strong> tareas especiales, a solicitud <strong>de</strong>l fiscal jefe <strong>de</strong> la unidad respectiva dirigida al Fiscal<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación, director nacional o seccional <strong>de</strong> fiscalía o su <strong>de</strong>legado. El grupo se integrará con<br />

fiscales y miembros <strong>de</strong> policía judicial que se requiera para ese caso específico, qui<strong>en</strong>es se <strong>de</strong>dicarán<br />

exclusivam<strong>en</strong>te al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l programa metodológico correspondi<strong>en</strong>te e informarán semanalm<strong>en</strong>te<br />

sobre sus avances a qui<strong>en</strong> autorizó su conformación como tal.<br />

24 La S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-925 <strong>de</strong> 2005 dijo: “Si bi<strong>en</strong> la Corte Constitucional no es compet<strong>en</strong>te para conocer<br />

<strong>de</strong>l <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> corrección <strong>de</strong> yerros sí lo es para conocer <strong>de</strong> la ley, la cual, <strong>en</strong> este caso, ha sufrido<br />

cambios sustanciales <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> su sanción y promulgación. Por lo tanto, para preservar la voluntad<br />

<strong>de</strong>l Congreso expresada según <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> la ley establecido <strong>en</strong> la Constitución se<br />

<strong>de</strong>berá <strong>de</strong>clarar exequible la Ley 906 <strong>de</strong> 2004 tal como fue aprobada por <strong>el</strong> Congreso <strong>de</strong> la República,<br />

sancionada por <strong>el</strong> Presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> la República y promulgada <strong>en</strong> <strong>el</strong> Diario Oficial número 45.657. En este<br />

s<strong>en</strong>tido se condicionará la exequibilidad <strong>de</strong> la Ley 906 <strong>de</strong> 2004”; a<strong>de</strong>más, <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 16 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong><br />

Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al aprobado por <strong>el</strong> Congreso se faculta al juez <strong>de</strong>l conocimi<strong>en</strong>to para practicar pruebas<br />

anticipadas, lo que g<strong>en</strong>era incongru<strong>en</strong>cias y confusiones con lo establecido <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 284. Sin<br />

embargo, es la propia s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la Corte la que establece “las posibles incongru<strong>en</strong>cias o confusiones<br />

que puedan surgir <strong>de</strong>l texto <strong>de</strong> la Ley 906, que será <strong>de</strong>clarada exequible por los cargos analizados, pue<strong>de</strong>n<br />

ser resu<strong>el</strong>tos <strong>de</strong> acuerdo a los métodos <strong>de</strong> interpretación <strong>de</strong> la ley, at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do al real significado <strong>de</strong> la<br />

norma pertin<strong>en</strong>te, a la int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l legislador y a la estructura <strong>de</strong>l Código que conforma un sistema <strong>de</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>to p<strong>en</strong>al nuevo, <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tación acusatoria”; <strong>en</strong> procura <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er la imparcialidad <strong>de</strong>l Juez<br />

<strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to es por lo que la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación recomi<strong>en</strong>da que, aun <strong>en</strong> la etapa <strong>de</strong>l juicio,<br />

la prueba anticipada <strong>de</strong>be solicitarse ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 32 25/09/2009 09:39:35 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

policía judicial ante <strong>el</strong> fiscal y posteriorm<strong>en</strong>te ante <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong><br />

Garantías.<br />

Se trata <strong>en</strong>tonces <strong>de</strong> una medida extraordinaria que podrán solicitar al juez<br />

<strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías 25 <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado, la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa o <strong>el</strong> Ministerio Público<br />

–<strong>en</strong> los casos <strong>de</strong>l artículo 112– <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> inicio <strong>de</strong> la actuación. Los requisitos<br />

son rigurosos como para que la excepción no se convierta <strong>en</strong> la regla,<br />

<strong>en</strong> <strong>de</strong>smedro <strong>de</strong>l juicio oral don<strong>de</strong> regularm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>b<strong>en</strong> practicarse todas<br />

las pruebas para garantizar los principios <strong>de</strong>l nuevo sistema <strong>en</strong> materia<br />

probatoria: inmediación, conc<strong>en</strong>tración, contradicción y publicidad. Por<br />

<strong>el</strong>lo <strong>de</strong>be practicarse ante <strong>el</strong> juez con todas las formalida<strong>de</strong>s previstas<br />

para la práctica <strong>de</strong> pruebas <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio 26 .<br />

Si la solicitud es <strong>de</strong>negada, <strong>el</strong> peticionario podrá acudir, <strong>de</strong> inmediato<br />

y por una sola vez, ante otro Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías para que<br />

reconsi<strong>de</strong>re lo resu<strong>el</strong>to sin que pueda recurrirse su <strong>de</strong>cisión. En caso<br />

contrario, esto es, si se or<strong>de</strong>na la práctica <strong>de</strong> la prueba, qui<strong>en</strong> resulte<br />

afectado con <strong>el</strong>lo podrá interponer los recursos ordinarios <strong>de</strong> reposición<br />

o ap<strong>el</strong>ación, este último <strong>en</strong> <strong>el</strong> efecto <strong>de</strong>volutivo.<br />

Si la circunstancia que justifica la práctica anticipada <strong>de</strong> una prueba<br />

acontece <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> la pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l escrito <strong>de</strong> acusación, <strong>el</strong> fiscal<br />

<strong>de</strong>berá informar <strong>de</strong> esa novedad al respectivo Juez <strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to.<br />

Como se verá más a<strong>de</strong>lante, al referirse al escrito <strong>de</strong> acusación, uno <strong>de</strong> los<br />

anexos hace r<strong>el</strong>ación a la transcripción <strong>de</strong> las pruebas anticipadas que se<br />

quieran aducir <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio, siempre y cuando su práctica no pueda repetirse<br />

<strong>en</strong> este estadio. Ello obliga a conservarla a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te, conforme con<br />

las medidas que al respecto disponga <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> control <strong>de</strong> garantías.<br />

2.3.7. Adoptar medidas <strong>de</strong> protección para las víctimas 27<br />

Conforme a la t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia proteccionista que <strong>el</strong> nuevo sistema <strong>de</strong>spliega<br />

a favor <strong>de</strong> la víctima, la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación <strong>de</strong>be v<strong>el</strong>ar, <strong>de</strong><br />

25 Ver s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-591 <strong>de</strong> 2005 <strong>de</strong> la Corte Constitucional, págs. 32 y ss.<br />

26 Ver anexo <strong>de</strong> formatos.<br />

27 En las Salas <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción al Usuario, <strong>en</strong> las Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Reacción Inmediata y, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, fr<strong>en</strong>te al<br />

primer contacto con la víctima, es recom<strong>en</strong>dable que exista un formato que incluya los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> las<br />

víctimas que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 11 <strong>de</strong>l CPP. En este punto, pue<strong>de</strong> consultarse <strong>el</strong> capítulo <strong>de</strong> justicia<br />

restaurativa. Así también t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los protocolos específicos para la at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> víctimas, que<br />

la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación ha v<strong>en</strong>ido adoptando, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los, <strong>el</strong> <strong>Manual</strong> <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al y<br />

<strong>de</strong> Protección Integral <strong>de</strong> Ninos, Niñas y Adolesc<strong>en</strong>tes Víctimas <strong>de</strong> Trata <strong>de</strong> Personas y <strong>de</strong> Explotación<br />

Laboral/Sexual <strong>de</strong> la Oficina <strong>de</strong> las Naciones Unidas contra la Droga y <strong>el</strong> D<strong>el</strong>ito, y <strong>el</strong> <strong>Manual</strong> para<br />

Mejorar las Técnicas <strong>de</strong> Investigación Policial <strong>en</strong> la Lucha contra la Explotación Sexual <strong>de</strong> Ninos, Niñas<br />

y Adolesc<strong>en</strong>tes (ESSNA), <strong>de</strong> la Organización Internacional <strong>de</strong>l Trabajo y la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 33 25/09/2009 09:39:35 a.m.<br />

33


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

34<br />

manera conjunta con la policía judicial, para que reciba información<br />

a<strong>de</strong>cuada sobre:<br />

• Organizaciones que la pue<strong>de</strong>n apoyar y la clase <strong>de</strong> ayuda o servicios<br />

que pue<strong>de</strong>n recibir.<br />

• De pres<strong>en</strong>tarse un <strong>de</strong>nunciante o quer<strong>el</strong>lante se le indicará <strong>el</strong> lugar y<br />

forma <strong>de</strong> instaurar la <strong>de</strong>nuncia o quer<strong>el</strong>la, las sigui<strong>en</strong>tes actuaciones<br />

y su pap<strong>el</strong> <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>el</strong>las; <strong>el</strong> trámite que se le haya dado y los<br />

mecanismos <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa que pueda utilizar.<br />

• El modo y condiciones <strong>en</strong> que pue<strong>de</strong> pedir <strong>de</strong> manera gratuita<br />

protección 28 ; asist<strong>en</strong>cia 29 o asesorías sicológica, jurídica o <strong>de</strong> otra<br />

índole.<br />

• Los requisitos para acce<strong>de</strong>r a una in<strong>de</strong>mnización y <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho que le<br />

asiste a promover <strong>el</strong> inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> reparación integral.<br />

• Los mecanismos que le permitan, <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> acusación, seguir <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la actuación, conocer la fecha y hora <strong>de</strong>l juicio oral, la<br />

<strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> dosificación <strong>de</strong> p<strong>en</strong>a y s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l juez.<br />

• La posibilidad <strong>de</strong> ser escuchada <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> preclusión o <strong>de</strong> aplicación<br />

<strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad.<br />

• La libertad <strong>de</strong> la persona inculpada cuando constituya un riesgo para<br />

<strong>el</strong>la y las medidas que se adopt<strong>en</strong> para garantizar su seguridad.<br />

A<strong>de</strong>más, adoptará las medidas necesarias e inmediatas para su<br />

at<strong>en</strong>ción, seguridad personal y familiar, y protección fr<strong>en</strong>te a formas <strong>de</strong><br />

publicidad que m<strong>en</strong>oscab<strong>en</strong> su vida privada o dignidad. Sin embargo,<br />

las medidas que se adopt<strong>en</strong> a favor <strong>de</strong> las víctimas, <strong>de</strong> modo alguno<br />

pue<strong>de</strong>n ir <strong>en</strong> perjuicio <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong>l imputado o <strong>de</strong>l juicio justo e<br />

imparcial que se espera.<br />

28 Es <strong>el</strong> amparo al que ti<strong>en</strong>e <strong>de</strong>recho la víctima para que se preserve su seguridad y la <strong>de</strong> sus familiares<br />

hasta <strong>el</strong> cuarto grado <strong>de</strong> consanguinidad, afinidad y civil, su cónyuge o compañero (a) perman<strong>en</strong>te, <strong>de</strong><br />

ataques producidos por causa o con ocasión <strong>de</strong> su interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso.<br />

Las medidas <strong>de</strong> protección se clasifican <strong>en</strong>: (i) urg<strong>en</strong>tes, no limitativas <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos fundam<strong>en</strong>tales que<br />

se dan cuando se reacciona fr<strong>en</strong>te a una agresión inmin<strong>en</strong>te; por ejemplo, cuando <strong>de</strong>duce <strong>el</strong> riesgo<br />

al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>en</strong>trevistarla sobre <strong>el</strong> hecho; (ii) programadas, activida<strong>de</strong>s no limitativas <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos<br />

fundam<strong>en</strong>tales or<strong>de</strong>nadas por <strong>el</strong> fiscal, cuando los recursos y estructura institucional así lo permit<strong>en</strong>;<br />

y (iii) excepcionales precisam<strong>en</strong>te porque son limitativas <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos fundam<strong>en</strong>tales <strong>en</strong> la medida que<br />

la víctima <strong>de</strong>be ingresar a un programa especial <strong>de</strong> protección, previa evaluación <strong>de</strong> su necesidad,<br />

efectividad e implicaciones para <strong>el</strong> Estado.<br />

29 Se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> por asist<strong>en</strong>cia la at<strong>en</strong>ción y ayuda que <strong>de</strong>be recibir la víctima para que <strong>en</strong> lo posible supere<br />

los efectos causados por <strong>el</strong> injusto.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 34 25/09/2009 09:39:35 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

La víctima también podrá, por conducto <strong>de</strong>l fiscal, solicitar al Juez <strong>de</strong><br />

Control <strong>de</strong> Garantías las medidas <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción y protección que estime<br />

necesarias, <strong>en</strong> garantía <strong>de</strong> su seguridad y respeto a su intimidad.<br />

Posteriorm<strong>en</strong>te, durante <strong>el</strong> juicio y <strong>el</strong> inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> reparación integral,<br />

también podrá hacerlo por conducto <strong>de</strong> abogado.<br />

2.3.8. Solicitar la captura <strong>de</strong>l presunto autor o partícipe, si a <strong>el</strong>lo hubiere lugar<br />

La captura es la apreh<strong>en</strong>sión física <strong>de</strong> una persona <strong>en</strong> situación <strong>de</strong><br />

flagrancia, mediante or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> juez o <strong>de</strong>l fiscal.<br />

Tratándose <strong>de</strong> captura or<strong>de</strong>nada por <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> control <strong>de</strong> garantías,<br />

previam<strong>en</strong>te la policía judicial indicará al fiscal <strong>de</strong>legado la información<br />

o <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física que haya recogido<br />

y que la justifique.<br />

El fiscal y su investigador <strong>de</strong> policía judicial acudirán ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong><br />

Control <strong>de</strong> Garantías para exponerle los motivos que fundam<strong>en</strong>tan<br />

la restricción prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> la libertad; <strong>el</strong> juez <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> analizar<br />

esos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> convicción e interrogar a los pres<strong>en</strong>tes, <strong>de</strong> hallarlo<br />

necesario, resolverá la solicitud. Contra dicha <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l Juez,<br />

proce<strong>de</strong>n los recursos ordinarios. Si acata la solicitud, la <strong>en</strong>viará <strong>de</strong><br />

inmediato a la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación para que esta, como<br />

directora <strong>de</strong> la policía judicial, disponga <strong>el</strong> organismo que habrá <strong>de</strong><br />

cumplirla y or<strong>de</strong>ne <strong>el</strong> registro <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> información que lleva<br />

para <strong>el</strong> efecto.<br />

2.3.8.1. La or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> captura <strong>de</strong>berá observar y cont<strong>en</strong>er los sigui<strong>en</strong>tes requisitos: 30<br />

• Expedida por <strong>el</strong> juez correspondi<strong>en</strong>te.<br />

• Escrita.<br />

• Clara y sucinta <strong>en</strong> la r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> los motivos que la justifican.<br />

• Nombres y datos que permitan individualizar al indiciado o imputado.<br />

• Número <strong>de</strong> radicación <strong>de</strong> la indagación o investigación.<br />

• Copia para <strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong>l juez.<br />

• Vig<strong>en</strong>cia no superior a seis meses aunque pue<strong>de</strong> prorrogarse cuantas<br />

veces se consi<strong>de</strong>re necesario a petición <strong>de</strong>l fiscal correspondi<strong>en</strong>te<br />

qui<strong>en</strong>, <strong>en</strong> todo caso, <strong>de</strong>berá comunicar esa novedad a la policía<br />

judicial <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong> hacerla efectiva.<br />

30 Ver anexo <strong>de</strong> formatos.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 35 25/09/2009 09:39:35 a.m.<br />

35


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

36<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> las 36 horas sigui<strong>en</strong>tes a la captura <strong>el</strong> juez <strong>de</strong>berá ejercer<br />

<strong>el</strong> control <strong>de</strong> legalidad formal y material <strong>de</strong> la apreh<strong>en</strong>sión, or<strong>de</strong>nará<br />

la canc<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> la or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> captura y dispondrá lo pertin<strong>en</strong>te para<br />

<strong>el</strong> apreh<strong>en</strong>dido, es <strong>de</strong>cir, la libertad inmediata o su <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> un<br />

c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> reclusión o <strong>en</strong> <strong>el</strong> domicilio, previa solicitud <strong>de</strong> la medida <strong>de</strong><br />

asegurami<strong>en</strong>to por parte <strong>de</strong>l fiscal, como se verá <strong>en</strong> la sección <strong>de</strong><br />

audi<strong>en</strong>cias pr<strong>el</strong>iminares al <strong>de</strong>sarrollar este tema 31 .<br />

La captura válidam<strong>en</strong>te realizada <strong>en</strong> flagrancia o por or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> juez<br />

podrá originar como consecu<strong>en</strong>cia la formulación <strong>de</strong> imputación. Ello<br />

obliga a una <strong>de</strong>cisión pru<strong>de</strong>nte, informada y estratégica.<br />

2.3.8.2. Otras modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> captura<br />

2.3.8.2.1. Captura administrativa 32<br />

La captura administrativa, también conocida como ret<strong>en</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva<br />

administrativa, a cargo <strong>de</strong> la Policía Nacional, es realizada con <strong>el</strong><br />

objeto <strong>de</strong> verificar hechos r<strong>el</strong>acionados con su función constitucional<br />

<strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er las condiciones necesarias para <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos y<br />

liberta<strong>de</strong>s públicas y asegurar la conviv<strong>en</strong>cia pacífica <strong>de</strong> los resi<strong>de</strong>ntes<br />

<strong>en</strong> Colombia 33 .<br />

La Policía Nacional, antes <strong>de</strong> capturar a una persona por vía<br />

administrativa, <strong>de</strong>berá verificar:<br />

• Que existan motivos fundados, es <strong>de</strong>cir, hechos que permitan<br />

inferir <strong>de</strong> manera objetiva que la persona a ser apreh<strong>en</strong>dida es<br />

probablem<strong>en</strong>te autora o partícipe <strong>de</strong> un <strong>de</strong>lito.<br />

• Que sea necesaria y urg<strong>en</strong>te la captura, esto es, que <strong>el</strong> apremio<br />

justifique <strong>el</strong> no obt<strong>en</strong>er la or<strong>de</strong>n judicial porque, <strong>de</strong> hacerlo, resultaría<br />

<strong>en</strong>tonces ineficaz.<br />

• Que los hechos o motivos fundados estén vinculados con la persona<br />

por capturar.<br />

31 Ver Sección 5.<br />

32 Qui<strong>en</strong>es sosti<strong>en</strong><strong>en</strong> que las autorida<strong>de</strong>s administrativas carec<strong>en</strong> <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia para privar a las<br />

personas <strong>de</strong> su libertad, a excepción <strong>de</strong> la captura <strong>en</strong> flagrancia, se fundam<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> las S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cias<br />

C-199 <strong>de</strong> 1998, C-189 <strong>de</strong> 1999, C-237 <strong>de</strong> 2005, C-730 <strong>de</strong> 2005, C-850 <strong>de</strong> 2005.<br />

33 S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cias C-024 <strong>de</strong> 1994 y C-176 <strong>de</strong> 2007. Según la Corte Constitucional la captura administrativa solo<br />

proce<strong>de</strong> cuando existe necesidad <strong>de</strong> verificar <strong>de</strong> manera breve hechos r<strong>el</strong>acionados con los motivos<br />

fundados <strong>de</strong> la apreh<strong>en</strong>sión o la i<strong>de</strong>ntidad <strong>de</strong> la persona para, si es <strong>de</strong>l caso, poner a disposición <strong>de</strong> la<br />

autoridad compet<strong>en</strong>te a la persona apreh<strong>en</strong>dida para que se investigue su conducta. Es <strong>en</strong>tonces, una<br />

restricción material <strong>de</strong> la libertad con fines <strong>de</strong> verificación a efectos <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar la conduc<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

una investigación.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 36 25/09/2009 09:39:35 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• Que la restricción <strong>de</strong> la libertad sea proporcionada a la gravedad <strong>de</strong>l<br />

hecho.<br />

Capturada la persona por un servidor <strong>de</strong> la Policía Nacional será puesta<br />

a disposición <strong>de</strong>l fiscal <strong>de</strong>legado disponible o <strong>de</strong> la Unidad <strong>de</strong> Reacción<br />

Inmediata, según <strong>el</strong> caso, a más tardar <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 12 horas sigui<strong>en</strong>tes<br />

término máximo, puesto que la ret<strong>en</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva administrativa solo<br />

pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>morarse <strong>el</strong> término estrictam<strong>en</strong>te necesario para la verificación<br />

<strong>de</strong> los hechos que la motivaron. El fiscal que la reciba verificará que,<br />

<strong>en</strong> efecto, <strong>el</strong> término haya sido razonable y que, se le haya informado<br />

a la persona sus <strong>de</strong>rechos constitucionales y legales, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> las<br />

circunstancias que la g<strong>en</strong>eraron.<br />

Si <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to policial se ajustó a los requerimi<strong>en</strong>tos exigidos por<br />

la S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-024 <strong>de</strong> 1994, <strong>el</strong> fiscal acudirá ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control<br />

<strong>de</strong> Garantías para que ejerza <strong>el</strong> control <strong>de</strong> legalidad, y fundam<strong>en</strong>tará<br />

ante él la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los presupuestos constitucionales para su<br />

realización. En caso contrario, <strong>de</strong>jará a la persona apreh<strong>en</strong>dida <strong>en</strong><br />

libertad inmediata sin necesidad <strong>de</strong> acudir ante <strong>el</strong> juez.<br />

2.3.8.2.2. Captura <strong>en</strong> flagrancia<br />

Los miembros <strong>de</strong> la policía judicial pue<strong>de</strong>n sin or<strong>de</strong>n judicial previa<br />

restringir la libertad individual <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes ev<strong>en</strong>tos:<br />

• Cuando la persona es sorpr<strong>en</strong>dida y apreh<strong>en</strong>dida <strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

cometer <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito.<br />

• Cuando la persona es sorpr<strong>en</strong>dida o individualizada <strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> cometer <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito y apreh<strong>en</strong>dida inmediatam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>spués por<br />

persecución o voces <strong>de</strong> auxilio <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>ció <strong>el</strong> hecho.<br />

• Cuando la persona es sorpr<strong>en</strong>dida y capturada con objetos,<br />

instrum<strong>en</strong>tos o hu<strong>el</strong>las, <strong>de</strong> los cuales se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>da fundadam<strong>en</strong>te<br />

que mom<strong>en</strong>tos antes cometió <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito o participó <strong>en</strong> él.<br />

En los ev<strong>en</strong>tos anteriores y excepcionalm<strong>en</strong>te cuando lo justifiqu<strong>en</strong><br />

situaciones <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia 34 , sin or<strong>de</strong>n escrita <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong>, la policía<br />

judicial podrá registrar y allanar inmuebles 35 , naves o aeronaves para<br />

capturar al indiciado siempre que:<br />

34 Ev<strong>en</strong>tos como inc<strong>en</strong>dio, explosión, inundación u otra clase <strong>de</strong> estragos que pongan <strong>en</strong> p<strong>el</strong>igro la vida<br />

o la propiedad.<br />

35 Ver numeral 3.2.2.1 para la naturaleza jurídica <strong>de</strong>l registro y allanami<strong>en</strong>to.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 37 25/09/2009 09:39:35 a.m.<br />

37


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

38<br />

• Los bi<strong>en</strong>es sean <strong>de</strong> propiedad <strong>de</strong>l indiciado, o que se trate <strong>de</strong> un<br />

lugar abierto al público 36 o que se obt<strong>en</strong>ga <strong>el</strong> cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to libre y<br />

voluntario <strong>de</strong>l propietario, t<strong>en</strong>edor o afectado con <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to.<br />

• Se requiera por voces <strong>de</strong> auxilio su interv<strong>en</strong>ción inmediata o se<br />

establezca coacción <strong>de</strong>l indiciado al propietario o t<strong>en</strong>edor <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong>.<br />

En los <strong>de</strong>más casos solicitará or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> registro y allanami<strong>en</strong>to al fiscal<br />

correspondi<strong>en</strong>te.<br />

El apreh<strong>en</strong>dido <strong>en</strong> circunstancias <strong>de</strong> flagrancia será puesto <strong>en</strong> forma<br />

inmediata, o a más tardar <strong>en</strong> <strong>el</strong> término <strong>de</strong> la distancia, a disposición<br />

<strong>de</strong>l fiscal que corresponda qui<strong>en</strong> sin <strong>de</strong>jar v<strong>en</strong>cer las 36 horas <strong>de</strong> que<br />

tratan los artículos 28, 250 numeral primero (1°), inciso tercero (3°) <strong>de</strong><br />

la Constitución Política; 2 y 297 <strong>de</strong> la Ley 906 <strong>de</strong> 2004, contadas a partir<br />

<strong>de</strong>l mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la captura, le solicitará al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías<br />

la realización <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar para legalizarla y verificar la<br />

legalidad <strong>de</strong>l procedimi<strong>en</strong>to, a la que acudirá con <strong>el</strong> funcionario <strong>de</strong><br />

policía judicial que lo realizó. Sin embargo, si <strong>de</strong>l informe recibido <strong>de</strong> la<br />

policía judicial se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> que <strong>el</strong> presunto <strong>de</strong>lito no amerita <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ción<br />

prev<strong>en</strong>tiva conforme <strong>el</strong> artículo 313 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al,<br />

o la captura fue ilegal, <strong>el</strong> capturado será liberado por <strong>el</strong> fiscal con <strong>el</strong><br />

compromiso bajo palabra <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tarse cuando sea necesario 37 .<br />

En <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>termine que no proce<strong>de</strong> la <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ción<br />

prev<strong>en</strong>tiva, se recomi<strong>en</strong>da acudir al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías para<br />

que se pronuncie sobre <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> captura.<br />

En s<strong>en</strong>tido contrario, si <strong>de</strong> las condiciones <strong>en</strong> que la captura se realizó<br />

surg<strong>en</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física sufici<strong>en</strong>tes<br />

no solo para legalizar la captura, sino para formular imputación 38 , solicitar<br />

la imposición <strong>de</strong> medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to y afectación <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es, así<br />

se lo rogará al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías, qui<strong>en</strong> adoptará la <strong>de</strong>cisión<br />

que corresponda 39 .<br />

36 En este caso se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> que no existe expectativa razonable <strong>de</strong> intimidad que justifique <strong>el</strong> requisito <strong>de</strong><br />

la or<strong>de</strong>n.<br />

37 Consulte la S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-591 <strong>de</strong> 2005, pág. 124, <strong>de</strong> la Corte Constitucional. En <strong>el</strong> mismo s<strong>en</strong>tido, Corte<br />

Suprema <strong>de</strong> Justicia, radicado 26310 <strong>de</strong>l 16 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2007.<br />

38 Remítase a la Sección 5, ítem 5.4.<br />

39 En los ev<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> que <strong>en</strong> que sea proce<strong>de</strong>nte la <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva conforme <strong>el</strong> artículo 313 <strong>de</strong>l<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, siempre <strong>de</strong>be llevarse <strong>el</strong> caso al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías para<br />

que <strong>de</strong>fina si los requisitos <strong>de</strong>l artículo 308 ibí<strong>de</strong>m se cumpl<strong>en</strong> o no; <strong>de</strong> manera que <strong>en</strong> ningún caso <strong>el</strong><br />

fiscal pue<strong>de</strong> otorgar la libertad <strong>de</strong>l capturado cuando consi<strong>de</strong>re que no existe necesidad para imponer<br />

la medida <strong>de</strong>t<strong>en</strong>tiva. Conforme la S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-591 <strong>de</strong> 2005, esta es una <strong>de</strong>cisión que solo le compete<br />

al Juez <strong>de</strong> Garantías (pág. 122 <strong>de</strong>l fallo).<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 38 25/09/2009 09:39:35 a.m.


2.3.8.2.3. Captura excepcional or<strong>de</strong>nada por <strong>el</strong> fiscal<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

El Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación o su <strong>de</strong>legado podrá proferir<br />

excepcionalm<strong>en</strong>te or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> captura escrita y motivada <strong>en</strong> los ev<strong>en</strong>tos<br />

<strong>en</strong> los que proceda la <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva, cuando no se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre un<br />

juez que pueda or<strong>de</strong>narla, siempre que existan <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales<br />

probatorios, evi<strong>de</strong>ncia física o información que permitan inferir<br />

razonablem<strong>en</strong>te que <strong>el</strong> indiciado es autor o partícipe <strong>de</strong> la conducta<br />

investigada y concurran cualquiera <strong>de</strong> las sigui<strong>en</strong>tes causales:<br />

1. Riesgo inmin<strong>en</strong>te <strong>de</strong> que la persona se oculte, se fugue o se aus<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>l lugar don<strong>de</strong> se lleva a cabo la investigación.<br />

2. Probabilidad fundada <strong>de</strong> alterar los medios probatorios.<br />

3. P<strong>el</strong>igro para la seguridad <strong>de</strong> la comunidad o <strong>de</strong> la víctima <strong>en</strong> cuanto<br />

a que, si no es realizada la captura, <strong>el</strong> indiciado realice <strong>en</strong> contra <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>las una conducta punible.<br />

La vig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> esta or<strong>de</strong>n está supeditada a la posibilidad <strong>de</strong> acceso al<br />

juez <strong>de</strong> control <strong>de</strong> garantías para obt<strong>en</strong>erla. Capturada la persona, será<br />

puesta a disposición <strong>de</strong> un juez <strong>de</strong> control <strong>de</strong> garantías inmediatam<strong>en</strong>te<br />

o a más tardar <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las treinta y seis (36) horas sigui<strong>en</strong>tes para<br />

que efectúe la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> control <strong>de</strong> legalidad a la or<strong>de</strong>n y a la<br />

apreh<strong>en</strong>sión 40.<br />

2.3.9. Formular imputación<br />

La imputación <strong>de</strong>be ser fáctica y jurídica cuando concurran los<br />

presupuestos <strong>de</strong> ley, esto es, <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o<br />

evi<strong>de</strong>ncia física e información legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ida que permitan inferir<br />

razonablem<strong>en</strong>te que <strong>el</strong> indiciado es autor o partícipe <strong>de</strong> la conducta que<br />

se investiga. Esta actuación pone fin a la indagación 41 .<br />

2.4. Actividad <strong>de</strong> policía judicial<br />

Una vez <strong>el</strong> fiscal asuma la dirección y control <strong>de</strong> la indagación, <strong>el</strong><br />

investigador <strong>de</strong> policía judicial <strong>de</strong>berá:<br />

40 La Corte Constitucional <strong>de</strong>claró parcialm<strong>en</strong>te inexequible esta norma, y los subrayados fueron<br />

<strong>de</strong>clarados congru<strong>en</strong>tes con la Constitución, siempre que se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong>da que es <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido que <strong>el</strong> fiscal<br />

<strong>de</strong>be agotar dilig<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te la búsqueda <strong>de</strong> todos los jueces legalm<strong>en</strong>te compet<strong>en</strong>tes, incluido <strong>el</strong> juez<br />

<strong>de</strong> control <strong>de</strong> garantías ambulante. Así también, que la información <strong>de</strong> que trata <strong>el</strong> art. 300 fue obt<strong>en</strong>ida<br />

<strong>de</strong> conformidad con <strong>el</strong> inciso 2º <strong>de</strong>l artículo 221 <strong>de</strong>l CPP. Ver s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-185/08, M.P. Manu<strong>el</strong> José<br />

Cepeda Espinosa.<br />

41 S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia 24026, pon<strong>en</strong>cia Magistrado Mauro Solarte. Consúltese la Sección 4, capítulo <strong>de</strong> formulación<br />

<strong>de</strong> imputación, a<strong>de</strong>más la S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Casación <strong>de</strong>l 20 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 2006.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 39 25/09/2009 09:39:35 a.m.<br />

39


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

40<br />

• Realizar las activida<strong>de</strong>s investigativas or<strong>de</strong>nadas por <strong>el</strong> fiscal con<br />

fundam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> programa metodológico 42 .<br />

• Pres<strong>en</strong>tar informes sobre <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong> las dilig<strong>en</strong>cias que le fueron<br />

<strong>en</strong>com<strong>en</strong>dadas, <strong>en</strong> <strong>el</strong> término indicado para <strong>el</strong>lo.<br />

2.5. Derechos <strong>de</strong>l indiciado<br />

El indiciado podrá:<br />

• Asesorarse <strong>de</strong> un abogado para preservar su <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa.<br />

• Obt<strong>en</strong>er, i<strong>de</strong>ntificar, empíricam<strong>en</strong>te y, embalar, por sí mismo, por<br />

conducto <strong>de</strong> su abogado –qui<strong>en</strong> podrá valerse <strong>de</strong> un investigador al<br />

servicio <strong>de</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa–, <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia<br />

física y disponer su análisis por perito particular, a su costa, o solicitar<br />

a la policía judicial que lo haga.<br />

• Realizar <strong>en</strong>trevistas y <strong>de</strong>scubrir información útil a sus intereses, para<br />

usarlos posteriorm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa ante las autorida<strong>de</strong>s judiciales.<br />

• Solicitar al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías su interv<strong>en</strong>ción para la<br />

verificación <strong>de</strong> la legalidad formal y material <strong>de</strong> las actuaciones<br />

que consi<strong>de</strong>re haya afectado o puedan afectar sus garantías<br />

fundam<strong>en</strong>tales.<br />

2.6. Otras opciones <strong>de</strong>l fiscal fr<strong>en</strong>te a la noticia criminal y a la indagación<br />

• Solicitar al juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to la extinción <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al.<br />

El fiscal pue<strong>de</strong> solicitar al juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> cualquier mom<strong>en</strong>to<br />

la extinción <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al <strong>en</strong> los casos establecidos <strong>de</strong> manera<br />

taxativa <strong>en</strong> <strong>el</strong> Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, a saber: muerte <strong>de</strong>l<br />

indiciado, imputado o acusado, prescripción, amnistía, oblación,<br />

caducidad <strong>de</strong> la quer<strong>el</strong>la, <strong>de</strong>sistimi<strong>en</strong>to, conciliación y aplicación <strong>de</strong>l<br />

principio <strong>de</strong> oportunidad (artículo 77 <strong>de</strong>l CPP) 43 .<br />

El fiscal <strong>de</strong>legado <strong>de</strong>berá verificar la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales<br />

probatorios que inequívocam<strong>en</strong>te permitan acreditar la correspondi<strong>en</strong>te<br />

causal; por ejemplo, la muerte <strong>de</strong>l indiciado se acreditará con <strong>el</strong><br />

registro <strong>de</strong> <strong>de</strong>función correspondi<strong>en</strong>te; la oblación con <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to<br />

que certifique <strong>el</strong> pago <strong>de</strong> la multa imponible; <strong>el</strong> <strong>de</strong>sistimi<strong>en</strong>to con <strong>el</strong><br />

42 Consúltese la Sección 3 para <strong>de</strong>terminar las actuaciones que directam<strong>en</strong>te pue<strong>de</strong> or<strong>de</strong>nar <strong>el</strong> fiscal, las<br />

que requier<strong>en</strong> autorización previa <strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías, y las que están sometidas a su<br />

control posterior.<br />

43 Respecto <strong>de</strong> las causales <strong>de</strong> conciliación y principio <strong>de</strong> oportunidad, consúlt<strong>en</strong>se las Secciones 12 y<br />

13, respectivam<strong>en</strong>te.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 40 25/09/2009 09:39:35 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

docum<strong>en</strong>to escrito o manifestación verbal <strong>de</strong> la víctima o perjudicado<br />

ante <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado correspondi<strong>en</strong>te, o <strong>el</strong> acta <strong>de</strong> conciliación<br />

preprocesal <strong>en</strong> los <strong>de</strong>litos quer<strong>el</strong>lables.<br />

• Archivar las dilig<strong>en</strong>cias<br />

Proce<strong>de</strong> cuando <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong> hecho no haya motivos o<br />

circunstancias fácticas que permitan su caracterización como <strong>de</strong>lito o<br />

su posible exist<strong>en</strong>cia como tal, sin perjuicio <strong>de</strong> reanudar la indagación<br />

si surg<strong>en</strong> nuevos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos probatorios 44 . En estos casos <strong>el</strong> fiscal, <strong>de</strong><br />

oficio o a petición <strong>de</strong>l indiciado, víctima o Ministerio Público, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong><br />

verificar la inexist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l hecho o la atipicidad objetiva <strong>de</strong> la conducta,<br />

dispondrá <strong>el</strong> archivo <strong>de</strong> las dilig<strong>en</strong>cias mediante or<strong>de</strong>n sucintam<strong>en</strong>te<br />

motivada y <strong>de</strong> <strong>el</strong>lo informará a la policía judicial, al <strong>de</strong>nunciante o<br />

quer<strong>el</strong>lante, al Ministerio Público y a la víctima, <strong>de</strong> lo cual <strong>de</strong>jará<br />

constancia escrita. 45<br />

También solicitará la preclusión al Juez <strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to cuando<br />

<strong>de</strong>termine que la solicitud <strong>de</strong> <strong>de</strong>sistimi<strong>en</strong>to pres<strong>en</strong>tada verbalm<strong>en</strong>te o<br />

por escrito por <strong>el</strong> quer<strong>el</strong>lante, <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> no <strong>de</strong>sear que se continúe<br />

con la averiguación, es voluntaria, libre e informada.<br />

• Aplicar <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> oportunidad<br />

Proce<strong>de</strong> por las causales previstas <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 324 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong><br />

Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al. Como se verá, la <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l fiscal <strong>de</strong> r<strong>en</strong>unciar<br />

a la acción p<strong>en</strong>al, avalada por <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías, extingue<br />

la acción p<strong>en</strong>al 46.<br />

2.7. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículos 200 a 285 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al<br />

2.8. Ejemplos <strong>de</strong> actuaciones <strong>en</strong> indagación<br />

El 4 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2005, <strong>en</strong> <strong>el</strong> inmueble <strong>de</strong> Pedro Pérez situado <strong>en</strong> la<br />

carrera 104 número 8-80 <strong>de</strong> esta ciudad, la m<strong>en</strong>or Paola Pinto Ramírez<br />

fue accedida carnalm<strong>en</strong>te por su padrastro Pedro Pérez, motivo por<br />

<strong>el</strong> cual al día sigui<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> las horas <strong>de</strong> la mañana, Paola se suicidó<br />

44 El artículo 79 fue <strong>de</strong>clarado exequible mediante S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-1154 <strong>de</strong> 2005, <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido <strong>de</strong> que se<br />

trata <strong>de</strong> ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> atipicidad objetiva o inexist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l hecho.<br />

45 La Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia, <strong>en</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l 5 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 2007, con pon<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Yesid Ramírez<br />

Bastidas, consi<strong>de</strong>ró que también podría archivarse por imposibilidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar quién es <strong>el</strong> sujeto<br />

activo o pasivo <strong>de</strong> la conducta punible.<br />

46 Este tema es ampliam<strong>en</strong>te analizado <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Manual</strong> <strong>de</strong> Formación para Fiscales <strong>en</strong> principio <strong>de</strong><br />

oportunidad.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 41 25/09/2009 09:39:35 a.m.<br />

41


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

42<br />

al colocarse una corbata alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> su cu<strong>el</strong>lo y susp<strong>en</strong><strong>de</strong>rse <strong>de</strong> <strong>el</strong>la<br />

luego <strong>de</strong> sujetarla a una varilla <strong>de</strong> la azotea <strong>de</strong> su vivi<strong>en</strong>da.<br />

La m<strong>en</strong>or fue <strong>en</strong>contrada <strong>en</strong> tal situación por su prog<strong>en</strong>itora Martha<br />

Ramírez qui<strong>en</strong> la llevó al CAMI <strong>de</strong>l sector don<strong>de</strong> al corroborar su<br />

<strong>de</strong>ceso, dieron informe a la policía judicial que allí mismo inspeccionó<br />

<strong>el</strong> cadáver y lo remitió <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te embalado a Medicina Legal para<br />

las experticias <strong>de</strong> rigor <strong>en</strong> <strong>el</strong> cuerpo y las pr<strong>en</strong>das <strong>de</strong> la m<strong>en</strong>or.<br />

El investigador Alex Márquez, adscrito al CTI y qui<strong>en</strong> conoció <strong>de</strong>l caso,<br />

luego <strong>de</strong> reportar <strong>el</strong> inicio <strong>de</strong> la actuación y t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta la<br />

facultad <strong>de</strong> realizar actos urg<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> situaciones como esta, <strong>en</strong>trevistó<br />

a algunas compañeras <strong>de</strong> curso <strong>de</strong> la occisa, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>las a Marl<strong>en</strong>e<br />

Correa qui<strong>en</strong> le informó que <strong>el</strong> día anterior, 4 <strong>de</strong> mayo, la vio muy triste<br />

y le com<strong>en</strong>tó que su padrastro había tratado <strong>de</strong> acce<strong>de</strong>rla carnalm<strong>en</strong>te,<br />

pero que <strong>el</strong>la se había <strong>de</strong>f<strong>en</strong>dido propinándole un golpe <strong>en</strong> un ojo.<br />

El investigador solicitó al patólogo for<strong>en</strong>se la necropsia, procedimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> que halló laceraciones y hematomas <strong>en</strong> la región g<strong>en</strong>ital exterior<br />

e interior <strong>de</strong> la víctima, las cuales eran reci<strong>en</strong>tes y evi<strong>de</strong>nciaban<br />

manipulación sexual, y que estableció como causa <strong>de</strong> la muerte anoxia<br />

cerebral producida por asfixia mecánica (ahorcami<strong>en</strong>to).<br />

El laboratorio <strong>de</strong> biología, por interconsulta <strong>de</strong>l patólogo for<strong>en</strong>se,<br />

<strong>en</strong>contró <strong>en</strong> <strong>el</strong> pantalón interior <strong>de</strong> la m<strong>en</strong>or rastros <strong>de</strong> sem<strong>en</strong>. Previa<br />

autorización <strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías, a solicitud <strong>de</strong>l fiscal, se<br />

cotejó <strong>el</strong> hallazgo con muestra suministrada por Pedro Pérez, dictam<strong>en</strong><br />

que dio positivo para perfil g<strong>en</strong>ético <strong>en</strong>tre víctima e indiciado.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 42 25/09/2009 09:39:35 a.m.


3.1. Recom<strong>en</strong>daciones g<strong>en</strong>erales<br />

La <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l sistema que se rige por <strong>el</strong><br />

principio acusatorio, <strong>de</strong>sarrolla activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> investigación a través <strong>de</strong><br />

los órganos <strong>de</strong> policía judicial, t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes a la recolección <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

materiales probatorios, información legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ida y evi<strong>de</strong>ncia<br />

física con la dirección y control <strong>de</strong>l fiscal <strong>de</strong>l caso t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes a establecer<br />

la veracidad <strong>de</strong> los hechos noticiados, la comisión <strong>de</strong> una conducta<br />

p<strong>en</strong>al y <strong>el</strong> presunto responsable.<br />

Esta fase inicial requiere la interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l fiscal, <strong>de</strong> la policía judicial,<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los actos urg<strong>en</strong>tes, qui<strong>en</strong>es cumpl<strong>en</strong> con las ór<strong>de</strong>nes impartidas<br />

por <strong>el</strong> fiscal. Todos los actos que se realic<strong>en</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong> prop<strong>en</strong><strong>de</strong>r por la<br />

garantía <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos fundam<strong>en</strong>tales, y <strong>en</strong> los casos <strong>en</strong> los que la<br />

ley lo permite y exige se <strong>de</strong>be acudir al control ante <strong>el</strong> juez con función<br />

<strong>de</strong> control <strong>de</strong> garantías <strong>en</strong> búsqueda <strong>de</strong>l control previo y posterior a<br />

través <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cia.<br />

3.1.1. Criterios moduladores <strong>de</strong> la actividad procesal<br />

Sección 3<br />

Actos <strong>de</strong> Indagación e Investigación<br />

A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> los controles que incumb<strong>en</strong> al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías,<br />

<strong>de</strong> acuerdo con <strong>el</strong> artículo 27 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, la<br />

<strong>Fiscalía</strong> y la policía judicial <strong>de</strong>b<strong>en</strong> autorregular su conducta durante la<br />

indagación y la investigación, pues <strong>el</strong>la <strong>de</strong>be sujetarse a los criterios <strong>de</strong><br />

necesidad, pon<strong>de</strong>ración, legalidad y corrección.<br />

3.1.2. Informes inmediatos <strong>de</strong> policía judicial sobre <strong>el</strong> inicio y resultados <strong>de</strong> la<br />

actuación<br />

A pesar <strong>de</strong> que <strong>el</strong> Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al autoriza a la policía<br />

judicial para <strong>de</strong>sarrollar actos urg<strong>en</strong>tes, <strong>de</strong> inmediato <strong>de</strong>be comunicar<br />

a la <strong>Fiscalía</strong> la iniciación <strong>de</strong> su actividad, no solo para compartir<br />

responsabilidad, sino también para que <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>l caso pueda<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 43 25/09/2009 09:39:36 a.m.<br />

43


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

44<br />

com<strong>en</strong>zar la dirección, coordinación y control <strong>de</strong> la investigación y diseñar<br />

conjuntam<strong>en</strong>te con <strong>el</strong>la <strong>el</strong> programa metodológico. D<strong>el</strong> mismo modo, ha<br />

<strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er informado al fiscal <strong>de</strong>l caso sobre los avances y resultados<br />

<strong>de</strong> las ór<strong>de</strong>nes que le imparta para <strong>el</strong> esclarecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los hechos.<br />

En todos los casos <strong>de</strong>berá ponerse <strong>en</strong> contacto con <strong>el</strong> fiscal para trazar<br />

pautas <strong>de</strong> investigación y ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l programa metodológico.<br />

3.1.3. Dilig<strong>en</strong>ciami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> formatos<br />

Los formatos <strong>de</strong> solicitud <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>b<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tarse ante <strong>el</strong><br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Servicios Judiciales <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> la Judicatura,<br />

por ejemplo, cuando ha existido allanami<strong>en</strong>to a la imputación formulada<br />

por <strong>el</strong> fiscal, se <strong>de</strong>be adjuntar con <strong>el</strong> formato <strong>de</strong> escrito <strong>de</strong> acusación<br />

dilig<strong>en</strong>ciado <strong>el</strong> anexo <strong>de</strong> <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> pruebas <strong>de</strong> que trata<br />

<strong>el</strong> artículo 337 CPP, a efectos <strong>de</strong> <strong>de</strong>mostrar al juez que no se está<br />

comprometi<strong>en</strong>do la presunción <strong>de</strong> inoc<strong>en</strong>cia, y que existe prueba que<br />

permite inferir la autoría o participación <strong>en</strong> la conducta y su tipicidad,<br />

como lo refiere <strong>el</strong> inciso final artículo 327 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to<br />

P<strong>en</strong>al, <strong>en</strong> concordancia con <strong>el</strong> 327 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

De este escrito <strong>de</strong>be <strong>en</strong>tregarse copia al Ministerio Público y a la<br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa. Todo lo actuado <strong>de</strong>be reportarse al sistema <strong>de</strong> información.<br />

3.1.4. Actuaciones <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación.<br />

Efectos que produc<strong>en</strong><br />

• Todas las actuaciones dispuestas por la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la<br />

Nación se tramitan mediante ór<strong>de</strong>nes que <strong>de</strong>berán ajustarse a lo<br />

establecido <strong>en</strong> los artículos 161 y 162 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to<br />

P<strong>en</strong>al y, sin excepción, serán reportadas a los correspondi<strong>en</strong>tes<br />

sistemas <strong>de</strong> información.<br />

• La policía judicial <strong>de</strong>be ceñirse a las ór<strong>de</strong>nes impartidas por <strong>el</strong> fiscal<br />

o por <strong>el</strong> juez, <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do la clase <strong>de</strong> actuación, y para <strong>el</strong> registro e<br />

informes sobre <strong>el</strong>las ha <strong>de</strong> ajustarse a la reglam<strong>en</strong>tación prevista <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>Manual</strong> <strong>de</strong> Policía Judicial.<br />

• Por cada actuación procesal <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>be llevar una carpeta don<strong>de</strong><br />

registrará <strong>el</strong> número <strong>de</strong> radicación; la conducta <strong>de</strong>lictiva que la originó;<br />

los nombres y <strong>de</strong>más datos que permitan i<strong>de</strong>ntificar al indiciado,<br />

imputado o acusado y su domicilio; la fecha y hora <strong>de</strong> la captura;<br />

las ór<strong>de</strong>nes impartidas, p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes y cumplidas; los resultados <strong>de</strong><br />

las audi<strong>en</strong>cias pr<strong>el</strong>iminares solicitadas; los formatos dilig<strong>en</strong>ciados; la<br />

información r<strong>el</strong>acionada con la víctima; los nombres <strong>de</strong> los jueces y<br />

números <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>spachos; <strong>el</strong> nombre e i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong>l <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor<br />

y <strong>de</strong>l repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong>l Ministerio Público.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 44 25/09/2009 09:39:36 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• La conservación y archivo <strong>de</strong> los registros es responsabilidad <strong>de</strong> la<br />

<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación antes <strong>de</strong> la formulación <strong>de</strong> imputación,<br />

a partir <strong>de</strong> este mom<strong>en</strong>to correspon<strong>de</strong>rá al secretario <strong>de</strong> las<br />

audi<strong>en</strong>cias, qui<strong>en</strong> <strong>de</strong>berá expedir copias <strong>de</strong> esos registros cuando<br />

alguno <strong>de</strong> los intervini<strong>en</strong>tes lo requiera 47 .<br />

3.2. Actuaciones <strong>de</strong> la policía judicial <strong>en</strong> indagación e investigación<br />

Según su naturaleza, las actuaciones que la policía judicial 48 a<strong>de</strong>lanta<br />

<strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la indagación e investigación 49 se clasifican <strong>en</strong>:<br />

3.2.1. Por iniciativa propia y control posterior <strong>de</strong>l fiscal<br />

• Recepción <strong>de</strong> <strong>de</strong>nuncias, quer<strong>el</strong>las o informes <strong>de</strong> los cuales se<br />

infiera la posible comisión <strong>de</strong> un <strong>de</strong>lito.<br />

• Acompañami<strong>en</strong>to o traslado <strong>de</strong> la víctima para la práctica <strong>de</strong> exam<strong>en</strong><br />

médico legal, cuando <strong>el</strong>lo fuere posible.<br />

• Solicitud <strong>de</strong> auxilio <strong>de</strong> perito for<strong>en</strong>se para la realización <strong>de</strong> exám<strong>en</strong>es<br />

o reconocimi<strong>en</strong>tos a víctimas <strong>de</strong> agresiones sexuales, <strong>de</strong>litos contra<br />

la integridad corporal o cualquier otro que lo requiera, cuando <strong>el</strong>las<br />

o su repres<strong>en</strong>tante legal manifiest<strong>en</strong> por escrito su cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to.<br />

• Entrevistar a presuntas víctimas o testigos pres<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> un <strong>de</strong>lito<br />

observando las reglas técnicas <strong>de</strong> rigor y registrarlas <strong>en</strong> grabación<br />

magnetofónica o fonóptica o <strong>en</strong> cualquier otro medio que la ci<strong>en</strong>cia<br />

ofrezca. En caso <strong>de</strong> ser necesario brindará la protección que<br />

requieran los <strong>en</strong>trevistados 50 .<br />

• Inspección al cadáver 51 .<br />

47 Parágrafo <strong>de</strong>l artículo 146 <strong>de</strong>l CPP.<br />

48 “En casos <strong>de</strong> extrema urg<strong>en</strong>cia, la policía judicial pue<strong>de</strong> acudir directam<strong>en</strong>te ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong><br />

Garantías con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er autorización previa para realizar actos <strong>de</strong> investigación que impliqu<strong>en</strong><br />

afectación <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos fundam<strong>en</strong>tales tal como lo dispone <strong>el</strong> art. 246 <strong>de</strong> la Ley 906 <strong>de</strong> 2004”.<br />

49 Recuér<strong>de</strong>se que la investigación no se agota con la formulación <strong>de</strong> imputación. Estos actos <strong>de</strong> investigación<br />

incluso pue<strong>de</strong>n practicarse durante <strong>el</strong> juicio por previsión expresa <strong>de</strong>l inciso final <strong>de</strong>l artículo 344<br />

“…si durante <strong>el</strong> juicio alguna <strong>de</strong> las partes <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to material probatorio y evi<strong>de</strong>ncia física<br />

muy significativo que <strong>de</strong>bería ser <strong>de</strong>scubierto, lo pondrá <strong>en</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l juez qui<strong>en</strong>, oídas las<br />

partes y consi<strong>de</strong>rado <strong>el</strong> perjuicio que podría producirse al <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa e integridad <strong>de</strong>l juicio,<br />

<strong>de</strong>cidirá si es excepcionalm<strong>en</strong>te admisible o si <strong>de</strong>be excluirse esa prueba (sic)”.<br />

50 Si lo requiere, <strong>el</strong> <strong>en</strong>trevistado solicitará su inclusión <strong>en</strong> <strong>el</strong> programa <strong>de</strong> protección y asist<strong>en</strong>cia a<br />

testigos <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación.<br />

51 Se recomi<strong>en</strong>da que <strong>el</strong> fiscal sea qui<strong>en</strong> or<strong>de</strong>ne la <strong>en</strong>trega <strong>de</strong>l cadáver previa certificación <strong>de</strong> Medicina<br />

Legal o <strong>de</strong>l médico a cargo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> que ya no se requiere <strong>el</strong> cadáver para estudios ci<strong>en</strong>tíficos.<br />

La <strong>en</strong>trega material <strong>de</strong>be realizarla <strong>el</strong> médico correspondi<strong>en</strong>te.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 45 25/09/2009 09:39:36 a.m.<br />

45


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

46<br />

• Interrogatorio al indiciado <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un abogado, sin hacerle<br />

imputación alguna, siempre que aqu<strong>el</strong> haya r<strong>en</strong>unciado a su <strong>de</strong>recho<br />

a guardar sil<strong>en</strong>cio, y con las formalida<strong>de</strong>s impuestas <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 282.<br />

En los casos <strong>en</strong> que la policía judicial <strong>de</strong>cida interrogar directam<strong>en</strong>te<br />

al indiciado <strong>de</strong>be reunirse previam<strong>en</strong>te con <strong>el</strong> fiscal para que asuma<br />

<strong>el</strong> control jurídico <strong>de</strong>l mismo.<br />

• Inspección <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong>l hecho.<br />

• Inspección a lugares distintos al <strong>de</strong>l hecho.<br />

• I<strong>de</strong>ntificación, recolección, embalaje técnico <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales<br />

probatorios y evi<strong>de</strong>ncia física para someterlos a ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia.<br />

• Búsqueda y cotejo <strong>de</strong> datos registrados <strong>en</strong> bases mecánicas,<br />

magnéticas u otras similares <strong>de</strong> información <strong>de</strong> acceso público.<br />

Se recomi<strong>en</strong>da que la policía judicial obt<strong>en</strong>ga <strong>de</strong> la <strong>en</strong>tidad una<br />

certificación <strong>en</strong> la que se indique la naturaleza pública <strong>de</strong> la base <strong>de</strong><br />

datos sobre la cual se hace <strong>el</strong> cotejo.<br />

• Incautación y ocupación <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es con fines <strong>de</strong> comiso.<br />

3.2.2. Por or<strong>de</strong>n previa <strong>de</strong>l fiscal y control posterior <strong>de</strong>l juez <strong>de</strong> garantías<br />

Estos temas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser compatibles con <strong>el</strong> módulo <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cias<br />

pr<strong>el</strong>iminares <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual se manejan ampliam<strong>en</strong>te los ítems que a<br />

continuación se <strong>en</strong>uncian.<br />

3.2.2.1. Registros y allanami<strong>en</strong>tos 52<br />

El allanami<strong>en</strong>to y registro es un acto <strong>de</strong> investigación, con <strong>el</strong> que<br />

se compromet<strong>en</strong> <strong>de</strong>rechos fundam<strong>en</strong>tales a la intimidad (art. 15<br />

Constitución Nacional) y la inviolabilidad <strong>de</strong>l domicilio artículo 28<br />

Constitución Nacional.<br />

Dilig<strong>en</strong>cia or<strong>de</strong>nada por <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado, para ingresar y registrar 53<br />

un inmueble, nave o aeronave con <strong>el</strong> objeto <strong>de</strong> capturar al indiciado,<br />

imputado o acusado, según <strong>el</strong> caso, como autor o partícipe <strong>de</strong> un <strong>de</strong>lito,<br />

o para obt<strong>en</strong>er <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física<br />

52 Arts. 219 a 229 y 232 <strong>de</strong>l CPP y <strong>Manual</strong> <strong>de</strong> Policía Judicial.<br />

53 No son susceptibles <strong>de</strong> registro las comunicaciones escritas <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> indiciado, imputado o acusado<br />

con sus abogados o con las personas que por razón legal están excluidas <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ber <strong>de</strong> testificar;<br />

los archivos <strong>de</strong> estas personas como docum<strong>en</strong>tos digitales, vi<strong>de</strong>os, grabaciones, ilustraciones o<br />

cualquier otra imag<strong>en</strong>, que cont<strong>en</strong>gan información confi<strong>de</strong>ncial r<strong>el</strong>ativa a aqu<strong>el</strong>los. Sin embargo, estas<br />

restricciones no son aplicables cuando se r<strong>en</strong>uncia a esa garantía, o por tratarse <strong>de</strong> auxiliadores,<br />

partícipes o coautores <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito investigado o <strong>de</strong> otro conexo, o cuando se trate <strong>de</strong> situaciones que<br />

g<strong>en</strong>eran obstrucción a la justicia.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 46 25/09/2009 09:39:36 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

r<strong>el</strong>acionada con <strong>el</strong> hecho investigado. Sin embargo, si la dilig<strong>en</strong>cia ti<strong>en</strong>e<br />

como finalidad única la captura <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>, sólo proce<strong>de</strong>rá <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación<br />

con <strong>de</strong>litos susceptibles <strong>de</strong> medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ción<br />

prev<strong>en</strong>tiva.<br />

El fiscal, antes <strong>de</strong> impartir la or<strong>de</strong>n, analizará la información recaudada<br />

por la policía judicial para establecer los motivos fundados 54 y verificará<br />

la proce<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l registro y allanami<strong>en</strong>to. Después lo autorizará<br />

mediante or<strong>de</strong>n sucintam<strong>en</strong>te motivada que <strong>de</strong>berá cont<strong>en</strong>er:<br />

• Respaldo probatorio para los motivos fundados. Son los medios<br />

cognoscitivos que <strong>de</strong>berán estar respaldados, al m<strong>en</strong>os, <strong>en</strong> informe<br />

<strong>de</strong> policía judicial, <strong>de</strong>claración jurada <strong>de</strong> testigo o informante, o <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios y evi<strong>de</strong>ncia física 55 , que hagan<br />

verosímil la vinculación <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong> por registrar y allanar con <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito<br />

investigado.<br />

• Precisar <strong>el</strong> objeto <strong>de</strong> la dilig<strong>en</strong>cia y <strong>el</strong> lugar o <strong>el</strong> bi<strong>en</strong> por registrar.<br />

Posteriorm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 24 horas sigui<strong>en</strong>tes al dilig<strong>en</strong>ciami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> la or<strong>de</strong>n, <strong>el</strong> fiscal solicitará al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías que <strong>en</strong><br />

audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar verifique la legalidad formal y material <strong>de</strong> la or<strong>de</strong>n<br />

y <strong>de</strong>l procedimi<strong>en</strong>to 56 .<br />

La or<strong>de</strong>n <strong>de</strong>berá cumplirse <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los 30 días sigui<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> fase <strong>de</strong><br />

indagación, o <strong>en</strong> 15 días si se dispone <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> la formulación <strong>de</strong><br />

imputación; <strong>en</strong> ambos casos es prorrogable <strong>el</strong> término <strong>en</strong> otro tanto<br />

cuando existan razones que lo justifiqu<strong>en</strong>. En cualquier ev<strong>en</strong>to, se<br />

observarán las sigui<strong>en</strong>tes reglas:<br />

• Realizar <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> horario compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre las seis<br />

<strong>de</strong> la mañana y las seis <strong>de</strong> la tar<strong>de</strong>, salvo situaciones especiales<br />

que justifiqu<strong>en</strong> hacerlo <strong>en</strong> horas <strong>de</strong> la noche, para evitar la fuga<br />

<strong>de</strong>l indiciado o imputado, o la <strong>de</strong>strucción <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales<br />

probatorios.<br />

54 Se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> por “motivos fundados” la pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos empíricos o racionales traducidos <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncias físicas e informaciones que justifiqu<strong>en</strong>, <strong>en</strong> este caso, la<br />

or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> registro y allanami<strong>en</strong>to.<br />

55 Si los motivos fundados hac<strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación a <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física, vi<strong>de</strong>os<br />

o fotografías tomados <strong>en</strong> seguimi<strong>en</strong>tos pasivos, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>berá previam<strong>en</strong>te verificar la ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong><br />

custodia y exigir <strong>el</strong> dilig<strong>en</strong>ciami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l formato correspondi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> que bajo juram<strong>en</strong>to certificará <strong>el</strong><br />

funcionario <strong>de</strong> policía judicial que ha corroborado la corrección <strong>de</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> recolección,<br />

embalaje y conservación <strong>de</strong> dichos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos.<br />

56 El control posterior incluye por supuesto la verificación <strong>de</strong> la legalidad <strong>de</strong> la or<strong>de</strong>n, precedida <strong>de</strong>l<br />

exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> los motivos fundados que la sust<strong>en</strong>taron.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 47 25/09/2009 09:39:36 a.m.<br />

47


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

48<br />

• Limitar <strong>el</strong> registro a los lugares autorizados. Sin embargo, <strong>de</strong><br />

hallarse nuevos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios r<strong>el</strong>acionados<br />

con la comisión <strong>de</strong> los <strong>de</strong>litos investigados que lo justifiqu<strong>en</strong>, podrá<br />

ext<strong>en</strong><strong>de</strong>rse a otros lugares.<br />

• Garantizar la m<strong>en</strong>or restricción <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos a personas que result<strong>en</strong><br />

afectadas con <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to. Por <strong>el</strong>lo, <strong>el</strong> registro <strong>de</strong>be limitarse a<br />

los bi<strong>en</strong>es señalados <strong>en</strong> la correspondi<strong>en</strong>te or<strong>de</strong>n, salvo <strong>en</strong> caso <strong>de</strong><br />

flagrancia o <strong>de</strong> la excepción prevista <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto anterior, o r<strong>el</strong>acionados<br />

con otro <strong>de</strong>lito.<br />

• Dilig<strong>en</strong>ciar <strong>el</strong> acta que obligatoriam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>be cont<strong>en</strong>er un resum<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> lo actuado, con indicación expresa <strong>de</strong> los lugares registrados, <strong>de</strong><br />

los objetos ocupados o incautados y <strong>de</strong> las personas capturadas.<br />

Asimismo, se indicará si hubo oposición <strong>de</strong> los afectados y <strong>de</strong> las<br />

medidas prev<strong>en</strong>tivas policivas utilizadas, la naturaleza <strong>de</strong> <strong>el</strong>las y<br />

sus consecu<strong>en</strong>cias. Qui<strong>en</strong>es intervinieron <strong>en</strong> <strong>el</strong> acto <strong>de</strong>berán leerla,<br />

<strong>de</strong>jar las constancias que estim<strong>en</strong> proce<strong>de</strong>ntes y firmarla. Si rehúsan<br />

a hacerlo, <strong>el</strong> funcionario <strong>de</strong> policía judicial <strong>de</strong>jará bajo juram<strong>en</strong>to<br />

la constancia respectiva. En todo caso t<strong>en</strong>drán <strong>de</strong>recho a solicitar<br />

copia <strong>de</strong> esta.<br />

La policía judicial <strong>en</strong>tregará al fiscal <strong>de</strong>legado <strong>el</strong> informe <strong>de</strong> la dilig<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> registro y allanami<strong>en</strong>to con su respectiva acta e inv<strong>en</strong>tario, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />

un término máximo <strong>de</strong> 12 horas, contadas a partir <strong>de</strong> la culminación <strong>de</strong><br />

la actividad. Sin embargo, <strong>el</strong> informe se <strong>en</strong>tregará <strong>de</strong> manera inmediata<br />

cuando haya persona privada <strong>de</strong> la libertad, sin superar las 36 horas y<br />

sin perjuicio <strong>de</strong>l tiempo que se requiera para terminar la dilig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

allanami<strong>en</strong>to y registro.<br />

El fiscal verificará la legalidad <strong>de</strong> la realización <strong>de</strong> la dilig<strong>en</strong>cia. Si la<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra ilegal, <strong>de</strong>sestimará su resultado, <strong>de</strong> conformidad con lo<br />

previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 232, pero tomará <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los criterios sobre<br />

nulidad <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong> prueba ilícita <strong>de</strong>l artículo 455 57 .<br />

En <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>sestimar los resultados <strong>de</strong>l allanami<strong>en</strong>to por hallarse<br />

viciada la or<strong>de</strong>n por car<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> alguno <strong>de</strong> los requisitos es<strong>en</strong>ciales<br />

previstos <strong>en</strong> <strong>el</strong> Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, o fuere <strong>de</strong>clarado ilegal<br />

por <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías y se hubies<strong>en</strong> incautado <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física, se proce<strong>de</strong>rá <strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te<br />

manera:<br />

◊ Si se trata <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es <strong>de</strong> libre <strong>de</strong> comercio se <strong>de</strong>volverán <strong>de</strong> plano<br />

a qui<strong>en</strong> acredite su <strong>de</strong>recho.<br />

57 Vínculo at<strong>en</strong>uado, fu<strong>en</strong>te in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to inevitable y los <strong>de</strong>más que señale la ley.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 48 25/09/2009 09:39:36 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

◊ Si se trata <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es <strong>de</strong> libre comercio pero están vinculados<br />

a otras activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>lictivas se pondrán a disposición <strong>de</strong>l<br />

funcionario que los requiera.<br />

◊ Cuando se trata <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es por fuera <strong>de</strong>l comercio <strong>en</strong> razón <strong>de</strong> su<br />

naturaleza ilícita se les dará <strong>el</strong> tratami<strong>en</strong>to previsto para cada caso<br />

<strong>en</strong> particular (Ej. En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> estupefaci<strong>en</strong>tes se proce<strong>de</strong>rá a su<br />

<strong>de</strong>strucción; si se incautan armas se remitirán al Departam<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> Comercio <strong>de</strong> Armas <strong>de</strong>l Comando <strong>de</strong> las Fuerzas Militares).<br />

De hallar <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to ajustado a <strong>de</strong>recho, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado, <strong>de</strong>ntro<br />

<strong>de</strong> las 24 horas sigui<strong>en</strong>tes al recibo <strong>de</strong>l informe <strong>de</strong> policía judicial,<br />

solicitará al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar<br />

realizar <strong>el</strong> respectivo control <strong>de</strong> legalidad formal y material, para lo cual<br />

<strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>berá argum<strong>en</strong>tar sobre la base <strong>de</strong> los motivos fundados que<br />

t<strong>en</strong>ía para expedir dicha or<strong>de</strong>n 58.<br />

Si <strong>el</strong> acto <strong>de</strong> registro y allanami<strong>en</strong>to se realizó <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> la formulación<br />

<strong>de</strong> imputación, a la audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar <strong>de</strong>berán ser citados <strong>el</strong> imputado<br />

y su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor 59 . Para <strong>el</strong> efecto, <strong>el</strong> fiscal suministrará al juez la información<br />

que facilite su citación 60.<br />

“Solo <strong>de</strong> manera excepcional, la ley expresam<strong>en</strong>te consagra cinco<br />

(5) circunstancias que le permit<strong>en</strong> al juez <strong>de</strong> control <strong>de</strong> garantías<br />

verificar la legalidad <strong>de</strong> la incautación y recolección <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

materiales probatorios y evi<strong>de</strong>ncia física, las cuales se contra<strong>en</strong> al<br />

cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las ór<strong>de</strong>nes <strong>de</strong> registros, allanami<strong>en</strong>tos, interceptación<br />

<strong>de</strong> comunicaciones, ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>ncia, recuperación <strong>de</strong><br />

información <strong>de</strong>jada al navegar por internet, “u otros medios similares”,<br />

impartidas por la <strong>Fiscalía</strong> (Arts. 154-1 y 237). Su expedición –<strong>en</strong> materia<br />

<strong>de</strong> registros y allanami<strong>en</strong>tos– con la preterición <strong>de</strong> cualquier requisito<br />

sustancial g<strong>en</strong>era la invali<strong>de</strong>z <strong>de</strong> la dilig<strong>en</strong>cia, “por lo que los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

materiales probatorios y evi<strong>de</strong>ncia física que <strong>de</strong>p<strong>en</strong>dan <strong>de</strong>l registro<br />

carecerán <strong>de</strong> valor, serán excluidos <strong>de</strong> la actuación y solo podrán ser<br />

utilizados para fines <strong>de</strong> impugnación” –Art. 232– 61 .<br />

3.2.2.2. Ret<strong>en</strong>ción, exam<strong>en</strong> y <strong>de</strong>volución <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>ncia 62<br />

El fiscal <strong>de</strong>legado <strong>de</strong>berá autorizar previam<strong>en</strong>te a la policía judicial<br />

para la ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>ncia privada, postal, t<strong>el</strong>egráfica o <strong>de</strong><br />

58 Consultar S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-176 <strong>de</strong> 2007.<br />

59 S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-025-09. Se permite la participación <strong>de</strong>l indagado y su apo<strong>de</strong>rado <strong>en</strong> <strong>el</strong> trámite <strong>de</strong> revisión<br />

<strong>de</strong> legalidad.<br />

60 S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-025-09. M.P. Rodrigo Escobar Gil. <strong>de</strong>clara inexequible la palabra “solo” <strong>de</strong>l art. 237 <strong>de</strong>l CPP.<br />

61 S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia 26310 Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia. 16 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2007.<br />

62 Arts. 233, 234 <strong>de</strong>l CPP y <strong>Manual</strong> <strong>de</strong> Policía Judicial.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 49 25/09/2009 09:39:36 a.m.<br />

49


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

50<br />

m<strong>en</strong>sajería especializada o similar que reciba o emita <strong>el</strong> indiciado o<br />

imputado, y para solicitar a las oficinas correspondi<strong>en</strong>tes copia <strong>de</strong> los<br />

m<strong>en</strong>sajes recibidos o transmitidos por <strong>el</strong> indiciado o imputado, o <strong>en</strong>víos<br />

realizados o dirigidos al indiciado o acusado, y al efecto se observarán,<br />

<strong>en</strong> lo pertin<strong>en</strong>te, las reglas previstas para <strong>el</strong> allanami<strong>en</strong>to o registro<br />

explicadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto anterior.<br />

La or<strong>de</strong>n expresa <strong>de</strong>l fiscal <strong>de</strong>berá precisar:<br />

• Los motivos fundados que ti<strong>en</strong>e para inferir que <strong>en</strong> la correspon<strong>de</strong>ncia<br />

pue<strong>de</strong> hallarse información útil para los fines <strong>de</strong> la investigación.<br />

• La or<strong>de</strong>n expedida por <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>berá <strong>de</strong>terminar con precisión la<br />

clase <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>ncia que será ret<strong>en</strong>ida, a qui<strong>en</strong>, indicará <strong>el</strong><br />

lugar <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual será efectuada esa ret<strong>en</strong>ción, y <strong>el</strong> modo <strong>en</strong> que será<br />

efectuada, <strong>de</strong> manera tal que no se trate <strong>de</strong> un acto indiscriminado.<br />

• El término <strong>de</strong> la medida <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> la correspon<strong>de</strong>ncia que<br />

emita o reciba <strong>el</strong> indiciado o imputado no pue<strong>de</strong> ser superior a un<br />

año.<br />

Examinada la correspon<strong>de</strong>ncia ret<strong>en</strong>ida, <strong>de</strong> inmediato o a más tardar<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 12 horas sigui<strong>en</strong>tes, la policía judicial informará sobre<br />

los resultados r<strong>el</strong>evantes. V<strong>en</strong>cido este término, o una vez se formule<br />

imputación, <strong>de</strong>volverá aqu<strong>el</strong>la que no t<strong>en</strong>ga interés para la investigación,<br />

para lo cual se recomi<strong>en</strong>da consultar con <strong>el</strong> fiscal correspondi<strong>en</strong>te. En<br />

todo caso y <strong>de</strong> manera previa <strong>el</strong> fiscal está obligado a verificar que <strong>el</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>to se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra ajustado a las exig<strong>en</strong>cias legales.<br />

3.2.2.3. Interceptación <strong>de</strong> comunicaciones t<strong>el</strong>efónicas y similares 63<br />

Es una dilig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> carácter reservado or<strong>de</strong>nada por <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado<br />

y practicada por servidores <strong>de</strong> policía judicial, ori<strong>en</strong>tada a captar por<br />

medio <strong>de</strong> grabación magnetofónica o similar información que fluya a<br />

través <strong>de</strong> comunicación t<strong>el</strong>efónica, radiot<strong>el</strong>efónica u otra técnica que<br />

utilice <strong>el</strong> espectro <strong>el</strong>ectromagnético, para obt<strong>en</strong>er <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales<br />

probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física <strong>de</strong> interés para la investigación.<br />

El fiscal impartirá or<strong>de</strong>n escrita a la policía judicial para interceptar<br />

comunicaciones hasta por <strong>el</strong> término <strong>de</strong> tres meses, prorrogables<br />

por otro tanto si subsist<strong>en</strong> los motivos fundados. Las <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la<br />

operación técnica <strong>de</strong> la respectiva interceptación están obligadas a<br />

realizarlas inmediatam<strong>en</strong>te se notifiqu<strong>en</strong> <strong>de</strong> la or<strong>de</strong>n, que <strong>en</strong> cualquier<br />

caso <strong>de</strong>be ser escrita, y a guardar reserva sobre <strong>el</strong> asunto.<br />

63 Art. 235 <strong>de</strong>l CPP y <strong>Manual</strong> <strong>de</strong> Policía Judicial.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 50 25/09/2009 09:39:36 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Por ningún motivo podrán interceptarse las comunicaciones <strong>de</strong>l<br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor. En lo pertin<strong>en</strong>te se observarán las reglas señaladas para <strong>el</strong><br />

registro y allanami<strong>en</strong>to, inclusive lo r<strong>el</strong>acionado con tratados, acuerdos<br />

y protocolos para hacer efectiva la cooperación judicial internacional.<br />

La prórroga <strong>de</strong> la interceptación pue<strong>de</strong> justificarse por medio <strong>de</strong> la<br />

pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> grabaciones o transliteraciones <strong>de</strong> la interceptación<br />

anterior, que registr<strong>en</strong> informaciones r<strong>el</strong>acionadas con <strong>el</strong> caso e<br />

indiqu<strong>en</strong> la continuidad <strong>de</strong> la actividad <strong>de</strong>lictiva 64 .<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> las 24 horas sigui<strong>en</strong>tes al dilig<strong>en</strong>ciami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la or<strong>de</strong>n correspondi<strong>en</strong>te,<br />

<strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado solicitará al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías<br />

que <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar realice <strong>el</strong> control <strong>de</strong> legalidad <strong>de</strong> la actuación,<br />

así la or<strong>de</strong>n se haya producido <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> formulada la acusación.<br />

3.2.2.4. Recuperación <strong>de</strong> información <strong>de</strong>jada al navegar por internet u otros medios<br />

tecnológicos que produzcan efectos equival<strong>en</strong>tes 65<br />

El fiscal <strong>de</strong>legado, con fundam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> los informes <strong>de</strong> policía judicial,<br />

siempre que <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre motivos fundados para <strong>el</strong>lo, la autorizará para<br />

“capturar”, a través <strong>de</strong> medios técnicos, información producida por <strong>el</strong><br />

indiciado, imputado o acusado, al navegar por internet o similares,<br />

cuando la estime útil para la investigación.<br />

De consi<strong>de</strong>rarlo necesario, or<strong>de</strong>nará la apreh<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> la computadora<br />

o <strong>de</strong> los servidores, para que expertos <strong>en</strong> la materia <strong>de</strong>scubran,<br />

recuper<strong>en</strong>, analic<strong>en</strong> y custodi<strong>en</strong> la información con sujeción a los<br />

requerimi<strong>en</strong>tos sobre ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia. El fiscal recom<strong>en</strong>dará a la<br />

policía judicial que no <strong>de</strong>be <strong>de</strong>sconectar la red hasta tanto no asegur<strong>en</strong><br />

la información obt<strong>en</strong>ida.<br />

La apreh<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> los equipos será por <strong>el</strong> tiempo necesario para la captura<br />

<strong>de</strong> datos y cumplido <strong>el</strong>lo, la policía judicial, previa consulta con <strong>el</strong> fiscal<br />

correspondi<strong>en</strong>te, los <strong>de</strong>volverá al propietario o t<strong>en</strong>edor legítimo, <strong>en</strong> caso<br />

<strong>de</strong> que sea proce<strong>de</strong>nte su <strong>de</strong>volución.<br />

En este ev<strong>en</strong>to, <strong>de</strong>berá at<strong>en</strong><strong>de</strong>rse las reglas previstas para <strong>el</strong> registro<br />

y allanami<strong>en</strong>to.<br />

Una vez cumplida la actuación, la policía judicial r<strong>en</strong>dirá su informe <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> m<strong>en</strong>or tiempo posible, a más tardar <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 12 horas sigui<strong>en</strong>tes.<br />

Regla Común: D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> las 24 horas sigui<strong>en</strong>tes al dilig<strong>en</strong>ciami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

las ór<strong>de</strong>nes <strong>de</strong> registro y allanami<strong>en</strong>to; ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>ncia;<br />

64 Art. 235 CPP.<br />

65 Art. 236 <strong>de</strong>l CPP y <strong>Manual</strong> <strong>de</strong> Policía Judicial.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 51 25/09/2009 09:39:36 a.m.<br />

51


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

52<br />

interceptación <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>ncia; interceptación <strong>de</strong> comunicaciones<br />

o recuperación <strong>de</strong> información <strong>de</strong>jada al navegar por internet u otros<br />

medios similares, expedidas por <strong>el</strong> fiscal, este <strong>de</strong>berá comparecer ante<br />

<strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías para que <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar revise<br />

la legalidad <strong>de</strong> la correspondi<strong>en</strong>te actuación. Pero a<strong>de</strong>más solicitará<br />

control sobre <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios y evi<strong>de</strong>ncia física<br />

recaudados 66 . A esta audi<strong>en</strong>cia concurrirá <strong>el</strong> fiscal, los funcionarios<br />

<strong>de</strong> policía judicial que cumplieron la or<strong>de</strong>n, los testigos pot<strong>en</strong>ciales y<br />

peritos que rindieron <strong>de</strong>claraciones juradas previam<strong>en</strong>te a su obt<strong>en</strong>ción,<br />

y qui<strong>en</strong>es intervinieron <strong>en</strong> la dilig<strong>en</strong>cia, que podrán ser interrogados por<br />

<strong>el</strong> juez si así lo estima necesario, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> lo cual resolverá <strong>de</strong> plano<br />

sin posibilidad <strong>de</strong> recurso alguno contra esta <strong>de</strong>cisión. Sin embargo,<br />

si la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa se abstuvo <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ir, podrá <strong>en</strong> la próxima audi<strong>en</strong>cia<br />

pr<strong>el</strong>iminar, o <strong>en</strong> la preparatoria, solicitar la exclusión <strong>de</strong> las evi<strong>de</strong>ncias<br />

obt<strong>en</strong>idas.<br />

3.2.2.5. Vigilancia y seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> personas 67<br />

Es un acto <strong>de</strong> carácter reservado que <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado, previa<br />

autorización <strong>de</strong>l Director Nacional o Seccional <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong>s, según<br />

<strong>el</strong> caso, or<strong>de</strong>na a la policía judicial para mant<strong>en</strong>er bajo observación<br />

y seguimi<strong>en</strong>to pasivo 68 por <strong>el</strong> término máximo <strong>de</strong> un año al presunto<br />

indiciado o imputado <strong>de</strong> un <strong>de</strong>lito, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er información útil<br />

para la investigación, siempre que tuviere motivos fundados para <strong>el</strong>lo.<br />

V<strong>en</strong>cido <strong>el</strong> término, podrá expedir una nueva or<strong>de</strong>n si surgier<strong>en</strong> nuevos<br />

motivos que la justifiqu<strong>en</strong>.<br />

En <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l seguimi<strong>en</strong>to pasivo, la norma permite <strong>el</strong> empleo <strong>de</strong><br />

cualquier medio que la técnica aconseje, como fotografías y vi<strong>de</strong>os 69 ,<br />

que arroj<strong>en</strong> información r<strong>el</strong>evante para los fines <strong>de</strong> la averiguación. En<br />

todo caso, <strong>el</strong> fiscal verificará que los métodos utilizados no vulner<strong>en</strong><br />

la expectativa razonable <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho a la intimidad <strong>de</strong>l indiciado o<br />

imputado y <strong>de</strong> terceros, o los instrum<strong>en</strong>tos internacionales, acuerdos y<br />

protocolos cuando se trate <strong>de</strong> cooperación judicial internacional.<br />

66 Conforme a lo previsto <strong>en</strong> S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia 26310 <strong>de</strong> 2007 <strong>de</strong> la Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia.<br />

67 Art. 239 <strong>de</strong>l CPP y <strong>Manual</strong> <strong>de</strong> Policía Judicial.<br />

68 Por seguimi<strong>en</strong>to pasivo se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> aqu<strong>el</strong> que se <strong>de</strong>sarrolla mediante observaciones fijas o móviles<br />

sobre una persona <strong>de</strong>terminada, sin vulnerar la expectativa razonable a qui<strong>en</strong> es objeto <strong>de</strong> este.<br />

69 Pue<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rarse que la expresión “cualquier medio que la técnica aconseje” incluye los <strong>en</strong>unciados<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 232 (seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> personas) <strong>de</strong>l proyecto original pres<strong>en</strong>tado a consi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong>l<br />

Congreso <strong>de</strong> la República: transmisores radiogoniométricos, alarmas, <strong>de</strong>tectores <strong>de</strong> movimi<strong>en</strong>tos,<br />

visores nocturnos y <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes infrarrojas, empleo <strong>de</strong> micrófonos para la grabación <strong>de</strong> conversaciones<br />

privadas y otras similares, siempre que se utilic<strong>en</strong> <strong>en</strong> campo abierto para no vulnerar la expectativa<br />

razonable <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho a la intimidad.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 52 25/09/2009 09:39:36 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

El fiscal <strong>de</strong>legado solicitará ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Garantías, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 36<br />

horas sigui<strong>en</strong>tes a la expedición <strong>de</strong> la or<strong>de</strong>n correspondi<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> control<br />

<strong>de</strong> su legalidad formal y material, es <strong>de</strong>cir, la or<strong>de</strong>n ti<strong>en</strong>e control judicial<br />

antes <strong>de</strong> su ejecución.<br />

3.2.2.6. Vigilancia <strong>de</strong> cosas<br />

Cuando <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado t<strong>en</strong>ga motivos razonablem<strong>en</strong>te fundados,<br />

mediante or<strong>de</strong>n expresa, autorizará a la policía judicial para mant<strong>en</strong>er<br />

bajo observación lugares o cosas 70 r<strong>el</strong>acionados con la comisión <strong>de</strong> un<br />

<strong>de</strong>lito o que prov<strong>en</strong>gan <strong>de</strong> su ejecución, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er información<br />

útil para la investigación que se a<strong>de</strong>lanta. La or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> vigilancia t<strong>en</strong>drá<br />

término máximo <strong>de</strong> duración <strong>de</strong> un año, sin perjuicio <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r expedirse<br />

otra vez si surg<strong>en</strong> nuevos motivos que la justifiqu<strong>en</strong>.<br />

En la or<strong>de</strong>n se consignará la posibilidad <strong>de</strong> utilizar cualquier medio<br />

idóneo siempre y cuando no se afecte la expectativa razonable <strong>de</strong><br />

intimidad <strong>de</strong>l indiciado o imputado o <strong>de</strong> terceros.<br />

El fiscal director <strong>de</strong> la investigación solicitará ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Garantías,<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 36 horas sigui<strong>en</strong>tes a la or<strong>de</strong>n impartida, <strong>el</strong> respectivo<br />

control <strong>de</strong> su legalidad.<br />

3.2.2.7. Análisis e infiltración <strong>de</strong> organización criminal 71<br />

El fiscal estudiará la información que por cualquier medio llegue a<br />

su conocimi<strong>en</strong>to 72 , que fundadam<strong>en</strong>te señale al indiciado o imputado<br />

como integrante o que <strong>de</strong> alguna otra forma está r<strong>el</strong>acionado con una<br />

organización criminal. Para estos efectos or<strong>de</strong>nará a la policía judicial<br />

realizar un análisis previo <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>la, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> conocer su estructura<br />

organizativa, la agresividad <strong>de</strong> sus integrantes y sus puntos débiles. De<br />

ser preciso, planificará y preparará la infiltración <strong>de</strong>l ag<strong>en</strong>te <strong>en</strong>cubierto 73<br />

con <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er información útil a la investigación que<br />

a<strong>de</strong>lanta.<br />

Esta actuación, como las anteriores, <strong>de</strong>berá observar los tratados<br />

y conv<strong>en</strong>ios <strong>de</strong> cooperación internacional cuando sean aplicables.<br />

Asimismo, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 36 horas sigui<strong>en</strong>tes a la terminación <strong>de</strong> la<br />

70 El artículo 240 se refiere a inmueble, nave, aeronave o cualquier otro vehículo que presuntam<strong>en</strong>te se<br />

usa para almac<strong>en</strong>ar droga que produzca <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia, <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to que sirva para <strong>el</strong> procesami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

dicha droga, o para ocultar explosivos, armas, municiones, sustancias para producir explosivos, y <strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>eral, los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> comisión <strong>de</strong> un <strong>de</strong>lito o los bi<strong>en</strong>es y efectos prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> su ejecución.<br />

71 Art. 241 <strong>de</strong>l CPP y <strong>Manual</strong> <strong>de</strong> Policía Judicial.<br />

72 Fu<strong>en</strong>tes formales y fu<strong>en</strong>tes no formales.<br />

73 Ver actuación <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>cubiertos <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto sigui<strong>en</strong>te.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 53 25/09/2009 09:39:36 a.m.<br />

53


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

54<br />

operación <strong>en</strong>cubierta, si a <strong>el</strong>la hubo lugar, <strong>de</strong>be someterse a verificación<br />

<strong>de</strong> su legalidad por parte <strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías 74 .<br />

3.2.2.8. Actuación <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>cubiertos 75 .<br />

Conforme se analizó <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto anterior, estudiada la organización<br />

criminal y <strong>de</strong>terminada su r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong> indiciado o imputado y que indica<br />

la persist<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> conductas <strong>de</strong>lictivas, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado, previam<strong>en</strong>te a<br />

solicitar autorización al Director Nacional o Seccional <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong>s, según<br />

<strong>el</strong> caso, evaluará lo sigui<strong>en</strong>te:<br />

• Naturaleza y gravedad <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito.<br />

• Necesidad <strong>de</strong> la actuación <strong>de</strong>l ag<strong>en</strong>te <strong>en</strong>cubierto.<br />

• Posibilidad <strong>de</strong> ingreso <strong>de</strong>l ag<strong>en</strong>te <strong>en</strong>cubierto al Programa <strong>de</strong><br />

Protección y Asist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Testigos <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la<br />

Nación, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> cumplir la operación.<br />

• Alcance <strong>de</strong> la actividad que <strong>de</strong>sarrollará <strong>el</strong> ag<strong>en</strong>te <strong>en</strong>cubierto fr<strong>en</strong>te<br />

a ev<strong>en</strong>tuales conductas extrap<strong>en</strong>ales.<br />

Determinada la necesidad <strong>de</strong> la actuación <strong>de</strong>l ag<strong>en</strong>te <strong>en</strong>cubierto,<br />

y obt<strong>en</strong>ida la autorización <strong>de</strong>l superior indicado, <strong>el</strong> fiscal or<strong>de</strong>nará la<br />

utilización <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>cubiertos para infiltrar esa organización, se<br />

repite, siempre que la consi<strong>de</strong>re necesaria y útil para los efectos <strong>de</strong> la<br />

investigación que a<strong>de</strong>lanta; por ejemplo, para i<strong>de</strong>ntificar o individualizar<br />

los miembros que la conforman, sus perfiles <strong>de</strong>lictivos y estructura<br />

organizacional. Al efecto planificará la forma como se recibirá y <strong>en</strong>tregará<br />

la información acopiada, <strong>el</strong> control <strong>de</strong> la labor <strong>de</strong>l infiltrado y <strong>el</strong> esquema<br />

<strong>de</strong> seguridad y protección que se requiera.<br />

El ag<strong>en</strong>te <strong>en</strong>cubierto, cuando se trate <strong>de</strong> servidor <strong>de</strong> policía judicial,<br />

podrá realizar actos extrap<strong>en</strong>ales <strong>de</strong> trasc<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia jurídica como<br />

ejercer actos <strong>de</strong> comercio, asumir obligaciones, participar <strong>en</strong> reuniones<br />

<strong>de</strong> trabajo con <strong>el</strong> indiciado o imputado <strong>en</strong> su domicilio o lugar <strong>de</strong> trabajo,<br />

buscar y obt<strong>en</strong>er información r<strong>el</strong>evante, circunstancia que hará saber al<br />

fiscal para que se disponga que <strong>en</strong> <strong>el</strong> m<strong>en</strong>or tiempo posible la policía<br />

judicial recoja los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales y evi<strong>de</strong>ncia física hallados.<br />

El fiscal también podrá disponer que actúe como ag<strong>en</strong>te <strong>en</strong>cubierto<br />

un particular, sin modificar su i<strong>de</strong>ntidad, que sea <strong>de</strong> la confianza <strong>de</strong>l<br />

74 C-025/09 M.P. Rodrigo Escobar Gil.<br />

75 Art. 242 <strong>de</strong>l CPP y <strong>Manual</strong> <strong>de</strong> Policía Judicial. Resolución 06351 <strong>de</strong>l 9 octubre <strong>de</strong>l 2008 proferida por<br />

<strong>el</strong> Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 54 25/09/2009 09:39:37 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

indiciado o imputado o que adquiera esa confianza para la búsqueda y<br />

obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> información r<strong>el</strong>evante y <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios<br />

o evi<strong>de</strong>ncia física.<br />

Recuér<strong>de</strong>se que <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to material probatorio o evi<strong>de</strong>ncia física<br />

recogido por <strong>el</strong> ag<strong>en</strong>te <strong>en</strong>cubierto o infiltrado, <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />

operación legalm<strong>en</strong>te programada, sólo podrá ser utilizado como fu<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> actividad investigativa, es <strong>de</strong>cir, criterio ori<strong>en</strong>tador <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong><br />

averiguación. Sin embargo, establecida su aut<strong>en</strong>ticidad y sometido a<br />

ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia ti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> cualquier otro <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to material<br />

probatorio o evi<strong>de</strong>ncia física.<br />

La infiltración <strong>de</strong> un ag<strong>en</strong>te <strong>en</strong>cubierto no podrá ext<strong>en</strong><strong>de</strong>rse por<br />

período superior a un año, a m<strong>en</strong>os que exista justificación válida para<br />

prorrogarla por un lapso igual y por una sola vez.<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> las 36 horas sigui<strong>en</strong>tes a la terminación <strong>de</strong> la operación<br />

<strong>en</strong>cubierta, <strong>el</strong> fiscal solicitará al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías la revisión<br />

<strong>de</strong> la legalidad formal y material <strong>de</strong> dicho procedimi<strong>en</strong>to. Se aplicarán<br />

analógicam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> lo pertin<strong>en</strong>te, las reglas <strong>de</strong> control <strong>de</strong> registros y<br />

allanami<strong>en</strong>tos.<br />

En esta actuación, como <strong>en</strong> las <strong>de</strong>más, <strong>el</strong> fiscal y <strong>el</strong> investigador <strong>de</strong>berán<br />

ceñirse a criterios <strong>de</strong> necesidad, pon<strong>de</strong>ración, legalidad y corrección<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to, para evitar excesos que contrarí<strong>en</strong> la función<br />

pública y afect<strong>en</strong> la justicia. Asimismo, cuando la actividad investigativa<br />

t<strong>en</strong>ga alcances o efectos transnacionales, <strong>de</strong>berá observar los<br />

instrum<strong>en</strong>tos, acuerdos y protocolos establecidos para la cooperación<br />

judicial internacional.<br />

3.2.2.9. Entrega vigilada 76<br />

Es la actividad <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to o vigilancia que hac<strong>en</strong> servidores <strong>de</strong><br />

policía judicial, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ados y adiestrados, <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación<br />

con la <strong>en</strong>trega <strong>de</strong> objetos producto <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito o prohibidos por la ley,<br />

hasta permitir inclusive que se transport<strong>en</strong> <strong>de</strong>ntro o fuera <strong>de</strong>l territorio<br />

nacional, con <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> verificar la información que conoce <strong>el</strong> fiscal<br />

sobre la interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l indiciado o imputado <strong>en</strong> <strong>el</strong> tráfico <strong>de</strong> armas,<br />

explosivos, municiones, moneda falsificada, drogas que produc<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia, o <strong>de</strong> la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una actividad criminal continua.<br />

Al ag<strong>en</strong>te <strong>en</strong>cubierto o infiltrado le está prohibido “sembrar” la i<strong>de</strong>a<br />

<strong>de</strong> la comisión <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito al indiciado o imputado. De manera que sólo<br />

76 Art. 243 <strong>de</strong>l CPP y <strong>Manual</strong> <strong>de</strong> Policía Judicial. Resolución 02450 <strong>de</strong> 2006 proferida por <strong>el</strong> Fiscal G<strong>en</strong>eral<br />

<strong>de</strong> la Nación.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 55 25/09/2009 09:39:37 a.m.<br />

55


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

56<br />

está facultado para hacer la <strong>en</strong>trega <strong>de</strong>l objeto ilícito o para servir <strong>de</strong><br />

intermediario fr<strong>en</strong>te a un tercero, a instancia <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>.<br />

Para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la <strong>en</strong>trega vigilada se utilizarán, si fuere posible, todos<br />

los medios técnicos que la ci<strong>en</strong>cia ofrezca, idóneos para facilitar la interv<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong>l indiciado o imputado, como transmisores radiogoniométricos,<br />

alarmas, <strong>de</strong>tectores <strong>de</strong> movimi<strong>en</strong>tos, visores nocturnos y <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes<br />

infrarrojas, empleo <strong>de</strong> micrófonos para la grabación <strong>de</strong> conversaciones<br />

privadas y otras similares siempre que se utilic<strong>en</strong> <strong>en</strong> campo abierto para<br />

no vulnerar la expectativa razonable <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho a la intimidad.<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> las 36 horas sigui<strong>en</strong>tes a la conclusión <strong>de</strong> la <strong>en</strong>trega vigilada,<br />

sus resultados y los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física<br />

obt<strong>en</strong>idos, <strong>de</strong>berán ser sometidos por <strong>el</strong> fiscal a revisión <strong>de</strong> legalidad<br />

formal y material ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías 77.<br />

Para la realización <strong>de</strong>l acto <strong>de</strong> investigación <strong>de</strong> <strong>en</strong>trega vigilada, <strong>el</strong><br />

fiscal <strong>de</strong>be observar <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to establecido <strong>en</strong> la resolución Nº<br />

2450 <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong>l 2006, por medio <strong>de</strong> la cual se fijan parámetros<br />

<strong>de</strong> actuación para la realización <strong>de</strong> dilig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>en</strong>trega vigilada y/o<br />

controlada <strong>de</strong> que trata <strong>el</strong> artículo 243 <strong>de</strong> la Ley 906 <strong>de</strong> 2004.<br />

“Artículo 2º. Entregas vigiladas a cargo <strong>de</strong> autorida<strong>de</strong>s judiciales<br />

colombianas. El Fiscal, que <strong>de</strong> acuerdo con las exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong><br />

Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, consi<strong>de</strong>re útil para la indagación o investigación,<br />

la realización <strong>de</strong> una operación <strong>de</strong> <strong>en</strong>trega vigilada, requerirá la<br />

autorización para dicho procedimi<strong>en</strong>to al Director Nacional o Seccional<br />

<strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong>s correspondi<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> docum<strong>en</strong>to que <strong>de</strong>berá, como mínimo,<br />

cont<strong>en</strong>er los sigui<strong>en</strong>tes requisitos:<br />

a) Una breve exposición <strong>de</strong> los motivos fundados, por los que cree<br />

necesaria la realización <strong>de</strong> la <strong>en</strong>trega vigilada, <strong>de</strong> acuerdo con las<br />

reglas <strong>de</strong> valoración dadas por la ley colombiana;<br />

b) Indicación precisa <strong>de</strong> la autoridad <strong>de</strong> policía judicial que puso <strong>en</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l <strong>de</strong>spacho la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la remesa ilícita;<br />

c) Descripción y condiciones <strong>de</strong> la remesa, indicando <strong>de</strong> ser posible su<br />

calidad, cantidad, peso <strong>en</strong>tre otras especificaciones que la individualic<strong>en</strong>;<br />

d) Tipo <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> vigilancia y <strong>en</strong>trega <strong>de</strong> la misma.<br />

e) Constancia <strong>de</strong> autorización, para <strong>el</strong> paso <strong>de</strong> la remesa ilícita por<br />

otros Estados, <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se indique <strong>el</strong> nombre <strong>de</strong> las autorida<strong>de</strong>s o<br />

funcionarios responsables;<br />

77 C-025/2009 M.P. Rodrigo Escobar Gil.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 56 25/09/2009 09:39:37 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

f) Información sobre la i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong>l funcionario o funcionarios <strong>de</strong><br />

policía judicial que realizarán la vigilancia y constancia <strong>de</strong> su <strong>de</strong>signación<br />

por parte <strong>de</strong>l jefe <strong>de</strong>l grupo <strong>de</strong> policía judicial, a cargo <strong>de</strong> la operación;<br />

g) En los casos <strong>en</strong> don<strong>de</strong> por razones <strong>de</strong> la misma investigación, la<br />

remesa <strong>de</strong>ba vigilarse por parte <strong>de</strong> un particular, se proce<strong>de</strong>rá <strong>de</strong> la<br />

misma manera que <strong>en</strong> <strong>el</strong> literal f) <strong>de</strong> este artículo; exceptuándose <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>lo, <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito <strong>de</strong> tráfico <strong>de</strong> estupefaci<strong>en</strong>tes;<br />

h) En los casos <strong>en</strong> don<strong>de</strong> no se pueda <strong>de</strong>terminar con precisión la<br />

fecha exacta <strong>en</strong> que se realizará la <strong>en</strong>trega vigilada, se <strong>de</strong>berá indicar<br />

claram<strong>en</strong>te al Director Nacional o Seccional <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong>s, según sea <strong>el</strong><br />

caso, <strong>en</strong> qué forma se r<strong>en</strong>dirán los respectivos informes, t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes a<br />

evitar la pérdida <strong>de</strong> la remesa ilícita y a garantizar <strong>en</strong> lo posible <strong>el</strong> éxito<br />

<strong>de</strong> la operación;<br />

i) En los ev<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> que se t<strong>en</strong>ga expectativa sobre la posibilidad <strong>de</strong><br />

realizar difer<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>tregas vigiladas correspondi<strong>en</strong>tes a la indagación<br />

o investigación que se a<strong>de</strong>lanta <strong>en</strong> contra <strong>de</strong> una misma organización<br />

<strong>de</strong>lictiva, se fundam<strong>en</strong>tará tal necesidad, indicando claram<strong>en</strong>te la época<br />

y las características <strong>de</strong>l procedimi<strong>en</strong>to, a efecto <strong>de</strong> evitar la pérdida <strong>de</strong><br />

la remesa ilícita y <strong>el</strong> éxito <strong>de</strong> la operación.<br />

Ext<strong>en</strong>dida la autorización por parte <strong>de</strong>l Director Nacional o Seccional<br />

<strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong>s, según sea <strong>el</strong> caso, <strong>el</strong> Fiscal a cargo <strong>de</strong> la indagación o<br />

investigación, informará <strong>de</strong> manera inmediata al Jefe <strong>de</strong> Policía Judicial,<br />

para dar inicio a la operación <strong>de</strong> <strong>en</strong>trega vigilada.<br />

Concluida la operación <strong>de</strong> <strong>en</strong>trega vigilada, se r<strong>en</strong>dirá informe<br />

porm<strong>en</strong>orizado al Director Nacional o Seccional <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong>s que<br />

autorizó la operación, sobre los resultados arrojados por la operación,<br />

luego <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> control <strong>de</strong> legalidad por parte <strong>de</strong>l juez <strong>de</strong><br />

control <strong>de</strong> garantías 78 . Así mismo, se remitirá copia <strong>de</strong> dicho informe al<br />

Jefe <strong>de</strong> la Unidad <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> respectiva.<br />

(…)<br />

Artículo 3º. Entregas vigiladas <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> la cooperación<br />

internacional. De acuerdo con lo establecido <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 487 <strong>de</strong>l<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, cuando se trate <strong>de</strong> <strong>de</strong>litos que<br />

revistan dim<strong>en</strong>sión internacional, la <strong>Fiscalía</strong> colombiana podrá realizar<br />

operaciones internacionales <strong>de</strong>stinadas a colaborar <strong>en</strong> la indagación o<br />

investigación a<strong>de</strong>lantadas por autorida<strong>de</strong>s extranjeras.<br />

78 C-025/2009.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 57 25/09/2009 09:39:37 a.m.<br />

57


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

58<br />

La realización <strong>de</strong> operación u operaciones <strong>de</strong> <strong>en</strong>trega vigilada, que se<br />

realic<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> la cooperación internacional, <strong>de</strong>berá pres<strong>en</strong>tarse<br />

ante la Dirección <strong>de</strong> Asuntos Internacionales, por parte <strong>de</strong> la autoridad<br />

extranjera que pret<strong>en</strong>da la realización <strong>de</strong> dicho procedimi<strong>en</strong>to con<br />

participación <strong>de</strong> las autorida<strong>de</strong>s colombianas.<br />

Luego <strong>de</strong>l correspondi<strong>en</strong>te estudio <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> la solicitud, la<br />

Dirección <strong>de</strong> Asuntos Internacionales remitirá a la unidad correspondi<strong>en</strong>te<br />

la petición <strong>de</strong> operación <strong>de</strong> <strong>en</strong>trega vigilada, para que se <strong>de</strong>staque un<br />

fiscal para su <strong>de</strong>sarrollo.<br />

El Fiscal <strong>de</strong>stacado para la operación <strong>de</strong>berá agotar <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to<br />

establecido <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 2° <strong>de</strong> esta resolución <strong>de</strong> común acuerdo<br />

con las normas <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al Colombiano y los<br />

instrum<strong>en</strong>tos internacionales que sobre la materia estén vig<strong>en</strong>tes para<br />

Colombia.<br />

En <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que se trate <strong>de</strong> la salida <strong>de</strong>l país <strong>de</strong> la remesa ilícita,<br />

<strong>de</strong>berá acompañarse a<strong>de</strong>más a la solicitud <strong>de</strong> autorización, la <strong>de</strong>bida<br />

carta <strong>de</strong> aceptación <strong>de</strong> la realización <strong>de</strong> la dilig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>en</strong>trega vigilada<br />

por parte <strong>de</strong> las autorida<strong>de</strong>s judiciales o policiales compet<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l país<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>stino.<br />

Artículo 8º. Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> policía judicial. Correspon<strong>de</strong> a las Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

Policía Judicial:<br />

a) Informar <strong>de</strong> la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la remesa o remesas ilícitas al Fiscal <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to para su judicialización y vigilancia;<br />

b) Coordinar, bajo la supervisión <strong>de</strong>l Fiscal <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to, <strong>el</strong> operativo<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>trega vigilada;<br />

c) Hacer la s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong>l miembro <strong>de</strong> policía judicial, <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> la<br />

vigilancia <strong>de</strong> la remesa ilícita, cuando <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to no cu<strong>en</strong>te<br />

con personal <strong>de</strong> policía judicial <strong>de</strong> confianza. La s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> la persona<br />

<strong>de</strong>berá obe<strong>de</strong>cer a la experi<strong>en</strong>cia, <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to, capacitación y, <strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>eral, a la idoneidad propia <strong>de</strong> la persona que cumplirá la misión, que<br />

permitan verificar su seguridad y la <strong>de</strong> la operación;<br />

d) En los casos <strong>en</strong> los que las circunstancias propias <strong>de</strong> la operación<br />

exijan la interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> un particular, se proce<strong>de</strong>rá conforme a lo<br />

establecido <strong>en</strong> <strong>el</strong> literal c) <strong>de</strong> este artículo, exceptuándose <strong>de</strong> <strong>el</strong>lo <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>lito <strong>de</strong> tráfico <strong>de</strong> estupefaci<strong>en</strong>tes.<br />

El Fiscal acordará con <strong>el</strong> jefe <strong>de</strong> policía judicial correspondi<strong>en</strong>te, los<br />

plazos y la metodología <strong>en</strong> que se r<strong>en</strong>dirán los informes, <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción a<br />

las indicaciones planteadas <strong>en</strong> la solicitud <strong>de</strong> autorización pres<strong>en</strong>tada<br />

ante <strong>el</strong> Director Nacional o Seccional <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong>s, según fuere <strong>el</strong> caso”.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 58 25/09/2009 09:39:37 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

3.2.2.10. Exám<strong>en</strong>es <strong>de</strong> ADN que involucr<strong>en</strong> al indiciado o al imputado 79<br />

Los exám<strong>en</strong>es <strong>de</strong> ADN <strong>en</strong> fluidos corporales, cab<strong>el</strong>los, v<strong>el</strong>lo púbico,<br />

sem<strong>en</strong>, sangre u otro vestigio que permita <strong>de</strong>terminar la raza, tipo <strong>de</strong><br />

sangre o hu<strong>el</strong>la dactilar g<strong>en</strong>ética que <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre la policía judicial <strong>en</strong> su<br />

labor investigativa, requerirán or<strong>de</strong>n expresa <strong>de</strong>l fiscal que a<strong>de</strong>lanta la<br />

investigación.<br />

En <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to que los exám<strong>en</strong>es anteriores <strong>de</strong>ban ser cotejados con<br />

la información g<strong>en</strong>ética <strong>de</strong>l indiciado o imputado, mediante <strong>el</strong> acceso<br />

a bancos <strong>de</strong> esperma y <strong>de</strong> sangre, muestras <strong>de</strong> laboratorios clínicos,<br />

consultorios médicos u odontológicos, <strong>en</strong>tre otros, <strong>de</strong>berá a<strong>de</strong>lantarse<br />

ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías la revisión <strong>de</strong> la legalidad formal<br />

y material <strong>de</strong> ese procedimi<strong>en</strong>to, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 36 horas sigui<strong>en</strong>tes a la<br />

terminación <strong>de</strong>l exam<strong>en</strong> respectivo. 80<br />

Para lo refer<strong>en</strong>te a obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> muestras directas <strong>de</strong>l indiciado o<br />

imputado, remítase al sigui<strong>en</strong>te acápite: Actuaciones que requier<strong>en</strong><br />

autorización judicial previa para su realización.<br />

3.3. Actuaciones que requier<strong>en</strong> autorización judicial previa para su realización 81<br />

Son activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>sarrolladas por la policía judicial que implican<br />

afectación <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos y garantías fundam<strong>en</strong>tales, or<strong>de</strong>nadas por <strong>el</strong><br />

fiscal <strong>de</strong>legado que dirige la investigación, previa autorización <strong>de</strong>l Juez<br />

<strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías, a m<strong>en</strong>os que, respecto <strong>de</strong> algunas <strong>de</strong> <strong>el</strong>las, se<br />

obt<strong>en</strong>ga <strong>el</strong> cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la persona que pueda resultar afectada<br />

con <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to 82.<br />

Sin embargo, <strong>en</strong> casos <strong>de</strong> extrema urg<strong>en</strong>cia, la policía podrá<br />

requerir directam<strong>en</strong>te la autorización <strong>de</strong>l juez pero <strong>de</strong>berá informar<br />

inmediatam<strong>en</strong>te al fiscal al respecto.<br />

3.3.1. Inspección corporal<br />

Es la exploración <strong>de</strong>l cuerpo <strong>de</strong>l imputado, <strong>de</strong> sus orificios corporales<br />

naturales, <strong>de</strong> su interior. Se trata <strong>de</strong> una inspección o reconocimi<strong>en</strong>to<br />

físico <strong>de</strong>l cuerpo <strong>de</strong>l imputado, más allá <strong>de</strong> la superficie <strong>de</strong> la pi<strong>el</strong> 83 .<br />

79 Art. 245 <strong>de</strong>l CPP.<br />

80 C-025/2009.<br />

81 Para <strong>el</strong> trámite <strong>de</strong> estas actuaciones, consúltese <strong>el</strong> capítulo <strong>de</strong> “Audi<strong>en</strong>cias pr<strong>el</strong>iminares”, por cuanto la<br />

autorización previa <strong>de</strong> todas <strong>el</strong>las se cumple ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías.<br />

82 C-025/2009.<br />

83 Ver s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-822 <strong>de</strong> 2005, pág. 57.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 59 25/09/2009 09:39:37 a.m.<br />

59


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

60<br />

Sin duda alguna, este procedimi<strong>en</strong>to ti<strong>en</strong>e implícita grave afectación<br />

a <strong>de</strong>rechos fundam<strong>en</strong>tales como la dignidad humana, intimidad,<br />

integridad física, limitación <strong>de</strong> la autonomía, autoincriminación, libertad<br />

<strong>de</strong> movimi<strong>en</strong>to y prohibición <strong>de</strong> tortura, tratos cru<strong>el</strong>es, inhumanos<br />

o <strong>de</strong>gradantes. Por <strong>el</strong>lo, <strong>el</strong> fiscal t<strong>en</strong>drá especial cuidado al analizar<br />

la información <strong>de</strong> la policía judicial que indica la probabilidad <strong>de</strong> que<br />

<strong>el</strong> imputado t<strong>en</strong>ga <strong>en</strong> su cuerpo <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o<br />

evi<strong>de</strong>ncia física. De <strong>en</strong>contrar motivos fundados, solicitará autorización<br />

previa al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías, <strong>de</strong>spués or<strong>de</strong>nará <strong>el</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>to que <strong>en</strong> ningún caso podrá practicarse sin la pres<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong>l <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor y siempre será respetuoso <strong>de</strong> la dignidad humana.<br />

3.3.2. Registro personal<br />

Se trata <strong>de</strong> una medida que ti<strong>en</strong>e m<strong>en</strong>or grado <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia o m<strong>en</strong>os<br />

invasiva que la inspección corporal, pues es una exploración superficial<br />

que no compr<strong>en</strong><strong>de</strong> orificios corporales ni lo que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>de</strong>bajo<br />

<strong>de</strong> la pi<strong>el</strong>. Registrar es tantear, palpar, cachear, auscultar o revisar<br />

superficialm<strong>en</strong>te al individuo incluy<strong>en</strong>do la indum<strong>en</strong>taria misma 84 .<br />

Igualm<strong>en</strong>te, este procedimi<strong>en</strong>to también ti<strong>en</strong>e implícita grave afectación<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos fundam<strong>en</strong>tales como la dignidad humana, intimidad,<br />

limitación <strong>de</strong> la autonomía, autoincriminación, libertad <strong>de</strong> movimi<strong>en</strong>to y<br />

prohibición <strong>de</strong> tortura, tratos cru<strong>el</strong>es, inhumanos o <strong>de</strong>gradantes.<br />

El fiscal analizará la información recaudada por la policía judicial para<br />

<strong>de</strong>terminar si exist<strong>en</strong> motivos fundados para inferir que una persona<br />

está <strong>en</strong> posesión <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física<br />

necesarios para la investigación, <strong>en</strong> cuyo caso or<strong>de</strong>nará su registro 85 .<br />

Para <strong>el</strong>lo, <strong>de</strong>signará servidor <strong>de</strong> policía judicial <strong>de</strong>l mismo sexo <strong>de</strong>l<br />

afectado con la medida y exigirá que se le trate con la consi<strong>de</strong>ración<br />

<strong>de</strong>bida a la dignidad humana. Recuér<strong>de</strong>se que si <strong>el</strong> registro se or<strong>de</strong>na<br />

respecto <strong>de</strong>l imputado, <strong>de</strong>berá estar pres<strong>en</strong>te su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor.<br />

3.3.3. Obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> muestras que involucr<strong>en</strong> al imputado<br />

La toma <strong>de</strong> muestras al imputado, no solo <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>las que compromet<strong>en</strong><br />

su intimidad biológica como fluidos corporales, impresiones <strong>de</strong>ntales,<br />

sino también <strong>de</strong> su voz, pisadas y escritura, ti<strong>en</strong><strong>en</strong> implícito compromiso<br />

<strong>de</strong> sus garantías fundam<strong>en</strong>tales, como dignidad humana, intimidad,<br />

integridad física, autonomía personal, autoincriminación, libertad<br />

<strong>de</strong> movimi<strong>en</strong>to y prohibición <strong>de</strong> tortura, tratos cru<strong>el</strong>es, inhumanos o<br />

84 Ver s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-822 <strong>de</strong> 2005, pág. 67.<br />

85 A difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> carácter prev<strong>en</strong>tivo que realiza la Policía Nacional <strong>en</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> su función <strong>de</strong> preservar <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n público, la seguridad nacional y garantizar la conviv<strong>en</strong>cia pacífica.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 60 25/09/2009 09:39:37 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

<strong>de</strong>gradantes. Por esta razón, cuando <strong>el</strong> fiscal estima necesario para<br />

los fines <strong>de</strong> la investigación tomar muestras al imputado para posterior<br />

cotejo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to <strong>de</strong> no t<strong>en</strong>er su cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to acudirá ante <strong>el</strong> Juez<br />

<strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías para obt<strong>en</strong>er la autorización correspondi<strong>en</strong>te;<br />

obt<strong>en</strong>ida esta, or<strong>de</strong>nará hacerlo a la policía judicial que, según la clase<br />

<strong>de</strong> muestra, observará las reglas pertin<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>las realizar <strong>el</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor <strong>de</strong>l imputado.<br />

Como <strong>en</strong> todos los casos, las muestras tomadas al imputado <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

someterse al régim<strong>en</strong> riguroso <strong>de</strong> la ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia.<br />

3.3.4. Reconocimi<strong>en</strong>to y exám<strong>en</strong>es físicos <strong>de</strong> las víctimas como extracciones <strong>de</strong><br />

sangre, toma <strong>de</strong> muestras <strong>de</strong> fluidos corporales, sem<strong>en</strong> u otros análogos 86<br />

En investigaciones r<strong>el</strong>acionadas con <strong>de</strong>litos contra la libertad sexual,<br />

la integridad corporal o cualquiera otro que justifique exám<strong>en</strong>es como<br />

los <strong>en</strong>unciados, la policía judicial está facultada, siempre que t<strong>en</strong>ga <strong>el</strong><br />

cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to escrito <strong>de</strong> la víctima o <strong>de</strong> su repres<strong>en</strong>tante legal cuando<br />

fuere m<strong>en</strong>or o incapaz, para acudir ante un perito for<strong>en</strong>se a efecto<br />

<strong>de</strong>l reconocimi<strong>en</strong>to o exam<strong>en</strong> correspondi<strong>en</strong>te. Si no fuere posible <strong>el</strong><br />

as<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to, a pesar <strong>de</strong> las explicaciones sobre la importancia <strong>de</strong>l<br />

peritazgo para la investigación y las consecu<strong>en</strong>cias probables que<br />

se <strong>de</strong>rivarían <strong>de</strong> la imposibilidad <strong>de</strong> practicarlos, <strong>el</strong> fiscal acudirá ante<br />

<strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías para que pon<strong>de</strong>re si la medida es<br />

idónea, necesaria y proporcionada, si <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito es grave <strong>en</strong> extremo, y<br />

si esa medida es la única forma <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er evi<strong>de</strong>ncia para establecer<br />

responsabilidad o inoc<strong>en</strong>cia; <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> estos factores <strong>el</strong> juez<br />

podrá or<strong>de</strong>narla o negarla. En <strong>el</strong> primer ev<strong>en</strong>to, <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

exám<strong>en</strong>es físicos <strong>de</strong>berá practicarse <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> seguridad,<br />

higi<strong>en</strong>e, confiabilidad y humanidad para la víctima. Tratándose <strong>de</strong> una<br />

persona adulta y <strong>de</strong>litos r<strong>el</strong>acionados con la libertad sexual, la <strong>de</strong>cisión<br />

<strong>de</strong> la víctima sobre si acepta o no los reconocimi<strong>en</strong>tos y los exám<strong>en</strong>es<br />

físicos constituye la última palabra al respecto; <strong>de</strong> esta manera <strong>el</strong><br />

cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to informado y libre <strong>de</strong> la persona adulta víctima <strong>de</strong> <strong>de</strong>litos<br />

contra la libertad sexual es <strong>de</strong>terminante y conclusivo 87 .<br />

3.3.5. Búsqueda s<strong>el</strong>ectiva <strong>en</strong> base <strong>de</strong> datos<br />

Es la actividad or<strong>de</strong>nada por <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado a la policía judicial<br />

para a<strong>de</strong>lantar búsqueda s<strong>el</strong>ectiva <strong>en</strong> bases <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> información<br />

confi<strong>de</strong>ncial, referida al indiciado o imputado, u obt<strong>en</strong>ida <strong>de</strong>l análisis<br />

cruzado <strong>de</strong> sus datos con otras informaciones. Cuya or<strong>de</strong>n <strong>de</strong>be estar<br />

86 Art. 250 <strong>de</strong>l CPP.<br />

87 Ver S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-822 <strong>de</strong> 2005.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 61 25/09/2009 09:39:37 a.m.<br />

61


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

62<br />

sometida al control previo por parte <strong>de</strong>l juez con función <strong>de</strong> control <strong>de</strong><br />

garantías 88 .<br />

En este caso, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> observarse las reglas previstas para <strong>el</strong> registro y<br />

allanami<strong>en</strong>to 89 .<br />

Concluida la búsqueda s<strong>el</strong>ectiva <strong>en</strong> las bases <strong>de</strong> datos, siempre que<br />

haya implicado acceso a información confi<strong>de</strong>ncial, <strong>el</strong> fiscal acudirá<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 36 horas sigui<strong>en</strong>tes ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías<br />

para la revisión <strong>de</strong> la legalidad <strong>de</strong> la actuación.<br />

Recuér<strong>de</strong>se que cuando la información sea <strong>de</strong> acceso público tal y como<br />

la que pue<strong>de</strong> consultarse <strong>en</strong> las oficinas <strong>de</strong> registro <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos<br />

públicos, catastro, cámaras <strong>de</strong> comercio, la policía judicial pue<strong>de</strong> actuar<br />

por iniciativa propia, sin autorización previa <strong>de</strong>l fiscal o <strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong><br />

Garantías.<br />

3.3.6. Reglas g<strong>en</strong>erales para las actuaciones que requier<strong>en</strong> autorización judicial<br />

previa<br />

Conforme S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-822 <strong>de</strong> 2005, “En conclusión, los artículos 247,<br />

248, 249 y 250 <strong>de</strong> la Ley 906 <strong>de</strong> 2004 serán <strong>de</strong>clarados exequibles bajo<br />

las sigui<strong>en</strong>tes condiciones:<br />

1. Las medidas reguladas <strong>en</strong> los artículos 244, 247, 248, 249 <strong>de</strong> la Ley<br />

906 <strong>de</strong> 2004 implican una afectación media o alta <strong>en</strong> los <strong>de</strong>rechos<br />

fundam<strong>en</strong>tales, por lo cual su práctica siempre requiere autorización<br />

judicial previa por parte <strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías, <strong>el</strong> cual<br />

pon<strong>de</strong>rará la solicitud <strong>de</strong>l fiscal, o <strong>de</strong> la policía judicial <strong>en</strong> circunstancias<br />

excepcionales que amerit<strong>en</strong> extrema urg<strong>en</strong>cia, para <strong>de</strong>terminar si la<br />

medida específica es o no pertin<strong>en</strong>te y, <strong>de</strong> serlo, si también es idónea,<br />

necesaria y proporcionada <strong>en</strong> las condiciones particulares <strong>de</strong>l caso.<br />

En lo que respecta al artículo 250, los exám<strong>en</strong>es y reconocimi<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> las víctimas están supeditados al cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>el</strong>las, <strong>el</strong> cual<br />

prevalecerá, salvo <strong>en</strong> algunos casos extremos don<strong>de</strong> la <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l<br />

Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías <strong>de</strong>muestre que <strong>de</strong>be admitirse una<br />

excepción a esta regla.<br />

2. Aun cuando las medidas previstas <strong>en</strong> los artículos 247, 248, 249 y<br />

250 <strong>de</strong> la Ley 906 <strong>de</strong> 2004 comportan afectación <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos<br />

fundam<strong>en</strong>tales, dado que pue<strong>de</strong> ser indisp<strong>en</strong>sable para los fines <strong>de</strong><br />

la investigación p<strong>en</strong>al realizar este tipo <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

88 Según la S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-336/07 <strong>de</strong> la Corte Constitucional, <strong>el</strong> control ha <strong>de</strong> ser previo, por cuanto se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>de</strong> por medio la garantía a la auto<strong>de</strong>terminación informática <strong>de</strong>l procesado.<br />

89 Consúltese Sección 3.2.2.1 <strong>de</strong> este manual.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 62 25/09/2009 09:39:37 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

corporal, la Corte Constitucional <strong>en</strong>contró hipótesis <strong>en</strong> las que<br />

dichas medidas son idóneas, necesarias, y proporcionadas y, por<br />

<strong>el</strong>lo, <strong>de</strong>clarará su exequibilidad. No obstante, algunos <strong>de</strong> los apartes<br />

<strong>de</strong> estas normas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser <strong>de</strong>clarados inexequibles y otros <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

ser condicionados para asegurar su compatibilidad con la Carta y<br />

excluir interpretaciones incompatibles con <strong>el</strong>la que se traduzcan <strong>en</strong><br />

aplicaciones prácticas lesivas <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos.<br />

3. En cuanto al artículo 247 <strong>de</strong> la Ley 906 <strong>de</strong> 2004, dicha norma será<br />

<strong>de</strong>clarada exequible <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido <strong>de</strong> que:<br />

a) La inspección corporal requiere autorización previa <strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong><br />

Control <strong>de</strong> Garantías, <strong>el</strong> cual pon<strong>de</strong>rará la solicitud <strong>de</strong>l fiscal, o <strong>de</strong><br />

la policía judicial <strong>en</strong> circunstancias excepcionales que amerit<strong>en</strong><br />

extrema urg<strong>en</strong>cia, para <strong>de</strong>terminar si la medida específica es<br />

o no pertin<strong>en</strong>te y, <strong>de</strong> serlo, si también es idónea, necesaria y<br />

proporcionada <strong>en</strong> las condiciones particulares <strong>de</strong>l caso;<br />

b) Cuando <strong>el</strong> imputado invoque circunstancias extraordinarias, no<br />

t<strong>en</strong>idas <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta al conferir la autorización judicial, para negarse<br />

a permitir la inspección corporal, se <strong>de</strong>berá acudir al Juez <strong>de</strong><br />

Control <strong>de</strong> Garantías que autorizó la medida para que este <strong>de</strong>fina<br />

las condiciones bajo las cuales esta se podrá practicar, o la niegue.<br />

c) La inspección corporal siempre se realizará <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong><br />

seguridad, higi<strong>en</strong>e, confiabilidad, y humanidad para <strong>el</strong> imputado,<br />

<strong>en</strong> los términos <strong>de</strong>l apartado 5.2.2.5 <strong>de</strong> esta s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia.<br />

4. En r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong> artículo 248 <strong>de</strong> la Ley 906 <strong>de</strong> 2004, la Corte <strong>de</strong>clarará<br />

la inexequibilidad la expresión ‘sin perjuicio <strong>de</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos<br />

prev<strong>en</strong>tivos que a<strong>de</strong>lanta la fuerza pública <strong>en</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su<br />

<strong>de</strong>ber constitucional, y…’ cont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 248 <strong>de</strong> la Ley 906<br />

<strong>de</strong> 2004, y a<strong>de</strong>más hará los sigui<strong>en</strong>tes condicionami<strong>en</strong>tos:<br />

a) Salvo <strong>el</strong> registro inci<strong>de</strong>ntal a la captura, <strong>el</strong> registro corporal<br />

requiere autorización previa <strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías, <strong>el</strong><br />

cual pon<strong>de</strong>rará la solicitud <strong>de</strong>l fiscal, o <strong>de</strong> la policía judicial <strong>en</strong><br />

circunstancias excepcionales que amerit<strong>en</strong> extrema urg<strong>en</strong>cia,<br />

para <strong>de</strong>terminar si la medida específica es o no pertin<strong>en</strong>te y, <strong>de</strong><br />

serlo, si también es idónea, necesaria y proporcionada <strong>en</strong> las<br />

condiciones particulares <strong>de</strong>l caso;<br />

b) El Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías también <strong>de</strong>finirá las condiciones bajo<br />

las cuales esta se podrá practicar <strong>en</strong> <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to <strong>de</strong> que la persona<br />

sobre la cual recae <strong>el</strong> registro se niegue a permitir su práctica.<br />

5. En cuanto al artículo 249 <strong>de</strong> la Ley 906, la Corte se inhibirá <strong>de</strong><br />

pronunciarse acerca <strong>de</strong> la constitucionalidad <strong>de</strong>l parágrafo <strong>de</strong>l<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 63 25/09/2009 09:39:37 a.m.<br />

63


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

64<br />

artículo 249 <strong>de</strong> la Ley 906 <strong>de</strong> 2004, y a<strong>de</strong>más hará los sigui<strong>en</strong>tes<br />

condicionami<strong>en</strong>tos:<br />

a) La obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> muestras requiere autorización previa <strong>de</strong>l Juez<br />

<strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías, <strong>el</strong> cual pon<strong>de</strong>rará la solicitud <strong>de</strong>l fiscal, o<br />

<strong>de</strong> la policía judicial <strong>en</strong> circunstancias excepcionales que amerit<strong>en</strong><br />

extrema urg<strong>en</strong>cia, para <strong>de</strong>terminar si la medida específica es<br />

o no pertin<strong>en</strong>te y, <strong>de</strong> serlo, si también es idónea, necesaria y<br />

proporcionada <strong>en</strong> las condiciones particulares <strong>de</strong>l caso;<br />

b) La obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> muestras siempre se realizará <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong><br />

seguridad, higi<strong>en</strong>e, confiabilidad, y humanidad para <strong>el</strong> imputado,<br />

<strong>en</strong> los términos <strong>de</strong>l apartado 5.4.2.5 <strong>de</strong> esta s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia.<br />

6. En cuanto al artículo 250 <strong>de</strong> la Ley 906 <strong>de</strong> 2004, la Corte <strong>de</strong>clarará<br />

inexequible la expresión ‘para que fije los condicionami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>ntro<br />

<strong>de</strong> los cuales <strong>de</strong>be efectuarse la inspección’ cont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> <strong>el</strong> inciso<br />

segundo y, <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong> resto <strong>de</strong>l artículo 250 hará los sigui<strong>en</strong>tes<br />

condicionami<strong>en</strong>tos:<br />

a) La víctima o su repres<strong>en</strong>tante legal haya dado su cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to<br />

libre e informado para la práctica <strong>de</strong> la medida;<br />

b) De perseverar la víctima <strong>en</strong> su negativa, <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong><br />

Garantías podrá autorizar o negar la medida, y la negativa <strong>de</strong> la<br />

víctima prevalecerá salvo cuando <strong>el</strong> juez, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> pon<strong>de</strong>rar<br />

si la medida es idónea, necesaria y proporcionada <strong>en</strong> las<br />

circunstancias <strong>de</strong>l caso, concluya que <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito investigado reviste<br />

extrema gravedad y dicha medida sea la única forma <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er<br />

una evi<strong>de</strong>ncia física para la <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> la responsabilidad<br />

p<strong>en</strong>al <strong>de</strong>l procesado o <strong>de</strong> su inoc<strong>en</strong>cia;<br />

c) No se podrá practicar la medida <strong>en</strong> persona adulta víctima <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>litos r<strong>el</strong>acionados con la libertad sexual sin su cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to<br />

informado y libre;<br />

d) La práctica <strong>de</strong> reconocimi<strong>en</strong>to y exám<strong>en</strong>es físicos para obt<strong>en</strong>er<br />

muestras físicas, siempre se realizará <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong><br />

seguridad, higi<strong>en</strong>e, confiabilidad, y humanidad para la víctima, <strong>en</strong><br />

los términos <strong>de</strong>l apartado 5.5.2.6 <strong>de</strong> esta s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia”.<br />

3.4. Métodos <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación 90<br />

Son procedimi<strong>en</strong>tos ci<strong>en</strong>tíficos, técnicos y criminalísticos ori<strong>en</strong>tados a<br />

obt<strong>en</strong>er la i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> personas como:<br />

90 Arts. 251, 252 y 253 <strong>de</strong>l CPP.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 64 25/09/2009 09:39:37 a.m.


• Perfil g<strong>en</strong>ético pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> ADN.<br />

• Carta <strong>de</strong>ntal.<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• Hu<strong>el</strong>las digitales, por sus características morfológicas.<br />

Se consi<strong>de</strong>ran métodos auxiliares para la i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong>l presunto<br />

autor o partícipe: exám<strong>en</strong>es <strong>de</strong> sangre o sem<strong>en</strong>; <strong>de</strong> composición <strong>de</strong><br />

cab<strong>el</strong>los, v<strong>el</strong>los y p<strong>el</strong>os; comparación <strong>de</strong> los grafismos <strong>de</strong> la persona<br />

r<strong>el</strong>acionada con <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito y <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to dubitado, o <strong>de</strong> hu<strong>el</strong>las <strong>de</strong><br />

pisadas, a manera <strong>de</strong> ejemplo.<br />

Para ese mismo propósito resultan <strong>de</strong> utilidad los sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• Reconocimi<strong>en</strong>to por medio <strong>de</strong> fotografías o vi<strong>de</strong>os 91 . Proce<strong>de</strong><br />

cuando no existe indiciado o persona r<strong>el</strong>acionada con <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito,<br />

o, <strong>de</strong> existir, no está disponible para <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> fila <strong>de</strong><br />

personas, o se niega a participar <strong>en</strong> él. La dilig<strong>en</strong>cia se apoya <strong>en</strong><br />

métodos técnicos que muestr<strong>en</strong> imág<strong>en</strong>es reales bi<strong>en</strong> <strong>en</strong> fotografía<br />

tradicional, fotografía digital o <strong>en</strong> vi<strong>de</strong>os.<br />

• Reconocimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> fila <strong>de</strong> personas 92 . Proce<strong>de</strong> cuando <strong>el</strong><br />

señalami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> una persona como autor o partícipe <strong>de</strong> una conducta<br />

<strong>de</strong>lictiva no precisa su nombre, este es común para varias personas<br />

o es necesaria la verificación <strong>de</strong> su i<strong>de</strong>ntidad.<br />

• Las anteriores dilig<strong>en</strong>cias, explicadas <strong>de</strong>talladam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> las normas<br />

correspondi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, las practicará<br />

la policía judicial con autorización <strong>de</strong>l fiscal qui<strong>en</strong>, cumplida la<br />

dilig<strong>en</strong>cia, t<strong>en</strong>drá especial cuidado <strong>en</strong> analizar si <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to<br />

observó las reglas respectivas. En <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to que <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to<br />

se int<strong>en</strong>te con posterioridad a la formulación <strong>de</strong> imputación, se<br />

requerirá la pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor <strong>de</strong>l imputado.<br />

3.5. Otras actuaciones posibles <strong>en</strong> la indagación 93<br />

3.5.1. Declaración jurada<br />

Se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> por <strong>de</strong>claración jurada la manifestación r<strong>en</strong>dida con esa<br />

formalidad ante <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado que dirige la investigación 94 , por qui<strong>en</strong><br />

ha pres<strong>en</strong>ciado los hechos objeto <strong>de</strong> investigación, o por un informante.<br />

91 Ver <strong>Manual</strong> <strong>de</strong> Policía Judicial, pág. 56.<br />

92 Ver <strong>Manual</strong> <strong>de</strong> Policía Judicial, pág. 57.<br />

93 Igualm<strong>en</strong>te son viables <strong>en</strong> la investigación formal.<br />

94 El artículo 347 <strong>de</strong>l CPP establece: “... La <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación podrá tomar exposiciones<br />

(<strong>de</strong>claraciones juradas) <strong>de</strong> los pot<strong>en</strong>ciales testigos que hubiere <strong>en</strong>trevistado la policía judicial...”,<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 65 25/09/2009 09:39:38 a.m.<br />

65


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

66<br />

Su práctica excepcional se autoriza cuando sea ese <strong>el</strong> único medio<br />

<strong>de</strong> acreditar <strong>el</strong> motivo razonablem<strong>en</strong>te fundado para que <strong>el</strong> fiscal<br />

or<strong>de</strong>ne actuaciones investigativas; por ejemplo, registro y allanami<strong>en</strong>to,<br />

infiltración <strong>en</strong> organización criminal, ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>ncia, <strong>en</strong>tre<br />

otras y, posteriorm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio oral para impugnar la credibilidad<br />

<strong>de</strong>l testigo o para “refrescar” la memoria <strong>de</strong>l <strong>de</strong>clarante-testigo.<br />

El fiscal <strong>de</strong>legado dispondrá que la <strong>de</strong>claración se recoja por escrito,<br />

<strong>en</strong> cinta magnetofónica, o <strong>en</strong> vi<strong>de</strong>o, y se conserve <strong>en</strong> condiciones que<br />

permitan su pres<strong>en</strong>tación posterior ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías,<br />

o ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to, según <strong>el</strong> caso.<br />

Las <strong>de</strong>claraciones juradas no son prueba, por no haberse practicado con<br />

sujeción al contrainterrogatorio <strong>de</strong> las partes, pero pue<strong>de</strong> ser utilizada <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> juicio para impugnar credibilidad al testigo.<br />

3.5.2. Afectación <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es<br />

En la actuación p<strong>en</strong>al los bi<strong>en</strong>es o recursos pue<strong>de</strong>n ser utilizados para<br />

varios fines:<br />

• Como <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to material probatorio o evi<strong>de</strong>ncia física.<br />

• Como objeto material <strong>de</strong>l ilícito.<br />

• Como medio <strong>de</strong> reparación: susceptible <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> medida caut<strong>el</strong>ar.<br />

• Con fines <strong>de</strong> comiso.<br />

• Susceptible <strong>de</strong> la acción <strong>de</strong> extinción <strong>de</strong> dominio.<br />

La finalidad la establece exclusivam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> fiscal, advirti<strong>en</strong>do que un solo<br />

bi<strong>en</strong> pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er varias funciones.<br />

Siempre se <strong>de</strong>be priorizar <strong>el</strong> bi<strong>en</strong> como evi<strong>de</strong>ncia o <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to material<br />

probatorio; sin embargo, esto no implica que <strong>el</strong> bi<strong>en</strong> <strong>de</strong>ba permanecer<br />

bajo la administración o custodia <strong>de</strong> la FGN; por <strong>el</strong> contrario, este <strong>de</strong>be<br />

ser fijado a través <strong>de</strong> algún medio técnico, y luego valorar si cumple<br />

otra función que <strong>de</strong>termine la <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> la situación jurídica <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong>.<br />

disposición armónica con <strong>el</strong> artículo 208 <strong>de</strong>l proyecto –<strong>el</strong>iminado <strong>de</strong>l texto conciliado por las Pl<strong>en</strong>arias<br />

<strong>de</strong>l Congreso <strong>de</strong> la República– norma que disponía: “Declaración jurada. El Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

o su <strong>de</strong>legado podrá disponer que se le reciba <strong>de</strong>claración jurada sobre los hechos al testigo <strong>de</strong><br />

especial utilidad, <strong>de</strong>scubierto <strong>en</strong> la <strong>en</strong>trevista o a través <strong>de</strong> cualquier otro medio lícito, la cual se<br />

recogerá por escrito, <strong>en</strong> cinta magnetofónica o <strong>en</strong> vi<strong>de</strong>o, con las sigui<strong>en</strong>tes finalida<strong>de</strong>s: a) Que sirva<br />

como medio <strong>de</strong> recordar <strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que <strong>de</strong>ba r<strong>en</strong>dir testimonio ante <strong>el</strong> juez. b) Lograr que <strong>el</strong><br />

testigo t<strong>en</strong>ga mayor cuidado al recordar y r<strong>el</strong>atar los hechos. c) Refrescar la memoria <strong>de</strong>l testigo <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

juicio posterior. d) Dar al fiscal una noción <strong>de</strong> la calidad y grado <strong>de</strong> la información con la que cu<strong>en</strong>ta”.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 66 25/09/2009 09:39:38 a.m.


3.5.3. Administración <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

La custodia <strong>de</strong> los bi<strong>en</strong>es o recursos incautados u ocupados le<br />

correspon<strong>de</strong> a los servidores públicos que <strong>en</strong>tr<strong>en</strong> <strong>en</strong> contacto con <strong>el</strong>los<br />

hasta tanto se resu<strong>el</strong>va su situación <strong>de</strong>finitivam<strong>en</strong>te. Sin embargo,<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> la clasificación <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong> podrán t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta las<br />

sigui<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s para efectos <strong>de</strong> su administración:<br />

Bi<strong>en</strong> Entidad<br />

Aeronaves y embarcaciones.<br />

Joyas, títulos valores, moneda<br />

extranjera y otros similares.<br />

<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación (Dirección Nacional<br />

Administrativa y Financiera), Fuerza Aérea Colombiana y<br />

Armada Nacional.<br />

Banco <strong>de</strong> la República.<br />

Moneda nacional incautada. Banco Agrario.<br />

Inmuebles, muebles, vehículos,<br />

maquinaria y <strong>de</strong>más <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

que se r<strong>el</strong>acion<strong>en</strong> con <strong>el</strong><br />

narcotráfico.<br />

Armas y municiones.<br />

Recursos naturales.<br />

Bi<strong>en</strong>es afectos al <strong>de</strong>lito <strong>de</strong><br />

secuestro.<br />

Dirección Nacional <strong>de</strong> Estupefaci<strong>en</strong>tes.<br />

Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Comercio <strong>de</strong> Armas <strong>de</strong>l Comando <strong>de</strong> las<br />

Fuerzas Militares.<br />

Ministerio <strong>de</strong>l Medio Ambi<strong>en</strong>te, Corporaciones Autónomas<br />

Regionales (CAR), o Departam<strong>en</strong>to Administrativo <strong>de</strong>l Medio<br />

Ambi<strong>en</strong>te (DAMA).<br />

Fon<strong>de</strong>libertad.<br />

Bi<strong>en</strong>es objeto <strong>de</strong> contrabando. Dirección <strong>de</strong> Impuestos y Aduanas Nacionales (DIAN).<br />

Obras <strong>de</strong> arte o similares. Ministerio <strong>de</strong> Cultura.<br />

Automotores vinculados a<br />

<strong>de</strong>litos dolosos y culposos.<br />

Vehículos con matrícula<br />

extranjera.<br />

Vehículos utilizados <strong>en</strong> <strong>de</strong>litos<br />

<strong>de</strong> hurto <strong>de</strong> hidrocarburos.<br />

Dirección Nacional Administrativa y Financiera <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong><br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación.<br />

Dirección Nacional Administrativa y Financiera <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong><br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación hasta cuando se obt<strong>en</strong>ga respuesta <strong>de</strong><br />

la Dirección <strong>de</strong> Asuntos Internacionales sobre <strong>el</strong> hurto <strong>en</strong> país<br />

extranjero (V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a o Ecuador). Posteriorm<strong>en</strong>te, quedan <strong>en</strong><br />

custodia <strong>de</strong> la DIAN.<br />

Ecopetrol.<br />

3.5.4. Medidas materiales y jurídicas <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es <strong>en</strong>caminadas al comiso<br />

3.5.4.1. Incautación y ocupación<br />

El fiscal <strong>de</strong>legado que dirija una indagación o investigación podrá<br />

or<strong>de</strong>nar la incautación u ocupación <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es o recursos con fines<br />

<strong>de</strong> comiso o extinción <strong>de</strong> dominio <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido que estas medidas<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 67 25/09/2009 09:39:38 a.m.<br />

67


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

68<br />

se ori<strong>en</strong>tan a garantizar la efectividad <strong>de</strong> las s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se<br />

or<strong>de</strong>ne <strong>el</strong> comiso o extinción <strong>de</strong> dominio <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es y recursos a favor<br />

<strong>de</strong>l Estado, para que <strong>el</strong> infractor <strong>de</strong> la norma no solo sea sancionado<br />

punitiva sino patrimonialm<strong>en</strong>te, persigui<strong>en</strong>do <strong>de</strong> esta forma con eficacia<br />

la riqueza ilícitam<strong>en</strong>te adquirida y evitando la adquisición <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos<br />

por vía <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito.<br />

La incautación u ocupación también podrá ser <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong> las acciones<br />

<strong>de</strong> Policía propias <strong>de</strong> labores <strong>de</strong> control y prev<strong>en</strong>ción.<br />

La incautación proce<strong>de</strong> respecto a bi<strong>en</strong>es muebles, y la ocupación<br />

respecto a bi<strong>en</strong>es inmuebles, los cuales <strong>de</strong>berán estar completam<strong>en</strong>te<br />

i<strong>de</strong>ntificados por sus características particulares y su estado <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> materializar la medida.<br />

3.5.4.2. Susp<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r dispositivo<br />

El fin es sacar provisionalm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> bi<strong>en</strong> <strong>de</strong>l comercio para evitar<br />

cualquier <strong>en</strong>aj<strong>en</strong>ación o negocio jurídico, hasta tanto se <strong>de</strong>fina su<br />

situación. Proce<strong>de</strong> sobre bi<strong>en</strong>es objeto <strong>de</strong> registro. Se solicita ante <strong>el</strong><br />

Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar. El fiscal <strong>de</strong>be<br />

solicitar que se expidan los respectivos oficios a la oficina <strong>de</strong> registro<br />

respectiva para que se materialice la medida.<br />

Las medidas materiales y jurídicas proce<strong>de</strong>n siempre y cuando se<br />

t<strong>en</strong>gan motivos fundados para inferir que los bi<strong>en</strong>es o recursos se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> una o varias <strong>de</strong> las causales previstas <strong>en</strong> los artículos<br />

82 <strong>de</strong>l CPP o 2º <strong>de</strong> ley 793 <strong>de</strong> 2002.<br />

3.5.5. Control <strong>de</strong> legalidad <strong>de</strong> las medidas materiales y jurídicas<br />

Se controla todo bi<strong>en</strong> o recurso afectado por or<strong>de</strong>n <strong>de</strong>l Fiscal o <strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la actividad <strong>de</strong> policía prev<strong>en</strong>tiva o judicial que afecte <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>recho <strong>de</strong> disposición <strong>de</strong> un bi<strong>en</strong>. Siempre y cuando <strong>el</strong> bi<strong>en</strong> o recurso<br />

prov<strong>en</strong>ga o sea producto directo o indirecto <strong>de</strong> <strong>de</strong>lito doloso y <strong>de</strong>más<br />

circunstancias previstas <strong>en</strong> <strong>el</strong> art. 82 <strong>de</strong>l CPP que sea bi<strong>en</strong> legítimo,<br />

es <strong>de</strong>cir, que t<strong>en</strong>ga protección constitucional o que esté <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las<br />

causales previstas <strong>en</strong> <strong>el</strong> art 2º <strong>de</strong> la Ley 793 <strong>de</strong>l 2002.<br />

3.5.6. Situación jurídica <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong><br />

3.5.6.1. Devolución <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es<br />

Cuando <strong>el</strong> bi<strong>en</strong> no se requiere para ninguno <strong>de</strong> los fines o funciones<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al, o cuando <strong>el</strong> bi<strong>en</strong> t<strong>en</strong>ga libre comercio o para<br />

restablecer <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> las víctimas, como objeto material <strong>de</strong>l ilícito,<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 68 25/09/2009 09:39:38 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

art. 83 CPP, se <strong>de</strong>be remitir comunicación efectiva a la persona a la que<br />

se hace la <strong>de</strong>volución para que <strong>en</strong> <strong>el</strong> término <strong>de</strong> 15 días comparezca a<br />

reclamarlos.<br />

Devolución especial <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es o recursos no reclamados (art. 89 Código<br />

<strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al), es <strong>de</strong>cir, si transcurr<strong>en</strong> 15 días <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

que se <strong>en</strong>vió la comunicación efectiva, estos bi<strong>en</strong>es pasarán al fondo<br />

especial <strong>de</strong> administración <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es <strong>de</strong> la FGN a efectos <strong>de</strong> dar inicio<br />

a la <strong>de</strong>claratoria <strong>de</strong> vacantes o mostr<strong>en</strong>cos.<br />

3.5.6.2. Solicitud <strong>de</strong> medida caut<strong>el</strong>ar u otras medidas con fines <strong>de</strong> reparación a favor <strong>de</strong> las<br />

víctimas<br />

• Prohibición <strong>de</strong> <strong>en</strong>aj<strong>en</strong>ar. Art 97 CPP.<br />

• Entrega provisional <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>de</strong>litos culposos. Art. 100 CPP.<br />

• Embargo y secuestro, art. 92 CPP.<br />

• Susp<strong>en</strong>sión y canc<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> registros obt<strong>en</strong>idos fraudul<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te,<br />

art. 101 CPP.<br />

• Cierre <strong>de</strong> establecimi<strong>en</strong>tos y canc<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> personería jurídica, art.<br />

91 CPP.<br />

• Uso y disfrute por parte <strong>de</strong> la víctima <strong>de</strong> los bi<strong>en</strong>es objetos <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito,<br />

art. 99 inciso 2º CPP.<br />

• Autorización especial para disposición <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong>. Art 98 CPP.<br />

3.5.6.3. Destrucción (artículo 87 CPP)<br />

Proce<strong>de</strong> sobre bi<strong>en</strong>es cuya ilegitimidad es manifiesta, y según lo<br />

dispuesto <strong>en</strong> normas especiales.<br />

Recae sobre bi<strong>en</strong>es producto <strong>de</strong> los <strong>de</strong>litos contra la salud pública,<br />

<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> autor, falsificación <strong>de</strong> moneda, ofrecimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong>gañoso <strong>de</strong><br />

productos o servicios, usurpación <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> propiedad industrial<br />

y obt<strong>en</strong>tores <strong>de</strong> variedad <strong>de</strong> vegetales, uso ilegítimo <strong>de</strong> pat<strong>en</strong>tes,<br />

explosivos.<br />

3.5.6.4. Solicitud <strong>de</strong> medidas materiales o jurídicas con fines <strong>de</strong> comiso<br />

El comiso proce<strong>de</strong>rá sobre bi<strong>en</strong>es y recursos <strong>de</strong>l p<strong>en</strong>alm<strong>en</strong>te<br />

responsable que:<br />

• Prov<strong>en</strong>gan o sean producto directo o indirecto <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito.<br />

• Utilizados o <strong>de</strong>stinados a ser utilizados <strong>en</strong> <strong>de</strong>litos dolosos como<br />

medios o instrum<strong>en</strong>tos para su ejecución.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 69 25/09/2009 09:39:38 a.m.<br />

69


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

70<br />

• Bi<strong>en</strong>es que sean mezclados o <strong>en</strong>cubiertos con bi<strong>en</strong>es <strong>de</strong> lícita<br />

proce<strong>de</strong>ncia.<br />

• Los equival<strong>en</strong>tes al valor <strong>de</strong> los bi<strong>en</strong>es producto <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito cuando<br />

sea imposible su localización, i<strong>de</strong>ntificación o afectación material.<br />

Previo a solicitar la medida, se <strong>de</strong>be evaluar por parte <strong>de</strong>l Fiscal<br />

respecto al bi<strong>en</strong> <strong>el</strong> interés <strong>de</strong> la justicia, la viabilidad económica <strong>de</strong><br />

su administración y su valor.<br />

El Fiscal <strong>en</strong> sus alegatos <strong>de</strong> conclusión <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l juicio o<br />

<strong>en</strong> otra etapa <strong>de</strong> terminación anticipada, <strong>de</strong>berá solicitar al juez <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to que <strong>de</strong>crete <strong>el</strong> comiso a favor <strong>de</strong> la FGN o <strong>de</strong> la <strong>en</strong>tidad<br />

que se <strong>de</strong>termine; copia <strong>de</strong> la s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>be ser remitida a la respectiva<br />

dirección administrativa y financiera; así mismo, <strong>de</strong>berá <strong>el</strong> fiscal solicitar<br />

<strong>el</strong> levantami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las medidas materiales o jurídicas que se hayan<br />

solicitado.<br />

3.5.6.5. Inicio <strong>de</strong> la acción <strong>de</strong> extinción <strong>de</strong> dominio<br />

Es una acción real, autónoma e in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al,<br />

dirigida contra los bi<strong>en</strong>es obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> perjuicio <strong>de</strong> la moral social, <strong>el</strong><br />

tesoro nacional o como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l <strong>en</strong>riquecimi<strong>en</strong>to ilícito. Su<br />

trámite es según lo previsto por la Ley 793 <strong>de</strong>l 2002.<br />

Los bi<strong>en</strong>es que sean objeto <strong>de</strong> extinción <strong>de</strong> dominio según s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia<br />

proferida por los jueces especializados pue<strong>de</strong>n ser utilizados para la<br />

rehabilitación, inversión social y lucha contra <strong>el</strong> crim<strong>en</strong> organizado.<br />

Las causales y las activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>lictivas por las que proce<strong>de</strong> esta acción<br />

están establecidas <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 2° <strong>de</strong> la Ley 793 <strong>de</strong> 2002.<br />

Esta acción no <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> la <strong>de</strong>claratoria <strong>de</strong> responsabilidad p<strong>en</strong>al<br />

<strong>de</strong> persona alguna; se <strong>de</strong>be establecer <strong>el</strong> nexo <strong>de</strong> causalidad (o<br />

r<strong>el</strong>ación) <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong> con una <strong>de</strong> las causales previstas <strong>en</strong> la precitada<br />

legislación.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 70 25/09/2009 09:39:38 a.m.


3.6. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Constitución Política: Artículos 2º, 34, 3º, 94 y 250.<br />

Pacto Internacional <strong>de</strong> Derechos Civiles<br />

y Políticos:<br />

Artículo 9º numeral 2.<br />

Decisión 416 <strong>de</strong> la Comunidad Andina: Artículo 241.<br />

Conv<strong>en</strong>ción Interamericana <strong>de</strong> Derechos<br />

Humanos:<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al:<br />

Legislación:<br />

Artículo 7º numeral 2.<br />

Artículos 10, 36.1, 37.5, 39, 84, 85,<br />

91, 92, 134, 154, 158, 200, 205, 206,<br />

213 a 216, 219 a 229, 232 a 237, 239,<br />

240 a 243, 245 a 250, 282, 291, 301<br />

y 302.<br />

Ley 42/86, Ley 30/86, Decreto 2535/93,<br />

Ley 40/93, Ley 44/93, Decreto 619/94,<br />

Ley 207/95, Ley 1092/96, Ley 282/96,<br />

Decreto 1502/96, Decreto 1470/97,<br />

Ley 397/97, Decreto 2239/99, Ley<br />

793/02, Ley 733/02, Ley 800/03.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 71 25/09/2009 09:39:38 a.m.<br />

71


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

3.7. Cuadro resum<strong>en</strong> actos <strong>de</strong> indagación e investigación<br />

72<br />

Otras actuaciones posibles<br />

<strong>en</strong> la indagación<br />

Actuaciones que requier<strong>en</strong><br />

autorización judicial previa<br />

para su realización<br />

Por or<strong>de</strong>n previa <strong>de</strong>l fiscal y control<br />

posterior <strong>de</strong>l juez <strong>de</strong> garantías<br />

Por iniciativa propia <strong>de</strong> la policía judicial<br />

y control posterior <strong>de</strong>l fiscal<br />

Recepción <strong>de</strong> <strong>de</strong>nuncias, quer<strong>el</strong>las o informes <strong>de</strong> los cuales se infiera<br />

la posible comisión <strong>de</strong> un <strong>de</strong>lito.<br />

Acompañami<strong>en</strong>to o traslado <strong>de</strong> la víctima para exam<strong>en</strong> médico legal,<br />

cuando <strong>el</strong>lo fuere posible.<br />

Métodos <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación:<br />

Perfil g<strong>en</strong>ético pres<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> ADN; carta <strong>de</strong>ntal y<br />

hu<strong>el</strong>las digitales, por sus<br />

características morfológicas.<br />

Registros y allanami<strong>en</strong>tos.<br />

Vigilancia y seguimi<strong>en</strong>to.<br />

Ret<strong>en</strong>ción, exam<strong>en</strong> y <strong>de</strong>volución <strong>de</strong><br />

correspon<strong>de</strong>ncia.<br />

Solicitud <strong>de</strong> perito for<strong>en</strong>se para exám<strong>en</strong>es o reconocimi<strong>en</strong>tos a<br />

víctimas <strong>de</strong> agresiones sexuales, <strong>de</strong>litos contra la integridad corporal<br />

o cualquier otro que lo requiera, cuando <strong>el</strong>las o su repres<strong>en</strong>tante legal<br />

<strong>de</strong>n por escrito su cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to.<br />

También son útiles para ese<br />

propósito:<br />

Inspección corporal.<br />

Registro personal.<br />

Interceptación <strong>de</strong> comunicaciones<br />

t<strong>el</strong>efónicas y similares.<br />

- Reconocimi<strong>en</strong>to por medio<br />

<strong>de</strong> fotografías o vi<strong>de</strong>os y<br />

reconocimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> fila <strong>de</strong><br />

personas.<br />

Obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> muestras que<br />

involucr<strong>en</strong> al imputado.<br />

Recuperación <strong>de</strong> información <strong>de</strong>jada<br />

al navegar por internet u otros medios<br />

tecnológicos que produzcan efectos<br />

equival<strong>en</strong>tes.<br />

Entrevistas a presuntas víctimas o testigos pres<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> un <strong>de</strong>lito<br />

observando las reglas técnicas <strong>de</strong> rigor y registrándolas <strong>en</strong> grabación<br />

magnetofónica o fonóptica o <strong>en</strong> cualquier otro medio que la ci<strong>en</strong>cia<br />

ofrezca. De ser necesario brindará la protección que requieran los<br />

<strong>en</strong>trevistados.<br />

- Reconocimi<strong>en</strong>to y exám<strong>en</strong>es<br />

físicos <strong>de</strong> las víctimas como<br />

extracciones <strong>de</strong> sangre,<br />

toma <strong>de</strong> muestras <strong>de</strong> fluidos<br />

corporales, sem<strong>en</strong> u otros<br />

análogos.<br />

Inspección al cadáver.<br />

Vigilancia y seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> personas.<br />

Vigilancia <strong>de</strong> cosas.<br />

Análisis e infiltración <strong>de</strong> organización<br />

criminal.<br />

Interrogatorio al indiciado <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un abogado, sin hacerle<br />

imputación alguna, siempre que aqu<strong>el</strong> haya r<strong>en</strong>unciado a su <strong>de</strong>recho<br />

a guardar sil<strong>en</strong>cio, y con las formalida<strong>de</strong>s impuestas <strong>en</strong> <strong>el</strong> Art. 282<br />

<strong>de</strong>l CPP.<br />

- Búsqueda s<strong>el</strong>ectiva <strong>en</strong> base<br />

<strong>de</strong> datos. Art. 244 C-336/07.<br />

Actuación <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>cubiertos.<br />

Inspección al lugar <strong>de</strong>l hecho.<br />

Entrega vigilada.<br />

Inspección a lugares distintos al <strong>de</strong>l hecho.<br />

Exám<strong>en</strong>es <strong>de</strong> ADN que involucr<strong>en</strong> al<br />

indiciado o al imputado.<br />

I<strong>de</strong>ntificación, recolección, embalaje técnico <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales<br />

probatorios y evi<strong>de</strong>ncia física, los cuales se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> someter a ca<strong>de</strong>na<br />

<strong>de</strong> custodia.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 72 25/09/2009 09:39:38 a.m.<br />

- Declaración jurada.<br />

- Afectación <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es.<br />

- Incautación u ocupación <strong>de</strong><br />

bi<strong>en</strong>es.<br />

- Afectación <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es <strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>litos culposos.<br />

- Devolución y <strong>de</strong>strucción <strong>de</strong><br />

bi<strong>en</strong>es.<br />

Búsqueda y cotejo <strong>de</strong> datos registrados <strong>en</strong> bases mecánicas o<br />

magnéticas <strong>de</strong> información <strong>de</strong> acceso público, u otras similares.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

3.8. Ejemplos <strong>de</strong> algunos actos <strong>de</strong> indagación e investigación<br />

3.8.1. Registro y allanami<strong>en</strong>to<br />

El 29 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 2005 un informante conocido como Rodrigo<br />

contactó a la policía judicial para suministrar datos r<strong>el</strong>acionados con<br />

trata <strong>de</strong> personas <strong>en</strong> la calle 15Z número 5-62 <strong>de</strong> Pereira. El informante<br />

manifestó que hacía parte <strong>de</strong> la organización y que t<strong>en</strong>ía conocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> la salida <strong>de</strong>l país <strong>de</strong> cinco m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> edad, a qui<strong>en</strong>es se suministró<br />

docum<strong>en</strong>tos falsos, pasajes y reservas <strong>en</strong> <strong>el</strong> vu<strong>el</strong>o Bogotá-Madrid <strong>de</strong> las<br />

nueve <strong>de</strong> la noche. Adujo estar preocupado porque una <strong>de</strong> las víctimas<br />

es su sobrina, razón por la cual pidió mant<strong>en</strong>er <strong>en</strong> secreto su verda<strong>de</strong>ra<br />

i<strong>de</strong>ntidad.<br />

Los investigadores verificaron que una <strong>de</strong> las pasajeras respondía al<br />

nombre <strong>de</strong> María Cristina, nombre falso que según Rodrigo se había<br />

asignado a su pari<strong>en</strong>te. A<strong>de</strong>más, establecieron que <strong>en</strong> <strong>el</strong> sitio señalado<br />

por él funciona una aca<strong>de</strong>mia <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>laje, razón por la cual solicitan al<br />

fiscal <strong>de</strong>l caso una or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> registro y allanami<strong>en</strong>to.<br />

El fiscal director <strong>de</strong> la investigación <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra que la información<br />

suministrada por Rodrigo conti<strong>en</strong>e los sigui<strong>en</strong>tes motivos fundados:<br />

• La afirmación <strong>de</strong> Rodrigo <strong>de</strong> pert<strong>en</strong>ecer a la organización criminal y<br />

que su sobrina es una <strong>de</strong> las m<strong>en</strong>ores víctimas <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito <strong>de</strong> trata <strong>de</strong><br />

personas.<br />

• Que se corroboró la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los pasajes y reservas aéreas.<br />

• Que <strong>el</strong> inmueble está r<strong>el</strong>acionado con <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito.<br />

El fiscal <strong>de</strong>legado or<strong>de</strong>na <strong>el</strong> registro y allanami<strong>en</strong>to, la policía judicial<br />

practica la dilig<strong>en</strong>cia y <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra las m<strong>en</strong>ores, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>las, María<br />

Cristina, con sus equipajes, docum<strong>en</strong>tos falsos y tiquetes <strong>de</strong> vu<strong>el</strong>o para<br />

la noche <strong>de</strong>l 29 <strong>de</strong> agosto.<br />

Entregado <strong>el</strong> informe por la policía judicial al fiscal <strong>de</strong>l caso, este acu<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 24 horas sigui<strong>en</strong>tes ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías<br />

para que <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> control <strong>de</strong> legalidad revise lo actuado.<br />

3.8.2. Vigilancia y seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> personas<br />

El 8 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 2005, <strong>el</strong> Fiscal D<strong>el</strong>egado 71 <strong>de</strong> Arm<strong>en</strong>ia inicia<br />

indagación t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te a i<strong>de</strong>ntificar a alias “Cucarrón”, y a establecer la<br />

veracidad <strong>de</strong> la información anónima que le atribuye vínculos con <strong>el</strong><br />

fr<strong>en</strong>te guerrillero Pedro Sonsón.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 73 25/09/2009 09:39:38 a.m.<br />

73


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

74<br />

Efectuadas las primeras dilig<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>com<strong>en</strong>dadas por <strong>el</strong> fiscal a la<br />

policía judicial, le informa lo sigui<strong>en</strong>te: (i) que alias “Cucarrón”, cuya<br />

verda<strong>de</strong>ra i<strong>de</strong>ntidad aún se <strong>de</strong>sconoce, es jefe <strong>de</strong>l fr<strong>en</strong>te Pedro Sonsón<br />

que realiza actos terroristas <strong>en</strong> <strong>el</strong> eje cafetero; (ii) que alias “Juancho”,<br />

<strong>de</strong>smovilizado <strong>de</strong>l fr<strong>en</strong>te Pedro Sonsón, pres<strong>en</strong>ció la compra <strong>de</strong> 500<br />

fusiles AK 47 que alias “Cucarrón” adquirió a un narcotraficante conocido<br />

como “Fabio”; (iii) que se conoce que alias “Cucarrón” se <strong>de</strong>splaza a fin<br />

<strong>de</strong> mes a Arm<strong>en</strong>ia para realizar, a través <strong>de</strong> terceros, transacciones<br />

bancarias.<br />

El Fiscal, con fundam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> informe <strong>de</strong> policía judicial, solicita al<br />

Director Seccional <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong>s <strong>de</strong> Arm<strong>en</strong>ia autorización para realizar<br />

la correspondi<strong>en</strong>te vigilancia pasiva a alias “Cucarrón”. Obt<strong>en</strong>ida esta,<br />

acu<strong>de</strong>, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 36 horas sigui<strong>en</strong>tes a su expedición, ante <strong>el</strong> Juez<br />

<strong>de</strong> Garantías para su control <strong>de</strong> legalidad y, concluida la vigilancia,<br />

también <strong>de</strong>be solicitar verificación <strong>de</strong> lo actuado.<br />

3.8.3. Vigilancia <strong>de</strong> cosas<br />

El 4 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2005, <strong>el</strong> Fiscal 125 inició indagación r<strong>el</strong>acionada con<br />

la vinculación <strong>de</strong> la finca “Tranquilandia”, ubicada <strong>en</strong> <strong>el</strong> municipio <strong>de</strong><br />

Macondo, con activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> narcotráfico. Los investigadores asignados<br />

al caso le informan que Fabricio Londoño es su propietario; que su<br />

patrimonio asci<strong>en</strong><strong>de</strong> a más <strong>de</strong> US$1’000.000; que <strong>el</strong> Alcal<strong>de</strong> Municipal<br />

reportó la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una pista clan<strong>de</strong>stina <strong>en</strong> la m<strong>en</strong>cionada finca, y<br />

que es <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to público su <strong>en</strong>emistad con <strong>el</strong> propietario <strong>de</strong> esta.<br />

El fiscal solicita a la policía judicial ejercer vigilancia pasiva a la finca<br />

“Tranquilandia”, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> confirmar la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la pista y<br />

establecer la actividad que se <strong>de</strong>sarrolla <strong>en</strong> ese inmueble. D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />

las 36 horas sigui<strong>en</strong>tes a la or<strong>de</strong>n, acu<strong>de</strong> al Juez <strong>de</strong> Garantías para<br />

<strong>el</strong> control <strong>de</strong> legalidad formal y material y, concluida la vigilancia,<br />

nuevam<strong>en</strong>te solicitará la revisión <strong>de</strong> lo actuado.<br />

3.8.4. Análisis e infiltración <strong>de</strong> organización criminal<br />

El 23 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2005, <strong>el</strong> Fiscal 132 <strong>de</strong> Bogotá inició indagación t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te<br />

a verificar la información anónima recibida que vincula la empresa<br />

“Frutitas”, exportadora <strong>de</strong> pulpa <strong>de</strong> fruta, con <strong>el</strong> tráfico <strong>de</strong> narcóticos<br />

camuflados <strong>en</strong> <strong>el</strong> producto que sale <strong>de</strong>l país.<br />

Las primeras activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> policía judicial dan cu<strong>en</strong>ta que los<br />

ingresos <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>tas y gastos son excesivos para <strong>el</strong> objeto social <strong>de</strong> la<br />

empresa, razón por la cual <strong>el</strong> fiscal y su equipo investigativo infier<strong>en</strong> un<br />

giro irregular <strong>en</strong> <strong>el</strong> negocio y, para establecerlo, se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> infiltrar un<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 74 25/09/2009 09:39:38 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

ag<strong>en</strong>te <strong>en</strong>cubierto <strong>en</strong> la organización con <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar<br />

la estructura, agresividad <strong>de</strong> los integrantes y los puntos débiles que<br />

permitan su <strong>de</strong>smant<strong>el</strong>ami<strong>en</strong>to.<br />

3.8.5. Actuación <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>cubiertos<br />

El 31 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 2005, luego que Gumersindo Rojas, <strong>de</strong>smovilizado<br />

<strong>de</strong>l grupo CDP, informara a la policía judicial que <strong>en</strong> Ciudad Bolívar<br />

hay una caleta <strong>de</strong> explosivos, fue <strong>en</strong>contrada <strong>en</strong> <strong>el</strong> sitio indicado por<br />

él. Igualm<strong>en</strong>te, resultó cierta su información r<strong>el</strong>acionada con una<br />

bo<strong>de</strong>ga situada <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> Bosa, don<strong>de</strong> se hallaron camuflados<br />

1.500 fusiles AK 47, los cuales estaban dispuestos para continuar la<br />

distribución <strong>de</strong> armam<strong>en</strong>to a milicianos <strong>en</strong> toda la ciudad, escondido<br />

<strong>en</strong> volquetas que transportan escombros <strong>de</strong> construcción, aqu<strong>el</strong>las que<br />

su<strong>el</strong><strong>en</strong> estacionarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> barrio Siete <strong>de</strong> Agosto.<br />

Elaborado <strong>el</strong> programa metodológico <strong>de</strong> manera conjunta por <strong>el</strong> fiscal y<br />

su policía judicial, esta le propuso acudir a la figura <strong>de</strong>l ag<strong>en</strong>te <strong>en</strong>cubierto<br />

para establecer la veracidad <strong>de</strong> la información recibida, <strong>el</strong> modo <strong>de</strong><br />

operar <strong>de</strong>l grupo subversivo, los miembros <strong>de</strong> la organización criminal<br />

y su compromiso <strong>en</strong> actos terroristas. El fiscal comparte la iniciativa<br />

porque <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra que: (i) la información suministrada es confiable; (ii)<br />

los explosivos fueron <strong>en</strong>contrados <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar indicado; (iii) <strong>el</strong> número<br />

<strong>de</strong> armas comporta gran p<strong>el</strong>igro para la seguridad pública; (iv) se trata<br />

<strong>de</strong> una organización criminal <strong>de</strong> alto niv<strong>el</strong>; (v) que con la infiltración<br />

se podría lograr no solam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las armas, sino<br />

la i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> los autores <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito y la <strong>de</strong>sarticulación <strong>de</strong> una<br />

importante célula <strong>de</strong>lictiva.<br />

En consecu<strong>en</strong>cia, <strong>el</strong> fiscal solicitó al Director Nacional <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong>s<br />

autorización para utilizar como ag<strong>en</strong>te <strong>en</strong>cubierto a un investigador<br />

<strong>de</strong>l CTI. Recibida la autorización, se <strong>de</strong>signó al servidor; se diseñó <strong>el</strong><br />

esquema <strong>de</strong> seguridad, control <strong>de</strong> la actividad y comunicación con <strong>el</strong><br />

mismo, y dispuso <strong>el</strong> período <strong>de</strong> tres meses para <strong>de</strong>sarrollarla. V<strong>en</strong>cido<br />

<strong>el</strong> término y r<strong>en</strong>dido <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>te informe, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 36 horas<br />

sigui<strong>en</strong>tes, <strong>el</strong> fiscal acudirá ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Garantías para <strong>el</strong> control <strong>de</strong><br />

legalidad <strong>de</strong> lo actuado.<br />

3.8.6. Entrega vigilada<br />

El 2 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2005, con <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>cubiertos, se inicia<br />

indagación contra Alirio Morales por <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito <strong>de</strong> distribución <strong>de</strong><br />

estupefaci<strong>en</strong>tes. La policía judicial establece que Alirio no ti<strong>en</strong>e actividad<br />

económica lícita, que registra tres cu<strong>en</strong>tas bancarias nacionales y dos<br />

<strong>en</strong> Madrid (España), con saldos que superan los 10’000.000 <strong>de</strong> euros.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 75 25/09/2009 09:39:39 a.m.<br />

75


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

76<br />

Informado <strong>el</strong> fiscal al respecto, or<strong>de</strong>na la interceptación <strong>de</strong>l abonado<br />

c<strong>el</strong>ular 3124631Z.<br />

Los informes posteriores <strong>de</strong> los investigadores <strong>de</strong> policía judicial dan<br />

cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> que <strong>en</strong> las comunicaciones Alirio Morales dialoga con frecu<strong>en</strong>cia<br />

con Guillermina Molano y que <strong>de</strong>l contexto <strong>de</strong> las conversaciones se<br />

infiere que esta es su principal proveedora <strong>de</strong> narcóticos, y que los fines<br />

<strong>de</strong> semana se transportan estupefaci<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> un camión 600, termoking,<br />

color ver<strong>de</strong> que llega a la plaza <strong>de</strong> mercado <strong>de</strong> Bogotá proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong><br />

Flor<strong>en</strong>cia, sector don<strong>de</strong> precisam<strong>en</strong>te se ha ubicado al ag<strong>en</strong>te <strong>en</strong>cubierto.<br />

Así las cosas, <strong>el</strong> fiscal solicita al Director Nacional <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong>s autorización<br />

para <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> “<strong>en</strong>trega vigilada” <strong>de</strong> estupefaci<strong>en</strong>tes, con<br />

fundam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> las sigui<strong>en</strong>tes razones: (i) <strong>el</strong> patrimonio injustificado <strong>de</strong><br />

Alirio Morales; (ii) <strong>el</strong> informe <strong>de</strong> policía judicial <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se da cu<strong>en</strong>ta<br />

<strong>de</strong> las conversaciones frecu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>tre Alirio Morales y Guillermino<br />

Molano; (iii) Alirio no pres<strong>en</strong>ta actividad laboral alguna.<br />

Autorizada la <strong>en</strong>trega vigilada, <strong>el</strong> fiscal or<strong>de</strong>na al investigador que<br />

su ag<strong>en</strong>te <strong>en</strong>cubierto, por <strong>el</strong> término <strong>de</strong> un mes, realice vigilancia al<br />

transporte y <strong>en</strong>trega <strong>de</strong> los estupefaci<strong>en</strong>tes y participe directam<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> recibo y <strong>en</strong>trega <strong>de</strong> la mercancía, con <strong>el</strong> único propósito <strong>de</strong> <strong>de</strong>scubrir<br />

y analizar las activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los indiciados.<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> las 36 horas sigui<strong>en</strong>tes al informe final <strong>de</strong>l investigador,<br />

r<strong>en</strong>dido al concluir la <strong>en</strong>trega vigilada, <strong>el</strong> fiscal solicita al Juez <strong>de</strong><br />

Garantías <strong>el</strong> control <strong>de</strong> legalidad formal y material <strong>de</strong> lo actuado.<br />

3.8.7. Búsqueda s<strong>el</strong>ectiva <strong>en</strong> bases <strong>de</strong> datos<br />

El 10 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2005 se <strong>en</strong>contró <strong>en</strong> un terr<strong>en</strong>o <strong>de</strong>spoblado <strong>de</strong>l<br />

municipio <strong>de</strong> Quinchía un cuerpo fem<strong>en</strong>ino, sin vida, con varios orificios<br />

ocasionados con arma <strong>de</strong> fuego. La policía judicial <strong>en</strong> la inspección <strong>de</strong>l<br />

cadáver y <strong>de</strong> las pr<strong>en</strong>das que vestía, halló un c<strong>el</strong>ular correspondi<strong>en</strong>te<br />

al abonado 31246311X, y <strong>en</strong> su memoria varias llamadas realizadas y<br />

recibidas horas antes.<br />

El investigador <strong>de</strong> policía judicial, <strong>en</strong> su informe ejecutivo, r<strong>el</strong>acionó los<br />

números <strong>de</strong> los abonados <strong>de</strong> t<strong>el</strong>efonía c<strong>el</strong>ular intercomunicados aqu<strong>el</strong><br />

día, y solicitó al fiscal <strong>de</strong>l caso la or<strong>de</strong>n para estudiar tres <strong>de</strong> <strong>el</strong>los para<br />

establecer titulares, lugares <strong>de</strong>s<strong>de</strong> don<strong>de</strong> se originaron y se recibieron<br />

las llamadas y su reporte correspondi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> las últimas 24 horas.<br />

El fiscal, para esos efectos, impartió or<strong>de</strong>n escrita a la policía judicial,<br />

previo control sobre la or<strong>de</strong>n por parte <strong>de</strong>l juez con función <strong>de</strong> control<br />

<strong>de</strong> garantías, para acce<strong>de</strong>r a las bases <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> las compañías<br />

prestadoras <strong>de</strong>l servicio, y realizar las sigui<strong>en</strong>tes activida<strong>de</strong>s: Solicitar<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 76 25/09/2009 09:39:39 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

los datos <strong>de</strong> los suscriptores o usuarios <strong>de</strong> los c<strong>el</strong>ulares; los cruces<br />

y analizar las llamadas <strong>en</strong>tre los cuatro equipos, para establecer las<br />

personas con qui<strong>en</strong> la occisa tuvo comunicación.<br />

La policía judicial concluyó que <strong>el</strong> equipo c<strong>el</strong>ular <strong>en</strong>contrado <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar<br />

<strong>de</strong> los hechos no correspon<strong>de</strong> a la víctima, sino a un plan corporativo<br />

<strong>de</strong> la empresa “Mo<strong>de</strong>lis”, al igual que los tres números registrados.<br />

En <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> llamadas se estableció que <strong>el</strong> 31246311X recibió<br />

comunicaciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> los hechos, número registrado a nombre<br />

<strong>de</strong>l jefe <strong>de</strong> escoltas <strong>de</strong>l ger<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la m<strong>en</strong>cionada compañía.<br />

El fiscal, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 36 horas sigui<strong>en</strong>tes a la terminación <strong>de</strong> la<br />

búsqueda <strong>de</strong> la información <strong>en</strong> las bases <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> las compañías<br />

c<strong>el</strong>ulares, acudirá ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías para que se<br />

realice <strong>el</strong> control <strong>de</strong> legalidad.<br />

3.8.8. Obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> muestras que involucr<strong>en</strong> al imputado<br />

El 19 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2005 <strong>en</strong> <strong>el</strong> Colegio “La Lectura” <strong>de</strong> Bogotá, se accedió<br />

carnalm<strong>en</strong>te a la m<strong>en</strong>or Isab<strong>el</strong> Farías, qui<strong>en</strong> señaló como presunto<br />

autor <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito al profesor <strong>de</strong> Química Misa<strong>el</strong> Salazar.<br />

El fiscal <strong>de</strong>legado para la investigación <strong>de</strong>l caso or<strong>de</strong>na a la policía<br />

judicial que se tom<strong>en</strong> muestras biológicas al indiciado con <strong>el</strong> objeto <strong>de</strong><br />

cotejarlas con las halladas <strong>en</strong> <strong>el</strong> cuerpo <strong>de</strong> la víctima. Como <strong>el</strong> profesor<br />

<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>cia se muestra r<strong>en</strong>u<strong>en</strong>te al procedimi<strong>en</strong>to, <strong>el</strong> investigador<br />

informa al fiscal sobre <strong>el</strong> asunto para que este acuda ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong><br />

Control <strong>de</strong> Garantías para obt<strong>en</strong>er la correspondi<strong>en</strong>te autorización.<br />

3.8.9. Ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>ncia<br />

El 27 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2005 la policía judicial <strong>en</strong>trevista al informante<br />

Dagoberto López qui<strong>en</strong>, previa solicitud <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er <strong>en</strong> anonimato<br />

su nombre e i<strong>de</strong>ntificación, manifiesta que H<strong>el</strong><strong>en</strong>a Lombana remite y<br />

recibe, por conducto <strong>de</strong>l servicio <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>ncia postal, información<br />

r<strong>el</strong>acionada con tráfico <strong>de</strong> estupefaci<strong>en</strong>tes. En tal s<strong>en</strong>tido informa al<br />

fiscal que dirige la investigación <strong>de</strong>l caso y agrega que hizo algunas<br />

dilig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> verificación que le permit<strong>en</strong> afirmar que, <strong>en</strong> efecto,<br />

H<strong>el</strong><strong>en</strong>a manti<strong>en</strong>e intercambio constante <strong>de</strong> correo postal con alias “El<br />

Calvo”, qui<strong>en</strong> hace parte <strong>de</strong> una organización investigada por ese ilícito.<br />

El fiscal <strong>de</strong>legado, con fundam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> ese informe, or<strong>de</strong>na a la policía<br />

judicial la ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> la correspon<strong>de</strong>ncia postal que remite y recibe<br />

H<strong>el</strong><strong>en</strong>a con <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er información útil a la investigación.<br />

En la or<strong>de</strong>n correspondi<strong>en</strong>te también dispone que por <strong>el</strong> término <strong>de</strong><br />

seis meses se solicite a las oficinas postales copia <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong><br />

m<strong>en</strong>sajes recibidos y remitidos por H<strong>el</strong><strong>en</strong>a, y le advierte que <strong>de</strong> hallar<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 77 25/09/2009 09:39:39 a.m.<br />

77


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

78<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> la correspon<strong>de</strong>ncia <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios<br />

o evi<strong>de</strong>ncia física <strong>de</strong>be informarle al respecto <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l término <strong>de</strong> 12<br />

horas.<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> las 24 horas sigui<strong>en</strong>tes al dilig<strong>en</strong>ciami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la or<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />

ret<strong>en</strong>er la correspon<strong>de</strong>ncia, <strong>el</strong> fiscal acu<strong>de</strong> ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong><br />

Garantías para que verifique la legalidad <strong>de</strong>l procedimi<strong>en</strong>to.<br />

3.8.10. Métodos <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación<br />

El 8 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2005, aproximadam<strong>en</strong>te a las siete <strong>de</strong> la mañana,<br />

Marc<strong>el</strong>a Hurtado se pres<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> la sala <strong>de</strong> <strong>de</strong>nuncias <strong>de</strong> la policía<br />

judicial y dio cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong>l acceso carnal viol<strong>en</strong>to a que fue sometida por<br />

un individuo cuyas características morfológicas suministró, <strong>de</strong> qui<strong>en</strong><br />

sólo sabe que trabaja <strong>en</strong> una empresa textil cercana a su resi<strong>de</strong>ncia.<br />

El Fiscal director <strong>de</strong> la investigación:<br />

• Autoriza a la policía judicial <strong>el</strong>aborar un banco <strong>de</strong> imág<strong>en</strong>es <strong>de</strong> los<br />

trabajadores <strong>de</strong> la empresa textil con características similares a las<br />

referidas por la víctima para que con otras fotografías que repos<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

sus archivos practique dilig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> reconocimi<strong>en</strong>to por ese medio.<br />

• Verifica que <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to se haya ajustado a parámetros legales<br />

y que, <strong>de</strong> resultar reconocido, i<strong>de</strong>ntificado y capturado <strong>el</strong> autor,<br />

la víctima comparezca a dilig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> reconocimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> fila <strong>de</strong><br />

personas, con asist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 78 25/09/2009 09:39:39 a.m.


4.1. Noción<br />

Sección 4<br />

Investigación<br />

La investigación es la fase <strong>en</strong> la que <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado, con <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong><br />

la policía judicial, busca fortalecer los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios<br />

o evi<strong>de</strong>ncia física o información legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ida que sirvieron <strong>de</strong><br />

fundam<strong>en</strong>to a la formulación <strong>de</strong> imputación, con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r<br />

acusar a los presuntos autores o partícipes <strong>de</strong> la conducta investigada,<br />

solicitar la preclusión, o dar aplicación al principio <strong>de</strong> oportunidad.<br />

4.2. Oportunidad<br />

La investigación comi<strong>en</strong>za con la formulación <strong>de</strong> la imputación y se<br />

exti<strong>en</strong><strong>de</strong> hasta antes <strong>de</strong> la pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l escrito <strong>de</strong> acusación, sin<br />

perjuicio <strong>de</strong> que se pueda continuar con los actos <strong>de</strong> investigación<br />

incluso hasta <strong>el</strong> juicio oral, toda vez que durante su <strong>de</strong>sarrollo es posible<br />

la aparición <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios, evi<strong>de</strong>ncia física o<br />

información legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ida no conocidos hasta ese mom<strong>en</strong>to, los<br />

que <strong>de</strong> manera excepcional pue<strong>de</strong>n ser aducidos por las partes durante<br />

la etapa probatoria <strong>de</strong>l <strong>de</strong>bate, conforme con lo previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong> inciso<br />

final <strong>de</strong>l artículo 344 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

El término <strong>de</strong> duración <strong>de</strong> la investigación es limitado y per<strong>en</strong>torio. A<br />

partir <strong>de</strong> la formulación <strong>de</strong> la imputación solo ti<strong>en</strong>e 30 días para pres<strong>en</strong>tar<br />

escrito <strong>de</strong> acusación, solicitar la preclusión o aplicar <strong>el</strong> principio <strong>de</strong><br />

oportunidad. De no hacerlo <strong>en</strong> <strong>el</strong> plazo indicado, per<strong>de</strong>rá compet<strong>en</strong>cia<br />

para seguir actuando 95.<br />

95 Aunque es esto lo que dice textualm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> CPP, resulta pru<strong>de</strong>nte recordar que al analizar la coher<strong>en</strong>cia<br />

constitucional <strong>de</strong> dicha disposición, <strong>en</strong> consonancia con los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> las víctimas, se puntualizó que<br />

“contrario a lo sost<strong>en</strong>ido por <strong>el</strong> <strong>de</strong>mandante, <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to no <strong>de</strong>berá <strong>de</strong>clarar la preclusión<br />

<strong>de</strong> la investigación pasados ses<strong>en</strong>ta (60) días, sino que la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa o <strong>el</strong> ministerio público podrán<br />

solicitarle tal medida”, agregando que <strong>el</strong> artículo 294 no establece una causal objetiva <strong>de</strong> extinción <strong>de</strong><br />

la acción p<strong>en</strong>al. Corte Constitucional, S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-806/08.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 79 25/09/2009 09:39:39 a.m.<br />

79


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

80<br />

Qui<strong>en</strong> lo reemplace, por <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l superior jerárquico <strong>de</strong>l fiscal<br />

<strong>de</strong>splazado, t<strong>en</strong>drá un término igual a partir <strong>de</strong> la asignación <strong>de</strong>l caso.<br />

V<strong>en</strong>cido este, será posible solicitar la preclusión al Juez <strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to,<br />

por parte <strong>de</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa o <strong>el</strong> Ministerio Público, y <strong>el</strong> imputado quedará<br />

<strong>en</strong> libertad inmediata.<br />

Por supuesto, <strong>el</strong> v<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los términos constituye causal <strong>de</strong> mala<br />

conducta y da orig<strong>en</strong> a las investigaciones p<strong>en</strong>ales y disciplinarias que<br />

correspondan.<br />

4.3. Consi<strong>de</strong>raciones previas<br />

Como se indicó <strong>en</strong> la sección 2, una <strong>de</strong> las formas <strong>de</strong> concluir la<br />

indagación es la formulación <strong>de</strong> imputación ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control<br />

<strong>de</strong> Garantías 96 , acto que da inicio formal a la investigación y activa <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>recho <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa que, hasta <strong>en</strong>tonces, pudo haber sido ejercido <strong>de</strong><br />

manera privada por <strong>el</strong> presunto indiciado y su abogado, conforme se<br />

consignó <strong>en</strong> <strong>el</strong> acápite 2.5, refer<strong>en</strong>te a faculta<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l indiciado.<br />

Cuando <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado t<strong>en</strong>ga <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios,<br />

evi<strong>de</strong>ncia física o información legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ida, que le permita inferir<br />

razonablem<strong>en</strong>te 97 que <strong>el</strong> indiciado es autor o partícipe <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito que<br />

se investiga, proce<strong>de</strong>rá a solicitar al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías <strong>el</strong><br />

señalami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> día y hora para la c<strong>el</strong>ebración <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar<br />

<strong>en</strong> la que formulará imputación <strong>en</strong> su contra. A partir <strong>de</strong> ese mom<strong>en</strong>to,<br />

<strong>el</strong> indiciado adquirirá la calidad <strong>de</strong> imputado y <strong>de</strong>berá ser citado con su<br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor a todas aqu<strong>el</strong>las audi<strong>en</strong>cias que no t<strong>en</strong>gan carácter reservado.<br />

4.4. Actuaciones <strong>de</strong>l fiscal <strong>en</strong> la investigación<br />

4.4.1. Formular imputación<br />

4.4.1.1. Noción<br />

Es la comunicación que le hace <strong>el</strong> fiscal al indiciado, ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control<br />

<strong>de</strong> Garantías y <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor, <strong>en</strong> su calidad <strong>de</strong> imputado.<br />

4.4.1.2. Requisitos<br />

El acto <strong>de</strong> formular imputación es exig<strong>en</strong>te. En efecto, fr<strong>en</strong>te a esa<br />

opción <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>berá t<strong>en</strong>er <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> juicio que le permitan:<br />

96 Consúltese la Sección 5 <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cias pr<strong>el</strong>iminares y <strong>el</strong> Módulo <strong>de</strong> Formación <strong>en</strong> Audi<strong>en</strong>cias<br />

Pr<strong>el</strong>iminares.<br />

97 Esa infer<strong>en</strong>cia razonable es un acto <strong>de</strong> convicción que le permite al fiscal <strong>de</strong>terminar que ha llegado <strong>el</strong><br />

mom<strong>en</strong>to oportuno para formular la imputación, sin que pueda ser apremiado a hacerlo por ninguna<br />

persona. Pue<strong>de</strong>n consultarse los Módulos <strong>de</strong> Audi<strong>en</strong>cias Pr<strong>el</strong>iminares y <strong>de</strong> Argum<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> los que<br />

se explica qué pueda <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse por motivos razonablem<strong>en</strong>te fundados.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 80 25/09/2009 09:39:39 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• Individualizar <strong>de</strong> manera concreta al imputado. Deberá suministrar<br />

<strong>en</strong>tonces su nombre, otros datos que sirvan para i<strong>de</strong>ntificarlo, y <strong>el</strong><br />

domicilio para que pueda ser citado.<br />

• Hacer una r<strong>el</strong>ación clara y sucinta <strong>de</strong> los hechos jurídicam<strong>en</strong>te<br />

r<strong>el</strong>evantes, <strong>en</strong> l<strong>en</strong>guaje compr<strong>en</strong>sible, sin que <strong>el</strong>lo constituya<br />

<strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia<br />

física, ni <strong>de</strong> la información que t<strong>en</strong>ga, sin perjuicio <strong>de</strong> lo requerido<br />

para imponer medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to, la cual podrá solicitar <strong>en</strong> la<br />

misma audi<strong>en</strong>cia.<br />

El fiscal <strong>de</strong>berá t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que una vez formulada la imputación<br />

empieza a correr <strong>el</strong> término máximo <strong>de</strong> 30 días para formular la<br />

acusación, solicitar preclusión o aplicar <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> oportunidad 98 .<br />

Ello implica que cuando <strong>de</strong>cida hacerlo <strong>de</strong>berá estar <strong>en</strong> condiciones<br />

<strong>de</strong> afirmar, con probabilidad <strong>de</strong> verdad, que la conducta <strong>de</strong>lictiva<br />

existió y que <strong>el</strong> imputado es autor o partícipe 99 porque, si no, <strong>el</strong> término<br />

indicado le resultará insufici<strong>en</strong>te para a<strong>de</strong>lantar la investigación p<strong>en</strong>al<br />

responsablem<strong>en</strong>te, con criterios <strong>de</strong> objetividad, eficacia y garantías.<br />

Pero también podrá <strong>el</strong> fiscal solicitar al Juez <strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to la<br />

preclusión o aplicar <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> oportunidad, como se verá más<br />

a<strong>de</strong>lante <strong>en</strong> la sección <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cias anteriores al juicio oral.<br />

4.4.2. Declaratoria <strong>de</strong> persona aus<strong>en</strong>te<br />

4.4.2.1. Noción<br />

Es la forma supletoria <strong>de</strong> vinculación <strong>de</strong> una persona a la investigación<br />

p<strong>en</strong>al, cuando no ha sido posible lograr su ubicación para formularle<br />

imputación a pesar <strong>de</strong> haber agotado todos los medios posibles con<br />

ese propósito.<br />

4.4.2.2. Procedimi<strong>en</strong>to<br />

El fiscal <strong>de</strong>legado, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> verificar que <strong>el</strong> indiciado se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<br />

i<strong>de</strong>ntificado o individualizado <strong>en</strong> <strong>de</strong>bida forma y que ha agotado todos<br />

los medios posibles <strong>de</strong> búsqueda y citaciones sufici<strong>en</strong>tes y razonables<br />

para obt<strong>en</strong>er su comparec<strong>en</strong>cia, solicitará <strong>en</strong> <strong>el</strong> respectivo formato<br />

al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías que lo <strong>de</strong>clare persona aus<strong>en</strong>te con<br />

fundam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to anexos que <strong>de</strong>muestran<br />

que se ha insistido <strong>en</strong> ubicarlo.<br />

98 Art. 175 <strong>de</strong>l CPP.<br />

99 Art. 336 <strong>de</strong>l CPP.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 81 25/09/2009 09:39:39 a.m.<br />

81


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

82<br />

El Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> verificar que <strong>en</strong> realidad<br />

se ha <strong>de</strong>splegado una actividad sufici<strong>en</strong>te y razonable para hacerlo<br />

comparecer, verbalm<strong>en</strong>te, or<strong>de</strong>nará 100 emplazar al aus<strong>en</strong>te mediante<br />

edicto que se fijará <strong>en</strong> lugar visible <strong>de</strong> la secretaría <strong>de</strong> su <strong>de</strong>spacho por<br />

<strong>el</strong> término <strong>de</strong> cinco días hábiles y se publicará <strong>en</strong> un medio radial y <strong>de</strong><br />

pr<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> la localidad 101 . Cumplido lo anterior, <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar<br />

que dispondrá para <strong>el</strong> efecto, proce<strong>de</strong>rá a <strong>de</strong>clararlo persona aus<strong>en</strong>te<br />

y a solicitar al <strong>Sistema</strong> Nacional <strong>de</strong> Def<strong>en</strong>soría Pública la asignación <strong>de</strong><br />

un abogado que lo asista durante toda la actuación.<br />

En estos términos, posteriorm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> fiscal podrá solicitar al Juez <strong>de</strong><br />

Control <strong>de</strong> Garantías la programación <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar <strong>de</strong><br />

formulación <strong>de</strong> imputación 102 .<br />

4.4.3. Contumacia<br />

En <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que <strong>el</strong> indiciado haya sido citado a la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

formulación <strong>de</strong> imputación, cuando ya compareció a otra audi<strong>en</strong>cia<br />

pr<strong>el</strong>iminar, verbigracia la legalización <strong>de</strong> captura, y no comparece,<br />

<strong>el</strong> fiscal solicitará al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías, <strong>en</strong> la respectiva<br />

audi<strong>en</strong>cia, que lo <strong>de</strong>clare <strong>en</strong> contumacia y formulará la imputación fr<strong>en</strong>te<br />

al <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor que aqu<strong>el</strong> haya <strong>de</strong>signado, o <strong>en</strong> su <strong>de</strong>fecto, ante <strong>el</strong> que le<br />

asigne <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> la lista <strong>de</strong>l <strong>Sistema</strong> Nacional <strong>de</strong> Def<strong>en</strong>soría Pública.<br />

4.4.4. Continuar con la <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong>l programa metodológico 103<br />

Recuer<strong>de</strong> que recibido <strong>el</strong> informe ejecutivo y previa ratificación <strong>de</strong> los<br />

actos <strong>de</strong> investigación, <strong>el</strong> fiscal citará a los miembros <strong>de</strong> policía judicial<br />

a una reunión <strong>de</strong> trabajo para <strong>el</strong>aborar <strong>el</strong> programa metodológico <strong>de</strong> la<br />

investigación 104 .<br />

Como <strong>el</strong> programa metodológico es un concepto jurídico que se constituye<br />

<strong>en</strong> herrami<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> planeación, dirección y control <strong>de</strong> la investigación,<br />

<strong>el</strong>aborado conjuntam<strong>en</strong>te por <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado y su equipo <strong>de</strong> policía<br />

judicial, con unos objetivos claros, concretos, medibles, verificables y<br />

posibles <strong>de</strong> lograr por los investigadores y técnicos, conforme con los<br />

recursos disponibles, <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con la conducta punible objeto <strong>de</strong><br />

100 Se trata <strong>de</strong> una actuación secretarial <strong>en</strong> su <strong>de</strong>spacho que no requiere or<strong>de</strong>narse <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar.<br />

101 Una medida garantista podría ser acudir a altoparlantes, megáfonos u otros medios <strong>de</strong> difusión, <strong>en</strong> los<br />

lugares don<strong>de</strong> no existan los medios <strong>de</strong> comunicación a que alu<strong>de</strong> la norma.<br />

102 Ver sección 5.1.1, audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> imputación.<br />

103 Ver secciones 2.3.3 y 2.3.6 que tratan <strong>el</strong> tema <strong>de</strong>l programa metodológico <strong>en</strong> la indagación.<br />

104 Artículo 207 <strong>de</strong>l CPP y Resolución No. 0-3629 <strong>de</strong> 2008, emitida por <strong>el</strong> Despacho <strong>de</strong>l señor Fiscal<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación, que or<strong>de</strong>na dilig<strong>en</strong>ciar <strong>el</strong> formato <strong>de</strong> programa metodológico, <strong>el</strong> que <strong>de</strong>be formar<br />

parte <strong>de</strong> los docum<strong>en</strong>tos que obligatoriam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>b<strong>en</strong> incluirse <strong>en</strong> la carpeta <strong>de</strong> cada caso.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 82 25/09/2009 09:39:39 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

investigación, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>be continuar con su <strong>de</strong>sarrollo <strong>en</strong> procura <strong>de</strong><br />

los objetivos trazados 105 .<br />

4.4.5. Solicitar medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to<br />

Formulada la imputación <strong>el</strong> fiscal con fundam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales<br />

probatorios, evi<strong>de</strong>ncia física o información legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ida,<br />

que le permitan inferir razonablem<strong>en</strong>te que <strong>el</strong> capturado es autor o partícipe<br />

<strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito que se investiga, solicitará la imposición <strong>de</strong> medida <strong>de</strong><br />

asegurami<strong>en</strong>to que pue<strong>de</strong> ser privativa o no privativa <strong>de</strong> la libertad 106 .<br />

4.4.6. Prueba anticipada<br />

En esta etapa <strong>de</strong> la actuación resulta aplicable lo estudiado <strong>en</strong> la<br />

indagación, acápite 2.3.7, r<strong>el</strong>acionado con la prueba anticipada.<br />

El fiscal, establecidos rigurosam<strong>en</strong>te los motivos excepcionales<br />

previstos <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 284, analizará la necesidad <strong>de</strong> practicar<br />

anticipadam<strong>en</strong>te cualquier medio <strong>de</strong> prueba pertin<strong>en</strong>te, sujetándose a<br />

las reglas consagradas <strong>en</strong> la citada disposición. Esta facultad podrá<br />

ejercerla hasta antes <strong>de</strong> la instalación <strong>de</strong>l juicio oral, y <strong>de</strong>be cumplirse<br />

ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar.<br />

4.4.7. Medidas <strong>de</strong> protección a las víctimas<br />

Se remite a lo consignado <strong>en</strong> la sección 2.3.8 <strong>de</strong> esta guía, medidas<br />

<strong>de</strong> protección a las víctimas <strong>en</strong> la indagación, puesto que es allí don<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>be com<strong>en</strong>zarse a tut<strong>el</strong>ar ese <strong>de</strong>recho por <strong>el</strong> fiscal y la policía judicial.<br />

También durante la investigación <strong>el</strong> fiscal, por iniciativa propia o a<br />

solicitud <strong>de</strong> la víctima, <strong>de</strong>be evaluar la necesidad <strong>de</strong> adoptar medidas<br />

conduc<strong>en</strong>tes a su at<strong>en</strong>ción; a garantizar su seguridad personal y familiar,<br />

y a su protección fr<strong>en</strong>te a toda publicidad que in<strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te afecte su<br />

vida privada o dignidad, medidas que <strong>de</strong> modo alguno pue<strong>de</strong>n redundar<br />

<strong>en</strong> perjuicio <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong>l imputado.<br />

105 La <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong>l programa metodológico implica la <strong>de</strong>limitación funcional <strong>de</strong> las tareas que se <strong>de</strong>ban<br />

a<strong>de</strong>lantar <strong>en</strong> procura <strong>de</strong> los objetivos trazados y ejercer un control <strong>de</strong> las labores que <strong>de</strong>ba ejecutar o<br />

haya ejecutado la policía judicial.<br />

El programa metodológico <strong>de</strong>berá cont<strong>en</strong>er:<br />

- Descripción <strong>de</strong> la hipótesis <strong>de</strong>lictiva (<strong>de</strong>lito único o <strong>en</strong> concurso).<br />

- La <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> los objetivos r<strong>el</strong>acionados con la hipótesis planteada.<br />

- Los criterios para evaluar la información.<br />

- Los límites funcionales.<br />

- Los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> control, y<br />

- Los recursos <strong>de</strong> mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los resultados obt<strong>en</strong>idos.<br />

106 Ver art. 307 CPP y S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-591 <strong>de</strong> 2005.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 83 25/09/2009 09:39:39 a.m.<br />

83


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

84<br />

Si la solicitud <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción y protección provi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> la víctima, <strong>en</strong> garantía<br />

<strong>de</strong> su seguridad y <strong>el</strong> respeto a su intimidad, por conducto <strong>de</strong>l fiscal<br />

<strong>de</strong>legado podrá solicitar al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías las medidas<br />

indisp<strong>en</strong>sables para su at<strong>en</strong>ción y protección 107 , lo cual se resolverá <strong>en</strong><br />

audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar.<br />

4.4.8. Solicitar preclusión por las causales r<strong>el</strong>acionadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 332 <strong>de</strong>l<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al 108.<br />

4.4.9. Aplicar <strong>el</strong> Principio <strong>de</strong> oportunidad <strong>en</strong> los términos y condiciones fijados<br />

por la Constitución y la ley 109 .<br />

4.4.10. Otras medidas que pue<strong>de</strong> adoptar <strong>el</strong> fiscal durante la fase <strong>de</strong> investigación.<br />

El fiscal <strong>de</strong>legado podrá:<br />

• Recibir <strong>de</strong>claración jurada a qui<strong>en</strong> haya pres<strong>en</strong>ciado los hechos<br />

objeto <strong>de</strong> investigación.<br />

• Adoptar medidas materiales como la incautación y ocupación <strong>de</strong><br />

bi<strong>en</strong>es con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> garantizar <strong>el</strong> comiso, sin perjuicio <strong>de</strong> la revisión<br />

<strong>de</strong> legalidad que <strong>de</strong>berá hacer <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 36 horas sigui<strong>en</strong>tes a la aplicación <strong>de</strong> la medida.<br />

• Solicitar al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías, <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación<br />

<strong>de</strong> imputación, o <strong>en</strong> otra posterior, la susp<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r dispositivo<br />

<strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es y recursos con fines <strong>de</strong> comiso, medida que se mant<strong>en</strong>drá<br />

hasta tanto se resu<strong>el</strong>va sobre <strong>el</strong>los <strong>de</strong>finitivam<strong>en</strong>te o se disponga su<br />

<strong>de</strong>volución.<br />

• En las audi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> revisión <strong>de</strong> legalidad a las medidas <strong>de</strong><br />

incautación u ocupación <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es con fines <strong>de</strong> comiso 110 y <strong>de</strong><br />

solicitud <strong>de</strong> susp<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r dispositivo 111 , <strong>el</strong> fiscal solicitará al<br />

Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías comunicar lo resu<strong>el</strong>to a las <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s<br />

compet<strong>en</strong>tes, como la Oficina <strong>de</strong> Registro <strong>de</strong> Instrum<strong>en</strong>tos Públicos,<br />

secretarías <strong>de</strong> tránsito, bancos, superint<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias, <strong>en</strong> or<strong>de</strong>n a que<br />

tales medidas sean inscritas <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los tres días sigui<strong>en</strong>tes a su<br />

adopción, siempre que la naturaleza <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong> lo permita.<br />

107 Consúltese la Sección 5 <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cias pr<strong>el</strong>iminares. Sin embargo, también pue<strong>de</strong> hacerlo por sí misma<br />

o por medio <strong>de</strong> abogado durante <strong>el</strong> juicio oral y <strong>en</strong> inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> reparación integral.<br />

108 Ver s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cias C-118/08 y C-806/08.<br />

109 Para efectos <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad y <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> control automático y<br />

obligatorio <strong>de</strong> su legalidad remitirse al Módulo <strong>de</strong> Formación para Fiscales.<br />

110 Art. 84 <strong>de</strong>l CPP.<br />

111 Art. 85 <strong>de</strong>l CPP.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 84 25/09/2009 09:39:39 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• Disponer la <strong>de</strong>volución <strong>de</strong> los bi<strong>en</strong>es que no sean necesarios para<br />

la investigación.<br />

• Promover la acción <strong>de</strong> extinción <strong>de</strong> dominio. El fiscal <strong>de</strong>legado <strong>de</strong>be<br />

t<strong>en</strong>er pres<strong>en</strong>te que la extinción <strong>de</strong> dominio es una acción autónoma 112 ,<br />

<strong>de</strong> la cual conoce <strong>el</strong> Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación, directam<strong>en</strong>te, o por<br />

conducto <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>legados ante los Jueces P<strong>en</strong>ales <strong>de</strong>l Circuito<br />

Especializados.<br />

• Solicitar al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías la <strong>en</strong>trega provisional<br />

<strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es r<strong>el</strong>acionados con <strong>de</strong>litos culposos –como vehículos<br />

automotores, naves, aeronaves, unida<strong>de</strong>s montadas sobre ruedas y<br />

<strong>de</strong>más objetos que sean <strong>de</strong> libre comercio–, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> cumplidas<br />

las previsiones <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia, al propietario, poseedor o<br />

t<strong>en</strong>edor legítimo, o al repres<strong>en</strong>tante legal <strong>de</strong> la empresa a la cual se<br />

halle afiliado un bi<strong>en</strong> <strong>de</strong> servicio público qui<strong>en</strong> <strong>de</strong>berá r<strong>en</strong>dir cu<strong>en</strong>tas<br />

al fiscal sobre su producido.<br />

• Solicitar al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

formulación <strong>de</strong> imputación, o con posterioridad a <strong>el</strong>la, la imposición <strong>de</strong><br />

medidas caut<strong>el</strong>ares sobre bi<strong>en</strong>es <strong>de</strong>l imputado, <strong>en</strong> cuantía necesaria<br />

para proteger <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> la víctima 113 a la in<strong>de</strong>mnización <strong>de</strong> los<br />

perjuicios causados con <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito.<br />

• Solicitar al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías que <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

formulación <strong>de</strong> imputación le imponga al imputado la prohibición <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>aj<strong>en</strong>ar bi<strong>en</strong>es sujetos a registro durante los seis meses sigui<strong>en</strong>tes<br />

a la formulación <strong>de</strong> imputación, excepto cuando ha garantizado la<br />

in<strong>de</strong>mnización <strong>de</strong> perjuicios, o si antes <strong>de</strong> ese lapso obti<strong>en</strong>e <strong>de</strong>cisión<br />

sobre su inoc<strong>en</strong>cia 114 .<br />

• Or<strong>de</strong>nar la restitución inmediata a la víctima <strong>de</strong> los bi<strong>en</strong>es objeto<br />

<strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito que hubier<strong>en</strong> sido recuperados; autorizarla para <strong>el</strong> uso<br />

y disfrute provisional <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>los adquiridos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a fe y que<br />

hubier<strong>en</strong> sido objeto <strong>de</strong> <strong>de</strong>lito; y reconocer ayudas provisionales con<br />

cargo al Fondo <strong>de</strong> Comp<strong>en</strong>sación para las Víctimas cuando la futura<br />

ley así lo disponga.<br />

• Solicitar al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías, <strong>en</strong> cualquier mom<strong>en</strong>to y<br />

hasta antes <strong>de</strong> formular acusación, la susp<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r dispositivo<br />

<strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es sujetos a registro cuando existan motivos fundados para<br />

112 Ley 793 <strong>de</strong> 2002, artículo 1º.<br />

113 La víctima directa <strong>de</strong>l injusto también está legitimada para hacer esta solicitud que proce<strong>de</strong> igualm<strong>en</strong>te<br />

contra los bi<strong>en</strong>es <strong>de</strong>l acusado.<br />

114 Ver art. 97 CPP.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 85 25/09/2009 09:39:39 a.m.<br />

85


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

86<br />

inferir que <strong>el</strong> título <strong>de</strong> propiedad fue obt<strong>en</strong>ido fraudul<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te. En<br />

<strong>el</strong> mismo s<strong>en</strong>tido proce<strong>de</strong>rá respecto <strong>de</strong> títulos valores <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong><br />

igual forma 115.<br />

• Dar aplicación a la mediación. Al efecto podrá <strong>de</strong>signar, conforme<br />

con las directrices trazadas por <strong>el</strong> Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación 116 , un<br />

tercero neutral, particular o servidor público, para que promueva un<br />

intercambio <strong>de</strong> opiniones <strong>en</strong>tre la víctima y <strong>el</strong> imputado o acusado,<br />

t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes a lograr la solución <strong>de</strong>l conflicto que les atañe; o acuerdos<br />

sobre la reparación, restitución o resarcimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los perjuicios<br />

causados; o a la realización o abst<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminada conducta;<br />

o a la prestación <strong>de</strong> servicios a la comunidad; o al pedim<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

disculpas o perdón.<br />

• Llegar a preacuerdos con <strong>el</strong> imputado. Una modalidad <strong>de</strong> preacuerdos<br />

es viable <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la formulación <strong>de</strong> imputación y hasta antes <strong>de</strong> ser<br />

pres<strong>en</strong>tado <strong>el</strong> escrito <strong>de</strong> acusación 117 .<br />

4.5. Faculta<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l imputado y su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor<br />

A partir <strong>de</strong> la formulación <strong>de</strong> imputación o <strong>de</strong> la captura, <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong><br />

Control <strong>de</strong> Garantías <strong>de</strong>be citar al imputado y a su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor a todas<br />

aqu<strong>el</strong>las audi<strong>en</strong>cias pr<strong>el</strong>iminares que no sean <strong>de</strong> carácter reservado<br />

para que, si lo <strong>de</strong>sean, puedan realizar <strong>el</strong> contradictorio 118 .<br />

Recuer<strong>de</strong> que a partir <strong>de</strong> ese mom<strong>en</strong>to 119 <strong>el</strong> imputado o su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor podrán:<br />

• Buscar, i<strong>de</strong>ntificar empíricam<strong>en</strong>te, recoger y embalar <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física y solicitar su exam<strong>en</strong> por<br />

medio <strong>de</strong> los técnicos e investigadores autorizados por la ley 120 .<br />

115 Ver S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-060 <strong>de</strong>l 30 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 2008, M. P. Doctor Nilson Pinilla Pinilla, mediante la<br />

cual la Corte Constitucional resolvió: “Declarar INEXEQUIBLE la palabra “con<strong>de</strong>natoria” y EXEQUIBLE<br />

<strong>el</strong> resto <strong>de</strong> la expresión acusada cont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> <strong>el</strong> inciso 2° <strong>de</strong>l artículo 101 <strong>de</strong> la Ley 906 <strong>de</strong> 2004, <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido <strong>de</strong> que la canc<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> los títulos y registros respectivos también se hará <strong>en</strong> cualquier<br />

otra provi<strong>de</strong>ncia que ponga fin al proceso p<strong>en</strong>al”.<br />

116 Consúltese la sección <strong>de</strong> justicia restaurativa.<br />

117 Ver sección sobre preacuerdos y negociaciones <strong>en</strong>tre la <strong>Fiscalía</strong> y <strong>el</strong> imputado o acusado.<br />

118 Art. 237 parágrafo <strong>de</strong>l CPP.<br />

119 Con todo, <strong>de</strong> acuerdo con lo dispuesto... 265 y sigui<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> CPP, así como la compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> la doctrina<br />

constitucional s<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> la S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-799 <strong>de</strong> 2005, las activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sivas <strong>de</strong>l indiciado pue<strong>de</strong>n<br />

com<strong>en</strong>zar, aun antes <strong>de</strong> la formulación <strong>de</strong> la imputación, tan pronto t<strong>en</strong>ga conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> que <strong>en</strong> su<br />

contra se a<strong>de</strong>lanta una investigación, lo mismo que fr<strong>en</strong>te a limitaciones <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos ocurridas antes<br />

<strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>la dilig<strong>en</strong>cia; por ejemplo, cuando su resi<strong>de</strong>ncia ha sido objeto <strong>de</strong> allanami<strong>en</strong>to y registro.<br />

120 El perito asignado t<strong>en</strong>drá especial cuidado <strong>en</strong> examinar las condiciones <strong>en</strong> que recibe los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

materiales o evi<strong>de</strong>ncia física. Si <strong>en</strong>contrare señales <strong>de</strong> que <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>edor fue abierto o por lo m<strong>en</strong>os se<br />

int<strong>en</strong>tó hacerlo, o que fue alterado <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to a examinar, o que la solicitud no reúne las condiciones<br />

necesarias para la peritación, los <strong>de</strong>volverá al solicitante.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 86 25/09/2009 09:39:39 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Para tales efectos las <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s públicas y privadas, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> los<br />

particulares, prestarán la colaboración que requieran, sin que puedan<br />

oponer reserva 121 , siempre que se acredite por parte <strong>de</strong>l <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor<br />

certificado por la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación 122 , que la información<br />

será utilizada para efectos judiciales.<br />

• Entrevistar a personas con <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> <strong>en</strong>contrar información útil<br />

para la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> sus intereses. Al efecto utilizará la misma técnica<br />

que la policía judicial y la podrá recoger y conservar por escrito, <strong>en</strong><br />

grabación magnetofónica, <strong>en</strong> vi<strong>de</strong>o o <strong>en</strong> cualquier otro medio técnico<br />

idóneo.<br />

• Obt<strong>en</strong>er <strong>de</strong>claración jurada <strong>de</strong> la persona cuyo conocimi<strong>en</strong>to sea <strong>de</strong><br />

utilidad para la investigación. Podrá <strong>en</strong>tonces acudir ante un alcal<strong>de</strong><br />

municipal, inspector <strong>de</strong> policía o notario público con ese propósito<br />

y solicitar que la actuación se registre <strong>en</strong> alguno <strong>de</strong> los medios<br />

indicados <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto anterior.<br />

• Solicitar al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías la práctica anticipada <strong>de</strong><br />

cualquier medio <strong>de</strong> prueba <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia especial a la que <strong>de</strong>berá<br />

asistir <strong>el</strong> fiscal para garantizar <strong>el</strong> contradictorio. Esta facultad ti<strong>en</strong>e<br />

carácter excepcional, solo <strong>en</strong> casos <strong>de</strong> extrema necesidad y urg<strong>en</strong>cia<br />

para evitar la pérdida o alteración <strong>de</strong>l medio probatorio. Para su<br />

<strong>de</strong>sarrollo se observarán las reglas previstas <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 284 <strong>de</strong>l<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

4.6. Formas <strong>de</strong> terminación <strong>de</strong> la investigación<br />

La investigación concluye por las sigui<strong>en</strong>tes causas:<br />

• Desistimi<strong>en</strong>to.<br />

• Mediación.<br />

• Aplicación <strong>de</strong>l Principio <strong>de</strong> oportunidad, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l control judicial<br />

respectivo.<br />

• Preclusión.<br />

• Extinción <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al.<br />

121 Mediante S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-186 <strong>de</strong> 2008 la Corte Constitucional <strong>de</strong>claró exequible la expresión “sin que<br />

puedan oponer reserva” prevista <strong>en</strong> <strong>el</strong> Art. 47 <strong>de</strong> la Ley 1142 <strong>de</strong> 2007.<br />

122 Por S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-536 <strong>de</strong> 2008, la Corte Constitucional <strong>de</strong>claró INEXEQUIBLE la expresión “por la<br />

<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación” cont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> <strong>el</strong> numeral 9 <strong>de</strong>l artículo 47 <strong>de</strong> la Ley 1142 <strong>de</strong> 2007.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 87 25/09/2009 09:39:40 a.m.<br />

87


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

88<br />

• Aceptación <strong>de</strong> la imputación. El imputado acepta la imputación,<br />

<strong>en</strong> cuyo caso se <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rá que lo actuado es sufici<strong>en</strong>te como<br />

acusación 123 .<br />

4.7. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Constitución Política. Artículos 29 y 250.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al. Artículos 127, 175, 200 a 335 y <strong>de</strong>más<br />

normas concordantes.<br />

123 Ver sección sobre preacuerdos y negociaciones <strong>en</strong>tre la <strong>Fiscalía</strong> y <strong>el</strong> imputado o acusado. Igualm<strong>en</strong>te,<br />

<strong>el</strong> Módulo <strong>de</strong> Audi<strong>en</strong>cias Pr<strong>el</strong>iminares.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 88 25/09/2009 09:39:40 a.m.


5.1. Noción<br />

Sección 5<br />

Audi<strong>en</strong>cias Pr<strong>el</strong>iminares<br />

Son aqu<strong>el</strong>las que se realizan ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías<br />

durante la indagación y la investigación para or<strong>de</strong>nar o controlar<br />

actuaciones, resolver peticiones o adoptar <strong>de</strong>cisiones. Por excepción<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> lugar <strong>en</strong> la fase <strong>de</strong> juzgami<strong>en</strong>to; por ejemplo, para resolver una<br />

solicitud <strong>de</strong> prueba anticipada, o <strong>de</strong> legalización <strong>de</strong> captura producida<br />

con posterioridad a la pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l escrito <strong>de</strong> acusación.<br />

5.2. Clasificación g<strong>en</strong>eral<br />

Sin perjuicio <strong>de</strong> situaciones similares a las <strong>en</strong>unciadas a continuación,<br />

se tramitan <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar (ver cuadro pagina 90).<br />

5.3. Circunstancias especiales <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías<br />

• En principio, resultará compet<strong>en</strong>te <strong>el</strong> Juez P<strong>en</strong>al o Promiscuo<br />

Municipal <strong>de</strong>l lugar don<strong>de</strong> se cometió <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito, cualquiera que sea la<br />

naturaleza <strong>de</strong> este, salvo <strong>en</strong> los casos <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la Corte<br />

Suprema <strong>de</strong> Justicia, ev<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> que un magistrado <strong>de</strong> la Sala<br />

P<strong>en</strong>al <strong>de</strong>l Tribunal Superior <strong>de</strong> Bogotá ejerce <strong>el</strong> control <strong>de</strong> garantías.<br />

• Si <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar hubiere m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> cuatro Jueces P<strong>en</strong>ales<br />

Municipales, la solicitud se hará al juez que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre <strong>en</strong> turno<br />

<strong>de</strong> disponibilidad.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 89 25/09/2009 09:39:40 a.m.<br />

89


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

90<br />

De autorización<br />

judicial previa<br />

Búsqueda<br />

s<strong>el</strong>ectiva<br />

<strong>en</strong> base <strong>de</strong><br />

datos.<br />

Inspección<br />

corporal.<br />

Registro<br />

personal.<br />

Obt<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> muestras<br />

que<br />

involucr<strong>en</strong><br />

al imputado<br />

r<strong>en</strong>u<strong>en</strong>te.<br />

Exám<strong>en</strong>es<br />

<strong>de</strong> lesionados<br />

o<br />

víctimas <strong>de</strong><br />

agresiones<br />

sexuales<br />

que no han<br />

dado su<br />

cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to.<br />

De control <strong>de</strong><br />

legalidad formal<br />

y material<br />

a ór<strong>de</strong>nes<br />

impartidas por <strong>el</strong><br />

fiscal <strong>de</strong>legado a<br />

la policía judicial<br />

Vigilancia y<br />

seguimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> personas.<br />

Vigilancia <strong>de</strong><br />

cosas.<br />

De verificación o <strong>de</strong>cisión<br />

Formulación <strong>de</strong> imputación<br />

(verificación).<br />

Imposición, sustitución y<br />

revocatoria <strong>de</strong> medida <strong>de</strong><br />

asegurami<strong>en</strong>to.<br />

Imposición, sustitución y<br />

canc<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> medidas<br />

caut<strong>el</strong>ares reales.<br />

Medidas <strong>de</strong> protección a<br />

víctimas y testigos.<br />

Práctica <strong>de</strong> prueba anticipada.<br />

Reconsi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong> solicitud<br />

<strong>de</strong> prueba anticipada<br />

negada.<br />

Susp<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r dispositivo<br />

<strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es y recursos<br />

con fines <strong>de</strong> comiso.<br />

Susp<strong>en</strong>sión y canc<strong>el</strong>ación<br />

<strong>de</strong> la personería jurídica.<br />

Cierre temporal <strong>de</strong> establecimi<strong>en</strong>tos<br />

abiertos al<br />

público.<br />

Imposición <strong>de</strong> prohibición<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>aj<strong>en</strong>ar bi<strong>en</strong>es sujetos<br />

a registro; autorizaciones<br />

especiales para operaciones<br />

sobre bi<strong>en</strong>es sujetos a<br />

la prohibición; o protección<br />

<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> terceros <strong>de</strong><br />

bu<strong>en</strong>a fe.<br />

Susp<strong>en</strong>sión y canc<strong>el</strong>ación<br />

<strong>de</strong> registros obt<strong>en</strong>idos<br />

fraudul<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te.<br />

Solicitud <strong>de</strong> captura.<br />

Declaratoria <strong>de</strong> persona<br />

aus<strong>en</strong>te.<br />

Declaratoria <strong>de</strong> contumacia.<br />

Recurso <strong>de</strong> ap<strong>el</strong>ación contra<br />

autos.<br />

De control <strong>de</strong> legalidad<br />

posterior<br />

Registros y allanami<strong>en</strong>tos.<br />

Interceptación <strong>de</strong> comunicacionest<strong>el</strong>efónicas<br />

o similares.<br />

Ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>ncia.<br />

Recuperación <strong>de</strong> información<br />

<strong>de</strong>jada al<br />

navegar por internet<br />

u otro medio tecnológico<br />

que produzcan<br />

efectos equival<strong>en</strong>tes.<br />

Captura <strong>en</strong> flagrancia.<br />

Captura administrativa.<br />

Aplicación al Principio<br />

<strong>de</strong> oportunidad.<br />

Incautación y ocupación<br />

<strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es con<br />

fines <strong>de</strong> comiso.<br />

Operaciones <strong>en</strong>cubiertas.<br />

Entrega vigilada.<br />

Resultados <strong>de</strong> búsqueda<br />

s<strong>el</strong>ectiva <strong>en</strong><br />

base <strong>de</strong> datos.<br />

Cotejo <strong>de</strong> los exám<strong>en</strong>es<br />

<strong>de</strong> ADN con la<br />

información g<strong>en</strong>ética<br />

<strong>de</strong>l indiciado o imputado.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 90 25/09/2009 09:39:40 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• Si <strong>el</strong> lugar pert<strong>en</strong>ece a una cabecera <strong>de</strong> circuito y allí hubiere cuatro o<br />

más Jueces P<strong>en</strong>ales Municipales, uno <strong>de</strong> <strong>el</strong>los <strong>de</strong>berá ser asignado<br />

exclusivam<strong>en</strong>te como Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías.<br />

• En los casos investigados por unida<strong>de</strong>s nacionales <strong>de</strong> fiscalía, o<br />

<strong>de</strong>legadas ante los Jueces P<strong>en</strong>ales <strong>de</strong> Circuito Especializados, <strong>el</strong><br />

fiscal podrá acudir al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías <strong>de</strong>l lugar don<strong>de</strong><br />

estén los capturados o los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o<br />

evi<strong>de</strong>ncias físicas, o se realic<strong>en</strong> los actos <strong>de</strong> investigación.<br />

• Si <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar sólo existe un Juez Municipal o Promiscuo Municipal y<br />

<strong>el</strong> asunto es <strong>de</strong> su conocimi<strong>en</strong>to, o está impedido, la formulación <strong>de</strong><br />

imputación <strong>de</strong>be hacerse ante otro juez <strong>de</strong>l mismo lugar, cualquiera<br />

sea su especialidad o, a falta <strong>de</strong> este, <strong>el</strong> <strong>de</strong>l municipio más cercano 124 .<br />

• Si no fuere posible <strong>de</strong>terminar <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> comisión <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito, o este<br />

es incierto, o <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito se ha cometido <strong>en</strong> varios lugares, <strong>el</strong> fiscal<br />

promoverá la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> control ante <strong>el</strong> juez don<strong>de</strong> se hall<strong>en</strong> los<br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos fundam<strong>en</strong>tales para la imputación.<br />

• Si la captura por or<strong>de</strong>n judicial es realizada <strong>en</strong> lugar distinto a aqu<strong>el</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> cual fue proferida, <strong>el</strong> control <strong>de</strong> legalidad podrá ser realizado<br />

por <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías que t<strong>en</strong>ga compet<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

lugar <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual fue efectuada la captura. Lo anterior consi<strong>de</strong>rando<br />

que prevalece la protección constitucional al <strong>de</strong>recho fundam<strong>en</strong>tal<br />

<strong>de</strong> la libertad, cuando la persona capturada es puesta a disposición<br />

<strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 36 horas sigui<strong>en</strong>tes a<br />

su apreh<strong>en</strong>sión (inciso 2º, artículo 28 Constitución Política) 125 .<br />

• Art. 39 parágrafo 3º. “Habrá jueces <strong>de</strong> garantías ambulantes que<br />

actú<strong>en</strong> <strong>en</strong> los sitios don<strong>de</strong> solo existe un juez municipal y, a<strong>de</strong>más,<br />

se trate <strong>de</strong> un lugar <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>el</strong> traslado <strong>de</strong> las partes e intervini<strong>en</strong>tes<br />

se dificulte por razones <strong>de</strong> transporte, distancia, fuerza mayor u otras<br />

análogas” 126.<br />

124 Artículos 39 inciso 3º y 56 numeral 13 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

125 Incluso, es posible que se haga fuera <strong>de</strong> la se<strong>de</strong> don<strong>de</strong> ocurrieron los hechos o se produjo la<br />

apreh<strong>en</strong>sión, tal como lo explicó la Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia <strong>en</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l 12 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2008,<br />

radicado 29904, al indicar que: “(p)or principio, acor<strong>de</strong> con lo anotado, cualquier Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong><br />

Garantías, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l lugar don<strong>de</strong> se cometió <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito, se capturó al procesado, o se halla<br />

recluido este, es <strong>el</strong> compet<strong>en</strong>te para conocer <strong>de</strong> la solicitud <strong>de</strong> legalización <strong>de</strong> la captura…”.<br />

126 Art. 39 parágrafo 3 Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 91 25/09/2009 09:39:40 a.m.<br />

91


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

92<br />

5.4. Algunas audi<strong>en</strong>cias pr<strong>el</strong>iminares<br />

5.4.1. Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> imputación<br />

5.4.1.1. Noción<br />

Acto por medio <strong>de</strong>l cual <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado que dirige la investigación<br />

comunica a una persona, <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong><br />

Garantías, su calidad <strong>de</strong> imputado. En otras palabras, <strong>de</strong> manera<br />

clara y sucinta r<strong>el</strong>aciona los hechos jurídicam<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>evantes que ha<br />

<strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física o<br />

información obt<strong>en</strong>ida y que la señalan como probable autor o partícipe<br />

<strong>de</strong> la conducta <strong>de</strong>lictiva investigada.<br />

5.4.1.2. Presupuestos probatorios<br />

Para formular imputación se requiere que <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales<br />

probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física e información recaudada, <strong>el</strong> fiscal<br />

pueda inferir razonablem<strong>en</strong>te que <strong>el</strong> indiciado es autor o partícipe <strong>de</strong><br />

la conducta que se investiga. La infer<strong>en</strong>cia no es objeto <strong>de</strong> discusión<br />

<strong>en</strong> la respectiva audi<strong>en</strong>cia porque la formulación <strong>de</strong> imputación es un<br />

acto <strong>de</strong> comunicación y ejercicio <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al <strong>de</strong> responsabilidad<br />

exclusiva <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación por conducto <strong>de</strong>l fiscal<br />

<strong>de</strong>legado asignado al caso 127 .<br />

5.4.1.3. Trámite<br />

• El fiscal <strong>de</strong>legado para <strong>el</strong> caso <strong>en</strong>trega <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> servicios<br />

judiciales <strong>el</strong> formato <strong>de</strong> solicitud <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te<br />

dilig<strong>en</strong>ciado. El c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> servicios judiciales señalará <strong>el</strong> día y la hora<br />

<strong>en</strong> que <strong>de</strong>be c<strong>el</strong>ebrarse la audi<strong>en</strong>cia y <strong>el</strong> juez que <strong>de</strong>be presidirla,<br />

qui<strong>en</strong> citará, según <strong>el</strong> caso, a qui<strong>en</strong>es <strong>de</strong>b<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> <strong>el</strong>la.<br />

• Si <strong>el</strong> indiciado se pres<strong>en</strong>ta sin <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor, <strong>el</strong> juez le <strong>de</strong>signará uno <strong>de</strong>l<br />

<strong>Sistema</strong> Nacional <strong>de</strong> Def<strong>en</strong>soría Pública 128 <strong>en</strong> la misma audi<strong>en</strong>cia,<br />

como lo impon<strong>en</strong> los principios rectores <strong>de</strong> c<strong>el</strong>eridad, oralidad y<br />

conc<strong>en</strong>tración que rig<strong>en</strong> <strong>el</strong> nuevo proceso p<strong>en</strong>al.<br />

127 Con la formulación <strong>de</strong> la imputación se interrumpe <strong>el</strong> término <strong>de</strong> la prescripción <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al.<br />

Si <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado pret<strong>en</strong><strong>de</strong> solicitar la imposición <strong>de</strong> medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to o medidas caut<strong>el</strong>ares<br />

<strong>en</strong> la misma audi<strong>en</strong>cia, <strong>de</strong>be dilig<strong>en</strong>ciar los apartes pertin<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l formato.<br />

128 El <strong>Sistema</strong> Nacional <strong>de</strong> Def<strong>en</strong>soría Pública <strong>de</strong>berá t<strong>en</strong>er <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sores disponibles para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r estas<br />

conting<strong>en</strong>cias. Es posible que <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>los lugares don<strong>de</strong> no existan Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Reacción Inmediata<br />

y, por lo tanto, no estén físicam<strong>en</strong>te disponibles los <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sores públicos, <strong>el</strong> juez t<strong>en</strong>ga que or<strong>de</strong>nar un<br />

receso para facilitar su traslado al sitio <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia.<br />

Recuér<strong>de</strong>se que la <strong>de</strong>signación <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor ha <strong>de</strong>jado <strong>de</strong> ser responsabilidad <strong>de</strong>l fiscal.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 92 25/09/2009 09:39:40 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• Pero si <strong>el</strong> indiciado, habi<strong>en</strong>do sido citado <strong>en</strong> <strong>de</strong>bida forma no<br />

comparece sin causa justificada 129 , se proce<strong>de</strong>rá por <strong>el</strong> fiscal a formular<br />

imputación <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor <strong>de</strong> confianza <strong>de</strong>signado por<br />

aqu<strong>el</strong>. Si este tampoco comparece, previo nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un<br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor público por <strong>el</strong> juez, <strong>el</strong> fiscal podrá formular la imputación.<br />

• El juez conce<strong>de</strong>rá la palabra al fiscal <strong>de</strong>legado qui<strong>en</strong> <strong>en</strong> su<br />

interv<strong>en</strong>ción, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> individualizar o i<strong>de</strong>ntificar <strong>en</strong> forma <strong>de</strong>bida<br />

al indiciado por sus datos personales 130 , y <strong>de</strong> señalar su domicilio<br />

para efectos <strong>de</strong> citaciones y notificaciones, hará una r<strong>el</strong>ación clara y<br />

breve <strong>de</strong> los hechos jurídicam<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>evantes, sin que <strong>el</strong>lo implique<br />

<strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncias ni<br />

<strong>en</strong>trega <strong>de</strong> información al imputado o a su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor.<br />

• Es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te realizar la a<strong>de</strong>cuación típica provisional <strong>de</strong> la<br />

conducta. Ello es <strong>de</strong> utilidad para <strong>el</strong> fiscal pues, por ejemplo, pue<strong>de</strong><br />

establecer si se trata <strong>de</strong> un <strong>de</strong>lito quer<strong>el</strong>lable o no, le da marg<strong>en</strong><br />

para realizar preacuerdos o negociaciones; al imputado junto con<br />

su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor les permite también compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r jurídicam<strong>en</strong>te la<br />

imputación y <strong>de</strong>cidir qué estrategia seguir; y, al juez, se le ilustra<br />

acerca <strong>de</strong> la base jurídica <strong>de</strong> la imputación para la solicitud <strong>de</strong><br />

medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to, si es <strong>de</strong>l caso 131 .<br />

En la formulación <strong>de</strong> la imputación <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>be ser muy cuidadoso<br />

y at<strong>en</strong>to a imputar las circunstancias fácticas precisas, concordante<br />

con la imputación jurídica que <strong>de</strong>be compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r tanto los agravantes<br />

y at<strong>en</strong>uantes <strong>de</strong> la conducta, las circunstancias <strong>de</strong> mayor y m<strong>en</strong>or<br />

punibilidad que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> la tasación punitiva, y marca<br />

<strong>de</strong>rroteros para la s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> que exista un allanami<strong>en</strong>to a<br />

cargos o un preacuerdo 132 .<br />

Así, por ejemplo, <strong>el</strong> fiscal hace uso <strong>de</strong> la palabra y manifiesta:<br />

“Señor juez, he solicitado la comparec<strong>en</strong>cia a este acto <strong>de</strong> los ciudadanos<br />

José Vásquez Perales, i<strong>de</strong>ntificado con la cédula <strong>de</strong> ciudadanía número<br />

3.445.875 expedida <strong>en</strong> Puerto Rincón, resi<strong>de</strong>nte <strong>en</strong> la carrera 5ª Nº 10-<br />

12 <strong>de</strong> la ciudad <strong>de</strong> Bogotá, y Ros<strong>en</strong>do Carvajal Niño, i<strong>de</strong>ntificado con<br />

la cédula <strong>de</strong> ciudadanía 4.123.564 <strong>de</strong> Ibagué y resi<strong>de</strong>nte <strong>en</strong> la calle<br />

129 El artículo 291 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong>fine como contumacia la aus<strong>en</strong>cia injustificada <strong>de</strong>l indiciado a la audi<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> imputación y reglam<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to a seguir.<br />

130 Si se tratare <strong>de</strong> persona indocum<strong>en</strong>tada, previam<strong>en</strong>te habrá solicitado a la Registraduría Nacional <strong>de</strong><br />

Estado Civil <strong>el</strong> cotejo <strong>de</strong> sus hu<strong>el</strong>las dactilares con los archivos que allí reposan, con <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong><br />

verificar su i<strong>de</strong>ntidad, si se hubiere cedulado o estuviere <strong>en</strong> trámite ese procedimi<strong>en</strong>to.<br />

131 S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cias Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia. 27518-07, 26468-06, 26309-07, 24287-07.<br />

132 S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cias 24026-05, 26087-07, 27518-07.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 93 25/09/2009 09:39:40 a.m.<br />

93


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

94<br />

9 Nº 15-12 <strong>de</strong> Bogotá, qui<strong>en</strong>es efectivam<strong>en</strong>te se hallan pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong><br />

esta audi<strong>en</strong>cia (o no comparecieron a pesar <strong>de</strong> haber sido citados o no<br />

pudieron ser localizados), acompañados <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sores (o pido que<br />

se les nombre <strong>en</strong> <strong>el</strong> acto), con <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> formular imputación <strong>en</strong><br />

su contra.<br />

En efecto, <strong>de</strong> acuerdo con los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios e<br />

informaciones recogidas durante la indagación, <strong>el</strong> día jueves 20 <strong>de</strong><br />

mayo <strong>de</strong> 2005, a las 11 <strong>de</strong> la noche, dos individuos se apo<strong>de</strong>raron<br />

<strong>de</strong>l vehículo marca Mazda 626, mo<strong>de</strong>lo 2000, <strong>de</strong> placas BMJ 370, <strong>de</strong><br />

propiedad <strong>de</strong> la señora Consu<strong>el</strong>o Olmos Duque, cuando <strong>el</strong> automotor se<br />

hallaba aparcado al fr<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la resi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> su propietaria, situada <strong>en</strong><br />

la calle 92 Nº 8-30 <strong>de</strong> Bogotá, qui<strong>en</strong>es para lograr su propósito hicieron<br />

uso <strong>de</strong> una llave <strong>de</strong>l automóvil sustraída con <strong>en</strong>gaño.<br />

En <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que los dos sujetos empezaban a abrirlo, la señora<br />

Consu<strong>el</strong>o Olmos salió <strong>de</strong> su resi<strong>de</strong>ncia con la finalidad <strong>de</strong> abordar su<br />

automotor. Si bi<strong>en</strong> no pudo impedir <strong>el</strong> apo<strong>de</strong>rami<strong>en</strong>to, advirtió que uno<br />

<strong>de</strong> <strong>el</strong>los t<strong>en</strong>ía las mismas características físicas <strong>de</strong> uno <strong>de</strong> los c<strong>el</strong>adores<br />

<strong>de</strong>l parquea<strong>de</strong>ro <strong>de</strong>l Hot<strong>el</strong> Las Cam<strong>el</strong>ias, situado <strong>en</strong> la calle 101 Nº 15-<br />

22, don<strong>de</strong> tres días antes había <strong>de</strong>jado su vehículo con la respectiva<br />

llave, la que le fue negada por los vigilantes <strong>de</strong>l garaje <strong>de</strong>l hot<strong>el</strong>,<br />

razón por la cual tuvo que solicitar a un allegado suyo que le llevara <strong>el</strong><br />

duplicado <strong>de</strong> la llave para po<strong>de</strong>r retirar su automóvil.<br />

En dilig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> reconocimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> fila <strong>de</strong> personas practicada por la<br />

policía judicial con observancia <strong>de</strong> las normas legales que la regulan,<br />

la afectada reconoció al señor José Vásquez Perales como uno <strong>de</strong> los<br />

individuos que sorpr<strong>en</strong>dió abri<strong>en</strong>do su vehículo <strong>en</strong> la noche <strong>de</strong>l 20 <strong>de</strong><br />

mayo <strong>de</strong> 2005, cuyos rasgos físicos coinci<strong>de</strong>n con los <strong>de</strong> un c<strong>el</strong>ador<br />

<strong>de</strong>l parquea<strong>de</strong>ro <strong>de</strong>l Hot<strong>el</strong> Las Cam<strong>el</strong>ias, precisam<strong>en</strong>te a qui<strong>en</strong> <strong>el</strong>la<br />

<strong>en</strong>tregó la llave <strong>de</strong> su carro días antes y que inexplicablem<strong>en</strong>te no le<br />

fue <strong>de</strong>vu<strong>el</strong>ta.<br />

A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> lo anterior, la policía judicial <strong>en</strong>trevistó a Ambrosio Rivera,<br />

un v<strong>en</strong><strong>de</strong>dor estacionario <strong>en</strong> zona adyac<strong>en</strong>te al parquea<strong>de</strong>ro <strong>de</strong>l<br />

Hot<strong>el</strong> Las Cam<strong>el</strong>ias, qui<strong>en</strong> manifestó que la misma noche <strong>en</strong> que se<br />

“perdió” la llave <strong>de</strong> una señora a qui<strong>en</strong> <strong>de</strong>scribe físicam<strong>en</strong>te con rasgos<br />

morfológicos como los <strong>de</strong> Consu<strong>el</strong>o Olmos Duque, <strong>el</strong> c<strong>el</strong>ador Ros<strong>en</strong>do<br />

Carvajal Niño la siguió <strong>en</strong> una motocicleta y, minutos más tar<strong>de</strong>, regresó<br />

para contarle a su compañero Vásquez Perales que “ya t<strong>en</strong>ía ubicada<br />

la vieja”. El <strong>en</strong>trevistado agregó que como los c<strong>el</strong>adores se <strong>en</strong>teraron<br />

<strong>de</strong> que la policía judicial lo estaba buscando para preguntarle por lo<br />

acaecido, lo llamaron para persuadirlo <strong>de</strong> que ocultara la verdad <strong>de</strong> lo<br />

que había visto.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 94 25/09/2009 09:39:40 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Con fundam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> lo anterior, señor juez, formulo imputación a José<br />

Vásquez Perales y Ros<strong>en</strong>do Carvajal Niño, como coautores <strong>de</strong>l hurto<br />

<strong>de</strong>l automotor <strong>de</strong> doña Consu<strong>el</strong>o Olmos Duque, cometido <strong>en</strong> la noche<br />

<strong>de</strong>l 20 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2005, apo<strong>de</strong>rami<strong>en</strong>to que se produjo con llave<br />

sustraída, a qui<strong>en</strong>es informó que, <strong>de</strong> aceptar estos cargos, recibirán<br />

una rebaja <strong>de</strong> hasta la mitad <strong>de</strong> la p<strong>en</strong>a imponible.<br />

• El fiscal <strong>de</strong>legado hará saber al imputado que, <strong>de</strong> aceptar los términos<br />

<strong>de</strong> la imputación, se le rebajará hasta la mitad <strong>de</strong> la p<strong>en</strong>a imponible y<br />

que este acuerdo se consignará <strong>en</strong> <strong>el</strong> escrito <strong>de</strong> acusación para que<br />

sea t<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta por <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to.<br />

• El Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías preguntará al imputado si acepta o<br />

no los términos <strong>de</strong> la imputación y, <strong>de</strong> hacerlo, v<strong>el</strong>ará porque lo haga<br />

<strong>de</strong> manera expresa, libre, voluntaria e informada.<br />

Si <strong>el</strong> imputado se allana a la formulación <strong>de</strong> la imputación, <strong>de</strong>be<br />

<strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse que lo actuado es sufici<strong>en</strong>te como acusación 133 . Cuando<br />

<strong>en</strong> la formulación e imputación hay allanami<strong>en</strong>to a cargos no es<br />

necesario pres<strong>en</strong>tar escrito <strong>de</strong> acusación. El acta o <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to<br />

don<strong>de</strong> conste <strong>el</strong> acuerdo funge como acusación. A partir <strong>de</strong> este<br />

mom<strong>en</strong>to <strong>el</strong> fiscal y <strong>el</strong> juez pier<strong>de</strong>n compet<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> cuanto a la<br />

acusación 134.<br />

5.4.1.4. Recom<strong>en</strong>daciones finales<br />

• El fiscal <strong>de</strong>berá solicitar la susp<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r dispositivo <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es<br />

y recursos con fines <strong>de</strong> comiso. El Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías,<br />

si fuere proce<strong>de</strong>nte, <strong>de</strong>cretará la susp<strong>en</strong>sión y la comunicará a las<br />

<strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s correspondi<strong>en</strong>tes, según se trate <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es sujetos a<br />

registro o, <strong>en</strong> su <strong>de</strong>fecto, al Fondo Especial para la Administración<br />

<strong>de</strong> Bi<strong>en</strong>es <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación 135 .<br />

• Si <strong>el</strong> juez consi<strong>de</strong>ra que no es proce<strong>de</strong>nte la susp<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r<br />

dispositivo, <strong>el</strong> fiscal examinará si <strong>el</strong> bi<strong>en</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />

una causal <strong>de</strong> extinción <strong>de</strong> dominio para que promueva la acción<br />

respectiva.<br />

133 Ver arts. 293 y 351 CPP y S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l 23 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 2005, Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia, Sala <strong>de</strong><br />

Casación P<strong>en</strong>al, M. P. Dr. Quintero Milanés.<br />

134 Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia 29002/008.<br />

135 La <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación ha preparado un proyecto <strong>de</strong> ley para la creación y reglam<strong>en</strong>tación<br />

<strong>de</strong> este Fondo. Entre tanto, le correspon<strong>de</strong> asumir la función a su Dirección Nacional Administrativa y<br />

Financiera.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 95 25/09/2009 09:39:40 a.m.<br />

95


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

96<br />

• El fiscal <strong>de</strong>legado o las víctimas directas podrán solicitar medidas<br />

caut<strong>el</strong>ares sobre bi<strong>en</strong>es <strong>de</strong>l imputado 136 . El Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong><br />

Garantías, si fuere proce<strong>de</strong>nte, <strong>de</strong>cretará <strong>el</strong> embargo y secuestro<br />

<strong>de</strong> los bi<strong>en</strong>es <strong>en</strong> cuantía sufici<strong>en</strong>te para garantizar <strong>el</strong> pago <strong>de</strong> los<br />

perjuicios que se hubier<strong>en</strong> ocasionado. Si la petición la hace la<br />

víctima, <strong>de</strong>berá otorgar caución <strong>de</strong> acuerdo a los términos <strong>de</strong>l Código<br />

<strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to Civil, excepto cuando existan motivos fundados<br />

que la eximan <strong>de</strong> <strong>el</strong>lo.<br />

• Formulada la imputación, <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías le impondrá<br />

expresam<strong>en</strong>te la prohibición <strong>de</strong> <strong>en</strong>aj<strong>en</strong>ar bi<strong>en</strong>es sujetos a registro,<br />

durante los seis meses sigui<strong>en</strong>tes a esa dilig<strong>en</strong>cia porque, <strong>de</strong> hacerlo<br />

sin su autorización, la negociación será nula y así se <strong>de</strong>cretará <strong>en</strong> su<br />

mom<strong>en</strong>to. Si <strong>el</strong> imputado tuviere bi<strong>en</strong>es conocidos, para garantizar<br />

la efectividad <strong>de</strong> esta medida, se comunicará la prohibición a las<br />

oficinas <strong>de</strong> registro correspondi<strong>en</strong>tes.<br />

• Concluida la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> imputación, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>be<br />

reportar al <strong>Sistema</strong> <strong>de</strong> Información esa novedad <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los cinco<br />

días sigui<strong>en</strong>tes, conforme lo dispone <strong>el</strong> artículo 129 <strong>de</strong>l Código,<br />

para mant<strong>en</strong>er actualizado <strong>el</strong> registro <strong>de</strong> personas vinculadas a una<br />

investigación p<strong>en</strong>al.<br />

• Con la formulación <strong>de</strong> imputación o la captura, se ha dicho<br />

anteriorm<strong>en</strong>te, se activa <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa. A partir <strong>de</strong> ese<br />

mom<strong>en</strong>to la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa preparará eficazm<strong>en</strong>te su actividad procesal,<br />

lo cual no indica que pueda controvertir la imputación <strong>en</strong> este<br />

estadio, tampoco solicitar práctica <strong>de</strong> pruebas, excepto aqu<strong>el</strong>las que<br />

anticipadam<strong>en</strong>te se allegu<strong>en</strong> <strong>en</strong> las circunstancias extraordinarias<br />

que <strong>el</strong> Código señala, ni requerir actos <strong>de</strong> investigación o la exhibición<br />

<strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios a la <strong>Fiscalía</strong>.<br />

• Sin embargo, <strong>el</strong> imputado o su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor podrán buscar, i<strong>de</strong>ntificar<br />

empíricam<strong>en</strong>te, recoger y embalar <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios<br />

y evi<strong>de</strong>ncia física favorables, sin perjuicio <strong>de</strong> la facultad oficial<br />

investigativa preval<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> y <strong>de</strong> la policía judicial, sobre<br />

todo para la conservación <strong>de</strong> la esc<strong>en</strong>a <strong>de</strong> los hechos. “El <strong>de</strong>recho <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa se pue<strong>de</strong> ejercer antes <strong>de</strong> adquirirse la referida condición… 137 .<br />

• A partir <strong>de</strong> la formulación <strong>de</strong> imputación, empieza a correr <strong>el</strong> término<br />

<strong>de</strong> 30 días para efectos <strong>de</strong> formular acusación. El v<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to<br />

injustificado <strong>de</strong> dicho término, sin que se hubiere pres<strong>en</strong>tado escrito<br />

136 También pue<strong>de</strong>n solicitarse <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar posterior. En todo caso, la condición <strong>de</strong> víctima<br />

<strong>de</strong>be estar acreditada, como también <strong>el</strong> daño causado y <strong>el</strong> valor estimativo <strong>de</strong> los perjuicios.<br />

137 C-799/05.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 96 25/09/2009 09:39:40 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

<strong>de</strong> acusación, implica que <strong>el</strong> fiscal sea separado <strong>de</strong>l conocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> la investigación, sin perjuicio <strong>de</strong> las investigaciones p<strong>en</strong>ales y<br />

disciplinarias a que hubiere lugar. Sobre <strong>el</strong> tema se ha dicho:<br />

“Así las cosas, si la tipificación <strong>de</strong> la conducta punible con fundam<strong>en</strong>to <strong>en</strong><br />

unos hechos jurídicam<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>evantes, es una atribución <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong>,<br />

sin que dicho acto <strong>de</strong> parte t<strong>en</strong>ga control judicial –ni oficiosam<strong>en</strong>te, ni <strong>de</strong><br />

manera rogada–; la tipificación que hace la <strong>Fiscalía</strong> la compromete <strong>de</strong><br />

manera precisa con su tarea <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio, por lo que <strong>en</strong> su condición <strong>de</strong><br />

parte ti<strong>en</strong>e una <strong>en</strong>orme responsabilidad, que surge, <strong>de</strong> manera formal,<br />

al confeccionar <strong>el</strong> escrito <strong>de</strong> acusación, específicam<strong>en</strong>te al consignar<br />

<strong>en</strong> él los hechos jurídicam<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>evantes” 138.<br />

5.4.1.5. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Constitución Política: Artículo 29<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

5.4.2. Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to<br />

5.4.2.1. Noción<br />

138 S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia 29994-08.<br />

Artículos 85, 92, 97, 101, 127, 268, 274,<br />

286 a 294.<br />

Las medidas <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to significan la limitación material o jurídica<br />

<strong>de</strong> la libertad <strong>de</strong> una persona y <strong>de</strong> algunos <strong>de</strong>rechos como <strong>el</strong> patrimonio<br />

económico (si se le impone una caución real), la locomoción (si se le<br />

impon<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>taciones periódicas o un dispositivo <strong>el</strong>ectrónico), cuando<br />

se infiera razonablem<strong>en</strong>te que es autor o partícipe <strong>de</strong> la conducta<br />

punible investigada y por la cual se le ha formulado imputación. Ellas<br />

pue<strong>de</strong>n ser <strong>en</strong>tonces privativas o no privativas <strong>de</strong> la libertad, según la<br />

clasificación que trae <strong>el</strong> Código <strong>en</strong> su artículo 307.<br />

Cuando a <strong>el</strong>lo hubiere lugar, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado solicita al Juez <strong>de</strong> Control<br />

<strong>de</strong> Garantías que, <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia pública, conforme con lo preceptuado<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 155 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, imponga al<br />

imputado una medida privativa <strong>de</strong> la libertad individual o varias <strong>de</strong> las<br />

medidas <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to no privativas <strong>de</strong> la libertad, conforme los<br />

literales A y B <strong>de</strong>l artículo 307 <strong>de</strong>l mismo or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to.<br />

5.4.2.2. Presupuestos<br />

5.4.2.2.1. Subjetivos<br />

• Que la medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to resulte necesaria para evitar que<br />

<strong>el</strong> imputado obstruya la acción <strong>de</strong> la justicia; o<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 97 25/09/2009 09:39:41 a.m.<br />

97


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

98<br />

• Que <strong>el</strong> imputado constituya un p<strong>el</strong>igro para la seguridad <strong>de</strong> la<br />

sociedad o <strong>de</strong> la víctima; o<br />

• Que resulte probable que <strong>el</strong> imputado no comparecerá al proceso o que<br />

no cumplirá la s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia.<br />

5.4.2.2.2. Objetivos<br />

De conformidad con <strong>el</strong> artículo 313 modificado por <strong>el</strong> artículo 26, <strong>de</strong> la<br />

Ley 1142/07, que se trate <strong>de</strong>:<br />

• D<strong>el</strong>itos <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los jueces p<strong>en</strong>ales <strong>de</strong>l circuito<br />

especializados.<br />

• D<strong>el</strong>itos investigables <strong>de</strong> oficio cuando <strong>el</strong> mínimo <strong>de</strong> la p<strong>en</strong>a prevista<br />

<strong>en</strong> la ley sea o exceda a cuatro años.<br />

• D<strong>el</strong>itos contra los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> autor (artículos 270 a 272 <strong>de</strong>l Código<br />

P<strong>en</strong>al).<br />

• Cuando la persona haya sido capturada <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l año anterior,<br />

siempre que <strong>en</strong> caso prece<strong>de</strong>nte no se hubiere absu<strong>el</strong>to o precluido.<br />

Cuando <strong>de</strong>ba <strong>de</strong>terminarse <strong>el</strong> mínimo <strong>de</strong> la p<strong>en</strong>a para efectos <strong>de</strong> la<br />

proce<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> la <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva conforme con <strong>el</strong> artículo<br />

313.2 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, <strong>en</strong> la Ley 906 <strong>de</strong> 2004 se<br />

establec<strong>en</strong> dos rangos <strong>de</strong> aplicación: El primero referido a las medidas<br />

<strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to privativas <strong>de</strong> la libertad, cuyo criterio hace r<strong>el</strong>ación<br />

a la p<strong>en</strong>a prevista <strong>en</strong> la ley, esto es, cuando la mínima contemplada<br />

para <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito es <strong>de</strong> cuatro años <strong>de</strong> prisión. El segundo, hace r<strong>el</strong>ación<br />

a los comportami<strong>en</strong>tos con un parámetro punitivo por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong>l límite<br />

señalado con ant<strong>el</strong>ación, incluidos los <strong>de</strong>litos que requier<strong>en</strong> quer<strong>el</strong>la,<br />

<strong>de</strong> conformidad con los arts. 307B y 315 í<strong>de</strong>m, privativos y no privativos<br />

<strong>de</strong> la libertad. Uno <strong>de</strong> los criterios para su <strong>de</strong>finición ti<strong>en</strong>e r<strong>el</strong>ación<br />

con la p<strong>en</strong>a prevista <strong>en</strong> la ley, toda vez que los artículos 307A y 313.2<br />

contemplan la medida privativa <strong>de</strong> la libertad para los <strong>de</strong>litos con sanción<br />

mínima igual o superior a cuatro años <strong>de</strong> prisión, mi<strong>en</strong>tras que para<br />

los comportami<strong>en</strong>tos punibles con parámetro punitivo por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong>l<br />

límite señalado con ant<strong>el</strong>ación, los artículos 307B y 315 establec<strong>en</strong> la<br />

ev<strong>en</strong>tual imposición <strong>de</strong> medidas difer<strong>en</strong>tes a la afectación <strong>de</strong> la libertad.<br />

Un ejercicio que consulte los principios <strong>de</strong> razonabilidad y proporcionalidad<br />

<strong>de</strong> la afectación <strong>de</strong> la libertad personal, <strong>en</strong> específica refer<strong>en</strong>cia al factor<br />

<strong>de</strong> la p<strong>en</strong>a prevista por la ley (art. 313.2 CPP), impone concluir que la<br />

<strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> la medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to proce<strong>de</strong>nte, <strong>en</strong> un caso<br />

específico, <strong>de</strong>be at<strong>en</strong><strong>de</strong>r las circunstancias modificadoras reales <strong>de</strong><br />

la punibilidad (dispositivos amplificadores, circunstancias específicas<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 98 25/09/2009 09:39:41 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

<strong>de</strong> at<strong>en</strong>uación y agravación punitivas, <strong>en</strong>tre otras) que impliqu<strong>en</strong><br />

variación <strong>de</strong>l mínimo señalado para <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito, por constituir situaciones<br />

concomitantes con la realización <strong>de</strong>l comportami<strong>en</strong>to punible. Por<br />

ejemplo, <strong>en</strong> un caso <strong>de</strong> hurto calificado con viol<strong>en</strong>cia sobre la persona,<br />

es evi<strong>de</strong>nte que la medida imponible es la <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva, pero<br />

cuando la conducta se realiza <strong>en</strong> la modalidad <strong>de</strong> t<strong>en</strong>tativa, <strong>el</strong> mínimo<br />

<strong>de</strong> la p<strong>en</strong>a prevista se ubica por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> los cuatro años <strong>de</strong> prisión<br />

y, por consigui<strong>en</strong>te, la medida proce<strong>de</strong>nte será una o varias <strong>de</strong> las no<br />

privativas <strong>de</strong> la libertad.<br />

Circunstancias pos<strong>de</strong>lictuales, como <strong>el</strong> reintegro y la reparación integral,<br />

no pue<strong>de</strong>n t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta para establecer <strong>el</strong> mínimo <strong>de</strong> la p<strong>en</strong>a<br />

prevista a que se refiere la norma 313 citada, pues <strong>el</strong>las <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser<br />

evaluadas por <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to para la <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> la p<strong>en</strong>a.<br />

Recuer<strong>de</strong> que la Corte Constitucional <strong>en</strong> S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-591 <strong>de</strong> 2005<br />

<strong>de</strong>terminó que las exig<strong>en</strong>cias objetivas <strong>de</strong> que trata <strong>el</strong> artículo 313 <strong>de</strong>l<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al para imponer medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to<br />

consist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva son <strong>de</strong>l resorte exclusivo <strong>de</strong>l fiscal;<br />

<strong>en</strong>tre tanto, las exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> naturaleza subjetiva r<strong>el</strong>acionadas <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

artículo 308 <strong>de</strong>l mismo or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to, son <strong>de</strong> la estricta compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />

Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías.<br />

5.4.2.3. Oportunidad y trámite<br />

Si <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> imputación no fue posible solicitar<br />

o imponer la medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to<br />

dilig<strong>en</strong>ciará <strong>el</strong> formato <strong>de</strong> solicitud <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar con indicación<br />

<strong>de</strong>l nombre y <strong>de</strong>más datos <strong>de</strong>l imputado, la conducta investigada y<br />

<strong>de</strong>más requerimi<strong>en</strong>tos necesarios para la petición, los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to que estima necesarios para sust<strong>en</strong>tar la medida y su<br />

necesidad, los remitirá al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías qui<strong>en</strong> lo remite<br />

al C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Servicios Judiciales para que se señal<strong>en</strong> fecha y hora <strong>de</strong><br />

la audi<strong>en</strong>cia, se s<strong>el</strong>eccione <strong>el</strong> juez y se convoque a qui<strong>en</strong>es <strong>de</strong>ban<br />

interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> <strong>el</strong>la.<br />

El juez or<strong>de</strong>nará 139 la práctica <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar y dispondrá<br />

que por secretaría se cite a las partes e intervini<strong>en</strong>tes, <strong>en</strong> este caso <strong>el</strong><br />

Ministerio Público cuya participación no es obligatoria. La audi<strong>en</strong>cia se<br />

<strong>de</strong>sarrollará <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes términos:<br />

Pres<strong>en</strong>tes las partes e intervini<strong>en</strong>tes, <strong>el</strong> secretario <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia<br />

anuncia <strong>el</strong> caso. El juez a continuación conce<strong>de</strong> la palabra al fiscal<br />

139 Recuér<strong>de</strong>se que las ór<strong>de</strong>nes, según lo establece <strong>el</strong> artículo 161.3 <strong>de</strong>l Código, están dirigidas a los actos<br />

<strong>de</strong> impulso <strong>de</strong>l procedimi<strong>en</strong>to y, aunque se dan verbalm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> <strong>el</strong>las <strong>de</strong>be quedar algún registro.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 99 25/09/2009 09:39:41 a.m.<br />

99


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

100<br />

qui<strong>en</strong> oralm<strong>en</strong>te le solicita imponer medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to al<br />

imputado indicando los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios, evi<strong>de</strong>ncia<br />

física o información necesarios para sust<strong>en</strong>tar la medida, su clase y<br />

urg<strong>en</strong>cia, conforme lo dispon<strong>en</strong> los artículos 306 y 308 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong><br />

Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

El fiscal, si así lo dispone <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías, <strong>de</strong>scubrirá<br />

los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to mínimos que le permitan sust<strong>en</strong>tar<br />

su pret<strong>en</strong>sión y emitir su <strong>de</strong>cisión, los cuales pue<strong>de</strong>n ser objeto <strong>de</strong><br />

contradicción por la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa y <strong>el</strong> Ministerio Público 140 . El juez <strong>de</strong>spués<br />

<strong>de</strong>cidirá lo que corresponda <strong>en</strong> un auto que se notificará <strong>en</strong> estrados y<br />

contra <strong>el</strong> cual proce<strong>de</strong>n los recursos ordinarios.<br />

5.4.2.4. Recom<strong>en</strong>daciones finales<br />

Antes <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar la solicitud <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cia para medida <strong>de</strong><br />

asegurami<strong>en</strong>to, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>be examinar la proce<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> cualquiera<br />

<strong>de</strong> las causales <strong>de</strong> libertad 141 previstas <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 317 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong><br />

Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

La solicitud <strong>de</strong>l fiscal implica un razonami<strong>en</strong>to lógico convinc<strong>en</strong>te no<br />

solo respecto <strong>de</strong> los requisitos sustanciales para proferir la medida,<br />

sino <strong>de</strong> la necesidad por sus fines. En tal s<strong>en</strong>tido <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>be estar<br />

preparado para fundam<strong>en</strong>tar su petición <strong>en</strong> ambos s<strong>en</strong>tidos.<br />

El fiscal <strong>de</strong>berá indicar <strong>en</strong> <strong>el</strong> formato <strong>de</strong> solicitud <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar<br />

<strong>el</strong> nombre, la dirección y <strong>el</strong> número t<strong>el</strong>efónico <strong>de</strong>l o <strong>de</strong> los pot<strong>en</strong>ciales<br />

testigos, orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> la información legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ida, y que pi<strong>en</strong>se<br />

utilizar como fundam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su pret<strong>en</strong>sión. En tal s<strong>en</strong>tido, <strong>de</strong>berá<br />

indicar <strong>el</strong> nombre y ubicación <strong>de</strong>l investigador, perito, o <strong>de</strong>l pot<strong>en</strong>cial<br />

testigo para que sean citados oportunam<strong>en</strong>te y comparezcan <strong>el</strong> día y<br />

hora indicado. De ser preciso <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia proce<strong>de</strong>rá<br />

a interrogarlo, <strong>en</strong> primer lugar lo hará <strong>el</strong> fiscal, <strong>de</strong>spués la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa, <strong>el</strong><br />

Ministerio Público y finalm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> juez, si consi<strong>de</strong>ran necesario hacer<br />

preguntas complem<strong>en</strong>tarias que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> como finalidad una mejor<br />

compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l caso, sin que puedan ext<strong>en</strong><strong>de</strong>rse a aspectos que no<br />

son objeto <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia.<br />

La participación <strong>de</strong>l Ministerio Público se circunscribe al cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l<br />

artículo 111 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al. Téngase <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta<br />

140 La contradicción, <strong>en</strong> este caso, sólo hace refer<strong>en</strong>cia a la argum<strong>en</strong>tación que se pueda hacer para<br />

contrarrestar la pret<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l fiscal <strong>de</strong>legado. Nada más se permite para evitar que se anticipe <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>bate que <strong>de</strong>be darse <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio oral. Sin embargo, si la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa intervi<strong>en</strong>e, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>be estar<br />

preparado para refutar la argum<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor.<br />

141 Causales <strong>de</strong> libertad. Son las circunstancias procesales que dan lugar a la liberación <strong>de</strong> una persona<br />

que fue <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ida bi<strong>en</strong> por la imposición <strong>de</strong> una medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to, o por haber sido con<strong>de</strong>nada.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 100 25/09/2009 09:39:41 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

que <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> la sistemática <strong>de</strong>l Código <strong>el</strong> Ministerio Público no fue<br />

ubicado ni como parte ni como intervini<strong>en</strong>te.<br />

• El Código introdujo una amplia gama <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to.<br />

En consecu<strong>en</strong>cia, <strong>de</strong>be evaluarse cada caso <strong>en</strong> particular para<br />

efectos <strong>de</strong> solicitar la medida que corresponda, según <strong>el</strong> caso,<br />

advirti<strong>en</strong>do que no es proce<strong>de</strong>nte imponer <strong>de</strong> manera conjunta<br />

medidas <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to privativas y no privativas <strong>de</strong> la libertad.<br />

• Los artículos 309, 310, 311 y 312 <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> los alcances <strong>de</strong> situaciones<br />

que justifican las medidas <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to: obstrucción <strong>de</strong> la justicia,<br />

p<strong>el</strong>igro para la comunidad, p<strong>el</strong>igro para la víctima, y no comparec<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong>l imputado. Sin embargo, es importante precisar que <strong>en</strong> los casos<br />

<strong>de</strong> p<strong>el</strong>igro para la comunidad y <strong>de</strong> no comparec<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l imputado, <strong>el</strong><br />

legislador establece parámetros o circunstancias para acreditar esos<br />

requisitos adicionales a la gravedad <strong>de</strong>l hecho. Si bi<strong>en</strong> este último factor<br />

es sufici<strong>en</strong>te para solicitar e imponer la medida, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>be acreditar<br />

y argum<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> lo posible, ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Garantías, otros <strong>de</strong> los<br />

requisitos para que se <strong>de</strong>crete la medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to 142 .<br />

• El fiscal <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que <strong>el</strong> <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

materiales probatorios, evi<strong>de</strong>ncias físicas o informaciones se<br />

circunscribe a lo estrictam<strong>en</strong>te necesario para que <strong>el</strong> juez <strong>de</strong>crete la<br />

medida; por tanto, no está obligado a <strong>en</strong>unciar o <strong>de</strong>scubrir más allá<br />

<strong>de</strong> lo indicado para ese mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la actuación.<br />

• Si <strong>el</strong> imputado injustificadam<strong>en</strong>te no asiste a la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> medida<br />

<strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to, a pesar <strong>de</strong> haber sido <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te citado, se<br />

realizará con la pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor. Si este tampoco lo hace, sin<br />

justificación alguna, <strong>el</strong> juez le <strong>de</strong>signará un <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor público para la<br />

dilig<strong>en</strong>cia. Recuér<strong>de</strong>se que la pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor es requisito <strong>de</strong><br />

vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> imposición <strong>de</strong> medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to,<br />

<strong>de</strong> acuerdo con lo dispuesto <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 306 inciso final.<br />

• El interrogatorio al testigo, perito o servidor <strong>de</strong> policía judicial <strong>de</strong>be<br />

limitarse a lo estrictam<strong>en</strong>te necesario. Asimismo, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> objetarse las<br />

preguntas que formul<strong>en</strong> los intervini<strong>en</strong>tes y que sean inconduc<strong>en</strong>tes,<br />

irr<strong>el</strong>evantes u ori<strong>en</strong>tadas a <strong>de</strong>scubrir información no rev<strong>el</strong>ada <strong>en</strong> ese<br />

estadio. Estratégicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>b<strong>en</strong> reservarse los mejores <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

materiales probatorios, evi<strong>de</strong>ncia, testigos y peritos para las etapas<br />

sigui<strong>en</strong>tes.<br />

• La <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa no pue<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar testigos o peritos y su actuación<br />

está limitada a la contradicción <strong>de</strong> los medios <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to que<br />

142 Ver Ley 1142/07.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 101 25/09/2009 09:39:41 a.m.<br />

101


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

102<br />

pres<strong>en</strong>ta la <strong>Fiscalía</strong>. Sin embargo, pue<strong>de</strong> recurrir la <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l<br />

juez <strong>de</strong> imponer medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to o, posteriorm<strong>en</strong>te, con<br />

fundam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> otros <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia<br />

física, solicitar su revocatoria.<br />

• El Ministerio Público, si bi<strong>en</strong> pue<strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong> procura <strong>de</strong> garantizar los <strong>de</strong>rechos humanos y los <strong>de</strong>rechos<br />

fundam<strong>en</strong>tales, podrá interponer recursos <strong>en</strong> contra <strong>de</strong> la <strong>de</strong>cisión<br />

adoptada por <strong>el</strong> juez, como se infiere <strong>de</strong> la lectura <strong>de</strong>l artículo 111 <strong>de</strong>l<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

5.4.2.5. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículos 306 a 320 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al. Ley 1142-07<br />

5.5. Audi<strong>en</strong>cia para solicitar or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> captura<br />

5.5.1. Noción<br />

La restricción <strong>de</strong> la libertad ti<strong>en</strong>e carácter excepcional <strong>en</strong> <strong>el</strong> nuevo<br />

sistema y solo podrá ser afectada <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> la actuación cuando sea<br />

necesaria para evitar la obstrucción <strong>de</strong> la justicia, o para asegurar la<br />

comparec<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l imputado al proceso, la protección <strong>de</strong> la comunidad<br />

y <strong>de</strong> las víctimas, y para <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la p<strong>en</strong>a.<br />

Salvo los casos <strong>de</strong> captura <strong>en</strong> flagrancia se requerirá siempre or<strong>de</strong>n<br />

<strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías con las formalida<strong>de</strong>s legales y por<br />

motivos previam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>finidos <strong>en</strong> la ley.<br />

5.5.2. Oportunidad y trámite<br />

El fiscal solicita <strong>en</strong> <strong>el</strong> formato correspondi<strong>en</strong>te al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong><br />

Garantías la realización <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar reservada 143 para la<br />

expedición <strong>de</strong> la or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> captura, a la que asistirá acompañado <strong>de</strong>l<br />

servidor <strong>de</strong> policía judicial que pres<strong>en</strong>tará los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales<br />

probatorios, evi<strong>de</strong>ncia física o información pertin<strong>en</strong>te que sust<strong>en</strong>te la<br />

petición.<br />

• El C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Servicios Judiciales fija fecha y hora para la audi<strong>en</strong>cia;<br />

asigna al juez con función <strong>de</strong> garantías qui<strong>en</strong> dispone que por<br />

secretaría se cite al fiscal.<br />

• Una vez abierta la audi<strong>en</strong>cia por <strong>el</strong> juez, <strong>el</strong> fiscal sust<strong>en</strong>tará su<br />

petición con testigos y peritos y los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to<br />

que pres<strong>en</strong>tará <strong>el</strong> investigador <strong>de</strong> policía judicial que lo apoya <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

143 Ver art. 155 CPP.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 102 25/09/2009 09:39:41 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

caso. Los testigos y peritos podrán ser interrogados por <strong>el</strong> juez si lo<br />

consi<strong>de</strong>ra necesario.<br />

• Cumplido lo anterior <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías tomará la<br />

<strong>de</strong>cisión contra la cual no proce<strong>de</strong> recurso alguno. De hallar fundada<br />

la pret<strong>en</strong>sión, <strong>de</strong> inmediato emitirá la or<strong>de</strong>n escrita <strong>de</strong> captura que<br />

<strong>en</strong>viará inmediatam<strong>en</strong>te a la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación para que<br />

disponga <strong>el</strong> organismo <strong>de</strong> policía judicial que ha <strong>de</strong> ejecutarla y la<br />

registre <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> información que se lleve para <strong>el</strong> efecto.<br />

• La or<strong>de</strong>n o mandami<strong>en</strong>to escrito <strong>de</strong> captura expedido por <strong>el</strong> juez<br />

<strong>de</strong>be cumplir pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te los requisitos y exig<strong>en</strong>cias señalados <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

artículo 298 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

• En la secretaría <strong>de</strong>l <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong>l juez se conservará <strong>el</strong> registro <strong>de</strong> la<br />

dilig<strong>en</strong>cia y copia <strong>de</strong> la or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> captura.<br />

• La persona capturada será puesta a disposición <strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong> Control<br />

<strong>de</strong> Garantías <strong>de</strong>l lugar <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual fue realizada la apreh<strong>en</strong>sión con <strong>el</strong><br />

objeto <strong>de</strong> que realice <strong>el</strong> control <strong>de</strong> legalidad respectivo 144 .<br />

5.5.3. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículos 295 a 305 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

5.6. Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> control posterior <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> captura (por or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> juez,<br />

<strong>de</strong>l fiscal, <strong>en</strong> flagrancia o administrativa) 145<br />

5.6.1. Noción<br />

Es la revisión constitucional que hace <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías<br />

sobre <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> captura.<br />

144 Igual acontece con las personas capturadas <strong>en</strong> flagrancia y las afectadas con medidas privadas o<br />

restrictivas <strong>de</strong> la libertad. Inclusive si la persona es capturada durante la etapa <strong>de</strong>l juzgami<strong>en</strong>to, será<br />

puesta a disposición <strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong> Garantías no solo para que se realice <strong>el</strong> control posterior, sino para<br />

que disponga lo pertin<strong>en</strong>te <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong> apreh<strong>en</strong>dido.<br />

Excepcionalm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> acuerdo con <strong>el</strong> artículo 302, <strong>el</strong> capturado <strong>en</strong> flagrancia será conducido ante la <strong>Fiscalía</strong><br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación, o <strong>de</strong>jado a su disposición, para que <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado lo <strong>de</strong>je inmediatam<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

libertad cuando <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito no t<strong>en</strong>ga prevista como medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to la <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva, o la<br />

captura haya sido ilegal. En caso contrario solicitará <strong>el</strong> control <strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong> Garantías <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 36 horas<br />

sigui<strong>en</strong>tes a la captura. Des<strong>de</strong> luego, <strong>el</strong> con<strong>de</strong>nado sí quedará a disposición <strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to.<br />

145 Ret<strong>en</strong>ción administrativa: Se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> por ret<strong>en</strong>ción administrativa la privación mom<strong>en</strong>tánea <strong>de</strong> la<br />

libertad que hace la Policía Nacional o la policía judicial, con base <strong>en</strong> la facultad constitucional <strong>de</strong><br />

mant<strong>en</strong>er las condiciones necesarias para <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos y liberta<strong>de</strong>s públicas y asegurar<br />

que los habitantes <strong>de</strong> Colombia convivan <strong>en</strong> paz, <strong>de</strong> personas respecto <strong>de</strong> las cuales se infiera, <strong>de</strong><br />

manera objetiva, que probablem<strong>en</strong>te son autoras o partícipes <strong>de</strong> un <strong>de</strong>lito.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 103 25/09/2009 09:39:41 a.m.<br />

103


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

104<br />

5.6.2. Oportunidad y trámite<br />

En cualquier caso, cuando una persona ha sido capturada por or<strong>de</strong>n <strong>de</strong>l<br />

Juez <strong>de</strong> Garantías, o <strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to, o <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> flagrancia por<br />

cualquier persona o por captura administrativa o por or<strong>de</strong>n excepcional<br />

<strong>de</strong>l fiscal, <strong>de</strong>berá ser puesta a disposición <strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong><br />

Garantías <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 36 horas sigui<strong>en</strong>tes a la apreh<strong>en</strong>sión para<br />

efectos <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> control <strong>de</strong> legalidad 146 .<br />

El art. 22 <strong>de</strong> la Ley 1142-07 adicionó al artículo 302 <strong>el</strong> parágrafo<br />

“mediante este parágrafo se busca que <strong>en</strong> todos los casos <strong>de</strong> captura,<br />

la Policía proceda a la pl<strong>en</strong>a i<strong>de</strong>ntificación y registro <strong>de</strong>l apreh<strong>en</strong>dido,<br />

<strong>de</strong> acuerdo con lo previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 128 <strong>de</strong>l CPP, a fin <strong>de</strong> constatar<br />

capturas anteriores, procesos <strong>en</strong> curso y antece<strong>de</strong>ntes” 147 .<br />

Abierta la audi<strong>en</strong>cia por <strong>el</strong> juez y escuchadas las solicitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l fiscal<br />

<strong>de</strong>legado, <strong>de</strong>l <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor 148 y <strong>de</strong>l Ministerio Público, <strong>el</strong> juez verificará que<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> captura se hayan cumplido los requisitos legales,<br />

respetado los <strong>de</strong>rechos y garantías fundam<strong>en</strong>tales <strong>de</strong>l apreh<strong>en</strong>dido.<br />

Asimismo, canc<strong>el</strong>ará la or<strong>de</strong>n y dispondrá lo conduc<strong>en</strong>te <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación<br />

con <strong>el</strong> apreh<strong>en</strong>dido.<br />

De acuerdo con la S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-024 <strong>de</strong> 1994, la ret<strong>en</strong>ción administrativa que hace la Policía <strong>de</strong>be<br />

sujetarse a motivos fundados y <strong>de</strong> necesidad, con la finalidad <strong>de</strong> hacer verificaciones mom<strong>en</strong>táneas <strong>de</strong><br />

i<strong>de</strong>ntidad o <strong>de</strong> imputaciones <strong>de</strong>lictivas.<br />

La persona ret<strong>en</strong>ida no <strong>de</strong>be permanecer más <strong>de</strong> 12 horas a disposición <strong>de</strong> la policía, lapso durante<br />

<strong>el</strong> cual las autorida<strong>de</strong>s respectivas harán las activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> verificación indicadas, <strong>de</strong> conformidad con<br />

lo dispuesto <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 71 inciso 3º <strong>de</strong>l Código Nacional <strong>de</strong> Policía. Si <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> este término se<br />

advierte que la persona no es requerida, o que no ha cometido <strong>de</strong>lito grave, se la <strong>de</strong>jará inmediatam<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> libertad sin necesidad <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l fiscal. En caso contrario la pondrá a disposición <strong>de</strong> este<br />

con <strong>el</strong> informe correspondi<strong>en</strong>te, inmediatam<strong>en</strong>te o a más tardar <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 12 horas sigui<strong>en</strong>tes.<br />

A pesar <strong>de</strong> que <strong>en</strong> su mom<strong>en</strong>to la Corte Constitucional señaló <strong>el</strong> término <strong>de</strong> 36 horas para que la<br />

persona fuera liberada o puesta a disposición <strong>de</strong> la autoridad judicial compet<strong>en</strong>te, hoy no pue<strong>de</strong><br />

olvidarse que es necesario cumplir <strong>el</strong> término <strong>de</strong> 12 horas que indica la norma <strong>en</strong> cita porque <strong>el</strong><br />

lapso <strong>de</strong> 36 horas a que se refiere <strong>el</strong> artículo 28 <strong>de</strong> la Constitución Política compr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong><br />

verificación, <strong>el</strong> que <strong>de</strong>manda la disposición <strong>de</strong>l capturado a ór<strong>de</strong>nes <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral y <strong>el</strong> necesario<br />

para la solicitud y c<strong>el</strong>ebración <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías, conforme<br />

lo dispone <strong>el</strong> artículo 250 modificado <strong>de</strong> la misma Carta.<br />

Si <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado advierte que no se dan los requisitos <strong>de</strong> la ret<strong>en</strong>ción o captura administrativa,<br />

<strong>de</strong>berá <strong>de</strong>jar <strong>en</strong> libertad a la persona, sin necesidad <strong>de</strong> acudir al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías. En otras<br />

palabras, la persona que sufra una ret<strong>en</strong>ción administrativa solo llega al Juez <strong>de</strong> Control cuando a juicio<br />

<strong>de</strong>l fiscal <strong>de</strong>ba permanecer privada <strong>de</strong> la libertad, sin perjuicio <strong>de</strong> que <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Garantías disponga lo<br />

contrario.<br />

146 A m<strong>en</strong>os que <strong>el</strong> fiscal lo haya <strong>de</strong>jado <strong>en</strong> libertad porque la captura fue ilegal y <strong>en</strong> los casos <strong>de</strong><br />

flagrancia, porque <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito no t<strong>en</strong>ga prevista como medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to la privativa <strong>de</strong> libertad.<br />

147 Com<strong>en</strong>tario <strong>de</strong> la Gaceta 124 <strong>de</strong>l 19 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2007, página 10.<br />

148 El <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa se activa, con la formulación <strong>de</strong> imputación o <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> captura.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 104 25/09/2009 09:39:41 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

A pesar <strong>de</strong> que <strong>el</strong> Código no m<strong>en</strong>ciona la situación <strong>de</strong> captura como<br />

asunto por resolver <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar, <strong>el</strong> inciso tercero <strong>de</strong>l artículo<br />

297 ll<strong>en</strong>a <strong>el</strong> vacío normativo, pues dispone “Capturada la persona<br />

será puesta a disposición <strong>de</strong> un Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

plazo máximo <strong>de</strong> 36 horas para que efectúe la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> control <strong>de</strong><br />

legalidad, or<strong>de</strong>ne la canc<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> la or<strong>de</strong>n y disponga lo pertin<strong>en</strong>te<br />

con r<strong>el</strong>ación al apreh<strong>en</strong>dido”.<br />

5.6.3. Recom<strong>en</strong>daciones finales<br />

• La or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> captura, <strong>en</strong> cualquier caso, siempre será un mandami<strong>en</strong>to<br />

escrito sujeto a las formalida<strong>de</strong>s previstas <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 298 <strong>de</strong>l<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

• La or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> captura y su posterior canc<strong>el</strong>ación <strong>de</strong>be <strong>en</strong>viarlas <strong>el</strong> juez<br />

inmediatam<strong>en</strong>te a la <strong>Fiscalía</strong> para que se registre <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong><br />

información. El fiscal <strong>de</strong>l caso <strong>de</strong>berá estar at<strong>en</strong>to al respecto.<br />

• La or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> captura ti<strong>en</strong>e una vig<strong>en</strong>cia máxima <strong>de</strong> seis meses; por lo<br />

tanto, es responsabilidad <strong>de</strong>l fiscal que t<strong>en</strong>ga a cargo la investigación<br />

controlar <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> su vig<strong>en</strong>cia. Si no pue<strong>de</strong> hacerse efectiva<br />

<strong>en</strong> dicho término, <strong>el</strong> Fiscal solicitará prórroga al Juez <strong>de</strong> Garantías<br />

tantas veces como resulte necesario y así lo hará saber al organismo<br />

<strong>de</strong> policía judicial <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> su cumplimi<strong>en</strong>to.<br />

• Los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong>l capturado son garantía constitucional; por lo tanto,<br />

<strong>el</strong> fiscal insistirá a la policía judicial sobre <strong>el</strong> <strong>de</strong>ber que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>terar al apreh<strong>en</strong>dido <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos constitucionales y legales.<br />

De esa manera no solo se respeta la Constitución y la ley, sino que<br />

se evitan inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes y sorpresas fr<strong>en</strong>te al control <strong>de</strong> legalidad 149 .<br />

5.6.4. Ejemplo <strong>de</strong> captura administrativa o <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva administrativa<br />

El 17 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 2005 dieron muerte a Pedro Grajales. Los vecinos<br />

<strong>de</strong>l sector que pres<strong>en</strong>ciaron <strong>el</strong> hecho afirman que fue Nicolás Dueñas <strong>el</strong><br />

autor, qui<strong>en</strong> huyó <strong>de</strong>l lugar. Dos años <strong>de</strong>spués Nicolás regresa al barrio y<br />

es reconocido por los testigos <strong>de</strong>l homicidio, qui<strong>en</strong>es se <strong>en</strong>teran <strong>de</strong> que<br />

pi<strong>en</strong>sa abandonar <strong>el</strong> país, situación que los motiva a acudir a la Policía<br />

Nacional y dar cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> los porm<strong>en</strong>ores r<strong>el</strong>acionados con la muerte <strong>de</strong><br />

Pedro Grajales y <strong>de</strong>nunciar como su autor a Nicolás Dueñas. La Policía<br />

Nacional reti<strong>en</strong>e a Nicolás <strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que a<strong>de</strong>lanta los trámites <strong>de</strong><br />

inmigración y, previa verificación <strong>de</strong> la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la indagación <strong>de</strong> ese<br />

<strong>de</strong>lito, lo conduc<strong>en</strong> a la URI. ¿Qué <strong>de</strong>be hacer <strong>el</strong> Fiscal?<br />

149 La falta <strong>de</strong> información <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos al capturado pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er efectos <strong>de</strong> invali<strong>de</strong>z cuando se le<br />

interroga sin esas advert<strong>en</strong>cias previas.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 105 25/09/2009 09:39:41 a.m.<br />

105


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

106<br />

El fiscal <strong>de</strong>legado estudia las circunstancias <strong>en</strong> que se realizó la captura<br />

y verifica <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los presupuestos señalados por ley y la<br />

jurispru<strong>de</strong>ncia nacional; establece que la privación <strong>de</strong> la libertad era<br />

necesaria para i<strong>de</strong>ntificar a Nicolás como <strong>el</strong> autor <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito, razón por<br />

la cual, <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar, somete <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to a control <strong>de</strong><br />

legalidad por <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías. El Juez <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra legal<br />

la captura y <strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo acto <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>l caso formula imputación y<br />

solicita la imposición <strong>de</strong> medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to.<br />

5.7. Otras audi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> control <strong>de</strong> legalidad posterior<br />

5.7.1. Noción<br />

Ti<strong>en</strong>e lugar cuando <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado solicita al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong><br />

Garantías que <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia se pronuncie respecto <strong>de</strong> la legalidad<br />

<strong>de</strong> lo actuado <strong>en</strong> dilig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> registro y allanami<strong>en</strong>to, ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong><br />

correspon<strong>de</strong>ncia, interceptación <strong>de</strong> comunicaciones o recuperación <strong>de</strong><br />

información <strong>de</strong>jada al navegar por Internet u otros medios similares,<br />

así como <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales o evi<strong>de</strong>ncia física e información<br />

obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> las respectivas dilig<strong>en</strong>cias 150 . Algunas <strong>de</strong> estas audi<strong>en</strong>cias<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong> carácter <strong>de</strong> reservadas <strong>en</strong> los términos <strong>de</strong>l artículo 155 <strong>de</strong>l<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al 151 .<br />

5.7.2. Presupuestos<br />

Se requiere la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> motivos razonablem<strong>en</strong>te fundados, <strong>de</strong><br />

acuerdo con los medios cognoscitivos previstos <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 275 <strong>de</strong>l<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, para concluir, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l registro<br />

y allanami<strong>en</strong>to, que la ocurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito investigado ti<strong>en</strong>e como<br />

probable autor o partícipe al propietario, al simple t<strong>en</strong>edor <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong> por<br />

registrar, o que <strong>en</strong> su interior se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> los instrum<strong>en</strong>tos con los<br />

que se ha cometido la infracción, o los objetos productos <strong>de</strong>l ilícito;<br />

y <strong>en</strong> los ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>ncia, interceptación <strong>de</strong><br />

comunicaciones y recuperación <strong>de</strong> información <strong>de</strong>jada al navegar por<br />

Internet, para inferir que existe información útil para la investigación.<br />

5.7.3. Legitimidad<br />

En principio, <strong>el</strong> fiscal se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra legitimado para solicitar la audi<strong>en</strong>cia.<br />

No obstante, <strong>el</strong> indiciado o imputado y su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor también pue<strong>de</strong><br />

150 Artículos 154-1, 237, 241, 242, 243, 244 y 245 Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

151 Salvo que la solicitud se formule <strong>en</strong> una audi<strong>en</strong>cia cuya vali<strong>de</strong>z requiera la interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa y<br />

<strong>el</strong> indiciado o imputado, o <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>los que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una expectativa razonable <strong>de</strong> intimidad<br />

y que pue<strong>de</strong>n, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, refutar la legalidad <strong>de</strong> las dilig<strong>en</strong>cias o solicitar exclusión <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

materiales probatorios y evi<strong>de</strong>ncia, caso <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual <strong>de</strong>berán ser citados los interesados.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 106 25/09/2009 09:39:41 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

hacerlo <strong>en</strong> algunos ev<strong>en</strong>tos; por ejemplo, cuando consi<strong>de</strong>re que la<br />

actuación ha afectado sus <strong>de</strong>rechos fundam<strong>en</strong>tales o que la or<strong>de</strong>n<br />

impartida para <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to por parte <strong>de</strong>l fiscal carecía <strong>de</strong> algunos<br />

<strong>de</strong> los requisitos es<strong>en</strong>ciales previstos <strong>en</strong> <strong>el</strong> Código, <strong>en</strong> cuyo caso se<br />

g<strong>en</strong>erará la invali<strong>de</strong>z <strong>de</strong> lo actuado 152 .<br />

5.7.4. Oportunidad y trámite<br />

Concluida alguna <strong>de</strong> las dilig<strong>en</strong>cias r<strong>el</strong>acionadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> acápite <strong>de</strong> noción,<br />

la policía judicial, <strong>en</strong> <strong>el</strong> término <strong>de</strong> la distancia y sin sobrepasar las 24<br />

horas sigui<strong>en</strong>tes 153 , r<strong>en</strong>dirá un informe porm<strong>en</strong>orizado <strong>de</strong>l operativo al<br />

fiscal que emitió la or<strong>de</strong>n, al que anexará <strong>el</strong> inv<strong>en</strong>tario <strong>de</strong> los objetos o<br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos incautados, ocupados o recuperados, según la naturaleza<br />

<strong>de</strong> la actuación 154 .<br />

El fiscal, inmediatam<strong>en</strong>te reciba <strong>el</strong> informe <strong>de</strong> policía judicial, a más<br />

tardar <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las 24 horas sigui<strong>en</strong>tes, <strong>en</strong> <strong>el</strong> formato diseñado para<br />

<strong>el</strong> efecto, solicitará al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías la realización <strong>de</strong><br />

audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar para <strong>el</strong> control posterior <strong>de</strong> lo actuado. Tratándose<br />

<strong>de</strong> registros y allanami<strong>en</strong>tos, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>be pedir al Juez <strong>de</strong> Garantías<br />

que cite a la audi<strong>en</strong>cia a las personas que, conforme al artículo 231<br />

<strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, t<strong>en</strong>ían expectativa razonable <strong>de</strong><br />

intimidad 155 al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l registro y hayan <strong>de</strong>jado alguna manifestación<br />

<strong>de</strong> agravio <strong>en</strong> <strong>el</strong> acta <strong>de</strong> la dilig<strong>en</strong>cia.<br />

Durante la indagación, es <strong>de</strong>cir, previam<strong>en</strong>te a la formulación <strong>de</strong><br />

imputación, <strong>el</strong> juez convocará a la audi<strong>en</strong>cia solam<strong>en</strong>te al fiscal,<br />

funcionarios <strong>de</strong> policía judicial que hayan participado <strong>en</strong> la dilig<strong>en</strong>cia<br />

por revisar y los testigos o peritos que prestaron <strong>de</strong>claraciones juradas<br />

o rindieron informe para obt<strong>en</strong>er la or<strong>de</strong>n respectiva, o que intervinieron<br />

<strong>en</strong> la dilig<strong>en</strong>cia. Sin embargo, si <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la or<strong>de</strong>n ocurrió<br />

<strong>de</strong>spués, podrán comparecer a la audi<strong>en</strong>cia, previa citación al imputado<br />

y su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor, qui<strong>en</strong>es podrán refutar la argum<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l fiscal<br />

<strong>de</strong>legado.<br />

152 Artículos 232, 267 inciso segundo <strong>de</strong>l CPP.<br />

153 En ningún caso <strong>el</strong> lapso <strong>en</strong>tre la dilig<strong>en</strong>cia y la solicitud <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> control <strong>de</strong> garantías podrá<br />

exce<strong>de</strong>r <strong>de</strong> 24 horas. Cfr. Decisión 28535/08 <strong>de</strong> la Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia.<br />

154 Artículo 228 Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

155 Un concepto novedoso <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> registros y allanami<strong>en</strong>tos es <strong>el</strong> <strong>de</strong> la expectativa razonable <strong>de</strong><br />

intimidad, <strong>de</strong>finida <strong>en</strong> los artículos 230, numeral 2, y 231 <strong>de</strong>l Código. Así, por ejemplo, <strong>el</strong> individuo<br />

sorpr<strong>en</strong>dido flagrantem<strong>en</strong>te <strong>en</strong> la comisión <strong>de</strong> un <strong>de</strong>lito y que se acoge <strong>en</strong> domicilio aj<strong>en</strong>o no podrá<br />

alegar expectativa razonable <strong>de</strong> intimidad para ser capturado <strong>en</strong> ese domicilio por la Policía, siempre y<br />

cuando esta se limite a la apreh<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l indiciado, y los moradores <strong>de</strong> ese domicilio aj<strong>en</strong>o no verán<br />

lastimada su expectativa razonable <strong>de</strong> intimidad si la dilig<strong>en</strong>cia se limita a la captura <strong>de</strong>l perseguido.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 107 25/09/2009 09:39:41 a.m.<br />

107


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

108<br />

El juez conce<strong>de</strong> la palabra al fiscal para que pres<strong>en</strong>te los fundam<strong>en</strong>tos<br />

que tuvo para expedir la or<strong>de</strong>n y por conducto <strong>de</strong>l funcionario <strong>de</strong><br />

policía judicial pondrá a disposición <strong>de</strong>l juez los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos recogidos<br />

<strong>en</strong> la dilig<strong>en</strong>cia 156 . Si lo estima conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> juez podrá interrogar<br />

directam<strong>en</strong>te a los compareci<strong>en</strong>tes.<br />

Escuchados los argum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l fiscal, <strong>el</strong> juez <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> sobre la vali<strong>de</strong>z<br />

formal y sustancial <strong>de</strong>l procedimi<strong>en</strong>to y la inclusión o exclusión <strong>de</strong><br />

los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios y evi<strong>de</strong>ncias físicas halladas.<br />

La <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l juez <strong>de</strong>be quedar registrada y no es susceptible <strong>de</strong><br />

recursos.<br />

5.7.5. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículos 219 a 238 y 241 a 245 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

5.8. Audi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> autorización judicial previa<br />

5.8.1. Noción<br />

Se trata <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cias solicitadas por <strong>el</strong> fiscal al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong><br />

Garantías para obt<strong>en</strong>er la or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> llevar a cabo una actuación que<br />

vulnera <strong>de</strong>rechos fundam<strong>en</strong>tales como los <strong>de</strong> intimidad, no autoincriminación,<br />

dignidad, prohibición <strong>de</strong> someter a las personas a tratos<br />

cru<strong>el</strong>es, inhumanos o <strong>de</strong>gradantes, <strong>en</strong>tre otros, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> realizar<br />

la investigación <strong>de</strong> los hechos que revistan las características <strong>de</strong> un<br />

<strong>de</strong>lito, obt<strong>en</strong>er <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales <strong>de</strong> prueba y evi<strong>de</strong>ncia física que<br />

comprometa o exonere <strong>de</strong> responsabilidad al imputado.<br />

En ocasiones estas audi<strong>en</strong>cias ti<strong>en</strong><strong>en</strong> por finalidad conseguir evi<strong>de</strong>ncias<br />

que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> <strong>el</strong> cuerpo <strong>de</strong> la víctima u obt<strong>en</strong>er <strong>de</strong> esta<br />

muestras que permitan estructurar la conducta punible y <strong>de</strong>slindar la<br />

responsabilidad p<strong>en</strong>al <strong>de</strong>l investigado.<br />

5.8.2. Legitimidad<br />

Se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra legitimado para solicitarla <strong>el</strong> fiscal y, por excepción, la<br />

policía judicial <strong>en</strong> casos <strong>de</strong> extrema urg<strong>en</strong>cia.<br />

5.8.3. Trámite<br />

• El Fiscal remitirá al C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Servicios Judiciales <strong>el</strong> formato<br />

correspondi<strong>en</strong>te a esta clase <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cia, con precisión <strong>de</strong> la<br />

actuación que se requiere realizar con su autorización.<br />

156 Artículos 154, numeral 1, y 228 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 108 25/09/2009 09:39:42 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• El C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Servicios Judiciales fija fecha y hora <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cia<br />

pr<strong>el</strong>iminar reservada 157 y <strong>de</strong>signa <strong>el</strong> juez, qui<strong>en</strong> dispondrá que por<br />

secretaría se cite al fiscal y <strong>de</strong>más intervini<strong>en</strong>tes legitimados para<br />

actuar, conforme con la naturaleza <strong>de</strong> la dilig<strong>en</strong>cia. Usualm<strong>en</strong>te,<br />

asistirán <strong>el</strong> fiscal y <strong>el</strong> servidor <strong>de</strong> policía judicial que lo apoya <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

caso.<br />

• Una vez abierta la audi<strong>en</strong>cia por <strong>el</strong> juez, <strong>el</strong> fiscal indicará los medios<br />

cognoscitivos <strong>en</strong> los cuales soporta su solicitud y las razones que<br />

la justifican. La <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l juez <strong>de</strong>berá quedar registrada y es<br />

susceptible únicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l recurso <strong>de</strong> reposición.<br />

5.8.4. Ejemplo <strong>de</strong> inspección corporal al indiciado que no consi<strong>en</strong>te <strong>el</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>to<br />

El 23 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 2005 <strong>en</strong> <strong>el</strong> aeropuerto El Dorado <strong>de</strong> Bogotá,<br />

la señora Carm<strong>en</strong>za Ordóñez, cuando ingresaba a la sala <strong>de</strong> espera<br />

para abordar vu<strong>el</strong>o hacia Madrid, fue requerida por la policía <strong>en</strong> razón<br />

<strong>de</strong> que <strong>el</strong> capitán Óscar Julián Ruiz observó que la mujer sudaba<br />

copiosam<strong>en</strong>te, que no ingirió alim<strong>en</strong>to alguno durante su estancia <strong>en</strong><br />

la terminal aérea, que <strong>de</strong> manera reiterada ingresó al baño y varios <strong>de</strong><br />

los perros <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ados para <strong>de</strong>tectar sustancias estupefaci<strong>en</strong>tes, que<br />

se hicieron pasar por su lado, reaccionaron alertando sobre la posible<br />

posesión <strong>de</strong> estas. Como su comportami<strong>en</strong>to y las explicaciones<br />

ofrecidas, incluido <strong>el</strong> motivo <strong>de</strong> su viaje, no fueron convinc<strong>en</strong>tes, se le<br />

instó para que <strong>de</strong> manera voluntaria permitiera una inspección corporal,<br />

informándos<strong>el</strong>e que sería practicada por una persona experta, que <strong>el</strong><br />

riesgo para su salud era mínimo y que <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> negarse, la dilig<strong>en</strong>cia<br />

se haría <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor, previa or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> un Juez <strong>de</strong><br />

Control <strong>de</strong> Garantías.<br />

Como la señora se negó, la policía procedió a capturarla administrativam<strong>en</strong>te<br />

158 , poniéndola <strong>en</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos y <strong>de</strong><br />

manera inmediata reportó <strong>el</strong> caso a la <strong>Fiscalía</strong>; <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>stacado evaluó<br />

<strong>el</strong> informe y al consi<strong>de</strong>rar que <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to hasta ese mom<strong>en</strong>to<br />

realizado era constitucional y legal, <strong>el</strong>evó petición al Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong><br />

Garantías para controlar la legalidad <strong>de</strong> la captura y solicitar la or<strong>de</strong>n<br />

para la inspección corporal.<br />

5.8.5. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículos 246 a 250 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

157 Sin embargo, a la dilig<strong>en</strong>cia autorizada por <strong>el</strong> juez, podrán asistir los <strong>de</strong>más intervini<strong>en</strong>tes.<br />

158 Consulte la S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-024 <strong>de</strong> 1994 para los motivos fundados.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 109 25/09/2009 09:39:42 a.m.<br />

109


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

110<br />

5.9. Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> solicitud <strong>de</strong> prueba anticipada<br />

5.9.1. Noción 159<br />

Es aqu<strong>el</strong>la que se solicita para la práctica <strong>de</strong> cualquier medio probatorio<br />

pertin<strong>en</strong>te antes <strong>de</strong>l juicio oral, por motivos fundados y <strong>de</strong> extrema<br />

necesidad, para evitar su pérdida o alteración.<br />

5.9.2. Legitimidad<br />

La pue<strong>de</strong> solicitar <strong>el</strong> fiscal, <strong>el</strong> imputado o acusado o su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor a partir<br />

<strong>de</strong> la formulación <strong>de</strong> imputación y <strong>el</strong> Ministerio Público <strong>en</strong> los casos<br />

previstos <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 112 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

5.9.3. Oportunidad y trámite<br />

Pue<strong>de</strong> solicitarse durante la investigación y hasta antes <strong>de</strong> la instalación<br />

<strong>de</strong>l juicio oral.<br />

Si la petición la formula <strong>el</strong> fiscal, <strong>de</strong>be utilizar <strong>el</strong> formato para solicitud<br />

<strong>de</strong> prueba anticipada y pres<strong>en</strong>tarlo <strong>en</strong> <strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Servicios Judiciales.<br />

El imputado o acusado, su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor y <strong>el</strong> Ministerio Público lo harán por<br />

escrito. En todo caso, qui<strong>en</strong> la solicite <strong>de</strong>be justificar las razones que lo<br />

asist<strong>en</strong> y lo que se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> probar, requisitos estos <strong>de</strong> admisibilidad<br />

<strong>de</strong>l medio probatorio y acompañar las copias necesarias para la<br />

información a las <strong>de</strong>más partes e intervini<strong>en</strong>tes 160 .<br />

En un caso <strong>de</strong> tráfico <strong>de</strong> estupefaci<strong>en</strong>tes, <strong>el</strong> fiscal solicita y fundam<strong>en</strong>ta<br />

la solicitud <strong>de</strong> prueba anticipada <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes términos:<br />

• Señor juez: El señor Sergio V<strong>el</strong>andia, qui<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>ció la muerte<br />

viol<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> Mario Rodríguez <strong>el</strong> pasado 20 <strong>de</strong> noviembre y está<br />

dispuesto a r<strong>en</strong>dir testimonio <strong>en</strong> este caso, fue víctima <strong>de</strong> un<br />

at<strong>en</strong>tado contra su vida <strong>el</strong> pasado 12 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero, pero afortunadam<strong>en</strong>te<br />

sobrevivió y a pesar <strong>de</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> grave estado <strong>de</strong> salud<br />

<strong>el</strong> médico oficial dictaminó que pue<strong>de</strong> morir <strong>en</strong> pocos días y, aunque<br />

con dificultad, pue<strong>de</strong> darse a <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r verbalm<strong>en</strong>te. Comoquiera<br />

que <strong>el</strong> señor V<strong>el</strong>andia conoce los movimi<strong>en</strong>tos y rutas <strong>de</strong> la<br />

organización criminal, por haber participado <strong>en</strong> <strong>el</strong>la, la agresión ti<strong>en</strong>e<br />

que ver con su condición <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cial testigo y resulta previsible<br />

racional y empíricam<strong>en</strong>te que pueda morir conforme al pronóstico<br />

<strong>de</strong>l médico tratante; <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, respetuosam<strong>en</strong>te solicito<br />

convocar a audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar <strong>de</strong> prueba testimonial anticipada.<br />

Al testigo podrá citárs<strong>el</strong>e por medio <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> <strong>de</strong> la cual soy su<br />

159 Ver Secciones 2.3.7 y 4.4.3 <strong>de</strong> este <strong>Manual</strong>.<br />

160 Artículo 174 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 110 25/09/2009 09:39:42 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

titular, efecto para <strong>el</strong> cual le solicito <strong>en</strong>viar a mi <strong>de</strong>spacho la citación<br />

correspondi<strong>en</strong>te 161.<br />

• Señor juez, respaldo mi petición <strong>en</strong> <strong>el</strong> informe r<strong>en</strong>dido por la policía<br />

judicial y los informes <strong>de</strong> los médicos tratante y oficial <strong>en</strong> los que<br />

constan los motivos fundados y <strong>de</strong> extrema necesidad, para evitar la<br />

pérdida <strong>de</strong>l medio probatorio.<br />

El Juez <strong>de</strong> Control, si la solicitud incluye las copias necesarias y estima<br />

justificado <strong>el</strong> fundam<strong>en</strong>to allí expuesto, por medio <strong>de</strong> auto motivado fija<br />

fecha y hora para la dilig<strong>en</strong>cia, <strong>en</strong> la misma <strong>de</strong>cisión dispondrá que por<br />

la Secretaria se cite al peticionario y a las <strong>de</strong>más partes e intervini<strong>en</strong>tes.<br />

Este auto se notifica por estrados.<br />

Si la solicitud no reúne los requisitos sustanciales <strong>de</strong> pertin<strong>en</strong>cia, o<br />

<strong>de</strong> motivos fundados y extrema necesidad, o <strong>de</strong> p<strong>el</strong>igro <strong>de</strong> pérdida o<br />

alteración <strong>de</strong>l medio probatorio, <strong>el</strong> juez la rechazará <strong>en</strong> auto motivado<br />

que se notifica <strong>en</strong> estrados y no es susceptible <strong>de</strong> ningún recurso. Sin<br />

embargo, <strong>el</strong> afectado con la <strong>de</strong>cisión podrá acudir <strong>de</strong> inmediato y por<br />

una sola vez ante otro Juez <strong>de</strong> Control con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> que reconsi<strong>de</strong>re lo<br />

resu<strong>el</strong>to por <strong>el</strong> anterior 162 .<br />

Por <strong>el</strong> contrario, si <strong>en</strong> la <strong>de</strong>cisión se acce<strong>de</strong> a la prueba anticipada y<br />

no fue objeto <strong>de</strong> ningún recurso, o si lo fue se confirmó lo resu<strong>el</strong>to 163 ,<br />

llegado <strong>el</strong> día y la hora señalados por <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control se dará inicio<br />

a la audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar y <strong>el</strong> juez, una vez constituido <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia<br />

pública, or<strong>de</strong>nará la práctica <strong>de</strong>l medio probatorio, según su naturaleza.<br />

Si se trata <strong>de</strong> un testimonio, <strong>el</strong> juez interrogará al testigo sobre sus<br />

condiciones civiles y personales 164 . Después le conce<strong>de</strong>rá la palabra<br />

a la parte o intervini<strong>en</strong>te solicitante para que haga <strong>el</strong> interrogatorio<br />

directo <strong>de</strong>l testigo y dispondrá que la otra ejerza <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho <strong>de</strong><br />

contradicción 165 . Si <strong>el</strong> solicitante fue <strong>el</strong> Ministerio Público <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las<br />

161 Por analogía se aplica <strong>el</strong> artículo 342 numeral 1 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al para protección<br />

integral <strong>de</strong>l testigo. De igual manera, <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los artículos 18, 27 y 152.<br />

162 Ver Sección 5.1.9, audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> reconsi<strong>de</strong>ración.<br />

163 La <strong>de</strong>cisión que acce<strong>de</strong> a la solicitud <strong>de</strong> práctica <strong>de</strong> prueba anticipada admite los recursos ordinarios<br />

por las <strong>de</strong>más partes e intervini<strong>en</strong>tes. En caso <strong>de</strong> que la <strong>de</strong>cisión positiva <strong>de</strong> práctica <strong>de</strong> prueba<br />

anticipada sea ap<strong>el</strong>ada, la audi<strong>en</strong>cia se susp<strong>en</strong><strong>de</strong>rá hasta tanto <strong>el</strong> superior <strong>de</strong>cida lo pertin<strong>en</strong>te.<br />

164 Artículo 390 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

165 Artículos 391 a 395 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al. Las refer<strong>en</strong>cias que <strong>el</strong> testigo o <strong>el</strong> perito<br />

puedan hacer <strong>en</strong> prueba anticipada no pue<strong>de</strong>n ser objeto <strong>de</strong> verificación o <strong>de</strong>svirtuación <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> la<br />

misma audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar, porque <strong>el</strong>lo equivaldría a practicar otra prueba anticipada cuya justificación<br />

no se ha expuesto por <strong>el</strong> solicitante. Debe evitarse <strong>en</strong>tonces que so pretexto <strong>de</strong> complem<strong>en</strong>tar, las<br />

partes o intervini<strong>en</strong>tes no solicitantes introduzcan otro medio probatorio anticipado sin <strong>el</strong> trámite legal<br />

correspondi<strong>en</strong>te.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 111 25/09/2009 09:39:42 a.m.<br />

111


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

112<br />

previsiones excepcionales <strong>de</strong>l artículo 112 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to<br />

P<strong>en</strong>al, <strong>en</strong> <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to <strong>de</strong> prueba testimonial o pericial anticipada, él hará<br />

<strong>el</strong> interrogatorio directo y <strong>el</strong> contrainterrogatorio correspon<strong>de</strong>rá a la<br />

<strong>Fiscalía</strong> o a la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa, según que <strong>el</strong> testigo sea <strong>de</strong> interés para la<br />

acusación o la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa. En ningún caso pue<strong>de</strong>n coincidir dos partes o<br />

intervini<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>el</strong> interrogatorio directo ni <strong>en</strong> <strong>el</strong> contrainterrogatorio 166.<br />

El juez y <strong>el</strong> Ministerio Público, si no fue este qui<strong>en</strong> solicitó la prueba<br />

anticipada, podrán hacer preguntas complem<strong>en</strong>tarias <strong>en</strong> los términos<br />

<strong>de</strong>l artículo 397 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

Procedimi<strong>en</strong>to similar se aplica tratándose <strong>de</strong> prueba pericial, con los<br />

requisitos establecidos <strong>en</strong> los artículos 405 y sigui<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l mismo<br />

or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to.<br />

Para la prueba docum<strong>en</strong>tal o <strong>de</strong> inspección, <strong>de</strong>be proce<strong>de</strong>rse conforme<br />

a los artículos 424 y sigui<strong>en</strong>tes y 435 y sigui<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l Estatuto Procesal<br />

P<strong>en</strong>al, respectivam<strong>en</strong>te.<br />

Si la práctica <strong>de</strong> la prueba anticipada se solicita <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tado<br />

<strong>el</strong> escrito <strong>de</strong> acusación, <strong>el</strong> peticionario dirigirá la solicitud preferiblem<strong>en</strong>te<br />

ante Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías, pero <strong>de</strong>berá informar al Juez <strong>de</strong><br />

Conocimi<strong>en</strong>to sobre <strong>el</strong> particular 167.<br />

El Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías será <strong>el</strong> responsable <strong>de</strong> establecer las<br />

medidas necesarias para la conservación <strong>de</strong> la prueba anticipada.<br />

No obstante lo anterior, si los motivos y circunstancias que dieron lugar<br />

a la práctica <strong>de</strong> la prueba anticipada han <strong>de</strong>saparecido para <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l juicio oral, <strong>el</strong>la <strong>de</strong>berá repetirse. Si no, <strong>de</strong>berá pres<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

juicio oral mediante la exhibición o reproducción <strong>de</strong>l medio técnico que<br />

la conti<strong>en</strong>e, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> dar aplicación a los principios <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tración,<br />

contradicción, publicidad, inmediación y valoración conjunta <strong>de</strong> la prueba.<br />

5.9.4. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al: Arts. 15; 17; 18; 27; 112; 146, parágrafo;<br />

152; 174; 274; 284; 285; 337, numeral 5 literal b; 342, numeral 1; 374;<br />

166 S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cias 27608/07, 26411/07.<br />

167 T<strong>en</strong>ga <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que conforme a la S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-925 <strong>de</strong> 2005, la Corte Constitucional <strong>de</strong>claró exequible<br />

<strong>el</strong> artículo 16 <strong>de</strong> la Ley 906 <strong>de</strong> 2004, <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido <strong>de</strong> que <strong>el</strong> texto único fue <strong>el</strong> aprobado por <strong>el</strong><br />

Congreso <strong>de</strong> la República y no <strong>el</strong> adicionado por <strong>el</strong> Gobierno Nacional <strong>en</strong> <strong>el</strong> Decreto 2770 <strong>de</strong> 2004;<br />

lo que quiere <strong>de</strong>cir que la solicitud <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cia anticipada se pue<strong>de</strong> <strong>el</strong>evar ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong><br />

Garantías o ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to, según <strong>el</strong> caso, ya que la norma aprobada por <strong>el</strong> Congreso<br />

y sancionada por <strong>el</strong> Presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> la República incluía las dos categorías <strong>de</strong> jueces y solo mediante <strong>el</strong><br />

Decreto 2770 <strong>de</strong> 2004 se suprimió la expresión “ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to, según <strong>el</strong> caso”.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 112 25/09/2009 09:39:42 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

378; 380; 382; 390; 391 a 395; 397; 405 y sigui<strong>en</strong>tes; 424 y sigui<strong>en</strong>tes,<br />

y 435.<br />

5.10. Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> reconsi<strong>de</strong>ración<br />

5.10.1. Noción<br />

Es aqu<strong>el</strong>la dilig<strong>en</strong>cia con la cual se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> privilegiar la urg<strong>en</strong>cia y<br />

necesidad <strong>de</strong>l medio probatorio que, anticipadam<strong>en</strong>te al juicio, se<br />

quiere practicar para que no se pierda o altere por efecto <strong>de</strong> la negativa<br />

<strong>de</strong>l juez a or<strong>de</strong>narla.<br />

5.10.2. Legitimidad<br />

La parte o interesado afectados por la <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> rechazo.<br />

5.10.3. Oportunidad y trámite<br />

La reconsi<strong>de</strong>ración solo pue<strong>de</strong> proponerse por una sola vez,<br />

inmediatam<strong>en</strong>te se produzca la <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> rechazo <strong>de</strong> la <strong>de</strong>cisión<br />

inicial.<br />

Debe proponerse ante otro Juez <strong>de</strong> Garantías distinto al que inicialm<strong>en</strong>te<br />

rechazó la solicitud, pero sujeto a las mismas reglas <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia<br />

indicadas <strong>en</strong> los arts. 39 y 43 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

Cuando se notifique al interesado por estrados <strong>de</strong> la <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong><br />

rechazo a la solicitud inicial, <strong>de</strong> una vez le solicitará al juez que or<strong>de</strong>ne<br />

la expedición <strong>de</strong>l registro <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> hacer<br />

uso <strong>de</strong> la reconsi<strong>de</strong>ración 168 .<br />

En la solicitud <strong>de</strong> reconsi<strong>de</strong>ración, <strong>el</strong> interesado señalará las razones<br />

por las cuales estima que exist<strong>en</strong> los motivos fundados y <strong>de</strong> extrema<br />

necesidad o <strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> pérdida o alteración <strong>de</strong>l medio probatorio.<br />

La <strong>de</strong>cisión que admite o niega la solicitud <strong>de</strong> reconsi<strong>de</strong>ración no será<br />

objeto <strong>de</strong> recurso.<br />

Así, <strong>en</strong>tonces, si se niega la reconsi<strong>de</strong>ración, ahí termina la audi<strong>en</strong>cia.<br />

Si se admite, se hará <strong>el</strong> trámite <strong>de</strong> práctica <strong>de</strong> prueba anticipada <strong>en</strong> los<br />

términos <strong>de</strong>l acápite 5.9. <strong>de</strong> este <strong>Manual</strong>.<br />

5.10.4. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículo 284, parágrafo 2, <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

168 Parágrafo, artículo 146 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 113 25/09/2009 09:39:42 a.m.<br />

113


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

114<br />

5.11. Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> control judicial a la aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad<br />

5.11.1. Noción<br />

Es una audi<strong>en</strong>cia pública <strong>en</strong> la que <strong>el</strong> Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación o su<br />

<strong>de</strong>legado somete a consi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías su<br />

<strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> interrumpir, susp<strong>en</strong><strong>de</strong>r o r<strong>en</strong>unciar a la persecución p<strong>en</strong>al<br />

por alguna <strong>de</strong> las causales previstas <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 324 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong><br />

Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

5.11.2. Legitimidad<br />

La única parte que pue<strong>de</strong> aplicar <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> oportunidad es <strong>el</strong> fiscal;<br />

por <strong>en</strong><strong>de</strong>, solam<strong>en</strong>te él, <strong>de</strong> manera obligatoria y automática, someterá su<br />

<strong>de</strong>cisión para efectos <strong>de</strong>l control <strong>de</strong> legalidad ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Garantías.<br />

No obstante, <strong>en</strong> la respectiva audi<strong>en</strong>cia, podrán interv<strong>en</strong>ir <strong>el</strong> imputado o<br />

acusado, su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor, la víctima y <strong>el</strong> Ministerio Público, qui<strong>en</strong>es podrán<br />

controvertir los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios, evi<strong>de</strong>ncia física o<br />

información legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ida que aduzca la <strong>Fiscalía</strong> para sust<strong>en</strong>tar<br />

la <strong>de</strong>cisión.<br />

5.11.3. Presupuestos<br />

• La exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una investigación p<strong>en</strong>al <strong>en</strong> cualquier fase<br />

(indagación, investigación o juicio).<br />

• La pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios, evi<strong>de</strong>ncia física<br />

o información legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ida, que permita inferir la autoría o<br />

participación <strong>en</strong> la conducta y su tipicidad.<br />

• La <strong>de</strong>mostración <strong>de</strong> los presupuestos propios <strong>de</strong> la causal que se<br />

pret<strong>en</strong>da invocar.<br />

• La facultad <strong>de</strong>l fiscal para aplicar <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> oportunidad conforme<br />

a las resoluciones expedidas por <strong>el</strong> Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación 169 .<br />

5.11.4. Oportunidad y trámite<br />

• Cuando <strong>el</strong> fiscal establece que se estructura alguna <strong>de</strong> las causales<br />

a que hace refer<strong>en</strong>cia <strong>el</strong> artículo 324 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to<br />

P<strong>en</strong>al y que consecu<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>be susp<strong>en</strong><strong>de</strong>rse, interrumpirse<br />

o r<strong>en</strong>unciar a la acción p<strong>en</strong>al, <strong>de</strong> inmediato remite <strong>el</strong> formato<br />

correspondi<strong>en</strong>te al C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Servicios Judiciales a efecto <strong>de</strong> que<br />

señale día y hora para la c<strong>el</strong>ebración <strong>de</strong> la respectiva audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

control judicial.<br />

169 Resoluciones 0-6657 y 0-6658 <strong>de</strong>l 30 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 2004. Igualm<strong>en</strong>te, memorandos 0009 <strong>de</strong>l 3 <strong>de</strong><br />

febrero <strong>de</strong> 2005, <strong>de</strong> la Dirección Nacional <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong>s.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 114 25/09/2009 09:39:42 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• El C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Servicios Judiciales señala la fecha y hora para la<br />

audi<strong>en</strong>cia y <strong>de</strong>signa al juez, qui<strong>en</strong> por secretaría or<strong>de</strong>na citar al fiscal<br />

y <strong>de</strong>más partes o intervini<strong>en</strong>tes. La audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>be cumplirse <strong>de</strong>ntro<br />

<strong>de</strong> los cinco días sigui<strong>en</strong>tes a la solicitud <strong>de</strong>l fiscal.<br />

• Iniciada la audi<strong>en</strong>cia por <strong>el</strong> juez, conce<strong>de</strong> la palabra al fiscal para<br />

que exponga oralm<strong>en</strong>te los fundam<strong>en</strong>tos fácticos y jurídicos <strong>de</strong><br />

su <strong>de</strong>terminación y señale los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios<br />

y evi<strong>de</strong>ncia física obt<strong>en</strong>ida que le permita inferir que <strong>el</strong> indiciado,<br />

imputado o acusado es autor o partícipe <strong>de</strong> la conducta <strong>de</strong>lictiva<br />

investigada.<br />

• Posteriorm<strong>en</strong>te, pue<strong>de</strong>n interv<strong>en</strong>ir <strong>el</strong> imputado o acusado y su<br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor, también la víctima y <strong>el</strong> Ministerio Público con posibilidad<br />

<strong>de</strong> controvertir los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> convicción aducidos por <strong>el</strong> fiscal,<br />

qui<strong>en</strong> <strong>de</strong> ser preciso interv<strong>en</strong>drá <strong>de</strong> nuevo para cerrar la controversia<br />

con su alegación final.<br />

• Concluidas las interv<strong>en</strong>ciones, <strong>el</strong> juez evaluará lo expuesto para<br />

<strong>de</strong>terminar que no se haya vulnerado la presunción <strong>de</strong> inoc<strong>en</strong>cia,<br />

ni alguna otra garantía fundam<strong>en</strong>tal y que los presupuestos fácticos<br />

y jurídicos <strong>de</strong> la causal <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad<br />

invocada se hayan <strong>de</strong>mostrado, para pronunciarse <strong>de</strong>spués sobre la<br />

legalidad <strong>de</strong> la aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad. Su <strong>de</strong>cisión,<br />

que no es objeto <strong>de</strong> recurso alguno, pue<strong>de</strong> ser:<br />

◊ Declarar ajustada a la Constitución y a la ley la aplicación <strong>de</strong>l<br />

Principio <strong>de</strong> oportunidad y, por <strong>en</strong><strong>de</strong>, extinguir (con efectos <strong>de</strong><br />

cosa juzgada), susp<strong>en</strong><strong>de</strong>r o interrumpir la acción p<strong>en</strong>al.<br />

◊ Disponer que la persecución p<strong>en</strong>al <strong>de</strong>be continuar por aus<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> los requisitos legales para aplicar <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> oportunidad.<br />

5.11.5. Ejemplo <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad<br />

Pedro Pérez, c<strong>el</strong>ador <strong>de</strong>l parquea<strong>de</strong>ro X, hace seis meses fue<br />

asaltado y lesionado gravem<strong>en</strong>te por personas que se llevaron los<br />

radios <strong>de</strong> algunos vehículos allí aparcados. El 6 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2005,<br />

aproximadam<strong>en</strong>te a las 12 <strong>de</strong> la noche, advirtió que un individuo hacía<br />

ruidos, supuestam<strong>en</strong>te distractores, <strong>en</strong> la parte alta externa <strong>de</strong>l costado<br />

norte <strong>de</strong> la zona <strong>de</strong> estacionami<strong>en</strong>to, mi<strong>en</strong>tras que otro trataba <strong>de</strong><br />

escalar la malla <strong>de</strong>l costado sur. En ese mom<strong>en</strong>to, no tuvo <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta<br />

que podría efectuar un disparo con propósito disuasivo, sino que, presa<br />

<strong>de</strong>l pánico, accionó su escopeta <strong>en</strong> dirección a la persona <strong>de</strong>l costado<br />

sur, qui<strong>en</strong> falleció como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l proyectil que impactó <strong>en</strong> su<br />

cabeza.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 115 25/09/2009 09:39:42 a.m.<br />

115


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

116<br />

El fiscal <strong>de</strong>legado <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> dar aplicación a la causal 17 <strong>de</strong>l artículo<br />

324 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al y r<strong>en</strong>unciar a la persecución<br />

p<strong>en</strong>al, pues advierte que los hechos anteriores <strong>en</strong> los que resultó<br />

herido <strong>el</strong> c<strong>el</strong>ador afectaron su estado anímico y emocional y lo<br />

condicionaron psíquicam<strong>en</strong>te para reaccionar como lo hizo <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

último suceso cuando quiso rep<strong>el</strong>er <strong>el</strong> at<strong>en</strong>tado contra la propiedad<br />

<strong>de</strong> los vehículos <strong>de</strong>jados a su cuidado, comportami<strong>en</strong>to que se<br />

<strong>en</strong>marca <strong>en</strong> <strong>el</strong> exceso <strong>en</strong> la legítima <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa.<br />

Convocada la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> control <strong>de</strong> legalidad, los perjudicados directos<br />

y <strong>el</strong> Ministerio Público alegan que <strong>el</strong> señor Pérez pudo haber <strong>de</strong>splegado<br />

una acción m<strong>en</strong>os dañina. El juez, con fundam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

materiales probatorios e informaciones que pres<strong>en</strong>tó la <strong>Fiscalía</strong> y que<br />

señalan a Pedro Pérez como autor <strong>de</strong> homicidio culposo, al consi<strong>de</strong>rar<br />

que su comportami<strong>en</strong>to <strong>en</strong>caja <strong>en</strong> lo previsto <strong>en</strong> la causal 17, <strong>de</strong>ci<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>clarar ajustada a la ley la <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l fiscal <strong>de</strong> aplicar <strong>el</strong> principio<br />

<strong>de</strong> oportunidad y, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, dispone <strong>el</strong> archivo <strong>de</strong>finitivo <strong>de</strong> la<br />

actuación.<br />

5.11.6. Recom<strong>en</strong>daciones finales<br />

El <strong>de</strong>legado especial <strong>de</strong>l Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación, o <strong>el</strong> fiscal que<br />

conozca <strong>de</strong> la averiguación, según <strong>el</strong> caso, <strong>de</strong>be:<br />

• Observar a pl<strong>en</strong>itud lo dispuesto <strong>en</strong> <strong>el</strong> reglam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> aplicación<br />

<strong>de</strong>l Principio <strong>de</strong> Oportunidad, expedido por <strong>el</strong> Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la<br />

Nación, y si ti<strong>en</strong>e facultad <strong>de</strong> conformidad con la p<strong>en</strong>a privativa <strong>de</strong> la<br />

libertad prevista para la conducta objeto <strong>de</strong> investigación aplique <strong>el</strong><br />

Principio <strong>de</strong> oportunidad. De no t<strong>en</strong>erla, cumplirá lo dispuesto <strong>en</strong> las<br />

normas internas <strong>de</strong> la <strong>en</strong>tidad.<br />

• Verificar la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los requisitos establecidos para la aplicación<br />

<strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad, antes <strong>de</strong> solicitar <strong>el</strong> control judicial.<br />

• T<strong>en</strong>er pres<strong>en</strong>te que la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> control <strong>de</strong> legalidad <strong>de</strong>l principio<br />

<strong>de</strong> oportunidad no implica práctica <strong>de</strong> pruebas; sin embargo,<br />

<strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er disponibles los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to que hayan<br />

justificado <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al y que <strong>de</strong>muestr<strong>en</strong> los<br />

supuestos <strong>de</strong> hecho <strong>de</strong> la causal invocada, para <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to <strong>de</strong> que<br />

<strong>el</strong> juez le exija su <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to 170 . Por esta razón, la víctima, <strong>el</strong><br />

Ministerio Público, <strong>el</strong> imputado o su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor solo podrán oponerse<br />

cuando se haya violado la presunción <strong>de</strong> inoc<strong>en</strong>cia o no exista un<br />

170 De pres<strong>en</strong>tarse esta situación, <strong>el</strong> juez no podrá exigir más allá <strong>de</strong>l mínimo indisp<strong>en</strong>sable para <strong>de</strong>mostrar<br />

la probable vinculación <strong>de</strong>l indiciado o imputado con la conducta <strong>de</strong>lictiva investigada. De lo contrario,<br />

podría afectarse la actuación posterior <strong>en</strong> la ev<strong>en</strong>tualidad <strong>de</strong> no prosperar <strong>el</strong> control judicial a la<br />

aplicación <strong>de</strong>l Principio <strong>de</strong> Oportunidad.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 116 25/09/2009 09:39:42 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

mínimo <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física que<br />

r<strong>el</strong>acione al indiciado o imputado con <strong>el</strong> hecho <strong>de</strong>lictivo objeto <strong>de</strong><br />

averiguación.<br />

• T<strong>en</strong>er pres<strong>en</strong>te que <strong>de</strong> no prosperar <strong>el</strong> control judicial, <strong>el</strong> fiscal<br />

continúa a cargo <strong>de</strong> la investigación, pues esa novedad no es causal<br />

<strong>de</strong> impedim<strong>en</strong>to para seguir actuando <strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo caso.<br />

• Recordar que <strong>de</strong>be someter a control judicial la <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> r<strong>en</strong>unciar<br />

a la acción p<strong>en</strong>al, como la <strong>de</strong> interrupción y susp<strong>en</strong>sión que son<br />

mecanismos que viabilizan la probable aplicación <strong>de</strong>l Principio <strong>de</strong><br />

oportunidad 171 . Únicam<strong>en</strong>te la r<strong>en</strong>uncia conduce a la extinción <strong>de</strong> la<br />

acción p<strong>en</strong>al cuando supera dicho control.<br />

• Aplicar solam<strong>en</strong>te las causales previstas <strong>en</strong> <strong>el</strong> Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to<br />

P<strong>en</strong>al cuya expedición constituye una manifestación <strong>de</strong> la<br />

política criminal <strong>de</strong>l Estado, como también lo es la reglam<strong>en</strong>tación<br />

interna establecida por <strong>el</strong> Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación para la aplicación<br />

<strong>de</strong>l Principio <strong>de</strong> oportunidad.<br />

• Informar previam<strong>en</strong>te a otros fiscales cuando <strong>el</strong> caso específico <strong>en</strong><br />

que pret<strong>en</strong><strong>de</strong> aplicar <strong>el</strong> Principio <strong>de</strong> oportunidad involucra hechos <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>los, y con fundam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> análisis global <strong>de</strong><br />

la situación, <strong>de</strong>cidir lo pertin<strong>en</strong>te.<br />

• Disponer, previam<strong>en</strong>te a la solicitud <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> control judicial,<br />

la ruptura <strong>de</strong> la unidad procesal cuando la aplicación <strong>de</strong>l Principio <strong>de</strong><br />

oportunidad no involucre a todos los autores o partícipes o todos los<br />

<strong>de</strong>litos conexos, si los hubiere, excepto que la causal se fundam<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> la falta <strong>de</strong> interés <strong>de</strong>l Estado <strong>en</strong> la persecución <strong>de</strong>l hecho <strong>en</strong><br />

cuyo caso se ext<strong>en</strong><strong>de</strong>rá a todos <strong>el</strong>los, a m<strong>en</strong>os que la ley exija la<br />

reparación integral a las víctimas.<br />

• Una vez que <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías efectúe <strong>el</strong> control <strong>de</strong><br />

legalidad <strong>de</strong> la <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> <strong>de</strong> dar aplicación al<br />

Principio <strong>de</strong> oportunidad, <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> aprobarlo, <strong>el</strong> archivo <strong>de</strong>l<br />

caso opera <strong>de</strong> pl<strong>en</strong>o <strong>de</strong>recho, <strong>de</strong> manera que no es necesario acudir<br />

ante un Juez <strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to para que <strong>de</strong>clare la preclusión <strong>de</strong> la<br />

investigación.<br />

5.11.7. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículos 250 <strong>de</strong> la Constitución Nacional; 66 y 321 a 330 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong><br />

Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

171 Ver S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-979 <strong>de</strong> 2005.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 117 25/09/2009 09:39:42 a.m.<br />

117


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

118<br />

5.12. Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> revocatoria <strong>de</strong> medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to<br />

5.12.1. Noción<br />

Se trata <strong>de</strong> la posibilidad que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong> fiscal, <strong>el</strong> imputado o acusado o<br />

su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor 172 para acudir ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías y alegar<br />

que han <strong>de</strong>saparecido las circunstancias que <strong>en</strong> su mom<strong>en</strong>to sirvieron<br />

<strong>de</strong> fundam<strong>en</strong>to para la imposición <strong>de</strong> la medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to 173 .<br />

5.12.2. Presupuestos<br />

Para disponer la revocatoria <strong>de</strong> la medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to <strong>el</strong> juez<br />

requiere que <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios y evi<strong>de</strong>ncia física<br />

recogidos y asegurados o <strong>de</strong> la información legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ida, pueda<br />

inferir razonablem<strong>en</strong>te que han <strong>de</strong>saparecido los requisitos previstos<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 308 <strong>de</strong>l or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to procesal; es <strong>de</strong>cir, que <strong>el</strong> imputado<br />

pue<strong>de</strong> no ser <strong>el</strong> autor o partícipe <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito que se investiga, o que<br />

la medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to no es necesaria porque <strong>el</strong> imputado no<br />

obstruirá <strong>el</strong> <strong>de</strong>bido ejercicio <strong>de</strong> la justicia, o no constituye p<strong>el</strong>igro para la<br />

seguridad <strong>de</strong> la sociedad o <strong>de</strong> la víctima, o es probable que comparezca<br />

al proceso y que cumpla la s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia que se le pudiere imponer.<br />

5.12.3. Oportunidad y trámite<br />

La solicitud se pres<strong>en</strong>ta ante <strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Servicios Judiciales <strong>en</strong> cualquier<br />

mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la actuación, cuando <strong>de</strong>saparezcan los motivos que dieron<br />

lugar a la imposición <strong>de</strong> la medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> formato<br />

diseñado para <strong>el</strong> efecto, si la petición la incoa <strong>el</strong> fiscal; o <strong>en</strong> escrito con la<br />

información pertin<strong>en</strong>te, si se trata <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más legitimados, <strong>en</strong> cualquier<br />

caso con las copias necesarias para la comunicación <strong>de</strong>l acto que hará <strong>el</strong><br />

juez a qui<strong>en</strong>es <strong>de</strong>ban interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> él.<br />

El C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Servicios Judiciales <strong>de</strong>signa al Juez <strong>de</strong> Control y este dispone<br />

la práctica <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar y que por secretaría se cite a las<br />

partes e intervini<strong>en</strong>tes: fiscal, imputado o su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor y Ministerio Público,<br />

aunque su pres<strong>en</strong>cia no es obligatoria.<br />

La audi<strong>en</strong>cia inicia con <strong>el</strong> anuncio que hace <strong>el</strong> secretario <strong>de</strong>l caso que<br />

se va a v<strong>en</strong>tilar <strong>en</strong> esa sala. Pres<strong>en</strong>tes las partes, <strong>el</strong> juez conce<strong>de</strong><br />

la palabra al solicitante qui<strong>en</strong> oralm<strong>en</strong>te invoca la revocatoria <strong>de</strong> la<br />

medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to dispuesta <strong>en</strong> contra <strong>de</strong>l imputado y señala<br />

172 Recuér<strong>de</strong>se que <strong>en</strong> <strong>el</strong> nuevo sistema hablamos <strong>de</strong> partes (no <strong>de</strong> sujetos procesales) y que <strong>el</strong>las son:<br />

El fiscal, la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa y <strong>el</strong> imputado o acusado. El Ministerio Público y la víctima ti<strong>en</strong><strong>en</strong> la condición <strong>de</strong><br />

intervini<strong>en</strong>tes. El Ministerio Público podría solicitar la revocatoria <strong>de</strong> la medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to.<br />

173 S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-456-06-7 <strong>de</strong> junio 2006. M. P. Alfredo B<strong>el</strong>trán Sierra.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 118 25/09/2009 09:39:42 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios que justifican su pret<strong>en</strong>sión. Sólo<br />

si <strong>el</strong> juez lo solicita, proce<strong>de</strong> a <strong>de</strong>scubrirlos.<br />

Finalizada la interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l solicitante y <strong>de</strong>scubiertos los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to que pres<strong>en</strong>tó, <strong>el</strong> juez conce<strong>de</strong> la palabra a los <strong>de</strong>más<br />

intervini<strong>en</strong>tes y a continuación tomará la <strong>de</strong>cisión que corresponda.<br />

5.12.4. Recom<strong>en</strong>daciones finales<br />

Si la petición la formula <strong>el</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor, es posible que <strong>el</strong> fiscal esté <strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>sacuerdo y <strong>de</strong>ba argum<strong>en</strong>tar su dis<strong>en</strong>so. Al efecto, pres<strong>en</strong>tará <strong>en</strong><br />

la audi<strong>en</strong>cia los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios, evi<strong>de</strong>ncias físicas<br />

o informaciones pertin<strong>en</strong>tes 174 y estrictam<strong>en</strong>te indisp<strong>en</strong>sables para<br />

sust<strong>en</strong>tar su negativa a la revocatoria <strong>de</strong> la medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to,<br />

sin que <strong>el</strong>lo implique que esté obligado a <strong>de</strong>scubrir más <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los que utilizó al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> solicitar la medida.<br />

La confrontación que pueda pres<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar <strong>de</strong>be<br />

limitarse a los aspectos r<strong>el</strong>acionados con la revocatoria <strong>de</strong> la medida,<br />

para evitar que la audi<strong>en</strong>cia se convierta <strong>en</strong> un <strong>de</strong>bate propio <strong>de</strong>l juicio<br />

oral o que se afecte la seguridad <strong>de</strong> las investigaciones <strong>en</strong> curso o<br />

posteriores.<br />

La revocatoria <strong>de</strong> la medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to también pue<strong>de</strong> solicitarse<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio, con fundam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to<br />

material probatorio o evi<strong>de</strong>ncia física, no manifiesto hasta <strong>en</strong>tonces,<br />

y que indique que las circunstancias que la hacían proce<strong>de</strong>nte ya han<br />

<strong>de</strong>saparecido.<br />

5.12.5. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículos 2, 115, 142, 174, 308, 313 a 315 y 318 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong><br />

Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

5.13. Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> segunda instancia sobre autos<br />

5.13.1. Noción<br />

Se trata <strong>de</strong> una audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> argum<strong>en</strong>tación oral <strong>de</strong>l recurso interpuesto<br />

por la parte afectada con una <strong>de</strong>cisión susceptible <strong>de</strong> ser recurrida,<br />

concedido por <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Primera Instancia o <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías<br />

<strong>en</strong> la misma audi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> que <strong>el</strong>la se produjo y convocada <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />

los cinco días sigui<strong>en</strong>tes por <strong>el</strong> juez o magistrado que <strong>de</strong>ba resolverlo.<br />

174 La información pertin<strong>en</strong>te para que <strong>el</strong> fiscal sust<strong>en</strong>te la solicitud <strong>de</strong> revocatoria <strong>de</strong> medida <strong>de</strong><br />

asegurami<strong>en</strong>to pue<strong>de</strong>n ser los informes <strong>de</strong>l investigador <strong>de</strong> campo, <strong>de</strong> policía judicial, <strong>de</strong> investigador<br />

<strong>de</strong> laboratorio, <strong>de</strong> expertos y la <strong>de</strong>claración jurada <strong>de</strong> un ev<strong>en</strong>tual testigo.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 119 25/09/2009 09:39:42 a.m.<br />

119


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

120<br />

La ap<strong>el</strong>ación contra los autos susceptibles <strong>de</strong> ser recurridos <strong>de</strong>be<br />

interponerse oralm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> la misma audi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> que se profirió y se<br />

conce<strong>de</strong> <strong>de</strong> inmediato <strong>en</strong> <strong>el</strong> efecto que corresponda, así:<br />

Auto que resu<strong>el</strong>ve<br />

Efecto <strong>en</strong> que se<br />

conce<strong>de</strong><br />

Legalización <strong>de</strong> captura (art. 20 CPP). Devolutivo<br />

Negar o <strong>de</strong>cretar la solicitud <strong>de</strong> preclusión. Susp<strong>en</strong>sivo<br />

Una nulidad. Susp<strong>en</strong>sivo<br />

Negar la práctica <strong>de</strong> prueba <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio oral. Susp<strong>en</strong>sivo<br />

Exclusión <strong>de</strong> una prueba <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio oral. Susp<strong>en</strong>sivo<br />

Sobreimposición <strong>de</strong> una medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to. Devolutivo<br />

Sobreimposición, sustitución o levantami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> medida caut<strong>el</strong>ar. Devolutivo<br />

Practicar la prueba anticipada. Devolutivo<br />

Se recomi<strong>en</strong>da que si <strong>el</strong> fiscal consi<strong>de</strong>ra que la <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l juez <strong>de</strong> <strong>de</strong>clarar<br />

ilegal la captura no está motivada, o no se pres<strong>en</strong>tan los presupuestos<br />

para <strong>de</strong>clararla ilegal, pue<strong>de</strong> interponer <strong>el</strong> recurso <strong>de</strong> reposición y <strong>el</strong><br />

subsidiario <strong>de</strong> ap<strong>el</strong>ación (artículos 25 <strong>de</strong>l CPP y 352 <strong>de</strong>l CPC).<br />

5.13.2. Oportunidad y trámite<br />

• Concedido <strong>el</strong> recurso <strong>en</strong> legal forma por <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Primera Instancia<br />

o <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías, dispondrá que por secretaría se remita<br />

copia <strong>de</strong>l registro <strong>de</strong> la actuación objeto <strong>de</strong> alzada, a la secretaría <strong>de</strong>l<br />

<strong>de</strong>spacho compet<strong>en</strong>te para resolver la ap<strong>el</strong>ación. Los recurr<strong>en</strong>tes y no<br />

recurr<strong>en</strong>tes t<strong>en</strong>drán <strong>de</strong>recho a que también se les expida dicha copia.<br />

• Recibido lo anterior, <strong>el</strong> juez o magistrado señalará <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los cinco<br />

días sigui<strong>en</strong>tes fecha y hora para la c<strong>el</strong>ebración <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

argum<strong>en</strong>tación oral y dispondrá que por la secretaría <strong>de</strong> su <strong>de</strong>spacho<br />

se efectúe la citación a las partes e intervini<strong>en</strong>tes.<br />

• Iniciada la audi<strong>en</strong>cia, <strong>el</strong> juez o magistrado conce<strong>de</strong>rá la palabra al<br />

ap<strong>el</strong>ante para que fundam<strong>en</strong>te las razones <strong>de</strong> su dis<strong>en</strong>so con la<br />

<strong>de</strong>cisión recurrida y, posteriorm<strong>en</strong>te, oirá a los no recurr<strong>en</strong>tes.<br />

• La <strong>de</strong>cisión que corresponda la adoptará <strong>el</strong> superior <strong>en</strong> la misma<br />

audi<strong>en</strong>cia; no obstante que para prepararla pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cretar un receso<br />

hasta por dos horas.<br />

• El juez o magistrado <strong>de</strong>clarará <strong>de</strong>sierto <strong>el</strong> recurso si qui<strong>en</strong> lo interpuso<br />

no comparece a la audi<strong>en</strong>cia.<br />

5.13.3. Recom<strong>en</strong>daciones finales<br />

• Interponga <strong>el</strong> recurso <strong>de</strong> ap<strong>el</strong>ación sólo <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>los ev<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> que<br />

realm<strong>en</strong>te sea necesario que <strong>el</strong> superior revise la <strong>de</strong>cisión contraria<br />

a sus intereses.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 120 25/09/2009 09:39:43 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• Siempre que <strong>de</strong>ba asistir a una audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> argum<strong>en</strong>tación como<br />

ap<strong>el</strong>ante, prepare previam<strong>en</strong>te los fundam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l recurso. Asimismo,<br />

su interv<strong>en</strong>ción cuando no fuere recurr<strong>en</strong>te. Evite llevar su argum<strong>en</strong>tación<br />

por escrito porque su exposición, <strong>en</strong> cualquier caso, <strong>de</strong>be ser oral.<br />

• Recuer<strong>de</strong> que ti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> <strong>de</strong>ber <strong>de</strong> asistir a todas las audi<strong>en</strong>cias 175 .<br />

• No g<strong>en</strong>ere ni permita la práctica <strong>de</strong> pruebas durante estas audi<strong>en</strong>cias.<br />

5.13.4. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículos 20, 176 a 179 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

175 Numeral 3, artículo 142 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 121 25/09/2009 09:39:43 a.m.<br />

121


105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 122 25/09/2009 09:39:43 a.m.


6.1. Noción<br />

Sección 6<br />

Preclusión<br />

La preclusión es una forma <strong>de</strong> terminación <strong>de</strong>l proceso p<strong>en</strong>al que<br />

hace tránsito a cosa juzgada y <strong>de</strong>be ser adoptada por <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong><br />

Conocimi<strong>en</strong>to 176 , a instancia <strong>de</strong>l fiscal <strong>de</strong>legado que a<strong>de</strong>lanta la<br />

investigación, <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes casos:<br />

• Imposibilidad <strong>de</strong> iniciar o continuar <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al.<br />

• Exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una causal que excluya la responsabilidad <strong>de</strong> acuerdo<br />

con <strong>el</strong> Código P<strong>en</strong>al.<br />

• Inexist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l hecho investigado<br />

• Atipicidad <strong>de</strong>l hecho investigado.<br />

• Aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l imputado <strong>en</strong> <strong>el</strong> hecho investigado.<br />

• Imposibilidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>svirtuar la presunción <strong>de</strong> inoc<strong>en</strong>cia.<br />

• V<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l término máximo previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong> inciso segundo <strong>de</strong>l<br />

artículo 294 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al 177 .<br />

Durante <strong>el</strong> juzgami<strong>en</strong>to podrán solicitar la preclusión <strong>el</strong> fiscal<br />

<strong>de</strong>legado, <strong>el</strong> Ministerio Público o la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa, exclusivam<strong>en</strong>te por<br />

las causales <strong>de</strong> imposibilidad <strong>de</strong> continuar <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> la acción<br />

p<strong>en</strong>al, o inexist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l hecho investigado.<br />

176 En principio se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> por Juez <strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to, <strong>el</strong> juez <strong>de</strong>l lugar don<strong>de</strong> ocurrió <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito, at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do<br />

los factores <strong>de</strong>terminantes <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia.<br />

177 Sobre <strong>el</strong> tema, resulta pru<strong>de</strong>nte recordar que al analizar la coher<strong>en</strong>cia constitucional <strong>de</strong> dicha disposición,<br />

<strong>en</strong> consonancia con los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> las víctimas, se puntualizó que “contrario a lo sost<strong>en</strong>ido por <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>mandante, <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to no <strong>de</strong>berá <strong>de</strong>clarar la preclusión <strong>de</strong> la investigación pasados<br />

60 días, sino que la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa o <strong>el</strong> Ministerio Público podrán solicitarle tal medida”, agregando que <strong>el</strong><br />

artículo 294 no establece una causal objetiva <strong>de</strong> extinción <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al. Corte Constitucional,<br />

S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-806/08.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 123 25/09/2009 09:39:43 a.m.<br />

123


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

124<br />

6.2. Oportunidad y trámite<br />

La solicitud, con las copias necesarias para la citación e información<br />

<strong>de</strong> las <strong>de</strong>más partes e intervini<strong>en</strong>tes, <strong>de</strong>be pres<strong>en</strong>tarse ante <strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro<br />

<strong>de</strong> Servicios Judiciales a partir <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> imputación y hasta<br />

antes <strong>de</strong> la pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l escrito <strong>de</strong> acusación, excepto cuando se<br />

trate <strong>de</strong> las causales <strong>de</strong> imposibilidad <strong>de</strong> continuar <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> la<br />

acción p<strong>en</strong>al e inexist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l hecho investigado que pue<strong>de</strong>n alegarse<br />

durante <strong>el</strong> juzgami<strong>en</strong>to.<br />

El C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Servicios Judiciales <strong>de</strong>signa al Juez <strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to,<br />

qui<strong>en</strong> fija fecha y hora para la respectiva audi<strong>en</strong>cia que <strong>de</strong>berá realizarse<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los cinco días sigui<strong>en</strong>tes a la pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> la solicitud,<br />

y dispone que por secretaría se cite a todos los intervini<strong>en</strong>tes: fiscal,<br />

imputado o su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor, víctima y Ministerio Público.<br />

La dilig<strong>en</strong>cia inicia con <strong>el</strong> anuncio que hace <strong>el</strong> secretario <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong>l caso que se v<strong>en</strong>tilará. Pres<strong>en</strong>tes las partes, <strong>el</strong> juez conce<strong>de</strong> <strong>el</strong> uso<br />

<strong>de</strong> la palabra al fiscal para que exponga oralm<strong>en</strong>te los fundam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> la<br />

pret<strong>en</strong>sión y pres<strong>en</strong>te los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios que acreditan<br />

la causal que invoca y que al mismo tiempo <strong>de</strong>svirtúan los expuestos<br />

<strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> imputación, a los cuales <strong>de</strong>be hacer<br />

expresa refer<strong>en</strong>cia.<br />

Finalizada la interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l fiscal, <strong>el</strong> juez conce<strong>de</strong> la palabra a los<br />

<strong>de</strong>más intervini<strong>en</strong>tes, cuando pret<strong>en</strong>dan oponerse a la petición <strong>en</strong><br />

estudio. Agotado <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate, sin que pueda permitirse la práctica <strong>de</strong><br />

prueba alguna, <strong>el</strong> juez adopta oralm<strong>en</strong>te su <strong>de</strong>cisión motivada 178 <strong>en</strong> la<br />

misma audi<strong>en</strong>cia, para lo cual pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cretar un receso hasta <strong>de</strong> una<br />

hora, si estima necesario prepararla.<br />

En los términos anteriores, y exclusivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> la fase <strong>de</strong> juzgami<strong>en</strong>to,<br />

se <strong>de</strong>sarrollará la audi<strong>en</strong>cia a instancia <strong>de</strong>l fiscal, <strong>de</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa o<br />

<strong>de</strong>l Ministerio Público, con los ajustes <strong>de</strong> rigor t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>el</strong><br />

mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que pue<strong>de</strong>n int<strong>en</strong>tar la solicitud <strong>de</strong> preclusión y las causales<br />

restringidas por invocar.<br />

El auto que rechaza la preclusión, o <strong>el</strong> auto que la <strong>de</strong>creta, se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

notificado <strong>en</strong> estrados y susceptible <strong>de</strong>l recurso <strong>de</strong> ap<strong>el</strong>ación.<br />

La <strong>de</strong>cisión <strong>en</strong> firme cesa, con efectos <strong>de</strong> cosa juzgada, la persecución<br />

p<strong>en</strong>al <strong>en</strong> contra <strong>de</strong>l imputado por los hechos allí expuestos, <strong>de</strong>cisión que<br />

178 Para esta y todas las <strong>de</strong>cisiones que adopta <strong>el</strong> juez <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia, <strong>de</strong>be observar los requisitos legales<br />

previstos <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 162 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al. La Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia, <strong>en</strong><br />

provi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l 30 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 2006 (Rad. 26517), indicó que la preclusión es un auto y no una<br />

s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 124 25/09/2009 09:39:43 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

conlleva revocar las medidas caut<strong>el</strong>ares que se le hayan impuesto. En<br />

cambio, ejecutoriado <strong>el</strong> auto que rechazó la solicitud <strong>de</strong> preclusión, <strong>el</strong><br />

fiscal <strong>de</strong>legado <strong>de</strong>be reanudar la investigación y reponer <strong>el</strong> término que<br />

duró su trámite.<br />

6.3. Recom<strong>en</strong>daciones finales<br />

• Antes <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar la solicitud <strong>de</strong> preclusión, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>be revisar<br />

los registros <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> imputación o <strong>de</strong><br />

acusación, según <strong>el</strong> caso, <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar <strong>de</strong> imposición<br />

<strong>de</strong> medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to y afectación <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es con medidas<br />

caut<strong>el</strong>ares, si las hubo, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> preparar a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te<br />

su interv<strong>en</strong>ción y solicitar, si fuere <strong>de</strong>l caso, la revocatoria <strong>de</strong> las<br />

medidas caut<strong>el</strong>ares que se hayan impuesto.<br />

• La solicitud <strong>de</strong> preclusión obliga a un razonami<strong>en</strong>to lógico y<br />

convinc<strong>en</strong>te respecto <strong>de</strong> la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la causal invocada.<br />

En tal s<strong>en</strong>tido, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>be estar preparado para fundam<strong>en</strong>tar<br />

a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te su petición, o para refutar la solicitud <strong>de</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa<br />

o <strong>de</strong>l Ministerio Público, <strong>en</strong> fase <strong>de</strong> juzgami<strong>en</strong>to.<br />

• Como la finalidad es persuadir al juez para que profiera preclusión,<br />

resulta conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te que <strong>el</strong> fiscal inicialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong>uncie los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

materiales probatorios, evi<strong>de</strong>ncias físicas o informaciones estrictam<strong>en</strong>te<br />

necesarias para sust<strong>en</strong>tar su pret<strong>en</strong>sión y <strong>de</strong>spués, si <strong>el</strong> juez<br />

lo solicita, <strong>de</strong>scubrirlos para lograr su conv<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to 179. Es bu<strong>en</strong>a<br />

estrategia para no <strong>en</strong>torpecer la investigación que habrá <strong>de</strong> reanudar<br />

si la <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l juez le resulta adversa 180 .<br />

• La contradicción que pue<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> solicitud<br />

<strong>de</strong> preclusión está limitada a los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to que se<br />

pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> para acreditar la causal invocada. Ello impi<strong>de</strong> la práctica<br />

<strong>de</strong> pruebas y que la audi<strong>en</strong>cia se convierta <strong>en</strong> un <strong>de</strong>bate propio <strong>de</strong>l<br />

juicio oral o que se afecte la seguridad <strong>de</strong> esa u otras investigaciones<br />

<strong>en</strong> curso o posteriores 181.<br />

• El auto <strong>de</strong> preclusión ejecutoriada <strong>de</strong>be comunicarse a las mismas<br />

autorida<strong>de</strong>s a las cuales se les informó sobre la captura y la medida<br />

179 La Corte Suprema, <strong>en</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l 8 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2008 (rad. 28908), señaló que es necesario aportar<br />

los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> convicción que sust<strong>en</strong>tan la solicitud <strong>de</strong> preclusión.<br />

180 Recuér<strong>de</strong>se que no constituye causal <strong>de</strong> impedim<strong>en</strong>to para <strong>el</strong> fiscal haber actuado <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

preclusión, mas sí lo es para <strong>el</strong> juez, qui<strong>en</strong> no podrá conocer <strong>de</strong>l mismo caso <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio.<br />

181 Sin embargo, la Corte Constitucional, <strong>en</strong> s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-209/07 concluyó que se <strong>de</strong>be permitir a la víctima<br />

allegar o solicitar <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios y evi<strong>de</strong>ncia física para oponerse a la petición <strong>de</strong><br />

preclusión <strong>de</strong>l fiscal, al analizar <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l art. 333 <strong>de</strong>l CPP.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 125 25/09/2009 09:39:43 a.m.<br />

125


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

126<br />

<strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to, pues <strong>en</strong> ese mom<strong>en</strong>to la libertad <strong>de</strong>l imputado o<br />

acusado es <strong>de</strong>finitiva.<br />

6.4. Ejemplo<br />

El 10 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 2005, <strong>el</strong> fiscal <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar y ante <strong>el</strong> Juez<br />

<strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías formuló imputación a Jorge Ortiz por haber<br />

tocado abusivam<strong>en</strong>te los órganos g<strong>en</strong>itales <strong>de</strong> Nepomuc<strong>en</strong>a Franco,<br />

<strong>de</strong> 20 años <strong>de</strong> edad, cuando <strong>el</strong>la se <strong>en</strong>contraba s<strong>en</strong>tada a su lado <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> bus <strong>de</strong> servicio público, según lo manifestó la presunta víctima <strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>trevista que le recibió la policía judicial.<br />

Oída <strong>en</strong> <strong>de</strong>claración jurada por <strong>el</strong> fiscal, Nepomuc<strong>en</strong>a afirmó que <strong>en</strong><br />

realidad <strong>el</strong>la había “congraciado” con <strong>el</strong> jov<strong>en</strong> Ortiz, se acariciaron y,<br />

ante <strong>el</strong> hecho <strong>de</strong> que fue sorpr<strong>en</strong>dida <strong>en</strong> ese acto por un vecino que<br />

viajaba <strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo autobús, <strong>de</strong>cidió fingir que era agredida por su<br />

<strong>en</strong>amorado ocasional y así se lo expresó a los policiales.<br />

El fiscal, una vez recibe la <strong>de</strong>claración jurada, solicita al Juez <strong>de</strong><br />

Conocimi<strong>en</strong>to fijar fecha y hora para audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> preclusión, la cual se<br />

efectúa <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los cinco días sigui<strong>en</strong>tes. En ese acto <strong>el</strong> fiscal, con<br />

fundam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> la exposición juram<strong>en</strong>tada <strong>de</strong> Nepomuc<strong>en</strong>a, pi<strong>de</strong> al Juez<br />

<strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to que <strong>de</strong>crete la preclusión, pues la conducta cuya autoría<br />

se predica <strong>de</strong> Jorge Ortiz es atípica por cuanto <strong>el</strong> legislador estableció<br />

que los actos sexuales serán castigados cuando <strong>el</strong> sujeto pasivo fuere<br />

m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> 14 años o, si fuere mayor <strong>de</strong> esta edad, los mismos serán<br />

punibles cuando la conducta se lleve a cabo con viol<strong>en</strong>cia.<br />

6.5. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículos 78, inciso 2, y 331 a 335 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 126 25/09/2009 09:39:43 a.m.


7.1. Noción<br />

Es la fase vertebral <strong>de</strong>l nuevo sistema. Está a cargo <strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong><br />

Conocimi<strong>en</strong>to y se inicia con la pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l escrito <strong>de</strong> acusación<br />

que <strong>de</strong>be reunir la pl<strong>en</strong>itud <strong>de</strong> los requisitos exigidos <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 337<br />

<strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

Está integrado por las sigui<strong>en</strong>tes audi<strong>en</strong>cias, cada una <strong>de</strong> <strong>el</strong>las con<br />

ritualida<strong>de</strong>s y propósitos difer<strong>en</strong>tes:<br />

• Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> acusación.<br />

• Audi<strong>en</strong>cia preparatoria.<br />

• Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> juicio oral, y<br />

Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> individualización <strong>de</strong> p<strong>en</strong>a y s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia, precedida por <strong>el</strong><br />

trámite <strong>de</strong>l inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> reparación integral.<br />

7.2. Escrito <strong>de</strong> acusación<br />

Sección 7<br />

El Juicio<br />

Es <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to mediante <strong>el</strong> cual <strong>el</strong> fiscal, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los 30 días sigui<strong>en</strong>tes<br />

a la formulación <strong>de</strong> imputación, informa al Juez <strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to<br />

los hechos que constituy<strong>en</strong> una conducta <strong>de</strong>lictiva <strong>en</strong> los cuales ha<br />

participado una persona contra qui<strong>en</strong> se formulan cargos como autor<br />

o partícipe, con fundam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios,<br />

evi<strong>de</strong>ncia física o información legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ida 182 .<br />

El escrito <strong>de</strong>be pres<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> servicios judiciales, acompañado<br />

<strong>de</strong> las copias para <strong>el</strong> traslado a las <strong>de</strong>más partes e intervini<strong>en</strong>tes;<br />

182 De haber llegado a un preacuerdo con <strong>el</strong> imputado, ad portas <strong>de</strong> la pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l escrito <strong>de</strong><br />

acusación, se consignará expresam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> escrito. Remítase a la Sección 7.2, que regula <strong>el</strong> tema <strong>de</strong><br />

los preacuerdos y prevé una audi<strong>en</strong>cia especial para <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que la negociación ocurra luego <strong>de</strong><br />

la formulación <strong>de</strong> imputación y hasta antes <strong>de</strong> que <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>cida formular acusación.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 127 25/09/2009 09:39:43 a.m.<br />

127


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

128<br />

los anexos solo <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>en</strong>unciarse, ya que su <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to se hará a<br />

solicitud <strong>de</strong> las partes <strong>en</strong> <strong>el</strong> término que <strong>el</strong> juez otorgue para <strong>el</strong>lo.<br />

7.3. Cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l escrito<br />

• Individualización concreta <strong>de</strong>l acusado, con indicación <strong>de</strong> su nombre,<br />

datos que permitan i<strong>de</strong>ntificarlo y domicilio para las citaciones.<br />

• R<strong>el</strong>ación clara y breve <strong>de</strong> los hechos jurídicam<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>evantes, es<br />

<strong>de</strong>cir, la imputación fáctica <strong>de</strong> la conducta <strong>de</strong>lictiva que se le <strong>en</strong>dilga.<br />

Se trata <strong>de</strong> una <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> las circunstancias <strong>de</strong> tiempo, modo y<br />

lugar <strong>en</strong> las que <strong>el</strong> hecho se realizó y que permit<strong>en</strong> puntualizar con<br />

probabilidad <strong>de</strong> verdad la forma <strong>de</strong> participación <strong>de</strong>l acusado 183 .<br />

• R<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es y recursos afectados con fines <strong>de</strong> comiso.<br />

• El nombre y ubicación <strong>de</strong>l <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor <strong>de</strong> confianza o <strong>de</strong>l que le <strong>de</strong>signe<br />

<strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> Nacional <strong>de</strong> Def<strong>en</strong>soría Pública.<br />

• Enunciación o <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o<br />

evi<strong>de</strong>ncias físicas o informaciones legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>idas, <strong>en</strong> formato<br />

anexo.<br />

• Copia <strong>de</strong>l escrito <strong>de</strong> acusación y <strong>de</strong>l docum<strong>en</strong>to anexo para <strong>el</strong> acusado,<br />

Ministerio Público y víctima con <strong>el</strong> fin exclusivo <strong>de</strong> darles información. El<br />

anexo no <strong>de</strong>be copiarse y trasladarse <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l escrito<br />

<strong>de</strong> acusación, toda vez que <strong>en</strong> la respectiva audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación<br />

<strong>de</strong> acusación las partes e intervini<strong>en</strong>tes solicitan a través <strong>de</strong>l juez que la<br />

fiscalía <strong>de</strong>scubra uno o varios <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios<br />

que se <strong>en</strong>unciaron, y solo serán aqu<strong>el</strong>los los que <strong>de</strong>ban <strong>de</strong>scubrirse.<br />

Igualm<strong>en</strong>te, t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta la <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> la Corte 184 <strong>en</strong> la que sosti<strong>en</strong>e que<br />

cuando hay allanami<strong>en</strong>to a cargos no es necesario pres<strong>en</strong>tar escrito <strong>de</strong><br />

acusación, toda vez que <strong>el</strong> acta <strong>de</strong> aceptación <strong>de</strong> cargos hace sus veces.<br />

7.4. Cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l formato anexo<br />

• Los hechos que no requier<strong>en</strong> prueba. Por ejemplo, los hechos<br />

notorios, las afirmaciones o negaciones in<strong>de</strong>finidas 185 y la aut<strong>en</strong>ticidad<br />

<strong>de</strong>l docum<strong>en</strong>to reconocida por disposición <strong>de</strong> la ley 186 .<br />

183 Ver artículo 448 CPP <strong>de</strong> la congru<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre acusación y s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia.<br />

184 S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia 29002-2008.<br />

185 Artículo 177 Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to Civil.<br />

186 Artículo 425 Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 128 25/09/2009 09:39:43 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• Los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios y evi<strong>de</strong>ncia física que quiera<br />

aducirse al juicio, junto con <strong>el</strong> nombre <strong>de</strong> los testigos por medio <strong>de</strong><br />

los cuales se introducirán 187 .<br />

• El señalami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> testigos o peritos cuya <strong>de</strong>claración se solicitará<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio, acompañado <strong>de</strong> la dirección y otros datos personales.<br />

• Opiniones periciales y nombres <strong>de</strong> los peritos. Si se trata <strong>de</strong> un<br />

testigo o perito a qui<strong>en</strong> haya que proteger, <strong>el</strong> fiscal indicará que <strong>de</strong><br />

una vez solicita al juez las medidas <strong>de</strong> protección, razón por la cual<br />

se le pi<strong>de</strong> que fije la se<strong>de</strong> <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> como lugar para la recepción<br />

<strong>de</strong> citaciones y notificaciones 188 .<br />

• La indicación <strong>de</strong> los ev<strong>en</strong>tuales testigos o peritos a favor <strong>de</strong> la<br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa, junto con las direcciones y otros datos personales, cuando<br />

la <strong>Fiscalía</strong> los ha advertido <strong>en</strong> <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> la actividad investigativa.<br />

• Los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios, evi<strong>de</strong>ncias físicas o<br />

información favorable al acusado y que la <strong>Fiscalía</strong> t<strong>en</strong>ga <strong>en</strong> su po<strong>de</strong>r.<br />

• Las <strong>de</strong>claraciones que haya recibido la <strong>Fiscalía</strong> y copia <strong>de</strong> las mismas<br />

para la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa 189 .<br />

• Trascripción <strong>de</strong> las pruebas anticipadas practicadas a solicitud <strong>de</strong>l<br />

fiscal <strong>de</strong>legado y que se quieran aducir al juicio, <strong>en</strong> <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que<br />

las circunstancias que la motivaron no hayan <strong>de</strong>saparecido.<br />

187 Testigos <strong>de</strong> acreditación.<br />

188 Artículo 342 Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

189 Artículos 337, numeral 5 literal g, y 345, numeral 3, Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al. Conforme al artículo<br />

347, cualquiera <strong>de</strong> las partes podrá aducir al proceso exposiciones, es <strong>de</strong>cir, <strong>de</strong>claraciones juradas <strong>de</strong><br />

cualquiera <strong>de</strong> los testigos llamados a juicio, a efectos <strong>de</strong> impugnar su credibilidad.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 129 25/09/2009 09:39:43 a.m.<br />

129


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

7.5. Ejemplo <strong>de</strong> escrito <strong>de</strong> acusación y su anexo<br />

Escrito <strong>de</strong> Acusación<br />

Departam<strong>en</strong>to Cundinamarca Municipio Bogotá Fecha Agosto 30/05 Hora: 0 8 0 0<br />

1. Código Único <strong>de</strong> la Investigación:<br />

Dpto. Municipio Entidad Unidad Receptora Año Consecutivo<br />

2. Individualización <strong>de</strong> los acusados:<br />

I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong>l Acusado<br />

Tipo <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>to: C.C. X Pas. C.E. Otro No. 89.223.980<br />

Expedido <strong>en</strong> Departam<strong>en</strong>to: Antioquia Municipio: Me<strong>de</strong>llín<br />

Primer Nombre: Carlos Segundo Nombre:<br />

Primer Ap<strong>el</strong>lido: López Segundo Ap<strong>el</strong>lido: Mejía<br />

Fecha <strong>de</strong> Nacimi<strong>en</strong>to Día 22 Mes 01 Año 1962 Edad 44 Sexo Masculino<br />

Lugar <strong>de</strong> Nacimi<strong>en</strong>to<br />

País: Colombia Departam<strong>en</strong>to: Antioquia Municipio Me<strong>de</strong>llín<br />

Alias o apodo: El Chómpiras Profesión u ocupación: Soldador<br />

Nombre <strong>de</strong> la madre: Juana <strong>de</strong> Arco Ap<strong>el</strong>lidos: Mejía<br />

Nombre <strong>de</strong>l padre: Aristóbulo Ap<strong>el</strong>lidos: López<br />

Rasgos Físicos<br />

Estatura: 1,63 Color <strong>de</strong> pi<strong>el</strong>: Trigueño Contextura: Fornido Limitaciones físicas: Cojo pierna izquierda<br />

Otras características físicas (cicatrices, tatuajes, <strong>de</strong>formación, amputación, etc.) Cicatriz mejilla <strong>de</strong>recha<br />

Lugar <strong>de</strong> resi<strong>de</strong>ncia<br />

Dirección: Calle 22 No. 35-15 Barrio El Recuerdo Sector<br />

Municipio: Bogotá Departam<strong>en</strong>to: Cundinamarca T<strong>el</strong>éfono: 2222222<br />

I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong>l Acusado<br />

Tipo <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>to: C.C. Pas. C.E. Otro No.<br />

Expedido <strong>en</strong> Departam<strong>en</strong>to: Municipio:<br />

Primer Nombre: Segundo Nombre:<br />

Primer Ap<strong>el</strong>lido: Segundo Ap<strong>el</strong>lido:<br />

Fecha <strong>de</strong> Nacimi<strong>en</strong>to Día Mes Año Edad Sexo<br />

Lugar <strong>de</strong> Nacimi<strong>en</strong>to<br />

País Departam<strong>en</strong>to Municipio<br />

Escrito <strong>de</strong> Acusación<br />

Alias o apodo: Profesión u ocupación:<br />

Nombre <strong>de</strong> la madre: Ap<strong>el</strong>lidos:<br />

Nombre <strong>de</strong>l padre: Ap<strong>el</strong>lidos:<br />

Estatura: Color <strong>de</strong> pi<strong>el</strong>:<br />

Rasgos Físicos<br />

Contextura: Limitaciones físicas:<br />

Otras características físicas (cicatrices, tatuajes, <strong>de</strong>formación y amputación, etc.)<br />

Lugar <strong>de</strong> resi<strong>de</strong>ncia<br />

Dirección: Barrio: Sector:<br />

Municipio: Departam<strong>en</strong>to: T<strong>el</strong>éfono:<br />

130 Tipo <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>to: C.C.<br />

I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong>l Acusado<br />

Pas. C.E. Otro No.<br />

Expedido <strong>en</strong> Departam<strong>en</strong>to: Municipio:<br />

Primer Nombre: Segundo Nombre:<br />

Primer Ap<strong>el</strong>lido: Segundo Ap<strong>el</strong>lido:<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd<br />

Fecha <strong>de</strong> Nacimi<strong>en</strong>to<br />

130<br />

Día Mes Año Edad Sexo<br />

25/09/2009 09:39:44 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

3. 3. Hechos Hechos (r<strong>el</strong>ación clara y sucinta <strong>de</strong> <strong>de</strong> los hechos los hechos jurídicam<strong>en</strong>te jurídicam<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>evantes): r<strong>el</strong>evantes)<br />

El 27 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 2004, a las cuatro <strong>de</strong> la tar<strong>de</strong>, <strong>en</strong> la carrera 50 con Av<strong>en</strong>ida La Esperanza <strong>de</strong> esta ciudad,<br />

El <strong>el</strong> 27 señor <strong>de</strong> agosto Pedro <strong>de</strong> Pérez 2004, a esperaba las cuatro <strong>de</strong> un la autobús tar<strong>de</strong>, <strong>en</strong> que la carrera lo trasladara 50 con Av<strong>en</strong>ida al c<strong>en</strong>tro La Esperanza <strong>de</strong> la ciudad, <strong>de</strong> esta cuando, ciudad, <strong>el</strong> sorpresivam<strong>en</strong>te<br />

señor Pedro Pérez<br />

esperaba y por la un espalda, autobús fue que atacado lo trasladara con al arma c<strong>en</strong>tro cortopunzante <strong>de</strong> la ciudad cuando por Carlos sorpresivam<strong>en</strong>te López Mejía, y por la qui<strong>en</strong> espalda, le arrebató fue atacado <strong>el</strong> con maletín arma<br />

cortopunzante por Carlos López Mejía qui<strong>en</strong> le arrebató <strong>el</strong> maletín que llevaba consigo y empr<strong>en</strong>dió la huída. Sin embargo, fue<br />

que llevaba consigo y empr<strong>en</strong>dió la huida. Sin embargo, fue capturado por Nepomuc<strong>en</strong>o Nicanor, miembro<br />

capturado por Nepomuc<strong>en</strong>o Nicanor, miembro <strong>de</strong>l CTI que se <strong>en</strong>contraba <strong>en</strong> turno <strong>de</strong> seguridad <strong>en</strong> ese lugar, cuando aún t<strong>en</strong>ía <strong>en</strong> su<br />

po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>l CTI <strong>el</strong> arma que homicida se <strong>en</strong>contraba y <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to <strong>en</strong> hurtado turno que <strong>de</strong> <strong>en</strong> seguridad su interior t<strong>en</strong>ía <strong>en</strong> dos ese millones lugar, <strong>de</strong> cuando dólares. aún t<strong>en</strong>ía <strong>en</strong> su po<strong>de</strong>r <strong>el</strong> arma<br />

homicida y <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to hurtado que <strong>en</strong> su interior t<strong>en</strong>ía dos millones <strong>de</strong> dólares.<br />

El El señor Pérez Pérez fue traslado fue trasladado al c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> al at<strong>en</strong>ción c<strong>en</strong>tro Colsánitas <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l sector Colsánitas pero <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>l recorrido sector, falleció pero como <strong>en</strong> <strong>el</strong> consecu<strong>en</strong>cia recorrido <strong>de</strong>l falleció como<br />

taponami<strong>en</strong>to consecu<strong>en</strong>cia cardiaco <strong>de</strong>l sobrevini<strong>en</strong>te taponami<strong>en</strong>to a la herida cardiaco mortal sobrevini<strong>en</strong>te que le infligió Carlos a la López herida Mejía mortal <strong>en</strong> la que región le precordial, infligió Carlos al niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l López cuarto Mejía<br />

espacio intercostal con línea media clavicular izquierda.<br />

<strong>en</strong> la región precordial, al niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l cuarto espacio intercostal con línea media clavicular izquierda.<br />

4. Datos <strong>de</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa<br />

4. Datos <strong>de</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa:<br />

Escrito <strong>de</strong> Acusación<br />

Alias o apodo: Profesión u ocupación:<br />

Nombre <strong>de</strong> la madre: Ap<strong>el</strong>lidos:<br />

Nombre <strong>de</strong>l padre: Ap<strong>el</strong>lidos:<br />

Estatura: Color <strong>de</strong> pi<strong>el</strong>:<br />

Rasgos Físicos<br />

Contextura: Limitaciones físicas:<br />

Otras características físicas (cicatrices, tatuajes, <strong>de</strong>formación y amputación, etc.)<br />

Lugar <strong>de</strong> resi<strong>de</strong>ncia<br />

Dirección: Barrio: Sector:<br />

Municipio: Departam<strong>en</strong>to: T<strong>el</strong>éfono:<br />

I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong>l Acusado<br />

Tipo <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>to: C.C. Pas. C.E. Otro No.<br />

Expedido <strong>en</strong> Departam<strong>en</strong>to: Municipio:<br />

Primer Nombre: Segundo Nombre:<br />

Primer Ap<strong>el</strong>lido: Segundo Ap<strong>el</strong>lido:<br />

Fecha <strong>de</strong> Nacimi<strong>en</strong>to Día Mes Año Edad Sexo<br />

País:<br />

Lugar <strong>de</strong> Nacimi<strong>en</strong>to<br />

Departam<strong>en</strong>to Municipio<br />

Alias o apodo: Profesión u ocupación<br />

Nombre <strong>de</strong> la madre: Ap<strong>el</strong>lidos:<br />

Nombre <strong>de</strong>l padre: Ap<strong>el</strong>lidos:<br />

Rasgos Físicos<br />

Estatura: Color <strong>de</strong> pi<strong>el</strong>: Contextura: Limitaciones físicas:<br />

Otras características físicas (cicatrices, tatuajes, <strong>de</strong>formación, amputación, etc.)<br />

Dirección:<br />

Lugar <strong>de</strong> resi<strong>de</strong>ncia<br />

Barrio: Sector:<br />

Municipio: Departam<strong>en</strong>to: T<strong>el</strong>éfono:<br />

Datos <strong>de</strong> la Def<strong>en</strong>sa<br />

Nombres y ap<strong>el</strong>lidos <strong>de</strong>l acusado: Carlos López Mejía<br />

Clase <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa Público DP CJ OF Privado LT T.P. No. 66666<br />

Tipo <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>to: C.C. Pas. C.E. Otro No. 52.134.567<br />

Expedido <strong>en</strong> Departam<strong>en</strong>to: Cundinamarca Municipio: Bogotá<br />

Nombres: Ruertino Ap<strong>el</strong>lidos: Garay<br />

Lugar <strong>de</strong> notificación<br />

Dirección: Carrera 10 No. 12-13 Oficina 502 Barrio: C<strong>en</strong>tro<br />

Departam<strong>en</strong>to: Cundinamarca Municipio: Bogotá<br />

T<strong>el</strong>éfono: 4111111 Correo <strong>el</strong>ectrónico: garycoor@yahoo.com<br />

Nombres y ap<strong>el</strong>lidos <strong>de</strong>l acusado<br />

Datos <strong>de</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa<br />

Clase <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa Público DP CJ OF Privado LT T.P. No.<br />

Tipo <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>to: C.C. Pas. C.E. Otro No.<br />

Expedido <strong>en</strong> Departam<strong>en</strong>to: Municipio:<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd Nombres: 131 Ap<strong>el</strong>lidos:<br />

25/09/2009 09:39:45 a.m.<br />

131


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

132<br />

Nombres: Ruertino Ap<strong>el</strong>lidos: Garay<br />

Lugar <strong>de</strong> notificación<br />

Dirección: Carrera 10 No. 12-13 Oficina 502 Barrio: C<strong>en</strong>tro<br />

Departam<strong>en</strong>to: Cundinamarca Municipio: Bogotá<br />

T<strong>el</strong>éfono: 4111111 Correo <strong>el</strong>ectrónico: garycoor@yahoo.com<br />

Nombres y ap<strong>el</strong>lidos <strong>de</strong>l acusado<br />

Docum<strong>en</strong>to anexo<br />

Datos <strong>de</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa<br />

Clase <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa Público DP CJ OF Privado LT T.P. No.<br />

Tipo <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>to: C.C. Pas. C.E. Otro No.<br />

Expedido <strong>en</strong> Departam<strong>en</strong>to: Municipio:<br />

Nombres: Ap<strong>el</strong>lidos:<br />

Lugar <strong>de</strong> notificación<br />

Dirección: Barrio:<br />

Departam<strong>en</strong>to: Municipio:<br />

T<strong>el</strong>éfono: Correo <strong>el</strong>ectrónico:<br />

Nombres y ap<strong>el</strong>lidos <strong>de</strong>l acusado<br />

Escrito <strong>de</strong> Acusación<br />

Datos <strong>de</strong> la Def<strong>en</strong>sa<br />

Clase <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa Público DP CJ OF Privado LT T.P. No.<br />

Tipo <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>to: C.C. Pas. C.E. Otro No.<br />

Expedido <strong>en</strong> Departam<strong>en</strong>to: Municipio:<br />

Nombres: Ap<strong>el</strong>lidos:<br />

Lugar <strong>de</strong> notificación<br />

Dirección: Barrio:<br />

Departam<strong>en</strong>to: Municipio:<br />

T<strong>el</strong>éfono: Correo <strong>el</strong>ectrónico:<br />

5. Datos <strong>de</strong>l funcionario que acusa:<br />

Unidad Especialidad Código Fiscal 1 7 3<br />

Nombre y ap<strong>el</strong>lido <strong>de</strong>l Fiscal: Raimundo Leon<strong>el</strong> Gutiérrez Frei<strong>de</strong>l<br />

Dirección: Carrera 29 No. 18-45 Oficina: 503<br />

Departam<strong>en</strong>to: Cundinamarca Municipio: Bogotá<br />

T<strong>el</strong>éfono: 5555555 Correo <strong>el</strong>ectrónico: raiahotmail.com<br />

6. Anexo<br />

Escrito <strong>de</strong> Acusación<br />

No. Descripción<br />

Anexo<br />

SI NO<br />

1. Hechos que no requier<strong>en</strong> prueba. x<br />

2. Transcripción <strong>de</strong> pruebas anticipadas. x<br />

3. Datos personales <strong>de</strong> testigos o peritos cuya <strong>de</strong>claración se solicita. X<br />

4. Docum<strong>en</strong>tos, objetos u otros <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos que quieran aducirse. X<br />

5. Datos personales <strong>de</strong> testigos o peritos <strong>de</strong> <strong>de</strong>scargos. X<br />

6. Elem<strong>en</strong>tos favorables a los acusados. (Indique cuáles). X<br />

7. Declaraciones o <strong>de</strong>posiciones. X<br />

De conformidad con <strong>el</strong> numeral 5 <strong>de</strong>l artículo 337, <strong>el</strong> suscrito Fiscal<br />

D<strong>el</strong>egado 173 ante los Jueces P<strong>en</strong>ales <strong>de</strong>l Circuito, somete a<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 132 25/09/2009 09:39:45 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

consi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to, para efecto <strong>de</strong>l <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to<br />

probatorio los sigui<strong>en</strong>tes datos:<br />

• Hechos que no requier<strong>en</strong> prueba<br />

Ninguno hasta <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to.<br />

• Pruebas anticipadas<br />

Ninguna.<br />

• Testigos<br />

◊ Nepomuc<strong>en</strong>o Nicanor, investigador <strong>de</strong>l CTI, a qui<strong>en</strong> se pue<strong>de</strong><br />

citar por conducto <strong>de</strong> la Dirección Nacional <strong>de</strong>l CTI, División <strong>de</strong><br />

Seguridad.<br />

◊ Julio Rang<strong>el</strong>, conductor <strong>de</strong>l autobús que estaba próximo a ser<br />

abordado por la víctima, qui<strong>en</strong> resi<strong>de</strong> <strong>en</strong> la carrera 28 número<br />

143-50 <strong>de</strong> esta ciudad; t<strong>el</strong>éfono 2233445.<br />

◊ Jesús Carvajal, médico for<strong>en</strong>se <strong>de</strong>l Instituto Nacional <strong>de</strong> Medicina<br />

Legal y Ci<strong>en</strong>cias For<strong>en</strong>ses, don<strong>de</strong> podrá ser citado.<br />

◊ María Landazábal, esposa <strong>de</strong> la víctima, resi<strong>de</strong>nciada <strong>en</strong> la<br />

carrera 26 No. 82-25 <strong>de</strong> esta ciudad; t<strong>el</strong>éfono 3332221.<br />

• Elem<strong>en</strong>tos materiales probatorios e información<br />

◊ Una navaja marca Onix <strong>de</strong> doble hoja, <strong>de</strong> acero inoxidable, con<br />

empuñadura <strong>en</strong> acrílico <strong>de</strong> color rojo.<br />

◊ Un maletín <strong>de</strong> cuero color marrón, marca Mario Hernán<strong>de</strong>z.<br />

◊ Acta <strong>de</strong> necropsia firmada por Jesús Carvajal, médico for<strong>en</strong>se.<br />

◊ Informe <strong>de</strong> policía judicial suscrito por Nepomuc<strong>en</strong>o Nicanor.<br />

• Declaraciones<br />

◊ Exposición juram<strong>en</strong>tada <strong>de</strong> Julio Rang<strong>el</strong>, conductor <strong>de</strong>l autobús.<br />

El suscrito fiscal <strong>de</strong>ja constancia que adjunta cuatro copias <strong>de</strong>l escrito<br />

<strong>de</strong> acusación y su anexo, con fin exclusivo <strong>de</strong> información a las partes<br />

e intervini<strong>en</strong>tes.<br />

Raimundo Leon<strong>el</strong> Gutiérrez Frei<strong>de</strong>l<br />

Fiscal 173 D<strong>el</strong>egado ante Jueces P<strong>en</strong>ales <strong>de</strong>l Circuito <strong>de</strong> Bogotá<br />

7.6. Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> acusación<br />

7.6.1. Noción<br />

Es la primera audi<strong>en</strong>cia previa al juicio oral <strong>en</strong> la que la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la<br />

Nación, <strong>de</strong> manera verbal, acusa ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to compet<strong>en</strong>te<br />

a una persona <strong>de</strong> ser autor o partícipe <strong>de</strong> una conducta <strong>de</strong>lictiva.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 133 25/09/2009 09:39:45 a.m.<br />

133


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

134<br />

“1. El escrito <strong>de</strong> acusación, que junto con lo expuesto por la fiscalía<br />

<strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia para su formulación, conforma ese acto complejo que<br />

es la acusación, constituye la pret<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> la fiscalía, la que aspira a<br />

<strong>de</strong>mostrar <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate <strong>de</strong>l juicio oral para que <strong>el</strong> juez profiera <strong>el</strong> fallo <strong>en</strong><br />

los términos allí precisados” 190 .<br />

7.6.2. Presupuesto<br />

La base para que <strong>el</strong> fiscal pres<strong>en</strong>te <strong>el</strong> escrito <strong>de</strong> acusación surge <strong>de</strong><br />

los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios, evi<strong>de</strong>ncia física o información<br />

legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ida; se pueda afirmar, con probabilidad <strong>de</strong> verdad, que<br />

la conducta <strong>de</strong>lictiva existió y que <strong>el</strong> imputado es autor o partícipe.<br />

La probabilidad <strong>de</strong> verdad para efectos <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> escrito <strong>de</strong><br />

acusación ha <strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse por <strong>el</strong> fiscal como su conv<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to<br />

razonable 191 <strong>de</strong> que a partir <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios<br />

o evi<strong>de</strong>ncias físicas o informaciones legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>idas podrá<br />

conseguir <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio oral la prueba necesaria para conv<strong>en</strong>cer al juez<br />

más allá <strong>de</strong> toda duda.<br />

7.6.3. Trámite<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> los tres días sigui<strong>en</strong>tes a la pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l escrito<br />

<strong>de</strong> acusación <strong>el</strong>aborado por <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado que a<strong>de</strong>lanta la<br />

correspondi<strong>en</strong>te investigación, <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to asignado al<br />

caso señala fecha y hora para la c<strong>el</strong>ebración <strong>de</strong> esta audi<strong>en</strong>cia.<br />

• Antes <strong>de</strong> <strong>de</strong>clarar abierta la audi<strong>en</strong>cia <strong>el</strong> juez verifica, para efectos<br />

<strong>de</strong> su vali<strong>de</strong>z, la asist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l fiscal, <strong>de</strong>l <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor y <strong>de</strong>l acusado<br />

si está privado <strong>de</strong> la libertad, a m<strong>en</strong>os que no <strong>de</strong>see hacerlo o sea<br />

r<strong>en</strong>u<strong>en</strong>te a su traslado. La inasist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más intervini<strong>en</strong>tes<br />

no afecta la vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia.<br />

• El juez abre la audi<strong>en</strong>cia y da traslado <strong>de</strong>l escrito <strong>de</strong> acusación a<br />

la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa y al Ministerio Público; les conce<strong>de</strong> la palabra para que<br />

expres<strong>en</strong> oralm<strong>en</strong>te las causales <strong>de</strong> incompet<strong>en</strong>cia o impedim<strong>en</strong>to,<br />

recusación o nulidad 192 , si las hubiere, así como para que hagan<br />

190 Ver s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia 28294/07<br />

191 El conv<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to razonable es ex<strong>en</strong>to <strong>de</strong> duda.<br />

192 El Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al sólo <strong>en</strong>uncia las sigui<strong>en</strong>tes: Falta <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia –que no pue<strong>de</strong><br />

confundirse con la <strong>de</strong>claración o impugnación <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong> Conocimi<strong>en</strong>to–, violación<br />

<strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa y <strong>de</strong>l <strong>de</strong>bido proceso <strong>en</strong> sus formas sustanciales. En esta audi<strong>en</strong>cia solo se<br />

pres<strong>en</strong>taría nulidad por falta <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia cuando, por ejemplo, se formuló imputación, impuso<br />

medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to y practicó prueba anticipada ante un Juez P<strong>en</strong>al Municipal, <strong>en</strong> un caso <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 134 25/09/2009 09:39:45 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

observaciones al escrito <strong>de</strong> acusación si no reúne los requisitos <strong>de</strong>l<br />

artículo 337 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, para que si fuere<br />

<strong>de</strong>l caso, <strong>el</strong> fiscal lo aclare, modifique o corrija <strong>de</strong> inmediato.<br />

• Los impedim<strong>en</strong>tos, recusaciones e impugnación <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia<br />

los resu<strong>el</strong>ve <strong>de</strong> plano <strong>el</strong> superior jerárquico <strong>de</strong>l juez que se <strong>de</strong>clara<br />

impedido o es recusado o <strong>el</strong> respectivo superior común, <strong>de</strong> acuerdo<br />

con las reglas <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia establecidas <strong>en</strong> <strong>el</strong> Código, si se<br />

trata <strong>de</strong> impugnación <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia 193 . El juez también pue<strong>de</strong><br />

manifestar unilateralm<strong>en</strong>te su falta <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia y así se lo hará<br />

saber a las partes, <strong>en</strong> cuyo caso <strong>en</strong>vía la actuación a qui<strong>en</strong> ha <strong>de</strong><br />

resolver la novedad, <strong>en</strong> cualquiera <strong>de</strong> los casos <strong>en</strong>unciados, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

término máximo <strong>de</strong> tres días, lapso durante <strong>el</strong> cual se susp<strong>en</strong><strong>de</strong> la<br />

actuación 194 .<br />

• Así, por ejemplo, un fiscal local <strong>de</strong> Bogotá acusa a Roberto por <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>lito <strong>de</strong> lesiones personales cometidas al activar una granada <strong>en</strong><br />

contra <strong>de</strong> la casa <strong>de</strong> Julián, reconocido dirig<strong>en</strong>te sindical, hechos<br />

ocurridos <strong>en</strong> esta ciudad. El Juez P<strong>en</strong>al Municipal <strong>de</strong> Bogotá se<br />

<strong>de</strong>clara incompet<strong>en</strong>te por cuanto se trata <strong>de</strong> un <strong>de</strong>lito <strong>de</strong> t<strong>en</strong>tativa<br />

<strong>de</strong> homicidio agravado con fines terroristas, <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />

Juez P<strong>en</strong>al <strong>de</strong>l Circuito especializado <strong>de</strong> la misma ciudad. En<br />

consecu<strong>en</strong>cia, <strong>el</strong> Juez Municipal remite <strong>el</strong> asunto al Tribunal Superior<br />

<strong>de</strong> Bogotá para que <strong>de</strong>fina la compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> acuerdo con <strong>el</strong> artículo<br />

33 numeral 5 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

• Permite que <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado exponga oralm<strong>en</strong>te los fundam<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> la acusación.<br />

• Le solicita al fiscal que indique cuáles son los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales<br />

probatorios, evi<strong>de</strong>ncia física o información legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ida con<br />

que cu<strong>en</strong>ta para cumplir con lo r<strong>el</strong>acionado con <strong>el</strong> <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

la prueba 195 .<br />

• El fiscal <strong>en</strong>uncia los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to.<br />

• El juez le conce<strong>de</strong> <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> la palabra al <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor para que manifieste<br />

si quiere que la <strong>Fiscalía</strong> le <strong>de</strong>scubra, exhiba o <strong>en</strong>tregue copia <strong>de</strong><br />

alguno <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos específicos <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to r<strong>el</strong>acionados.<br />

• El fiscal, a solicitud <strong>de</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa, <strong>de</strong>scubre <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to material<br />

probatorio o evi<strong>de</strong>ncia física que <strong>de</strong> manera específica se le señale,<br />

193 Artículos 32-4, 33-5, 34-5, 36-3, 54 y 55 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

194 Artículos 54 y 341 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

195 Ver s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-1194 <strong>de</strong> 2005.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 135 25/09/2009 09:39:45 a.m.<br />

135


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

136<br />

siempre que <strong>el</strong> juez <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre pertin<strong>en</strong>te exhibirlo o <strong>en</strong>tregar copia,<br />

según se haya solicitado. Si <strong>el</strong> fiscal no pue<strong>de</strong> acce<strong>de</strong>r a la solicitud<br />

<strong>de</strong> inmediato, <strong>de</strong>be hacerlo <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los tres días sigui<strong>en</strong>tes.<br />

Este <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to inicial no pue<strong>de</strong> ser total ni solicitarse <strong>de</strong><br />

manera imprecisa. Debe ser específico porque la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa, para este<br />

mom<strong>en</strong>to, ti<strong>en</strong>e ya <strong>en</strong> su po<strong>de</strong>r copia <strong>de</strong>l escrito <strong>de</strong> acusación y sus<br />

anexos (los anexos no se copian –fotocopias– sin que sea solicitado<br />

su <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to, sólo se <strong>en</strong>uncian y <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación<br />

<strong>de</strong> acusación se <strong>de</strong>scubr<strong>en</strong> a solicitud <strong>de</strong> las partes).<br />

Por ejemplo, <strong>en</strong> un caso <strong>de</strong> homicidio, es posible que <strong>el</strong> fiscal <strong>en</strong>liste<br />

como evi<strong>de</strong>ncia unos p<strong>el</strong>os y <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong> su exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> ADN por<br />

peritos adscritos al Instituto Nacional <strong>de</strong> Medicina Legal, estudio que<br />

la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa no conocía, razón por la cual solicita al juez que disponga<br />

que se le exhiba o <strong>en</strong>tregue copia <strong>de</strong>l informe pericial correspondi<strong>en</strong>te.<br />

• El juez le conce<strong>de</strong> <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> la palabra a la <strong>Fiscalía</strong> para que, si a<br />

bi<strong>en</strong> lo ti<strong>en</strong>e, le solicite a la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa le <strong>de</strong>scubra, exhiba o <strong>en</strong>tregue<br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios <strong>de</strong> convicción específicos y<br />

<strong>de</strong>claraciones juradas que pret<strong>en</strong>da hacer valer <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio,<br />

como también <strong>de</strong> los exám<strong>en</strong>es periciales practicados al acusado<br />

t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes a <strong>de</strong>mostrar alguna causal <strong>de</strong> inimputabilidad. Esto se ha<br />

dispuesto para evitar que la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa, ya <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio oral, sorpr<strong>en</strong>da<br />

a la <strong>Fiscalía</strong> con alegaciones, verbigracia, <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l acusado<br />

<strong>en</strong> otro lugar, distinto al <strong>de</strong> los hechos (coartada) o <strong>de</strong> que hubo<br />

<strong>en</strong>trampami<strong>en</strong>to porque <strong>el</strong> ag<strong>en</strong>te <strong>en</strong>cubierto sembró la i<strong>de</strong>a criminal.<br />

La víctima también juega un pap<strong>el</strong> activo <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación<br />

<strong>de</strong> acusación dado que: – ti<strong>en</strong>e <strong>de</strong>recho a que se le facilite <strong>el</strong> aporte <strong>de</strong><br />

pruebas art. 11 literal d) <strong>de</strong> la Ley 906 <strong>de</strong> 2004.– “…pue<strong>de</strong> solicitar al<br />

juez <strong>el</strong> <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to material probatorio específico<br />

o <strong>de</strong> evi<strong>de</strong>ncia física específica” 196 . Así mismo, la víctima <strong>de</strong>be dar<br />

a conocer los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios, evi<strong>de</strong>ncia física e<br />

información legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ida con los que cu<strong>en</strong>ta y <strong>de</strong>sea hacer<br />

valer <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio, <strong>de</strong> lo que <strong>de</strong>be dar a conocer a las partes.<br />

Por ejemplo, una vez <strong>en</strong>terado <strong>de</strong> la formulación <strong>de</strong> imputación por<br />

<strong>el</strong> <strong>de</strong>lito <strong>de</strong> homicidio, <strong>el</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor <strong>de</strong> Julián solicitó al Inspector <strong>de</strong><br />

Policía <strong>de</strong> Murindó recibir <strong>de</strong>claración jurada a Pedro, qui<strong>en</strong> podría<br />

afirmar que su cli<strong>en</strong>te <strong>el</strong> día y hora <strong>de</strong> los hechos se <strong>en</strong>contraba<br />

con él <strong>en</strong> un lugar apartado <strong>de</strong>l sitio don<strong>de</strong> ocurrió <strong>el</strong> suceso. El<br />

fiscal, <strong>en</strong> esta audi<strong>en</strong>cia, le solicita al juez or<strong>de</strong>nar a la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa que<br />

le <strong>en</strong>tregue copia <strong>de</strong> esa <strong>de</strong>claración jurada.<br />

196 S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-209-07.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 136 25/09/2009 09:39:45 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

En un caso <strong>de</strong> lesiones personales, si <strong>el</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor solicitó y obtuvo<br />

un exam<strong>en</strong> psiquiátrico que concluye que <strong>el</strong> imputado Julián ti<strong>en</strong>e<br />

personalidad paranoi<strong>de</strong>, <strong>el</strong> fiscal le solicita a la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa, por conducto<br />

<strong>de</strong>l juez, copia <strong>de</strong> ese informe que probablem<strong>en</strong>te pret<strong>en</strong><strong>de</strong> usar<br />

para alegar inimputabilidad <strong>de</strong> su cli<strong>en</strong>te.<br />

En cualquier caso, <strong>el</strong> juez <strong>de</strong>be procurar que <strong>el</strong> <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física sea lo más<br />

completo posible.<br />

• Aunque <strong>el</strong> <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to se agota hasta la audi<strong>en</strong>cia preparatoria,<br />

si alguna <strong>de</strong> las partes <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra durante <strong>el</strong> juicio un medio <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> significativa importancia y que por <strong>el</strong>lo <strong>de</strong>ba ser<br />

<strong>de</strong>scubierto, así lo solicitará al juez qui<strong>en</strong> <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> oír a las partes<br />

resolverá si es excepcionalm<strong>en</strong>te admisible, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta si<br />

g<strong>en</strong>era o no perjuicio al <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa o a la integridad <strong>de</strong>l<br />

juicio 197 .<br />

• Reconoce la calidad <strong>de</strong> víctima a qui<strong>en</strong> se constituya como tal y<br />

a su repres<strong>en</strong>tante legal, es <strong>de</strong>cir, si la presunta víctima hubiere<br />

comparecido, <strong>el</strong> juez <strong>de</strong>terminará la calidad que ost<strong>en</strong>te, esto es, si<br />

se trata <strong>de</strong> persona natural o jurídica que individual o colectivam<strong>en</strong>te<br />

haya sufrido algún daño directo como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l injusto 198 .<br />

197 El <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> lo expuesto, ti<strong>en</strong>e otras restricciones. Las partes, es <strong>de</strong>cir, la <strong>Fiscalía</strong><br />

y la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa no pue<strong>de</strong>n ser obligadas a <strong>de</strong>scubrir: información sobre la cual alguna norma disponga<br />

su secreto (conversaciones <strong>de</strong>l imputado con su abogado, por ejemplo); información sobre hechos<br />

aj<strong>en</strong>os a la acusación, especialm<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>ativa a hechos que por disposición legal no puedan ser objeto<br />

<strong>de</strong> prueba (los credos políticos o r<strong>el</strong>igiosos <strong>de</strong>l imputado, o <strong>el</strong> informe contable sobre increm<strong>en</strong>to<br />

patrimonial que finalm<strong>en</strong>te fue justificado, razón por la cual solo se hizo acusación por un <strong>de</strong>lito <strong>de</strong><br />

falsedad y no por <strong>en</strong>riquecimi<strong>en</strong>to ilícito); apuntes personales, archivos, docum<strong>en</strong>tos que t<strong>en</strong>ga alguna<br />

<strong>de</strong> las partes, r<strong>el</strong>acionados con la preparación <strong>de</strong>l caso (no referidos a las <strong>de</strong>claraciones juradas);<br />

información que <strong>de</strong> <strong>de</strong>scubrirse g<strong>en</strong>ere perjuicio notable a investigaciones <strong>en</strong> curso o posteriores, o a<br />

la seguridad <strong>de</strong>l Estado <strong>en</strong> cuyo caso la publicidad <strong>de</strong>be limitarse a las partes (un ejemplo <strong>de</strong>l primer<br />

caso sería <strong>el</strong> testimonio <strong>de</strong> un coacusado que va a rev<strong>el</strong>ar información no solo respecto <strong>de</strong> otros dos<br />

acusados, sino <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con diez personas más que hac<strong>en</strong> parte <strong>de</strong> una organización criminal y<br />

cuya actividad es todavía objeto <strong>de</strong> indagación <strong>en</strong> cuanto aún no se cu<strong>en</strong>ta con <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales<br />

probatorios, evi<strong>de</strong>ncia física o información que permita formularles imputación. En cuanto a la otra<br />

modalidad, piénsese, por ejemplo, <strong>en</strong> una grabación <strong>de</strong> conversaciones legalm<strong>en</strong>te interceptadas<br />

por abonados t<strong>el</strong>efónicos, cuyo cont<strong>en</strong>ido, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> servir como <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to material<br />

probatorio <strong>en</strong> contra <strong>de</strong> Juan, persona autora <strong>de</strong> una conducta <strong>de</strong> tráfico ilegal <strong>de</strong> armas <strong>de</strong> fuego <strong>de</strong><br />

uso privativo <strong>de</strong> las Fuerzas Armadas, rev<strong>el</strong>a futuros at<strong>en</strong>tados contra <strong>el</strong> Presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> la República y<br />

otros altos funcionarios <strong>de</strong>l Estado colombiano).<br />

198 Para <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos no es necesario que estén repres<strong>en</strong>tadas por un abogado; solo a<br />

partir <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia preparatoria para po<strong>de</strong>r interv<strong>en</strong>ir se requiere su repres<strong>en</strong>tación legal por un<br />

profesional <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho, o estudiante <strong>de</strong> consultorio jurídico <strong>de</strong> facultad <strong>de</strong> <strong>de</strong>recho <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te<br />

aprobada. Si la víctima no cu<strong>en</strong>ta con medios sufici<strong>en</strong>tes para contratar un abogado a fin <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ir,<br />

podrá solicitar a la <strong>Fiscalía</strong> que le <strong>de</strong>signe uno <strong>de</strong> oficio y así lo hará cuando sumariam<strong>en</strong>te compruebe<br />

la necesidad.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 137 25/09/2009 09:39:45 a.m.<br />

137


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

138<br />

• Dispone, a solicitud <strong>de</strong>l fiscal <strong>de</strong>legado, medidas <strong>de</strong> protección<br />

integral a víctimas y testigos.<br />

• Aprueba o imprueba los acuerdos a que hubier<strong>en</strong> llegado las<br />

partes 199 .<br />

• Susp<strong>en</strong><strong>de</strong> condicionalm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to, cuando corresponda;<br />

por ejemplo, para aplicar <strong>el</strong> Principio <strong>de</strong> Oportunidad o la mediación.<br />

• Así por ejemplo, al inicio <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>el</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor <strong>de</strong>l acusado<br />

solicita la preclusión <strong>de</strong> conformidad con alguna <strong>de</strong> las causales<br />

contempladas <strong>en</strong> los numerales 1 y 3 <strong>de</strong>l artículo 333 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong><br />

Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al. El juez, cumplidas las ritualida<strong>de</strong>s indicadas<br />

para <strong>el</strong> caso, profiere <strong>el</strong> auto que es ap<strong>el</strong>ado por <strong>el</strong> fiscal. Esta<br />

circunstancia necesariam<strong>en</strong>te obliga a la susp<strong>en</strong>sión condicional <strong>de</strong>l<br />

procedimi<strong>en</strong>to, a la espera <strong>de</strong> la <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l recurso <strong>de</strong> ap<strong>el</strong>ación.<br />

En s<strong>en</strong>tido similar, si una vez iniciada la audi<strong>en</strong>cia <strong>el</strong> acusado y la<br />

víctima, conforme a lo preceptuado <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 526 <strong>de</strong>l Código<br />

<strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, manifiestan su <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> acudir a la<br />

mediación, es necesario que <strong>el</strong> juez susp<strong>en</strong>da condicionalm<strong>en</strong>te<br />

<strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> espera <strong>de</strong> los resultados <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>la, para<br />

<strong>de</strong>terminar <strong>en</strong>tonces sus consecu<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con la actuación.<br />

• La audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> acusación finaliza cuando <strong>el</strong> juez fija<br />

fecha y hora para la c<strong>el</strong>ebración <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia preparatoria, que<br />

<strong>de</strong>berá realizarse no antes <strong>de</strong> quince días, ni <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> treinta días<br />

sigui<strong>en</strong>tes a su señalami<strong>en</strong>to.<br />

7.6.4. Recom<strong>en</strong>dación final<br />

T<strong>en</strong>ga <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que la r<strong>en</strong>u<strong>en</strong>cia a <strong>de</strong>scubrir <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales<br />

probatorios o evi<strong>de</strong>ncias físicas produce sanciones procesales como<br />

es <strong>el</strong> rechazo <strong>de</strong> los medios probatorios, pues dichos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to no podrán ser aducidos al juicio ni convertirse <strong>en</strong> prueba<br />

y, al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia preparatoria, <strong>el</strong> juez los rechazará salvo<br />

que se <strong>de</strong>muestre que la omisión se <strong>de</strong>bió a causas no imputables a la<br />

parte obligada 200 .<br />

7.6.5. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículos 338 a 347 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

199 Más a<strong>de</strong>lante se tratará <strong>el</strong> tema <strong>de</strong> los preacuerdos que, como se verá, establece una audi<strong>en</strong>cia especial<br />

<strong>de</strong> aprobación <strong>de</strong> preacuerdos ante <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to, previa a esta audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong><br />

acusación don<strong>de</strong> también pue<strong>de</strong>n pres<strong>en</strong>tarse a consi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong>l juez, como ocurre <strong>en</strong> la preparatoria<br />

y, finalm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio oral.<br />

200 Artículos 344, inciso 1; 346, y 356, numeral 1, <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 138 25/09/2009 09:39:45 a.m.


7.7. Audi<strong>en</strong>cia preparatoria<br />

7.7.1. Noción<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Es una audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> transición <strong>en</strong>tre la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong><br />

acusación y la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l juicio oral, que ti<strong>en</strong>e por finalidad planear,<br />

<strong>de</strong>limitar y <strong>de</strong>terminar la actividad probatoria que se <strong>de</strong>sarrollará <strong>en</strong> esta<br />

última, con la que cada parte pret<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>mostrar su teoría <strong>de</strong>l caso.<br />

7.7.2. Presupuesto<br />

Es necesario que se haya realizado la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong><br />

acusación.<br />

7.7.3. Oportunidad y trámite<br />

La audi<strong>en</strong>cia preparatoria <strong>de</strong>berá realizarse por <strong>el</strong> juez a más tardar<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los 30 días sigui<strong>en</strong>tes a la terminación <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

formulación <strong>de</strong> acusación. En todo caso, esta audi<strong>en</strong>cia no pue<strong>de</strong><br />

realizarse antes <strong>de</strong> los 15 días sigui<strong>en</strong>tes a la fecha <strong>de</strong>l auto que la fija.<br />

El juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to con la pres<strong>en</strong>cia obligatoria <strong>de</strong>l fiscal y <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor y la pres<strong>en</strong>cia facultativa <strong>de</strong>l acusado, <strong>el</strong> Ministerio Público<br />

y <strong>el</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> las víctimas, abre la correspondi<strong>en</strong>te audi<strong>en</strong>cia.<br />

Si <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> acusación no hubo <strong>de</strong>claraciones<br />

o alegatos <strong>de</strong> falta <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia, a pesar <strong>de</strong> la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> factores<br />

que así lo indicaban, la compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l juez se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> prorrogada,<br />

siempre y cuando <strong>el</strong> asunto <strong>de</strong>biera pasar a un juez <strong>de</strong> inferior<br />

jerarquía. Para estos efectos, se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> que <strong>el</strong> juez p<strong>en</strong>al <strong>de</strong>l circuito<br />

especializado es <strong>de</strong> superior jerarquía al juez p<strong>en</strong>al <strong>de</strong>l circuito 201 .<br />

Así por ejemplo: El fiscal especializado <strong>de</strong> Bucaramanga acusa ante<br />

<strong>el</strong> juez p<strong>en</strong>al <strong>de</strong>l circuito especializado <strong>de</strong> la misma ciudad <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to para activida<strong>de</strong>s ilícitas, <strong>en</strong> un caso por <strong>el</strong> <strong>de</strong>spliegue <strong>de</strong><br />

personas y armas <strong>en</strong> un barrio <strong>de</strong> la ciudad; pero <strong>el</strong> juez especializado<br />

advierte posteriorm<strong>en</strong>te a la realización <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong><br />

acusación que se trata <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s propias <strong>de</strong> un grupo guerrillero, lo<br />

que constituiría conducta <strong>de</strong> reb<strong>el</strong>ión; <strong>en</strong> tal caso, ya no es posible para <strong>el</strong><br />

juez especializado alegar incompet<strong>en</strong>cia, pues <strong>el</strong>la se prorroga.<br />

Si a pesar <strong>de</strong> la falta <strong>de</strong> <strong>de</strong>claración o alegación <strong>de</strong> incompet<strong>en</strong>cia <strong>en</strong><br />

la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> acusación, <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia<br />

se pres<strong>en</strong>ta por <strong>el</strong> factor subjetivo o porque <strong>el</strong> asunto correspon<strong>de</strong> a<br />

un juez <strong>de</strong> mayor jerarquía, <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong>viará <strong>el</strong> caso al<br />

201 Artículo 55 <strong>de</strong>l CPP.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 139 25/09/2009 09:39:46 a.m.<br />

139


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

140<br />

respectivo superior común para que <strong>de</strong>cida <strong>de</strong> plano <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los tres<br />

(3) días sigui<strong>en</strong>tes 202 .<br />

Por ejemplo: si <strong>en</strong> un caso similar al anterior, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado ante <strong>el</strong><br />

circuito <strong>de</strong> Me<strong>de</strong>llín acusa ante <strong>el</strong> juez p<strong>en</strong>al <strong>de</strong>l circuito <strong>de</strong> la misma<br />

ciudad por <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito <strong>de</strong> reb<strong>el</strong>ión; pero con posterioridad a la audi<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> acusación <strong>el</strong> juez p<strong>en</strong>al <strong>de</strong>l circuito advierte que se<br />

trata <strong>de</strong> un <strong>de</strong>lito autónomo <strong>de</strong> <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to para activida<strong>de</strong>s ilícitas,<br />

<strong>en</strong> él no se prorroga la compet<strong>en</strong>cia porque <strong>el</strong> juez especializado se<br />

<strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong>, para estos efectos, <strong>de</strong> mayor jerarquía que <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> circuito<br />

y, consecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, remitirá la actuación a la Sala P<strong>en</strong>al <strong>de</strong>l Tribunal<br />

Superior <strong>de</strong> Bucaramanga para que <strong>de</strong>fina <strong>de</strong> plano la compet<strong>en</strong>cia.<br />

Seguidam<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> juez conce<strong>de</strong> la palabra a las partes para las<br />

observaciones sobre <strong>el</strong> <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to probatorio, <strong>en</strong> especial <strong>el</strong> que<br />

<strong>de</strong>bió hacerse por fuera <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> acusación y<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los tres días sigui<strong>en</strong>tes a la or<strong>de</strong>n impartida por <strong>el</strong> juez <strong>en</strong> ese<br />

acto. Si la <strong>Fiscalía</strong> no hizo <strong>el</strong> <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> término indicado, <strong>el</strong><br />

juez rechazará los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncias físicas<br />

no <strong>de</strong>scubiertos oportunam<strong>en</strong>te, salvo que se acredite que la omisión<br />

se <strong>de</strong>bió a causas extrañas a la parte obligada al <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to 203 .<br />

El juez le or<strong>de</strong>na a la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa que haga <strong>el</strong> <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

materiales probatorios, evi<strong>de</strong>ncias físicas e informaciones que hará valer<br />

durante <strong>el</strong> juicio oral, si no lo hizo durante la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación<br />

<strong>de</strong> acusación o si <strong>el</strong>los aparecieron con posterioridad. El <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to<br />

que <strong>de</strong>be hacer la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa compr<strong>en</strong><strong>de</strong> las <strong>de</strong>claraciones juradas <strong>de</strong> los<br />

testigos que citará al juicio oral, así como los informes <strong>de</strong> los peritos que<br />

<strong>de</strong>clararán <strong>en</strong> él.<br />

El juez or<strong>de</strong>na que la <strong>Fiscalía</strong>, víctima y la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>en</strong>unci<strong>en</strong> la totalidad<br />

<strong>de</strong> las pruebas que harán valer <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l juicio oral.<br />

La víctima “pue<strong>de</strong> hacer observaciones sobre <strong>el</strong> <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios y <strong>de</strong> la totalidad <strong>de</strong> las pruebas que<br />

se harán valer <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> juicio oral” 204 .<br />

El juez les pi<strong>de</strong> a las partes que manifiest<strong>en</strong> si han realizado<br />

estipulaciones probatorias 205 . Si no se hicieron estipulaciones y existe<br />

interés <strong>de</strong> las partes, <strong>el</strong> juez les conce<strong>de</strong> <strong>el</strong> término <strong>de</strong> una hora para que<br />

202 Artículos 32-4, 33-5, 34-5, 36-3 y 55 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

203 Artículos 344, inciso 1, 346 y 356, numeral 1 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

204 C-209-07.<br />

205 Se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> por estipulaciones probatorias los acuerdos c<strong>el</strong>ebrados <strong>en</strong>tre la <strong>Fiscalía</strong> y la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa para<br />

aceptar como probados alguno o algunos <strong>de</strong> los hechos o sus circunstancias.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 140 25/09/2009 09:39:46 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

se reúnan y las acuer<strong>de</strong>n. Si al término <strong>de</strong>l receso las partes acuerdan<br />

estipulaciones <strong>de</strong>berán <strong>en</strong>unciarlas al juez 206 .<br />

El juez interroga al acusado para que haga manifestación <strong>de</strong><br />

responsabilidad o inoc<strong>en</strong>cia. En <strong>el</strong> primer ev<strong>en</strong>to, se aplicará <strong>el</strong><br />

trámite propio para audi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> preacuerdos, caso <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual <strong>el</strong> juez<br />

proce<strong>de</strong>rá a dictar s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia reduci<strong>en</strong>do hasta <strong>en</strong> la tercera parte la<br />

p<strong>en</strong>a a imponer; <strong>en</strong> caso contrario, se continúa con <strong>el</strong> trámite ordinario<br />

<strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia preparatoria.<br />

El juez le dará <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> la palabra a la <strong>Fiscalía</strong>, a la víctima y luego<br />

a la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa para que solicit<strong>en</strong> las pruebas que requieran para<br />

sust<strong>en</strong>tar su pret<strong>en</strong>sión. El Ministerio Público, excepcionalm<strong>en</strong>te, y solo<br />

excepcionalm<strong>en</strong>te, podrá solicitar una prueba ignorada por las partes<br />

que t<strong>en</strong>ga es<strong>en</strong>cial influ<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> los resultados <strong>de</strong>l juicio.<br />

Antes <strong>de</strong> que <strong>el</strong> juez se pronuncie sobre la pertin<strong>en</strong>cia y admisibilidad<br />

<strong>de</strong> las pruebas pedidas, la <strong>Fiscalía</strong>, víctima, <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa y <strong>el</strong> Ministerio<br />

Público podrán solicitarle la exclusión, rechazo o inadmisibilidad 207 , <strong>de</strong><br />

los medios <strong>de</strong> prueba que result<strong>en</strong> inútiles, impertin<strong>en</strong>tes, repetitivos,<br />

ilegales, o <strong>en</strong>caminados a probar hechos notorios o que no requieran<br />

prueba, o que se refieran a las conversaciones que haya t<strong>en</strong>ido la <strong>Fiscalía</strong><br />

con <strong>el</strong> imputado, acusado o su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor con ocasión <strong>de</strong> preacuerdos,<br />

susp<strong>en</strong>siones condicionales y aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad.<br />

Si <strong>en</strong> alguna audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar <strong>de</strong> control <strong>de</strong> legalidad la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa se<br />

abstuvo <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ir, podrá, <strong>en</strong> esta audi<strong>en</strong>cia, solicitar la exclusión <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física obt<strong>en</strong>idos 208 .<br />

La audi<strong>en</strong>cia se susp<strong>en</strong><strong>de</strong> cuando estén <strong>en</strong> trámite recursos <strong>de</strong> ap<strong>el</strong>ación<br />

r<strong>el</strong>acionados con la práctica o exclusión <strong>de</strong> medios <strong>de</strong> prueba hasta<br />

tanto <strong>el</strong> superior <strong>de</strong>cida; también por circunstancias <strong>de</strong> fuerza mayor o<br />

caso fortuito <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te acreditados que impidan continuarla.<br />

El juez proce<strong>de</strong> a resolver las solicitu<strong>de</strong>s probatorias efectuadas por las<br />

partes y las peticiones para excluir, rechazar o inadmitir algunos medios<br />

<strong>de</strong> prueba.<br />

206 Conforme al artículo 10, inciso 4 <strong>de</strong>l CPP, <strong>en</strong> una estipulación probatoria <strong>en</strong>tre la <strong>Fiscalía</strong> y la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa,<br />

esta no pue<strong>de</strong> r<strong>en</strong>unciar a la presunción <strong>de</strong> inoc<strong>en</strong>cia. Así estuviera pres<strong>en</strong>te <strong>el</strong> acusado, tampoco este<br />

pue<strong>de</strong> r<strong>en</strong>unciar a la presunción <strong>de</strong> inoc<strong>en</strong>cia ni siquiera al privilegio <strong>de</strong> la no autoincriminación, porque,<br />

<strong>en</strong> caso <strong>de</strong> aceptar responsabilidad, la figura proce<strong>de</strong>nte sería la <strong>de</strong> los preacuerdos y negociaciones y<br />

no la <strong>de</strong> las estipulaciones probatorias.<br />

207 Artículos 357 y 376 CPP.<br />

208 S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cias C-1194, C-209.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 141 25/09/2009 09:39:46 a.m.<br />

141


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

142<br />

A solicitud <strong>de</strong> alguna <strong>de</strong> las partes <strong>el</strong> juez <strong>de</strong>be or<strong>de</strong>nar a la otra que<br />

exhiba los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física durante<br />

esta audi<strong>en</strong>cia, con <strong>el</strong> único propósito <strong>de</strong> conocerlos y estudiarlos 209 .<br />

Decidido lo anterior, <strong>el</strong> juez <strong>de</strong>termina <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> la pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> la<br />

prueba <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio oral, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te or<strong>de</strong>n: primero<br />

la <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> y <strong>de</strong>spués la <strong>de</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa, sin perjuicio <strong>de</strong> intercalar<br />

las pruebas <strong>de</strong> refutación <strong>de</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa y la acusación, <strong>en</strong> su or<strong>de</strong>n;<br />

<strong>de</strong>spués las que excepcionalm<strong>en</strong>te haya solicitado <strong>el</strong> Ministerio Público.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> juez fijará fecha y hora para la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> juicio oral<br />

que <strong>de</strong>berá realizarse <strong>en</strong> un término no superior a los 30 días sigui<strong>en</strong>tes<br />

a la terminación <strong>de</strong> la preparatoria.<br />

7.7.4. Recom<strong>en</strong>daciones<br />

• Las estipulaciones son altam<strong>en</strong>te conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes para conc<strong>en</strong>trar <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>bate probatorio <strong>en</strong> lo es<strong>en</strong>cial. Se recomi<strong>en</strong>da al fiscal hacer los<br />

mejores esfuerzos para estipular con la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa la mayor cantidad<br />

<strong>de</strong> hechos o circunstancias. Debe t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta, <strong>en</strong> todo caso,<br />

que las estipulaciones no excluy<strong>en</strong> la argum<strong>en</strong>tación que sobre <strong>el</strong>las<br />

se haga <strong>en</strong> los alegatos <strong>de</strong> conclusión que pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> las partes,<br />

luego <strong>de</strong> practicada la totalidad <strong>de</strong> las pruebas. Así, por ejemplo,<br />

las partes pue<strong>de</strong>n controvertir los medios <strong>de</strong> convicción anexados<br />

a la estipulación, pue<strong>de</strong>n cuestionar la credibilidad <strong>de</strong> los testigos, o<br />

la aut<strong>en</strong>ticidad <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia<br />

física <strong>en</strong> la que se basaron las estipulaciones, si <strong>de</strong>l conjunto <strong>de</strong><br />

pruebas allegado surge que no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> mayor mérito probatorio.<br />

Puesto que las estipulaciones implican un acuerdo <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er por<br />

probados los hechos o circunstancias a los cuales se refier<strong>en</strong>,<br />

una vez incorporadas, <strong>el</strong> fiscal pue<strong>de</strong> utilizarlas para interrogar<br />

o contrainterrogar testigos, y <strong>en</strong> su alegato <strong>de</strong> conclusión, para<br />

respaldar su teoría <strong>de</strong>l caso, o para restar credibilidad a la expuesta<br />

por la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa.<br />

Para que las partes puedan usar las estipulaciones es preciso que<br />

hayan sido incorporadas <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te y que <strong>el</strong> juez manifieste no<br />

solo que ti<strong>en</strong>e por probados los hechos o circunstancias a los que<br />

<strong>el</strong>las se refier<strong>en</strong>, sino también que ti<strong>en</strong>e como prueba los medios<br />

probatorios o <strong>de</strong> convicción que se anexan a las mismas.<br />

• El control positivo o negativo que haya hecho <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> garantías<br />

<strong>en</strong> una audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar, respecto <strong>de</strong> actos <strong>de</strong> investigación<br />

209 En esta audi<strong>en</strong>cia no hay controversia probatoria.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 142 25/09/2009 09:39:46 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

que comprometan <strong>de</strong>rechos fundam<strong>en</strong>tales o <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales<br />

probatorios recaudados, no será vinculante para qui<strong>en</strong>es no<br />

participaron <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia. En caso <strong>de</strong> que <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong><br />

Garantías dé aplicación a la cláusula <strong>de</strong> exclusión, <strong>el</strong> fiscal podrá<br />

buscar fr<strong>en</strong>te al juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to su incorporación, acudi<strong>en</strong>do<br />

las partes a los criterios <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>te in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te, vínculo at<strong>en</strong>uado,<br />

<strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to inevitable y los <strong>de</strong>más que establezca la ley, durante<br />

la audi<strong>en</strong>cia preparatoria conforme a los artículos 357 a 359, 23 y<br />

455 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

No se trata <strong>de</strong> que las partes ignor<strong>en</strong> la <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l Juez <strong>de</strong> Control<br />

<strong>de</strong> Garantías, sino que los temas sobre los que este haya <strong>de</strong>cidido<br />

vinculan al juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to siempre que sean <strong>de</strong>batidos y<br />

resu<strong>el</strong>tos durante las audi<strong>en</strong>cias pr<strong>el</strong>iminares, <strong>de</strong> manera que<br />

si <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> excluir <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales <strong>de</strong> prueba, evi<strong>de</strong>ncias o<br />

información, estos temas no pue<strong>de</strong>n pres<strong>en</strong>tarse nuevam<strong>en</strong>te ante<br />

<strong>el</strong> juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to; pero si los criterios at<strong>en</strong>uadores <strong>de</strong>l artículo<br />

455 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al no se alegaron ante <strong>el</strong> juez<br />

<strong>de</strong> garantías pue<strong>de</strong>n pres<strong>en</strong>tarse y <strong>de</strong>cidirse por <strong>el</strong> juez <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio. Y<br />

si los criterios at<strong>en</strong>uadores <strong>de</strong> la nulidad <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong> la prueba ilícita<br />

son objeto <strong>de</strong> pronunciami<strong>en</strong>to por <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> garantías, ya no pue<strong>de</strong>n<br />

invocarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio oral.<br />

• Es recom<strong>en</strong>dable que durante las audi<strong>en</strong>cias pr<strong>el</strong>iminares <strong>en</strong> don<strong>de</strong><br />

se excluya por ilegalidad o ilicitud un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to material, evi<strong>de</strong>ncia<br />

o información legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ida, se instaur<strong>en</strong> los recursos<br />

ordinarios, incluido <strong>el</strong> <strong>de</strong> queja por integración <strong>de</strong>l or<strong>de</strong>n jurídico<br />

(artículo 25 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al).<br />

• Recuer<strong>de</strong> que <strong>el</strong> juez, por expresa prohibición legal, <strong>en</strong> ningún caso<br />

pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cretar pruebas <strong>de</strong> oficio 210 .<br />

7.7.5. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículos 23, 355 a 365 y 455 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

210 Art. 361 CPP, S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-396/07.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 143 25/09/2009 09:39:46 a.m.<br />

143


105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 144 25/09/2009 09:39:46 a.m.


8.1. Preparación para <strong>el</strong> juicio 211<br />

8.1.1. Noción<br />

Sección 8<br />

Juicio Oral y Público<br />

La preparación para <strong>el</strong> juicio es <strong>el</strong> compromiso que ti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> fiscal,<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to mismo <strong>en</strong> que recibe la noticia criminal, <strong>de</strong> planear,<br />

<strong>de</strong>terminar, <strong>de</strong>limitar y estructurar su interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio oral.<br />

Para cumplir con ese propósito <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>be mant<strong>en</strong>er contacto directo<br />

y perman<strong>en</strong>te con su caso y para <strong>el</strong>lo es necesaria la comunicación<br />

fluida e ininterrumpida con la policía judicial asignada a este. En este<br />

s<strong>en</strong>tido <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>be obt<strong>en</strong>er informes periódicos que le permitan<br />

ori<strong>en</strong>tar la investigación y diseñar nuevas estrategias cuando se <strong>de</strong>ba<br />

modificar la hipótesis <strong>de</strong>lictiva.<br />

Lo anterior es posible si se establece una verda<strong>de</strong>ra r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> equipo<br />

<strong>de</strong> trabajo fiscal <strong>de</strong>legado-policía judicial, porque es la única manera<br />

<strong>de</strong> aum<strong>en</strong>tar la productividad por medio <strong>de</strong> acciones coordinadas y<br />

dispuestas bajo <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> cooperación y no <strong>de</strong> subordinación,<br />

al tiempo que se aprovechan las habilida<strong>de</strong>s y <strong>de</strong>strezas <strong>de</strong> cada<br />

integrante.<br />

El fiscal <strong>de</strong>legado <strong>de</strong>be evaluar periódicam<strong>en</strong>te los resultados <strong>de</strong> cara<br />

a lo que <strong>de</strong>be ser su participación <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio, y <strong>el</strong>lo implica a<strong>de</strong>más<br />

s<strong>el</strong>eccionar y organizar los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia<br />

física que van recolectando, tarea que por supuesto no se agota con <strong>el</strong><br />

escrito <strong>de</strong> acusación porque más a<strong>de</strong>lante, aun como excepcionalm<strong>en</strong>te<br />

lo autoriza <strong>el</strong> Código, <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio oral pue<strong>de</strong>n surgir otros que justifiqu<strong>en</strong><br />

su aducción tardía.<br />

211 Sobre este punto, resulta a<strong>de</strong>cuado consi<strong>de</strong>rar <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l Módulo <strong>de</strong> Formación para Fiscales <strong>en</strong><br />

Técnicas <strong>de</strong> Juicio Oral.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 145 25/09/2009 09:39:46 a.m.<br />

145


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

146<br />

Aunque con frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>be evaluar resultados antes <strong>de</strong> la <strong>el</strong>aboración<br />

<strong>de</strong>l escrito <strong>de</strong> acusación, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er respuesta para los<br />

sigui<strong>en</strong>tes interrogantes:<br />

• ¿Cuál es su teoría <strong>de</strong>l caso?<br />

• ¿Cómo probar esta teoría?<br />

• ¿Qué necesita para lograr ese cometido?<br />

• ¿Cómo lo va a hacer?<br />

• ¿Qué evi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>mostrativa va a utilizar.<br />

Al efecto, <strong>de</strong>be consi<strong>de</strong>rar <strong>el</strong> fiscal que su tarea es absolver <strong>en</strong> juicio<br />

las dudas que razonable y objetivam<strong>en</strong>te puedan surgir <strong>en</strong> torno a la<br />

ocurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l hecho y a la responsabilidad <strong>de</strong>l acusado.<br />

8.1.2. Pasos para una completa y correcta preparación <strong>de</strong>l juicio<br />

El fiscal <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta lo sigui<strong>en</strong>te:<br />

• Clasificar los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física<br />

conforme a los medios <strong>de</strong> prueba que establece <strong>el</strong> Código, tales<br />

como testimonial, pericial, docum<strong>en</strong>tal e inspección, y establecer<br />

<strong>el</strong> or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> su pres<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio, <strong>de</strong> acuerdo con la teoría<br />

<strong>de</strong>l caso. Deb<strong>en</strong> organizarse t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que con <strong>el</strong>los<br />

se ilustrará al juez sobre un acontecimi<strong>en</strong>to histórico, que <strong>de</strong>be<br />

pres<strong>en</strong>tarse <strong>de</strong> acuerdo con las circunstancias <strong>de</strong> tiempo, modo y<br />

lugar <strong>en</strong> que ocurrió.<br />

• Determinar los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales o evi<strong>de</strong>ncia física e informes<br />

que hubier<strong>en</strong> sido <strong>de</strong>scubiertos antes <strong>de</strong>l juicio oral; por ejemplo, al<br />

mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> solicitar imposición <strong>de</strong> medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to, con<br />

<strong>el</strong> fin <strong>de</strong> cerciorarse <strong>de</strong> que lo que quiere utilizar como evi<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> juicio fue o no <strong>de</strong>scubierto a la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa.<br />

• Elegir <strong>el</strong> testigo o testigos con los que va a i<strong>de</strong>ntificar, aut<strong>en</strong>ticar e<br />

introducir los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> juicio oral para que sean admitidos como prueba.<br />

• Elaborar un bosquejo <strong>de</strong>l interrogatorio a sus propios testigos,<br />

t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta su r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to probatorio<br />

correspondi<strong>en</strong>te y las consecu<strong>en</strong>tes preguntas con las que proyecta<br />

pres<strong>en</strong>tarlo. Téngase <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que con <strong>el</strong> testigo <strong>de</strong>be introducir<br />

los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales <strong>de</strong> prueba o evi<strong>de</strong>ncia física recolectados<br />

por él <strong>en</strong> la esc<strong>en</strong>a, y que estos solo llegan al juez <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> que<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 146 25/09/2009 09:39:46 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

<strong>el</strong> testigo los ha i<strong>de</strong>ntificado, aut<strong>en</strong>ticado y reconocido <strong>en</strong> juicio a<br />

través <strong>de</strong> su <strong>de</strong>claración y qué evi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>mostrativa va a utilizar<br />

con cada testigo.<br />

Así por ejemplo, <strong>en</strong> un caso <strong>de</strong> hurto <strong>de</strong> vehículo, los imputados,<br />

Juan Montes y Martha Durán, se comunicaron t<strong>el</strong>efónicam<strong>en</strong>te con<br />

la resi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> la víctima, Lucía Mejía; inicialm<strong>en</strong>te lo hizo la mujer,<br />

qui<strong>en</strong> fingi<strong>en</strong>do la voz <strong>de</strong> doña Lucía le manifestó a la empleada, Doris<br />

Arteaga, que un mecánico recogería su vehículo para efectuarle una<br />

reparación. Minutos <strong>de</strong>spués Juan Montes se pres<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> la casa <strong>de</strong> la<br />

señora Mejía y, aduci<strong>en</strong>do ser <strong>el</strong> mecánico supuestam<strong>en</strong>te autorizado<br />

por <strong>el</strong>la, le solicitó a Doris las llaves <strong>de</strong>l automóvil Mazda 626L, placas<br />

QTH 221 y abandonó <strong>el</strong> lugar llevando consigo <strong>el</strong> vehículo.<br />

Sin embargo, cuatro cuadras <strong>de</strong>spués, la Policía Nacional conoció <strong>de</strong><br />

un acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> tránsito <strong>en</strong> <strong>el</strong> que resultó involucrado <strong>el</strong> Mazda <strong>de</strong> doña<br />

Lucía Mejía, conducido por Juan Montes y acompañado por la mujer<br />

Martha Durán. Como para <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que los policiales reportaron<br />

<strong>el</strong> siniestro a la C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> Información ya se conocía <strong>de</strong>l hurto <strong>de</strong>l mismo<br />

automotor, la policía judicial se dirigió al lugar indicado y capturó a los<br />

imputados Montes y Durán. En <strong>el</strong> interior <strong>de</strong>l vehículo <strong>el</strong> investigador<br />

Limber Barreto halló un c<strong>el</strong>ular don<strong>de</strong> precisam<strong>en</strong>te aparecía <strong>en</strong>tre los<br />

números reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te marcados <strong>el</strong> <strong>de</strong> la resi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> la víctima <strong>de</strong>l<br />

hurto, al igual que un overol azul, manchado <strong>de</strong> grasa, con un escudo<br />

que <strong>en</strong> letras gran<strong>de</strong>s y blancas <strong>de</strong>cía ESSO, similar a la pr<strong>en</strong>da que<br />

la empleada doméstica <strong>de</strong>scribió como aqu<strong>el</strong>la que vestía <strong>el</strong> supuesto<br />

mecánico.<br />

Aunque fue Doris Arteaga la persona que vio a Juan Montes cuando<br />

vestía <strong>el</strong> referido overol, por conducto <strong>de</strong>l testimonio <strong>de</strong>l investigador<br />

Barreto <strong>de</strong>be introducirse esa pr<strong>en</strong>da, c<strong>el</strong>ular, como evi<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

juicio oral, pues es él qui<strong>en</strong> <strong>de</strong>be respon<strong>de</strong>r por la ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia.<br />

• El interrogatorio <strong>de</strong>be prepararse y adaptarse t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta la<br />

habilidad o dificultad <strong>de</strong>l testigo para comunicarse.<br />

• Preparar a los pot<strong>en</strong>ciales testigos para los interrogatorios y los<br />

posibles contrainterrogatorios que les hará la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa, pero se les<br />

advertirá que podrán preguntarles sobre otros aspectos según <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>s<strong>en</strong>volvimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l testimonio vertido <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio. En todo caso, <strong>el</strong><br />

fiscal les hará saber la importancia <strong>de</strong> su colaboración para los fines<br />

<strong>de</strong> la justicia material.<br />

• Analizar las <strong>en</strong>trevistas o <strong>de</strong>claraciones juradas <strong>de</strong> los testigos <strong>de</strong> la<br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa para preparar <strong>el</strong> contrainterrogatorio y restarles credibilidad<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 147 25/09/2009 09:39:46 a.m.<br />

147


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

148<br />

o utilizar testigos <strong>de</strong> refutación, si es <strong>de</strong>l caso. T<strong>en</strong>er pres<strong>en</strong>te cuáles<br />

serán sus testigos <strong>de</strong> refutación para solicitarlos <strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to<br />

oportuno.<br />

• Examinar la lista <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia<br />

física pres<strong>en</strong>tados por la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia preparatoria y<br />

solicitar a los investigadores que los verifiqu<strong>en</strong> para t<strong>en</strong>er <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> confrontación <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio.<br />

• Solicitar a la policía judicial <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> convicción para impugnar la<br />

credibilidad <strong>de</strong> un testigo.<br />

• Organizar sobre cada pot<strong>en</strong>cial testigo la sigui<strong>en</strong>te información:<br />

Copia <strong>de</strong>l informe <strong>de</strong> <strong>en</strong>trevistas que le haya hecho la policía judicial;<br />

<strong>de</strong> los docum<strong>en</strong>tos r<strong>el</strong>acionados con ese informe (por ejemplo,<br />

extractos bancarios, informes <strong>de</strong>l investigador, planos, fotografías 212 ,<br />

antece<strong>de</strong>ntes certificados); cualquier otro docum<strong>en</strong>to o apunte, como<br />

las notas personales <strong>de</strong>l fiscal o <strong>de</strong> los investigadores <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación<br />

con <strong>el</strong> mismo.<br />

• Clasificar los docum<strong>en</strong>tos que se propone introducir como evi<strong>de</strong>ncia<br />

y las estipulaciones. Cada uno <strong>de</strong>be estar marcado con <strong>el</strong> número<br />

que le corresponda <strong>de</strong> la lista <strong>de</strong> evi<strong>de</strong>ncias que se <strong>en</strong>tregarán al<br />

juez <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia preparatoria, con copia a la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa y <strong>de</strong>más<br />

intervini<strong>en</strong>tes. Si se trata <strong>de</strong> fotos o diagramas con tamaño para<br />

pres<strong>en</strong>tarse como evi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>mostrativa, se <strong>de</strong>be llevar los<br />

originales marcados con <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>te número asignado <strong>en</strong> la<br />

lista m<strong>en</strong>cionada.<br />

• Asimismo, clasificar los informes investigativos pertin<strong>en</strong>tes al caso y<br />

organizarlos cronológicam<strong>en</strong>te. Pue<strong>de</strong>n ser útiles para refrescar la<br />

memoria <strong>de</strong> los testigos o para impugnar los <strong>de</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa, según<br />

<strong>el</strong> caso.<br />

8.1.3. Recom<strong>en</strong>daciones<br />

Es importante que <strong>el</strong> fiscal promueva a la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa a estipular todo lo que<br />

no ofrezca controversia sustantiva para evitar que se haga comparecer<br />

a los servidores que fijaron, recolectaron y examinaron la evi<strong>de</strong>ncia. De<br />

esta manera <strong>el</strong> juicio oral se reducirá a lo es<strong>en</strong>cial. De haber logrado<br />

algunas estipulaciones antes <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia preparatoria, <strong>el</strong> receso<br />

<strong>de</strong> una hora que pue<strong>de</strong> dar <strong>el</strong> juez bi<strong>en</strong> pue<strong>de</strong> utilizarse para concretar<br />

otras.<br />

212 T<strong>en</strong>ga <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que para introducir fotografías al juicio y sean t<strong>en</strong>idas como prueba, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> numerarse<br />

y pres<strong>en</strong>tarse por separado al testigo para que diga qué repres<strong>en</strong>ta cada una <strong>de</strong> <strong>el</strong>las. Es antitécnico<br />

pres<strong>en</strong>tarle al testigo todo <strong>el</strong> álbum fotográfico.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 148 25/09/2009 09:39:46 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Así por ejemplo, <strong>el</strong> 16 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 2005, a las 4 <strong>de</strong> la tar<strong>de</strong>, <strong>en</strong><br />

la carrera 28 con calle 19 <strong>de</strong> Bogotá, <strong>el</strong> señor Rodrigo Amador lesionó<br />

mortalm<strong>en</strong>te, con arma <strong>de</strong> fuego, a Nicanor López y cuando huía<br />

<strong>de</strong>l sector fue capturado por Eliana González, servidora <strong>de</strong>l Cuerpo<br />

Técnico <strong>de</strong> Investigación que <strong>en</strong> ese mom<strong>en</strong>to se <strong>de</strong>splazaba por allí.<br />

El arma con la que se realizó la agresión fue <strong>en</strong>contrada <strong>en</strong> po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>l<br />

apreh<strong>en</strong>dido. ¿Qué podría ser objeto <strong>de</strong> estipulación <strong>en</strong> este caso?<br />

• El fiscal director <strong>de</strong> la investigación promueve ante la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa la<br />

estipulación <strong>de</strong> las causas <strong>de</strong> la muerte <strong>de</strong> Nicanor López, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<br />

<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que lo fue a consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> las heridas que recibió con<br />

arma <strong>de</strong> fuego, la misma que fue hallada <strong>en</strong> po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>l autor Amador.<br />

Así las cosas, para la <strong>Fiscalía</strong> no sería objeto <strong>de</strong> <strong>de</strong>bate <strong>en</strong> juicio oral<br />

lo consignado <strong>en</strong> la necropsia, ni necesario recepcionar <strong>el</strong> testimonio<br />

<strong>de</strong>l médico for<strong>en</strong>se, ni <strong>el</strong> estudio balístico, ni la posesión <strong>de</strong>l arma. La<br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa acepta la propuesta porque lo que pret<strong>en</strong><strong>de</strong> probar <strong>en</strong> juicio<br />

es que Rodrigo Amador actuó <strong>en</strong> exceso <strong>de</strong> legítima <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa.<br />

• Téngase <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que si son varios los cargos que formuló <strong>en</strong> la<br />

acusación, <strong>de</strong>be organizar sus evi<strong>de</strong>ncias o <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales<br />

probatorios <strong>de</strong> tal manera que ubique fácilm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> medio probatorio<br />

con <strong>el</strong> que <strong>de</strong>mostrará cada uno <strong>de</strong> <strong>el</strong>los. Resulta conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te<br />

hacer un cuadro don<strong>de</strong> especifique cada uno <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> la<br />

conducta punible y, fr<strong>en</strong>te a <strong>el</strong>los, la evi<strong>de</strong>ncia con la que proyecta<br />

probarlo <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio y <strong>el</strong> medio <strong>de</strong> prueba correspondi<strong>en</strong>te. Al<br />

respecto, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado <strong>de</strong>be estar at<strong>en</strong>to a que <strong>el</strong> investigador<br />

lleve al juicio oral los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales <strong>de</strong> prueba o evi<strong>de</strong>ncia<br />

física que consi<strong>de</strong>ra necesarios para probar su teoría <strong>de</strong>l caso.<br />

• Recuér<strong>de</strong>se que <strong>el</strong> fiscal pue<strong>de</strong> estar acompañado <strong>en</strong> la mesa por<br />

uno <strong>de</strong> los investigadores que participaron <strong>en</strong> la investigación, para<br />

<strong>el</strong> apoyo que pueda requerir, conforme se infiere <strong>de</strong>l inciso segundo<br />

<strong>de</strong>l artículo 396 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al; y <strong>el</strong> artículo 10<br />

<strong>de</strong> la Ley 1142 <strong>de</strong> 2007, adiciona un parágrafo al artículo 114 <strong>de</strong><br />

Ley 906 <strong>de</strong> 2004, <strong>el</strong> cual afirma: “El Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación o <strong>el</strong><br />

Fiscal D<strong>el</strong>egado, según <strong>el</strong> caso, podrá actuar con <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong> otro<br />

Fiscal D<strong>el</strong>egado <strong>de</strong> cualquier categoría, tanto para la investigación<br />

como para la interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> las audi<strong>en</strong>cias pr<strong>el</strong>iminares o <strong>de</strong> juicio.<br />

Esta misma facultad podrá aplicarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa” 213.<br />

• Es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te llevar la carpeta <strong>de</strong>l caso para anotar, al mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l juicio oral, la fecha y hora <strong>en</strong> que <strong>de</strong>clara un testigo, <strong>en</strong> que se<br />

introduce una evi<strong>de</strong>ncia o cuando <strong>el</strong> juez toma una <strong>de</strong>cisión. Estas<br />

213 Art. 10 <strong>de</strong> la Ley 1142 <strong>de</strong> 2007.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 149 25/09/2009 09:39:46 a.m.<br />

149


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

150<br />

anotaciones facilitarán la ubicación <strong>de</strong> los registros pertin<strong>en</strong>tes<br />

cuando se necesite copia <strong>de</strong> <strong>el</strong>los para interponer y sust<strong>en</strong>tar un<br />

recurso <strong>de</strong> ap<strong>el</strong>ación.<br />

• En caso <strong>de</strong> inasist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l testigo, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>be solicitar su<br />

conducción forzada.<br />

8.1.4. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículos 66, 114, 116, 117, 142, 175, 200, 207, 336, 366 y <strong>de</strong>más<br />

normas concordantes <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

8.2. Clases <strong>de</strong> evi<strong>de</strong>ncia y su empleo <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio 214<br />

8.2.1. Noción<br />

Evi<strong>de</strong>ncia es todo aqu<strong>el</strong>lo que ti<strong>en</strong>e vocación probatoria y que es<br />

aducido por las partes <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio para probar o excluir los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito, <strong>el</strong> grado <strong>de</strong> responsabilidad <strong>de</strong>l acusado, circunstancias <strong>de</strong><br />

at<strong>en</strong>uación o agravación punitivas, las consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l daño causado<br />

y cualquier otro aspecto sustancial <strong>de</strong>l <strong>de</strong>bate. Admitidas por <strong>el</strong> juez<br />

adquier<strong>en</strong> <strong>el</strong> carácter <strong>de</strong> prueba.<br />

8.2.2. Tipos <strong>de</strong> evi<strong>de</strong>ncia<br />

8.2.2.1. Según <strong>el</strong> medio utilizado para pres<strong>en</strong>tarla <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio<br />

8.2.2.1.1. Evi<strong>de</strong>ncia testimonial 215<br />

Es la r<strong>el</strong>acionada con <strong>el</strong> testimonio sobre hechos <strong>de</strong> su conocimi<strong>en</strong>to<br />

personal 216 . Por regla g<strong>en</strong>eral, se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> juicio oral<br />

y, excepcionalm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar como prueba anticipada.<br />

La evi<strong>de</strong>ncia, <strong>en</strong> este caso, la constituye su r<strong>el</strong>ato oral registrado <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la exposición y se convierte <strong>en</strong> prueba cuando ha<br />

sido vertida <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l juez, siempre que se haya garantizado<br />

su confrontación. En cambio, los docum<strong>en</strong>tos que cont<strong>en</strong>gan sus<br />

<strong>de</strong>claraciones anteriores, como informes o registro <strong>de</strong> <strong>en</strong>trevistas, no<br />

son evi<strong>de</strong>ncia, pero podrán ser usados para refrescar la memoria <strong>de</strong>l<br />

testigo o, <strong>en</strong> situaciones extremas, para impugnarlos si a <strong>el</strong>lo hubiere<br />

lugar.<br />

Algunas reglas establecidas para la prueba testimonial<br />

214 Véase <strong>el</strong> Módulo <strong>de</strong> Formación para Fiscales <strong>en</strong> Pruebas.<br />

215 Véase al final <strong>de</strong> esta sección la preparación <strong>de</strong>l testigo para su pres<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> juicio oral.<br />

216 Artículo 402 CPP.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 150 25/09/2009 09:39:46 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• Salvo las excepciones constitucionales y legales, toda persona está<br />

obligada a r<strong>en</strong>dir testimonio <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con lo que ha percibido <strong>de</strong><br />

manera directa y personal.<br />

• Al m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> doce (12) años <strong>de</strong> edad no se le impone la formalidad<br />

<strong>de</strong>l juram<strong>en</strong>to; <strong>en</strong> lo posible <strong>de</strong>be estar asistido por su repres<strong>en</strong>tante<br />

legal o por un pari<strong>en</strong>te mayor <strong>de</strong> edad. Si las circunstancias así<br />

lo exig<strong>en</strong>, se le ubica fuera <strong>de</strong> la sala <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cia y a través <strong>de</strong><br />

un sistema <strong>de</strong> comunicación <strong>de</strong> audiovi<strong>de</strong>o las partes pue<strong>de</strong>n<br />

interrogarlo <strong>de</strong> acuerdo con las reglas <strong>de</strong>l juicio oral, <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong>l juez. “Los artículos 150 y sigui<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> la Ley 1098 <strong>de</strong> 2006<br />

establec<strong>en</strong> la técnica para recibir <strong>de</strong>claraciones o <strong>en</strong>trevistas a niños,<br />

niñas y adolesc<strong>en</strong>tes, para lo cual se recomi<strong>en</strong>da seguir técnicas<br />

tales como <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> la cámara <strong>de</strong> Gess<strong>el</strong>, la utilización <strong>de</strong> medios<br />

técnicos o cualquier otra medida que se consi<strong>de</strong>re a<strong>de</strong>cuada para <strong>el</strong><br />

respeto <strong>de</strong> sus garantías fundam<strong>en</strong>tales” 217 .<br />

• Igual previsión se ti<strong>en</strong>e cuando existe grave afectación <strong>de</strong> la víctima<br />

a causa <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito, o cuando hubiere sido am<strong>en</strong>azada. Se pret<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

protegerla <strong>de</strong> una doble victimización.<br />

• El juez pue<strong>de</strong> or<strong>de</strong>nar la conducción coercitiva <strong>de</strong>l testigo r<strong>en</strong>u<strong>en</strong>te,<br />

incluso sancionarlo con arresto hasta por veinticuatro (24) horas<br />

cuando se rehúse sin causa justificada.<br />

• Los testigos son interrogados individualm<strong>en</strong>te, uno <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> otro,<br />

según <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n establecido por la parte que los haya solicitado, salvo<br />

que se trate <strong>de</strong> prueba <strong>de</strong> refutación, <strong>en</strong> cuyo caso podrá <strong>el</strong> juez<br />

<strong>de</strong>cidir <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> la pres<strong>en</strong>tación, a efecto <strong>de</strong> escuchar <strong>de</strong> manera<br />

sucesiva al testigo <strong>de</strong> cargo y <strong>en</strong>seguida al <strong>de</strong> refutación.<br />

• La parte que está llamada a contrainterrogar pue<strong>de</strong> formular<br />

oposición cuando qui<strong>en</strong> hace la pregunta viole alguna <strong>de</strong> las reglas<br />

<strong>de</strong>l interrogatorio cruzado o incurra <strong>en</strong> alguna prohibición legal. La<br />

oposición la resu<strong>el</strong>ve <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> inmediato y <strong>en</strong>tretanto <strong>el</strong> testigo<br />

<strong>de</strong>be abst<strong>en</strong>erse <strong>de</strong> contestarla.<br />

• El juez excepcionalm<strong>en</strong>te pue<strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> <strong>el</strong> interrogatorio<br />

cruzado para solicitar al testigo que responda las preguntas, precise<br />

o aclare las respuestas, o para hacer interrogantes complem<strong>en</strong>tarios.<br />

Para esto último también está facultado <strong>el</strong> Ministerio Público. Sin<br />

embargo, es importante recordar que <strong>el</strong> juez y <strong>el</strong> Ministerio Público<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> evitar realizar preguntas sobre temas que no fueron materia<br />

<strong>de</strong>l interrogatorio.<br />

217 Ver s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cias Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia 29516 - 2008 y 26660/07.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 151 25/09/2009 09:39:47 a.m.<br />

151


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

152<br />

8.2.2.1.2. Evi<strong>de</strong>ncia docum<strong>en</strong>tal<br />

Es toda expresión <strong>de</strong> persona conocida o cognoscible, objeto, cosa<br />

o instrum<strong>en</strong>to con carácter repres<strong>en</strong>tativo o <strong>de</strong>clarativo <strong>de</strong> hechos o<br />

circunstancias que dan cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una conducta punible<br />

o <strong>de</strong> la responsabilidad <strong>de</strong> su autor o partícipe recogidos por escrito o<br />

por cualquier otro medio mecánico, informático o técnicam<strong>en</strong>te impreso,<br />

que es pertin<strong>en</strong>te 218 <strong>en</strong> los términos <strong>de</strong>l artículo 375 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong><br />

Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, tales como libros, fotografías, vi<strong>de</strong>os, disquetes,<br />

a manera <strong>de</strong> ejemplo.<br />

Reglas <strong>de</strong> la mejor evi<strong>de</strong>ncia<br />

Los docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio <strong>en</strong> original, excepto <strong>en</strong><br />

las sigui<strong>en</strong>tes situaciones:<br />

• Destrucción, pérdida o extravío <strong>de</strong>l original. Es factible <strong>en</strong>tonces<br />

acudir a otro <strong>de</strong> inferior calidad si con este se pu<strong>de</strong> establecer<br />

<strong>de</strong>terminado hecho o <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to que causa la acción.<br />

• Original no obt<strong>en</strong>ido.<br />

• Los docum<strong>en</strong>tos públicos o duplicados auténticos. El fundam<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

esta excepción es <strong>el</strong> interés público. Suple <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l docum<strong>en</strong>to<br />

original público una copia certificada o aut<strong>en</strong>ticada por <strong>el</strong> servidor<br />

legalm<strong>en</strong>te autorizado, cuando se quiere evitar que <strong>el</strong> original se<br />

<strong>de</strong>teriore, extravíe o <strong>de</strong>struya.<br />

• Original <strong>en</strong> po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> uno <strong>de</strong> los intervini<strong>en</strong>tes. No pue<strong>de</strong> invocar la<br />

regla <strong>de</strong> la mejor evi<strong>de</strong>ncia qui<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to original <strong>en</strong> su<br />

po<strong>de</strong>r y no quiere pres<strong>en</strong>tarlo.<br />

• Docum<strong>en</strong>tos voluminosos. Se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> evitar <strong>el</strong> <strong>de</strong>splazami<strong>en</strong>to al<br />

juicio <strong>de</strong> abultados escritos, pudi<strong>en</strong>do pres<strong>en</strong>tarse solo la sección<br />

pertin<strong>en</strong>te, incluso un resum<strong>en</strong>, esquema o similar, aunque <strong>de</strong>be<br />

estar disponible a las partes la totalidad.<br />

8.2.2.1.3. Evi<strong>de</strong>ncia material, real o física<br />

Son las cosas u objetos que se recolectaron <strong>en</strong> los actos <strong>de</strong> indagación o<br />

investigación, y se clasifican <strong>en</strong> evi<strong>de</strong>ncia única y evi<strong>de</strong>ncia no única 219.<br />

La evi<strong>de</strong>ncia única ti<strong>en</strong>e características muy particulares que la<br />

individualizan y permit<strong>en</strong> reconocerla e i<strong>de</strong>ntificarla fácilm<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre<br />

218 Sobre <strong>el</strong> tema pue<strong>de</strong> consultarse <strong>el</strong> Módulo <strong>de</strong> Formación para Fiscales <strong>en</strong> Técnicas <strong>de</strong> Juicio Oral <strong>de</strong><br />

la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación.<br />

219 <strong>Manual</strong> <strong>de</strong> Ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> Custodia.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 152 25/09/2009 09:39:47 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

las otras. Esta evi<strong>de</strong>ncia, por regla g<strong>en</strong>eral, <strong>de</strong>be estar sometida al<br />

procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia. En caso contrario, qui<strong>en</strong> la aporte<br />

<strong>de</strong>be probar su aut<strong>en</strong>ticidad y mismidad, por medio <strong>de</strong>l testimonio <strong>de</strong><br />

una persona familiarizada con <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to, como <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> las<br />

armas y vehículos marcados con improntas y números <strong>de</strong> series, que <strong>el</strong><br />

testigo pueda vincular con los hechos 220 .<br />

En cambio, la evi<strong>de</strong>ncia no única es un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to u objeto que ha estado<br />

expuesto a modificaciones, alteraciones o manipulaciones, o que no<br />

ti<strong>en</strong>e características particulares que lo difer<strong>en</strong>ci<strong>en</strong> <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más. En<br />

este ev<strong>en</strong>to es preciso <strong>de</strong>mostrar que se trata <strong>de</strong> la misma evi<strong>de</strong>ncia<br />

que fue recolectada originariam<strong>en</strong>te y, por tanto, <strong>de</strong>be estar sometida<br />

a ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia para establecer su mismidad. Por ejemplo,<br />

las sustancias controladas y los fluidos corporales, <strong>en</strong>tre otros, son<br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos que requier<strong>en</strong> que <strong>el</strong> testigo que las recolectó y analizó<br />

garantice su aut<strong>en</strong>ticidad y su mismidad al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> juicio.<br />

Un caso que recoge al mismo tiempo las dos evi<strong>de</strong>ncias m<strong>en</strong>cionadas<br />

y que permit<strong>en</strong> difer<strong>en</strong>ciarlas es <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:<br />

Si <strong>en</strong> la esc<strong>en</strong>a <strong>de</strong>l crim<strong>en</strong> se recoge un arma <strong>de</strong> fuego que conti<strong>en</strong>e<br />

una hu<strong>el</strong>la (no única), requiere <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong><br />

preservarla. Si hubiese una ruptura <strong>en</strong> la ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia porque <strong>el</strong><br />

técnico que levantó la hu<strong>el</strong>la no pue<strong>de</strong> asegurar que es la misma que le<br />

<strong>en</strong>tregó al perito para <strong>el</strong> análisis, esa hu<strong>el</strong>la (evi<strong>de</strong>ncia no única) sería<br />

inadmisible <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio, no así <strong>el</strong> arma (evi<strong>de</strong>ncia única).<br />

8.2.2.1.4. Evi<strong>de</strong>ncia pericial<br />

Es <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> una persona con conocimi<strong>en</strong>tos especializados,<br />

ci<strong>en</strong>tíficos, técnicos o artísticos, sobre un hecho r<strong>el</strong>acionado con<br />

<strong>el</strong> caso, que se materializó <strong>en</strong> un informe técnico r<strong>en</strong>dido durante la<br />

indagación e investigación y que ahora se pres<strong>en</strong>ta y sust<strong>en</strong>ta ante <strong>el</strong><br />

juez, <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia pública 221 .<br />

Al igual que las <strong>de</strong>más evi<strong>de</strong>ncias, la pericial está regulada por <strong>el</strong><br />

principio <strong>de</strong> pertin<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> cuanto a la admisibilidad se refiere, y ti<strong>en</strong>e<br />

como finalidad <strong>de</strong>mostrar que ciertos hechos ocurrieron <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminada<br />

manera, bajo los principios y las reglas que exige la ci<strong>en</strong>cia.<br />

La base <strong>de</strong> la opinión pericial <strong>de</strong>berá estar cont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> un informe<br />

técnico, que <strong>en</strong> su estructura acogerá las reglas que <strong>en</strong> <strong>el</strong> manual <strong>de</strong><br />

220 Inciso segundo <strong>de</strong>l artículo 277 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

221 La evi<strong>de</strong>ncia pericial se construye con <strong>el</strong> aporte <strong>de</strong> un experto, durante la fase <strong>de</strong> investigación, a<br />

solicitud <strong>de</strong> cualquiera <strong>de</strong> las partes.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 153 25/09/2009 09:39:47 a.m.<br />

153


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

154<br />

policía judicial se <strong>de</strong>terminan para este tipo <strong>de</strong> informes y, <strong>en</strong> todo caso,<br />

<strong>de</strong>berá expresar: los principios <strong>en</strong> los que se fundam<strong>en</strong>tó <strong>el</strong> perito; las<br />

reglas <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>to que siguió; <strong>el</strong> método que utilizó; su grado <strong>de</strong><br />

confiabilidad; los instrum<strong>en</strong>tos que usó; las observaciones que hizo,<br />

y las conclusiones a las que llegó. Sobre estos aspectos <strong>de</strong> singular<br />

importancia, se ocuparán las partes <strong>de</strong> interrogarlo <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio oral para<br />

verificar su conocimi<strong>en</strong>to e idoneidad.<br />

A su turno, <strong>el</strong> juez también evaluará la idoneidad técnica, ci<strong>en</strong>tífica y<br />

moral <strong>de</strong>l perito; la claridad y exactitud <strong>de</strong> su pres<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia;<br />

su comportami<strong>en</strong>to al respon<strong>de</strong>r; <strong>el</strong> grado <strong>de</strong> aceptación <strong>de</strong> los principios<br />

<strong>en</strong> los que se apoya; los instrum<strong>en</strong>tos utilizados y la consist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />

conjunto <strong>de</strong> sus respuestas.<br />

8.2.2.1.4.1. Legitimidad<br />

El servicio <strong>de</strong> peritos se prestará por los expertos <strong>de</strong> la policía judicial,<br />

<strong>de</strong>l Instituto Nacional <strong>de</strong> Medicina Legal y Ci<strong>en</strong>cias For<strong>en</strong>ses, <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s públicas o privadas y <strong>de</strong> particulares especializados <strong>en</strong> la<br />

respectiva materia. Sin embargo, la ley establece que pue<strong>de</strong>n ser<br />

peritos qui<strong>en</strong>es t<strong>en</strong>gan título legalm<strong>en</strong>te reconocido, o sean nombrados<br />

por su reconocido <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> la respectiva ci<strong>en</strong>cia, técnica, arte<br />

u oficio.<br />

8.2.2.1.4.2. Recom<strong>en</strong>daciones para la prueba pericial<br />

• Las reglas previstas para la preparación <strong>de</strong> testigos también son<br />

aplicables a los peritos 222 .<br />

• Verificar que las características <strong>de</strong> los métodos analíticos fueron<br />

<strong>de</strong>finidas y utilizadas por <strong>el</strong> perito <strong>de</strong> tal forma que cualquier analista<br />

pueda interpretarlas correctam<strong>en</strong>te. Es probable que la parte contraria,<br />

a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> contrainterrogarlo, pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> juicio oral<br />

otros expertos <strong>en</strong> la materia, previa pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los informes<br />

periciales y certificaciones que acreditan su idoneidad, docum<strong>en</strong>tos<br />

que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er los fiscales para preparar <strong>el</strong> interrogatorio cruzado.<br />

• Constatar que <strong>el</strong> perito t<strong>en</strong>ga título reconocido <strong>en</strong> la respectiva<br />

ci<strong>en</strong>cia técnica o arte, o que se trate <strong>de</strong> persona <strong>de</strong> reconocido<br />

<strong>en</strong>t<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> la materia base <strong>de</strong> la pericia. En este caso, su<br />

acreditación se efectuará sigui<strong>en</strong>do las reglas g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong>l<br />

interrogatorio a peritos y rev<strong>el</strong>ando las condiciones personales <strong>de</strong> su<br />

conocimi<strong>en</strong>to que lo hac<strong>en</strong> admisible como perito <strong>en</strong> <strong>el</strong> tema objeto<br />

222 Véase al final <strong>de</strong> esta sección la preparación <strong>de</strong>l testigo para su pres<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> juicio oral.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 154 25/09/2009 09:39:47 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

<strong>de</strong> controversia <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio. Asimismo, verificar que no concurra <strong>en</strong><br />

él causal <strong>de</strong> impedim<strong>en</strong>to o recusación <strong>de</strong> acuerdo a la ley procesal.<br />

• Recordar que <strong>el</strong> perito ti<strong>en</strong>e <strong>de</strong>recho a consultar docum<strong>en</strong>tos, notas<br />

escritas y publicaciones con la finalidad <strong>de</strong> fundam<strong>en</strong>tar y aclarar<br />

sus respuestas 223.<br />

8.2.2.1.4.3. Evi<strong>de</strong>ncia ci<strong>en</strong>tífica nov<strong>el</strong><br />

Está referida a conocimi<strong>en</strong>tos con base ci<strong>en</strong>tífica o técnica nueva<br />

que, si bi<strong>en</strong> pue<strong>de</strong> no gozar <strong>de</strong> aceptabilidad g<strong>en</strong>eral <strong>en</strong> la comunidad<br />

ci<strong>en</strong>tífica, pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er sufici<strong>en</strong>te valor probatorio si cumple por lo<br />

m<strong>en</strong>os uno <strong>de</strong> los criterios que exige <strong>el</strong> artículo 422 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong><br />

Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

8.2.2.1.5. Evi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>mostrativa<br />

Se refiere a personas u objetos materiales que pue<strong>de</strong>n ser perceptibles<br />

a través <strong>de</strong> los s<strong>en</strong>tidos. Pue<strong>de</strong> ser real si se trata <strong>de</strong> una persona o<br />

cosa que se pres<strong>en</strong>ta directam<strong>en</strong>te; ejemplo: llevar ante <strong>el</strong> juez a una<br />

persona a la que <strong>en</strong> forma impru<strong>de</strong>nte se le amputó una pierna o <strong>el</strong> arma<br />

utilizada para cometer un homicidio; o ilustrativa cuando correspon<strong>de</strong><br />

a la reproducción <strong>de</strong> una evi<strong>de</strong>ncia real que facilita su pres<strong>en</strong>tación <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> juicio; por ejemplo: la fotografía <strong>de</strong> la persona que pres<strong>en</strong>ta la pierna<br />

amputada o <strong>de</strong>l arma con la que se causó la muerte.<br />

Esta clase <strong>de</strong> evi<strong>de</strong>ncia ti<strong>en</strong>e como propósito lograr <strong>el</strong> esclarecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> los hechos y facilitar su compr<strong>en</strong>sión; ilustrar <strong>el</strong> testimonio <strong>de</strong>l<br />

experto; <strong>de</strong>mostrar dominio y conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l caso por parte <strong>de</strong>l<br />

fiscal y <strong>de</strong>l testigo <strong>en</strong> cuanto a los aspectos sobre los cuales <strong>de</strong>clara,<br />

al tiempo que facilita su ubicación abstracta <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> los hechos<br />

para recordar mejor lo que ocurrió. También pue<strong>de</strong> ser utilizada durante<br />

<strong>el</strong> interrogatorio para <strong>de</strong>stacar la información clave y explicar <strong>de</strong>talles<br />

importantes.<br />

8.2.2.1.5.1. Razones que aconsejan la utilización <strong>de</strong> evi<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong>mostrativas<br />

• Prácticas: La vista es un canal importante <strong>de</strong> comunicación humana.<br />

Recuer<strong>de</strong>: “una imag<strong>en</strong> vale más que mil palabras”. Crea mayor<br />

impacto <strong>en</strong> <strong>el</strong> juez.<br />

• Estratégicas: Son un medio eficaz para trasladar la esc<strong>en</strong>a <strong>de</strong>l<br />

crim<strong>en</strong> a la sala <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cias; se increm<strong>en</strong>tan las posibilida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er la at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l juez, y aum<strong>en</strong>ta la probabilidad <strong>de</strong><br />

recordación al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> adoptar <strong>el</strong> juez su <strong>de</strong>cisión.<br />

223 Ver s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cias 26186-07, 26128-07 Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 155 25/09/2009 09:39:47 a.m.<br />

155


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

156<br />

Algunas evi<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong>mostrativas<br />

• Diagramas o croquis. Estos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios pue<strong>de</strong>n<br />

ser admitidos como prueba si explican o ilustran sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>el</strong><br />

testimonio pertin<strong>en</strong>te.<br />

Ejemplo<br />

Pregunta: Señor Pérez, acaba usted <strong>de</strong> afirmar que está familiarizado<br />

con la intersección <strong>de</strong> la calle 116 con av<strong>en</strong>ida 19. ¿Cierto?<br />

Respuesta: Sí.<br />

Pregunta: ¿Está usted familiarizado con esa intersección, tal como se<br />

veía <strong>el</strong> 26 <strong>de</strong> agosto, día <strong>de</strong> los hechos sobre los cuales<br />

está <strong>de</strong>clarando?<br />

Respuesta: Sí.<br />

El fiscal intervi<strong>en</strong>e a continuación y dice: Señor Juez, pido permiso para<br />

<strong>en</strong>señar al testigo la evi<strong>de</strong>ncia que ha sido marcada para i<strong>de</strong>ntificación<br />

como número 3 <strong>de</strong> la lista <strong>de</strong> la fiscalía. Dejo constancia que se la<br />

<strong>en</strong>seño a la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa.<br />

Después retoma <strong>el</strong> interrogatorio <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes términos:<br />

Pregunta: Señor testigo, ¿qué es esto?<br />

Respuesta: Es un plano ampliado.<br />

Pregunta: ¿Lo reconoce?<br />

Respuesta: Sí<br />

Pregunta: ¿Qué lugar es?<br />

Respuesta: Es la intersección <strong>de</strong> la calle 116 con av<strong>en</strong>ida 19, como<br />

estaba <strong>el</strong> día a que me he referido.<br />

Pregunta: ¿Por qué la reconoce?<br />

Respuesta: Porque yo mismo <strong>el</strong>aboré <strong>el</strong> plano, <strong>en</strong> ejercicio <strong>de</strong> mis<br />

funciones ese día, y está <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te marcado con la firma<br />

que utilizo <strong>en</strong> la <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> esta clase <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos.<br />

La respuesta <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> no fue <strong>el</strong> autor <strong>de</strong>l plano podría ser: La reconozco<br />

porque yo estuve <strong>en</strong> ese lugar <strong>el</strong> día <strong>de</strong> los hechos y ese croquis lo<br />

refleja fi<strong>el</strong>m<strong>en</strong>te.<br />

A continuación <strong>el</strong> fiscal intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes términos:<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 156 25/09/2009 09:39:47 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Señor juez, <strong>en</strong> este mom<strong>en</strong>to le ofrezco la evi<strong>de</strong>ncia marcada como<br />

número tres, para que sea admitida como prueba número tres <strong>de</strong> la<br />

fiscalía <strong>en</strong> este juicio.<br />

• Cintas <strong>de</strong> audio o vi<strong>de</strong>o. Para aut<strong>en</strong>ticar una cinta <strong>de</strong> audio o<br />

vi<strong>de</strong>o, <strong>el</strong> testigo <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er la capacidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>mostrar que es una<br />

reproducción exacta <strong>de</strong> los sucesos a que ha hecho refer<strong>en</strong>cia, y al<br />

efecto <strong>de</strong>be estar <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar las voces, las esc<strong>en</strong>as<br />

o personas <strong>en</strong> la correspondi<strong>en</strong>te grabación.<br />

En esta clase <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios es posible que se<br />

requiera más <strong>de</strong> un testigo para aut<strong>en</strong>ticar la cinta. Por ejemplo, <strong>en</strong><br />

una grabación <strong>de</strong> audio <strong>de</strong> una conversación t<strong>el</strong>efónica, probablem<strong>en</strong>te<br />

se requieran testigos separados para cada uno <strong>de</strong> los tres <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

requeridos: calificar los equipos y las grabaciones; <strong>de</strong>mostrar la ca<strong>de</strong>na<br />

<strong>de</strong> custodia; i<strong>de</strong>ntificar las voces registradas, para lo cual es preciso<br />

que <strong>el</strong> testigo esté <strong>de</strong> algún modo familiarizado con <strong>el</strong>las.<br />

Una conversación registrada <strong>en</strong> audio, con cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> uno<br />

<strong>de</strong> los participantes <strong>en</strong> <strong>el</strong>la, pue<strong>de</strong> ser introducida como prueba <strong>de</strong> la<br />

sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Pregunta: Señor investigador, ¿qué equipo utilizó para grabar la<br />

conversación t<strong>el</strong>efónica?<br />

Respuesta: Una grabadora Marantz con cinta normal, casete TDK <strong>de</strong><br />

60 minutos <strong>de</strong> grabación.<br />

Pregunta: ¿Conoce la forma como funciona este equipo?<br />

Respuesta: Sí.<br />

Pregunta: ¿Cuántas veces lo ha utilizado?<br />

Respuesta: Alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 500 veces.<br />

Pregunta: ¿Hizo algo con <strong>el</strong> equipo antes <strong>de</strong> instalarlo para grabar las<br />

llamadas <strong>en</strong> este caso?<br />

Respuesta: Sí. Lo <strong>en</strong>sayé y funcionaba perfectam<strong>en</strong>te.<br />

Pregunta: ¿Cómo lo <strong>en</strong>sayó?<br />

Respuesta: Conecté la grabadora al t<strong>el</strong>éfono <strong>de</strong> mi oficina, marqué a<br />

mi apartam<strong>en</strong>to, hablé brevem<strong>en</strong>te con la persona que me<br />

contestó, grabé <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> la conversación y <strong>en</strong>seguida<br />

la reproduje <strong>en</strong> <strong>el</strong> equipo.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 157 25/09/2009 09:39:47 a.m.<br />

157


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

158<br />

Pregunta: ¿Cuál fue <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong>l <strong>en</strong>sayo?<br />

Respuesta: El equipo funcionó perfectam<strong>en</strong>te, graba y reproduce lo<br />

grabado con precisión.<br />

Pregunta: ¿Qué sucedió <strong>de</strong>spués?<br />

Respuesta: Conecté <strong>el</strong> par a la línea t<strong>el</strong>efónica <strong>de</strong>l señor Pérez y<br />

grabé todas las conversaciones que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> ese mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong>traron y salieron. Varias <strong>de</strong> esas conversaciones fueron<br />

escuchadas directam<strong>en</strong>te por mí, mi<strong>en</strong>tras se <strong>de</strong>sarrollaban<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> un t<strong>el</strong>éfono <strong>de</strong> ext<strong>en</strong>sión.<br />

Pregunta: C<strong>en</strong>trando su at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>el</strong> día 26 <strong>de</strong> agosto pasado,<br />

¿escuchó alguna conversación <strong>de</strong> la línea <strong>de</strong>l señor Pérez?<br />

Respuesta: Sí, durante la mañana escuché la conversación <strong>de</strong> una<br />

llamada sali<strong>en</strong>te que duró aproximadam<strong>en</strong>te 10 minutos.<br />

Pregunta: ¿Las había escuchado antes?<br />

Respuesta: Sí. En varias oportunida<strong>de</strong>s.<br />

Pregunta: ¿Reconoció las voces que <strong>en</strong> <strong>el</strong>la intervinieron?<br />

Respuesta: Al señor Pérez como qui<strong>en</strong> llamó y <strong>en</strong> <strong>el</strong> receptor dialogó<br />

con una mujer <strong>de</strong> nombre Luz El<strong>en</strong>a.<br />

Pregunta: ¿Qué hizo <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> la conversación?<br />

Respuesta: La rebobiné y la reproduje.<br />

Pregunta: ¿La cinta grabó con fi<strong>de</strong>lidad y exactitud la conversación<br />

que usted escuchó ese día?<br />

Respuesta. Así es.<br />

Pregunta: ¿Qué hizo con la cinta?<br />

Respuesta: La rotulé, la embalé <strong>en</strong> la bolsa para evi<strong>de</strong>ncias, la s<strong>el</strong>lé y<br />

la llevé al almacén <strong>de</strong> evi<strong>de</strong>ncias don<strong>de</strong> la <strong>de</strong>jé <strong>en</strong> <strong>de</strong>pósito<br />

con <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>te formato <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia.<br />

Pregunta: ¿Volvió a ver esa cinta?<br />

Respuesta: Sí, <strong>el</strong> día <strong>de</strong> hoy la retiré <strong>de</strong>l almacén <strong>de</strong> evi<strong>de</strong>ncias y por<br />

instrucciones <strong>de</strong>l fiscal la traje a este recinto.<br />

Pregunta: Señor investigador, le estoy mostrando lo que previam<strong>en</strong>te<br />

ha sido marcado para i<strong>de</strong>ntificación como evi<strong>de</strong>ncia No. 2<br />

<strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong>. ¿Lo reconoce?<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 158 25/09/2009 09:39:47 a.m.


Respuesta: Sí.<br />

Pregunta: ¿Qué es?<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Respuesta: Es la cinta a la que me estaba refiri<strong>en</strong>do, la grabé <strong>el</strong> 26 <strong>de</strong><br />

agosto pasado.<br />

Pregunta: ¿Por qué la reconoce?<br />

Respuesta: Conserva <strong>el</strong> número consecutivo que <strong>en</strong> ese <strong>en</strong>tonces le di<br />

y las características <strong>de</strong> embalaje, rotulación y marcación se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran intactas; no han sido alteradas.<br />

Concluido <strong>el</strong> interrogatorio <strong>de</strong>l fiscal al perito, solicita al señor juez<br />

admita la cinta como prueba <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong>.<br />

Es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te ofrecer como evi<strong>de</strong>ncia una transliteración <strong>de</strong> la<br />

grabación; <strong>de</strong> ser aceptada, su cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>be leerse para facilitar su<br />

<strong>en</strong>t<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to. Al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> estudiar la posibilidad <strong>de</strong> su admisión, <strong>el</strong><br />

testigo que preparó la transliteración <strong>de</strong>clarará que es transcripción fi<strong>el</strong><br />

<strong>de</strong> lo allí registrado.<br />

• Evi<strong>de</strong>ncias gráficas. Son las que sirv<strong>en</strong> para una repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong><br />

conjunto, or<strong>de</strong>nada y gradual. Algunas <strong>de</strong> <strong>el</strong>las pue<strong>de</strong>n ser:<br />

◊ Gráficos organizacionales. Son <strong>el</strong> producto <strong>de</strong> métodos <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>lace <strong>de</strong> información y posterior análisis (link), que se <strong>el</strong>aboran<br />

<strong>en</strong> casos como los <strong>de</strong> las <strong>de</strong>nominadas bandas <strong>de</strong> asociación<br />

<strong>de</strong>lictiva, cuando existe pluralidad <strong>de</strong> acusados, para <strong>de</strong>stacar la<br />

participación <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> <strong>el</strong>los. Resultan particularm<strong>en</strong>te útiles<br />

durante la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> juicio oral y <strong>en</strong> <strong>el</strong> alegato <strong>de</strong> clausura.<br />

◊ Gráficos cronológicos. Son <strong>de</strong> utilidad para repres<strong>en</strong>tar la<br />

secu<strong>en</strong>cia y evolución <strong>de</strong> un asunto, cuando la actividad<br />

<strong>de</strong>lincu<strong>en</strong>cial se ha prolongado por largo tiempo y las fechas son<br />

importantes <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> la teoría <strong>de</strong>l caso. En estos ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>be<br />

existir seguridad respecto <strong>de</strong> fechas y horas.<br />

◊ Esquemas y transacciones. Importantes <strong>en</strong> casos <strong>de</strong> <strong>de</strong>litos <strong>de</strong><br />

frau<strong>de</strong> financiero.<br />

◊ Mapas. Los mapas <strong>de</strong> sectores, ciuda<strong>de</strong>s y zonas <strong>de</strong>l país son<br />

<strong>de</strong> evi<strong>de</strong>nte utilidad <strong>en</strong> casos que at<strong>en</strong>tan contra la salud pública,<br />

la exist<strong>en</strong>cia y seguridad <strong>de</strong>l Estado y <strong>en</strong> ciertos crím<strong>en</strong>es<br />

viol<strong>en</strong>tos, para indicar sitios y distancias. Con <strong>el</strong>los se pue<strong>de</strong><br />

señalar la cobertura <strong>de</strong> cultivos ilícitos, la zona <strong>de</strong> operación <strong>de</strong><br />

los fr<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> grupos armados ilegales y la hu<strong>el</strong>la criminal <strong>de</strong><br />

ciertos <strong>de</strong>lincu<strong>en</strong>tes como <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso “Garavito” y otros similares.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 159 25/09/2009 09:39:47 a.m.<br />

159


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

160<br />

8.2.2.1.5.2 Recom<strong>en</strong>daciones para <strong>el</strong> manejo <strong>de</strong> la evi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>mostrativa<br />

• Para ser admitida como prueba, <strong>el</strong> testigo <strong>de</strong>berá <strong>de</strong>clarar que la<br />

evi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>mostrativa repres<strong>en</strong>ta fi<strong>el</strong>m<strong>en</strong>te lo que esta propone.<br />

• No es necesario que <strong>el</strong> testigo haya sido la persona que <strong>de</strong>sarrolló o<br />

creó la prueba <strong>de</strong>mostrativa, pero <strong>de</strong>be estar <strong>en</strong> posibilidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>cir<br />

que estuvo pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong> la esc<strong>en</strong>a y que la evi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>mostrativa<br />

repres<strong>en</strong>ta fi<strong>el</strong>m<strong>en</strong>te lo que pret<strong>en</strong><strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tar.<br />

• Si se trata <strong>de</strong> un gráfico, se <strong>de</strong>be preparar antes <strong>de</strong>l juicio. Sin embargo,<br />

es aconsejable que <strong>el</strong> testigo <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> su testimonio indique<br />

con especial énfasis todo lo pertin<strong>en</strong>te a su exposición.<br />

• Establecer la utilidad que t<strong>en</strong>ga para <strong>el</strong> juez la prueba <strong>de</strong>mostrativa.<br />

• Advertir si <strong>el</strong> testigo pue<strong>de</strong> manifestar si lo que refleja <strong>el</strong> gráfico<br />

correspon<strong>de</strong> a los hechos o lugares percibidos por él al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

la realización <strong>de</strong> la conducta, o <strong>en</strong> sus observaciones posteriores y<br />

antes <strong>de</strong>l juicio. Es probable que no haya <strong>el</strong>aborado <strong>el</strong> gráfico, pero<br />

podrá certificarlo porque acudió al lugar <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> los hechos y<br />

está <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> asegurar que se trata <strong>de</strong>l mismo que está<br />

consignado <strong>en</strong> <strong>el</strong> gráfico.<br />

• Verificar con <strong>el</strong> testigo, durante la preparación <strong>de</strong>l testimonio, las<br />

evi<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong>mostrativas que empleará <strong>en</strong> su <strong>de</strong>curso.<br />

• Dedicar <strong>el</strong> tiempo que sea necesario a la preparación <strong>de</strong> las evi<strong>de</strong>ncias<br />

<strong>de</strong>mostrativas antes <strong>de</strong>l juicio, porque si conti<strong>en</strong><strong>en</strong> inconsist<strong>en</strong>cias<br />

pue<strong>de</strong>n ser utilizadas por la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa durante un contrainterrogatorio.<br />

• S<strong>el</strong>eccionar las fotografías que se van a exhibir <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio y <strong>de</strong> ser<br />

preciso ampliarlas para una mayor efectividad.<br />

• Revisar cuidadosam<strong>en</strong>te y analizar los vi<strong>de</strong>os r<strong>el</strong>acionados con<br />

actos <strong>de</strong> indagación o <strong>de</strong> investigación (vigilancias, registros y<br />

allanami<strong>en</strong>tos, cintas <strong>de</strong> seguridad <strong>en</strong> los bancos) antes <strong>de</strong> optar por<br />

utilizarlos <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio, para <strong>de</strong>tectar a tiempo si conti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

extraños o contraproduc<strong>en</strong>tes.<br />

• Verificar que las evi<strong>de</strong>ncias físicas hayan sido guardadas <strong>en</strong><br />

condiciones <strong>de</strong> seguridad y sometidas a ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia para<br />

evitar su <strong>de</strong>terioro, pérdida o alteración.<br />

8.2.2.2. Según <strong>el</strong> efecto que produce<br />

8.2.2.2.1. Directa<br />

Es aqu<strong>el</strong>la que, <strong>de</strong> ser admitida y valorada por <strong>el</strong> juez, establece <strong>el</strong><br />

hecho que se quiere probar sin necesidad <strong>de</strong> razonami<strong>en</strong>to adicional.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 160 25/09/2009 09:39:47 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Por ejemplo, <strong>el</strong> testimonio <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> <strong>de</strong>clara que vio al acusado agredir<br />

a la víctima.<br />

8.2.2.2.2. Indirecta o circunstancial<br />

Se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> por evi<strong>de</strong>ncia indirecta la que se construye a través <strong>de</strong><br />

hechos indicadores <strong>de</strong> los cuales se infiere la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> otros; por<br />

ejemplo, la infer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la probable autoría <strong>de</strong>l homicidio <strong>en</strong> cabeza <strong>de</strong><br />

Diego se pue<strong>de</strong> establecer a partir <strong>de</strong>l hallazgo <strong>de</strong> manchas <strong>de</strong> sangre<br />

<strong>de</strong> la víctima <strong>en</strong> sus pr<strong>en</strong>das. La evi<strong>de</strong>ncia circunstancial no solo está<br />

basada <strong>en</strong> una infer<strong>en</strong>cia razonable, sino que <strong>en</strong> muchas ocasiones<br />

parte <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminaciones técnicas y ci<strong>en</strong>tíficas confiables, razón por la<br />

cual <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>erse como prueba <strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> valoración <strong>de</strong> la<br />

evi<strong>de</strong>ncia directa. La prueba indirecta o circunstancial ti<strong>en</strong>e r<strong>el</strong>evancia <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> alegato <strong>de</strong> conclusión, pues <strong>en</strong> él se pon<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>te los hechos indicadores que fueron probados, las pruebas<br />

que los <strong>de</strong>mostraron y la credibilidad que <strong>el</strong>las merec<strong>en</strong> al ser apreciadas<br />

<strong>en</strong> conjunto. La prueba circunstancial o indirecta pue<strong>de</strong> ser utilizada por<br />

<strong>el</strong> juez para fundam<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> <strong>el</strong>la una s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia con<strong>de</strong>natoria 224 .<br />

8.2.3. I<strong>de</strong>ntificación y aut<strong>en</strong>ticación <strong>de</strong> la evi<strong>de</strong>ncia<br />

Son dos situaciones difer<strong>en</strong>tes. I<strong>de</strong>ntificar es reconocer la evi<strong>de</strong>ncia<br />

para <strong>de</strong>terminar su naturaleza, como cuando <strong>el</strong> testigo dice qué es lo<br />

que se le pone <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>te. Aut<strong>en</strong>ticar es establecer que lo pres<strong>en</strong>tado<br />

es g<strong>en</strong>uino, que es justam<strong>en</strong>te lo que <strong>el</strong> propon<strong>en</strong>te sosti<strong>en</strong>e que es;<br />

equivale a persuadir al juzgador sobre la mismidad <strong>de</strong>l <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to y su<br />

r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong> caso. Es <strong>de</strong>mostrar que <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to material o evi<strong>de</strong>ncia<br />

han sido <strong>de</strong>tectados, fijados, recogidos y embalados técnicam<strong>en</strong>te, y<br />

sometidos a las reglas <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia. Una y otra se establec<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio oral por medio <strong>de</strong>l testigo o testigos respectivos, al mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l interrogatorio, y son condiciones previas <strong>de</strong> admisibilidad.<br />

8.2.3.1. Procedimi<strong>en</strong>to para i<strong>de</strong>ntificar y aut<strong>en</strong>ticar una evi<strong>de</strong>ncia<br />

• Solicitar permiso para pres<strong>en</strong>tar al testigo <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to marcado para<br />

i<strong>de</strong>ntificación, <strong>de</strong> acuerdo con la lista <strong>de</strong> evi<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong><br />

las partes.<br />

• Exhibir <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to a la contraparte.<br />

• Entregar <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to al testigo.<br />

• Interrogar al testigo para que lo i<strong>de</strong>ntifique.<br />

224 S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia, casación 24468 <strong>de</strong>l 30 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2006, M. P. Édgar Lombana<br />

Trujillo.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 161 25/09/2009 09:39:47 a.m.<br />

161


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

162<br />

• Solicitar al juez que admita como prueba <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to que se acaba<br />

<strong>de</strong> aut<strong>en</strong>ticar y se marque como tal.<br />

Ejemplo<br />

Pregunta: ¿Conoce usted <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to que se le pone <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>te?<br />

Respuesta: Sí lo conozco.<br />

Pregunta: ¿De qué se trata?<br />

Respuesta: Esta es la sustancia alucinóg<strong>en</strong>a que yo <strong>de</strong>comisé <strong>en</strong> un<br />

procedimi<strong>en</strong>to realizado <strong>el</strong> 31 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 2005.<br />

Pregunta: ¿Cómo sabe que se trata <strong>de</strong> la misma sustancia que usted<br />

<strong>de</strong>comisó ese día?<br />

Respuesta: Porque reconozco <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>edor y <strong>el</strong> respectivo rótulo don<strong>de</strong><br />

aparec<strong>en</strong> mis iniciales y mi firma.<br />

Debe t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que no cualquier ruptura o interrupción <strong>en</strong> la<br />

ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia da lugar a la exclusión <strong>de</strong> la evi<strong>de</strong>ncia, pues, <strong>en</strong> tal<br />

caso, la supuesta irregularidad <strong>de</strong>berá discutirse y <strong>el</strong> juez consi<strong>de</strong>rará<br />

su valor probatorio 225 .<br />

8.3. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículos 16, 23, 213 a 216, 254 a 266, 275 a 281, 405 a 423 <strong>de</strong>l Código<br />

<strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

8.4. Preparación <strong>de</strong>l testigo<br />

8.4.1. Noción<br />

Es la tarea <strong>de</strong>l fiscal ori<strong>en</strong>tada a examinar, con la persona que va a<br />

concurrir a la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> juicio oral, la forma como se <strong>de</strong>sarrollará y<br />

pres<strong>en</strong>tará su versión <strong>de</strong> los acontecimi<strong>en</strong>tos. Al efecto <strong>de</strong>berá reunirse<br />

con <strong>el</strong>la e indicarle <strong>el</strong> propósito que ti<strong>en</strong>e con su citación para testificar<br />

<strong>en</strong> juicio.<br />

8.4.2. Oportunidad<br />

La preparación <strong>de</strong>l testigo <strong>de</strong>be hacerse antes <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> juicio<br />

oral, o <strong>de</strong> las audi<strong>en</strong>cias pr<strong>el</strong>iminares <strong>en</strong> don<strong>de</strong> <strong>de</strong>ba pres<strong>en</strong>tar un testigo.<br />

225 El fiscal <strong>de</strong>be procurar que <strong>el</strong> pot<strong>en</strong>cial testigo conozca una sala <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cia. En caso contrario, <strong>de</strong>be<br />

hacerle una <strong>de</strong>scripción gráfica <strong>de</strong> lo que allí va a <strong>en</strong>contrar y <strong>de</strong>l lugar don<strong>de</strong> <strong>de</strong>be esperar <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong> que sea llamado a testificar, para familiarizarlo con un ambi<strong>en</strong>te que, si no lo conoce, le parecerá<br />

extraño y quizá intimidante.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 162 25/09/2009 09:39:47 a.m.


8.4.3. Propósito<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Lograr que <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l testigo sobre un hecho sea expresado<br />

<strong>en</strong> forma tranquila, precisa y clara <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio oral, <strong>de</strong> manera que sea<br />

eficaz y útil fr<strong>en</strong>te a la teoría <strong>de</strong>l caso.<br />

8.4.4. Recom<strong>en</strong>daciones<br />

8.4.4.1. Información g<strong>en</strong>eral para <strong>el</strong> testigo<br />

Antes <strong>de</strong> iniciar esta actividad <strong>de</strong> preparación <strong>de</strong>l pot<strong>en</strong>cial testigo, <strong>el</strong><br />

fiscal <strong>de</strong>be advertirle que:<br />

• No pret<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> modo alguno distorsionar <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to que ti<strong>en</strong>e<br />

sobre los hechos investigados, o indicarle lo que <strong>de</strong>be respon<strong>de</strong>r <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> interrogatorio. Su propósito es explicarle la dinámica <strong>de</strong>l juicio <strong>en</strong><br />

cuanto ti<strong>en</strong>e que ver con la práctica <strong>de</strong> pruebas, particularm<strong>en</strong>te la<br />

<strong>de</strong>l testimonio, para que se si<strong>en</strong>ta cómodo y tranquilo al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

hacerlo, y ayudarle a organizar la información <strong>de</strong> tal manera que su<br />

participación, valiosa por cierto para los fines <strong>de</strong>l juicio, logre los fines<br />

buscados.<br />

• Debe esperar fuera <strong>de</strong> la sala <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que<br />

sea llamado como testigo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar indicado para <strong>el</strong>lo, a don<strong>de</strong><br />

regresará concluida su exposición para permanecer allí a la espera<br />

<strong>de</strong> un ev<strong>en</strong>tual requerimi<strong>en</strong>to que se le pudiera hacer 226 .<br />

• Ti<strong>en</strong>e la obligación legal <strong>de</strong> <strong>de</strong>cir sólo la verdad <strong>en</strong> sus respuestas y<br />

que <strong>de</strong> faltar a <strong>el</strong>la se le g<strong>en</strong>eran consecu<strong>en</strong>cias p<strong>en</strong>ales.<br />

• En ningún caso <strong>de</strong>be discutir con los intervini<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia,<br />

mucho m<strong>en</strong>os con <strong>el</strong> juez, y que su vida pasada podrá ser traída a<br />

juicio a través <strong>de</strong>l contrainterrogatorio, incluidos sus antece<strong>de</strong>ntes<br />

p<strong>en</strong>ales <strong>en</strong>t<strong>en</strong>didos como con<strong>de</strong>nas <strong>en</strong> firme, si los tuviere.<br />

• Su comportami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> la sala será observado y t<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta por<br />

<strong>el</strong> juez y <strong>de</strong>más intervini<strong>en</strong>tes. Por esta razón <strong>de</strong>be mirar y escuchar<br />

at<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te al fiscal cuando lo interrogue, pero que al respon<strong>de</strong>r se<br />

dirija al juez; hablar claro y <strong>en</strong> voz alta para que lo puedan escuchar;<br />

usar sus propias palabras para <strong>de</strong>cir lo que le consta; vestirse<br />

a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te para <strong>el</strong> acto <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia; comportase <strong>en</strong> <strong>de</strong>bida<br />

forma sin afectar su aut<strong>en</strong>ticidad 227 .<br />

226 Cfr. Rad. 25920107 Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia.<br />

227 Si <strong>el</strong> testigo es un investigador que usa su uniforme, es recom<strong>en</strong>dable que se pres<strong>en</strong>te con él.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 163 25/09/2009 09:39:47 a.m.<br />

163


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

164<br />

Al iniciar la práctica <strong>de</strong> preparación se le explicará al testigo la técnica<br />

<strong>de</strong>l interrogatorio y contrainterrogatorio y se le dará un ejemplo <strong>de</strong> cada<br />

una <strong>de</strong> las clases <strong>de</strong> preguntas que se le harán <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia. Así,<br />

se le indicará que la <strong>Fiscalía</strong> iniciará <strong>el</strong> interrogatorio con preguntas<br />

abiertas, <strong>en</strong> tanto la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa le hará preguntas cerradas o sugestivas<br />

para obt<strong>en</strong>er respuestas concretas que:<br />

• Ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que limitarse estrictam<strong>en</strong>te a las preguntas. Sus opiniones no<br />

están permitidas porque los testigos solo pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>clarar sobre los<br />

hechos que le constan y que percibieron <strong>de</strong> manera directa.<br />

• En caso <strong>de</strong> objeción u oposición pres<strong>en</strong>tada por alguno <strong>de</strong> los intervini<strong>en</strong>tes<br />

a pregunta formulada, antes <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>r <strong>de</strong>be esperar a que <strong>el</strong> juez<br />

la resu<strong>el</strong>va.<br />

• En cualquier ev<strong>en</strong>to, antes <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>r <strong>de</strong>be estar seguro <strong>de</strong> que<br />

<strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> la pregunta, si no, solicitará que se le formule <strong>en</strong> términos<br />

compr<strong>en</strong>sibles para él. Igualm<strong>en</strong>te, pue<strong>de</strong> tomarse un tiempo pru<strong>de</strong>ncial<br />

para contestarla y al concluir su respuesta <strong>de</strong>be estar seguro <strong>de</strong> que la<br />

absolvió completam<strong>en</strong>te, a no ser que <strong>de</strong>sconozca la respuesta, ev<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> cual <strong>de</strong>be reconocer abiertam<strong>en</strong>te que no la sabe.<br />

• En caso <strong>de</strong> pregunta compuesta formulada y no objetada, ti<strong>en</strong>e la<br />

facultad <strong>de</strong> solicitar que se le divida y se le interrogue separadam<strong>en</strong>te<br />

sobre cada uno <strong>de</strong> los ya temas <strong>de</strong>sagregados.<br />

• La forma <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>r preguntas sugestivas que le hará la contraparte<br />

para evitar respuestas incompletas o equivocadas, o que qui<strong>en</strong> lo interroga<br />

responda por él, o lo coaccione a contestar, con un sí o un no,<br />

preguntas que requier<strong>en</strong> explicación adicional.<br />

• En <strong>el</strong> contrainterrogatorio podrán preguntarle por reuniones previas<br />

sost<strong>en</strong>idas con <strong>el</strong> fiscal, situación que no <strong>de</strong>be ocultarla porque no<br />

constituye ninguna irregularidad 228 .<br />

228 Es aconsejable que cada vez que <strong>el</strong> fiscal se <strong>en</strong>treviste con un pot<strong>en</strong>cial testigo, esté acompañado <strong>de</strong><br />

por lo m<strong>en</strong>os un investigador, para prev<strong>en</strong>ir una ev<strong>en</strong>tual impugnación.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 164 25/09/2009 09:39:47 a.m.


9.1. Noción<br />

Sección 9<br />

Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Juicio Oral<br />

La audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> juicio oral es <strong>el</strong> acto procesal más importante <strong>de</strong>l<br />

proceso p<strong>en</strong>al acusatorio. Se realiza ante <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to –que<br />

funge como tercero imparcial– <strong>de</strong> manera pública, con pl<strong>en</strong>o ejercicio<br />

<strong>de</strong> los principios <strong>de</strong> oralidad, publicidad, inmediación, conc<strong>en</strong>tración y<br />

contradicción <strong>de</strong> las pruebas, con respeto <strong>de</strong> todas las <strong>de</strong>más garantías<br />

constitucionales y legales. En esta audi<strong>en</strong>cia, las partes, <strong>Fiscalía</strong> y<br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa 229 , <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> pl<strong>en</strong>a igualdad, somet<strong>en</strong> a <strong>de</strong>bate los<br />

medios probatorios or<strong>de</strong>nados que han consi<strong>de</strong>rado pertin<strong>en</strong>tes para<br />

lograr sus respectivas pret<strong>en</strong>siones.<br />

9.2. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículos 366 y sigui<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

9.3. Oportunidad y trámite<br />

La audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> juicio oral se <strong>de</strong>sarrolla <strong>el</strong> día y hora señalados por<br />

<strong>el</strong> juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los treinta (30) días sigui<strong>en</strong>tes a la<br />

terminación <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia preparatoria.<br />

Instalada la audi<strong>en</strong>cia por <strong>el</strong> juez, qui<strong>en</strong> <strong>de</strong>be presidirla <strong>en</strong> su totalidad,<br />

verifica la pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> las partes necesarias para la vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong>l acto:<br />

fiscal, abogado <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor y <strong>el</strong> acusado privado <strong>de</strong> la libertad, a no ser<br />

que no <strong>de</strong>see asistir o se haya opuesto a su traslado. Podrán concurrir<br />

también, si así lo quier<strong>en</strong>, <strong>el</strong> acusado no privado <strong>de</strong> la libertad y los<br />

<strong>de</strong>más intervini<strong>en</strong>tes como la víctima y <strong>el</strong> Ministerio Público. Acto<br />

seguido advierte a los pres<strong>en</strong>tes que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> guardar sil<strong>en</strong>cio, a m<strong>en</strong>os<br />

229 El acusado, si así lo <strong>de</strong>sea, pue<strong>de</strong> interrogar <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia a los testigos <strong>de</strong> cargo (art. 8, literal k) CPP).<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 165 25/09/2009 09:39:48 a.m.<br />

165


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

166<br />

que se les haya concedido <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> la palabra 230 y que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> observar<br />

<strong>de</strong>coro y respeto para evitar su retiro <strong>de</strong> la sala.<br />

En esta audi<strong>en</strong>cia se distingu<strong>en</strong> varios estadios: alegación inicial,<br />

pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l caso, <strong>de</strong>bate probatorio, alegaciones conclusivas <strong>de</strong><br />

las partes e intervini<strong>en</strong>tes, y <strong>de</strong>cisión o s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong>l fallo.<br />

9.3.1. Alegación inicial<br />

9.3.1.1. Noción<br />

Es <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to procesal <strong>en</strong> <strong>el</strong> que cada una <strong>de</strong> las partes, primero<br />

la <strong>Fiscalía</strong> y luego la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa si lo <strong>de</strong>sea, expon<strong>en</strong> ante <strong>el</strong> juez <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to su particular teoría <strong>de</strong>l caso, fundada <strong>en</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to hasta ese mom<strong>en</strong>to exist<strong>en</strong>tes.<br />

9.3.1.2. Trámite<br />

El juez advierte al acusado pres<strong>en</strong>te que le asiste <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho a guardar<br />

sil<strong>en</strong>cio y a no autoincriminarse y a continuación le conce<strong>de</strong> <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> la<br />

palabra para que <strong>de</strong> manera libre, sin apremio ni juram<strong>en</strong>to, se <strong>de</strong>clare<br />

inoc<strong>en</strong>te o culpable <strong>de</strong> los cargos impuestos por la <strong>Fiscalía</strong>, los cuales<br />

pue<strong>de</strong> aceptar total o parcialm<strong>en</strong>te, es <strong>de</strong>cir, aceptar unos e insistir <strong>en</strong><br />

su inoc<strong>en</strong>cia respecto <strong>de</strong> los otros, ev<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual t<strong>en</strong>drá <strong>de</strong>recho a<br />

la rebaja <strong>de</strong> una sexta parte <strong>de</strong> la p<strong>en</strong>a imponible respecto <strong>de</strong> los que<br />

hubiere aceptado.<br />

Si <strong>el</strong> acusado se <strong>de</strong>clara inoc<strong>en</strong>te u omite hacer alguna manifestación<br />

al respecto, <strong>el</strong> juez solicita a la <strong>Fiscalía</strong> que haga la pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l<br />

caso. Pero si, por <strong>el</strong> contrario, reconoce su culpabilidad, <strong>el</strong> juez proce<strong>de</strong><br />

a verificar que actúa <strong>de</strong> manera libre, voluntaria, consci<strong>en</strong>te <strong>de</strong> las<br />

consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> su <strong>de</strong>cisión y asesorado por <strong>el</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor.<br />

De igual manera proce<strong>de</strong> si la aceptación <strong>de</strong> cargos ha sido producto <strong>de</strong><br />

preacuerdo c<strong>el</strong>ebrado con la <strong>Fiscalía</strong>, solo que <strong>en</strong> este caso la rebaja <strong>de</strong><br />

p<strong>en</strong>a es <strong>de</strong> una tercera parte, según lo dispone <strong>el</strong> inciso final <strong>de</strong>l artículo<br />

352 <strong>de</strong>l código 231 . De inmediato <strong>en</strong>tonces la <strong>Fiscalía</strong> proce<strong>de</strong> a indicar<br />

al juez los términos <strong>de</strong>l conv<strong>en</strong>io y, <strong>de</strong> ser aprobado, se incorpora <strong>en</strong> la<br />

230 Es importante t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que <strong>el</strong> juez podrá <strong>de</strong>terminar razonablem<strong>en</strong>te <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> las<br />

interv<strong>en</strong>ciones <strong>de</strong> las partes.<br />

231 Para los preacuerdos c<strong>el</strong>ebrados <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> acusado, su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor y la <strong>Fiscalía</strong> <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tada la<br />

acusación y hasta antes <strong>de</strong> la alegación inicial <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio oral, establece esta disposición una rebaja <strong>de</strong><br />

p<strong>en</strong>a <strong>de</strong> una tercera parte. No <strong>de</strong>be confundirse con la disminución punitiva establecida <strong>en</strong> <strong>el</strong> numeral<br />

5 <strong>de</strong>l artículo 356 para la aceptación <strong>de</strong> cargos <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia preparatoria, hasta <strong>de</strong> una tercera parte<br />

porque no es consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un preacuerdo, ni con la prevista <strong>en</strong> <strong>el</strong> inciso segundo <strong>de</strong>l 367, una<br />

sexta parte porque tampoco la aceptación <strong>de</strong> cargos ti<strong>en</strong>e ese orig<strong>en</strong>.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 166 25/09/2009 09:39:48 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia. En caso contrario, si lo rechaza porque advierte vulneración<br />

<strong>de</strong> alguna garantía fundam<strong>en</strong>tal, dispone continuar con <strong>el</strong> juicio sin que<br />

pueda hacerse m<strong>en</strong>ción alguna a las conversaciones que precedieron<br />

la negociación.<br />

9.3.2. Pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> la teoría <strong>de</strong>l caso<br />

Es la exposición oral y <strong>de</strong>scriptiva que <strong>de</strong>l caso hac<strong>en</strong> las partes al juez<br />

<strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to para <strong>en</strong>terarlo <strong>de</strong> las circunstancias <strong>en</strong> que ocurrió <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>lito. Se trata <strong>de</strong> una narración histórica pero breve <strong>de</strong> lo acontecido,<br />

acompañada <strong>de</strong> la <strong>en</strong>unciación <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios<br />

que <strong>de</strong>mostrarán la verdad <strong>de</strong> lo afirmado. Se conoce también como<br />

alegato <strong>de</strong> apertura o <strong>de</strong>claración inicial que prece<strong>de</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate<br />

probatorio.<br />

Esta <strong>de</strong>claración inicial ti<strong>en</strong>e carácter obligatorio para la <strong>Fiscalía</strong>, no así<br />

para la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa.<br />

La pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l caso impone <strong>de</strong>terminar los hechos jurídicam<strong>en</strong>te<br />

r<strong>el</strong>evantes, con indicación <strong>de</strong> las circunstancias <strong>de</strong> tiempo, modo y lugar<br />

como ocurrieron. Asimismo, <strong>de</strong> manera coordinada y cronológica con <strong>el</strong><br />

recu<strong>en</strong>to histórico, <strong>en</strong>unciar los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios que<br />

se pret<strong>en</strong><strong>de</strong>n introducir <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate probatorio para <strong>de</strong>mostrar la teoría<br />

<strong>de</strong>l caso 232 , y g<strong>en</strong>erar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces <strong>el</strong> máximo interés y confianza<br />

<strong>de</strong>l juez <strong>en</strong> los resultados <strong>de</strong> la práctica <strong>de</strong> pruebas. Así vemos que la<br />

<strong>de</strong>claración inicial ti<strong>en</strong>e cont<strong>en</strong>ido fáctico, probatorio y jurídico.<br />

Algunas recom<strong>en</strong>daciones para t<strong>en</strong>er éxito:<br />

• S<strong>el</strong>eccionar un nombre <strong>de</strong> impacto para titular <strong>el</strong> caso.<br />

• Elegir un tema para la introducción; por ejemplo, una frase célebre<br />

que sirva como reflexión sobre <strong>el</strong> caso.<br />

• Asumir una actitud firme <strong>en</strong> la pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l caso, referirse<br />

directam<strong>en</strong>te al acusado y a sus actos.<br />

• Dar a conocer al juez lo que pret<strong>en</strong><strong>de</strong> probar <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate con sus<br />

testigos y las evi<strong>de</strong>ncias que va a introducir.<br />

• Hacer refer<strong>en</strong>cia al aspecto jurídico <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se subsume la teoría.<br />

• Anunciar al juez la solicitud para que <strong>de</strong>clare culpable al acusado.<br />

232 Un ejemplo podría ser: “… escuchará usted, señor juez, <strong>de</strong> la propia víctima, la forma como fue<br />

sometida por <strong>el</strong> acusado…”.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 167 25/09/2009 09:39:48 a.m.<br />

167


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

168<br />

• Ser convinc<strong>en</strong>te; <strong>de</strong>mostrar dominio, conocimi<strong>en</strong>to y manejo <strong>de</strong>l<br />

caso.<br />

• Mant<strong>en</strong>er contacto visual con <strong>el</strong> juez.<br />

• Controlar <strong>el</strong> tiempo asignado para su interv<strong>en</strong>ción.<br />

• Hablar con bu<strong>en</strong> tono <strong>de</strong> voz.<br />

• Utilizar ayudas visuales <strong>en</strong> casos complejos.<br />

• Actuar con naturalidad, sin cambiar <strong>el</strong> estilo propio, sin exageraciones.<br />

• Escuchar con at<strong>en</strong>ción la <strong>de</strong>claración inicial <strong>de</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa y tomar<br />

nota para com<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> su clausura sobre las promesas que esta<br />

parte no cumplió.<br />

• Hacer un bosquejo <strong>de</strong> lo que se va a <strong>de</strong>cir y utilizarlo durante la<br />

interv<strong>en</strong>ción solam<strong>en</strong>te como guía.<br />

• Prometer únicam<strong>en</strong>te lo que se pue<strong>de</strong> cumplir.<br />

• T<strong>en</strong>er pres<strong>en</strong>te que <strong>en</strong> este estadio no es posible la argum<strong>en</strong>tación 233 .<br />

9.3.3. El <strong>de</strong>bate probatorio<br />

9.3.3.1. Noción<br />

Es aqu<strong>el</strong>la etapa que se <strong>de</strong>sarrolla durante <strong>el</strong> juicio oral, <strong>en</strong> la que las<br />

partes pres<strong>en</strong>tan y controviert<strong>en</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales y evi<strong>de</strong>ncias<br />

físicas que pret<strong>en</strong><strong>de</strong>n hacer valer como prueba.<br />

9.3.3.2. Trámite<br />

El <strong>de</strong>bate probatorio ti<strong>en</strong>e reglas específicas para la práctica <strong>de</strong> los<br />

difer<strong>en</strong>tes medios <strong>de</strong> prueba, las cuales son <strong>de</strong> obligatoria observancia<br />

para <strong>el</strong> juez, las partes e intervini<strong>en</strong>tes legitimados para actuar.<br />

El catálogo <strong>de</strong> normas que rig<strong>en</strong> la ritualidad <strong>de</strong> la práctica <strong>de</strong> pruebas<br />

<strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> juicio oral ha sido precisado <strong>en</strong> ext<strong>en</strong>so <strong>en</strong> los<br />

artículos 383 a 441 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

9.3.3.2.1. Pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> estipulaciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio<br />

Al estudiar <strong>el</strong> tema <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia preparatoria se hizo refer<strong>en</strong>cia a las<br />

estipulaciones probatorias o acuerdos a los que pue<strong>de</strong>n llegar <strong>el</strong> fiscal<br />

233 ¿Qué es argum<strong>en</strong>tar? Es ofrecer razones <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> lo que afirmamos, mostrar por qué son pertin<strong>en</strong>tes<br />

y contra<strong>de</strong>cir otras razones que justificarían una conclusión contraria.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 168 25/09/2009 09:39:48 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

<strong>de</strong>legado y la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa para aceptar como probados alguno o algunos<br />

<strong>de</strong> los hechos o sus circunstancias, los cuales <strong>de</strong>bieron anunciarse <strong>en</strong><br />

esa oportunidad, sin perjuicio <strong>de</strong> que con posterioridad a <strong>el</strong>la pudier<strong>en</strong><br />

conv<strong>en</strong>irse, caso <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual sería <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> juicio oral <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> anunciarlos e introducirlos cuando se estime oportuno. Sin embargo,<br />

es factible que <strong>el</strong> juez los solicite al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> abrir <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate, ev<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> cual se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>en</strong>unciar y leer integralm<strong>en</strong>te su cont<strong>en</strong>ido, para<br />

que con posterioridad cuando <strong>el</strong> fiscal consi<strong>de</strong>re que <strong>de</strong>be introducirlos,<br />

los lea nuevam<strong>en</strong>te y pida que sean t<strong>en</strong>idos como prueba.<br />

9.3.3.2.1.1. Ejemplo<br />

En un caso <strong>de</strong> homicidio la <strong>Fiscalía</strong> y la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa acordaron estipular<br />

como probados los hallazgos referidos <strong>en</strong> <strong>el</strong> protocolo <strong>de</strong> necropsia, que<br />

hac<strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación a que la causa <strong>de</strong> la muerte fue un shock hipovolémico<br />

originado por perforación <strong>de</strong> la arteria pulmonar, causada por proyectil<br />

<strong>de</strong> arma <strong>de</strong> fuego, aserto que no les ofrece controversia y así lo<br />

consignaron <strong>en</strong> <strong>el</strong> formato correspondi<strong>en</strong>te que podría pres<strong>en</strong>tarse<br />

<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> hacer las preguntas propias para la acreditación <strong>de</strong>l testigo,<br />

<strong>de</strong> la sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

Pregunta: ¿Qué tareas le correspondió hacer <strong>en</strong> este caso?<br />

Respuesta: Me correspondió inspeccionar <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> los hechos.<br />

Pregunta: ¿Qué observó allí?<br />

Respuesta: Observé un cadáver, un lago hemático y un revólver.<br />

Pregunta: ¿Qué hizo con estos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos?<br />

Respuesta: Los fijé, recolecté, embalé y remití al laboratorio para que<br />

fueran analizados.<br />

Pregunta: ¿Qué hizo con <strong>el</strong> cadáver?<br />

Respuesta: Lo <strong>en</strong>vié a Medicina Legal para que le practicaran la<br />

necropsia.<br />

Pregunta: ¿Recibió algún resultado?<br />

Respuesta: Sí, <strong>el</strong> médico for<strong>en</strong>se me <strong>en</strong>tregó <strong>el</strong> protocolo <strong>de</strong> necropsia.<br />

El fiscal a continuación expresa:<br />

En este mom<strong>en</strong>to la <strong>Fiscalía</strong> se permite pres<strong>en</strong>tar la estipulación<br />

número 1, que correspon<strong>de</strong> al resultado <strong>de</strong>l protocolo <strong>de</strong> necropsia.<br />

Solicito autorización al señor juez para leerla.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 169 25/09/2009 09:39:48 a.m.<br />

169


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

170<br />

El juez pregunta a la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa si efectivam<strong>en</strong>te firmó la estipulación y<br />

si ti<strong>en</strong>e alguna objeción sobre su lectura. Como afirma no t<strong>en</strong>er reparo<br />

alguno, <strong>el</strong> fiscal lee lo consignado <strong>en</strong> <strong>el</strong> formato <strong>de</strong> estipulación y<br />

<strong>de</strong>spués solicita al juez que la estipulación número uno sea aceptada<br />

como prueba.<br />

9.3.3.2.2. El interrogatorio <strong>de</strong>l testigo<br />

Es la técnica <strong>de</strong> pregunta-respuesta que permite obt<strong>en</strong>er información <strong>de</strong><br />

testigos e introducir evi<strong>de</strong>ncia física y <strong>de</strong>mostrativa que sea pertin<strong>en</strong>te por<br />

su r<strong>el</strong>ación con un aspecto crucial <strong>de</strong>l <strong>de</strong>bate. Con él y por su medio se<br />

trata <strong>de</strong> establecer la verdad <strong>de</strong> los hechos y buscar que esa información<br />

sea admitida como prueba <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso p<strong>en</strong>al. El objetivo c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong>l<br />

interrogatorio es que la exposición <strong>de</strong>l testigo se t<strong>en</strong>ga como prueba<br />

para sust<strong>en</strong>tar la acusación porque refiere hechos que le constan por<br />

percepción directa y que son objeto <strong>de</strong> controversia <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio.<br />

El interrogatorio, que también se <strong>de</strong>nomina directo, se <strong>de</strong>sarrolla por<br />

regla g<strong>en</strong>eral <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio oral y público ante <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to.<br />

De manera excepcional, ante <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> control <strong>de</strong> garantías cuando<br />

se cumplan los presupuestos normativos que autorizan la prueba<br />

anticipada. En cualquier caso los propósitos son los mismos: (i) lograr<br />

que <strong>el</strong> testigo le dé a conocer al juez todos los hechos que le constan<br />

sobre <strong>el</strong> caso que se <strong>de</strong>bate; (ii) pres<strong>en</strong>tar al testigo las evi<strong>de</strong>ncias que<br />

pueda i<strong>de</strong>ntificar o aut<strong>en</strong>ticar <strong>de</strong> acuerdo a su participación <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso,<br />

que <strong>de</strong>muestran un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la conducta punible y que <strong>el</strong> fiscal<br />

pret<strong>en</strong><strong>de</strong> introducir con él como testigo, y (iii) comprobar con <strong>el</strong> testigo<br />

<strong>el</strong> aspecto <strong>de</strong> la teoría <strong>de</strong>l caso que prometió <strong>de</strong>mostrar.<br />

En <strong>el</strong> interrogatorio se <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta lo sigui<strong>en</strong>te:<br />

• Acreditar <strong>el</strong> testigo. El fiscal <strong>de</strong>be interrogarlo sobre aspectos que<br />

rev<strong>el</strong><strong>en</strong> su idoneidad para testificar y que g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> credibilidad<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> juez, tales como su profesión, experi<strong>en</strong>cia y conocimi<strong>en</strong>tos<br />

específicos.<br />

• Interrogar al testigo sobre los asuntos que rev<strong>el</strong><strong>en</strong> su pertin<strong>en</strong>cia <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> juicio, como por qué conoció <strong>de</strong> los hechos que se <strong>de</strong>bat<strong>en</strong>, qué<br />

percibió <strong>de</strong> manera directa.<br />

• Dar oportunidad al testigo para que narre y explique al juez su versión<br />

sobre los hechos, especialm<strong>en</strong>te los puntos débiles y controversiales<br />

<strong>de</strong> su exposición, inclusive sus antece<strong>de</strong>ntes judiciales, si los ti<strong>en</strong>e.<br />

• Si se trata <strong>de</strong> un testigo pres<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> los hechos y <strong>el</strong> acusado está<br />

pres<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>be solicitarle referirse a él si advierte su pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> la<br />

sala.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 170 25/09/2009 09:39:48 a.m.


9.3.3.2.2.1. Técnica <strong>de</strong>l interrogatorio 234<br />

9.3.3.2.2.1.1. Son admisibles <strong>en</strong> <strong>el</strong> interrogatorio directo.<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

◊ Las preguntas abiertas, es <strong>de</strong>cir, aqu<strong>el</strong>las que permit<strong>en</strong> libertad<br />

y ext<strong>en</strong>sión <strong>en</strong> la respuesta, <strong>de</strong> acuerdo con <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

testigo, y ori<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> interrogatorio, mas no las respuestas.<br />

Ejemplo<br />

¿Qué observó <strong>en</strong> la esc<strong>en</strong>a?<br />

¿Qué le correspondió hacer a usted <strong>en</strong> ese procedimi<strong>en</strong>to?<br />

Explíqu<strong>en</strong>os por qué hizo eso.<br />

◊ Las preguntas <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to que hace <strong>el</strong> fiscal <strong>en</strong> medio <strong>de</strong> la<br />

respuesta <strong>de</strong>l testigo para ori<strong>en</strong>tar su <strong>de</strong>claración a un punto y<br />

evitar oposiciones <strong>de</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa, porque <strong>el</strong> testigo está si<strong>en</strong>do<br />

narrativo o para evitar que <strong>en</strong>tre <strong>en</strong> <strong>de</strong>talles que no son r<strong>el</strong>evantes<br />

<strong>en</strong> su <strong>de</strong>claración.<br />

Ejemplo<br />

Nos acaba <strong>de</strong> m<strong>en</strong>cionar la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l vehículo. ¿De qué color era?<br />

Después <strong>de</strong> que recolectó esas evi<strong>de</strong>ncias ¿qué hizo con <strong>el</strong>las?<br />

9.3.3.2.2.1.2 No son admisibles <strong>en</strong> <strong>el</strong> interrogatorio directo:<br />

• Las preguntas sugestivas, capciosas, impertin<strong>en</strong>tes o superfluas.<br />

Está prohibido hacer preguntas que conduzcan a concluir; las que<br />

solicit<strong>en</strong> una opinión; las hipotéticas; las que correspon<strong>de</strong>n a un<br />

testimonio técnico cuando <strong>el</strong> <strong>de</strong>clarante no ti<strong>en</strong>e tal calidad; las que<br />

buscan tergiversar las respuestas; las especulativas; las compuestas;<br />

las argum<strong>en</strong>tativas; las confusas y repetitivas.<br />

9.3.3.2.2.2. Clases <strong>de</strong> preguntas<br />

• Preguntas <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l testigo: son las que ilustran al juez<br />

sobre la persona que va a <strong>de</strong>poner <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia.<br />

Ejemplo<br />

¿Cuál es su nombre?<br />

234 La forma como se pregunta es importante para <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to. El éxito <strong>de</strong> la prueba<br />

testimonial pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>en</strong> gran parte <strong>de</strong>l interrogatorio.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 171 25/09/2009 09:39:48 a.m.<br />

171


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

172<br />

¿Cuál es su ocupación?<br />

¿Qué edad ti<strong>en</strong>e?<br />

¿Cómo son sus condiciones visuales y auditivas?<br />

• Preguntas <strong>de</strong> acreditación: Son dirigidas fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te a los<br />

investigadores, peritos o a qui<strong>en</strong>es ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un conocimi<strong>en</strong>to calificado<br />

sobre la materia a la cual se va a referir <strong>en</strong> su testimonio.<br />

Ejemplo<br />

¿Qué experi<strong>en</strong>cia ti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> asuntos <strong>de</strong> homicidios?<br />

¿Qué preparación ha recibido sobre investigación <strong>de</strong> homicidios?<br />

¿Cuántos casos <strong>de</strong> homicidio ha conocido?<br />

• Preguntas r<strong>el</strong>acionadas con los hechos: Son las que ubican al testigo<br />

<strong>en</strong> las circunstancias <strong>de</strong> tiempo, modo y lugar, con respecto al caso.<br />

• Preguntas <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación y reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la evi<strong>de</strong>ncia: Están<br />

dirigidas a que <strong>el</strong> testigo i<strong>de</strong>ntifique, aut<strong>en</strong>tique y reconozca una<br />

evi<strong>de</strong>ncia que se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> introducir con su testimonio.<br />

• Preguntas <strong>de</strong> cierre: Están r<strong>el</strong>acionadas con aqu<strong>el</strong>los aspectos que<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> vincular <strong>el</strong> testimonio con <strong>el</strong> acusado. Esto<br />

pue<strong>de</strong> incluir un señalami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l acusado <strong>en</strong> la sala <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cias<br />

fr<strong>en</strong>te al juez, siempre que <strong>el</strong> testigo esté <strong>en</strong> capacidad <strong>de</strong> hacerlo.<br />

• Preguntas para testigos especiales por sus condiciones <strong>de</strong> edad,<br />

físicas o m<strong>en</strong>tales, qui<strong>en</strong>es <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser abordados con especial<br />

at<strong>en</strong>ción.<br />

Ejemplo <strong>de</strong> interrogatorio inicial:<br />

¿Cómo te llamas?<br />

¿Cuántos años ti<strong>en</strong>es?<br />

¿Ti<strong>en</strong>es hermanas o hermanos?<br />

¿Vas al colegio?<br />

¿En qué grado escolar estás?<br />

¿Dón<strong>de</strong> vives?<br />

¿Con quién vives <strong>en</strong> tu casa?<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 172 25/09/2009 09:39:48 a.m.


¿Sabes cómo se llama este lugar?<br />

¿Sabes quién soy yo?<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

¿Recuerdas que hemos hablado antes <strong>de</strong> hoy?<br />

¿Quieres <strong>de</strong>cirle al juez cuántas veces?<br />

¿Recuerdas <strong>de</strong> qué hablamos?<br />

¿Sabes por qué estás aquí?<br />

¿Quieres <strong>de</strong>cirnos si es bu<strong>en</strong>o <strong>de</strong>cir la verdad?<br />

¿Qué pasa cuando dices una m<strong>en</strong>tira?<br />

¿Sabes que ti<strong>en</strong>es que <strong>de</strong>cirnos lo que pasó?<br />

¿Lo que nos vas a <strong>de</strong>cir hoy es la verdad o es una m<strong>en</strong>tira?<br />

• Preguntas dirigidas a introducir información registrada <strong>en</strong> un escrito<br />

<strong>de</strong> pasada memoria. Cuando <strong>el</strong> testigo ha expuesto que por <strong>el</strong> gran<br />

número <strong>de</strong> cifras o <strong>de</strong> información que maneja no pue<strong>de</strong> recordar <strong>de</strong><br />

manera precisa lo que se le indaga, es necesario interrogarlo <strong>de</strong> la<br />

sigui<strong>en</strong>te forma a efectos <strong>de</strong> introducir ese <strong>de</strong>talle <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio:<br />

Ejemplo<br />

En un caso <strong>de</strong> tráfico <strong>de</strong> estupefaci<strong>en</strong>tes, <strong>el</strong> ag<strong>en</strong>te <strong>en</strong>cubierto usa<br />

billetes previam<strong>en</strong>te registrados <strong>en</strong> una lista para las operaciones<br />

respectivas y a él podría preguntárs<strong>el</strong>e:<br />

¿Recuerda usted si cerca <strong>de</strong>l día <strong>de</strong> los hechos tuvo la oportunidad <strong>de</strong><br />

escribir un reporte o un informe r<strong>el</strong>acionado con <strong>el</strong>los?<br />

¿Escribió usted minuciosam<strong>en</strong>te la información <strong>de</strong>tallando <strong>el</strong> número<br />

<strong>de</strong> serie <strong>de</strong> los billetes?<br />

Explique cómo recolectó esa información.<br />

¿Logró apr<strong>en</strong><strong>de</strong>rse <strong>de</strong> memoria esas cifras?<br />

Le <strong>en</strong>seño lo que ha sido <strong>de</strong>marcado como evi<strong>de</strong>ncia No. 3 <strong>de</strong> la lista<br />

<strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> para i<strong>de</strong>ntificación. ¿Lo reconoce?<br />

¿Por qué lo reconoce?<br />

¿Quién escribió ese docum<strong>en</strong>to o ese reporte?<br />

Cuando lo escribió, ¿lo hizo <strong>de</strong> manera <strong>de</strong>tallada y correcta?<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 173 25/09/2009 09:39:48 a.m.<br />

173


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

174<br />

¿Cómo escribió ese reporte?<br />

¿Escribir ese reporte es parte <strong>de</strong> su trabajo?<br />

Después se solicita permiso al juez para que <strong>el</strong> testigo lea como prueba<br />

los números <strong>de</strong> las series <strong>de</strong> los billetes allí consignados.<br />

Preguntas para admitir a un testigo como perito: Deb<strong>en</strong> seguirse las<br />

reglas recom<strong>en</strong>dadas para acreditación. En <strong>el</strong> caso concreto <strong>de</strong> un<br />

médico for<strong>en</strong>se patólogo, se le pregunta:<br />

¿Cuáles son sus <strong>de</strong>beres como médico for<strong>en</strong>se?<br />

Explíqu<strong>en</strong>os qué hace un patólogo for<strong>en</strong>se.<br />

¿Es parte <strong>de</strong> su trabajo <strong>de</strong>terminar la causa <strong>de</strong> la muerte <strong>de</strong> una<br />

persona?<br />

¿Parte <strong>de</strong> ese proceso es la necropsia?<br />

¿Nos pue<strong>de</strong> explicar brevem<strong>en</strong>te qué es una necropsia?<br />

¿Cuántas necropsias ha hecho durante su carrera?<br />

En ese instante se le solicita al juez que se t<strong>en</strong>ga al testigo como perito<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong> patología for<strong>en</strong>se y continúa <strong>el</strong> interrogatorio así:<br />

Durante <strong>el</strong> tiempo <strong>en</strong> que usted ha ejercido su profesión, ¿ha t<strong>en</strong>ido<br />

la oportunidad <strong>de</strong> examinar cadáveres <strong>de</strong> personas que fallecieron a<br />

causa <strong>de</strong> shock hipovolémico?<br />

El 25 <strong>de</strong> septiembre pasado ¿tuvo usted la ocasión <strong>de</strong> examinar <strong>el</strong><br />

cadáver <strong>de</strong> Pedro Jiménez?<br />

Para ubicar al patólogo <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso, es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te que él i<strong>de</strong>ntifique<br />

una fotografía <strong>de</strong>l cadáver <strong>de</strong> la víctima, <strong>de</strong> las que usualm<strong>en</strong>te se<br />

toman <strong>en</strong> la sala <strong>de</strong> necropsias antes <strong>de</strong> empezar <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to. Al<br />

efecto se solicita permiso al juez para acercarse al testigo y mostrarle la<br />

fotografía <strong>de</strong> la víctima. Después se dice al testigo:<br />

Le exhibo lo que ha sido marcado como evi<strong>de</strong>ncia para i<strong>de</strong>ntificación<br />

número 2 <strong>en</strong> la lista <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong>. Señor perito, dígale por favor al juez<br />

si reconoce esa foto.<br />

¿Por qué la reconoce?<br />

¿La persona que aparece <strong>en</strong> la fotografía marcada como evi<strong>de</strong>ncia<br />

número 3 es la misma a la que le practicó necropsia <strong>el</strong> 25 <strong>de</strong> septiembre<br />

pasado?<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 174 25/09/2009 09:39:48 a.m.


¿Qué <strong>de</strong>scubrió usted durante la necropsia?<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Basado <strong>en</strong> la necropsia, ¿llegó a alguna conclusión ci<strong>en</strong>tífica como<br />

causa <strong>de</strong> la muerte <strong>de</strong> Pedro Jiménez?<br />

¿Cuál es su conclusión y <strong>en</strong> qué se fundam<strong>en</strong>ta?<br />

• Preguntas para admitir un docum<strong>en</strong>to 235. En <strong>el</strong> juicio los docum<strong>en</strong>tos 236<br />

escritos serán leídos y exhibidos <strong>de</strong> modo que todos los intervini<strong>en</strong>tes<br />

<strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l juicio oral y público puedan conocer su forma y<br />

cont<strong>en</strong>ido 237 .<br />

Con la aut<strong>en</strong>ticación <strong>de</strong>l docum<strong>en</strong>to se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> persuadir al juez <strong>de</strong><br />

que <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to pres<strong>en</strong>tado es lo que la parte sosti<strong>en</strong>e que es.<br />

Ejemplo<br />

En un caso <strong>de</strong> frau<strong>de</strong> bancario <strong>el</strong> fiscal pret<strong>en</strong><strong>de</strong> aut<strong>en</strong>ticar un recibo <strong>de</strong><br />

consignación y para <strong>el</strong> efecto cita al cajero que recibió <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to. El<br />

fiscal le mostrará ese recibo al empleado <strong>de</strong>l banco y le preguntará si<br />

reconoce <strong>el</strong> s<strong>el</strong>lo que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra registrado <strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo. Igualm<strong>en</strong>te<br />

podrá testificar que es un docum<strong>en</strong>to que se manti<strong>en</strong>e por <strong>el</strong> banco <strong>en</strong><br />

sus archivos.<br />

9.3.3.2.2.3. Recom<strong>en</strong>daciones<br />

• Comi<strong>en</strong>ce y finalice con fuerza <strong>el</strong> interrogatorio.<br />

• Sea concreto y específico con r<strong>el</strong>ación a lo que quiere probar <strong>de</strong> su<br />

teoría <strong>de</strong>l caso con ese medio <strong>de</strong> prueba.<br />

• Utilice términos compr<strong>en</strong>sibles para <strong>el</strong> testigo, y respetuosos para <strong>el</strong><br />

juez. Esté at<strong>en</strong>to a las manifestaciones <strong>de</strong>l testigo.<br />

• Utilice bi<strong>en</strong> <strong>el</strong> tiempo.<br />

• Antes <strong>de</strong> que concluya <strong>el</strong> interrogatorio, revise los apuntes que<br />

preparó para interrogar al testigo; asegúrese que le hizo las preguntas<br />

pertin<strong>en</strong>tes y que introdujo todas las evi<strong>de</strong>ncias r<strong>el</strong>acionadas con él.<br />

9.3.3.2.2.4. Oposiciones<br />

Es la facultad <strong>de</strong> la parte contraria a la que formula <strong>el</strong> cuestionario al<br />

testigo para oponerse a una pregunta que viole alguna <strong>de</strong> las reglas <strong>de</strong>l<br />

235 Descubiertos <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> acusación y <strong>en</strong>unciados durante la audi<strong>en</strong>cia<br />

preparatoria.<br />

236 Artículo 431 CPP.<br />

237 Artículo 402 CPP.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 175 25/09/2009 09:39:48 a.m.<br />

175


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

176<br />

interrogatorio o incurre <strong>en</strong> alguna <strong>de</strong> sus prohibiciones. G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te,<br />

son preguntas que se apartan <strong>de</strong>l contexto <strong>de</strong> los hechos materia <strong>de</strong><br />

investigación; pue<strong>de</strong>n confundir al testigo; u ori<strong>en</strong>tadas a obt<strong>en</strong>er la<br />

respuesta <strong>de</strong>seada.<br />

La oposición <strong>de</strong>be pres<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> instante <strong>en</strong> que termina la pregunta<br />

y antes <strong>de</strong> que <strong>el</strong> testigo comi<strong>en</strong>ce a respon<strong>de</strong>rla, y <strong>de</strong>be sust<strong>en</strong>tarse<br />

<strong>de</strong> manera a<strong>de</strong>cuada y concisa para que <strong>el</strong> juez resu<strong>el</strong>va <strong>de</strong> inmediato.<br />

Por supuesto, requiere agilidad, at<strong>en</strong>ción y capacidad <strong>de</strong> reacción <strong>de</strong>l<br />

opon<strong>en</strong>te. Las oposiciones u objeciones también pue<strong>de</strong>n invocarse <strong>en</strong><br />

la apertura, <strong>en</strong> los alegatos <strong>de</strong> clausura y contra las respuestas <strong>de</strong> los<br />

testigos.<br />

9.3.3.2.2.4.1. Clases <strong>de</strong> preguntas que pue<strong>de</strong>n g<strong>en</strong>erar oposición<br />

• Pregunta capciosa. Parte <strong>de</strong> la afirmación <strong>de</strong> hechos no probados,<br />

o que, ya probados <strong>de</strong> otra manera, se distorsionan <strong>en</strong> la pregunta<br />

para inducir <strong>en</strong> error al testigo.<br />

Ejemplo<br />

A pesar <strong>de</strong> estar probado que Joaquín vestía un pantalón ver<strong>de</strong>, se<br />

pregunta al testigo: ¿<strong>de</strong> qué color era la bermuda que llevaba Joaquín?<br />

• Pregunta impertin<strong>en</strong>te o inconduc<strong>en</strong>te. Es la que no ti<strong>en</strong>e r<strong>el</strong>ación<br />

con los hechos <strong>de</strong>batidos <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio.<br />

Ejemplo<br />

En una investigación que busca i<strong>de</strong>ntificar al autor <strong>de</strong> un hurto se le<br />

pregunta al testigo; ¿cómo estaba usted vestido ese día?<br />

• Pregunta sugestiva. Es aqu<strong>el</strong>la que por su forma y estructura<br />

sugiere al interrogado la respuesta.<br />

Ejemplo<br />

Alfredo es acusado <strong>de</strong> haber participado <strong>en</strong> <strong>el</strong> hurto <strong>de</strong> dinero a un<br />

banco y se le pregunta <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada al testigo: ¿<strong>en</strong>tonces vio usted a<br />

Alfredo sali<strong>en</strong>do <strong>de</strong>l banco con <strong>el</strong> dinero?<br />

• Pregunta conclusiva. Pret<strong>en</strong><strong>de</strong> provocar <strong>en</strong> <strong>el</strong> testigo una respuesta<br />

que corrobore la conclusión que se formula con la pregunta sobre los<br />

hechos que se investigan.<br />

Ejemplo<br />

En un caso <strong>de</strong> hurto se interroga al testigo:<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 176 25/09/2009 09:39:48 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Pregunta: ¿Vio usted a Alfredo <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Juan?<br />

Respuesta: Sí.<br />

Pregunta: ¿Entonces fue Alfredo <strong>el</strong> que se hurtó los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l<br />

apartam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Juan?<br />

• Preguntas que solicitan opinión técnica a testigo lego: Se<br />

interroga al testigo sobre aspectos técnicos o ci<strong>en</strong>tíficos aj<strong>en</strong>os a su<br />

formación y experi<strong>en</strong>cia.<br />

Ejemplo<br />

Se le pregunta a una persona que pres<strong>en</strong>ció <strong>el</strong> siniestro <strong>en</strong> <strong>el</strong> que<br />

Myriam fue atrop<strong>el</strong>lada por un automotor:<br />

¿Qué grado <strong>de</strong> embriaguez t<strong>en</strong>ía <strong>el</strong> conductor <strong>de</strong>l vehículo que la<br />

atrop<strong>el</strong>ló?<br />

• Pregunta inint<strong>el</strong>igible. Es aqu<strong>el</strong>la que no precisa con claridad su<br />

propósito y ti<strong>en</strong><strong>de</strong> a confundir al testigo y al juez.<br />

Ejemplo<br />

Si la luz <strong>de</strong>l semáforo estaba roja ¿a qué v<strong>el</strong>ocidad iba <strong>el</strong> vehículo?<br />

• Pregunta compuesta: Abarca dos o más temas a la vez y crea<br />

confusión sobre cuál <strong>de</strong> los aspectos es <strong>el</strong> cuestionado.<br />

Ejemplo<br />

¿Firmó usted <strong>el</strong> cheque falso <strong>en</strong> <strong>el</strong> banco y cuando salió <strong>de</strong>l mismo<br />

usted se lo <strong>en</strong>tregó a su cómplice?<br />

• Pregunta argum<strong>en</strong>tativa: No ti<strong>en</strong>e un propósito probatorio, sino<br />

valorativo, anticipándose a la alegación <strong>de</strong> clausura.<br />

Ejemplo<br />

Pregunta: ¿Entonces Pedro atacó a Juan?<br />

Respuesta: sí<br />

Pregunta: ¿Entonces Juan respondió a una agresión injusta, actual e<br />

inmin<strong>en</strong>te, por eso puedo afirmar que mató a Pedro <strong>en</strong> legítima <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa?<br />

Recuer<strong>de</strong> que <strong>el</strong> testigo sólo respon<strong>de</strong> por hechos. El testigo no pue<strong>de</strong><br />

respon<strong>de</strong>r <strong>en</strong> los términos indicados <strong>en</strong> la pregunta, porque <strong>el</strong>los son<br />

propios <strong>de</strong>l argum<strong>en</strong>to final <strong>de</strong>l abogado <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 177 25/09/2009 09:39:48 a.m.<br />

177


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

178<br />

• Pregunta repetitiva. La que se hace al testigo <strong>de</strong> manera constante<br />

y <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes mom<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l interrogatorio.<br />

Ejemplo<br />

¿Cómo eran las condiciones <strong>de</strong> la vía la noche <strong>de</strong>l acci<strong>de</strong>nte? ... y cinco<br />

minutos <strong>de</strong>spués... Diga ¿cómo se <strong>en</strong>contraba la carretera la noche <strong>de</strong>l<br />

choque?<br />

• Pregunta especulativa: Es aqu<strong>el</strong>la pregunta cuyo cont<strong>en</strong>ido no<br />

ti<strong>en</strong>e soporte <strong>en</strong> los hechos que se investigan, ni <strong>en</strong> las pruebas<br />

producidas y conduce al testigo a que haga hipótesis o adivine, sin<br />

un soporte sobre lo que él percibió a través <strong>de</strong> sus s<strong>en</strong>tidos.<br />

Ejemplo<br />

¿Pudo haberse retirado Alfredo mi<strong>en</strong>tras usted se duchaba y <strong>de</strong>spués<br />

volver sin que se notara su aus<strong>en</strong>cia?<br />

9.3.3.2.2.4.2. Recom<strong>en</strong>daciones para formular oposiciones y objeciones<br />

Para que la oposición logre los efectos que se pret<strong>en</strong><strong>de</strong>n con <strong>el</strong>la, <strong>de</strong>be<br />

t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta lo sigui<strong>en</strong>te:<br />

• La oposición <strong>de</strong>be ser oportuna, es <strong>de</strong>cir, inmediata a la pregunta, y<br />

fundam<strong>en</strong>tarse a solicitud <strong>de</strong>l juez.<br />

• Debe hacerse únicam<strong>en</strong>te cuando la pregunta afecte <strong>de</strong> manera<br />

trasc<strong>en</strong><strong>de</strong>nte <strong>el</strong> caso. La oposición no <strong>de</strong>be dar lugar a una<br />

confrontación <strong>de</strong> las partes porque está dirigida al juez que es qui<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>ci<strong>de</strong> si la pregunta es admisible o no lo es.<br />

• Para hacerla, <strong>el</strong> opon<strong>en</strong>te <strong>de</strong>be ponerse <strong>de</strong> pie por respeto al juez<br />

y porque es la forma <strong>de</strong> indicar al testigo que no <strong>de</strong>be respon<strong>de</strong>r la<br />

pregunta hasta tanto <strong>el</strong> juez no resu<strong>el</strong>va la objeción.<br />

• Inicialm<strong>en</strong>te se anuncia la oposición y <strong>de</strong>spués se sust<strong>en</strong>ta<br />

sucintam<strong>en</strong>te. Es preciso t<strong>en</strong>er claro <strong>el</strong> fundam<strong>en</strong>to jurídico aplicable.<br />

Por ejemplo exprese: “Oposición” o bi<strong>en</strong>, “objeción” y <strong>de</strong>spués<br />

“pregunta compuesta”.<br />

• Si la parte contraria le pregunta al testigo hechos sobre los cuales<br />

no ti<strong>en</strong>e conocimi<strong>en</strong>to personal, lo técnico es objetar la pregunta 238 .<br />

• Debe mant<strong>en</strong>erse <strong>el</strong> control fr<strong>en</strong>te a la objeción u oposición.<br />

238 Se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> que esa afectación es sobrevini<strong>en</strong>te a la <strong>de</strong>claración r<strong>en</strong>dida antes <strong>de</strong>l juicio oral.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 178 25/09/2009 09:39:48 a.m.


9.3.4. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Constitución Política Artículo 29<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al Artículos 274, 372 a 404, y 417<br />

9.4. El contrainterrogatorio<br />

9.4.1. Noción<br />

Es la confrontación que hace la parte distinta a qui<strong>en</strong> solicitó e inició<br />

<strong>el</strong> interrogatorio. Se limita a los temas abordados <strong>en</strong> <strong>el</strong> interrogatorio<br />

directo, así como a aspectos r<strong>el</strong>acionados con prejuicio, interés u otros<br />

motivos que puedan acreditar la parcialidad <strong>de</strong>l testigo.<br />

Por regla g<strong>en</strong>eral ti<strong>en</strong>e lugar <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio oral, inmediatam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>spués<br />

<strong>de</strong>l interrogatorio que hace la parte que hubiere pres<strong>en</strong>tado al testigo.<br />

También podrá realizarse excepcionalm<strong>en</strong>te cuando <strong>el</strong> testimonio se<br />

recibe <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar ante <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> control <strong>de</strong> garantías como<br />

ocurre con la práctica <strong>de</strong> la prueba anticipada, o <strong>en</strong> las audi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong><br />

legalización <strong>de</strong> captura o <strong>de</strong> imposición <strong>de</strong> medida <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to,<br />

cuando la fiscalía pres<strong>en</strong>ta testigos para fundam<strong>en</strong>tar su solicitud.<br />

9.4.2. Finalida<strong>de</strong>s que se consigu<strong>en</strong> con <strong>el</strong> contrainterrogatorio<br />

• Refutar o <strong>de</strong>bilitar las manifestaciones <strong>de</strong>l testigo <strong>en</strong> <strong>el</strong> interrogatorio<br />

y, <strong>de</strong> esa manera, rev<strong>el</strong>ar al juez las fal<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l testimonio o los<br />

aspectos que afectan la credibilidad <strong>de</strong>l <strong>de</strong>pon<strong>en</strong>te para fortalecer<br />

así la teoría <strong>de</strong>l caso <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> ejerce esta facultad.<br />

• Destacar <strong>el</strong> carácter ilógico <strong>de</strong>l testimonio. No siempre es necesario<br />

confrontar la credibilidad <strong>de</strong>l testigo; pue<strong>de</strong> ser sufici<strong>en</strong>te <strong>de</strong>jar <strong>en</strong><br />

evi<strong>de</strong>ncia lo inverosímil <strong>de</strong>l testimonio; por ejemplo, cuando <strong>el</strong> testigo<br />

afirma que <strong>en</strong> una vía muy p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te un vehículo mo<strong>de</strong>lo 1956 subía<br />

a 120 kilómetros por hora.<br />

• Rev<strong>el</strong>ar la incapacidad <strong>de</strong>l testigo para percibir, recordar o comunicar<br />

un <strong>de</strong>terminado aspecto <strong>en</strong> su exposición; por ejemplo, <strong>de</strong>scribió<br />

al <strong>de</strong>talle un objeto pero <strong>de</strong>spués admitió que <strong>en</strong> ese mom<strong>en</strong>to no<br />

llevaba puestos sus anteojos, sin los cuales no pue<strong>de</strong> ver nítidam<strong>en</strong>te.<br />

• Ilustrar al juez sobre las fal<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l testimonio o los aspectos que<br />

afectan la credibilidad <strong>de</strong>l <strong>de</strong>clarante.<br />

• Impugnar la credibilidad <strong>de</strong>l testigo mediante <strong>el</strong> empleo <strong>de</strong> las<br />

<strong>en</strong>trevistas, exposiciones, <strong>de</strong>claraciones juradas, interrogatorios o<br />

cualquier manifestación verbal o escrita que hubiere hecho fuera <strong>de</strong>l<br />

juicio oral.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 179 25/09/2009 09:39:49 a.m.<br />

179


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

180<br />

• Traer al <strong>de</strong>bate oral, durante <strong>el</strong> contrainterrogatorio, información<br />

indicativa <strong>de</strong> la t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l testigo a m<strong>en</strong>tir.<br />

• Destacar las contradicciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido durante <strong>el</strong> interrogatorio.<br />

• Sacar provecho <strong>de</strong>l testigo <strong>de</strong> la contraparte; por ejemplo: <strong>en</strong> un<br />

caso <strong>de</strong> homicidio ocurrido <strong>en</strong> un establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> juego <strong>de</strong> billar,<br />

la madre <strong>de</strong>l victimario <strong>de</strong>clara que su hijo estaba <strong>en</strong> su resi<strong>de</strong>ncia <strong>el</strong><br />

día y la hora <strong>de</strong> los hechos; sin embargo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> contrainterrogatorio<br />

admite que su hijo es un asiduo visitante <strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to, que<br />

no ti<strong>en</strong>e ocupación <strong>de</strong>finida y que <strong>el</strong> año anterior <strong>de</strong>fraudó una<br />

institución crediticia.<br />

• Acumular datos o fundam<strong>en</strong>tos para la argum<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l cierre.<br />

9.4.3. Recom<strong>en</strong>daciones para <strong>el</strong> contrainterrogatorio<br />

• El ejercicio <strong>de</strong> preparación <strong>de</strong>l testigo <strong>de</strong>be abarcar las fases <strong>de</strong><br />

interrogatorio, contrainterrogatorio y oposiciones para que t<strong>en</strong>ga<br />

claridad sobre lo que pue<strong>de</strong> ocurrir <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia y no se afecte<br />

emocionalm<strong>en</strong>te. Después <strong>de</strong> simular <strong>el</strong> interrogatorio, <strong>de</strong>be hacerse<br />

la <strong>de</strong>l posible contrainterrogatorio a que pue<strong>de</strong> ser sometido por<br />

la contraparte. La simulación <strong>de</strong>l contrainterrogatorio le permitirá<br />

conocer las fortalezas y <strong>de</strong>bilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> su testigo y <strong>de</strong>l cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong><br />

la <strong>de</strong>claración.<br />

• Transmitir confianza, tranquilidad y seguridad al testigo y advertir<br />

que <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l contrainterrogatorio existe la opción <strong>de</strong> volver a<br />

interrogarlo para aclarar las dudas que hayan podido surgir.<br />

• Detectar los puntos que puedan afectar la credibilidad <strong>de</strong>l testigo y<br />

las fal<strong>en</strong>cias que <strong>en</strong> su testimonio podría <strong>de</strong>scubrir la parte contraria.<br />

• Establecer los puntos que <strong>en</strong> <strong>el</strong> interrogatorio pudieron favorecer<br />

la teoría <strong>de</strong>l caso <strong>de</strong> la parte contraria, para contrarrestarlos con <strong>el</strong><br />

contrainterrogatorio, siempre que se t<strong>en</strong>ga fundam<strong>en</strong>to para <strong>el</strong>lo.<br />

• Estar at<strong>en</strong>to a que <strong>el</strong> contrainterrogatorio no afecte su teoría <strong>de</strong>l<br />

caso.<br />

• Evitar <strong>en</strong>tonces preguntas <strong>de</strong> las cuales no sea posible prever la<br />

respuesta, y las abiertas que dan al testigo la oportunidad <strong>de</strong> explicar<br />

y justificar sus inconsist<strong>en</strong>cias o imprecisiones.<br />

• Enfocar <strong>el</strong> contrainterrogatorio <strong>en</strong> los temas estratégicam<strong>en</strong>te<br />

escogidos. No es necesario que siga <strong>el</strong> mismo or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> los temas<br />

tratados <strong>en</strong> <strong>el</strong> interrogatorio.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 180 25/09/2009 09:39:49 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• Es importante t<strong>en</strong>er disponibles las <strong>de</strong>claraciones anteriores <strong>de</strong>l<br />

testigo, para las posibles impugnaciones que necesite hacer durante<br />

<strong>el</strong> contrainterrogatorio.<br />

• Tomar at<strong>en</strong>ta nota <strong>de</strong> lo que afirme <strong>el</strong> testigo <strong>en</strong> <strong>el</strong> interrogatorio<br />

directo, para facilitar la precisión que requiere <strong>el</strong> contrainterrogatorio.<br />

Si <strong>el</strong> testigo incurre <strong>en</strong> contradicciones, <strong>de</strong> esta forma se le hac<strong>en</strong><br />

ver oportunam<strong>en</strong>te al juez.<br />

• Hacer preguntas simples y precisas que no suscit<strong>en</strong> explicación u<br />

opinión <strong>de</strong>l testigo.<br />

• Evitar concluir <strong>el</strong> contrainterrogatorio <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> una oposición u<br />

objeción.<br />

• Si bi<strong>en</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa pue<strong>de</strong> contrainterrogar <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cias pr<strong>el</strong>iminares<br />

a los testigos <strong>de</strong> la Fiscalia, solo pue<strong>de</strong> hacerlo <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con los<br />

temas materia <strong>de</strong>l interrogatorio, que están si<strong>en</strong>do controlados por<br />

<strong>el</strong> juez <strong>de</strong> garantías.<br />

9.4.4. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículos 15, 391, incisos 2º y 3º, 393, 394 y 403 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong><br />

Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

9.4.5. Impugnación <strong>de</strong> la credibilidad <strong>de</strong>l testigo<br />

La impugnación, dirigida a atacar la credibilidad <strong>de</strong>l testigo y <strong>de</strong> su<br />

testimonio, g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te ocurre <strong>en</strong> <strong>el</strong> contrainterrogatorio cuando<br />

a través <strong>de</strong> preguntas asertivas y sugestivas se busca cuestionar su<br />

credibilidad ante <strong>el</strong> juez, porque resulta inverosímil, o porque no ti<strong>en</strong>e<br />

capacidad <strong>de</strong> percibir, recordar o comunicar algún aspecto r<strong>el</strong>evante, o<br />

porque le asiste prejuicio, interés u otro motivo <strong>de</strong> parcialidad, o porque<br />

incurre <strong>en</strong> contradicción con manifestaciones anteriores; por ejemplo,<br />

<strong>de</strong>claraciones juradas, <strong>en</strong>trevistas o exposiciones <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cias ante <strong>el</strong><br />

Juez <strong>de</strong> Control <strong>de</strong> Garantías.<br />

Resulta <strong>en</strong>tonces imprescindible t<strong>en</strong>er disponibles los reportes <strong>de</strong><br />

antece<strong>de</strong>ntes p<strong>en</strong>ales <strong>de</strong>l testigo, como sería <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> una con<strong>de</strong>na<br />

por falso testimonio, y las <strong>de</strong>claraciones previas que hubiese r<strong>en</strong>dido <strong>el</strong><br />

testigo, para afrontar la ev<strong>en</strong>tualidad <strong>de</strong> impugnar su credibilidad.<br />

Para la impugnación se sugier<strong>en</strong> las sigui<strong>en</strong>tes reglas:<br />

• Hacer preguntas afirmativas o negativas para que <strong>el</strong> testigo reafirme<br />

con seguridad <strong>el</strong> punto o puntos objetos <strong>de</strong> impugnación.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 181 25/09/2009 09:39:49 a.m.<br />

181


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

182<br />

• Antes <strong>de</strong> abordar <strong>el</strong> aspecto cuestionado, interrogar al testigo<br />

sobre hechos prece<strong>de</strong>ntes que, sumados a los anteriores, llam<strong>en</strong> la<br />

at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l juez para evaluar la credibilidad <strong>de</strong>l <strong>de</strong>pon<strong>en</strong>te.<br />

Ejemplo<br />

¿Recuerda usted que voluntariam<strong>en</strong>te vino a mi oficina?<br />

¿Que esa visita fue pocos días <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> los hechos?<br />

¿Que antes <strong>de</strong> iniciar esa <strong>en</strong>trevista le expliqué la importancia <strong>de</strong> que<br />

usted nos dijera toda la verdad sobre lo que pres<strong>en</strong>ció?<br />

¿Que cuando usted rindió esa <strong>de</strong>claración se tomaron notas y se le dio<br />

la oportunidad <strong>de</strong> revisarlas y estuvo <strong>de</strong> acuerdo con su cont<strong>en</strong>ido?<br />

¿Que <strong>en</strong> señal <strong>de</strong> aceptación <strong>de</strong>l cont<strong>en</strong>ido usted firmó un acta?<br />

En ese mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>be marcar la <strong>de</strong>claración, para i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong>spués<br />

se la exhibe al testigo y le pregunta si la reconoce; posteriorm<strong>en</strong>te lo<br />

confronta con la parte <strong>de</strong> la <strong>de</strong>claración que contradice lo <strong>de</strong>clarado por<br />

él <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio.<br />

Demostrada la contradicción, es recom<strong>en</strong>dable no hacer más<br />

preguntas sobre <strong>el</strong> tema para no dar al testigo oportunidad <strong>de</strong> explicar<br />

la contradicción.<br />

9.5. Prueba <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia<br />

Es toda <strong>de</strong>claración oral o escrita realizada fuera <strong>de</strong>l juicio oral, con la<br />

que se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate probar o excluir uno o varios <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito, <strong>el</strong> grado <strong>de</strong> participación <strong>de</strong>l acusado <strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo, las<br />

circunstancias <strong>de</strong> at<strong>en</strong>uación o <strong>de</strong> agravación punitiva, la naturaleza y<br />

magnitud <strong>de</strong>l daño causado, o cualquier otro aspecto sustancial, cuando<br />

no sea posible practicarla o aducirla <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio 239 . Por regla g<strong>en</strong>eral, la<br />

prueba <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia no es admisible <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio oral porque impi<strong>de</strong> <strong>el</strong><br />

ejercicio <strong>de</strong> principios fundantes tales como la publicidad, inmediación<br />

y contradicción. Sin embargo, se admite excepcionalm<strong>en</strong>te cuando <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>clarante:<br />

• Manifiesta bajo juram<strong>en</strong>to que ha perdido la memoria sobre los<br />

hechos y esa situación ha sido corroborada pericialm<strong>en</strong>te 240 .<br />

• Es víctima <strong>de</strong> secuestro, <strong>de</strong>saparición forzada u otro ev<strong>en</strong>to similar.<br />

239 Con la que se procura probar <strong>de</strong> lo aseverado. Rad. 27477 Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia.<br />

240 Artículo 439 CPP.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 182 25/09/2009 09:39:49 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• Pa<strong>de</strong>ce <strong>de</strong> grave <strong>en</strong>fermedad que le impi<strong>de</strong> <strong>de</strong>clarar.<br />

• Ha fallecido.<br />

Igualm<strong>en</strong>te, resulta admisible, <strong>en</strong> esas circunstancias, las <strong>de</strong>claraciones<br />

registradas <strong>en</strong> escritos <strong>de</strong> “pasada memoria” o <strong>en</strong> archivos históricos<br />

siempre que esté <strong>de</strong>mostrada la aut<strong>en</strong>ticidad <strong>de</strong>l docum<strong>en</strong>to.<br />

Sin embargo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to <strong>de</strong> que la <strong>de</strong>claración cont<strong>en</strong>ga apartes que<br />

sean admisibles y otros no, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> suprimirse estos últimos a m<strong>en</strong>os<br />

que <strong>de</strong> esta forma se torne inint<strong>el</strong>igible. De ser así, g<strong>en</strong>era su exclusión<br />

integral y <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia no resulta admisible dicha <strong>de</strong>claración 241 .<br />

Ejemplo<br />

En la historia clínica <strong>de</strong> X la médica tratante Y, registra la <strong>de</strong>claración 242<br />

<strong>de</strong> su paci<strong>en</strong>te qui<strong>en</strong> al ser interrogado sobre <strong>el</strong> orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> sus lesiones<br />

expresó que fue Z. Igualm<strong>en</strong>te consigna que X llegó al c<strong>en</strong>tro asist<strong>en</strong>cial<br />

con heridas producidas por arma <strong>de</strong> fuego que obligan a interv<strong>en</strong>irlo<br />

quirúrgicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> inmediato. Aparece una anotación posterior que da<br />

cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong>l <strong>de</strong>ceso <strong>de</strong>l señor X. El fiscal podrá introducir como prueba<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio la primera <strong>de</strong>claración, es <strong>de</strong>cir, la m<strong>en</strong>ción que hizo X<br />

sobre <strong>el</strong> autor <strong>de</strong> sus heridas mortales, porque no es posible hacerlo<br />

comparecer a juicio a causa <strong>de</strong> su fallecimi<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> tanto que no es<br />

admisible la <strong>de</strong>claración <strong>de</strong> la doctora Y, qui<strong>en</strong> tan solo podrá r<strong>en</strong>dir<br />

testimonio sobre <strong>el</strong> caso que at<strong>en</strong>dió <strong>en</strong> esa oportunidad.<br />

9.5.1. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al: Artículos 437 a 441.<br />

9.5.2. Oportunidad para <strong>de</strong>scubrir la prueba <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia<br />

Como cualquier otra evi<strong>de</strong>ncia, la prueba <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia que se pret<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

introducir <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio <strong>de</strong>be <strong>de</strong>scubrirse <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación<br />

<strong>de</strong> acusación o <strong>en</strong> la preparatoria, si para <strong>en</strong>tonces está acreditada<br />

alguna <strong>de</strong> las causales que la hac<strong>en</strong> admisible; si esto ocurre más<br />

tar<strong>de</strong>, se anunciará al inicio <strong>de</strong>l <strong>de</strong>bate probatorio.<br />

Debe t<strong>en</strong>erse pres<strong>en</strong>te que la s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia con<strong>de</strong>natoria no pue<strong>de</strong><br />

fundarse exclusivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> pruebas <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia por expresa<br />

prohibición legal 243.<br />

241 Artículo 381 CPP.<br />

242 No <strong>de</strong>be confundirse la solicitud <strong>de</strong> absolución per<strong>en</strong>toria con una petición <strong>de</strong> preclusión fundam<strong>en</strong>tada<br />

<strong>en</strong> la aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> tipicidad <strong>de</strong> la conducta.<br />

243 Artículo 443 CPP.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 183 25/09/2009 09:39:49 a.m.<br />

183


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

184<br />

9.6. Petición <strong>de</strong> absolución per<strong>en</strong>toria<br />

9.6.1. Noción<br />

Si al agotarse la práctica <strong>de</strong> pruebas <strong>el</strong> fiscal o <strong>el</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor concluye<br />

que <strong>el</strong> acusado <strong>de</strong>be ser absu<strong>el</strong>to, pue<strong>de</strong> solicitar al juez la absolución<br />

per<strong>en</strong>toria, porque la conducta <strong>en</strong> que se fundam<strong>en</strong>tó la acusación es<br />

absolutam<strong>en</strong>te atípica, qui<strong>en</strong> proce<strong>de</strong>rá a resolver <strong>de</strong> inmediato sin dar<br />

trámite a las alegaciones conclusivas 244 .<br />

La parte contraria a qui<strong>en</strong> alega la causal <strong>de</strong> absolución per<strong>en</strong>toria<br />

<strong>de</strong>be estar at<strong>en</strong>ta a controvertir los argum<strong>en</strong>tos si son infundados e<br />

insistir <strong>en</strong> su pret<strong>en</strong>sión. Con todo, si la <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l juez es acoger la<br />

solicitud, dictará la s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> la misma audi<strong>en</strong>cia, <strong>de</strong>cisión contra la<br />

cual proce<strong>de</strong> <strong>el</strong> recurso <strong>de</strong> ap<strong>el</strong>ación.<br />

9.6.2. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículo 442 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

9.7. Alegatos <strong>de</strong> las partes e intervini<strong>en</strong>tes<br />

9.7.1. Noción<br />

Es la exposición oral que hac<strong>en</strong> las partes, y ev<strong>en</strong>tualm<strong>en</strong>te <strong>el</strong><br />

repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> la víctima y <strong>el</strong> Ministerio Público, ante <strong>el</strong> juez <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to, con <strong>el</strong> objeto <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar las conclusiones <strong>de</strong>rivadas<br />

<strong>de</strong> lo <strong>de</strong>mostrado <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate probatorio <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con su teoría <strong>de</strong>l<br />

caso.<br />

9.7.2. Trámite<br />

En primer término pres<strong>en</strong>ta su alegato conclusivo <strong>el</strong> fiscal. Después<br />

<strong>el</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> la víctima, si lo hubiere, y <strong>el</strong> Ministerio Público<br />

qui<strong>en</strong>es pue<strong>de</strong>n pres<strong>en</strong>tar alegatos r<strong>el</strong>acionados con la responsabilidad<br />

<strong>de</strong>l acusado 245 . Posteriorm<strong>en</strong>te, intervi<strong>en</strong>e la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa si lo consi<strong>de</strong>ra<br />

pertin<strong>en</strong>te, pero sus argum<strong>en</strong>tos solo pue<strong>de</strong>n ser controvertidos por <strong>el</strong><br />

fiscal. Si esto ocurre, la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa pue<strong>de</strong> ejercer su <strong>de</strong>recho a la réplica<br />

–limitada al tema abordado– y será <strong>el</strong>la qui<strong>en</strong> t<strong>en</strong>ga <strong>el</strong> último turno <strong>de</strong><br />

interv<strong>en</strong>ción argum<strong>en</strong>tativa.<br />

Por autorización legal, <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar a<br />

cada parte e intervini<strong>en</strong>te <strong>el</strong> tiempo límite <strong>de</strong> su exposición, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<br />

244 Artículo 444 CPP.<br />

245 Sobre <strong>el</strong> tema, consúltese la <strong>de</strong>cisión 27336 <strong>de</strong>l 17 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 2007 Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 184 25/09/2009 09:39:49 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> la prueba practicada <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia y la<br />

complejidad <strong>de</strong> los cargos cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> la acusación 246 .<br />

El propósito <strong>de</strong>l fiscal <strong>en</strong> su alegación final es conv<strong>en</strong>cer al juez <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>: (i) que los hechos probados correspon<strong>de</strong>n a su teoría<br />

<strong>de</strong>l caso; (ii) que los hechos jurídicam<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>evantes correspon<strong>de</strong>n al<br />

cargo formulado; (iii) que las pruebas practicadas por solicitud <strong>de</strong> la<br />

<strong>Fiscalía</strong> corroboraron la teoría <strong>de</strong>l caso; y (iv) que <strong>el</strong> sust<strong>en</strong>to probatorio,<br />

fundado <strong>en</strong> su apreciación técnico-ci<strong>en</strong>tífica y razonable justifica la<br />

<strong>de</strong>claratoria <strong>de</strong> responsabilidad <strong>de</strong>l acusado.<br />

9.7.3. Recom<strong>en</strong>daciones<br />

• T<strong>en</strong>er total conocimi<strong>en</strong>to y dominio <strong>de</strong>l caso.<br />

• Revisar rápidam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> proyecto que se hizo para la alegación final<br />

y ajustarlo a los resultados <strong>de</strong> la prueba.<br />

• Hacer una introducción a manera <strong>de</strong> síntesis persuasiva <strong>de</strong>l <strong>de</strong>bate.<br />

• Argum<strong>en</strong>tar <strong>de</strong> conformidad con las reglas <strong>de</strong> la lógica, la experi<strong>en</strong>cia<br />

común y ci<strong>en</strong>tífica. No es sufici<strong>en</strong>te <strong>de</strong>scribir los hechos o hacer una<br />

simple r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> las pruebas. El juez <strong>de</strong>be recibir una explicación<br />

razonable sobre cada aspecto r<strong>el</strong>evante.<br />

• Realzar los <strong>de</strong>talles que dan fuerza, complem<strong>en</strong>tan o <strong>de</strong>muestran su<br />

teoría <strong>de</strong>l caso.<br />

• Referir los hechos que la contraparte no controvirtió y utilizarlos <strong>en</strong><br />

favor <strong>de</strong> su pret<strong>en</strong>sión.<br />

• T<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> la prueba practicada <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio oral<br />

y la complejidad <strong>de</strong> los cargos, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> racionalizar <strong>el</strong> tiempo<br />

<strong>de</strong>terminado por <strong>el</strong> juez para su argum<strong>en</strong>to final.<br />

• Recordar que no se pue<strong>de</strong> referir prueba excluida ni tergiversar la<br />

admitida.<br />

• No emitir opiniones personales ni dar información superflua o<br />

irr<strong>el</strong>evante.<br />

• Hacer propuestas concretas sobre la valoración probatoria.<br />

• Prestar total at<strong>en</strong>ción a las <strong>de</strong>más alegaciones, especialm<strong>en</strong>te la <strong>de</strong><br />

la parte contraria para hacer uso a<strong>de</strong>cuado y pertin<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho<br />

246 La s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia absolutoria <strong>de</strong>be proferirla <strong>el</strong> juez <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> este término <strong>de</strong> 15 días contados a partir <strong>de</strong><br />

la conclusión <strong>de</strong>l juicio oral con fallo <strong>de</strong> inoc<strong>en</strong>cia.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 185 25/09/2009 09:39:49 a.m.<br />

185


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

186<br />

<strong>de</strong> réplica que, por supuesto, <strong>de</strong>be ajustarse a los argum<strong>en</strong>tos por<br />

<strong>el</strong>la expuestos y confrontarse con fundam<strong>en</strong>tos sólidos y pertin<strong>en</strong>tes,<br />

al tiempo que se <strong>de</strong>stacan los puntos débiles <strong>de</strong> esa posición.<br />

• Recordar que es la última oportunidad que se ti<strong>en</strong>e para persuadir<br />

al juez, acto procesal que concluye con una reafirmación <strong>de</strong> la<br />

pret<strong>en</strong>sión.<br />

9.8. Decisión o s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong>l fallo<br />

9.8.1. Noción<br />

Es <strong>el</strong> pronunciami<strong>en</strong>to que hace <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to una vez que<br />

ha clausurado <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate probatorio y que consiste <strong>en</strong> expresarle a la<br />

audi<strong>en</strong>cia, <strong>de</strong> manera oral y pública, si <strong>el</strong> acusado es culpable o inoc<strong>en</strong>te<br />

y <strong>de</strong> qué <strong>de</strong>lito o <strong>de</strong>litos. Decisión que no admite recursos.<br />

9.8.2. Trámite<br />

Concluida la pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los alegatos <strong>de</strong> las partes e intervini<strong>en</strong>tes,<br />

<strong>el</strong> juez <strong>de</strong>clara clausurado <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate y si estima necesario <strong>de</strong>creta un<br />

receso hasta por dos (2) horas para anunciar <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong>l fallo, es<br />

<strong>de</strong>cir, <strong>de</strong> su <strong>de</strong>cisión respecto <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los <strong>en</strong>juiciados y cargos<br />

cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> la acusación.<br />

La <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>be referirse a las pruebas y<br />

solicitu<strong>de</strong>s formuladas por las partes e intervini<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> sus alegatos<br />

conclusivos y <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito por <strong>el</strong> cual halla culpable o inoc<strong>en</strong>te a cada<br />

acusado 247 .<br />

247 Ver su <strong>de</strong>sarrollo <strong>en</strong> la Sección 11.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 186 25/09/2009 09:39:49 a.m.


10.1. Noción<br />

Sección 10<br />

Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Individualización <strong>de</strong><br />

P<strong>en</strong>a y S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia<br />

Es <strong>el</strong> pronunciami<strong>en</strong>to que hace <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to una vez<br />

que ha proferido <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong>l fallo con<strong>de</strong>natorio, para escuchar<br />

brevem<strong>en</strong>te a las partes sobre sus propuestas para tasar la p<strong>en</strong>a <strong>en</strong><br />

concreto y conce<strong>de</strong>r o negar los subrogados p<strong>en</strong>ales.<br />

10.2. Trámite<br />

Si <strong>el</strong> fallo fuere con<strong>de</strong>natorio, o si <strong>el</strong> juez acepta <strong>el</strong> acuerdo c<strong>el</strong>ebrado<br />

por la <strong>Fiscalía</strong> con <strong>el</strong> acusado asistido por su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor, conce<strong>de</strong> la<br />

palabra por una sola vez al fiscal y <strong>de</strong>spués a la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa para que<br />

refiera las condiciones individuales, sociales y familiares, modo <strong>de</strong><br />

vivir y antece<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> todo or<strong>de</strong>n <strong>de</strong>l culpable y, si así lo consi<strong>de</strong>ra<br />

necesario, a la probable <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> p<strong>en</strong>a y a la concesión <strong>de</strong><br />

algún subrogado p<strong>en</strong>al.<br />

Sin embargo, si <strong>el</strong> juez estima necesario ampliar esa información solicita<br />

a una institución pública o privada la <strong>de</strong>signación <strong>de</strong> un experto para que<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> término <strong>de</strong> 10 hábiles responda la petición que <strong>de</strong> manera expresa<br />

le ha formulado. A continuación señala nueva fecha para la audi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong><br />

que proferirá la s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los 30 días cal<strong>en</strong>darios sigui<strong>en</strong>tes<br />

contados a partir <strong>de</strong> la terminación <strong>de</strong>l juicio oral 248 , a la cual incorpora<br />

<strong>el</strong> fallo <strong>de</strong>l inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> reparación integral 249 si lo hubo.<br />

248 Artículo 108 CPP.<br />

249 Se advierte una inconsist<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre este término (30 días) para int<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> inci<strong>de</strong>nte, y <strong>el</strong> asignado al<br />

juez para dictar s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia (15 días cal<strong>en</strong>dario), los dos contados a partir <strong>de</strong>l fallo <strong>de</strong> responsabilidad<br />

p<strong>en</strong>al, es <strong>de</strong>cir, <strong>de</strong> la terminación <strong>de</strong>l juicio oral, tiempo que escasam<strong>en</strong>te sería sufici<strong>en</strong>te para <strong>el</strong> trámite<br />

<strong>de</strong> las dos audi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> reparación integral, lo que obliga a que la víctima o <strong>de</strong>más<br />

legitimados tramit<strong>en</strong> la solicitud inmediatam<strong>en</strong>te se conozca <strong>el</strong> fallo y que <strong>el</strong> juez no agote los ocho<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 187 25/09/2009 09:39:49 a.m.<br />

187


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

188<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> la misma audi<strong>en</strong>cia, pronunciada verbalm<strong>en</strong>te la s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia,<br />

<strong>el</strong> fiscal podrá interponer y sust<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> recurso <strong>de</strong> ap<strong>el</strong>ación, ev<strong>en</strong>to <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> cual solicitará los apartes pertin<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> los registros que guar<strong>de</strong>n<br />

r<strong>el</strong>ación con la impugnación.<br />

10.3. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículos 7, 20, 161, 162, 176, 179 y 447 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to<br />

P<strong>en</strong>al.<br />

10.4. Recom<strong>en</strong>daciones<br />

El fiscal <strong>de</strong>be llevar a la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> juicio oral la información r<strong>el</strong>acionada<br />

con los factores que permit<strong>en</strong> individualizar la p<strong>en</strong>a. Al efecto <strong>de</strong>be<br />

solicitar a la policía judicial con sufici<strong>en</strong>te ant<strong>el</strong>ación <strong>el</strong> acopio <strong>de</strong> los<br />

datos correspondi<strong>en</strong>tes.<br />

Preparar anticipadam<strong>en</strong>te al juicio oral una propuesta concreta <strong>de</strong><br />

individualización <strong>de</strong> la p<strong>en</strong>a para proponerla al juez, <strong>de</strong> acuerdo con<br />

los factores dosimétricos previstos <strong>en</strong> <strong>el</strong> Código P<strong>en</strong>al, obviam<strong>en</strong>te sin<br />

perjuicio <strong>de</strong> la facultad jurisdiccional exclusiva <strong>de</strong>l juez. Solo <strong>de</strong> esta<br />

manera podrá referirse a subrogados p<strong>en</strong>ales como <strong>el</strong> <strong>de</strong> la con<strong>de</strong>na<br />

<strong>de</strong> ejecución condicional.<br />

Como la interposición y sust<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l recurso <strong>de</strong> ap<strong>el</strong>ación <strong>de</strong>be<br />

hacerse <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> individualización <strong>de</strong> p<strong>en</strong>a y s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia, si <strong>el</strong><br />

fallo es adverso a la pret<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>f<strong>en</strong>dida <strong>en</strong> juicio, <strong>de</strong>be aprovecharse<br />

<strong>el</strong> término que ti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> juez para dictar la s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia para preparar la<br />

impugnación.<br />

Para efectos <strong>de</strong> la dosimetría p<strong>en</strong>al, recordar la <strong>de</strong>scomposición <strong>en</strong><br />

cuartos respecto a la punibilidad, para verificar que la asignación <strong>de</strong> la<br />

p<strong>en</strong>a es la a<strong>de</strong>cuada.<br />

En <strong>el</strong> escrito <strong>de</strong> acusación, <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> acusación,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> alegato <strong>de</strong> clausura, siempre se <strong>de</strong>be hacer alusión a las<br />

circunstancias <strong>de</strong> mayor punibilidad g<strong>en</strong>érica <strong>de</strong>l Código P<strong>en</strong>al (artículo<br />

58), pues <strong>de</strong> no hacerlo, la sanción siempre será la mínima y, <strong>en</strong> no<br />

pocas veces, no es la que espera la comunidad y la víctima, pues como<br />

días que ti<strong>en</strong>e para señalar fecha para las audi<strong>en</strong>cias correspondi<strong>en</strong>tes. Con todo, surge <strong>el</strong> interrogante<br />

<strong>de</strong> ¿qué pue<strong>de</strong> hacer <strong>el</strong> juez <strong>en</strong> <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to <strong>de</strong> que <strong>el</strong> pot<strong>en</strong>cial inci<strong>de</strong>ntante se tome <strong>el</strong> tiempo que la ley<br />

le da para int<strong>en</strong>tar su pret<strong>en</strong>sión antes <strong>de</strong> que opere la caducidad <strong>de</strong> ese <strong>de</strong>recho, fr<strong>en</strong>te a su <strong>de</strong>ber<br />

<strong>de</strong> dictar s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l término legal? Debe respetarse <strong>el</strong> término <strong>de</strong> 30 días para promover <strong>el</strong><br />

inci<strong>de</strong>nte, pues recortarlo o negarlo sería afectar <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> acceso a la justicia <strong>de</strong> las víctimas y<br />

otros intervini<strong>en</strong>tes.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 188 25/09/2009 09:39:49 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

ya lo ha señalado la Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia, <strong>de</strong> no imputarse un<br />

agravante, este no podrá ser consi<strong>de</strong>rado <strong>en</strong> la s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia, por respeto<br />

al principio <strong>de</strong> congru<strong>en</strong>cia.<br />

T<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta la con<strong>de</strong>na al pago <strong>de</strong> perjuicios, la <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>finitiva<br />

sobre los bi<strong>en</strong>es afectados <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso p<strong>en</strong>al (con fines <strong>de</strong> comiso<br />

o para efectos <strong>de</strong>l restablecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> la víctima), la<br />

con<strong>de</strong>na a p<strong>en</strong>as accesorias (como la inhabilitación para <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>rechos y funciones públicas), y <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, todas aqu<strong>el</strong>las medidas<br />

<strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> alguno <strong>de</strong> los mecanismos <strong>de</strong> justicia restauratuiva.<br />

Para la concesión <strong>de</strong> la susp<strong>en</strong>sión condicional <strong>de</strong> la ejecución <strong>de</strong> la<br />

p<strong>en</strong>a o la libertad condicional, <strong>de</strong>be garantizarse previam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> pago<br />

<strong>de</strong> los perjuicios a la víctima.<br />

No se <strong>de</strong>be olvidar que ciertos b<strong>en</strong>eficios y subrogados no resultan<br />

proce<strong>de</strong>ntes para ciertos casos contemplados <strong>en</strong> la Ley 1098 <strong>de</strong> 2006,<br />

artículo 199; <strong>en</strong> la Ley 1121 <strong>de</strong> 2006, artículo 25; y <strong>en</strong> la Ley 1148 <strong>de</strong><br />

2007, artículo 32, que crea <strong>el</strong> artículo 68A <strong>de</strong>l Código P<strong>en</strong>al.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 189 25/09/2009 09:39:49 a.m.<br />

189


105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 190 25/09/2009 09:39:49 a.m.


11.1. Noción<br />

Sección 11<br />

Inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> Reparación Integral<br />

Es la fase inci<strong>de</strong>ntal y subsigui<strong>en</strong>te al juicio oral que ha concluido con<br />

fallo que <strong>de</strong>clara la responsabilidad p<strong>en</strong>al <strong>de</strong>l acusado, que se inicia a<br />

solicitud <strong>de</strong> la víctima, o <strong>de</strong>l fiscal o <strong>de</strong>l Ministerio Público por petición<br />

<strong>de</strong> <strong>el</strong>la, con <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er la reparación <strong>de</strong>l daño que se le<br />

causó con <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito.<br />

11.2. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículos 11-h, 102 a 108, 114-12, 134, 135, 136-13, 137 y 447 <strong>de</strong>l<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

11.3. Legitimación<br />

Están legitimados para pres<strong>en</strong>tar la pret<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> reparación integral<br />

la víctima directa, sus here<strong>de</strong>ros, sucesores o causahabi<strong>en</strong>tes, cuando<br />

la reparación ti<strong>en</strong>e exclusivam<strong>en</strong>te carácter económico. Si es <strong>de</strong> otra<br />

naturaleza podrán hacerlo <strong>el</strong> fiscal o <strong>el</strong> Ministerio Público, por solicitud<br />

<strong>de</strong> la víctima.<br />

El tercero civilm<strong>en</strong>te responsable pue<strong>de</strong> acudir voluntariam<strong>en</strong>te al<br />

inci<strong>de</strong>nte o por solicitud <strong>de</strong> la víctima, <strong>el</strong> con<strong>de</strong>nado o su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor. En este<br />

último caso <strong>de</strong>berá ser citado al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> iniciar <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>te<br />

trámite.<br />

El asegurador <strong>de</strong> la responsabilidad civil amparada por contrato<br />

<strong>de</strong> seguro válidam<strong>en</strong>te c<strong>el</strong>ebrado, ti<strong>en</strong>e la facultad <strong>de</strong> participar<br />

exclusivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> conciliación 250 .<br />

250 La víctima podrá interponer los recursos ordinarios por previsión especial <strong>de</strong>l inciso segundo <strong>de</strong>l<br />

artículo 103, <strong>en</strong> concordancia con <strong>el</strong> literal g) <strong>de</strong>l artículo 11, no obstante que <strong>en</strong> <strong>el</strong> listado <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones<br />

susceptibles <strong>de</strong> ap<strong>el</strong>ación no está <strong>en</strong>unciada. Ha <strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse que la ap<strong>el</strong>ación proce<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> efecto<br />

susp<strong>en</strong>sivo.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 191 25/09/2009 09:39:50 a.m.<br />

191


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

192<br />

11.4. Oportunidad y trámite<br />

El inci<strong>de</strong>nte se abre inmediatam<strong>en</strong>te se emita <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong>l fallo que<br />

<strong>de</strong>clara responsable p<strong>en</strong>alm<strong>en</strong>te al acusado o <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los 30 días<br />

sigui<strong>en</strong>tes 251 . Hecha la solicitud, <strong>el</strong> juez convoca a audi<strong>en</strong>cia pública<br />

que se realiza <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los ocho días sigui<strong>en</strong>tes.<br />

11.4.1. Primera audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> trámite<br />

El inci<strong>de</strong>ntante formula su pret<strong>en</strong>sión oralm<strong>en</strong>te e indica las pruebas<br />

que hará valer. El juez examina la admisibilidad <strong>de</strong> la pret<strong>en</strong>sión y ti<strong>en</strong>e<br />

dos opciones para resolver: (i) la rechaza por falta <strong>de</strong> legitimación 252 ,<br />

o por pago efectivo <strong>de</strong> los perjuicios, si la pret<strong>en</strong>sión fuere solam<strong>en</strong>te<br />

económica; y (ii) la admite.<br />

Admitida la pret<strong>en</strong>sión, <strong>el</strong> juez la pone <strong>en</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l <strong>de</strong>clarado<br />

p<strong>en</strong>alm<strong>en</strong>te responsable, ofrece a las partes la posibilidad <strong>de</strong> conciliación<br />

que, <strong>de</strong> prosperar, pone fin al inci<strong>de</strong>nte. En caso contrario, <strong>el</strong> juez<br />

convoca a los intervini<strong>en</strong>tes a una nueva audi<strong>en</strong>cia, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los ocho<br />

(8) días sigui<strong>en</strong>tes, para int<strong>en</strong>tarla una vez más, con la advert<strong>en</strong>cia al<br />

<strong>de</strong>clarado p<strong>en</strong>alm<strong>en</strong>te que <strong>en</strong> esta nueva oportunidad <strong>de</strong>be ofrecer sus<br />

medios <strong>de</strong> prueba <strong>en</strong> <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to <strong>de</strong> que fracase la conciliación.<br />

11.4.2. Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> pruebas y alegaciones<br />

El juez da inicio a esta audi<strong>en</strong>cia con una nueva invitación a la víctima<br />

y al <strong>de</strong>clarado p<strong>en</strong>alm<strong>en</strong>te responsable a conciliar; si prospera <strong>el</strong><br />

cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l acuerdo lo incorpora a la s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia. Si no es posible,<br />

dispondrá la práctica <strong>de</strong> las pruebas ofrecidas por cada parte y <strong>de</strong>spués<br />

<strong>de</strong> escuchar <strong>el</strong> argum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus pret<strong>en</strong>siones, adopta la <strong>de</strong>cisión que<br />

pone fin al inci<strong>de</strong>nte, la cual hará parte <strong>de</strong> la s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia con<strong>de</strong>natoria<br />

que proferirá <strong>en</strong> la respectiva audi<strong>en</strong>cia.<br />

11.4.3. Consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> la inasist<strong>en</strong>cia<br />

La inasist<strong>en</strong>cia injustificada <strong>de</strong>l solicitante a cualquiera <strong>de</strong> las<br />

audi<strong>en</strong>cias, primera <strong>de</strong> trámite o <strong>de</strong> pruebas o alegaciones, se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

como <strong>de</strong>sistimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la pret<strong>en</strong>sión y g<strong>en</strong>era <strong>el</strong> archivo <strong>de</strong> la solicitud<br />

y con<strong>de</strong>na <strong>en</strong> costas.<br />

Si qui<strong>en</strong> injustificadam<strong>en</strong>te no comparece es <strong>el</strong> <strong>de</strong>clarado p<strong>en</strong>alm<strong>en</strong>te<br />

responsable, <strong>el</strong> juez dispone la práctica <strong>de</strong> la prueba ofrecida por <strong>el</strong><br />

inci<strong>de</strong>ntante y, con base <strong>en</strong> <strong>el</strong>la, adopta la <strong>de</strong>cisión que corresponda.<br />

En cualquier caso qui<strong>en</strong> no comparece queda vinculado a los<br />

resultados <strong>de</strong> la <strong>de</strong>cisión.<br />

251 La Negociación y la conciliación <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso p<strong>en</strong>al, aspectos legales y psicológicos. <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral<br />

<strong>de</strong> la Nación. Instituto SER <strong>de</strong> Investigación, 1994, página 14.<br />

252 S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-658 <strong>de</strong> 1997, M.P. Vladimiro Naranjo.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 192 25/09/2009 09:39:50 a.m.


12.1. Introducción<br />

Sección 12<br />

Justicia Restaurativa<br />

La creci<strong>en</strong>te interacción social g<strong>en</strong>era incesantes conflictos interpersonales<br />

que, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> minar por sobrecarga la capacidad <strong>de</strong> administrar<br />

justicia por parte <strong>de</strong>l Estado, contribuy<strong>en</strong> a su paralización <strong>en</strong> la medida<br />

<strong>en</strong> que cada litigio, por m<strong>en</strong>or que sea, increm<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> casos<br />

<strong>en</strong> espera <strong>de</strong> trámite por parte <strong>de</strong> los <strong>de</strong>spachos judiciales, lo que afecta<br />

gravem<strong>en</strong>te <strong>el</strong> ya <strong>de</strong>teriorado tejido social al profundizar la <strong>de</strong>sconfianza<br />

por no contar con una justicia real, rápida y oportuna que permita consolidar<br />

<strong>el</strong> i<strong>de</strong>al <strong>de</strong> la cultura ciudadana <strong>de</strong> conviv<strong>en</strong>cia pacífica.<br />

Lo anterior se hace más dramático si se ti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que muchas<br />

<strong>de</strong> las difer<strong>en</strong>cias que actualm<strong>en</strong>te están a la espera <strong>de</strong> una solución<br />

judicial no requier<strong>en</strong> las pesadas formalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los juicios, sino la<br />

simple mirada objetiva <strong>de</strong> un tercero, cuya investidura permita llegar a<br />

un acuerdo y satisfacción <strong>en</strong>tre las partes, más que al “esclarecimi<strong>en</strong>to”<br />

<strong>de</strong> una técnica verdad <strong>de</strong> juzgami<strong>en</strong>to.<br />

Fruto <strong>de</strong> esta realidad, <strong>en</strong> <strong>el</strong> contexto mundial se aplican mecanismos<br />

alternativos <strong>de</strong> solución <strong>de</strong> conflictos, que disti<strong>en</strong><strong>de</strong>n las r<strong>el</strong>aciones<br />

comunitarias y promuev<strong>en</strong> una sana y pacífica conviv<strong>en</strong>cia; <strong>en</strong> comi<strong>en</strong>zo<br />

<strong>de</strong> manera informal, pero <strong>de</strong>spués como instrum<strong>en</strong>tos legítimos,<br />

institucionalizados, idóneos para ofrecer soluciones rápidas, oportunas<br />

y efectivas sobre difer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> frecu<strong>en</strong>te ocurr<strong>en</strong>cia. Los <strong>de</strong>stinatarios<br />

sociales, cuando acu<strong>de</strong>n ante sus propios ag<strong>en</strong>tes conciliadores y<br />

mediadores, que, equitativam<strong>en</strong>te y con dilig<strong>en</strong>cia, buscan, diriman o<br />

les promuevan soluciones concretas, esto permite restituir la confianza<br />

<strong>en</strong> la justicia, a la vez que se disminuye la judicialización <strong>de</strong> este tipo<br />

<strong>de</strong> controversias, lo que da un valioso respiro a la congestión que <strong>en</strong> la<br />

actualidad sufre la administración pública <strong>en</strong> la materia.<br />

Colombia no fue aj<strong>en</strong>a a este f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o y por <strong>el</strong>lo con ocasión <strong>de</strong> la<br />

expedición <strong>de</strong> la Carta Política <strong>de</strong> 1991, <strong>el</strong> tema <strong>de</strong> la administración <strong>de</strong><br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 193 25/09/2009 09:39:50 a.m.<br />

193


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

194<br />

justicia tuvo un giro <strong>de</strong>finitivo, motivo por <strong>el</strong> cual se reclama la sustitución<br />

<strong>de</strong> un esquema <strong>en</strong> <strong>el</strong> que confluy<strong>en</strong> formas tradicionales por alternativas<br />

<strong>de</strong> solución <strong>de</strong> conflictos, <strong>en</strong> los que participan servidores públicos y<br />

personas particulares, para facilitar la solución a los problemas, propios<br />

y aj<strong>en</strong>os, hacer efectivo un mayor niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> acceso y efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> los<br />

mecanismos <strong>de</strong> provisión <strong>de</strong> justicia.<br />

Con dirección a esa específica finalidad, se expidieron la Ley 23 <strong>de</strong><br />

1991, <strong>el</strong> Decreto reglam<strong>en</strong>tario 800 <strong>de</strong> 1991, Decreto 2651 <strong>de</strong> 1991,<br />

Ley 70 <strong>de</strong> 1993, Ley 134 <strong>de</strong> 1994, Ley 270 <strong>de</strong> 1996, Ley 446 <strong>de</strong> 1998,<br />

Ley 497 <strong>de</strong> 1999, Ley 640 <strong>de</strong> 2001, <strong>el</strong> Acto Legislativo 003 <strong>de</strong>l 2002,<br />

que reformó <strong>de</strong> manera estructural los artículos 116 y 250 <strong>de</strong> la Carta<br />

Política y que sirvió <strong>de</strong> transición al nuevo sistema acusatorio, y la Ley<br />

906 <strong>de</strong> 2004 que expidió <strong>el</strong> nuevo Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

Con esta última ley se abre camino para <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to real <strong>de</strong> un<br />

mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> Justicia Restaurativa <strong>en</strong> materia p<strong>en</strong>al, dirigido a at<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

con efici<strong>en</strong>cia y oportunidad las necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los asociados y, a la<br />

vez, procurar la <strong>de</strong>scongestión <strong>de</strong> <strong>de</strong>spachos judiciales.<br />

Mediante la adopción <strong>de</strong> este esquema se implem<strong>en</strong>taron mecanismos<br />

como la conciliación preprocesal, la conciliación <strong>en</strong> <strong>el</strong> inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong><br />

reparación integral y la mediación, que se gobiernan por los principios<br />

rectores y garantías procesales <strong>de</strong> la oportunidad, inmediación,<br />

restablecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho, integración y pon<strong>de</strong>ración, avales <strong>de</strong> una<br />

pronta y cumplida justicia.<br />

La Justicia Restaurativa es un nuevo movimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> la<br />

victimología y la criminología, que parte <strong>de</strong>l reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> que <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>lito causa daños a las personas y comunida<strong>de</strong>s y que, por lo tanto,<br />

<strong>de</strong>be ser corregido creando un esc<strong>en</strong>ario –<strong>en</strong>tre otros– don<strong>de</strong> se<br />

reduzcan los índices <strong>de</strong> impunidad, intolerancia, congestión y mora <strong>en</strong><br />

la administración <strong>de</strong> justicia, y que a la vez logre <strong>el</strong> justo reconocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l perjuicio causado a la víctima y la resocialización <strong>de</strong>l infractor <strong>en</strong> la<br />

comunidad.<br />

Interesa <strong>de</strong>cir que la herrami<strong>en</strong>ta jurídica contemplada <strong>en</strong> la ley no solo<br />

contribuye a la reducción <strong>de</strong> costos <strong>de</strong> procesami<strong>en</strong>to que se observan<br />

como bastante excesivos fr<strong>en</strong>te a la naturaleza <strong>de</strong> la falta, sino que<br />

a<strong>de</strong>más evita <strong>el</strong> lat<strong>en</strong>te riesgo repres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> la discrecionalidad <strong>de</strong> la<br />

<strong>Fiscalía</strong> <strong>de</strong> no investigar esa causa.<br />

Este específico mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> justicia se <strong>de</strong>sarrolla con la participación<br />

<strong>de</strong> conciliadores particulares y funcionarios <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong>, qui<strong>en</strong>es<br />

<strong>de</strong>cidirán <strong>en</strong> equidad las causas m<strong>en</strong>ores, con <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er<br />

<strong>el</strong> resarcimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los perjuicios y <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 194 25/09/2009 09:39:50 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

sustancial. Se ha implem<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> las Salas <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción al Usuario<br />

–SAU–, C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción a la Viol<strong>en</strong>cia Intrafamiliar –CAVIF–<br />

y las Casas <strong>de</strong> Justicia que apoyan <strong>el</strong> proyecto, y recib<strong>en</strong> ayuda<br />

interinstitucional ofrecida por los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> conciliación, universida<strong>de</strong>s,<br />

colegios <strong>de</strong> abogados y difer<strong>en</strong>tes agremiaciones que agrupan otras<br />

profesiones. Esta forma <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>r permite reducir no solo los costos<br />

burocráticos estatales que significa <strong>el</strong> agotami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un proceso p<strong>en</strong>al,<br />

sino que a<strong>de</strong>más evita la mayúscula congestión que históricam<strong>en</strong>te se<br />

ha pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> la investigación <strong>de</strong> esta variable <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>tos,<br />

con la lam<strong>en</strong>table consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> no respon<strong>de</strong>r oportunam<strong>en</strong>te a la<br />

<strong>de</strong>manda <strong>de</strong> justicia.<br />

Para este propósito, la Ley 906 <strong>de</strong> 2004 radicó <strong>en</strong> cabeza <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong><br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación la misión <strong>de</strong> <strong>el</strong>aborar <strong>el</strong> manual que permita fijar<br />

las directrices y reglas a que <strong>de</strong>be someterse <strong>el</strong> programa <strong>de</strong> Justicia<br />

Restaurativa, que se cumple con la expedición <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te texto,<br />

cuyo fin es <strong>el</strong> <strong>de</strong> fortalecer los conocimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> los funcionarios <strong>de</strong> la<br />

<strong>en</strong>tidad <strong>en</strong> la materia, así como precisar los criterios para la aplicación<br />

<strong>de</strong> una metodología clara <strong>en</strong> la ejecución <strong>de</strong> estrategias para abordar<br />

los mecanismos <strong>de</strong> este novedoso sistema.<br />

12.2. Noción<br />

Proceso <strong>en</strong> <strong>el</strong> que las partes, víctima e imputado, acusado o s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ciado,<br />

quer<strong>el</strong>lante y quer<strong>el</strong>lado, o sus repres<strong>en</strong>tantes legales, con la ayuda<br />

imparcial <strong>de</strong> un facilitador, conciliador o mediador, por mutuo cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to<br />

y para prop<strong>en</strong><strong>de</strong>r por un resultado restaurativo, resu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> proporcionalm<strong>en</strong>te<br />

las consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito y <strong>de</strong> esta manera logran que se<br />

repare, in<strong>de</strong>mnice, <strong>de</strong>vu<strong>el</strong>va, reintegre, retracte o rectifique los perjuicios<br />

causados con <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito, para así obt<strong>en</strong>er una pronta y a<strong>de</strong>cuada administración<br />

<strong>de</strong> justicia.<br />

12.3. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Constitución Nacional Artículos 1º, 2º, 82, 94, 116, 225, 269, 228 y 401.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al<br />

Ley 640 <strong>de</strong> 2001 Artículos 1º y 5º.<br />

12.4. Mecanismos <strong>de</strong> Justicia Restaurativa<br />

• Conciliación preprocesal<br />

Artículos 11, 22, 25, 27, 66, 70 y 102, 114, 132,<br />

331 y 518.<br />

• Conciliación procesal <strong>en</strong> <strong>el</strong> inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> reparación integral<br />

• Mediación.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 195 25/09/2009 09:39:50 a.m.<br />

195


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

196<br />

12.4.1. Conciliación<br />

12.4.1.1. Noción<br />

Es una estrategia <strong>de</strong> solución <strong>de</strong> conflictos que, <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dida como medio<br />

alternativo al proceso judicial y gracias a la interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> un conciliador,<br />

permite que las partes consi<strong>de</strong>r<strong>en</strong> sus necesida<strong>de</strong>s, intereses, y todo<br />

aqu<strong>el</strong>lo que es verda<strong>de</strong>ram<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>evante <strong>de</strong>l problema, para fom<strong>en</strong>tar<br />

y favorecer una solución justa por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> los hechos manifiestos o<br />

<strong>de</strong> basarse fi<strong>el</strong>m<strong>en</strong>te <strong>en</strong> lo que estipula la ley para resolver <strong>el</strong> conflicto.<br />

Así, pues, la conciliación es aqu<strong>el</strong> mecanismo mediante <strong>el</strong> cual las<br />

partes <strong>en</strong>vu<strong>el</strong>tas <strong>en</strong> un conflicto, previa actuación <strong>de</strong> un conciliador,<br />

buscan una solución racional, lógica y satisfactoria que ponga fin a la<br />

controversia 253 .<br />

12.4.1.2. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Constitución Nacional Artículos 1º, 2º y 116.<br />

Código P<strong>en</strong>al Artículos 94 y 225.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al Artículos 11, 22, 25, 27, 66, 70, 114, 132, 331<br />

y 518.<br />

Ley 270 <strong>de</strong> 1996<br />

Ley 640 <strong>de</strong> 2001 Artículos 1º y 5º<br />

12.4.1.3. Proce<strong>de</strong>ncia y clases <strong>de</strong> conciliación<br />

Para los efectos <strong>de</strong>l nuevo sistema la conciliación será preprocesal, y<br />

procesal <strong>en</strong> <strong>el</strong> inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> reparación integral.<br />

12.4.1.3.1. Conciliación preprocesal<br />

Se realiza obligatoriam<strong>en</strong>te cuando se proce<strong>de</strong> por <strong>de</strong>litos que para<br />

investigarse requier<strong>en</strong> quer<strong>el</strong>la <strong>de</strong> parte, lo cual constituye requisito <strong>de</strong><br />

procedibilidad.<br />

En su artículo 37, la Ley 906 <strong>de</strong> 2004 abre la posibilidad para la realización<br />

<strong>de</strong> conciliación <strong>en</strong> <strong>de</strong>litos no quer<strong>el</strong>lables, esto es investigables <strong>de</strong> oficio,<br />

cuando <strong>en</strong> <strong>el</strong> inciso segundo <strong>de</strong>l numeral 3 <strong>de</strong> la norma <strong>en</strong> com<strong>en</strong>to<br />

dispone que “La investigación <strong>de</strong> oficio no impi<strong>de</strong> aplicar, cuando la<br />

<strong>de</strong>cisión se consi<strong>de</strong>re necesaria, los efectos propios <strong>de</strong> la quer<strong>el</strong>la para<br />

b<strong>en</strong>eficio y reparación integral <strong>de</strong> la víctima <strong>de</strong>l injusto”. Efectos propios<br />

253 Exig<strong>en</strong>cia que fuera <strong>de</strong>clarada exequible por la Corte Constitucional mediante la s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-1198/08.<br />

M.P. Nilson Pinilla Pinilla, <strong>en</strong> tanto que no ocurrió lo mismo con <strong>el</strong> aparte atin<strong>en</strong>te a que “En los <strong>de</strong>litos<br />

<strong>de</strong> viol<strong>en</strong>cia intrafamiliar, los b<strong>en</strong>eficios quedaran supeditados a la valoración positiva <strong>de</strong>l Instituto<br />

Colombiano <strong>de</strong> Bi<strong>en</strong>estar Familiar”, cuya inexequibilidad se dispuso <strong>en</strong> la misma oportunidad.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 196 25/09/2009 09:39:50 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

que se contra<strong>en</strong>, precisam<strong>en</strong>te, a las posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>de</strong>sistimi<strong>en</strong>to y<br />

<strong>de</strong> conciliación 254 .<br />

No obstante, esta posibilidad se restringe a los <strong>de</strong>litos <strong>de</strong> persecución<br />

oficiosa que sean <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Jueces P<strong>en</strong>ales Municipales,<br />

lo que se infiere <strong>de</strong> la materia que regula <strong>el</strong> artículo; es <strong>de</strong>cir, la fijación<br />

<strong>de</strong> la compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> dichos funcionarios, al tiempo que la norma se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra inserta <strong>en</strong> <strong>el</strong> Libro I, Título I, Capítulo Segundo <strong>de</strong> la Ley 906<br />

<strong>de</strong> 2004, nominado “De la Compet<strong>en</strong>cia”.<br />

Esta posibilidad <strong>de</strong> conciliación que plantea <strong>el</strong> artículo 37 se supedita<br />

necesariam<strong>en</strong>te a que <strong>el</strong>la sea viable para <strong>el</strong> b<strong>en</strong>eficio y reparación<br />

integral <strong>de</strong> la víctima <strong>de</strong>l injusto 255 .<br />

12.4.1.3.1.1. Oportunidad<br />

De acuerdo con <strong>el</strong> artículo 522 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al,<br />

la conciliación preprocesal es un requisito <strong>de</strong> “procedibilidad para <strong>el</strong><br />

ejercicio <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al, cuando se trate <strong>de</strong> <strong>de</strong>litos quer<strong>el</strong>lables…”.<br />

Ello significa que <strong>de</strong>be <strong>de</strong>finirse previam<strong>en</strong>te cuándo se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> que<br />

existe ejercicio <strong>de</strong> acción p<strong>en</strong>al <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema procesal p<strong>en</strong>al colombiano,<br />

cuestión que queda claram<strong>en</strong>te <strong>de</strong>terminada por la “formulación <strong>de</strong><br />

imputación” 256 , pues, a partir <strong>de</strong> este mom<strong>en</strong>to, ya no solo se investigan<br />

hechos, sino que se vinculan personas a la investigación, se activa la<br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong>l imputado y se interrumpe <strong>el</strong> término <strong>de</strong> prescripción <strong>de</strong> la<br />

acción p<strong>en</strong>al 257 .<br />

De este modo, la conciliación preprocesal pue<strong>de</strong> int<strong>en</strong>tarse durante<br />

la indagación, cuando a <strong>el</strong>la ha habido lugar y, <strong>en</strong> todo caso, como<br />

requisito <strong>de</strong> procedibilidad hasta antes <strong>de</strong> formular la imputación.<br />

Para po<strong>de</strong>r int<strong>en</strong>tar la conciliación preprocesal, obviam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>be estar<br />

i<strong>de</strong>ntificado o individualizado <strong>el</strong> quer<strong>el</strong>lado, pues <strong>de</strong> otra manera no<br />

podría citárs<strong>el</strong>e para <strong>el</strong> arreglo, como lo dispone <strong>el</strong> inciso 2º <strong>de</strong>l artículo<br />

522 citado.<br />

Otra razón adicional para indicar que la conciliación preprocesal ti<strong>en</strong>e<br />

su ámbito durante la indagación o, <strong>en</strong> cualquier caso, <strong>en</strong> mom<strong>en</strong>tos<br />

anteriores a la formulación <strong>de</strong> imputación, lo <strong>de</strong>nota la disposición<br />

señalada cuando prevé que si se produce <strong>el</strong> acuerdo, <strong>el</strong> fiscal proce<strong>de</strong>rá<br />

254 Ver s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-591 <strong>de</strong> 2005, numeral 13-2.<br />

255 Artículos 286, 287, 290 y 292 <strong>de</strong>l CPP.<br />

256 Artículos 78 y 79 CPP.<br />

257 Recuér<strong>de</strong>se que ante <strong>el</strong> fiscal sólo es posible la conciliación preprocesal, es <strong>de</strong>cir, aqu<strong>el</strong>la previa a la<br />

judialización <strong>de</strong> la quer<strong>el</strong>la y que se exige como condición <strong>de</strong> procedibilidad.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 197 25/09/2009 09:39:50 a.m.<br />

197


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

198<br />

a archivar las dilig<strong>en</strong>cias, actitud que solo pue<strong>de</strong> asumirse “antes <strong>de</strong><br />

la formulación <strong>de</strong> imputación”, pues, <strong>de</strong> lo contrario, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>bería<br />

solicitar preclusión al juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to 258 .<br />

La norma <strong>en</strong> cuestión indica que, si no se produce la conciliación o<br />

acuerdo, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>berá ejercitar la acción p<strong>en</strong>al correspondi<strong>en</strong>te, “sin<br />

perjuicio <strong>de</strong> que las partes acudan al mecanismo <strong>de</strong> la mediación”. En<br />

estos términos legislativos resulta claro que solo se previó la conciliación<br />

preprocesal y, si esta falla, solo queda como mecanismo <strong>de</strong> justicia<br />

restaurativa la mediación. No existe <strong>en</strong>tonces la conciliación procesal.<br />

Ahora bi<strong>en</strong>, lo dicho no obsta para que, tratándose <strong>de</strong> <strong>de</strong>litos<br />

quer<strong>el</strong>lables, a pesar <strong>de</strong> haberse iniciado la acción p<strong>en</strong>al (formulación <strong>de</strong><br />

imputación), quer<strong>el</strong>lante y quer<strong>el</strong>lado puedan acudir a una conciliación<br />

extraprocesal, antes <strong>de</strong> que concluya la audi<strong>en</strong>cia preparatoria, <strong>en</strong><br />

un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> conciliación o ante un conciliador reconocido como tal 259<br />

y, posteriorm<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> primero haga una manifestación procesal <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sistimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la quer<strong>el</strong>la, verbalm<strong>en</strong>te o por escrito. En este ev<strong>en</strong>to,<br />

será <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to qui<strong>en</strong>, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> escuchar la opinión<br />

<strong>de</strong>l fiscal <strong>de</strong>legado que conoce <strong>de</strong>l caso, y previa verificación <strong>de</strong> que<br />

la <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l quer<strong>el</strong>lante es libre, voluntaria e informada, <strong>de</strong>termine<br />

si acepta o no <strong>el</strong> <strong>de</strong>sistimi<strong>en</strong>to lo que hará <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> preclusión.<br />

12.4.1.3.1.2. Compet<strong>en</strong>cia<br />

Son compet<strong>en</strong>tes para a<strong>de</strong>lantar la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> conciliación preprocesal:<br />

<strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado, un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> conciliación o un conciliador reconocido<br />

como tal 260 .<br />

12.4.1.3.1.3. Restricciones<br />

No habrá lugar a la conciliación preprocesal cuando hayan transcurrido<br />

seis (6) meses o más <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la comisión <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito, o <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong> que <strong>de</strong>saparezcan las circunstancias <strong>de</strong> caso fortuito o fuerza<br />

mayor que impidieron al quer<strong>el</strong>lante legítimo t<strong>en</strong>er conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la<br />

ocurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la conducta punible 261 , o cuando se pres<strong>en</strong>te alguna <strong>de</strong><br />

las otras causales <strong>de</strong> extinción <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al. No obstante, esto lo<br />

<strong>de</strong>cidirá <strong>el</strong> fiscal y no los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> conciliación ni los conciliadores si<br />

fr<strong>en</strong>te a estos se pres<strong>en</strong>ta solicitud <strong>de</strong> conciliación <strong>de</strong>berán tramitarla y<br />

258 El inciso 1 <strong>de</strong>l artículo 522 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al los señala taxativam<strong>en</strong>te.<br />

259 En esas condiciones temporales habrá operado <strong>el</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> la caducidad <strong>de</strong> la quer<strong>el</strong>la (artículo 73<br />

<strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al).<br />

260 Podrá pres<strong>en</strong>tarse también <strong>en</strong> una sala <strong>de</strong> <strong>de</strong>nuncias o ante la unidad <strong>de</strong> policía judicial que corresponda,<br />

qui<strong>en</strong> la <strong>en</strong>viará a la <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia correspondi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> para <strong>el</strong> trámite <strong>de</strong> rigor.<br />

261 Artículo 522, inciso tercero.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 198 25/09/2009 09:39:50 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

<strong>el</strong> acta <strong>en</strong> la cual se consigne lo acaecido <strong>en</strong> <strong>el</strong>la será remitida al fiscal<br />

que conozca <strong>de</strong>l caso cuando haya sido formulada la quer<strong>el</strong>la.<br />

12.4.1.3.1.4. Legitimidad para conciliar<br />

• En interés <strong>de</strong> la víctima: El sujeto pasivo, víctima o perjudicado <strong>de</strong>l<br />

<strong>de</strong>lito o here<strong>de</strong>ros, su repres<strong>en</strong>tante legal o apo<strong>de</strong>rado. El Procurador<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación cuando se afecte <strong>el</strong> interés público o colectivo,<br />

y <strong>el</strong> Def<strong>en</strong>sor <strong>de</strong> Familia <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> inasist<strong>en</strong>cia alim<strong>en</strong>taria.<br />

• En interés <strong>de</strong>l victimario: El indiciado o quer<strong>el</strong>lado, su repres<strong>en</strong>tante<br />

legal o apo<strong>de</strong>rado; <strong>en</strong> <strong>el</strong> inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> reparación integral podrán actuar<br />

con este propósito <strong>el</strong> tercero civilm<strong>en</strong>te responsable y <strong>el</strong> asegurador<br />

<strong>de</strong> la responsabilidad civil amparada <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> contrato <strong>de</strong> seguro<br />

válidam<strong>en</strong>te c<strong>el</strong>ebrado.<br />

12.4.1.3.1.5. Procedimi<strong>en</strong>to<br />

• Recepción <strong>de</strong> la solicitud, verbal o escrita, <strong>en</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral<br />

<strong>de</strong> la Nación, o <strong>en</strong> un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> conciliación, conciliador acreditado,<br />

personero o notario 262 .<br />

• Recepción y registro <strong>de</strong> la solicitud, con indicación <strong>de</strong> lugar y fecha<br />

<strong>de</strong> la pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> la petición, i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong>l peticionario y<br />

domicilio o lugar <strong>de</strong> ubicación <strong>de</strong> las partes por convocar; <strong>de</strong>scripción<br />

sucinta <strong>de</strong> los presuntos hechos <strong>de</strong>lictivos y <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho vulnerado.<br />

En lo posible se dilig<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> formato diseñado para <strong>el</strong> efecto.<br />

• Verificación <strong>de</strong> si ha operado o no <strong>el</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> caducidad o<br />

alguna causal <strong>de</strong> extinción <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al.<br />

• Señalami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> fecha y hora <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> conciliación, <strong>de</strong>ntro<br />

<strong>de</strong> los cinco días sigui<strong>en</strong>tes.<br />

• Citación inmediata <strong>de</strong> las partes a las direcciones registradas <strong>en</strong> la<br />

solicitud.<br />

• Previa solicitud justificada <strong>de</strong> cualquiera <strong>de</strong> las partes, por una<br />

sola vez, podrá aplazarse <strong>en</strong> un término razonable la práctica <strong>de</strong> la<br />

dilig<strong>en</strong>cia.<br />

• La inasist<strong>en</strong>cia injustificada <strong>de</strong>l quer<strong>el</strong>lante a la dilig<strong>en</strong>cia se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

como <strong>de</strong>sistimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la pret<strong>en</strong>sión y se archiva lo brevem<strong>en</strong>te<br />

actuado. Si qui<strong>en</strong> no concurre es <strong>el</strong> quer<strong>el</strong>lado, igualm<strong>en</strong>te concluye<br />

<strong>el</strong> trámite <strong>de</strong> la conciliación y, si fuere proce<strong>de</strong>nte, <strong>el</strong> fiscal da inicio<br />

al ejercicio <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al.<br />

262 S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia 24.829 <strong>de</strong>l 18 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2007, M.P. Yesid Ramírez Bastidas, Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 199 25/09/2009 09:39:50 a.m.<br />

199


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

200<br />

• En <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to <strong>de</strong> que la audi<strong>en</strong>cia se realice <strong>en</strong> un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />

conciliación o ante un conciliador reconocido como tal, <strong>el</strong> conciliador<br />

<strong>en</strong>viará copia <strong>de</strong>l acta que así lo constate al fiscal que conozca <strong>de</strong><br />

la quer<strong>el</strong>la, qui<strong>en</strong> archivará las dilig<strong>en</strong>cias si fuere exitosa, o <strong>en</strong> caso<br />

contrario, iniciará la acción p<strong>en</strong>al correspondi<strong>en</strong>te 263 .<br />

12.4.1.3.1.6. Actividad Conciliatoria<br />

• El conciliador <strong>en</strong>tra <strong>en</strong> contacto con las partes, les informa sobre <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to<br />

conciliatorio, su naturaleza, características, v<strong>en</strong>tajas y consecu<strong>en</strong>cias.<br />

• Basado <strong>el</strong> conciliador <strong>en</strong> la versión <strong>de</strong> las partes, i<strong>de</strong>ntificará las<br />

causas <strong>de</strong>l conflicto, los antece<strong>de</strong>ntes, sus repercusiones y efectos<br />

y los obstáculos para una viabilidad <strong>de</strong> solución.<br />

• Cuando <strong>el</strong> conciliador consi<strong>de</strong>re oportuna la realización <strong>de</strong> una charla<br />

<strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilización previa a la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> conciliación, esta podrá<br />

surtirse con <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong> profesionales <strong>en</strong> ci<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> la salud y humanas.<br />

• La s<strong>en</strong>sibilización podrá abordar temas tales como los b<strong>en</strong>eficios<br />

<strong>de</strong> la conciliación, aspectos legales y formales, los valores <strong>de</strong> la<br />

sociedad y la familia e importancia <strong>de</strong> la conviv<strong>en</strong>cia pacífica.<br />

• Se da inicio a la conciliación y se invita a las partes a exponer sus<br />

intereses y fórmulas <strong>de</strong> solución.<br />

• Agotada la fase anterior, la actividad conciliatoria se consignará <strong>en</strong><br />

un acta con la que se cumplirá y constará la condición o exig<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> procedibilidad.<br />

12.4.1.3.1.7. Cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l acta<br />

• Lugar, fecha y hora <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> conciliación.<br />

• I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong>l conciliador (Fiscal <strong>de</strong>legado, un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />

conciliación <strong>en</strong> equidad, un abogado conciliador adscrito a un c<strong>en</strong>tro<br />

<strong>de</strong> conciliación, <strong>el</strong> personero municipal o un notario).<br />

• I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> las partes que fueron citadas y las que comparecieron<br />

a la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> conciliación.<br />

• R<strong>el</strong>ación sucinta <strong>de</strong> los pedim<strong>en</strong>tos y ofrecimi<strong>en</strong>tos motivo <strong>de</strong><br />

concertación.<br />

263 Resolución 05101-2008.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 200 25/09/2009 09:39:50 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• El acuerdo logrado por las partes con indicación <strong>de</strong> la cuantía,<br />

modo, tiempo y lugar <strong>de</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las obligaciones pactadas,<br />

o constancia <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sacuerdo y <strong>de</strong> los impedim<strong>en</strong>tos surgidos que<br />

frustraron la conciliación.<br />

• Una vez leída y aprobada <strong>el</strong> acta, <strong>el</strong> conciliador expedirá a las partes<br />

copia <strong>de</strong> la dilig<strong>en</strong>cia, <strong>de</strong>jando constancia <strong>de</strong> <strong>el</strong>lo. El acta presta<br />

mérito ejecutivo (Parágrafo 1, art. 1º Ley 640 <strong>de</strong> 2001).<br />

12.4.1.3.1.8. Efectos <strong>de</strong> la conciliación<br />

• Conciliación exitosa<br />

Si fue practicada por <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado antes <strong>de</strong> formular imputación,<br />

archivará las dilig<strong>en</strong>cias. Si fue realizada por un conciliador difer<strong>en</strong>te,<br />

remitirá <strong>el</strong> acta al fiscal que conozca <strong>de</strong> la quer<strong>el</strong>la para que proceda<br />

al archivo. En <strong>el</strong> acta <strong>de</strong>berán consignarse los <strong>de</strong>rechos y obligaciones<br />

que correspon<strong>de</strong>n, se fijarán las condiciones, cuantías, modos, tiempos<br />

y lugares <strong>de</strong> cumplimi<strong>en</strong>to, con la finalidad <strong>de</strong> estructurar los requisitos<br />

<strong>de</strong> un título ejecutivo.<br />

La obligación podrá someterse por las partes, a plazo o condición<br />

razonable, don<strong>de</strong> se fijarán los términos <strong>de</strong> los compromisos<br />

asumidos las obligaciones y se precisará su modo, tiempo y lugar <strong>de</strong><br />

cumplimi<strong>en</strong>to.<br />

El fiscal <strong>de</strong>legado, <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción al plazo razonable, podrá abst<strong>en</strong>erse <strong>de</strong><br />

disponer <strong>el</strong> archivo <strong>de</strong> las dilig<strong>en</strong>cias, mi<strong>en</strong>tras verifica su cumplimi<strong>en</strong>to 264 .<br />

• Conciliación fallida<br />

Si fue practicada por <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado, iniciará <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> la acción<br />

p<strong>en</strong>al. Si fue realizada por un conciliador difer<strong>en</strong>te, remitirá <strong>el</strong> acta al<br />

fiscal a qui<strong>en</strong> se haya asignado la quer<strong>el</strong>la para que <strong>de</strong>cida sobre <strong>el</strong><br />

ejercicio <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al.<br />

12.4.1.3.1.9. Ejemplo <strong>de</strong> conciliación<br />

• Planteami<strong>en</strong>to<br />

Jorge Armando B<strong>el</strong>trán Gómez y St<strong>el</strong>la Jiménez Díaz, c<strong>el</strong>ebraron su<br />

matrimonio <strong>el</strong> 1º <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1995 y <strong>de</strong> esa unión nacieron los m<strong>en</strong>ores<br />

Juan Carlos y Pedro Luis B<strong>el</strong>trán Jiménez, qui<strong>en</strong>es hoy día cu<strong>en</strong>tan<br />

con ocho y seis años <strong>de</strong> edad, respectivam<strong>en</strong>te. B<strong>el</strong>trán Gómez, <strong>el</strong> día<br />

15 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2001, abandonó su hogar y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces se sustrae<br />

264 Resolución 05101-2008.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 201 25/09/2009 09:39:50 a.m.<br />

201


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

202<br />

íntegram<strong>en</strong>te al suministro <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos para sus hijos, los que tan solo,<br />

a partir <strong>de</strong> esa fecha, colman sus necesida<strong>de</strong>s básicas con <strong>el</strong> suministro<br />

<strong>de</strong> su señora madre Jiménez Díaz, qui<strong>en</strong> labora ocasionalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

aseo doméstico y <strong>de</strong>v<strong>en</strong>ga $240.000 m<strong>en</strong>suales, <strong>de</strong> los cuales <strong>de</strong>be<br />

pagar $120.000 como arri<strong>en</strong>do <strong>de</strong> la habitación que comparte con sus<br />

m<strong>en</strong>ores hijos, ubicada <strong>en</strong> la carrera 94 No. 33-45, barrio Fontibón <strong>de</strong>l<br />

occi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> Bogotá, don<strong>de</strong> a diario <strong>de</strong>ja solos los m<strong>en</strong>ores aludidos,<br />

qui<strong>en</strong>es aún no comi<strong>en</strong>zan los años <strong>de</strong> escolaridad.<br />

B<strong>el</strong>trán Gómez <strong>en</strong> la actualidad conforma un nuevo hogar y es padre<br />

<strong>de</strong> un m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> dos años <strong>de</strong> edad; labora esporádicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> una<br />

empresa particular y allí gana un promedio <strong>de</strong> $300.000 m<strong>en</strong>suales.<br />

• Recepción <strong>de</strong> la solicitud<br />

Radicado No. 000001. <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación, Seccional <strong>de</strong><br />

Bogotá.<br />

Ciudad y fecha: Bogotá, D. C., tres (3) <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> dos mil cinco<br />

(2005). Hora: Ocho <strong>de</strong> la mañana (8:00 a.m.)<br />

Quer<strong>el</strong>lante: St<strong>el</strong>la Jiménez Díaz, C.C. No. 63.455.173 <strong>de</strong> Barbosa<br />

(Santan<strong>de</strong>r), 32 años <strong>de</strong> edad, resi<strong>de</strong>nte <strong>en</strong> la carrera 94 No. 33-45,<br />

barrio Fontibón <strong>de</strong> Bogotá, t<strong>el</strong>éfono 2678524.<br />

Quer<strong>el</strong>lado: Jorge Armando B<strong>el</strong>trán Gómez, C.C. No. 79.567.197 <strong>de</strong><br />

Bogotá, 34 años <strong>de</strong> edad, resi<strong>de</strong>nte <strong>en</strong> la carrera 17 No. 168-45, barrio<br />

San Cristóbal Norte <strong>de</strong> Bogotá, t<strong>el</strong>éfono 6324526.<br />

Hechos: Acaec<strong>en</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> 15 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2001, fecha a partir <strong>de</strong> la<br />

cual Jorge Armando B<strong>el</strong>trán Gómez se sustrae íntegram<strong>en</strong>te al <strong>de</strong>ber<br />

alim<strong>en</strong>tario respecto <strong>de</strong> sus m<strong>en</strong>ores hijos Juan Carlos y Pedro Luis<br />

B<strong>el</strong>trán Jiménez, qui<strong>en</strong>es cu<strong>en</strong>tan con 8 y 6 años <strong>de</strong> edad, respectivam<strong>en</strong>te,<br />

y cuyos alim<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces tan solo son asumidos por su<br />

señora madre St<strong>el</strong>la Jiménez Díaz, qui<strong>en</strong> no <strong>de</strong>v<strong>en</strong>ga un salario acor<strong>de</strong><br />

para suplir las necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> sus hijos.<br />

D<strong>el</strong>ito: Inasist<strong>en</strong>cia Alim<strong>en</strong>taria (artículo 233 <strong>de</strong>l Código P<strong>en</strong>al).<br />

Pret<strong>en</strong>siones: Que Jorge Armando B<strong>el</strong>trán Gómez pague a la señora<br />

St<strong>el</strong>la Jiménez Díaz una cuota monetaria que por alim<strong>en</strong>tos corresponda<br />

y sea acor<strong>de</strong> con las necesida<strong>de</strong>s básicas <strong>de</strong> sus m<strong>en</strong>ores hijos Juan<br />

Carlos y Pedro Luis B<strong>el</strong>trán Jiménez, la cual sea retroactiva al 15 <strong>de</strong><br />

junio <strong>de</strong> 2001, y se comprometa <strong>en</strong> a<strong>de</strong>lante a aportarla m<strong>en</strong>sualm<strong>en</strong>te<br />

y a increm<strong>en</strong>tarla cada año, conforme al increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l Índice <strong>de</strong><br />

Precios al Consumidor.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 202 25/09/2009 09:39:50 a.m.


Anexos:<br />

1. Registro civil <strong>de</strong> matrimonio.<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

2. Registro civil <strong>de</strong> nacimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los m<strong>en</strong>ores Juan Carlos y Pedro Luis<br />

B<strong>el</strong>trán Jiménez.<br />

• Convocatoria <strong>de</strong> las partes<br />

<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

Dirección Seccional <strong>de</strong> Bogotá<br />

Unida<strong>de</strong>s Locales<br />

Bogotá, D. C., <strong>en</strong>ero tres <strong>de</strong> dos mil cinco (2005).<br />

Por ser proce<strong>de</strong>nte y viable la petición instaurada, se dispone convocar<br />

a las partes a audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> conciliación, la que se practicará <strong>el</strong> 11 <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>ero <strong>de</strong> dos mil cinco (2005), a las nueve <strong>de</strong> la mañana (9:00 a. m.).<br />

Cítese, vía t<strong>el</strong>efónica y t<strong>el</strong>egráfica, a la señora St<strong>el</strong>la Jiménez Díaz a la<br />

carrera 94 No. 33-45, barrio Fontibón <strong>de</strong> Bogotá, t<strong>el</strong>éfono No. 2678524,<br />

y a Jorge Armando B<strong>el</strong>trán Gómez a la carrera 17 No. 168-45, barrio<br />

San Cristóbal Norte <strong>de</strong> Bogotá, t<strong>el</strong>éfono 6324526.<br />

Notificados personalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la convocatoria<br />

St<strong>el</strong>la Jiménez Díaz (quer<strong>el</strong>lante)<br />

Jorge Armando B<strong>el</strong>trán Gómez (quer<strong>el</strong>lado)<br />

Fiscal Local D<strong>el</strong>egado<br />

• Cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l acta <strong>de</strong> conciliación<br />

<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

Dirección Seccional <strong>de</strong> Bogotá<br />

Unida<strong>de</strong>s Locales<br />

En Bogotá, D. C., a los once (11) días <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> dos mil cinco (2005), si<strong>en</strong>do las<br />

nueve <strong>de</strong> la mañana (9:00 a.m.), ante la Unidad Local <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong>, Despacho No.<br />

1, comparec<strong>en</strong> St<strong>el</strong>la Jiménez Díaz, C.C. No. 63´455.173 <strong>de</strong> Barbosa, Santan<strong>de</strong>r y<br />

Jorge Armando B<strong>el</strong>trán Gómez, C.C. No. 79´567.197 <strong>de</strong> Bogotá, qui<strong>en</strong>es una vez<br />

i<strong>de</strong>ntificados pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te como quer<strong>el</strong>lante y quer<strong>el</strong>lado, manifiestan que acu<strong>de</strong>n<br />

con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> c<strong>el</strong>ebrar acuerdo conciliatorio <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l caso <strong>de</strong> la refer<strong>en</strong>cia. Iniciada<br />

la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> conciliación por <strong>el</strong> suscrito Fiscal, se proce<strong>de</strong> a <strong>en</strong>terarlos <strong>de</strong>l objeto<br />

<strong>de</strong> la dilig<strong>en</strong>cia, haciéndoles saber <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to, finalidad y efectos <strong>de</strong> la misma,<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 203 25/09/2009 09:39:50 a.m.<br />

203


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

204<br />

conforme con <strong>el</strong> artículo 522 <strong>de</strong>l Código Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, así como los <strong>de</strong>rechos<br />

y <strong>de</strong>beres que les asiste. Inmediatam<strong>en</strong>te se conce<strong>de</strong> la palabra a la señora St<strong>el</strong>la<br />

Jiménez Díaz, a qui<strong>en</strong>, <strong>en</strong> su condición <strong>de</strong> quer<strong>el</strong>lante, se exhorta para que exponga<br />

sus pret<strong>en</strong>siones y pedim<strong>en</strong>tos. Seguidam<strong>en</strong>te se le conce<strong>de</strong> <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> la palabra<br />

al señor Jorge Armando B<strong>el</strong>trán Gómez, a qui<strong>en</strong>, <strong>en</strong> su condición <strong>de</strong> quer<strong>el</strong>lado, se<br />

exhorta a que exponga sus excepciones y pres<strong>en</strong>te los ofrecimi<strong>en</strong>tos respecto <strong>de</strong> lo<br />

solicitado por la señora quer<strong>el</strong>lante. Escuchadas las partes, se ha llegado al sigui<strong>en</strong>te<br />

acuerdo conciliatorio: El quer<strong>el</strong>lado se compromete a canc<strong>el</strong>ar todas las mesadas<br />

alim<strong>en</strong>tarias a<strong>de</strong>udadas a razón <strong>de</strong> $70.000 cada mes, a más tardar <strong>el</strong> veintiocho<br />

(28) <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> dos mil cinco (2005), <strong>en</strong> <strong>el</strong> domicilio <strong>de</strong> la señora quer<strong>el</strong>lante, y <strong>de</strong><br />

ahí <strong>en</strong> a<strong>de</strong>lante a cumplir estrictam<strong>en</strong>te con <strong>el</strong> pago conv<strong>en</strong>ido, suma que reajustará<br />

<strong>el</strong> primero <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> cada año t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> índice <strong>de</strong> inflación. Se<br />

advierte a las partes que <strong>de</strong> cumplirse <strong>el</strong> acuerdo como aquí se estipuló, <strong>el</strong> original<br />

<strong>de</strong>l acta se archivará; caso contrario, copia <strong>de</strong> la misma se <strong>en</strong>tregará a la señora<br />

quer<strong>el</strong>lante para que, si es su <strong>de</strong>seo, instaure las pertin<strong>en</strong>tes acciones civiles ante<br />

esa jurisdicción. Por ser proce<strong>de</strong>nte y comoquiera que las partes conciliaron, este<br />

<strong>de</strong>spacho fiscal dispone <strong>el</strong> archivo <strong>de</strong> las dilig<strong>en</strong>cias. No si<strong>en</strong>do otro <strong>el</strong> objeto <strong>de</strong> la<br />

pres<strong>en</strong>te dilig<strong>en</strong>cia se concluye si<strong>en</strong>do las diez <strong>de</strong> la mañana (10:00 a.m.) <strong>de</strong>l 11 <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>ero <strong>de</strong> dos mil cinco (2005).<br />

En <strong>el</strong> ejemplo anterior, si no hubiere acuerdo, la parte pertin<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l<br />

acta podría ser:<br />

Luego <strong>de</strong> escuchadas las partes, <strong>el</strong> suscrito fiscal advierte que las mismas<br />

se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran distantes <strong>de</strong> un ev<strong>en</strong>tual acuerdo y, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia,<br />

<strong>de</strong>ci<strong>de</strong> <strong>de</strong>clarar frustrado o fracasado <strong>el</strong> int<strong>en</strong>to conciliatorio. Se <strong>en</strong>tera<br />

a la señora quer<strong>el</strong>lante que <strong>el</strong> original <strong>de</strong>l acta se remitirá al Fiscal Local<br />

D<strong>el</strong>egado compet<strong>en</strong>te para que inicie la acción p<strong>en</strong>al. No si<strong>en</strong>do otro <strong>el</strong><br />

objeto <strong>de</strong> la pres<strong>en</strong>te convocatoria, se da por terminada si<strong>en</strong>do las diez<br />

<strong>de</strong> la mañana (10:00 a.m.) <strong>de</strong>l once (11) <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> dos mil cinco (2005).<br />

Quer<strong>el</strong>lante<br />

Quer<strong>el</strong>lado<br />

Fiscal D<strong>el</strong>egado<br />

12.4.2. Conciliación <strong>en</strong> <strong>el</strong> inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> reparación integral<br />

12.4.2.1. Noción<br />

Es <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> justicia restaurativa que ti<strong>en</strong>e como propósito<br />

prefer<strong>en</strong>te la reparación <strong>de</strong>l daño ocasionado con <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito y disminuir<br />

las consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> la p<strong>en</strong>a.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 204 25/09/2009 09:39:51 a.m.


12.4.2.2. Oportunidad procesal<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Se podrá solicitar la práctica <strong>de</strong>l inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> reparación integral<br />

durante los 30 días sigui<strong>en</strong>tes a la emisión <strong>de</strong>l fallo que <strong>de</strong>clara la<br />

responsabilidad p<strong>en</strong>al <strong>de</strong>l acusado.<br />

12.4.2.3. Peticionarios<br />

La solicitud <strong>de</strong>l inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> reparación podrá ser pres<strong>en</strong>tada por la<br />

víctima, o sus here<strong>de</strong>ros, sucesores o causahabi<strong>en</strong>tes, qui<strong>en</strong>es lo<br />

harán por conducto <strong>de</strong> apo<strong>de</strong>rado; y por <strong>el</strong> fiscal o <strong>el</strong> Ministerio Público<br />

a petición <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>la.<br />

Cuando la pret<strong>en</strong>sión sea exclusivam<strong>en</strong>te económica, la solicitud<br />

solo podrá ser pres<strong>en</strong>tada por la víctima, sus here<strong>de</strong>ros, sucesores o<br />

causahabi<strong>en</strong>tes, por conducto <strong>de</strong> apo<strong>de</strong>rado.<br />

12.4.2.4. Perjuicios conciliables<br />

Son susceptibles <strong>de</strong> conciliación <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> reparación<br />

los efectos civiles o patrimoniales g<strong>en</strong>erados por <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito, cuyo pago,<br />

reparación, in<strong>de</strong>mnización, <strong>de</strong>volución o reintegro, puedan amortizar,<br />

conmutar o disminuir parcialm<strong>en</strong>te la tasación <strong>de</strong> las sanciones<br />

impuestas al <strong>de</strong>clarado p<strong>en</strong>alm<strong>en</strong>te responsable.<br />

12.4.2.5. Procedimi<strong>en</strong>to<br />

• Requisitos <strong>de</strong> la solicitud <strong>de</strong>l inci<strong>de</strong>nte.<br />

◊ I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong>l juez al que se dirige.<br />

◊ Número único <strong>de</strong>l proceso, partes e intervini<strong>en</strong>tes.<br />

◊ Pret<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> la solicitud: reparar, in<strong>de</strong>mnizar, <strong>de</strong>volver,<br />

reintegrar, retractar, rectificar, abst<strong>en</strong>er, <strong>en</strong>tre otros.<br />

◊ Indicación <strong>de</strong> los hechos y <strong>de</strong> las pruebas <strong>en</strong> que se funda la<br />

solicitud.<br />

• Actividad <strong>de</strong>l juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> inci<strong>de</strong>nte<br />

◊ Apertura<br />

• Recibida la solicitud, abrirá inmediatam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong><br />

reparación integral por los daños causados con la conducta criminal<br />

y convocará a audi<strong>en</strong>cia pública que se practicará <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los ocho<br />

(8) días sigui<strong>en</strong>tes.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 205 25/09/2009 09:39:51 a.m.<br />

205


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

206<br />

• La convocatoria <strong>de</strong>l tercero civilm<strong>en</strong>te responsable para interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

trámite podrá realizarse <strong>en</strong> la solicitud <strong>de</strong>l inci<strong>de</strong>nte; la <strong>de</strong>l asegurador<br />

<strong>en</strong> garantía solo para efectos <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> conciliación.<br />

• Durante la audi<strong>en</strong>cia verificará la calidad y condición <strong>de</strong> la víctima;<br />

ev<strong>en</strong>tualm<strong>en</strong>te la <strong>de</strong> su repres<strong>en</strong>tante legal o apo<strong>de</strong>rado, o <strong>de</strong>l<br />

causahabi<strong>en</strong>te que actúe por efectos hereditarios.<br />

• Evaluará los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales <strong>de</strong> prueba <strong>de</strong>mostrativos <strong>de</strong>l<br />

daño y las pret<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> la víctima, los cuales dará a conocer al<br />

<strong>de</strong>clarado p<strong>en</strong>alm<strong>en</strong>te responsable.<br />

• Rechazará la pret<strong>en</strong>sión si qui<strong>en</strong> la promueve no es víctima; o si está<br />

acreditado <strong>el</strong> pago efectivo <strong>de</strong> los perjuicios, si esta fuere la única<br />

pret<strong>en</strong>sión.<br />

◊ Actividad conciliatoria<br />

• Si están dadas las condiciones <strong>el</strong> juez ofrecerá la posibilidad <strong>de</strong><br />

una conciliación o acuerdo. Obt<strong>en</strong>ido este, se dará por culminado <strong>el</strong><br />

inci<strong>de</strong>nte y se incorporará a la s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia.<br />

• Si no están dadas las condiciones para proponer una conciliación<br />

o acuerdo, o no se concilió, <strong>el</strong> juez convocará a la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

pruebas y alegaciones que se realizará <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los ocho (8) días<br />

sigui<strong>en</strong>tes, y a su inicio int<strong>en</strong>tará <strong>de</strong> nuevo la conciliación.<br />

• Podrá acudir a la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> conciliación la víctima, directam<strong>en</strong>te,<br />

sus here<strong>de</strong>ros, repres<strong>en</strong>tante legal o apo<strong>de</strong>rado; <strong>el</strong> Procurador<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación (cuando se afecte <strong>el</strong> interés público o colectivo)<br />

y <strong>el</strong> Def<strong>en</strong>sor <strong>de</strong> Familia (<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> inasist<strong>en</strong>cia alim<strong>en</strong>taria).<br />

También <strong>el</strong> p<strong>en</strong>alm<strong>en</strong>te responsable directam<strong>en</strong>te, su apo<strong>de</strong>rado; <strong>el</strong><br />

tercero civilm<strong>en</strong>te responsable y <strong>el</strong> asegurador <strong>en</strong> garantía.<br />

• En <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> conciliación <strong>el</strong> juez les informará<br />

a las partes sobre <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to conciliatorio, su naturaleza,<br />

características, v<strong>en</strong>tajas y consecu<strong>en</strong>cias.<br />

• En <strong>el</strong> curso <strong>de</strong> la conciliación invitará a las partes a exponer sus<br />

intereses y fórmulas <strong>de</strong> solución.<br />

• El acuerdo conciliatorio se incorporará a la s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia.<br />

• En <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to <strong>de</strong> no existir acuerdo, se <strong>de</strong>clarará fallida la conciliación<br />

y con <strong>el</strong>lo se t<strong>en</strong>drá por agotada la etapa <strong>de</strong> conciliación.<br />

◊ Pruebas y clausura<br />

• Fracasada la conciliación y habiéndose aportado al inci<strong>de</strong>nte<br />

los medios <strong>de</strong> prueba <strong>de</strong> la víctima, <strong>el</strong> juez solicitará al <strong>de</strong>clarado<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 206 25/09/2009 09:39:51 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

p<strong>en</strong>alm<strong>en</strong>te responsable aportar sus propios medios para<br />

excepcionar respecto <strong>de</strong> las pret<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>la.<br />

• Con los medios <strong>de</strong> prueba allegados se <strong>de</strong>cidirá <strong>el</strong> inci<strong>de</strong>nte, aún si <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>clarado p<strong>en</strong>alm<strong>en</strong>te responsable no concurre al acto. La <strong>de</strong>cisión<br />

se incorporará a la s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> responsabilidad p<strong>en</strong>al.<br />

• La pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la víctima <strong>en</strong> <strong>el</strong> curso <strong>de</strong> las audi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l inci<strong>de</strong>nte<br />

es obligatoria y, salvo causa justificada, su aus<strong>en</strong>cia se <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rá<br />

como <strong>de</strong>sistimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la pret<strong>en</strong>sión; se dispondrá <strong>el</strong> archivo <strong>de</strong> la<br />

solicitud y se le con<strong>de</strong>nará <strong>en</strong> costas.<br />

• Si fuer<strong>en</strong> convocados eficaz y oportunam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> tercero civilm<strong>en</strong>te<br />

responsable y <strong>el</strong> asegurador <strong>en</strong> garantía y si comparecier<strong>en</strong> al<br />

trámite <strong>de</strong>l inci<strong>de</strong>nte o audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> conciliación, respectivam<strong>en</strong>te,<br />

quedarán sometidos a los resultados <strong>de</strong>l inci<strong>de</strong>nte.<br />

12.4.3. Mediación<br />

12.4.3.1. Noción<br />

Es <strong>el</strong> mecanismo por <strong>el</strong> cual un tercero neutral, particular o servidor<br />

público <strong>de</strong>signado por <strong>el</strong> Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación o su <strong>de</strong>legado,<br />

promueve y estimula <strong>el</strong> intercambio <strong>de</strong> opiniones <strong>en</strong>tre víctima, imputado<br />

o acusado para que confront<strong>en</strong> sus puntos <strong>de</strong> vista y, con su ayuda,<br />

logr<strong>en</strong> solucionar <strong>el</strong> conflicto que les <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>ta.<br />

12.4.3.2. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Constitución Nacional Artículos 1º, 2º, 116 y 228.<br />

Código P<strong>en</strong>al Artículos 82, 94, 225, 269 y 401.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al Artículos 11, 22, 25, 27, 66, 70, 114, 132,<br />

331 y 518.<br />

12.4.3.3. D<strong>el</strong>itos susceptibles <strong>de</strong> mediación<br />

Este mecanismo opera para los <strong>de</strong>litos perseguibles <strong>de</strong> oficio cuyo<br />

mínimo <strong>de</strong> p<strong>en</strong>a no exceda <strong>de</strong> cinco años <strong>de</strong> prisión, siempre y<br />

cuando <strong>el</strong> bi<strong>en</strong> jurídico protegido no sobrepase la órbita personal <strong>de</strong>l<br />

perjudicado; a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> lo anterior, la víctima, <strong>el</strong> imputado o acusado<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> haber aceptado expresa y voluntariam<strong>en</strong>te someter su caso<br />

a una solución <strong>de</strong> justicia restaurativa. También proce<strong>de</strong> fr<strong>en</strong>te a los<br />

<strong>de</strong>litos quer<strong>el</strong>lables, cuando fracasa la conciliación y <strong>el</strong> fiscal ejerza la<br />

acción p<strong>en</strong>al, si fuere proce<strong>de</strong>nte 265 .<br />

265 Artículo 522, inciso tercero CPP.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 207 25/09/2009 09:39:51 a.m.<br />

207


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

208<br />

12.4.3.4. Aspectos sobre los que versa la mediación<br />

La mediación podrá referirse a la reparación, restitución o resarcimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> los perjuicios causados por <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito; realización o abst<strong>en</strong>ción <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>terminada conducta; prestación <strong>de</strong> servicios a la comunidad o pedim<strong>en</strong>to<br />

y ofrecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> disculpas o solicitud y otorgami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> perdón, y<br />

ev<strong>en</strong>tos similares que produzcan los mismos efectos restaurativos 266 .<br />

12.4.3.5. Oportunidad procesal<br />

La mediación proce<strong>de</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la formulación <strong>de</strong> la imputación y hasta<br />

antes <strong>de</strong>l inicio <strong>de</strong>l juicio oral siempre que la víctima y <strong>el</strong> imputado o<br />

acusado acept<strong>en</strong> expresa y voluntariam<strong>en</strong>te someter su caso a una<br />

solución <strong>de</strong> justicia restaurativa. No obstante, <strong>en</strong> etapas difer<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l<br />

proceso, se advertirá a las partes la libertad que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> agotar la<br />

mediación <strong>en</strong> forma extraprocesal.<br />

12.4.3.6. Compet<strong>en</strong>cia<br />

Será compet<strong>en</strong>te para recibir la solicitud <strong>de</strong> mediación <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado,<br />

<strong>el</strong> juez <strong>de</strong> control <strong>de</strong> garantías o <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to, según <strong>el</strong><br />

caso, para que <strong>el</strong> Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación, o su <strong>de</strong>legado para esos<br />

efectos, proceda a <strong>de</strong>signar <strong>el</strong> mediador.<br />

12.4.3.7. Aplicación<br />

Para efecto <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>eficios que <strong>el</strong> acuerdo logrado pueda producir<br />

<strong>en</strong> la acción p<strong>en</strong>al, la mediación se aplicará t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta dos<br />

aspectos fundam<strong>en</strong>tales:<br />

• Que <strong>el</strong> mínimo <strong>de</strong> p<strong>en</strong>a <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito por <strong>el</strong> cual se a<strong>de</strong>lanta la<br />

investigación no exceda <strong>de</strong> cinco (5) años <strong>de</strong> prisión, siempre<br />

que <strong>el</strong> bi<strong>en</strong> jurídico protegido no sobrepase la órbita personal<br />

<strong>de</strong>l perjudicado. En <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to que las partes logr<strong>en</strong> solucionar <strong>el</strong><br />

conflicto que les <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>ta, <strong>el</strong> fiscal solicitará al juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to<br />

la preclusión <strong>de</strong> la investigación 267 .<br />

• Que <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito que se investiga t<strong>en</strong>ga señalada p<strong>en</strong>a cuyo mínimo<br />

sea superior a cinco (5) años <strong>de</strong> prisión. En este caso, <strong>el</strong> acuerdo<br />

obt<strong>en</strong>ido con la mediación sólo será consi<strong>de</strong>rado para otorgar<br />

algunos b<strong>en</strong>eficios durante <strong>el</strong> trámite <strong>de</strong> la actuación, o r<strong>el</strong>acionados<br />

con la dosificación <strong>de</strong> la p<strong>en</strong>a o <strong>el</strong> purgami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la sanción. Este<br />

acuerdo excluye <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> la acción civil <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito y <strong>el</strong><br />

inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> reparación integral.<br />

266 Resolución 05101-2008.<br />

267 Ibíd.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 208 25/09/2009 09:39:51 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• En <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to que <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito por <strong>el</strong> que se a<strong>de</strong>lanta la investigación<br />

t<strong>en</strong>ga señalada p<strong>en</strong>a superior a cinco (5) años <strong>en</strong> su mínimo y<br />

sus efectos no sobrepas<strong>en</strong> la órbita personal <strong>de</strong>l perjudicado y las<br />

partes obt<strong>en</strong>gan un acuerdo como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la mediación, <strong>el</strong><br />

fiscal podrá <strong>de</strong>terminar la aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad <strong>de</strong><br />

conformidad con las causales expresadas <strong>en</strong> los numerales 1º y 8º<br />

<strong>de</strong>l artículo 324 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

12.4.3.8. Susp<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> los términos. Los términos no se susp<strong>en</strong><strong>de</strong>n con ocasión <strong>de</strong> la<br />

práctica <strong>de</strong>l mecanismo <strong>de</strong> mediación<br />

Conformación <strong>de</strong> listas y su actualización<br />

Conformación <strong>de</strong> listas <strong>de</strong> mediadores <strong>el</strong>egibles<br />

El Jefe <strong>de</strong> Unidad <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong>s conformará la lista <strong>de</strong> mediadores, <strong>de</strong><br />

acuerdo con las necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l servicio, la disponibilidad <strong>de</strong>l recurso<br />

humano y la capacitación que t<strong>en</strong>gan <strong>en</strong> medios alternativos <strong>de</strong> solución<br />

<strong>de</strong> conflictos; esta lista <strong>de</strong>be mant<strong>en</strong>erla actualizada. En los lugares<br />

don<strong>de</strong> existe más <strong>de</strong> una Unidad <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong>s, los jefes <strong>de</strong> unidad,<br />

conjuntam<strong>en</strong>te, <strong>el</strong>aborarán la correspondi<strong>en</strong>te lista.<br />

Las listas se <strong>el</strong>aborarán cada dos años, <strong>en</strong> <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero, integradas<br />

por servidores públicos, aún <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación, excepto<br />

fiscales. También por personas particulares pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />

conciliación, consultorios jurídicos, practicantes universitarios, colegios<br />

<strong>de</strong> abogados, organizaciones no gubernam<strong>en</strong>tales, <strong>en</strong>tre otros, siempre<br />

y cuando t<strong>en</strong>gan capacitación <strong>en</strong> medios alternativos <strong>en</strong> solución <strong>de</strong><br />

conflictos.<br />

La <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación examinará constantem<strong>en</strong>te la forma<br />

como se cumple la labor <strong>de</strong> mediación, la calidad, efici<strong>en</strong>cia y acierto <strong>de</strong><br />

qui<strong>en</strong>es actúan <strong>en</strong> este campo, así como la disminución <strong>de</strong> mediadores<br />

disponibles para introducir <strong>de</strong> inmediato los correctivos pertin<strong>en</strong>tes,<br />

bi<strong>en</strong> amonestándolos, excluyéndolos o reconfeccionando las listas.<br />

La lista <strong>de</strong> mediadores, según las circunstancias, pue<strong>de</strong> servir a todos<br />

los <strong>de</strong>spachos <strong>de</strong> los funcionarios que actúan <strong>en</strong> un municipio o <strong>en</strong><br />

un circuito. Cuando por circunstancias excepcionales, <strong>en</strong> <strong>el</strong> respectivo<br />

<strong>de</strong>spacho faltare la lista, se acudirá a la <strong>de</strong> otro <strong>de</strong>l mismo lugar y <strong>en</strong><br />

su <strong>de</strong>fecto se hará la <strong>de</strong>signación <strong>en</strong> persona <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te calificada<br />

para <strong>el</strong> oficio.<br />

Exclusión <strong>de</strong> la lista<br />

El fiscal excluirá <strong>de</strong> las listas <strong>de</strong> mediadores y solicitará investigación<br />

disciplinaria, si es proce<strong>de</strong>nte:<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 209 25/09/2009 09:39:51 a.m.<br />

209


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

210<br />

a) A qui<strong>en</strong> por s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia ejecutoriada haya sido con<strong>de</strong>nado por la<br />

comisión <strong>de</strong> <strong>de</strong>litos, salvo culposos y políticos.<br />

b) A qui<strong>en</strong> haya aprobado la mediación contra la cual hubier<strong>en</strong><br />

prosperado objeciones por dolo, error grave o cohecho.<br />

c) A qui<strong>en</strong> injustificadam<strong>en</strong>te no haya cumplido con la <strong>de</strong>signación<br />

hecha.<br />

d) A qui<strong>en</strong> haya fallecido o se incapacite física o m<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te.<br />

e) A qui<strong>en</strong> se aus<strong>en</strong>te <strong>de</strong>finitivam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l respectivo territorio<br />

jurisdiccional.<br />

f) A qui<strong>en</strong> sin causa justificada no aceptare, retardare, o no ejerciere<br />

la <strong>de</strong>signación. En estos ev<strong>en</strong>tos se comunicará al empleador, a la<br />

autoridad pertin<strong>en</strong>te <strong>de</strong> la <strong>en</strong>tidad, o al superior jerárquico, para que<br />

conforme con <strong>el</strong> reglam<strong>en</strong>to interno o discrecionalidad dispuesta al<br />

respecto, adopte los correctivos, reconv<strong>en</strong>ciones o amonestaciones<br />

<strong>de</strong>l caso.<br />

g) A qui<strong>en</strong> como mediador haya conv<strong>en</strong>ido o requerido honorarios con<br />

las partes o haya recibido pago <strong>de</strong> <strong>el</strong>las.<br />

h) A qui<strong>en</strong> si<strong>en</strong>do servidor público hubiere sido <strong>de</strong>stituido por sanciones<br />

disciplinarias, o al particular cuando hubiese sido sancionado por<br />

las autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> ética <strong>de</strong> la correspondi<strong>en</strong>te disciplina. En estos<br />

ev<strong>en</strong>tos se comunicará al empleador, a la autoridad pertin<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

la <strong>en</strong>tidad, o al superior jerárquico la correspondi<strong>en</strong>te <strong>de</strong>cisión y la<br />

exclusión <strong>de</strong> la lista <strong>de</strong>l mediador.<br />

S<strong>el</strong>ección <strong>de</strong>l mediador<br />

El Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación o su <strong>de</strong>legado <strong>de</strong>signará <strong>el</strong> mediador <strong>de</strong><br />

las listas <strong>de</strong> <strong>el</strong>egibles.<br />

Antes <strong>de</strong> actuar como mediador, <strong>el</strong> <strong>de</strong>signado <strong>de</strong>berá <strong>de</strong>clarar las<br />

circunstancias que puedan dar lugar a un impedim<strong>en</strong>to o inhabilidad. Una<br />

vez <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to reciba dicha información, la comunicará a<br />

las partes y <strong>de</strong>terminará si retira o no al mediador.<br />

En <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to <strong>de</strong> que las partes no acept<strong>en</strong> la <strong>de</strong>signación <strong>de</strong>l mediador<br />

por razones fundadas, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado <strong>de</strong>signará otro. Cuando se<br />

persista <strong>en</strong> razones infundadas se <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rá que no existe ánimo <strong>de</strong><br />

mediación.<br />

Si las partes propon<strong>en</strong> un mediador distinto a los previstos <strong>en</strong> la lista,<br />

así se aceptará y se <strong>de</strong>signará como tal.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 210 25/09/2009 09:39:51 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Las objeciones sobre idoneidad e imparcialidad <strong>de</strong> un mediador las<br />

resu<strong>el</strong>ve <strong>de</strong> plano <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to.<br />

El fiscal <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> m<strong>en</strong>ores, inimputables o víctimas<br />

incapaces, v<strong>el</strong>ará porque la repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> estos, así como la<br />

protección <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos, sea efici<strong>en</strong>te y oportuna.<br />

Si <strong>en</strong> <strong>el</strong> término <strong>de</strong> cinco días, contados a partir <strong>de</strong> la comunicación <strong>de</strong> su<br />

<strong>de</strong>signación, <strong>el</strong> mediador nombrado no ha manifestado su aceptación,<br />

proce<strong>de</strong>rá a su reemplazo.<br />

La <strong>de</strong>signación <strong>de</strong>l mediador será rotativa, <strong>de</strong> manera que la misma<br />

persona no pueda ser nombrada por segunda vez, sino hasta cuando<br />

se haya agotado la lista o faltare especialista para tal ev<strong>en</strong>to. De igual<br />

forma se proce<strong>de</strong>rá si al iniciarse o proseguirse una dilig<strong>en</strong>cia faltare <strong>el</strong><br />

mediador <strong>de</strong>signado.<br />

Aceptación <strong>de</strong>l cargo<br />

Todo nombrami<strong>en</strong>to se comunicará mediante t<strong>el</strong>egrama, correo<br />

certificado, facsímil, correo <strong>el</strong>ectrónico o cualquier otro medio idóneo<br />

que haya sido consignado <strong>en</strong> la lista <strong>de</strong> <strong>el</strong>egibles, y <strong>en</strong> la comunicación<br />

se indicará <strong>el</strong> día y la hora <strong>de</strong> la dilig<strong>en</strong>cia a la cual <strong>de</strong>ba concurrir, <strong>de</strong> lo<br />

cual <strong>de</strong>berá quedar constancia.<br />

El cargo <strong>de</strong> mediador es <strong>de</strong> obligatoria aceptación <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los cinco<br />

(5) días sigui<strong>en</strong>tes al <strong>en</strong>vío <strong>de</strong> la comunicación correspondi<strong>en</strong>te, so<br />

p<strong>en</strong>a <strong>de</strong> ser excluido <strong>de</strong> la lista salvo justificación aceptada.<br />

Si la persona <strong>de</strong>signada estuviere impedida para <strong>de</strong>sempeñar la función,<br />

se excusare <strong>de</strong> prestar <strong>el</strong> servicio, no aceptare la <strong>de</strong>signación cuando<br />

fuere <strong>el</strong> caso hacerlo, no concurriere a la dilig<strong>en</strong>cia o no cumpliere su<br />

<strong>en</strong>cargo <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l término señalado, se proce<strong>de</strong>rá inmediatam<strong>en</strong>te a<br />

su exclusión.<br />

D<strong>el</strong> mediador<br />

Impedim<strong>en</strong>tos e inhabilida<strong>de</strong>s<br />

Las causales <strong>de</strong> impedim<strong>en</strong>to cont<strong>en</strong>idas <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 56 <strong>de</strong>l CPP <strong>en</strong><br />

lo pertin<strong>en</strong>te se aplicarán a los mediadores, salvo las consagradas <strong>en</strong><br />

los numerales 8º, 12, 13, y 14, qui<strong>en</strong>es las pondrán <strong>en</strong> conocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l fiscal que efectuó la <strong>de</strong>signación tan pronto como adviertan su<br />

exist<strong>en</strong>cia, sin perjuicio <strong>de</strong> que los interesados puedan recusarlos. El<br />

fiscal <strong>de</strong>cidirá <strong>de</strong> plano y, si hallare fundada la causal, proce<strong>de</strong>rá a<br />

reemplazarlo.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 211 25/09/2009 09:39:51 a.m.<br />

211


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

212<br />

Ninguna persona podrá actuar como mediador <strong>en</strong> un conflicto <strong>en</strong> que<br />

t<strong>en</strong>ga algún interés <strong>en</strong> <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong> la mediación, salvo que las partes<br />

lo permitan <strong>de</strong> común acuerdo.<br />

Las objeciones sobre idoneidad e imparcialidad <strong>de</strong> un mediador las<br />

resu<strong>el</strong>ve <strong>de</strong> plano <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to.<br />

Faculta<strong>de</strong>s<br />

El mediador no ti<strong>en</strong>e autoridad para imponer una solución a las partes,<br />

pero int<strong>en</strong>tará ayudarlas a resolver una controversia. Para tales efectos<br />

podrá a<strong>de</strong>lantar reuniones separadas o conjuntas con las partes,<br />

cuando sea necesario.<br />

El mediador pue<strong>de</strong> también contar con opiniones <strong>de</strong> expertos sobre<br />

aspectos técnicos <strong>de</strong> la controversia, siempre que al respecto haya<br />

acuerdo <strong>en</strong>tre las partes y <strong>el</strong>las cubran los costos <strong>de</strong> los estudios.<br />

El mediador podrá poner fin a la mediación cuando, a su juicio, la<br />

realización <strong>de</strong> nuevos esfuerzos para la mediación no contribuya a<br />

solucionar la controversia <strong>en</strong>tre las partes, o cuando no se advierta<br />

espíritu <strong>de</strong> acuerdo <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>las.<br />

Procedimi<strong>en</strong>to<br />

Recepción <strong>de</strong> la solicitud<br />

La solicitud <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong>l mecanismo <strong>de</strong> mediación <strong>de</strong>berá dirigirse al<br />

funcionario judicial correspondi<strong>en</strong>te y cont<strong>en</strong>er los sigui<strong>en</strong>tes requisitos:<br />

ü I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong>l caso y <strong>de</strong> la autoridad que conoce <strong>de</strong>l mismo.<br />

ü Individualización <strong>de</strong> las partes involucradas, incluy<strong>en</strong>do la <strong>de</strong> los<br />

repres<strong>en</strong>tantes legales <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> incapacidad.<br />

ü Manifestación expresa <strong>de</strong> someter <strong>el</strong> caso al mecanismo <strong>de</strong> la<br />

mediación.<br />

ü Direcciones y números t<strong>el</strong>efónicos <strong>de</strong> las partes, incluy<strong>en</strong>do<br />

apo<strong>de</strong>rados y repres<strong>en</strong>tantes legales.<br />

Deberá <strong>en</strong>tregarse original y copia <strong>de</strong> la solicitud con <strong>de</strong>stino al fiscal<br />

compet<strong>en</strong>te, y una copia para cada parte involucrada <strong>en</strong> <strong>el</strong> conflicto.<br />

Admisión <strong>de</strong> la solicitud <strong>de</strong> mediación<br />

Recibida la solicitud verbal o escrita, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to, si la<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra proce<strong>de</strong>nte, <strong>de</strong>signará <strong>el</strong> mediador, <strong>de</strong> acuerdo con las<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 212 25/09/2009 09:39:51 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

características <strong>de</strong>l hecho. De su proce<strong>de</strong>ncia o improce<strong>de</strong>ncia se<br />

informará al solicitante.<br />

Recibida la solicitud, <strong>el</strong> fiscal convocará a la otra parte para que<br />

manifieste si acepta <strong>el</strong> trámite <strong>de</strong> la mediación. En caso contrario,<br />

informará lo pertin<strong>en</strong>te por <strong>el</strong> mismo medio al solicitante y <strong>de</strong>jará la<br />

constancia respectiva.<br />

El fiscal respetará la voluntad <strong>de</strong> las partes sobre <strong>el</strong> nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

mediador o <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to concertado para tal fin.<br />

Mi<strong>en</strong>tras no se haya agotado <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to y suscrito <strong>el</strong> acta<br />

respectiva, las partes podrán retirar su cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to a la mediación.<br />

Inicio <strong>de</strong> la mediación<br />

El mediador <strong>de</strong>terminará <strong>el</strong> lugar, fecha y hora <strong>de</strong> la reunión e informará<br />

directam<strong>en</strong>te a las partes, o a través <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación.<br />

Por lo m<strong>en</strong>os con diez (10) días <strong>de</strong> anticipación a la primera sesión <strong>de</strong><br />

mediación programada, cada parte <strong>de</strong>berá <strong>en</strong>tregar al mediador un breve<br />

escrito <strong>en</strong> <strong>el</strong> que expone su posición fr<strong>en</strong>te a los asuntos que necesitan<br />

ser resu<strong>el</strong>tos. Tales escritos serán mutuam<strong>en</strong>te intercambiados por las<br />

partes.<br />

Durante la primera sesión, las partes <strong>de</strong>berán aportar toda la<br />

información que sea necesaria para que <strong>el</strong> mediador pueda <strong>de</strong>sempeñar<br />

a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te su función.<br />

El mediador, <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> ser necesario, pedirá a las partes que<br />

complem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> las informaciones y realizará tantas sesiones como sean<br />

necesarias para la solución <strong>de</strong> la controversia, siempre que <strong>el</strong> mediador<br />

advierta un avance <strong>en</strong> la solución <strong>de</strong> esta.<br />

Condiciones <strong>de</strong> la mediación<br />

Las sesiones <strong>de</strong> mediación serán privadas.<br />

Las partes podrán acudir a la mediación acompañadas <strong>de</strong> un asesor,<br />

qui<strong>en</strong> no interv<strong>en</strong>drá, pero podrá ser consultado por la parte respectiva.<br />

El mediador no podrá divulgar la información, ni testificar <strong>en</strong> ningún<br />

juicio o procedimi<strong>en</strong>to judicial, por voluntad propia o a solicitud <strong>de</strong><br />

autoridad judicial o <strong>de</strong> terceros.<br />

La información recibida por <strong>el</strong> mediador será confi<strong>de</strong>ncial. Esta <strong>de</strong>be ser<br />

también respetada por las partes, qui<strong>en</strong>es no podrán utilizar expresiones,<br />

reconocimi<strong>en</strong>tos, informaciones, docum<strong>en</strong>tos o propuestas conocidas<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 213 25/09/2009 09:39:51 a.m.<br />

213


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

214<br />

<strong>en</strong> la mediación, para argum<strong>en</strong>tar o pres<strong>en</strong>tar pruebas <strong>en</strong> la actuación<br />

a la cual se vincula la mediación ni <strong>en</strong> ningún otro procedimi<strong>en</strong>to judicial<br />

o <strong>de</strong> otra índole.<br />

Culminación <strong>de</strong> la mediación<br />

Se <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rá terminada la mediación <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes ev<strong>en</strong>tos:<br />

ü Por acuerdo <strong>en</strong>tre las partes que ponga fin a la controversia.<br />

La constancia <strong>de</strong>l mediador sobre lo acaecido servirá como<br />

instrum<strong>en</strong>to que g<strong>en</strong>era los correspondi<strong>en</strong>tes efectos jurídicos.<br />

ü Por manifestación escrita <strong>de</strong>l mediador o <strong>de</strong> las partes, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> que la mediación ha perdido posibilidad, utilidad o<br />

justificación.<br />

Cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la mediación<br />

Las partes que se sometan a la mediación bajo estas reglas, quedan<br />

comprometidas a cumplir <strong>el</strong> acuerdo sin que para <strong>el</strong>lo sea necesario<br />

<strong>de</strong>claración adicional.<br />

Exclusión <strong>de</strong> responsabilidad<br />

Las omisiones, errores o frau<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> trámite <strong>de</strong> la mediación, atribuibles<br />

a las partes, excluy<strong>en</strong> <strong>de</strong> responsabilidad a la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la<br />

Nación y al mediador.<br />

Interpretación y aplicación <strong>de</strong> estas reglas<br />

Las reglas <strong>de</strong> la mediación <strong>de</strong>berán ser interpretadas <strong>de</strong> conformidad con los<br />

fines <strong>de</strong> la justicia restaurativa y aplicadas conforme con la Constitución Política<br />

y la ley.<br />

Gastos<br />

Todos los gastos que se g<strong>en</strong>er<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> curso <strong>de</strong> la mediación serán<br />

asumidos equitativam<strong>en</strong>te por las partes, salvo acuerdo <strong>en</strong> contrario.<br />

Sin embargo, si <strong>el</strong> gasto se origina <strong>en</strong> petición o prueba <strong>de</strong> parte, su<br />

b<strong>en</strong>eficiario lo cubrirá.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 214 25/09/2009 09:39:51 a.m.


13.1. Fundam<strong>en</strong>to Jurídico<br />

Sección 13<br />

Principio <strong>de</strong> opor tunidad<br />

Constitución Política. Art. 250. Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, arts.<br />

324 y ss, y los sigui<strong>en</strong>tes docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l Despacho <strong>de</strong>l Fiscal G<strong>en</strong>eral<br />

<strong>de</strong> la Nación y <strong>de</strong> la Dirección Nacional <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong>s:<br />

• Resolución No. 6657 <strong>de</strong> 30 diciembre <strong>de</strong> 2004<br />

• Resolución No. 6658 <strong>de</strong> 30 diciembre <strong>de</strong> 2004<br />

• Memorando No. 009 <strong>de</strong>l 3 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2005<br />

• Memorando No. 062 <strong>de</strong>l 11 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 2005<br />

• Memorando No. 039 <strong>de</strong>l 19 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 2005<br />

• Memorando No. 032 <strong>de</strong>l 4 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2008.<br />

13.2. Nociones Básicas<br />

Como se advierte al principio <strong>de</strong> este <strong>Manual</strong>, las palabras aquí<br />

expuestas son solo unas recom<strong>en</strong>daciones para los fiscales y no<br />

constituy<strong>en</strong> directriz o reglam<strong>en</strong>to sobre alguno <strong>de</strong> los puntos aquí<br />

planteados. Lo propio aplica para este capítulo don<strong>de</strong> simplem<strong>en</strong>te<br />

se pue<strong>de</strong>n hacer ciertas observaciones que conduzcan a un mejor<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la herrami<strong>en</strong>ta jurídica.<br />

Des<strong>de</strong> la implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l sistema p<strong>en</strong>al <strong>de</strong> corte acusatorio <strong>en</strong><br />

nuestro medio, una <strong>de</strong> las figuras que más inquietud e interés, por su<br />

novedad y sus consecu<strong>en</strong>cias jurídicas, ha g<strong>en</strong>erado, es <strong>el</strong> principio<br />

<strong>de</strong> oportunidad, como oposición 268 a los principios <strong>de</strong> legalidad u<br />

oficiosidad.<br />

268 Artículo 535, inciso segundo CPP.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 215 25/09/2009 09:39:51 a.m.<br />

215


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

216<br />

Para los fines <strong>de</strong> este manual <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos, solam<strong>en</strong>te se<br />

harán algunas recom<strong>en</strong>daciones, pues para un mayor análisis pue<strong>de</strong><br />

consultarse <strong>el</strong> Módulo <strong>de</strong> formación para fiscales sobre <strong>el</strong> principio<br />

<strong>de</strong> oportunidad 269 y, próximam<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> manual <strong>de</strong>nominado “aspectos<br />

prácticos <strong>en</strong> la aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad” 270 , cuya<br />

lectura se sugiere.<br />

Por ahora, <strong>de</strong>bemos <strong>de</strong>cir que <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> oportunidad es la facultad<br />

constitucional que le permite a la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación, no<br />

obstante que existe fundam<strong>en</strong>to para a<strong>de</strong>lantar la persecución p<strong>en</strong>al,<br />

susp<strong>en</strong><strong>de</strong>rla, interrumpirla o r<strong>en</strong>unciar a <strong>el</strong>la, por razones <strong>de</strong> política<br />

criminal, según las causales taxativam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>finidas <strong>en</strong> la ley, con<br />

sujeción a la reglam<strong>en</strong>tación expedida por <strong>el</strong> Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

y sometido a control posterior <strong>de</strong> legalidad ante <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> garantías.<br />

Por regla g<strong>en</strong>eral, la r<strong>en</strong>uncia, la susp<strong>en</strong>sión y la interrupción <strong>de</strong> la<br />

acción p<strong>en</strong>al operan cuando <strong>el</strong> fiscal (<strong>el</strong> <strong>de</strong>l caso, o <strong>el</strong> <strong>de</strong>legado especial)<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra cabalm<strong>en</strong>te cumplidas las exig<strong>en</strong>cias fácticas, jurídicas,<br />

probatorias y <strong>de</strong> política criminal pertin<strong>en</strong>tes, si<strong>en</strong>do obligatoria <strong>en</strong> los<br />

tres casos la interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l juez <strong>de</strong> control <strong>de</strong> garantías, <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia<br />

pr<strong>el</strong>iminar que <strong>de</strong>be realizarse <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los cinco (5) días sigui<strong>en</strong>tes<br />

a la fecha <strong>de</strong> la expedición <strong>de</strong> la or<strong>de</strong>n por <strong>el</strong> fiscal compet<strong>en</strong>te <strong>en</strong> tal<br />

s<strong>en</strong>tido y <strong>de</strong> la respectiva comunicación al juez <strong>de</strong> garantías 271 .<br />

Se ti<strong>en</strong>e, a<strong>de</strong>más, que <strong>de</strong> acuerdo con las resoluciones antes m<strong>en</strong>cionadas,<br />

la susp<strong>en</strong>sión es <strong>el</strong> mecanismo idóneo para establecer <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> ciertas condiciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> la justicia restaurativa,<br />

mi<strong>en</strong>tras que la interrupción prop<strong>en</strong><strong>de</strong> a la eficaz colaboración con la<br />

administración <strong>de</strong> justicia.<br />

13.3. Recom<strong>en</strong>daciones <strong>en</strong> la aplicación<br />

Así las cosas, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que <strong>el</strong> fiscal diseña <strong>el</strong> programa<br />

metodológico <strong>de</strong> investigación <strong>de</strong>l caso y a lo largo <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la<br />

misma, <strong>de</strong>be prever la posibilidad <strong>de</strong> aplicar <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> oportunidad y,<br />

<strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, estar at<strong>en</strong>to cuando se actualice alguna <strong>de</strong> las causales<br />

previstas <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 324 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al. En ese<br />

ev<strong>en</strong>to, <strong>de</strong>be observar la reglam<strong>en</strong>tación interna <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral<br />

<strong>de</strong> la Nación sobre la materia que, <strong>en</strong>tre otras activida<strong>de</strong>s, le señala:<br />

269 Aunque algunos lo han <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido como una afirmación a dichos principios.<br />

270 NOVOA MONREAL, Néstor. <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación. Escu<strong>el</strong>a <strong>de</strong> Estudios e Investigaciones<br />

Criminalísticas y Ci<strong>en</strong>cias For<strong>en</strong>ses. Bogotá. 2008.<br />

271 VANEGAS PEÑA, Claudia, GUZMÁN DÍAZ, Carlos, y BEDOYA, Luis Fernando. Bogotá. 2009. Sin<br />

publicar.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 216 25/09/2009 09:39:51 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• Iniciativa. El fiscal toma la iniciativa <strong>de</strong> dar aplicación al principio <strong>de</strong><br />

oportunidad, o pue<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar la petición que <strong>en</strong> tal s<strong>en</strong>tido le haga<br />

la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa, especialm<strong>en</strong>te cuando se trata <strong>de</strong> causales r<strong>el</strong>acionadas<br />

con justicia restaurativa o colaboración eficaz.<br />

• Estudio <strong>de</strong>l caso. Debe t<strong>en</strong>er claro, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l estudio <strong>de</strong> la<br />

actuación, que está fr<strong>en</strong>te a un ev<strong>en</strong>to don<strong>de</strong> <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> la<br />

acción p<strong>en</strong>al es proce<strong>de</strong>nte, y concurran los requisitos exigidos por<br />

la respectiva causal.<br />

Para <strong>de</strong>finir <strong>el</strong> trámite a seguir, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>berá t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los<br />

sigui<strong>en</strong>tes aspectos:<br />

• Cuando se trata <strong>de</strong> las causales 2, 3, 4, 5 y 9 (sin importar la p<strong>en</strong>a),<br />

se aplicará directam<strong>en</strong>te por <strong>el</strong> Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación.<br />

• D<strong>el</strong>itos <strong>en</strong> los cuales la p<strong>en</strong>a máxima contemplada exceda<br />

<strong>de</strong> seis (6) años <strong>de</strong> prisión, (difer<strong>en</strong>tes a las causales antes<br />

m<strong>en</strong>cionadas), y que sean conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> cualquiera <strong>de</strong> las<br />

unida<strong>de</strong>s nacionales, se proferirá directam<strong>en</strong>te por <strong>el</strong> coordinador<br />

<strong>de</strong> la Unidad D<strong>el</strong>egada ante la Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia.<br />

• D<strong>el</strong>itos <strong>en</strong> los cuales la p<strong>en</strong>a máxima contemplada exceda <strong>de</strong> seis<br />

(6) años <strong>de</strong> prisión, (difer<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> las causales m<strong>en</strong>cionadas <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> literal a), <strong>en</strong> los cuales será proferida <strong>de</strong> manera directa por <strong>el</strong><br />

coordinador <strong>de</strong> la Unidad D<strong>el</strong>egada ante <strong>el</strong> Tribunal Superior <strong>de</strong>l<br />

respectivo distrito judicial 272 .<br />

• Trámite Interno. La Solicitud <strong>de</strong>l fiscal <strong>de</strong>l caso, <strong>de</strong> información<br />

sobre aplicación anterior <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad, ha <strong>de</strong> quedar<br />

registrada <strong>en</strong> la Secretaría Técnica.<br />

El registro <strong>de</strong>l inicio <strong>de</strong>l trámite <strong>de</strong>be quedar <strong>en</strong> la carpeta <strong>de</strong>l caso.<br />

Ubicar a la víctima <strong>de</strong>l injusto, <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er noticia sobre <strong>el</strong>la, para<br />

informarle sobre la ev<strong>en</strong>tual r<strong>en</strong>uncia a la persecución p<strong>en</strong>al, y<br />

escuchar su pret<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> reparación <strong>de</strong>l daño, si a <strong>el</strong>lo hubiere<br />

lugar. Se procurará <strong>de</strong>jar constancia sobre la posición <strong>de</strong> la víctima,<br />

para la claridad <strong>en</strong> <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong>l control <strong>de</strong> legalidad ante <strong>el</strong> Juez.<br />

• Cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> la Or<strong>de</strong>n. La or<strong>de</strong>n <strong>de</strong>berá expresar lo sigui<strong>en</strong>te:<br />

• Funcionario que la profiere.<br />

• Lugar, día y hora.<br />

272 Art. 327 CPP, <strong>de</strong>clarado parcialm<strong>en</strong>te inexequible mediante s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-979 <strong>de</strong> 2005.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 217 25/09/2009 09:39:51 a.m.<br />

217


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

218<br />

• Radicado <strong>de</strong>l caso.<br />

• Facultad o compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l fiscal que emite la or<strong>de</strong>n según la<br />

reglam<strong>en</strong>tación interna.<br />

• I<strong>de</strong>ntificación pl<strong>en</strong>a <strong>de</strong>l (los) b<strong>en</strong>eficiado (s) con la aplicación.<br />

• Hechos jurídicam<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>evantes.<br />

• A<strong>de</strong>cuación típica (<strong>de</strong>lito(s)) por los que se proce<strong>de</strong> y medios <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> los que se soporta su ocurr<strong>en</strong>cia.<br />

• Explicación sucinta <strong>de</strong> la infer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> autoría y los medios<br />

materiales probatorios o información <strong>en</strong> la que se basa la misma.<br />

• Causal (es) por las que se proce<strong>de</strong> para la aplicación <strong>de</strong>l principio<br />

<strong>de</strong> oportunidad y explicación <strong>de</strong> la forma <strong>en</strong> la que se cumpl<strong>en</strong> los<br />

requisitos g<strong>en</strong>erales y específicos, según cada causal.<br />

• Forma <strong>en</strong> la que se acredita <strong>el</strong> resarcimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los daños y<br />

perjuicios a las víctima (s) y constancia <strong>de</strong> haberse informado <strong>en</strong><br />

forma oportuna <strong>de</strong> su aplicación.<br />

• Modalidad bajo la cual se solicita la aplicación.<br />

• En caso <strong>de</strong> que sea bajo la modalidad <strong>de</strong> susp<strong>en</strong>sión o interrupción,<br />

quedarán cont<strong>en</strong>idas explícitam<strong>en</strong>te las obligaciones impuestas<br />

al b<strong>en</strong>eficiado y las razones que le sirv<strong>en</strong> <strong>de</strong> soporte 273 .<br />

• Modalida<strong>de</strong>s. Se pue<strong>de</strong> aplicar bajo las modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> r<strong>en</strong>uncia,<br />

interrupción o susp<strong>en</strong>sión; <strong>en</strong> tratándose <strong>de</strong> las dos últimas, se<br />

sugiere at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo legal previsto para la susp<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l<br />

procedimi<strong>en</strong>to a prueba y <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las condiciones aceptadas<br />

por <strong>el</strong> imputado 274 ; o <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>las que motivaron la interrupción.<br />

Al efecto, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>berá dilig<strong>en</strong>ciar <strong>el</strong> formato <strong>de</strong> solicitud <strong>de</strong><br />

audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>de</strong>be consignarse lo sigui<strong>en</strong>te:<br />

• Ciudad, fecha y hora<br />

• Código único <strong>de</strong> la investigación<br />

• Clase <strong>de</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar que se solicita, para <strong>el</strong> caso, control<br />

<strong>de</strong> legalidad <strong>en</strong> la aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad.<br />

• D<strong>el</strong>ito por <strong>el</strong> que se proce<strong>de</strong>.<br />

273 Resolución 0/6657 <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación.<br />

274 Sobre <strong>el</strong> tema, VANEGAS, GUZMÁN y BEDOYA, <strong>en</strong> “Aspectos Prácticos…” Op. cit.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 218 25/09/2009 09:39:52 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• Datos para citar y notificar a las partes e intervini<strong>en</strong>tes.<br />

• Sujeto procesal que solicita la audi<strong>en</strong>cia, <strong>en</strong> este caso, únicam<strong>en</strong>te<br />

la <strong>Fiscalía</strong>.<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> los cinco días sigui<strong>en</strong>tes a la <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong><br />

<strong>de</strong> dar aplicación al principio <strong>de</strong> oportunidad, <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> control <strong>de</strong><br />

garantías <strong>de</strong> turno cita a audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar <strong>de</strong> control <strong>de</strong> legalidad<br />

que se <strong>de</strong>sarrolla <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes términos:<br />

• Previa solicitud <strong>de</strong>l fiscal, acudir <strong>el</strong> día y hora fijados para la<br />

realización <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia correspondi<strong>en</strong>te, ante <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> control<br />

<strong>de</strong> garantías para la verificación <strong>de</strong> la legalidad <strong>de</strong> lo actuado y<br />

obt<strong>en</strong>er la interrupción, susp<strong>en</strong>sión o extinción <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al,<br />

con citación <strong>de</strong>l Ministerio Público y <strong>de</strong> la víctima, si se conociere.<br />

• El fiscal pres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> caso, indica los medios materiales probatorios<br />

o información que le permite inferir la autoría o participación <strong>de</strong>l<br />

imputado <strong>en</strong> la conducta <strong>de</strong>lictiva.<br />

• Expone las circunstancias que acreditan la causal aplicable <strong>de</strong>l<br />

principio <strong>de</strong> oportunidad.<br />

• Señala la pret<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> resarcimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l daño que invoca la víctima,<br />

<strong>de</strong> haber sido posible su contacto, qui<strong>en</strong> <strong>de</strong>be acreditar esa calidad.<br />

• El juez conce<strong>de</strong> la palabra a la víctima y al Ministerio Público para que,<br />

si lo estiman pertin<strong>en</strong>te, controviertan la posición <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> 275 , <strong>en</strong><br />

especial respecto <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to que expuso, y<br />

<strong>de</strong>spués <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>, sin que pueda interponerse recurso alguno contra lo<br />

resu<strong>el</strong>to.<br />

• Si <strong>el</strong> juez <strong>de</strong>clara legal la aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad por<br />

vía <strong>de</strong> extinción, <strong>el</strong> fiscal archiva <strong>de</strong> manera <strong>de</strong>finitiva la carpeta,<br />

sin necesidad <strong>de</strong> acudir ante <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to a solicitarle<br />

la preclusión <strong>de</strong> la investigación, porque aun cuando <strong>el</strong> principio<br />

<strong>de</strong> oportunidad aparece <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las causales <strong>de</strong> extinción <strong>de</strong> la<br />

acción p<strong>en</strong>al, <strong>el</strong> único control al que queda sometido es al <strong>de</strong>l juez<br />

<strong>de</strong> control <strong>de</strong> garantías. En cualquier caso, siempre <strong>de</strong>be informarse<br />

a la Secretaría Técnica sobre los resultados <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia.<br />

• El trámite <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad y su audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> control <strong>de</strong><br />

legalidad <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser breves y ágiles; <strong>de</strong>sprovistos <strong>de</strong> formalida<strong>de</strong>s<br />

innecesarias (sin per<strong>de</strong>r <strong>de</strong> vista la observancia por los mecanismos<br />

<strong>de</strong> gestión docum<strong>en</strong>tal adoptados por la <strong>en</strong>tidad); robustecidos por<br />

275 Artículos 325 y 326 <strong>de</strong>l CPP.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 219 25/09/2009 09:39:52 a.m.<br />

219


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

220<br />

<strong>el</strong> respeto a la legalidad, la dignidad humana, la imparcialidad e<br />

igualdad; garantistas <strong>de</strong>l acceso <strong>de</strong> las víctimas a la administración<br />

<strong>de</strong> justicia, y <strong>de</strong>l respeto al principio <strong>de</strong> objetividad que rige la<br />

actividad <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación.<br />

• No <strong>de</strong>bería aplicarse <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> oportunidad a hechos que no<br />

revistan las características <strong>de</strong> <strong>de</strong>lito, por ejemplo, cuando la conducta<br />

carece o es incapaz <strong>de</strong> lesionar o poner <strong>en</strong> p<strong>el</strong>igro efectivo <strong>el</strong> bi<strong>en</strong><br />

jurídicam<strong>en</strong>te tut<strong>el</strong>ado, podría consi<strong>de</strong>rarse, mejor, la opción <strong>de</strong> precluir<br />

la investigación 276 . Igual suce<strong>de</strong> con hechos atípicos o inculpables.<br />

• La controversia a que se refiere <strong>el</strong> artículo 327 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong><br />

Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, por parte <strong>de</strong> la víctima y <strong>el</strong> Ministerio Público, solo<br />

pue<strong>de</strong> ext<strong>en</strong><strong>de</strong>rse a las prerrogativas que a cada uno le correspon<strong>de</strong><br />

legalm<strong>en</strong>te. A la primera, respecto <strong>de</strong> sus intereses in<strong>de</strong>mnizatorios, o<br />

a sus <strong>de</strong>rechos a la verdad y a la justicia; al segundo, para participar<br />

<strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>las dilig<strong>en</strong>cias o actuaciones don<strong>de</strong> proceda la disponibilidad<br />

oficial <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> procurar que la voluntad otorgada<br />

sea real, así como los principios <strong>de</strong> verdad y justicia, <strong>en</strong> los ev<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad 277 . No podría la víctima, por<br />

ejemplo, <strong>en</strong>trar a controvertir las razones <strong>de</strong> política criminal que se<br />

invoqu<strong>en</strong> por la <strong>Fiscalía</strong> para la aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad,<br />

verbigracia, <strong>el</strong> riesgo o am<strong>en</strong>aza graves para la seguridad exterior <strong>de</strong>l<br />

Estado <strong>de</strong> que trata la causal nov<strong>en</strong>a.<br />

• Dep<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> la causal, la reparación es un requisito para la aplicación<br />

<strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad. No obstante, la Corte Constitucional<br />

ha resaltado la necesidad que <strong>en</strong> todos los casos <strong>de</strong>be procurarse por<br />

la in<strong>de</strong>mnización integral a la víctima 278 .<br />

Tratándose <strong>de</strong> causales que requier<strong>en</strong> reparación integral <strong>de</strong>l daño,<br />

como condición previa para la aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad,<br />

<strong>de</strong>be t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que la víctima podría manifestar <strong>de</strong>sinterés <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong>la, o la int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> buscarla por la vía <strong>de</strong> la jurisdicción civil, hipótesis<br />

<strong>en</strong> las cuales nada impediría la extinción <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al a través <strong>de</strong><br />

este mecanismo.<br />

276 Para efectos <strong>de</strong>l artículo 327 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, que permite a la víctima y al<br />

Ministerio Público interv<strong>en</strong>ir durante la audi<strong>en</strong>cia para controvertir la “prueba” aducida por la <strong>Fiscalía</strong><br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación como sust<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la <strong>de</strong>cisión, <strong>de</strong>be <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse que la norma se refiere a los<br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física, información legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ida o <strong>de</strong>claración<br />

jurada, estrictam<strong>en</strong>te necesarios para <strong>de</strong>mostrar al juez <strong>de</strong> garantías la autoría o participación <strong>de</strong>l<br />

imputado <strong>en</strong> la conducta punible, así como las exig<strong>en</strong>cias para aplicar alguna <strong>de</strong> las causales <strong>de</strong>l<br />

principio <strong>de</strong> oportunidad.<br />

277 O si se quiere, <strong>de</strong> archivarla, <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> las circunstancias específicas <strong>de</strong>l caso y <strong>de</strong> la posición<br />

jurídica que se t<strong>en</strong>ga respecto <strong>de</strong> una <strong>de</strong>terminada teoría <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito.<br />

278 Arts. 11-g y 112-2, literal d), <strong>de</strong>l CPP.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 220 25/09/2009 09:39:52 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• Finalm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta lo previsto <strong>en</strong> la Ley 1121<br />

sobre la prohibición <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad <strong>en</strong><br />

activida<strong>de</strong>s terroristas, así como <strong>el</strong> artículo 199 <strong>de</strong> la Ley 1098 <strong>de</strong><br />

2006, <strong>en</strong> función <strong>de</strong> la limitación <strong>de</strong>l uso <strong>de</strong>l instrum<strong>en</strong>to que hemos<br />

m<strong>en</strong>cionado.<br />

• Las causales para la aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad, como<br />

se advirtió al inicio <strong>de</strong>l capítulo, son abordadas <strong>en</strong> los docum<strong>en</strong>tos<br />

antes m<strong>en</strong>cionados, por lo que, insistimos, se le invita al fiscal a que<br />

los consulte <strong>en</strong> aras <strong>de</strong> complem<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> análisis y <strong>en</strong>contrar mejores<br />

herrami<strong>en</strong>tas argum<strong>en</strong>tativas sobre <strong>el</strong> tema.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 221 25/09/2009 09:39:52 a.m.<br />

221


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

222<br />

4. Formato <strong>de</strong> aplicación<br />

Uso exclusivo <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

Informe <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad por <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l caso<br />

(Dilig<strong>en</strong>cie un formato por cada indiciado o imputado)<br />

Departam<strong>en</strong>to Cundinamarca Municipio Bogotá Fecha Abril 8 <strong>de</strong> 2006 Hora: 7 0<br />

1. Solicitante<br />

Indiciado o imputado Def<strong>en</strong>sor Fiscal X<br />

2. Datos <strong>de</strong>l Fiscal <strong>de</strong>l caso<br />

Unidad <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> Séptima <strong>de</strong> patrimonio económico<br />

Unidad Especialidad Código Fiscal<br />

Nombre y ap<strong>el</strong>lido <strong>de</strong>l Fiscal: CRISPÍN GUASIMOS PRADA<br />

Dirección: Carrera 29 número 18-45 Oficina: 709<br />

Departam<strong>en</strong>to: Cundinamarca Municipio: Bogotá<br />

T<strong>el</strong>éfono: 5-678906 Correo <strong>el</strong>ectrónico: Crispin.guasimos@fiscalia.gov.co<br />

3. D<strong>el</strong>itos objeto <strong>de</strong> la aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad<br />

N° Descripción Artículo C.P.<br />

1. Hurto<br />

2.<br />

3.<br />

4. Datos <strong>de</strong> indiciado o imputado<br />

Nombre y ap<strong>el</strong>lido:<br />

Cédula : De :<br />

Dirección: T<strong>el</strong>éfono:<br />

Departam<strong>en</strong>to: Municipio:<br />

Correo <strong>el</strong>ectrónico:<br />

5. Datos <strong>de</strong>l <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor<br />

Nombre y ap<strong>el</strong>lido:<br />

Cédula: De : T.P.<br />

Dirección: T<strong>el</strong>éfono:<br />

Departam<strong>en</strong>to: Municipio:<br />

Correo <strong>el</strong>ectrónico:<br />

P<strong>en</strong>a<br />

máxima<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 222 25/09/2009 09:39:52 a.m.


6. Datos <strong>de</strong> la Víctima<br />

Nombre y ap<strong>el</strong>lido:<br />

Cédula : De:<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Dirección: T<strong>el</strong>éfono<br />

Departam<strong>en</strong>to: Municipio:<br />

Correo <strong>el</strong>ectrónico:<br />

7. Resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> la situación fáctica objeto <strong>de</strong> investigación<br />

Estado <strong>de</strong> la actuación: Indagación Investigación<br />

8. Listado <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios, evi<strong>de</strong>ncia física o información que<br />

<strong>de</strong>svirtúan la presunción <strong>de</strong> inoc<strong>en</strong>cia<br />

No. Enunciación <strong>de</strong> EMP o EF Observaciones<br />

1.<br />

2.<br />

3.<br />

4.<br />

5.<br />

9. Causal para aplicar <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> oportunidad<br />

(Indique la causal <strong>de</strong> conformidad con <strong>el</strong> artículo 324 <strong>de</strong>l CPP)<br />

9.1. Razones <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n jurídico y procesal que motivan la aplicación <strong>de</strong>l principio<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 223 25/09/2009 09:39:52 a.m.<br />

223


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

224<br />

10. Mecanismos para la aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> oportunidad<br />

1. Interrupción Término<br />

Motivo:<br />

2. Susp<strong>en</strong>sión Término<br />

Condiciones a cumplir por <strong>el</strong> indiciado o imputado:<br />

1.<br />

2.<br />

3.<br />

4.<br />

11. R<strong>en</strong>uncia a la persecución p<strong>en</strong>al<br />

Fecha <strong>de</strong> la <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> r<strong>en</strong>uncia: Fecha <strong>de</strong>l control <strong>de</strong> legalidad:<br />

Juzgado que realizó <strong>el</strong> control <strong>de</strong> legalidad:<br />

Juez que realizó <strong>el</strong> control <strong>de</strong> legalidad:<br />

Resultado <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> control <strong>de</strong> legalidad<br />

Aprobada No aprobada Motivo<br />

Fecha <strong>de</strong> recibo por la Secretaría Técnica:<br />

Firma <strong>de</strong>l Fiscal <strong>de</strong>l caso<br />

CRISPÍN GUASIMOS PRADA<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 224 25/09/2009 09:39:52 a.m.


Preacuerdos 280<br />

14.1. Noción<br />

Sección 14<br />

Preacuerdos y Negociaciones<br />

El preacuerdo es un conv<strong>en</strong>io sobre los términos <strong>de</strong> la imputación, la<br />

aceptación total o parcial <strong>de</strong> los cargos, o difer<strong>en</strong>te tipificación <strong>de</strong> la<br />

conducta, c<strong>el</strong>ebrado <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado 281 y <strong>el</strong> imputado o acusado<br />

asistido por su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor, que ti<strong>en</strong>e como objetivo específico la rebaja <strong>de</strong><br />

la p<strong>en</strong>a y como finalida<strong>de</strong>s g<strong>en</strong>erales las sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• Humanizar la actuación procesal y la p<strong>en</strong>a.<br />

• Obt<strong>en</strong>er pronta y cumplida justicia.<br />

• Activar la solución <strong>de</strong> los conflictos sociales que g<strong>en</strong>era <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito.<br />

• Propiciar la reparación integral <strong>de</strong> los perjuicios causados con <strong>el</strong><br />

injusto.<br />

• Lograr la participación <strong>de</strong>l imputado o acusado <strong>en</strong> la <strong>de</strong>finición <strong>de</strong><br />

su caso.<br />

El Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al utiliza sobre <strong>el</strong> tema las expresiones<br />

<strong>de</strong> preacuerdo o negociación, términos análogos que <strong>en</strong> modo alguno<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse fuera <strong>de</strong>l contexto legal para no sugerir que se trata<br />

<strong>de</strong> manifestaciones reprochables, como su<strong>el</strong>e ocurrir <strong>en</strong> un sistema<br />

p<strong>en</strong>al <strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia inquisitiva <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>el</strong> acercami<strong>en</strong>to <strong>en</strong>tre fiscal y<br />

<strong>el</strong> procesado o <strong>el</strong> abogado <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor es mirado como una actuación al<br />

marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> la legalidad.<br />

280 Directiva No. 001, septiembre 2006 FGN. Por medio <strong>de</strong> la cual se fijan directrices para la c<strong>el</strong>ebración<br />

<strong>de</strong> preacuerdos y negociaciones <strong>en</strong>tre la <strong>Fiscalía</strong> y <strong>el</strong> imputado o acusado.<br />

281 Previam<strong>en</strong>te a c<strong>el</strong>ebrar un preacuerdo, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado <strong>de</strong>be consultar y acatar las directrices trazadas<br />

sobre la materia por la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación y la política criminal <strong>de</strong>l Estado, para <strong>en</strong>altecer la<br />

administración <strong>de</strong> justicia y evitar su cuestionami<strong>en</strong>to.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 225 25/09/2009 09:39:52 a.m.<br />

225


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

226<br />

Los preacuerdos son admisibles, siempre que cumplan la finalidad<br />

propuesta y <strong>en</strong> su <strong>de</strong>sarrollo se observ<strong>en</strong> las reglas establecidas por <strong>el</strong><br />

or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to procesal. Por <strong>el</strong>lo, no <strong>de</strong>b<strong>en</strong> mirarse como si se tratara <strong>de</strong><br />

una práctica oscura y misteriosa. Estamos ante una realidad <strong>de</strong> naturaleza<br />

procesal alin<strong>de</strong>rada por <strong>el</strong> respeto <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos fundam<strong>en</strong>tales y <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>bido proceso; es una institución <strong>de</strong> gran utilidad para po<strong>de</strong>r impartir justicia<br />

y estimular a los infractores <strong>de</strong> la ley p<strong>en</strong>al a acercarse al <strong>en</strong>te acusador<br />

a resolver su caso <strong>en</strong> <strong>el</strong> m<strong>en</strong>or tiempo posible, evitando <strong>el</strong> <strong>de</strong>sgaste <strong>de</strong>l<br />

aparato estatal y <strong>de</strong> los fondos públicos, a cambio <strong>de</strong> reconocerles rebajas<br />

<strong>de</strong> p<strong>en</strong>a por la aceptación anticipada <strong>de</strong> su culpabilidad.<br />

14.2. Importancia<br />

Los preacuerdos –como también lo es <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> oportunidad–<br />

constituy<strong>en</strong> soporte fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> la eficacia <strong>de</strong>l sistema acusatorio.<br />

A través <strong>de</strong> su aplicación se evita que muchas investigaciones llegu<strong>en</strong><br />

a juicio, con lo cual se permite que los fiscales y los jueces <strong>de</strong>finan<br />

más ágilm<strong>en</strong>te un número importante <strong>de</strong> los casos sometidos a su<br />

conocimi<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> criterios <strong>de</strong> garantía y efici<strong>en</strong>cia.<br />

Sin embargo, existe una difer<strong>en</strong>cia fundam<strong>en</strong>tal con <strong>el</strong> principio <strong>de</strong><br />

oportunidad y es que los preacuerdos g<strong>en</strong>eran s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia con<strong>de</strong>natoria<br />

<strong>en</strong> tanto aqu<strong>el</strong> la extinción, susp<strong>en</strong>sión o interrupción <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al<br />

implica la r<strong>en</strong>uncia al ejercicio <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al.<br />

Si los principios filosóficos que ori<strong>en</strong>tan los preacuerdos o negociaciones<br />

conv<strong>en</strong>c<strong>en</strong>, <strong>de</strong>be concluirse <strong>en</strong>tonces que <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado promoverá<br />

e inc<strong>en</strong>tivará su aplicación con una exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te investigación que indique<br />

al imputado o acusado que es mejor aceptar tempranam<strong>en</strong>te su<br />

responsabilidad y b<strong>en</strong>eficiarse con una rebaja <strong>de</strong> p<strong>en</strong>a, que someterse<br />

a las conting<strong>en</strong>cias que le pue<strong>de</strong> significar <strong>el</strong> juicio.<br />

Ahora bi<strong>en</strong>, <strong>de</strong> conformidad con lo previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong> inciso final <strong>de</strong>l artículo<br />

327 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, hay lugar a la c<strong>el</strong>ebración<br />

<strong>de</strong> preacuerdos <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un mínimo <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales,<br />

evi<strong>de</strong>ncia física o información legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ida, a partir <strong>de</strong> los cuales<br />

pueda inferirse la autoría o participación <strong>en</strong> la conducta y su tipicidad.<br />

De manera que, bi<strong>en</strong> se trate <strong>de</strong> una sólida investigación o <strong>de</strong> la<br />

exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l mínimo probatorio anteriorm<strong>en</strong>te referido, los preacuerdos<br />

c<strong>el</strong>ebrados <strong>en</strong>tre <strong>Fiscalía</strong> e imputado o acusado <strong>en</strong> las hipótesis <strong>de</strong>l<br />

artículo 350 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al y <strong>de</strong> acuerdos sobre la<br />

p<strong>en</strong>a a imponer o <strong>el</strong> monto <strong>de</strong> la rebaja, obligan al juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong> los términos <strong>de</strong>l artículo 370 ibí<strong>de</strong>m 282 , salvo que <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />

282 Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia, s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> tut<strong>el</strong>a 24.868, abril 4 <strong>de</strong> 2006.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 226 25/09/2009 09:39:52 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

<strong>de</strong> los mismos se hubieran <strong>de</strong>sconocido o quebrantado garantías<br />

fundam<strong>en</strong>tales, <strong>de</strong> acuerdo con lo dispuesto <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 351 inciso 4<br />

<strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

La sistemática <strong>de</strong> los artículos 327 y 351 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to<br />

P<strong>en</strong>al indica que si <strong>el</strong> mínimo <strong>de</strong> la prueba compromete a la persona<br />

como autor o partícipe <strong>de</strong> la conducta y su tipicidad, es <strong>de</strong>ber <strong>de</strong>l<br />

juez aceptar <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong>l acusado a una <strong>de</strong>claración<br />

preacordada <strong>de</strong> culpabilidad y fallar <strong>de</strong> conformidad, porque esta última<br />

t<strong>en</strong>dría respaldo probatorio.<br />

El preacuerdo b<strong>en</strong>eficia a la <strong>Fiscalía</strong>, a la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa y al procesado. Al<br />

imputado o acusado le reporta la seguridad <strong>de</strong> unos b<strong>en</strong>eficios punitivos<br />

y <strong>el</strong> funcionario judicial está obligado a respetar los términos <strong>de</strong> la<br />

negociación preacordada <strong>de</strong> culpabilidad, si <strong>el</strong>la no comporta violación<br />

<strong>de</strong> garantías fundam<strong>en</strong>tales 283 .<br />

Al <strong>en</strong>te acusador también porque le evita <strong>de</strong>stinar tiempo y recursos<br />

para a<strong>de</strong>lantar un juicio que <strong>en</strong> ningún caso ti<strong>en</strong>e asegurado su<br />

resultado, v. gr., porque exist<strong>en</strong> muchísimas variables que escapan al<br />

control <strong>de</strong>l fiscal, como la r<strong>en</strong>u<strong>en</strong>cia, <strong>el</strong> temor o la falta <strong>de</strong> disponibilidad<br />

<strong>de</strong> los testigos para <strong>el</strong> juicio oral, así como la posibilidad <strong>de</strong> per<strong>de</strong>rse<br />

una prueba importante, <strong>en</strong>tre otras.<br />

El preacuerdo igualm<strong>en</strong>te facilita la tarea <strong>de</strong>l juez porque le permite<br />

<strong>de</strong>dicar su tiempo a juicios <strong>de</strong> mayor complejidad y a otros asuntos<br />

propios <strong>de</strong> un juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to como tut<strong>el</strong>as y hábeas corpus, a<br />

manera <strong>de</strong> ejemplo.<br />

En síntesis, <strong>el</strong> preacuerdo es una herrami<strong>en</strong>ta jurídica <strong>de</strong> fundam<strong>en</strong>tal<br />

importancia <strong>en</strong> un sistema acusatorio, para <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to efici<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> la administración <strong>de</strong> justicia.<br />

14.3. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículos 131, 293 y 348 a 354 Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

14.4. Límites <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> los preacuerdos<br />

14.4.1. Personal<br />

El juez no intervi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> las negociaciones; si lo hace su actuación<br />

resulta violatoria <strong>de</strong> la ley p<strong>en</strong>al procesal, especialm<strong>en</strong>te si ejerce alguna<br />

forma <strong>de</strong> insinuación o presión fr<strong>en</strong>te al imputado o acusado porque la<br />

283 Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia, casación 23 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 2005, Rad. 21.954.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 227 25/09/2009 09:39:53 a.m.<br />

227


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

228<br />

disponibilidad <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al está asignada a la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />

la Nación y, a<strong>de</strong>más, afectaría su imparcialidad fr<strong>en</strong>te al caso.<br />

Las negociaciones y preacuerdos c<strong>el</strong>ebrados <strong>en</strong>tre la <strong>Fiscalía</strong> y <strong>el</strong><br />

acusado obligan al juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to, salvo que <strong>de</strong>sconozcan<br />

o quebrant<strong>en</strong> las garantías fundam<strong>en</strong>tales 284 . En efecto, no pue<strong>de</strong>n<br />

comprometer la presunción <strong>de</strong> inoc<strong>en</strong>cia y solo proce<strong>de</strong>n si hay<br />

un mínimo <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física<br />

o información legalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>ida que permita inferir la autoría o<br />

participación <strong>en</strong> la conducta y su tipicidad, exig<strong>en</strong>cia que impi<strong>de</strong> que<br />

una persona inoc<strong>en</strong>te pueda llegar a aceptar un preacuerdo o que <strong>el</strong><br />

juez profiera un fallo <strong>de</strong> con<strong>de</strong>na <strong>en</strong> su contra.<br />

Adicionalm<strong>en</strong>te, es preciso t<strong>en</strong>er certeza sobre la pl<strong>en</strong>a i<strong>de</strong>ntificación<br />

o individualización <strong>de</strong> la persona que acepta la culpabilidad como<br />

consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l preacuerdo, para evitar errores judiciales. De manera<br />

que <strong>de</strong>be allegarse al trámite <strong>de</strong>l preacuerdo toda aqu<strong>el</strong>la información<br />

que verifique la correcta i<strong>de</strong>ntificación o individualización <strong>de</strong>l imputado o<br />

acusado, por ejemplo, tarjeta <strong>de</strong>cadactilar y cartilla biográfica, y agotar<br />

todos los pasos necesarios para <strong>el</strong> cotejo correspondi<strong>en</strong>te. Recuér<strong>de</strong>se<br />

que un bu<strong>en</strong> número <strong>de</strong> las personas procesadas utiliza varios nombres<br />

para confundir y evitar las consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> la persecución p<strong>en</strong>al.<br />

Es igualm<strong>en</strong>te importante recordar que para que la negociación t<strong>en</strong>ga<br />

vali<strong>de</strong>z, <strong>el</strong> juez o tribunal <strong>de</strong>be cerciorarse que <strong>el</strong> imputado o acusado<br />

actuó <strong>de</strong> manera libre, consci<strong>en</strong>te y voluntaria, asesorado por su<br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor, con conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos y garantías fundam<strong>en</strong>tales<br />

a los que r<strong>en</strong>uncia, la naturaleza <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito imputado y las consecu<strong>en</strong>cias<br />

<strong>de</strong> su aceptación, y que se le advierta que no se pue<strong>de</strong> utilizar <strong>en</strong> su<br />

contra <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> las conversaciones t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes a lograr un acuerdo<br />

para la <strong>de</strong>claración <strong>de</strong> responsabilidad <strong>en</strong> cualquiera <strong>de</strong> sus formas, si<br />

no llegare a perfeccionarse. Por estas razones, <strong>el</strong> juez <strong>de</strong>be someter<br />

al acusado a un minucioso interrogatorio para verificar la legalidad <strong>de</strong>l<br />

acuerdo.<br />

Veamos un ejemplo <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> esta parte <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia:<br />

¿Cuál es su nombre, edad, estado civil, profesión y grado <strong>de</strong> escolaridad?<br />

284 Por garantías fundam<strong>en</strong>tales <strong>de</strong>be <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong>l sujeto pasivo <strong>de</strong> la<br />

persecución p<strong>en</strong>al que lo pon<strong>en</strong> <strong>en</strong> un plano <strong>de</strong> equilibrio con <strong>el</strong> po<strong>de</strong>r punitivo <strong>de</strong>l Estado y que<br />

pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>sconocerse o vulnerarse cuando se inician las conversaciones a espaldas <strong>de</strong>l <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor; o<br />

se le hace creer que se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> convicción que compromet<strong>en</strong> su autoría o participación<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> hecho investigado, o sobre la tipicidad <strong>de</strong> la conducta; o se lleva ante <strong>el</strong> juez <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong>l<br />

preacuerdo, sin haberse formulado imputación. Obviam<strong>en</strong>te, quedan incluidos los at<strong>en</strong>tados contra <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>recho a la dignidad, igualdad, presunción <strong>de</strong> inoc<strong>en</strong>cia, no autoincriminación, sil<strong>en</strong>cio, intimidad e<br />

imparcialidad, así como la violación a los <strong>de</strong>rechos y garantías <strong>de</strong> la víctima.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 228 25/09/2009 09:39:53 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

¿Quién es su abogado <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor? ¿Des<strong>de</strong> cuándo lo conoce? ¿Des<strong>de</strong><br />

cuándo lo <strong>de</strong>fi<strong>en</strong><strong>de</strong>? ¿Ti<strong>en</strong>e algún reparo <strong>de</strong> la forma como su abogado<br />

lo ha v<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>f<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do?<br />

¿Pa<strong>de</strong>ce usted <strong>de</strong> alguna <strong>en</strong>fermedad m<strong>en</strong>tal? ¿En los últimos ocho<br />

días ha sufrido algún estado <strong>de</strong> inconsci<strong>en</strong>cia? ¿Está ingiri<strong>en</strong>do alguna<br />

clase <strong>de</strong> medicam<strong>en</strong>to? Si es así ¿con qué frecu<strong>en</strong>cia, para qué y qué<br />

efectos le produce? ¿Cuándo fue la última vez que lo consumió?<br />

¿Sabe por qué se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> este juzgado o tribunal?<br />

¿Su pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> este juzgado o tribunal obe<strong>de</strong>ce a una manifestación<br />

libre y consci<strong>en</strong>te <strong>de</strong> su voluntad?<br />

¿Le explicó su abogado qué es un preacuerdo, negociación o <strong>de</strong>claración<br />

<strong>de</strong> culpabilidad?<br />

T<strong>en</strong>go <strong>en</strong> mi mano <strong>el</strong> acta <strong>de</strong> un preacuerdo suscrito con la <strong>Fiscalía</strong>.<br />

¿Es esta su firma?<br />

¿Le explicó su abogado <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido y alcance <strong>de</strong>l preacuerdo que<br />

t<strong>en</strong>go <strong>en</strong> mis manos? ¿Lo <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dió?<br />

El juez repasa cada uno <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos que le confiere la Constitución<br />

al imputado o acusado y a los cuales r<strong>en</strong>uncia para <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> un acuerdo<br />

con la <strong>Fiscalía</strong>.<br />

¿Enti<strong>en</strong><strong>de</strong> que al aceptar <strong>el</strong> preacuerdo está r<strong>en</strong>unciando a su <strong>de</strong>recho<br />

<strong>de</strong> no autoincriminarse y a t<strong>en</strong>er un juicio público, oral, contradictorio,<br />

conc<strong>en</strong>trado e imparcial, con inmediación <strong>de</strong> las pruebas y sin<br />

dilaciones injustificadas, <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual podría, si así lo <strong>de</strong>sea, por sí mismo<br />

o por conducto <strong>de</strong> su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor, interrogar <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia a los testigos<br />

<strong>de</strong> cargo y a obt<strong>en</strong>er su comparec<strong>en</strong>cia, <strong>de</strong> ser necesario aun por<br />

medios coercitivos, <strong>de</strong> testigos o peritos que puedan arrojar luz sobre<br />

los hechos objeto <strong>de</strong>l <strong>de</strong>bate, y que la <strong>Fiscalía</strong> está obligada a probar<br />

más allá <strong>de</strong> duda razonable?<br />

¿Enti<strong>en</strong><strong>de</strong> que <strong>en</strong> <strong>el</strong> preacuerdo usted aceptó que... y que a cambio <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>lo recibiría un b<strong>en</strong>eficio consist<strong>en</strong>te <strong>en</strong>...?<br />

¿Enti<strong>en</strong><strong>de</strong> que si yo <strong>de</strong>termino que <strong>en</strong> este acuerdo se le vulneraron<br />

algunos <strong>de</strong> esos <strong>de</strong>rechos fundam<strong>en</strong>tales puedo rechazarlo, <strong>en</strong> cuyo<br />

caso <strong>el</strong> proceso seguiría su curso normal, pudi<strong>en</strong>do resultar <strong>de</strong>clarado<br />

no culpable?<br />

¿Es consci<strong>en</strong>te que al aceptar <strong>el</strong> preacuerdo la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />

la Nación no ti<strong>en</strong>e necesidad <strong>de</strong> aportar otros <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales<br />

probatorios, distintos a los hasta ahora recaudados, para formularle<br />

acusación o solicitar una con<strong>de</strong>na?<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 229 25/09/2009 09:39:53 a.m.<br />

229


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

230<br />

Al Fiscal le preguntará:<br />

¿Cuáles son los hechos investigados, qué se podría probar y qué<br />

cargos son los que usted formularía <strong>en</strong> la acusación, si no se hubiere<br />

llegado a un acuerdo con <strong>el</strong> imputado o acusado?<br />

14.4.2. Temporal<br />

Resulta proce<strong>de</strong>nte invocar la figura para que <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado y <strong>el</strong><br />

imputado o acusado, asesorado por su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor, puedan llegar a un<br />

preacuerdo <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> imputación, hasta<br />

antes <strong>de</strong> ser pres<strong>en</strong>tado <strong>el</strong> escrito <strong>de</strong> acusación.<br />

También pue<strong>de</strong> <strong>el</strong> fiscal y <strong>el</strong> acusado efectuar preacuerdos posteriores<br />

a la pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l escrito <strong>de</strong> acusación y hasta antes <strong>de</strong>l mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong> que sea interrogado al inicio <strong>de</strong>l juicio oral sobre la aceptación <strong>de</strong> su<br />

responsabilidad.<br />

Igualm<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> preacuerdo pue<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tarse durante <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />

la audi<strong>en</strong>cia preparatoria.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, durante la alegación inicial <strong>de</strong>l juicio oral, es <strong>de</strong>cir, cuando<br />

<strong>el</strong> juez le conce<strong>de</strong> <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> la palabra al acusado para que manifieste,<br />

sin apremio ni juram<strong>en</strong>to, si se <strong>de</strong>clara inoc<strong>en</strong>te o culpable 285 .<br />

14.4.3. Punitivo<br />

Debe t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que los extremos <strong>de</strong> las p<strong>en</strong>as privativas <strong>de</strong><br />

la libertad previstas <strong>en</strong> la parte especial <strong>de</strong>l Código P<strong>en</strong>al (Ley 599 <strong>de</strong><br />

2000) fueron aum<strong>en</strong>tados por <strong>el</strong> artículo 14 <strong>de</strong> la Ley 890 <strong>de</strong> 2004 <strong>en</strong><br />

una tercera parte para <strong>el</strong> mínimo y <strong>en</strong> la mitad <strong>en</strong> <strong>el</strong> máximo. De todas<br />

maneras, la aplicación <strong>de</strong> esta regla g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> increm<strong>en</strong>to punitivo<br />

<strong>de</strong>be respetar <strong>el</strong> tope máximo <strong>de</strong> la p<strong>en</strong>a privativa <strong>de</strong> la libertad para<br />

los tipos p<strong>en</strong>ales <strong>de</strong> acuerdo con lo establecido <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 2º <strong>de</strong> la<br />

misma ley, <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l cual la p<strong>en</strong>a <strong>de</strong> prisión t<strong>en</strong>drá una duración<br />

máxima <strong>de</strong> 50 años, excepto <strong>en</strong> los casos <strong>de</strong> concurso.<br />

Asimismo, <strong>el</strong> artículo 61 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> las P<strong>en</strong>as fue adicionado por <strong>el</strong><br />

artículo 3º <strong>de</strong> la Ley 890 <strong>de</strong> 2004, <strong>de</strong> manera que a partir <strong>de</strong>l primero <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 2005 <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> cuartos no se aplica <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>los ev<strong>en</strong>tos<br />

<strong>en</strong> los cuales se han realizado preacuerdos o negociaciones <strong>en</strong>tre la<br />

<strong>Fiscalía</strong> y <strong>el</strong> imputado o acusado acuerdo con la Corte Suprema, si no<br />

se ha acordado sobre la p<strong>en</strong>a a imponer, <strong>el</strong> juez queda <strong>en</strong> libertad <strong>de</strong><br />

acudir al sistema <strong>de</strong> cuartos.<br />

285 Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia, casación 23 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 2005, Rad. 21.954.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 230 25/09/2009 09:39:53 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Como todo preacuerdo le exige al fiscal analizar la materia punitiva fr<strong>en</strong>te<br />

a un <strong>de</strong>lito o <strong>de</strong>litos para <strong>de</strong>terminar la rebaja <strong>de</strong> p<strong>en</strong>a que se acuerda,<br />

es necesario e importante que respecto <strong>de</strong> cada conducta <strong>de</strong>lictiva<br />

se t<strong>en</strong>gan <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los criterios y reglas para la <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> la<br />

punibilidad, que incluy<strong>en</strong> las circunstancias at<strong>en</strong>uantes y agravantes<br />

previstas <strong>en</strong> los tipos <strong>de</strong> la parte especial <strong>de</strong>l Código P<strong>en</strong>al.<br />

14.5. Observaciones<br />

Son improce<strong>de</strong>ntes los preacuerdos tratándose <strong>de</strong> <strong>de</strong>litos que le<br />

hayan g<strong>en</strong>erado al sujeto activo increm<strong>en</strong>to patrimonial y no hubiese<br />

reintegrado por lo m<strong>en</strong>os <strong>el</strong> 50 porci<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l valor <strong>de</strong>l mismo, ni<br />

asegurado <strong>el</strong> recaudo <strong>de</strong>l reman<strong>en</strong>te; o cuando <strong>el</strong> fiscal acuerda una<br />

reducción <strong>de</strong> p<strong>en</strong>a por fuera <strong>de</strong> los límites establecidos por la ley.<br />

El reintegro no ofrece ningún problema <strong>de</strong> interpretación, no así<br />

la expresión “asegure <strong>el</strong> recaudo <strong>de</strong>l reman<strong>en</strong>te”, que pue<strong>de</strong> ser<br />

<strong>en</strong>t<strong>en</strong>dida como la exig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> algún mecanismo que permita<br />

concluir que <strong>el</strong> 50 porci<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l valor <strong>de</strong>l increm<strong>en</strong>to ilícito percibido<br />

efectivam<strong>en</strong>te será reintegrado, pudi<strong>en</strong>do requerirse caución <strong>en</strong><br />

dinero efectivo o póliza <strong>de</strong> compañía <strong>de</strong> seguros, garantía bancaria<br />

o garantía real (hipotecaria o pr<strong>en</strong>daria) por <strong>el</strong> monto señalado <strong>en</strong><br />

la <strong>de</strong>nuncia o quer<strong>el</strong>la, si la cuantía no ofreciere <strong>de</strong>sacuerdo; o <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>terminado pericialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> caso contrario.<br />

Los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física, que<br />

constituy<strong>en</strong> la base <strong>de</strong> los cargos <strong>en</strong> vía <strong>de</strong> un preacuerdo, son los<br />

mínimos necesarios para permitir inferir la autoría o participación<br />

<strong>en</strong> la conducta y la tipicidad. En este s<strong>en</strong>tido, la negociación no<br />

está ori<strong>en</strong>tada a trasladar <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate probatorio <strong>de</strong>l juicio respecto<br />

a los hechos o <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho, sino a que <strong>el</strong> fiscal y <strong>el</strong> imputado o<br />

acusado, asesorado por su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor, conv<strong>en</strong>gan una <strong>de</strong>claración<br />

<strong>de</strong> culpabilidad respecto <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito imputado o <strong>de</strong> uno r<strong>el</strong>acionado<br />

con p<strong>en</strong>a m<strong>en</strong>or; sobre la <strong>el</strong>iminación <strong>de</strong> una circunstancia <strong>de</strong><br />

agravación punitiva o <strong>de</strong> un cargo específico, a cambio <strong>de</strong> que la<br />

<strong>Fiscalía</strong> tipifique la conducta, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> su alegación conclusiva, <strong>de</strong><br />

una forma específica con miras a disminuir la p<strong>en</strong>a 286 .<br />

Téngase <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que se trata <strong>de</strong> una simple m<strong>en</strong>ción a los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

materiales probatorios estrictam<strong>en</strong>te necesarios y que no implica<br />

<strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to. Piénsese, por vía <strong>de</strong> ejemplo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te caso:<br />

La <strong>Fiscalía</strong>, fr<strong>en</strong>te a un at<strong>en</strong>tado contra <strong>el</strong> patrimonio económico, le<br />

m<strong>en</strong>ciona al imputado y a su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> fotografías y<br />

286 T<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta la s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la Corte Constitucional C-1260/05.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 231 25/09/2009 09:39:53 a.m.<br />

231


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

232<br />

filmaciones <strong>en</strong> las que aqu<strong>el</strong> aparece apo<strong>de</strong>rándose <strong>de</strong> las alhajas<br />

<strong>de</strong> la joyería, y le anuncia que a<strong>de</strong>más ti<strong>en</strong>e tres pot<strong>en</strong>ciales testigos<br />

que comparecerán al juicio oral y darán cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong>l hecho como<br />

pres<strong>en</strong>ciales que fueron <strong>de</strong>l mismo. La <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa valora <strong>en</strong>tonces la<br />

fuerza <strong>de</strong>mostrativa <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos que ti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> fiscal y si <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<br />

que son serios y g<strong>en</strong>eran la probabilidad <strong>de</strong> un fallo con<strong>de</strong>natorio,<br />

convi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong>tonces los términos <strong>de</strong>l preacuerdo. Se observa que se<br />

hace m<strong>en</strong>ción a los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos probatorios pero no se <strong>de</strong>scubr<strong>en</strong> o<br />

exhib<strong>en</strong>.<br />

Las conversaciones <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> fiscal y <strong>el</strong> imputado o acusado asistido<br />

por su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor se concretan <strong>en</strong> un preacuerdo que <strong>de</strong>be quedar<br />

consignado <strong>en</strong> <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>te formato, que será firmado por<br />

todos <strong>el</strong>los. Sin embargo, si <strong>en</strong> su mom<strong>en</strong>to <strong>el</strong> preacuerdo fuere<br />

rechazado por <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> modo alguno podrán<br />

utilizarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> juicio ni <strong>en</strong> ningún otro proceso judicial <strong>en</strong> contra<br />

<strong>de</strong>l mismo imputado o acusado.<br />

La pres<strong>en</strong>cia y asist<strong>en</strong>cia jurídica <strong>de</strong>l <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor es imprescindible<br />

porque <strong>el</strong> preacuerdo ti<strong>en</strong>e implícita la r<strong>en</strong>uncia a <strong>de</strong>rechos constitucionales<br />

como <strong>el</strong> <strong>de</strong> no autoincriminación, a controvertir la prueba,<br />

salvaguardar la presunción <strong>de</strong> inoc<strong>en</strong>cia, a un juicio oral y público.<br />

La aceptación <strong>de</strong> los cargos que hace <strong>el</strong> imputado o acusado<br />

pue<strong>de</strong> ser total o parcial y la rebaja <strong>de</strong> p<strong>en</strong>a se aplica solo respecto<br />

<strong>de</strong> los hechos admitidos.<br />

El juez, previam<strong>en</strong>te a aprobar <strong>el</strong> preacuerdo, <strong>de</strong>be interrogar<br />

personalm<strong>en</strong>te al imputado o acusado con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> verificar si<br />

<strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io obe<strong>de</strong>ce a una <strong>de</strong>cisión libre, consci<strong>en</strong>te, voluntaria,<br />

<strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te informado <strong>de</strong> las consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> su <strong>de</strong>cisión y<br />

asistido por <strong>el</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor.<br />

Los preacuerdos pue<strong>de</strong>n g<strong>en</strong>erar reparación efectiva <strong>de</strong> los<br />

perjuicios causados a la víctima. Si no se muestra satisfecha,<br />

pue<strong>de</strong> acudir a las vías judiciales pertin<strong>en</strong>tes para reclamarla.<br />

Los preacuerdos c<strong>el</strong>ebrados <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> fiscal y <strong>el</strong> imputado o acusado,<br />

asistido por su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor, obligan al juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to, excepto<br />

si fueron obt<strong>en</strong>idos con violación <strong>de</strong> garantías fundam<strong>en</strong>tales,<br />

ev<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual <strong>el</strong> fiscal continuará con la actuación que<br />

corresponda. El auto que resu<strong>el</strong>ve sobre la aprobación o rechazo<br />

<strong>de</strong> preacuerdos no es susceptible <strong>de</strong> recursos.<br />

En caso <strong>de</strong> discrepancia <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> imputado o acusado y su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor<br />

<strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con los preacuerdos, prevalecerá lo que aqu<strong>el</strong> <strong>de</strong>cida<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 232 25/09/2009 09:39:53 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

y <strong>de</strong> <strong>el</strong>lo <strong>de</strong>be quedar expresa constancia <strong>en</strong> <strong>el</strong> formato o acta<br />

correspondi<strong>en</strong>te, según <strong>el</strong> caso.<br />

Si <strong>el</strong> preacuerdo es aprobado por <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to, cita a<br />

la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> individualización <strong>de</strong> p<strong>en</strong>a y s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia prevista <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> artículo 447 <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

Si <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to aceptare <strong>el</strong> preacuerdo, no podrá<br />

imponer una p<strong>en</strong>a superior a la conv<strong>en</strong>ida por <strong>el</strong> fiscal y <strong>el</strong><br />

imputado o acusado 287 . La s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia es susceptible <strong>de</strong>l recurso<br />

<strong>de</strong> ap<strong>el</strong>ación.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, como acontece con <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> oportunidad,<br />

<strong>el</strong> legislador exige que los preacuerdos no comprometan la<br />

presunción <strong>de</strong> inoc<strong>en</strong>cia y que haya un mínimo <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

probatorios que señal<strong>en</strong> al b<strong>en</strong>eficiado como autor o partícipe <strong>de</strong><br />

una conducta <strong>de</strong>lictiva.<br />

El fiscal <strong>de</strong>l caso, como <strong>de</strong>legado que es <strong>de</strong>l Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la<br />

Nación, <strong>de</strong>be ajustar su actuación a lo dispuesto <strong>en</strong> los artículos<br />

142 numeral 1º y 348 inciso segundo <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to<br />

P<strong>en</strong>al. En consecu<strong>en</strong>cia, <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> preacuerdos <strong>de</strong>be actuar<br />

con objetividad respetando las directrices institucionales y las<br />

pautas trazadas como política criminal, a fin <strong>de</strong> darle prestigio a la<br />

administración <strong>de</strong> justicia y evitar su cuestionami<strong>en</strong>to.<br />

La aceptación parcial <strong>de</strong> los cargos g<strong>en</strong>era la ruptura <strong>de</strong> la unidad<br />

<strong>de</strong>l proceso.<br />

Suscrito <strong>el</strong> preacuerdo no es posible la retractación <strong>de</strong> ninguna <strong>de</strong><br />

las partes y <strong>el</strong> juez, luego <strong>de</strong> verificar que las manifestaciones <strong>de</strong>l<br />

imputado o acusado hayan sido libres, voluntarias e informadas,<br />

<strong>de</strong>berá fijar fecha y hora para la c<strong>el</strong>ebración <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

individualización <strong>de</strong> p<strong>en</strong>a y s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia 288 .<br />

Durante las conversaciones propias <strong>de</strong> los preacuerdos es<br />

obligación consi<strong>de</strong>rar <strong>el</strong> tema <strong>de</strong> la reparación integral. La<br />

víctima no intervi<strong>en</strong>e para discutir <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> los perjuicios; sin<br />

embargo, antes <strong>de</strong> aprobar <strong>el</strong> preacuerdo, <strong>el</strong> juez la interrogará<br />

sobre <strong>el</strong> particular. La inconformidad <strong>de</strong> la víctima no inci<strong>de</strong> <strong>en</strong> la<br />

aprobación que haga <strong>el</strong> juez <strong>de</strong>l preacuerdo, qui<strong>en</strong> <strong>en</strong> todo caso<br />

podrá acudir a otras vías judiciales.<br />

287 Artículo 370 CPP y Corte Suprema <strong>de</strong> Justicia, casación 23 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 2005, Rad. 21.954.<br />

288 Artículo 293 inciso segundo Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 233 25/09/2009 09:39:53 a.m.<br />

233


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

234<br />

Una <strong>de</strong> las finalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los preacuerdos es aprestigiar <strong>de</strong> la<br />

administración <strong>de</strong> justicia. Por <strong>en</strong><strong>de</strong>, la <strong>Fiscalía</strong> y <strong>el</strong> imputado o<br />

acusado no pue<strong>de</strong>n realizar acuerdos que no obe<strong>de</strong>zcan a este<br />

propósito. Por ejemplo:<br />

Juan acecha a Diego y, una vez a la vista, le dispara <strong>en</strong> seis<br />

ocasiones. Uno <strong>de</strong> los proyectiles lo alcanza <strong>en</strong> <strong>el</strong> tórax. Si la<br />

información obt<strong>en</strong>ida por <strong>el</strong> ag<strong>en</strong>te investigador indica que Juan y<br />

Diego eran <strong>en</strong>emigos y que se podrá establecer <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> matar,<br />

<strong>en</strong> ese ev<strong>en</strong>to no pue<strong>de</strong> acordarse responsabilidad por lesiones<br />

personales, cuando la perspectiva probable <strong>de</strong> la investigación es<br />

la <strong>de</strong> un homicidio agravado, <strong>en</strong> <strong>el</strong> grado <strong>de</strong> t<strong>en</strong>tativa.<br />

Recuér<strong>de</strong>se que la aceptación <strong>de</strong> los cargos <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

formulación <strong>de</strong> imputación o <strong>en</strong> negociación posterior, pue<strong>de</strong> ser<br />

total o parcial y que la rebaja punitiva pue<strong>de</strong> ser hasta <strong>de</strong> la mitad<br />

<strong>de</strong> la p<strong>en</strong>a imponible. Asimismo, que la <strong>de</strong>claración <strong>de</strong> culpabilidad<br />

pue<strong>de</strong> darse respecto <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito imputado u otro r<strong>el</strong>acionado <strong>de</strong><br />

p<strong>en</strong>a m<strong>en</strong>or, a cambio <strong>de</strong> que <strong>el</strong> fiscal <strong>el</strong>imine alguna causal<br />

<strong>de</strong> agravación punitiva u otro cargo específico <strong>en</strong> <strong>el</strong> escrito <strong>de</strong><br />

acusación, o <strong>de</strong> que <strong>en</strong> su alegación conclusiva tipifique 289 la<br />

conducta <strong>de</strong> alguna otra forma que at<strong>en</strong>úe la p<strong>en</strong>a. Este cambio<br />

favorable <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con la p<strong>en</strong>a por imponer, es la única rebaja<br />

comp<strong>en</strong>satoria por <strong>el</strong> acuerdo.<br />

Es obvio que para conv<strong>en</strong>ir la aceptación <strong>de</strong> responsabilidad por un<br />

<strong>de</strong>lito m<strong>en</strong>or <strong>de</strong>be existir coinci<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos básicos <strong>de</strong><br />

la conducta, objeto material y sujeto pasivo. Por ejemplo, no pue<strong>de</strong><br />

haber preacuerdo para admitir fr<strong>en</strong>te a un abuso <strong>de</strong> confianza <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>lito <strong>de</strong> usurpación <strong>de</strong> tierras, no obstante que las dos conductas<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> común <strong>el</strong> bi<strong>en</strong> jurídico <strong>de</strong>l patrimonio económico y la<br />

inflexión verbal “apropiarse”, pero difier<strong>en</strong> sustancialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

objeto material (<strong>en</strong> aqu<strong>el</strong> es una cosa mueble, <strong>en</strong> este un inmueble).<br />

En cambio, proce<strong>de</strong> <strong>en</strong>tre tipos p<strong>en</strong>ales que proteg<strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo<br />

bi<strong>en</strong> jurídico, como homicidio preterint<strong>en</strong>cional y homicidio culposo,<br />

caso <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual la imputación pue<strong>de</strong> reducirse al segundo<br />

porque <strong>en</strong> ambos casos la conducta objetivam<strong>en</strong>te es la misma y<br />

se r<strong>el</strong>acionan subjetivam<strong>en</strong>te con la culpa, <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido que la preterint<strong>en</strong>ción<br />

es un <strong>en</strong>lace <strong>de</strong> dolo y culpa.<br />

No proce<strong>de</strong> la rebaja por preacuerdos y negociaciones cuando la<br />

víctima sea un niño, niña o adolesc<strong>en</strong>te víctima <strong>de</strong> <strong>de</strong>litos sexuales,<br />

lesiones u homicidio doloso y secuestro extorsivo.<br />

289 Solo se hace tipificación o a<strong>de</strong>cuación jurídica <strong>de</strong> la conducta <strong>en</strong> la alegación final <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> la<br />

audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> juicio oral, excepto cuando se hace la admisión <strong>de</strong> culpabilidad al inicio <strong>de</strong>l juicio oral.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 234 25/09/2009 09:39:53 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Pero también <strong>el</strong> preacuerdo pue<strong>de</strong> lograrse sobre la base <strong>de</strong> que <strong>el</strong><br />

fiscal <strong>el</strong>imine <strong>de</strong> su acusación alguna causal <strong>de</strong> agravación punitiva.<br />

◊ Ejemplo<br />

Pedro, ocultando su rostro con una máscara, <strong>en</strong> horas <strong>de</strong> la noche<br />

y <strong>en</strong> lugar solitario, utiliza un arma <strong>de</strong> fuego para am<strong>en</strong>azar a Juan<br />

y apo<strong>de</strong>rarse <strong>de</strong>l computador portátil y la bicicleta que lleva consigo,<br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos avaluados <strong>en</strong> la suma <strong>de</strong> $8.000.000. En este caso se dan<br />

las sigui<strong>en</strong>tes causales <strong>de</strong> agravación punitiva: (i) grave daño, at<strong>en</strong>dida<br />

la precaria situación económica <strong>de</strong> la víctima, (ii) causado por persona<br />

disfrazada, (iii) <strong>en</strong> lugar solitario, y (iv) <strong>en</strong> cuantía superior a 100 salarios<br />

mínimos legales m<strong>en</strong>suales vig<strong>en</strong>tes.<br />

Si a pesar <strong>de</strong> que la conducta estructura un hurto calificado, doblem<strong>en</strong>te<br />

agravado por circunstancias g<strong>en</strong>éricas y específicas, se llega al<br />

preacuerdo <strong>de</strong> que <strong>el</strong> imputado se <strong>de</strong>clara culpable, <strong>el</strong> fiscal podría<br />

<strong>el</strong>iminar las circunstancias <strong>de</strong> agravación, para acusarlo únicam<strong>en</strong>te<br />

por <strong>el</strong> hurto calificado.<br />

Otra opción para <strong>el</strong> fiscal podría ser <strong>el</strong>iminar algún cargo específico,<br />

si se tratare <strong>de</strong> un concurso <strong>de</strong> conductas punibles. Si <strong>en</strong> <strong>el</strong> ejemplo<br />

anterior Pedro lesiona a Juan pero la incapacidad no es superior a 30<br />

días, sin secu<strong>el</strong>as, podría <strong>el</strong>iminar <strong>el</strong> cargo <strong>de</strong> lesiones personales,<br />

para que <strong>el</strong> imputado o acusado se <strong>de</strong>clare culpable <strong>de</strong>l hurto calificado<br />

doblem<strong>en</strong>te agravado.<br />

Como la investigación continúa, si <strong>el</strong> fiscal <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra nuevos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física o información que le permita<br />

formular cargos distintos y más gravosos a los consignados <strong>en</strong> la<br />

formulación <strong>de</strong> imputación, los preacuerdos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> referirse a estos y<br />

no a aqu<strong>el</strong>los.<br />

Cuando una investigación se a<strong>de</strong>lante por varios <strong>de</strong>litos y <strong>el</strong> imputado o<br />

acusado acepte o preacuer<strong>de</strong> uno o algunos <strong>de</strong> los cargos, la rebaja<br />

no t<strong>en</strong>drá efecto respecto <strong>de</strong> los restantes punibles.<br />

◊ Ejemplo<br />

En una investigación que se a<strong>de</strong>lanta por los <strong>de</strong>litos <strong>de</strong> lesiones<br />

personales que g<strong>en</strong>eraron incapacidad para trabajar no superior a<br />

treinta (30) días y daño <strong>en</strong> bi<strong>en</strong> aj<strong>en</strong>o <strong>en</strong> cuantía que no exce<strong>de</strong> <strong>de</strong> 10<br />

salarios mínimos legales m<strong>en</strong>suales vig<strong>en</strong>tes, si <strong>el</strong> imputado o acusado<br />

acepta únicam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> cargo <strong>de</strong> lesiones personales, la rebaja no t<strong>en</strong>drá<br />

efectos <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong> at<strong>en</strong>tado contra <strong>el</strong> patrimonio económico.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 235 25/09/2009 09:39:53 a.m.<br />

235


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

236<br />

En estas condiciones, <strong>en</strong> <strong>el</strong> escrito <strong>de</strong> acusación se hace m<strong>en</strong>ción al<br />

preacuerdo sobre <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito <strong>de</strong> lesiones personales para que <strong>el</strong> juez <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> acusación lo apruebe<br />

si no se han <strong>de</strong>sconocido las garantías fundam<strong>en</strong>tales. Respecto<br />

<strong>de</strong>l cargo no aceptado, la investigación continúa y la ritualidad <strong>de</strong>l<br />

juzgami<strong>en</strong>to no sufrirá modificación alguna.<br />

En <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to que un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to material nuevo permita variar <strong>de</strong> manera<br />

favorable la calificación, <strong>el</strong> fiscal <strong>en</strong> aplicación <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> lealtad<br />

<strong>de</strong>berá modificar <strong>el</strong> preacuerdo, sin que <strong>el</strong>lo se traduzca <strong>en</strong> la aplicación<br />

<strong>de</strong> la hipótesis consagrada <strong>en</strong> <strong>el</strong> inciso segundo <strong>de</strong>l artículo 351 <strong>de</strong>l<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, que se refiere a los casos <strong>en</strong> que fiscal<br />

e imputado o acusado llegan a un preacuerdo que resulta favorable<br />

para estos con r<strong>el</strong>ación a la p<strong>en</strong>a por imponer, esta será la única rebaja<br />

comp<strong>en</strong>satoria por <strong>el</strong> acuerdo. Obsérvese que mi<strong>en</strong>tras <strong>en</strong> la primera<br />

hipótesis la p<strong>en</strong>a se disminuye como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la aparición <strong>de</strong><br />

un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to material o evi<strong>de</strong>ncia sobrevini<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> la segunda, esa<br />

rebaja surge como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l preacuerdo.<br />

◊ Ejemplo<br />

Rosa <strong>de</strong>nuncia a Pedro y a Juan por ingresar clan<strong>de</strong>stinam<strong>en</strong>te al<br />

inmueble <strong>de</strong> su hermana Martha, qui<strong>en</strong> se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra fuera <strong>de</strong>l país,<br />

<strong>de</strong> don<strong>de</strong> sustrajeron <strong>el</strong>ectrodomésticos por valor superior a ci<strong>en</strong><br />

salarios mínimos m<strong>en</strong>suales legales. En la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong><br />

imputación <strong>el</strong> cargo fue <strong>de</strong> hurto calificado y agravado. Días <strong>de</strong>spués se<br />

inician las negociaciones ori<strong>en</strong>tadas a un preacuerdo con los imputados,<br />

al tiempo que Martha regresa al país y <strong>de</strong>clara bajo juram<strong>en</strong>to ante <strong>el</strong><br />

investigador y <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l fiscal <strong>de</strong>legado que Pedro y Juan t<strong>en</strong>ían<br />

autorización para ingresar a su resi<strong>de</strong>ncia con <strong>el</strong> fin a<strong>de</strong>lantar una<br />

reparación locativa, mas no para sustraer bi<strong>en</strong>es <strong>de</strong> su propiedad. Con<br />

este <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to nuevo <strong>de</strong> convicción <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>be variar la a<strong>de</strong>cuación<br />

<strong>de</strong> la conducta porque ha <strong>de</strong>saparecido la circunstancia <strong>de</strong> cualificación<br />

inicialm<strong>en</strong>te consi<strong>de</strong>rada. En consecu<strong>en</strong>cia, <strong>el</strong> preacuerdo <strong>de</strong>be<br />

realizarse sobre la base <strong>de</strong> hurto agravado por tres causales: (i) por la<br />

confianza, (ii) pluralidad <strong>de</strong> autores y (iii) la cuantía.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 236 25/09/2009 09:39:53 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Ejemplo <strong>de</strong>l docum<strong>en</strong>to que conti<strong>en</strong>e un Preacuerdo<br />

ACTA DE PREACUERDO<br />

Departam<strong>en</strong>to Municipio Fecha Hora:<br />

1. Código único <strong>de</strong> la investigación<br />

Dpto. Municipio Entidad Unidad<br />

2. D<strong>el</strong>itos<br />

1.<br />

2.<br />

3.<br />

3. Datos <strong>de</strong>l imputado<br />

Receptora<br />

Año Consecutivo<br />

D<strong>el</strong>ito Código<br />

DATOS DEL IMPUTADO<br />

Tipo <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>to: C.C. Pas. c.e. otro No.<br />

Expedido <strong>en</strong> Departam<strong>en</strong>to: Municipio:<br />

Nombres: Ap<strong>el</strong>lidos:<br />

Apodo: Estado Civil<br />

LUGAR DE NOTIFICACIÓN<br />

Dirección: Barrio:<br />

Departam<strong>en</strong>to: Municipio:<br />

T<strong>el</strong>éfono: Correo <strong>el</strong>ectrónico:<br />

DATOS DE LA DEFENSA<br />

Clase <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa Público DP CJ OF Privado LT T.P. No.<br />

Tipo <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>to C.C. Pas. C.E.. Otro No.<br />

Expedido <strong>en</strong> Departam<strong>en</strong>to: Municipio:<br />

Nombres: Ap<strong>el</strong>lidos:<br />

LUGAR DE NOTIFICACIÓN<br />

Dirección: Barrio:<br />

Departam<strong>en</strong>to: Municipio:<br />

T<strong>el</strong>éfono: Correo <strong>el</strong>ectrónico:<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 237 25/09/2009 09:39:53 a.m.<br />

237


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

238<br />

Previam<strong>en</strong>te a cualquier consi<strong>de</strong>ración, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong>legado advierte al imputado,<br />

<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor, los <strong>de</strong>rechos y garantías fundam<strong>en</strong>tales que<br />

le asist<strong>en</strong> y que se hallan consagrados <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 8° <strong>de</strong>l Código <strong>de</strong><br />

Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al. Después <strong>de</strong> hacer una lectura <strong>de</strong> la disposición <strong>en</strong> cita<br />

le explica los alcances <strong>de</strong> la autoincriminación, <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho a t<strong>en</strong>er un juicio<br />

público, oral, contradictorio, conc<strong>en</strong>trado, imparcial, con inmediación <strong>de</strong> las<br />

pruebas y sin dilaciones injustificadas, y <strong>de</strong> las consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> r<strong>en</strong>unciar<br />

a <strong>el</strong>los al hacer alegaciones <strong>de</strong> culpabilidad por virtud <strong>de</strong> un preacuerdo.<br />

Asimismo le informa que, <strong>de</strong> hacerlo, t<strong>en</strong>drá una rebaja <strong>de</strong> hasta la mitad <strong>de</strong><br />

la p<strong>en</strong>a por imponer por <strong>el</strong> juez <strong>en</strong> s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia con<strong>de</strong>natoria, excepto si solicita<br />

la <strong>el</strong>iminación <strong>de</strong> alguna causal <strong>de</strong> agravación punitiva <strong>en</strong> la acusación, o que<br />

se tipifique <strong>de</strong> otra forma la conducta <strong>en</strong> la alegación conclusiva <strong>de</strong>l fiscal<br />

con <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> aminorar la p<strong>en</strong>a, ev<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> los cuales no habrá lugar a<br />

ninguna otra rebaja <strong>de</strong> p<strong>en</strong>a.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, le advierte que <strong>en</strong> ningún caso t<strong>en</strong>drán valor alguno las<br />

conversaciones que se a<strong>de</strong>lant<strong>en</strong> para llegar al propósito <strong>de</strong> esta dilig<strong>en</strong>cia.<br />

Acto seguido proce<strong>de</strong> a exponer los sigui<strong>en</strong>tes:<br />

4. Hechos<br />

5. Formulación <strong>de</strong> la imputación<br />

6. Términos <strong>de</strong> la aceptación <strong>de</strong> culpabilidad por preacuerdo con la <strong>Fiscalía</strong><br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 238 25/09/2009 09:39:53 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

En constancia, se firma por todos los intervini<strong>en</strong>tes, una vez leída y aprobada<br />

integralm<strong>en</strong>te la pres<strong>en</strong>te acta.<br />

7. Datos <strong>de</strong>l funcionario que acusa<br />

Unidad Especialidad Código Fiscal<br />

Nombre y ap<strong>el</strong>lido <strong>de</strong>l Fiscal:<br />

Dirección: Oficina:<br />

Departam<strong>en</strong>to: Municipio:<br />

T<strong>el</strong>éfono: Correo <strong>el</strong>ectrónico:<br />

Firmas:<br />

Fiscal<br />

Imputado<br />

Def<strong>en</strong>sor<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 239 25/09/2009 09:39:54 a.m.<br />

239


105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 240 25/09/2009 09:39:54 a.m.


15.1. Noción 286<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Sección 15<br />

Protección <strong>de</strong> Víctimas, Testigos y Peritos<br />

que inter vi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso p<strong>en</strong>al<br />

Procedimi<strong>en</strong>to mediante <strong>el</strong> cual se brinda protección y asist<strong>en</strong>cia integral<br />

a los testigos, víctimas y peritos que son am<strong>en</strong>azados o se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran<br />

<strong>en</strong> una situación <strong>de</strong> alto riesgo originado <strong>en</strong> su <strong>de</strong>ber testifical o <strong>en</strong> su<br />

colaboración con la administración <strong>de</strong> justicia 287.<br />

15.2. Responsables<br />

Los servidores <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> Protección y Asist<strong>en</strong>cia, <strong>el</strong> Fiscal que<br />

a<strong>de</strong>lanta la investigación, los funcionarios <strong>de</strong> Policía Judicial, la Policía<br />

Nacional.<br />

15.3. B<strong>en</strong>eficiarios<br />

Las medidas <strong>de</strong> protección que implem<strong>en</strong>ta la Oficina <strong>de</strong> Protección y<br />

Asist<strong>en</strong>cia se ejecutan a favor <strong>de</strong>l testigo, la víctima o <strong>el</strong> perito que han<br />

interv<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> la actuación procesal y pue<strong>de</strong>n ext<strong>en</strong><strong>de</strong>rse a su núcleo<br />

familiar, a las personas a cargo y aqu<strong>el</strong>las cuya r<strong>el</strong>ación directa con<br />

<strong>el</strong> testigo o la víctima g<strong>en</strong>era situaciones comprobadas <strong>de</strong> am<strong>en</strong>aza y<br />

riesgo.<br />

15.4. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículo 250 numeral 7º <strong>de</strong> la Constitución Política; artículos 67 al 79<br />

<strong>de</strong> la Ley 418 <strong>de</strong> 1997 prorrogada y modificada por las Leyes 548 <strong>de</strong><br />

1999 y 782 <strong>de</strong> 2002; artículos 114 numeral 6º, 154, 206, 324 y 342 <strong>de</strong> la<br />

Ley 906 <strong>de</strong> 2004, Ley 938 <strong>de</strong> 2004; artículo 19 <strong>de</strong> la Ley 938 <strong>de</strong> 2004 y la<br />

Resolución No. 0-2700 <strong>de</strong> 1996 proferida por <strong>el</strong> señor Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />

la Nación.<br />

286 Resolución 05101-2008<br />

287 Ibid.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 241 25/09/2009 09:39:54 a.m.<br />

241


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

242<br />

15.5. Consi<strong>de</strong>raciones previas<br />

El Programa <strong>de</strong> Protección <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación ti<strong>en</strong>e<br />

como objetivo garantizar la vida e integridad <strong>de</strong> las personas que<br />

colaboran eficazm<strong>en</strong>te con la administración <strong>de</strong> justicia, b<strong>en</strong>eficio que<br />

se exti<strong>en</strong><strong>de</strong> a su núcleo familiar más cercano. La Corte Constitucional<br />

sosti<strong>en</strong>e que “para que esta forma especial <strong>de</strong> protección t<strong>en</strong>ga lugar,<br />

con <strong>el</strong> carácter <strong>de</strong> adicional a la que se <strong>de</strong>be <strong>en</strong> términos g<strong>en</strong>erales,<br />

es necesario <strong>el</strong> presupuesto <strong>de</strong> que exista un riesgo <strong>de</strong> sufrir agresión<br />

o que la vida <strong>de</strong> la víctima, testigo, intervini<strong>en</strong>te o funcionario corra<br />

p<strong>el</strong>igro con ocasión <strong>de</strong> la interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> un proceso”, s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia T-532<br />

<strong>de</strong> noviembre 21 <strong>de</strong> 1995.<br />

15.6. Recom<strong>en</strong>daciones<br />

El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> protección es completam<strong>en</strong>te aj<strong>en</strong>o a la<br />

investigación p<strong>en</strong>al <strong>en</strong> la que ha participado <strong>el</strong> candidato a protección.<br />

Todo lo concerni<strong>en</strong>te con la evaluación <strong>de</strong> su situación <strong>de</strong> riesgo<br />

y <strong>el</strong> trámite <strong>de</strong> la solicitud <strong>de</strong> protección se <strong>de</strong>be consultar con los<br />

funcionarios <strong>de</strong> la Oficina <strong>de</strong> Protección y toda inquietud r<strong>el</strong>acionada<br />

con la investigación p<strong>en</strong>al <strong>en</strong> la que ha interv<strong>en</strong>ido se <strong>de</strong>be aclarar con<br />

<strong>el</strong> titular <strong>de</strong>l <strong>de</strong>spacho <strong>en</strong> don<strong>de</strong> cursa dicha investigación.<br />

Es importante reiterar a los candidatos a protección que la razón<br />

principal <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> Protección es asegurar la vida e integridad<br />

<strong>de</strong> qui<strong>en</strong>es colaboran eficazm<strong>en</strong>te con la justicia y que este no ha sido<br />

creado para pagar recomp<strong>en</strong>sas, satisfacer necesida<strong>de</strong>s económicas o<br />

salir <strong>de</strong>l país.<br />

El fiscal o los funcionarios que t<strong>en</strong>gan contacto con <strong>el</strong> testigo <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

abst<strong>en</strong>erse <strong>de</strong> hacerle ofrecimi<strong>en</strong>tos y <strong>de</strong> crear falsas expectativas.<br />

El Programa <strong>de</strong> Protección es autónomo <strong>en</strong> las medidas <strong>de</strong> protección<br />

que implem<strong>en</strong>ta a favor <strong>de</strong> los protegidos, por <strong>el</strong>lo <strong>el</strong> b<strong>en</strong>eficiario no<br />

pue<strong>de</strong> condicionar su ingreso al programa o su estadía <strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo a la<br />

ejecución <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminada medida a su favor.<br />

El proceso <strong>de</strong> protección y asist<strong>en</strong>cia es un trámite <strong>de</strong> carácter<br />

administrativo, razón por la cual, tanto la solicitud, como los oficios<br />

<strong>en</strong>viados al programa y remitidos por este, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> obrar <strong>en</strong> cua<strong>de</strong>rno<br />

separado, manejado exclusivam<strong>en</strong>te por <strong>el</strong> fiscal a cargo <strong>de</strong> la<br />

investigación. No se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> legajar <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l expedi<strong>en</strong>te los referidos<br />

docum<strong>en</strong>tos. Todos los aspectos r<strong>el</strong>ativos con <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

protección <strong>de</strong>b<strong>en</strong> manejarse bajo estricta reserva.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 242 25/09/2009 09:39:54 a.m.


15.7. Pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> la Policía Nacional<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

En la S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia T-683 <strong>de</strong> 2005 la Corte Constitucional reafirmó <strong>el</strong> pap<strong>el</strong><br />

<strong>de</strong> la Policía Nacional <strong>en</strong> la protección <strong>de</strong> testigos o intervini<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

proceso p<strong>en</strong>al cuando afirmó: “Una <strong>de</strong> las funciones primordiales que<br />

<strong>de</strong>be cumplir la Policía Nacional, a fin <strong>de</strong> garantizar la preservación<br />

<strong>de</strong>l or<strong>de</strong>n público y la conviv<strong>en</strong>cia pacífica <strong>de</strong> los habitantes, es<br />

precisam<strong>en</strong>te la <strong>de</strong> garantizar la vida y la seguridad personal <strong>de</strong> qui<strong>en</strong>es<br />

han puesto <strong>en</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las autorida<strong>de</strong>s situaciones <strong>de</strong> riesgo<br />

y am<strong>en</strong>aza <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos fundam<strong>en</strong>tales como la vida, la integridad<br />

personal y la seguridad, mucho más cuando esta am<strong>en</strong>aza se <strong>de</strong>riva<br />

<strong>de</strong>l cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un <strong>de</strong>ber ciudadano, cual es <strong>el</strong> <strong>de</strong> colaboración<br />

para <strong>el</strong> bu<strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la administración <strong>de</strong> justicia”.<br />

15.8. Pap<strong>el</strong> <strong>de</strong>l funcionario <strong>de</strong> policía judicial<br />

Si <strong>el</strong> funcionario que a<strong>de</strong>lanta la indagación o investigación advierte<br />

que una persona que ha sido <strong>en</strong>trevistada ti<strong>en</strong>e la condición <strong>de</strong><br />

víctima o testigo pres<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> un <strong>de</strong>lito, o ti<strong>en</strong>e información útil para<br />

<strong>el</strong> esclarecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los hechos que se investigan, y ha recibido<br />

am<strong>en</strong>azas o hay hechos que permitan inferir que sufre un riesgo alto<br />

con ocasión <strong>de</strong> la información que posee <strong>de</strong> los hechos investigados,<br />

dicho funcionario se <strong>en</strong>cargará <strong>de</strong> la seguridad provisional <strong>de</strong> la víctima<br />

o testigo señalados hasta tanto <strong>el</strong> Programa <strong>de</strong> Protección y Asist<strong>en</strong>cia<br />

disponga la incorporación <strong>de</strong>l evaluado, previo estudio técnico <strong>de</strong><br />

am<strong>en</strong>aza y riesgo.<br />

15.9. Pap<strong>el</strong> <strong>de</strong>l fiscal que a<strong>de</strong>lanta la investigación<br />

Una vez <strong>el</strong> Fiscal <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to advierta o sea informado que un<br />

testigo o víctima ha recibido am<strong>en</strong>azas o se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> situación<br />

<strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> la información que posee acerca <strong>de</strong> los hechos<br />

investigados or<strong>de</strong>nará a los funcionarios <strong>de</strong> policía judicial que apoyan<br />

la investigación adoptar las medidas pertin<strong>en</strong>tes para cesar <strong>el</strong> riesgo<br />

que sufre <strong>el</strong> testigo o la víctima, o <strong>en</strong> su <strong>de</strong>fecto remitirá, vía fax, solicitud<br />

<strong>de</strong> protección inmediata a la estación <strong>de</strong> Policía más cercana al lugar<br />

<strong>de</strong> resi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l afectado. De consi<strong>de</strong>rarlo necesario, <strong>el</strong> Fiscal <strong>en</strong>viará<br />

petición <strong>de</strong> protección al Programa <strong>de</strong> Protección, lo que origina la<br />

evaluación <strong>de</strong> am<strong>en</strong>aza y riesgo, o acudirá ante <strong>el</strong> Juez <strong>de</strong> Garantías <strong>en</strong><br />

procura <strong>de</strong> que este or<strong>de</strong>ne las medidas <strong>de</strong> protección que se requieran.<br />

Una vez iniciado <strong>el</strong> estudio técnico <strong>de</strong> am<strong>en</strong>aza y riesgo <strong>el</strong> Fiscal <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to informará al Programa <strong>de</strong> Protección la importancia que<br />

ti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> evaluado <strong>en</strong> la investigación p<strong>en</strong>al que se instruye, al respecto<br />

la Corte Constitucional señaló: “La evaluación acerca <strong>de</strong> la idoneidad,<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 243 25/09/2009 09:39:54 a.m.<br />

243


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

244<br />

importancia y efectividad <strong>de</strong> la colaboración prestada por una persona<br />

<strong>en</strong> un proceso p<strong>en</strong>al correspon<strong>de</strong> al fiscal compet<strong>en</strong>te que a<strong>de</strong>lanta<br />

dicho proceso”, s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia T-532 <strong>de</strong> 1995.<br />

15.10. Pap<strong>el</strong> <strong>de</strong>l juez con funciones <strong>de</strong> garantías<br />

El artículo 342 <strong>de</strong> la Ley 906 <strong>de</strong> 2004 establece que una vez formulada la<br />

acusación <strong>el</strong> juez podrá, a solicitud <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong>, cuando se consi<strong>de</strong>re<br />

necesario para la protección integral <strong>de</strong> las víctimas o testigos, or<strong>de</strong>nar<br />

que se adopt<strong>en</strong> las medidas necesarias t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes a ofrecer eficaz<br />

protección a víctimas y testigos; al respecto es importante hacer las<br />

sigui<strong>en</strong>tes precisiones:<br />

Excepcionalm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> garantías pue<strong>de</strong> or<strong>de</strong>nar la protección para<br />

un testigo o una víctima <strong>en</strong> cualquier etapa <strong>de</strong> la investigación, antes<br />

<strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> acusación, <strong>en</strong> audi<strong>en</strong>cia pr<strong>el</strong>iminar,<br />

<strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do sust<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> Fiscal <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to las razones por las que se<br />

requiere la protección especial que implem<strong>en</strong>ta esta oficina.<br />

El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> protección se pue<strong>de</strong> iniciar por or<strong>de</strong>n <strong>de</strong>l Juez<br />

<strong>de</strong> Garantías. No obstante, <strong>en</strong> los ev<strong>en</strong>tos don<strong>de</strong> se recibe petición<br />

<strong>de</strong> protección impetradas por <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to, por otras<br />

autorida<strong>de</strong>s o por <strong>el</strong> mismo interesado, esta oficina a<strong>de</strong>lanta <strong>el</strong> trámite<br />

reglam<strong>en</strong>tario sin objeción alguna.<br />

Toda medida <strong>de</strong> protección que implem<strong>en</strong>ta la oficina <strong>de</strong> Protección y<br />

Asist<strong>en</strong>cia se adopta previo estudio técnico <strong>de</strong> am<strong>en</strong>aza y riesgo.<br />

El Programa <strong>de</strong> Protección y Asist<strong>en</strong>cia goza <strong>de</strong> discrecionalidad <strong>en</strong> la<br />

<strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> incorporar a los candidatos a protección y <strong>en</strong> la aplicación<br />

<strong>de</strong> las medidas <strong>de</strong> protección.<br />

El Programa <strong>de</strong> Protección y Asist<strong>en</strong>cia ti<strong>en</strong>e disponibilidad las 24 horas<br />

para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r consultas y peticiones r<strong>el</strong>acionadas con su función.<br />

15.11. Solicitud <strong>de</strong> protección<br />

La petición <strong>de</strong> protección <strong>de</strong>berá cont<strong>en</strong>er unos mínimos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

que permitan a<strong>de</strong>lantar <strong>el</strong> estudio técnico <strong>de</strong> am<strong>en</strong>aza y riesgo, como<br />

son <strong>el</strong> nombre completo <strong>de</strong>l candidato a protección, su dirección o lugar<br />

<strong>de</strong> ubicación, la investigación p<strong>en</strong>al <strong>en</strong> la que intervi<strong>en</strong>e, <strong>el</strong> <strong>de</strong>spacho<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> que cursa la misma y <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> que <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> am<strong>en</strong>azado <strong>en</strong> la<br />

investigación. No obstante, <strong>el</strong> hecho <strong>de</strong> que la solicitud no cont<strong>en</strong>ga toda<br />

la información requerida, no impi<strong>de</strong> a<strong>de</strong>lantar <strong>el</strong> trámite <strong>de</strong> evaluación<br />

<strong>de</strong> am<strong>en</strong>aza y riesgo.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 244 25/09/2009 09:39:54 a.m.


15.12. Estudio técnico <strong>de</strong> am<strong>en</strong>aza y riesgo<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

La Resolución 2700 <strong>en</strong> su artículo 7º establece que una vez recibida la<br />

solicitud <strong>de</strong> protección, la oficina evaluará <strong>en</strong> <strong>el</strong> término máximo <strong>de</strong> 15<br />

días hábiles los sigui<strong>en</strong>tes presupuestos:<br />

1. Que exista nexo <strong>en</strong>tre la participación <strong>de</strong>l candidato a proteger <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

proceso p<strong>en</strong>al y los factores <strong>de</strong> am<strong>en</strong>aza y riesgo.<br />

2. Que <strong>el</strong> candidato a proteger no esté motivado por interés distinto que<br />

<strong>el</strong> <strong>de</strong> colaborar con la Administración <strong>de</strong> Justicia.<br />

3. Que las medidas <strong>de</strong> seguridad pue<strong>de</strong>n ser implem<strong>en</strong>tadas por otro<br />

organismo estatal o correspondan a las específicas <strong>de</strong>l Programa.<br />

4. Que la admisión <strong>de</strong>l candidato a proteger no sea un factor que afecte<br />

<strong>en</strong> forma insuperable la seguridad <strong>de</strong>l Programa o <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral<br />

<strong>de</strong> la Nación.<br />

El cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l candidato a proteger es es<strong>en</strong>cial para su<br />

incorporación al Programa y perman<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo, ni <strong>el</strong> Programa,<br />

ni <strong>el</strong> Fiscal <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to pue<strong>de</strong>n ejercer presión <strong>de</strong> alguna naturaleza<br />

para inducirlo a esa <strong>de</strong>terminación. Al respecto la Corte Constitucional<br />

<strong>en</strong> s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia No. T-242 <strong>de</strong> 1996 señaló: “...<strong>el</strong> ingreso al programa <strong>de</strong><br />

protección <strong>de</strong> testigos comporta un conjunto <strong>de</strong> limitaciones al protegido,<br />

las cuales se justifican <strong>en</strong> razón <strong>de</strong>l interés superior <strong>de</strong> proteger su vida e<br />

integridad personal y, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> luego, por haberse <strong>en</strong> su propia voluntad...<br />

es <strong>de</strong>cir, <strong>el</strong> individuo que ingresa a un programa <strong>de</strong> protección ha <strong>de</strong><br />

partir <strong>de</strong> la base <strong>de</strong> que se coloca <strong>en</strong> una situación <strong>de</strong> especial sujeción<br />

ante <strong>el</strong> organismo estatal <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> su amparo”.<br />

15.13. Decisión<br />

Una vez recibido <strong>el</strong> informe <strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong> am<strong>en</strong>aza y riesgo<br />

realizado por <strong>el</strong> investigador asignado, <strong>el</strong> Director <strong>de</strong>l Programa adopta<br />

la <strong>de</strong>cisión que corresponda <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los cinco días hábiles sigui<strong>en</strong>tes,<br />

dicha <strong>de</strong>cisión pue<strong>de</strong> ser:<br />

a. Incorporar al candidato a protección.<br />

b. Entregar al evaluado y a su núcleo familiar una asist<strong>en</strong>cia económica<br />

por única vez para cambio <strong>de</strong> resi<strong>de</strong>ncia.<br />

c. No incorporar.<br />

La <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> no incorporar al evaluado no ti<strong>en</strong>e recurso alguno.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 245 25/09/2009 09:39:54 a.m.<br />

245


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

246<br />

La <strong>de</strong>cisión acerca <strong>de</strong> la incorporación se plasma <strong>en</strong> acta que <strong>de</strong>be ser<br />

suscrita por <strong>el</strong> b<strong>en</strong>eficiario y por <strong>el</strong> Director <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> Protección y<br />

Asist<strong>en</strong>cia. En <strong>el</strong>la se consignan las obligaciones mínimas <strong>de</strong> los protegidos<br />

y <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> Protección, respecto <strong>de</strong> las medidas adoptadas.<br />

15.14. Terminación <strong>de</strong> la protección<br />

El esquema <strong>de</strong> protección dispuesto <strong>en</strong> cada caso particular pue<strong>de</strong><br />

terminar por r<strong>en</strong>uncia <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>eficiario, por exclusión <strong>de</strong>l protegido ante<br />

<strong>el</strong> incumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las obligaciones pactadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> acta <strong>de</strong> vinculación<br />

al Programa, o por reubicación <strong>de</strong>finitiva <strong>en</strong> un lugar alejado <strong>de</strong> la zona<br />

<strong>de</strong> riesgo.<br />

15.15. Otros organismos <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> la protección <strong>de</strong> informantes<br />

El Programa <strong>de</strong> Protección y Asist<strong>en</strong>cia no acoge a simples informantes<br />

bajo su protección, hasta tanto no se conviertan <strong>en</strong> testigos <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l<br />

proceso p<strong>en</strong>al; correspon<strong>de</strong> a los organismos <strong>de</strong> seguridad <strong>de</strong>l Estado<br />

que hayan obt<strong>en</strong>ido su colaboración.<br />

15.16. Testigos privados <strong>de</strong> su libertad<br />

Para los testigos privados <strong>de</strong> su libertad, <strong>de</strong>be solicitarse al INPEC que<br />

ejecute las medidas <strong>de</strong> protección a que haya lugar. Aunque <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso<br />

que su colaboración con la administración <strong>de</strong> justicia sea importante,<br />

<strong>el</strong> Programa <strong>de</strong> Protección y Asist<strong>en</strong>cia pue<strong>de</strong> evaluar la situación <strong>de</strong><br />

am<strong>en</strong>aza y riesgo <strong>de</strong>l núcleo familiar inmediato <strong>de</strong>l testigo.<br />

15.17. Servidores y ex servidores <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

De acuerdo con las Resoluciones 0-0550 <strong>de</strong> marzo 19 <strong>de</strong> 2002 y<br />

0-0140 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero 26 <strong>de</strong> 1998 correspon<strong>de</strong> a la Dirección Nacional <strong>de</strong>l<br />

Cuerpo Técnico <strong>de</strong> Investigación –CTI–, o al organismo <strong>de</strong>signado<br />

por su Director, la evaluación <strong>de</strong>l niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> riesgo o grado <strong>de</strong> am<strong>en</strong>aza<br />

<strong>de</strong> los servidores y ex servidores <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación.<br />

La Dirección <strong>de</strong>l –CTI– podrá solicitar <strong>el</strong> concurso <strong>de</strong> la Policía<br />

Nacional y <strong>de</strong>l Departam<strong>en</strong>to Administrativo <strong>de</strong> Seguridad con <strong>el</strong><br />

propósito <strong>de</strong> cumplir los cometidos <strong>de</strong> garantizar la seguridad <strong>de</strong> los<br />

servidores y ex servidores <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación.<br />

15.18. Asist<strong>en</strong>cia a las víctimas<br />

15.18.1. Noción<br />

Por asist<strong>en</strong>cia se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> acciones t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes a informar<br />

y ori<strong>en</strong>tar a la víctima con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> disminuir <strong>el</strong> impacto <strong>de</strong> la conducta<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 246 25/09/2009 09:39:54 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

punible <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> la actuación p<strong>en</strong>al, <strong>en</strong> <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n personal, psicológico,<br />

familiar y social, y brindar la posibilidad <strong>de</strong> proporcionar soluciones<br />

reales y concretas a la problemática planteada.<br />

Por víctima se <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rá toda persona natural o jurídica y <strong>de</strong>más sujetos<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos que individual o colectivam<strong>en</strong>te hayan sufrido algún daño<br />

directo como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l injusto (art. 132 CPP).<br />

15.18.2. Alcance<br />

Se aplica por <strong>el</strong> fiscal director <strong>de</strong> la investigación o la Policía Judicial<br />

cuando <strong>en</strong>tr<strong>en</strong> <strong>en</strong> contacto con la persona que acredite sumariam<strong>en</strong>te,<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> la actuación p<strong>en</strong>al, su condición <strong>de</strong> víctima.<br />

15.18.3. Fundam<strong>en</strong>to jurídico<br />

Artículos 11 a), d), e), h), i), j); 132, 135, 136, 137 y 207 <strong>de</strong> la Ley 906<br />

<strong>de</strong> 2004.<br />

15.18.4. Clases <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia<br />

La asist<strong>en</strong>cia pue<strong>de</strong> ser <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n médico, psicológico, social, legal y toda<br />

la <strong>de</strong>más que busque disminuir las consecu<strong>en</strong>cias que se <strong>de</strong>riv<strong>en</strong> <strong>de</strong> la<br />

conducta punible. Dicha asist<strong>en</strong>cia será brindada por las autorida<strong>de</strong>s<br />

tanto gubernam<strong>en</strong>tales como no gubernam<strong>en</strong>tales.<br />

15.18.5. Procedimi<strong>en</strong>to<br />

Cuando la víctima se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> escuchar y valorar<br />

la información sobre sus <strong>de</strong>rechos, <strong>el</strong> fiscal <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to, una vez<br />

i<strong>de</strong>ntificadas las necesida<strong>de</strong>s pertin<strong>en</strong>tes, proce<strong>de</strong>rá a informarle <strong>de</strong><br />

forma oportuna, precisa y clara <strong>el</strong> alcance <strong>de</strong> los artículos 11 y 136<br />

<strong>de</strong>l nuevo Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, con sus correspondi<strong>en</strong>tes<br />

explicaciones, guardando <strong>en</strong> todo caso la reserva legal que cobija la<br />

actuación p<strong>en</strong>al.<br />

Para brindar una información a<strong>de</strong>cuada, <strong>el</strong> fiscal se cerciorará <strong>de</strong> la<br />

exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> las instituciones más próximas que puedan ofrecer la<br />

asist<strong>en</strong>cia requerida. Verificará a cuales <strong>de</strong> <strong>el</strong>las la víctima pue<strong>de</strong><br />

acce<strong>de</strong>r con mayor prontitud.<br />

El fiscal informará y ori<strong>en</strong>tará sobre las difer<strong>en</strong>tes modalida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia, y las instituciones tanto gubernam<strong>en</strong>tales como no<br />

gubernam<strong>en</strong>tales aptas para brindarles la ayuda solicitada a las que<br />

se remitirá a la víctima. La remisión efectuada por <strong>el</strong> fiscal director <strong>de</strong><br />

la investigación pue<strong>de</strong> realizarse por escrito, por vía t<strong>el</strong>efónica o por<br />

cualquier otro medio eficaz. Se <strong>de</strong>jará constancia <strong>de</strong> la remisión.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 247 25/09/2009 09:39:54 a.m.<br />

247


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

248<br />

Si la víctima, al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> acudir al <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong>l fiscal <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to, no estuviere <strong>en</strong> condiciones necesarias para exponer<br />

<strong>de</strong> manera ser<strong>en</strong>a sus inquietu<strong>de</strong>s, <strong>el</strong> funcionario la remitirá, bi<strong>en</strong> sea<br />

mediante solicitud escrita, t<strong>el</strong>efónica o por otro medio, a la <strong>en</strong>tidad<br />

correspondi<strong>en</strong>te más próxima con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> que se le preste la ayuda<br />

a<strong>de</strong>cuada (Ejemplo: SAU, comisarías <strong>de</strong> familia).<br />

15.18.6. Recom<strong>en</strong>daciones<br />

• El fiscal director <strong>de</strong> la investigación le manifestará a la víctima que,<br />

<strong>en</strong> caso <strong>de</strong> que esta lo consi<strong>de</strong>re necesario y oportuno, su <strong>de</strong>spacho<br />

está disponible para recibir las informaciones que t<strong>en</strong>ga sobre los<br />

hechos materia <strong>de</strong> indagación y que ayu<strong>de</strong>n a su esclarecimi<strong>en</strong>to,<br />

así como para <strong>de</strong>spejarle las inquietu<strong>de</strong>s que se suscit<strong>en</strong>.<br />

• Sin embargo, se <strong>de</strong>be advertir a la víctima sobre <strong>el</strong> uso a<strong>de</strong>cuado y<br />

conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos para prever cualquier forma <strong>de</strong> abuso<br />

<strong>de</strong> estos.<br />

• Se permitirá a la víctima, al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> solicitar la asist<strong>en</strong>cia al fiscal<br />

<strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to, estar acompañada <strong>de</strong> una persona <strong>de</strong> su confianza<br />

o <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre un apoyo para valerse (intérprete, traductor,<br />

etc.). El fiscal v<strong>el</strong>ará porque <strong>el</strong> acompañante no interfiera <strong>en</strong> <strong>el</strong> normal<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> sus funciones.<br />

• El fiscal hará seguimi<strong>en</strong>to sobre la asist<strong>en</strong>cia brindada a la víctima<br />

<strong>de</strong> la conducta punible. Para <strong>el</strong>lo coordinará con la institución <strong>de</strong><br />

apoyo con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> que se le brin<strong>de</strong> información acerca <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> la asist<strong>en</strong>cia prestada.<br />

• Si es otra autoridad la que <strong>en</strong>tra <strong>en</strong> primer contacto con la víctima,<br />

aqu<strong>el</strong>la le hará conocer los <strong>de</strong>rechos fundam<strong>en</strong>tales que le<br />

correspon<strong>de</strong>n. Se indicará también que, <strong>en</strong> lo sucesivo, <strong>de</strong>berá<br />

<strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse con <strong>el</strong> fiscal director <strong>de</strong> la investigación.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 248 25/09/2009 09:39:54 a.m.


16.1. La informática <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo misional<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

SECCIÓN 16<br />

Guía Introductoria a la Informática<br />

Los avances <strong>de</strong> la tecnología cambian fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te las formas<br />

tradicionales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollar <strong>el</strong> trabajo, los libros y la máquina <strong>de</strong> escribir se<br />

han cambiado por herrami<strong>en</strong>tas que agilizan la labor diaria y suministran<br />

múltiples utilida<strong>de</strong>s, hasta hace un tiempo imp<strong>en</strong>sable y que ahora son<br />

soporte necesario para <strong>de</strong>sarrollar la labor misional.<br />

Esta realidad funcional la soporta la Oficina <strong>de</strong> Informática <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong>,<br />

responsable <strong>de</strong> brindar asist<strong>en</strong>cia tecnológica <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito nacional<br />

mediante la administración y optimización <strong>de</strong> los recursos informáticos.<br />

Se ocupa <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los proyectos que se r<strong>el</strong>acionan con <strong>el</strong><br />

avance que <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> informática y t<strong>el</strong>ecomunicaciones requier<strong>en</strong><br />

las difer<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>en</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la misión institucional.<br />

La Oficina <strong>de</strong> Informática se <strong>en</strong>carga <strong>de</strong> las funciones r<strong>el</strong>acionadas<br />

con la operación, funcionami<strong>en</strong>to y administración <strong>de</strong> equipos <strong>de</strong><br />

cómputo y software. Controla, monitorea, establece pautas, directrices<br />

y lineami<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> la implantación <strong>de</strong> proyectos <strong>de</strong> tecnología y<br />

comunicaciones (re<strong>de</strong>s locales y red corporativa), correo <strong>el</strong>ectrónico y<br />

seguridad informática, se ocupa <strong>de</strong> la construcción, administración y<br />

mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l software <strong>de</strong> propósito misional g<strong>en</strong>eral y aplicativos<br />

<strong>de</strong> propósito específico.<br />

Investiga y estudia las últimas tecnologías que <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />

hardware, software, accesorios informáticos y servicios tecnológicos<br />

se incorporan a niv<strong>el</strong> mundial y <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado nacional, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong><br />

proponer soluciones que posteriorm<strong>en</strong>te puedan ser implem<strong>en</strong>tadas <strong>en</strong><br />

la <strong>en</strong>tidad, siempre acor<strong>de</strong>s a las necesida<strong>de</strong>s propias <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong><br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 249 25/09/2009 09:39:54 a.m.<br />

249


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

250<br />

De la misma forma <strong>el</strong> éxito <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er una herrami<strong>en</strong>ta informática<br />

eficaz, <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> gran parte <strong>de</strong> la participación y compromiso <strong>de</strong>l<br />

usuario final <strong>en</strong> todo <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> creación y construcción <strong>de</strong>l mismo.<br />

Sin embargo, los avances que <strong>en</strong> estos temas logre la Oficina <strong>de</strong><br />

Informática no t<strong>en</strong>drán un real efecto si <strong>el</strong> usuario final <strong>de</strong> cualquiera<br />

<strong>de</strong> las herrami<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> apoyo no ti<strong>en</strong>e una cultura informática básica,<br />

fundam<strong>en</strong>to necesario e imprescindible para conocer y operar<br />

a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te los servicios que la <strong>en</strong>tidad ofrece para <strong>de</strong>sarrollar<br />

la función misional, soportadas sobre una plataforma cumputacional<br />

robusta que ofrece alta disponibilidad.<br />

La <strong>Fiscalía</strong> cu<strong>en</strong>ta con los sigui<strong>en</strong>tes sistemas <strong>de</strong> información y servicios<br />

informáticos:<br />

SPOA: Solución informática <strong>de</strong>sarrollada con arquitecturas <strong>de</strong> última<br />

tecnología para apoyar la gestión <strong>de</strong> fiscales e investigadores que<br />

requier<strong>en</strong> una herrami<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> gestión <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso p<strong>en</strong>al bajo los<br />

parámetros <strong>de</strong> las Leyes 906 <strong>de</strong> 2004 y 1098 <strong>de</strong> 2006.<br />

Des<strong>de</strong> <strong>el</strong> registro <strong>de</strong> la noticia criminal, <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> información está<br />

pres<strong>en</strong>te al asignar <strong>el</strong> número único <strong>de</strong> caso a niv<strong>el</strong> nacional, válido<br />

<strong>en</strong> todas las etapas <strong>de</strong>l proceso p<strong>en</strong>al. El registro <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> reporte <strong>de</strong> iniciación, informe ejecutivo <strong>de</strong> parte <strong>de</strong> policía judicial<br />

y <strong>el</strong> formato único <strong>de</strong> noticia criminal, activan <strong>el</strong> reparto al fiscal <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to.<br />

Este programa catalizador <strong>de</strong> información y <strong>de</strong> control <strong>de</strong> gestión<br />

posiciona a la <strong>Fiscalía</strong> con una solución informática <strong>de</strong> punta,<br />

<strong>de</strong>sarrollada sobre ambi<strong>en</strong>te web, <strong>en</strong> don<strong>de</strong> la información se registra<br />

<strong>en</strong> formularios <strong>el</strong>ectrónicos s<strong>en</strong>cillos y <strong>de</strong>sarrollados <strong>en</strong> <strong>el</strong> compr<strong>en</strong>sible<br />

l<strong>en</strong>guaje diario <strong>de</strong>l usuario. Garantiza la integridad <strong>de</strong> la información<br />

restringi<strong>en</strong>do su uso y acceso bajo cuidadosas reglas <strong>de</strong> seguridad.<br />

En sus difer<strong>en</strong>tes módulos <strong>el</strong> SPOA facilita <strong>el</strong> registro <strong>de</strong> la actividad <strong>de</strong><br />

la policía judicial, <strong>el</strong> fiscal y los jueces. Manti<strong>en</strong>e o cambia <strong>de</strong> manera<br />

automática las difer<strong>en</strong>tes etapas <strong>de</strong>l proceso p<strong>en</strong>al, ayuda con <strong>el</strong><br />

control <strong>de</strong> los términos legales más s<strong>en</strong>sibles y cubre <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> ingreso<br />

<strong>de</strong> la noticia criminal hasta la última actividad <strong>de</strong>sarrollada por <strong>el</strong> juez <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to o la segunda instancia, según <strong>el</strong> caso.<br />

Registra la información completa <strong>de</strong>l <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to probatorio o evi<strong>de</strong>ncia<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> su hallazgo hasta su disposición final suministrando al Almacén<br />

<strong>de</strong> Evi<strong>de</strong>ncias y al fiscal <strong>de</strong>l caso, especialm<strong>en</strong>te, todos los datos <strong>de</strong><br />

i<strong>de</strong>ntificación y ubicación, lo que facilita <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to, ubicación y<br />

estado actual <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> las evi<strong>de</strong>ncias vinculadas.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 250 25/09/2009 09:39:54 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Cu<strong>en</strong>ta con funcionalida<strong>de</strong>s automáticas para <strong>de</strong>sarrollar ciertas<br />

activida<strong>de</strong>s que realizadas <strong>de</strong> manera manual pue<strong>de</strong>n g<strong>en</strong>erar confusión<br />

o ina<strong>de</strong>cuados procedimi<strong>en</strong>tos que repercut<strong>en</strong> <strong>de</strong> manera directa <strong>en</strong> la<br />

gestión <strong>de</strong>l caso.<br />

Ev<strong>en</strong>tos como la asignación <strong>de</strong> investigaciones, registro <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones que<br />

g<strong>en</strong>eran nulidad, los ev<strong>en</strong>tos que ocasionan ruptura <strong>de</strong> unidad procesal y<br />

acumulación por conexidad, <strong>el</strong> programa metodológico <strong>de</strong> investigación<br />

<strong>en</strong>tre otras, se han <strong>de</strong>sarrollado para que <strong>el</strong> usuario no realice procedimi<strong>en</strong>tos<br />

manuales sino que la operación <strong>en</strong> cada uno <strong>de</strong> estos ev<strong>en</strong>tos se produzca<br />

<strong>de</strong> manera automática <strong>de</strong> acuerdo a las actuaciones que se registr<strong>en</strong> e<br />

instrucciones que suministra <strong>el</strong> sistema, creando acciones que ayudan al<br />

usuario a alcanzar los resultados esperados y evita errores por <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>tes<br />

o ina<strong>de</strong>cuados procedimi<strong>en</strong>tos manuales.<br />

El SPOA está concebido para hacer seguimi<strong>en</strong>to puntual y gestión<br />

ger<strong>en</strong>cial, para lo cual fue dotado con consultas y reportes con<br />

parámetros estables lo cual permite analizar <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> un fiscal hasta la gestión integral <strong>de</strong> la <strong>en</strong>tidad. Con base<br />

<strong>en</strong> los datos obt<strong>en</strong>idos se produc<strong>en</strong> múltiples <strong>de</strong>cisiones a niv<strong>el</strong> misional<br />

e información para evaluación, planeación y ejecución <strong>en</strong> las áreas que<br />

ofrec<strong>en</strong> apoyo al objetivo misional.<br />

El SPOA cu<strong>en</strong>ta con manual <strong>en</strong> línea, tutor virtual y un módulo <strong>de</strong><br />

noveda<strong>de</strong>s con las cuales <strong>el</strong> usuario pue<strong>de</strong> hacer las consultas<br />

necesarias para respon<strong>de</strong>r las inquietu<strong>de</strong>s operativas que a diario se<br />

pres<strong>en</strong>tan. La Oficina <strong>de</strong> Informática y los Analistas <strong>de</strong> <strong>Sistema</strong>s <strong>en</strong> las<br />

difer<strong>en</strong>tes Seccionales <strong>en</strong> apoyo con la Dirección Nacional <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong>s,<br />

prestan <strong>el</strong> apoyo técnico necesario para que la operación sea estable.<br />

El SPOA es accedido por varias <strong>de</strong> las <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s que hac<strong>en</strong> parte <strong>de</strong> la<br />

aplicación <strong>de</strong> la Ley 906/04, como es <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l Instituto Nacional <strong>de</strong><br />

Medicina Legal y Ci<strong>en</strong>cias For<strong>en</strong>ses, Policía Nacional y la Procuraduría<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación, <strong>en</strong>tre otras, a las cuales se les asignan usuarios<br />

con los perfiles requeridos <strong>de</strong> acuerdo con la interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> éstas<br />

<strong>en</strong> dicho proceso, esto asociado con los mecanismos <strong>de</strong> seguridad y<br />

auditorías que un sistema <strong>de</strong> información <strong>de</strong> este tamaño exige.<br />

SIAN <strong>Sistema</strong> <strong>de</strong> información sobre antece<strong>de</strong>ntes y anotaciones,<br />

ór<strong>de</strong>nes <strong>de</strong> captura, medidas <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to, s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cias<br />

con<strong>de</strong>natorias, preclusiones por in<strong>de</strong>mnización, administración a<br />

cargo <strong>de</strong> la Oficina <strong>de</strong> Informática, cuya misión básica es asesorar a la<br />

<strong>en</strong>tidad <strong>en</strong> la <strong>de</strong>finición e implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> políticas para <strong>el</strong> registro<br />

y análisis <strong>de</strong> información básica <strong>de</strong> los procesos judiciales y coordinar<br />

<strong>el</strong> intercambio <strong>de</strong> información con los <strong>de</strong>más organismos que cumpl<strong>en</strong><br />

funciones <strong>de</strong> policía judicial, como <strong>el</strong> Departam<strong>en</strong>to Administrativo <strong>de</strong><br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 251 25/09/2009 09:39:54 a.m.<br />

251


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

252<br />

Seguridad –DAS–, Policía Judicial <strong>de</strong> la Policía Nacional –DIJIN– y <strong>el</strong><br />

Cuerpo Técnico <strong>de</strong> Investigación –CTI–.<br />

El SIAN, ori<strong>en</strong>ta sus esfuerzos <strong>en</strong> la <strong>de</strong>finición y control <strong>de</strong> las políticas<br />

sobre la información que compete al sistema mismo y al suministro<br />

<strong>de</strong> información <strong>de</strong> calidad a los usuarios que lo requier<strong>en</strong> tanto <strong>en</strong> la<br />

<strong>Fiscalía</strong>, como a niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l Estado <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral.<br />

El SIAN, es un repositorio <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> legal, que obe<strong>de</strong>ce a la exig<strong>en</strong>cia<br />

normativa tanto <strong>de</strong> la Ley 600 <strong>de</strong> 2000, como <strong>de</strong> la Ley 906 <strong>de</strong> 2004,<br />

cuyo <strong>de</strong>sarrollo reglam<strong>en</strong>tario se manifiesta <strong>en</strong> la Resolución No. 1750<br />

<strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 2000 <strong>de</strong>l Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación, y <strong>el</strong> Acuerdo<br />

No. 777 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2000 <strong>de</strong>l Consejo Superior <strong>de</strong> la Judicatura, y<br />

conti<strong>en</strong>e la sigui<strong>en</strong>te información:<br />

Área <strong>de</strong> Administración <strong>de</strong> Información sobre antece<strong>de</strong>ntes judiciales y<br />

anotaciones <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación.<br />

• Ór<strong>de</strong>nes <strong>de</strong> Captura y su canc<strong>el</strong>ación, proferidas por todas las<br />

autorida<strong>de</strong>s judiciales <strong>de</strong>l territorio nacional (jueces y fiscales.<br />

Jueces, para aqu<strong>el</strong>los procesos <strong>de</strong> Ley 600 <strong>de</strong> 2000 y Ley 906/04 y<br />

fiscales, sólo para aqu<strong>el</strong>los procesos <strong>de</strong> Ley 600 <strong>de</strong> 2000). Art. 350<br />

CPP. &nbs p;<br />

• Medidas <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to y su revocatoria impuestas por todas las<br />

autorida<strong>de</strong>s judiciales. Art. 364 CPP.<br />

• Terminaciones-finalizaciones <strong>de</strong> proceso por in<strong>de</strong>mnización integral.<br />

Art. 42 Ley 600 <strong>de</strong> 2000.<br />

• S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cias con<strong>de</strong>natorias. Ley 906/2004 Art. 17 numeral 9 Decreto<br />

Ley 261 <strong>de</strong> 2000.<br />

• S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cias absolutorias. Art. 166 Ley 906/2004<br />

La m<strong>en</strong>cionada normativa diseña un esquema <strong>de</strong> responsabilida<strong>de</strong>s<br />

compartidas, <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual correspon<strong>de</strong> por un lado a la <strong>Fiscalía</strong>, llevar <strong>el</strong><br />

registro <strong>de</strong> la manera más completa posible, y por otro, a las autorida<strong>de</strong>s<br />

judiciales y <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> (jueces, para aqu<strong>el</strong>los procesos <strong>de</strong> Ley 600 <strong>de</strong><br />

2000 y Ley 906/04 y fiscales, sólo para aqu<strong>el</strong>los procesos <strong>de</strong> Ley 600<br />

<strong>de</strong> 2000) les asigna la obligación <strong>de</strong> <strong>en</strong>viar para su actualización a la<br />

dirección seccional correspondi<strong>en</strong>te, cualquier modificación que sufran<br />

dichas <strong>de</strong>cisiones, conforme a la evolución <strong>de</strong>l proceso p<strong>en</strong>al.<br />

El a<strong>de</strong>cuado y oportuno registro <strong>de</strong> información <strong>en</strong> este sistema por<br />

parte <strong>de</strong> los puntos <strong>de</strong> registro suministra a los <strong>en</strong>tes consultantes<br />

información vig<strong>en</strong>te <strong>de</strong> primera mano.<br />

SIJUF: Este sistema <strong>de</strong> información <strong>de</strong>sarrollado y soportado por la<br />

Oficina <strong>de</strong> Informática, registra la gestión <strong>de</strong> las activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>sarrolladas<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 252 25/09/2009 09:39:55 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

<strong>en</strong> los procesos vig<strong>en</strong>tes bajo la normativa <strong>de</strong> la Ley 600 <strong>de</strong> 2000. Está<br />

vig<strong>en</strong>te <strong>en</strong> las seccionales que se incorporaron a la Ley 906 <strong>de</strong> 2004<br />

a manera <strong>de</strong> control <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> los procesos vig<strong>en</strong>tes y <strong>de</strong> consulta<br />

histórica. En las seccionales que están <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las fases <strong>de</strong> 2007 y<br />

2008 seguirá si<strong>en</strong>do <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> control <strong>de</strong> gestión hasta que éstas se<br />

incorpor<strong>en</strong> gradualm<strong>en</strong>te al sistema acusatorio.<br />

Una vez han ingresado todas las seccionales al <strong>Sistema</strong> SPOA, como<br />

ha <strong>en</strong>trado <strong>en</strong> vig<strong>en</strong>cia a niv<strong>el</strong> nacional <strong>el</strong> sistema acusatorio, quedará<br />

<strong>el</strong> Sijuf como un importante sistema <strong>de</strong> gestión hasta que se evacu<strong>en</strong><br />

todas las investigaciones <strong>de</strong> Ley 600 <strong>de</strong> 2004 y como registro histórico<br />

para consulta y cruces <strong>de</strong> información con Ley 906 <strong>de</strong> 2004 y Ley 975<br />

<strong>de</strong> 2005, especialm<strong>en</strong>te.<br />

A la fecha <strong>el</strong> SIJUF ti<strong>en</strong>e una cobertura <strong>en</strong> 610 se<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la <strong>en</strong>tidad<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> país, permiti<strong>en</strong>do <strong>el</strong> acceso a aqu<strong>el</strong>los pequeños municipios <strong>de</strong><br />

Colombia, facilitando los mismos servicios que se ofrec<strong>en</strong> a niv<strong>el</strong> <strong>de</strong><br />

capitales y nacional con <strong>el</strong> consolidado <strong>de</strong>l país.<br />

16.2. Otros sistemas <strong>de</strong> información misional<br />

Cu<strong>en</strong>ta igualm<strong>en</strong>te, con <strong>el</strong> –SIAF– <strong>Sistema</strong> <strong>de</strong> Información Administrativo<br />

y Financiero, que integra y controla las activida<strong>de</strong>s administrativas,<br />

financieras <strong>de</strong> personal <strong>de</strong> la <strong>en</strong>tidad. El –SICVI– Registro para <strong>el</strong> control<br />

<strong>de</strong> visitantes al niv<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tral con validación al –SIAN–. El –SIJUR–<br />

<strong>Sistema</strong> <strong>de</strong> Información Jurídico para apoyo y control <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> la<br />

Oficina Jurídica. El –SIRED– <strong>Sistema</strong> <strong>de</strong> Información para <strong>el</strong> Registro<br />

<strong>de</strong> Expedi<strong>en</strong>tes Disciplinarios para apoyo <strong>de</strong> la gestión <strong>de</strong> la Oficina <strong>de</strong><br />

Veeduría y Control Interno Disciplinario.<br />

16.3. Servicios informáticos corporativos<br />

16.3.1. Correo <strong>el</strong>ectrónico corporativo: Cada una <strong>de</strong> las seccionales <strong>en</strong><br />

sus tres áreas Administrativa, <strong>Fiscalía</strong>s y –CTI– posee cu<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> correo<br />

<strong>el</strong>ectrónico para cubrir sus necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> acuerdo a sus funciones<br />

específicas, con funcionalida<strong>de</strong>s como firmas digitales, acuse <strong>de</strong> recibo,<br />

notificaciones y alertas. Las creci<strong>en</strong>tes necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> confi<strong>de</strong>ncialidad<br />

e inmediatez <strong>en</strong> <strong>el</strong> traslado <strong>de</strong> la información, conduc<strong>en</strong> inevitablem<strong>en</strong>te<br />

al uso <strong>de</strong> herrami<strong>en</strong>tas como <strong>el</strong> correo <strong>el</strong>ectrónico, para hacer ágil y<br />

eficaz <strong>el</strong> flujo operativo. De igual forma, con este servicio se busca contar<br />

con significativos ahorros <strong>en</strong> pap<strong>el</strong>ería, y a<strong>de</strong>más agilizar los procesos<br />

internos <strong>de</strong> la <strong>en</strong>tidad a niv<strong>el</strong> nacional.<br />

16.3.2. Internet: La <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación hace pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong><br />

la red <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s internet a través <strong>de</strong> su página web www.fiscalía.gov.co,<br />

sitio virtual que acoge lo establecido <strong>en</strong> la iniciativa “Gobierno <strong>en</strong> Línea”.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 253 25/09/2009 09:39:55 a.m.<br />

253


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

254<br />

Pres<strong>en</strong>ta a la <strong>Fiscalía</strong> como <strong>en</strong>tidad, suministrando información sobre<br />

contratación, boletines <strong>de</strong> pr<strong>en</strong>sa con los temas <strong>de</strong> connotación, ofrece<br />

procedimi<strong>en</strong>tos para difer<strong>en</strong>tes trámites e información g<strong>en</strong>eral sobre las<br />

activida<strong>de</strong>s que la <strong>en</strong>tidad <strong>de</strong>be dar a conocer a la ciudadanía. Como<br />

complem<strong>en</strong>to a esta pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> internet, la <strong>en</strong>tidad cu<strong>en</strong>ta<br />

con un canal <strong>de</strong>dicado a internet <strong>de</strong> gran capacidad (45 Mbps), para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

las necesida<strong>de</strong>s a niv<strong>el</strong> nacional <strong>de</strong> acceso a este servicio. Esto acogi<strong>en</strong>do<br />

lo dispuesto <strong>en</strong> la Ley 527 <strong>de</strong> 1999, la cual reglam<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> acceso y uso <strong>de</strong><br />

los m<strong>en</strong>sajes <strong>de</strong> datos, <strong>de</strong>l comercio <strong>el</strong>ectrónico y <strong>de</strong> las firmas digitales y<br />

<strong>el</strong> Decreto 1151 <strong>de</strong> 2008 que promueve la implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> la Estrategia<br />

Gobierno <strong>en</strong> Línea <strong>de</strong> la cual hace parte la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación.<br />

Su nueva página <strong>en</strong> Internet, acoge la normativa <strong>de</strong> Gobierno <strong>en</strong> Línea,<br />

permite una interacción más amplia con la ciudadanía, ofrece múltiples<br />

servicios que agilizan trámites, <strong>en</strong>trega información concerni<strong>en</strong>te a casos<br />

<strong>de</strong> Ley 906/04, automotores, quejas y reclamos.<br />

16.3.3. Intranet: La <strong>Fiscalía</strong>, a través <strong>de</strong> la su página web interna: http://<br />

web, da a conocer a sus servidores, todo lo r<strong>el</strong>acionado con los servicios,<br />

activida<strong>de</strong>s, ev<strong>en</strong>tos, campañas y <strong>de</strong>más información a niv<strong>el</strong> nacional.<br />

16.3.4. Red Nacional Fiscat<strong>el</strong>: Para soportar <strong>el</strong> acceso a todos los servicios<br />

y sistemas <strong>de</strong> información misionales anteriorm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>scritos, la <strong>Fiscalía</strong><br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación cu<strong>en</strong>ta con la red corporativa <strong>de</strong> comunicaciones<br />

Fiscat<strong>el</strong>, la cual ti<strong>en</strong>e cobertura nacional y permite contar a<strong>de</strong>más con los<br />

servicios <strong>de</strong> voz (mediante un Plan <strong>de</strong> Numeración Interno, consist<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> ext<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> cuatro dígitos, con <strong>el</strong> cual se pue<strong>de</strong>n comunicar <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

cualquier se<strong>de</strong> <strong>de</strong>l país) y vi<strong>de</strong>oconfer<strong>en</strong>cia. Esta red cu<strong>en</strong>ta con las mayores<br />

garantías <strong>de</strong> seguridad informática, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> garantizar un transporte <strong>de</strong> la<br />

información <strong>en</strong> forma cifrada, hasta todo una infraestructura <strong>de</strong> seguridad<br />

(Firewall, Filtro URL, Gateway y Antivirus).<br />

16.3.5. Vi<strong>de</strong>oconfer<strong>en</strong>cia: La <strong>Fiscalía</strong> ti<strong>en</strong>e equipos <strong>de</strong> última<br />

tecnología para prestar <strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> vi<strong>de</strong>oconfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>s<strong>de</strong> cualquiera<br />

<strong>de</strong> las se<strong>de</strong>s que cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con servicio Fiscat<strong>el</strong>, servicio que pue<strong>de</strong><br />

ser solicitado por cualquiera <strong>de</strong> las <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias que conforman la<br />

<strong>en</strong>tidad. Este servicio permite agilizar pres<strong>en</strong>taciones interactivas<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l país, como capacitaciones, reuniones <strong>de</strong><br />

coordinación o seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias con pres<strong>en</strong>cia nacional;<br />

obt<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do significativos ahorros <strong>en</strong> traslado <strong>de</strong> funcionarios, seguridad<br />

<strong>de</strong> esos funcionarios, agilidad y versatilidad <strong>de</strong>l servicio, totalm<strong>en</strong>te<br />

interactivo. De igual forma, se a<strong>de</strong>lantan sesiones <strong>de</strong> vi<strong>de</strong>oconfer<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> los Estados Unidos, <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> las audi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> versión<br />

requeridas <strong>en</strong> la aplicación <strong>de</strong> la Ley 975/05 Justicia y Paz, sesiones<br />

que se retransmit<strong>en</strong> a través <strong>de</strong> Fiscat<strong>el</strong> hacia las ciuda<strong>de</strong>s y municipios<br />

<strong>en</strong> que se pres<strong>en</strong>taron los hechos investigados.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 254 25/09/2009 09:39:55 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

SECCIÓN 17<br />

Guía Introductoria a la Criminalística<br />

La Actividad <strong>de</strong> Criminalística <strong>en</strong> <strong>el</strong> CTI se a<strong>de</strong>lanta a través <strong>de</strong> la<br />

División Criminalística y <strong>de</strong> las Secciones <strong>de</strong> Criminalística <strong>de</strong> las<br />

Direcciones Seccionales.<br />

División Criminalística<br />

La División Criminalística <strong>de</strong>l Cuerpo Técnico <strong>de</strong> Investigación<br />

implem<strong>en</strong>ta políticas institucionales para <strong>de</strong>sarrollar planes y<br />

estrategias <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> funciones <strong>de</strong> policía judicial <strong>de</strong>ntro<br />

<strong>de</strong>l área <strong>de</strong> criminalística, a<strong>de</strong>más emite a niv<strong>el</strong> nacional todas las<br />

políticas r<strong>el</strong>acionadas con <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los laboratorios y <strong>de</strong> la<br />

actividad <strong>de</strong> Criminalística <strong>en</strong> campo. Es la <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong> conceptuar<br />

lo necesario <strong>en</strong> cuanto a manejo técnico ci<strong>en</strong>tífico <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

materiales probatorios y evi<strong>de</strong>ncia física, lo r<strong>el</strong>acionado con ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong><br />

custodia y temas afines. Esta integrada por:<br />

17.1. Sección Laboratorios y Criminalística<br />

Coordina y dirige los grupos adscritos al Laboratorio <strong>de</strong> Investigación<br />

Ci<strong>en</strong>tífica ubicado <strong>en</strong> <strong>el</strong> Niv<strong>el</strong> C<strong>en</strong>tral, li<strong>de</strong>ra políticas y ori<strong>en</strong>ta los seis<br />

laboratorios regionales localizados <strong>en</strong> Barranquilla, Bucaramanga,<br />

Buga, Cali, Me<strong>de</strong>llín y Pereira. De la misma manera asesora la actividad<br />

que se cumple <strong>en</strong> las Secciones <strong>de</strong> Criminalística <strong>de</strong> las difer<strong>en</strong>tes<br />

seccionales.<br />

Los grupos que integran los Laboratorios <strong>de</strong> Investigación Ci<strong>en</strong>tífica y <strong>el</strong><br />

Laboratorio <strong>de</strong> Investigación y Especialización Ci<strong>en</strong>tífica (Buga) son:<br />

17.1.1. Grupo Balística<br />

Estudia los f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os que suce<strong>de</strong>n <strong>en</strong> <strong>el</strong> interior <strong>de</strong>l arma durante<br />

<strong>el</strong> disparo <strong>de</strong> un proyectil (balística interna), su trayectoria <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong><br />

mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que abandona la boca <strong>de</strong> fuego <strong>de</strong>l arma hasta su choque<br />

(balística externa) y los efectos producidos <strong>en</strong> <strong>el</strong> organismo o <strong>en</strong> una<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 255 25/09/2009 09:39:55 a.m.<br />

255


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

256<br />

superficie <strong>de</strong>terminada durante su impacto y recorrido (balística <strong>de</strong><br />

efectos), al igual que los tipos, características y <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> las<br />

armas <strong>de</strong> fuego y municiones.<br />

Servicios<br />

• Recolección, clasificación y embalaje <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos hallados<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> los hechos* **<br />

Inicia con la recolección <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> los hechos <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos r<strong>el</strong>acionados<br />

como armas <strong>de</strong> fuego, cartuchos, vainillas, proyectiles, fragm<strong>en</strong>tos,<br />

perdigones, postas, pistones o tacos, blindajes, pr<strong>en</strong>das <strong>de</strong> vestir y<br />

residuos <strong>de</strong> disparo, <strong>en</strong>tre otros.<br />

Los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos que requieran análisis especializado <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser<br />

técnicam<strong>en</strong>te embalados para su <strong>en</strong>vío al laboratorio más cercano.<br />

• Descripción, i<strong>de</strong>ntificación y análisis <strong>de</strong> armas <strong>de</strong> fuego,<br />

cartuchos, vainillas y proyectiles * **<br />

Se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> las características técnicas <strong>de</strong> las armas para que<br />

<strong>el</strong> funcionario judicial a cargo <strong>de</strong> la investigación, <strong>de</strong> acuerdo con lo<br />

dispuesto <strong>en</strong> <strong>el</strong> Decreto 2535 <strong>de</strong> diciembre 17 <strong>de</strong> 1993 y <strong>de</strong>más<br />

legislación vig<strong>en</strong>te al respecto, <strong>de</strong>termine si correspon<strong>de</strong>n a:<br />

– Uso privativo <strong>de</strong> la Fuerza Pública<br />

– Uso restringido<br />

– Uso civil y/o,<br />

– Prohibidas<br />

• I<strong>de</strong>ntificación y <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> la aptitud <strong>de</strong> disparo <strong>de</strong>l arma<br />

<strong>de</strong> fuego<br />

(Pue<strong>de</strong> realizarse <strong>en</strong> las seccionales y/o <strong>en</strong> los laboratorios)<br />

Para <strong>de</strong>terminar que <strong>el</strong> arma <strong>de</strong> fuego incriminada es apta para disparar,<br />

se realizan varias pruebas tanto manuales como físicas <strong>de</strong> disparo para<br />

corroborar que sus mecanismos se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> bu<strong>en</strong>as condiciones.<br />

• Determinación <strong>de</strong> la fuerza <strong>en</strong> <strong>el</strong> disparador <strong>de</strong>l arma <strong>de</strong> fuego *<br />

** y Estudio <strong>de</strong>l Sil<strong>en</strong>ciador**<br />

En los casos que la investigación exija <strong>de</strong>terminar la magnitud <strong>de</strong> la<br />

fuerza necesaria para po<strong>de</strong>r accionar <strong>el</strong> disparador <strong>de</strong> un arma <strong>de</strong> fuego<br />

* Actividad que a<strong>de</strong>lanta las Secciones <strong>de</strong> Criminalística <strong>de</strong> las Direcciones Seccionales <strong>de</strong>l –CTI–.<br />

** Actividad que se cumple por parte <strong>de</strong> los –LABICI– y <strong>el</strong> –LABIESCI–.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 256 25/09/2009 09:39:55 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

<strong>en</strong> particular y producir <strong>el</strong> disparo, se utiliza <strong>el</strong> dinamómetro análogo o<br />

digital.<br />

Cuando se necesite comprobar que un sil<strong>en</strong>ciador cumple con su función<br />

<strong>de</strong> at<strong>en</strong>uar <strong>el</strong> sonido producido por <strong>el</strong> disparo <strong>de</strong> un arma <strong>de</strong> fuego, se<br />

emplea <strong>el</strong> sonómetro y <strong>de</strong> acuerdo con las magnitu<strong>de</strong>s obt<strong>en</strong>idas al<br />

disparar con y sin sil<strong>en</strong>ciador, se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar su efici<strong>en</strong>cia.<br />

• Estudios comparativos **<br />

Los estudios comparativos se realizan a vainillas y/o proyectiles<br />

recogidos <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> los hechos o <strong>en</strong> necropsia que llegu<strong>en</strong> al<br />

laboratorio con o sin <strong>el</strong> arma incriminada.<br />

Cuando hay arma incriminada, es llevada al cuarto recuperador <strong>de</strong>l<br />

laboratorio <strong>de</strong> balística, don<strong>de</strong> se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> los proyectiles y/o vainillas<br />

patrón.<br />

Con ayuda <strong>de</strong>l Macroscopio <strong>de</strong> Comparación para Balística, se realiza<br />

<strong>el</strong> estudio comparativo y se establece si los proyectiles y/o vainillas<br />

fueron disparados y percutidos respectivam<strong>en</strong>te, por <strong>el</strong> arma motivo <strong>de</strong><br />

estudio.<br />

Cuando no hay arma incriminada o <strong>el</strong> arma <strong>en</strong>viada no disparó los<br />

proyectiles o percutió las vainillas, <strong>en</strong>viados para estudio, se ori<strong>en</strong>ta<br />

sobre tipo, calibre y posibles marcas <strong>de</strong> armas t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta<br />

características <strong>de</strong>l estriado <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyectil y percusión <strong>en</strong> la vainilla.<br />

• Análisis <strong>de</strong> pr<strong>en</strong>das <strong>de</strong> vestir * **<br />

Para establecer si una pr<strong>en</strong>da pres<strong>en</strong>ta residuos <strong>de</strong> disparo, se realiza<br />

un estudio físico y se practica prueba química para <strong>de</strong>tectar la pres<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> Nitritos proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> la <strong>de</strong>flagración <strong>de</strong> la pólvora nitrada que<br />

constituye la carga <strong>de</strong> propulsión <strong>de</strong> los cartuchos. Igualm<strong>en</strong>te, plomo y<br />

cobre <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos constitutivos <strong>de</strong>l proyectil.<br />

Para contar con mayores <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> juicio al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> r<strong>en</strong>dir<br />

<strong>el</strong> dictam<strong>en</strong>, es importante que la autoridad siempre aporte copia <strong>de</strong>l<br />

protocolo <strong>de</strong> necropsia y acta <strong>de</strong> inspección a cadáver, para corroborar<br />

cuáles orificios <strong>de</strong> la pr<strong>en</strong>da correspon<strong>de</strong>n a <strong>en</strong>trada y cuáles a salida.<br />

Con <strong>el</strong> estudio conjunto <strong>de</strong>l análisis físico y las pruebas químicas se<br />

pue<strong>de</strong>n establecer posibles rangos <strong>de</strong> distancias <strong>de</strong> disparo, <strong>de</strong>be<br />

contarse con <strong>el</strong> arma incriminada y <strong>en</strong> lo posible con cartuchos iguales<br />

* Actividad que a<strong>de</strong>lanta las Secciones <strong>de</strong> Criminalística <strong>de</strong> las Direcciones Seccionales <strong>de</strong>l –CTI–.<br />

** Actividad que se cumple por parte <strong>de</strong> los –LABICI– y <strong>el</strong> –LABIESCI–.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 257 25/09/2009 09:39:55 a.m.<br />

257


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

258<br />

a los utilizados <strong>en</strong> <strong>el</strong> hecho a investigar, para realizar los patrones <strong>de</strong><br />

comparación.<br />

• Diagramación y Materialización <strong>de</strong> heridas y trayectorias <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

cuerpo humano a partir <strong>de</strong>l protocolo <strong>de</strong> necropsia * **<br />

Se materializan las trayectorias, con diagramas diseñados para tal fin y<br />

<strong>en</strong> los laboratorios se cu<strong>en</strong>ta con programa <strong>de</strong> animación.<br />

Con base <strong>en</strong> la <strong>de</strong>scripción realizada por <strong>el</strong> médico que realiza la<br />

necropsia, r<strong>el</strong>acionada con las lesiones causadas por proyectil <strong>de</strong> arma<br />

<strong>de</strong> fuego, se conceptúa respecto al ángulo, trayectoria y posible distancia<br />

<strong>de</strong> disparo. A partir <strong>de</strong> los orificios producidos <strong>en</strong> cuerpo humano no es<br />

posible establecer <strong>el</strong> calibre <strong>de</strong>l proyectil que los ocasionó. Igualm<strong>en</strong>te,<br />

si los impactos se recibieron sobre pr<strong>en</strong>das <strong>de</strong> vestir, se realiza <strong>el</strong><br />

estudio correspondi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong>las.<br />

• Estudio <strong>de</strong> restauración y rev<strong>el</strong>ado <strong>de</strong> números <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación<br />

borrados <strong>en</strong> <strong>el</strong> arma * **<br />

Para po<strong>de</strong>r restaurar <strong>el</strong> número i<strong>de</strong>ntificativo borrado, que inicialm<strong>en</strong>te<br />

v<strong>en</strong>ía estampado <strong>en</strong> un arma <strong>de</strong> fuego, se prepara a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te<br />

la superficie a rev<strong>el</strong>ar mediante limpiado, lijado y pulido, para aplicar<br />

luego <strong>el</strong> reactivo químico <strong>de</strong> acuerdo al material <strong>de</strong> fabricación <strong>de</strong>l<br />

arma <strong>de</strong> fuego y <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong>l sistema utilizado para borrarlo pue<strong>de</strong><br />

restaurarse.<br />

• Ingreso y corr<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> proyectiles y/o vainillas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong><br />

<strong>de</strong> Comparación Balística<br />

Este sistema almac<strong>en</strong>a <strong>en</strong> una base <strong>de</strong> datos las características<br />

microscópicas <strong>de</strong> proyectil y/o vainilla, cuando <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> se ingresa<br />

una nueva muestra (proyectil o vainilla), mediante un software se<br />

comparan automáticam<strong>en</strong>te las imág<strong>en</strong>es y sus características con<br />

las <strong>de</strong>más muestras que para ese mom<strong>en</strong>to estén <strong>en</strong> base datos y<br />

se obti<strong>en</strong>e un reporte con aqu<strong>el</strong>las que más se asemej<strong>en</strong> a la nueva<br />

muestra; <strong>de</strong> esta manera se pue<strong>de</strong>n corr<strong>el</strong>acionar varios casos y así<br />

lograr establecer mediante cotejo microscópico, si un arma <strong>de</strong> fuego se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra involucrada <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes hechos <strong>de</strong>lictivos.<br />

• Reconstrucción <strong>de</strong> los hechos * **<br />

En esta dilig<strong>en</strong>cia se reconstruye <strong>el</strong> hecho investigado con base <strong>en</strong><br />

las versiones r<strong>en</strong>didas por los testigos, <strong>de</strong>jando constancia fotográfica<br />

* Actividad que a<strong>de</strong>lanta las Secciones <strong>de</strong> Criminalística <strong>de</strong> las Direcciones Seccionales <strong>de</strong>l –CTI–.<br />

** Actividad que se cumple por parte <strong>de</strong> los –LABICI– y <strong>el</strong> –LABIESCI–.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 258 25/09/2009 09:39:55 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

y planimétrica. Posteriorm<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> perito analiza <strong>en</strong> conjunto toda<br />

la información y se da respuesta al cuestionario propuesto por la<br />

autoridad judicial, mediante un informe escrito acompañado <strong>de</strong> un<br />

álbum fotográfico y los diagramas correspondi<strong>en</strong>tes.<br />

• Inspección a vehículos impactados por proyectiles * **<br />

Se hace un reconocimi<strong>en</strong>to; <strong>de</strong>tallado <strong>de</strong>l vehículo, para <strong>de</strong>scribir, medir<br />

y realizar tomas fotográficas <strong>de</strong> los orificios y <strong>de</strong>más características<br />

que se consi<strong>de</strong>r<strong>en</strong> <strong>de</strong> interés, se reconstruy<strong>en</strong> las trayectorias a<strong>de</strong>más<br />

y se recoge <strong>el</strong> EMP y EF <strong>de</strong> importancia investigativa y se realiza <strong>el</strong><br />

respectivo informe.<br />

Servicios que no presta<br />

Para las pr<strong>en</strong>das <strong>de</strong> vestir pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a presuntos autores, don<strong>de</strong><br />

se quiere <strong>de</strong>terminar si pres<strong>en</strong>tan residuos <strong>de</strong> disparo, la <strong>Fiscalía</strong> no<br />

realiza tal estudio, por lo cual <strong>de</strong>be <strong>en</strong>viarse la pr<strong>en</strong>da al Departam<strong>en</strong>to<br />

Administrativo <strong>de</strong> Seguridad –DAS– para análisis instrum<strong>en</strong>tal por<br />

Microscopia Electrónica <strong>de</strong> Barrido.<br />

17.1.2. Grupo Fotografía y Vi<strong>de</strong>o<br />

Docum<strong>en</strong>ta fotográfica y/o vi<strong>de</strong>ográficam<strong>en</strong>te los lugares r<strong>el</strong>acionados<br />

con la comisión <strong>de</strong> un <strong>de</strong>lito y la investigación <strong>de</strong>l mismo; los EMP y<br />

EF ya sean <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> biológico, químico o físico, visibles o lat<strong>en</strong>tes, y<br />

<strong>de</strong> los hallazgos <strong>en</strong> los difer<strong>en</strong>tes procedimi<strong>en</strong>tos periciales, así como<br />

recreación <strong>de</strong> versiones.<br />

Servicios<br />

• Fijación fotográfica <strong>en</strong> dilig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> inspección a lugares, a cadáver,<br />

reconstrucción <strong>de</strong> hechos, exhumaciones, allanami<strong>en</strong>tos y otras<br />

dilig<strong>en</strong>cias.<br />

• Registro fotográfico a personas: Docum<strong>en</strong>tación fotográfica <strong>de</strong><br />

personas vivas y docum<strong>en</strong>tación fotográfica a lesiones <strong>en</strong> vivos.<br />

• Fijación fotográfica a: Docum<strong>en</strong>tos, <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos materiales probatorios<br />

y evi<strong>de</strong>ncia física y su correspondi<strong>en</strong>te reproducción fotográfica.<br />

• Foto acabado: Proceso químico <strong>de</strong> p<strong>el</strong>ícula fotográfica a color<br />

(rev<strong>el</strong>ado y copiado), tratami<strong>en</strong>to, edición e impresión <strong>de</strong> imág<strong>en</strong>es<br />

digitales.<br />

* Actividad que a<strong>de</strong>lanta las Secciones <strong>de</strong> Criminalística <strong>de</strong> las Direcciones Seccionales <strong>de</strong>l –CTI–.<br />

** Actividad que se cumple por parte <strong>de</strong> los –LABICI– y <strong>el</strong> –LABIESCI–.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 259 25/09/2009 09:39:55 a.m.<br />

259


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

260<br />

• Digitalización <strong>de</strong> imág<strong>en</strong>es a partir <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>os, negativos y positivos.<br />

• Copia <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>os y/o conversión <strong>de</strong> formato.<br />

• Determinación <strong>de</strong> uniproce<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> imág<strong>en</strong>es y servicio <strong>de</strong><br />

rev<strong>el</strong>ado y copiado <strong>de</strong> p<strong>el</strong>ícula a color (Seccionales <strong>de</strong> Cali, Me<strong>de</strong>llín<br />

y Bogotá).<br />

Servicios que no presta<br />

• Determinación <strong>de</strong> montajes fotográficos.<br />

• Determinación <strong>de</strong> retoques fotográficos.<br />

• Determinación <strong>de</strong> antigüedad <strong>de</strong> p<strong>el</strong>ícula y pap<strong>el</strong> fotográfico.<br />

• Determinación <strong>de</strong> marcas y tipo <strong>de</strong> cámara con las que fue tomada<br />

una fotografía.<br />

• Análisis <strong>de</strong> vi<strong>de</strong>o para establecer edición, originalidad y montaje.<br />

17.1.3. Grupo Acústica For<strong>en</strong>se<br />

Es <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> investigación criminal cuyo principal objeto<br />

<strong>de</strong> estudio son los registros sonoros y/o sus <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos afines (soportes<br />

y medios <strong>de</strong> grabación).<br />

Servicios<br />

• Toma <strong>de</strong> muestra <strong>de</strong> habla<br />

• Análisis Comparativo <strong>de</strong> I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> Hablantes (cotejo <strong>de</strong><br />

voces).<br />

La Acústica For<strong>en</strong>se, ti<strong>en</strong>e como objeto i<strong>de</strong>ntificar a los hablantes<br />

con propósitos judiciales, cuya fundam<strong>en</strong>tación ci<strong>en</strong>tífica radica <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

hecho <strong>de</strong> que la voz ti<strong>en</strong>e un carácter único como s<strong>el</strong>lo difer<strong>en</strong>ciador <strong>de</strong><br />

cada persona <strong>de</strong>bido a la naturaleza <strong>de</strong> los órganos que la emit<strong>en</strong>, los<br />

cuales no son iguales <strong>en</strong> todas y cada una <strong>de</strong> sus partes anatómicas,<br />

sin <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> lado los rasgos sociolectales y dialectales que igualm<strong>en</strong>te,<br />

contribuy<strong>en</strong> a la individualización.<br />

Este estudio permite i<strong>de</strong>ntificar un individuo a través <strong>de</strong> su habla<br />

siempre y cuando <strong>el</strong> material <strong>de</strong> estudio (dubitado) cumpla con los<br />

requisitos <strong>de</strong> calidad y cantidad exigidos por los estándares nacionales<br />

e internacionales.<br />

Para <strong>de</strong>sarrollar <strong>el</strong> análisis comparativo <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> hablantes,<br />

los peritos <strong>de</strong>l –CTI–utilizan <strong>el</strong> Método Combinado, que involucra tres<br />

tipos <strong>de</strong> análisis:<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 260 25/09/2009 09:39:55 a.m.


• Análisis perceptual Auditivo<br />

• Análisis Lingüístico<br />

• Análisis Acústico<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

La conclusión <strong>de</strong>l análisis se da con base <strong>en</strong> los resultados <strong>de</strong> los<br />

aspectos r<strong>el</strong>evantes y promin<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> las semejanzas o difer<strong>en</strong>cias<br />

<strong>en</strong>contradas <strong>en</strong> los tres análisis <strong>de</strong>scritos anteriorm<strong>en</strong>te; los cuales<br />

son plasmados <strong>en</strong> <strong>el</strong> informe pericial que es <strong>en</strong>tregado a la autoridad<br />

compet<strong>en</strong>te, con los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> estudio allegados al laboratorio<br />

(casetes <strong>de</strong> audio o vi<strong>de</strong>o, discos compactos y grabadoras digitales,<br />

etc.) <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te embalados y rotulados, con <strong>el</strong> respectivo formato <strong>de</strong><br />

ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia dilig<strong>en</strong>ciado.<br />

Servicios que no presta<br />

• Transcripción a texto escrito <strong>de</strong>l cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> grabación <strong>de</strong> cualquier<br />

formato <strong>de</strong> audio<br />

• Duplicado <strong>de</strong> casetes o CD<br />

• Determinación técnica <strong>de</strong> originalidad y edición <strong>de</strong> cintas<br />

magnetofónicas y/o Discos Compactos<br />

• Intérprete <strong>de</strong> sordos<br />

17.1.4. Grupo Grafología y Docum<strong>en</strong>tología For<strong>en</strong>se<br />

El grupo lleva a cabo estudios porm<strong>en</strong>orizados, críticos y valorativos,<br />

mediante comparaciones técnicas con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar: Aut<strong>en</strong>ticidad<br />

o no, <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos dubitados; públicos y privados, observando las<br />

difer<strong>en</strong>tes segurida<strong>de</strong>s cont<strong>en</strong>idas e impresas <strong>en</strong> cada uno <strong>de</strong> los formatos.<br />

Así mismo, se efectúa análisis <strong>de</strong> firmas, anónimos y manuscritos <strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>eral, apreciando características morfoestructurales y dinamográficas<br />

<strong>de</strong>l gesto gráfico con <strong>el</strong> objeto <strong>de</strong> establecer autoría o no.<br />

Servicios<br />

Docum<strong>en</strong>tología<br />

• Estudio técnico <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos<br />

• Estudio técnico <strong>de</strong> alteraciones <strong>en</strong> docum<strong>en</strong>tos impresos<br />

• Estudio técnico <strong>de</strong> pap<strong>el</strong> moneda nacional y extranjero<br />

• Estudio técnico <strong>de</strong> impresiones <strong>de</strong> s<strong>el</strong>los<br />

• Estudio técnico <strong>de</strong> textos mecanográficos<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 261 25/09/2009 09:39:55 a.m.<br />

261


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

262<br />

• Estudio técnico físico <strong>de</strong> tintas<br />

• Estudio técnico <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos r<strong>el</strong>acionados con procesos <strong>de</strong><br />

impresión<br />

• Cotejo <strong>en</strong>tre docum<strong>en</strong>tos originales y reproducciones<br />

• Reconstrucción <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos<br />

• Estudio técnico <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos impresos para <strong>de</strong>terminar la fu<strong>en</strong>te<br />

impresora<br />

• Rev<strong>el</strong>ado <strong>de</strong> escritos e información impresa lat<strong>en</strong>te<br />

Grafología<br />

• Determinación <strong>de</strong> autoría <strong>en</strong> manuscritos<br />

• Estudio técnico <strong>de</strong> manuscritos<br />

• Análisis <strong>de</strong> alteraciones <strong>en</strong> docum<strong>en</strong>tos manuscritos<br />

Toma <strong>de</strong> muestras<br />

• Toma <strong>de</strong> muestras escriturales<br />

• Toma <strong>de</strong> muestras <strong>de</strong> impresiones <strong>de</strong> s<strong>el</strong>los<br />

• Toma <strong>de</strong> muestras <strong>de</strong> textos mecanográficos<br />

• Toma <strong>de</strong> muestras <strong>de</strong> máquinas impresoras<br />

Derechos <strong>de</strong> autor y propiedad int<strong>el</strong>ectual<br />

• Estudio técnico <strong>de</strong> libros y publicaciones impresas<br />

• Estudio técnico <strong>de</strong> empaques, etiquetas, estampillas y <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

impresos <strong>en</strong> medicam<strong>en</strong>tos<br />

• Estudio técnico <strong>de</strong> empaques, etiquetas, estampillas y <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

impresos <strong>en</strong> licores<br />

• Estudio técnico <strong>de</strong> empaques, etiquetas, estampillas y <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

impresos <strong>en</strong> pr<strong>en</strong>das <strong>de</strong> vestir<br />

• Estudio técnico <strong>de</strong> empaques, etiquetas, estampillas y <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

impresos <strong>en</strong> productos <strong>de</strong> consumo popular<br />

• Estudio técnico <strong>de</strong> empaques, carátulas y <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos impresos <strong>en</strong><br />

discos compactos (música, ví<strong>de</strong>os, juegos)<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 262 25/09/2009 09:39:55 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

• Estudio técnico <strong>de</strong> empaques, carátulas y <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos impresos <strong>en</strong><br />

casetes <strong>de</strong> audio o vi<strong>de</strong>o<br />

17.1.5. Grupo Química<br />

Realiza la i<strong>de</strong>ntificación química <strong>de</strong> sustancias puestas bajo control <strong>de</strong>l<br />

Estatuto Nacional <strong>de</strong> Estupefaci<strong>en</strong>tes, y otros.<br />

Servicios<br />

• Análisis <strong>de</strong> cocaína, opiáceos, cannabis, b<strong>en</strong>zodiacepinas y<br />

anfetaminas<br />

• Análisis <strong>de</strong> insumos tales como ácidos, solv<strong>en</strong>tes, bases y sales<br />

• Análisis químico <strong>de</strong> residuos <strong>de</strong> disparo <strong>en</strong> mano<br />

• Análisis <strong>de</strong> explosivos y residuos postexplosión<br />

• Toma <strong>de</strong> muestra para la prueba <strong>de</strong> residuos <strong>de</strong> disparo <strong>en</strong> mano * **<br />

Cuando se presume la comisión <strong>de</strong> un hecho <strong>en</strong> <strong>el</strong> que está involucrada<br />

un arma <strong>de</strong> fuego, se hace la toma <strong>de</strong> muestra <strong>en</strong> las manos <strong>de</strong>l posible<br />

tirador, para <strong>el</strong> análisis instrum<strong>en</strong>tal por ICP-MASAS, realizado por <strong>el</strong><br />

Laboratorio <strong>de</strong> Química <strong>de</strong>l niv<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> la <strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la<br />

Nación.<br />

El análisis <strong>de</strong> residuos <strong>de</strong> disparo se realiza buscando partículas<br />

características <strong>en</strong> la mano <strong>de</strong> la persona <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> se sospecha<br />

ha disparado un arma <strong>de</strong> fuego, <strong>de</strong>terminando la exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los<br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos metálicos: Plomo, Bario y Antimonio que son expulsados<br />

por <strong>el</strong> arma <strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la <strong>de</strong>flagración y se <strong>de</strong>positan <strong>en</strong> la<br />

mano <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> realiza <strong>el</strong> disparo. En <strong>el</strong> análisis se buscan los metales<br />

m<strong>en</strong>cionados, los que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar <strong>en</strong> <strong>el</strong> rango <strong>de</strong> cantidad y proporción<br />

<strong>de</strong>terminadas con bases <strong>de</strong> datos <strong>el</strong>aboradas previam<strong>en</strong>te.<br />

17.2. Sección <strong>de</strong> I<strong>de</strong>ntificación<br />

Su objetivo principal esta dirigido a coordinar todas las labores <strong>de</strong><br />

búsqueda, recuperación y análisis <strong>de</strong> cadáveres esqu<strong>el</strong>etizados <strong>en</strong><br />

dilig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> exhumación con fines <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación pl<strong>en</strong>a, apoyados<br />

por personal experto <strong>en</strong> los Grupos <strong>de</strong> I<strong>de</strong>ntificación Especializada<br />

y G<strong>en</strong>ética. A<strong>de</strong>más li<strong>de</strong>ra, coordina y ori<strong>en</strong>ta a escala nacional lo<br />

r<strong>el</strong>acionado con los casos <strong>de</strong> <strong>de</strong>saparecidos y víctimas NN.<br />

* Actividad que a<strong>de</strong>lanta las Secciones <strong>de</strong> Criminalística <strong>de</strong> las Direcciones Seccionales <strong>de</strong>l –CTI–.<br />

** Actividad que se cumple por parte <strong>de</strong> los –LABICI– y <strong>el</strong> –LABIESCI–.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 263 25/09/2009 09:39:55 a.m.<br />

263


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

264<br />

17.2.1. Grupo I<strong>de</strong>ntificación Especializada<br />

Este grupo interdisciplinario (antropólogo, médico, odontólogo y<br />

morfólogo) realiza la individualización y/o i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> cadáveres<br />

<strong>en</strong> reducción esqu<strong>el</strong>ética, que se han recuperado <strong>en</strong> dilig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong><br />

exhumación con apoyo <strong>de</strong> equipos integrados por antropólogos,<br />

fotógrafos, topógrafos y auxiliares que actúan <strong>en</strong> campo.<br />

Servicios<br />

• Exhumaciones <strong>de</strong> carácter p<strong>en</strong>al<br />

• Análisis <strong>de</strong> cadáveres con fines <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación<br />

• Inspecciones judiciales<br />

• Asesorías técnico-ci<strong>en</strong>tíficas institucionales e interinstitucionales<br />

Funciones <strong>de</strong> cada disciplina<br />

Medicina<br />

Estudia las implicaciones y significados <strong>de</strong> la <strong>en</strong>fermedad, lesiones y<br />

aspectos biológicos que por medio <strong>de</strong> un informe emitido por <strong>el</strong> servidor<br />

(médico), permite a la autoridad solicitante t<strong>en</strong>er <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos pertin<strong>en</strong>tes<br />

para la investigación <strong>de</strong> índole p<strong>en</strong>al. Así mismo, <strong>de</strong>termina si existe<br />

alguna señal <strong>de</strong> trauma o <strong>en</strong>fermedad <strong>de</strong> tipo <strong>de</strong>g<strong>en</strong>erativo que <strong>de</strong>je<br />

secu<strong>el</strong>as <strong>en</strong> <strong>el</strong> registro óseo y <strong>de</strong>termina la causa, <strong>el</strong> mecanismo y<br />

manera como se produjo la misma.<br />

A<strong>de</strong>más, realiza valoración <strong>de</strong> estado <strong>de</strong> salud y dictam<strong>en</strong> <strong>de</strong> edad <strong>en</strong><br />

personas vivas.<br />

Antropología<br />

Las labores que la Antropología cumple, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> esta área abarcan<br />

tópicos arqueológicos y biológicos; <strong>el</strong> primero apunta especialm<strong>en</strong>te<br />

a la ubicación, exhumación e individualización <strong>de</strong> restos óseos, <strong>el</strong><br />

segundo al análisis <strong>en</strong> <strong>el</strong> laboratorio para establecer cuarteta básica <strong>de</strong><br />

i<strong>de</strong>ntificación, con rasgos individualizantes.<br />

Igualm<strong>en</strong>te, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> capacidad <strong>de</strong> realizar activida<strong>de</strong>s<br />

r<strong>el</strong>acionadas con difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong> esc<strong>en</strong>as, aplicando los métodos<br />

y técnicas <strong>de</strong> la arqueología tradicional a problemáticas <strong>de</strong> casos<br />

for<strong>en</strong>ses, que así lo requieran.<br />

Odontología<br />

Aplica conceptos propios <strong>de</strong> la ci<strong>en</strong>cia odontológica g<strong>en</strong>eral y sus<br />

especialida<strong>de</strong>s para aportar pruebas a procesos judiciales.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 264 25/09/2009 09:39:55 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Las activida<strong>de</strong>s específicas que lleva a cabo <strong>el</strong> grupo son las sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• Registro odontológico <strong>de</strong> personas vinculadas judicialm<strong>en</strong>te con<br />

fines <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación<br />

• Análisis odontológico a restos óseos<br />

• Dictam<strong>en</strong> <strong>de</strong> edad <strong>en</strong> individuos vivos<br />

Morfología<br />

Esta disciplina presta apoyo a las difer<strong>en</strong>tes autorida<strong>de</strong>s solicitantes,<br />

basadas <strong>en</strong> técnicas artísticas con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> individualizar a personas<br />

vinculadas a procesos judiciales (víctimas o victimarios), <strong>en</strong> los<br />

sigui<strong>en</strong>tes aspectos propios <strong>de</strong> la morfología facial:<br />

• Retratos hablados<br />

• Cotejo morfológico <strong>de</strong> imág<strong>en</strong>es <strong>de</strong> personas<br />

• Procesos <strong>de</strong> edad<br />

• Proceso gráfico <strong>de</strong> caracterización<br />

• Proceso <strong>de</strong> caracterización<br />

• Descripción morfológica <strong>de</strong> personas<br />

• Sobre posición cráneo-foto<br />

• Reconstrucción gráfica por medio <strong>de</strong> la estructura ósea facial<br />

• Reconstrucción gráfica parcial <strong>de</strong>l rostro con base <strong>en</strong> imág<strong>en</strong>es<br />

• Elaboración <strong>de</strong> álbumes <strong>de</strong> reconocimi<strong>en</strong>to fotográfico<br />

17.2.2. Grupo NN y <strong>de</strong>saparecidos<br />

Encamina sus esfuerzos a la i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> cadáveres NN y NN<br />

vivos; analiza y procesa información que conduzca a la ubicación <strong>de</strong><br />

las personas <strong>de</strong>saparecidas.<br />

Servicios<br />

• Establece pl<strong>en</strong>a i<strong>de</strong>ntidad a través <strong>de</strong> las impresiones dactilares y<br />

registros odontológicos <strong>de</strong> los cadáveres NN y NN vivos <strong>en</strong>contrados<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> territorio nacional.<br />

• Ubica vivas o muertas a las personas <strong>de</strong>saparecidas t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong><br />

cu<strong>en</strong>ta las circunstancias <strong>de</strong> la <strong>de</strong>saparición.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 265 25/09/2009 09:39:56 a.m.<br />

265


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

266<br />

• <strong>Sistema</strong>tiza información <strong>de</strong> todas las personas <strong>de</strong>saparecidas<br />

y cadáveres NNs <strong>en</strong> <strong>el</strong> registro Único <strong>de</strong> cadáveres y personas<br />

<strong>de</strong>saparecidas –SIRDEC–, para realizar búsqueda y cruce <strong>de</strong><br />

información con datos como sexo, número <strong>de</strong> acta, fecha, lugar <strong>de</strong><br />

la dilig<strong>en</strong>cia, señales particulares y pr<strong>en</strong>das <strong>de</strong> vestir, carácter´sticas<br />

Odontológicas, <strong>en</strong>tre otros.<br />

• Captura las impresiones dactilares <strong>de</strong> las necrodactilias y <strong>de</strong> las<br />

tarjetas <strong>de</strong>cadactilares <strong>de</strong> los <strong>de</strong>saparecidos para realizar cruce <strong>en</strong>tre<br />

sí y con las personas vinculadas judicialm<strong>en</strong>te y <strong>de</strong>smovilizados.<br />

• Previa <strong>en</strong>trevista realiza las labores <strong>de</strong> toma <strong>de</strong> reportes <strong>de</strong> personas<br />

<strong>de</strong>saparecidas, verifica información, realiza cruces <strong>en</strong> bases <strong>de</strong> datos<br />

y dilig<strong>en</strong>cias t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes a recopilar información, analiza información<br />

para <strong>de</strong>splegar activida<strong>de</strong>s judiciales t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes a la ubicación <strong>de</strong> los<br />

<strong>de</strong>saparecidos vivos y/o muertos.<br />

17.2.3. Grupo <strong>de</strong> Lofoscopia<br />

Realiza activida<strong>de</strong>s que conduc<strong>en</strong> a la individualización y/o i<strong>de</strong>ntificación<br />

<strong>de</strong> personas vivas, a través <strong>de</strong> registros dactilares, cotejos y consulta<br />

<strong>en</strong> bases <strong>de</strong> datos.<br />

Servicios<br />

• Toma <strong>de</strong> tarjetas <strong>de</strong>cadactilares<br />

• Análisis periciales <strong>de</strong> dactilogramas para verificar i<strong>de</strong>ntidad<br />

• Exploraciones lofoscópicas<br />

17.2.4. Grupo <strong>de</strong> G<strong>en</strong>ética<br />

Análisis <strong>de</strong> EMP y/o EF <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> biológico para tipificación molecular<br />

<strong>de</strong> ADN y cotejo con fines <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación humana.<br />

Servicios<br />

• Tipificación molecular <strong>de</strong> ADN y cotejo.<br />

• Tipificación molecular <strong>de</strong> ADN mitocondrial.<br />

• Toma <strong>de</strong> muestras biológicas <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> personas vivas como<br />

sangre, saliva y cab<strong>el</strong>los.<br />

17.2.5. Topógrafos, Arquitectos<br />

Recibe solicitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> las difer<strong>en</strong>tes autorida<strong>de</strong>s judiciales r<strong>el</strong>acionadas<br />

con la Ley <strong>de</strong> Contratación, para apoyar investigaciones <strong>en</strong> materia<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 266 25/09/2009 09:39:56 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

<strong>de</strong> Arquitectura, Ing<strong>en</strong>iería y Topografía, mediante la constatación y<br />

<strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> informes técnico-ci<strong>en</strong>tíficos.<br />

Servicios<br />

• Estudio Técnico Topográfico<br />

• Fijación Topográfico<br />

• Animación <strong>de</strong> Esc<strong>en</strong>a<br />

• Estudio <strong>de</strong> Contratación estatal <strong>de</strong> obra civiles<br />

• Comparativo <strong>en</strong>tre una obra civil ejecutada y <strong>el</strong> proyecto aprobado<br />

por la autoridad compet<strong>en</strong>te<br />

• Verificación <strong>de</strong> daños y/o mejoras <strong>en</strong> inmueble u obra civil<br />

• Avalúo comercial <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es Inmuebles urbanos y/o rurales<br />

• Verificación <strong>de</strong> afectaciones técnicas y/o normativas <strong>en</strong> inmuebles u<br />

obras civiles<br />

• Comparativo <strong>de</strong> cantida<strong>de</strong>s y costos <strong>de</strong> obra civil<br />

17.3. Unidad <strong>de</strong> Policía Judicial <strong>de</strong> Perfilación Criminal<br />

Realiza activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>caminadas al apoyo <strong>de</strong> los <strong>de</strong>spachos judiciales<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l ámbito <strong>de</strong>l análisis comportam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>lictivo.<br />

Servicios<br />

• Análisis <strong>de</strong> esc<strong>en</strong>a y perfilación criminal<br />

o Reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> la esc<strong>en</strong>a y <strong>el</strong> modus operandi<br />

que se constituy<strong>en</strong> <strong>en</strong> evi<strong>de</strong>ncia comportam<strong>en</strong>tal.<br />

o Elaboración <strong>de</strong>l “perfil” o i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> las características<br />

psicosociales y variables conductuales que i<strong>de</strong>ntifican al “tipo <strong>de</strong><br />

persona” que ha cometido <strong>el</strong> ilícito.<br />

o Ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> la captura (suger<strong>en</strong>cias investigativas y técnicas<br />

proactivas)<br />

o Ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> la <strong>en</strong>trevista <strong>de</strong> acuerdo con la personalidad inferida<br />

<strong>de</strong>l sujeto<br />

• Análisis <strong>de</strong>l comportami<strong>en</strong>to verbal y no verbal.<br />

o Estudio <strong>de</strong> vi<strong>de</strong>ocintas y grabaciones <strong>de</strong> audio <strong>en</strong> criminales<br />

i<strong>de</strong>ntificados.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 267 25/09/2009 09:39:56 a.m.<br />

267


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

268<br />

o Asesoría <strong>en</strong> realización <strong>de</strong> <strong>en</strong>trevistas y análisis posterior <strong>de</strong> las<br />

mismas.<br />

• Asesoría <strong>en</strong> labores <strong>de</strong> int<strong>el</strong>ig<strong>en</strong>cia<br />

o Estudio <strong>de</strong> evi<strong>de</strong>ncia comportam<strong>en</strong>tal.<br />

o Desarrollo <strong>de</strong> técnicas proactivas y técnicas <strong>de</strong> <strong>en</strong>trevistas aplicadas<br />

a fu<strong>en</strong>tes humanas <strong>de</strong> información o a <strong>de</strong>lincu<strong>en</strong>tes i<strong>de</strong>ntificados<br />

17.4. Secciones <strong>de</strong> Criminalística <strong>de</strong> las Direcciones Seccionales <strong>de</strong>l CTI<br />

La actividad que cumpl<strong>en</strong> las secciones <strong>de</strong> criminalística están<br />

<strong>en</strong>caminadas al manejo técnico-ci<strong>en</strong>tífico <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> los hechos y<br />

lugares r<strong>el</strong>acionados, así mismo a la búsqueda, obt<strong>en</strong>ción, recolección,<br />

embalaje, rotulado y ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia <strong>de</strong> los EMP y EF, esfuerzos<br />

reflejados principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> dilig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> Inspección a Cadáver,<br />

Prueba <strong>de</strong> I<strong>de</strong>ntificación Pr<strong>el</strong>iminar Homologada PIPH, e i<strong>de</strong>ntificación<br />

<strong>de</strong> automotores a través <strong>de</strong>l estudio técnico <strong>de</strong> los guarismos <strong>de</strong><br />

i<strong>de</strong>ntificación y restauración <strong>de</strong> números seriales.<br />

Las Direcciones Seccionales <strong>de</strong>l –CTI–, que no cu<strong>en</strong>tan con –LABICI–<br />

o –LABIESCI– ti<strong>en</strong><strong>en</strong> grupos técnicos adscritos a las Secciones <strong>de</strong><br />

Criminalística que <strong>de</strong>sarrollan labores <strong>de</strong> campo principalm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong><br />

disciplinas como: Automotores, Lofoscopia, Topografía, Balística,<br />

Fotografía, Morfología, Docum<strong>en</strong>tología y Grafología y los Grupos <strong>de</strong><br />

NN y Desaparecidos.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 268 25/09/2009 09:39:56 a.m.


Actos urg<strong>en</strong>tes<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

FUNDAMENTO NORMATIVO POR TEMA<br />

Constitución Política, artículos 28, 32.<br />

Anexo<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 205, 206, 213 - 215, 245,<br />

254 a 266, 282 y 347.<br />

Actuación <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>cubiertos<br />

Constitución Política, artículo 29.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 27, 242, 324 numerales<br />

5 y 6.<br />

Actuaciones que no requier<strong>en</strong> autorización judicial previa<br />

para su realización<br />

Constitución Política, artículos 28, 29 y 32.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 205, 213 - 245.<br />

Actuaciones que requier<strong>en</strong> autorización judicial previa para<br />

su realización<br />

Constitución Política, artículos 28 y 32.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 205, 208, 212, 246 - 250.<br />

Declaración inicial<br />

Constitución política, artículo 29.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículo 371.<br />

Alegatos <strong>de</strong> conclusión<br />

Constitución Política, artículo 29.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 269 25/09/2009 09:39:56 a.m.<br />

269


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

270<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículo 443.<br />

Allanami<strong>en</strong>tos<br />

Constitución Política, artículos 28, 29 y 32.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 14, 219 - 232 y 237.<br />

Análisis e infiltración <strong>de</strong> organización criminal<br />

Constitución Política, artículo 15.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículo 241.<br />

Archivo <strong>de</strong> las dilig<strong>en</strong>cias<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículo 79.<br />

Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> formulación <strong>de</strong> acusación<br />

Constitución Política, artículos 2 y 250 numeral 4º.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 42-65, 338, 339-346 y 455.<br />

Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> juicio oral<br />

Constitución Política, artículo 29.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículo 366 - 453 y 454.<br />

Audi<strong>en</strong>cia preparatoria<br />

Constitución Política, artículos 29 y 250.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 76, 343 - 355 y 362.<br />

Audi<strong>en</strong>cias pr<strong>el</strong>iminares<br />

Constitución Política, artículos 2, 93, 94 y 250.<br />

Pacto Interamericano <strong>de</strong> Derechos Civiles y Políticos, artículo 9<br />

numeral 2º.<br />

Conv<strong>en</strong>ción Interamericana <strong>de</strong> Derechos Humanos, artículo 7°<br />

Numeral 2º.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 10, 37 - 5, 39, 84, 85, 91,<br />

92, 134, 153 - 155, 158 y 237.<br />

Aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l imputado<br />

Constitución Política, artículos 28, 29 y 250.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 270 25/09/2009 09:39:56 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículo 127.<br />

Búsqueda s<strong>el</strong>ectiva <strong>en</strong> bases <strong>de</strong> datos<br />

Constitución Política, artículo 29.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 14, 27 y 244.<br />

Ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> custodia<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 254-266, 277, 281, 426<br />

y 427.<br />

Captura administrativa o <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva administrativa<br />

Constitución Política, artículo 28 inciso segundo.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículo 27.<br />

S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-024 <strong>de</strong> 1994.<br />

Captura <strong>en</strong> flagrancia<br />

Constitución Política, artículo 32.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 2°, 229 y 301 - 305.<br />

Captura or<strong>de</strong>nada por juez <strong>de</strong> control <strong>de</strong> garantías<br />

Constitución Política, artículos 28, 29 y 250.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 2°, 297 y 299.<br />

Causales <strong>de</strong> libertad<br />

Constitución Política, artículos 28, 29 y 228.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 2°, 294, 300, 302, 307 A,<br />

317, 318, 331, 348 y 449.<br />

Conciliación preprocesal<br />

• Constitución Nacional, artículos 1°, 2° y 116.<br />

• Código P<strong>en</strong>al, artículos 94 y 225.<br />

• Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 11, 22, 25, 27, 66, 70, 74,<br />

114, 132 y 518 - 522.<br />

• Ley 640 <strong>de</strong> 2001.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 271 25/09/2009 09:39:56 a.m.<br />

271


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

272<br />

Contumacia<br />

Constitución Política, artículos 29 y 250.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículo 291 y 367.<br />

Declaraciones<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 146, 221 y 347.<br />

Elem<strong>en</strong>tos materiales probatorios o evi<strong>de</strong>ncia física<br />

Constitución Política, artículos 29, 58 y 250-3.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 27, 254-266, 267-274 y<br />

275-285.<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> Ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> Custodia.<br />

Entrega vigilada<br />

Constitución Política, artículo 29.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 14, 27 y 243. Resolución<br />

2450-2006 FGN.<br />

Entrevistas<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 205, 206 y 347.<br />

Escrito <strong>de</strong> acusación<br />

Constitución Política, artículos 29, 250 numeral 4º.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 8° literal h), 175, 294, 336<br />

y 337.<br />

Estipulaciones probatorias<br />

Constitución Política, artículo 250.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 8°, 10, 355 y 356 parágrafo.<br />

Exám<strong>en</strong>es <strong>de</strong> ADN que involucr<strong>en</strong> al indiciado o imputado<br />

Constitución Política, artículo 29.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos14, 27 y 245.<br />

Extinción <strong>de</strong> la acción p<strong>en</strong>al<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 73, 77, 78 y 80.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 272 25/09/2009 09:39:56 a.m.


Formulación <strong>de</strong> la imputación<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Constitución Política, artículos 29, 93, 94 y 250.<br />

Pacto Interamericano <strong>de</strong> Derechos Civiles y Políticos, artículos 9°<br />

Numeral 2° y 14 Numeral 1º.<br />

Conv<strong>en</strong>ción Interamericana <strong>de</strong> Derechos Humanos, artículos 7°<br />

Numeral 2 y 8 Numeral 1º.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 286-294.<br />

Inci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> reparación integral<br />

Constitución Nacional, artículos 1°, 2°, 116 y 228.<br />

Código P<strong>en</strong>al, artículos 82, 94 y ss, 225, 269 y 401.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 11, 22, 25, 27, 102-108 y<br />

447.<br />

Indagación<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 200 - 285.<br />

Inspección corporal<br />

Constitución Política, artículos 28 y 32.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 205, 208, 246 y 247.<br />

S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-822 <strong>de</strong> 2005.<br />

Interceptación <strong>de</strong> comunicaciones t<strong>el</strong>efónicas y similares<br />

Constitución Política, artículos 14, 28 y 29.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 235 y 237.<br />

Interrogatorios<br />

Constitución Política, artículos 29 y 93.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 205 y 282.<br />

Investigación<br />

Constitución Política, artículos 29 y 250.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 175 y 28 - 334.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 273 25/09/2009 09:39:56 a.m.<br />

273


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

274<br />

Juicio<br />

Código <strong>de</strong>l Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 175 y 366 - 454.<br />

Justicia restaurativa<br />

• Constitución Nacional, artículos 1°, 2°, 116 y 228.<br />

• Código P<strong>en</strong>al, artículos 82, 94, 225, 269 y 401.<br />

• Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 11, 22, 25, 27, 70, 74, 102,<br />

114, 132, 331 y 518 - 527.<br />

• Ley 640 <strong>de</strong> 2001, artículos 1° y 5°.<br />

Mediación<br />

• Constitución Nacional, artículos 1°, 2°, 116 y 228.<br />

• Código P<strong>en</strong>al, artículos 82, 94, 225, 269 y 401.<br />

• Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 11, 22, 25, 27, 66, 70, 114,<br />

132, 331 y 523 - 527.<br />

Medidas <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to<br />

Constitución Política, artículos 28, 29 y 250.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 2, 177 y 306 - 320.<br />

Medidas <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to no privativas <strong>de</strong> la libertad<br />

Constitución Política, artículos 28, 29 y 250.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 2°, 306, 307, 308 y 315.<br />

Medidas <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to privativas <strong>de</strong> la libertad<br />

Constitución Política, artículos 28, 29 y 250.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 20, 176, 178, 306, 307,<br />

308 y 313.<br />

Métodos <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 251 - 253.<br />

Obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> muestras que involucr<strong>en</strong> al imputado<br />

Constitución Política, artículos 28, 29 y 32.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 205 y 249.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 274 25/09/2009 09:39:56 a.m.


S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-822 <strong>de</strong> 2005.<br />

Preacuerdos y negociaciones<br />

Constitución Política, artículo 250.<br />

<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 348-354<br />

Preclusión<br />

Constitución Política, artículo 29, 93 y 94.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 78 Inciso 2, 331, 332,<br />

333, 334 y 335.<br />

Principio <strong>de</strong> oportunidad<br />

Constitución Política, artículo 250.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 66 inciso 2, 77, 114-2 y<br />

321-330.<br />

Procedimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> víctimas <strong>de</strong> lesionados o <strong>de</strong> víctimas <strong>de</strong><br />

agresiones sexuales<br />

Constitución Política, artículos 28, 29 y 32.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 205 y 250.<br />

S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia C-822 <strong>de</strong> 2005.<br />

Programa metodológico<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículo 207.<br />

Prueba anticipada<br />

Constitución Política, artículo 29.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 16, 112, 274, 284, 285,<br />

337, num. 5, lit. b).<br />

Prueba <strong>de</strong> inspección<br />

Constitución Nacional, artículo 29.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 372-382 y 435-436.<br />

Prueba <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 7, 372-382 y 437-441.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 275 25/09/2009 09:39:56 a.m.<br />

275


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

276<br />

Prueba docum<strong>en</strong>tal<br />

Constitución Política, artículo 29.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 424 - 434.<br />

Prueba pericial<br />

Constitución Política, artículo 29.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 87, 214, 217, 247, 249 -<br />

251, 372 - 382 y 405 - 423.<br />

Prueba testimonial<br />

Constitución Nacional, artículo 29.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículo 372 - 382 y 383 - 404.<br />

Recepción <strong>de</strong> la noticia criminal<br />

Constitución Política, artículos 1°, 2°, 4°, 6°, 32, 228, 229 y 250.<br />

Código P<strong>en</strong>al, artículos 435 y 436.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos. 1°, 2°, 4°, 5°, 10, 11, 13,<br />

22, 24, 27, 28, 29, 30, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 76, 212,<br />

229, 301, 302, 522 y 523.<br />

Recuperación <strong>de</strong> información <strong>de</strong>jada al navegar por internet u<br />

otros medios tecnológicos que produzcan efectos equival<strong>en</strong>tes<br />

Constitución Política, artículos 14, 28, 29 y 74.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 14, 236 y 237.<br />

Registro personal<br />

Constitución Política, artículos 28, 32 y 218.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 205, 208 y 248<br />

Ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>ncia<br />

Constitución Política, artículos 28 y 32<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 219, 233 y 237.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 276 25/09/2009 09:39:56 a.m.


<strong>Manual</strong> <strong>de</strong> <strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong> <strong>de</strong> <strong>Fiscalía</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Sistema</strong> P<strong>en</strong>al Acusatorio<br />

Revocatoria <strong>de</strong> las medidas <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to<br />

Constitución Política, artículos 28, 29 y 228.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 2°, 174, 302 y 318.<br />

S<strong>en</strong>tido <strong>de</strong>l fallo e individualización <strong>de</strong> la p<strong>en</strong>a<br />

Constitución Política, artículo 29.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 445 - 448.<br />

Víctimas - asist<strong>en</strong>cia<br />

Constitución Política, artículos 1°, 94 y 250.6.<br />

Declaración <strong>de</strong> principios básicos <strong>de</strong> justicia para víctimas <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito<br />

y abuso <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r, adoptada por Resolución 40/34 <strong>de</strong> 1985 por la<br />

Organización <strong>de</strong> Naciones Unidas.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 11 a), e) e i) 114; 132;<br />

133; 134; 136, 1, 2 y 6; y 207.<br />

Víctimas - <strong>de</strong>rechos y garantías procesales<br />

Constitución Política, artículo 29.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 1°, 2°, 4°, 5°, 10; 11 d),<br />

f), g), h) y j); 12; 13; 18; 111; 135; 136, 3, 4, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 15;<br />

137; 139, 6; 144; 149; 151; 154; 155; 181; 188; 205; 206; 207; 324;<br />

333; 337; 340; 355, y 443.<br />

Víctimas – protección<br />

Constitución Política, artículo 2°, 11 y 12.Resolución 05101-2008<br />

FGN.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 2°, 11 b); 18; 27; 46; 114,<br />

6 y 9; 133; 134; 136, 5; 137, 1 y 6; 154, 3; 206; 207 y 250.<br />

Vigilancia <strong>de</strong> cosas<br />

Constitución Política, artículos 28, 29 y 250.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículos 14 y 240.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 277 25/09/2009 09:39:56 a.m.<br />

277


<strong>Fiscalía</strong> G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Nación<br />

278<br />

Vigilancia y seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> personas<br />

Constitución Política, artículo 24.<br />

Código <strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>to P<strong>en</strong>al, artículo 239.<br />

105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 278 25/09/2009 09:39:56 a.m.


105425-<strong>Procedimi<strong>en</strong>tos</strong>.indd 279 25/09/2009 09:39:56 a.m.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!